Enfeksiyon Tedavisinin

Esasları ve
Kemoterapötiklere Giriş
Prof. Dr. A. Şükrü AYNACIOĞLU
Tıbbi Farmakoloji AD
 Kemoterapi

 Vücudu istila eden bakteri, parazit, mantar, helmint

veya virüslerin meydana getirdiği enfeksiyon veya
tümoral (neoplastik) hastalıkların ilaçla tedavisine
KEMOTERAPİ denir.

 Kemoterapide amaç mikroorganizmaları, parazitleri

ya da kanser hücrelerini konakçıya zarar
vermeksizin öldürebilmektir.
 Kemoterapi

 Kemoterapinin temel ilkesi:

Konakçıda hiç toksik etki oluşturmayan ya da

çok az toksik etki yapan ilaçlarla hastalık etkeni
organizma üzerinde yeteri kadar toksik veya letal
etki oluşturmaktır.
 Kemoterapi

Kemoterapide kullanılan ilaçlar, genellikle

kullanıldığı patojen etkenin cinsine göre
sınıflara ayrılırlar:
 Antibakteriyel ilaçlar
 Antiviral ilaçlar

 Antifungal ilaçlar

 Antiprotozoal ilaçlar (antihelmintik,

antimalaryal, antiamibik ilaçlar gibi)

 Antineoplastik ilaçlar
 Kemoterapi

 Antibiyotikler;

Bakteriler ve funguslar gibi

çeşitli mikroorganizma türleri
tarafından biyosentez edilen ve
diğer mikroorganizmaların
gelişmesini önleyen ya da onları
öldüren kimyasal maddelerdir.
 Kemoterapi

 Bakteriyostatik etkili antibiyotikler bakteri

hücrelerinin gelişmesini ve üremesini önlerler,
bakteriyi doğrudan doğruya öldüremezler.

 Bakterisid etkili antibiyotikler bakteri hücresini

öldürürler. Penisilinler en çok selektiflik gösteren
antibiyotiklerdir. Güçlü bakterisid etki gösterdikleri
halde memeli hücresi üzerindeki yalın toksik etkileri
görece olarak zayıftır.
Bakterisidal Bakteriyostatik

Penisilinler Tetrasiklinler
Sefalosporinler Sulfonamidier
Aminoglikozidler Kloramfenikol
Vankomisin Eritromisin
Amfoterisin B Klindamisin
Rifampin Mikonazol
Metronidazol
Fluorokinolonlar
 Antimikrobik spektrum

 Belirli bir kemoterapötiğe duyarlı olan

mikroorganizma türlerinin tümüne o ilacın
antimikrobik spektrumu adı verilir.

 Kemoterapötik ilaçların bazıları bir ya da birkaç bakteri

türüne karşı etkilidir. Bunlara dar spektrumlu
kemoterapötikler denir.
Örn; sadece mikobakterilere karşı etkili olan
izoniazid, sadece maya mantarlarına etkili olan
nistatin.
 Antimikrobik spektrum

 Bazı kemoterapötikler fazla sayıda bakteri ve diğer

mikroorganizma türlerine karşı etkilidirler. Bunlara geniş
spektrumlu kemoterapötikler adı verilir.

Örn;
 Tetrasiklinler
 Kloramfenikol
 Ureidopenisilinler
 İmipenem
 Antibakteriyel Kemoterapötiklerin
Etki Mekanizmaları

1. Bakteri hücre duvarının sentezini inhibe etmek ve

litik enzimleri aktive etmek suretiyle etki.

2. Sitoplazma membranının permeabilitesini artırmak

suretiyle etki.

3. Bakteri ribozomlarında protein sentezini inhibe etmek

suretiyle etki.
 Antibakteriyel Kemoterapötiklerin
Etki Mekanizmaları

4. Genetik materyal içinde DNA sentezinin veya DNA

kontrolü altında yapılan mRNA sentezinin bozulması ile
oluşan etki.

5. İntermediyer metabolizmayı bozmak suretiyle etki.

 1. Bakteri hücre duvar sentezini inhibe ve
otolitik enzimleri aktive edenler

 Penisilinler https://www.youtube.com/watch?v=Cj9UADDIidI

 Monobaktamlar
 Sefalosporinler
 Karbapenemler
 Basitrasin
 Vankomisin
 Teikoplanin
 2. Sitoplazma membran permeabilitesini
bozanlar

https://www.youtube.com/watch?v=Cj9UADDIidI
 Polimiksinler
 Amfoterisin B
 Nistatin
 Ketokonazol
 Flukonazol
 3. Bakteri ribozomlarında protein
sentezini inhibe edenler

 Aminoglikozidler (30S)
 Tetrasiklinler (30S)
 Eritromisin (50S)
 Klindamisin (50S)
 Kloramfenikol (50S)
 4. DNA ve RNA sentezini (nükleik asid
sentezini) bozanlar

 Kinolonlar
 Rifampisin
 Mitomisin
 Aktinomisin
 Doksorubisin
 Daunorubisin
 5. İntermedier metabolizmayı bozanlar
(antimetabolit etki)

 Sulfonamidler
 İzoniazid
 Etambutol
 Trimetoprim
 Rezistans (Direnç)

 Duyarlı mikroorganizmaların zaman içinde

etkilendikleri antibiyotiklerden etkilenmemeleri
ya da daha az etkilenmeleri demektir.
 Rezistans (Direnç)

1. Doğal direnç: Bazı bakteri türleri, belirli

bir kemoterapötik ilaca doğal olarak dirençlidir,
yani o ilaç tarafından etkilenmezler.

Örn: Proteus türleri ve Pseudomonas

aeruginosa, penisilin G, tetrasiklinler,
kloramfenikol, streptomisin ve sulfonamidlere
doğal olarak dirençlidir.
 Rezistans (Direnç)

2. Kazanılmış direnç: Bakteri popülasyonunun

kemoterapötik ilaç ile ilk temasa gelişinde, ilaç
bakteriler üzerinde etkilidir; ancak, temas süresi
uzarsa ya da yinelenen temaslar sırasında bakteri
popülasyonunda ilacın antibakteriyel etkisine karşı
direnç gelişir. Hemen her antimikrobik ilaca karşı
er veya geç direnç gelişebilir.
 Kazanılmış Direnç

 Bakteri kromozomlarında oluşan mutasyon sonucu,

 Bakterinin ortamdan ya da diğer bakterilerden;

transdüksiyon, transformasyon ya da konjügasyon
olaylarından biri aracılığı ile, direnç oluşturan gen
paketini alması sonucu oluşur (R plazmidleri veya
trans-pozonlar aracılığı ile olan rezistans).
 Kromozomal Mutasyonla Oluşan Direnç

 Tek aşamalı mutasyon: Antibakteriyel ilaçla bir

veya birkaç temastan sonra birden ve ileri derecede
bir rezistans oluşur. Buna streptomisin-tipi rezistans
adı da verilir. Rifampin'e karşı E. coli ve Staph.
aureus'ta bu tipte bir direnç oluşur.

 Çok aşamalı mutasyon: Rezistans yavaş olarak,

derecesi gittikçe artan bir biçimde oluşur. Buna
penisilin-tipi rezistans adı da verilir.
 Kromozomal Mutasyonla Oluşan Direnç

 Tek aşamalı mutasyon:

Antibakteriyel ilaçla bir veya

birkaç temastan sonra birden
ve ileri derecede bir direnç
oluşur.
Buna streptomisin-tipi direnç
adı da verilir.
 Kromozomal Mutasyonla Oluşan Direnç

 Çok aşamalı mutasyon:

Rezistans yavaş olarak,

derecesi gittikçe artan bir
biçimde oluşur.
Buna penisilin-tipi direnç
adı da verilir.
 Direnç Oluşum Mekanizmaları

1. Dirençli bakteri kemoterapötik ilacı parçalayan

enzim salgılar :
Örn: Kloramfenikole karşı asetil transferaz salgılanması.

2. İlacın hücre içinde modifikasyonuyla etkinliğinin

azalması :
Örn: Aminoglikozidlerin belirli noktalarından asetilasyona,
adenilasyona ve fosforilasyona uğraması.
 Direnç Oluşum Mekanizmaları

3. Hücre çeper permeabilitesinin ilaca karşı azalması:

Örn: Penisilinler ve kloramfenikol

4. İlacın ortamdan alınmasının azalması:

Örn: Aminoglikozidler ve tetrasiklinler ortamdan aktif transportla
alınırlar. Bu aktif transport sisteminin bozulması.
 Direnç Oluşum Mekanizmaları

5. İlacın hücre içinde etki yerine bağlanmasının

azalması:
Örn: Aminoglikozidler

6. Enzim substitüsyonu: İlacın etkilediği hedef enzimlerin

değişikliğe uğratılması
Örn: Sulfonamidlerin etkilediği dihidropeptidaz sentaz ile
trimetoprimin etkilediği dihidrofolat redüktaz enziminin yerini
izoenzimlerin alması].
 Direnç Gelişimini Azaltmak İçin
Alınabilecek Önlemler

 Enfeksiyon etkeni ilaca duyarlı veya duyarlı olacağına

inanılıyorsa antibiyotik kullanılmalı.
 İlaç yeterli dozda ve mümkün olduğunca kısa bir süre
kullanılmalı.
 İlacın duyarlılığını saptamak için mümkünse antibiyogram
yapılmalı.
 Bölgedeki bakterilerin rezistans prevelansı iyi bilinmeli.
 Direnç Gelişimini Azaltmak İçin
Alınabilecek Önlemler

 Kemoterapotik ilaçların yoğun olarak kullanıldığı ve

rezistans oluşumuna katkıları fazla olan yerlerde
(hastaneler) bu ilaçların kullanılışı dikkatli bir şekilde
uygulanmalı.
 Dar spektrumlu antibiyotikler yeğlenmeli.
 Dozlam ve Tedavi Süresi

 Antibiyotiğin istenen etkiyi gösterebilmesi için;

1) Yeterli dozda
2) Uygun aralıkta
3) Yeterli süre

Enfeksiyon hastalıklarında kural olarak antibiyotik

ateş düştükten sonra 2-3 gün daha verilir.
 Antimikrobik Tedavide Başlıca
Başarısızlık Nedenleri

1. Yalancı başarısızlık: Uygulanan ilacın

başarısızlığı gerçekte söz konusu değildir, sanal olarak
başarısızlık vardır.
 Tanı yanlıştır.
 Hastada ikinci bir hastalık vardır.
 Hekim sabırsızlık göstermiş olabilir.
 İlacın, enfeksiyon belirtilerini taklit
eden yan etkileri vardır.
 İlacın kullanım süresi geçmiştir.
 Antimikrobik Tedavide Başlıca
Başarısızlık Nedenleri

2. Hasta ile ilgili başarısızlık durumları:

 Hastada ilacın biyoyararlanımı bozulmuştur.
 Hastada immün yetmezlik durumlarının
bulunması (nötropeni gibi).
 Enfeksiyonun protez veya yabancı cisim
çevresinde oluşması
 Enfeksiyonun bulunduğu yerle ilgili tıkanıklık
bulunması.
 Antimikrobik Tedavide Başlıca
Başarısızlık Nedenleri

3. İlaçla ilgili (farmakolojik) başarısızlık

durumları:
 İlacın etki yerine penetrasyonunun
azlığı.
 İlacın enfeksiyonun bulunduğu bölgede
inaktivasyonu.
 Absorpsiyonu azaltan etkileşmeler.
 Antimikrobik Tedavide Başlıca
Başarısızlık Nedenleri

4. Mikroorganizmalarla ilişkili başarısızlık

durumları:
 Tedavi süresi içinde bakterilerde çabuk
direnç gelişmesi.
 Süperenfeksiyon ve flora substitüsyonu.
 Bakteride ilaca tolerans gelişmesi.
 Kemoterapötiklerin Profilaktik Olarak
Kullanılışı (Kemoprofilaksi)

 Sağlam kişileri, maruz kaldıkları ya da

kalacakları enfeksiyon etkenlerinden korumak ve
bu etkenlerin vücuda yerleşmelerini önlemek.

 Başka bir hastalığı olan kişilerde sekonder

bakteriyel enfeksiyon gelişmesini önlemek.
 Kemoterapötiklerin Profilaktik Olarak
Kullanılışı (Kemoprofilaksi)

 Bazı cerrahi girişimlerden hemen önce ya da

girişim sırasında, daha sonra gelişebilecek
postoperatif enfeksiyonları önlemek.