Psychologia ogólna: różnice indywidualne

Barbara Gawda
17.10.2023 r.

Wymagania odnośnie zaliczenia przedmiotu:

- obecność na zajęciach
- zaliczenie testu na minimum 50 %.

Pojęcie emocji: etymologiczne

Emocja (łac.): e - daleko, poza, movere - przenosić, poruszać się.

Plan wykładu:
 1. Emocje w ujęciu filozofii
2. Emocje - psychologia introspekcyjna
3. Ujęcia behawiorystyczne
4. Ujęcia emocji według psychoanalizy
5. Psychologia poznawcza - ujęcia emocji

1. Filozofia
- Sokrates: wiedza, rozum>cnota
Rozum jest najważniejszy, prowadzi do wartości (dobra). To na nią powinno się
stawiać, nie na cnotę.
- Platon: nie używa pojęcia “emocja” (rozum, temperament i pożądliwość), dwa
ostatnie to aspekty duszy, które są nieracjonalne, zwierzęce i niegodne zaufania i
szkodliwe.
Platon bardzo nisko cenił emocje, uważał je za złe, niewłaściwe.
- Arystoteles: posługiwał się kategorią “emocja” (Retoryka, Poetyka) - definiuje i
omawia emocje, ich wpływ na działanie i zachowanie.
Emocje określał jako trudne zjawiska, które trzeba kontrolować.
Cała trójka ukształtowała negatywny wydźwięk emocji.
Pojęcie emocji (filozofia cd.)
Metafora “pana i niewolnika” - ujmuje relacje pomiędzy rozumem i emocjami.
Opiera się na dwóch założeniach:
1. Niższym statusie uczucia-przekonanie, że emocja jest bardziej prymitywna,
zwierzęca, mniej inteligentna, bardziej niebezpieczna niż rozum, w związku z tym
powinna podlegać jego kontroli.
2. Przekonaniu, że mamy do czynienia z dwoma odrębnymi rodzajami naturalnymi,
dwoma ścierającymi się antagonizmami duszy.
“Pan i niewolnik”:
Pan - rozum
Niewolnik - ktoś/ coś niżej od Pana (emocje).

Pojęcie emocji w psychologii

Rozważania naukowe nad emocjami w psychologii kształtowały się od
- Początek: William James - “Principles of Psychology” (1890)
- Era emocji; od lat 80 XX w. (Tomkins) do dziś.
Do 80 lat XX wieku traktuje się emocje jako coś gorszego, niewartego uwagi.

2. Psychologia introspekcyjna: Wundt, Ziehen, Witwicki

Wiek XIX, początek XX w.
Introspekcja (Wundt) - stąd nazwa - tak pracował, badał procesy poznawcze (percepcja itp.).
Badany poddawany bodźcą, opowiadał o tym jak się czuje itd. to jest introspekcja, zajrzenie
do “wnętrza”.
- Wundt (1879): istnieją zjawiska, które można opisać na dymensji: przyjemność -
przykrość, jest to osobna kategoria zjawisk jakościowo różna od wrażeń
(elementarnych procesów poznawczych).
Określamy stopień zjawisk od przykrości do przyjemności.
- Ziehen (1900): Przyjemność i przykrość to cechy wrażeń (sensorycznych). “Czucie
(wrażenie) ma trzy cechy znamienne: jakość, natężenie, zabarwienie wzruszeniowe:
przyjemność i przykrość, które towarzyszą naszym uczuciom”. Uczucia i afekty to
zabarwienia wzruszeniowe towarzyszące złożonym wyobrażeniom.
- Witwicki (Polska, okres międzywojenny): Emocje to osobny rodzaj wrażeń
zmysłowych.
Zdjęcie mężczyzny w zimnej wodzie, w przeręblu.
Oprócz odbierania zmysłowego, wrażeń odbiera osobne emocje (Wundt, Witwicki)
Bodźce zewnętrzne i emocje są razem interpretowane (Ziehen).

3. Behawioryzm: Watson, Dollard, Miller

Nurt pojawiające się w okresie XX wieku (początek) - praca Watsona.
Proces psychiczny nie istnieje, istnieje zachowanie - podejście behawiorystów.
Np. myślenie, to mówienie itd., a nie proces psychiczny.
To co się da zaobserwować to można uznać za proces psychiczny.
Pojęcie emocji:
Behawioryzm:
- Watson: emocje- rodzaj reakcji występujący w trzech zasadniczych formach:
strachu, wściekłości i miłości. Można je opisać wskazując na
charakterystyczne sposoby zachowania się organizmu oraz zmiany w
czynnościach narządów wewnętrznych ( reakcje gruczołowe, trzewiowe).
Przyspieszona akcja serca, mimika twarzy, zmiany zachowania, gestykulacja -
to można odczytać i określić jako emocję (BO JĄ WIDAĆ!).
- Biechtieriew: Emocje to mimiczno-somatyczny tonus oraz stanowią
specyficzny produkt aktywności mózgu. Produkt oznacza stan czynnościowy.
Procesy emocjonalne to jeden z rodzajów stanu czynnościowego.
Tonus - napięcie.
Mimiczno-somatyczny tonus- napięcie ciała i twarzy
Bazą dla emocji jest mózg, proces emocjonalny to stan czynnościowy.

Neobehawioryzm ( lata 50 XX w.):

- Dollard, Miller:
 - Badanie uczenia się emocji, warunkowanie emocji (szczególnie lęku).
- Starali się powiązać koncepcję psychoanalityczną z teorią uczenia się.
Wykonali dużo badań dot. nerwicy. Doszło do warunkowania emocji,
wyuczenia się reakcji emocjonalnej. Uczenie reakcji emocjonalnej się obejmuje cały
organizm. Np. w sytuacji stresowej, mdlejemy itp.
Mechanizmy obronne są powiązane z teorią uczenia się. Np wyparcie - wg.
Dollard i Millera, dochodzi do wyuczenia się danych nawyków umysłowych (przez
ułamek sekundy nie myśli o traumatycznych doświadczeniach, otrzymuje
wzmocnienie pozytywne, mózg to wyłapuje i aparat psychiczny zaczyna to
powtarzać).
Można też oduczyć się zachowań ( np. nie bać się wysokości).

4. Psychoanaliza: Freud, Jung

Koniec XIX wieku, początek XX wieku.
 Psychoanaliza:
- Istnieją również nieświadome emocje, niedostępne obserwacji. O ich istnieniu
wnioskuje się na podstawie zachowania.
- Emocje stanowią jeden z głównych regulatorów zachowania.
Przykład (nieświadome emocje)
Freud Z. “Psychopatologia życia codziennego”
- “Czy widziała Pani wystawę u Wertheima? Ona jest udekoltowana (zamiast
udekorowana); [nie mogąc oderwać wzroku od dekoltu Pani, z którą
rozmawiał]
Przykład pomyłki Freudowskiej.
Mężczyzna widzi dekolt, uaktywnia się popęd seksualny, napięcie na
poziomie nieświadomym wpływa na budowanie wypowiedzi, wprowadzając
błędne słowo, nie bełkocząc przy tym. Nie wszystkie pomyłki językowe, są
spowodowane jakąś nieświadomą emocją.
Dr. Hans Sachs: mylenie kluczy (przykład też z “Psychopatologii [...])
- Klucz do mieszkania i klucz do kancelarii (różnią się wielkością i położeniem),
myli często.
- Postanowił sprawdzić ile razy i w jakich okolicznościach. Regularnie wyjmuje
klucz z domu, aby otworzyć kancelarię - zmęczony.
- Okazało się, że gdy spodziewał się w domu gościa wyjął klucz do kancelarii -
gość niechciany.
Nieświadome emocje “nakręcają ciało” wywołując inne czynności niż te
zamierzone (wyciągnie kluczy do domu, gdy powinno się wyciągnąć z pracy, wynika z faktu
zmęczenia).
- Jung wymienia je (emocje) jako jeden z czterech procesów psychicznych
(myślenie, emocje, doznanie, intuicja)
- Freud: Źródła emocji
1. Biologiczne - popędy (nieświadome/ id)
2. Sytuacyjne - Ego
3. Społeczne - Superego (moralne zachowanie, kodeks karny)
- Pierwszy okres życia podporządkowany jest całkowicie emocjom, tj.
zasada przyjemności. W miarę rozwoju procesy poznawcze przejmują
kontrolę w większym stopniu - zasada rzeczywistości (realizmu) tzw.
wyższy mechanizm regulacyjny Ego.
Emocje negatywne: lęk, niepokój, patologia emocji - stanowiły ogromne pole zainteresowań
psychoanalityków.

5. Psychologia poznawcza
Lata 50 XX wieku.
Zajmuje się czterema wątkami:
I. Nacisk na wyjaśnienie relacji pomiędzy procesami poznawczymi a
emocjonalnymi:
○ Czy emocje są pierwotne i niezależne od poznania, czy wtórne i zależne?
○ Czy emocje i poznanie należy traktować jako systemy współzależne w
ramach ogólniejszego systemu procesów regulacji stosunków człowieka z
jego otoczeniem?
II. Emocja - wieloskładnikowe zjawisko (Frijda, 1986)

III. Różnorodność emocji: Averill (1999):

Pojęcie emocji występuje w trzech znaczeniach:
- syndromy emocjonalne - zespoły zachowań i emocji
- cechy emocjonalne - względnie trwałe, odwracalne dyspozycje do
reagowania w typowy sposób dla danego syndromu
- reakcje emocjonalne - bieżący zbiór reakcji ujawniany przez człowieka
znajdującego się w określonym stanie emocjonalnym, zespół reakcji (reakcje
emocjonalne - wyraz twarzy, zmiany fizjologiczne, zewnętrzne zachowania,
subiektywne doznania)

IV. Reprezentacje mentalne emocji; konstruktywizm społeczny

○ Averill (1980); Emocja to rola społeczna, która zawiera w sobie dokonywaną
ocenę sytuacji. Emocja jest tworem społecznym
○ Shweder (1999); symboliczna teoria emocji; emocja to ukształtowany
kulturowo schemat interpretacyjny mający charakter skryptu i narracyjną
strukturę. Emocja jest historią, rodzajem wydarzenia zawierającego takie
człony jak spostrzeganie uwarunkowań poprzedzających doświadczenie,
zmian somatycznych i afektywnych, ocenę implikacji dla “Ja”, ocenę
społeczną, plan działania.
W jaki sposób doświadczenia emocjonalne człowieka zapisują się w jego
umyśle? to właśnie reprezentacje emocji.
Historie zapisane w umyśle