Jismlarning elektrlanishi

1. Nima uchun sochni ebonig yoki plastmassa taroq bilan taraganda soch unga «yopishganday»
tuyuladi?
2. Nima uchun shkivga kiydirilgap qaysh va shkiv orasida ish vaqtida vaqt-vaqti bilan uchqun
chikadi?
3. Agar bir varaq kog‘ozni issiq pechkaga siqib, uni movut parchasi yoki shchyotka bilan
ishqalasak varaq pechka sirtiga «sqishib» oladi. Nima uchun? Agar varakni pechkadan olib, uni
kichik qog‘oz bo‘lakchalarga yakinlashgirsak, qog‘oz
bo‘lakchalari varaqqa tortiladi. Nima uchun?
4. *Ingichka ipak iplarga kungaboqar o‘zagidan qilingan ikkiga
bir xil sharcha osilgan ulardan biri zaryadlangan, ikkinchisi
zaryadlanmagan. Uquvchi ulardan qaysi biri zaryadlanganini
bilish uchun oldin birinchisiga, keyin ikkinchisiga barmog‘ini
yaqin keltirdi. Uquvchi shunday usul bilan sharchalardan
qaysinisi zaryadlanganini aniqlashi mumkinmi?
5. Elsktroskop qalpoqchasiga zaryadlangan jismni tekkazsak,
nima uchun uning yaproqchalari bir-biridan qochadi?
6. Sharcha yoniga elektroskopni yaqinlashtirsak, nima uchun u
chapga og‘masdan, balki o‘ngga og‘adi (1-rasm)?
7. Musbat zaryad bilan zaryadlangan sharchaga barmog‘imizni
tekizsak, uning massasi o‘zgaradimi? Nima uchun?
8. Manfiy zaryad bilan zaryadlangan
sharchaga barmog‘imizni tegizsak
uning massasi o‘zgaradimi? Nima
uchun?
9. Biri musbat zaryad bilan
zaryadlangan, ikkinchisi manfiy
zaryad bilan zaryadlangan ikkita shar
bir-biriga tekkizilganda ularning
massasi qanday o‘zgaradi? Nima
uchun?
10. 2-rasmda tasvirlangan holda osilgan
sharchaga elektrlangan tayoqcha
qanday tasir ko‘rsatishini aniqlang.
11. Ipga osilgan po‘kak sharlar zaryadlangan. Sharlar zaryadlarining ishorasi qanday (3-rasm)?
12. Metall shar zaryadlangan (4-rasm.) Ipak iplarga osilgan massalari bir xil bo‘lgan sharlar
zaryadining ishorasi qanday?
13. Osilgan sharlardan qaysi birining
(bundan oldingi masalaning shartiga
qarang) zaryadi katta?
14. *Elektroskop sterjeniga mo‘ynaga
o‘ralgan ebonit stsrjenga
joylashtirilgap ichi bo‘sh metall shap
o‘rnatilgan. Sterjsn sug‘urib olindi,
mo‘yna esa shar ichida koldi. Nima
uchun shundan keyin elektroskop
yaproqchalari bir-biridan qochadi?
15. *15-masalada ko‘rsatilgan holda
elektroskop qanday zaryad bilan
zaryadlanadi? Agar sterjen yana mo‘yia bilan o‘ralsa, elektroskop yaproqchalariga nima bo‘ladi?
16. *Elektroskop sterjenidagi sharcha o‘rniga ichi bo‘sh metall shar o‘rnatilgan. Shar ustiga qumli
voronka joylangap bo‘lib, bupda shar ichiga ingichka qum okimi tushib turadi. Nima uchun
bunda elektroskop yaprokchalari bir-biridan qochadi?
17. *1012-masalada ko‘rsatilgan holda elsktroskop qanday zaryad bilan zaryadlanganini qanday
bilish mumkin?
18. *Elektroskop, ebonit tayokcha va movut yordamida jismiing qanday zaryad bilan
zaryadlanganini qapday bilish mumkin?
19. *Elektroskopning qanday zaryad bilan charyadlanganini manfiy zaryadlangan tayoqcha
yordamida qapday aniklash mumkin?
20. Nima uchun zaryadlangan elektroskop sharchasiga barmoqni yakii keltirsak (tegizmasdan) uning
yaprokchalari bir-biriga yaqinlashadi?
21. *Musbat zaryadlangan tayoqcha yaqin keltirilgan (sharchaga tekkizmasdan) elsktroskop
sharchasi va yaproqchalarining elektr zaryadi ishorasini ayting (Tajribagacha elektroskop
zaryadlangan emas.)
22. *Zaryadlangan elektroskopning sharchasiga zaryadlangan metall sterjenni yaqin keltiring (unga
tegizmasdan.) Elektroskop yaproqchalarining og‘ishi qanday o‘zgaradi? Sababini tushuntiring.
23. *Elektroskopga o‘rnatilgap ichi bo‘sh metall sharga suv tomib turibdi
(5-rasm.) Byuretkadagi suvning qanday ishorali zaryad bilan
zaryadlanganini A o‘tkazgich yordamida kapday aniqlash mumkin?
(Tajribagacha elektroskop zaryadlanmagan.)
24. Nima uchun elektroskop sterjsni har doim metaldan qilinadi?
25. Quyidagi materiallarning qaysinisi o‘tkazgich va qaysinisi izolyator
ekanini ayting: kumush, bronza, mis kuporosi, ko‘mir, shisha, po‘lat,
grafit, plastmassa, tuzning suvdagi eritmasi, qum, beton, mum,
alyuminiy, mis, benzin, ipak, qand, shakar eritmasi, havo, suv.
26. Nima uchun zaryadlangan elektroskop vaqt o‘tgach zaryadsizlanib
qoladi?
27. Elektroskopni iloji boricha manfiy zaryad bilan ko‘proq zaryadlash
uchun uning sharchasiga ebonit tayokchani tegizishgina yetarli
bo‘lmay, balki uning bo‘ylama o‘qi atrofida ebonit tayokchani bir necha marga aylaitirish kerak.
Nima uchun, tushuntiring.
28. Nima uchun elsktrostatikaga oid tajribalar bajarishda turli elektrlangan jismlarni oddiy iplarga
emas, balki ipak iplarga osish tavsiya etiladi?
29. Nima uchun elektroskopning sharchasiga qo‘l tegizsak, u zaryadsizlanib koladi?
30. Nima sababdan benzin tashiydigan avtosisterna korpusiga bir nscha qismdan iborat yerga tegib
turadigan katga zanjir mahkamlangan?
31. Nima uchun yashin qaytargichning pastki uchini (a) doim nam bo‘lib turadigan yer qatlamiga
chuqurroq ko‘mish kerak