Գիրք 1

Մաս 1. (Էջ 3- 41 մինչև Who has Responsibility)

Երկու ուսանող
Բացակայող ոչ պատշաճ արված էջերը`
Էջ 4-5-6-7- 8-9-10-11-12-13-14 պետք է թարգմանվի և ավելացվի և խմբագրվի
և Էջ 22- 23-24-25-26-27
Հայեցակարգային շրջանակ
“Մարդկային արժեքները նման են օրգանիզմի` երիկամների հանդեպ վերաբերմունքին, մենք
երիկամները չենք զգում, քանի դրանք չեն դադարում գործել, այդպես է նաև արժեքների պարագայում
…”: Ջոնս 1970

Եթե դու ականջ դնես այսօրվա աշխարհի պրոբլեմների մասին խոսակցություններին,

դու հավանաբար կլսես այնպիսի կարծիքներ, ինչպիսին են օրինակ.
“Մարդիկ չունեն նույն հին ժամանակների արժեքները” կամ “Երեխաները
պարզապես չունեն ոչ մի արժեք”: Ծայրահեղ դեպքում օրը 100 անգամ մեզանից
յուրաքանչյուրը մտքով, խոսքով կամ ժեստով գնահատում է օրվա ընթացքում տեղի
ունեցող տարբեր դեպքեր և իրադարձություններ: Մենք դրանք դատում ենք կամ լավ
կամ վատ:
Անհատական էթիկաներին գումարած մենք կարող ենք խոսել պրոֆեսիոնալ
էթիկաներից: Շատ մասնագիտություններ փորձել են նույնացնել իրենց հիմնական
սկզբունքներն ու արժեքները: Երեխաների բարեկեցության դաշտի ներսում մենք
բացահայտորեն խոսում ենք երեխաների բարեկեցության և սոցիալական
աշխատանքի արժեքների մասին, խոսում ենք ոչ միայան երեխաների բարեկեցության
համար ապագա աշխատողների գիտելիքների և հմտությունների մասին, այլ նաև
արժեքների մասին:
Մի պատճառը այս խառնաշփոթի, այն է, որ արժեքների սովորելը, ըստ ամենայնի,
համակարգված է. այնքան համակարգված, որ կա ամբողջությամբ փիլիսոփայության
սովորելուն նվիրված առանձին մաս, որը կոչվում է աքսիոլոգիա: Աքսիոլոգիայի
ներսում փիլիսոփաները հարցեր են տալիս կապված այն բաների հետ, որը մենք
կոչում ենք արժեքներ:
Ամենակարևոր և իմաստալից բաների մեջ, մենք, որպես երեխաների բարեկեցության
մասնագետներ, կարող ենք անդադար ձգտել մաքրել և արդարացնել մեր
մասնագիտության հիմքում ընկած արժեքները և պարզ դարձնել, թե ինչպես են այս
արժեքները ուղեկցում մեզ պրակտիկայում: Հնարավոր է մենք երբեք ճիշտ չլինենք:
Բայց մենք չենք կարող դնել բացահայտ պարտականություն անդադար
քննադատությանը կամ երեխաների բարեկեցության արժեքները կամ այս արժեքների
փոխհարաբերությունը պրակտիկայում: Առաջին քայլը դա նույնացնել այս սղլիկ և
կարևորագույն իրերը, որոնց մենք հանդիպում ենք, որպես երեխաների
բարեկեցության արժեքներ: Քանի որ երեխայի բարեկեցությունը պրակտիկայի մաս
է` սոց.աշխ.-ի մասնագիտության ներսում մենք պետք է սկզբում նայենք սոց.աշխ.
մասնագիտության հիմնական արժեքներին:

Սոց. աշխ-ի hիմնարար արժեքները

Սոց. աշխ-ը փառահեղ մասնագիտություն է: Այն կրոն է, առանց թեորեմների և
փիլիսոփայություն առանց պարադիգմաների: Նրա հիմնական սկզբունքների
հետևում են իր անդամների մեծ մասը, բայց անկեղծորեն հասկանում են քչերը: Սոց.
աշխ-ը ինչպես և մյուս մասնագիտությունները ունի իր հիմնական էթիկական
արժեքները: Բոլոր սոցիալական միջամտությունները դրանք կլինեն թե
անհատական, թե խմբային, կամ սոց. ինստիտներում, ձգտում են հետևել էթիկական
նորմերին: Ս/ա-ը համաշխարհային յուրահատուկ մասնագիտություն է, քանի որ
ուղեկցվում է հոգեկան հարգանքով, ինչպես մյուս թեոլոգիական
մասնագիտությունները:
Ս/ա մասնագիտության պատմությունը դա համաշխարհային մասնագիտության
պատմություն է, որը առանձնացել է կրոնական խռովություններից: Մինչ 19դ.-ի
նիջնամասը ս/ա մասնագիտության մասին ոչ մի հիշատակություն չկար: Մինչ 1850թ.,
ֆորմալ ինստիտուտների ահռելի մեծամասնությունը, դրանք կրոնական
կազմակերպությունն էին(Ջոհնսոն և Շվարց.1991): Ամենամեծ ձգտումը աջակցել
կարիքի մեջ գտնվող մարդկանց, դա կրոնական պարտքի արդյունք էր: Ս/ա-ը, որպես
մասնագիտություն հայտնվել է 1800-ական թթ. միջնամասում, ավելի
հումանիստական և ռացիոնալ բացատրություններ գտնվեցին և մարդու վարքի
մասին և սոց. դինամիկայի մասին: Երբ ս/ա-ը հասունացավ, որպես
մասնագիտություն, այն դարձավ բարոյական կարգադրությունների համակարգ, որը
զրկված է որոշակի թեոլոգիայից: Կրոնական պարտքը դարձավ մասնագիտական
պարտք, կրոնով օգտագործվող:
Ավելի ուշ բարեգործության կրոնական բարոյական պարտականությունները
փոխվեցին ս/ա-ի պրոֆեսոնալ հումանիստական արժեքներով: Ս/ա-ի պատմությունը
դա այս հումանիստական արժեքների զարգացումն էր համաշխարհային
մասնագիտության, որը գտում է օպերացիոնալացնել սոց. բարոյական իդեալները,
որոնց վրա hիմնված է մեր հասարակությունը: Մինչ ս/ա-ի արժեքների սահմանները
առանձնացնում են մյուս համաշխարհային մասնագիտությունների, նրան
ռացիոնալիզմի և գիտական մեթոդի ընդունումը, դարձրեց մասնագիտություն:

Անգլիա

Երեխաների սպանությունը և լքվածությունը Արևմտյան Եվրոպայում արդեն մեծ

չափերի էր հասնում: Այնուամենայնիվ դրանք ավելի հաճախ կյանքի դժվարության
արդյունք էին և ոչ թե սրտի դժվարության: Շատ ընտանիքներ բավարար միջոցներ
չունեին պահելու մեծահասակ և նորածին երեխաներին: Նորածինները հաճախ
զոհաբերվում էին, քանի որ ծնողները հավատացած էին, որ դա լավագույն ելքն է`
նաև ընտանիքի մյուս անդամների համար: Երեխայի ճակատագիրը գտնվում էր նրա
ընտանիքի` ավելի ճիշտ տան գլխավորի` հոր ձեռքերում:
Մոտավորապես 13-րդ դարում առաջին հերթին առաջացավ parens patrae
հասկացությունը, որը հաստատում էր երեխաների իրավունքներին վերաբերող 3
կարևոր սկզբունք:
Առաջինն այն էր, որ երեխաները մյուսներից անկախ (նույնիսկ իրենց ծնողներից)
ունեն իրավունքներ և շահեր:
Երկրորդ սկզբունքը ծնողների և երեխաների հարաբերությունը սահմանում էր,
որպես հատուկ խնամակալություն, որում ծնողները փոխանակ իրենց երեխաների
շահերից ելնելով գործեն, մեծ չափերի հասնող իշխանություն ունեին նրանց կյանքի
վրա: Սա ծնողական իրավունքները դիտում էր, որպես պայմանական իրավունքներ,
այն է` իրավունքներ, որ պայմանավորված են ծնողի և երեխայի փոխադարձ
պահանջները և ակնկալիքները բավարարելու սկզբունքով:
Երրորդ սկզբունքը պետությանը սահմանում էր խնամակալության երաշխիք`
դրդելով նրան միջամտել և անհրաժեշտության դեպքում պաշտպանել երեխաների
շահերը: Չնայած պետության պատասխանատվությունը երեխաների շահերի
պաշտպանության հարցում մի կարևոր առաջընթաց էր, բայց նրա ազդեցությունը
նշանակալիորենկզգացվեր մի քանի դարեր հետո:
16-րդ դարը ծայրահեղ աղքատության շրջան էր: 1601թ.-ի Ելիզաբեթյան Աղքատների
Օրենքները (Elizabethan Poor Laws) երեխաների աղքատության պահանջները
բավարարելու մի փորձ էր: Այնուամենայնիվծնողների աղքատության պատճառով
դրանք սահմանում էին երեխաներին իրենց ընտանիքներից օրինական ձևով
հեռացնելը:
Բացի նրանից, որ օրենքները սահմանում էին, որ տեղական համայնքներն են
պատասխանատու երեխաների համար, դրանք նաև արգասիք հանդիսացան, որ շատ
երեխաներ դարձան պետության խնամակյալներ: Երեխաներին աշխատանքի մեջ էին
ներգրավում և իրենց մասնագիտական առաջընթացի, և իրենց մասին հոգ տանելու
համար պետության փոխհատուցելու միջոցները բավարարելու միջոցները
բավարարելու համար: Շատ երեխաների նաև ուղարկեցին Ամերիկայի գաղութներ
աշխատանքային ծառայության(identure): Չնայած որ »Աղքատի օրենքների«
մտադրությունները բարյացակամ էին, բայց դրանք ձախողվեցին: Երեխաներն ավելի
շատ տուժում, քան թե շահում էին այս օրենքներից, իսկ Անգլիայի հասարակությունը
օրենքները վերահսկելու բավարար միջոցներ չուներ, ուստի մինչև 1600թվականների
կեսերիը այս օրենքները չեղյալ հայտարարվեցին:
Չնայած երեխաների սպանությունը դարձավ անօրինական, բայց լքումը
շարունակվում էր, և 1700-ականներին տարածված երևույթ էր Անգլիայի շատ
շրջաններում: Լքման և սպանության հետևանքները գրեթե նույնն էին, քանի որ լքված
երեխաներից շատերը մահանում էին:
Քրիստոնեական շատ արժեքներ, ինչպիսիք են կյանքի հանդեպ սրբության
պահպանումը, ուրիշների մասին հոգալու բարոյական խրատը, միավորվելով
մարդկային փիլիսոփայության հետ նպաստեցին Արևմտյան Եվրոպայում
երեխաների իրավունքների համար գաղափարախոսական տեղաշարժերի միջոցով
բարոյախոսական խրատների տարածմանը: Բայց դրանք երեխաների
բարեկեցությունը երևակայական դարձնելուց հեռու չգնացին: Էլիզաբեթյան
օրենքների ձախողումը այդ իրականության ապացույցն էր:
Ամերիկյան հեղափոխության շրջանում երեխաներն Անգլիայում համարվում էին
ընտանիքի սեփականության և շահագործվող տնտեսական կապիտալ: Երբ վաղ 1800-
ականներին Անգլիայում սկսվեց արդյունաբերական հեղափոխությունը, երեխաները
դրա զարգացման մեծ խթան հանդիսացան: Երեխաները դիմացկուն, էժան, անզոր և
ծախվող բանվոր դասակարգ էին: Յոթամյա երեխաներն աշխատում էին
գործարաններում և ջրաղացներում: Արդյունաբերական հեղափոխության ընթացքում
նրանք արհամարհանքի, տանջանքի և հալածանքի զոհ դարձան տնտեսական քաոսի
անզոր ժամանակների ազդեցության պատճառով: Քանի դեռ արևմտյան
հասարակությունը չէր քաղել արդյունաբերական հեղափոխության պտուղները`
հարկերի և մեծահասակների պահանջների աճի տեսքով, պետության համար
տնտեսապես անիրագործելի էր երեխաների համար պատասխանատվության
ստանձնումը: Արդյունաբերական հեղափոխությամբ ինքնուրույն երեխայի
բարեկեցությունը դարձավ հնարավոր:

Հյուսիսային Ամերիկա

Բրիտանական և հյուսիս-ամերիկյան գաղութների մշակույթները տարբերվում են`

հաճախ կախված գաղութներ հիմնադրողների գաղափարախոսությունից և
կրոնական ուղղվածությունից և իհարկե այն պայմաններից, որոնցով նրանք
արտագաղթել են: Թեպետ շատ մարդիկ գալիս էին Հյուսիսային Ամերիկա, որպեսզի
խուսափեն խտրականությունից, բայց միշտ չէր, որ դա ուղեկցվում էր ավելի
ազատական սկզբունքների հաստատմամբ: Որոշ գաղութային հասարակություններ
իրենց սեփական իշխանական կոպտության ու ճնշման որակներն էին ձևավորում, և
սա անդրադառնում երեխաների խնամքի և վերաբերմունքի, մշակութային նորմերի
վրա:
Չնայած որ բրիտանական գաղութների ընտանիքներում երեխաների նկատմամբ
վերաբերմունքը հաճախ խիստ և քմահաճ էր, բայց իսպանական գաղութներում բնիկ
ամերիկացիների համար կյանքն էլ ավելի բիրտ ու դաժան էր: 1700-ականների
կեսերին գաղութաբնակները և բնիկները »երեխաների առևանգման կանոնավոր
բիզնես էին կազմակերպում ստրուկների խանութի համար«, որպեսզի նրանք
վաճառվեն արևմտյան հնդկացիների հյուսիսային գաղութներին:
Ամերիկյան հեղափոխությունը, Միացյալ Նահանգների սահմանադրությունը, մարդու
իրավունքների սոցիալական արդարության իրենց փորձարկումներում պետական և
ֆեդերալ օրենքները նախկին բրիտանական գաղութներում երեխաների որոշ
գաղափարական շահեր առաջարկեցին: Այնուամենայնի, նույնիսկ մարդու հիմնական
իրավունքների և այնպիսի իրավունքների, ինչպիսին է հասարակական կրթության
մասին օրենքներով 19-րդ դարում Միացյալ Նահանգների ռեալիստները համոզված
էին, որ այս գաղափարական շահերը շատ տասնամյակներ երեխաների
մեծամասնության համար կմնային անցողիկ:
Միացյալ Նահանգներում 19-րդ դարի առաջին կեսին երեխաների նկատմամբ
հարգանքի իրենց պատրաստակամությունը շատ դաշնային և պետական մարմիններ
ընդհանուր անտարբերությունից փոխեցին դեպի սարսափի: Երեխաներից շատերի
համար parens patrae հասկացությունը էական չէր: Ծնողները, ընտանիքները,
համայնքները և հանգամանքներն էին որոշում երեխաների ճակատագիրը`
միավորելով կառավարական հաստատությունները: Բնիկ ամերիկյան ընտանիքները
պարբերաբար տեղահանվում, քայքայվում և քանդվում էին: Օրինակ` 1830-1840թթ.
ընթացքում մի քանի հազար երեխաները Ալատամայի ցեղերից քշվում էին իրենց
հողից, շպրտվում ցանկապատների վրայով և տեղափոխվում Օկլահոմա, որտեղ
շատերի ունեցվածքը բռնագրավում էին և բոլորի համար միևնույնն էր` նրանք
կապրեին թե կմահանային: Ովքեր մնում էին Ալատամայում կամ դատաստանի էին
ենթարկվում կամ վաճառվում էին, որպես ստրուկ:

Երեխայի ամենավաղ բարեկամությունը: Տնային տեղավորումից դուրս

Հյուսիային Ամերիկայի բրիտանական գաղութներում և միաժամանակ Միացյալ

Նահանգներում և Կանադայում անտուն խնամքի կարիք ունեցող և աղքատ
երեխաների խնդիրները տեղական համայնքների պարտավորությունը դարձան:
Ստեղծվեցին աղքատանոցներ, որոնք աղքատ ու անտուն մարդկանց համար էին
նախատեսված, սակայն միջոցների բացակայության պատճառով դրանք երկար
չգոյատևեցին:
Աշխատանքային պայմանաքիրը, որը բառացիորեն նշանակում է աշխատանքային
գործունեության և սննդի ապահովում, որը փողհատուցվում էր օժանդակող
աշխատանքային շրջանով, նույնպես տվյալ ժամանակամիջոցում առաջացավ,
որպեսզի փոքր-ինչ բարելավի աշխատող երեխաների կյանքը: Այն ինչ շատ
երեխաներ շահագործվում էին տեղական համայնքների կողմից, այն բանից հետո, երբ
որևէ ընտանիք ընդունում էր նրանց: Երեխաների կարծիքով իրենց կյանքի որոշակի
բարեկեցություն կախված էր աշխատանքային պայմանագիր կնքած ընտանիքից: Եթե
ընտանիքները հոգատար և բարեպաշտ էին լինում, ապա երեխաները տվյալ
ընտանիքի մաս էին կազմում և միաժամանակ առևտուր անել սովորում: Մյուս կողմից
էլ աշխատանքային պայմանագրի համակարգը ինչ որ չափով հարմար մեխանիզմ էր,
քանի որ երեխաները դառնում էին մի քիչ ավելին, քան ստրուկները, որոնք սովորում
էին քիչ և տառապում էին շատ:
19-րդ դարի կեսերին շատ գործոններ հիմք հանդիսացան, որպեսզի
կառավարությունը և համայնքը աջակցի խնամակալության հաստատություններին և
աշխատանքային պայմանագրերին: Առաջին հերթին Նահանգներում առաջ եկավ այն
խնդիրը, որ խնամակալության տակ գտնվող և անչափահաս երեխաները
հասարակական կարևոր և բարոյախոսական խնդիրներ են: Զարգացող համոզմունք
կար, որ հասարակությունը պարտավոր է պահպանել և պաշտպանել
արհամարհված, ճնշված, խնամքի կարիք ունեցող և շահագործվող երեխաներին: Այս
մեթոդի հիման վրա ստեղծվեցի շատ ինստիտուտներ, որոնք որդեգրեցին հոգալ
երեխաների հոգևոր և երեխաների կարիքները: Խնամակալության
հաստատությունների հաջողությունը մեծապես կախված էր երեխայի տարիքից,
տարիքային պահանջմունքներից և հոգեբանական խառնվածքից: Այս
հաստատությունները բավարարում էին շատ երեխաների տարիքային հիմնական
պահանջմունքները և ապահովում էին ինչպես նրանց, այնպես էլ մեծահասակների
արդյունավետ կյանքը:
Երեխաների մեկ այլ մասի համար այդ ինստիտուտները չէին բավարարում ոչ
տարիքային, ոչ ֆիզիկական, ոչ հոգեբանական և ոչ էլ հուզական կարիքները:
Տարածված էր այն, որ երեխաները ժամեր շարունակ աշխատեն և շահագործվեն
դժվար աշխատանքով, քանի որ »դժվար աշխատանքը բնավորություն է կերտում«:
Երկրորդ հերթին շատ ավելի ընդունելի դարձավ այն, որ պետական գումարներն
օգտագործվեն կամավոր կազմակերպություններին որոշ չափով աջակցելու համար:
Եվ վերջապես դա մի ժամանակ էր, երբ երեխաների շատ խմբեր Միացյալ
Նահանգներում և Կանադայում դարձան որբացած և անխնամակալ: Սրա պատճառն
այն էր, որ 19-րդ դարի կեսերին մեծաքանակ ներգաղթողներից յուրաքանչյուր 10-րդը
մահանում էր սովից կամ հիվանդությունից: Շատ երեխաներ որբացան, երբ նրանց
ներգաղթող ծնողները մահացան խոլեռայի վարաքից:
Այս ժամանակաշրջանում Մեծ Բրիտանիան սկսեց հավատալ դեպի Կանադա
պատանեկան արտագաղթը` որպես քաղաքական և հասարակական
մարտավարություն` կիսելու առաջացած աղքատության և հանցագործության
սոցիալական խնդիրները: Եվ Բրիտանիայի քաղաքական գործիչները, և
սոցիոլոգները հասկանում էին, որ ավելի էժան էր երեխաներին նավով ուղարկել
Կանադա, նրանց տնավորել և հոգ տանել նրանց մասին Մեծ Բրիտանիայում:
Շատերը նաև հավատացած էին, որ երեխաներն ավելի լավ կապրեն Կանադայում`
հեռու տնտեսական և գաղափարական քայքայումից: Այսպիսով, բրիտանացի շատ
երեխաներ, որ լքվել, արհամարհվել և որբացել էին, նավով ուղարկվեցի Կանադա`
ապաստաններում տեղավորվելու և միաժամանակ աշխատանքային պայմանագիր
կապելու կանադական ընտանիքների հետ: 1868թ. և 1925թ. ընթացքում 80000 անտուն
և լքված երեխաներ ուղարկվեցին Կանադա և դարձան գյուղատնտեսական
աշխատողներ և տնային ծառաներ: Շատ փոքր տարիքի լքված և որբացած
երեխաների կյանքը Կանադայում և ԱՄՆ-ում հաճախ շատ ավելի վատ էր, քան ավելի
մեծահասակներինը, որոնք ունակ էին աշխատելու: Աղքատանոցներում
տեղավորված անչափահասների փոքրամասնություն կարողացավ դիմակայել միայն
առաջին մի քանի շաբաթը: Օրինակ` 1863թ.-ին Մոնրեալ մանակատուն ընդունված
600 անչափահասներից 500-ը մահացավ:
Խնամակալական հաստատությունների` շատ երեխաների տարիքային կարիքները
բավարարելու անկարողությունը հանգեցրեց այն համոզման, որը խնամքի կարիք
ունեցող որբացած երեխաները ավելի լավ կխնամվեն և կսպասարկվեն
փողհատուցող կացարանների կամ խնամող տների կողմից: ԱՄՆ-ում Չարլզ Լորինգ
Բրեյզի` երեխային աշխատանքի տեղավորելու գործունեությունը և նրա հիմնած`
Նյու-Յորքի երեխաներին աջակցող հաստատությունը հաճախ որակավորվում է,
որպես առաջնակարգ միջոցների կարիք ունեցող երեխաներին տուն գտնելու համար:
1850թ. և 1930թ. ընթացքում մոտ 30000 երեխաներ Նյու-Յորքից տեղավորվեցին
ընտանիքներում: Այս ժամանակաշրջանում հիվանդության և ներգաղթի
դժվարության պատճառով Նյու-Յորքում շատ անտուն և առանց խնամքի մնացած
երեխաների մեծ քանակ կար: Պարոն Բրեյսը զգում էր, որ այս երեխաների համար
լավագույն փրկությունը կլինի քաղաքից դուրս բերումը և մի այնպիսի պայմանների
մեջ գցելը, որտեղ նրանք կսովորեն առևտուր և սոցիալական ադապտացման
այնպիսի հմտություններ, որ կարողանան դիմակայել: Շատ աշխատանքային
որոնումներ իսկապես ավելի շատ աշխատանքային որոնումներ էին, քան
խնամակալությունն էր: Բայց դրանք իրոք հաջողություն ունեցան:

Բանականության և մարդասիրության սահմաններում

Մինչև 1750թ. դատարանները սկսել էին առաջ քաշել երեխաների իրավունքների

նախադրյալները և ծնողական իրավունքերի համապատասխանեցումը իրենց
երեխաներին անհրաժեշտ հստատության ապահովման հետ: Յնուամենայնիվ, ոչ մի
տեղ իրականում չկա մի պաշտոնական կազմակերպություն, որ ճանաչեր և
տուգաներ երեխայի լքումը կամ արհամարհամքը: Աշխարհում առաջին այդպիսի
կազմակերպությունը հիմնվեց 1874թ. Նյու-Յորք սիթիում, այն էր` Նյու-Յորքի`
երեխաների նկատմամբ դաժանության կանխման կազմակերպությունը, վերջինս
երեխաների խնդիրների և իրավունքներինվերաբերո սոցիալական գիտակցությունը
ներառող գագաթնակետն էր: ԵԴԿԿ-ը հիմնադրվեց մի միայնակ երեխայի մասին
պատմող բռնության դեպքի հետաքննության միջողով: Մերի Ելեն անունով մի
երիտասարդ աղջիկ պարբերաբար ծեծի և դաժան վերաբերմունքի էր արժանանում
մի զույգի կողմից, ոչ մանկական տարիքից ստանձնել էր նրա խնամքի
պարտականությունը: Նրա աղաղակները լսելի էին ամբողջ թաղամասում, բայց
հարևանները ոչ մի օրինական միջոց չգիտեին, որպեսզի հետամուտ լինեին
միջամտության: Համայնքի անհանգստացած առաջնորդները Մարի Ելենի դեպքը
արժանացրին Կենդանիների նկատմամբ Կիրառվող Դաժանությունների
Կանխարգելմամբ զբաղվող կազմակերպության ուշադրությանը:
ԵԴԿԿ(SPCA)-ը Մարի Ելենի գործը ներկայացրեց դատարան և շահեց դատը, իսկ նրա
խնամակալները բանտարկվեցին: Որպես արդյունք ձևավորվեց Երեխաների
նկատմամբ կատարվող Դաժանությունների Կանխարգելման
Կազմակերպություն(SPCC): Շուտով երեխաների պաշտպանության նմանատիպ այլ
կազմակերպություններ բացվեցին և տարածվեցի մայրցամաքով մեկ: Մինչև 1900թթ.
ավելի քան 250 հասարակական կազմակերպություններ էին ձևավորվել, որոնք
զբաղվում էին երեխաների պաշտպանությամբ:
Ամերիկյան փորձը 26-ամյա Կանադայի թերթի խմբագիր Կելային դրդեց
կազմակերպել մի հասարակական ժողով, որը միանգամից խթան հանդիսացավ
Տոռոնտոյի երեխաների օգնության կազմակերպության հիմնադրմանը/1891: 1887թ.
Կելսոն հիմնեց Տոռոնտոյի մարդկային կազմակերպությունը, որը պաշտպանում էր
կանանց, երեխաներին և կենդանիներին: Կելսոնը ակտիվ գործունեություն
իրականացրեց, որը հանգեցրեց նրան, որ այն Օնտարիոյի օրենքի մի պարբերությունը
վերաբերեց 1888-ի »Արհամարհված երեխաների պաշտպանությանը և
բարեփոխմանը«: Առաջին անգամ Կանադայում պետական գործակալությունը
լիազորված էր միջամտել արհամարհված և վատ վերաբերմունքի արժանացած
երեխաների անունից 1893-ին սրան հաջորդեց Երեխաների Պաշտպանության Ակտը,
որն ուժեղացրեց երեխաների հասարակական օգնությանը գործել, որպես մշտական
գործակալություն` հետևելու տներին և քայլեր ձեռնարկելու երեխաների
պաշտպանությանը:
Ուրիշ գավառները շուտով հետևեցին Օնտարիոյի օրինակին: Թեպետ երեխաների
վաղ պաշտպանության կողմնակիցները և ԱՄՆ-ում և Կանադայում գործնականորեն
տեղյակ էին ծնողական վիրավորանքի և արհամարհանքի վնասակար
ազդեցությունների մասին, բայց նրանք ավելի քիչ էին տեղյակ երեխաներին իրենց
ընտանիքներից բաժանելուպոտենցիալ վնասի մասին: Նրանց առաջնային
խնդիրները երեխաների իրավունքների հաստատելն էր, դրանց պաշտպանելը,
պատժելն ու հալածելը ծնողներին, որպեսզի ենթարկվեն ընդունված պահվածքին, և
երեխաներին անհրաժեշտության դեպքում իրենց ընտանիքներից բաժանելը և տնից
դուրս հանելը: Այս նպատակները երեխաների իրավունքերի զարգացման մեջ
հիմնական էր: Բայց այս նույն նպատակները հաճախ ներառում էին դաժան, պատժել
և մշակութորեն անհամապատասխան սովորություններ:
Ծնողները, որ կարող էին նաև օգուտ քաղել մեղմացվող պատիժներից, հաճախ
պատժվում և բանտարկվում էին, ընտանիքներ, որ կարող էին պահպանվել և
հզորանալ հաճախ քայքայվում և քանդվում էին: Սակայն այսօր վերամիավորման
հետ կապված մեր վերաբերմունքը նույնը չէ խնդիրները մեղմացնելու և
ընտանիքների հզորացման հարցում:
19-րդ դարի վերջին կեսը որոշ երեխաների համար նրանց բարեկեցության ռեֆորմն
առաջացնող կարևոր ժամանակն էր: Երեխայի բարեկեցության ժամանակակից
ռեֆորմը սկսվեց 1874թ. Նյու-Յորք սիթիում Մերի Ելենի դեպքի պատվին:
Այս նույն շրջանում գործի էին դնում ռասայական խտրականությանը վերաբերող մի
օրենսդրություն: Այս պատճառով շատ ընտանիքներ քանդվեցին »Մեծ մեկնման«
ընթացքում, քանի որ հազարավոր աֆրիկացիներ լքում էին հարավը, որպեսզի
խուսափեն սպանդից: Բնիկ ամերիկացի ցեղերի լիկվիդացումը նույնպես շատ
տարածված էր: Այս նույն տասնամյակում ամերիկյան բանակը հետապնդում և
սպանում էր հարավի այն կանանց, տղամարդկանց և երեխաներին, ովքեր մերժում
էին մասնակցել ցեղասպանական գործողություններին: Նրանց նկատմամբ
դաժանությունները սարսափի աստիճանի էին հասնում: 1874թ. ինչպես Մարի Ելենն
էր նշում, հարավարևմտյան քաղաքից մի խումբ մարդիկ հարձակվեցինճամբարի
վրա` սպանելով 14 մարդ, որոնցից բացի 2-ը, մնացածը կանայք և երեխաներ էին:
Եթե հաշվի առնենք սիստեմատիկ հալածանքները, դաժանությունները և
ցեղասպանությունը, ապա Նյու-Յորքի SPCC-ի երեխայի բարեկեցության ռեֆորմը
հանգամանորեն թուլացած կարելի է համարել:

Երեխաների բարեկեցության արժեքները մեր օրերում

Այսօր հասարակական արժեքների կարևոր մաս կազմող` երեխաների

բարեկեցությանը վերաբերող արժեքները հանդիսանում են մասնագիտական
արժեքներ, որոնք ընկած են սոցիալական աշխատանքի հիմքում: Մասնավորապես
կարելի է նշել. բոլոր երեխաները ունեն ապահով, մշտական տուն և ընտանիք
ունենալու բացարձակ իրավունք, որը ապահովում է վերջիններիս
դաստիարակությունը և խնամքը և չի ցուցաբերում դաժանություն, շահագործում և
բացասական վերաբերմունք երեխաների հանդեպ: Երեխաների հետ սոցիալական
աշխատանքի ոլորտում գոյություն ունի չորս հիմնական արժեք, որոնք ուղղված են
վերջիններիս բարեկեցությանը: Դրանք հետևյալներն են` ազատության իրավունք,
ինչը ենթադրում է, որ յուրաքանչյուր երեխա իրավունք ունի մեծանալ և զարգանալ
առանց շահագործման և դաժանության: Արդարության արժեքը ենթադրում է, որ
յուրաքանչյուր երեխա իրավունք ունի խնամք և դաստիարակություն ստանալ:
Երեխան չի հարցնում` ծնվել, թե ոչ, և դա նրա ծնվելու իրավունքն է: Այս
իրավունքները գոյություն ունեն, քանի որ երեխաները, ինչպես մեծահասակները,
կենդանի էակներ են, ովքեր ունեն իրենց ներաշխարհը և «արժեքը»: Եվ վերջապես,
եթե մենք ունենք որևէ պարտականություն ուրիշի հանդեպ, ապա դա հատկապես
երեխաների հանդեպ է: Մենք ենք նրանց կյանք պարգևողները, ուստի նրանք
կախվածության մեջ են մեզանից և առանց մեզ չունեն հզորություն և ազդեցություն:
Երեխաների բարեկեցության ձևավորմանն ուղղված գործընթացի ընթացքում
ձևավորվել են մի շարք նորմեր` մասնագիտական գործունեություն իրականացնելու
համար: Երեխաների բարեկեցությանն ուղղված ցանկացած գործունեության
ամենագլխավոր նպատակը պետք է լինի երեխաների շահերից ելնելով գործելը: Սա
շատ կարևոր նորմ է երեխաների բարեկեցության ոլորտում: Երեխաների շահերին
համապատասխան գործելուն նպաստող կարևոր նորմերը հետևյալներն են.
Երեխաների բարեկեցության համակարգը պետք է պաշտպանի երեխաներին:
Երեխաների բարեկեցությանն ուղղված ցանկացած գործունեություն կամ
միջամտություն պետք է նպատակաուղղված լինի պաշտպանելու երեխային
դաժանություններից:
Երեխաների բարեկեցության ոլորտը պետք է ապահովի ընտանեկան
ծառայություններ: Այդ ծառայությունները պետք է ուժեղացնեն և զարգացնեն առողջ
ընտանիքի ձևավորումը և աջակցեն վերջիններիս, որպեսզի նրանք ապահովեն իրենց
երեխաների համար համապատասխան խնամք և դաստիարակություն: Երեխաների`
ընտանիքից դուրս բերումը անցանկալի է, քանի դեռ դա միակ միջոցը չէ երեխային
պաշտպանելու համար:
Երեխաների բարեկեցության ծառայությունը պետք է ձևավորի կայուն
պայմաններ բոլոր երեխաների համար: Ցանկացած երեխա իրավունք ունի մեծանալ և
զարգանալ կայուն ընտանեկան միջավայրում:
Երեխաների բարեկեցության ծառայությունը պետք է իրազեկ լինի
մշակութային առանձնահատկություններից: Քանի դեռ այդ ծառայության
աշխատողները ծանոթ չեն սպասարկվող ընտանիքի արժեքային համակարգին և
մշակույթին, նրանք չեն կարող ցուցաբերել զգայունություն և
հարմարվողականություն միջմշակութային հարաբերություններում և
ինտերակցիաներում:
Երեխաները, ովքեր ստիպված են լքել ընտանիքը, պետք է անպայման
տեղավորվեն իրենց ընտանիքը առավել հիշեցնող միջավայր: Համապատասխան
ընտրված վայրը կնպաստի երեխայի հոգեբանական, էմոցիոնալ և սոցիալական
խնդիրների լուծմանը, պահանջների բավարարմանը և բաժանումից առաջացած
տրավմայի մինիմալացմանը:
Սրանք նորմերի կամ արժեքների օրինակներ են` կիրառվող սոցիալական
ապահովության ոլորտում:

Երեխաների բարեկեցության արժեքների և պրակտիկայի ինտեգրումը

Արժեքները միշտ չէ, որ հանդես են գալիս համաձայնեցված ամբողջականության մեջ:

Բարոյական և գործնական երկընտրանքները կարող են առաջանալ ակնհայտ
արժեքների բախումից: Օրինակ կան հասարակություններ, որոնք բարձր են
գնահատում և՛ անհատականությունը, և՛ համագործակցությունը. գործնականում
այստեղ կոնֆլիկտների առաջացումը երաշխավորված է:
Երեխաների սոցիալական ապահովության ոլորտում սոցիալական աշխատողները
հետաքրքրված են հնարավոր բարոյական երկընտրանքների առաջացմամբ: Օրինակ
նրանց հետաքրքրում է, թե ընտանեկան ծառայությունը իրականացնելիս ո՞վ է
կլիենտը, կ՞ա արդյոք կոնֆլիկտ ծնողների և երեխաների իրավունքների միջև և այլն:
Գործնականում ապացուցվեց, որ իրականում այդպիսի երկընտրանքային
իրավիճակներ իրոք առկա են:

Ընտանեկան ծառայություններ և երեխայի պաշտպանություն: Առկա՞ է արդյոք

կոնֆլիկտ:

Ընտանեկան ծառայությունների վրա կենտրոնացումը ակնհայտ դարձրեց այն

փաստը, որ տարաձայնություններ են առկա երեխաների և ծնողների իրավունքների
միջև: Շատ հաճախ կարելի է լսել այնպիսի փիլիսոփայական կարծիքներ, որոնք
կողմնակից են կամ ծնողների, կամ երեխաների իրավունքներին, ասես այս երկու
երևույթները որևէ հատվածի ծայրակետերում են: Այդ ծայրակետը, որում գտնվում են
երեխաների իրավունքները հաճախ նույնացնում են երեխաների պաշտպանության
ծառայությունների հետ: Հատվածի այն ծայրակետը, որում ծնողների իրավունքներն
են, նույնացնում են ընտանեկան պաշտպանության հետ: Փաստորեն, այս հատվածի
մոդելը, որի մի ծայրում ծնողների իրավունքներն են, իսկ մյուսում` երեխաներինը,
կամ մի ծայրում ընտանեկան ծառայությունն է, մյուսում` երեխաների
պաշտպանությունը, չեն կարող բնութագրվել իբրև հատվածի ծայրակետեր.
իրականում դրանք շատ հաճախ համընկնում են:

Իրավունք և պատասխանատվություն

Բազմաթիվ փիլիսոփաներ ձևավորել են են մարդկանց իրավունքների մասին

կոնցեպցիաներ: Այդ բազում բարոյական պարադիգմների սահմանները կարող են
տարբեր լինել: Այնուամենայնիվ, այդ իրավունքները միշտ բաժանված են երկու
մասի` բացարձակ և պայմանական իրավունքներ: Բացարձակ իրավունքները
փոխանցվում են մարդուն` անկախ պայմաններից: Բացարձակ իրավունքները
վաստակելու կարիք չկա, և դրանք չեն կարող խլել մարդուց:
Պայմանական իրավունքները կախված են պայմաններից: Դրանք պետք է ձեռք բերել,
վաստակել: Պայմանական իրավունքները մարդը կարող է ձեռք բերել որոշակի
իրավիճակներում, և այդ իրավիճակները կարող են անհետանալ` կախված
իրավիճակի փոփոխությունից: Երեխաների իրավունքները բացարձակ իրավունքի
օրինակ են, իսկ ծնողներինը` պայմանական:

Երեխաների իրավունքները

Երեխաներն ունեն բացարձակ իրավունքներ: Ծնվելու հանգամանքն արդեն

հնարավորություն է տալիս երեխային ունենալ բացարձակ իրավունքներ, խնամքի,
աջակցության որոշակի մակարդակ և դաժանությունից զուրկ միջավայր: Այս
իրավունքները պայմաններից կախված չեն. դրանք կախված չեն երեխայի
տնտեսական վիճակից, ծնողների կրոնական, մշակութային և ռասսայական
պատկանելությունից, գենետիկական ժառանգությունից և, նույնիսկ, նրանց
վարքային դրսևորումներից:
Ծնողների իրավունքները

Ծնողների իրավունքների ժամկետները նկատելի երկարատև են: Մեր

հասարակությունում ընդունված է, որ, անկախ իրավիճակից, մեր ծնողները պետք է
հեղինակություն ունենան և կարևոր որոշումներ կայացնեն երեխաների փոխարեն:
Այնուամենայնիվ, ծնողների իրավունքները բացարձակ չեն: Դրանք կախված են
նրանից, թե ինչպիսի պատասխանատվությամբ են վերջիններս ապահովում իրենց
երեխաների համար խնամքի և դաստիարակության միջին մակարդակը և ապահով
միջավայրը, որում առկա չէ դաժանություն և շահագործում:

Երեխաների բարեկեցության ծառայությունները

Երեխաների բարեկեցության ծառայությունները պետք է իրականացնեն ոչ միայն

երեխաների բացարձակ իրավունքների պաշտպանությունը, այլև պետք է օգնեն
ծնողներին, որպեսզի վերջիններս չփախչեն պատասխանատվությունից, այն է`
դաստիարակեն և պաշտպանեն իրենց երեխաներին: Դրանով իսկ բարեկեցության
ծառայությունները կօգնեն ծնողներին ձեռք բերել իրենց ծնողական իրավունքները:
Երեխաների պաշտպանությունը և ընտանիքներին աջակցումը միասին նպաստում
են ընտանեկան ծառայությունների զարգացմանը: Երբ ծնողները հանդիպում են
իրենց ծնողական պատասխանատվությանը` ստանալով աջակցություն և օգնություն
այն ճիշտ իրականացնելու, ծնողների և երեխաների իրավունքները տեղ են գտնում
ինտեգրված հատվածի մի ծայրակետում:

Երեխայի պաշտպանությանն ուղղված ընտանեկան ծառայությունը

Երեխաների պաշտպանության ծառայության ամենակարևոր սկզբունքներից է միշտ

գործել` ելնելով երեխաների շահերից: Եթե ենթադրենք, որ երեխայի համար
լավագույն տարբերակն է մնալ սեփական ընտանիքի հետ, երբ այդ միջավայրում չկա
դաժանություն, ապա ընտանեկան ծառայությունների և երեխաների
պաշտպանության ծառայությունների միջև կոնֆլիկտ չի առաջանա: Ընտանեկան
պաշտպանության ծրագրերը չպետք է փոխարինեն երեխաների պաշտպանության
ծրագրերին, այլ պետք է փոխլրացնեն միմյանց: Եվ ընտանեկան ծառայությունները,
հաջղ գործելու դեպքում, պաշտպանում են երեխաներին դաժանությունից և
բռնությունից և բացի այդ պաշտպանում են երեխաներին ավելորդ բաժանումների և
տեղափոխության տրավմայից: Երեխաների պաշտպանությանն ուղղված
ընտանեկան ծառայությունները պետք է միշտ.
գործեն երեխաների շահերին համապատասխան,
պաշտպանեն երեխաների բացարձակ իրավունքները, որը ենթադրում է
դաժանությունից զուրկ և դաստիարակիչ ընտանեկան միջավայր,
պաշտպանեն ծնողների իրավունքները, որոնք ենթադրում են իրենց
երեխաների պաշտպանությունը,
 գիտակցեն, որ երեխաների շահերից է բխում, որպեսզի վերջիններս մնան
իրենց ընտանիքում, քանի դեռ այդ միջավայրում չկա դաժանություն և առկա է
հոգատարություն և խնամք երեխաների նկատմամբ,
գիտակցեն, որ երեխաների մոտ հոգեկան տրավմա կարող է առաջանալ ոչ
միայն բռնության և դաժանության արդյունքում, այլ նաև բաժանման և
տեղափոխության,
ապահովեն համապատասխան ընտանեկան ծառայություններ, որոնք
կամրապնդեն ընտանիքները, ինչը կնպաստի երեխաների շահերի
պաշտպանությանը,
երեխային դուրս բերեն ընտանիքից միայն այդ դեպքում, երբ դա անհրաժեշտ է
երեխայի պաշտպանության համար,
ջանքեր գործադրեն ընտանիքը վերամիավորելու համար, եթե անհրաժեշտ է,
դրանով իսկ պահպանելով ընտանիքի ամբողջականությունը:
Առաջնորդվելով այն փիլիսոփայական սկզբունքով, ըստ որի պետք է միշտ
առաջնորդվել ելնելով երեխայի շահերից, երեխաների սոցիալական ապահովության
ոլորտը իր վրա պատասխանատվություն է վերցրել պաշտպանել երեխաներին
դաժանությունից և բռնությունից:
Երեխաների պաշտպանությանն ուղղված ընտանեկան ծառայությունները պետք է
հստակորեն հասկացվեն, քանի որ ուղղված են երեխաների պաշտպանությանը: Եվ
մինչ ընտանեկան ծառայությունները օգնում են մեծ թվով ընտանիքների` ապահովել
իրենց երեխաների պաշտպանությունը և խնամքը, որոշ երեխաներ պետք է դուրս
բերվեն իրենց ընտանիքներից` իրենց պաշտպանության համար:

Ինտեգրող ընտանեկան ծառայություններ և երեխայի տեղավորում

Ինչպես արդեն նշվեց, կայունության պլանավորումը մի գործընթաց է` ուղղված

երեխայի համար կայուն պայմանների ձևավորմանը: կայունության պլանավորման
սկզբունքները նպաստում են երեխայի` աճելու և զարգանալու, կայուն պայմաններ և
ընտանեկան կայուն միջավայր ունենալու իրավունքին: Կայունության պլանավորման
ռացիոնալությունը կախված է երեխայի զարգացման պահանջմունքների
հստակեցումից և երեխայի վրա ազդող տրավմատիկ երևույթների գիտակցմամբ,
որոնք կարող են առաջանալ բաժանումից և տեղափոխությունից: Երբ երեխաները
բաժանվում են իրենց ընտանիքից երկար ժամանակով, նրանք ստանում են
բազմաթիվ հոգեբանական կորուստներ և բարդություններ, որոնք կարող են պատճառ
հանդիսանալ տարբեր էմոցիոնալ և զարգացման տրավմաների: Երբ երեխաները
լքում են իրենց ընտանիքները, նրանց ամենաբնորոշ էմոցիոնալ կապվածությունները
խզվում են կամ հեռանում միմյանցից: Կայունության, շարունակելիության կամ
հստակության բացակայությունը նրանց կյանքում առաջ է բերում անհանգստություն
ապագայի հանդեպ: Նրանք հաճախ շատ էմոցիոնալ են, կորցնում են զարգացմանն
ուղղված գործընթացներին մասնակցելու կարողությունը: Եվ վերջապես, երեխաները,
ովքեր երկար ժամանակով որևէ տեղ են տեղափոխվում, միշտ զգում են հոգեկան
վիշտ և մեկուսացվածություն իրենց ընտանիքից:
Բոլոր երեխաները կարիք և իրավունք ունեն մեծանալու ապահով և կայուն
ընտանիքներում, որտեղ կա(ն) ծնող(ներ) և ընտանիքի այլ անդամներ, ում նրանք
կարող են սիրել, վստահել և կախված լինել նրանցից: Քանի որ բաժանումը թողնում է
տրավմատիկ հետքեր երեխաների մոտ, ուստի ցանկացած հնարավորության
դեպքում նրանք պետք է մնան իրենց ընտանիքի հետ: Երեխաների բարեկեցությանն
ուղղված ընտանեկան ծառայությունների վերջնական նպատակն է ստեղծել
երեխաների համար կայունություն իրենց իսկ ընտանիքներում, ուժեղացնելով և
աջակցելով վերջիններիս, որպեսզի նրանք հոգ տանեն և խնամեն իրենց
երեխաներին:
Եթե վերոգրյալը հնարավոր չէ, և երեխան պետք է անպայման դուրս բերվի
ընտանիքից դուրս, ապա տեղափոխման վայր ընտրելիս պետք է
նախապատվությունը տալ ըստ հետևյալ հերթականության.
որդեգրող ընտանիք, որտեղ ապրում են երեխայի բարեկամները կամ այլ
մարդիկ, ում երեխան ճանաչում է և ում հետ էմոցիոնալ կապեր կան,
օրինական խնամատարություն բարեկամների կողմից,
որդեգրող ընտանիք` հաստատված երեխայի տեղավորմամբ զբաղվող
գործակալության կողմից,
երկարատև տեղավորում ոչ հարազատների ընտանիք, ինչպես օրինակ
օրինական խնամատարությունը:
Երկարաժամկետ խնամքը չի կարող համարվել մշտական ընտանիք երեխայի համար
բազմաթիվ պատճառներով: Այնուամենայնիվ, կան բացառություններ, երբ իրավական
խոչընդոտները կամ այլ անսովոր պայմանները խանգարում են երեխայի օրինական
մշտական տեղավորմանը որևէ կենտրոն, ինչպես օրինակ կատարվում է
որդեգրության կամ խնամատարության դեպքում: Այնուամենայնիվ, երեխայի`
ընտանիքից դուրսբերումը չպետք է հապճեպ կատարվի: Երեխաների բարեկեցության
ոլորտի մասնագետները պետք է վերականգնեն, պատրաստեն և աջակցեն
ընտանիքին, ուր պետք է տեղափոխվի երեխան: Երեխաների ապահովությամբ
զբաղվող գործակալությունները մշտականության, կայունության և
շարունակականության հասնելու համար պետք է առաջարկեն երեխաների խնամքն
իրականացնելու համար մի շարք ծառայություններ: Այդ ծառայությունները սկսվում
են երեխային ընտանիքից դուրսբերումից և շարունակվում մինչև երեխայի
տեղավորման գործընթացի ավարտը:

Ընտանիքում իրականացվող ընտանեկան ծառայությունները

Երեխաների ապահովությամբ զբաղվող գործակալությունները պետք է

իրականացնեն ընտանեկան աջակցության ծառայություններ, որպեսզի կանխեն
երեխաների լքումը ընտանիքներից: Այդպիսի ծառայությունները կարող են մեծապես
նպաստել ընտանիքում դաժանության և բռնության մակարդակի նվազեցմանը և
կարող են ուժեղացնել ընտանիքի կարողությունները իրենց երեխաներին խնամելու
գործում:
Լավ զարգացած ընտանեկան աջակցության ծրագրերը պետք է ներառեն այնպիսի
ծառայություններ, ինչպիսիք են ընտանիքի անդամների կրթումը և թրեինինգները`
ծնողավարության հմտությունների վերաբերյալ, ընտանիքի կազմակերպման
ծառայություններ, բժշկական խնամք, բյուդջետային և եկամտային մենեջմենթ,
անհատական և ընտանեկան աշխատանքներ, ընտանիքի ուղղորդում այլ աջակցող
ծառայություններ` ներառյալ հոգեկան առողջությունը, մտավոր հապաղումները և
այլն:
Տեղավորման ծառայություններ

Այն դեպքում, երբ երեխան վտանգված է և նրա ընտանիքի հետ իրականացվող

աշխատանքները անարդյունք են և ընտանիքի երեխան պաշտպանված չէ, ապա
տեղափոխությունը ընտանիքից այլ հաստատություն պարտադիր է: Տեղափոխման
վայրը ընտրելիս պետք է հաշվի առնել մի քանի գործոններ, քանի որ ընտրված վայրը
պետք է լինի մշտական և պետք է նպաստի ընտանիքի հետ բաժանումից առաջացած
տրավմայի նվազեցմանը:
Ընտանիքից բաժանումը և տեղափոխումը մի վայր, որտեղ բոլորը անծանոթ են,
երեխայի մոտ կարող է առաջացնել հոգեբանական ճգնաժամ: Եթե երեխան պետք է
լքի ընտանիքը, ապա ցանկալի է, որ նա տեղափոխվի մի միջավայր, որտեղ իրեն
ծանոթ մարդիկ են, օրինակ` բարեկամների տուն: Նրանք որոշ չափով կնպաստեն
հոգեբանական ճգնաժամի թեթևացմանը: Բացի այդ ցանկալի է, որ երեխան
տեղափոխվի մի վայր, որը մոտ է գտնվում իր տանը և իրեն ծանոթ միջավայրին: Դա
թույլ է տալիս երեխային որոշ չափով պահպանել իր համար կարևոր միջանձնային
հարաբերությունները` մասնակցել արդեն ծանոթ արարողություններին բակում,
դպրոցում կամ եկեղեցում:
Ցանկացած վայր, ուր տեղափոխվում է երեխան, պետք է ունենա նույն մշակութային
տարրերը, արժեքները, ինչ նրա նախորդ միջավայրը: Սա կանխում է սթրեսի մեկ այլ
տեսակ, այն է` «մշակութային շոկը»:
Այնուամենայնիվ, երեխան, տեղափոխված լինելով մեկ այլ ընտանիք կամ
հաստատություն, պետք է մշտապես հանդիպի իր ընտանիքի անդամների և
բարեկամների կամ ընկերների հետ:
Վերջապես, եթե նպատակ կա երեխային կրկին վերադարձնել ընտանիք, ապա դա
պետք է իրականացվի անհապաղ: Դա պետք է իրականացվի որոշակի
ժամանակահատվածում, ավելի կոնկրետ` 6-12 ամիսների ընթացքում:

Երեխայի տեղավորումը ընտանիքը լքելու դեպքում

Երբ որոշված է, որ երեխան չի կարող մնալ ընտանիքում և պետք է լքի այն, ապա
գործակալությունը, որ զբաղվում է այդ հարցերով, պետք է շտապ կազմակերպի
երեխայի տեղավորումը այլ վայր: Այդ վայրը պետք է օրինական կերպով
տրամադրվի, այսինքն` որդեգրության կամ խնամատարության միջոցով:
Որդեգրությունը պետք է իրականացվի շատ արագ կերպով: Գործակալությունը պետք
է կարգավորի բոլոր օրինական և դատական գործընթացները: Համապատասխան
ընտանիքը, ուր երեխան պետք է տեղափոխվի, պետք է ընտրվի նախապես, որպեսզի
այնուհետև դատարանի կողմից իրականացվի խնամատարության իրավունքի
տրամադրում: Կարճատև խնամատարությունից հետո ընտանիքը կարող է
հեշտությամբ որդեգրել երեխային: Խնամատար ընտանիքում որոշ ժամանակ մնալուց
հետո երեխան կարող է օրինական ձևով ազատ համարվել և որդեգրվել:

Եզրակացություն

Այսպիսով, կան բազմաթիվ արժեքներ, որոնք համարվում են սոցիալական

աշխատանքի արժեքներ: Այդ հիմնական արժեքները, որոնք բնորոշ են սոցիալական
աշխատանքին, հետևյալն են.
յուրաքանչյուր անհատ ունի իրեն բնորոշ անսպառ արժանապատվություն,
յուրաքանչյուր անհատ ունի ազատության իրավունք, այստեղ են նաև
ինքնահաստատումը և գաղտնիքներ ունենալու իրավունքը,
յուրաքանչյուր անհատ ունի արդարության իրավունք. այն ենթադրում է
հավասար հնարավորությունների առկայություն,
յուրաքանչյուր մարդ պատասխանատու է օգնել մյուսներին, որպեսզի
վերջիններս հասնեն իրենց սոցիալական իրավունքների կատարմանը:
Մյուս բոլոր մասնագիտական արժեքները գալիս են այս չորսից:
Երեխաների բարեկեցության պատմությունը կապված է երեխաների վրա
սոցիալական արժեքների տարածման հետ: Պատմության ընթացքում գոյություն են
ունեցել իրար հակասող նորմեր և վարքագծեր, որոնք երկուսն էլ փորձել են գտնել
սոցիալական արդարություն երեխաների համար և միևնույն ժամանակ թույլ են տվել
վերջիններիս շահագորժումը և բռնությունը նրանց հանդեպ:
Շատ մշակույթներում երեխան դիտվում էր որպես ընտանիքի լրացում, ով չուներ
առանձին իրավունքներ: Երեխաներին վերաբերում էին ինչպես մի օգտագործվող
առարկայի, շահագործում էին վերջիններիս տնտեսապես և սոցիալապես, ենթարկում
էին բռնության և, նույնիսկ, սպանում: Մերօրյա հասարակությունները սկսում են
ընդունել և ճանաչել երեխաների իրավունքները:

Mas 2
Ընտանեկան ծառայությունների մոտեցումը` ուղղված
երեխաների պաշտպանությանը
Հայեցակարգային շրջանակ

Երեխաների հանդեպ բռնություն հասկացությունը իր մեջ ներառում է ծնողական

արարքների և պահվածքի լայն շրջանակներ, որոնք դնում են երեխաներին լուրջ
ֆիզիկական և էմոցիոնալ տրավմաների ռիսկի տակ: Նահանգների և
պրովինցիաների մեծամասնությունում երեխաների հանդեպ դաժան վերաբերմունքը
օրենքով սահմանված է: Օրենքում օգտագործվում են կոնկրետ նշումներ, որոնք թույլ
են տալիս բռնության ենթարկված երեխաներին տարբերել օրենսդրությամբ, և դրա
համար ընդգրկված են այնպիսի տերմիններ, ինչպիսիք են` «երեխայի հանդեպ
անփութություն», «նեղացված երեխա», «ինչ-որ հնարավորություններից զրկված
երեխա», «կարիքավոր երեխա» և «խնամքի կարիք ունեցող երեխա»: Որպեսզի
երեխան համարվի բռնության կամ դաժանության զոհ, նա պետք է լրջորեն վնասված
լինի կամ նրա հետ պետք է շատ չարությամբ վարված լինեն` ծնողների կամ
խնամատարների անուշադրության արդյունքում: «Լուրջ», «խիստ» և «առկա ռիսկ»
բառերը ենթադրում են, որ քանի դեռ երեխայի առողջությունը, կյանքը կամ լավ
ապրելակերպը վտանգված չէ, երեխան չի կարող համարվել դաժանության կամ
բռնության ռիսկի տակ, և պետությունը չի կարող երեխայի անունից դուրս գալ
ծնողների դեմ:
Սովորաբար «դաժանություն» բառը չի վերաբերում պատահական դեպքերի
արդյունքում երեխաների մոտ առաջացած վնասներին: Օրինակ` երկու տարեկան
երեխան, ով ծանր այրվածք է ստանում` տաք թեյը թափելով իր վրա, չի համարվում
դաժան վերաբերմունքի արժանացած: Դաժանություն չի նաև այն դեպքը, երբ
ծնողները դնում են տաք հեղուկով ամանը երեխային հասանելի տեղում. սա կարելի է
արդարացնել նրանով, որ նրանք դա մտադրված չեն արել: Իսկ օրինակ այն դեպքում,
երբ ծնողները տաք հեղուկը լցնում են երեխայի վրա նրան պատժելու նպատակով,
ապա դա համարվում է դաժան վերաբերմունք երեխաների նկատմամբ:
Ծնողների և խնամատարների անուշադրությունը, անփութությունը երեխայի
նկատմամբ բերում է երեխայի վտանգված լինելուն: Շատ դեպքերում
անուշադրության մատնելով երեխային և չխնամելով նրան` ծնողները գտնում են, որ
ունեն նման վարվելաձևի իրավունք: Այս առումով պետք է նշել, անտարբեր
վերաբերմունքի մեջ շատ հաճախ կանխամտածված քայլեր կան: Այնուամենայնիվ, ոչ
բոլոր ծնողների արարքները կարելի է համարել կանխամտածված: Շատ ծնողներ
ունեն մտավոր հիվանդություններ կամ մտավոր հետամնացություն, ինչի
արդյունքում էլ նրանք ուղղակի ի վիճակի չեն խնամել իրենց երեխաներին: Մյուս
ծնողները պարզապես ծնողավարական հմտություններ չունեն: Որոշ երկրների
օրենսդրությամբ առանձնացվում է «մտադրված արարք» կատեգորիան, որի
նպատակն է տարբերակել մտադրված անուշադրությունը պատահականից:

Երեխաների հանդեպ դաժան վերաբերմունքի տեսակները

Երեխաների հանդեպ դաժանությունը հաճախ ենթադրում է ֆիզիկական բռնություն,

որը բերում է բազմազան վնասվածքների: Դրա մեջ են մտնում կապտուկները,
ոսկորների կոտրվածքները, գլխի վնասվածքները, ներքին օրգանների և սեռական
օրգանների վնասվածքները: Այդպիսի վնասվածքները կարող են առաջացնել
ֆիզիկական վնասներ, սպիեր, մտավոր հիվանդություններ, ինչպես, օրինակ,
մտավոր հետամնացությունը, էպիլեպսիան և ուղեղի կատվածը: Լուրջ
բռնությունները կարող են նույնիսկ բերել երեխաների մահվան: Երեխաների
բարեկեցության ծառայության աշխատակիցները պետք է կարողանան տարբերակել
բռնության նշանների և սիմպտոմները պատահական վնասվածքներից, որոնք բնորոշ
են մանուկ հասակին:
Երբեմն ծնողների կողմից իրականացվող բռնությունը կարող է ուղեկցվել առանց
տեսանելի նշանների և կապտուկների: Ներքին օրգանների վնասվածքները կարող են
առաջանալ ուղղակի կրծքավանդակին կամ փորին հարվածից: Այսպիսի
վնասվածքները հաճախ տեսանելի հետքեր չեն թողնում: Երբեմն ծնողական
դաժանությունը կարող է երեխաների մոտ չառաջացնել ֆիզիկական վնասվածք:
Օրինակ կարող է հանդիսանալ ծնողը, ով դանակ է նետում երեխայի վրա, սակայն
այն չի դիպչում երեխային: Այնուամենայնիվ, որպեսզի կանխարգելվի երեխային
հետագայում վնասելու հնարավորությունը, շատ կարևոր է ճանաչել և գնահատել
երեխաների վնասվածքները:
Երկարատև բռնության հետքերը տարբեր են և կախված են մի քանի գործոններից:
Դրանք հետևյալն են.
տարիքը, երբ երեխան առաջին անգամ բռնության է ենթարկվել. որքան փոքր է
երեխան, այնքան մեծ է նրա վնասված լինելու հավանականությունը,
բռնության ժամանակահատվածը. որքան երկար ժամանակ է երեխան
բռնության ենթարկվել, այնքան հավանական են զարգացման ընթացքում առաջացող
լուրջ շեղումները,
բռնության հաճախականությունը. երեխան, ով ավելի հաճախ է բռնության
ենթարկվում, ավելի շատ է տառապում դրա հետևանքներից, քան այն երեխան, ով
այդքան հաճախ բռնության չի ենթարկվել,
բռնության ենթարկողի հետ երեխայի հարաբերությունները. որքան ավելի
հարազատ է բռնության ենթարկողը երեխային, այնքան դա բացասական է ազդում
երեխայի վրա, ինչի պատճառով ծնողի կողմից բռնությունը ամենալուրջ
հետևանքներն է թողնում երեխայի զարգացման և էմոցիոնալ առողջության վրա,
բռնության բնույթը և սահմանները. որքան ուժեղ է ցավը և որքան լուրջ է
վնասվածքը, այնքան ավելի բացասական են հոգեբանական և ֆիզիկական
հետևանքները,
երեխայի` աջակցություն ստանալու կարողությունը. այլ մեծահասակի
առկայությունը, ով կարող է ապահովել երեխայի համար համապատասխան խնամք
և դաստիարակություն, որոշ չափով կարող է մեղմացնել բռնության բացասական
հետևանքները,
սահմանադրական գործոնները. երեխային բնորոշ անհատականությունը և
խառնվածքը ևս մեծ կապ ունեն բռնության հետևանքների հետ: Որոշ երեխաներ
ավելի կենսուրախ են և ունեն անսովոր ուժ, մյուս երեխաներն ավելի խոցելի են:
Անտարբերությունը բնորոշվում է ծնողների անկարողությամբ բավարարելու
հիմնական` ֆիզիկական, կրթական, պաշտպանվածության և էմոցիոնալ
պահանջմունքները: Անտարբերությունը կարող է բերել լուրջ վնասվածքների,
զարգացման հապաղումների կամ նույնիսկ մահվան: Հաճախ դժվար չէ տարբերել
լուրջ անտարբերության ֆիզիկական հետևանքները, օրինակ` դաժան
վերաբերմունքը, հիվանդությունը, զարգացման հապաղումները և վնասվածքները:
Երբ անտարբերությունը այդքան էլ լուրջ բնույթ չունի, ցուցիչները հեշտ չի լինում
տարբերակել:
Անտարբերության հետևանքները կարող են բազմաթիվ լինել, սակայն որքան ավելի
փոքր է երեխան կամ մտավոր հետամնացություն ունի, այնքան ավելի մեծ է
անտարբերության արդյունքում վնասվածք ստանալու հավանականությունը:
Անտարբերությունը միշտ չէ, որ հնարավոր է տարբերակել` բազում պատճառներով:
Երեխայի համար արժեքների, նորմերի և փոխհարաբերությունների ձևերի միջև
տարբերությունները կարող են հակասել անտարբերությանը տրված սահմանմանը:
Մշակութային տարբերությունները չհասկանալու դեպքում սոցիալական աշխատողը
չի կարողանա մեկնաբանել ծնողների վարքը: Տարբեր մշակութային խմբերում
տարբեր է վերաբերմունքը այնպիսի գործոնների նկատմամբ, ինչպիսիք են, օրինակ,
այն տարիքը, երբ երեխան համարվում է ինքնուրույն, տարիքը, երբ ծնողները
թողնում են իրենց երեխային ինքնուրույնության:
Աղքատությունը կարող է պատճառ հանդիսանալ երեխաների հանդեպ բռնության և
անտարբերության: Սովորաբար աղքատությունը ընտանիքում շատ դժվարություններ
է առաջ բերում և կարող է խոչընդոտ հանդիսանալ ծնողների համար` բավարարելու
իրենց երեխաների հիմնական պահանջմունքները:
Էմոցիոնալ ցավ

Էմոցիոնալ բռնությունը կարող է նույնականացվել ֆիզիկական բռնության կամ

դաժանության հետ, կամ կարող է դիտարկվել իբրև առանձին հոգեբանական
ֆենոմեն: Դա դժբախտություն է, քանի որ երեխայի հանդեպ բռնության միակ
հետևանքը, որը շատ երկարատև է մնում երեխայի մոտ, դա էմոցիոնալ ցավն է:
Էմոցիոնալ ցավն է, որ խանգարում է երեխային դառնալ լիարժեք մեծահասակ: Մենք
գիտենք, որ մտավոր և վարքային շեղումներ ունեցող մեծահասակների
մեծամասնությունը երեխա ժամանակ էմոցիոնալ բռնության է ենթարկվել: Պետք է
նշել, որ անհատական աշխատանքի ժամանակ շատ դժվար է գնահատել, ճանաչել
էմոցիոնալ բռնության ձևերը, սահմանները կամ հստակորեն սահմանել
հիմնախնդիրը, որը հնարավոր է, որ առաջացել է էմոցիոնալ բռնության հետևանքով:
Այդ պատճառով, չնայած պրակտիկ դժվարությանը, երեխաների բարեկեցության
ծառայությունները պետք է համապատասխան ռազմավարություն մշակեն
երեխաների հանդեպ բռնության և դաժանության կանխարգելման նպատակով:

բաց է թողնված էջ` 66- 67-68, լրիվ է պետք թարգմանել, բացի այդ,
լրացնել, էջ 71` լրիվ, իսկ 72 -ը ամբողջականացնել, կիսատ է արված
Բռնության ֆիզիկական ցուցիչների ճանաչումը

Երբ դեպքի վրա աշխատողը կասկածում է, որ երեխայի հանդեպ բռնություն է

կիրառվել, նա պետք է շտապ բժշկական խնամք ապահովի երեխայի համար:
Հետևյալ նշանները ուղղված են պարզելու` արդյոք երեխան բռնության է ենթարկվել,
թե ոչ.
վնասվածքի տեղը երեխայի մարմնի վրա,
վնասվածքի ձևը և տեսքը,
վնասվածքի առաջացման պատճառները` խնամողի մեկնաբանությամբ և դրա
տրամաբանական հավանականությունը,
տարբեր վնասվածքների առկայությունը, որոնցից յուրաքանչյուրը գտնվում է
ապաքինման մի որևէ փուլում,
խնամողի բացատրությունը երեխայի մոտ վնասվածքների առաջացման
մասին` հաշվի առնելով երեխայի տարիքը և զարգացման մակարդակը:
Նկատելով երեխայի մոտ բռության կամ անտարբեր վերաբերմունքի հետևանքով
առաջացած վնասվածքներ, դեպքի հետ աշխատողը պետք է որոշում կայացնի
բժշկական միջամտության վերաբերյալ: Երեխայի հանդեպ կատարված բռնության
տիպիկ հետևանքներ են կապտուկները, այրվածքները, գլխի, կրծքավանդակի
վնասվածքները, կոտրվածքները և բնականոն զարգացման շեղումները:

Կապտուկներ

Սրանք հիմնական բռնության ամենաակնհայտ հետևանքներն են: Չնայած

կապտուկների ապաքինման համար սովորաբար բժշկական միջամտություն
անհրաժեշտ չէ, այնուանենայնիվ դրանք կարող են շատ վտանգավոր լինել
հատկապես մարմնի որոշ հատվածներում: Երբ կապտուկները գտնվում են
կրծքավանդակին, հնարավոր է, որ ներքին օրգանները վնասված լինեն: Կապտուկներ
կարող են առաջանակ նաև կոտրվածքներից: Գլխի, վզի, փորի և սեռական
օրգանների վրա առաջացած կապտուկները հաճախ խոսում են շատ ավելի լուրջ
խնդրի առկայության մասին: Կապտուկների որոշակի տեսակներ խոսում են երեխայի
հանդեպ կիրառված բռնության մասին.
հետույքի վրայի կապտուկները հիմնականում խոսում են պատժի համար
կիրառված բռնության մասին,
մարմնի փափուկ մասերում գտնվող կապտուկները, օրինակ` այտերի, ականջի
ծայրի, վերևի շրթունքի, արմունկների փափուկ հատվածի, վզի և մարմնի ավելի
պաշտպանված մասերի, օրինակ` հետույքի, փորի կամ սեռական օրգանների
վնասվածքները հիմնականում առաջանում են բռնության հետևանքով,
սեռական օրգանների վնասվածքները երբեք պատահական չեն առաջանում.
Սեռական օրգանների վրա հայտնաբերված կապտուկները կարող են առաջացած
լինել այն դեպքում, երբ երեխաները ունեն զուգարանի հետ կապված խնդիրներ և
ծնողները դրա համար պատժում են նրանց, բացի այդ, կապտուկների առաջացման
պատճառ կարող է հանդիսանալ սեռական բռնությունը, որի դեպքում պետք է շտապ
դիմել բժշկի,
այտերի կամ ականջի կապտուկները կարող են առաջանալ ապտակի
հետևանքով, իսկ մատնահետքերը դեմքի վրա համարվում է ծանր վնասվածք, քանի
որ դեմքին կամ գլխին հարվածը կարող է հանգեցնել ուղեղի ծանր վնասվածքների,
երեխաների շրթունքների վնասվածքները կարող են առաջանալ ստիպողաբար
կերակրելու կամ լացող երեխային լռեցնելու արդյունքում, ընդ որում այս
վնասվածքները չեն կարող առաջացած լինել երեխայի մեղքով քանի դեռ նա չի
կարողանում քայլել,
վզի հատվածում կապտուկները սովորաբար պատահական չեն առաջանում,
բայց այս դեպքում կասկած կա, որ բռնություն է կիրառվել երեխայի նկատմամբ,
ատամնահետքերը ևս կարող են հուշել բռնության մասին, սակայն հստակորեն
դա կարող են որոշել ատամնաբույժները` պարզելով արդյո՞ք դա երեխայի, թ՞ե
մեծահասակի ատամնահետքեր են:
Գոյություն ունեն կապտուկների տարբեր տեսակներ և ձևեր մարմնի տարբեր
մասերում, սակայն դեպքի հետ աշխատողի գլխավոր խնդիրն է կարողանալ
տարբերակել պատահական և բռնության հետևանքով առաջացած վնասվածքները:
Ուստի նախ կարևոր է տարբերակել այն կապտուկները, որոնք սովորաբար
պատահական են առաջանում: Դրանք են.
պատահական կապտուկների հիմնական տեղերը մարմնի ոսկրային մասերն
են, օրինակ` ծնկերը, արմունկները, կզակը, ճակատը և այլն, սակայն ամենից հաճախ
հանդիպում են ծնկներինը և արմունկներինը, իսկ ճակատի կապտուկները հաճախ
առաջանում են շատ փոքր երեխաների մոտ, ովքեր նոր են սկսում քայլել, ուստի
հաճախ ընկնում են (այս կապտուկները ունեն շրջանի ձև),
մի քանի ամսեկան հասակում երեխաները շատ հաճախ ճանկռում են իրենք
իրենց քիթը, այտերը, աչքերը և ականջները, ինչը հիմնականում երկար եղունգների
արդյունք է, և եթե ծնողները կանոնավոր կերպով կտրում են իրենց փոքրիկների
եղունգները, այդպիսի խնդիրներ չեն առաջանում,
երբեմն կապտուկները առաջանում են արյան հետ կապված
հիվանդություններց, և դրանց առկայության դեպքում բժիշկները կարող են
ախտորոշել` մի քանի անգամ արյան ստուգումներից հետո:
Այրվածքներ

Ֆիզիկական բռնությունների մոտավորապես տաս տոկոսը կազմում են

այրվածքները: Գոյություն ունեն այրվածք ստանալու տարբեր եղանակներ և
պատճառներ: Դրանք են.
ամենատարածված ձևերից մեկը ծխախոտի այրվածքներն են, որոնք ունեն
հաստատուն չափեր և շրջանաձև է, լինում են մակերեսային և խորը, կախված
նրանից, թե որքան ժամանակ է ծխախոտը մնացել մաշկի վրա,
երեխային ստիպողաբար տաք իրերի առջև պահելուց առաջացած
այրվածքներ, օրինակ արդուկի, տաք ցանցի կամ ջեռոցի, որոնք թողնում են տիպիկ և
ճանաչելի հետքեր (օրինակ` երեխան, ով պատահաբար ընկնում է տաք առարկայի
վրա, բնականաբար երկար ժամանակ չի մնա այդպիսի դիրքում, մինչդեռ
կանխամտածված այրվածք հասցնելու դեպքում այն լուրջ է և խորը),
երեխային նախապես տաքացված առարկայով հարվածելուց հետո առաջացած
այրվածքներ, որոնց հետքը ունի այդ առարկայի տեսքը (օրինակ` դանակ, բանալի,
արդուկ),
տաք ջրից ստացած այրվածքներ (օրինակ` երեխային կարող են ստիպողաբար
մտցնել տաք ջրի մեջ` մոտեցնելով ծնկները փորին, և ստիպել երկար ժամանակ
այդպես մնալ):
Գոյություն ունեն այրվածք ստանալու այլ տարբերակներ ևս, սակայն դեպքի հետ
աշխատողի ամենագլխավոր նպատակն է տարբերակել պատահական և բռնության
հետևանքով առաջացած այրվածքները և անհրաժեշտ դեպքում դիմել բժշկի
օգնությանը:
Սովորաբար երեք կարգի այրվածքներ են առանձնացնում.
I կարգի այրվածքներ – մաշկը սովորաբար կարմրած և ուռած է: Եթե այրվածքը
մարմնի ամուր հատվածի վրա է, ապա բժշկական շտապ միջամտություն հարկավոր
չէ: Շատ արևայրուքներ համարվում են I կարգի այրվածքներ:
II կարգի այրվածքներ – առաջանում է ջրով լցված պարկ, մաշկը կարմրում է,
ուժեղ ցավը և ուռածությունը բնական է համարվում: Եթե այրված մակերեսը այնքան
էլ մեծ չէ, և այրվածքը չի գտնվում ձեռքերին, ոտքերին, դեմքին, հետույքին կամ մեջքի
շրջանում, ապա այն չի պահանջում շտապ բժշկական միջամտություն:
III կարգի այրվածքներ – մաշկը դառնում է սև կամ չոր ու սպիտակ, կարող է
զգացվել անտանելի ցավ, սակայն եթե նյարդը վնասված է, ապա կարող է
ընդհանրապես չցավել: Այս կարգի այրվածքների պատճառ կարող են դառնալ տաք
առարկաները, կրակի բոցը և այլն:

Գլխի վնասվածքներ

Գլխի վնասվածքները, հատկապես փոքր երեխաների մոտ, կարող է առաջացնել

ուղեղի վնասվածքներ: Բռնության որոշակի ձևերի արդյունքում առաջանում են գլխի
լուրջ վնասվածքներ:
Երեխաների հանդեպ բռնության արդյունք է արյան կուտակումը ուղեղի վրա,
ինչը շատ վատ հետևանքներ է թողնում երեխաների վրա: Դա կարող է առաջանալ
գլխին ուժեղ հարվածից և կարող է պատճառ դառնալ լուրջ վնասվածքի: Այդպիսի
վնասվածք ունեցող երեխաների 1/4 - ը մահանում են, իսկ կենդանի մնացածների
մեծամասնությունը ունենում են մտավոր հետամնացություն, կուրություն, ուղեղի
կաթված կամ ուշագնացություն:
Գլխի ոչ բոլոր հեմատոմաներն են առաջանում ուժեղ հարվածից: Այդպիսի
կապտուկներ ունեցող երեխաների կեսը չունեն գանգի վնասվածքներ կամ տեսանելի
վերքեր: Ուսումնասիրությունները ցույց են տվել, որ շատ անբացատրելի
հեմատոմաներ առաջանում են երեխային դաժանորեն թափահարելուց: Այսպիսի
դեպքեր շատ են պատահում մեկ տարեկան երեխաների մոտ, որոնց շատ ուժեղ
թափահարում են, որպեսզի քնացնեն: Գլխի հեմատոմաները ինքնաբերաբար
համարյա երբեք չեն առաջանում և վկայում են երեխայի հանդեպ կիրառված դաժան
բռնության մասին:
Երեխան կարող է ունենալ գանգի կոտրվածքներ կամ ուղեղի տրավմա, եթե
նրան ուժեղ հրել են և նրա գլուխը դիպչել է պատին կամ դռանը:
Մեծ ճաղատ հատված կարող առաջանալ երեխայի գլխամաշկին նրա մազերը
ուժեղ քաշելուց: Եթե մազերը քաշել են ոչ այնքան վաղ, ապա գլխամաշկը դեռ նուրբ
կլինի:
Աչքերի տակ կապտուկները ևս առաջանում են գլխին կամ աչքերի
շրջակայքում ուժեղ հարվածից: Քթին պատահական հարվածից ևս կարող է աչքի
տակ կապտել: Պետք է նաև նշել, որ աչքի տակի կապտուկները երկու օրից
անհետանում են:
Հարկ է նշել, որ գլխի հեմատոմաները, գանգի լուրջ կոտրվածքները և այլ լուրջ կամ
կյանքին վտանգ հանդիսացող վնասվածքները չեն կարող առաջանալ երեխաների`
մահճակալից պատահաբար վայր ընկնելուց, ուստի պետք է դիտարկել այդ
վնասվածքները որպես բռնության արդյունք: Հետազոտելով 246 փոքրիկների, ովքեր
պատահաբար վայր են ընկել մահճակալից, պարզվել է, որ 80% - ի մոտ վնասվածքներ
չկան, իսկ մյուսները ունեն միայն կապտուկներ, քերծվածքներ կամ ելունդներ: Միայն
1% - ի մոտ էին առկա գանգի վնասվածքներ: Կարևոր է այն փաստը, որ նրանցից ոչ
մեկի մոտ չկային ուղեղի վրա արյան կուտակումներ կամ այլ վտանգավոր
վնասվածքներ: Հայտնաբերելով գլխի վնասվածքները` դեպքի հետ աշխատողը պետք
է շտապ դիմի բժշկի օգնությանը:

Ներքին օրգանների վնասվածքներ

Այս տիպի վնասվածքները ևս շատ հաճախ կարող են մահացու լինել երեխաների

համար, քանի որ նրանց ներքին օրգանները այնքան էլ լավ պաշտպանված չեն վաղ
հասակում:
Փորին հարվածի ժամանակ ամենից առաջ կարող են վնասվել ստամոքսը,
աղիքները կամ փայծաղը: Երեխաների մոտ վնասվածք կարող է առաջանալ նաև
մեջքին հասցված հարվածից:
Ներքին օրգանների վնասվածքները կարող են արտահայտված լինել
կապտուկներով կամ առանց որևէ տեսանելի նշանի: Շատ դժվար է տարբերակել`
արդյո՞ք այդ վնասվածքը բռնության արդյունք է, թե պատահական դեպքի, եթե փորի
հատվածում կապտուկներ չկան: Ներքին օրգանների վնասվածքները կարելի է
նկատել միայն դեպքից մի քանի օր անց և անհրաժեշտ է անհապաղ դիմել բժշկի:
Կոտրվածքներ

Բռնության ենթարկված երեխաների մոտ 20% - ը ունենում են ոսկրային

կոտրվածքներ: Կոտրվածքի ախտորոշումը տրվում է բժշկի կողմից` ռենտգենյան
ճառագայթերի միջոցով: Այնուամենայնիվ, ստորև բերված կոտրվածքների
նկարագրությունները կօգնեն դեպքի հետ աշխատողին տարբերակել պատահական և
բռնության արդյունքում առաջացած կոտրվածքները:
«Բնական» կոտրվածքները և բռնության արդյունքում առաջացած
կոտրվածքները տարբերվում են միմյանցից: Բռնության ժամանակ կոտրվածքները
կարող են առաջանալ կտրուկ քաշելուց, ճկելուց, ուժեղ հարվածելուց և այլն: Նման
կոտրվածքները, անշուշտ, տարբերվում են պատահականներից:
Կրկնվող կոտրվածքները նույն տեղում, երբ այդտեղ չկա թաքնված
հիվանդություն կամ բարդ կոտրվածք տարբեր տեղերում, որոնք գտնվում են
ապաքինման տարբեր փուլերում, նույնպես բռնության արդյունք կարող են լինել:
Ոլորումները առաջանում են, երբ ոսկորի մի հատվածը ֆիքսված է, իսկ մյուս
ծայրը թեքվում է: Ուստի պետք է նշել, որ այսպիսի վնասվածքները կարող են
առաջանալ պատահաբար, օրինակ երբ երեխան նոր է սկսում քայլել կամ վազել և
ընկնում է:

Ներորովայնային վնասվածքներ

Ներորովայնային վնասվածքները բռնության ենթարկված երեխաների մահվան

երկրորդ տարածված պատճառն են: Երեխաների մոտ որովայնի օրգանները լավ
պաշտպանված չեն: Սովորաբար վերը նշված վնասվածքները առաջանում են ոտքի
կամ բռունցքի հարվածների արդյունքում:

Որովայնին հասցված հարվածներից առաջացող ամենատարածված

վնասվածքներն են լյարդի, փայծաղի, բարակ կամ հաստ աղիների վնասվածքները:
Իսկ մեջքին ուղղված հարվածներից կարող են վնասվել երիկամները:
Ներորովայնային վնասվածքների կեսից ավելի դեպքերում որովայնի
արտաքին պատին որևէ ակնհայտ կապտուկներ կամ այլ վնասվածքներ չեն
նկատվում: Քանի որ ներքին օրգանների պատահական վնասվածքները քիչ են
տարածված կամ գրեթե տարածված չեն, ապա ամեն անգամ, երբ երեխայի մոտ առկա
են ներքին օրգանների վնասվածքների ախտանշաններ, ապա պետք է նկատի առնել
նրա նկատմամբ բռնության գործադրման փաստը:
Ներքին օրգանների վնասվածքների մասին կարող են վկայել փսխումը,
որովայնային ցավը, հիպովոլեմիկ շոկը և այլ ախտանշաններ: Հիպովոլեմիկ շոկը
ներքին արնահոսության հետևանքով արյան շրջանառության խանգարումն է:
Հիպովոլեմիկ շոկի մասին կարող են վկայել սառը, կպչուն և գունատ մաշկը,
սրտամկանի առիթմիան` զուգակցված ոչ խորը, մակերեսային շնչառությամբ, սառած
և ցրված հայացքը և այլն: Ներորովայնային վնասվածքները կարող են աննկատ մնալ
մի քանի օր: Դրանք բավականին լուրջ բնույթ են կրում և պահանջում են անհապաղ
բժշկկան միջամտություն:
Ոսկրային վնասվածքներ

Ստորև նկարագրվում են այն ոսկրային վնասվածքները, որոնք կարող են

առաջանալ այն դեպքում, երբ երեխայի նկատմամբ բռնություն է գործադրվում:

Գալարաձև կոտրվածք, որը կարող է առաջանալ այն դեպքում, երբ երեխայի

վերջույթները ոլորում են:
Բեկորային (բազմաբեկոր) կոտրվածք, երբ ոսկրը միանգամից կոտրվում է մի
քանի տեղից:
Կողոսկրի կոտրվածք, որը երեխաների մոտ հազվադեպ է հանդիպում
պատհականորեն: Կողոսկրերի կոտվածքները երեխաների մոտ կարող են
առաջանալ նրանց կողոսկրերի ուժգին սեղմումներից: Երեխայի նկատմամաբ
գործադրված բռնության մասին կասկածներ կարող են առաջացնել թիակների,
անրակի և կրծոսկրի կոտրվածքները:
Միևնույն ոսկրի վրա մի քանի ոսկրային կոշտուկների առկայությունը, ինչը
խոսում է տվյալ ոսկրի բազմակի կոտրվածքի մասին, ևս կարող է գործադրված
բռնության վերաբերյալ կասկածներ հարուցել:

Թերզարգացում

Թերզարգացումը 50 տոկոսից ավելի դեպքերում հանդիսանում է թերսնման

արդյունք: 20 տոկոս դեպքերում այն կարող է առաջանալ սնուցման խախտումերից,
իսկ մնացած 30 տոկոսի մոտ կարող է ունենալ օրգանական ծագում:
Երեխայի մոտ թերզարգացման ախտորոշման համար առանձնացվել են մի շարք
չափանիշներ.

Թերզարգացում ունեցող երեխաները սովորաբար ունենում են դուրս ընկած,

ցցված կողոսկրեր, կնճռոտված մաշկ, նիհար բազուկներ և ոտքեր և այլն:
Թերսնման հետևանքով առաջացած թեզարգացման ախտորոշման համար
օգտագործվում են մի քանի չափանիշներ, որոնք ներառում են հետևյալը.
երեխայի քաշի և նրա տարիքի միջև պետք է առկա լինի որոշակի
անհամապատասխանություն;
տնային պայմաններում երեխայի քաշի ավելանալու հարցում պետք է առկա
լինեն դժվարություններ;
երբ երեխային տնային պայմաններից տեղափոխեն այլ հաստատություններ,
օր.` հիվանդանոց, նրա մոտ պետք է արձանագրվի քաշի կտրուկ աճ;
սովորաբար ուտելու ընթացքում երեխան պետք է զգալի ախորժակ ցուցաբերի:

Ծնողական բացատրություններ-անհամապատասխանսություններ

Ծնողների բացատրություններն այն վնասվածքների վերաբերյալ, որոնք վկայում են

երեխայի նկատմամբ գործադրված բռնության մասին

Չնայած այն հանգամանքին, որ երեխայի նկատմամաբ գործադրված

բռնությունը սովորաբար կարող է ախտորոշվել ֆիզիկական նշաններով միայն,
այնուամենայնիվ կարևոր է նաև տվյալ վնասվածքի առաջացման պատմությունը:
Ծնողի բացատրությունները տվյալ վնասվածքի առաջացման վերաբերյալ կարրևոր
ինֆորմացիայի աղբյուր են համարվում գործադրված բռնությունը փաստելու
հարցում: Հետևաբար երեխայի նկատմամբ բռնության գործադրման փաստն
ուսումնասիրելիս հարկավոր է ծանոթանալ ծնողների բացատրություններին`
երեխայի մոտ առկա վնասվածքների վերաբերյալ:
Որոշ ծնողներ կարող են հերքել, որ տեղյակ են երեխայի վնասվածքներից: Կան
նաև այնպիսի ծնողներ, որոնք ընդունում են, որ վնասվածքների մի մասն իրենք են
պատճառել, բայց ոչ լրիվ: Հաճախ են հանդիպում այնպիսի դեպքեր, երբ ծնողների
փաստարկները երեխայի վնասվածքների վերաբերյալ հակասության մեջ են մտնում
իրական փաստերի հետ: Օր.` մեկ ամսական երեխան գլորվել և ընկել է մահճակալից
և այլն: Երեխայի նկատմամբ բռնություն գործադրած ծնողները սովորաբար չեն
դիմում բժշկական օգնության, մինչդեռ հակառակ պատկերն է տիրում այն
ընտանիքներում, ուր առկա չէ բռնություն երեխայի նկատմամբ:

Բռնության հուզական և վարքային բնորոշիչները

Բռնության ֆիզիկական բնորոշիչները միշտ չէ, որ ակնհայտ են լինում,

հետևաբար դեպքը վարող սոցիալական աշխատողը պետք է ուշադրություն դարձնի
բռնության այլ բնորոշիչներին ևս:
Սովորաբար բռնության ենթարկված երեխաներին բնորոշ են յուրահատուկ
վարքաձևեր, որոնք կարող են ներառել հետևյալը.

Երեխան կարող է լինել ընդհանուրից կտրված, ներփակված,

անհետաքրքրասեր, մեկուսացած: Կարող է ունակ չլինել հարաբերություններ
հաստատել այլ մարդկանց հետ:
Երեխան կարող է տրտնջալ, հեծկլտալ, լալ` առանց որևէ ակնկալիքի:
Բռնության ենթարկված բազմաթիվ երեխաների մոտ նկատվում է
իրադարձություններին, իրավիճակներին «սառած ուշադրությամբ» հետևելու
երևույթը: Նմանատիպ դեպքերում երեխաները հուզականորեն ներփակված և
մեկուսացած են մնում, բայց իրականում նկատում և զգում են, թե ինչ է տեղի ունենում
իրենց շուրջը:
Երեխան կարող է դրսևորել գերզգոնություն կամ խուսափել ֆիզիկական
կոնտակտից:
Բռնության ենթարկված երեխաները կարող են տարօրինակ կերպով
հարաբերվել իրենց շրջապատի հետ: Նրանց մեծ մասի մոտ կարող են նկատվել
զարգացման հապաղումներ ևս:
Երեխան կարող է ընկճված թվալ, չցուցաբերել նույնիսկ չնչին
հուզականություն, ցավի կամ վնասվածքի դեպքում կարող է ամենևին չլալ:
Բռնության ենթարկված որոշ երեխաներ նույնիսկ չեն ժպտում, չեն կարողանում
խաղալ և այլն:

Նախադպրոցական տարիքի բռնության ենթարկված երեխաները կարող են

բնութագրվել հետևյալ հատկանիշներով.
 Նրանք կարող են լինել չափազանց ամաչկոտ և հեշտորեն վախեցող. կարող են
վախի նշաններ ցուցաբերել ծնողի մոտենալուց անգամ:
Երեխայի մոտ կարող են առկա լինել դերերի խախտման, փոփոխման (role
reversal) վաղ նշաներ:
Կարող են նկատվել սթրեսի ֆիզիկական նշաններ` ներառյալ ֆիզիկական
հիվանդություններ և ռեգրեսիվ վարք:
Երեխան կարող է ագրեսիվ լինել այլ երեխաների հետ հարաբերություններում,
կարող է ունենալ տրամադրության հաճախակի փոփոխություններ և հուզական
պոռթկումներ` չնչին պրովոկացիայի դեպքում:

Դպրոցահասակ երեխաների մոտ առկա են վերը թվարկված բնութագրիչների

մի մասը: Դրանց զուգահեռ կարելի է առանձնացնել մի շարք բնորոշ հատկանիշներ
ևս.

Երեխան դժվարությամբ կարող է հարաբերվել այլ երեխաների և

մեծահասակների հետ` ցուցաբերելով ագրեսիա, հուզական պոռթկումներ և այլն:
Երեխան կարող է ցուցաբերել գերակտիվություն` չկարողանալով երկար
ժամանակով կենտրոնանալ որևէ կոնկրետ գործողության վրա: Զուգահեռաբար
երեխայի մոտ կարող է դրսևորվել ուշադրության պակաս: Եվ այս ամենը կբերի
դպրոցում երեխայի առաջադիմության նվազմանը:

Դեռահասի մոտ մի շարք վարքային և հուզական խնդիրների առկայությունը

կարող է խոսել այն մասին, որ նրա նկատմամբ երբևէ գործադրվել է բռնություն:
Դրանք ներառում են.

Ստելը կամ գողություն կատարելը

Կռվարարությունը, բարկացկոտ պոռթկումները, այլ մարդկանց նկատմամբ
ագրեսիայի ցուցաբերումը
Ալկոհոլի կամ թմրամիջոցների չարաշահումը
Տանից փախչելը և հրաժարվելը ետ վերադառնալ
Միջանձնային հարաբերություններ կառուցելու դժվարությունները
Հուզական և սոցիալական մեկուսացումը և դեպրեսիան

Երեխաների անտեսումը (Neglect) լրացնել 66- 67-68

Բարձիթող արված, անտեսված երեխաները ներառում են.

Երեխաներ, որոնք լքվել են ծնողների կողմից

Երեխաներ, որոնց մոտ առկա է թերսնում
Երեխաներ, որոնք ունեն հիվանդություններ և/կամ վնասվածքներ, բայց
անհրաժեշտ բժշկական խնամք չեն ստանում
Երեխաներ, որոնք ապրում են վտանգավոր ֆիզիակական միջավայրում:
«Վտանգավոր ֆիզիկական միջավայր» ասելով` հասկանում ենք հակահիգիենիկ,
հակասանիտարական պայմաններ ունեցող միջավայր, ինչը երեխայի մոտ բազմաթիվ
հիվանդությունների պատճառ կարող է դառնալ:
Երեխաներ, որոնց տարիքը թույլ չի տալիս հոգ տանել իրենց մասին և որոնք
անուշադրության են մատնված կամ թողնված են այնպիսի մեկի խնամքին, որն այդ
հարցում կոմպետենտ չէ և չի կարող ըստ էության հասկանալ երեխայի կարիքները
Երեխաներ, որոնք ֆիզիկական խնամքի և հիգիենայի պակաս ունեն
Երեխաներ, որոնք եղանակին անհամապատասխան են հագնված, ինչը
մեծացնում է հիվանդանալու ռիսկայնությունը:

Երեխայի անտեսման երևույթը դիտարկելիս հարկավոր է ուշադրություն

դարձնել նաև էմոցիոնալ անտեսման վրա: Էմոցիոնալ անտեսումը ներառում է
էմոցիոնալ զրկանքը, երբ երեխան արհամարհված է, ուշադրությունից դուրս մղված,
ունի անցանկալիության զգացում, մեկուսացած է, մերժված և այլն:
Բարձիթող արված, անտեսված երեխաների մեծ մասի մոտ դիտվում են
զարգացման հապաղումներ: Մասնավորապես, նկատվում են հապաղումներ
ֆիզիկական և շարժողական զարգացման, կոգնիտիվ կարողությունների,
սոցիալական հմտությունների, միջանձնային հարաբերությունների, ինչպես նաև
էմոցիոնալ զարգացման ոլորտներում:
Բարձիթող արված երեխաները սովորաբար բնութագրվում են ցածր
պատասխանատվության զգացմամբ, շրջապատող միջավայրի նկատմամբ
անտարբերությամբ, իրադարձությունների նկատմամբ անհետաքրքրասիրությամբ և
այլն: Անտեսված երեխաների վարքում կարող է դիտվել ինքնավերահսկողության
բացակայություն, ինչը պայմանավորված է խնամողի կողմից երեխայի վարքի
վերահսկման բացակայությամբ:

Երեխայի նկատմամբ կոպիտ վերաբերմունքին նպաստող գործոնները

Սթիլն առանձնացրել է չորս գործոններ, որոնք առկա են այն ընտանիքներում,

ուր առկա է երեխաների նկատմամբ բռնության կամ անտեսման երևույթը: Դրանք,
փաստորեն, հանդիսանում են երեխայի նկատմամբ բռնությանը կամ անտեսմանը
նպաստող գործոններ: Ստորև ներկայացվում են այդ գործոնները.

Սովորաբար բռնության ենթարկված երեխայի ծնողներն ունենում են

հոգեբանական նախատրամադրվածություն բռնություն կիրառելու նկատմամբ: Այդ
նախատրամադրվածությանը նպաստող գործոնները բազմապիսի են, բայց
հիմնականում պայմանավորված են ծնողների զարգացման և հոգեբանական լուրջ
խնդիրներով: Այդ գործոնների առկայությունը սովորաբար գալիս է ծնողների
սեփական զարգացման պատմությունից. այն ծնողները, ովքեր մանկության շրջանում
բռնության են ենթարկվել կամ անտեսվել են, ավելի հակված են նույնը կիրառելու
իրենց երեխաների նկատմամբ:
Այն երեխաները, որոնց նկատմամբ բռնություն է կիրառվում, ծնողների կողմից
յուրահատուկ կերպով են ընկալվում: Նրանք կարող են ունենալ որոշ «ակնառու»
տարբերություններ, «թերություններ», կամ, կամենայն դեպս, այդպիսին ընկալվել
ծնողների կողմից:
Տվյալ ընտանիքում ճգնաժամային իրավիճակը երեխայի նկատմամբ կոպիտ
վերաբերմունքին նպաստող կարևոր գործոն է համարվում:
Երեխաների նկատմամբ բռնություն գործադրող կամ նրանց անտեսող
ծնողները սովորաբար միջանձնային և միջավայրային աջակցության պակաս են
զգում, ինչը նրանց էլ ավելի խոցելի է դարձնում անգամ փոքր-ինչ սթրեսային
իրավիճակների նկատմամբ` մեծացնելով բռնության գործադրման
հավանականությունը:

Սթիլի համաձայն` վերը նշված չորս գործոնների միաժամանակյա

առկայության պայմաններում երեխայի նկատմամբ բռնության գործադրման
հավանականությունը ծայրաստիճան բարձր է: Տրամաբանորեն բռնության
գործադրման ռիսկը նվազում է այդ գործոններից մեկի կամ մի քանիսի
բացակայության պայմաններում:
Հետազոտությունների արդյունքում պարզվել է, որ բռնության գործադրմանն
ավելի հակված են այն ծնողները, որոնք ունեն մի շարք հատկանիշներ,
մասնավորապես, ցածր ինքնագնահատական, դեպրեսիա և տագնապալիություն,
հակասոցիալական վարք` ներառյալ թմրամիջոցների չարաշահում, ագրեսիա,
քայքայված սոցիալական հարաբերություններ, սոցիալական մեկուսացում,
ռեսուրսների և սոցիալական աջակցության անմատչելիություն և այլն:

Mas 3 75-112
Լրացնել էջ 75-76-77-78-79-80-81-82-83-84-85-86, 87-88-89-90 այս հատվածը արված է,
սակայն շատ մեծ կրճատումներով, մինչդեռ կարևոր հատված է:

Ծնողի անձի ռիսկային բնութագրիչները (Parental Personality

Characteristics Related To Risk )
Ինչպես արդեն նշվել է ծնողի ցածր ինքնագնահատականը մեծապես ազդում է
երեխայի նկատմամբ նրա վերաբերմունքի վրա: Ցածր ինքնագնահատականի
ազդեցությունները ակնհայտ են կյանքի տարբեր ոլորտներում`
հարաբերություններում, ծնողավարության մեջ, աշխատանքում: Սեփական ուժերի
նկատմամբ վստահության պակաս ունեցող ծնողները սովորաբար շրջապատից
մերժում և քննադատություն են ակնկալում: Ավելին, նրանք կարծում են, որ այդ
քննադատությունը արդարացված է:
Ինքնագնահատականի մակարդակը մեծապես պայմանավորված է
սոցիալական միջավայրով և սոցիալական ինտերակցիաներով: Եթե անհատի փորձը
դրական և քաջալերող բնույթ ունի, ապա կարելի է խոսել բարձր
ինքնագնահատականի մասին: Հակառակ դեպքում գործ կունենանք ցածր
ինքնագնահատականի հետ:
Մարդկանց մեծամասնության մոտ սեփական անձի ընկալումը (self- perception)
փոփոխությունների է ենթարկվում կյանքի ընթացքում: Ինքնագնահատականի և
սեփական ուժերի նկատմամբ վստահության աճին նպաստելու համար սոցիալական
աշխատողը կարող է ծնողին հաջողության հասնելու և զարգացման
հնարավորություններ ստեղծել, նպաստել ծնողի` իր սեփական ուժերը և
հնարավորությունները բացահայտելուն:
Երեխաների նկատմամբ կոպիտ վերաբերմունք կիրառող ծնողներին հատուկ է
վստահության պակասը. նրանք չեն վստահում ո’չ իրենց, ո’չ այլոց: Այս երևույթը
բերում է նրան, որ այդ ծնողները կասկածամտությամբ են համակվում շրջապատի
նկատմամբ, որի արդյունքում մեկուսանում են` խուսափլով սոցիալական
շփումներից, դառնակով անհասանելի, անմատչելի: Բացի այդ, մարդկանց վստահելու
անկարողությունը կարող է նպաստել բազմաթիվ միջանձնային կոնֆլիկտների
առաջացմանը:
Այն ծնողները, որոնք վստահությամբ են վերաբերվում իրենց շրջապատին,
սովորաբար ընդունում են, որ իրենց մոտ խնդիրների առկայությունը դեռևս չի
նշանակում, որ աշխարհն իրենց նկատմամբ թշնամաբար է տրամադրված:

Երեխաների նկատմամբ բռնություն կիրառող ծնողները, որոնք իրենց

սեփական էմոցիոնալ կարիքները բավարարելու սահմանափակ
հնարավորություններ ունեն, մեկուսացած են և սովորաբար երեխաներից էմոցիոնալ
աջակցություն են ակնկալում:
Սովորաբար այն ընտանիքներում, ուր առկա է բռնություն երեխաների
նկատմամբ, դիտվում է «դերային խախտման» երևույթը: Նման իրավիճակներում
ծնողի և երեխայի դերերի միջև խախտումներ են տեղի ունենում: Ծնողն սկսում է
ակնկալել երեխայից, որ վերջինս կարձագանքի իր իսկ էմոցիոնալ կարիքներին: Եվ
երբ երեխային դա չի հաջողվում, այսինքն` չեն արդարանում ծնողի սպասումները,
բռնության կիրառման համար նպաստավոր պայմաններ են ստեղծվում: Երեխաները
նման իրավիճակներում կարծես «մեծահասակի» դեր են ստանձնում, և հաճախ նրանց
իսկ էմոցիոնալ կարիքները մնում են չբավարարված:
Հաճախ անիրտեսական է ակնկալել ծնողներից, որ վերջիններս կարձագանքեն
երեխայի կարիքներին` առանց հաշվի առնելու սեփական կարիքները:
Այնուամենայնիվ, «առողջ» ծնղները կարող են հետաձգել իրենց կարիքների
բավարարումը, քանի դեռ չեն արձագանքել երեխայի կարիքներին:
Խորհրդատվության (counseling) արդյունքում կարելի է հասնել նրան, որ ծնողներն
ավելի լավ ըմբռնեն իրենց սեփական կարիքները բավարարելու այն այլընրանքային
ուղիները, որոնք չեն վնասի երեխային:
Լինում են դեպքեր, երբ բռնություն կիրառող ծնողները հոգ են տանում իրենց
երեխայի մասին իրենց ինքնագնահատականը հաստատելու համար:

Երբեմն բռնություն կիրառող ծնողները կարող են իրենց երեխաների վարքին

իրականությանը չհամապատասխանող նշանակություն վերագրել: Օր.` երեխայի
կողմից զայրույթը, ընդդիմացումը կարող են իբրև իրենց իսկ ինքնագնահատականի
ցածր մակարդակի մասին վկայող բնութագիր դիտարկվել, փոխանակ դիտարկեն այն
իբրև երեխաների մեծամասնությանը հատուկ եսասիրական և եսակենտրոն վարք:
Միչդեռ, երբ երեխան պատասխանատու է, ուրախ, արդարացնում է ծնողների
սպասումները, նրանց մոտ անմիջապես տեղի է ունենում ինքնագնահատականի
բարձրացում: Վերոգրյալը վկայում է այն մասին, որ բռնություն կիրառող ծնողների
ինքնագնահատականը խիստ փոփոխական է և կախված է երեխայի
տրամադրությունից ու վարքից: Այս դեպքում ծնողի ինքնընկալումը կարող է փոխվել
յուրաքանչյուր րոպե` երեխայի տրամադրվածությունից և վարքից կախված:
Այստեղից կարելի է եզրակացնել, որ բռնություն կիրառող ծնողներն ունեն թույլ
զարգացած ինքնություն, ցածր ինքնագնահատական:

Այս ամենը հաղթահարելու համար ծնողներին հարկավոր է աջակցել, որպեսզի

վերջիններս հասկանան երեխայի զարգացմանը համապատասխան վարքաձևերը,
ինչը կօգնի նրանց ըմբռնել, որ երեխայի «բացասական» վարքը նրա զարգացման
տվյալ փոիլում սպասելի է և «նորմալ»: Ծնողներն այդպիսով կյուրացնեն
ինքնագնահատականի և սեփական արժանիքների որոշման նոր և
համապատասխան չափանիշներ:

Բռնություն կիրառող շատ ծնողներ ունեն էմոցիոնալ վերահսկողության ցածր

մակարդակ:

Էմոցիոնալ վերահսկողության պակասը կարող է արտահայտվել էմոցիոնալ

անկայունությամբ, տրամադրության հաճախակի փոփոխություններով, մինիմալ
սթրեսային իրավիճակներին չափազանցված և ուժգին ռեակցիաներով և այլն:
Էմոցիոնալ վերահսկողության պակաս ունեցող ծնողների հետ աշխատանքում
նպատակահարմար է խորհրդատվությունը տանել այն ուղղությամբ, որ վերջիններս
յուրացնեն իրենց զգացմունքները կառուցողական կերպով արտահայտելու ուղիներ:
Կարելի է ներառել զայրույթի կառավարման թրեյնինգներ, սովորեցնել ծնողներին, թե
ինչպես կարելի է սթրեսային իրավիճակներում խուսափել հուզական պոռթկումներից
և այլն:
Թե’ երխայի նկատմամբ բռնություն կիրառող, թե’ նրանց անտեսող ծնողների
մոտ առկա է էմպատիայի պակաս իրենց երեխաների նկատմամբ:
Ապատիկ (անտարբեր) և էմոցիոնալ առումով երեխայից հեռու ծնողներն
անկարող են էմոցիոնալ և ֆիզիկական աջակցություն ցուցաբերել իրենց երեխային և
հաճախ անտեղյակ են, որ նա այդպիսի աջակցության կարիք ունի: Նման դեպքերում
խնամքի մատակարարումը տեղի է ունենում մեխանիկորեն` ըստ ծնողի
հարմարության և առանց ջերմության, զգացմունքայնության և էմպատիայի:
Էմպատիայի պակասը դարձնում է ծնողներին անտարբեր: Նրանք վերաբերվեւմ են
երեխային որպես անցանկալի պատասխանատվության օբյեկտի: Ծնողների կողմից
երեխայի նկատմամբ էմպատիայի պակասը կամ բացակայությունը լուրջ և
դժվարությամբ շտկելի հետևանքներ կարող է թողնել:

Նմանատիպ դեպքերի հետ աշխատելիս նպատակահարմար է կազմակերպել

թրեյնինգներ ծնողների հետ, իրականացնել արդյունավետ ծնողավարման
մոդելավորում և այլն:

Երեխաների նկատմամբ բռնություն կիրառող բազմաթիվ ծնողներ, ովքեր ևս

մեծացել են բռնության ներքո, համարում են, որ բռնության կիրառումը «բնական»
երույթ է:
Կան ծնողներ, որոնց համար բռնության կիրառումը կենսակերպի ընդունելի
ճանապարհ է; Նրանք ժխտում են, որ բռնության գործադրումը խնրահարույց
իրավիճակներ կարեղ է առաջացնել: Եվ այդպիսով նրանք չեն էլ ցանկանում փոխվել:
Այսպիսի ծնողներն առաջնորդվում են «դաժան վերաբերմունքը նույնպես
վերաբերմունք է, ուշադրություն է» սկզբունքով, ինչը հաճախ նրանց համար ավելի
նախընտրելի է, քան անտարբերությունը: Բռնությոն վերաբերյալ այսպիսի
մոտեցումը կարող է պայմանավորված լինել մշակութային գործոններով:
Այս դեպքում նպատակահարմար է թրեյնինգներ կազմակերպել, որոնք
առաջարկում են զայրույթի արտահայտման այլընտրանքային տարբերակներ, որոնք
դեմ են բռնությանը: Անհրաժեշտ է ծնողներին աջակցել, որպեսզի նրանք
հարաբերություններ հաստատեն nonviolent անձանց հետ և այլն:

Թե’ երեխաների անտեսման, թե’ նրանց նկատմամբ բռնության կիրառման

երևույթները կարող են առկա լինել այն ընտանիքներում, որտեղ ծնողները հոգեկան
առողջության խնդիրներ և/ կամ հուզական խանգարումներ ունեն:

Հոգեկան առողջության խնդիրներ ունեցող ծնողի մոտ հալյուցինացիաները,

իրականության աղճատված ընկալումը և այլն կարող են նպաստել պոտենցիալ
վտանգ ներկայացնող ծնողավարությանը: Հոգեկան առողջության խնդիրներ ունեցող
ծնողը կարող է, օր.` ներփակվել և ժամանակավորապես չհետաքրքրվել երեխայի
գոյությամբ կամ թաքցնել երեխային ինչ-որ մտացածին վտանգներից կամ ունենալ
պարանոյալ մոլուցքներ և պատժել երեխային մտացածին սխալների համար:
Մտավոր հապաղումներ ունեցող ծնողները կարող են ոչ բավարար
պատկերացումներ ունենալ ծնողական պարտականությունների մասին, կարող են
ունենալ խնամքի մատակարարման աղքատ հմտություններ, սահմանափակ
դատողություն և այլն: Կոգնիտիվ և սոցիալական հմտությունների պակասի
արդյունքում ծնողները կարող են ինչպես անտեսել, այնպես էլ բռնություն կիրառել
երեխաների նկատմամբ:

Նմանատիպ դեպքերի հետ աշխատելիս բացի հոգեբանական, զարգանման

և/կամ հոգեբուժական գնահատում իրականացնելուց, մտավոր հապաղումներ
ունեցող ծնողի ադապտիվ վարքի գնահատում իրականացնելուց կարող է երեխայի
խնամքով զբաղվող այլ մարդկանց որոնելու անհրաժեշտություն առաջանալ:
Երեխաները նույնպես հնարավոր է` աջակցող խորհրդատվության կարիք ունենան:

Երեխայի ռիսկային գործոնները (Child Factors Related To Risk)

Մեծ անտեղի կրճատումներով է արված,
Երեխաների մոտ ավելի հավանական է բռնության կամ անտեսման
ենթարկվելու ռիսկը, եթե նրանք հիպերակտիվ են, մտավոր հապաղումներ ունեն,
էմոցիանալ անկայունությամբ են բնորոշվում կամ քրոնիկ հիվանդություններ ունեն:
Այսպիսի երեխաները շարունակական խնամքի կարիք են զգում: Բացի այդ,
երեխաների մոտ ավելի մեծ է բռնության ենթարկվելու ռիսկը, եթե նրանք չեն
արդարացնում ծնողների սպասումները, իսկ վերը թվարկված հատկանիշներով
բնութագրվող երեխաների մոտ ավելի մեծ է հավանականությունը, որ չեն
արդարացնի իրենց ծնողների սպասումները:
Որոշ երեխաների ավելի բարդ է խնամելը իրենց անհատականության և
բնավորության պատճառով:
Զարգացման որոշակի փուլում երեխաների մոտ ավելի մեծ անտեսման ռիսկը:
Անտեսման հավանականությունը հատկապես մեծ է փոքրահասակ երեխաների մոտ,
ովքեր շարունակական խնամք և ուշադրություն են պահանջում:
Սթրեսը և ճգնաժամն ընտանիքում

Ընտանիքում սթրեսային իրավիճակների և ճգնաժամի առկայությունը կարող է

նպաստել երեխայի նկատմամբ բռնության կիրառմանը և նրանց անտեսմանը:
Սթրեսը որպես այդպիսին անմիջականորեն բռնություն չի առաջացնում, մինչդեռ այն
կարող է մեծացնել դրա կիրառման հավանականությունը, եթե ծնողների մոտ կա
նախատրամադրվածություն: Նման դեպքերի հետ աշխատելիս արդյունավետ է
իրականացնել ճգնաժամին միջամտության խորհրդատվություն` ընտանիքում
զարգացնելով սթրեսային իրավիճակները և ճգնաժամերը հաղթահարելու
հմտություններ:

Ռեսուրսների և աջակցության բացակայությունը

Բռնության գործադրմանը նպաստում է նաև ռեսուրսների անմատչելիությունը

կամ ընտանիքի անկարողությունը դրանք տնօրինելու հարցում: Այն ընտանիքներում,
որտեղ չկան անհրաժեշտ ռեսուրսներ անգամ հիմնական կարիքների բավարարման
համար, ավելի մեծ է ճգնաժամերի հավանականությունը: Իսկ երբ այս ամենի հետ
մեկտեղ ընտանիքի մոտ վստահությունը այլ մարդկանց նկատմամբ բացակայում է,
երբ ընտանիքը միայն քննադատություն է ակնկալում շրջապատից, տեղի է ունենում
ընտանիքի մեկուսացում: Մեկուսացման հետևանքով ընտանիքը չի դիմում այլ
մարդկանց կամ ծառայությունների` աջակցության ակնկալիքով: Սովորաբար
այսպիսի ընտանիքներում միջանձնային հարաբերությունները կոնֆլիկտային են:
Նման դեպքերի հետ աշխատելիս նպատակահարմար է օգտագործել այնպիսի
ռեսուրսներ, ինչպիսիք են համայնքային խմբերը, եկեղեցին և այլն:

Միջամտության ռազմավարությունների ամփոփում

Հաջորդիվ ներկայացվում են այն ծառայությունների այն տիպերը, որոնք

նպատակահարմար է մատուցել այն ընտանիքներին, ուր առկա է կոպիտ
վերաբերմունք երեխաների նկատմամբ:

Դեպքը վարող սոցիալական աշխատողի և տվյալ ընտանիքի միջև վստահելի,

կայուն, աջակցող և անկախ փոխհարաբերությունների զարգացում և ամրապնդում;
Համայնքահեն ռեսուրսների (համայնքային սոցիալական ծառայություններ,
համայնքային խմբեր, հարևաններ և այլն) օգտագործում;
Աջակցություն ընտանիքին իրենց կարիքները հոգալու համար սոցիալապես
ընդունելի ուղիներ փնտրելու և գտնելու հարցում;
Աջակցություն ծնողներին իրենց երեխաների կարիքներին արդյունավետորեն
արձագանքելու հարցում;
Ծնողների համար թրեյնինգների կազմակերպում` ուղղված երեխաների
վարքի կարգավորման, կառավարման արդյունավետ, բռնությունը մերժող (nonviolent)
ստրատեգիաների ուսուցմանը;
Օժանդակություն ծնողներին, որպեսզի վերջիններս յուրացնեն այլ
մարդկանցից աջակցություն ստանալը, ինչը կօգնի նաև մեկուսացման
հաղթահարմանը;
Աջակցություն ընտանիքին սթրեսային իրավիճակները հաղթահարելու և
ճգնաժամերը կանխելու հարցում:

Ռիսկի գնահատում
Շրջանակի հասկացությունը
Երեխայի պաշտպանության ծառայությունների գլխավոր նպատակն է
նույնականացնել երեխաներին , ովքեր վնասների կամ ջարդվածքների ռիսկի տակ են
գտնվում նրանց ծնողների կամ խնամողների կողմից բացթողումների կամ
իրավասությունների գործողությունների շնորհիվ, և երբ անհրաժեշտ է,նախաձեռնել
նրանց պաշտպանելու համար անհապաղ գործողություններ:
Անտեսված կամ բռնության ենթարկված երեխաների հնարավոր վտանգավոր
հետևանքները վավերագրվել են:Կոպիտ վերաբերմունքի բացասական հետևանքները
ներառում են լուրջ, հաճախ հարատև մարմնական վնասվածքներ` մարմնական,
սոցիալական, իմացական , խոսակցական և հուզական զարգացման հապաղում:երբ
մենք կատարում ենք ռիսկի գնահատում, ձեռնարկում ենք ենթադրել,որ երեխան
ամենայն հավանականությամբ կկրի վնասակար կամ վնասաբեր հետևանքներ
շնորհիվ նրանց ծնողների կամ խնամողների գործողությունների:
Ռիսկի գնահատումը դեպքի ամբողջական կյանքի անընդհատ որոշում կայացնող
գործընթաց է:Ռիսկի սկզբնական գնահատումը պետք էառաջնորդվի նրանով,թե
արդյոք երեխաները կոչված են բողոքի կամ վնասվելու, և արդյոք անհապաղ
պաշտպանությունը անհրաժեշտ է:Ռիսկի գնահատումը մտնում է դեպքի անընդհատ
գնահատման և դեպքի պլանավորման գործընթացի մեջ և տեղեկացնում է բոլոր
դեպքերի որոշումները:Ռիսկի մակարդակը նորից գնահատվում է,երբ երեխաները
շարունակում են կապը իրենց ընտանիքի հետ և նրանց տուն վերադառնալուց
հետո:Ցածր ռիսկի պայմանը անհրաժեշտ է դեպքի ավարը հաստատելու համար:
Ռիսկի գնահատման տեխնոլոգիան կարևոր է ընտանեկան կենտրոնացված
պրակտիկայի և ապաստարանի կանխատեսման համար:Մենք չենք կարող
երեխաներին իրենց սեփական տներում ապահով պաշտպանել վնասների
ռիսկից,մինչդեռ մենք չենք կարողացել արագորեն և ճշտորեն չափել ռիսկի
մակարդակը,նույնացրել մանրամասն գործոնները,որոնք ստեղծում են բարձր
ռիսկային իրավիճակ , և սկսել անհապաղ միջամտություն,որն ուղղված է այդ
նպաստող գործոններին:Նմանապես, առանց ռիսկի կանոնավոր գնահատման մենք
մեծ հավանականություն ունենք, որ կկատարենք ռիսկի մասին ոչ ճիշտ
ենթադրություն և երեխաներին ընտանիքից կտեղափոխենք ոչ անհրաժեշտորեն:

Ռիսկի չափման գործընթացի տարաձայնություները

Լրացնել էջ94-95—96- 97-98-99 արված է, սակայն որոշ բացթողումներ կան, կարիք կա
համեմատել և լրացնել

Ռիսկի գնահատման տեսությունը,ըստ էության,ենթադրում է,որ ընտանիքի և իր

շրջապատի միջև կան գործոններ,որոնք մեծացնում են երեխայի` բռնության ու
անտեսման վնասների հավանականությունը:Երբ ռիսկի գործոնները գոյակցում
են;դրանք կարող են միմյանց վրա ազդեցություն ունենալ և մեծացնել ռիսկը:Կան նաև
գործոններ ընտանիքի ևշրջապատի միջև, որոնք կարող են մեղմացնել ռիսկը և
մեծացնել ապահովությունը երեխայի համար:
 Ռիսկը մեծացնող և ընտանեկան միջավայրին նպաստող ապահովության
գործոնները նույնացնելով և հասկանալով նրանց անհատական և փոխադարձ
դինամիկան,կարող ենք անել բռնության և անտեսման հնարավոր ռիսկի
հիմնավորված գնահատում:
Ռիսկի գնահատման գործընթացը,հետևաբար,գործոնների մեթոդիկ տեսություն է,
որը կոչված է իջեցնելու ապագա կոպիտ վերաբերմունքի հավանկանությունը:
Քանի որ կոպիտ վերաբերմունքը սովորաբար շատ փոփոխականների համակցված
ջանքերից արդյունք է,ռիսկի սահմանումը կարող է դառնալ միանգամայն
բարդացված:
Ֆորմալ ռիսկի գնահատման գործընթացը փորձ է այդ որոշում կայացնող
գործընթացը դարձնելու ավելի օբյեկտիվ,պարբերաբար,հետևողական և ճիշտ
կանխատեսող:
Ռիսկի գնահատումը պրակտիկ և ապացուցված հասկացություն գիտության և
արդյունաբերության մի շարք ոլորտներում:Այն կանոնավոր կերպով օգտագործվում է
աշխատանքային ապահովության,օդաչուական ինժեներիայի և օդային
տարածության արդյունաբերության մեջ:
Երեխայի բարեկեցության մեջ փոփախականները,որոնք նպաստում և մեղմացնում
են երեխայի կոպիտ վերաբերմունքին, կապված են ծնողների ֆիզիոլոգիական
բնավորությունից, վարքից,երեխայի զարգացվածության և վարքային
բնավորությունից, ընտանիքի վրա շրջապատի ազդեցությունից:Այս գործոններից
շատերը տարբեր են և նրանց միջև կապերը ոչ միշտ են հասկանալի :Որպես
ավելացում, կոպիտ վերաբերմունքի տարբեր
ձևերի`ֆիզիկական,սեռական,հուզական բռնությունների և անտեսման, տարբեր
նպաստող գործոններ կան: Երեխայի բարեկեցության կազմակերպություններում
օգտագործվում են ռիսկի գնահատման տարբեր մոդելներ:Կան նաև մանրամասն
մոդելների շատ փոոխություններ,քանի որ տարբեր նահանգներ և գավառներ
հարմարվել են ռիսկի գնահատման մոդելներին` համապատասխանացված
հասկացված կարիքներին:Վերջերս երեխաների բռնությունների կանխատեսման
սպեցիֆիկ գործոնների հիմնավորվածության և հուսալիության ենթադրյալ
հետազոտություն էր արվել:Հետազոտությունը նույնացրել որոշ գործոններ,որոնք
վիճակագրորեն գտնվում են հետագա բռնության հետ փոխադարձ կապի մեջ:

Ռիսկի գնահատման գործընթացը

Ռիսկի գնահատման գործընթացը հավաքում է հարմար ինֆորմացիա սահմանելու

համար հետևյալ վճիռները`
1.Երեխան ենթարկվե’լ է ֆիզիկական,սեռական բռնության կամ անտեսվե’լ է:
Ռիսկի գնահատումը պարզապես նախկինում կոպիտ վերաբերմունքի հիմնավորում
չէ:Ռիսկի գնահատման նպատակը երեխայի` ապագայում վնասների
հավանականությունը հաստատելն է:Ինչևէ,նախկինում կոպիտ վերաբերմունքի
պատմությունը հաճախ խիստ նախագուշակող է ապագա վնասների:Նախկին
կոպիտ վերաբերմունքի ճիշտ հիմնավորումը և դրա չափի և պատճառների որոշումը
քննադատական են ապագա կոպիտ վերաբերմունքի կանխարգելման համար:
Հաստատելով,որ երեխան վնասվել է, աշխատողը պետք է փնտրի կոպիտ
վերաբերմունքի մարմնական, հուզական և վարքային ցուցիչներ:Աշխատողը պետք է
տեսնի և խոսի երեխայի հետ և պետք է հարցաքննի նրան
վնասվածքների,հիվանդության կամ վնասների մյուս տեսակների ակնհայտ լինելու
համար:Բժշկական և հոգեբանական գնահատումները կարող են հիմնավորել կոպիտ
վերաբերմունքի որոշակի տեսակներ:Աշխատողը պետք է նաև փնտրի շրջապատի
իրավիճակը և ընտանեկան կառուցվածքը,որոնք սովորաբար նպաստում են վատ
վերաբերմունքին:
Հեշտ է սահմանել,որ երեխան ենթարկվել է բռնության կամ անտեսվել,երբ ակնհայտ
են մարմնական կամ այլ վնասվածքներ:Վճիռը ավելի դժվար է,երբ չկան
վնասվածքների տեսանելի նշաններ,երբ բժշկորեն ակնհայտ լինելը անհամոզիչ է,երբ
չկա բողոքի հիմնավորում,երբ չկան ականատեսներ:

2.Երեխան հետագա վնասների կամ կոպիտ վերաբերմունքի ռիսկի տա’կ է:

Եթե երեխայի հետ նախկինում կոպիտ են վերաբերվել,աշխատողը պետք է
սահմանի գործոնները ,որոնք նպաստում են կոպիտ վերաբերմունքին և գնահատի
արդյո’ք դեռ կան ներկայում և արդյո’ք դրանք կային կամ ,կարող է,մեղմացել են կամ
ոչնչացել:Օրինակի համար անհավանական է , որ երեխան կրկին կվնասվի, որքան
երկար բռնության ենթարկողը գտնվում է բանտում:
Ակնհայտ չի,որ երեխան նախկինում վատ վերաբերմունքի է արժանացել,բայց կան
կարևոր գործոններ ընտանեկան միջավայրում,որոնք,ընդհանուր առմամբ, լավ
փոխադարձ կապի մեջ են գտնվում վատ վերաբերմունքի հետ:Պոտենցիալ ռիսկի
աստիճանը որոշվում է այս գործոնների կապակցված փոխազդեցությունները
գնահատելով:
Հետևաբար, ռիսկի գնահատման գործընթացը
-նույնացնում է ընտանիքում կոպիտ վերաբերմունքի հնարավոր պատճառային և
նպաստող գործոնները,
-նույնացնում է աստիճանը,որում երեխան դեռ գտնվում է այդ գործոնների
ազդեցության տակ,
-նույնացնում է ապահով գործոնները,որոնք կարող են կամ ունեն
մեղմացնողռիսկային գործոններ հաստատելու երեխայի ապահովությունը:
3.Երեխան կարի’ք ունի անհապաղ պաշտպանության:
Կոպիտ վերաբերմունքի ենթարկված երեխաները գտնվում են վնասների տարբեր
աստիճանների և տեսակների ազդեցության տակ:Երեխան ,որի ծնողները
կանոնավոր կերպով ծեծում են նրան,կարող է կարճժամանակահատվածում լուրջ
վնասներ ստանալ:Երեխան,ով ենթարկվում է հարատև անտեսման ,հավանաբար մի
քանի օրից չի տառապի առանց միջամտության,մինչ նրա մոտ չեն դրսևորվել կյանքին
սպառնացող հիվանդություն,սովամահություն ամ վնասվածքներ:
Աշխատողը պետք է սահմանի վնասի աստիճանը,որը կարող էն նշանակել
հետևանք,եթե անհապաղ փոփոխություններ չեն արվել երեխայի դրության մեջ:Եթե
արդյունքները հավանականորեն լուրջ են,հետո անհապաղ պաշտպանողական
միջամտությունը պետք է ապահովվի:հակառակ դեպքում, դեպքը պետք է
ամբողջովին գնահատվի և ընտանիքը պետք է զբաղված լինի դեպքի պլանավորման և
ծառայության առաման մասնակցությամբ:
4.Եթե երեխան սպառնացող ռիսկի տակ է,ին’չ պետք է անհապաղ արվի երեխային
պաշտպանելու համար:
Մենք միշտ մտադիր ենք ապահովել պաշտպանության մեծագույն աստիճանը
երեխայի և ընտանիքի պառակտման և տրավմայի նվազագույն չափի հետ
համատեղ:Երեխայի բարեկեցության կազմակերպությունը ունի ծառայության շատ
հնարավորություններ երեխային պաշտպանելու,այնպիսին, ինչսին ինտենսիվ
տնային ծառայությունների ապահովումն է`տնից բռություն ենթարկողին
ժամանակավորապես տեղափոխում,օրվա ընթացքում տանից դուրս երեխայի
խնամքի ապահովում,և վերջապես`երեխային տնից տեղափոխում ժամանակավոր
ապաստան ապահով միջավայրում:
Տնից դուրս ապաստանը միշտ վերջին ապավենն է,քան միջամտության առաջին
ընտրությունը:Երեխաները չեն տեղափոխվում իրենց տներից մինչև մնացած մյուս
հնարավորությունները չեն ենթադրվել չեն հավաստիացրել երեխաների`տանը
ապահով լինելը:

Ուժեղ կողմերի գնահատում

Վերջերս ենթադրվող քննադատություն կար,որ ռիսկի գնահատման գործընթացը և’

արտացոլում և‘ տոգորում է երեխայի պաշտպանողական ծառայություններում
«դեֆիցիդ հեռանկար»:Այս քննադատությունը առաջարկում է,որ նույնականացումը և
կործանարար վարքերի ու կառույցների կոչումը ինչ-որ ձևով անթույլատրելի է կամ
վտանգավոր երեխաների և ընտանիքների համար և որ մենք ,փոխարենը, պետք է
նույնացնենք ու կառուցենք ընտանեկան ուժերի հիման վրա:Քննադատությունը նաև
առաջարկում է,որ մենք վատնում ենք շատ երկար ժամանակ `ուսումնասիրելով
հոգեբանական և սոցիալական դեֆիցիտները,և պետք ,փոխարենը, կենտրոնանաք
միջավայրային ստրեսորների վրա,այնպիսին,ինչպիսիք են
աղքատությունը,գործազրկությունը,սոցիալական մեկուսացումը,որոնք նպաստում են
երեխային`կոպիտ վերաբերվելուն:
Բավականաչափ ճշտություն կա այս քննադատությունների
մեջ:Աղքատությունը,գործազրկությունը և մյուս սոցիալ-տնտեսական ուժերը կարող
են երեխայի բռնությունների և անտեսումների համար ուժեղ ռիսկային գործոններ
լինեն:Եվ ռիսկի գնահատման մոդելները ,որոնք կենտրոնանում են միայն
դեֆիցիտների վրա,կիսով չափ ամբողջական են կամ ամբողջությամբ ոչ
ճիշտ:Մարդկային վարքի չափանիշը պետք է ենթադրի ներանձնային և
անահատական ուժերի ու թերությունների խճճված փոխազդեցություններ:
Ինչևէ,վտանգավոր է հանձն առնել,որ նույնացումը և կառուցումը ուժերի հիման վրա
կարող է իր համար կանխել կամ մեղմացնել կոպիտ
վերաբերմունքը:Ընտանիքները,որոնք վատ են վերաբերվում իրենց
երեխաներին,ունոնում են հաճախ շատ լուրջ դեֆիցիտներ:Մենք չենք կարող հաշվի
չառնել այն փաստը,որ դա շատ անհանգիստ ծնող է ,ով կսպանի կամ փորձում է
սպանել երեխային:Մենք պետքէ նաև հիշենք,որ կան շատ ծնողներ,ովքեր
շարունակաբար ապրում են սթրեսային,նույնիսկ սոսկալի հանգամանքներում ,երբեք
չեն վնասի իրենց երեխաներին:
Երեխայի պաշտպանության մոտեցումը,որը զուգահեռաբար ենթադրում է և’
դեֆիցիտները և’ ներուժը, կարող է համապատասխանաբար կոչվի
զարգացած:Դեֆիցիտի մոդելը կարող է ենթադրել,որ դեֆիցիտ գծերը և վարքերը
մշտական, անփոփոխ պայմաններ են:Զարգացած մոդելը ընդունում է միջավայրային
կոնտեքստի նշանակությունը և առաջարկում է ,որ ճիշտ միջամտության ու
աջակցության հետ շատ մարդիկ կարող են սովորել իրենց երեխաներին
դաստիարակելու նոր և տարբեր ուղիներ:Զարգացած մոդելը,հետևաբար, նույնացնում
է դեֆիցիտները,բայց պնդում են,որ դրանք կարող են հաճախ փոփոխվել`հասնելով
տարբեր աստաճաննների:Եվ’ ռիսկի և’ ապահովության հավասարակշիռ
գնահատումը թույլ է տալիս մեզ զուգահեռաբար ենթադրել,որ գործոնները,որոնք
առաջնորդում են ռիսկին, ևընտանիքը ու նրա շրջապատի միջև հարաբերությունները
կարող են զարգանալ և ուժեղանալ ոչնչացնելու համար ռիսկային իրավիճակը:
Ուժերի գնահատումը ռիսկի գնահատման մոդելում պետք է նույնանի գործի հետ
առնչվող գործոնների կամ կառույցների չափն ու ներկայությունը,որոնք կարող են
ազդել կամ վերափոխել պայմանները,որոնք նվազեցնում են ռիսկը:«Ցածր ռիսկի»
պայմանը կործանիք վարքաձևերի պարզապես բացակայությունը չէ:Ավելի շուտ,ցածր
ռիսկը պահանջում է կառուցողական երկկողմանի վարքաձևերի ներկայություն,որն
ապահովում է առողջ զարգացում և պաշտպանություն վնասներից: Այս
կառուցողական և առողջ էլեմենտների առկայությունը,ավելի պարզ,ապահով
գործոններ են,որոնք մեղմացնուն են ռիսկը, և այդ գործոնների առկայությունը
ընտանիքում կազմում են ընտանիքի ուժը:
Օրինակի համար,մոր անկայուն բնավորությունը և աղքատ հուզական ղեկավարումը
կարող է մեծ չափով մեծացնել իր երեխային բռնանալու հավանականությունը:Ցածր
ռիսկը պարզապես անկայուն բնավորության բացակայություն չէ:Ցածր ռիսկը
պահանջում է փոխադարձ կառուցողական վարքաձևերի առկայություն`հույզերին
տիրապետելու և ղեկավարելու,զայրույթն ու ֆրուստրացիան արտահայտելու
կարողություն այն ձևերով, որոնք չեն վնասի ուրիշներին:

Երբ ղեկավարել ռիսկի գնահատումը

Ի լրումն սկզբնական ընդհանուր գնահատման, կան մի քանի կետեր անհատական

աշխատանքի պրոցեսի մեջ,որոնցով համառորեն հետապնդող ռիսկի գնահատումը
պետք է ղեկավարվի:Դրանք ներառում են`
-Ամեն անգամ կաղմակերպությունը ստանում է բողոք դեպքի համար, բացում է կամ
ստանձնում է ծառայություններ կազմակերպությունից,
-մի քանի օրերի սահմաններում երեխան վերադառնում է տուն խնամքի
փոխարինման ապաստարանում մնալուց հետո և նորից ամեն մի քանի շաբաթ մինչ
դեպք չի կարողացել փակվել:Ռիսկի բացակայությունը համառորեն հետապնդող
ռիսկի գնահատման մեջ կարող է հաստատել դեպքի ավարտը:
-երբ ընտանիքի կազմի մեջ փոփոխություններ են արվում,այնպիսին ,ինչպիսին
ծնողը կամ մեկ այլ անդամ ընտանիքի հեռանում կամ վերադառնում է ընտանիք,և երբ
այլ երեխա է ծնվում:

Կիրառություն(Application)

Երեխային սպառնացող ռիսկի աստիճանը գտնվում է ցածր ռիսկից մինչև բարձր

ռիսկ շարունակության վրա:Ռիսկի մակարդակները կարելի է նկարագրել հետևեյալ
կերպ`
-բարձր ռիսկը նշանակում է,որ երեխան հավանաբար լրջորեն վնասվուն է,մշտական
անկարողությունից տառապում է,կամ մահանում է ,եթե նախկին
հանգամանաքներում առանց պաշտպանողական միջամտության մնա:Ծնողական
կառուցողական վարքաձևերը կարող են երբեք չզարգանալ կամ ընտանիքի այլ
հանգամանքներ կարող են կանխել դրանց օգտագործումը:
-Միջին ռիսկը նշանակում է ,որ երեխան հավանաբար տառապում է վնասների
որոշակի աստիճանից`մնալով տանը,միջամտությունը երաշխավորված
է:Ինչևէ,ակնհայտ չի` երեխան լուրջ սպառնացող վնասների տակ է:Այն նշանակում
է ,որ մինչ առկա են ռիսկի գործոնները,դրանք նաև բավարար քանակությամբ
ծնողական վարքաձևեր են և այլ ապահով գործոններ կանխելու ռիսկը
ծայրահեղությունից:
-Ցածր ռիսկ կամ ռիսկի բացակայություն նշանակում է ,որ տունը ապահով է
երեխայի համար և անահատական աշխատանքի միջամտությունը չի պահանջում
երեխային պաշտպանել:Դա նշանակում է շնողական կառուցողական վարքաձևերի և
ընտանեկան կառույցների առկայություն:
Մինչ մենք կքննարկենք նպաստող գործոններից յուրաքանչյուրը,կարող են
գնահատվել և շարքի կանգնեցվել ուրիշներից կախվածությունը.վնասների
ընդհանուր ռիսկը ամբողջ ներկա գործոնների զուտ արդյունք է:Որոշակի գործոնների
առկայությունը միջին ռիսկի շարքում կարող է միասին արդյունք լինեն երեխայի
համար բարձր ռիսկային իրավիճակի:Նմանապես, մեղմացնող կամ ապահով
գործոնների առկայությունը կարող ցածր ռիսկային իրավիճակը դարձնել բարձր
ռիսկային:
Մյուս մասը նույնացնում է գործոններ,որոնք կարող են նպաստել երեխային` կոպիտ
վերաբերվելուն:Ռիսկի կատարյալ գնահատւոմը ներառում է այս գործոնների և
նրանց պոտենցիալ ազդեցությունների գնահատում:

Երեխայի խոցելիությունը կոպիտ վերաբերմունքից

Կան մի շարք գործոններ,որոնք դարձնում են երեխային շատ կամ քիչ խոցելի

ծնողների`բռնանալու կամ անտեսելու հետևանքներից:Դրանք ներառում են
հետևյալը`

Երեխայի տարիքը

Ավելի փոքր երեխաները զարգացվածությամբ ավելի խոցելի են կոպիտ

վերաբերմունքին:Անչափահասները և շատ փոքրերը ամենախոցելին են
բռնություններին և անտեսումներին հետևյալ պատճառներով`
-Նրանք չեն կարող պաշտպանել իրենք իրենց փախչելով,օգնություն կանչելով կամ
ասելով որևէ մեկին կոպիտ վերաբերմունքի մասին:
-Նրանք ամբողջովին կախված են չափահաս մարդկանցից.առանց չափահաս
մարդկանց համապատասխան խնամքի նրանք չեն կարող գոյատևել:
-Նրանք շատ դյուրազգաց են հիվանդությունների և վնասվածքների
նկատմամբ:Գանգոսկրը փափուկ է, հենարանային մկանները լավ չեն զարգացած և
թույլ են:Քանի որ նրանց իմունային համակարգը քիչ են զարգացած,նրանք կարող են
դյուրազգաց լինել ինֆեկցիաների և հիվանդությունների նկատմամբ:
-Զարգացման և աճի ընթացքում երեխաները կարիք ունեն կարևոր սննդային
ապահովության,հուզական,պաշտպանողական և խրախուսանքի կարիքներ:
Ավելի մեծ երեխաները հաճախ ավելի ընդունակ կլինեն բռնացող կամ անտեսող
իրավիճակներից տեղափոխվելու,օգնություն խնդրելու,իրենք իրենց պաշտպանելու
ուղիներ գտնելու կամ բավարարելու իրենց սեփական կարիքները:Խոցելիության
մակարդակի և երեխայի տարիքի ճիշտ գնահատումը պետք է ներառի երեխայի`
ինքնախնամքի համար զարգացած ընդունակությունը,այնքան լավ,որքան
քրոնոլոգիական տարիքը:Դպրոցական տարիքի երեխան անկարողության կամ
ինքախնամքի շատ սահմանափակ կարողությունների հետ կարող է լինել այնքան
խոցելի կոպիտ վերաբերմունի հետևանքներից,որքան փոքրերը:Օրինակի համար `
-Բարձր ռիսկը փոփոխվող տարիքում կարող է ներառել վաղ մանուկ հասակից
մինչև 6 տարեկան հասակը,որոնց զարգացումը համեմատական է շատ փոքրերի
զարգացման հետ:
-Միջին ռիսկը փոփոխվող տարիքում պետք է սովորաբար ներառի դպրոցական
տարիքի երեխաներին:
-Ցածր ռիսկը փոփոխվող տարիքում պետք է ներառի պատանեկությունը և վաղ
պատանեկությունը:Դա չի նշանակում,որ ավելի մեծ երեխաները երբեք բարձր ռիսկի
տակ չեն լինում:Մյուս փոփոխականները,ներառելով վախը,հուզական
անհանգստությունները,մարմնական և մտավոր անկարողությունները,ծնողական
հարկադրումները կարող են կանխել երիտասարդությանը իրենք իրենց
պաշտպանելու համար,որի պատճառով բավականին աճում է ռիսկը:
Երեխայի քրոնոլոգիական տարիքը կարող է հեշտորեն սահմանվի երեխայի տարիքը
հարցնելով կամ զննելով:Երեխայի զարգացման տարիքը կարող է սահմանվել
երեխային դիտարկելով,երեխային ճանաչող մարդկանցից
երեխայի`հարմարվողական կարողությունների մասին ինֆորմացիա փնտրելով, և
կատարելով երեխայի ֆորմալ զարգացմանը վերաբերող գնահատում:

Երեխայի բնավորությունը,վարքաձևերը և անկարողության հանգամանքները

Կատեգորիան ներառում է մի քանի փոփոխականներ-երեխայի բնավորության

անհատականությունը,կառուցվածքային ուժերը,ընդօրինակման
հմտությունները,վարքաձևերը, հիվանդության կամ անկարողության
հանգամանքների առկայությունը:Օրինակի համար`
-Հետազոտությունները ցույց են տալիս,որ երեխաները ցուցաբերում են տարբեր
բնավորություններ ծնված օրվանից:Որոշները «հեշտ» երեխաներ են:Նրանք կարող են
լինել կանխագուշակող,հանդարտ,համակերպվող,հարմարվող,ընդհանուր առմամբ
գոհ և պատասխանատու ուրիշների հանդեպ:Այլ երեխաները քիչ հարմարվող են,շատ
լարված,քիչ պատասխանատու և տհաճությամբ են արտահայտվում նոր
իրավիճակներին:Այս երեխաները բողոք են ներկայացնում փոփոխություններին և
կարող են լինել դյուրագրգիռ կամ ոչ միասնական,բայց նրանք ընդհանրապես
կառավարվում են:«Դժվար» երեխաները կարող են շատ լաց լինել,կարող են
հեշտությամբ վշտանալ,կարող են լինել պահանջկոտ,հաստատակամ,
ամբողջությամբ ակտիվ և ցուցաբերեն քիչ պատասխան իրենց ծնողական
խնամքին:Քանի որ նրանք կարիք ունեն հստակ վերաբերմունքի և հաճախ
պահանջում են իրենց ծնողներին,կոպիտ վերաբերմունքի բարձր ռիսկի տակ են:
-Երեխաները` խրոնիկ բժշկական և մարմնական պրոբլեմներով,ներառյալ մտավոր
հետամնացությունը, հուզական խանգարումները կամ զարգացման
խոչընդոտները,կոպիտ վերաբերմունքի բարձր ռիսկի տակ են:Այս երեխաների
կարիքները կարող են ստեղծել ծնողների ժամանակից,ռեսուրսներից,ֆիզիկական և
հոգեբանական տոկունությունից բացառիկ կախվածություն:Երեխաները,ովքեր ունեն
զարգացման հետ կապված պրոբլեմներ կամ խոչընդոտներ,ծնողների կողմից կարող
են ամենայն հավանականությամբ համարվեն դեֆեկտավոր.այն կարող է սպառնալ
ծնողների ինքնահարգանքի զգացմանը:Վաղահաս ծնված երեխաները նույնպես
բարձր ռիսկի տակ են:Նրանք հաճախ ավելի խոցելի են հիվանդություններից և
պահանջում են բացառիկ ծնողական խնամք:
-Բոլոր երեխաները,նույնիսկ նորածինները,ըստ երևույթին ,ունեն բնածին
ընդօրինակող հմտություններ:Որոշ նորածիններ,օրինակի համար,մինիմալ ազդվում
են ֆիզիկական անհանգստություններից`սով, թաց բարուր,խնամողների կամ
միջավայրի փոփոխությունից կամ բարձր տարօրինակ ձայներից:Նրանք դառնում են
անհանգիստ,բայց հազվադեպ են հակազդում լուրջ դիսթրեսին:Այլ նորածիններ
համարվում են ավելի խոցելի և ավելի հակազդող անձնական
անհանգստություններին կամ շրջապատում փոփոխություններին,արագորեն
դառնում են դյուրագրգիռ,ճչացող և ցուցաբերում են ենթադրաբար
դիսթրես:Դյուրագրգիռ երեխան կարող է մեծացնել իր խնամողների փորձարկված
սթրեսը:Ծնողի կողմից փորձակված սթրեսի աստիճանը միշտ երեխայի վիճակի
դաժանության ազդեցությունն է:Օրինակի համար`զարգացման թերություններով կամ
մտավոր հետամնաց երեխաների որոշ ծնողներ գիտակցում են ,որ իրենց երեխաները
ճչան են,բայց ընդունում են ենթադրաբար խնամքի պատասխանատվությունը և
հաճույք ենստանում, որ իրենց երեխաները աճում են և բարեկիրթ շարժուձևեր
անում:Այս ընտանիքները ընդհանրապես ունեն լավ զարգացած ընդօրինակող և
ոեկավարվող ստրատեգիաներ,նրանք ընդունում են աջակցություն և օգնություն
ընկերներից,ընտանիքից,համայնքի ռեսուրսներից և սթրեսի հետևանքներից քիչ են
խոցելի:Նրանք գիտակցում են իրենց իրավիճակը և ճնշված են իրենց
երեխայի`հատուկ կարիք ունենալու փաստից:
Ի հակադրություն, ավելի քիչ լուրջ վիճակներով երեխաներ ունեցող ծնողները
գիտակցում են իրեն երեխաներին`որպես դեֆեկտավոր և չափազանց դժվար
ղեկավարվող:Այս ընտանիքները հաճախ ունեն քիչ լավ զարգացած ընդօրինակող
ստրատեգիաներ,կարող են երեխային թողնել անխնամ.արհամարհել կամ փոքրացնել
երեխայի հատուկ կարիքը ու իրենց հիասթափությունն ու զայրույթըերեխայի
վրա:Նման երեխաները վնասների բարձր ռիսկի տակ են,եթե նույնիսկ նրանց
վիճակները քիչ լուրջ և պահանջկոտ են,քան մյուսներինը:
Այս օրինակը պարզաբանում է պրոբլեմների ընդհարումը,երբ մենք փորձում ենք
գնահատել ռիսկի փոփոխականները ինքնուրույնաբար:Երեխայի վիճակի լրջությունը
և ծնողների գիտակցումը պետք է գնահատվի միասին,որպեսզի ճիշտ որոշվի
երեխայի ռիսկի աստիճանը:Ընդհանուր առմամբ`
-Այս փոփոխականների բարձր ռիսկը ներառում է զարգացման թերություններով կամ
թույլ երեխաներին,ավքեր պահանջում են ծնողական արտակարգ խնամք:
-Այս փոփոխականների միջին ռիսկը ներառում է երեխաներին,ովքեր համառ
են ,ինքնաղեկավար,ինքնակարգավորվող,կախվածություն ունեցող, նոր
իրավիճակներին քիչ հարմարվող:Երեխաները,ովքեր վաղահաս են,և
երեխաները,ովքեր ունեն զարգացման հապաղումներ կամ թույլ են,բայց ոչ անկարող,
հաճախ միջին ռիսկի տակ են:Նրանց ծնողները կարող են գիտակցել նրանց
կախվախությունը,բայց կարող են ջախջախված չլինեն իրենց երեխայի` հատուկ
կարիքից:
-Այս փոփախականների ցածր ռիսկը ներառում է երեխաների,ովքեր պահում են
սահմանված կարգը,կանխատեսելի են,ունեն հաճելի,ուրախ վարք,քիչ խոցելի են
սթրեսի հետևանքներից, և որոց ծնողները գիտակցում են նրանց որպես ոչ չափազանց
դժվար ղեկավարելու համար:
Այս փոփխակաների ինֆորմացիան կարող է ձեռք բերվել` հանգամանքների
զանազանության մեջ երեխային ուղիղ զննելով,ծնողներից հարցնելով երեխայի
որոշակի ռեժիմների և վարքաձևերի մասին:

Երեխայի` նախկին վնասվածքների կամ վնասների տեսակները

Հետազոտությունները առաջարկում են,որ առանց միջամտության բռնությունը և

անտեսումը հավանաբար շարունակության մեջ են և ամբողջ ժամանակ մեծանում են
ուժգնությամբ:Բռնության կամ անտեսման նախկին պատմությունը պետք է ենթադրի
ապագա հնարավոր վնասների լուրջ նշան:Նախկին վնասների որոշումը,վնասի
տեսակները և հաճախականությունը գործոններ են,որոնք պետք է ենթադրվեն ռիսկի
գնահատման գործընթացում:

Վնասի որոշումը

Գլխի,կրծքավանդակի,որովայնային մասերի ցանկացած հատվածում լուրջ

վնասվածքները ստեղծում են շատ բարձր ռիսկ:Ուղեղի կամ ներքին օրգանների
տրավմաները կարող են արդյունք դառնալ մահվան կամ խրոնիկ
հիվանդությունների:Ուժեղ տրավմաները մարմնի տարբեր մասերում կարող են
բարձր ռիսկի արդյունք լինել:

Վնասի տեսակը

Վնասի տեսակը ենթադրաբար կարող է ապահովել օգտակար ինֆորմացիա ռիսկի

սահմանման համար:Ավելի լուրջ և կյանքին սպառնացող վնասները ,այնպիսին
ինչպիսիք են բռունցքային կապտուկները որովայնային մասերում,վտանգավոր
իրերից վնասները կարող են ապահովել փոփոխականների մասին և խնամողներին
քննադության պակասի վերաբերյալ ինֆորմացիա `մատնանշելով բարձր ռիսկը:Ի
հակադրություն,գոտու կամ մտրակի հետքերը հետույքին կամ ոտքերին կարող են
մատաննշել,որ մեծուժ է գործադրվել,բայց դրանց դիրքը քիչ լուրջ վտանգ է երեխայի
առողջության կամ ապահովության համար:

Վնասների հաճախականությունը

Կոպիտ վերաբերմունքի միակ միջադեպը այլ կերպ գործառնող ընտանիքում կբերի

սուր սթրես:Ընդհանուր առմամբ,այս հանգամանքներում ապագա վնասի ռիսկը
ավելի ցածր է,քան իրավիճակներում,որտեղ կան բռնությաբ կամ անտեսման կրկնվող
կամ խրոնիկ միջադեպերի պատմություն:Բռնության դեպքերում ծնողների
արձագանքներում կան տարբերություններ բռնության իրավիճակի
վերաբերյալ:Օրինակի համար`ծնողները,ովքեր անմիջապես դիմում են բժշկական
օգնության երեխայի համար վնասվելու դեպքում,ովքեր միանգամայն հասկանում են
իրավիճակի և վնասի լրջությունը ու ովքեր ընդունում են երեխայի վնասների համար
պատասխանատվություն,ցուցաբերում են ծնողական կառւոցողական վարքաձևեր
իրենց երեխաների վնասներին արձագանքելիս:Ի հակադրություն,ծնողները,ովքեր
սպասում են մի քանի օր բժշկական օգնության համար,ովքեր փոքրացնում են վնասի
լրջությունը և ովքեր մերժում են երեխայի վնասների պատասխանատվության
համար,նրանց երեխաները համարվում են ապագա կոպիտ վերաբերմունքի բարձր
ռիսկի տակ գտնվող:

Ծնողական դինամիկան զուգակցված բռնության հետ

Նույն ծնողական վարքը կարող է մեծ կամ քիչ հավանականություն ունենալվնասի

պատճառման կախված հանգամանքներից,որում տեղի է ունեցել կոպիտ
վերաբերմունքը:Օրինակ`
-տաս տարեկան երեխան տուն ուշ վերադառնալու պատճառով մի անգամ գոտիյով
մտրակվել է սիրող ծնողների կողմից,ում անձնական արժեքները և մշակույթը
ընդունում են ֆիզիկական պատիժը,կհամարվի ցածր ռիսկի տակ:
-տաս տարեկան երեխան,ով ստանում է նույն մտրակի հարվածը մի բաժակ կաթը
անփույթ խմելու պատճառով,նա միջին ռիսկի տակ է:
-տաս տարեկան երեխան ,ով սահմանված կարգով ստանում է այդ մտրակները
այնպիսի պատճառներով,որոնք կապված չեն նրա վարքի հետ,բարձր ռիսկի տակ է:
Այս օրինակները ծնողների պատժիչ վերաբերմունքի վերաբերյալ հարմար ու ճիշտ
օրինակներ են ռիսկի գնահատման գործընթացում:Օրինակի համար`ծնողները ովքեր
օգտագործում են պատժամիջոցները ղեկավարելու համար իրենց երեխաներին,ապա
այդ երեխաները պետք է գտնվեն ցածր ռիսկի տակ`ի տարբերություն
երեխաների,ում ծնողները իրենց պարբերաբար պատժում են`նրանց վրա թափելով
իրենց ողջ զայրույթը:Կոմպետենտ ծնողները իրենց երեխաներին չեն պատճառում
դաժան ցավ կամ վնաս:Շատ ծնողներ չեն գիըակցում երեխայի վնասի լրջությունը և
չեն դիմում համապատասխան բժշկական օգնություն:Այդ հանգամանքը կարող է
մեծացնել երեխայի` կոպիտ վերաբերմունքի ռիսկը:Օրինակ`
-չորս տարեկան երեխան ,ով ունի ջերմություն և չի ստանում բժշկական խնամք,ցածր
ռիկի տակ է:
-չորս տարեկան երեխան,ով ունի մրսածություն,կոկորդի ցավ,բարձր
ջերմություն,միջի ռիսկի տակ է:
-չորս տարեկան երեխան մրսածությամբ,բարձր ջերմությամբ,կրծքավանդակի
արյուախռնումով,ով չի կարողանում շնչել ևչի ստանում համապտասխան բժշկական
խնմաք,բարձ ռիսկի տակ է:
Ինֆորմացիան կարող է հավաքվել երեխայի և ծնողի հետ քննարկումից միանգամայն
գնահատելու համար կոնտեքստը,որում նախկինում կոպիտ վերաբերմունքի զեկույց է
արձանագրվել:

Հուզական վնասների դերը ռիսկի աստիճանի որոշման մեջ

Բռնությունը և անտեսումը բերում են բերում են լուրջ և երկարաժամյա ֆիզիկական

վնասներ կամ անկարողություն:Ընտանիքում որտեղ ֆիզիկական բռնությունը կամ
անտեսումը տեղի է ունենում այլ կեչպ հուզական հոգատար միջավայրում, երեխան
հոգեբանական վնասների ցածր ռիսկի տակ է:Երեխան խիստ,բայց հոգատար
ընտանիքում,որը օգտագործում է ֆիզիկական կարգապահությունը չափից
ավելի`երեխայի վրա թողնելով կապտուկներ,հոգեբանական վնասի ավելի ցածր
ռիսկի տակ է,քան երեխան,ում ծնողները նույն չափ պատժում են նրան բայց
արհամարհում են ու ստորացնում: Նմանապես, հոգեկան առողջության խնդիրներ
ունեցող մայրը,ով չի գիտակցում երեխայի ապահով միջավարի ապահովման մասին,
բայց հոգատար է երեխայի հանդեպ և երեխայի հեը աշխուժորեն փոխազդում
է,կարող ենք ասել,որ երեխան ցածր ռիսկի տակ է:

Ծնողների բնավորությունը

Կան երեք գործոններ,որոնք շատ կարևոր են բռնության և անտեսման ռիսկի

չափման համար:
-Ծնողների պատրաստակամությունը կոպիտ վերաբերմունքի ընդունման և
երեխային պաշտպանելու քայլեր ձեռնարկելու մեջ:
-Ծնողների կարգավիճակը,որը ազդում է գործունեությանը, և
-Ծնողական հմտությունները:
Խրանցից յուրաքնչյուրը կքննարկվի առանձին:

Կոպիտ վերաբերմունքի ընդունում և երեխայի պաշտպանում

Ծնողները տարբեր կերպ են հակազդում կոպիտ վերաբերմունքին:Որոշ ծնողներ

գիտակցում են պրոբլեմները և ընդունում են պատասխանատվությունը երեխային
պաշտպանելու համար:Այլ ծնողներ ժխտում են ,որ իրենք ունեն պրոբլեմներ և չեն
ընդունում իրենց պատասխանատվությունը երեխային պաշտպանելու
համար:Համաձայն վերը նշվածի կարելի է ենթադրրել,որ
-Այս գործոնների բարձր ռիսկըներառում է ծնողներին,ովքեր մերշում են ընդունել,որ
կոպիտ վերաբերմունք է տեղի ունեցել,ով հորինում է պատմություններ բացատրելու
համար երեխայի վնասներն ու հիվանդությունները, և ով չի ընդունում,որ երեխան
կարիք ունի պաշտպանության:Սա նաև ներառում է այնպիսի սնողների,ովքեր
թողնում են վտանգավոր իրավիճակի առկայությունը,բայց ովքեր ժխտում են,որ
երեխան ռիսկի տակ է գտնվում:
Միջի ռիսկը ներառում է խնողներին,ովքեր գիտակցում են ,որ երեխան վնասվել է
կամ կարող է վնասվել,բայց նրանք ի վիճակի չեն որևէ բան փոխելու:
-Ցածր ռիսկը ներառում է ծնողներին, ովքեր ընդունում են իրենս
պատասխանատվությունը ձեռնամուխ լինելու իրենց երեխաների պաշտպանելու
համար և ով ձեռնարկում է անահապաղ գործողություններ:
Ժատասխանատու ծնողների կամ այլ խնամողների առկայությունը, ով կարող է
վտանգավոր իրավիճակը մեղմացնելու համար գործունեություն
իրականացնել,կարող է մեծ չաձով նվազեցնել ռիսկի աստիճանը,նույնիսկ,երբ
պոտենցիակ բռնությունն անտեսումը կարող է լուրջ լինել:Օրինակ` հոգեկան
առողջության խնդիրներ ունեցող մոր խնամքի տակ գտնվող երեխային կարող է
խնամել տատիկը,ով համաձայնվել է հանձն առնել երեխայի հսկողության
պատասխանատվությունը:
 Երախան ցածր ռիսկի տակ է,եթե ներկա են հետևյալ կառուցողական վարքաձևերը`
-հուզական արձագանքներ կան,որոնք մատնանշում են,որ ծնողները վշտանում են
երեխաների վնասվելուց և զգում են մեղավորություն և պատասխանատվություն:
-ծնողը ցուցաբերում է անկեղծ էմպատիա երեխայի հանդեպ ևնրան չվասելու
ցանկություն:
-ծնողի կողմից կա պատրաստակամություն համագործակցելու անհատական
աշխատողի հետ:
- ծնողները բռնանում են միայն չափազանց բարձր սթրեսային իրավիճակներում և
այլ դեպքերում պատասխանատու են երեխայի համար:

Ծնողական կարգավիճակները(conditions),որոնք ազդում են գործունեւոթյանը

Էջ106-107 լրացնել, կրճատումներով է

Եթե ծնողը ունի ֆիզիկական կամ մտավոր վիճակ,որը ընդհարվում է ծնողական

կարողությունների հետ,ավելանում է երեխայի ռիսկը:Առանձնահատուկ
պայմանները,որոնք կարող են երեխաներին տեղափոխել բաձր ռիսկի տակ, դրանք
անբուժելի մտավոր հիվանդություններն են,ալկոհոլի կամ թմրադեղերի
չարաշահումները,վարքային պրոբլեմները,հանցագործ վարքը,խրոնիկ
հիվանդություններըը և այլն:
Ծնողները,ովքեր ունեն իրենց` որպես երեխաների կոպիտ վերաբերմուինքի
պատմություն,ավելի հավանական է,որ նրանք հակված են կոպիտ վերաբերվելու
իրենց երեխաներին:Սակայն կարող լինել նաև հակառակը:Ընդհանուր առմամբ`
-Այս փոփոխականների բարձր ռիսկը ներառում է ծնողների,ովքեր ունեն
կարգավիճակ,ինչը վնասում է իրենց գործունեությանը,ովքեր ժխտում են
պրոբլեմների առկայությունը:Բարձր ռիսկը ներառում է նաև ծնողների,ովքեր ժխտում
են իրենց վիճակի կամ վարքի բացասական հետևանքները իրենց երեխաներին
խնամելու վրա: Օրինակ մայրը ,ով հաճախակի ընդունում է կոկային և ով հավատում
է`այն դարձնում է նրան ավելի լավ ծնող ու ավելի դյուրազգաց երեխայի կարիքների
հանդեպ,կարելի է ասել,որ երեխան գտնվում է բարձր ռիսկի տակ:
-Միջին ռիսկը ներառում է ծնողների,ովքեր ունեն քիչ լուրջ վիճակ,որը
կարգավորվում է բուժման կամ պաշտպանողական ռեսուրսների միջոցով,և ով չի
ենթարկում երեխային վտանգավոր իրավիճակների:Օրինակ`մտավոր
հիվանդությամբ մայրը,ով ցուցաբերում է տարօրինակ վարքաձև,բայց ում
հիվանդությունը բժշկորեն բավական լավ կարգավորված է անպես,որ նա չի
երթարկի երեխային վտանգավոր իրավիճակների:
-Ցածր ռիսկը ներառում է ծնողների,ովքեր չունեն որևէ վիճակ,կամ ում վիճակը
միանգամայն կարգավորված է հատուկ դեղերով բուժման,թերապիայի և
միջավայրային աջակցության միջոցով:

Կառուցողական վարքաձևերը,որոնք կազմում են ուժերը,պետք է ներառեն`

-Ծնողները գիտակցում են իրենց վիճակի բացասական հետևանքների երեխային
խնամելու վրա,
-Ծնողները ջանում են և օգտագործում իրենց վիճակի համար բուժում,
-Ծնողները ընդունում են ուչշների կողմից աջակցություն:
-Այլ ծնողը կամ ընտանիքի մեկ այլ անդամը կարող է վերցնել խնամքի
պատասխանատվությունը իր վրա:
Ինֆորմացիան կարող է հավաքվելմասնագետների
`բժիշկների,հոգեբանների,մտավոր հետամնացության բնագավառում
մասնագետների և այլ մասնագետների զեկույցներից:Ինֆորմացիան կարող է նաև
հավաքվել ծնողների և երեխաների հետ հարազրույցների անցկացման միջոցով:

Ծնողական հմտություններ

Ծնողների ` կառուցողական և տարիքային համապատասխանության պրակտիկան

ազդում է երեխայի ռիսկի աստիճանի վրա :Ծնողները,ովքեր կիրառում են երեխային
խնամելու ոչ համապատասխան պրակտիկաներ,կարող են վնասել իրենց
երեխաներին:Օրինակի համար`երեխային հեռացնելը սնունդը սեղանից թափելու
պատճառով,համապատասխան ծնողական միջամտություն է,Իսկ երկարաժամկետ
ընթացքով երեխային սննդից զրկելը`ոչ:Ընդհանուր առմամբ`
-Այս փոփոխականների բարձր ռիսկը պետք է ներառի ծնողների,ում ծնողական
հմտությունները անբավարար են,ովքեր չեն գիտակցում երեխայի հիմնական
զարգացման մասին և ովքեր չունեն երեխաներին խնամելու և ղեկավարելու
ամենահիմնական հմտություններն անգամ:Այն կարող է ներառել երտասարդ
ծնողի,ով երբևէ չի իմացել`ինչպես կերակրել իր նորածնին կամ չիշտ պատրաստել
կերակրի բաղադրատոմսը,և որպես արդյունք`երեխայի քաղցը մնում է
անբավարար:Բարձր ռիսկը ներառում է ծնողական պրակտիկաներ,որոնք կարող են
երեխային ուղղակիորեն վնասել,այնպիսիք,ինչպիսիք են ֆիզիկական պատժի
չափազանց կիրառումը կամ ել համապատասխան հսկողության բացակայությունը:
-Միջին ռիսկը կարող է ներառել ծնողների,ում ծնողական հմտությունները
սահմանային են:Նրանց կարգապահական հմտությունները կարող են լինել երեխայի
տարիքին և հասկացողությանը անհամապատասխան.նրանք կարող են կերակրել
իրենց երեխաներին,բայց քիչ բան իմանալ սնուցման մասին,կարող են վերահսկել
կամ ղեկավարել իրենց երեխաներին,բայց անկարող են վերահսկել նրանց վարքը, և
կարող են չապահովեն իրենց երեխաներին հիմնական հնարավորություններով աճի
համար:
-Ցածր ռիսկը կարող է ներառել ծնողների,ում հմտությունները բավարար են իրենց
երեխաների հիմնական կարիքները հոգալու համար:
Կան մի շարք գործոններ,որոնք կազմում են ընտանեկան ուժերը,նույնիսկ եթե
ծնողական հմտությունները անարդյունավետ են ու անհամապատասխան:Դրանք
են`ծնողները,ովքեր ցուցաբերում են անկեղծ մասնակցություն և
հետաքրքրվածություն իրենց երեխաների առողջության և գոհունակության
պահպանման մեջ,ծնողները,ովքեր ցուցաբերում են դրական կապվածություն իրեց
երեխաներին:Այս ծնողները կարող են օգտագործել ծնողական կրթությունը և տնային
պայմաններում լավացնելու իրենց երեխաների խնամքը`դրա շնորհիվ մեղմացնելոց
ռիսկի աստիճանը:
Ծնողական մեթոդների մասին ինֆորմացիան կարող է հավաքվել ուղղակիորեն
ուսումնասիրելով ծնողներին,թե ինչպես են նրանք
կերակրում,լողացնում ,ղեկավարում կամ խաղում իրենց երեխաների հետ և
երեխաներին դաստիարակելու իրենց նախընտրելի մեթոդների մասին հարցնելով:
Հանցագործի`երեխային մոտենալու հնարավորությունը

Եթե երեխան կարող է պտպանվել անտեսողից կամ բռնացողից,երեխայի ռիսկը

նվազում է:Եթե հանցագործը կարող է նորից կրկնել բռնությունը կամ երեխային
մոտենալու,ապա բռնության ռիսկը բարձր է:Հանցագործի`երեխային մոտենալու
հնարավորությունը ներառում է մի քանի փոփոխականներ`
Հանցագործի հարաբերությունները երեխայի հետ-ծնողները ունեն ավելի մեծ
մոտենալու հնարավորություն,քան հարևանները:
Հանցագործի ֆիզիկական դիրքը-հանցագործը արդյո՞ք գտնվում է նույն
տանը,նույն հարևանության մեջ,նույն համայնքում,նույն նահանգում կամ նույն
գավառում:
Հանցագործի ունակությունը երեխային ֆիզիկական մոտեցման
հնարավորության ձեռքբերման –Հանցագործը ունի՞տուն ներխուժելու
հավանականություն:Հանցագործը կարո՞ղ է երեխային տեղափոխել բարեկամների
տնից:Հանցագործը կգնա ՞ դպրոց երեխայի հետևից:Կա՞ սհմանափակող
կարգ:Կարո՞ղ է դա բռնադատվել:
Ընտանիքի այլ անդամների ունակությունն ու պատրստակամությունը
վերահսկելու երեխային`հանցագործի մոտենալը:Ամուսինները,ծնողները և
հանցագործի այլ երեխաները իսկույն կդիմադրե՞ն նրան երեխային մոտենալուց:Այս
մարդիկ ունե՞ն ֆիզիկական ընդունակություն երեխային պաշտպանելու:
Ընհանուր առմամբ`
-Այս փոփոխականների բարձր ռիսկը ներառում է իրավիճակներ,որոնցում
հանցագործը անկառավարելի է ընտանիքի անդամների կողմից,դեռ տանը կարող է
հեշտությամբ կարող է ձեռք բերել երեխայիմ մոտենալու
հնարավորություն,հավանական է կարող է բռնանալ,երբ դեմառդեմ կանգնի կամ
հաշվի չառնի որևէ սահմանափակող կարգ,օրենք:
-Միջին ռիսկը ներառում է իրավիճակներ,որտեղ սահմանափակված է
հանցագործի`երեխային մոտենալը,և ընտանիքի անդամները ցուցաբերում են
պատրաստակամություն` փորձելով հանցագործին հեռու պահել երեխայինն
վնասելուց:
-Ցածր ռիսկը ներառում է իրավիճակներ,որտեղ հանցագործը աշխարհագրաբար
հեռավորության վրա է երեխայից և չի սպասվում.որ կվերադառնաև որտեղ ծնողները
պատրաստ են և ի վիճակի կանխել հանցագործի`երեխային մոտենալը:Իրավիճակը
կարող լինել ցածր ռիսկային,նույնիսկ եթե հանցագործը տանն է,եթե ընտանիքի
անդամները կարող են հավաստիացնել,որ երեխան երբեք մենակ չի մնա հանցագործի
հետ կամ երեխան գիտի`ինչպես պաշտպանի ինքն իրեն: Օրինակի
համար`երեխայի մայրը գիտի,թե երբ է իր ամուսինը զայրանում և կարող է
երեխաներին ուղարկել տատիկի տուն:
Ինֆորմացիան կարող է հավաքվել ընտանիքի անդամներին հարցնելով սահմանելու
համար հանցագործի գտնվելու վայրը և գնահատելու ընտանիքի անդամների
ընդունակությունը հանցագործի վարքը ղեկավարելու համար:Անմիջական
հարցազրույցները հանցագործի հետ նույնպես համապատասխան են:

Տան և անմիջական միջավայրի պայմանները

 Տնային միջավայրում վտանգները կարող են բերել հիվանդությունների,վնասների
առաջացման:Վտանգավոր պայմաններ են ջերմության բացակայությունը,մկների և
կարիճների առկայությունը,ջարդված ապակիները,բաց էլեկտրական
լարերը,ուտելիքի բացակայությունը տանը,տան շուրջը վտանգավոր պայմանները և
այլն:Ընդհանուր առմամբ`
-Բարձր ռիսկը ներառում է իրավիճակներ,որտեղ տնային իրավիճակը
անհամապատասխան է մարդկային կացության համար,ներկայացնում է բազմաթիվ
լուրջ առողջական և ապահովության վտանգներ երեխաների համար:
-Միջին ռիսկը ներառում է իրավիճակներ,որտեղ տունը անսարքին վիխակում
է`առողջության և ապահովության վտանգներով,բայց կարող է ջանքերով
վերանորոգվել ապահովության սահմանային մակարդակի ապահովման համար:
-Ցածր ռիսկը ներառում է իրավիճակներ,որտեղ տնային իրավիճակը չի
ներկայացնում առողջության և ապահովության ոչ լուրջ ռիսկ երեխաների համար:
Կարևոր ենթադրությունը ծնողների ըմբռնումն է իրենց երեխաների համար ապահով
միջավայրի հիմնման: Օրինակի համար`նրանք կարող է գումար չունենան
տեղադրելու ջարդված ապակին,բայց նրանք կփորձեն խոչընդոտել սառը օդի
հոսանքը պատուհանից ներս պլաստմասե,ողբի արկղերով,ժապավեններով,և
սրբիչներով:Ծնողների լավ դատողությունը,ինչը հիմնում է ապահով միջավայր
երեխաների համար, և նրանց փորձերը իրենց միջավայրը փոփոխելու կդիտվեն
որպես ուժեր,նույնիսկ եթե նրանք կարիք ունեն ֆինանսական օժանդակության:
Ինֆորմացիան կարող է հավաքվել տունայց կատարելով և տունը զննելով ու
զրուցելով տան տիրոջ կամ քաղաքական պաշտոնյաների հետ պաշտպան կանգնելու
տան նորոգմանն ու մաքրմանը:Առողջական ծառայությունները կարող են ապահովել
ինֆորմացիա տնային վիջավայրի մասին:

Կոպիտ վերաբերմունքի դեպքերը կան նախկին արձանագրումները

Երեխայի հանդեպ բռնությունն ու անտեսումը բարդ,երբեմն խրոնիկ իրավիճակներ

են:Միտում կա ,բռնությունները դառնում են ավելի հաճախակի և ավելի խիստ,եթե
չկա միջամտություն:Մինչ կոպիտ վերաբերմունքի նախկին արձանագրումները չեն
նշանակում բարձր ռիսկ,ընտանիքում կոպիտ վերաբերմունքի գոյությունը մեծացնում
է ապագա վնասների ռիսկը:Ընդհանուր առմամբ`
-բարձր ռիսկը ներառում է ընտանեկան պատմություն` կոպիտ վերաբերմունքի
բազմաթիվ նախկին էական արձանագրումներով և կազմակերպության կամ այլ
ղեկավարությունների կողմից նախկին միջամտություններով:
-միջին ռիսկը ներառւոմ է չափավոր կոպիտ վերաբերմունքի ոչ էական
արձանագրումներ:Կարող է, նախկինում եղել են կազմակերպության կողմից
ապահովված ծառայություններ:
-ցածր ռիսկը ներառում է ո’չ կոպիտ վերաբերմունքի արձանագրման
պատմություն,ոչ կազմակերպության հետ կապ:
Ինֆորմացիան կարող է հավաքվել ներկայացնելով կազմակերպության նախկին
արձանագրումների անդորրագրերը,ոստիականական արձանագրումերի
անդորրագրերը:Երբ նախկին դեօքերը արձանագրվում են,դրանք պետք է
գնահատվեն ու գրվեն բողոքի փաստաթղթերում և հետաքննման պրոցեսը պետք է
դիտարկվի:
Ընտանեկան զգայունակությունը ճգնաժամին

Աստիճանը,որին ընտանիքը հակամետ է ճգնաժամին,արտացոլվում է երեք

փոփոխականներով`ընտանիքի կողմից սթրեսի փորձվածության աստիճանով,
ծնողների`սթրեսային իրավիճակի ընկալմամբ և սթրեսային իրավիճակները
ղեկավարելու համար ընտանիքի ապահովության և ռեսուրսների առկայությանբ:
Սթրեսը և ճգնաժամը մեծ չափով մեծացնում են երեխայի ռիսկը:
իրադարձություննրը,որոնք մեծացնում են սթրեսը,ներառում են նշանակալի կյանքի
փոփոխություններ,այնպիսիք ինչպիսիք են բաժանումները,մահը,ամուսնական
քայքայումները,ընռտանիքի կազմի մեջ թոթոխությունները,աշխատանքի
կորուստը,հիվանդությունը կամ անակարողությունը:Միջավայրային
պայմանները,որոնք սպառնում են հիմնական գոյատևմանը,միշտ բարձր սթրեսային
են:
Ճգանաժամային տեսությունը առաջարկում է,որ ընտանիքում խրոնիկ և անորոշ
ճգնաժամերի պատմությունը մեծացնում է և’ ընտանիքի խոցելիությունը ընտանիքին,
ևերեխայի պոտենցիալ ռիսկը:
Սթրեսային իրավիճակներում գտնվող ընտանիքի համար կարևոր գործոն է
ապահովության համակարգերի և ռեսուրսների ապահովման
ընդունակությունը:Որքան արագ սթրեսային իրավիճակները ղեկավարվեն կամ
տեղափոխվեն,այնքան քիչ հավանական է,որ իրավիճակը կշարժվի դեպի
ճգնաժամը:Օրինակի համար`սոված ընտանիքը կարող է ստանալ ստանալ
սնունդ,հայրը և իր հիվանդ երեխան կարող են տեղափոխվել հիվանդանոց,կամ
մայրը,ով խնամում է իր հիվանդ հորը,կարող է ստանալ որոշակի աջակցություն
տնային աշխատողից:
Ի հակադրություն` և’ միջանձնային աջակցությունները, և’ ռեսուրսների
բացակայությունը,և’ ընտանիքի և ծնողների մեկուսացումը,և’ ընտանիքի
անկարողությունը ու ռեսուրսների օգտագործման ոչ պատրաստակամությունը մեծ
չափով կարող են մեծացնել ճգնաժամի ռիսկը:Ընդհանուր առմամբ`
-Բարձր ռիսկը ներառում ընտանիքներ,ովքեր ենթարկված են խրանիկ սթրեսի
բարձր մակարդակին:Նման ընտանիքները չափազանց դյուրազգաց են ճգնաժամի
նկատմամբ:այն ներառում է ընտանիքներ,ովքեր չեն օգտագործում ռեսուրսներ
օգնություններ ու նախընտրում են մնալ մեկուսացված:
- Միջին ռիսկը ներառում է ընտանիքներ,ովքեր ենթարկված են ենթադրվող սթրեսին
և ով ակնկալում է լինել ղեկավարված,բայց ում վարքը նշանակում է,որ նարանք
պաշտպանվում են:
-Ցածր ռիսկը ներառում է ընտանիքներ,ովքեր եթարկվում են փոքր
սթրեսների`կապվաված արտաքին աշխարհի հետ և ովքեր օգտագործում են
աջակցության լավ զարգացած համակարգեր:
Ընտանիքներում փորձարկված սթրեսի բարձր մակարդակները,կառուցողական
գլուխ բերող հմտությունների ներկայությունը կազմում են շատ արժեքավոր
ուժեր:Նամն ընտանիքները կարող են ուրիշներից օգնություն ջանալ,կատարել ինչ-որ
սահմանափակված ռեսուրսների օգտագործում,խուսափել սթրեսային
իրավիճակներից և այլն:Անհատական միջամտությունը կարող է օգնել
ընտանիքներին ուժեղացնել իրենց պրոբլեմ լուծող և հաղթահարող
կարողությունները,դրա շնորհիվ նվազեցնելով սթրեսը:
 Ինֆորմացիան կարող է հավաքվել ծնողների հետ անմիջական հարցազրույցների
միջոցով սահմանելու համար,թե ինչպես են նրանք զգում,ինչ պչոբլեմներ են նրանք
փորձում հաղթահարել,ինչպես են նրանք առաջնորդվում,ինչ ռեսուրսներ են նրանք
օգտագործում ,նրանց պատրաստակամությունը անհատական աշխատողի կողմից
օգնություն ստանալու:Ընտանիքի պատմությունը կարող է ապահովել ինֆորմացիա,
թե առաջուց ընտանիքը ինչպես է ղեկավարել, հաղթահարել սթրեսային
իրավիճակները:

Մաս 4 , 5 Սկսած էջ 113-181

 Մաս 6
“Հետևանքները արական սեռի զոհերի վրա” 181- 219
183-188 լրացնել ամբողջը ստուգել և լրացնել, հատկապես էջ 189-216

Գրականությունը ենթադրում է, որ սեռական նպատակով երեխային չարաշահելու

բազմաթիվ տրավմատիկ հետևանքները ընդհանուր են և՛ արական, և՛ իգական սեռի
զոհերի համար: Ինչևէ, որոշ հետևանքներ խնդիրներ են առաջացնում սեռական
չարաշահման ենթարկված արական սեռի զոհերի համար: Դրանցիաց են`
Մասնավորապես արական սեռի հանցագործների կողմից սեռական
չարաշահումը կարող է հակասություններ ստեղծել արական սեռի զոհերի համար
կապված նրանց սեռային ինքնության հետ: Համասեռային չարաշահման
գործողությունը զոհին մասնակից է դարձնում այդ գործընթացին: Սեռական
չարաշահման ժամանակ հոգեբանական ցանկությունները կամ հաճույքները կարող
են զոհին հասցնել իր սեռային կողմնորոշման երկմտանքի: Տարբեր պատճառներով
սա շատ տղամարդկանց համար հակասական է, և կարող է ծանր զգացմունքային
անհանգստություն պատճառել:
Արական սեռի զոհերը իրենց զայրույթը ավելի հավանական է արտահայտեն
ագրեսիվ և անմարդկային դրսևորումներով: Սա է այն հիմնական գործոններից մեկը,
որը առանձնացնում է արական և իգական սեռի զոհերին: Արական սեռից
ակնկալվում է թաքցնել խոցված լինելու և ամոթի զգացումները, լինել վերահսկված և
պատասխանել տվլյալ կոնֆլիկտին ուժի հաստատումով: Ի պատասխան այն
խոցվածությանը և անհանգստությանը, որ զոհը կրում է չարաշահաման ժամանակ,
որոշ զոհեր կարող են ժխտել տրավման, հերքեն հուզական սթրեսը և համառորեն
հրաժարվեն բուժումից: Հերբուրնի կարծիքով սա ոչ թե ճկունության կամ
վերականգնման նշան է, այլ չարաշահման տրավմային հարմարվելու փորձ:
Յոհանեքսը ենթադրում է, որ շատ արական սեռի զոհեր իրոք ցուցաբերում են
հոգեկան անհանգստության նշաններ: Նրանք հաճախ խառնված են, վախեցած, ունեն
ինքնասպանություն գործողի վարքագիծ, անհանգստություններ իրենց սեռային
ինքնության վերաբերյալ:
Ըստ Յոհանեքի` հասարակական վերաբերմունքը և սխալ ըմբռնումը սեռական
հարձակման ենթարկված արական սեռի զոհերի հանդեպ նպաստում են նրանց
անհանգստությանը և դժկամությանը` հայտնելու իրենց չարաշահման մասին:
Տարածված միֆերը ներառում են`
Ցանկացած <<իսկական>> /մարդ կամ արական սեռի երեխա/ մինչ մահ
կպայքարի, քան թե սեռական չարաշահման զոհ կդառնա;
Եթե նորմալ արական սեռի ներկայացուցիչներ են զոհ դառնում, ապա նրանց
մոտ այդ հարձակումից սեռային արթնացում չի լինում;
 Տղա երեխաներիը հարձակման են ենթարկվում հոմոսեքսուալների կողմից և
երեխաները թե՛ հոգեպես, թե՛ բարոյապես <<կողապտվում>> են այս կոնտակտից;
Իգական սեռի հանցագործի կողմից սեռական հարձակումը չի կարող
տրավմատիկ լինել

Տղաները, ովքեր չարաշահման են ենթարկվել չափահաս կնոջ կողմից հաճախ իրենց

զգում են օգտագործված և չարաշահված և հավատում են , որ սեռական
չարաշահումը բարոյապես սխալ է: Տղաները, ովքեր չարաշահվել են իրենց մայրերի
կողմից, սովորաբար ունենում են խիստ էմոցիոնալ խնդիրներ ինչպես հասուն
մարդիկ:

Հետևանքները երեխաների վրա

Երախաները սեռական չարաշահման արդյունքում կարող են ունենալ բազմաթիվ
ֆիզիկական, հուզական և վարքի հետ կապված խնդրիներ` այդ թվում և շատ
խնդրիներ, որոնք հատուկ են մեծահասակ զոհերն: Ինչևէ, չարաշահված երեխաները
համասեռ խումբ չեն կազմում: Սեռական չարաշահման ենթարկված երեխաները
ենթարկվում են տարբեր տիպի և տևողության չարաշահման: Նրանք նաև խիստ
տարբեր հարաբերություններ են ունենում հանցագործների հետ, ինչպես նաև այլ
մեծահասակնեի հետ, ում կողմից կարող են օժանդակություն ստանալ, և ովքեր
կարող են օգնել կամ խանգարել նրանց վերականգնմանը: Երախաների` իրենց
անհանգստությունն արտահայտելու ձևերը կախված են նրանց տարիքից,
զարգացվածության մակարդակից և խառնվածքից: Նրանք կարող են ագրեսիվ լինել
այլ երեխաների նկատմամբ կամ չափազանց ներփակված: Նրանք կարող են այնպիսի
սոմատիկ գանգատներ ունենալ, ինչպիսին են գլխացավերը, ստամոքսի ցավը կամ
այլ ֆիզիկական տկարություններ: Կարող են իրենց վատ դրսևորել, <<թրջել>>
անկողինը, ծծել բութ մատը կամ հաճախ գիշերային մղձավանջներից արթնանալ:
Կարող են զայրույթն արտահայտել հայհոյանքի միջոցով կամ վնասելով գույքը կամ
կենդանիներին: Նրանք կարող են չարաշահել թմրադեղերը կամ ալկոհոլը, զբաղվեն
անբարոյականությամբ կամ տնից փախչեն:
Ըստ Թոմսոնի, Օթիերի և Ռումայի` փոքր երեխաների մոտ առաջացած խնդիրները
տարբերվում են պատանիների կամ չափահասների մոտ առաջացած խնդիրներից:
Փոքրերը ունենում են մղձավանջներ կամ ուտելու խնդիրներ, թրջում են անկողինը և
խնդիրներ են ունենուն դպրոցում, իսկ ինքնասպանության փորձերը, թմրադեղերի և
ալկոհոլի օգտագործումը, ինքնախեղումը ավելի բնորոշ են չափահասներին:

Տրավմայի առաջացումը 183-188 լրացնել

Ֆինկելհորը առաջարկում է մի մոդել` սեռական չարաշահման չորս վնասվածքային
շարժիչ ուժերը, որով փորձում է բացատրել ամենատարածված սիմպտոմների
զարգացումը : Այս չորս հիմնական դինամիկաներն են`
Տրավմատիկ սեռականություն: Երեխայի մոտ սեքսուալությունը ձևավորվում է
անպատեհ և ներանձնային վատ ֆունկցիոնալ ձևերով: Երեխայի անատոմիական
կառուցվածքի որոշ մասեր կարևորության խեղաթյուրված մակարդակ են ստանում
սեռական գործողություններից ստացված ուշադրությունից, և երեխաները հաճախ
ձեռք են բերում սխալ ինֆորմացիա սեռական վարքի և բարոյականության մասին
հանցագործի խեղաթյուրման պատճառով: Ի վերջո, վախը և տհաճ հիշողությունները
կապվում են ցանկացած սեռական գործողության հետ:
Դավաճանություն: Երբ երեխաները ենթարկվում են սեռական չարաշահման, նրանք
կարող են վիրավորվել այն մարդկանց կողմից, ում վստահում են կամ ումից կախված
են: Նրանք ունենում են դավաճանվածության և անվստահության զգացումներ: Նաև
դավաճանված են զգում, երբ մայրերը կամ ընտանիքի մյուս անդամները նրանց չեն
հավատում կամ դժկամ են ու անկարող պաշտպանել նրանց չարաշահումից կամ
փոխվրեժից:
Անարգվածություն: Սեռական չարաշահման ենթարկված երեխաները հաճախ շատ
բացասական խոսքեր են լսում իրենց մասին: Նրանք իրենց շրջապատի մարդկանցից
կարող են պախարակվել և հավատալ, որ իրենք անամոթ, անարժան են կամ իրենք են
պատասխանատու չարաշահման համար:
Անզորություն: Վերջապես, սեռական չարաշահման զոհերը անկարողության զգացում
են ունենում: Անզորության հիմնական ձևը երեխաների համար իրենց կամքին
հակառակ շարունակաբար ուրիշի կողմից իրենց մարմինն օգտագործելն է: Եթե
երեխաներն փորձեն ընդդիմանալ` կռվելով, փախչելով կամ չարաշափողին
վնասելով, ապա նրանք կարող են ավելի լուրջ վնասվածք կրել կամ սպառնալիք
ստանան, որ իրենց կվնասեն: Շարունակվող խոցվածությունը, վախի ու
անհանգստության զգացումները նպաստում են անզորությանը:

Գործոններ, որոնք մեղմացնում են սեռական չարաշահման հետևանքները

Մեծահասակների և ծնողների կողմից զոհ դարձած երեխային աջակցությունը և
հաստատումը, որ տրավմատիկ դեպք է պատահել,նվազեցնում են
ինքնամեղադրումը: Բացի այդ, մեծերը կարող են օգնել երեխաներին` հասկանալու
սեռական չարաշահման փորձությունը և հնարավորություն տալ նրանց քննարկելու
զայրույթը և ցավոտ զգացումները: Անհրաժեշտ է նաև երեխաների բժշկական
օգնություն ցույց տալ չարաշահման ժամանակ կամ հայտնաբերելուց հետո:

Հայտնաբերման շարժիչ ուժերը

Սեռական չարաշահման մասին հայտնելը զոհի կողմից կարող է լինել
և՛դիտավորյալ, և՛ պատահական: Դիտավորյալ հայտման ժամանակ զոհը
գիտակցորեն որոշում է պատմել որևէ մեկին չարաշահման մասին` նպատակով, որ
ստանա օգնություն և պաշտպանություն, կամ թեթևացնի զայույթի, մեղքի, վախի ու
անհանգստության զգացումները: Եվ ընդհակառակը, պատահական հայտնաբեման
ժամանակ զոհը մտադրված է երևան հանել չարաշահումը, բայց այդպես է անում,
քանի որ արտաքին հանգամանքները ստիպում են թեթևանալ, ճնշումը կամ
խաբկանքը նույնպես տանում են դեպի հայտնաբերում: Նախադպրոցականները
ավելի շուտ հայտնում են պատահականորեն, իսկ դպոցականները և՛ դիտմամբ, և՛
պատահական, պատանիները` դիտմամբ:

Դիտավորյալ բացահայտում
Հետևյալ գործոնները կարող են նախորդել, ազդել կամ նպաստել զոհին`
ինքնակամ հայտնել չարաշահման մասին.
Ըստ Սորենսենի և Սնոուի վերջերս կատարած ուսումնասիրության` կրթական
իրազեկության և կանխարգելման ծրագրերը 24 տոկոսով մղել են երեխաներին
բացահայտման: Ամենաշատ ազդեցությունը այս ծրագրերը գործել են
նախադպրոցականների վրա:
Հանցագործի հանդեպ զայրույթը շատ կարևոր խթան է չափահասի համար`
բացահայտելու չարաշահումը: Հատկապես եթե այն կատարվում է ընտանիքի
ներսում, հանցագործը հաճախ սահմանափակում է զոհի մասնակցությունը տնից
դուրս սոցիալական գործընթացներին և ճնշում , որ երեխան մնա տանը` իր
կարիքները բավարարելու համար: Երեխան զայրանում է և գուցե հասակի,
հասունության կամ կախվածության պատճառով է որ չարաշահման շարունակաման
վախը ավելի մեծ է թվում, քան բացահայտելու վախը:
Պատանիների միջև մաքուր ազդեցությունը նույնպես կարող է նպաստել
բացահայտման: Ընկերների աջակցությամբ և քաջալերմամբ զոհը կարող է հայտնել
չարաշահման մասին իր կողմից վստահված մեծահասակին:
Պատահական բացահայտում
Ի տարբերություն այն գործոնների, որոնք նպաստում են բացահայտել
չարաշահումը, պատահական բացահայտման գործոնները ստիպում են զոհին
գաղտնի պահել: Դրանք են.
Երեխան կարող է ունենալ տիպիկ ֆիզիկական վնասվածքներ, օրինակ` միզապարկի
ինֆեկցիա, սեռական ճանապարհով փոխանցվող հիվանդություն կամ երեխան
կարող է հղիանալ: Ելնելով ցուցիչներից` երեխային հարցաքննելիս երեխան կարող է
հայտնել:
Երեխան կարող է հայտնել չարաշահման մասին ընկերոջը` ակնկալելով, որ նա
գաղտնի կպահի, իսկ ընկերը պատմում է մեծահասակին:
Երեխան կարող է ցուցաբերել վաղահաս և անպատշաճ սեքսուալ վարքագիծ, որի
ականատեսը կդառնան ուրիշները:
Երեխան կարող է ինքնաբերաբար արտահայտություններ կամ չպլանավորված
մեկնաբանություններ անել,երբ ինչ-որ կապ է տեսնում գործողությունների միջև:
Նրանք այդպես են անում կամ խոսակցության մեջ կամ իրենք իրենց հետ խոսելիս:
Ինչ-որ մեկը, օրինակ մի այլ ընտանիքի անդամ կամ ընկեր, կարող է անսպասելիորեն
տեսնել սեռական գործողությունը և դրա մասին պատմել ուրիշներին:
Սորենսենը և Սնոունը ձևակերպել են չորս զարգացնող փուլեր այս պրոցեսում`
« Ժխտում: Երբ երեխաներին ուղղակի հարցնում են կասկածվող չարաշահման
մասին, նրանց մեծ մասը ժխտում է, որ իրենց չարաշահել են:
« Բացահայտում: Ներքին ժխտումից հետո շատ երեխաներ ընդունում են, որ
իրենց չարաշահել են և այն բնութագրվում է շփոթմունքով, անորոշությամբ և
ընդունման ու ժխտման միջև տատանումով:
« Բացահայտումից հետո երեխաների մեծ մասը կարող է հրաժարվել իրենց
հայտարարություններից: Նրանք կարող են ժխտել իրենց վաղ կատարած
բացահայտումը, ժխտեն, որ իրենց չարաշահել են կամ ենթադրել, որ իրենց ստիպել
են ստել:
« Եթե երեխաները հրաժարվում են իրենց հայտարարություններից,
միջամտության և աջակցության շնորհիվ նրանք վերահաստատում են սեռական
չարաշահման մասին փաստը:
Բացահայտման գործընթացը կարող է շաբաթներ կամ ամիսներ տևել: Կարևոր է,
որ հարցազրուցավարը երեխայի մոտ վստահություն ունենա, որպեսզի երեխան
չարաշահումը մանրամասնորեն պատմի:
Հայտարարություններից հրաժարվելը շատ տարածված, սպասված և անցանկալի
մասն է` կապված բացահայտման գործընթացի հետ: Սեռական չարաշահման մասին
հայտարարությունը սովորաբար հանգեցնում է ընտանեկան ճգնաժամի: Ընտանիքի
անդամները հաճախ ճնշում են երեխային, որ ետ վերցնի հայտարարությունը:
 Գործով զբաղվողները պետք է մինիմալացնեն այն տեղեկության կրկնելու
քանակը, որ երեխան ստիպված է պատմել տարբեր մարդկանց: Նրանք պետք է
միացյալ ուժերով հետաքննիչ հարցազրույցներ վարեն , որոնք կարող են նաև
ձայնագրվել` հետագայում օգտագործելու համար:
Միևնույն աշխատակազմը երեխայի հետ պետք է հարցազրույցներ վարի և այն
պետք է լինի ավելի քան մեկ անգամ, գուցե շաբաթներ շարունակ:
Հետաքննության վաղ փուլում պետք է կազմել պլան, որ կանխեն հանցագործի
ազդեցություն երեխայի վրա և որ երեխան չվնասող ծնողի և ընտանիքի մյուս
անդամների կողմից ուժեղ աջակցություն ստանա:
Եթե երեխան հետաքննության վաղ փուլում է հայտնում չարաշահման մասին, ապա
աշխատողը պետք է դիմի դատարանին որքան հնարավոր է շուտ սկսել գործընթացը:
Երկար սպասելու դեպքում կարող են երեխային ճնշել, որպեսզի նա ետ վերցնի
խոսքը:
Պետք է հավաքել լրացուցիչ ապացույցներ` նպաստելու երեխայի բացահայտմանը,
օրինակ` բժշկական քննության վերաբերյալ փաստատուղթ, վկաների կողմից
ցուցմունք:

Երեխաների սեռական չարաշահման հետաքննումը 189-216 ստուգել, լրացնել

Հետաքննությունը մանրամասն փաստեր թնտրելու գործընթաց է` չորս հիմնական

նպատակով.
որոշելու, թե արդյոք երեխայի սեռական չարաշահման հայտարարությունը
հիմնավորված է,
որոշելու շարունակվող վտանգի աստիճանը երեխայի համար,
զարգացնելու և պլան մշակելու` երեխային պաշտպանելու համար,
հավաքելու ապացույց` նպաստելու քրեական հետաքննությանը և այլ դատական
գործընթացներին, որտեղ այն մատնանշվում է:
Հնաավորության դեպքում քննիչները պետք է ջանան ձեռք բերել հանցագործի
կողմից մեղքի ընդունումը: Օրենքը թույլ է տալիս նաև օգտագործել իրավական
համակարգը` կանխելու հանցագործի հաղորդակցումը զոհ դարձած երեխայի հետ:
Սոցիալական աշխատողները ունեն տարբեր հմտություններ, որոնք բարձրացնում
են հետաքննության որոկը: Նրանք հաճախ ավելի լավ կարող են խոսակցության մեջ
ներգրավել զոհ դարձած երեխային և որ օրինազանց ծնողին անհատական
աշխատանքի փոխհարաբերությունների ժամանակ: Նրանք կարող են որոշել զոհ
դարձած երեխայի զարգացման աստիճանը և հասկանալ էմոցիոնալ վշտի
հետևանքները: Անհատական աշխատանքներ կատարողները կարող են նաև կարևոր
տեղեկություններ հավաքել` ճանաչելով ընտանիքի կարիքները:
Այն էական է, քանի որ հայցվորը ևս ներգրավված է հետաքննության մեջ: Հայցվորը
կարող է օգնել որոշելու ընդհանուր հետաքննության արդյունքները: Հայցվորը կարող
է մասնակցություն ունենալ հետաքննության հարցազրույցներին: Հայցվորը կարող է
նաև նախապատրաստվել դատարանում վկայություն տալու համար և դրությունը
ներկայացնել դատի ժամանակ:
Տեղեկություննեի սկզբնաղբյուրները
Կան որոշ ընդհանուր տեղեկությունների, որոնք կարող են օգտագործվել երեխայի
սեռական չարաշահման հայտարարությունը հիմնավորելու համար: Դրանք են.
Երախայի հայտնաբերումը և չարաշահման գործողության նկարագրությունը
Ֆիզիկական վկայությունը հավաքվում է այն վայրից, որտեղ տեղի է ունեցել
չարաշահումը
Զոհ դարձած երեխայի բժշկական թղթերից
Վկաների կողմից հաստատում, ինչը ներառում է ուրիշ երեխաների, որոնք զոհ են
դարձել, կամ անձանց, ովքեր տեսել կամ պատահաբար լսել են չարաշահման
գործողությունը
Զոհ դարձած երեխաների էմոցիոնալ և վարքային ցուցիչները, որը ներառում է
սեռական վարքագիծը
Հանցագործի ուղիղ խոստովանությունը
Ինֆորմացիայի հաստատելը կամ հիմնավորելը չարաշահաման հետ կապ չունեցող
ծնողից
Զոհ դարձած երեխայի կողմից գաղտնիքի բացահայտումը
Երեխայի սեռական չարաշաման հարտարարության մեծ մասը զոհ դարձած
երեխայի կողմից մտածված կամ պատահական բացահայտման արդյունք է:
Սեռական չարաշահաման ենթարկված շատ երեխաներ սկզբում ժխտում են
չարաշաման փաստը: Ուրիշ երեխաներն էլ անկարող են հստակ և համոզիչ հաղորդել
իրենց զգացածը այնպիսի էմոցիոնալ գործոնների պատճառով, ինչպիսիք են վախը,
ամոթը և շփոթությունը: Նրանք կարող են ցուցաբերել <<անկայուն վերհիշում>> և մի
պատմածի չհամապատասխանությունը մյուսին: Նրանք հաճախ շփոթվում են բարդ
բառապաշարից և չունեն հասուն մարդու դատողություն և տրամաբանություն ու
հաճախ լիովին չեն հասկանում հարցերը, որ նրանց տրվում են:
Հարցազրուցավարը պետք է շարունակի միաժամանակ և՛ հանգստացնել, և՛
հարցեր տալ երեխային: Հարցազրույցը կարող է տևել օրեր կամ շաբաթներ:
Հետազոտողները պետք է հարցազրույցը վարեն այնպես, որ համապատասխանի
երեխայի տարիքին և զարգացվածության աստիճանին: Սա կարող է ներառել կարճ
նախադասությունների օգտագործումը, պարզ բառապաշար և քիչ վանկերով բառեր և
կոնկրետ առարկաների անուններ, քան բառեր, որոնք արտացոլում են լայն
կատեգորիաներ/ <<հրացան>>, քան <<զենք>> /:

Հաստատված տեղեկություն ոչ օրինազանց ծնողներից

Առաջին նպատակը ոչ օրինազանց ծնողներից հարցազրույց վերցնելու այն է, որ

որոշեն արդյոք ծնողը որևէ տեղեկություն ունի, որը կարող է հաստատել սեռական
չարաշահման մասին հայտարարությունը: Հարցերը պետք է տրվեն որոշելու
հետևյալը.
Արդյոք ոչ օրինազանց ծնողը հավատում է երեխայի բացահայտման ճիշտ լինելուն և
ինչու՞
Արդյոք ոչ օրինազանց ծնողը մինչ այդ ունեցել է կասկած կամ գիտելիք
չարաշահաման վերաբերյալ և արդյոք նա հարցրել է երեխային կամ օրինազանցին
իր կասկածների մասին և ինչպես է երեխան կամ օրինազանցը պատասխանել
Արդյոք երեխան նախկինում ցուցաբերել է չարաշահման այնպիսի ցուցիչներ,
ինչպիսիք են. օրինազանցից խուսափում կամ հատուկ վերաբերմունք նրա կողմից և
այլն
Արդյոք օրինազանցը երբևէ մոտեցել երեխային, և արդյոք ունեցել է հնարավորություն
երեխայի հետ միայնակ մնալ
Արդյոք ոչ օրինազանց ծնողները ֆիզիկապես երկար բացակայել են տնից
Արդյոք մինչ այդ ընտանիքում չարաշահում եղել է
Արդյոք ընտանիքում կան կանոններ, որ ննջասենյակում և լոգարանում պետք է
մենակ լինել կամ արդյոք ընտանիքի անդամները միյանց ներկայությամբ հագնվում են

Ֆիզիկական վկայություն
Ֆիզիկակն վկայության որոշ տեսակներ կարող են մեծ ազդեցություն ունենալ
երեխայի հայտարարության վրա: Սրանք կարող են հավաքվել հանցագործի տնից և
այն վայրից, որտեղ տեղի է ունեցել չարաշահումը: Ֆիզիկական վկայությունը իր մեջ
ներառում է.
Վիդեո և ֆոտո սաքավորում, ամսագրեր, գրքեր, նկարներ կամ ֆիլմեր, որոնք
նկարագրում են սեռական գործողություններ
Sex խաղալիքներ, sex պիտույքներ
Անձնական ունեցվածք, որը պատկանում է զոհ դարձած երեխային, ինչը ներառում է
խաղալիքներ, նկարներ, մատիտներ կամ հագուստ
Սավաններ, բարձի երեսներ, սրբիչներ, երեխայի ներքնազգեստ և ուրիշ հագուստներ,
որոնք կարող են պարունակել սերմնահեղուկ
Օրինազանցի և երեխայի մատնահետքերը առարկաների վրա կարող է հաստատել
երեխայի նկարագրությունները:
Սերմնահեղուկ, մազեր և այլ վկայություններ կարող են գտնվել այն վայրին մոտ,
որտեղ չարաշահումը հաստատվել է , օրինակ երեխայի վերմակին կամ մահճակալի
մոտ:

Բժշկական տվյալներ
Երեխայի սեռական չարաշահման շատ դեպքերում բժշկական տվյալներ չկան:
Բժշկական հետազոտումը պետք է անի հետևյալը.
Պաշտպանություն սեռական ճանապարհով փոխանցվող հիվանդություններից,
ինչպիք են գոնոռեան, սիֆիլիսը, հերպեսը և ՄԻԱՎ-ը:
Սեռական չարաշահման ֆիզիկական վկայության փաստաթուղթ, որը կարող է օգնել
մեղադրող կողմին դատի ժամանակ: Սա կարող է ընդգրկել սեռական օրգանների
վնասումներ
Հաստատել սպերմատոզոյիդների և սերմնահեղուկի առկայությունը, եթե բժշկական
զննումը տեղի է ունեցել սեռական կապից հետո 48 ժամվա ընթացքում
Թեթևացնել երեխայի վախը, որ նա մշտապես կվնասի իրեն
Աշխատողները կարող են անհարմար զգալ սեռական չարաշահման ենթարկված
երեխային բժշկական զննման ուղարկել: Զննունը երեխային կարող է դժվար
կացության մեջ գցել և կարող է լինել տրավմատիկ: Երեխաները պետք է հասկանան
զննման կարևորությունը և իմաստը: Զննման ընթացքում նրանց պետք է ընկերակցի և
աջակցի մի վցտահելի չափահաս մարդ: Զննող բժիշկը պետք է ցույց տա ջերմություն,
հարգանք և պատասխանի երեխայի բոլոր հարցերին: Բժիշկները պետք է ունենան
երեխայի սեռական չարաշահաման վերաբերյալ մասնագիտական գիտելիքներ և
պետք է շատ զգայուն լինեն երեխայի էմոցիոնալ կարիքների նկատմամբ: Ծնողները և
այն մարդիկ, ովքեր չեն հավատում չարաշահմանը, կարող են հավատալ բժշկական
զննումներին:

Վկաների կողմից հաստատումը

Ներընտանեկան չարաշահման ժամանակ, եղբայրները կամ քույրերը պետք է
հարցաքննվեն` որոշելու արդյոք նրանք ինքները չեն ենթարկվել չարաշահման:
Նրանք կարող են նկարագրել զոհ դարձած երեխայի և հանցագործի միջև եղած
<<հատուկ փոխհարաբերությունները>>: Քույրերը կամ եղբայրները պետք է
հարցաքննվեն մինչ հանցագործը կիմանա հայտարարության մասին: Բոլոր նրանց
հետ, ովքեր ապրում են երեխայի հետ, պետք է անհատական հարցազրույց անց
կացվի: Հետազոտոողը կարող է ցանկություն ունենա հարցազրույց վարի ընտանիքի
անդամների, երեխայի ուսուցիչների, թերապևտների և ուրիշ նրանց հետ, ովքեր
շթվում են երեխայի հետ: Այս մարդիկ հնարավոր է տեղյակ չլինեն սեռական
չարաշահման մասին, բայց կարող են տեղեկություններ տալ երեխայի և նրա
ընտանիքի մասին: Օրինակ, ուսուցիչը հնարավոր է նկատած լինի, որ երեխան
զարգացվածությանը անհամապատասխան սեռական գիտելիքներ ունի:

Զգացմունքային և վարքային ցուցիչներ

Հասկեթի համաձայն էմոցիոնալ և վարքագծային ցուցիչները չեն կարող
հաստատել սեռական չարաշահումը: Ինչևէ, այս ցուցիչները կարելի է օգտագործել
զագացնելու այլ առավել կոնկրետ գործոններ: Վարքագծային և էմոցիանալ
ռեակցիաները մանկական սեռական չարաշահումների հանդեպ ևս սովորական
երևույթ է այն երեխաների շրջանում, ովքեր ֆիզիկապես ճնշվել են, արհամարհվել
կամ որոնց դաժանորեն պատժել են, մինչդեռ բավականին թվով ճնշված երեխաներ
առանձնապես իրենց ճնշված լինելու մասին որևէ էմոցիոնալ կամ վարքագծային
դրսևորումներ չեն ունենում:
Թեպետ, Հասկեթը և կոոլեգաները գտնում են, որ իրավապահները հաճախ
օգտագործում էին <<կլինիկական դատողություն>> արտահայտությունը`
հիմնավորելու սեռական չարաշահումները և նրանք այս դատողություններում
հիմնականում հիմնվում էին այնպիսի հուզական և վարքագծային ցուցիչների վրա:
Ծայրահեղ սեքսուալ վարքագիծ և ոչ պատշաճ սեռական գիտելիքները կարող են
առավել սերտորեն հարաբերվել տարբեր սեռական դրսևորումների հետ` ներառյալ
սեռականորեն չպաշտպանված միջավայրը:

Օրինազանցի խոստովանությունը
Օրինազանցի կողմից մեղքի ընդունումը հետազոտության հիմնական նպատական
է: Խոստովանությունը հաստատում է երեխայի պնդումները և կարող է խիստ
օգտակար լինել բուժման համար: Խոստովանությունը նաև հեշտացնում է
մեղադրանքը և երեխային ետ է պահում դատարանում վկայություն տալուց: Ինչևէ,
խոստովանություն կատարելը հեշտ չէ: Շատ հանցագործներ կտրականապես
մերժում են իրենց ոտնձգությունը և հաճախ մերժումը կայացնում են համոզիչ
փաստարկներով: Փորձառու հետաքննիչը կարող է երբեմն կորզել
խոստովանությունը, հատկապես եթե մեղադրող փաստերը ավելի վաղ են հավաքվել:
Հետաքննողի հաջողությունը հաճախ կախված է ճշգրիտ բառերից,
նախադասություններից, ինչպես նաև հարցաքննողի հարցերից և պատասխաններից:
Հանցագործին հարցաքննողը պետք է լինի փորձված և մասնագիտացված:
Այլ խնդիրներ
Հետաքննության այլ նպատակներից է վստահությունը, որ երեխային օգնում են և
հավատում, երեխայի և նրա ընտանիքի անդամների հետ համագործակցային
հարաբերություններ հաստատումը, ճգնաժամային իրավիճակում խորհրդառու և
միջամտող ծառայությունների տրամադրումը:
Հատուկ խնդիրներն են.
Բացահայտել չարաշահման բնույթը
Գնահատել երեխայի ֆիզիկական և էմոցիոնալ պայմանները
Բացահայտել` արդյոք երեխան կարիք ունի անմիջական բժշկական ծառայության
կամ ճգնաժամային խորհրդատվության:
Հետաքննողները պետք է պարզեն, արդյոք երեխան ֆիզիկապես վնասվել է կամ
արդյոք երեխան վախենում է պատմել կամ պատժվել բացահայտելու համար, և
էմոցիոնալ սթրեսի չափը,որ ապրում է երեխան: Հարցաքննողները պետք է նաև
առանձնացնեն այն երեխաներին, որոնք դաժանորեն ճնշված են, պատրաս
մահափորձի կամ ուշահաս են կամ անունակ: Անմիջական բժշկական կամ
հոգեբանական ծառայությունները կարող են որոշ երեխաների համար անհրաժեշտ
լինել: Այս գնահատումը կարող է նաև օգնել հարցաքննողներին, երբ
մասնագիտական հարցազրուց են անց կացնում համր, հոգեկան խանգարում ունեցող
կամ տհաս երեխաների հետ:
Պարզել, արդյոք հանցագործը վտանգավոր է և արդյոք օրինական և դատական
միջամտություն է անհրաժեշտ պաշտպանելու երեխային հետաքննության ընթացքում
Պարզել, արդյոք ծնողը հավատում է երեխայի զոհ լինելուն, և արդյոք ծնողը
պատրաստ է և ունակ օգնելու երեխային:
Մեծապես համոզում կա, որ սեռական ոտնձգության ենթարկված երեխաները մնում
են մեծ ռիսկային գոտում, եթե հանցագործը շարունակի նրա հետ կոնտակտի մեջ
մնալ: Ուստի, հետաքննողները պետք է ձեռնարկեն անհրաժեշտ քայլեր, որպեսզի
համոզված լինելն, որ հանցագործը հասանելի չէ երեխային: Պետք է հաշվի առնվի մի
քանի տարբերակ: Եթե հանցագործը հետաքննության ընթացքում ինքնակամ
հեռանում է տնից, կարելի է արդյոք համոզված լինել, որ նա չի վերադառնա: Մյուս
ծնողն արդյոք ունի այն էնոցիոնալ կարողությունը պաշտպանելու երեխային նրա
հետ շփվելուց, եթե նա վերադառնա: Նա հավատու՞մ է երեխային: եթե այդպես է,
ապա հավանական է, որ նա չի կարող անհրաժեշտ քայլեր ձեռնարկել օգնելու
երեխային: Այսպիսի դեպքերում այլ միջոցներ պետք է ձեռն առնել երեխայի
անվտանգությունը ապահովելու համար.
Տուժած երեխային ապահովել օգնությամբ, օգնել երեխայի ընտանիքի անդամներին
երեխային սատարելու հարցում` այդպիսով կրճատելով հատուցման շանսը:
Սեռական ոտնձգությունների պրոցեսի բացահայտումը միշտ էլ տհաճ է
երեխաների համար, և կարող է նաև երբեմն լինել տրավմատիկ: Սովորաբար
երեխաները ամոթի, մեղքի զգացումներ են ունենուն, շփոթվում են և վախենում
հետաքննության ժամանակ: Սեռական ոտնձգությունների ինտիմ մանրամասներ
պարզաբանելը հաճախ մեծացնում է սթրեսը և տուժածի տրավման: Ուստի
անհրաժեշտ է, որպեսզի հետաքննողները երեխայից հենց սկզբից հարցազրույցի
միջոցով ցուցմունքներ վերցնեն և շարունակեն իրենց հարաբերությունները
ամրապնդել հետաքննության ընքացքում: Երեխաները հակված են այդ
մանամասները ավելի շատ բացահայտել այն հետաքննողներին, ովքեր ջերմ են,
հոգատար և ընկերասեր քան <<հեղինակավոր>> չափահասները: Հետաքննողի
օգնությունը և քաջալերումը չափազանց կարևոր է խթանելու լրիվ բացահայտմանը:
Հետաքննողները պետք է նաև կրկին համոզեն երեխաներին, որ նրանք
պաշտպանված կլինեն չարաշահում կատարողից, որ նրանք ճիշտ են վարվում
ոտնձգությունը բացահայտելու համար և որ նրանք որևէ կերպ պատասխանատու չեն
ոտնձգության համար:
Հետաքննողները պետք է նաև պարզաբանեն, արդյոք երեխայից վրեժ չի լուծվի
պացահայտելու դեպքում: Ոչ օրինազանց ծնողի տեսակետը կրիտիկական է:Եթե
վերջինս հավատում է երեխային և նպաստում վերջինիս բացահայտմանը,
մտերիմները և ընտանիքի մյուս անդամները ևս այդպես կվարվեն: Ճիշտ է նաև
հակառակը: Եթե ոչ օրինազանց ծնողը և ընտանիքի մյուս ամդամները մեղադրում են
երեխային և եթե երեխան պատժվում և վախեցվում բացահայտման համար, ապա
չբացահայտելու հավանականությունը մեծանում է :Ընտանիքի անդամներին պետք է
սատարել համոզելու երեխային ճիշտն ասել, համոզել, որ դա ճիշտ է անել և
քաջալերել երեխային բացահայտելու ոտնձգության ողջ մանրամասները: Եթե
ընտանիքի անդամները ունակ չեն անել դա, ապա հետաքննողները պետք է ընդգրկեն
հարազատներից կամ երեխայի բժշկին: Եթե երեխան նորից չի արձագանքում, ապա
հետաքննողները պետք է պատասխանեն օգնությամբ և ըմբռնումով: Նրանք պետք է
զրուցեն, որ հաճախ են երեխաներին մեղադրում, որ պատասխանատու են
և՛ոտնձգության, և՛ ընտանեկան անախորժությունների համար, նրանք երբեմն
հավատում են , որ ամենը իրենց մեղքն է և հաճախ չեն ուզում վրդովեցնել իրենց
ծնողներին և ցանկանում են , որ ամեն ինչ մնա այնպես, ինչպես որ կար նախկինում:
Այսպիսով, նրանք փոխում են իրենց պատմությունը: Երեխաներին պետք է
հավաստիացնել, որ այդ ամենը բնական է և որ մենք հասկանում ենք, որ նրանք
վախեցած են և հուսահատ, բայց արժանի են պաշտպանության, իավունք ունեն
պաշտպանված լինելու, և որ մեր աշխատանքն է նրանց պաշտպանելու, սակայն այդ
հարցում պետք է նրանց օգնությունը: Համապատասխան օգնության պարագայում ,
տուժած երեխաները, որոնք ստել էին ի վերջո հաստատում են իրենց նախնական
ցուցմունքները: Հետաքննողները երեխաներին պետք է պաշտպանեն նաև
հանցագործների վրեժխնդրությունից: Հետաքննողները պետք է հետ պահեն
շփվելուց, նույնիսկ հեռախոսային, նամակային շփումից:
Պարզաբանել ոտնձգություն չկատարած ծնողի և ընտանիքի մյուս անդամների
ունակությունը երեխային հոգեբանորեն սատարելու և օգնելու հարցում:
Ոչ օրինազանց ծնողը էական գործոն է օգնելու երեխային ապաքինվել և երեխայի
երկարատև պաշտպանությունն ապահովելու: Ինչևէ, այդպիսի ծնողներից շատերն
իրենք էլ կարող են օգնության կարիք ունենալ: Հետաքննողները պետք է զգայուն և
պատասխանատու լինեն ոչ օրինազանց ծնեղի կարիքներին և զգացմունքներին,
միևնույն ժամանակ ընդգծելով իրենց կարևորությունը երեխայի ապաքինման
հարցում: Հետաքննողները կարող են նկարագրել և գծագրել գործողություններ, որ
ծնողը կարող է կատարել օգնելու երեխային և կարող են սատարել ծնողին և
ընտանիքի մյուս անդամներին իրենց այս ջանքերում:

Էտապ առաջին. ճգնաժամային միջամտություն

Ճգնաժամային միջամտության ծառայությունները ներառում են հետևյալ խնդիրները.

Ապահովել տուժած երեխային հետագա բռնություններից:
Օգնել ծնողին կամ ծնողներին գիտակցելու, որ բռնություն է տեղի ունեցել, հավատալ
երեխային, ճանաչել իրենց պարտականությունները պաշտպանելու երեխային,
ապահովել մշտական ծնողական աջակցությամբ:
Փոքրացնել բռնություն կատարողի ուժը, իշխանությունը և հոգեբանական
ազդեցությունը տուժած երեխայի և նրա ընտանիքի անդամների վրա:
Քաջալերել և օգնել երեխային բացահայտելու բռնության բոլոր մանրամասները և
երեխային ետ պահել կեղծ վկայություններից:
Ներընտանեկան սեռական բռնությունների դեպքում գոյություն ունեն ճգնաժամային
միջամտությունների ևս երկու հավելյալ գործոններ.
Աջակցել ծնողին ղեկավարելու ընտանիքը ոտնձգություն կատարողի
բացակայությամբ:
Օգնել մտերիմներին հասկանալ իրավիճակը և ետ պահել նրանց տուժածին
ընտանեկան տրոբլեմների մեջ մեղադրելուց:
Այս խնդիրները հիմնականում չեն կարող անտեսվել, եթե բռնություն կատարողը
մնում է ընտանիքում և ինչ-որ կերպ կոնտակտի մեջ է տուժած երեխայի հետ:
Բռնություն կատարողը հավանաբար կժխտի կամ մեծապես կփոքրացնի բռնության
առկայությունը, ճնշում կգործադրի տուժածի վրա, ֆիզիկապես կամ հոգեբանորեն
կպատժի երեխային գործը բացահայտելու համար, կուղղորդի երեխայի
գործողությունները, կսպառնա կամ կհամոզի ծնողին չհավատալ երեխային և իր
կողմը պահել, կփակի դրսի ընկերությունների և մասնագետների հետ շփման
ուղիները և շատ հավանական է, որ կրկին բռնության երթարկի երեխային: Նախքան
որևէ թերապևտիկ աշխատանք կատարելը, տուժած երեխան պետք է ամբողջովին
պաշտպանված լինի բռնություններից, ոտնձգություններից և վնասակար միջավայրից:
Բռնություն կատարողը ևս պետք է ամբողջապես հաշվետու լինի: Ներընտանեկան
բռնությունների ժամանակ ավելի հարմար է, որպեսզի բռնություն կատարողը
կամավոր կերպով կամ դատարանի որոշմամբ հեռանա տնից: Բռնություն
կատարողին հեռացնելը ավելի շուտ քան տուժածին վերահաստատում է առաջինի
պատասխանատվությունը բռնության նկատմամբ:
Ինչևէ, բռնություն կատարողին հեռացնելը կարող է բացասական ազդեցություն
ունենալ ընտանիքի համար: Մյուս ծնողը ամբողջովին միայնակ պետք է կրի
ընտանիքի ղեկավարումը և երեխայի խնամքը, որը կարող է բերել ընտանեկան
կազմակերպվածության շեղումների: Երեխաներն իրենց սթրեսը կարող են
արտահայտել վարքագծով կամ զգացմունքներով, որը կարող է բերել շեղումների:
Ծնողը մասնակիորեն դառնում է խոցելի ճգնաժամային էտապում: Ինտենսիվ
աջակցություն և կոնկրետ քայլեր են անհրաժեշտ ընտանիքին ետ պահելու տուժածի
վրա ճնշում գործադրելու, որպեսզի հաստատվի կայունություն և
կազմակերպությունների միջամտությունը նվազեցվի:
Եթե բռնություն կատարողը ինքնակամ չի հեռանում տնից, դատարանը չի կարող
արգելել ընտանիքի հետ շփումը, ուստի այլ միջոցներ են անհրաժեշտ պաշտպանելու
երեխային: Կարևոր դրույթներից մեկն այն է օգնել ծնողին և մտերիմներին
վերաբնակվել, որը թույլ կտա երեխայի պաշտպանված լինելը: Որոշ դեպքերում
ընտանիքը կարող է ժամանակավորապես մնալ ընկերների կամ բարեկամների մոտ
մինչ նոր բնակարան գտնելը: Վերաբնակվելը կարող է ավելացնել սթրեսը ընտանիքի
բոլոր անդամների համար նաև մասնավորապես խորացնելով ճգնաժամը:
Տուժած երեխային ընտանիքից հեռացնելը ամենաանցանկալի երկընտրանքն չէ, բայց
կարող է անհրեժեշտ լինել: Շատ երեխաներ գտնվում են ռիսկային գոտում՝
ընտանիքում մնալով: Սա ավելի հավանական է, երբ մյուս ծնողը չի հավատում
երեխային և հրաժարվում է պաշտպանել երեխային կամ չի կարող ղեկավարել
բռնություն կատարածի գործողությունները: Տուժողը կարող է գտնվել նաև էմոցիոնալ
և ֆիզիկական վնաս կրելու ռիսկային գոտում մտերիմներից և ընտանիքի այլ
անդամների կողմից: Ինչևէ, տուժած երեխային հեռացնելով՝ ընտանիքի մյուս
երեխաները սեռական բռնութունների նկատմամբ մնում են խոցելի, եթե անգամ
նախկինում նրանք բռնությունների չեն ենթարկվել:
Տնից դուրս ծառայությունները ամբողջապես սթրեսային են և հաճախ տրավմատիկ:
Երեխաները հիմնականում տեղափոխությունը ընդունում են որպես պատիժ:
Սեռական բռնությունների դեպքում երեխան կարող է մասամբ կամ ամբողջովին
մեղեդրվել բռնություն կատարողի և ընտանիքի մյուս անդամների կողմից: Նման
իրավիճակը կարող է երեխայի մոտ առաջ բերել պատասխանատվութան, մեղքի,
ամոթի և անալիարժեքության զգացում: Սա հակասում է թերապևտիկ
նպատակներին, որոնք իրենց մեջ ներառում են էմոցիոնալ սթրեսի մինիմալացում և
պատասխանատվութան կրճատում: Եթե տեղափոխումն անհրաժեշտություն է, ապա
աշխատակիցները և թերապևտը պետք է օգնեն երեխային հասկանալու, որ դա միակ
ելքն է, և որ երեխան այդ կերպ չի պատժվում անկախ նրանից, թե ինչ կասեն
ընտանիքի անդամները:
Անկախ նրանից, թե ընտանիքն ինչ ձև է բաժանվել, մտերիմները և ծնողը կարող են
մեղադրել երեխային ընտանիքի քայքայման մեջ: Մեղադրվելով ընտանիքի
անդամների կողմից՝ երեխան դառնում է անունակ: Կարևոր է օգնել ծնողին
ճգնաժամային էտապում հավատալու և սատարելու երեխային:

Երբ բռնություն կատարողը և երեխան չեն ապրում նույն տանը

Երբ բռնությունը արտընտանեկան է կամ բռնություն կատարողը ընտանիլի

անմիջական անդամ չէ, աշխատակիցը, ծնողը կամ ծնողները պետք է մտածեն՝
ինչպես պաշտպանեն երեխային հետագա բռնություններից: Ամենաապահով ձևը
երեխայի հետ կապերի կամ կոնտակտի բացակայություն է: Այն կարող է դրսևորվել
երեխային պատասխանատու մեծահասակի խնամքին հանձնելով: Եթե բռնություն
կատարողը ընտանիքի մտերիմ և վստահված անդամ է կամ ընկեր, համայնքի կողմից
հարգված մեկը, երեխայի ըատանիքը կարող է երկմտել հավատալու բռնությանը:
Նրանց անհրաժեշտ կլինի համապատասխան օգնություն գիտակցելու բռնության
փաստը, օգնելու և պաշտպանելու երեխային: Ընտանիքի անդամները նույնպես
կարող են խոցելի լինել բռնություն կատարողի ճնշումների նկատմամբ:
Նախնական ճգնաժամային էտապում միջամտությունը կարող են ապահովել
սոցիալական աշխատողները և թերապևտը, որոնք մասնագիտացած են երեխաների
սեռական բռնությունների ոլորտում: Սոցիալական աշխատողը պետք է նրբանկատ
լինի: Ընտանեկան սթրեսը կարող է հասնել իր գագաթնակետին, եթե քրեական գործ
հարուցվի և երեխան ստիպված լինի վկայություն տալ դատարանում: Սոցիալական
աշխատողը պետք է այս ամենին պատասխանի աջակցությամբ և սրտացավությամբ,
բայց չպետք է խանգարի հետաքննությանը: Թիմային մոտեցումը հաճախ խանգարում
է մասնագետներին ապահովելու էական օգնություն մինչ մյուսները հետաքննում են
բռնութան դեպքը և պատրաստում օրինական գործողությունների:
Սոցիալական աշխատողը հող է նախապատրաստում ընտանիքի հետ հետագա
շփումների: Ընտանիքը, որը հավատում է, որ երեխան տուժող է, գիտակցում է
վիրավորանքի լրջությունը, պատրաստ է գործել և պաշտպանել երեխային և
թերապևտիկ նախնական օգնությանը դրականորեն է արձագանքում, հեշտությամբ է
ներգրավվում ապաքինման գործընթացում: Համապատասխանաբար կոնստրուկտիվ
ընտանիքի կանխատեսումները պակասում են, եթե.
ծնողը չի հավատում և օգնում երեխային անգամ նշանակալի սոցիալական
աշխատանքի և թերապևտիկ օգնության դեպքում,
ծնողը զգացմունքայնորեն կամ ֆիզիկապես կախված է բռնություն կատարողից, չի
կարող ինքնուրույն գործել,
ծնողը չի կարողանում մեղադրել բռնության համար և ստում է պաշտպանել
բռնություն կատարողին,
բռնություն կատարողը ամբողջապես մերժում է բռնության առկայությունը և
հրաժարվում է հեռանալ տնից անգամ ուժեղ փաստերի դեպքում:

Էտապ երկրորդ. անհատական թերապիա

Մի շարք թերապևտիկ մոտեցումներ են մշակվել բռնություն կատարողների,
տուժածների և ընտանիքների համար երեխաների սեռական բռնությունների
դեպքում: Այդ ծրագրերից շատերն օգտագործում են զգացմունքային, ճանաչողական,
վարքագծային և ընտանեկան համակարգերի համադրումը: Օպտիմալ մոտեցումը
հակված է ներառելու անհատական, խմբային և ընտանեկան
համապատասխանելիության համադրումները: Ներընտանեկան սեռական
բռնությունների թերապիան պահանջում է զոգորդված և երկարաժամկետ
մասնակցություն: Յուրաքանչյուր ընտանիքի համար պլանավորումը պետք է լինի
անհատական:
Ընդհանուր առմամբ տուժողը և բռնություն կատարողը պետք է աշխատեն տարբեր
թերապևտների հետ: Նրանց մոտեցումները խստորեն տարբերվում են, հատկապես
երբ անհատական աշխատանք է տարվում:
Երեխայի սեռական բռնություններից ապաքինումը մեծ մասնագիտացված դաշտ է, և
թերապևտները պետք է ունենան հատուկ փորձ:
Հետաքննողները պետք է հաճախ օգնեն ծնողին հաղթահարել այն
դժվարությունները, որ առաջացել են ոտնձգության պատճառով: Սա հաճախ
պահանջում է ընտանիքի անմիջական կարիքների գնահատում և ճգնաժամային
խորհրդատվության ապահովում , ինչպես նաև ընտանեկան ծառայությունների
ապահովում: Եթե ընտանիքը անորոշության մեջ է, ծնողի համար անհնար կլինի
երեխային ապահովել անհրաժեշտ խորհրդատվությամբ և օգնությամբ:
Հետաքննողները պետք է նաև օգնեն ընտանիքին հետագայուն զոհի կարգավիճակ
չունենալու համար: Սեռական ոտնձգություններ պատահում են այնպիսի
ընտանիքներում , որտեղ արհամարհում են ֆիզիկական բռնությունը , ընտանեկան
դաժանությունը, ինչպես նաև թմրանյութ են օգտագործում: Ամբողջական ռիսկի
գնահատումը նույնպես կարող է ի հայտ բերել կարիքները և խնդիրները , որոնք
անհրաժեշտ է հաշվի առնել , եթե ապագայում ընտանիքը պետք է ապահով վայր լինի
երեխայի համար:
Ինչևէ, ֆիզիկական բռնության և արհամարհանքին հակառակ , որն ունի բազմաթիվ և
ներգործուն պատճառներ,սեռական բռնությունն ունի միայն մեկ պատճառ` մի
ոճրագործ, ով սեռական հաճույք է ստանում երեխաներից: Մինչդեռ մենք պետք է
գնահատենք տուժած երեխայի ընտանեկան իրավիճակը: Չպետք է նախապես
ենթադրել , թե ընտանեկան պայմաններն են պատճառ դարձել սեռական բռնության
կամ էլ , թե ընտանիքը պետք է կարողանար կանխարգելել այն :
Ռիսկի գնահատումը վերաբերում է նաև այն գործոնների բացահայտմանը, որոնք
երեխայի սեռական ոտնձգության զոհ են դարձրել, և ընտանեկան ուժերի
բացահայտմանը` հետագայում բռնությունը կրճատելու :
Երեխայի սեռական բռնությունը բացահայտելը կազմված է մի քանի ինտենսիվ
քայլերից երեխայի, ծնողի, հարազատների, ինչպես նաև այդ դեպքի հանցագործի
հետ: Այն նաև պարունակում է մի շարք օգնող փաստեր, և բացահայտումները
ուշադրությամբ փաստաթղթերի վերածելով` համապատասխան իրավական գործը
կշահի: Երեխայի նկատմամբ սեռական ոտնձգության հետաքննությունը,
հիմնավորումը և դատավճիռը կարող են շաբաթներ տևել երբեմն էլ ամիսներ:
Մարդիկ, ովքեր զբաղվում են սեռական բռնություններով, կարիք ունեն լրցուցիչ
ինտենսիվ և մասնագիտացված վերապատրաստման, ինչպես նաև ուժեղ ղեկավարի
այս ծայրահեղ խճճված գործում հաջողության հասնելու համար:

Գործը և թերապևտիկ միջամտություններ

Երեխաների սեռական բռնությունների դեպքում օգնող և թերապևտիկ
միջամտությունները ընտանիքի անդամների հարցում չեն կարող սպասել մինչև
հետաքնննության ավարտը: Տուժածները և նրա ընտանիքի անդամները կարիք ունեն
անմիջական օգնության հենց որ տուժած երեխան բացում է գործը, կամ հենց որ
հետաքննությունն սկսվում է: Երեխայի սեռական բռնության բացահայտումը,
երեխայի համապատասխան պաշտպանությունը և օրենքը ստեղծում են
ճգնաժամային իրավիճակ գրեթե բոլոր ընտանիքներում` թե ներընտանեկան , թե
ընտանիքից դուրս կատարված բռնությունների դեպքում:
Արտաընտանեկան բռնությունների դեպքում ճգնաժամային միջամտությունները ողջ
ընտանիքի անդամների համար և տուժած երեխայի համար անհատապես դառնում են
անհրաժեշտություն: Ծնողի կամ ընտանիքի հետ խորհրդակցելը կարող է հեշտացնել
տուժածի ապաքինումը: Այն կարող է նաև ուժեղացնել ծնողի կարողությունները
երեխային օգնելու և սատարելու հարցում` համոզված լինելով , որ վերջինս
ապահովված է հետագա բռնություններից:
Ներընտանեկան բռնությունների դեպքում միջամտությունները սովորաբար կարող
են բաժանվել 4 էտապի: Ճգնաժամային միջամտության էտապում աշխատողի կամ
թերապևտի աջակցությունը տուժածին օգնում է կայունացնել ընտանեկան
իրավիճակը , ներգրավել ծնողին և հարազատներին երեխային աջակցելու հարցում ,
օգնել ծնողին ղեկավարել ընտանիքը: Ընտանիքի անդամները , որոնք ներգրավված
են ճգնաժամի այս էտապում հավանական է , որ մասնակցեն ինտենսիվ անհատական
և ընտանեկան վերականգնողական աշխատանքների նաև հետագայում:
Երկրորդ միջամտության էտապը ներառում է տուժածի անհատական
վերականգնողական աշխատանքները, ոտնձգություն կատարողին , ծնողին և երբեմն
էլ հարազատներին: Վերականգնողության գլխավոր նպատակնները վերը նշվածների
համար անձնական զգացմունքների տիրապետումն է և տրավմայից ձերբազատումը:
Ոտնձգություն կատարողի համար թերապիայի նպատակն է օգնել նրան հասկանալու
իր անընդունելի վարքագծի տրավմատիկ դրսևորումները, սեփական
գործողությունների համար պատասխանատվություն կրել, օրինականության հետ
գործ ունենալ, զարգացնել իր կարողությունները վարքը կարգավորելու համար և
խուսափել հետագա բռնություններից:
Միջամտության երրորդ էտապում կազմակերպվում են համատեղ կամ ընտանեկան
սեմինարներ, ոտնձգություն կատարողի մասնակցությամբ կամ ոչ, ընտանեկան
հարաբերությունները ավելի սերտացնելու, ընտանիքի անդամների միջև առավել
առողջ փոխհարբերություններ ձևավորելու և ընտանիքի անդամներին սովորեցնելու
ինչպես խուսափել հետագա բռնություններից:
Չորորդ և վերջին էտապում ընտանիքը վերականգնվում է որպես միավոր
ոտնձգություն կատարողի հետ միասին կամ առանց նրա: Եթե վերջինս պետք է
միավորվի ընտանիքի հետ, ինտենսիվ խորհրդատվական օգնություն պետք է
առաջարկվի ընտանիքին պատրաստելու և սովորեցնելու նորից բռնություններ
չկրկնելու համար:
Այս 4 էտապներից յուրաքանչյուրը պետք է առանձին ուսումնասիրվի:

Բարձրացնել այցելուի մոտ անվտանգության և պաշտպանվածության զգացումը: Դա

տեղի է ունենում օգնության, պաշտպանության, միմյանց ճիշտ հասկանալու
միջավայրում` այցելուից պարզելով նրա սպասումները թերապիայի արդյունքից և
ներկայացնելով այն արդյունքները, որոնք դու ես ակնկալում ստանալ: Նաև
սովորացնել նրան այն հատուկ տեխնիկաների շարքը, որոնք կօգնեն վերջինիս
տիրապետել իրեն ծանր և ճնշող էմոցիոնալ իրավիճակներում:
Օգնել այցելուին հասկանալ իր արարքները, նրանց հետևանքները, նրա մոտ
ձևավորել պատասխանատվության զգացում, այն, որ իր ամեն արարքի համար նա է
պատասխանատու, ինչպես նաև մեղքի զգացում իր սխալ արարքների համար: Նաև
ուղղություն ցույց տալ ապագայում նմանատիպ դեպքերի կրկնման դեպքում:
Նպաստել անձնական աճին, ցույց տալ նրան իր ուժեղ կողմերը, զարգացնել դրանք,
զարգացնել աշխատանքի էֆեկտիվությունը:
Համաձայն Բրայերի (1992) խորհրդառուներից շատերի ախտանիշները, ինչպիսիք
են ամնեզիան, դիսոցիացիան, ճնշվածությունը և մտերիմ հարաբերություններից
խուսափումը փորձ է խուսափելու և ժխտելու հոգեկան ցավը: Ընդհանրացնելով
կարող ենք ասել, որ դեպրեսիան կամ հուզական վիճակները կարող են տեղի
ունենալ, երբ բավարարված չեն մի քանի պահանջմունքները, որոնք կապված են
պաշտպանվածության զգացման հետ: Շատ խորհրդառուների մոտ առկա են
աղավաղված գաղափարներ սեռական չարաշահման և ընդհանրապես աշխարհի
վերաբերյալ, որոնք զարգացել են դեռևս իրենց մանկության տարիներին: Որպեսզի
թերապիան լինի արդյունավետ, պահանջվում է անցյալ դեպքերի խորը
ուսումնասիրություն և համեմատում առկա վիճակի ծանր զգացումների հետ,
որպեսզի պարզվի, թե ինչ իմացական գործընթացներ են տեղի ունեցել: Ցավոք սրտի,
խորհրդառուները երբեմն դժվարանում են առանց որևէ բան թաքցնելու պատմեն այն
ամենը, ինչը տեղի է ունեցել տարիներ առաջ: Որպեսզի թերապիան ունենա լավ
արդյունքներ, անհրաժեշտ է, որ թերապևտը ունենա բացառիկ հմտություններ:
Ոչ օրինազանց ծնողները երեխաների սեքսուալ չարաշահման դեպքում դասվում են
մի այլ խմբի: Ի պատասխան չարաշահման դեպքի, նրանք ապահովում են երեխային,
շտապ աջակցում և պաշտպանում նրան` ամբողջովին հերքելով, որ չարաշահումը
երբևէ տեղի է ունեցել և երեխային շտապ մերժում են: Նրանց արարքի պատճառները,
պատասխանները այդ արարքների և վերջիններիս նախատեսումը պայմանավորված
է մարդու տեսակով, ներաշխարհով և սոցիալական գործոնով: Որոշ ծնողների
ճգնաժամին միջամտությունները և կարճատև քննարկումները կարող են բավականին
օգնել նրանց` հաղթահարելու տրավման և ճգնաժամը և ապահովել նրանց
չարաշահված երեխաների պաշտպանությունը: Մյուս ծնողները կարող են կարիք
ունենալ ընդարձակ, ահնատական և խմբային թերապիաների: Դեպքի հետ
աշխատողի դերը ծառայության հանձնման սկզբնական փուլում կայանում է նրանում,
որ հաստատի մտերմիկ հարաբերություններ սեռական չարաշահումը իրականացնող
ծնողի հետ և աջակցի, քաջալերի, որ ծնողն ընդունի իրավիճակն այնպես, ինչպես այն
կա, այսինքն ընդունի իրականությունը: Սկզբնական փուլում շոկը,
անվստահությունը, չհավատալը և մերժումը բնական և սպասված հոգեբանական
պատասխան է դեպի սեռական չարաշահման հայտնաբերումը: Այս ծնողները կարող
են զգալ կոնֆլիկտներ և շփոթության մեջ ընկնել, կարող են չիմանալ` ում կամ ինչին
հավատալ: Շատերին հնարավոր է, որ երկար ժամանակ անհրաժեշտ լինի, և
էմոցիոնալ աջակցության կարիք զգան: Եթե աշխատակիցները ցուցաբերեն
հետևողական և աջակցող վերաբերմունք ճգնաժամային փուլի ընթացքում և
կարողանան ապահովել ամուր աջակցություն` կայունացնելով ընտանիքը,
հավանականությունը, որ ծնողը կմասնակցի թերապիային, մեծանում է: Չափազանց
կարևոր է օգնել ծնողին վերականգնվելու երեխայի հանդեպ մեղքի զգացումից:
Օգնելով ծնողին օգնում ենք երեխային, որը թերապիայի գլխավոր նպատակներից է:
Այնուամենայնիվ, ավարտելով այս, որոշ ծնողներ ստիպված են համաձայնել
պատմել, որ սեռական չարաշահման սկզբնաղբյուր հանդիսանում են անձնական
խնդիրները: Ծնողների պատասխանները և զգացողությունները կարող են կապված
լինել մի քանի գործոնների հետ. շփումները սեռական չարաշահում կատարող ծնողի
և այլ ծնողի միջև, նրանց միջև վստահության և հավատի մթնոլորտը, արդյոք ծնողը
զգում է արհամարհանք մյուս ծնողի կողմից. սեռական չարաշահում կատարած ծնողը
իր մանկության տարիներին արդյոք ենթարկվել է չարաշահման. սպասելի ռիսկը,
վտանգները և կորուստները, եթե նա ընդունում է չարաշահումը և աջակցում
երեխային:
Թերապիան օգնում է ծնողին անել հետևյալը`
Ընդունել կատարված չարաշահումը և վերջինիս արդյունքը ընտանիքի
միասնականության վրա ինչպես է անդրադարձել:
Ընդունել, որ չարաշահումը ենթակա է պատասխանատվության և որ ընտանիքի
մյուս անդամները մեղավոր չեն:
Վերլուծեն և հասկանան իրենց զգացմունքները զայրույթի, կորստի, մերժման,
խոցելիության, մեղքի և ինքնահարգանքի կորստի վերաբերյալ և քննարկեն, թե
գործնականորեն ինչով են հիմնավորված վերջիններս:
Հասկանալու ընտանիքում չարաշահված երեխայի և մյուս երեխաների հանդեպ
իրենց դերը, մշակեն ռազմավարություն պաշտպանելու և աջակցելու երեխային:
Ցուցաբերել ապրումակցում երեխայի հույզերին և օգնել նրան վերականգնվելու:
Քննարկել անձնական անլուծելի խնդիրները` ներառելով սեռական չարաշահման
պատմությունը:
Զարգացնել ունակությունները ղեկավարելու ընտանիքը մյուս անդամի
բացակայության դեպքում, քայլեր ձեռնարկել մշտապես բաժանվելու օրինախախտ
ծնողից և քննարկեն, թե ինչ կպահանջվի և ինչ ռիսկի կդիմեն ընտանիքի
վերամիավորման ցանկության դեպքում:
Ե’վ անհատական, և’ խմբային թերապիայում արդյունավետ ընտրության
հնարավորություն կա: Սկզբնական շրջանում խմբի ներգրավումը կարող է լինել
ավելի արդյունավետ:
Խումբը կարող է հնարավորություն տալ մյուս ոչ օրինազանց ծնողներին խուսափելու
նմանատիպ դեպքերից: Համաձայն Սալթերի (1988). «Այլ ծնողի ներկայությունը, ով
անցել է այս ծանր փորձությունը և ի վիճակի է եղել ելք գտնել, ոգևորում է
մյուսներին»: Խումբը կարող է տեղեկացնել մյուս ծնողին երեխայի սեռական
չարաշահման մասին տիպիկ օրինակներով, ինչպես նաև նրա հետևանքները ու դրա
ընկալումը ընտանիքի մյուս անդամների կողմից, նաև ոչ օրինազանց ծնողի դերը և
պատասխանատվությունը քաջալերելու և պաշտպանելու հարցում:

***
Սեռական չարաշահման ենթարկված երեխային մյուս երեխաները կարող են մի քանի
կերպ արձագանքել` հայտնաբերելով սեռական չարաշահումը: Այդ ռեակցիաները
հետևյալն են`
նրանք կարող են դառնալ մտահոգ և վախենալ, որ իրենք նույնպես կարող են
չարաշահման զոհ դառնալ
նրանք կարող են չհավատալ սեռական չարշահման զոհ դարձած երեխային, կարող
են զայրանալ և մեղադրել նրան ընտանիքում ստեղծված խառնաշփոթության համար:
նրանք կարող են զգալ հիասթափություն և ճնշվածություն:
կարող են մեղքի զգացում ունենալ, չեն կարողանում պաշտպանել իրեն իրենց: Նրանք
իրենց ճնշված են զգում, որ չեն կարողացել հասկանալ, թե ինչ է կատարվել իրենց
շուրջը
չարաշահման հայտնաբերումը կարող է առաջ բերել այն միտքը, որ իրենք էլ մի օր
կհայտնվեն նույն իրավիճակում:
Այդ հնարավոր դեպքերը պետք է ամբողջովին ուսումնասիրվեն թերապևտի և դեպքի
հետ աշխատողի կողմից:
Անհատական և խմբային թերապիան կարող է օգնել հասկանալու զգացմունքները և
հախթահարել վիշտը; Նաև կարող են սովորել, թե ինչպես պաշտպանվեն նման
իրավիճակում և ինչպես օգնեն չարաշահված երեխային:

***

III փուլ: Ամրապնդել ընտանեկան հարաբերությունները

Այս փուլում թերապիայի նպատակն է օգնել ընտանիքի անդամներին վերականգնել
կամ ամրապնդել իրենց փոխհարաբերությունները:
Դա հատկապես կարևոր է այն իրավիճակներում, երբ ընտանիքի ներսում սեռական
չարաշահման դեպքեր են եղել: Հաճախ զգալի աշխատանք է անհրաժեշտ կատարել
ամրապնդելու համար չարաշահված երեխայի հարաբերությունները ընտանիքի մյուս
երեխաների և ոչ օրինազանց ծնողի հետ: Եթե բռնություն կիրառած ծնողը
ակտիվորեն մասնակցում է թերապիային և ընտանիքը ցանկանում է վերամիավորել,
այդ դեպքում զգալի աշխատանք պետք է տարվի երկու ծնողների միջև, ինչպես նաև
երեխայի և օրինազանց ծնողի, որը նույնպես անհրաժեշտ է:
Թերապիայի նպատակները կարող են փոփոխվել` կապված տվյալ ընտանիքի
առանձնահատկություններից, մշակույթից, կառուցվածքից, խնդիրներից և
կարիքներից:
Թերապիան անօրինազանց ծնողի և սեռական չարաշահման ենթարկված երեխայի
հետ հաճախ անհրաժեշտ է: Որի նպատակը ներառում է.
Զարգացնել պարզ և ազնիվ փոխհարաբերությունները, համաձայնության գալու և
լուծելու հիմնախնդիրը:
Ուժեղացնելու երեխայի վստահությունն ու հավատը ծնողի նկատմամբ:
Ամրացնել ծնողի հարգանքը երեխայի մոտ և սովորեցնել ծնողին` ինչպես լինել ավելի
արդյունավետ երեխայի համար:
Քննարկել չարաշահմանը շրջապատող հանգամանքները և զգացմունքները այդ
մասին. օգնել երեխային, որ վստահի ծնողին:
Քննարկել ավելի մտերմիկ հարաբերություններ ստեղծելու ձևերը` օրինակ
գաղտնապահություն, վստահություն:
Օգնել ծնողին ցուցաբերել էմոցիոնալ աջակցություն երեխային և քննարկեն
հետևանքները:
Երբ օրինազանց ծնողի միավորումը դեպի ընտանիք պլանավորված է, ամուսնական
թերապիան էական նշանակություն ունի:
Հասցեագրված հիմնախնդիրը պետք է ներառի.
Օգնել օրինազանց ծնողին արտահայտելու զգացմունքները խանդի, կասկածի,
անվստահության, անզորության, խափված լինելու, զայրույթի վերաբերյալ:
Օգնել բռնություն գործադրած ծնողին ցուցաբերել ապրումացում մյուս ծնողին,
հասկանալ նրա վշտի, սթրեսի պատճառները և մշակի ռազմավարություն լուծելու
որոշակի խնդիրները, որոնք նա ունի:
Օգնել ոչ օրինազանց ծնողին հասկանալու մյուս ծնողի պահվածքը չարաշահման
շրջանում և այն ախտանիշները, որոնք կարող էին պատճառ դառնալ վերջինիս
պահվածքին:
Ընդհանուր համաձայնության գալու միջոցով ոչ օրինազանց ծնողը կարող է
վերահսկել մյուս ծնողի վարքը:
Օգնել զույգին հաստատել ավելի ջերմ, մտերմիկ հարաբերություններ և լուծելու իրենց
միջև ծագած խնդիրները:
Հաստատել համապատասխան ծնողական դերերը և հանրավորություն տալ
օրինախախտ ծնողին ցուցաբերելու աջակցություն ընտանիքին և մյուս ծնողին:
Անհրաժեշտ է երեխայի և ծնողի վարքի ուսումնասիրում, ինչպես են իրար
վերաբերվում և դա պետք է արվի նախքան ընտանիքի վիրավորումը: Այսուհանդերձ,
դժվար է հավատալ, որ ծնողի և երեխայի փոխհարաբերությունները կարող են
լարված չլինել և դժվար է այդ հարաբերություններին դրական ընթացք տալը: Այդ
հարաբերությունները պետք է պլանավորել և ճշգրտորեն հետևել: Դրա նպատակն իր
մեջ ներառում է.
Երեխային հնարավորություն տալ անմիջականորեն հաղորդակից լինելու
օրինախախտ ծնողի զգացմունքներին, վախերին, մեղքի զգացմանը:
Հնարավորություն տալ օրինախախտ ծնողին ցուցաբերելու ապրումակցում երեխայի
ցավին, որն ինքն է պատճառել երեխային:
Ծնողին բերել նրան, որ զգա չարաշահման ողջ պատասխանատվությունը,
ափսոսանքի և մեղքի զգացում առաջանա, և երեխայից անկեղծ ներողություն խնդիր
իր արարքի համար:
Պարզորեն սահմանել ծնողի ու երեխայի միջև փոխհարաբերությունները և ծնողի
համապատասխան վարքը: Եվ արտոնել երեխային հարաբերությունները
չպահպանել այն դեպքում, երբ ծնողը բռնություն գործադրի կամ խախտի
սահմանված նորմերը:
Երեխայի և ծնողի միջև սկզբնական շփումը պետք է իրականացվի խորհրդատուի
միջամտությունը և իրականացվի նամակների, հեռախոսազրույցների միջոցով`
թերապիային զուգընթաց: Դեմ առ դեմ հանդիպումը և շփումը պետք է տեղի ունենա
գրասենյակում` թերապևտի ներկայությամբ և միայն այն ժամանակ, երբ երեխան
պատրաստ է հանդիպմանը: Մինչ երեխայի և ծնողի հանդիպումը խլում է երկար
ժամանակ և պահանջում է երկար նախապատրաստում:
Որոշ դեպքերում երեխան կարող է մերժել հանդիպելու ծնողին: Այդ պատճառով
հարկադիր հանդիպումը երեխայի և ծնողի միջև կարող է լինել տրավմատիկ երեխայի
համար և չպետք է տեղի ունենա:
IV Փուլ: Վերամիավորում
Ընտանիքի վերամիավորման մասին որոշումը կախված է թերապիայի
արդյունքներից և հատկապես օրինախախտ ծնողի վարքի փոփոխությունից:
Գլխավորապես վերջինս տեղի կունենա, երբ չարաշահված երեխան տանը ապահով
լինի:
Ընտանիքի անդամները պետք է ճանաչեն չարաշահումը և պետք է օրինախախտ
ծնողից պահանջեն պատասխանատվություն:
Ծնողին պետք է դրդեն դադարեցնելու բռնությունները:
Երեխան պետք է ի վիճակի լինի բացեիբաց խոսել չարաշահման մասնի մյուս ծնողի
հետ:
Երեխան պետք է տեղյակ լինի, թե ինչպիսի զգացողություններ ունի ծնողը
չարաշահման հետ կապված և պետք է կարողություն ունենա իրեն պաշտպանելու
համար:
Օրինախախտ ծնողը պետք է հասկանա, թե ինչ հետևանքներ է ունեցել իր արարքը
ընտանիքի մյուս անդամների վրա և ներողություն խնդրի երեխայից ու մյուս ծնողից:
Ծնողը պետք է հասկանա իր արարքի դրդապատճառները, վարքը:
Ոչ օրինախախտ ծնողը պետք է զարգացնի համապատասխան ծնող-երեխա
հարաբերությունները և ունակություն պետք եղած դեպքում պաշտպանելու
երեխային:
Ընտանիքի անդամները պետք է պահպանեն գաղտնիություն ընտանիքի
սահմաններից դուրս չարաշահման մասին խոսելիս, այն պետք է մնա որպես
ընտանեկան գաղտնիք: Թերապևտները հաճախ մերժում են ընտանեկան նորմերը,
օրինակ, որ երեխային և ծնողին չեն թույլատրում լինել մենակ նույն վայրում,
պակասեցնել ծնողի և մյուս երեխաների մտերմությունը, դռներին փականներ
տեղադրել, չթողնել, որ ծնողը օգնի երեխային հագնվել կամ լողանալ կամ երեխային
տանելու զբոսանքի, ինչպես նաև երեխաների խնամքը չվստահել ծնողին:
Ընտանիքի անդամները պետք է մշակեն արդյունավետ և համապատասխան շփման
տեխնիկաներ:
Ծնողական զույգը կարող է մտերմիկ հարաբերությունների միջոցով ճանաչել
երեխայի կարիքները և անհանգստության պատճառները:
Ընտանիքի անդամները պետք է հիշեն, որ անհրժեշտ է չթուլացնել զգոնությունը
ծնողի հանդեպ և ամենաչնչին շեղումների դեպքում ծնողի և ընտանիքի
վերամիավորումը դադարեցվի:
Նախքան ընտանիքի վերամիավորման մասին որոշում կայացնելը պետք է հաշվի
առնել ապագայում չարաշահման վտանգի աստիճանը: Որոշումը` արդյոք ընտանիքը
կվերամիավորվի, մեծապես կախված է օրինախախտ ծնողի ունակությունից
ղեկավարելու իր վարքը դեպի չարաշահումը և պատրաստակամությունը ընդունելու
ուրիշների օգնությունը: Ռիսկի գործոնը պետք է ուսումնասրիվի նախքան ընտանիքի
վերամիավորումը:
Արդյո՞ք ծնողը ընդունում է, որ ինքը շարունակում է վտանգ ներկայացնել:
Բարձր ռիսկ. Նա զգում է, որ այլևս վտանգ չի ներկայացնում երեխաների համար և որ
նա այլևս երեխաների հանդեպ սեռական ոտնձգություններ չի կատարի երեխաների
հանդեպ:
Պատասխանի այս ձևը նշում է, որ նա չարաշահման պատճառով այնքան էլ իրեն
մեղավոր չի զգում և այս դեպքում անհրաժեշտ է հսկումը ուժեղացնել:
Միջին ռիկս. Ծնողը համաձայնում է, որ չարաշահումը կրկնվի, բայց նա ոչինչ չի
ձեռնարկում այն կանխելու համար:
Ցածր ռիկս. Ծնողը հասկանում է, որ չարաշահման ռիսկը շարունակվում է և նա
զարգացնում ու իրագործում է միջոցներ այն ապագայում կանխելու նպատակով:
Արդյո՞ք օրինախախտ ծնողը մշակում է ռազմավարություն ներկայացնելու կամ
կանգնեցնելու սեռական երևակայությունները, մտքերը երեխաների վերաբերյալ:
Բարձր ռիսկ. ծնողը ժխտում է, որ ինքն ունի այդպիսի մտքեր և ոչ չի պատրաստվում
կանգնեցնել կամ նվազեցնել այդ մտքերը և երևակայությունը երեխաների մասին:
Միջին ռիսկ. ծնողը գիտի մեթոդներ, որոնց միջոցով կարող է այլևս չմտածել
երեխաների չարաշահման մասին, բայց դրանք ոչ միշտ է հաջողվում իրականացնել:
Ցածր ռիսկ. ծնողը պարզորեն նկարագրում է իր ռազմավարական ծրագիրը և այն
պատճառը, թե ինչու է դիմում դրանց:
Ծնողն արդյո՞ք ընդունում է, որ այլ մարդիկ կարող են օգնել և խորհուրդ տալ նրան,
որպեսզի կարողանան վերահսկեն իրեն:
Բարձր ռիսկ. ծնողը զայրանում է այն մտքից, որ իր վարքը պետք է վերլուծվի և
համապատասխանխորհուրդ տրվի իրեն մասնագետների կամ այլ անձանց կողմից և
մերժում է խորհրդատվությունը:
Միջին ռիսկ. ծնողը չի սիրում խորհուրդներ ստանալ, բայց հաշտվում է դրա հետ,
քանի որ գիտի, որ անհրաժեշտ է:
Ցածր ռիսկ. ծնողը հասկանում է, որ ինքն ունի վերահսկման կարիք և վերջինս օգնում
է նրան պաշտպանվել սեռական ոտնձգությունից:
Արդյո՞ք ծոնղը հասկանում է իր արարքի հետևանքները` ներառյալ իրեն
հետազոտումն ու պատիժը:
Արդյո՞ք նա այդ համարում է անհրաժեշտ պատճառ:
Բարձր ռիսկ. օրինախախտ ծնողը զայրանում է այն միջամտությունից, որը
ցուցաբերվում է իր գործողությունների հանդեպ և չի ընդունում այն հանգամանքը, որ
ինքը պետք է դատվի չարաշահման համար:
Միջին ռիսկ. ծնողը ընդունում է միջամտությունը և համարում է կարևոր իր
գործողությունները կանխելու համար, սակայն դժգոհում է պատժի ձևից և դրա
հետևանքներից:
Ցածր ռիսկ. ծնողն ընդունում է իրավական միջամտությունը չարաշահման համար և
վստահ է, որ պատժի միջոցով նա ի վիճակի կլինի փոխվել: Նա գտնում է, որ
համապատասխան միջոցներ կիրառելու դեպքում չարաշահումը կարող կրկնվել:
Արդյո՞ք ծնողն ընդունում է չարաշահման ողջ պատասխանատվությունը իր վրա:
Բարձր ռիսկ. ծնողը շարունակում է մեղադրանք ներկայացնել իրեն պատժելու
հարցում և մեղադրում է դատարանին, ընտանիքի անդամներին, դեպքի հետ
աշխատողին, ոստիկանությանը:
Միջին ռիսկ. ծնողը բանավոր կերպով ճանաչում է չարաշահման
պատասխանատվությունը, բայց սկսում է մեղադրել ուրիշներին:
Ցածր ռիսկ. ծնողը չարաշահման ողջ պատասխանատվությունը զգում է իր վրա:
Որպեսզի պատասխանեն այդ հարցերին, հավաքվում են ճշգրիտ տեղեկատվություն,
որտեղ մեծ է թերապևտների դերը, որոնց նպատակն է հասնել որոշակի վարքային
փոփոխության:
Եթե ծնողը չի մասնակցում թերապիային, ապա ռիսկի հավանականությունը
մեծանում է: Առանց պարզ և ազնիվ հարաբերությունների վերամիավորումը չի կարող
իրականացվել: Նույնիսկ եթե ընտանիքի անդամներն ունենան միասնական
նպատակ, որն ուղղված լինի ընտանիքի վերամիավորմանը, լավ արդյունքներ
ստանալը բավականին դժվար է: Գործողություն, որն ուղղված է վերամիավորմանը,
պետք է լինի պլանավորված, կարգված և դեպքի հետ աշխատողի, և թերապևտների
անմիջական խորհուրդների միջոցով: Ընտանիքի անդամները պետք է կանոնավոր
կերպով հետևեն ընտանիքի վերամիավորմանն ուղղված պրոցեսին: Նախքան
վերամիավորումը սկսելը, պետք է տեղի ունենա հետևյալը.
Ընտանիքը պետք է ունենա հստակ պլան, այն զարգանա որպես խումբ, միասնություն,
թերապևտների աջակցության շնորհիվ: Ընտանիքի անդամները պետք է հասկանան
սեռական չարաշահումը իրենց ընտանիքի շրջանակներում և հասկանան
դինամիկան, դեպքերը, իրավիճակները, որոնց ընթացքում տեղի է ունեցել
չարաշահումը: Պլանի մեջ մտնում են նաև յուրահատուկ գործողություններն այն
դեպքում, եթե նախորդ դեպքերը կրկնվեն. դրանք ներառում են անհրաժեշտության
դեպքում շտապ օգնության կանչ թերապևտից, ոստիկանությունից, մյուս ծնողից,
հարևաններից: Երկու ծնողն էլ պետք է նախապատրաստեն երեխաներին, որ
այսուհետև պետք է շարժվեն ընտանիքի շահերից բխող պլանով և որ այդ
գործողությունները օգտակար են ընտանիքի համար: Պլանում պետք է ճանաչեն նաև
այն դեպքերն ու վիճակները, որոնք կազմում են «բարձր ռիսկ» և երաշխավորեն, որ
դրանք տեղի չեն ունենա: Պետք է պաշտպանեն և աջակցեն ոչ միայն սեռական
չարաշահման ենթարկված երեխային ,այլ մյուս երեխաներին էլ, որոնք համարվում
են սեռական չարաշահման հավանական թեկնածուներ:
Օրինախախտ ծնողը պետք է կարողանա ժամանակին կանխել այն իրավիճակները,
որոնք նրան կտանեն նախկին վիճակին: Ծնողը հանձն է առնում
պատասխանատվության կոչ իր վարքի, գործողությունների, գաղափարների համար
և հարկ եղած դեպքում իր սեփական նախաձեռնությամբ կանչելու թերապևտին և
շարունակելու կանոնավոր, խմբակային թերապիան: Ընտանիքի անդամները պետք է
հասկանան և աջակցեն ինքնավերահսկման գործընթացին:
Վերամիավորման արդյունքը միայն որոշ ժամանակ անց ի հայտ գալիս, քանի որ
սկզբնական շրջանում ծնողը կարող է ձևացնել և թաքցնել իր իրական դեմքը:
Վերամիավորումը աստիճանաբար տեղի ունեցող գործընթաց է, որը կարող է ունենալ
բավական երկար ժամանակահատվածում: Ընտանիքի անդամները պետք է
կանոնավոր կերպով մասնակցեն ընտանեկան թերապիային, որի ընթացքում
քննարկում են իրենց հուզող խնդիրները, տալիս են դրանց լուծումները:
Ոչ միշտ է ստացվում, որ վերամիավորումը հաջող ավարտ է ունենում: Ասյտեղ կան
մի քանի նպատակներ, որոնց թերապևտը պետք է իրականացնի նախքան
վերամիավորումը: Եվ շատ ընտանիքներ չեն ջանում իրականացնել վերջիններս,
որոնք կբերեն ընտանիքի վերամիավորմանը: Սակայն թերապիան օգնում է
ընտանիքի անդամներին վերականգնվել և վերահաստատվել սեռական
չարաշահումից հետո նույնիսկ այն դեպքում, երբ վերամիավորումը երբեք տեղի չի
ունենա:
Թերապևտները որոշ դեպքերում կիրառում են հետևյալը. ընտանիքում իշխանության
և դերերի փոփոխություն են կատարում` ելնելով ընտանիքի շահերից:
Սեռական չարաշահում կատարած շատ ընտանիքներում գլխավորը, ընտանիքի
պահողը հենց օրինախախտ ծնողն է, իսկ դուստրը կամ երեխաները սեռական
չարաշահման զոհերն են: Եվ առողջ ընտանիքում ծնող-երեխա
հարաբերություններում իշխանությունը ծնողի ձեռքում է: Նմանատիպ
իրավիճակներում ծնողը չարաշահում է այն իշխանությունը, որն ինքն ունի:
Չարաշահումից հետո ընտանիքում նրա դերը և իշխանությունը պետք է նվազի:
Սակայն դա գրեթե երբեք հնարավոր չէ: Իսկ ամենալավ ձևը երեխային
պաշտպանելու այն է, որ իշխանությունը տալ ոչ օրինախախտ ծնողին: Այլ խոսքով,
մենք պետք է նշանակալից ձևով փոփոխենք ընտանիքի դինամիկան` նվազեցնելով
օրինախախտ ծնողի դերը և սահմանափակելով որոշ գործողություններ:
Հաճախ անհրաժեշտ է ստեղծել իրավիճակներ, որի միջոցով ծնողը դառնա անզոր,
անուժ և փոփոխություն տեղի ունենա ընտանիքի առաջնորդի դերում` այն ստանձնի
մյուս ծնողը: Սակայն դա ոչ միշտ է անհրաժեշտ լինում, քանի որ հաճախ օրինավոր
ծնողները իրենք են սկսում զիջել իրենց դիրքերը և ընտանիքում երկրորդական դեր
կատարում:
Դեպքի ավարտ
Երեխայի սեռական չարաշահման դեպքերի արդյունքները կարող են տարբեր կերպ
լինել, հաշվի առնելով այն հանգամանքը, որ նրանցից յուրաքանչյուրը տարբեր
հանգամանքներում է տեղի ունեցել և եզակի է: Գլխավոր նպատակը կայանում է
նրանում, որ երեխան հետագա չարաշահումներից պաշտպանված լինի:
Գոյություն ունեն մի քանի ձևեր, որոնց միջոցով դա իրականանում է.
Ոչ օրինախախտ ծնողը վերջ է դնում մյուս ծնողի հետ շփմանը` դրանով
պաշտպանելով երեխային հետագա չարաշահումից:
Օրինախախտ ծնողը բնակություն է հաստատում այլ վայրում և նվազում է հետագա
չարաշահման հնարավորությունը:
Ընտանիքը ներկայացնում է իր անելիքները, նպատակները և հավաստիացնում, որ
երեխաները պաշտպանված կլինեն և վերամիավորվում է:
Երեխան մշտապես բնակություն է հաստատում որևէ հարազատի կամ խնամակալի
մոտ, ով հնարավորություն ունի պաշտպանելու երեխային ծնողից:
Ծնողը զրկվում է ծնողական իրավունքից և երեխան տեղափոխվում է որդեգրյալ
ընտանիք:
Լինում են դեպքեր, երբ դեպքի արդյունքը կասկածելի բնույթ է կրում: Օրինակ` դեպքի
հետ աշխատողը կարող է համոզված չլինել այն հարցում, որ երեխայի
փոխհարաբերությունները ծնողների հետ կայացած են: Օրինախախտ ծնողը կարող է
շարունակել շփումը մյուս ծնողի հետ այն դեպքում, երբ նա բանտում է: Դեպքը կարող
է փակվել դատարանի միջամտությամբ, եթե երկարատև թերապիան չի տալիս
սպասված արդյունքը: Կասկածելի հանգամանքներում դեպքի ավարտը շատ դժվար է
և խնդիրներ է ստեղծում դեպքի հետ աշխատողի համար: Երբեմն դեպքը փակվում է
նույնիսկ այն դեպքում, երբ իր մեջ ռիսկ է պարունակում:
Ոչ օրինախախտ ծնողի գիտելիքները կարող են օգնել նրանց հասկանալու վաղ ռիսկի
շրջանը և փնտրելու համապատասխան օգնություն:Այս պայմանների դեպքում
հետագայում կնվազի չարաշահման հավանականության ռիսկը.
ոչ օրինախախտ ծնողը գիտակցում է իր` երեխայի հանդեպ ողջ
պատասխանատվությունը և գիտի, թե ում կամ ինչ ծառայությունների օգնությանը
կարող է դիմել հետագայում,եթե անհրաժեշտ լինի
երեխան հավատում է այն փաստին , որ չարաշահումը սխալմունք է եղել
երեխան պետք է իմանա , որ ունի իրավունք պաշտպանվելու և պաշտպանված
լինելու
ոչ օրինախախտ ծնողը, չարաշահված երեխան և ընտանիքի մյուս երեխաները
փորձում են վերհիշել այն շրջանը ,երբ տեղի է ունեցել չարաշահումը և ծնողի վարքը
այդ շրջանում և օգտագործում են այդ գիտելիքները` հետագա չարաշահումներից
խուսափելու համար
Ամփոփում
Սեռական հարաբերությունները կենսաբանական երևույթ է, որն իր մեջ
պարունակում է կարևոր նշանակություն:Հաջող սեռական հարաբերությունների
հիմքում ընկած է մարդու տեսակը ,դասը ,որակը և ինչպես են վերաբերում
վերջինիս:Սեռական հարաբերություններից հաճույք ստանալը և մարդկային կյանքին
շարունակություն տալը բավականին մեծ դրդապատճառ է ,որ ստիպի մարդկանց
անել վերջինս:Երեխայի սեռական չարաշահումը անբարոյական և պաթոլոգիկ
երևույթ է: Դա մարդկանց կողմից սահմանված նորմերի խախտում է ,որը ներառում է
հետևյալը`
վաղաժամ սեռական հարաբերությունները և սեռական հարաբերությունների
անհամապատասխանացումը վտանգ է ներկայացնում երեխայի համար
սեռական հարաբերություններ ունենալը նախքան սեռական օրգանների զարգացումը
վտանգավոր է երեխայի հետագա ֆիզիկական զարգացման համար
սեռական հարաբերություններից առաջ երեխան պետք է ունենա հնարավորություն
հասկանալու ,ըմբռնելու այն, էմոցիաներ զգալու:Վերջինիս բացակայությունը կարող
է առաջացնել լուրջ հետևանքներ
չարաշահումից հետո երեխան կարող է ունենալ լուրջ խնդիրներ չափահասների և այլ
երեխաների հետ հարաբերություններում

Գիրք 2 էջ 225-437

Մաս 1
Խմբագրել և ձևավորել տեքստը 225-237- ստուգել, լրացնել, շատ անտեղին
կրճատումներով է արված
Ընդհանուր հասկացությունը

Կան սոցիալական աշխատանքի հատուկ հմտություններ,որոնք վերաբերում են

երեխայի պաշտպանությանը և բարեկեցությանը: Երեխայի պաշտպանությամբ
զբաղվող սոցիալական աշխատողները պետք է միջամտեն և երաշխվավորված լինեն ,
որ երեխաները պաշտպանված են ծնողների և իրենց մասին հոգ տանող այլ անձանց
կողմից կոպիտ և վատ վերաբերմունքից:Հնարավորության սահմաններում պետք է
երեխային զերծ պահեն սթրեսներից և նմանատիպ իրավիճակներից:Դեպքի հետ
աշխատողները պետք է հզորացնեն ընտանիքները, նրանց մեջ զարգացնեն
փոփոխվելու ունակություն և լինեն հմուտ հիմնախնդիր լուծելու հարցում:Երեխայի
պաշտպանությունը ենթադրում է կատարել այնպիսի միջամտություն,որի ժամանակ
ընտանիքը կատարի ներդրումներ փոփոխվելու պրոցեսում:Ընտանիքում
փոփոխության ցանկություն առաջացնելը հեշտ է այն դեպքում երբ ծնողները
գիտակցում են ,որ իրենց երեխաներին վտանգ է սպառնում և իրենք կարող են մեծ
ներդրում ունենալ նրանց պաշտպանելու հարցում: Ցավոք շատ քիչ ընտանիքներ են
հոժարակամ ընդունում փոփոխվելու միտքը:Շատ ընտանիքներ , որոնց փորձում են
օգնություն ցուցաբերել, երբեմն չեն հավատում վերջինիս և մերժում են այն` գտնելով,
որ իրենց երեխաներին իրավունք ունեն դաստիարակել միայն իրենք և ոչ ոք չի կարող
նրանց հասկանալ ավելի լավ, քան իրենք:Այդ պատճառով էլ երեխայի
պաշտպանությունը իրենից էական խնդիր է ներկայացնում:Երբ երեխան գտնվում է
վտանգի և ռիսկի տակ և չի կարող դուրս գալ այդ իրավիճակից նախքան
աշխատողները չմիջամտեն, ապա այդ դեպքում հաշվի չեն առնվում ընտանիքի
անդամների վերաբերմունքը և թե ինչ հետևանք կունենա ծնող-երեխա
փոխհարաբերությունները` երեխայի պաշտպանության իրավունքը վեր դասելով
ամեն ինչից:Դրանով է , որ ընտանիքում երեխայի պաշտպանությամբ զբաղվող
սոցիալական աշխատանքը տարբերվում է մյուս բոլոր ոլորտներից, որտեղ այցելուն
իշխանության և ինքնուրույն որոշումներ կայացնելու իրավունք ունի:Հմուտ
սոցիալական աշխատողները պետք է իմանան երբ և ինչպես միջամտեն
իրավիճակը :Ընտանիքի հետ սոցիալական աշխատանքում սոցիալական
աշխատողների կողմից ցուցաբերվող իշխանությունը կարող է դժվարություն ստեղծել
միջամտությունը շարունակելու հարցում:Ընտանիքի հետ սոցիալական աշխատանքը
ունի հետևյալ մոտեցումները.
ընտանիքը դիտվում է որպես մեկ ընդհանուր միավոր և համարվում է գլխավոր
օջախը, որն ընդունում է ծառայությունները
ընտանիքը ներգրավվվում է մի նպատակի շուրջ` քննարկվում են ընտանիքի ուժեղ
կողմերը, ռեսուրսները,հնարավորությունները
ընտանիքը տարվում է այն ուղղությամբ,որը փոխշահավետ է բոլոր անդամների
համար
ընտանիքի անդամները զարգացնում են իրենց ներուժը
ընտանիքի հետ աշխատանքում սոցիալական աշխատողը պետք է կատարի
հետևյալը
հասկանալ երեխայի կարիքները,երբ է ռիսկի ենթարկվում , դրանից խուսափելու
մեթոդները
ամեն մի փոփոխության գնալիս պետք է համոզված լինի երեխայի պաշտպանության
հարցում
աշխատանք տանի ծնողների, ընտանիքի մյուս անդամների հետ` երեխայի առողջ
զարգացման նպատակով
ներկայացնի երեխայի հետագա զարգացման պլանը ընտանիքի անդամներին
պետք է գործեն` հաշվի առնելով ընտանիքի մշակութային
առանձնահատկությունները ,չվնասելով դրանք
մասնակցի ընտանիքի անդամների միջև ավելի հարաբերությունների ստեղծմանը

Դեպքի օրինակ
Սուսան Ֆորեսթեր և Ջոն, տարիքը`9
Ս. Ֆորեսթերը ամուսնուց բաժանված 29տ. մայր է ,ով ապրում է 2 երեխաների հետ`
Ջոնի 9տ. և ՈՒենդիի`4տ.:Նա ապրում է նպաստների և հասարակության օգնության
միջոցով: Ջոնը հաճախում է դպրոց, իսկ ՈՒենդին` մանկապարտեզ:
Դպրոցի բուժքույրը զանգում է երեխայի պաշտպանության հարցերով զբաղվող
գործակալութուն` տեղեկացնելով ,որ Ջոնը դպրոց է եկել ճակատին և մարմնի այլ
մասերին հասցված կապտուկներով և ասել է,որ ընկել է հեծանիվից:Բուժքույրը
հասկացել է,որ վերջինս ընկնելու հետևանք չէ, և Ջոնը սկսել է լաց լինել և պատմել, որ
մայրն է իրեն հարվածել այն ժամանակ,երբ չի կերել նրա եփած կերակուրը:Նաև ասել
է ,որ մայրը հաճախ է իրեն ծեծել,երբ նյարդայնացած է եղել:
Դեպքում նկարագրվում է երեք մասնագետների` երեխայի պաշտպանության
հարցերով զբաղվող աշխատակցի, սոցիալական աշխատողի և սոցիալական
ապահովության հարցերով զբաղվող աշխատակցի այցելությունները Սուսան
Ֆորեսթերի բնակարան Ջոնի խնդրով և 3 տարբեր մոտեցումներ այդ հարցի
շուրջ:Առաջին աշխատողը առանձնահատուկ նշում է Ջոնի վիճակի լրջության մասին,
չի դրսևորում ապրումակցում` շարունակ օգտագործելով «դուք չարաշահել եք ձեր
երեխային» արտահայտությունը,երբ քննարկում էին Ջոնի վնասվածքները:Նրա
մեղադրանքները չարաշահման վերաբերյալ ավելի զայրացրին տիկնոջը և նա ավելի
օտարեց տիկնոջը իրենից և հնարավորություն չտվեց նրան
համագործակցելու:Երկրորդ մասնագետը ապրումակցում ցուցաբերեց, բայց մի քանի
անգամ շեշտեց ,որ նա պատասխանատու է Ջոնի վնասվածքների համար:Այդ քայլով
իսկ մեծացնելով ապագայում կրկնելիության ռիսկը:Երրորդ մասնագետը քաջալերեց
ծնողին ,ասաց ,որ բոլոր ծնողներն էլ զայրույթի պահին իրենց երեխաներին
հարվածել են, և առաջարկեց համագործակցել,որ նմանատիպ դեպքեր չկրկնվեն:

Փոխհարաբերությունների կայացումը
Փոխհարաբերությունների կայացմանն ուղղված աշխատանքն իր բնույթով
տարբերվում է այլ հիմնախնդիրներ լուծող աշխատանքներից:Դա, դեռևս
սոցիալական աշխատանքի զարգացման սկզբնական փուլից սկսած, դեպքի հետ
աշխատանքի բնորոշ առանձնահատկություններից է եղել:Գորդն Համիլթոնի կողմից
են սահմանվել այդ փոխհարաբերությունները և հետևյալն են`դեմոկրատական
կառուցվածքը մեջբերում է, որ իրական փոխհարաբերությունները ենթադրում են
պատասխանատվության զգացում 2 կողմերի միջև իրար հետ շփվելիս , մյուսի
իրավունքների գիտակցում,զգացումը ,որ իրենք տարբեր կերպ են նայում կյանքին:
Մասնագիտական ճիշտ մոտեցումը պայմանավորված է այցելուի կարիքների ճիշտ
ըմբռնմամբ:Սոցիալական աշխատողը պետք է լինի անկեղծ,այցելուին սրտակից:Նա
պետք է պատրաստ լինի մտնելու ուրիշի զգացմունքների աշխարհը,պատրաստ լինի
լսելու նրանց տեսակետըները խնդիրների վերաբերյալ և պատրաստ լինի լուծելու
դրանք(Համիլթոն 1940):
Դեպքի հետ աշխատանքում փոխհարաբերությունները փոփոխությունների հիմք են
հանդիսանում և կարևոր դեր են կատարում:Պրոֆեսիոնալ փոխհարաբերությունները
բնութագրվում են որպես լավ միջոց` հանդիպելու իրենց կարիքներին: Այս
հարաբերություններում աշխատակիցը հանդիսանում է որպես ուսուցիչ կամ ակտիվ
լսող, նաև առողջ քննքդատ և դաշնակից: Եթե ընտանիքի անդամները վստահում և
հավատում են աշխատողին, ավելի շուտ են պատրաստ ընդունելու նրա
առաջնորդությունը:Եթե նրանք հարգում են աշխատակցին, նրանք կնմանեցնեն
իրենց վարքը աշխատողի վարքին;Շատ մարդիկ վախենում են պատմել կարևոր
տեղեկությունները այլ մարդկանց այնքան ժամանակ, մինչ հասկանում ենք, որ լսողը
ազնիվ նպատակներ ունի, ուզում է օգնել իրենց : Սակայն լինում են դեպքեր, երբ
այցելուն ոչ մի կերպ չի վստահում աշխատողին ,վախենում է պատժվել այն
արարքների համար ,որոնք թույլ է տվել նախկինում և դրանց բացահայտումը նրանց
սարսափելի է թվում:
«Դիմադրում» տերմինն օգտագործվում է նկարագրելու համար այցելուի բացահայտ
չցանկանալը մասնակցելու դեպքի հետ աշխատանքին:Դիմադրումը կարող է
արտահայտվել և հայտնի դառնալ նրանց պահվածքից, պատասխաններից և
վարքից:Նրանք կարող են մերժել աշխատողներին,տուն չթողնեն և չզրուցեն
վերջինններիս հետ,ցուցադրեն բացահայտ թշնամական վերաբերմունք և
զայրույթ,մերժեն խոսել խնդիրների մասին,իրենց խնդիրների համար մեղադրեն այլ
անձանց և դրանք բարդեն ուրիշի վրա,ստեն իրենց իրավիճակի մասին և այլն:
Երեխաների պաշտպանության հարցում ընտանիքի անդամի դիմադրումը բնական և
նորմալ է համարվում,քանի որ հայտնվում է «ինչ-որ» անծանոթ,որը փորձում է
քննարկել նրանց ծնողական իրավունքները,սովորեցնում է, թե ինչպես վերաբերեն
իրենց երեխաներին, և նրանց կարծիքով վնասում է իրենց:Չեն տրամադրում
տեղեկատվություն, քանի որ կարծում են ,որ այն իրենց դեմ կոգտագործվի և իրենցից
կխլեն երեխաներին, որը հաճախ իրողություն է դառնում:Վերջապես այն, որ նրանք
խուսափում են փոփոխությունից,չնայած իրենց ներկա իրավիճակում դժբախտ են
զգում:

Կիրառումը
Անհատական աշխատանքի ընթացքում չափազանց կարևոր են սոցիալական
աշխատողի և ընտանիքի փոխհարաբերությունները: Ընտանիքի հետ առողջ
փոխհարաբերությունների հաստատումը պարզ ու ազնիվ հաղորդակցություն են
ապահովում և խթան են հանդիսանում խնդրի համատեղ լուծման
համար:Վստահության ձևավորումը,հետևողական և փոխադարձաբար հարգալից
վերաբերմունքը ընտանիքի անդամների և սոցիալական աշխատողի միջև
նվազեցնում է,երբեմն նաև կարող է վերացնել դիմադրողականությունը:
Սոցիալական աշխատողը պետք է առաջին քայլը անի ընտանիքի անդամների
միջև բարեկամություն հաստատելու համար: Սոցիալական աշխատողի կողմից այս
բարեկամությունը զարգացնելը կոչվում է «ընտանիքի նախապատրաստում»
(«engaging the family»):Նախապատրաստումը ենթադրում է հետևյալը.
Սոցիալական աշխատողը պետք է ազնիվ ու անկեղծ լինի ընտանիքի անդամների
հետ փոխհարաբերություններում:Սա կօգնի,որ ընտանիքը չվախենա և չդառնա
անտեղյակության զոհ:
Սոցիալական աշխատողը պետք է տեղեկացնի ընտանիքին,որ նրանք պետք է
ակտիվորեն մասնակցեն ամբողջ պլանավորման ու որոշումներ կայացնելու
գործընթացին և ընտանիքից ակնկալվում է խնդրի լուծման հարցում ղեկավար դիրքի
ստանձնում:Սրանով նվազեցվում է ընտանիքի անդամների անոգնականության և
վերահսկողության կորստի զգացումը:
Սոցիալական աշխատողը պետք է ընտանիքին ապահովի«ուղեցույցով» (ինչն է
առավել նպատակահարմար,ինչը` ոչ):Սոցիալական աշխատողը պետք է պարզ
բացատրի ինչպիսի օգնություն կաչող է ապահովել և ինչպիսին կարող են լինել դրա
հետևանքները:Սա կոգնի ընտանիքներին հասկանալ,թե ինչու է Սոցիալական
աշխատողի միջամտությունը անհրաժեշտ և թե որքանով հետագայում կարող է
նվազել անհանգստությունը և անորոշությունը:
Սոցիալական աշխատողը պետք է ազնիվ լինի ընտանիքի հետ և ընդունի նրանց
զայրույթը,հուսախաբությունը,թշնամությունը և դիմադրությունը: Սոցիալական
աշխատողը պետք է համաձայնի,որ դա նորմալ երևույթ է նա պետք է հասնի նրան,որ
ընտանիքը այնքան հարմար ու անկաշկանդ զգա իրեն,որ հնարավոր լինի աշխատել
համագործակցելով:Նա պետք է հնարավորինս քաջալերի,որպեսի ընտանիքի
անդամները կարողանան բանավոր արտահայտել իրենց զայրույթն ու
անհանգստությունը:
Օրինակ.- Ես գիտեմ,որ դուք շատ եք զայրանում այս առիթով:Դա ինձ կօգնի
հասկանալ,թե ինչն է առավել անհանգստացնում ձեզ:

-Շատ ընտանիքների թվում է,թե ինչ-որ մեկը մեղադրում է իրենց ինչ-որ

հանցանքի մեջ: Ես այստեղ չեմ ձեզ մեղադրելու կամ դատելու համար: Ես հավատում
եմ,որ ծնողը չի ցանկանում վնասել իր զավակին: Ես այստեղ եմ,որպեսի օգնեմ
հասկանալ,թե ինչու է սա պատահել և տեսնել,թե ինչ կարող ենք անել որպեսզի նման
դեպքերը չկրկնվեն:
5. Սոցիալական աշխատողը պետք է անընդհատ կրկնի որ իրեն կարելի է լիովին
վստահել:Սա,իհարկե,պետք է անել կլիենտի մշակույթը հասկանալուց հետո:
6. Սոցիալական աշխատողը պետք է մատնանշի այցելուի կարողությունները,ցույց
տա,որ նա ինքնույրույն կարող է դուրս գալ ստեղծված իրավիճակից:
7. Սոցիալական աշխատողը պետք է հասկանա,պաշտպանի և օգտագործի
ընտանիքի կարողությունները:
8. Սոցիալական աշխատողը պետք է անհատական աշխատանքի ամբողջ
գործընթացին ներառի ընտանիքի անդամներին: ընտանիքի անդամներին պետք է
քաջալերի, որ նրանք խնդրի լուծմանը ներդնեն իրենց ողջ կարողությունները:

Սոցիալական աշխատողի ղեկավար դերը.

Չնայած, որ սոցիալական աշխատողը ամեն կերպ աշխատում է խնդրի լուծմանը

ներգրավել ընտանիքի անդամներին,սակայն հաճախ ընտանիքը կարող է սա
ընդունել որպես սոցիալական աշխատողի գերակայություն,ինչը կխանգարի նրանց
միջև առողջ փոխհարաբերությունների հաստատմանը: Առաջինը,որ ծնողների մտքով
անցնում է,հետևյալը.
«Եթե ես ձեզ պատմեմ իմ բոլոր խնդիրների մասին,ակնհայտ է,որ դուք կհեռացնեք
ինձնից երեխաներիս»:
 Ընտանիքի հետ աշխատելիս անհրաժեշտ է անհատական աշխատանքի
տեխնիկաները օգտագործելու թույլտվություն ունենալ: Անհրաժեշտ է ամեն կերպ
խուսափել դերային կոնֆլիկտներից`սոցիալական աշխատողը որպես օգնող և
ղեկավար:
1. Սոցիալական աշխատողը պետք է հստակ ներկայացնի այն
կազմակերպությունը, որի ներկայացուցիչն է ինքը, այդ կազմակերպությանը
ծառայությունները և Սոցիալական աշխատողի դերը: Սոցիալական աշխատողը
պետք է բացատրի հետևյալը.
“Այո, դուք ճիշտ եք: Մեր կազմակերպության առաքելությունն է խնամել
երեխաներին, ապահովել նրանց անվտանգ ու պաշտպանված կյանքը:”
“Շատ երեխաներ բռնության են ենթարկվում և երբեմն նաև սպանվում են
հարազատ ծնողների կողմից: Մեր կազմակերպությունը կպաշտպանի յուրաքանչյուր
երեխայի, ով բռնության կենթարկվի: Ահա, թե ինչու ենք մենք մանրամասն
ուսումնասիրում յուրաքանչյուր իրավիճակ, որը հնարավոր է սպառնալիք լինի
երեխայի համար:”
2. Սոցիալական աշխատողը պետք է ազնիվ լինի ընտանիքի հետ` կանխավ
նրանց տեղեկացնելով, որ անհրաժեշտության դեպքում երեխաներին կհերացնեն և
պետք է ներկայացնի այն իրավիճակները, որոնց դեպքում դա հնարավոր է:
Ընտանիքը պետք է հասկանա, որ երեխաներին կարող են հեռացնել իրենցից, եթե
ընտանիքը սպառնալիք հանդիսանա երեխայի համար: Սոցիալական աշխատողի
համար առավել կարևոր է կանխել նման դեպքերը աշխատելով ընտանիքի հետ”
“ Համապատասխան իրավիճակում մենք լիազորված ենք վերցնել ձեր
երեխաներին և հանձնել մեկ այլ ընտանիքի, վստահ լինելով, որ այնտեղ նրանք
պաշտպանված կլինեն: Բայց կարևոր է, որ դուք հասկանաք,որ մեզ համար
առաջնային է, որ երեխային մեծացնեն իր ծնողները:”
3. Սոցիալական աշխատողը պետք է բացատրի, որ միայն ծայրահեղ դեպքում
երեխային կհեռացնեն ընտանիքից, եռբ սոցիալական աշխատողը և ընտանիքը
համատեղ չկարողանան վերացնել ընտանիքում երեխաներին սպառնացող վտանգը:
Սակայն սա չի նշանակում ,որ երեխաներին տալու են ինչ-որ անծանոթ
ընտանիքի,որտեղ նրանց տեսակցել հնարավոր չի լինի: Երեխաներին կարող են
տեղավորել վորևէ ազգականի կամ ծնողների կողմից ընտրված մեկ այլ
ընտանիքում,որտեղ կապահովվի երեխայի անվտանգությունը:
4. Սոցիալական աշխատողը պետք է բացատրի ընտանիքին,որ չնայած ինքը
ունի բավականաչափ հնարավորություններ և իրավունքներ, սակայն իր համար
ավելի գերադասելի է չդիմել ծայրահեղ գործողությունների, այլ համատեղ ուժերով
փնտրել դրանց կանխման ճանապարհներ: Օրինակ.
“Իմ առաքելությունը աշխատելն է ձեզ հետ և ոչ թե ձեր դեմ: Եթե դուք
կարողանաք համագործակցել ինձ հետ այս խնդիրը լուծելու համար, ես ձեր կամքին
հակառակ չեմ գուրծի:”
“Ձեր օգնությունը չափազանց կարևոր է: Ձեր օգնությամբ առավել շոշափելի
արդյունքի կհասնենք, քանզի դուք ավելի լավ եք ճանաչում ձեր ընտանիքը:Սկզբի
համար պատմեք ինձ այն, ինչ գիտեք և կփորձենք եզրակացության գալ:”
“Ընտրությունը ձերն է, եթե դուք ցանկանում եք կարող ենք աշխատել
միասին և ես ամեն կերպ կփորձեմ օգնել, որ դուք լուծեք ձեր խնդիրը, սակայն դա
միայն ձեր օգնությամբ հնարավոր կլինի:”
Անհատական աշխատանքը միջամտության ամենաարդյունավետ տարբերակն է,
որի միջոցով դրական փոփոխություններ են տեղի ունենում ընտանիքում:
Սոցիալական աշխատողը պետք է կարողանա վստահության մթնոլորտ ստեղծել
ընտանիքի անդամների միջև: Բարեկամական հարաբերությունների կառուցումը
պետք է սկսել հենց առաջին հանդիպումից և շարունակել ամբողջ ընթացքում:
Ինչևէ, չնայած մեր ջանքերին, որոշ ընտանիքներ այդպես ել չեն ներգրավվում
անհատական աշխատանքի պրոցեսին: Ընտանիքի անդամների հարաբերությունները
երբեմն կարող են վտանգված լինել,ավելին` վերածված լինեն թշնամանքի և միմյանց
նկատմամբ վտանգ ներկայացնեն:Նման իրավիճակում սոցիալական աշխատողի
հնարավորությունները օգտագործելը` ստիպելով պաշտպանել երեխաներին ոչ
միայն թույիատրելի է,այլ նաև անհրաժեշտ: Երբ սոցիալական աշխատողը
հասկանում է,որ երբ ծնողներն են խնամում երեխաներին, վերջիններիս
անվտանգությունը վտանգված է,նա պետք է առաջին հերթին պաշտպանի երեխայի
շահերը` օգտագօրծելով իր մասնագիտական հնարավորությունները:

Անհատական աշխատանքում հնարավոր մշակույթ-տարբերությունները

Մշակույթ-տարբերությունները սոցիալական աշխատողի և ընտանիքի միջև շատ

հաճախ դժվարացնում են նրանց միջև վստահության մթնոլորտի առաջացումը:
Անհրաժեշտ է գիտակցել, որ յուրաքանչյուր ընտանիք ունի իր առանձնահատուկ
մշակույթը և յուրաքանչյուր ընտանիքի հետ աշխատանքը յուրահատուկ մոտեցում է
պահանջում:
Սոցիալական աշխատողը պետք է հասկանա յուրաքանչյուրի արժեքները,
սովորույթները և հավատալիքները, ով դիմում է իր ծառայությանը: Սա կօգնի
սոցիալական աշխատողին, որ զերծ մնա անտեղի վիրավորանքներից, ընտանիքի
անդամներին քննադատելուց կամ նրանց վարքը սխալ մեկնաբանելուց:
Սոցիալական աշխատողը պետք է ընդունի ընտանիքի մշակույթային
առանձնահատկությունները: Մինչև ընտանիքի մշակույթը հասկանալը անհրաժեշտ
է շատ դանդաղ գործել: Նախ սոցիալական աշխատողը պետք է հարցնի, թե ինչպես է
ընտանիքի անդամներին հարմար, որ ինքը նրանց դիմի և որ նրանք իրեն դիմեն:
Սոցիալական աշխատողը պետք է կարողանա հասկանալ ընտանիքի և իր միչև եղած
մշակույթային տարբերությունները ծանոթության սկզբնական շրջանում և ընդունի,
որ դրանց առկայության հետևանքով հնարավոր է թյուրիմացություններ լինեն:
Շատերի համար դժվար է վստահել մեկին,ով շատ տարբեր է իրենցից և սոցիալական
աշխատողը կարող է խնդրել ընտանիքի անդամներին իրենց միչև տարբերություններ
նկատելու դեպքում ասել իրեն այդ մասին, որպեսզի խուսափեն հետագա
թյուրիմացություններից:
Սոցիալական աշխատողը պետք է կարողանա պարզել ոչ միայն ընտանիքի այլ նաև
բոլոր նրանց մշակույթը ովքեր կարող են առնչություն ունենալ նրանց խնդրի հետ:
Սոցիալական աշխատողը և ընտանիքի անդամները միասին պետք է քննարկեն
իրենց հայացքները տարբեր երևույթների վերաբերյալ: Ընտանիքի կարծիքը լսելու
ունակությամբ սոցիալական աշխատողը ցույց է տալիս,որ հարգում է այդ ընտանիքը
իր եզակիությամբ: Ընտանիքի հետ աշխատանքի սկզբնական շրջանում սոցիալական
աշխատողը պետք է շատ ժամանակ տրամադրի լսելուն:Ավելի պարզաբանող կամ
խայծ հարցերի միջոցով սոցիալական աշխատողը պետք է օգնի ընտանիքի
անդամներին հասկանալ իրենց հիմնախնդիրը: Օրինակ.
“Հնարավոր է ինձ համար դժվար է ձեզ հասկանալը, քանի որ ես այլ կերպ եմ
մեծացել, չե՞ք կարող ավելի պարզ պատմել, որպեսզի ես կարողանամ հասկանալ
ձեզ:”
Սոցիալական աշխատողը պետք է օգտագործի հարցազրույցի տեխնիկան, որով
կպարզի ընտանիքի անդամների հաղորդակցվելու ունակությունները: Սոցիալական
աշխատողը երբեմն չպետք է ենթադրի ոչ այն, թե ինչ մտադրություններ ունի
ընտանիքը, ոչ էլ այն, թե ընտանիքը ինչ է մտածում սոցիալական աշխատողի
մտադրությունների մասին: Սոցիալական աշխատողը պետք է հստակ բացատրի իր
վարքի նշանակությունը և նույննել խնդրի ընտանիքի անդամներից:
Մենք չենք կարող կանխել սոցիալական աշխատողի և ընտանիքի միջև լեզվական
տարբերությունները: Չնայած այս դեպքում ել հիմնական հաղորդակցությունը
հնարավոր է, սակայն նշանակալի լեզվական հմտություններ են պահանջվում
այնպիսի հմտություններ հասկանալու համար,ինչպես զգացմունքները,տագնապը և
վարվելակերպը: Չնայած հնարավոր է,որ սոցիալական աշխատողը հասկանա
ընտանիքի մշակույթային առանձնահատկությունները ճիշտ հարցեր տալով և
ուշադիր լսելով,եթե ընտանիքը կարողանա բացատրել այն լսելով, որով,որ խոսում և
հասկանում է,բայց այնուամենայնիվ ռիսկը,որ նրանց փոխհարաբերություններում
թյուրիմացություններ կլինեն մեծ է:

Դեպքի օրինակ

Այս դեպքի օրինակով ցույց է տրված սոցիալական աշխատողի կողմից ընտանիքի

հետ հարաբերությունների հաստատումը` միաժամանակ պաշտպանելով բարձ
ռիսկային իրավիճակում գտնվող երեխային: Հիմնականում մատնանշված են
ընտանիքի մոր և սոցիալական աշխատողի փոխհարաբերությունները, և
հարցազրույցի մեթոդի միջոցով սոցիալական աշխատողը քաջալերում է նրան:
Ընտանիքը. Մայր` Սյուզան_29 տարեկան
որդին` Ջոն_9 տարեկան
դուստրը` ՈՒենդի_4 տարեկան
Սոցիալական աշխատող` Կարոլ Ջոնսոն

Դեպքի համառոտ նկարագրություն

Հարաբերությունների ձևավորում/կառուցում

Ջոնին կազմակերպություն է բերում դպրոցի բուժքույրը, քանի որ տղան դպրոց է

գալիս մեծ կապտուկով ու վնասվածքով` ճակատի վրա, ինչպես նաև բազմաթիվ
կապտուկներով մարմնի այլ մասերին: Ընտանիքի հետ աշխատում է Կարոլ Ջոնսոնը:
Կարոլի սկզբնական համագործակցությունը սկսվում է դպրոցից, որտեղ նա պարզում
է, թե որտեղ են վնասվածքները հասցվել: Նա և բուժքույրը գալիս են այն
եզրահանգմանը, որ Ջոնի ճակատի վնասվածքը բժիշկի միջամտության կարիք ունի:
Կարոլը հանդիպում է Ջոնի մորը` Սյուզանին և չնայած նրա դիմադրությանը նրան
հաջողվում է Սյուզանի հետ Ջոնին տանել հիվանդանոցի վնասվածքային բաժին`
զննության:

Դեպքի ընթացքը

Կարոլը և Սյուզանը գնում են դպրոց`Ջոնին վերցնելու: Կարոլը բացատրում է

Սյուզանին, իրենք Ջոնին պետք է տանեն երեխաների վնասվածքաբանական
կլինիկա, որտեղ բժիշկները կզննեն Ջոնի կապտուկները և կարող են նաև օգնել
նրանց ընտանիքին: Այդ ժամանակՍյուզանը մեղադրական ձայնով ասաց.«Դուք
ուզում եք ասել կլինիկա որտեղ բռնության ենթարկված երեղաների՞ն են բուժում: Ես
հասկանում եմ,թե մենք ուր ենք»: Կարոլը պատասխանեց, որ իսկապես որոշ մարդիկ
դա այդպես են անվանում և ավելացրեց, թե արդյոք դա անհանգստացնում է
Սյուզանին: Սյուզանը լուռ էր:«ես հասկանում եմ, որ հնարավոր է, դուք հուզվում եք,
քանի որ կարծում եք , թե ձեզ մեղադրելու են բռնության մեջ: Ես ձեզ նորից եմ
ասում,մենք այստեղ չենք մարդկանց վախեցնելու համար, այլ օգնելու` պաշտպանել
իրենց երեխաներին: Շատ քիչ ծնողներ են դիտավորյալ վնասում իրենց երեխաներին:
Հասկանալի է, որ նման վարքը չափազանց շատ ստրեսների արդյունք է,և այդ
պատճառով էլ փորձում ենք օգնել»: Սյուզանը շարունակում էր լռել իսկ Կարոլը
դադարեց խոսակցությունը,համոզված լինելով,որ իր վարքը հիվանդանոցու ավելի
հուսադրող կլինի քան բանավոր խոսքը:Երբ նրանք հասան դպրոց Կարոլը ասաց
Սյուզանին,որ ինքը կցանկանար,որ և դպրոցում,և հիվանդանոցում նա
գործողությունների ղեկավարությունը իր ձեռքը վերցնի իսկ ինքը կոգնի
անհրաժեշտության դեպքում,հետո հարցրեց Սյուզանի կարծիքը,որն էլ
համաձայնեց:Սրանով Կարոլը ուզում էր ցույց տալ,որ վստահում է Սյուզանին,որպես
լավ ծնողի:Կարոլը նաև թույլ տվեց,որպեսզի Սյուզանը սկզբից քայլի,իսկ ինքը
հետևեց նրան:
Երբ նրանք տեսան Ջոնին Կարոլը ողջունեց նրան և հարցրեց,թե ինչպես է նրա
գլուխը: «Կարծում եմ` լավ»,- պատասխանեց Ջոնը:«Ես և մայրիկդ քեզ կտանենք
կլինիկա,որտեղ կբուժեն քո ճակատի վնասվածքը: Ես և մայրիկդ ամբողջ ընթացքում
քո կողքին կլինենք»,- ասաց Կարոլը: Երբ նրանք հասան հիվանդանոց Կարոլը կրկին
թույլ տվեց,որպեսզի Սյուզանը մոտենա բուժքրոջը: Սյուզանը պատմեց բուժքրոջը,որ
իր որդին վնասել է գլուխը և սոցիալական աշխատողը գտնում է,որ բժիշկի
միջամտության կարիք կա: Բուժքույրը ուղեկցեց նրանց բժիշկի մոտ և քանի դեռ
նրանք սպասում էին բժիշկին Կարոլը անպատրաստից խոսակցություն սկսեց նրանց
ընտանիքը, նրա դստեր`Ռենդիի և նրա հետաքրքրությունների մասին: Կարոլը
իմացավ,որ Սյուզանը ինչ-որ սպորտային ծրագրում է աշխատում և խնդրեց նրան
ավելի մանրամասն պատմել դրա մասին: Ծանոթության սկզբնական շրջանի հետ
համեմատած Սյուզանը ավելի անկաշկանդ էր խոսում: Այս խոսակցության միջոցով
Կարոլը փորձում էր օգնել,որպեսզի Սյուզանի համար իր ներկայությունը
լարվածություն չառաջացնի: Սրանով Կարոլը նաև ուզում էր ցույց տա,որ Սյուզանը
իրեն հետաքրքրում է ոչ միայն որպես բռնացող ծնող,այլ նաև որպես անձ: Այդ
ընթացքում Ջոնը լսում էր,ձևացնելով,թե հետաքրքրված չէ նրանց զրույցով: Կարոլի
համար կարևոր էր,որ Ջոնը իր մեջ օգնողի տեսնի և ոչ թե մեկին,ով վնասելու է իր
մայրիկին: Երբ բժիշկը նրանց ներս կանչեց,Կարոլը կրկին Սյուզանին առաջ մղեց:
Սյուզանը անհանգիստ տեսք ուներ: Բժիշկը նախ զննեց Ջոնին և հետո հարցրեց թե
ինչպես է դա պատահել: Սյուզանը կրկին ասաց,որ երեխան ընկել է,սակայն նա
չկարողացավ բացատրել մնացաց կապտուկների պատճառը: Բժիշկը ասաց,որ չի
կարող հստակ ասել,թե արդյոք Ջոնի ուղեղը վնասվել է,ելնելով ճակատի վնասվածքի
դիրքից,և ավելացրեց,որ անհրաժեշտ է համակարգչային հետազոտություն
անցկացնել: Բժիշկը բացատրեց նրանց հետազոտության ընթացքը և բուժքրոջ հետ
ուղեկցեց լաբարատորիա խնդրելով Կարոլին մի փոքր սպասել: Այստեղ նա ասաց,որ
իր կարծիքով երեխայի կապտուկները բռնության հետքեր են և Կարոլն էլ
համաձայնեց նրա հետ: Կարոլը Սյուզանին ասաց,որ բժիշկը իրեն իր նախնական
կարծիքը հայտնեց,բայց իր հետ դրա մասին կխոսի,երբ հետազոտության
արդյունքները պարզ կլինեն: Կարոլը ուզում էր նախապատրաստել,որ բժիշկը
անկեղծ է լինելու`առանց գաղտնիքների: Սյուզանը հարցրեց,թե ինչու Կարոլը չի
ասում բժիշկի ասածը: «Նա բժիշկ է,իսկ ես ոչ,և գտնում եմ,որ ճիշտ կլինի եթե նա ձեզ
ամեն ինչ բացատրի»,-պատասխանեց Կարոլը: Կարոլը զգում էր,որ Սյուզանը
անհանգստանում է,սակայն չէր հանգստացնում նրան,քանի որ հույս ուներ,որ
վտանգին բախվելով Սյուզանըհնարավոր է ոչ լրիվությամբ,բայց կպատմի
իրականում կատարվածը: Շուտով նրանք կրկին հանդիպեցին բժիշկին: Բժիշկը
պարզ,բայց նաև զգուշությամբ բացատրում էր,որ Ջոնիի կապտուկները գրեթե
հաստատ բռնության արդյունք են և կարևոր է որպեսզի Սյուզանը ընդունի դա: Նա
ցանկանում էր Ջոնին գիշերը հիվանդանոցում պահել, քանի որ անհանգստանում էր
նրա վիճակի համար, քանի դեռ հետազոտության արդյունքները պարզ չէին:
Սյուզանը սկզբում լուռ էր, հետո շրջվեց ու սկսեց լացել: «Ես գիտեմ, որ սա
ամենաբարդն է, որ երբևէ արել ենք, բայց դուք պետք է պատմեք մեզ եղելությունը, որ
մենք կարողանանք օգնել ձեզ և Ջոնին» ասաց Կարոլը: Սյուզանը պատասխանեց. «Ես
երբեք չեմ ցանկացել վնասել Ջոնին, ես սիրում եմ իմ որդուն»: «Ինչպես է դա
պատահել» - հարցրեց Կարոլը: «Նա ինձ խելագարության է հասցնում, իսկ ես միայն
ուզում էի ստիպել, որ չբարկացնի, ես չէի ուզում վնասել նրան»:
Հիվանդանոցից հեռանալուց հետո Կարոլը լուռ էր, թույլ տվեց, որ Սյուզանը լացի:
«Դուք անհապաղ կհեռացնեք որդուս ինձանից, այնպես չէ» ի վերջո ասաց Սյուզանը:
«Հուսով եմ` ոչ» - պատասխանեց Կարոլը: «Իսկ դա ինչ է նշանակում»: «Ամեն ինչ
Ձեզանից է կախված, հիշեք հենց սկզբում ես Ձեզ ասել եմ, որ այստեղ եմ Ձեզ օգնելու
համար: Հիմա սկսելու ճիշտ ժամանակն է: Կա Ձեր ընտանիքում մեկը, ում մոտ
կարողանանք թողնենք Ջոնին հանգստյան օրերին, որպեսզի կրկին կարողանանք
խոսել և սկսենք աշխատել Ձեր խնդրի շուրջ»: Սյուզանը կրկին սկսեց լացել. «Ես
խոստանում ոմ, որ այլևս չեմ վնասի նրան, միայն թե թույլ տվեք, որ նա մնա տանը»:
Կարոլը զգուշությամբ ասաց. «Ես գիտեմ, որ Դուք անկեղծ եք, բայց Դուք ասում եք, որ
նախկինում էլ չեինք ցանկանում վնասել Ձեր որդուն, Ձեր ասածից ստացվում է, որ
իրադարձությունները կարող են կրկին դուրս գալ վերահսկողությունից, այնպես որ
քանի դեռ չենք հասկացել կատարվածի պատճառները, չենք կարող վստահ լինել, որ
դա չի կրկնվի»: Սյուզանը որոշ ժամանակ լուռ էր, կարծես մտածում էր Կարոլի
ասածների շուրջ, և հետո ասաց. -«Կարծում եմ, նա կարող է ապրել քրոջս մոտ: Ջոնը
սիրում է նրանց և քույրս էլ կընդունի որդուս»: Կարոլը ասաց, որ ինքը կցանկանար
խոսել նրա քրոջ հետ. «Դուք պետք է հասկանաք, որ եթե նրան տանեք Ձեր քրոջ տուն,
նրան այնտեղից ուոծ ժամանակ չեք կարող վերցնել, սակայն կարող եք այցելել նրան
Ձեր քրոջ ներկայությամբ: Մենք դա կբացատրենք Ձեր քրոջը, երբ տեղ հասնենք»: «Իսկ
հետո ես ինչպես եմ նայելու քրոջս: Նա ինձ երբեք չի ների»: «Մենք կարող ենք
բացատրել նրան, որ դուք ընդունելու եք Զեր սխալը և փորձում եք ուղղել այս և որ Ձեզ
նրա օգնությունն է հարկավոր: Ինչ եք կարծում արժե»: «Չգիտեմ», -պատասխանեց
Սյուզանը: «Այդ դեպքում կա մեկ այլ վայր, որտեղ Ջոնը կարող է մնալ»,- հարցրեց
Կարոլը: «Ուրիշ ոչ մի տեղ չկա»: «Մենք նրան կարող ենք ժամանակավոր
մանկատանը տեղավորել, եթե Դուք ցանկանաք և Ջոնին մանկատանը կարող եք
տեսակցել»,- պատասխանեց Կարոլը: «Ես շատ կանհանգստանամ, եթե Ջոնը օտար
մարդկանց հետ ապրի»: «Այսպիսով առավել կարևոր է Ձեր որդու բարորությունը քան
Ձեր հարմարությունը: Կարծում եմ լավագույն ընտրությունը կատարելով Ձեր որդու
համար ցույց կտաք , որ լավ շնող եք», - ասաց Կարոլը:Սյուզանը լուռ էր: «կարող եք
ՁԵր քրոջ հոտ խոսել Ջոնիին հիվանդանոցից վերցնելուց հետո»:Սրանով Կարոլը
ուզում էր Ջոնիի համար լավագույն որոշումը ընդունել, միաժամանակ ուժեղացնելով
սյուզանի հնարավորությունները որպես ծնող և գովել, երբ նա հաջողություն ունենա:

ԱՄՓՈՓՈՒՄ

Կարոլը իր վարքով հասավ դրական փոխհարաբերությունների Սյուզանի հետ, որը

հետո տարածվեց շրջապատի վրա, որոնց օգնությամբ նա կկարողանա բացահայտել
ճշմարտությունը: Կարոլի պարզությունը և չքննադատող վարքը և այն հանգամանքը,
որ նա անընդհատ թույլ էր տալիս Սյուզանին դրսևորել իր իրավունքները որդու
նկատմամբ, ավելի ամրացրին Կարոլի և Սյուզանի Փոխհարաբերությունները:
Ընտանիքի հետ լավ հարաբերություններ հաստատելու հոտ մեկտեղ Կարոլը հոգաց
նաև Ջոնի ապահովության մասին` առանց նրան մորից հեռացնելու: կարևոր է այն,
որ Կարոլը իր բոլոր գործողությունները համաձայնեցնում էր Սյուզանի հետ:

ԸՆՏԱՆԻՔԻ ԳՆԱՀԱՏՈՒՄԸ

Դեպքի հետ աշխատանք․ հարաբերությունների կառուցումը

Գաղափարական Կառուցվածք

«Ռենդին, որ երկու տարեկան էր, ոլորեց ոտքը և ճչալով ասաց. «Ռենդին վնասվեց»:
Նրա մայրը զննեց որդու ոտքը, բայց ոչ մի բան չնկատեց: Նա ենթադրեց, որ ոտքը
ցավացրել է, և շուտով դա կանցնի, բայց երբ անցավ երեք օր, իսկ տղան դեռ
շարունակում էր կաղալ, մայրը սկսեց անհանգստանալ: Նա որդուն տանում է բժշկի
մոտ, սակայն վերջինս ստուգելով տղայի ոտքը ասում է, որ ոչ մի լուրջ բան չկա. եթե
մի քանի օրից ցավը չանցնի, թողտղային կրկին բերեն ստուգման: Տղայի ոտքը
ապաքինվելու փոխարեն ավելի ու ավելի էր ցավում և մայրը որոշեց նորից նրան
տանել բժշկի մոտ: Բժիշկը բացվականին թանկ բուժում է նշանակում տղային,
սակայն քանի որ նրանքչունեին այդքան գումար, մայրը որոշում է մի փոքր էլ սպասել:
Այդ ընթացքում Ռենդիի տատիկը մի օր նկատում է, որ թոռնիկը կաղալով է քայլում և
փորձում է պարզել պատճոռը, սակայն կարծես թե տղայի ոտքը վնասված չէր և
տատիկը մտածում է, որ հնարավոր է երեխայի կոշիկն է փոքր: Երբ Փորձում է ոտքը
կոշիկի մեջ մտցնել, ինչ որ կոպիտ իր է նկատում կոշիկի մեջ: Պարզվում է տղայի
փոքրիկ խաղալիէը կոշիկի մեջ էր: Խաղալիքը կոշիկի միջից հանում ոն և Ռենդիի
ոտքը դադարում է ցավել»:
Սա զավեշտալի, բայց նաև իրական ուսուցողական պատմություն է, որտեղ ցույց է
տրված, որ խնդրի ճիշտ լուծման համար առաջին հերթին անհրաժեշտ է դրա
առաջացման պատճառները պարզել: Ամենակարևորն այն է, թե որն է իրականում
խնդիրը: Այս դեպքում երեխայի մայրը և բժիշկը հարցին նայում էին միայն բժշկական
տեսանկյունից, իսկ տատիկը, որին առավել հայտնի էին երեխաների խնդիրները,
միանգամից հասկացավ եղելությունը:
Սա պարզ օչինակ է այն բանի, որ հաճախ խնդրի լուծման առավել պարզ եղանակը
շրջանցվում է և ավելի բարդացվում:
Ցանկացած ընտանիք յուրահատուկ և եզակի է խնդիրների լուծման տեսանկյունից:
Մենք պետք է ներառենք ընտանիքներին իրենց սեփական խնդիրների լուծման
գործում քանի որ նրանք առավել քաջատեղյակ են իրենց ընտանիքի մասին: Մենք
պետք է շատ ուշադիր լինենք և հարցեր տանք այն ամենի շուրջ, ինչ որ կնկատենք:
Պետք է կարողանանք նկատել ու հասկանալ այնպիսի բաներ, ինչը հնարավոր է
ընտանիքը չի գիտակցում կամ դժվարանում է պատմել մեզ:
Մենք պետք է հնարավորության սահմաններում փնտրենք և գտնենք այնպիսի
մարդկանց, ովքեր կօգնեն հասկանալ խնդիրը: Պետք է ստեղծել թիմ, որը կօգնի
ընտանիքին հասկանալ այն իրավիճակը, որում հայտնվել են իրենք և կօգնի
սոցիալական աշխատողին հասկանալու և գնահատելու ընտանիքի ուժեղ և թույլ
կողմերը, խնդիրները, կարիքները և անհատական արժեքները:

Դեպքի հետ աշխատանքի բովանդակությունը և ընթացքը

Ընտանիքը գնահատելու համար անհրաժեշտ է հասկանալ ընտանիքի դինամիկան:

Սակայն դա ոչ միշտ է հաջողվում: Հմուտ սոցիալական աշխատողը կարող է
ճանաչել, բացահայտել և օգնել ընտանիքներին ճիշտ մեկանաբանել այդ դինամիկան:
Առաջին հերթին պետք է ճիշտ հասկանալ ընտանիքի անդամների վարքի
նշանակությունը:
«Բովանդակություն» և «ընթացք» բառերով արտահայտվում են հաղորդակցության
ձևերը: «Բովադակությունը» ավելի մակերեսային ինֆորմացիա է տալիս, իսկ
«ընթացքը» մեզ ներկայացնում է ինֆորմացիա գործողությունների կատարման
դինամիկայ, զգացմունքների մասին, այսինքն` առավել մանրամասն է նկարագրում
դեպքը: Օրինակ համակարգչով հաղորդակցվելիս մենք միայն բովանդակության
կարիք ունենք, իսկ մարդկանց հետ փոխհարաբերություններում կարևոր են և
բովանդակությունը և ընթացքը:
«Բովանդակությունը» այն է, թե ինչ է սոցիալական աշխատողը ասում ընտանիքի
անդամներին կամ ինչ են նրանք ասում սոցիալական աշխատողին:
Բովանդակությունը ներառում է ինֆորմացիա ընտանիքի անդամների մասին, նրանց
խնդիրների, կարիքների և կարողությունների մասին:
«Ընթացքը» ենթադրում է վարքի դինամիկա, զգացմունքներ, որոնք բառացի չեն
արտահայտվում, այլ պետք է դրանք հասկանալ վարքային այնպիսի դրսևորումներից,
ինչպես օրինակ ձայնի տոնը, մարմնի շարժումները, դեմքի արտահայտությունը,
էմոցիաների արտահայտումը, ընտանիքի անդամների միջև դրսևորվող վարքը և այն,
թե ինչպես են ընտանիք անդամները մեկնաբանում իրենց իրավիճակը:
Հաճախ պատահում է, որ վերբալ և ոչ վերբալ արտահայտությունները չեն
համապատասխանում: Այս դեպքում կարելի է ասել նախապատվությունը տրվում է
ոչ վերբալին:
Դեպքի հետևյալ օրինակները ավելի կպարզեցնեն «Բովանդակություն» -«Ընթացք»
արտահայտությունները:

Սարան պատմում էր իր սոցիալական աշխատողին, որ չնայած իր երեխան

ժամանակից երկու ամիս շուտ է ծնվել, դա ոչ մի նշանակություն չունի, չնայած
երեխան անսովոր տեսք ունի, բայց ինքը հպարտանում է նրանով: Բժիշկը ասաց, որ
տղան առողջ է, պարզապես ժամանակից շուտ է աճել: Երեխան հաճախ չափազանց
շատ խնամք է պահանջում, իսկ Սարան, չնայած հոգնածությանը, սիրով է խնամում
նրան:
Նա իսկապես հոգնած տեսք ուներ, նրա աչքերի տակ սևացած էր և նա շատ
դանդաղ էր շարժվում: Սարան Շատ ուշադիր էր որդու հանդեպ: Անմիջապես
արձագանքում էր երբ որդին լացում էր, օրորում էր նրան, ժպտում և կամաց խոսում
էր: Եվ չնայած դժվարություններին, նա համբերատարությամբխնամում էր որդուն:
Սարայի հետ հաղորդակցության բովանդակությունը հետևյալն էր. «Ես ուրախ եմ, որ
որդի ունեմ, խնդիրը նրա վաղաժամ ծնունդն էր, բայց դա ոչ մի դժվարություն ինձ
համար չի ներկայացնում»: Սարայի և նրա որդու հետ շփման ընթացքը
արտահայտվեց բանավոր խոսքի միջոցով: Սոցիալական աշխատողը հասկացավ, որ
նա իսկապես սիրով էր խնամում իր որդուն:

Լյուսին տեսել էր իր որդուն ծնվելու պահին, իսկ հետո հրաժարվում էր տեսնել նրան:
Նրա որդին ժամանակից երկու ամիս շուտ էր ծնվել: Նա ասում էր, որ չափազանց
հոգնած է և երկար ու դժվար ծննդաբերությունից հետո ցավել է զգում: Երբ տղային
նրան տվեցին հաջորդ օրը, նա վախեցած տեսք ընդունեց և բացականչեց, որ նա շատ
փոքր է և «չափազանց տարօրինակ» տեսք ունի: նա երեխային բուժքրոջը տվեց և
ասաց, որ իրենք կերակրեն նրան: Բժիշկը ասաց, որ տղան լիովին առողջ է:
Երբ սոցիալական աշխատողը այցելեց նրան, նա պատմում էր, որ չնայած իր որդին
շատ փոքր էր, բայց նա շատ գեղեցիկ էր, և թե որքան ուրախ էր ինքը նրան ունենալով:
Երկու այցերի ընթացքում երեխան ննջարանում իր մահճակալի վրա էր: Լյուսին
կարծես զսպում էր լացը, նա չափազանց վախենալով վերցրեց նրան մասճակալից և
անմիջապես հետ դրեց: Երբ սոցիալական աշխատողը հարցրեց նրան, թե ինչու է նա
խուսափում որդուն գրկելուց, նա թոթովեց ուսերը և ասաց, որ գրկում է այնքան,
որքան որ երեխան ցանկանում է: Նա ասում է, որ երեխան շատ լավ ուտում և քնում է,
և որ ինքը շատ երջանիկ է: Սոցիալական աշխատողի համար հասկանալի է, որ
Լյուսին անհարմարությամբ է գրկում իր որդուն, չուներ համապատասխան
հմտություններ: Նրա խոսքը և վարքը չեն համապատասխանում:
Հիվանդանոցից տուն վերադառնալուց երկու շաբաթ անց նա վերադարձրեց
երեխային հիվանդանոց` պատճառաբանելով, որ նա թերհաս է:

Գնահատման կազմակերպումը լրացնել, էջ 263

Ընտանիքի ճիշտ գնահատումը ղեկավարելու համար սոցիալական աշխատողը պետք

է նկատի, ո, բացահայտի և ճիշտ մեկնաբանի իրավիճակը: Սա պահանջում է լսելու,
հարցեր տալու, դիտելու և հարցազրուցավարության գերազանց ունակություն:
Ընտանիքի գնահատելը պահանջում է հաստատակամություն:
Հմուտ սոցիալական աշխատողը պետք է կարողանա իր համար անընդհատ տալ
«Ինչու» հարցը, մինչև որ սպառիչ պատասխան չստանա:
Բազմաթիվ ընտանիքներ կան, որոնք ոչ միայն չգիտեն, թե ինչ է կատարվում իրենց
շրջապատում, այլ նաև չեն գիտակցում իրենց ընտանիքում առկա խնդիրների
լրջությունը: Շատերը չեն հասկանում, որ իրենց վարքով նպաստում կամ ինքներն են
բռնություն գործում:
Անհատական աշխատանքի նպատակն է օգնել ընտանիքին հասկանալ սեփական
իրավիճակը և օգնել, որ իրենք լուծեն իրենց հիմնախնդիրները:
Սեփական խնդիրների մասին անտեղյակությունը առաջ է բերում նոր ստրես և նոր
հիմնախնդիրներ:
Մաս 7
Կիրառումը
Ընտանիքի հետ փոխադարձ համաձայնության հաստատում:

Սոցիալական աշխատողի առաջնային գործն է պարզել, թե ովքեր են ներառված

ընտանիքում: Մենք կարող ենք լուրջ սխալ թույլ տալ, եթե ենթադրություւներ անենք
առանց ընտանիքի անդամներին հարցնելու:
Ընտանիքի կազմը և փոխհարաբերությունների ձևերը տարբեր մշակույթներում և
ժամանակաշրջաններում տարբեր է:
Հաճախ ընտանիքի մեջ են մտնում տատիկները, պապիկները, հորեղբայրները,
մորեղբայրները, ինչպես նաև կնքահայրը, կնքամայրը` նրանք, ովքեր մտնում են
ընտանիքի մշակույթի մեջ:
Անհրաժեշտ է տարբերել կենսաբանական ընտանիքը հոգեբանական ընտանիքից:
Երկուսն էլ կարևոր են: Կենսաբանական ընտանիքի հիմքը ժառանգականություն է
իսկ հոգեբանականի հիմքում է կապվածությունը և ներառում է մարդկանց, ովքեր
զգում են իրենց պատկանելությունը միմյանց, որպես սոցիալական խմբի:
Սոցիալական աշխատողը պետք է հասկանա թե ով է ներառված ընտանիքում իսկ
ով` ոչ:
Որքանով են նրանք կարևոր միմյանց համար: Ով է ում օգնում և ինչ
հանգամանքներում:
Ընտանիքի անդամների միջև հարաբերությունները պարզելու միջոցը նրանց բաց
հարցեր տալն է, ինչպես օրինակ «պատմեք ինձ, թե ովքեր կամ ձեր ընտանիքում ում
հետ եք դուք ավելի մոտ: Ով է ձեր ընտանիքում օրենքներ սահմանում: Ում կարծիքն է
ձեզ համար կարևոր: Ում եք դիմում օգնության կամ խորհրդի համար»:
Սոցիալական աշխատողըկարող է նաև խնդրել ընտանիքի անդամներին նկարել
իրենց ընտանիքը` օգտագործելով գունավոր մատիտներ, որոնց միջոցով առավել
պարզ կլինի ցանկացածի վերաբերմունքը մյուսների նկատմամբ: Հետո նրանք կարող
են փոխանցել իրենց նկարածները միմյանց և գտնեն նմանություններ,
տարբերություններ:
Ի վերջո սոցիալական աշխատողը պետք է ինֆորմացիա հայթայթի ընտանիքի այն
անդամների մասին, ովքեր չեն շփվում երեխաների հետ: Խոսքը բացակայող կամ
անհայտ ծնողների կամ այլ ընտանիքի անդամների մասին է: Հաճախ վերջիններս
կարող են կարևոր ռեսուրս լինել երեխայի համար:
 Որոշ գործոններով կարելի է նկարագրել ընտանեկան փոխհարաբերությունները,
կառուցվածքը և նրանց ուժեղ ու թույլ կողմերը: Դրանք են.

Ուժեղ են
Ընտանիքները, որոնց անդամները հետևողական են միմյանց նկատմամբ, ովքեր
պահպանում են երկար ժամանակ (միմյանց հետ չապրելու պայմաններում շփվում են
զանգերի, նամակների կամ այցերի միջոցով):
Ընտանիքները, որոնց անդամները պահպանում են միմյանց հետ նմանությունը և
իրենց դիտում են որպես ընտանեկան խումբ:

Ռիսկ պարունակող իրավիճակներ

Նուկլեար ընտանիքներ, որոնց անդամները զգացմունքյնորեն ազատ են և
մեկուսացած կամ աշխարհագրականորեն անջատված են ընտանիքի մնացած
անդամներից:
Ընտանիքները, որոնց անդամները անընդհատ փոխվում են (ամուսինները կամ
կանայք)
Ընտանիքի անդամները համաձայնության չեն գալիս ընտանիքի ղեկավարման
հարցում:
Ծնողները մեկուսացած են և չեն դրսևորում հետևողական վարք, նրանք հատուկ
օգնության կարիք ունեն: Այն հանգամանքը, որ ծնողները չեն ստանում ընտանիքի
աջակցությունը, նոր ստրեսի պատճառ է և բարձրացնում է ռիսկայնությունը:

Ընտանիքի ուժերը կարողությունները և մղումները

Ընտանիքի կարողությունները անհրաժեշտ է գնահատել բոլոր տեսանկյուներից:

Տեղեկությունների հավաքման և գնահատման միջոցով ընտանիքի կարողությունների
բացահայտմանը պետք է գումարել հետևյալ գործոնները, որոնք նույնպես պետք է
գնահատվեն:
Ինչն են ընտանիքի անդամները լավ անում: Ինչով են նրանք հպարտանում: Ինչն է
նրանց մոտ բավականության զգացում առաջացնում:
Ինչպիսի ստրեսային և խնդրահարույց իրավիճակներ է ընտանիքը հաղթահարել
անցյալում: Ինչպես են նրանք դա արել և ինչպիսի արդյունքի են հասել:
Ինչ ճանապարհով պետք է ընտանիքի կարողությունները օգտագործել խնդիրը
լուծելու համար:
Ինչ են ծնողները ցանկանում իրենց և իրենց երեխաների համար:
Ինչպիսչ հարաբերության մեջ են գտնվում ընտանիքի և գործակալության
նպատակները:
Ընտանիքի ուժերը պետք է դիտարկել նուկլեար ընտանիքի շրջանակներում:
Ընդարձակ ընտանիքներում կարողությունները կարող են ընդգրկել բարդ ցանց
(ընկերներ, նույնականացում մեծ սոցիալական կամ մշակույթ-խմբի հետ և
հարմավողականություն խմբի օրենքներին և ստանդարտներին):

ԱՄՓՈՓՈՒՄ
Միշտ չէ, որ ընտանիքի կարողությունները ակնհայտ են ընտանիքի անդամների կամ
սոցիալական աշխատողի համար: Շատ հեշտ է կորցնել ինքնատիրապետումը, երբ
բախվում ես բազմաթիվ խճճված խնդիրների: Ինևէ անբարենպաստ իրավիճակում
ընտանիքի կարողությունները պետք է ընկալել որպես արժեքային ուժ: Օրինակ
չափազանց սահմանափակ եկամուտների պայմաններում առաջնային կարիքներ
բավարարելու կարողությունը:
Երբեմն կարողությունները ձևավորվում են ժամանակի ընթացքում, այն դեպքում, երբ
որոշակի ուժեր նախապես առկա են բայց տվյալ կարողությունը վերջնականապես
զարգացած չէ:
Այն ընտանիքները, որոնք վարքով չեն չեն արդարացնում սոցիալական աշխատողի
կամ կազմակերպության սպասելիքները կոչվում են «անհիմն» («unniotvated»): Շատ
այսպիսի ընտանիքներ խուսափում են փոփոխություններից և սոցիալական
աշխատողներ վարձելուց:
Ընտանիքի հետ աշխատանքի հիմքում պետք է լինի սոցիալական աշխատողի
ընտանիքի անդամների միջև նպատակի նույնականացումը:

Արտաքին ստրեսները և ռեսուրսները

Ընտանիքի տնտեսական կայունությունը շատ կարևոր է ընտանիքի կարիքները և
հնարավորությունները գնահատելու համար:
Նյութական միջավայրը կարող է այնպիսի ստրեսային և վիճելի իրավիճակներ
ստեղծել, որ ընտանիքը այլ բաների մասին մտածել չկարողանա: Նյութական
միջավայրը կարող է նաև ընտանիքին տրամադրել նրանց անհրաժեշտ ռեսուրսներ:
Աբրահամ Մասլոուն առաջարկել է մարդու պահանջմունքների հիերարխիկ բուրգ,
որի առաջնային մասում են մարդու բնական պահանջմունքները: Ըստ Ա. Մասլոուի
մարդը չի կարող ապրել առանց բնական պահանջմոնքները բավարարելու:
Սոցիալական ապահովության ծրագրում ընդգրկված են բազմաթիվ չքավոր
ընտանիքներ: Հիմնականում այդ չքավորությունը երկար ժամանակով է և մոտակա
ժամանակներում փոփոխություն չի սպասվում: Ըստ Մասլոուի անիմաստ է խոսել
ընտանիք անդամների հետ «անհատական զարգացման» մասին, երբ նրանք չգիտեն`
ինչով սնվել հաջորդ օրը:Երբ ընտանիքի տնտեսական վիճակը ճգնաժամում է
գտնվում, նրանք իրենց երեխաների առաջնային պահանջմունքներն էլ չեն
կարողանում բավարարել: Սրա հետևանքով երեխաների ստացած խնամքը
սահմանային և անփույթ է լինում և համապատասխան դաշտ է ստեղծվում
բռնությունների համար: Սոցիալական ապահովության ծրագրերի նպատակներից
մեկը ընտանիքների ռիսկայնությունը մեծացնող ստրեսային իրավիճակների
հայտնաբերումն ու կանխումն է:
Ընտանիքը գնահատելիս անհրաժեշտ է գնահատել ընտանիքի տնտեսական և
արտաքին վիճակը ներառյալ եկամուտները, ֆինանսական ապահովվածությունը,
սննդով ու հագուստով ապահովվածության մակարդակը, տան կահավորանքը,
տրանսպորտային միջոցների առկայությունը:
Պետք է նաև գնահատել պաշտպանական համակարգերի և ռեսուրսների
առկայությունը, ինչպես նաև ընտանիքի այդ ծառայություններից օգտվելու
կարողությունները: Սա ներառում է.
Ընտանիքի արժեքները ֆորմալ ծառայություններից կամ համայնքային
պաշտպանական ծառայություններից օգտվելու վերաբերյալ:
Ընտանիքի իրազեկվածությունը իրեն անհրաժեշտ ծառայությունների մասին

Ընտանիքի կողմից իրեն անհրաժեշտ համայնքային ծառայություններից,

պաշտպանությունից, ռեսուրսներից օգտվելը: Արդյոք նրանք օգտագործում են այն
բոլոր ռեսուրսները որոնց հնարավորությունը ունեն:

Ընտանիքի կողմից ընդունված համայնքային և հարևանական ռեսուրսները, որը

նրանց անհրաժեշտ է ներանձնական պաշտպանության համար, ներառյալ եկեղեցին,
հարևանական ցանցը, ծնողները և համայնքային ծքառայությունները:

Ընտանիքի ունակությունները գնահատել հնարավոր խաչընդոտները և

ծառայությունների անհրաժեշտությունը:

Ուժեղ են

Ընտանիքները, որոնք կարող են ապահովել իրենց համար անհրաժեշտ սնունդ,

տանիք, հագուստ, պաշտպանություն, առողջություն խնամք:
Ընտանիքները, որոնք կարող են ստանալ կանոնավոր եկամուտ և առավելագույնս
օգտագործել իրենց ռեսուրսները:

Ռիսկ պարունակող իրավիճակներ

Ընտանիքը չի կարող բավարարել գոյատևելու համար բավարար պահանջմունքները`

չունի տանիք, սնունդ և ապրելու համար անհրաժեշտ մնացած պայմանները:
Ընտանիքը չունի եկամուտի աղբյուրներ, չի կարող ապահովել իր անվտանգությունը
և չի կարող բավարարել իր պահանջմունքները:
Ընտանիքը չի կարողանում ճիշտ տնօրինել եկամուտը: Գումարը էֆեկտիվորեն չի
ծախսվում:

Ծառայությունները

Երբ չկա կոպիտ վարքին նպաստող հոգեբանական գործոնը, պաշտպանական

ծառայությունները կարող են բարելավել երեխային մատուցվող խնամքի որակը:Եթե
ընտանիքը իր կարիքները բավարարելու հարցում ունի բազմաթիվ աջակցողներ, դա
թույլ է տալիս, որ ստրեսի առաջացումը կանխվի և ընտանիքը կարող է ճիշտ
օգտագործել իր էներգիան խնդրի լուշման համար:

Ամփոփում

Պարտադիր չէ, որ ընըանիքը չքավոր համարվի, եթե իր երեխաների կարիքները

բավարարելու համար որոշակի ռեսուրսների կարիք ունի: Բարձիթողի վիճակը
նշանակում է ծնողների կողմից երեխաների պաշտպանության բացակայություն:
Այսպիսի ընտանիքներում ինչ-որ բան անելիս երեխաների կարծիքը հաշվի չի
առնվում: Երեխաների պաշտպանության համակարգի միջոցով կարելի է
պաշտպանել երեխաներին կոպիտ վերաբերմունքից,հնարավորության
սահմաններում օգնելով ընտանիքներին բավարարելու երեխաների կարիքները:
Աղքատ ընտանիքների շատ կարիքներ կարող են բավարարվել այլ համայնքների
ծառայությունների, երկրի կառավարության ինչպես նաև հասարակության օգնության
միջոցով:

Ծնողներին հանդիպող իրավիճակներ, որոնք ազդում են

ծնողավարման վրա

Գոյություն ունեն բազմաթիվ իրավիճակներ, որոնք մեծապես ազդում են

ծնողավարման վրա: Դրանք հիմնականում առաջանում են ծնողների մտավոր և
հոգեկան հիվանդությունների պատճառով:

Մտավոր խանգարումներ և մտավոր առողջական այլ խնդիրներ

Մտավոր խանգարում և մտավոր առողջական խնդիրներ ասելով հասկանում ենք

այնպիսի հոգեկան իրավիճակներ, ինչպես շեզոֆրենիան և պարանոյան (paranoia),
անհատական անկարողություն, դեպրեսիա, շեղվող(saicidal) վարք, հուզականություն:
Մտավոր խանգարումները համապատասխան դաշտ են ստեղծում բռնությունների
համար, սակայն շատ քիչ ծնողներ են ֆիզիկական կամ սեռական բռնության
ենթարկում իրենց երեխաներին հոգեկան խանգարումների հերևանքով:

Հոգեկան հիվանդությունների որոշիչները լրացնել

Մարդիկ, ովքեր ցուցաբերում են ստորև բերված վարքը, պետք է հոգեբանական
գնահատում անցնեն
· Մոլորություն: Սխալ և ոչ ռացիոնալ վարքաձև, որը չի կարող փոփոխվել
ռացիոնալ փաստերի միջոցով:Հոգեկան խանգարումներ ունեցող մարդիկ
կարող են մոլորության մեջ հայտնվել` կառավարվելով այլոց կողմից.
հավատում են, որ դիմացինը ամենաղոր է կամ ուրիշի տեղ են դնում: Նրանք
հավատում են, որ իրենց ղեկավարում են տարբեր առարկաներ,
երաժշտությունը կամ ժեստերը: Որոշ դեպքերում մոլորությունները
չափազանց տարօրինակ են լինում: Օրինակ հոգեկան խանգարումներ ունեցող
մարդուն թվում է, որ հնարավոր է հանել ներքին օրգանները և ուրիշով
փոխարինել առանց զգալու և վախենալու:
· Պատրանք: Պատրանքը զգացողություն է, որը չի համապատասխանում
իրականությանը: Հաճախ հոգեկան խանգարումներ ունեցող մարդիկ լսում են
ձայներ և տեսնում են պատկերներ, որոնք իրականում գույություն չունեն: Այս
ղգացողությունները հատկապես սրվում են քնելիս: Հիմնականում մարդկանց
երևում են սրբապատկերներ կամ երևակայական տեսարաններ:
· Խիստ քայքայված միտք և խոսք: Մտքերը, որ արտահայտվում են, շատ քիչ են
կապակցված և իմաստ չեն արտահայտում: Հարցերի պատասխանները չեն
 համապատասխանում տրված հարցերին: Խոսքը նույնպես անիմաստ է:
Հաճախ սա անվանվում է «բառային աղցան». բառերը հասկանալի են և
հնարավոր է քերականորեն ճիշտ դասավորված, բայց նախադասությունը
անիմաստ է և անհասկանալի:
· Անկանոն վարք:Մեծահասակ մարդը կարող է երեխայի նման իրեն պահել,
հագնվել եղանակին անհամապատասխան, անկանոն շարժումներ անել,
անիմաստ ակտիվություն ցուցաբերել ինչպես նաև ոչ պատշաճ սոցիալական
կամ սեռական բնույթի վարք դրսևորել:
· Անտարբերություն: Դեմքի արտահայտությունը սառած է, աչքերը շատ քիչ են
արձագանքում շրջապատին, մարդը կարող է երկար նստել նայել և գրեթե
չարձագանքել շրջապատին:
· Paranoia:Հիվանդին անընդհատ թվում է, որ իրեն շրջապատող մարդիկ չեն
սիրում իրեն և փորձում են վնասել:

· Տրամադրության խանգարումներ Տրամադրության խանգարումները

դեպրեսիայի արտահայտումներ են, որոնք ուղեկցվում են համապատասխան
վարքով:Դեպրեսիա ապրող ծնողները հավանական է,որ չունենան բավական
եներգիա երեխաների կարիքները բավարարելու համար:Դեպրեսիաի
ժամանակ առկա են լինում հետևյալ նշանները.տրամադրության անկում,որը
ուղեկցվում է տխրությամբ,դատարկության,դժգոհության զգացում,նվազում
է,հնարավոր է նաև վերանում է հետաքրքրությունը շրջապատի
նկատմամբ,անքնության կամ հակառակը`քնկոտության,անպետկության
զգացում,մահվան ցանկություն,ինքնասպանության մտքեր:

· Անհատականության խանգարումներ Գոյություն ունեն անհատականության

խանգարման բազմաթիվ տեսակներ տաարբեր ախտանիշներով:Հետևյալ
տեսակները մեկնաբանում են անհատականության խանգարումների որոշ
ախտանիշներ:

· ՈՒրիշների նկատմամբ անհավատարմության բացակայություն:

· Ոչ սոցիալական կամ քրեորեն դատապարտելի վարք և սոցիալական նորմերի
և օրինական վարքի նկատմամբ հարգանքի բացակայություն:
· Խրոնիկ իմպուլսիվություն, որը հիմնականում հենց իրեն է վնասում:
· Անհանգստություն և հիվանդագին վախ սեփական անձի համար:

Ուժեղ կողմեր

· Ծնողները, որոնք դիմում են բժշկական կամ հոգեբանական ծառայությունների

օգնությանը իրենց հոգեկան կամ առողջական խնդիրները կարգավորելու
համար:
· Ծնողները, որ ցանկություն են հայտնում ստանալ և մասնագետների, և
ընտանիքի օգնությունը:
· Ծնողները, որոնք գիտակցում են իրենց վիճակի լրջությունը և քույլ են տալիս
ընտանիքի մյուս անդամներին ստանձնելու ավելի ակտիվ ծնողական դեր
իրենց երեխաների նկատմամբ:
 · Ծնողները, ովքեր խնդիրները լուծելու լավ փորձ ունեն և անցյալոիմ
հաջողությամբ են հաղթահարել խնդրահարույց իրավիճակները:

Ռիսկային իրավիճակներ
· Երբ ծնողների մտավոր առողջությունը կամ հուզական վիճակը ազդում է ճիշտ
ծնողավարման վրա:
· Երբ ծնողը ունի մտավոր խանգարում բայց հրաժարվում է բուժվել:
· Երբ ծնողավարումը կանոնակարգված չէ. ծնողները չեն կարողանում
որոշումներ ընդունել և պաշտպանել երեխաներին:
Ծառայություններ
Արված չի, էջ 274

Մտավոր հետամնացներ/ սահմանափակ իմացություն և սոցիալական

հմտություններ/

Ծնողների իմացական և ադապտացիոն ընդունակությունների սահմանափակության

դեպքում անհրաժեշտ է քննարկել, թե արդյոք այդ ծնողներն ունեն
համապատասխան կարողություններ, որպեսզի իրենց երեխաների խնամքի
պատասխանատվությունը վերցնեն իրենց վրա:
Իրազեկ ծնողները հաճախ մեծ կարևորություն են տալիս իմացական և
ադապտացիոն կարողություններին, որոնք ներառում են`
ինֆորմացիան վերլուծելու և որոշումներ կայացնելու կարողություններ
ճիշտ հարաբերություններ կառուցելու կարողություններ
ինֆորմացիան տրամաբանորեն վերլուծելու և խնդիրներ լուծելու
կարողություններ
հնարավոր հետևանքները քննարկելուց հետո, որոշումներ կայացնելու
կարողություններ:
Մարդկային իմացական կարողությունները գնահատելու երկու չափանիշ
գոյություն ունի` ինտելեկտի գնահատման ֆորմալ չափորոշիչը, ադապտացիոն և
ֆունկցիոնալ վարքագծի մակարդակը: Այս երկու չափորոշիչներն էլ պետք է
առավել մանրամասն քննարկել ծնողավարման հմտությունները:
Ստանդարտացված գնահատումները միշտ ճշգրիտ կանխագուշակում են
իմացական և ֆունկցիոնալ կարողությունները: Անգրագետները և սովորող
չկարողացողները կարող են նվազեցնել իմացական գործոնները և սա կարող է
սխալ մեկնաբանվել է որպես իմացական կարողությունների սահմանափակում:
Գնահատելով հարմարվողականության վարքագիծը, կարելի է լրացուցիչ
տեղեկություններ ստանալ, որն էլ որոշում է անհատական ֆունկցիոնալ
կարողությունները: Ադապտատիվ վարքագիծը սահմանվում է որպես մի
աստիճան, որում անհատը` կախված իր տարիքից և մշակութային խմբից, կարող
է որոշակի մարդկային անկախություն և սոց. պատասխանատվություն ակնկալել:
Ադապտատիվ վարքագիծը սովորաբար ընդգրկում է.
· . ֆիզիոլոգիական պահանջմունքները բավարարելու կարողություններ, որը
ներառում է ուտելը, հագուստը,խնամքը:
· . Համայնքի և շրջապատի հետ հարմարվելու կարողություններ:Սա
ներառում է` կենցաղային կարողություններ, օրինակ` եփելը, մաքրելը,
 լվանալը և տուն պահելը :Ճանապարհորդելու կարողություններ,բյուջեն
ղեկավարելու և գնումներ կատարելու կարողություններ և գումարը
արդյունավետ օգտգործելու կարողություններ:
· Սոցիալական կյանքի հմտությունները ներառում են` միջանձնային
հարաբերություններ կառուցելու հմտություններ, այլ մարդկանց հետ
համագործակցելու հմտություններ, հաղորդակցության և լեզվի
հմտություններ, նպատակաուղղված գործունեությու նախաձեռնելու և
իրագործելու հմտություններ, վարքագիծը սոց. դերերի և սոց.
ինստիտուտների հետ աշխատեցնելու հմտություններ, ծնողավարության
հմտություններ:
Որոշ դեպքերում անգրագետ մարդի, որոնք գրելու և կարդալու խնդիր ունեն,
կարող են թեթային աշխատանքների հետ կապված դժվարություններ ունենան,
բայց կարող են ամենօրյա կյանքում արգելքների չհանդիպեն, քանի որ
անգրագետները ներկայանում ենիմացական գործունեությու մի որոշակի
տարածքում: Հնարավոր է,որ անգրագետ մարդիկ իրենց դպրոցում լավ
չդրսևորեն, բայց առօրյա կյանքի վերբերյալ նորմալ գիտելիքներ ունենան:Շատ
չափահասներ չեն կարողանու գրել կամ կարդալ, որը արդյունքն է այն բանի, որ
նրանք սովորելու հնարավորություն չեն ունեցել: Նրանք կարող են սա չընդունել
և, որպես արդյունք, դա որպես դիմադրություն, երբ նրանք ձախողում են գրավոր
համաձայնագրերը: Օրինակ` դեպքի պլանը: Սահմանաձակ իմացական
կարողություններով շատ ծնողներ ներառված են այն շարքում, որտեղ նրանք
կսովորեն համապատասխան կերպով իրականացնել իրենց երեխաների խնամքը:
Ծնողների ինտելեկտի և ադապտիվ հմտությունների մակարդակը պետք է
քննարկվի, թե արդյոք նրանք կարող են իրենց վրա վերցնեն երեխայի խնամքի
պատասխանատվությունը:Այն ծնողները, ովքեր կարող են իրականացնել իրենց
երեխաների խնամքը, նրանք կարող են անկախ ապրել իրենց համայնքում:
Նրանք կկարողանան դաստիարակել իրենց երեխաներին, երբ մատչելի են
համապատասխան մատուցվող ծառայությունները:

Ուժեղ կողմեր, էջ 275, 276, 277 արված չէ

Ռիսկը մեծացնող պայմաններ
· Ծնողը չի կարող սպսել երկար, որպեսզի ստանա բավարար արդյունք:
Ծնողների պլանները ժամանակավոր են դրանք կարող են շուտ փոխվել
կախված պահից և էմոցիոնալ պահանջներից:
· Ծնողը անում է այն ինչ ուզում է հաճախ նաև ուշադրություն չդարձնելով
իր երեխայի ռեակցիային: Օրինակ ծնողը բաց է թողնում ծնողական
ժողովը, որովհետև իր ընկերը ինչ-որ տեղ է հրավիրել:Կարող է ծնողը
տանից դուրս գա և երեխաներին տանը մենակ թողնի, նույնիսկ եթե
հասկանում է որ պետք է բերի դայակ, որովհետև հակառակ դեպքում
խնդիրներ կունենա:

Սեփական պահվածքի պատասխանատվության ընդունման հնարավորություն

· Ծնողը գիտակցում է իր սեփական պահվածքի և հետևանքի մասին: Նա

կարող է իր սեփական արարքների վրա սովորել: Նա կարող է
կարգավորել իր պահվածքը, որ կանգնեցնի պրոբլեմը: Ծնողը հասկանում է
 որ թմրանյութից կախվածությունը իր հետևանքներն ունի,որ նա շփվում է
իր “ընկերների” հետ, որոնք թմրանյութ են օգտագործում:
Ռիսկը մեծացնող պայմաններ․ Ծնողը պատասխանատվություն չի կրում իր
արարքների համար և հաճախ իրեն պատասխանատու չի համարում իր
արարքների և դրանց հետևանքների համար:Նա սխալ է հանում ուրիշներին:
Ծնողը մեղադրում է իր պետին, որովհետև պետությունը իրեն գործից զրկել է,
նույնիսկ այն դեպքում, որ իր պահվածքը աշխատավայրում տարօրինակ էր:
Ծնողը ասում է, որ ճակատագիր է, որ նա թմրամոլ է դարձել:
Ուժը և սահմանափակությունը գնահատելու ունակություն
Ուժեղ կողմ․ Ծնողը կարող է ինքնագնահատում անել և բացահայտել իր թույլ և
ուժեղ կողմերը:Նա գիտակցում է իր բացասական գծերը և ուզում է աշխատել
դրանց վրա: Ծնողը կարող է խոսել այն մասին, ինչ լավ է անում և ինչ ավելի
լավ կանի:
Ռիսկը մեծացնող պայմաններ Ծնողը կարծում է, որ ինքը անմեղ է և ունի ոչ
ռեալ գնահատում իր կարողությունների և իր դիրքի նկատմամբ:Նա փնտրում է
սխալներ այն մարդկանց մոտ, որոնք նրան դատում են և հավատում է, որ ինքը
ճիշտ է:Ծնողը հերքում է իր բացասական գծերը, նա կարծում է որ իր
պահվածքը կատարյալ է :

Ինքնագնահատման և վստահության մակարդակը

Ուժեղ կողմ Ծնողը իր հաջողությունները դրական է գնահատում, նա իրեն լավ է
զգում,երբ մի նոր բան է անում:Ինքնագնահատումը և վստահությունը խթանում
են մի նոր բան անելու փորձը:Ծնողը հպարտ է իր երեխաների և իրենց
նվաճումների համար:Ծնողը հավատում է որ ինքը լավ տնային տնտեսուհի է և
ցույց է տալիս պետական ներկայացուցչին օրինակ իր նոր կարած խոհանոցի
վարագույրը:

Ռիսկը մեծացնող պայմաններ Ծնողը իրեն համարում է անկարող, նա իր լավ

գծերը իջեցնում է նվազագույնին և մեծացնում է իր վատ
գծերը:Ինքնահամոզվածության պակասը բերում է այն բանի, որ նա վախենում է
մի նոր բան փորձել և նա խուսափում է անծանոթ և վտանգավոր պահերից:

Ինքնակառավարվող և ազատ լինելու ընդունակություն

Ուժեղ կողմ Ծնողը համոզված է որոշումներ կայացնելու ընդունակության մեջ,
որոնք ամենօրյա խնդիրներին են վերաբերում:Նա կարող է կշռել կողմ և դեմը և
ընդունել ամենալավ լուծումը,որը հիմնված կլինի եզրակացությունների վրա:Նա
կարող է իր երեխայի մասին կարծիք հայտնել և պնդել այդ կարծիքը: Ծնողը
տեսնում է, որ երեխան հիվանդ է և տանում է նրան բժշկի մոտ: Ծնողը իմանում
, որ նրան օգնություն/ գումարով/ պետք է տրվի և դիմում է որևէ
կազմակերպության` այն ստանալու համար:

Ռիսկը մեծացնող պայմաններ Ծնողը ի վիճակի չէ ինքնուրույն որոշում

կայացնելու:Նա կախված է ուրիշ մարդկանցից և նրան միշտ մեկը պետք է ասի`
ինչ անել, երբ ասել, ոնց անել:Նա ուրիշներին առիթ է տալիս իրենց կարծիքը
հայտնելու:Երբ նրան իր կարծիքն են հարցնում ասում է , թե ինքը հաստատ
չգիտի, թե մյուսը ինչ կարծիք ունի:Երբ նրան ընտրության շեմին են
կանգնացնում, նա չի կարողանում ընտրի:
Օգնության առաջարկ. ծառայություններ
Ընդհանրապես հասուն ծնողները ունեն մեծ ուժ,որը օգտագործում են իրենց
ծնողական պարտավորություններում:Այդ ուժերը պետք է հասկանալ ընտանիքի
մեջ գնահատման ժամանակ, իսկ ծնողներին պետք է հատկացնել օգնություն և
կառավարել նրանց, որ օգտագործելով ծնողների ուժը լավ փոփոխություններ
անելու համար:Մարդիկ որոնք իրենց արարքներով ցույց են տալիս էգոիստական
ուժը, նրանք կարող են ունենալ սահմանափակ խախտումներ:Լավ հոգեբանական
գնահատականը կարող է օգնել սոց. աշխատողին կատարել իր հաճախորդների
միջև` նրանց միջև, ում մոտ ֆունկցոնալ խանգարումներ կան և նրանք, որոնք այդ
ճանապարհին են:

Ծնողների ներքին հարաբերությունների բնույթը և որակը

Մեծահասակները, որոնք հոգեբանորեն առողջ են, նրանք ի վիճակի են

մասնակցել մյուս մարդկանց հանդեպ բավարար փոխհարաբերությունների:
Վիրավորող և անկարգ ծնողները հաճախ ունենում են հիվանդագին և
անբավարար հարաբերություններ ուրիշների հանդեպ:Նրանց հետ
փոխհարաբերությունների խուսափումը կարող է հասցնել նրան, որ նրանք
կարող են հեռանալ հասարակությունից, որը կարող է ներքին կոնֆլիկտի
հասցնել և այս բոլորը կբերի նրան, որ նա կանտեսի և կվիրավորի իր
երեխային:
Ուժեղ կողմեր էջ 281 լավ չի թարգմանված այս վերնագրի նյութը

Ծնողները կարող են ընտրովի որևէ մեկին հավատալ, ով հոգ է տանում

նրանց մասին :Նրանք օգնություն են փնտրում և հույս ունեն գտնել այն:Նրանց
ուժը կայանում է նրանում, որ նրանք ի վիճակի են վստահել ուրիշներին և այդ
ուժը ներկայացնում է նրանց վստահության և ընկերության վրա:Ծնողները
փնտրում են օգնություն, աջակցություն իրենց ընկերներից և ընտանիքի
անդամներից:Ծնողները ընտրովի են մոտենում նրանց , ում նրանք ընտրել են
էմոցիոնալ և ֆիզիկական մոտիկության համար:

Ռիսկը մեծացնող պայմաններ Ծնողները սովորոբար լինում են կասկածամիտ և

անհավատ օտար մարդկանց հանդեպ:Նրանք կարծում են որ ուրշները իրենց
կվնասեն: Կարևոր հատկությունը կայանում է նրանում, թե նրանք վստահելու
հատկություն ունեն թե ոչ: Որոշ մարդիկ ընդհանրապես ոչ մեկի չեն
վստահում:Ծնողների և երեխաների փոխհարաբերությունները լինում են`
հեռավոր և անվստահելի:Ծնողները կարող են իրենց հեռու և անտարբեր
լինեն:Նրանք կարող է բացասաբար անդրադառնան,ցուցաբերեն մշտական
թշնամություն, զինվածություն և պատժողականություն իրենց երեխաների
հանդեպ:Ծնողները չեն կարող տանել ներքին ինքնահաստատման
կոնֆլիկտը:Նրանք հեռանում են նեղանում են և ջղայն են դառնում:Կամ էլ նրանք
մերժում են կոնֆլիկտի առկայությունը և աշխատում են հեռանալ
կոնֆլիկտներից:Ծողները չեն փնտրում օգնություն,
աջակցություն,դաստիարակություն և ղեկավարություն, ոչ մեկի կողմից: Ծնողները
չեն կարողանում գտնել պատճառը իրենց փոխհարաբերություններում և կարող են
հավասարապես մոտ և հեռու լինել բոլոր հարաբերություններում:Նրանք կարող
են լինել մոտիկ այն մարդկանց հետ , որոնց հետ հենց նոր են ցանոթացել:

Խնդիրներ քննարկման համար

Ինֆորմացիան ներքին հարաբերությունների որակի մասին կարող են օգնել
ղեկավարին /նրան, ով պատրաստվում է օգնել նմանատիպ ընտանիքներին/:
գնահատել, թե կարող են նրանք զբաղվել նրանց փոխհարաբերությունների
քննարկմամբ:Մշտական վստահելի և բավարարող փոխհարաբերության միջոցը
ղեկավար մարմնի հետ ժամանակի ընթացքում ընտանիքի անդամները կարող են
ավարտել, վստահել միմյանց և կարող են զարգացնել անձնականը,որը
հետագայում կարող է փոխադարձորեն փոփոխվել ուրիշ տեսակի
փոխհարաբերությունների:

Սթրեսի հաղթահարման ստրատեգիայի և պատասխան ռեակցիայի

մշակումը
Կրիզիսի թեորիան ասում է, որ հիմնականում մարդու արարքը ուղղված է
ֆիզիկակն և էմոցիոնալ հավասարակշռման պահպանմանը:Երբ խնդիրներ են
լինում, որ հասցնում է խանգարման չափավոր էմոցիոնալ վիճակի, մարդիկ
անցկացնում են վարքի գործունեության շարք, որ լուծեն խնդիրը և ստեղծեն
հավասարակշռություն:Կրիզիսը կարող է տեղի ունենալ երբ նորմալ
գործողությունները ոչ ադեկվատ են սթրեսը հանելու համար և
հավասարակշռության հաստատելը անհնար է:Կրիզիսի թեորիան առաջարկում է,
որ պրոբլեմային իրադարձությունները չեն հանդիսանա սթրես բոլոր մարդկանց
համար:

Սթրես
Սթրեսը սովորաբար իր մեջ ընդգրկում է փոփոխություններ կյանքի
իրավիճակներում:Փոփոխությունները շրջապատող միջավայրում, նրանձնական
հարաբերություններում կամ ինդիվիդուալ զարգացման համար, կարող է լինել
սթրեսային:Սովորաբար նշանակությունը և փոփոխության մեծամասնությունը
ազդում է սթրեսային իրավիճակների աստիճանի վրա: /Տորնադոն, որը
սովորաբար արմատից պոկում է ծառերը, սովորաբար ավելի քիչ սթրեսային է,
ինչպես տորնադոն որ ավերում է տունը/:
Հաղթահարում, գրավում

Մարդկային հաղթահարումների պատասխան ռեակցիաների հիմնական

էֆֆեկտիվությունը աթրեսի ժամանակ համարվում է պրոբլեմների կոնստրուկտիվ
որոշումները:Այն իր մեջ ընդգրկում է պրոբլեմի գնահատականը օգտագործելով
հասանելի աղբյուրները և աջակցող սիստեմները և պլանների մշակումը և
ստրատեգիան,պրոբլեմները հաղթահարելու համար:

Իրադարձությունների ընկալում

Միևնույն դեպքը կարող է ընկալվել հարազատի նման տարբեր մարդկանց

կողմից:Անհատի կողմից տվյալ իրադարձության ընկալումը հանդիսանում է այն
աստիճանը, որտեղ տվյալ իրադարձությունները ընկալվում են որպես
սթրեսային:Կրիզիսային նորմերը նկարագրում է արտահայտման երեք
ճանապարհներ.
Եթե իրադարձությունը ընդունվում է ինչպես կորուստ կամ էմոցիոնալ կորուստ,
այդ դեպքում հուշող էմոցիոնալ պատասխանը լինում է դեպրեսիան:Եվ որքան
շատ է կորուստը, այնքան շատ է լինում դեպրեսիան և դաժան է` լինու սթրեսը:
Եթե իրադարձությունը ընդունվում է անհատի կողմից, ինչպես սպառնանալիքը
կամ պոտենցյալ սպառնալիքը, որը կանխատեսում է պոտենցյալ պատասխան,
ապա փոխվում է անհանգստության:
Եթե իրադարձությունը ընկալվում է կամ գնահատվում է անհատի կողմից, ապա
անհատը ի վիճակի է խուսափել իրավիճակից, կապված կորուստից:Կլինիկական
կրիզիսը ընտանիքում նմանեցվում է տեղի ունեցող իրադարձությունների
գնահատմամբ:Եթե տեղի ունեցող իրադարձությունները ստեղծել են սպառնալիք
կամ ընտանիքի անդամների կորստին են բերել, որը հանդիսացել է չափազանց
բարձր սթրես նրանց համար և նրանց հոգեբանական սիմպտոմները ուժեղացվել
են և սրվել են այս իրադարձություններից, այդ դեպքում ընտանիքի անդամները
կարող են ընկնել կրիզիսի մեջ:
Միջոցները, որոնց ծնողները սովորաբար պատասխանում են պրոբլեմներին
կարող են ապահովել ներքին հայացք նրանց հաղթահարման
ընդունակություններին:

Ռիսկը մեծացնող պայմաններ

Ոչ էֆֆեկտիվ հաղթահարող ստրատեգիաները ավելի շատ խորացնում են
սթրեսը քան հանում այն:Դրանք ներառում են` կտրուկ արտահայտություններ
ինչպես պրոբլեմի առկայության հերքում, պրոբլեմային պայմանի խուսափում,
ֆիզիկական հեռացում և կռվի ձևով արտահայտվող պատասխաններ, որոնք
ներառում են ուրիշներին մեղադրելը այդ պրոբլեմի մեջ և դառնում զայրացած
պահանջ:

Օգնության ծառայություններ
Կլինիկական կրիզիսի դեպքում ընտանիքներին պետք է շուտ օգնել
ծառայությունների միջոցով:Երբ ընտանիքի անդամները ի վիճակի չեն
արդյունավետ գործելու- դա հենց իրենցց էմոցիոնալ անհավասարակշռության
նախադրյալն է ճգնաժամի պարագայում:ճգնաժամի թեորիան պնդում է, որ
կլինիկական ճգնաժամը կարելի է լուծել վեց շաբաթվա ընթացքում:Ընտանիքները
ճգնաժամի ժամանակ օգնության կարիք ունեն և շատ դեպքերում իրենք
պատրաստ են ընդունել ինչ-որ մեկի օգնությունը:Ճգնաժանը նաև կարելի է
թուլացնել, եթե երեխաներին ինչ-որ տեղ տեղավորեն և եթե դրությունը չի
շտկվում:Ընտանիքները, որոնք ճգնաժամի ժամանակ օգնության
կազմակերպություններին չեն դիմում, ավելի ընդունակ են սթրեսի, ընդունակ
լինել ավելի ցածր մակարդակի վրա քան մինչև ճգնաժամը:Օգնական
ծառայողները երբ պետք է համոզված լինեն, որ ընտանիքը իրենց
ծառայությունից շատ օգնություն են ակնկալում:Շատ ծնողներ պետք է սովորեն
օգտագործել ավելի արդյունավետ պլանավորման միջոցներ և պրոբլեմներ
հարթելու միջոցներ սովորեցնելու, կոնսուլտացիաների և դասավանդման
օգնությամբ:
Դաշնային տեղեկատու մանկության պաշտպանության համար

Այդ հմտություններին տիրապետելու համար պետք է հասկանալ այդ

հմտությունների խնդիրները : Սոցիալական աշխատողը կարող է փոքրացնել
ընտանիքի խոցելիությունը և օգնել նրանց, որպեսզի մեծանա նրանց
կարողությունները ` լուծելու իրենց ընտանեկան խնդիրները իրենց սեփական
ուժերով: Սոցիալական աշխատողը պետք է նշի այն ծնողը, որը ունի մտավոր
խնդիրներ համարվում է մտավոր հետամնաց և այդ հիվանդությունը խոչնդոտ
հանդիսանալով նա ավելի քիչ կարողություն կունենա լուծելու այս կամ այն
խնդիրը :

Ծառայության ենթակետերը
Ընտանիքի կարողության ամրապնդումը - կարևորագույն ռազնավարությունը
հիմնվում է ինտերվենցիալ ճգնաժամային խորհրդատվությանը: Այն ընտանիքը ,
որը գտնվում է ճգնաժամի մեջ կարող է հեշտ ընդունել այդ
ռազնավարությունները, հատկապես եթե նրանք կարողանան պահել խոստումները
` դուրս գալ այդ ճգնաժամային իրավիճակից: Սոցիալական աշխատողը պետք է
ունակ լինի ուսուցանելու, ցուցադրելու և պահելու այն ռեսուրսներն ու միջոցներն
որոնցով կարող է օգնել ընտանիքին դուրս գալու ճգնաժամային
կարգավիճակից` ներդնելով այդ միջոցները աշխատանքներն իրականացնելու
համար: Սոցիալական աշխատողը պետք է կարողանա գնահատել իր կենտրոնի
հնարավորությունները, թե կարող են նրանք արդյոք հանել ընտանիքին հանել
ճգնաժամային իրավիճակից ստեղծելով նրանց համար համապատասխան
ընտանեկան պայմաններ: Որակավորված սոցիալական աշխատողը պետք է
դեպքի վարումը սկսի անմիջապես դեպքին ծանոթանալուց հետո : Աշխատակիցը
պետք է հասկանա, որքան արագ սկսի իրականացնել իր գործողությունները
ընտանիքում , այնքան արագ կարղ է ստեղծել դրական փոփոխություններ այդ
ընտանիքում:

Դաստիարակության հմտությունները
Ե’Վ ծնողների դաստիարակության, և’ դաստիարակման մեթոդների ամբողջական
գնահատականը պետք է կազմված լինի սովորական ռազմավարությունից :
Դաստիարակության հմտությունները գնահատականը պետք է
համապատասխանի ընտանիքի սոցիալական և մշակույթային շրջապատին :
Սոցիալական աշխատողը պետք է հասկանա և ընդունի դաստիարակման
մեթոդները սոցիալական խմբերում ներառյալ միջամտությունը դաստիարակման
մեջ: Ծնողների դաստիարակության և ունակությունների մեթոդները պետք է
ունենան լիարժեք գնահատական : Ծնողների մեծամասնությունը ունեն որոշակի
հմտություններ դաստիարակության և ուժի մեջ:Նրանք կարող են ունենալ
անբավարար գիտելիքներ կամ հմտություններ որոշակի բնագավառներում ,կամ էլ
էմոցիոնալ փաստերը կարող են առնչվել դաստիարակման և նրանց
ունակությունների հետ:Այդ սահմանները կարող են հանգեցնել ծայրահեղ
աղքատության , մտավոր հիվանդությունների կամ տալ սովորելու անբավարար
հնարավորություններ: Մենք կարող ենք ամրապնդել դաստիարակության
հմտությունները օգնելով ընտանիքներին կատարելով նրանց հիմնական
տնտեսական պահանջները , թեթևացնել դեպրեսիան և հատկացնել ծնողներին
կառուցողական և բարեկեցիկ փոխադարձ կապ:
Դաստիարակության հմտությունները կազմված են հետևյալ դրույթներից.
Հիմնական հմտությունը դա մանկության պաշտպանությունն է
Փաղաքշանք ,որը ստեղծում է կապվածություն
Կարգապահության ռազմավարություն
Հետևողականություն
Ծնողի հնարավորությունը բավարարելու երեխայի զարգացումը
Դեկրետ, որում ծնողները խստապահանջ են կամ չեն իրականացնում երեխաների
նկատմամբ կիրառվող որոշակի չափանիշներ:
Հիմնական / տարրական / մանկության պաշտպանության հմտությունները`
սնունդը, լողը, հարդարանքը, հավանությունը, օրակարգը, առողջության
պահանջմունքները, հիգենայի հետ կապված խնդիրները:
. ՈՒժեր
Ծնողները բավարարում են երեխաների հիմնական պահանջմունքները,
որոնցից ամենակարևորը հանդիսանում է երեխայի սնունդը:
Ծնողը ապահովում է երեխայի հիգենիկ միջավավայրը: Հիգենիկ պայմանները
երեխային դարձնում են առողջ / լողացնելը, ատամների մշտական մաքրումը /:
Ծնողը ապահովում է հագուստի պարագաներով , համապատասխան
եղանակի,որից ելնելով էլ պաշտպանում է երեխային հիվանդանալուց:
Երեխան ստանում է տարրական բժշկական օգնություն `ատամների
բուժօգնությունը:Այսպես երեխան բուժօգնությունը ստանում է վատ զգալու
դեպքում:
. Պայմանական ռիսկեր
Ծնողները ի վիճակի չեն կերակրել երեխաներին, հետևել նրանց առողջությանը և
պաշտպանել նրանց:
Երեխաները չունեն հագուստի պարագաներ և պաշտպանված չեն
անբարենպաստ եղանակներից:
Մանկական հիգենան անբավարար է, որպեսզի պաշտպանի երեխայի
առողջությունը / վտանգավոր մանկական ցաներից , մաշկային այրվացքներից,/:
Երբ երեխան վատառողջ է չի հատկացվում համապատասխան ու անհրաժեշտ
բժշկական օգնություն:
2. Փաղաքշանք ռազմավարության կիրառումը` գգվանքը, զրույցը կամ խաղալը
երեխաների հետ , կենդանի ձայնակցումը երեխաների հետ:
. ՈՒժեր
Ծնողները հիմնականում շփվում են երեխաների հետ զրույցի, խաղի կամ
գրկախառնության միջոցով:
Ծնողները վերաբերվում են երեխաներին համապատասխան ձևով, երբ երեխան
գտնվում է անհանգիստ վիճակում:
Ծնողները պետք է պատշաճ ձևով մեկնաբանեն երեխաների վարքը
ըմբռնելով այն թե ինչ է նրանց հարկավոր` ուտել են ուզում ,ուժասպառ են ,
վախեցած են , թե ուղակի ունեն ուշադրության և վերաբերմունքի կարիք:
Ծնողները պատասխանում են ոգևորող և դրական վարքով ,երբ երեխան
մոտենում է :
Ընտանեկան կուլտուրայից ելնելով ծնողները սովորաբար ցուցաբերում են
կապվածություն երեխայի նկատմամբ:
. Պայմանական ռիսկեր
Ծնողները անընդհատ անտեսում են իրենց երեխաներին կամ ի վիճակի չեն
լինում պատասխանելու նրանց ձեռքբերումներին:
Ծնողները չեն տարբերակում և չեն հասկանում երեխաներին, նրանց կամքը,
այսպես ասած չեն ապահովվում երեխայի պահանջմունքները:
Ոչ մի հոգևոր և ֆիզիկական հարաբերության մեջ չի մտնում երեխայի հետ:
Ծնողները շատ կոպտություն և ագրեսիվություն են ցուցաբերումերեխայի
նկատմամբ:
3.Կագապահական ռազմավարություն , որը զուգահեռ ընդանում է վերաբերմունքի,
վարքի և կանոնավոր մոտեցմամբ:
. ՈՒժեր
Ծնողը հաստատում է սահմաններ երեխայի վարքում ըստ երեխայի տարիքին
համապատասխան և նա հետևողական է այդ կանոներին:
Կարգապահությունը կառավարվում է վարքագծով, որը պաշտպանում և
ուսուցանում է երեխային միարժամանակ:
Երեխան ընդունում և հասկանում է ,այսպես ասած « Ընտանեկան կարգ ու
կանոնները » և դրանց պատճառնրը
. Պայմանական ռիսկեր
Սահմաններ` ծնողների կողմից հաստատված լինում են խիստ ամուր, որոնք չեն
համապատասխանում երեխայի տարիքին և մտավոր ունակություններին:
Կարգապահությունը դառնում հաստատուն և կտրուկ: Այս դեպքում
կարգապահությունը դառնում է չափից առավել:
Ծնողները հաստատում և վերափոխում են կանոնները, որոնք ավելի շատ են
համապատասխանում երեխայի վարքին:Ծնողները չեն ապահովում ոչ մի
կառուցվածք և հերթականություն երեխայի դաստիարակման համար,այդ իսկ
պատճառով երեխան չի հասկանում վարվելակերպի «կանոնները»:
4.Հետևողականությունը նպաստում է ծնողին ավելի կայուն ուշադրություն
ցուցաբերել և պաշտպանել երեխաներին դժվարին իրավիճակներում:

. ՈՒժեր
Ծնողը միշտ իմանում է, որտեղ է գտնվում երեխան և , ինչ է անում և հարկ
եղած դեպքում միջամտում է, որպեսզի կանխի երեխային սպառնացող
վտանգները: Այսինքն, ծնողը միշտ օգնում երեղային, երբ նա գտնվում է վտանգի
մեջ
Երեխային թույլ չեն տալիս մասնակցի այնպիսի դեպքերի, որոնք կվնասեն
երեխայի զարգացմանը:
Ծնողները վստահում և իրենց երեխաներին թողնում են հանրահայտ
դաստիարակների մոտ:
Երբեմն ծնողները անկեղծ խոստովանում են, որ նրանք երբեմն շատ լարված են
լինում , որը հանգեցնում է այն հանգամանքին, որ նրանք քիչ են շփվում իրենց
երեխաների հետ: Նրանք երբեմն ժամանակավոր երեխաներին թողնում են ուրիշ
խնամողների խնամատարությանը:
. Պայմանական ռիսկեր
Ծնողները երկար ժամանակ իրենց փոքրիկ երեխաներին թողնում են առանց
հսկողության:
Ծնողները չեն վերահսկում իրենց երեխաների արարքները կամ թույլ են տալիս
երեխային մասնակցել տարաբնույթ իրադարձություններին, որոնք բարձրացնուն
են երեխայի զարգացվածության աստիճանը:
Ծնողները չեն պաշտպանում երեխաներին հնարավորին չափ վտանգ
հանդիսացաղ իրավիճակներից :
Երեխան գտնվում է առանց հսկողության կան այլ անձանց խնամքին, որոնք
անիրազեկ են:
Ծնողները չեն փնտրում միջոցներ կամ օգնություն, եթե երեխան գտնվում է
վատառողջ իրավիճակում:
5. Հնարավորություն ծնողներին բարելավելու երեխայի զարգացումը:
Օգտագործելով հետևյալ միջոցները` խաղերը, գրքերը, խաղալիքները, տնային
միջոցները, հեռուստատեսությունը, ինչպես նաև ծնողական հարաբերությունները
երեխաների մոտ զարգացնում է իրերի հանդեպ ճանաչողականությունը,
սոցիալական և լեզվական ունակությունները:

. ՈՒժեր
Ծնողները աշխատում են երեխաների հետ խթանելով որոշակի շեղումներ
հատկապես զարգացնում է լեզվի և շարժունակ լինելու ունակությունները:
Ծնողները փորձում են տալ երեխաներին իրենց տարիքին համապատասխան
խաղալիքներ:
Ծնողները ընդարձակելով երեխայի հնարավորությունները թույլ են տալիս
խաղալ համապատասխան տնային իրերով և պարագաներով, որոնք ստեղծում
են երեխաների մոտ պատկերավոր խաղեր, օրինակ երեխաները ծածկոցով
ծածկում եմ սեղանը պատկերելով այն քարանձավի, կամ նրանք
պատկերացնելով փայտը որպես ձի հեծնում են ու խաղում :
Ծնողները մասնակցում են երեխաների զրույցներին պատմում են միմիանց այլ
երեխաների արարքների մասին:
Ծնողները փնտրում և կատարում են գործողություններ ,որոնք գրավում են
երեխայի ուշադրությունը:
Ծնողները մասնակցում են երեխեների գիալոգ / հարց ու պատասխան / խաղին:
. Պայմանական ռիսկեր
Ծնողները երկար ժամանակ անտեսում են երեխաներին:Նրանք չեն խաղում
նրանց հետ, եթե իհարկե նրանց չեն խոստացել խաղալ նրանց հետ:
Բանավոր խոսքը ծնողների և երեխաների միջև հնարավորին չափսահմանափակ
է, շատ կարճ է ու կտրուկ:
Ծմողները շատ քիչ են զրուցում երեխաների հետ: Երեխային ուղղություն ցույց
չեն տալիս, չեն խաղում նրանց հետ:
Ծնողները արգելում են նրանց պատկերավոր խաղեր խաղալ և արգելում են
նաև իրենց խաղերում օգտագործել որևե տնային պարագա կամ իր:
6. Աստիճան, որտեղ ծնողներըկողմ են խիստ կամ անիրական
ստանդարտներին և սպասում են երեխայի գործողություններին
համեմատելով երեխայի տարիքը և նրա կատարած գործողությունների հետ :

. ՈՒժեր
Ծնողները սպասում են երեխաների արարքներին համեմատելով այն երեխայի
տարիքին:
Ծնողները փուլ առ փուլ իմանում են ամեն ինչ կապված երեխայի զարգացման
հետ և նա կարող է կարգավորել դաստիարակման ռազմավարությունը ըստ
երեխայի ընդունակության:
Ծնողները օգտագործում են շատ հասարակ և պարզ մեթոդներ փոքրիկների հետ
վարվելու, այսպես նա կարող է յոթամյա փոքրիկին օգնելով հասկանալ , թե նա
ինչ սխալ է կատարել:
Ծնողը թույլ չի տալիս ,որ երեխան իրեն պահի մեծերի նման:
Ծնողը մեղմորեն կարող է փոխել երեխայի կարծիքը իր մասին տարբեր
հանգամանքներում /հասկացնում ,երբ երեխաները գոռում են կամ լաց են լինում
անընդհատ/:
Ծնողը կարող է անընդհատ լավ մոտեցում ցուցադրել երեխայի
դաստիարակությանը, որպեսզի առավել առանձնակի և եզակի լինի նաև իր
պահանջները:

Դաշնային տեղեկատու մանկության պաշտպանության համար

. Պայմանական ռիսկեր
Երեխայի վարքը հանդիսանում է ըստ տարիքի և նրա զարգացման աստիճանի:
Հանուն ընտանի կենդանիների օգտագործվում է նաև արեստական մեթոդներ,
որոնք առավել տիպային են ավելի մեծ տարիքի երեխաների մոտ :Ծնողը ավելի
հաստատուն է իր սպասումներում և չի կարող տարբեր հանգամանքներում
դառնալ ավելի հանգիստ:Ծնողը չի մասնակցում երեխայի հետ իրեն
հետաքրքրող զրույցներին և չի
օգնում երեխային ավելի լայնացնելու մտավոր ունակությունները:
Ծնողական ուսուցումը - համապատասխան միջամտությունն ,արհամարանքն կամ
չարաշահումը - սահմանապակ ունակությունների արդյունքը դաստիարակության
մեջ ծնողնների հմտություններն են: Այս ծառայությունն ապահովվում է միայն
դաստիարակության ժամանակ կամ իր ուժերով սովորեցնում է բազմակի
հմտություններ` դառնալովծնողական օգնական, տնային տնտեսվար կամ
նպաստում է ուսուցմանը:

Քննարկման կետեր
Ծնողներին ուղղել դեպի ձևական դաստիարակության դասընթացներին,այստեղ
մբողջական միջամտություն է կյանքի պայմանների ուսումնասիրմանը: Շատ
դաստիարակման դասընթացներ կազմակերպվել են հատուկ այն ծնողների
համար, որոնք չունեն ճիշտ դաստիարակության հմտություններ, որոնք փնտրում
են միջոցներ, որպեսզի բարելավվեն փոխադարձ կապը ձեռք բերել վստահություն
սեփական ուժերում և պատասխանատվության զգացում երեխաների նկատմամբ:
Մասնակցությունը այս դասընթացներին պահանջում է բարձր կարգի
հարմարություն սոցիալական դիրքում և խմբի լավ կարգավիճակ: Լրացուցիչ, եթե
դաստիարակության դասընթացները չեն մատուցվում խելացի և կազմակերպված
համակարգով, ապա շատ ծնողներ չեն հետևի կամ առհասարակ չեն ավարտի
դասընթացը:
Ձևական ծրագրերը որպեսզի սովորեցնեն դաստիարակման հմտություններին,
ապա դրանք պետք է լինեն համապատասխան զարգացվածության աստիճանի
վրա, որպեսզի կարողանան բավարարել ընտանիքների պահանջները
մանուկներին պաշտպանելու բնագավառում: Շատ ծնողներ մանուկներին
պաշտպանելու տարրական մեթոդներին ծանոթանալու և ուսուցման կարիք
ունեն: Եթե այդպիսի ուսուցումը անցկացվում է արդեն ձևավորված խմբերում ,
ապա այդ խմբերի ղեկավարները պետք է ունենան բարձր որակավորում`
ծնողների հետ ճիշտ աշխատելու համար, որոնք կարող են սահմանափակել
իրենց հավատը սոցիալական աշխատողի նկատմամբ:Այդ ձևավորված խմբերը
շատ ընտանիքների համար դառնում են շատ օգտակար,եթե իրենք էլ են
պահպանում կարգ ու կանոնը խնբում:
Շատ ընտանիքների համար ցանկալի է կիրառել տնային դաստիարակման
մեթոդները: Այս մեթոդը շատ ծնողների մոտ ավելի լավ ազդեցություն է
ունենում , եթե նրանք գտնվում են ծանոթ միջավայրում` իրենց տանը:Այս տիպի
մեթոդը շատ արագ է ու արդյունավետ: Հաճախակի այցերն հնարավորություն
են տալիս ավելի որակյալ դարձնել ընտանիքի դաստիարակման
ռազմավարությունը:
Դաստիարակման ռազմավարությունը պետք է համատեղելի լինի ընտանիքի
հոգևոր հարստությանը և հեռանկարին: Եթե մեթոդը չի համապատասխանում
ընտանիքի հնարավորություններին, ապա այն կդառնա անիրականանալի:
Այն դեպքում եթե ծնողը չի ընդունում դաստիարակման ռազմավարությունը
ընտանիքում, ապա նրանց համար հատկացվում է հատուկ դասընթացներ նրանց
հետ առանձին աշխատանք կատարելու համար:Սոցիալական աշխատողը ինքը
պետք է տարբերակի համապատասխանաբար ցուցադրելով մոտեցում:

Թմրամոլություն
Ծնողների կողմից թմրադեղերի և ալկոհոլի հաճախակի օգտագործումը բերում է
երեխաների նկատմամբ ավելի վատ վերաբերմունքի: Այս դեպքում ռիսկը
երեխաների նկատմամբ ավելի աճում է : Ալկոհոլ օգտագործող մայրերի
երեխաները կարող են ծնվել տարատեսակ արատներով , որոնք մեծ
ազդեցություն են ունենում երեխայի հետագա ֆիզիկական և մտավոր
զարգացվածության վրա:Երեխաները , որոնք ծնվում են մեծաքանակ կոկային
օգտագործած մայրերից հենց հղիության ընթացքում հանգում են
նյարդաբանական և այլ հիվանդությունների: Երեխաները հատկապես ավելի
բարձր ռիսկի տակ են գտնվում, երբ ծնողների կողմից իրականացվում է
ֆիզիկական ոտնձգություններ:Մոտովորապես 70 տոկոս հանցագործություններ
կատարում են ալկոհոլ և թմրանյութ օգտագործող անձիք / Տոպսոն 1990/:
Դեղորայքի չարաշահելը կարող է մարդուն բերել այն իրավիճակի , որ նա
ունենա կախվածություն, որն էլ վնասում է ինչպես օգտագործողին, այնպես էլ
նրան շրջապատող այլ անձանց: Նարկոտիկները, որոնք հանդիսանում են
հետևյալ տմրադեղերը, օրինակ` մարեխուանան, կոկայինը, հոգենեդ դեղերը և այլն
: Այդ հաբերը ազդում են մարդու զարգացվածությանը և վարքի վրա
փոխելով մարմնի քինիաբանական տարրերը:Օգտագործողները այդ պահին
իրենց զգում են թեթևացած ,ուրախ չեն զգում ցավեր, մոռանում են իրենց
հոգսերը , իրենց մոտ ստեղծվում է ցանկալի իրավիճակներ : Որոշակի
քանակությամբ հոգեմետ դեղեր օգտագործելիս փոխվում է մարդու
քիմիաբանական կառուցվածքը , որպեսզի ավելանա դիմադրողականությունը : Այդ
ամենից նա ունենում է ֆիզիկական և էմոցիոնալ կախվածություն
թմրանյութերից: Բայց գոյություն ունեն մարդիկ , որոնք օգտագործելով
թմրանյութեր չեն ունենում կախվածություն այդ դեղերից:
Զուկերման (1994) պետությունում, բարձր որակի թմրադեղերը և ալկոհոլն
օգտագործելիս, որոշակի մարդիկ հենց առաջին շաբաթից ունենում են
կախվածություն թմրադեղերի և ալկոհոլի նկատմամբ , բայց կան մարդիկ, որոնց մոտ
այդ կախվածությունը արտահայտվում է ավելի ուշ : Նարկոմանի առաջնակարգ
խնդիրն է դառնում թմրադեղերի հայթայթումը , հաշվի չառնելով իր անձնական,
ֆինանսական և ընտանեկան ամենակարևոր խնդիրները : Այս ամենից հետո
այսպիսի ծնողները ցուցադրում են իրենց մեղքը նարկոտիկ օգտագործելու
նկատմամբ , իրենց երեխաներին : Հետագայում շատ թմրադեղ օգտագործողների
մոտ առաջ է գալիս ինքնագիտակիցությունը կառավարել չկարողանալու
հատկությունը : Սկսում են վատ վարվել իրենց երեխաների հետ : Շատ ծնողներ
հաճախ թաքցնում են իրենց շրջապատից, որ իրենք թմրամոլներ կամ արբեցողներ
են : Այդ մասին կարող են չիմանալ նաև սոցիալական աշխատողները, որը կբերի
հետագայում իրենց աշխատանքի դժվարացմանը: Շատ հաճախ օգտագործողները
կամ թաքցնում են իրենց կարգավիճակը, կամ պնդում են, որ իրենց
օգտագործած թմրանյութերը վնասակար չեն, թե իր և ,թե երեխաների
առողջության համար : Կարնեյը 1994 թվականին առաջ է քաշել այն հանգամանքը ,
որ թմրամոլ նյութաբանները ստեղծել են շատ ստրատեգիներ իրենց հակումը
հերքելու համար :
Պետք է երեխաներին հեռու պահել թմրանյութերից , վերացնել
բացասական էֆեկտները դաստիրակության մեջ , և նրանց վերաբերվել
մայրաբար:Երբեք չպետք է երեխաների մոտ օգտագործել թմրադեղեր: Եթե մարդը
թմրամոլ է և չի կարող առանց թմրանյութի և ալկոհոլի, ապա պետք է նա
երեխաների համար վարձի խնամակալներ , թողնի որևե հարազատի մոտ կամ
սպասի մինչև երեխան կքնե:
Մայրերին խորհուրդ է տրվում երեխաներին հանգիստ քնեցնել : Մայրերի
մեծամասնությունը իրենց ընտանեկան եկամուտը կիսում են երկու մասի , մի
մասը թմրանյութի համար, իսկ մյուս մասը երեխաների պահանջները կատարելու
համար : Ընդանուր առմամբ շատ մայրեր թաքցնում են այն փաստը, որ իրենք
ունեն կախվածություն թմրադեղերից : Այդ փաստը թաքցնում են` ընտանիքից,
ընկերներից, հարազատներից և շրջապատող աշխարհից :Սակայն որքան էլ, որ
թաքցնեն իրենց կարգավիճակը , այնուամենայնիվ մոտ 70 տոկոս մայրեր
օգտագործում են թմրադեղեր : Շատ մայրեր չեն կարողանում հրաժարվել այդ
կախվածությունից : Նրանց մնում է միայն թմրադեղերի վրա ծախսել
հսկայական գումարներ և էմոցիաներ : Շատ մայրեր իրենց իրավիճակից
ելնելով ինքնակամ երեխաներին թողնում են որևէ հարազատի մոտ, կամ
ծայրահեղ դեպքում նրանք հայտնվում են մանկատանը:
Թմրանյութի օգտագործման պատճառով մանկատներում երեխաների թիվը
ավելանում է , իսկ ծնողներին զրկում են երեխաների նկատմամբ իրենց ունեցած
իրավունքներից : Եվ այդ ամենը իր մեջ է ներառում շատ ցավալի ու տխուր մի
փաստ , դա երեխաների կորուստն է :

Թմրանյութերի ընդունման նախանշանները

Սոցիալական աշխատողները չեն կարողանում ճիշտ աղտորոշում տալ, թե ինչ
տեսակի պատրաստանյութ է օգտագործել շահառուն և ինչ քանակությամբ,
այսինքն շատ մեծ տարբերություն կա օգտագործվող նյութի և քանակի միջև:
Թմրանյութ օգտագործողները օգտագործման ընթացքում կարող են
միարժամանակ օգտագործեն մեկից ավելի թմրանյութեր : Ցանկացած թմրանյութ
օգտագործող այդ շրջանում դառնում է թմրանյութի բարձրակարգ գիտակ:
Թմրանյութի նախանշաններից հիմնականում հանդիսանում են `
տրամադրության կտրուկ փոփոխությունը /էյֆորիա, անհանգստություն,
գրգռվածություն , դանդաղաշարժություն, ինչպես նաև դեպրեսիա/,
փոփոխություն քնի և ախորժակի մեջ /կրակոտություն կամ անհանգիստ
դրսևորումներ/,
հիշողության և մտածողության սակավություն /խառնաշփոթ կարգավիճակ ,
կենտրոնանալու անկարողականություն/ ,
պահանջող /կապրիզ / և անհանգիստ կարգավիճակ ,
անհանգստության և ուշադրության պակաս շրջակա միջավայրին ,
անփույթության և այլ պրոբլեմների ներդաշնակություն:

Ալկոհոլի չարաշահումը
Ալկոհոլը հանդիսանում է հանգստացնող միջոց ,այն հանգստացնում է նյարդային
ողջ կենտրոնական համակարգը : Նույնիսկ չնչին ալկոհոլի քանակությունը կարող
է ազդել ցանկացած մարդու վրա ,այն թուլացնում է մարդու մտավոր
ինքնաղեկավարումը և արգելքները : Ալկոհոլը չարաշահելու դեպքում ստեղծում է
ագրեսիվ իրավիճակներ և այստեղ ալկոհոլը ուղղակի դառնում է շարժառիթ :
Ալկոհոլը ազդում է մարդու հիշողության վրա , իջեցնում է մկանային
կոորդինացիան, ազդում և վաթարացնում է մարդու տեսողությունը , ազդում է
նաև մտածողության և կողմնորոշման վրա : Շատ կարճ ժամանակահատվածում
որքան շատ ալկոհոլ օգտագործի մարդը , այնքան ալկոհոլի ազդեցությունը մեծ
տարածում կունենա նրա օրգանիզմի վրա :
Միևնույն է որքան էլ, որ ալկոհոլը իր վատ ազդեցությունն է թողնում մարդու
վրա , մարդը մեկե օգտագործում է այն և յուրովի է ըմբռնում այդ ամենը:
Երբ ալկոհոլ օգտագործում են մեծ քանակությամբ,ապա դա պատճառ կարող է
դառնալ կոմայի, անգիտակից վիճակի և մահվան: Այն կարող է վնասել մարմնի
շատ օրգաններ` լյարդ, սիրտ, ուղեղ: Հղի կանանց մոտ ալկոհոլի չարաշահումը
կարող է ճակատագրական լինել և կարող է ազդել նրանց պտուղի վրա: Ինչպես
գիտենք ալկոհոլից կախվածությունը կոչվում է ալկոհոլիզմ: Նրանք իրենց չեն
կարողանում վերահսկեն և չնայած բացասական հետևանքնեի նրանք
շարունակում են խմել: Նրանք երբեմն թաքցնում են իրեց օգտագործած ալկոհոլը:
Շատ օգտագործողներ իրենք իրենց նկարագրում են որպես “հասարակական
խմողներ” և պնդում են, որ որ իրենք միայն խմում են որովհետև այն հաճույք է
պատճառում և որ նրանք կարող են դադարեցնել ցանկացած ժամանակ:
Այնուամենայնիվ, նրանց կարծիքով դա շատ հաճելի է և նրանք երբեք չեն ուզում
դադարեցնել:

Ինհալանտներ

Ինհալանտների չարաշահումը ցնդող նյութի կանխատածված ներշնչում է, որ

ստանա “բարձր” տրամադրություն :
Սովորական ներշնչող նյութերը ընդգրկում են` սոսինձ և այլ կպչուն նյութեր,
ներկեր և լաքեր, տնտեսական ապրանքներ` մաքրիչներ, վառելիքներ, տպագրվածը
մաքրելու հեղուկ, մարկերային գրիչներ և ուրիշ նմանատիպ այլ նյութեր:Այսպիսի
քիմիական նյութերից շատերը չափազանց թունավոր են:Ներշնչող նյութերը
հաճախ արագորեն կլանվում են արյան մեջ և տանում են դեպի ուղեղը: Նրանք
կարող են ազդել կենտրոնական ներվային համակարգի վրա և կարող է
ճակատագրական դառնալ անկանոն սրտի բավարարման, թունավորման,
պատահարների և ինքնասպանությունների: Ներծծող նյութերը հեշտւթյամբ են
ձեռք բերվում և էժան են, դրանք հաճախ չարաշահվում են երիտասարդների և
ուրիշ մարդկանց կողմից, ովքեր ի վիճակի չեն ձեռք բերել արժեքավոր
նյութեր:Նրանք ունենում են ցավեր, կարմրություն` բերանի կամ քթի շուրջը,
ձեռքի դողը,խրոնիկական հազը,քթից արյունահոսությունը և ունավորման սուր
նշաններ:

Կոկայինը և Քրեքը

Կոկայինը իր տեսքով սպիտակ բյուրեղային փոշի է , որը առաջանում է

Հարավային Ամերիկայի կոկա բույսի տերևների հյութից:Կոկայինը մինչև
փողոցում վաճառելը խառնվում է ուրիշ նյութերի հետ և վաճառողի համար
դառնում է շահութաբեր:Կոկայինի ավել դոզայի ընդունումը կարող է մահվան
պատճառ դառնալ:Նյութերը խառնած կոկայինի հետ, դարձնում են նրանց
վտանգավոր:Կոկայինը սովորաբար փոշու տեսքով սովորաբար ներ է քաշվում
քթով,ինչպես նաև ծխելով:Նույնիսկ կոկայինի փոքրիկ քանակն էլ անհատի
համար կարող է ունենալ կյանքին սպառնացող հետևանքներ: Սկզբում
օգտագործողը սովորաբար զգում է ուրախություն և էներգիայով լի լինելու
զգացողություն:Իսկ երբ թմրադեղի ազդեցությունը ավարտվում է ,նրանք իրենց
զգում են ավելի ճնշված, ավելի մտահոգ: Մշտապես օգտագործման
հետևանքներից են` քաշի պակասում, խրոնիկական հոսք քթից, որը վտանգավոր
է քթին, թուլացնում է դիմադրողականությունը ինֆեկցիաների և
հիվանդությունների հանդեպ և բարձրացնում է արյան ճնշումը:Քրեքը կոկայինի
բյուրեղացված տեսակն է:Երբ ծխում են, քրեքը փոխվում է կոկայինի շատ բարձր
խտացման, անցնում է երակով դեպի թոքերը արտադրելով համեմատելի էֆֆեկտ
ներարկային սրսկման հետ: Քանի որ քրեքը շատ արագ է ներծծվում,այդ իսկ
պատճառով վտանգավոր թմրադեղ է և նույնիսկ վտանգ կա
մահվան:Օգտագործողների մեծ տոկոս արագորեն դառնում են թմրամոլներ:

Ազդակներ
Ազդակները թմրադեղերի խումբ է, որը խթանում է կենտրոնական ներվային
համակարգը և արտադրում է զգոնության և ակտիվության աճ: Նրանք իրենց
մեջ ընդգրկում են ամֆեթամինես /դեքսադրին, բենզեդրին/, մեթամֆեթամին, էֆեդրին
և ֆենիլպրոպանոլամին, կաֆեին, նիկոտին և որոշ թմրանյութերի
դեղատոմսեր:Կոկայինը նույնպես խթանիչ էֆֆեկտ ունի: Ամֆեթամինեսի
օգտագործումը բարձր դոզաներով կարող է պատճառ դառնալ թմրանյութից
կախվածության:Նրա ծանր և հաճախակի դոզաները կարող են առաջացնել
ուղեղի վնասվածք, որը խոսքի խանգարման արդյունքն է և դժվարությամբ է
արտահայտում մտքերը: Ամֆեթամինեսի դոզայից բարձր օգտագործումը կարող
է սրսկման միջոցով մահվան հասցնել:Ծանր ամֆեթամինեսի օգտագործման
նշաններն են` անհանգստությունը,հուզմունքը,տատանվող տրամադրությունը,
պանիկան և խելագար մտքերը:Երկար շամանակ օգտագործելուց հետո հետևյալ
նշաններն են ի հայտ գալիս` բշտիկներ,կարմրուկի ցան, անհանգստություն
ատամների հետ և չոր, անկենդան մազեր: Մեթաֆեթամին օգտագործողները
ներկայացնում են ֆիզիկական գործունեության աճը, անհանգստությունը և
հուզմունքը: Մարիխուանան և ալկոհոլը հաճախ առաջանում են
մեթուֆիթամինից:Նրանք կրկնում են պարզ շարժումներ, դառնում են շատախոս և
կարող է դժվար լինել հասկանալ նրանց` մտքի և խոսքի կտրուկ պոպոխուտյան
պատճառով:

Դեպրեսանտներ

Դեպրեսանտերը կամ ցավը մեղմացնող թմրադեղերը ճնշում են կենտրոնական

ներվայն համակարգը` պատճառ դառնալով թուլության ցավի մեղմացման և
առաջացնում է քուն:Տրանսկվիլիզատորները և քնաբերերը օգտագորցում են ցավը
մեղմացնելու համար:Բարբիրատուրաները ամենաշատ չարաշահվող ցավը
մեղմացնող հաբերն են,ընդգրկում են փենտոբարբիտոլ սեքոբարբիտոլ և
ամիբարբիտոլ, այս բոլորը քնաբեր դեղամիջոցներ են, որոնք թւշույլատրվաց են
դեղատոմսերով:Դեպրեսանտների մի ուրիշ կատեգորիա բենզոլդիազափինները
ընդգրկում են վալիում, սերաքս և նրանք կապված են թմրադեղերի
հետ:Չափազանց մեծ դոզաները կարող են պատճառ դառնալ շնչառական
դեպրեսիայի, կոմայի և մահվան: Միացնելով ալկոհոլը դեպրեսանտ թմրադեղերի
հետ կարող են բազմապատկել երկու թմրադեղերի էֆֆեկտները և կաճի չափից
ավելի դոզայի ռիսկը:
Նարկոտիկներ

Նարկոտիկները թմրադեղեր են, որոնք վերացնում են ցավը և հաճախ

առաջացնում են լավը զգալու զգացողություն և ցավը մեղմացնող էֆֆեկտ:Նրանք
ընդգրկում են օփիաթ, ինչպես օփիումը, մորֆին, քոդեինը և հերոինը և որոշակի
սինթետիկ քիմիական նյութեր:Նրանք նաև ընդգրկում են մեփերիդին և ուրիշ
նարկոտիկ ցավ սպանողներ:
Հերոյինը ամենաչարաշահվող թմրադեղն է և եթե նրա օգտագործումը
շարունակվի, ապա պատճառ կդառնա թմրամոլության:Հերոյինով ներերակային
նորմալ սրսկում են կատարում,ներս են շնչում քթով կամ ծխում են:Ուրիշ
նարկոտիկները օգտագործում են բերանի կամ սրսկման միջոցով:ներերակային
սրսկման միջոցով դոզաների չապից ավելի օգտագործումը կարող է մահվան
պատճառ դառնալ:Ոչ ստերիլ ներարկիչները և ասեղները կարող են փոխանցել
հիվանդություն` ընդգրկելով ՁԻԱՀ-ը և հեպատիտի այլ տեսակներ:Երբ հերոյինից
կախում ունեցող անձը ընդունում է թմրադեղ ապա ետ սովորելը սկսվում է
վերջին սրսկումից չորս կամ վեց ժամ հետո:
Նարկոտիկի նշանները և սիմպտոմները ընդգրկում են էլֆորիա, քնկոտություն,
զգայունություն ցավի նկատմամբ, սրտխառնուք և այլն:հերոյինը վաճառվում է
սպիտակիվ մինչև մուգ շագանակագույն փոշու կամ ձթի նման նյութի
տեսքով:Դեղատոմսով նշանակված ցավազրկող նարկոտիկը լինում է
տաբլետկայի, կապսուլայի կամ հեղուկի ձևով` ընդգրկելով ներարկող լուծույթներ:

Հալոգեններ
Հալոգենները նաև անվանում են փսիխոդելիքս, հուզիչ զգացողություն, զգայական
ընկալում, մտածողություն, ինքնագիտակցություն և զգացմունքներ:Սովորական
հալոգեններն են` ԼՍԴ-ին, մեսքալին, փեյոտ և փսիլոցիբին:
ԼՍԴ-ին, մեսքալին, փեյոտ և փսիլոցիբին օգտագործողները կարող են ասել, որ
երաժշտությունը տեսանելի է, իսկ գույնը` լսելի: Ֆիզիկական ռեակցիաները
ընդգրկում են ջերմության բարձրացում, սրտի բաբախումներ և արյան ճնշման
տատանումներ:Այան ակրող է բարձրացնել անպատասխանատվությունը և
ինքնակործանման վարքագիծը:Երկարատև վնասարար ռեակցիաները ընդգրկում
են հուզմունք, դեպրեսիա, անհանգստություն:
ՓՍՓ /փենսիքլիդին/ -ը երբեմն դասակարգվում է որպես հալոգինոգեն, այն շատ
վտանգավոր դեղ է:Այն նաև կոչվում է “հրեշտակի փոշի”: ՓՍՓ-ին զարգացել և
օգտագործվում է որպես վիրաբուժական անզգայացում: Խրոնիկական ՓՍՓ-ի
օգտագործողները ներկայացնում են հիշողության մշտական խնդիրներ և
խոսակցության դժվարություններ:
ՓՍՓ-ին կարող է առաջացնել դաժան և արտառոց վարքագիծ:Ագրեսիվ
վարքագիծը կարող է ինքնավնասման հասցնել կամ ուղղվել ուրիշներին և
հաճախ արդյունքը լինում է լուրջ վնասվածքները և մահը :

Կանխատեսումներ բուժման վերաբերյալ

Կասկածելի է այն, որ եթե նյութը շատ չարաշահես կարող է բուժումը չօգնի:
Թմրադեղից կախվածություն ունեցող մարդը կարիք ունի բուժման: Օրինակ`
1990թ.-ի տվյալներով 105.000 հղի կանայք ովքեր թմրադեղերից բուժման կարիք
ունեն, միայն 30.000-ն են ստացել բուժում:Հովարդը /1994թ./ ներկայացրել է, որ
մայրերից շատերը իրենց ուսուցման ընթացքում շարունակում են օգտագործել
թմրադեղեր և միայն մայրերի 15 տոկոսն է որ ուսուցման մեջ չափավոր են մեկ
տարի:Շատ լավ զգալու զգացմունքը առաջանում է թմրադեղերի էֆֆեկտից, որը
օգտագործվում է որպես հակաթույն հուզմունքի, դեպրեսիայի, անհուսալիության և
ամոթի:

Ուժեր
. Ծնողները գիտակցում են,որ իրենց օգտագործած թմրադեղը վնասում է իրենց
և հասկանում են, որ դա վատ ազդեցություն է թողնում նաև իրենց երեխաների
վրա:
. Ծնողները իրեց բուժումը թողնում են և մահափորձ են կատարում:Նրանց
կարող են ընդգրկել ինքնօգնության խմբերի մեջ ինչպիսիք են օրինակ` անանուն
ալկոհոլիկների խումբը:
. Ծնողները ցանկություն ունեն և ի վիճակի են առանձնանալու իրենց ընկերներց
և ուրիծներից,ովքեր ծարունակում են օգտագորշել թմրադեղեր:
. Ծնողները ունեն ուժեղ պաշտպանություն ընտանիքի անդամներից, ովքեր չեն
օգտագործում թմրադեղեր և ովքեր կողմ են որպեսզի իրենք չշարունակեն
թմրադեղ օգտգործել:

Ծառայություններ
Եթե թմրադեղ օգտգործողը դիմում է բժշկի, ապա բարձր մասնագիտացված
բուժումը պետք է ապահոված լինի:Անանուն ալկոհոլիկների ինքնօգնության
խմբերը մարդկանց օգնելով` հասել են հաջողության այն իմաստով, որ
օգտագործել են չափավոր ալկոհոլ:Նմանատիպ ծրագիր նաև իրականացվում է
նարկոտիկ օգտագործողների հետ և օգնում է թմրադեղ օգտագործողներին
ազատվել թմրադեղերից:
Շատ թերիստներ գոհունակություն են հայտնում, որ հաջող բուժումը
թմրադեղերի օգտագործումից պետք է բազմապատկվի և այդ ծրագիրը պետք է
շարունակվի:Նունես-Դենիսը և Բառթը /1993թ./ առաջարկել են , որ հիվանդը,
որպեսզի թմրադեղերից բուժվի, պետք է ընդգրկի ընտանիքի կամ զույգերի
թերապիան, անհատական խորհրդատվություններ և մոնիտորինգ:Նրանք նաև
առաջարկում են բուժման ծրագրեր, որոնք պետք է օգնեն թմրանյութ
օգտագործողներին որպեսզի իրենց պահեն և չօգտագործեն:Ստրատեգիաները
պետք է ընդգրկեն “ կանխագուշակող իրավիճակներ, որում հիվանդությունը
չկրկնվելու ռիսկը բարձր է, ստրատեգիաների խրախուսում, ապրելաձևի
փոփոխում, թմրադեղերից ազատվելու զգացում` սոցիալական կապերի միջոցով և
զարգացող հիշողությունների բացասական հետևանքների չարաշահում”:
Զուկերմանը /1994թ./ նկարագրել է ամբուլատորիայում բուժվող հիվանդին
հիմնված ծնող- երեխա հարաբերության վրա:Մանկաբուժական հիմնական
խնամքը կլինիկայում ընտրված է որպես տեղ, քանի որ այն պաշտպանում է
մայրերի շահերը իրենց հանդեպ: Ծառայությունները նախապատրաստում են
երեխայի մանկաբուժական խնամքին, երեխայի զարգացմանը և թմրադեղերից
բուժումը` ընդգրկելով շաբաթական սեսիան:
Սքոթենդֆելդը /1994թ./ նկարագրում է , որ օգտագործողները բուժվում են ոչ թե
իրենց կենտրոնում, այլ տունայցերի միջոցով:Թմրամոլին անհրաժեշտ է 6 ժամ
ընդգրկել խմբի մեջ, որպեսզի զբաղված լինի, այնուհետև ընտանեկան և
անհատական թերապիա պետք է անցկացնել, որպեսզի կանխեն թմրադեղերի
օգտագործումից, այնուհետև մարզումներ, զվարճանք և մարմնամարզական
զբաղվածություն պետք է ունենան և կրթություն հղիության մասին:
Բառթը /1994թ./ առաջարկել է մի քնի մոտեցումներ բուժմանն ուղղված, որտեղ
ընդգրկում են հետևյալ ծառայությունները.
. Կանխում է հետագա անցանկալի հղիության ընթացքը` կրթվածության և
ընտանիքի պլանավորմամբ:
. Ինտենսիվ ընտանիքի պաշտպանության ծառայությունը դա թմրադեղեր
օգտագործող ընտանիքների հանար սկզբնական արձագանք է :
. Շարունակվող դեպքի ղեկավարումը երաշխավորվում է խնամքից հետո:Այն
դեպքերում երբ ռիսկը երեխաների հանդեպ բավականաչափ նվազել է, հիմք է
տալիս դեպքը փակելու:
. Երբ դեպքի ղեկավարումը շարունակվում է,ապա բուժվելուց հետո
երաշխավորվում է :Երբ երեխաների հանդեպ ռիսկը նվազում է , ապա հիմք է
տալիս փակելու դեպքը:Երեխայի բարեկեցության կազմակերպությունը պետք է
տեղեկացնի,որ այս ծառայության ներկայացուցիչները շարունակում են ունենալ
շահագրգռվածություն թմրանյութ օգտագործողների երեխաների պաշտպանության
գործում:
. Զարգացնող և պաշտպանող օրական ծառայությունները արդյոք կարող են
երեխաներին պաշտպանել, մինչ երեխաների մայրերը բուժման ծրագիրը
ավարտեն և
. եթե երեխաները չեն կարող բավականաչափ պաշտպանված լինեն տանը, մայրը
և նրա երեխաները պետք է տեղափոխվեն բուժվող խումբ, որպեսզի ապահովեն
ընտանիքի անդամների բուժումը, առանց բաժանելու երեխաներին իրենց
ընտանիքից:

Տեղավորման հետևանքները
Թմրանյութ չարաշահող ծնողների երեխաներին պետք է տեղափոխել և պետք է
պատշաճ հոգատարություն կազմակերպել,որը կախված է ռիսկի բազմակողմանի
ազդեցությունից: Քանի որ բոլոր երեխաները պետք է ապահով լինեն և սոց.
աշխատողները պետք է ծառայություններ մատուցեն, որը կամրապնդի ընտանիքը
և երեխան իրեն տանը կպաշտպանի:Իսկ երբ երեխան տանը չի կարողանում
պաշտպանել իրեն, ապա սոց. աշխատողը պետք է կազմակերպի, որպեսզի
երեխային տանից տեղափոխեն կենտրոն:
Կանայք, ովքեր հավատում են իրենց ընդունակությանը և ազնվությանը, ինչպես
մայրերը, փորձում են ետ կանգնել թմրադեղերից, այն պայմանով, որ ձեռք բերեն
խնամակալություն, նրանք փորձում են վերականգնել իրենց սոց. դերերը, որպեսզի
ետ բերեն իրենց երեխաներին:Մի բացասական դեպք.
Մի կին, որը կորցրել էր իր խնամակալությունը,կորցրել էր իր մոր կերպարը և
հավատում էր, որ իր երեխաները ավելի երջանիկ և ավելի առողջ են և ամեն
ինչ անում են որպեսզի վերամիավորվի:Իսկ դրական փոխազդեցությունը, երբ
մայրը, ով կամավոր հրաժարվել է խնամակալությունից, հաջողությամբ խնամել է
իր երեխաներին մի քանի տարիների ընթացքում և վստահում է ինքն իրեն
որպես մայր և ում երեխաները դժբախտ են, պետք է նեցուկ հանդիսանա իր
մայրական ազդեցությանը և ձեռք բերի խնամակալություն:Աշխատողները պետք
է նպաստեն, որպեսզի ծնողները մասնակցեն իրենց երեխաներին կենտրոն
տեղավորման գործում և աջակից պետք է լինեն այցելություններին:

Երեխաների բարեկեցության բաժնի ապահովության աշխատակիցների

արդյունքները
Արարքների անկանխատեսելիության պատճառով, երբ մարդիկ օգտագործում են
որոշակի թմրադեղեր, քայլ են անում հավաստիացնել իրենց սեփական
ապահովությանը, երբ հարցազրույց տվող անձնավորությունները կասկածում են,
որ գտնվում են վտանգավոր թմրադեղերի ազդեցության տակ:Որոշ պայքարողներ
ինքնապաշտպանության համար են`
. Չվարել հարցազրույցներ խոհանոցում, որտեղ կան դանակներ, ամանեղեն,
կաթսաներ և ուրիշ խոհանոցի սպասք, որ կարող են օգտագործվել որպես զենք,
եթե հեշտ լինի հասնել դրանց:
. Չընդունել մեկ բաժակ տաք սուրճի կամ թեյի առաջարկը, որ կարող է այրել
քեզ եթե թափվի կամ նետվի:
. Թմրադեղ և ալկոհոլ օգտագործողները չլինեն մեղադրող և պահանջվող
տրամադրության մեջ, կարող է տրամադրությունը լինի ցնցող և արագ պահի
տակ փոխվի վտանգավոր ագրեսիայի:
. Նստիր ճաշասեղանի շուրջը կամ էլ սուրճի սեղանի շուրջը, դնելով սահման
ձեր և հաճախորդի միջև:
. Եթե դուք հավատում եք որ թմրադեղ վաճառողները ապրում են տանը կամ որ
թմրադեղի օգտագործման աստիճանը հարևանությանը վտանգ են հանդիսանում,
ապա առաջարկեք օրենքի ուժի օգնությունը:

Մաս 8
ԴԵՊՔԻ ԶԱՐԳԱՑՄԱՆ ՊԼԱՆ
ՆԵՐԱԾՈՒԹՅՈՒՆ

Յուրաքանչյուր մարդ պլանավորում է կատարում: Պլանավորումը շատ

մեխանիկական երևույթ է և կարծես ինտուիցիայով է իրականացվում: Պլանավորումը
այնքան էլ հեշտ պրոցես չէ, եթե գործ ունենք համալիր պրոբլեմների հետ:
Արդյունավետ պլանավորում իրականացնելու համար լավ ծրագրված պլանավորման
տեխնոլոգիա է անհրաժեշտ, հակառակ դեպքում ծախսված շատ ջանքերը և
ռեսուրսները անարդյունք կլինեն:
Շատ կարևոր է պլանավորումը` կապված երեխայի բարեկեցության հետ: Այս
դեպքում սոց. աշխատողները աջակցում են ընտանիքներին բազմաթիվ
փոխկապակցված պրոբլեմների լուծման դեպքում: Սակայն պետք է միջամտություն
իրականացնել իրավիճակին համապատասխան, հակառակ դեպքում
միջամտությունը կարող է ավելի շատ վնասել, քան օգնել:
Արդյունավետ պլանավորումը մի շարք քայլեր է պահանջում: Դրանք են.
Սահմանել առկա պրոբլեմը:
Հավաքված ինֆորմացիայի հիման վրա սահմանել պրոբլեմի առաջացման
պատճառները և բնույթը, և համապատասխանեցնել ընտանիքի ներուժը և
ռեսուրսները պրոբլեմը լուծելու համար:
Կենտրոնանալ այն պահանջմունքների վրա, որոնք առկա ռեսուրսների հաշվին
կարելի է իրագործել:
Քննարկել բոլոր հնարավոր և նպատակահարմար գործողությունները, որոնց
շնորհիվ կարելի է լուծել առկա պրոբլեմ (պրոբլեմները):
Քննարկել, թե արդյոք ընտրված գործողությունները նպատակահարմար են պրոբլեմը
լուծելու համար:
Երեխայի բնակեցության իրավիճակներում պրոբլեմը վկայում է ֆիզիկական կամ
սեռական չարաշահման, անտեսման կամ վերահաս վնասի ռիսկի մասին:
Պլանավորումը պրոցեսը պետք է իրագործվի սոց. աշխատողի և ընտանիքի կողմից
որի ընթացքում կատարված փոփոխությունները նպաստում են ռիսկի նվազեցմանը:
Պլանավորումը պետք է ուղղված լինի երեխայի անվտանգության և կայունության
ապահովմանը:
Պլանավորումը փոխհամաձայնեցված գործողությունների պլան է, որը ներառում է,
որը ներառում է և վերահսկում սոց. աշխատողին և ընտանիքին, ինչպես նաև այն
անձանց, ովքեր աշխատում են ընդհանուր բարեկեցության հասնելու համար:

ԾՐԱԳՐԻ ԿԻՐԱՌՈՒԹՅՈՒՆԸ

Նվաճումների (հաջողություններ)
Հաջողությանը հասնելու համար անհրաժեշտ են մի շարք համակարգված
գործողություններ, որոնք ուղղված կլինեն որոշակի պրոբլեմների լուծմանը:
Երեխայի համար բարեկեցության հասնելու ամենալավ միջոցը երեխաներին
չարաշահումից և անտեսումից հեռու պահելն է, իսկ նրանց ընտանիքներին և
խնամատարներին ուղղորդել, որ ապահով և բարենպաստ խնամք ապահովեն իրենց
երեխաների համար:
Վերը նշված նպատակի իրագործման համար անհրաժեշտ են հետևյալ քայլերը.
անհրաժեշտ է առանձնացնել այն երեխաներին, ովքեր իրենց ծնողների կամ
խնամատարների կողմից ենթարկվում են չարաշահման (ֆիզիկական կամ սեռական)
կամ անտեսման,
երաշխավորել երեխաների ապահովումը և պաշտպանել հետագա չարաշահումից
կամ անտեսումից,
աջակցել ծնողներին, որ նրանք իրենց երեխաների համար տանը, համայնքում
ապահովեն պատշաճ խնամք, և, եթե հնարավոր է, կանխել երեխաների բաժանումը
իրենց ընտանիքներից,
աջակցել այն երեխաներին, ովքեր չեն կարողանում պաշտպանված լինել տանը`
իրենց ընտանիքներում,
ինչքան հնարավոր է արագ վերամիավորել երեխաներին իրենց ընտանիքների հետ,
ինչքան հնարավոր է արագ ապահովել կայուն և այլընտրանքային տեղավորում
(placement) այն երեխաների համար, ովքեր չեն կարող վերադառնալ սեփական
ընտանիք:
Պլանավորման պրոցեսում անհրաժեշտ է աշխատել այնպես, որ այս կետերից մեծ
մասը իրագործվեն յուրաքանչյուր երեխայի և ընտանիքի համար: Պլանավորումը
պետք է բաղկացած լինի նպատակներից, գործողություններից և ծառայություններից,
որոնք ուղղված են նպատակին հասնելու համար (պրոբլեմի լուծման համար):
Ցանկացած դեպքում առավել արյունավետ է իրականացնել երեխայի խնամքը իր
սեփական ընտանիքում` ինտենսիվ տնային ծառայություններ ապահովելով:
Ցանկացած ժամանակ դեպքի պլանը զարգանում է` ընդգրկելով նոր
գործողություններ և նպատակներ, հետևաբար պետք է գործել այնպես, որ հնարավոր
լինի պրոբլեմի լուծման համար գտնել առավել նպատակահարմար ճանապարհը:

ՆՊԱՏԱԿՆԵՐ

Նպատակները յուրահատուկ են շատ ավելի սահմանափակ, քան նվաճումները:

Վերջիններս պայմանավորված են մի շարք նպատակների իրագործումից:
Նպատակները պետք է ուղղված լինեն կոնկրետ պրոբլեմների և պահանջմունքների
իրագործմանը: Նպատակների հաջողված իրագործումը ենթադրում է
պահանջմունքների կամ պրոբլեմների լուծում:
Նպատակները գնահատելը դեպքի պլանավորման գործընթացում ամենադժվար
մասերից մեկն է: Հնարավոր է ուսումնասիրել նպատակը, բայց դժվար է գնահատել
այն: Օրինակ` հոգեկան հիվանդությունը, որը կարող է մարդու վարքագծի արդյունք
լինել: Բայց թե ինչպես գնահատել հիվանդության աստիճանը և խորությունը, չենք
կարող: Կարելի է միայն ուսումնասիրել վարքագծի փոփոխությունները կամ
գնահատել հոգեկան հիվանդության վերաբերյալ մասնագիտական գնահատման կամ
հոգեբանական տեստերի միջոցով:
Սոց. աշխատողը նպատակների մեջ պետք է ներառի «բարելավում» բառը, ինչպես
օրինակ` երեխայի բարեկեցության բարելավում, տնտեսային պայմանների կամ
ծնողավարության հմտությունների բարելավում:
Դեպքի պլանը ամբողջովին կախված է փոփոխությունների իրագործումից, և սոց.
աշխատողը պետք է օգնի ընտանիքներին` հասկանալու իրենց` փոփոխությունների
հասնելու կարողությունները, որի հետևանքով ստացված արդյունքները անհրաժեշտ
են իրենց երեխաներին անվտանգություն ապահովելու համար:
Արդյունավետ փոփոխությունների հասնելու համար նպատակները պետք է դեպքի
գնահատումից բխեն: Ակնհայտորեն նպատակների այս կառուցվածքը խաբուսիկ է,
որը ընդհանուր չէ բոլոր սոց. աշխատողների համար, որ իրենց նպատակները բխեն
այն սպասված արդյունքներից, որը կարող է ծնողավարություն կամ երեխայի խնամք
ապահովել:
Դեպքի պլանում նպատակները պետք է նկարագրեն բոլոր այն կարևոր գործոնները
կամ պրոբլեմները, որոնք գնահատման ընթացքում են ի հայտ եկել:
Անհրաժեշտ է զարգացնել ընտանիքի այն ուժեղ կողմերը, որոնք կմեղմացնեն
ռիսկայնությունը:
Նպատակահարմար, օգտակար նպատակները ժամանակային առումով
սահմանափակ են: Յուրաքանչյուր նպատակի իրագործման համար որոշակի
ժամանակ է անհրաժեշտ:
Ընտանիքի կենտրոնացման մոդելում նպատակները պետք է փոխհամաձայնեցված
լինեն ընտանիքի և սոց. աշխատողի միջև: Նպատակները ընտանիքն է որոշում, և
հենց նրա անդամներն էլ իրագործում են դրանք: Նպատակները պետք է ուղղված
լինեն ընտանիքի միասնությունը պահպանելու համար, հակառակ դեպքում դրանք
չեն նպաստում արդյունավետ և վերջնական փոփոխութունների:

ԳՈՐԾՈՂՈՒԹՅՈՒՆՆԵՐ
Դեպքի պլանում գործողությունները կարևոր դեր են խաղում, որովհետև հենց դրանց
իրագործումն է բերում խնդրի լուծման:
Գործողության պլանը պետք է ներառի.
ինչպիսի քայլեր կամ գործողություններ պետք է իրականացնել նպատակին հասնելու
համար,
ով պետք է ընտանիքում պատասխանատու լինի յուրաքանչյուր գործողության
համար,
ինչ գործողություններ կամ ծառայություններ պետք է ստանձնի սոց. աշխատողը կամ
համայնքային այլ աշխատողը,
պետք է որոշել յուրաքանչյուր գործողության սկսելու և ավարտելու ժամանակը,
վերջապես, թե որտեղ պետք է գործողություն իրականացվի:
Դեպքի պլանը պետք է ներառի այն քայլերը, որոնք կիրագործվեն ծնողների և սոց.
աշխատողի կողմից իրավիճակը մեղմացնելու համար: Գործողությունները պետք է
փոխհամաձայնեցված լինեն ընտանիքի և սոց. աշխատողի միջև: Համալիր
գործողությունները բազմաթիվ քայլեր են պահանջում, և յուրաքանչյուր քայլ պետք է
ներկայացվի որպես առանձին գործողություն:
Երբ ընտանիքի հնարավորությունները և կարողությունները սահմանափակ են
նպատակին հասնելու համար, ապա նպատակի իրագործման համար նախատեսված
ժամանակը պետք է երկարաձգվի:
Գործողությունների իրականացումը ենթադրում է 3 – 6 ամիս: Սոց. աշխատողը պետք
է ընտանիքի անդամների ներառի քննարկումների մեջ, եթե գործողությունների
իրագործման համար խոչընդոտներ կան, և պետք է այնպիսի ռազմավարություններ
մշակի, որոնք կնպաստեն այդ խոչընդոտների հաղթահարմանը:
Գործողությունների իրագործման համար սոց. աշխատողը պետք է նաև օգտագործի
ընտանիքի ռեսուրսները, որոնք ի հայտ են եկել գնահատման ընթացքում: Սոց.
աշխատողը պետք է նաև քաջալերի ընտանիքի անդամներին, որպեսզի նրանք
համարձակորեն մոտենան յուրաքանչյուր խնդրի լուծմանը:

ՎԵՐԱԳՆԱՀԱՏՈՒՄ

Քանի որ ընտանիքի իրավիճակը միշտ փոխվում է, ապա դեպքի պլանը պետք է

վերանայել, որպեսզի հնարավոր լինի ապահովել նվաճումները, նպատակները և
գործողությունները: Երբ ծառայությունները մատուցվում են, և ընտանիքի
պահանջմունքները բավարարվում են, ապա կարելի է դեպքը փակել:
Դեպքի գնահատումը և պլանավորման պրոցեսը, որ ուղղված են ընտանիքի
միասնական լինելու գաղափարին, արդեն ինքնին միջամտություն է, որը
ընտանիքներին սովորեցնում է հասկանալ պրոբլեմի խորությունը և լուծել դրանք:
Ընտանիքի պահանջմունքները և դրանց իրագործմանն ուղղված ծառայությունը
պետք է շարունակաբար վերանայվեն:
Վերագնահատում իրականացվում է այն դեպքում, երբ դեպքի վերաբերյալ
միջամտությունները անհաջող են եղել և ի հայտ են եկել խոչընդոտներ, որոնք
խանգարում են առաջխաղացմանը: Այս խոչընդոտների մեջ մտնում է` ծառայության
ռեսուրսների սակավությունը, նպատակների իրագործման ոչ չափավոր ժամանակը,
կամ սոց. աշխատողի անհետևողականությունը:
Դեպքի պլանի վերանայումը նպաստում է, որ ընտանիքի անդամները իրենք
շարունակեն դեպքի զարգացմանը պրոցեսը:
Դեպքի պլանավորումը պահանջում է սոց. աշխատողների և սուպերվիզորների
համախմբվածություն բայց նրանք մենակ չեն կարող երաշխավորել այս ամենի
իրագործումը: Կազմակերպությունը պետք է արժեվորի և աջակցի դեպքի
պլանավորմանը` որպես գլխավոր միջամտություն բոլոր դեպքերի համար:
Ամփոփելով կարելի է ասել, որ դեպքի պլանավորման պրոցեսի քայլերը հետևյալն են.
ներկայացված պրոբլեմի ճանաչում` անհրաժեշտ է բացահայտել պրոբլեմը,
հատկապես այն պայմանները, ռիսկայնությունը, որտեղ երեխաներն ապրում են: Եվ
համապատասխանորեն կազմակերպությունը պետք է միջամտի և պաշտպանություն
ապահովի:
փոխհարաբերությունների հաստատում` պլանավորման պրոցեսում պետք է
ներգրավված լինեն ընտանիքի բոլոր անդամները, որը նպաստում է անհրաժեշտ
ինֆորմացիայի հուսալիությունը, և մեծացնում հավանականությունը, որ ընտանիքի
անդամները կհետևեն պլանի գործողություններին: Եթե վստահության բավարար
մակարդակ չկա, ապա ընտանիքի անդամները կարող են վախենալ և խուսափել, իսկ
անհրաժեշտ ինֆորմացիան կլինի ոչ ճշգրիտ և ոչ ամբողջական:

ԴԵՊՔԻ ՕՐԻՆԱԿ

Այստեղ նկարագրվում է ընտանիքի գնահատման պրոցեսը, որը բաղկացած է երկու

հարցազրույցներից, որոնք են ներառում են սոցիալական աշխատողի և շահառուի
երկխոսությունները: Շահառու ընտանիքը բաղկացած է 3 հոգուց` մայրիկից և նրա
երկու երեխաներից` 9 - ամյա Ջոնից և 4 ամյա Վենդիից: Այստեղ նկարագրված են
նաև սոցիալական աշխատողի եզրակացումները, ինչպես նաև հարցազրույցի
վերաբերյալ սոցիալական աշխատողի ընտրած ուղղությունն ու ռազմավարությունը:
Այս հաղորդակցման նպատակն էր ուժեղացնել աշխատանքի
փոփհարաբերությունները և սկսել ընտանիքի գնահատմանը:
Շահառուի որդին ակնհայտ վտանգի տակ էր գտնվում, և շահառուն սոցիալական
աշխատողի խորհրդով տեղավորեց նրան որոշակի ժամանակով իր քրոջ տանը: Իսկ
ինչ վերաբերում էր շահառուի աղջկան, ապա սոցիալական աշխատողը կարծում է,
որ նա գտնվում է որոշակի զարգացման տարիքում և նրան ոչ մի վտանգ չէր
սպառնում: Առաջին հարցազրույցի ընթացքում շահառուն լուռ էր, չէր վստահում
սոցիալական աշխատողին, և նա զայրացած էր: Նրան թվում էր թե սոցիալական
աշխատողը ուզում է խլել իրենից իր որդուն: Քանի որ սոցիալական աշխատողին
բավականաչափ ինֆորմացիա էր անհրաժեշտ, նա առաջարկեց շահառուին միասին
աշխատելու մասին և հայտարարեց իր մտադրությունների մասին: Սոցիալական
աշխատողը մեկնաբանեց, որ իրենց համագործակցության ընթացքում կոգնի
շահառուին հասկանալ այն պատճառները, որոնք ընկած են Ջոնի վնասված լինելու
հիմքում:
Սոցիալական աշխատողը շահառուի խոսքերից հասկացավ, որ վերջինս հաճախ է
շահագործվել մարդկանց կողմից, և այդ է նրա` մարդկանց չվստահելու պատճառը:
Ամբողջ ընթացքում սոցիալական աշխատողը քաջալերում էր շահառուին, որպեսզի
նա պատմի իր պատմությունը: Շահառուն պատմեց, որ վատ ամուսին է ունեցել, որը
թողել է իրեն: Նա պատմեց իր ընտանիքի` մոր և քրոջ մասին, որոնք միշտ նրան ասել
են, որ ինքն ամեն ինչ սխալ է անում: Նա օրենքի հետ է շատ պրոբլեմներ ունեցել: 16
տարեկանում երեխա է ունեցել, որին հանգնել է հորաքրոջը, և այդ երեխան չգիտի, թե
ով է իր կենսաբանական մայրը: Ամբողջ ընթացքում նա պաշտպանողական վարք էր
ցուցաբերում, պնդում էր, որ չնայած կյանքը շատ դժվար է եղել նա միշտ
հաղթահարել է իրեն հանդիպած պրոբլեմները: Սոցիալական աշխատողը փորձում
էր հասկանալ, թե ինչպիսի ծնող է շահառուն իր երեխաների համար, և ինչքան լավ
ծնող է հատկապես որդու համար: Շահառուն ասում է , որ լավ ծնող է, բայց շատ
դեպքերում որդու կողմից դիմադրության է հանդիպում: Եվ նրա կարծիքով երեխայի
վարքագիծը ծնողների սեփականական արժանիքների և ծնողավարության
հմտությունների արտացոլումն է: Ակնհայտ է, որ սոցիալական աշխատողը պետք է
սկսել ուսումնասիրել տղայի վարքագիծը, բայց քանի որ ժամանակը ավարտվում էր,
սոցիալական աշխատողը փորձեց ամփոփել օրվա ինֆորմացիան, և հայտարարեց,
որ ինքը հավատում է շահառուի` որդու նկատմամբ լավ մտադրություններին և
պայմանավորվեց հաջորդ հանդիպման համար:
Պետք է նշել նաև, որ շահառուն աշխատանքի փորձարկման ծրագիր է անցնում`
շատացնելու իր եկամուտը:
Երկրորդ հարցազրույցի ընթացքում շահառուն շատ զայրացած էր, և պատճառն այն
էր, որ նա ձախողել էր աշխատանքի փորձարկման տեստը: Սոցիալական աշխատողը
փորձեց հանգստացնել նրան և ասաց, որ կխոսի շահառուի խորհրդատուի հետ,
որպեսզի նրան նոր կազմված տեստի հնարավորություն տան:
Այս ամենից հետո սոցիալական աշխատողը փորձեց շարունակել հարցազրույցը և
ներկայացրեց հաջորդ քայլերը:
Շահառուն սկսեց սոցիալական աշխատողը պատմել, թե ինչքան սթրեսներ է տարել
իր կյանքում` ամուսնալուծությունից, երկու երեխաներին ինքնուրույն մեծացնելը,
արգելքները, աշխատանքի փորձարկումը:
Սակայն սոցիալական աշխատողը փորձեց շեղել սթրեսի մասին խոսելու թեման և
անդրադառնալ որդու հետ իր փոխհարաբերությունների մասին, և թե ինչպես է
վերաբերվում նրան, երբ զայրացած է լինում: Եվ ընդհանրապես փորձեց հասկանալ,
թե ինչն է զայրացնում շահառուին, և նա պատասխանեց, որ նրա մոտ թերահավատ
վերաբերմունքը իր նկատմամբ, որ ինքը ոչ մի բան ճիշտ չի անում:
Սոցիալական աշխատողը փորձում էր բացատրել շահառուին, թե ինչ կապ կա նրա
զայրույթի և տղայի վնասվելու միջև, որը շատ աննկատ է: Շահառուն ընդունում է, որ
չափից շատ է զայրացել տղայի վրա, բայց դա իր պատճառն ունի. նա ասում է, որ իր
տղան ամեն ինչում հակառակվում է իր մոր հետ: Եվ շահառուն խոստովանում է, որ
չի կարողանում որդուն վերահսկել:
Այս ամենից հետո սոցիալական աշխատողը շահառուին բացատրեց, որ իրենք
երկուսն էլ գիտեն, թե ինչն է տղայի վնասվելու պատճառը, և պետք էպայքարել դրա
դեմ: Բացի այդ շահառուն պատմեց, որ ինքը որդուն չափից շատ է մտրակում և
ցավեցնում:
Սոցիալական աշխատողը հանգիստ էր, որովհետև նա արժանացել էր շահառուի
վստահությանը այն առումով, որ նա ընդունում է իր մեղքը որդու վնասված լինելու
մեջ: Շահառուն խոստովանեց նաև, որ ծեծել է տղային այն պատճառով, որ նա
հակառակվել և հունից հանել է մորը: Շահառուն կարծում է, թե չի սիրում իր
երեխային, իսկ սոցիալական աշխատողը փորձում է հասկացնել նրան, որ զայրույթից
նրա մտքերն ուղղակի խառնվել են իրար: Եվ շահառուն կարծում է, որ ինքը երբեք չի
կարողանա փոխվել իր տղայի նկատմամբ:
Շահառուի կողմից վստահությունը սոցիալական աշխատողի նկատմամբ բավարար
էր, և սոցիալական աշխատողը պետք է օգներ նրան տղայի համար մի ապահով պլան
կազմելու գործում, ինչպես նաև` նկարագրեր հաջորդ անհրաժեշտ քայլերը:
Քանի որ երկրորդ հանդիպման ավարտն էլ մոտեցավ, սոցիալական աշխատողը
ամփոփեց ամեն ինչ, ասաց, որ հաջորդ անգամ արդեն կաշխատեն ծառայությունների
պլանի վրա, որոնք կօգնեն շահառուին ավելի լավ ծնող լինել տղայի համար:
Սոցիալական աշխատողը թույլտվություն խնդրեց շահառուից նրա քրոջ և տղայի հետ
խոսելու համար, որպեսզի ինֆորմացիան ամբողջական լիներ: Նաև համոզվելով, որ
շահառուն վստահում է իրեն` սոցիալական ախատողը պայմանավորվեց հաջորդ
հանդիպման համար:

ԼՐԱՑՈՒՑԻՉ ՀԱՆԴԻՊՄԱՆ ԱՄՓՈՓԱԳԻՐ

Սոցիալական աշխատողը խոսեց շահառուի քրոջ, տղայի ուսուցչի և շահառուի

խորհրդատուի հետ: ՈՒսուցիչը ասաց, տղան ճիշտ է դասերի նկատմամբ այնքան էլ
հետաքրքրասեր չէ, բայց չէ, բայց հաճախ ենթարկվում է իրեն: Նա զարգացման
մակարդակով մի քիչ հետ է մնում հասակակիցներից, որը կարող է էմոցիոնալ
խնդիրների պատճառ լինել: ՈՒսուցիչը ասաց նաև, որ տղայի մայրը ինչքան դպրոց է
եկել, միշտ հետաքրքրվել է տղայի կրթությամբ և վարքագծով: Իսկ շահառուի
խորհրդատուն ասաց, որ նա շատ է աշխատում աշխատանքի փորձարկման վրա,
հաճախ հուսահատվում է և ալկոհոլ օգտագործում, բայց հետո միշտ ոտքի է
կանգնում և նորից փորձում:
ԳՆԱՀԱՏՄԱՆ ԱՄՓՈՓՈՒՄ ԵՎ ԵԶՐԱԿԱՑՈՒԹՅՈՒՆՆԵՐ

Ովքեր՞ են ներգրավված ընտանիքում.

Շահառու ընտանիքը բաղկացած է մայրիկից և երկու երեխաներից: Շահառուի մայրը
և ավագ քույրը առանձին են ապրում: Երեխաների հայրը անհետացել է: Սոցիալական
աշխատողին անհրաժեշտ էր ուսումնասիրել ընտանիքի մյուս ռեսուրսները:
Շրջապատի ռեսուրսները.
Շահառուն և իր երեխաները ապրում են ցածր եկամուտով, բայց նրա տունը
հարմարավետ է, երեխաները ապահովված են սննդով և հագուստով: Իսկ դպրոցում
աշխատելու շահառուի ցանկությունը եկամուտը բարձրացնելու նպատակ է
հետապնդում: Ֆինանսական խնդիրներ գրեթե չունեն:
Ծնողների հոգեբանական գործոնները.
Շահառուն ոչ մի հոգեկան հիվանդության կամ այլ լուրջ հիվանդության նշան ցույց չի
տվել, պարզապես նա շատ բռնկվող բնավորություն ունի և հաճախ չի կարողանում
վերահսկել իրեն, և տղայի հանդեպ բնությունը գալիս է այդ ինքնավերահսկողության
պակասից:
Շահառուի զայրույթը հաճախ գալիս է նրանից, որ նա վախենում է շփվել մարդկանց
հետ` մտածելով, որ նրանք կվնասեն իրեն, որն էլ իր հերթին գալիս է անցյալի վատ
փորձերից:
Շահառուն բացատրում է, որ տղայի վարքը եսասիրական է, նա ինչ ուզում անում է,
փորձում է ամեն ինչ բարդացնել:
Իր բռնկվող բնավորությունից բացի նա նաև ուժեղ և կայուն ներուժ ունի: Նա հոգ է
տանում իր երեխաների մասին, ոչ թե հաճույքների հետևից է ընկնում: Նա
պատասխանատվության զգացում ունի: Նա այնքան ուժեղ կողմեր ունի, որ նույնիսկ
ինքը չգիտի դրանց մասին: Նա ցածր ինքնագնահատական ունի և հաճախ մտածում է,
թե ձախողում է այն ամենը, ինչ փորձում է: Այնուամենայնիվ, նա փորձում է ավելի
լավ անել` չնայած սեփական կարողություններին վստահելու պակասին: Շահառուն
հնարավոր է երեխայի պես չարաշահվի: Նա փորձում է այլևս չծեծել երեխային: Նա
նույնպես էմոցիոնալ չարաշահման զոհ է, որ պետք է հետագայում ուսումնասիրել:
Միջանձնային հարաբերությունների բնույթը.
Շահառուի միջանձնային հարաբերությունները անկայուն են, որովհետև նա ոչ մեկին
չի վստահում: Նա միայն լավ հարաբերություններ է հաստատել իր սոցիալական
աշխատողի հետ, ով լսել է նրան առանց քննադատելու և նրա վստահությունն է
արժանացել` աջակցելով նրան: Ընտանիքի անդամների հետ նրա
փոխհարաբերությունները կոնֆլիկտային են: Նա պետք է սովորի` ում վստահել և
ում` ոչ և ավելի դրական հարաբերություներ վերահաստատել իր մոր և քրոջ հետ:
Ձեռք բերել հմտություններ և ռազմավարություններ.
Շահառուն կարևոր ուժեղ կողմեր ունի: Նա կարողանում է պահել և խնամել
երեխաներին, կառավարել տան բյուջեն, և հասնել իր ցանկություններին և
պահանջմունքներին:
Նրա միջանձնային հարաբերությունների համակարգը այնքան էլ կայուն չի, որն էլ
պատճառ է դառնում նրա սթրեսի համար: Նրա ընտանեկան հարաբերությունները
կոնֆլիկտային են, բայց ոչ վնասված: Վերականգնելով քրոջ հետ նրա
հարաբերությունները` քույրը կարող է աջակցել նրան օգնելու հարցում: Իր
համայնքում պետք է նրան ուղղորդել որոշակի ծառայությունների, որոնք նրա համար
նոր ռեսուրսներ կստեղծեն: Եվ այս ամենը համակարգելով` կարելի է արժեքավոր
միջամտության հասնել:
Ծնողավարության հմտություններ.
Շահառուն լավ հարաբերությունների մեջ է աղջկա հետ, և չափազանց վերահսկող և
ծայրահեղական` տղայի նկատմամբ: Նրա սպասումները տղայի վերաբերյալ
համապատասխանում են ավելի շատ մեծ կամ չափահաս մարդուն, քան 9 ամյա
տղային: Սա նշանակում է, որ նրա մեկնաբանությունները տղայի վարքագծի
վերաբերյալ կշռադատող փորձեր են նրան հետ վերադարձնելու համար:
Իմացողական կարողություններ.
Շահառուն միջին ինտելեկտուալ անձնավորություն է, ինքնամփոփ է և կարողանում է
ճանաչել և հասկանալ իր և այլ մարդկանց զգացմունքները: Երբ նա մտածում է տղայի
վերաբերյալ իր զգացմունքների և խնամքի մասին, ապա սա ավելի շատ նման է մի
էմոցիոնալ վիճակի, քան իմացողական կարողություն:
Երեխայի հատուկ կարիքները.
Շահառուն նկարագրում է, որ տղան դիմադրող վարք է ցուցաբերում: Ուսուցիչը
հաստատում է սա, բայց պնդում է, որ կարելի է համագործակցել տղային` աջակցելով
նրան: Հայտնի չէ, թե ընտանեկան վեճերը, հոր հեռանալը և մոր չարաշահումը
ինչպես են ազդել երեխայի վրա: ՈՒսուցիչը ասում է, որ տղան էմոցիոնալ սթրեսի
որոշ նշաններ է ցույց տալիս: Այս ամենը պարզաբանելու համար խորհրդատվություն
և հոգեբանական գնահատում է պետք իրականացնել:
Ներուժի (ուժեղ կողմերի) ամփոփում
Շահառուի ներուժը ներառում է նրա ինտելեկտը, ամեն ինչ ավելի լավ շարունակելու
նրա մոտիվացիան, աղջկա հետ նրա ջերմ հարաբերությունները, ինքնագնահատման
կարողությունը և այլն:
Չնայած մարդկանց նկատմամբ նրա անվստահությանը և սկզբնական
դիմադրությանը, սոցիալական աշխատողին հանդիպելիս նա առաջին հարցազրույցի
ժամանակ շատ բաներ պատմեց: Նա ի վիճակի է նոր իրավիճակներում վտանգների
հանդիպել, նույնիսկ եթե նորից վնասվի, որն էլ ուժեղ կողմ է համարվում: Եվ նա
կարիք ունի սովորելու, թե ով է վստահելի և թե ով` ոչ:
Եզրակացություններ ռիսկայնության վերաբերյալ.
Ակնհայտ է, որ մինչև շահառուն չսովորի վերահսկել, ապա տղան չի կարող մոր հետ
անվտանգ ապրել, չնայած, որ ս.ա - ողը փորձում է տղային միացնել մորը ինչքան
հնարավոր է շուտ: Սոցիալական աշխատողը համարում է, որ տղայի` մորաքրոջ
տանը մնալ ամենաապահով ծրագիրն է, որը պետք է կարգավորվի շահառուի քրոջ
հետ:
Դեպքի պլանով նախատեսված հիմնախնդիրների լուծումը.
Շահառուն բռնկվող բնավորություն ունի, որի արդյունքում նա ֆիզիկապես վնասում է
իր որդուն:
Շահառուն քիչ գիտելիք ունի նորմալ 9 ամյա երեխայի վարքագծի վերաբերյալ և ոչ
իրական սպասումներ ունի որդուց: Նա մեկնաբանում է, որ որդու դիմադրող
վարքագծի պատճառն այն է, որ նա վիճում է որդու հետ:
Շահառուն էմոցիոնալ պաշտպանության համար համապատասխան ռեսուրսներ
չունի: Նա զգացմունքայնորեն մեկուսացված է: Սա զգալի չափով մեծացնում է նրա
սթրեսի մակարդակը և ավելի է շատացնում էմոցիոնալ վիշտը:
Շահառուի և նրա տղայի կանոնավոր հանդիպումները անհրաժեշտ են ծնող - երեխա
փոխհարաբերությունները պահպանելու համար, որը կօգնի նաև սոցիալական
աշխատողին լիովին ուսումնասիրել և ավելի լավ հասկանալ նրանց
փոխհարաբերությունները:

ԱՄՓՈՓՈՒՄ

Ամփոփումը պարզաբանում է հարաբերությունների կառուցման և ընտանիքի

գնահատման հետևյալ սկզբուքները.
սոցիալական աշխատողը հարաբերությունների կառուցման ռազմավարություն
օգտագործեց` նվազեցնելու շահառուի զայրույթը և թշնամանքը, և
հարաբերություններ զարգացնելու համար անհրաժեշտ է ճշգրիտ և սպառիչ
ընտանեկան գնահատում իրականացնել,
գնահատման ընթացքում սոցիալական աշխատողը մի քանի անգամ ստիպված էր
համոզելու իր մտադրությունների մասին` նախքան գնահատման պրոցեսը
շարունակելը,
սոցիալական աշխատողը շատ խաչաձև հարցեր տվեց ինչքան հնարավոր է շատ
ինֆորմացիա հավաքելու համար,
սոցիալական աշխատողը չստիպեց շահառուին որևէ ինֆորմացիայի համար, բայց
դեպքի պրոցեսը օգտագործեց, որպեսզի բացահայտեր շահառուի և որդու
փոխհարաբերությունների մասին: Նա ամրագրում էր ցանկացած ինֆորմացիա, որ
շահառուն պատրաստ էր կիսել,
օգտագործելով գնահատումը` սոցիալական աշխատողը օգնեց շահառուին
հասկանալ սեփական ուժեղ կողմերը և շեշտադրել այն արժեքները, որոնք կօգնեն
նրան, եթե որևէ ծանր իրավիճակում հայտնվի,
սոցիալական աշխատողը պարզաբանող հարցերի միջոցով նպաստեց, որ շահառուն
ներգրավվի պրոցեսի մեջ, և ուղեցացրեց նրա մասնակցությունը` ուսումնասիրելու
սեփական իրավիճակի դինամիկան,
սոցիալական աշխատողը շահառուի հետ ջերմորեն և ազնվորեն աշխատեց: Նա
ընկերական էր, հետաքրքրվում էր նրանով որպես անհատ և պատրաստ էր
անհրաժեշտ ինֆորմացիան ինքնուրույն բացահայտլու` առանց վարկաբեկելու իր
պրոֆեսիոնալ լինելու հանգամանքը կամ մոռանալու այնտեղ գտնվելու իր հիմնական
նպատակը:

Ընտանիքի գնահատում (Family assesment)

Ընտանիքի կարիքների գնահատման պրոցեսի հետազոտությունը լավագույն միջոցն
է ճանաչելու երեխայի կարիքները ընտանիքում, հավաքել սպառիչ և համակողմանի
ինֆորմացիա ընտանիքի կարիքների, ամրության և հիմնախնդիրների մասին:
Ստացված ինֆորմացիայի մշակումը կօգնի զարգացնել հնարավորինս կարիքներին
համապատասխան ծառայություններ, ճիշտ ընտրել նպատակը, օբյեկտը և
միջամտության պլանը կազմել առավել գիտական:

Դեպքի նպատակի և օբյեկտի ձևակերպումը

Դեպքի նպատակի մեջ անհրաժեշտ է նշել բոլոր ցանկալի և վերջում ստացվելիք
գործողությունները: Չփավոր կերպով դիտարկել օբյեկտի մեջ ձևակերպվածը,
նկարագրել ծառայությունից ստացված արդյունքի հասցեականությունը և վերացնել
ռիսկի գործոնները, պրոբլեմները կամ կարիքները և հասնել դեպքի նպատակին:
Երկուսն էլ պետք է ձևակերպվի ստացված ինֆորմացիայի վրա դեպքի գնահատման
ընթացքում:

Գործողությունների պլանի ձևակերպումը

Գործողությունների պլանում (action plan) պետք է պարզ և ճշգրիտ նկարագրված
լինեն գործողությունները, որոնք ձևակերպվել էին, գործակալությունը, որը հանձն է
աել դեպքը, կարգը, թե ինչ քայլերով պետք է գործողություննեը ընթանան, ով է
պատասխանաըու գորթողությունների համար և ակնկալվող ժամակնակըն
ավարտելու համար:

Դեպքի ձևարպում և ամփոփում

Բոլոր դեպքի պլանները պետք է քննարկվեն և ամփոփվեն ամենաուշը եռամսյա
ժամկետում և հավաստիացնեն շահառուին, որ անհրաժեշտ փոփոխությունները
կատարված և գործողությունները դեպքին հարմարեցված են, ինչպես նաև պետք է
ստուգվի գործակալության որակը: Սուպերվիզորների քննարկումները
հավաստիացնում են, որ գործակալությունը հանդիպումները ծառայել են իրենց
նպատակին, ընտանիքի հետ քննարկումները հավաստիացնում են, որպլանը գործում
է և նրանք ներգրավված են աշխատանքի մեջ և քննարկումները այլ ծառայություններ
մատուցողների հետ բերում են համաձայնության և ինտեգրացիայի:
Հստակեցումներ նպատակի և խնդիրների վերաբերյալ: Անսովոր չէ այն որ դեպքը
վարողները հաճախ շփոթում են նպատակն ու խնդիրները դեպքի պլանը կազմելիս:
Դրա հետևանքով հաճախ առաջանում են խնդիրներ և ոչ ճիշտ ձևակերպման
արդյունքում դեպքի պլանը սխալ լուծում է ստանում: Սխալ դեպքում լինում է.
Հիմնախնդիր – մայրը շիզոֆրենիկ է և երբ ունենում է նոպաներ, երեխաների հետ
շատ դաժան է վարվում
Դեպքի նպատակը – օգնել երեխաներին տանը և վերացնել դաժան վերաբերմունքի
ռիսկը
Խնդիրները – մայրը կհաճախի շաբաթական խորհրդատվական սեսիաների
համայնքի հոգեբուժական գործակա-լություններում
Գործողություններ - դեպքը վարողը պետք է տեղափոխի մորը հոգեբուժական
կենտրոն
Օրինակի վրա նկատում ենք, որ խորհրդատվությունների հաճախելով ենթադրվում է,
որ մոր վիճակը պետք է փոխվի, այդ դեպքում կարելի է ասել, որ դեպքի նպատակին
կհասնենք:
Ամենահեշտ ճանապարհը, խուսափելով խառնաշփոթից, հիշել նկարագրված
խնդիրները, որի միջոցով ցանկանում ենք հասնել պրոբլեմի վերջնական դրական
լուծմանը: Դրանք կարևորագույն գործողություններն են վերջին հասնելու համար:
Առավել ճշգրիտ ձևակերպումը տվյալ սիտուացիայում պետք է լինի.
Հիմնախնդիր – մայրը շիզոֆրենիկ է և երբ ունենում է նոպաներ, երեխաների հետ
շատ դաժան է վարվում
Դեպքի նպատակը – օգնել երեխաներին տանը և վերացնել դաժան վերաբերմունքի
ռիսկը
Խնդիրները – մոր շիզոֆրենիան կբուժվի թույլ տալով նրան անկախ գործել և խնամել
իր երեխաներին: Մայրը պետք է հաճախի պրոֆեսիոնալ հոգեբուժական խնամքի և
պաշտպանության կենտրոն:
Գործողություններ - դեպքը վարողը պետք է կատարի նշանակումներ հոգեկան
առողջությամբ զբաղվող հոգեբանի հետ, մոր հոգեկան առողջության էվոլյուցիայով
զբաղվելու համար: Դեպքը վարողը պետք է տեղափոխի մորը հոգեկան առողջության
կենտրոն: Հոգեբանը (հոգեբույժը) պետք է զարգացնի և առաջարկի վերաբերմունքի
պլան մոր շիզոֆրենիայի համար: Մայրը պետք է մասնակցի հոգեկան առողջության
գնահատմանը և հաճախի շաբաթական սեանսների հոգեկան առողջության
գործակալությոնում:
Երեխաների բարեկեցությունը անմիջականորեն կախված է ծնողների վնասակար
վարքի և հմտությունների հետ: Եթե մեր նպատակն է երեխայյին վերադարձնել տուն
կամ ընտանիք, ապա մեր միջամտությունը պետք է ուղղված լինի օգել ծնողներին
վերափոխել, վերամշակել իրենց վարքը և կյանքի ոճը` ոչնչացնելով ռիսկը
երեխաների համար: Այս իրավիճակում խնդիրները կարող են հաճախ պարզորեն
նկարագրել ծնողի սպեցիֆիկ վարքային փոփոխությունները, որոնք կարող են
հեշտությամբ յուրացվել:
Այստեղ արդեն դեպքի հետ աշխատողները պետք է առանձնացնեն 2 վարքային մոդել:
Այսինքն` տարբերակվում են ծնողների վարքային փոփոխություններ և այլն, թե
ինչպես պետք է հասնել մդադրվաշ ելքին:
Օր. «Սանդրան օգտագործում է թմրադեղեր ողջ ժամանակ»: Սա վերջնական
իրավիճակն է, իսկ խնդիրը, որին պետք է հանգել հետեվյալն է. «Սանդրան պետք է
հաճախի խորհրդատվական սեանսների ռեստիլիտացիոն կենտրոնում,
զսպվածության հասնելու համար»:
Հիմնախնդիրների առաջնահերթությունները
Բազմաթիվ ընտանիքներում բռնությունը և արհամարհանքը արդյունքում
բազմապատկվում են, քանի որ գտնվում են մի քանի այլ բարդ գործոնների հետ
փոխադարձ կապի մեջ: Տվյալ դեպքում հնարավոր չէ միանգամից բոլոր կարիքների
համար մշակել գործողությունների պլան: Այդ դեպքում դեպքը վարողը (caseworker)
պեքտ է օգնի ընտանիքին առաջնահերթություն տալ այն պրոբլեմին և
ծառայություններին, որոնք պահանջում են առավել շուտափույթ լուշում, այնուհետև
առաջ քաշել նրանք, որոնց լուշումը կարևոր է երեխաների համար ռիսկի գործոնը
իջացնելու համար, և վերջում, որոնք արդեն կապահովեն երեխաների
անվտանգությունը: Սա անհրաժեշտ է ենթարկել մեթոդոլոգիական պլանավորման`
յուրաքնչյուրի համար նշելով ժամանակ:
երեխաների բարեկեցության դեպքի պլանում պետք է 2 կարևոր չափանիշներ լինեն
հավասարակշռության մեջ.
Ինչքա՞ն են կարևոր նպատակը և գործողությունները: Կարևորությունը չի կաելի
որոշել կոնտեքտից դուրս, մենք պետք է ասենք, «Կարևորը ինչ ավարտ է?»:Շատ
կարևոր է հավաստիացաշ լինեն, որ կհանգեն դեպքի նպատակին: Դրա համար
անհրաժեշտ գործողությունները պետք է առավելագույն աստիճանի հասցնեն
համոզմումքները նպատակին հասնելու:
Ինչքա՞ն անհետաձգելի են գործողությունները: Անհետաձգելիության աստիճանը
որոշելու համար դեպքի հետ աշխատողները տալիս են հետևյալ հարցը. «Ինչ վատ
արդյունքի կհասնեն, եթե տվյալ գործողությունները չկատարենք հետևյալ
ժամանակահատվածում»: Տեսականորեն կարճ ժամանակահատվածում առկա են
լինում մեծ ծավալի անհետաձգելի գործողություններ: Եթե բացասական
ազդեցությունները շատ հավանական են, ապա անհետաձգելիությունը բարձր է: Օր.
հետաձգելբռության ենթարկված երեխայի հետ աշխատանքը մի քանի օր, կարող
էկործանարար լինել նրա համար և անհրաժեշտ է չհետաձգել:
Տալով առաջնահերթությունը մենք չենք կարող համարել, որ խնդիրները, որոնք
անհետաձգելի են ավելի շատ կարևոր են, քան այն գործողությունները, որոնց կարևոր
են և կարող են հետաձգվել:
Հետևյալ սկզբունքները ընդհանուր են առաջնահերթությունը որոշելու համար.
գործողությունները, որոնք և’ կարևոր են, և’ առաջնահերթ, պետք է լուծում ստանան
սկզբում,
գործողությունները, որոնք քիչ կարևոր են, բայց խիստ առաջնահերթ հակ
հակառակը, կազմում են երկրորդ մակարդակը,
գործողությունները, որոնք բարձր կամ քիչ կարևոր են, բայց քիչ առաջնահերթ, կարող
են ավելի ուշ իրականացվել,
գործողությունները, որոնք քիչ կարևոր են և առաջնահերթությամբ աչքի չեն ընկնում,
չեն ներկայացվում որպես պրոբլեմ:
Վերջում սոցիալական աշխատողները պետք է համաձայնեցնեն առաջնահերթության
ցուցակը ընտանիքի անդամների հետ: Նրանց համաձայնությամբ և ընտրությամբ
կատարվող գործողությունները թույլ կտան հեշտությամբ հաղթահարել խնդիրները,
որը կուժեղացնի նրանց հոգեբանորեն և կներգրավի աշխատանքի մեջ:

Միջամտության ծառայություններ
Երբ ընտանիքի հիմնախնդիրները, կարիքները և ուժեղությունը արդեն գնահատվել է,
իսկ դեպքի պլանը զարգացվել, սոցիալական աշխատողը պետք է օգնի ընտանիքին
մուտք գործել ավելի հարմար ռեսուրսներով ծառայություն լուծելու իր կարիքնեը:
Հածվի առնելով Ընտանիքին անհրաժեշտ ծառայությունները` աշխատողները պետք է
հանձն առնեն մեկ կամ երկու դերև այդ ժամականահատվածում իրականացնել երկու
ֆունկցիաները միաժամանակ: Երեխաների բարեկեցությամբ զբաղվող
աշխատողները սովորաբար ծառայում են որպես դեպքի մենեջերներընտանիքների
համար:
Դեպքի մենեջերը հիմնականում պետք է.
աշխատել ընտանիքի հետ լիակատար, կատարել ընտանիքի անհատական
գնահատում ճանաչելու համար նրա կարքների և պրոբլեմների շրջանակները,
իմանալ թե ինչ կարիքներ ունեն երեխաները ընտանիքում: Այս ինֆորմացիան կարող
է հավաքել աշխատողը ինչպես ընտանիքից, այնպես էլ այլ պրոֆեսիոնալից,
ընտանիքի հետ աշխատելով զարգացնել ծառայությունների պլանը, հասկանալ նրա
անհատական պրոբլեմները,
հայտնաբերել առավել համապատասխան, մատչելի, մշակութապես ընդունելի
ծառայությունները և ռեսուրսներըտեղական համայնքում, որը կարող է հասցեագրվել
տվյալ ընտանիքին,
Կրթել ծառայություն մատուցողներին ճիշտ կազմել դեպքի պլանը և հավաքել ճիշտ
ինֆորմացիա ,
հետևել ընտանիքի կարիքների և դրանց լիակատար մատկարարմանը և ապահովել
ծառայության մատակարարումը ըստ դեպքի պլանի,
պարբերաբար համակարգել աշխատանքները և որոշել ակնկալվող արդյունքների
համար կատարվելիք ծառայությունները, օգնել, որ բանակցեն ընտանիքն ու
գործակալությունը:
Երեխայի բարեկեցությամբ զբաղվողները պետք է ապահովեն ուղիղ
ծառայություններընտանիքի համար: Տունայցը և այլ հարաբերությունները պետք է
հասնեն թերապևտիկ ավարտի: Օր. դեպքը վարողը պետք է.
Ապահովի պարբերական խորհրդատվական հանդիպումներ ընտանիքի հետ և
գնահատի ու ճանաչի նրանց պրոբլեմները, քննակել առավել հնարավոր, պոտենցիալ
լուշումները, հետազոտել ռեսուսները և հմտությունները, հնարավորությունները և
իրավունք տալ շահառուին
Օգնել ընտանիքին սովորել տարբեր մեթոդներ երեխաներին շնամելու համար:
Ստեղշել նոր մոդելներ և փոխել ծնողների վարքը երեխաների կարիքները
հասկանալու և ընկալելու համար
Օգնել ընտանիքին սովորել առավել էֆեկտիվ հմտությւոններ ու ճանապարհներ
պհելու ու պահպանելու իրենց ընտանեկան միջավայրը, ղեկավարել սեփական
եկամուտները, զննել բյուջեն կամ համայնքային ծառայություններից օգտվել կարիքի
դեպքում
Օգտագործել կոմունիակցիա կամ թերապևտիկ աշխատանքներ, օգնելու համար
երեխաների հասկանալ երևույթների պատճառները և այլն
Միավորել երեխաներին և ծնողների. դա կարող է տեղի ունենալ ծնողների կողմից
ծնողական ժողովների հաճախելու կամ ընտանեկան զրույցների միջոցով:
Երեխաների հետ աշխատանքում շատ կարևոր է ճշգրիտ միջամտությունը, որին
ցանկալի է,որ մասնակցեն համայնքի ծառայություններըև պրոֆեսիոնալների խումբը,
ինճպես նաև համայնքի կամ քաղաքական լիդերները:

Ռեսուրսներ, որոմք բարձրացնում են շրջապատի փոփոխությունները.

Համայնքի ծառայությունների կողմից ֆինանսական կամ պաշտպանական օգնության
տրամադրում
Օգնել ռեսուրսներով, տեղական տնային գործակալություններով, մթերքով,
տրանսպորտով, և օգնել արժևորել ունեցած վիճակը
Ապահովել կենսական բարելավումներ, օգնել ստեղծել պաշտպանություն
իրավական տեսանկյունից և կանոնավոր օգնություններ

Ռեսուրսները առողջության և հոգեկան առողջության պրոբլեմները կարգավորելու

համար
Կազմակերպել հոգեկան առողջության կազմակերպությունների կամ այլ
քննարկումների միջոցով հանդիպումներ, ֆիզիկական և հոգեբանական
թերապիաներ, խմբային թերապիաներ, ծնողական խմբեր կամ այլ հոգեկան
առողջության պրոբլեմները վերացնող ծառայություններ,
Գնահատել բռնության պրոբլեմը ծառայության աշխատակիցների կողմից,
Կազմակերպել առողջության կարիքները ապահովող
ծառայություններառողջապահական ոլորտի աշխատակիցների միջոցով,
Կլիենտների համար ստեղծել աշխատող ծրագրեր, հոգեկան առողջության
վերջնական լուծման հասնելու համար,
Կազմակերպել աշխատանքային թրեյնինգներ, ինտենսիվ աշխատանքների ծրագրեր,
պրոֆեսիոնալ ռեաբիլիտացիաներ և ծառայությունների ապահովում:

Կրթություն և թրեյնինգներ
Համայնքում կազմակերպել ծնողներին կրթելու ծառայություն,
Օգտագործել տարբեր տնային ծառայություններ սովորեցնելու համար ընտանիքին
ընտանեկան փոխհարաբերություններ, և երեխայի կարիքների արձագանքելու
հմտություններ,
Սովորեցնել տարբեր խնամքի միջոցներ երեխաների համար,ովքեր տարբեր խնամքի
հարաբերություննեում են եղել:

Ընտանիքին աջակցության ծառայություններին նախապատրաստումը

Ծանոթացնել ընտանիքին համայնքի ծառայությունների խմբերի այլ հարևան
համայնքների գործակալությունների հետ,
օրվա կարիքները ուսումնասիրել, դրանց մասին տեղեկացնել կլիենտին, փորձել
կազմակերպել երեխաների խնամքը իրենց տանը:

Խորհրդատվության իրականացում երեխաների բարեկեցությամբ զբաղվող

աշխատակիցների հետ
Պարբերաբար տունայցների միջոցով իրականացնել թերապևտիկ
խորհրդատվություններ, կատարել ընտանեկան թերապիա,
օգտագործել խաղային թերապիան,
Խորհրդատվության միջոցով փորձել լուծել պրոբլեմը և օգնել երեխաներին իրենց
կարիքների մեջ:

Պաշտպանական ֆունկցիաներ
Ստեղծել կոնտակտ իրավական ծառայությունների և համայնքային
գորշակալությունների հետ պաշտպանելու համար կլիենտի շահերը,
Օգնել ընտանիքներին օգտվել ծառայության ռեսուրսներից և բացասական
համակարգի համար դիմել համապատասխան մարմնին:

Մաս 9
Դեպքի օրինակ

Foruster-ների ընտանիքը (Ֆորեսթերների ընտանիքը)

Carol-ը (Քարոլը) եկավ Forester-ի (Ֆորեսթերի) տուն ճիշտ ժամանակին` սկսելու
վերանայել դեպքի ընթացքը և դեպքի պլանների զարգացումը:
Տիկին Ֆորեսթերը բացեց դուռը` վերարկուն դեռ հագին: Wendy-ն (Վենդեն) վազվզում
էր հյուրասենյակւոմ` ավելը ձեռքին` ձևանալով կախարդ: Հեռախոսը զանգում էր և
թեյնիկը սուլում էր: Տիկին Ֆորեսթերը չռեց աչքերը և ձեռքերը բարձրացրեց վերեև,
բայց ծիծաղում էր, քանի որ վազում էր պատասխանելու հեռախոսազանգին:
Երբ նա վերադարձավ, Քարոլը հարցրեց նրան.
- Ինչու՞ ես այսքան երջանիկ այս քաոսում:
Նա քմծիծաղ տվեց և ասաց.
- Ես անցել եմ իմ դիմահարդարի թեսթը: Հենց նոր իմացա:
Քառոլը ծիծաղեց և ասաց.
- Շնորհավորանքներս
Տիկին Ֆորեսթերն ասաց.
- Շնորհակալություն, չէի կարծում, որ կկարողանամ անել դա:
Տիկին Ֆորեսթերը Վենդեյին ուղարկեց իր սենյակ խաղալու և Քարոլին հարցրեց, թե
արդյոք նա թեյ կխմի: Քարոլը ասաց, ու կխմի և տիկին Ֆորեստերը գնաց խոհանոց թեյ
լցնելու: Քարոլը գոռաց նրա հետևից.
Տիկին Ֆորեսթեր, եթե դուք չեք առարկում, մի քիչ շաքարավազով կխմեմ:
Տիկին Ֆորեսթերը թեյով վերադարձավ և ասաց.
Ավելի լավ կլինի, որ ինձ ասես Susan (Սուսան), բոլորն ինձ այդպես են ասում:
Քարոլը տիկին Ֆորեսթերի պահվածքը մեկնաբանեց նրա հետ ընկերություն
հաստատելու հաջողակ փաստ: Քարոլին թեյ առաջարկելով և իրեն անունով դիմելով`
տիկին Ֆորեսթերը ավելի ազատ էր զգում իրեն քարոլի հետ: Քարոլը գիտի,
որԸնկերությունը դեռ նոր է, ինչևէ, նա հուսով է, որ իրենց ընկերությունը սկիզբ կռնի
համատեղ աշխատանքից տիկին Ֆորեսթերի կասկածամտության և
անհավատության պատճառով:
Երբ նրանք երկուսով նստած էին սեղանի շուրջ, Քարոլը սկսեց հարցազրույցը.
- Այսպիսով, ընդհանրապես ինչպե՞ս ես դու քեզ զգում:
Սուսանը պատասխանեց, որ ինքը ծանր օրեր է անցել, նա շատ է մտածելիրենց
վերջին հանդիպման մասին: Նա գիտակցում էր, որ պրոբլեմ կա, բայց անգամ
գաղափար էլ չուներ, թե ինչ կարելի է անել: Քառոլն ասաց, որ իրենց այսօրվա
հանդիպման իմաստն է սկսել հասկանալ, թե ինչպես գործակալությունը կարող է
օգնել Ջոնին և նրան: Իրենց քննարկումից ելնելով` նրանք հետո միասին
կզարգացներին միջամտության պլանը: Հետո Քարոլը օգնեց Սուսանին ձևակերպել
իր մտքերը.
-Լավ, ես առաջարկում եմ անել սա. առաջինը մենք պետք է վերացնենք այն
պրոբլեմներն ու կարիքները, որոնց վրա ուզում ենք աշխատել: Մենք պետք է որոշենք,
թե որոնք են ամենակարևորները և առաջինն աշխատենք դրանց վրա: Երկրորդը,
մենք պետք է համաձայնենք հետո պրոբլեմներն ինչի կնմանվեն լուծված լինելուց
հետո: Դա կոչվում է նպատակների իրականացում: Եթե մենք գրենք մեր
նպատակները, իրականում դրանք մեր երկուսի համար պարզ կլինեն, մենք
կիմանանք, երբ հաջողության կհասնենք: Մինչև վերջ ինձ հե՞տ ես:
Սուսանն ասաց.
-Կարծում եմ այդպես է …
Քարոլն ասաց.
-Մենք սրա միջով մեկ անգամ էլ կանցնենք: Ես ուղղակի ուզում եմ, որ դու առաջինը
մեծ նկարը ստանաս:
Սուսանը գլխով համաձայնեց: Քարոլը շարունակեց.
-Երկրորդը, մենք պետք է հաշվի առնենք քո ուժերը և տեսնենք, ինչպես կարող ենք
օգտագործել դրանք`մեր պրոբլեմների լուծմանն օգնելուհամար: Մենք արդեն խոսել
ենք քո որոշ ուժերիմ մասին: դու ակրող ես հասկանալ, քանի որ մենք միասին ենք
աշխատում, դու արդեն գիտես ինչպես լուծել դրանցից մի քանիսը, բայց չես մտածում
ֆրանց մասին:
Խուսանն ասաց.
-Դա փոփոխություն կլինի:
-Ոչինչ հեժտ չէ,-Քարոլն ասաց,-ես չեմ ասում, դա հեշտ է , ես ասում եմ, մեննք չենք
սկսումոչնչից: Շատ գործ կա անելու:
Խորսանը գլխով արեց:Քարոլը շարունակեց.
-Վերջապես մենք կընտրենք ամեբալավ գործողություններն ու ծառայությունները`
պրոբլեմները լուծելու համար: Այս վերջին մասը դեպքի պլանն է: Այն պարզ է
դարձնում` ով ինչ է անում, երբ է անում: Դեպքի պլանը պայմանագիր է մեր միջև: Այն
վստահեցնում է, որ մենք աշխատում ենք միասին լուծել ամենակարևոր պրոբլեմները
անմենակազմակերպված ձևով: Երբ մենք համաձայն ենք ամեն ինչում, ես կգրեմ
վերևում հատուկ ձևով, և մենք երկուսս էլ կսորագրենք: Այս ձևով մենք երկուսս էլ
հաշվետու կլինենք ինչ ենք համաձայնել անել:
Սուսանը հոնքերը կիտեց և կամաց շարժեց գլուխը:
Քարոլը հարցրեց.
-Ինչի՞ մասին ես մտածում:
Խուսանը ասաց.
-Դու իրոք կարծում են մենք այս ամբողջը կարող ե՞նք անել այսօր:
Մարոլն ասաց.
-Ես չգիտեմ, պարտադիր չէ, մենք միշտ կարող ենք ավարտել հաջորդ անգամ: բայց
դա ավելի հեշտ կլինի, քան դու կարծում ես: Պատրաստ ե՞ս:
Սուսանը գլխով արեց:
Քարոլն ասաց.
- Առաջինը մենք պետք է գրենք մեր նպատակը: Կարծում եմ, որ ես և դու արդեն
համաձայնել ենք, որ Ջոնը կգա տուն և կմնա տանը և պաշտպանված կլինի
վնասվելուց: Ճի՞շտ եմ: Դա Այն է, ինչ ուզու՞մ ես:
Խուսանն ասաց` միանշանակ:
Քարոլը գրեց նպատակի հայտրարությունը իր թղթապանակի վերևի մասում :
-Լավ, եկ վերանայենք անցյալ անգամ քննարկված պրոբլեմները: Ինչու՞ դու չասացիր
ինձ քո բառերով, որ այն ինչ դու մտածում ես ամենակարևոր պրոբլեմն է այստեղ:
Սուսանը մտածեց և ասաց.
-Ես բարկանում եմ Ջոնի վրա և բավականին ուժեղ ծեծում եմ:
Քարոլն ասաց,-ես համաձայն եմ,-և գրեց այն «Հիմնախնդրի սահմանում» վերնագրի
տակ: Հետո Քարոլն ասաց.
-Հնարավոր է մի քանի տարբեր բաներ միասին ավելի մեծ պրոբլեմի պատճառ
դառնան: Եկ փորձենք պարզաբանենք պրոբլեմներին նպաստող բոլոր
հանգամանքները և ուսումնասիրենքդրանք երկար ժամանակ: Եկ սկսենք քո
խառնվածքից: Մենք կարո՞ղ ենք կազմել հայտարարություն, որը կնկարագրի
պրոբլեմը քո խառնվածքի հետ:
Սուսանն ասաց.
-Ես իրոք խելագարվում եմ, և երբ խելագարվում եմ, չեմ հասկանում, թե ինչ եմ անում:
Քարոլն ասաց.
-Լավ, թույլ տուր այդ գրեմ ներքևում «Պրոբլեմ Ա»-ի տակ:
Քարոլը գրեց. «Սուսանը հեշտորեն բարկանում է , և երբ բարկացած է, միշտ չի
կարողանում կառավարել իր գործողությունները»: Հետո նա հարցրեց.
-Քեզ դա ճի՞շտ է թվում:
Սուսանն ասաց.
-Այո, չնայած ատում եմ` տեսնելով գրածը: Այն ինձ ահավոր է դարձնում:
Քարոլն ասաց.
-Այս ամբողջը գաղտնի է: Սա մնում է մեր գործակալության ներսում այնքան, մինչև
դու մեզ թույլատվություն կտաս այն դուրս ուղղելու: Բացի այդ դու արդեն գիտես ինչ
եմ ես կարծում սրա մասին, սա պրոբլեմ է, բայց անհաղթահարելի չէ և այն լուծում
ունի: Դու կարծում ես իմ գրաշծ ձևով լա՞վ է:
-Այո,- ասաց Սուսանը,- իսկ ի՞նչ ես կարծում դատարանի մասին, Քարոլ:
Քարոլը բացատրեց, որ երբ ծնողները հրաժարվում են ածխատել գործակալության
հետ և նրանց երեխաները վնասվելու ռիսկի գագաթնակետին են, դատարանը հաճախ
ներքաշված է գործակալությանը հեղինակություն տալու` երեխային տեղավորել
առանց ծնողական համաձայնության և պածտպանել խծնողների իրավունքները:
Քառոլն ասաց, որ ինքը մտադրություն չունի ներառել դատարանին, մինչ որոծ չափով
Սուսանը կմտափոխվի միասին աշխատելու համար կամ նա կձախողի Ջոնին
պաշտպանելը:
-Լա՞վ,- նա հարցրեց Սուսանին:
-Ուրի՞շ, Սուսանը շարժեց իր գլուխը`ասելով ոչ:
Սուսանը նորից արտահայտում է իր ընդհանուր շահագրգռվածությունը
գործակալության և երեխայի բարեկեցության համակարգի նկատմամբ: Քարոլը
պատասխանում է խրախուսական ձևով` մեկ անգամ ևս կրկնելովգործակալության
դերը և պատասխանատվությունը և բացատրելով, թե երեխայի երեխայի
պածտպանման համակարգըհասկանալը և ինչպես կարելի է ազդել դրանց վրա,
երեխայի բարեկեցության մի մասն են կազմում: Հետո Քարոլն ասաց.
-Լավ, հաջորդ մասը. ի՞նչ է լինում, երբ դու բարկացած ես, որն է պրոբլեմ ստեղծում
Ջոնի համար:
Սուսանն ասաց.
-Ջոնը վնասվում է:
Քարոլը մանրամասնեց.
-Դու խփում ես նրան.... ձեռքերո՞վ, երբեմն էլ ինչ-որ իրո՞վ(առարկայով):
Նա գլխով ոչ ասաց:
Քարոլն ասաց.
-Դու ինձ ասացիր, որ նրան պատժելու համր ապտակում կամ խփում ես:
Սուսանն ասաց.
-Այո, բայց պրոբլեմը նրան ծատ ուժեղ խփելն է:
Քարոլն ասաց.
-Ենթադրում ես, ու Ջոնին պատժելու համար ավելի լավ միջոցներ կլինեն, քան խփելը:
-Այո,- Սուսանն ասաց,- ես լսել եմ միայն անկյուն կանգնեցնելու մասին, բայց ծեծելը
միակ ճանապարհն է Ջոնին հաղթահարելու համար: Նա ուրիծ ոչ մի բան չի լսում:
Եթե դու ունես որոշ գաղափաններ, ես կուզենայի լսել դրանք, բայց ճեմ կարծում, որ
դրանք կազդեն:
Քարոլն ասաց.
-Լավ չկան կախարդական լուծունմներ, բայց կան ուրիշ ձևերերեխաների պատժելու
համար, որոնք ավելի ազդեցիկ են, քան ապտակելը կամ ծեծելը: Ես կարծում եմ մենք
անկասկած կարող ենք ասել, որ Պրոբլեմ «Բ»-ն Ջոնին գոռալուց և խփելուց բացի
պատժելու ուրիծ ձևեր չիմանալն է և դրանք հաճախ վնասակար են նրա համար:
Համաձայն ե՞ս:
Սուսանն ասաց, որ իր մանկության ամբողջ ընթացքում նա հալածվել է, երբ ինչ-որ
բան սխալ է արել: Քարոլը հարցրեց, թե Սուսանը ինչ է զգացել: Նա ասաց, որ ինքը
շատ չի մտածել դրա մասին: Քարոլը խնդրեց նրան մտածել դրա մասին: Սուսանն
ասաց.
-Հնարավոր է, ես բավականին կոպիտ եմ պատժել, և հնարավոր է շատ հաճախ, և
երբեք իմ դուրը չի եկել:Բայց հնարավոր է արժանի եմ ողոլ դրան:
Քարոլն ասաց.
-Լավ, ուշադրություն չդարձնենք, մենք արդեն համաձայն ենք, որ դա Ջոնին վնասելու
մեծ ռիսկի տակ է դնում: Այսպես, եկ գրենք ներքևում, որպես Պրոբլեմ «Բ». «Սուսանը
օգտագործում է միայն ֆիզիկական պատիժը, ինչպես ապտակելըև ծեծելը, Ջոնի
պահվածքը կառավարելու համբավ»: Եկ մտածենք այն բաների մասին, որ քեզ
բարկացնում և հուզում են:
Սուսանն ասաց.
-Դու նկատի ունես սթրեսը՞
Քարոլը գլխով արեց և հուշեց.
-Եվ ինչու՞ ես դու ցնցված:
Սուսանն արտահայտված նայեց նրան: Քարոլն ասաց.
-Թույլ տուր պատմել քո ասածից ինչ եմ հիշում. Առաջինը դու ասացիրն, որ մարդիկ
հաճախ հիասթափեցրել են քեզ, հետո որ շատ դժվար է եղել պրոբլեմներն
ինքնուրույն լուծելը:
Խուսանը համաձայնեց: Քարոլը շարունակեց.
-Դու կարծում ես, եթե դու ավելի շատ պաշտպանված լիների, ավելի քիչ ցնցված
կլիների և հնարավոր է ավելի քիչ կբարկանաի՞ր:
Սուսանը ասաց.
-Այո, դա ինձ միշտ խենթացնում է, որ ես ամեն ինչ մենակ պետք է անեմ: Եվ երբ
մարդկանցից օգնություն եմ խնդրում, ինչպես նաև իմ ընտանիքից, ինձ քննադատում
են:
Քարոլը ասաց.
-Լավ, կարծում եմ պրոբլեմը հետևյալն է. դու չունես հուսալի օգնություն մյուսներից:
Հետո նրանք փորձեցին ամփոփել.
-Դու կարծում ես, որ եթե դու Ջոնին պանժելու ուրիշ ձևեր սովորես, ուրիշներից
էմոցիոնալ օգնություն կստանաս և կկարողանաս կառավարել ինքդ քեզ:
Սուսանը մի քանի րոպե մտծեց և ասաց.
-Այդպես եմ կարծում:
-Բա՞յց…
Սուսանը շարունակեց, ու դրանք բոլորը իր պրոբլեմներն են, Ջոնը կարիք չունի
օգնության: Քարոլը խնդրեց Սուսանին բացատրել:
-Ջոնը համառ է և եսասեր, ես արժանի չեմ դրան:
Քարոլը նշեց, որ հնարավոր է նա ճիշտ է, բայց ինքը կարծում է, որ երեխաների
պահելաձևը հաճախ ծնողների` իրենց հետ նման կերպ վարվելու պեակցիան է և եթե
ծնողը փոխվում է, երեխան փոխվում է ի պատասխան ծնողի:
Սուսանը համոզիչ ասաց.
-Ես համաձայն չեմ: Կարծում եմ Ջոնը իր սեփական պրոբլեմներն ունի: Բացի այդ ես
չեմ կարող ամբողջ փոփոխություններն անել ինքնուրույն: Նա պետք է միանա ինձ կես
ճանապարհին:
Այս ընթացքում Քարոլը փորձում էր հետևել Սուսանի խոսքերին և դրանք կապել
դեպքի պլանում գրված վերջնական նպատակին հասնելու հետ:
Քարոլը ասաց.
-Հնարավոր է Ջոնը արձագանքի Ձեր գործողություններին, բայց արդյոք մենք
կկարողանանքտեսնել նար վարքային փոփոխությունները կամ պարզել նրա
հոգեբանական վիճակը և դա մեզ կասի արդյոք նա օգնության կարիք ունի և ինչպիսի
օգնության: Համաձայն ե՞ս:
Սուսանը համաձայնեց և շարունակեց, որ հաճախ Ջոնը իրեն այդպես է պահում, երբ
ինքը կատարում է այդպիսի գործողություններ: Քարոլը բացատրեց.
-Ես գիտեմ, թե դու ինչ ի նկատի ունես և ես հասկանում եմ Ջոնի պրոբլեմը, բայց մյուս
կողմից ես հասկանում եմ, որ բոլոր երեխաներն էլ անում են դա: Ոչ մի երեխա գոհ չի
մնում իր ծնողների արածից: Իմ անձնական երեխաները կնվնվան` ասելով, որ ես դա
չեմ արել իրենց համար, ես չեմ բերել դա իրենց համար, իսկ ես կպատասխանեմ.
«Դուք ճիշտ եք, ես չեմ արել: Հիմա կգնանք ձեր հագուսները դասավորելու և ես
անտեսում եմ այդ, մի քանի րոպե անց նրանք մոռանում են դրա մասին»: Սուսանը
հարցրեց.
-Դա քեզ չի՞ խենթացնում:
Քարոլը պատասխանեց, որ ինքը երբեմն իրեն զգում է չգնահատված, բայց
հասկանում է, որ նրանք երեխաներ են և չեն կարող գնահատել նրան այնպես, ինչպես
մեծերը: Սուսանը կասկածամտորեն շարժեց գլուխը: Քարոլը հարցրեց, թե արդյոք
Wendy-ն միշտ գնահատում է իրեն: Սուսանը հենքերը կիտեց և ասաց, որ կարծում է
ոչ, բայց դա իրեն այդքան չի անհանգստացնում: Քարոլը նրան խորհուրդ տվեց դրա
մասին հետո խոսել և նշեց, որ դա իրեն կօգնի ավելի լավ հասկանալ իր և Ջոնի միջև
եղածը:
Քերոլն օգտագործել է դեպքի պլանի քննարկումը, որպես մի հնարավորություն`
ձևավորելու մտածողության և գիտակցման ձև: Նա ընդունել է այն գաղափարը, որ
ծնողները երեխաներից չեն կարող սպասել մեծերի նման պահվածք, դեռ նա ոչ
խրատել է Սուսանին ոչ էլ վարվել է որպես ուսուցիչ: Նա ինքն իրեն օգտագործել է
որպես օրինակ` օգնելու ստեղծել շատ հատուկ տեսակետներ: Այսպես անելով, նա
հաղորդում է, որ ինքը կապակցված է Սուսանի զգացմունքների հետ, պնդում է, որ
նրա զգացմունքներն ընդունելի են և հետո առաջարկում է երկընտրանք ի
պատասխան ծնողական վարքի: Նա նույնպես ընդունում է հիմանական սկզբունքը,
որ ծնողները չեն կարող իրենց երեխաներից սպասել միշտ այպիսի վարքագիծ, որ
իրենք կուզենաին: Սուսանը չպետք է կապի սա իր` Ջոնին ծնող լինելու հետ այս
տեսակետում, բայց վերջում դա բերում է պայքարած գիտակցության հետևանք: Դա
նույնպես օգնում է նրան իրազեկ լինել իր տարբեր զգացմունքների մասին Ուենդիի և
Ջոնի նկատմամբ:
Հետո Քերոլն ասաց, «Լավ, վերադառնանք պլանին: Կհամաձայնես, որ մի խնդիրը սա
է: Ջոնը կարող է լինել կամակոր, համառ և դժվար կառավարելի»: Սուսանը
համաձայնեց: Քերոլն ասաց, «Մենք դեռ համաձայնության չենք եկել դրա համար ինչ
ենք անելու»: Սուսանը գլխով արեց, Քերոլն ասաց, «Հնարավոր է որոշում ընունելու
համար մեզ Ջոնի մասին ավելի շատ ինֆորմացիա է պետք և մեր Ջոնը հատուկ
ծառայությունների կարիք ունի, մենք դրանք կարող ենք ավելացնել հետո: Ինչ
զգացում է այն քեզ մոտ առաջացնում»: Սուսանն ասաց, որ դա լավ էր, բայց նա ուզում
է, որ Ջոնը խորհրդատվություն ստանա, եթե դրա կարիքն ունենար: Քերոլը
համաձայնեց: Հետո նա Սուսանին հարցրեց արդյոք այնտեղ կաին խնդիրներ որոնց
վրա պետք է աշխատեին: Քերոլը վերանայեց ինչ-որ գրել էին և Սուսանն ասաց, որ
ինքը չի կարծում այնտեղ ինչ-որ բան կա: Քերոլը հիշեցրեց նրան, եթե ուրիշ բաներ
կան, որոնք ի հայտ եկան իրենց զրույցի ժամանակ, նրանք կարող էին հետո
ավելացնել: Հետո Քերոլն ասաց, «Մենք արդեն համաձայնել ենք մի քանի
նպատակների հետ, եկեք նայենք, եթե գրեմ ներքևում»: Հետո նա գրեց. «Հետևյալ
արտահայտությունը նպատակներն են»:
Սուսանը կսովորի և կօգտագործի ոչ ֆիզիկական, ոչ կատաղի ձևերը` Ջոնին և նրա
վարքը ղեկավարելու համար:
Սուսանը կկառավարի և կարտահայտի իր բարկությունը ոչ կատաղի ձևով, որը չի
վնասի Ջոնին:
Սուսանը ֆիզիկական և էմոցիոնալ օգնություն կցուցաբերի օգնելու մեղմացնել
սթրեսի զգացմունքները:
Սուսանն ու Քերոլն ավելի լավ կհասկանան Ջոնի կարիքները, իր համառ և կամակոր
պահվածքի պատճառները, և կօգտագործեն այս ինֆորմացիան զարգացնելու
պահվածքը կառավարելու ամենալավ ձևերը:
Հետո Քերոլն ասաց, «Մենք նույնպես պետք է գրենք Ջոնի անվտանգության ու
բնակության մասին, Ջոնը կմնա մի որևէ անվտանգ տեղում մինչև Սուսանը
կկարողնա լինել մի այնպիսի ծնող, որ հետագայում ռիսկից կարողանա խուսափել»:
Սուսանը հարցրեց, «Դու ի նկատի ունես իմ քույրիկի մո՞տ», Քերոլն ասաց, «Այդպես
մենք որոշել ենք պաշտոնապես նրան և ես ոչ մի պատճառ չեմ տեսնում այդ
իրավունքը հիմա փոխելու համար, եթե դու պատճառ չտեսնես: Քո քույրը սիրով
պատրաստ է, և երևում է քեզ էլ է հարմար, այդպես չէ՞», Սուսանն ասաց, «Դա
ամենալավ տարբերակն է»:
Սուսանը նայեց Քերոլի նպատակների ցուցակին և համաձայնվեց, որ ամեն ինչ լավ
էր: Հետո Քերոլն ասաց, «Հիմա քո ուժերը քննարկելու ժամն է: Ինչը դու արդեն գիտես
կամ կանես, որպեսզի հասնես այս նպատակներից մի քանիսին: Եվ սկսեն մեկից
սովորել օգտագործել ոչ կատաղի և ոչ ֆիզիկական ղեկավարում: Կարող ես ինձ ասել
ինչ ուժեր ունես, որ կօգնեն քեզ»: Սուսանը մի պահ մտածեց և ասեց, «Ես կարող եմ
սովորել»: Քերոլը համաձայնեց, որ ոչ միայն նա կարող էր սովրել, նա պետք է
սովորեր և օգտագործեր իր աշխատանքային վարժանքները, որպես օրինակ: Քերոլը
գրեց, որ Սուսանը լավ սովորող է և հակված է սովորելու: Քերոլն ասաց, «Էլ ուրի՞շ»,
Սուսանն ասաց, «Ես իրոք Ջոնի համար ուզում եմ լինել ավելի լավ ծնող»: Քերոլը դա
նույնպես գրեց: Հետո Սուսանն ասաց, որ էլ չի կարող ոչինչ մտածել:
Քերոլը հուշեց նրան մտածել երկրորդի մասին բարկությունը հաղթահարելու և
կառավարելու մասին: Նա շարժեց գլուխը և ասաց, «Օ~ ես չգիտեմ դրա մասին»,
Քերոլը սաստեց: Սուսանը շարժեց գլուխը: Քերոլն ասաց. «Լավ եթե դու դեմ չես ես
խոսակցության մեջ կհիշեցնեմ: Հիշում ես, երբ քեզ ասացի, որ ոչ բոլորը կարող են
հասկանալ իրենց զգամունքները և, թե ինչպես են դրանք ազդում իրենց
գործողությունների վրա»: Սուսանը գլխով արեց, «Այդպես եմ կարծում», Քերոլը
շարունակեց, «Լավ, դա կոչվում է խորաթափանցություն (ինտուիցիա) և դա իրական
ուժ է: Դա նշանակում է, որ դու համարյա սովորում ես, թե ինչպես են քո
զգացմունքները տարված քո բարկության պոռթկումների հետ: Ավելի հեշտ կլինի
սովորել դրանք մեկնաբանել»: Քերոլը մեկնաբանեց: Քերոլը նույնպես ասաց, «Դու քո
սեփական խնդիրներից շատերն ես լուծել և ես կարծում եմ դու խնդիրներ լուծելու
ունակություն ունես», Սուսանն ասաց, «Ենթադրում եմ, որ դու կարող էիր ասել, որ սա
ուժ է»:
Քերոլը հարցրեց իր ուժերի մասին կապված նպատակների հետ`
3. Հուսալի աղբյուրներից էմոցիոնալ օգնություն ունենալը:
Նորից Սուսանը չէր կարող հասնել ինչ-որ ուժերի, և Քերոլը ստիպված էր մի բան
առաջարկել, «Կարծում եմ, դա ուժ է, որ չնայած քո բոլոր փորձություններին
մարդկանց հետ, դու դեռ սիրով ինձ թույլ ես տալիս օգնել քեզ: Լավ, դու տարբերվում
ես ուրիշ սոցիալական աշխատողներից, որ ես երբևէ տեսել եմ»: Քերոլը քմծիծաղ
տվեց և ասաց. «Լավ, ես իրականում յուրահատուկ չեմ: Աշխարհում շատ արժանի
մարդիկ կան: Հնարավոր է դու կարիք ունես սովորելու գնահատել ում կարող ես
վստահել, ում չես կարող»: Սուսանը մտածեց դրա մասին և Քերոլը սիրով ընդունեց
Սուսանի օգնությունը ուժերի մեջ:
Հետո Քերոլը և Սուսանը ամեն մի նպատակին նայեցին և միասին հաղթահարեցին
այն գործունեությունները, որոնք կօգնեին նրանց հասնել իրենց նպատակներին:
Քերոլը կարծում էր, որ Սուսանին եկեղեցու հետ կցելը լավ գաղափար էր, քանի որ դա
կարող էր օգնության մի տեսակ լինել: Նրանք համաձայնեցին իմանալ արդյոք
եկեղեցին ուներ ծնողական խմբեր կապված դասընթացների հետ: Քերոլը նույնպես
առաջարկեց, որ իրենք այցելեն երեխաների հիվանդանոց, որտեղ Ջոնին կզննեն,
քանի որ նրանք ունեն շատ ծրագրեր և ծնողական օգնության խմբեր: Թվում էր թե
Սուսանը տատանվում է և ենթադրաբար արագորեն բացատրեց, որ նա
ծանրաբեռնված է նորից հիվանդանոց գնալու համար: Նա կարծում է, որ վատ ծնող է:
Քերոլն ասաց, որ շատ ծնողներ սկզբում այդ կերպ են մտածում և այն, որ նա
պատրաստակամ էր մեկ անգամ ևս գնալ ստուգելու նա կարող էր որոշել հետո:
Սուսանը ցնցվեց այն կարևորությունից, որ աշխատում է Քերոլի նման փորձառու
խորհրդականի հետ ով կօգներ նրան իր բարկության զգացմունքներն ավելի լավ
հասկանալ և ինչպես այս զգացմունքները պետք է ազդեն` Ջոնի հանդեպ
վերաբերմունքի վրա: Քերոլն ասաց, որ Սուսանին օգնելը սովորեցնում է կառավարել
իր խառնվածքը առաջին հերթին, մինչ նա կկարողանար կատարել այդ, Ջոնը
անվտանգ կարող էր գալ տուն, մինչ նրանք կաշխատեին ուրիշ բաների վար:
Սուսանը համաձայնեց:
Քերոլը պնդեց, որ նա ուզում է, որ Սուսանն աշխատի իրազեկ մարդու հետ: Նա չեր
ուզում, որ Սուսանը վատնի իրա ժամանակը: Սուսաննը հստակ համաձայնեց:
Քերոլն ասաց, որ գիտի, որ հիվանդանոցի (կլինիկայի) անձնակազմն իրազեկ է, բայց
նա բացի հիվնդանոցից կփնտրի ուրիշ խորհրդատվություններ Սուսանի համար, եթե
իրենց այցելելուց հետո էլ Սուսանը անհարմար զգա իրեն:
Նրանք քննարկեցին նաև Սուսանի համար էմոցիոնալ օգնության ձևերը: Քերոլն
ուզում էր իմանալ, արդյոք նրանք պետք է ներառեն դեպքի պլանի մեջ: Այսպիսով
նրանք կարող էին ավելի լավ հասկանալ ինչպես օգնել Սուսանին: Սյուզնը շատ
տատանվում է, անել այդ թե ոչ, և Քերոլն ասաց, որ իրենք հետո կարող են ավելի շատ
խոսել դրա մասին և նա ստիպված չիլինի որոշել հենց հիմա: Քերոլը նույնպես
առաջարկեց, որ Սուսանը իր խորհրդատուի հետ կարող է խոսել դրա մասին:
Սուսանը հարցրեց ինչու Քերոլը չեր կարող աշխատել իր հետ այս խնդիրների շուրջ:
Քերոլն ասաց, որ որոշ օգնություն նա կարող է ցույց տալ սակայն ուրիշ մարդիկ
ավելի շատ փորձ և վարժանք ունեին կարևոր բնագավառներում և հնարավոր է, որ
ավելի շատ օգնություն ցույց տան նրան: Քերոլն ասաց, որ ինքը կուզենար իմանալ թե
ինչ է Սուսանը սովորել և խորհրդատվությունում (canceling), և դասերին, և որ ինքը
ուրախ կլինի օգնել Սուսանին կիրառել ինչ նա սովորել է: Քերոլը նույնպես ասաց, որ
նա կարող է կազմակերպել, որ գործակալությունից գան տուն և Սուսանին օգնեն
օգտագործել այն ամենն ինչ սովորել է: Սուսանն ասաց, որ նա պետք է ենթադրի, որ
նա ուզում է հանդիպել այն մարդու հետ, որ նախկինում համաձայնել էր: Նրանք
քննարկեցին նաև Ջոնի համար այն պայմանավորվածությունը, որ նա պետք է մնա
Սուսանի քրոջ մոտ լրացուցիչ մի քանի շաբաթ, մինչ նրանք կկապակցեին Սուսանին
խորհրդատու ծառայությունների հետ: Քերոլը և Սուսանը համաձայնեցին, որ ամեն
շաբաթ նրանք կգնահատեն Սուսանի առաջընթացը և խորհրդատուի հետ միասին
նրանք կզարգացնեն այցելության պլանը, որը կներառի Ջոնի տուն գնալը կարճ
ժամանակով, որը գնալով կշատանա, երբ Սուսանը ավելի ի վիճակի կլինի
կառավարել նրան: Քերոլը հստակ խորհուրդ տվեց Սուսանին, որ նա հաճախ այցելի
Ջոնին և առաջարկեց, որ նրանք հանդիպեն քրոջ հետ էլ տեղեկանելու դեպքի պլանի
մասին և ներառել Սուսանի քրոջ օգնությունը:
Հետևյալը վերը նշված քննարկման պլանն է` զարգացած Քերոլի և Սուսանի կողմից:
Պլանը ներառում է ծառայությունների մատուցում հետագա 4 ամիսների ընթացքում:

Նորեսթրների ընտանիքի դեպքի պլանը

Նպատակը – Ջոնը կվերադառնա իր մայրիկի խնամքի տակ և տանը վնասվելուց

ապահով կլինի:
Հիմնախնդրի Սահմանում - Երբ Սուսանը բարկանում է Ջոնի վրա, նրան շատ ուժեղ
ծեծում է, դնելով նրան լուրջ վտանգի ռիսկի տակ:

Նորեսթրների ընտանիքի դեպքի պլանը

Հիմնախնդիրների հաջորդականությունը:
Հիմնախնդիր ա): Սուսանը հեշտորեն բարկանում է և միշտ չի կարող կառավարել իր
պահվածքը:
Հիմնախնդիր բ): Սուսանն օգտագործում է միայն ֆիզիկական պատիժներ, ինչպիսին
են` ապտակը և ծեծելը, Ջոնի վարքը ղեկավարելու համար:
Հիմնախնդիր գ): Սուսանը չունի հուսալի օգնություն ուրիշներից: Նա պետք է
միայնակ դիմակայի իր սթրեսներին:
Հիմնախնդիր դ): Ջոնը երբեմն կամակոր է, համառ և շատ դժվար է նրան պահելը:
Սուսանի կարողությունները`
Սուսանը լավ սովորող է և հակված է լավ սովորելու:
Սուսանն իրոք ուզում է լավ ծնող դառնալ Ջոնի համար:
Սուսանն ունի խորաթափանցություն (ինտուիցիա) և լավ խնդիր լուծելու
ունակություն:
Սուսանը պատրաստակամ է մարդկանց թույլ տալ իրեն օգնել:

Դեպքի նպատակները`
ա) Սուսանը կսովորի և կօգտագործի ոչ ֆիզիկական և ոչ կատաղի ձևեր` Ջոնին և
նրա պահվածքը կառավարելու համար: Սուսանը կգնա եկեղեցի և ինֆորմացիա
կստանա ծնողական հմտությունների մասին: Քերոլը կորոշի ուրիշ միջոցներ
ծնողական պարապմունքների համար: Սուսանը կընտրի պարապմունքները
հաճախելու համար: Սուսանը կհաճախի ծնողավարման հմտությունների
պարապմունքներին ճիշտ ժամանակին: Քերոլը կպայմանավորվի տուն այց
կատարողների գործակալությունների հետ, որ նրանք ներկա լինեն Սուսանի և Ջոնի
հանդիպումների ժամանակ, որպեսզի օգնեն Սուսանին օգտագործել իր
հմտությունները:
բ) Սուսանը կկառավարի և կարտահայտի իր բարկությունը ոչ կատաղի ձևով, որոնք
չեն վնասի Ջոնին և ուրիշներին: Քերոլը կայցելի երեխաների հիվանդանոց և
ինֆորմացիա կստանա խորհրդատվական ծառայությունների մասին: Քերոլը
նույնպես կճանաչի ուրիշ հնարավոր խորհրդատվական միջոցներ: Քերոլն ու
Սուսանը կայցելեն երեխաների հիվանդանոց:
Սուսանը կորոշի արդյոք հաճախել կլինիկա, թե Սուսանն ու Քերոլը կընտրեն ուրիշ
խորհրդատու: Սուսանը կհաճախի բոլոր ցուցակագրված խորհրդատվական
նիստերին և կաշխատի արդյունքների վրա` կապված բարկության կառավարման
հետ: Սուսանը համաձայնվում է բաց չթողնել ոչ մի պարապունք, բացի հիվանդության
և ծայրահեղ դեպքերի ժամանակ: Սուսանը կլրացնի բաց թողած նիստերը
խորհրդատուի հետ առաջին իսկ հնարավորության դեպքում:
Քերոլը կօգնի Սուսանին, կկազմակերպի խորհրդատվության փոխադրումը եթե նա
կարիք ունենա: Սուսանը պետք է առնվազն երկու օր շուտ ասի եթե փոխադրման
կարիք լինի:
Քերոլը կզրուցի Սուսանի խորհրդատուի հետ ամեն շաբաթ ավարտելու Սուսանի
առաջընթացը: Երբ Սուսանը, խորհրդատուն և Քերոլը զգան, որ Սուսանը սովորել է
հասկանալ և կառավարել իր բարկությունը, և կարող է ծնող լինել Ջոնին առանց
վնասելու ռիսկի` Ջոնը կարող է սկսել այցելել տուն: Սուսանը, Քերոլը և
խորհրդատուն կկազմեն այցելության պլանը:
գ) Սուսանը կայուն աղբյուրներից էմոցիոնալ և ֆիզիկական օգնություն կստանա, որը
կօգնի մեղմացնել նրա սթրեսները: Քերոլը Սուսանի համար ինֆորմացիա կստանա
ծնողական օգնության խմբերի, երեխաների հիվանդանոցի մասին: Սուսանը
տեղեկություն կստանա ծնողական օգնության խմբերի մասին եկեղեցու միջոցով:
Սուսանը կընտրի օգնության խմբերը և կհաճախի քննարկումներին: Քերոլը
կհանդիպի Սուսանի հետ առնվազն երկու շաբաթը մեկ անգամ: Անհրաժեշտության
դեպքում Քերոլը կխոսի Սուսանի հետ հեռախոսով:
դ) Սուսանն ու Քերոլը ավելի լավ կհասկանան Ջոնի կարիքները և իր համառ և
կամակոր պահվածքը, և կօգտագործեն այդ ինֆորմացիան վարքի դրական
փոփոխության և դրանց հետագա զարգացման համար: Քերոլը կկարգավորի Ջոնի
հոգեբանական և զարգացողական գնահատումը որոշելու համար պահվածքը: Եթե
խորհրդատվությունը կարևոր է Ջոնի համար, Քերոլը կօգնի Սուսանին ընտրել
խորհրդատու:
ե) Ջոնը կմնա անվտանգ վայրում մինչ Սուսանը կկարողանա դառնալ այնպիսի ծնող,
որ հետագայում կխուսափի վտանգավոր իրավիճակներից: Քերոլը, Սուսանը և նրա
քույրը կհանդիպեն կարգավորելու, որ Ջոնը մնա Սուսանի քրոջ տանը, մինչ դեպքի
պլանը իրագործվի: Սուսանը Քերոլի օգնությամբ կօգնի, որ Ջոնը հասկանա, թե ինչու
է նա մնում մորաքրոջ տանը և կծանոթացնի նրան ծառայությունների պլանի հետ:
Ջոնը կմնա դպրոցում մինչ Սուսանի քույրիկի մոտ մնալը: Սուսանի քույրը Ջոնին
դպրոոցից կտանի տուն: Սուսանը կայցելի Ջոնին շաբաթն առնվազն երկու անգամ և
շաբաթ և կիրակի օրերին: Սուսանի քույրը պետք է ներկա լինի այցելությունների
ժամանակ: Ջոնը կարող է նույնպես այցելել տուն, երբ Քերոլը և տուն այց
կատարողները ներկա են: Քերոլը կհետևի Սուսանին և Ջոնին, երբ նրանք միասին են
և կօգնի Սուսանին գնահատել և ավելի լավ հասկանալ իրենց հարաբերությունները:
Հսկողություններից զուրկ այցելությունները Սուսանի տանը կցուցակագրվեն, եթե
Սուսանի խորհրդատուն և Քերոլը կհամաձայնեն, որ Սուսանն ավելի լավ է
կառավարում իր բարկությունը և կարող է խնամել Ջոնին միայնակ սահմանափակ
ժամանակով առանց Ջոնին վնասելու ռիսկի: Ժամկետը որոշված կլինի:
Դեպքի Աշխատանքի ընթացքը

Հարաբերություն – Համագործակցական հարաբերություն, որի ընթացքում դեպքի

աշխատողը հնարավորություն է տալիս և պաշտպանում է ընտանիքի ջանքերը`
կատարել դրական փոփոխություններ վարքագծի և կյանքի իրավիճակում:
Գնահատում – Ընտանիքի կարիքների, խնդիրների, աղբյուրների և ուժերի մասին
տվյալներ հավաքելու փոխադարձ պրոցես: Տվյալները օգտագործվում են
հաստատելու ընտանիքի պրոբլեմների պատճառային և օժանդակ գործոնները և
ձևակերպելու եզրակացություններ այն մասին, թե գոյություն ունի տվյալ խնդիրը:
Նպատակներ և խնդիրներ – Նպատակներն ու ձգտումները ցանկությունների
հետևանքների հայտարարությունն է: Նպատակները լայնածավալ
հայտարարություններն են, խնդիրները կոնկրետ սահմանափակ քայլեր են որոնց
միջոցով հասնում են նպատակին և ոչնչացնում են խնդիրները:
Միջամտության գործողություններ – Միջամտության պլանը պարունակում է կարևոր
քայլեր և գործողություններ` հասնելու նպատակներին և խնդիրներին: Պլանը
հաստատում է “Ո՞վ պետք է ներկայացնի գործողությունները”, “Որտե՞ղ”, “Ինչպ՞ս” և
“Ե՞րբ”:
Դեպքի պլանի իրագործումը – Յուրաքանչյուր պլանի բաղադրիչ մասը վերանայվում
է` սահմանելու դրա ճիշտ հայտնաբերումը և միջամտության հաջողությունը:
Կրկնություններն արվում են ըստ կարիքի:

Աշխատանքի ընթացքի դիմում երեխայի պաշտպանական ծառայություններին

Բռնություն / Արհամարանք: Գործակալության հետ:

Հարաբերություն - Աշխատողը վերականգնում է ջանքերը ծնողին ներգրավելու
համատեղ հարաբերության գործակալության հետ` պաշտպանելու երեխային և
հնարավորություն տալու երեխային իր սեփական տանը պաշտպանման: Դեպքի հետ
աշխատողն օգտագործում է ստրատեգիաներ` զարգացնելու ընտանիքի հավատը և
վստահությունը:
Աշխատողը գործակալությունը սահմանում է ինչպես պաշտպանություն, օգնություն
և կապված է միասին ընտանիք պահելու հետ: Աշխատողը նույնպես պարզում է
հեղինակությունը` պաշտպանելու երեխային, եթե ծնողը չկամ է միասին աշխատել և
լուծել խնդիրներ:
Գնահատում - Աշխատողը և ընտանիքը գնահատում են այն գործոնները, որոնք
ազդել կամ աջակցել են ռիսկին, կամ երեխայի հանդեպ կոպիտ վերաբերմունքի
զարգացումը պրոբլեմները ներառում է անձնական, միջանձնային և միջավայրային
պրոբլեմներ, կարիքներ, աղբյուրներ և ուժեր: Տվյալները պետք է բացատրեն և
հաստատեն “Ինչո՞ւ է երեխան ռիսկի տակ ընտանիքում”:
Նպատակներ և Խնդիրներ - Երեխային պահել տանը: Երաշխավորել, որ երեխան
պաշտպանված կլինի:
Խնդիրներ – Ընդգրկում են բոլոր կարևոր հետևանքների հայտարարությունները,
որոնք կհավաստիացնեն երեխայի անվտանգությունը, որոնք կքաջալերեն
ընտանիքին:
Միաջամտության գործողությունները – Ներառում է նպատակներին և խնդիրներին
հասնելու գործունեություններն ու ծառայությունները:
Դեպքի աշխատանքի պաշտպանում` ներառում է հետևյալ ծառայությունները`
Կրիզիս միջամտություն,
Խորհրդատվություն,
Ինտենսիվ տնային միջամտություն,
Ծնողական հմտությունների ուսուցում,
Պաշտպանական օրվա խնամք,
Ընդհանրացում,
Դեպքի ղեկավարում,
Դեպքի մոնիթորինգ:
Միջամտության պլանը մատնանշում է “Ո՞վ պետք է կատարի գործունեությունները”,
“Որտե՞ղ” և “Ե՞րբ”:
Վերագնահատում – Սովորական դեպքի պլանի վերանցման մեջ պետք է սահմանված
լինի հետևյալը`
եթե նպատակները հանդիպել են և երեխան անվատանգ է տանը առանց սոցիալակն
աշխատղի միջամտության, եթե “այո”` դեպքը փակվում է, եթե` ընտանիքը դեռ ունի
գործակալության միջամտության կարիքը` երաշխավորելու երեխայի
պաշտպանությունը, ապա վերադառնալ “գնահատում” փուլին և կրկնել դեպքի
պլանը:
Իրազեկ եղեք - եթե նոր կամ լրացուցիչ տվյալները նշվում են` երեխան տանը
վնասվելու ռիսկի տակ է և չի կարող պաշտպանված լինել գործակալության
միջամտության կողմից:

Երեխան չի կարող պաշտպանվել տանը

Հարաբերություն - Դեպքի հետ առընչվող մասնագետը պետք է`
պարզ բացատրի ծնողներին, թե ինչու պետք է երեխային տանից հեռացնել,
վերահաստատի ձերբազատումը` ընտանիքը հնարավորինս շուտ վերամիավորելու
ակնկալիքով,
աշխատի ծնողների բարկություն կամ վնաս արտահայտող զգացմունքների հետ,
վերականգնել ջանքերը, ծնողներին ներգրավել դեպի համատեղ հարաբերություններ,
որը հնարավորություն կտա երեխային վերադարձնել ընտանիք:
Նպատակները և խնդիրները – Վերամիավորել ծնողին և երեխային: Պահպանել ծնող
– երեխա հարաբերությունը: Տեսնել երեխայի հատուկ կարիքները:
Խնդիրները – Ստեղծել բոլոր անհրաժեշտ պայմանները, երեխայի համար տունն
անվտանգ դարձնելու համար և տեսնելու երեխայի հատուկ կարիքները:
Միջամտության գործողություններ – Համամիտ լինել քայլերի և գործողությունների
հետ`
Ամրացնել ընտանիքը:
Հաստատել մշտական այցելություններ երեխաների և ծնողների հետ:
Ապահովել ծառայություններին, երեխայի հատուկ կարիքները տեսնելու համար:
Վերամիավորել երեխային և ընտանիքը:
Վերագնահատում - Դեպքի պլանի վերանայումից, աշխատողը և ընտանիքը
սահմանում են արդյոք երեխան ապահով կլինի վերադառնալով տուն: Եթե այո,
դեպքը փակվում է, բայց անցկացվում է վերահսկողություն: Եթե երեխան չի կարող
անվտանգ վերամիավորվել ընտանիքում, մշակել այլ եղանակներ երեխայի
անվտանգությունը տանն ապահովելու համար: Վերադառնալ “Գնահատում” փուլին
և կրկնել պլանի բոլոր մասերը:
Ընտանիքի հետ վերամիավորում հնարավոր չէ, երեխան տանը մնալու կարիք ունի

Հարաբերություն - Աշխատողը տեղեկացնում է ծնողին, որ պլանը պատրաստված

կլինի երեխայի համար, որը կներառի ծնողների իրավունքների ավարտը: Աշխատողը
ամրացնում է, նպաստում հարաբերությունները երեխայի հետ, օգնություն
ապահովելու համար:
Գնահատում – Ինֆորմացիան հավաքված կլինի
Երեխայի պատմությունը, պահվածքը, կարիքները, խնդիրները և ուժերը`
ձևավորված հոգեբանական գնահատման մեջ:
Երեխայի ապրելավայրը կարիք ունի ընտանիքի բնութագրի` տեսնելու ֆիզիկական,
սոցիալական, էմոցիոնալ և որևէ հատուկ կարիք:
Օգտակար ապրելատեղ, տուն:
Փաստաթուղթ, լրացուցիչ տվյալներ:
Նպատակներ և Խնդիրներ - Երեխան պետք է ապրի տանը:
Խնդիրներ`
Ամենալավ ապրուստի աղբյուրները:
Պատրաստել երեխային ապրելու համար: Երեխան ապրում է տանը:
Միջամտության Գործողություններ – Քայլերն ու գործողությունները դեպի`
Հեշտացնել դատարանի գործունեությունը:
Որոշել ամենալավ տունը երեխայի համար:
Երեխային նախապատրաստել և տեղափոխել նոր տուն:
Օգնել երեխային և ընտանիքին նրանց որոշումներում:
Վերագնահատում - Եթե երեխան ադապտացված տանն է ապրում, ապա դեպքը
փակել:
Եթե ապրելատեղը համապատասխան չէ, նորից փորձել: Որոշել ինչու այն չի գործում,
և անել կարևոր կրկնություն նպատակների և պլանի գործունեությունների համար:

Conceptual Framefork
Հաճախ առաջանում են որոշակի խնդիրներ դեպքը փակելու հետ կապված:
Արդյունքում որոշ դեպքեր հեշտությամբ լուծվում են և փակվում, որոշները` ոչ:
Դեպքերը մնում են բաց կամ չեն փակվում, եթե օրինակ տվյալ կազմակերպության
համար կարևոր է իր պարտականությնունները կատարելը, ոչ թե ծառայություն
մատուցելը: Կամ դեպքը վարողները սիրում են աշխատել ընտանիքների հետ և
գտնում են, որ նրանց մոտ ընտանեկան սոցիալական աշխատանքը լավ է ստացվում:
Սակայն շարունակական աշխատանքը միևնույն ընտանիքում նշանակում է ստիպել
տվյալ ընտանիքին կատարելու որևէ բան:Հնարավոր է նաև հակառակը. երբ
ընտանիքը ցանկանա, որ իր դեպքը չփակվի, քանի որ ընտանիքը չի պատկերացնում
իր գործունեությունը առանց կազմակերպության օգնության, եթե նույնիսկ արդեն այդ
օգնությունը այնքան էլ անհրաժեշտ չէ:
Կարևոր է նաև դեպքերի ճիշտ փակումը: Երբ դեպքերը սխալ են փակվում,
ընտանիքների դեպքերը, որոնք իրոք ունեն օգնության կարիք, կարող են ժամանակից
շուտ փակվել և հանդիսանալ ռիսկային ընտանիքներ երեխաների համար:
Ընտանիքները,որոնք չեն ներկայացնում մեծ ռիսկ երեխաների համար, երբեմն
օգտվում են ծառայություններից` այսպիսով վատնելով սոցիալական աշխատողի
ժամանակը և կազմակերպության ռեսուրսները: Նմանատիպ իրավիճակներից
խուսափելու համար անհրաժեշտ է զարգացնել ընտանիք-համայնք կապը:
Դեպքի փակման հասնելու ամենաընդունելի տարբերակը կախված է դեպքի փակման
պլանի կազմումից: Առանց այդ պլանի աշխատակիցները չեն կարող վստահ ասել, որ
տվյալ դեպքի նպատակը արդարացված է և ռիսկային միջավայրում գտնվող
երեխաների քանակը նվազեցված է:

Ռեսիդիվիզմ (Recidivism)
Ծառայության կողմից ընտանիքի դեպքի վերաբացումը, երբ այն արդեն փակվել է,
կոչվում է ռեսիդիվիզմ: Այս երևույթի առաջացման համար պատճառ կարող են
հանդիսանալ բազմաթիվ գործոններ: Այդ գործոններից շատերը կազմակերպության
վերահսկողությունից դուրս են: Սակայն առանձնացվում են մի քանի դեպք, որի
ժամանակ ռեսիդիվիզմի երևույթի հավանականությունը մեծացնում են: Երբ
Դեպքը ոչ բավականին ճիշտ է գնահատվել
Ծառայությունները չեն գտել ճիշտ ընտանիքների
Միջամտությունը արդյունավետ չի եղել: Կարևոր ռիսկի գործոնի առաջացման
ժամանակ դեպքւ փակվել է
Դեպքը փակվել էնախքան ընտանիքը պատրաստ է եղել ինքնուրույն գործառնել
Ընտանիքը կայուն և շարունակական աջակցություն չի ստացել
Դեպքը ճիշտ չի փակվել
Իհարկե գոյություն ունեն հատուկ ստանդարտներ, որոնք օգտագործելու դեպքում
հնարավոր կլինի ունենալ մարդկանց ցանկալի վարքի դրսևորումներ, բայց ամեն
դեպքում յուրաքանչյուր այցելու այս կամ այն իրավիճակում կարող է կրկնել այն
սխալները, որոնք նախկինում կատարել է և կրկին կարիք կունենա օգնության:

Ձևաթուղթ որոշելու համար թե երբ պետք է փակել դեպքը

Ճիշտ կազմված դեպքի պլանը պետք է պարբերեբար վերանայվի: Դեպքի փակման
համար, ինչպես և այն սկսելիս անհրաժեշտ է կատարել գնահատում: Դրա համար
անհրաժեշտ է հետևել մի շարք չափանիշների.
Ծառայություն մատուցողը պետք է ցույց տա, որ աշխատանքը հասել է նպատակին
Ընտանեկան իրավիճակները կարգավորվել են և ընտանիքը սկսել է օգտագործել
համայնքի ռեսուրսները, որպեսզի ապահովի իր բարեկեցությունը
Եթե ընտանիքը տեղափոխվել է այլ վայր, ապա պետք է վստահ լինի, որ
ծառայությունը շարունակվում է մատուցվել:
Տվյալ չափանիշներով առաջնորդվելով դեպքերի փակումները կունենան մինիմալ
շեղումներ: Սակայն հնարավոր է նաև հիմնախնդիրների առաջացում դեպքի փակման
ժամանակ:

Հիմնախնդիրներ, որոնք առաջացում են դեպքի փակման ժամանակ

Ձանկացած դեպքի հետ աշխատող պետք է աշխատի այնպես, որ դեպքը հասցվի
ավարտին և փոխհարաբերությունները, որոնք առաջացել են ընտանիքի և
սոցիալական աշխատողի միջև ավարտվեն: Ցանկացած իրական դեպքում եթե կա
վստահություն կողմերի միջև հետևաբար և կա կայուն փոխհարաբերություններ:
Արդյունքում որոշ ընտանիքներ ապրում են ևս մեկ սթրես, երբ գիտակցում են, որ
տվյալ փոխհարաբերությունները ավարտվում են: Այսինքն` ընտանիքը գտնվում է
կախվածության մեջ աշխատակցից և առաջանում է համախակյալության երևույթը:
Ընտանիքի դեպքի ավարտը կարող է դիտվել որպես ստաբիլ, հաստատուն
իրավիճակի ավարտ և չցանկանան ավարտել փոխհարաբերությունները
ծառայության հետ`այդպիսով գտնվելով հաստատուն իրավիճակում Կամ երբ
սոցիալական ծառայությունը բացահայտում է ընտանիքի սեփական
հնարավորությունները, սովորեցնում դրանք օգտագործել և փակում դեպքը, ապա
ընտանիքը կարող է ունենալ տարբեր կարծիքներ ծառայության մասին, ընդհուպ
մինչև այն, որ ծառայությունը հետաքրքրված չէր իր պրոբլեմով և պարզապես
հեռացավ: Նմանատիպ իրավիճակներից խուսափելու համար կարելի է ստեղծել
աջակցություն ինտերնետային կայքերի ընտանիքների համար, և կապ ստեղծել, և
զարգացնել տեղական ընտանեկան ծառայությունների պրոֆեսիոնալա
աշխատակազմի կամ համայնքային կենտրոնների և պետական մարմինների հետ
ստեղծել ընտանիքների և համայնքների միջև կապ և այլն:
Աշխատողների ծառայությունների նպատակը պետք է լինի ընտանիքին օգնելը:
Աջակցության ամենահարմար տարբերակները պետք է բացահայտվեն և
անհատականացվեն յուրաքանչյուր ընտանիքի համար: Երբ սոցիալական
աշխատողը կարողանում է ընտանիքի հետ զարգացնել դրական
փոխհարաբերություններ, ապա ընտանիքի անդամները դեպքի ավարտից հետո
կարող են ապրել կորստի զգացում, որն իր հերթին կբերի ավելի լուրջ խնդիրներ
ընտանիքի համար: Դեպքի հետ աշխատողը պետք է հետևողական և վստահելի լինի
ընտանիքի անդամների համար, բայց միևնույն ժամանակ այնպես անի, որ ընտանիքը
հասկանա, որ հաստատուն հարաբերություևններ չկան և ենթադրաբար դա
պարզապես աշխատանք է: Դեպքի փակումը կարող է հասկացվել, որպես մերժման
փորձ և առաջացնել ափսոսանք վստահելի աշխատանքներ ստեղծելու համար:
Դեպքի հետ աշխատողն այս ամենը կարող են շտկել դեպքի ճիշտ փակման դեպքում:
Դրա համար կարևոր են հետևյալ պայմանները, որոնք կհեշտացնեն դեպքի ավարտը
և ռեսիդիվիզմի երևույթի կանխումը:
Աշխատողը պետք է սահմանի հատուկ նպատակներ փոխհարաբերությունների
զարգացման սկզբում: Աշխատակիցը պետք է օգնի հասկանալ, որ նա ընդամենը
այնտեղ է, որ օգնի ընտանիքին զարգացնել իր միջոցները և սովորեցնի նրանց
կարողանալ լուծել սեփական խնդիրները, երբ լուծվի տվյալ հիմնախնդիրը նա պետք
է հեռանա: Սա կօգնի կանխելու ընտանիքի մոտ այնպիսի զգացումները, որ
աշխատակիցը փոխել է համաձայնությունը և իրենց լքում է:
Աշխատակիցը պետք է ներգրավի ընտանիքին դեպքի փակման պլանի մեջ
հարցազրույցների միջոցով, միասին վերանայեն միջամտության պլանը և նշանակեն
յուրաքանչյուր փուլի տևողությունը: Սոցիալական աշխատողն իր
ներգրավվածությունն աշխատանքում պետք է աստիճանաբար նվազեցնի և
խրախուսի ընտանիքի անդամներին սեփական հիմնախնդիրները ինքնուրույն
լուծելու համար:
Սոցիալական աշխատողը և ընտանիքը պետք է գիտակցեն դեպքի ավարտը, որպես
ևս մեկ հաջողված փորձություն: Սոցիալական աշխատողը պետք է հասկացնի, որ
ընտանիքն ինքը կարող է լուծել իր հիմնխնդիրները: Այնուամենայնիվ սոցիալական
աշխատողը պետք է ազնիվ լինի արդեն լուծված և դեռ լուծվելիք խնդիրների մասին
ընտանիքին տեղեկացնելով: Որոշ շահառու կարծում են, որ աշխատակիցը չի
հասկացել իր խնդիրները և դա բերում է այն փաստին, որ նրանք էլի ունեն
շարունակական օգնության կարիք:
Սոցիալական աշխատողը պետք է խրախուսի այն, որ ընտանիքը ստեղծի այլ
վստահելի հարաբերություններ համայնքի անդամների, շրջապատողների հետ:
Աշխատակցի օգնությամբ պետք է ընտանիքը հասնի այն գիտակցության, որ
սոցիալական աշխատողը միակը մարդը չէ ով կարող է իրենց օգնել և ում կարելի է
վստահել:
Վերջում սոցիալական աշխատողը պետք է ընտանիքին համոզի, որ իրենց օգնության
դադարեցումը չի նշանակում, որ այսուհետ ծառայությունը չի օգնելու իրենց:
Ծառայության աշխատակիցը կարող է հարցազրույցներ վարի այն թեմայով, թե
արդյոք նրանք տխրել են ավարտի կապակցությամբ, կամ արդյոք նեղացած են, որը
կօգնի ընտանիքին լինել մինչև վերջ ազնիվ: Սոցիալական աշխատողը կարող է
ծառայություններ մատուցումից հետո որոշ ժամանակ ինչ-որ կապ պահել. ուղարկել
բացիկներ կամ երբեմն զանգահարել, ավելի դրական ավարտի համար:
Եվ վերջում Սոցիալական աշխատողը պետք է վստահեցնի ընտանիքին, որ այլ տիպի
խնդիրներ ունենալու դեպքում կարող են զանգահարել իրեն և նա կուղղորդի նրանց
այն ծառայությունները, որը կօգնի ճանաչելու և լուծելու առաջացած հիմնախնդիրը:

Հարցազրույցը անհատական աշխատանքում

Ներածություն

«Հարցազրույց» ասելով հաճախ ահասկանում ենք ֆորմալ մի գործընթաց, որը

ենթադրում է նպատակաուղղված հարցերի ամբողջություն, որոնք ձևակերպված են
ռեսպոնդենտից ¥հարցվողից¤ այս կամ այն իրավիճակի մասին ինֆորմացիայի
ստացման համար:
«Հարցազրույց» հասկացության բառարանային տարբերակը, այնուամենայնիվ,
ենթադրում է հետևյալը. մարդիկ հանդիպում են դեմ առ դեմ ինչ-որ բան քննարկելու:
Բառարանում «քննարկել» ասելով հասկանում ենք «խորհրդակցել միասին,
համեմատել կարծիքները և այլն»:
Ուեբսթերը սահմանել է անհատական աշխատանքի` casework-ի ընթացքում
կիրառվող «հարցազրույց»-ը հետևյալ կերպ. այն երկխոսություն է, զրույց, մտքերի,
գաղափարների միջանձնային փոխանակում, բայց ոչ հարցաքննում, խաչաձև
հարցում և այլն:
Անհատական աշխատանքի ընթացքում հարցազրույցը մի գործիք է, որի միջոցով
իրականացվում է անհատական աշխատանքն ու դեպքի պլանավորման գործընթացը:
Հարցազրույցը ստեղծում է մի միջավայր, որում այցելուները զարգացնում և
իրականացնում են իրենց դրական փոփոխությունների ռազմավարությունը:
Կիրառում
Application

Անհատական սոցիալական աշխատանքի գործընթացը արդյունավետ

իրականացնելու համար սոցիալական աշխատողը պետք է հմուտ լինի հարցազրույցի
վարման տարբեր մեթոդների կիրառման գործում և պետք է իմանա` ինչպես և երբ
կիրառի դրանք:
Կան հարցազրույցի տարբեր տեսակներ և հարցերի ձևակերպման տարբեր ձևեր:
Դրանցից յուրաքանչյուրի կիրառումը ունի իր շահը և, բնականաբար,
սահմանափակումները: Հմուտ հարցազրուցավարը պետք է ընտրի այնպիսի մի
ռազմավարություն, որպեսզի երկխոսությունն ունենա ընթացք, ընտանիքի
անդամների/այցելուի մասնակցությունը քաջալերվի հարկ եղած դեպքում, և, իհարկե,
որպեսզի ինտերվյուի նպատակը իրագործվի:
Ներոնշյալը ենթադրում է հարցազրույցի վարման մեթոդների հիմնական
կատեգորիաները, դրանց նպատակները, շահերը և սահմանափակումները:

Observation Դիտարկում

Դիտարկումը ենթադրում է այն, թե ինչ ենք մենք տեսնում, երբ մենք այցելուի և նրա
ընտանիքի հետ ենք: Այդ պարագայում հարցազրույցի ընթացքում մենք պետք է
դիտարկենք, նկատենք ընտանիքի անդամների մարմնի լեզուն, դեմքի
արտահայտությունը, պահելաձևը և նրանց ինտերակցիաները`
‘‘փոխազդեցությունները’’ միմյանց և հարցազրուցավարի հետ: Սա կտա մեզ
նշանակալի տեղեկություններ և կնպաստի լիարժեք հասկանալու ընտանիքի կողմից
տրամադրվող ինֆորմացիան և միևնույն ժամանակ նկատելու ասվածի և
իրականության միջև հնարավոր հակասությունները: Երբ վերբալ և ոչ վերբալ
ազդակները միմյանց չեն համապատասխանում, կլիենտի վարքում դա հստակ
երևում է: Սակայն այդ ոչ վերբալ ազդակները հեշտությամբ կարող են սխալ
մեկնաբանվել սոցիալական աշխատողի կողմից, մասնավորապես եթե նա դեռ ծանոթ
չէ ընտանիքի անդամների վարքի մշակութային ենթատեքստի և առհասարակ տվյալ
ընտանիքում զարգացած մշակույթի հետ: Մինչ սոցիալական աշխատողը նշումներ,
գրառումներ կկատարի որոշակի վարքի, պահելաձևի մասին և կսկսի մտածել դրա
հնարավոր բացատրության մասին, նա պետք է փնտրի և այլ դիտարկումներից և
հարցումներից հիմնավորում, ինչը նրան կօգնի հասկանալ որևէ վարքաձև և կատարի
եզրակացություններ: Ինչպես նաև տվյալ այցելուի մշակութային
առանձնահատկությունները նույնպես պայմանավորում են նրա վարքը, ինչի մասին
նույնպես աշխատողը պետք է քաջ գիտակցի:
Լսել ¥Ակտիվ լսել¤
Listening

Հարցազրույցի արդյունավետ մեթոդներից մեկը լսելն է: Այն ենթադրում է ոչ միայն

կլիենտի հաղորդած ինֆորմացիայի զուտ լսելը, այլ նաև դրա իմաստի հասկացումն և
մեկնաբանումը: Լսելու շնորհիվ սոցիալական աշխատողները կարող են հասկանալ
շատ կարևոր բաներ: Նրանք կարող են հասկանալ, որ ընտանիքի կողմից
օգտագործվող բառերն ունեն հատուկ իմաստ, ինչպես նաև ենթադրել այն մասին, թե
ինչ է ուզում կլիենտն ասել սոցիալական աշխատողին, և եզրակացնել այն մասին, թե
ինչ կլիենտը չի ուզում քննարկել: Նրանք, սոցիալական աշխատողները, կարող են
լսել ակնարկ, հուշում, անավարտ միտք կլիենտի կողմից և կարող են ենթադրել, որ
կան թեմաներ, որոնց մասին կլիենտը ուզում է, բայց չի կարող խոսել: Սոցիալական
աշխատողը կարող է հասկանալ այն թեմայի կարևորության մասին, որը կլիենտը
պատահական հիշատակում է «երրորդ անգամ 30 րոպեի ընթացքում»: Լսելը կարող է
օգնել նաև կառուցել դեպքի վարման ընթացքում վստահության
փոխհարաբերություններ կլիենտի և սոցիալական աշխատողի միջև: Սոցիալական
աշխատողի` առանց ընդհատումների լսելու շնորհիվ այցելուները գիտակցում են, որ
նա հետաքրքրված է, թե ինչ են ասում իրեն: Որոշ կլիենտներ «լսված լինելու» զգացում
ունենում են առաջին անգամ: Սա ևս մի պայման է` լսելու կարևորությունը
ապացուցելու: Ինչ-որ թեմայի շուրջ զրուցելը լսողի հետ միևնույն ժամանակ նաև ունի
թերապևտիկ նշանակություն: Սա նշանակում է «վենտիլյացիա» սոցիալական
աշխատանքի տերմինաբանության մեջ և որոշ կլիենտների մոտ որոշակի թեմաների
մասին զրուցելու ընթացքում թուլացնում է «սպառնալիքները» և ստեղծում է
նշանակելի թեթևացում: Սա անհրաժեշտ միջամտություն է ¥ինտերվենցիա է¤ այն
անձանց համար, ովքեր ենթարկվում են տրավմատիկ իրավիճակի:
Լսելը չի ենթադրում սոցիալական աշխատողի կողմից պատասխանի
բացակայություն. այն աշխատողը, ով լսում է ու հաճախակի չի արձագանքում,
սովորաբար ընկալվում և ընդունվում է որպես հարգալից, բայց չհետաքրքրված
անձնավորություն, որը չի խրախուսում հետագա հաղորդկցումը: Սոցիալական
աշխատողը պետք է կիրառի այնպիսի տեխնիկաներ, որոնք կքաջալերեն այցելուին
շարունակել զրույցը. դա իր մեջ ներառում է աչքերի կոնտակտի համապատասխան
ապահովում, հարմարավետ, անկաշկանդ մթնոլորտի ստեղծում, ինչպես նաև
այնպիսի վերբալ քաջալերող արտահայտությունների օգտագործում, ինչպիսիք են.
«Այո՛, շարունակե՛ք, խնդրեմ» կամ «Տեսնում եմ, պարզ է» և այլն:
Հմուտ հարցազրուցավարը չպետք է լցնի ողջ լռությունը մեկնաբանություններով ու
հարցերով: Լռությունը կարող է նշանակել, որ այցելուն մտածում է, փորձում է որոշել`
ինչ ասել հաջորդիվ, փորձում է վերահսկել իր հույզերը կամ փախուստ կատարել
պատասխանելուց: Այդ դեպքում սոցիալական աշխատողը կարող է կատարել
այնպիսի քայլեր, ինչպիսիսք են` սպասելը, շարունակելը ակտիվ լսելու ընթացքը`
այդ կերպով քաջալերելով այցելուին շարունակել: Երբ այցելուի վերբալ կամ ոչ
վերբալ վարքաձևը ցույց է տալիս, որ նա ավարտել է, սոցիալական աշխատողը
կարող է մեկնաբանել ասվածը կամ առաջարկել քննարկման մի նոր թեմա:
Հարցերի ձևակերպում
Question Formulation

Նպատակային հարցերը, մեկնաբանությունները կամ այլ մեջբերումները

սոցիալական աշխատողի կողմից կիրառվում են այցելուին ուղղորդելու համար
քննարկելու կամ շոշափելու այն թեմաները, որոնց միջոցով կիրագործվեն
առաջադրված նպատակները: Յուրաքանչյուր հարցադրում ունի իր
առավելություններն ու սահմանափակումները: Ներոնշյալը բացատրում է
հարցազրույցի` առավել հաճախ օգտագործվող մեթոդները:

Ակտիվ լսել և սատարող արձագանք

Active Listening and Supportive Responses

Բացատրություն
Description
Ակտիվ լսելն այն է, որն ուղեկցվում է վերբալ և ոչ վերբալ արձագանքներով, որոնք
կլիենտին հաղորդում են այնպիսի ինֆորմացիա, որ նրա ասածը սոցիալական
աշխատողին հետաքրքրում է:
Սատարող, քաջալերող պատասխանները հարցազրույցի ընթացքում նպատակային
մեջբերումներ են, որտեղ դեպքի հետ աշխատողի ներկայությունը, գործողությունները
և պատասխանները ¥արձագանքը¤ ունեն թեթևացնելու, հեշտացնելու և
հանգստացնելու ազդեցություն ¥էֆեկտ¤ այցելուի վրա:

Նպատակ
Ակտիվ լսելը և սատարող պատասխանները նպաստում են սոցիալական աշխատող-
այցելու հաղորդակցմանը և ցույց են տալիս, որ դեպքի հետ աշխատողը
կենտրոնացած է և հասկանում է այցելուի զգացողությունները և իրավիճակը:
Այս մեթոդները կարևորվում են մասնավորապես աշխատանքի սկզբնական
փուլ¥եր¤ում, երբ դեպքի հետ աշխատողը փորձում է հաստատել դրական
փոխհարաբերություններ այցելուի հետ:

Առավելություններ
Ակտիվ լսելը և սատարող պատասխանները ստեղծում են վստահություն, հաղորդում
են սոցիալական աշխատողի հետաքրքրվածությունը և լսելու ու օգնելու
պատրաստակամությունը, ինչպես նաև կարող են ունենալ հանգստացնող էֆեկտ
այցելուի վրա:

Փակ, այո-ոչ և ստուգիչ հարցեր

Closed-Ended, Yes-No and Probing Questions
Բացատրություն
Փակ հարցերն այն հարցերն են, որոնք երթադրում են միայն մեկ համապատասխան
պատասխան կամ «այո»/«ոչ»:
Ստուգիչ հարցերը տրվում են հիմնականում տվյալ թեման մանրամասնելու ու
ճչտգրտելու համար:

Նպատակ
Նպատակը փաստացի ինֆորմացի հավաքելն ու փաստացի պատասխաններ
ստանալն է:

Օրինակներ
Որտե՞ղ է Ձեր տղան հաճախում դպրոց ¥փակ հարց¤:
Դուք Ձեր որդու ուսուցչուհու հետ վերջերս զրուցե՞լ եք ¥այո-ոչ պատասխան
ենթադրող հարց¤
Ձեր ամուսինը Ձեզ ծեծո՞ւմ է ¥ստուգիչ հարց¤

Առավելություններ
Փակ հարցը որոշակի հատուկ հարցերի վերաբերյալ պատասխաններ ստանալու
ամենակարճ ճանապարհն է: Սա ամենալավ տարբերակն է ստանալու որոշակի
փաստացի ինֆորմացիա այս կամ այն մեզ հետքրքրող թեմայի մասին կարճ
ժամանակահատվածում:

Սահմանափակումներ ¥թերություններ¤
Փակ և ստուգիչ հարցերը կարող են լինել այցելուի համար սպառնացող հարցեր, ամեն
դեպքում կարող են այդպես ընկալվել նրա կողմից, և այդ իսկ պատճառով կարող են
ստիպել կամ դրդել այցելուին ստել կամ թաքցնել որոշակի անձնական ինֆորմացիա:

Բաց հարցեր
Open-Ended Questions

Բացատրություն
Բաց հարցերն այն հարցերն են, որոնցում հարցազրուցավարը այցելուի
պատասխանի մեջ որևէ սահամանափակում չի դնում և, հետևաբար, այցելուն
պատասխանում է այնպես, ինչպես ինքն է ընտրում:

Նպատակ
Բաց հարցերը լավագույն կիրառությունն ունեն, երբ դեպքի հետ աշխատողը ուզում է
ստանալ այցելուի մասին այնքան շատ ինֆորմացիա, ինչքան հնարավոր է: Այդկերպ
սոցիալական աշխատողը ավելի լավ է ծանոթանում այն գործոնների հետ, որոնք
առկա են տվյալ այցելուի իրավիճակում:

Օրինակներ
«Դուք, կարծես, անտրամադիր եք. կպատմե՞ք դրա մասին»:
«Ես համոզված չեմ, որ ամբողջովին հասկացա. չէի՞ք փորձի բացատրել դա ինձ ևս մեկ
անգամ»:

Առավելություններ
Բաց հարցերը ենթադրում են ավելի լայն և «կատարելագործված» ինֆորմացիայի
ստացում և կարող են օգնել բացահայտել այցելուի զգացումները տվյալ իրավիճակի
վերաբերյալ: Այս հարցերին տրվող պատասխանները կարող են հաղորդել
ինֆորմացիա այն «գործընթացների» մասին, որոնք առկա են հիմնախնդրում:
Այցելուի պատասխանները կարող են տալ նոր և դեպքի հետ աշխատողի համար
անսպասելի ինֆորմացիա:

Սահմանափակումներ ¥թերություններ¤
Բաց հարցերը ժամանակատար են: Տալով բաց հարց` սոցիալական աշխատողը
պետք է գիտակցի, որ այցելուին տալիս է նաև ազատություն պատասխանելու
այնպես, ինչպես հենց ինքը` այցելուն է ուզում և այնքան ժամանակ, որքան նույնպես
ինքը` այցելուն է ուզում: Իսկ եթե սոցիալական աշխատողը ընդհատի այցելուի
պատասխանը կամ փորձի փոխել այցելուի պատասխանի ուղղվածությունը, այցելուն
կարող է մտածել, որ սոցիալական աշխատողը հետքրքրված չէ հիմնախնդրի լուծման
մեջ, ինչը կարող է անցանկալի հետևանքներ ունենա դեպքի վարման համար:

Ֆիլտրում
Clarification

Բացատրություն
Սա մի գործընթաց է, որի միջոցով դեպքի հետ աշխատողը խորաթափանց
մեջբերումով կարող է օգնել այցելուին զարգացնել ընկալումն ու գնահատումն իր
սեփական զգացումների, մտքերի և վարքի:

Նպատակ
Ֆիլտումը գնահատման գործընթացի բաղկացուցիչ մասն է: Դա կիրառվում է,
այցելուին ուղղորդելու համար որոշակի ինֆորմացիա տրամադրելուն, ինֆորմացիա,
որը կօգնի նրան և դեպքի հետ աշխատողին հասկանալ անձնային, միջանձնային և
այլ գործոնները, որոնք նպաստում են հիմնախնդրի զարգացմանը, և տարբերակել
կարիքները և ուժն ու հնարավորությունները:

Առավելություններ
Պարզաբանող, ֆիլտրող պատասխաններն օգնում են սոցիալական աշխատողին
կատարել ճշտգրիտ գնահատում այն գործոնների, որոնք կապված են առկա
հիմնախնդրի հետ, և հստակորեն հասկանալ այցալուի հնարավորությունները և
ունակությունները:
Ֆիլտրող մեջբերումներն օգնում են սոցիալական աշխատողին այցելուին տանել
ներկա/տվյալ մակարդակից դեպի ընթացքի մակարդակը հարցազրույցի ժամանակ,
ինչը հեշտացնում է իրավիճակը հասկանալու գործընթացը:
Ֆիլտրումը կարող է հեշտացնել այցելուի` ինքն իրեն հասկանալու, ինչպես նաև իր
կարիքներն ու խնդիրները հասկանալու գործընթացը, ինչը, իր հերթին, կարող է
նպաստել դրական փոփոխությանը:

Սահմանափակումներ ¥թերություններ¤
Ֆիլտրող մեջբերումները հաճախ ազդում են այցելուի վրա, քանի որ դրանց
հետևանքով քննարկման են դրվում զգացումները, հետևանքները և
անհանգստությունները, որոնք այցելուն լիովին չէր գիտակցում կամ հնարավոր է, որ
չէր ուզում խոսել դրանց մասին:
Վստահելի փոխհարաբերությունների բացակայության դեպքում ֆիլտրող
մեջբերումները ¥clarifying responses¤ կարող են ընկալվել այցելուի կողմից որպես
փորձարկում, այցելուի ասածի ստուգում և կարող են առաջացնել հակասություն
սոցիալական աշխատողի հետ խոսելու ընթացքում:

Ամփոփում, Ուղղորդում
Summarization, Redirection

Բացատրություն
Անփոփումը ենթադրում է քննարկվածի վերանայում եզրակացությունը գրելու
համար և այցելուին օգնելու խմբավորել ինֆորմացիան:
Ուղղորդումը ներառում է այնպիսի մեթոդներ, որոնք տանում են քննարկումը դեպի
ավելի կարևոր դաշտ` խուսափելով երկրորդական թեմաների քննարկումից:

Նպատակ
Հարցազրույցի թեման և, առհասարակ, հարցազրույցը ուշադրության կենտրոնում
պահել,
օգնել այցելուին կազմակերպել և խմբավորել իր մտքերն ու հաղորդակցումը,
ստեղծել հաջորդականություն` դասակարգելով առաջնային կետերը ¥խնդիրները¤ և
կրճատելով ոչ առաջնային կարևորություն ունեցող թեմաների ու մանրամասների
քննարկումը:

Առավելություններ
Առավելություններից մեկը կայանում է նրանում, որ հարցազրույցի ժամանակը
օգտագործվում է` քննարկումը կենտրոնացնելով առավել էական տվյալ պահի
համար թեմաների վրա: Նաև օգնում է մարդկանց կազմակերպել իրենց մտքերը`
առաջնահերթ պահելով առավել կարևոր հարցերը:

Սահմանափակումներ ¥թերություններ¤
Այցելուներն իրենց կարող են զգալ «ոչ առաջին տեղում», երբ սոցիալական
աշխատողը նրանց ուղղորդում է այս կամ այն թեմայի քննարկմանն անցնելուն`
մեկնաբանելով, որ սոցիալական աշխատողը չի ուզում լսել այն, ինչ իրենք ասում են
նրան: Բացի այդ, երբ սոցիալական աշխատողը փոխում է քննարկման
ուղղվածությունը, թեման, կամ փորձում է ամփոփել, հնարավոր է, որ որոշակի
կարևոր ինֆորմացիա չբացահայտված մնա:
Ընտրության տրամադրում, Առաջարկ և Խորհուրդ
Giving Options, Suggestions and Advice

Բացատրություն ¥սահմանում¤
Սրանք այն պատասխաններն են, որոնցում դեպքի հետ աշխատողը տալիս է
հնարավորություն կամ առաջարկում է այն, թե այցելուն ինչ պետք է անի, ինչպես
վարվի այս կամ այն իրավիճակում և պատասխաններ են, որոնք ուղղորդում են
այցելուին գործողությունների որոշակի շարք սկսելուն:

Նպատակ
Տալով ընտրության հնարավորություն և որևէ «ելք» առաջարկելով` սոցիալական
աշխատողը կարող է օգնել իր այցելուին ընդունել հնարավոր լուծման որոշում և
ընտրել քայլեր` այդ լուծմանն ուղղված: Այցելուն քաջալերվում է փորձելու ստեղծել և
գտնել իր խնդրի լուծման նոր ուղիներ:

Առավելություններ
Տալ այցելուին հնարավորություն, որի մասին նա չէր մտածել և չգիտեր ինչպես
օգտագործել այն: Այլ հեռանկարներ ¥այլընտրանքային հեռանկարներ¤ տալով
այցելուին` դեպքի հետ աշխատողը կարող է քաջալերել կատարելու
գործողություններ, որոնք այցելուն չէր ենթադրել:
Հասնել նպատակին` քննարկումը տանելով հետևյալ ուղղությամբ` «ինչ ենք մենք
ուզում անել և ինչպես մենք դա պետք է անենք»:

Սահմանափակումներ ¥թերություններ¤
Եթե դեպքի հետ աշխատողը լուծում է առաջարկում աշխատանքի սկզբից շատ կարճ
ժամանակ անց կամ տալիս է լուծման մեծ մասը` չթողնելով խնդրի ինքնուրույն
լուծման հնարավորությունը այցելուին, ապա այցելուն չի հասկանա` ինչպես լուծել
իր սեփական հիմնախնդիրը և չի կարողանա գիտակցել իր հմտություններն ու
ռեսուրսները.սա կնպաստի նաև նրա` այցելուի` հետագա հնարավոր խնդիրները
ինքնուրույն լուծելու անկարողությանը: Եթե հիմնախնդրի լուծումը, որն առաջարկել
էր սոցիալական աշխատողը, պսակվի անհաջողությամբ, հենց ինքը` սոցիալական
աշխատողը, կմեղադրվի այցելուի կողմից և այցելուն կարող է նրան ասել. «Լավ, այս
լուծումը չգործեց, հիմա՞ ինչ...»:

Հակասում
Confrontation

Բացատրություն ¥սահմանում¤
Միջամտությունը, որում սոցիալական աշխատողը պնդում է իրենը, դրդում է դառնալ
այցելուին գիտակցող և դիտարկել, քննարկել այն թեմաները, զգացմունքները և/կամ
գործընթացները, որոնցից նա խուսափում էր: Հաճախ սա նշանակում է
անհամաձայնություն այցելուի հետ և առաջացնում է պաշտպանական, խուսափող, ոչ
ադեկվատ վարք և մտքեր այցելուի մոտ:
Նպատակ
Այս մեթոդը կարող է կիրառվել դրդելու այցելուին ձեռնարկել քայլեր իր հիմնախնդրի
լուծման ուղղությամբ, երբ դեպքը վարողի այլ միջամտությունը` ներառյալ
սատարումն ու ֆիլտրող մեջբերումները, տապալվել են: Սա մի այլընտրանք է, որն
օգնում է այցելուին հասկանալ և տեսնել իր իրավիճակի իրականությունը, իր
զգացմունքներն ու վարքը:

Առավելություններ
Այս մեթոդի տեղին կիրառումը կարող է թեթևացնել այցելուի` այս կամ այն
իրավիճակի գիտակցումը, պատկերացումը:

Սահմանափակումներ ¥թերություններ¤
«Հակասումը», որպես հարցազրույցի անցկացման միջոց, հիմնովին չի կարող
կիրառվել մինչև դեպքի հետ աշխատողի և այցելուի միջև չհաստատվեն կայուն
աշխատանքային փոխհարաբերություններ. այդ դործընթացը բավակականին
ժամանակատար է: Այս մեթոդը կարող է լինել բավականին ազդեցիկ այցելուի համար
և վերջինիս կողմից կարող է առաջացնել ընդդիմացում, ընդհուպ մինչև այն, որ
այցելուն կարող է հրաժարվել զրուցելուց և հարցերին պատասխանելուց:
«Հակասումը» կարող է սովորաբար առաջացնել այցելուի մոտ անհանգստության,
անհարմարավետության ու կաշկանդվածության զգացում:

Leading Questions

Սա ոչ այնքան հարց է. այն ընդհանուր առմամբ զրուցակցի համոզմունքի կամ

կարծիքի յուրօրինակ ձևակերպում է` սահմանված «հարցվողի» ասածը հաստատելու
միջոցով: Օրինակ` «Չե՞ք կարծում, որ Ջոնը իսկապես սիրում է իր եղբորը»
արտահայտությունն ավելի հստակ կլիներ, եթե հնչեր հետևյալ կերպ. «Կարծում եմ`
Ջոնը իսկապես սիրում է իր եղբորը. ի՞նչ կասեք, Դուք համամի՞տ եք»:
Երբ սոցիալական աշխատողը տալիս է leading հարց, այցելուն ունի պատասխանի 3
հնարավորություն: Այցելուն կարող է չհամաձայնվել սոցիալական աշխատողի
առաջադրած կարծիքի հետ: Եթե ոչ, ապա նա կարող է արտահայտել իր սեփական
կարծիքը. «Ո՛չ, Ջոնը չի սիրում իր եղբորը. նա և իր եղբայրը միասին չեն ապրում
երբեք»: Սա, այնուամենայնիվ, նշանակում է, որ սոցիալական աշխատողը սխալվել է:
Եթե դա այդպես է, ապա այցելուն կզգա իրեն ապահով սոցիալական աշխատողի հետ
և չի կաշկանդվի արտահայտել սոցիալական աշխատողի ասածին որևէ հակասող
միտք:
Եթե նա համաձայն լինի սոցիալական աշխատողի հետ, ապա նա կասի. «Այո՛, Ջոնն
իսկապես չի սիրում իր եղբորը» կամ «Դե՛հ, միգուցե, բայց ես վստահ չեմ» և այլն: Եվ,
վերջապես, եթե այցելուն համաձայնվում է սոցիալական աշխատողի հետ`
կարևորելով ներդաշնակությունը, նա կարող է վերբալ կերպով դա արտահայտել, եթե
նույնիսկ նա լիովին համաձայն չէ: Այսպիսով, եթե նույնիսկ այցելուն համաձայնվում
է սոցիալական աշխատողի կարծիքի հետ, դա դեռ չի նշանակում, որ այցելուն
իսկապես դա է մտածում. նրա վարքի ոչ վերբալ արտահայտւմներից դա պարզ
կդառնա:

Մաս 10
Անձնական ինֆորմացիայի բացահայտում
Disclosing Personal Information

Դեպքի հետ աշխատանքը` casework-ը, պահանջում է անկեղծություն վստահող

փոխհարաբերությունների զարգացումը որդեգրելու համար: Այնուամենայնիվ,
անձնական ինֆորմացիայի բացահայտումը նպաստում է այցելու-սոցիալական
աշխատող փոխհարաբերությունների ստեղծմանը, սակայն սոցիալական աշխատողը
չպետք է սահմաններն անցնի` իր մասին անձնական ինֆորմացիա տրամադրելով:
Օրինակ` նա կարող է ասել, որ ունի 3 երեխա, ասել, թե քանի տարի է աշխատում
տվյալ գործակալությունում, ազատ ժամանակ ինչով է սիրում զբաղվել և այլն,
այսինքն` ընդհանուր ինֆորմացիա տրամադրել որոշակի լարվածությունը
թուլացնելու, հետագայում ավելի անկեղծ ու անկաշկանդ փոխհարաբերություններ
ստեղծելու նպատակով:
Չնայած վերոնշյալի` որոշ դեպքերում, եթե այցելուն հարցնում է սոցիալական
աշխատողի անձի մասին, նա պետք է պատասխանի. «Ես իսկապես չեմ կարող
պատմել իմ մասին: Մենք այսօր այստեղ ենք Ձեր և Ձեր ընտանիքի մասին զրուցելու
համար»:
Երբեմն, որոշ դեպքերում սոցիալական աշխատողը կարող է կիրառել իր սեփական
փորձը որպես այցելուի այս կամ այն իրավիճակում լուծում գտնելու մի մոդել: Այն
պետք է ներկայացված լինի որպես մի այլընտրանք հնարավորություն, որ այցելուն
ունի ընտրության իրավունք` հետևել սոցիալական աշխատողի առաջարկին, թե` ոչ:

Թշնամական վերաբերմունք կամ մերկացնող, դիմազերծող պնդումներ

Handling Hostile or Accusatory Statements

Կան շատ պատճառներ, որոնց արդյունքում այցելուն մերկացնող կամ թշնամական

գործողություններ է կատարում սոցիալական աշխատողի հանդեպ: Այցելուն կարող է
ազդել կամ փորձել ուժ գործադրել սոցիալական աշխատողի վրա, կամ վերահսկել
նրան; այցելուն կարող է փորձարկել սոցիալական աշխատողին` տեսնելու, թե
ինչպիսի արձագանք կլինի նրա կողմից; այցելուն կարող է զգալ ամոթ կամ
խառնաշփոթ, և պատասխանել կարծես ինքն իրեն պաշտպանելով և այլն:
Թշնամական կամ մերկացնող վարքին գնահատականներ տալու մեջ սոցիալական
աշխատողը պետք է 2 գործողություն իրականացնի: Առաջին հերթին պետք է
պատասխանի ռեալ իրականության չափանիշներով և լինի ոչ զգացմունքային
պատասխանելու ընթացքում/նման դեպքերում: Եթե սոցիալական աշխատողը
դրսևորում է շփոթվածություն կամ զայրույթ, այցելուն հաճախ ավելի ու ավելի է զգում
իրեն արդարացված` շարունակելու թշնամական վարքաձևի դրսևորումը: Իսկ
հակառակ դեպքում, երբ սոցիալական աշխատողը չի ցուցաբերում զայրույթ, այցելուի
զայրույթը քչանում է: Այցելուի համար ավելի բարդ է շարունակել թշնամական
տրամադրվածությունը սոցիալական աշխատողի հանդեպ, երբ նա տեսնում է
սոցիալական աշխատողի դեմքի մեղմ, խաղաղ արտահայտությունը, ռացիոնալ և
սատարող պատասխանները:
Սոցիալական աշխատողը պետք է նաև հասկանա` որ զգացումներն են առաջացրել
այցելուի զայրույթը. դա կարող է լինել վախը կամ անհանգստությունը, ամոթը կամ
կաշկանդվածությունը, ցածր ինքնագնահատականը կամ էլ որևէ տրավմա¥ն¤:

Խոստումներ մի՛ տուր, եթե չես կարող կատարել

Don’t Make Any Promises You Can’t Keep

Դեպքի վարման ընթացքում ձևավորված փոխհարաբերությունները հիմնված են

անկեղծության վրա: Այցելուից մենք ակնկալում ենք անկեղծություն և մենք նույնպես
պետք է լինենք անկեղծ նրա հետ: Սա նշանակում է, որ մենք պետք է լինենք անկեղծ
այն առումով, թե մենք ինչ կարող ենք անել, ինչը` ոչ:
Օրինակ` մենք կարող ենք երաշխավորել, որ երբեք ստիպված չենք լինի տեղավորել
¥to place¤ երեխային: Բայց մենք կարող ենք կրկին պահպանել մեր
ձգտումը/ցանկությունը պահել երեխային տանը և բացատրել պայմանները, թե երբ
մենք ստիպված կլինենք տեղափոխել երեխային որևէ հաստատություն: Սա մի
օրինակ է այն մասին, թե ինչպես սոցիալական աշխատողը կարող է վերահսկել նման
իրավիճակը:
Եթե սոցիալական աշխատողը անկեղծ է այցելուի հետ փոխհարաբերությունների
սկզբնական փուլում, այցելուն հակված կլինի վստահելու սոցիալական աշխատողին,
նույնիսկ եթե սոցիալական աշխատողի գործողությունները ունենան բացասական
արձագանք այցելուի կողմից: Այս դեպքում սոցիալական աշխատողը կարող է օգնել
այցելուին դիտարկել և հասկանալ իր իրավիճակի իրականությունը և ընդունել
անհրաժեշտ որոշումները: Իսկ սոցիալական աշխատողի կողմից անկեղծության
պակասը կխախտի այցելուի վստահությունն իր հանդեպ, ինչպես նաև
կսահմանափակի իր` սոցիալական աշխատողի հնարավորությունները ցանկացած
իրավիճակում այցելուին օգնելու:

Հարցազրույց երեխաների և երիտասարդների հետ

Interviewing Children and Youth
Անհատական սոցիալական աշխատողները երեխաների հետ հարցազրույց վերցնելու
համար ունեն մի քանի նպատակներ.հաստատել վստահող, օգնող
փոխհարաբերություններ, հավաքել բազմապիսի տեղեկություններ երեխայի և նրա
իրավիճակի մասին, բացահայտել երեխային և նախապապատրաստել նրան
որոշակի փոփոխությունների, օգնել երեխային պայքարել հիմնախնդիրների կամ
վախերի դեմ, ներգրավել «տարիքով ավելի մեծ» երեխաներին մասնակցել խնդրի
լուծմանը, ապահովել սատարումը տրավմատիկ իրավիճակում, և օգնել կամ աջակցել
ավելի մեծ տարիքի երեխային կամ երիտասարդին պլանավորել և իրագործել
փոփոխությունները:
Չնայած այս հարցազրույցը նմանություններ ունի մեծահասակների հետ
հարցազրույցի հետ, այնուամենայնիվ, կան տարբերություններ: Երեխաները
սովորաբար չունեն ունակություն մասնակցելու հարցազրույցի ընթացքին վերբալ
հաղորդակցման տեսանկյունից, ինչը վերաբերում է փոքր տարիքի երեխաներին, իսկ
հարցազրույցի պատկերն այլ է, երբ երեխան ավագ դպրոցահասակ է,սակայն հաջող
հարցազրույցը կախված է նաև երեխայի կամ երիտասարդի կոգնիտիվ զարգացումից,
վերբալ հաղորդակցման ճկունությունից, չկաշկանդվելուց և այլն:
Նման աշխատանքում պետք է ուշադրություն դարձնել խորապես երեխայի, որը չի
ուզում զրուցել, վարքին: Ինչքան շատ ենք հարցեր տալիս, այնքան երեխան
դժվարանում է կարևոր ինֆորմացիա տալ: Դրանից խուսափելու համար նախ պետք է
այնպիսի հարցեր տալ, ինչպիսիք կարող են հանգեցնել մեկ բառով պատասխանի`
«Ինչպե՞ս ես»-«Լավ», «Ինչպե՞ս էր դպրոցում»-«Նորմալ», «Ի՞նչն է քեզ դպրոցում
ամենից շատ դուր գալիս»-«Դասամիջոցը» և այլն: Այս հարցերը կարող են նվազեցնել
երեխայի կաշկանդվածությունը, որպեսզի նա այլևս չխուսափի դեմ առ դեմ
զրուցելուց, աչքերի կոնտակտից և այլն: Երեխայի հետ աշխատանքի գլխավոր
նպատակը պետք է լինի նրա հետ շփման, հաղորդակցման համար պայմաններ
ստեղծելը, ինչը կնպաստի անհրաժեշտ ինֆորմացիայի ստացմանը, ինչպես նաև
տարբեր երևույթների, իրավիճակների ակտիվացումն ու զարգացումը, ինչը կօգնի այդ
ինֆորմացիայի հավաքմանը:
Մինչ սկսելը, մենք պետք է հստակորեն պարզաբանենք` ինչ ենք ուզում «ստանալ», և
հետո միայն ընտրենք հաղորդակցման ռազմավարությունը, որը կլինի առավել
համապատասխան և հասկանալի տվյալ երեխայի տարիքի, զարգացման
մակարդակի, վերբալ և լեզվաբանական հնարավորությունների համար: Այդ դեպքում
մենք կարող ենք հեշտորեն հաղորդակցվել երեխայի հետ իր` երեխայի
հնարավորությունների մակարդակում, և մեր աշխատանքն այդ դեպքում ավելի
հաջողված կլինի:
Սովորաբար երեխաները վախենում են սոցիալական աշխատողներից, կաշկանդվում
են, եթե չգիտեն նրանց, չեն հասկանում` ինչու են նրանք այնտեղ` երեխայի մոտ,
անհանգստանում են, որ նրանք ինչ-որ վնաս կհասցնեն իրենց խոսելու դեպքում և
այլն: Մենք պետք է երեխաներին բացատրենք իրենց համար հասկանալի լեզվով, թե
ով ենք մենք, ինչու ենք այդտեղ և ինչ է նրանց սպասվում, հետո նոր միայն մենք
կարող ենք հարցեր տալ երեխաներին իրենց և իրենց համար կարևոր երևույթների,
իրավիճակների մասին ինֆորմացիա ստանալու համար:
Յուրաքանչյուր երեխայի հետ աշխատանքում առաջին քայլը աշխատանքային
փոխհարաբերությունների ստեղծումն ու զարգացումն է: Երեխաները պետք է տեսնեն
մեզ որպես բարի, վստահելի, օգնող և հետաքրքրված անձանց մինչ նրանք առանց
կաշկանդվելու կհաղորդակցվեն մեզ հետ:
Երեխաները նաև ուզում են իմանալ մեր մասին ամեն ինչ: Նրանք կտան հարյուրավոր
հարցեր` որտե՞ղ եք ապրում, երեխա¥ներ¤ ունե՞ք,սիրո՞ւմ եք պաղպաղակ, մայրիկ
ունե՞ք, շունիկ ունե՞ք և այլն: Ի տարբերություն մեծահասակների, այնուամենայնիվ,
երեխաների վերոնշյալ հարցերում չկա թաքնված ենթատեքստ: Նրանք շփվում են մեզ
հետ այնպես, ինչպես կշփվեն ցանկացած նոր, անծանոթ մարդու հետ: Սոցիալական
աշխատողը պետք է զգուշորեն պատասխանի երեխայի հարցերին: Չափահասները
նման հարցեր տաիս են ոչ թե սոցիալական աշխատողի անձը ճանաչելու, այլ նրան
փորձելու կամ տվյալ թեմայից շեղելու և այլ թեմայի շուրջ քննարկում սկսելու
նպատակով:
Միմյանց ճանաչելու և վստահելի փոխհարաբերություններ ստեղծելու գործընթացը
լավագույնս իրականանում է խաղի միջոցով, իհարկե, երբ աշխատանքը տարվում է
ոչ այնքան մեծ տարիքի երեխայի հետ: Զրուցելով գնդակով խաղալու, մանկական
ավտոմեքենա վարելու, պաղպաղակ գնելու կամ այգում զբոսնելու ընթացքում`
աշխատանքը կարող է լինել ավելի արդյունավետ, քանի որ երեխան, լինելով
հանգիստ, կարող է տալ շատ կարևոր ինֆորմացիա, ինչը դժվարությամբ կամ ոչ
այնքան արդյունավետ կլիներ հարցազրույցի համար նախատեսված ֆորմալ
սենյակում: Սոցիալական աշխատողը կարող է բաց հարցեր տալ, օրինակ`
«Կպատմե՞ս ինձ...» և այնուհետև լսել: Կիրառելով պարզաբանումներ` սոցիալական
աշխատողը ցույց կտա երեխային, որ ինքն ուշադիր լսում և հասկանում է նրա
ասածը: Ոչ վերբալ մեջբերումներ անելով` սոցիալական աշխատողը ցույց է տալիս իր
«պատմությունը»: Ի վերջո, եթե երեխան դադարում է պատմել, մենք պետք է
հասկացնենք նրան, որ այնտեղ ենք լսելու և օգնելու համար, երբ նա ցանկություն
կհայտնի և պատրաստ կլինի ինչ-որ բան պատմելու:
Երեխաները, ինչպես նաև չափահասները, փորձարկում են սոցիալական
աշխատողին, որպեսզի տեսնեն` նա վստահելի անձնավորություն է , թե` ոչ: Նրանք
ստուգում են իրենց կատարած այս կամ այն գործողության համար սոցիալական
աշխատողի արձագանքը:
Սոցիալական աշխատողները երեխաների հետ կարող են կիրառել վերբալ
հաղորդակցման տարբեր այլընտրանքներ` նկարներ, խաղալիքներ, պատմվածքներ
և այլն: Նրանք կարող են կիրառել տարբեր դերային խաղեր կամ խաղային այլ
տեխնիկաներ երեխային ընտանիքի հետ հանդիպմանը նախապատրաստելու
համար, սթրեսային իրավիճակներից խուսափելու տարբեր ուղիներ փնտրելու,
նրանց զգացումները հասկանալու և այլ նպատակներով: Սոցիալական աշխատողը
կարող է ասել. «Գիտեմ, դու հնարավոր է կդժվարանաս ասել դա բառերով, բաըց
միգուցե դու կարող ես դա նկարել կամ ցույց տալ դա քո տիկնիկի հետ» կամ
սոցիալական աշխատողը կարող է ասել. «Միգուցե դու կարող ես պատմել մի
պատմություն քեզ նման փոքրիկ մի տղայի մասին»: Մեկ այլ տեխնիկան հետևյալն է.
եթե սոցիալական աշխատողը փորձում է հասկանալ երեխայի զգացումները, նա
կարող է առաջարկել երեխային նկարել «երջանիկ դեմք», «զայրացած դեմք», «տխուր
դեմք» և «վախեցած դեմք», հետո խնդրել երեխային ցույց տալ այն դեմքը, որը ավելի
հստակ կարտահայտի նրա զգացողությունները` հարցնելով. «Ցույց կտա՞ս ինձ
Դինայի դենքը, երբ նրա մայրիկը գնում է»:
Հարցերը, որոնց տեսակները վերը նշված և պարզաբանված են, պետք է ձևակերպված
լինեն պարզ և նրբանկատորեն: Օրինակ` երեխային չպետք է հարցնել. «Քո մայրիկը
քեզ ինչ-որ կերպ վնասում կամ ցավեցնո՞ւմ է, երբ նա զայրացած է կամ
անտրամադիր», մինչդեռ մենք պետք է հարցնենք. «Քո մայրիկը երբևէ տխուր լինո՞ւմ
է» և հետո. «Ի՞նչ է քո մայրիկը անում, երբ նա տխուր է»: Ընդհանրապես, հարցն
ինչքան պարզ ձևակերպված լինի, ավելի շատ է հնարավորությունը, որ մենք
կստանանք իրական պատասխան:
Սոցիալական աշխատողները պետք է հասկանան` երբ են երեխաները կաշկանդվում
պատմել իրենց «անձնական», հուզական կյանքի մասին: Սոցիալական աշխատողը
պետք է նախապատրաստի երեխային նման քննարկումների` իր համար
պարզաբանելով երեխայի զգացումները և հետո համապատասխանաբար
սատարելով նրան: Օրինակ` «Գիտեմ, որ տխուր ես հենց հիմա: Մի՛ անհանգստացիր,
ամեն ինչ լավ է: Կարո՞ղ ես պատմել` ինչու ես տխուր» կամ «Շատ երեխաներ
զայրանում են դրանից, դու երևի նույնպես...»:
Վերջապես, սոցիալական աշխատողը չպետք է թերագնահատի իր կարևորությունը
երեխայի համար: Փոխհարաբերությունների վերջաբանը պետք է իրականացվի
նրբանկատորեն: Սոցիալական աշխատողը երբեք չպետք է ուղղակի անհետանա կամ
ներկայացնի, ծանոթացնի մեկ այլ, նոր սոցիալական աշխատողի հետ երեխային
առանց օգնելու նրան գիտակցել բաժանումն ու աշխատանքի ավարտը:

Ընդհանրացնելով վերոգրյալը...
Putting It All Together

Հարցազրույցը և՛ գիտություն է, և՛ արվեստ. այն ավելին է, քան այցելուի մասին

որոշակի ինֆորմացիայի հավաքագրումը: Այն մի գործիք է, որի միջոցով մենք
իրականացնում ենք օգնելու գործընթացը: Ցավոք, հարցազրույցի վարման
հմտությունները ենթադրում են մեծամասամբ պրակտիկայի առկայություն:

Case Recording (Դեպքի գրառում)

1. Շրջանակի հասկացություն
2. Կիրառություն (application)

1. Շրջանակի հասկացությունը
Շատ աշխատողներ գրառումը դիտարկում են որպես միջոց կամ իրավական
ակնկալություն հաշվետվության ապահովման համար: Ինչևէ, պատշաճ կերպով
կազմված դեպքի գրառումը դեպքի հետ աշխատելու լավ պրակտիկայի կարևոր
կոմպոնենտ է և կարող է ծառայել շատ շահավետ նպատակների:
Նախ դեպքի գրավոր պլանը դեպքի պլանավորման գործընթացի արդյունքների
փաստաթղթային հիմնավորում է: Կան մի շարք պատճառներ, թե ինչու այս
ինֆորմացիան պետք է վավերագրվի գրավոր`
գ Դեպքի գրավոր պլանն ապացուցում է, որ անհատական աշխատողը և
ընտանիքի անդամները հասկանում և ընդունում են դեպքի նպատակներն ու
առարկաները և անելիքները, որոնց պետք է հասնել: Դեպքի պլանավորման
փաստաթուղթը դառնում է աշխատանքային պայմանագիր, որը կարող է ապացուցել,
որ միջամտության պրոցեսի աշխատանքներն ի կատար են ածվում այնպես, ինչպես
գրված էր: Յուրաքանչյուր ներգրավված կողմ պետք է ստանա պլանի պատճենը
ղեկավարվելու համար դեպի իրենց անելիքները:
գ Դեպքի պլանի փաստաթուղոը կարող է կազմել աշխատողի կազմի կարծիքը
պլանավորմնա վերաբերյալ: Հետևելով պլանի ստանդարտացված գրավոր ձևին`
աշխատողը կարող է ապահովել պլանավորման գործընթացում յուրաքանչյուր
աստիճանի խորամիտ ամփոփում:
գ Դեպքի գրավոր պլանը կարող է նաև օգտագործվել որպես փաստաթղթերով
հիմնավորում ընդունելու համար օրինականացված դեպքի պլանավորման
պահանջները: Երեխայի բարեկեցության բոլոր կազմակերպությունները ենթարկվում
են ֆեդերալ օրինականացված մանդատներին և որպես արդյունք շատ
կազմակերպություններ պահանջում են, որ կազմակերպության կողմից
մատակարարվող յուրաքանչյուր ընտանիքի համար կազմվի ստանդարտացված
դեպքի պլան: Դեպքի գրառման մեջ դեպքի գրավոր պլանի հաստատումը ապահովում
է փաստաթղթային հիմանվորում, որ դեպքի պլանը կազմվել է ընտանիքի համար և
նաև հավաստիացնում է, որ կազմակերպությունը ընդունել է քքաղաքականության
կանոնադրությունը:
գ Դեպքի գրավոր պլանը կարող է հեշտացնել դեպքի դիտարկումը
սուպերվայզորների կողմից: Երբ լավ ձևակերպված դեպքի պլանը ներառված է դեպքի
գրառման մեջ սուպերվայզորը կարող է գնահատել դեպքի պրոգրեսը առանց
հիմնվելու աշխատողի` բանավոր հաղորդակցելու ինֆորմացիայի վրա: Այն
պահպանում է անձնակազմի ժամանակը:
գ Դեպքի պլանը կարող է ծառայել որպես դեպքի գրառման կամ գրանցման
պարբերաբար ամփոփում: Դեպքի գրավոր պլանը համառոտ ապահովում է
ընտանիքի կարիքների և ուժերի մասին ինֆորմացիա, որը վերաբերում է գործին և
ծառայության պատասխանատվությանը այս կարիքներին: Դեպքի պլանները և
բարելավումները պետք է ներկայացվեն ժամանակագրապես: Սա բացառում է
զեկուցման վերաբերյալ կողմնակի պատահական ամսաթվերէ ներառելով
կոնտակների շարունակական նկարագրերը, որոնք բնորոշ են դեպքի գրառման
պրոցեսին:
գ Դեպքի պլանը նաև արդյունավետ ուղի է ծառայությունների համագործակցելու
համար դեպքին վերաբերող ինֆորմացիա հաղորդելու նպատակով:
գ Երբ ընտանիքը ստանում է բազմաթիվ ծառայություններ, դեպքի պլանը պետք է
կազմվի միասնաբար ընտանիքի հետ համագործակցության մեջ գտնվող
առաջնակարգ ապահովողների կողմից: Այն պետք է ներառի հոգաբարձուներին կամ
ռեզիդենցիալ խնամքի անձնակազմին, երբ երեխաները գտնվում են այդ ծառայության
մեջ: Բոլոր ծառայություն ապահովողները պետք է ունենան դեպքի վերջնական
պլանի պատճենը առաջնորդելու և համակրգելու իրենց ծառայության
մատակարարումը` դրա շնորհիվ բացառելով ծառայության բացթողումները կամ
ապահովողների կողմից իրավունքների և պարտականությունների վերաբերյալ
տարաձայնությունները:
Կիրառություն (application)
Կան 4 սկզբունքներ, որոնք արդյունավետ դեպքի գրառման համար էական են: Դրանք
են`
1. Գրառել փաստերը, այլ ոչ թե կարծիքներ, քննադատություններ:
2. Գրառել միայն գործին վերաբերող ինֆորմացիա և լինել հակիրճ:
3. Ամփոփել անելիքները աղյուսակի մեջ, այլ ոչ թե պատմողական տեսքով:
4. Օգտագործել համառոտ գրառում, երբ հնարավոր է, այլ ոչ թե գրառման
պրոցեսը:

Սկզբունք I` Գրառել փաստերը, այլ ոչ թե կարծիքներ, քննադատություններ:

Դեպքի գրառումը պետք է գրառվի հնարավորինս համառոտ: Թե ինչ է աշխատողը
տեսնում, լսում և փորձարկում ընտանիքի հետ աշխատելիս: Դեպքի գրառումը պետք
է հավաքագրի փաստեր, որոնք պարունակում են ամսաթվեր և վարքային պարզ
նկարագրեր: Փաստացի գրառումը նաև կընդունվի իրավական և դատական
համակարգի կողմից որպես օրինական փաստաթուղթ: Համեմատենք միևնույն
տունայցի հետևյալ գրառումները
Լանա և Բեն
Լանան 6 ամսեկան Բենի 18 տարեկան մայր է: Դեպքը վերագրվել է ընտանեկան
ծառայություններին Բենի` 6 շաբաթով հոսպիտալիզացվելուց հետո` խիստ
թերսնուցման և զարգանալու պակասության համար: Ընտանեկան ծառայությունները
վավերագրվել են պաշտպանելու Բենին և համոզված լինելու, որ նա խնամվում է
պատշաճ ձևով:
I Զեկուցում
Երբ ես հայտնվեցի տանը, Լանայի մազերը խճճված էին, և նա թմրած տեսք ուներ: Նա
չուրախացավ տեսնելով ինձ: Ես թույլտվություն խնդրեցի երեխային տեսնելու
համար, նա դիմադրեց և փորձեց փոխել խոսակցության առարկան: Ես պնդեցի, որ
պետք է տեսնեմ Բենին: Նա պառկած էր իր մահճակալում և գարշելի կեղտոտ էր և
դեպրեսիվ: Թվում էր` նա մի քանի օր դուրս չէր եկել իր մահճակալից: Ես Լանային
ասեցի, որ չեմ կարծում, որ նա հարմար խնամք է ստանում: Նա զայրացավ և դարձավ
ավելի դիմադրող: Ես հարցրեցի նարն, թե ինչ է կերակրել երեխային, և նա համոզում
էր ինձ, որ երեխան կերել է, նույնիսկ եթե թվում է, թե որ նա նորից կորցրել է իր քաշը:
Ես ասեցի Լանային, որ մենք պետք է Բենին անմիջապես բժշկի տանենք: Նա դարձավ
ագրեսիվ և չհամագործակցող: Ես ինքս Բենին տարա շտապ օգնության բաժին:
II Զեկուցում
Լանան բացեց դուռը և գիշերանոցով էր: Մազերը սանրված չէին, և նա ասաց, որ քնած
էր: Նրա խոսքը միախառնված էր, բարակ և կմկմում էր: Նա անակնկալի եկավ,
զարմացած նայելով ինձ, նրա աչքերը մասնակի ձակ էին և նրա դեմքը թվում էր
ուռչած: Նա հարցրեց` ինչու եմ ես եկել: Ես նրան հիշեցրի, որ մենք ունենք
պայմանավորվածություն և որ ես խնդրում եմ տեսնել Բենին: Նա ասաց, որ Բենը
քնած է և չի կարելի անհանգստացնել նրան: Ես պնդեցի և հետևեցի Լանային դեպի
ննջասենյակ: Բենն իր մահճակալում էր` մի կեղտոտ բարուրի մեջ: Մահճակալի
սավանից ու վերմակից գալիս էր մեզի հոտ: Բենն ուներ լուրջ ցան մարմնի վրա: Նա
չարձագանքեց, երբ ես տվեցի նրա անունը: Ես նարն բարձրացրի, նա թեթև էր թվում,
քան անցած անգամ տեսել էի նրան: Ես ասացի Լանային, որ պետք է Բենին
անմիջապես տանենք բժշկի: Լանան հայհոյեց ինձ և ասաց, որ թողնեմ իրեն
հանգիստ, որ չի ցանկանում որևէ տեղ գնալ ինձ հետ: Նա ներխուժեց իր ննջասենյակը
և դուռը բանալիով փակեց: Ես դրեցի Բենին վերմակի մեջ, կանչեցի ոստիկանություն,
և մենք նրան տարանք հիվանդանոց:
Քննարկում
Առաջին զեկուցումը հիմնված է արժեքներով բեռնված լրացուցիչների վրա
նկարագրելու Լանային և Բենին` խճճված մազեր, գարշելի կեղտոտ, դեպրեսիվ,
զայրացած, ագրեսիվ, չհամագործակցող: Բոլորը հարցի առարկա են: Ինչպե՞ս է
աշխատողն իմացել, որ Բենը դեպրեսիվ է: Ի՞նչ է աշխատողի տեսակետում իրենից
ներկայացնում ագրեսիվ է և չհամագործակցող: Մեզ հետաքրքիր է միային`
աշխատողի տեսածը և որն էր իր արդարացումը հետևյալ պահանջները կատարելու
համար: Երկրորդ զեկուցման մեջ աշխատողն օգտագործել է գոյականներ և բայեր`
նկարագրելու վարքաձևերը և տալու իր տեսածի ավելի օբյեկտիվ
նկարագրություններ: Նա չի կատարել քննադատություններ իր տեսածի վերաբերյալ:
Նկարագրությունն ինքնին դրա մասին խոսում է: Պարզ է, որ Բենը անհանգստության
մեջ էր, ևԼանան չհամագործակցող էր: Աշխատողը կարող է հետևություն անել իր
տեսածի վերաբերյալ հետևյալ կերպ` Իմ ենթադրությունը, որ Լանան գտնվում էր
ա;կոհոլի կամ թմրանյութի ազդեցության տակ և հնարավոր է, որ երկուսի տակ
միաժամանակ էլ, հիմնվում է նար կմկմացող խոսքի, անկայուն վարքի և նրա
անակնալության հիման վրա: Դա բնորոշ է իմ բոլոր տունայցերին: Դա նաև երրորդ
անգամն է, որ ես այցելում և գտնում եմ Բենին անտեսված` չնայած տնային
ծառայություններին: Նրա վիճակը վատացել է, ինչ մենք բացել ենք դեպքը երկու ամիս
առաջ: Ես չեմ կարծում, որ Լանան ընդունակ է ներկայումս ապահովել ապահով
միջավայր նրա համար:
Սկզբունք II` Գրառել միայն գործին վերաբերող ինֆորմացիա և լինել համառոտ
Շատ աշխատողներ գրառում են ընդարձակ, ոչ անհրաժեշտ, գործին չառընչվող
ինֆորմացիա իրենց դեպքի գրառման մեջ: Սա իրենից ներկայացնում է դեպքի
գրառման թուղթ և դարձնում է այն նույնիսկ հնարավոր ընթերցողի համար ստանալ
գործին վերաբերող ինֆորմացիա որոշելու, հասկանալու` ինչ է իրոք կատարվում:
Համեմատենք ընտանեկան հարցազրույցի հետևյալ նկարագրությունները`

Ռիկարդո և Ջոնի Մենդես

I Զեկուցում
Սեպտեմբերի 17-ին ես հանդիպեցի Ռիկարդոյի հետ իր տան դիմաց: Երբ ես մտա
տուն, Ջոնին բակում հեծանիվ էր քշում: Ռիկարդոն դեռ չէր վերադարձել տուն
աշխատանքից: Նա ուշանում էր: Ես խաղում էի Ջոնիի հետ և զրուցում խնամողի հետ,
մինչև Ռիկարդոն կգար: Ջոնին ուրախ էր և առողջ: Խնամողն ասաց, որ նա լավ է
ուտում և քնում և թվում է, թե որևէ պրոբլեմ չունի: Երբ Ռիկարդոն հայտնվեց, մենք
ներս մտանք տուն և գնացինք հյուրասենյակ: Նա ասաց ինձ, որ իր նախկին կինը
զանգահարել է և սպառնացել, որ եթե նա թույլ չտա տեսնել Ջոնիին ամեն անգամ, երբ
ինքը կցանկանա, ապա նա կդիմի դեռահասության դատարան: Նա ասաց, որ կինը
գալիս է գիշերվա բոլոր ժամերին և արտնացնում իր հարևաններին: Ռիկարդոն
ասաց, որ չի ցանկանում, որ նա այցելի Ջոնիին, որովհետև ոչինչ չի փոխվել և նա
նորից կբռնանա Ջոնիի հանդեպ, եթե հնարավորություն ունենա: Նա հարցրեց ինձ`
արդյոք ես երբևէ մտածել եմ, որ լավ միտք կլիներ նրան` երեխային ացելել թույլ
չտվող հրամանագրի մշակման մասին: Նա նաև հավաստիացրեց ինձ, որ իր
խնամակալական պայմանավորվածությունը վերջանում է: Ռիկարդոն
պայմանավորվել է իր մոր հորաքրոջ` տարեց կնոջ հետ Ջոնիին օրվա ընթացքում
խնամելու համար մինչ նա կվերադառնա տուն աշխատանքից:
II Զեկուցում
Տունայց. Ես այցելեցի Ջոնիին և խնամողին բակում մինչև Ռիկարդոն տուն հասավ
աշխատանքից: Խնամողն ասաց, որ Ջոնին լավ է ուտում և քնում և թվում է` ուրախ է և
առողջ: Ռիկարդոն զեկուցեց, որ իր նախկին կինը ասել է, որ կդիմի դատարան, եթե
չկարողանա տեսնել երեխային, երբ ցանկանա: Նա պարբերաբար մոտենում էր տանը
ուշ գիշերով այցելելու համար: Նա ցուցաբերեց անհանգստություն, որ կինը
հնարավոր է վնասի Ջոնիին այցի ժամանակ և խնդրեց ինձ նրան`Ջոնիին ացելել թույլ
չտվող հրամանագրի վավերականացման համար: Ռիկարդոն պայմանավորվել էր իր
մոր հորաքրոջ հետ` ապահովելու Ջոնիի օրվա խնամքը:
Սկզբունք III` Ամփոփել անելիքները աղյուսակում ոչ պատմողական ձևով
Անելիքները, շփումների ամսաթվերը ցուցակով կամ աղյուսակով հեշտացնում է
հասկանալու համար կոնտակտների հաջորդականությունը և այցերի կարևոր
հետևանքները, քան եթե դրանք շարված են նկարագրությունների հատվածում, օր`

Օր Տիպ Ով էր ներկաԱնելիքները/ Հետևանքներ

10/1 Տունայց Աննա, Դեբրա Քննարկվեց Դեբրայի դպրոց վերադառնալը:
Պայմանավորվեց տրանսպորտի հետ Աննային հիվանդանոց տանելու 10/4-ին,
վերստուգելու հակադեպրեսային բուժման համար:
10/4 Տունայց Աննա Աննան տեղփոխվեց բժշկի մոտ: Քննարկվեց Աննայի
պրոգրեսը ֆիզիոթերապևտի հետ: Վրջինս գոհ էր: Կրճատել էր թերապիան ամիսը
մինչև երկու անգամ:
10/5 Հեռախոսազանգ Դեբրա Զանգել էր ինձ դպրոցից: Նա հեռացվել էր
պաշտոնից: Խնդրեց ինձ միջամտելու դպրոցի տնօրենին:
Հեռախոսազանգ Աննա Զանգեց Աննան, նա հանդիպեց ինձ դպրոցում:
Հանդիպում դպրոցում Աննա, Դեբրա և խորհրդատու Խոսեցինք
խորհրդատվական տեղեկատվության հետ: Համաձայնեցինք պլանի վերաբերյալ
Դեբրային տալու մասնավոր տնային ուսուցիչ, նվազեցնելու համար ֆրուստրացիա:
Սկզբունք IV` Օգտագործել հնարավորինս համառոտ զեկուցումները, այլ ոչ թե
գրառման պրոցեսը
Գրառման պրոցեսը բառացի, մանրամասն, հաճախ հատված առ հատված
նկարագրություն է, թե ինչ է կատարվել դեպքի կոնտակների ընթացքում: Այն երբեմն
կոչվում է ,վազող գրառումե: Այն բառերով արտահայտված, չափից դուրս և հաճախ
շփոթեցնող է: Համռոտ գրառումը հակիրճ նկարագրություն է, դեպքում կարևոր
իրադարձությունների և փաստերի մատնանշված ժամանակամիջոցի համար: Այն
ընթերցողին հնարավորություն է տալիս արագորեն տարբերելու ընտանիքի
կարիքները, ապահովող ծառայությունները և ծառայությունների հետևանքները:
Համառոտ զեկուցում` Անժելա և Թրոյ Դևսոն
Ընտանիք` Անժելա Դևսոն, 24 տարեկան: Թրոյ Դևսոն 3 տարեկան: Տիկին Հանթեր`
Անժելայի մայրական տատիկ:
Զեկուցման ամսաթիվ` 6/22/94
Զեկուցման կազմը`
Ժամանակահատվածը` 3/1/94 – 6/22/94
Շփումները` 8 տունայցեր և շաբաթական հեռախոսազանգեր, 2 հանդիպում խնամքն
ապահովողի հետ, 1 հանդիպում հոգեբանի հետ:
Դեպքի համառոտ շարադրումը
Թրոյը վերադարձել էր Անժելայի խնամքին 1/1/94-ին, ծնվելուց հետոՏիկին Հանթերի
խնամքի տակ գտնվելուց հետո: Անժելան ապաքինվում էր կոկայինի հակումից և
փորձում էլ ապահովել Թրոյի խնամքը: Տիկին Հանթերը շարունակում էր օգնել
Անժելային: Անժելան դեռ ներգրավված էր անհատական և խմբային թերապիաներին,
քննարկումներին հոգեկան առողջության կենտրոնում: Նա անդամագրվել էր
աշխատանքի թրեյնինգների ծրագրում 4/6/94: Անժելան ուներ ենթադրվող
դժվարություն Թրոյի խնամքն ապահովելու համար, երբ առաջին անգամ վերադարձել
էր տուն: Թրոյը անդամագրվել էր պաշտպանողական օրվա խնամքի մեջ: Նա
ներգրավված էր օրվա խնամքի ծրագրի մեջ, երբ անժելան մասնակցում էր
աշխատանքի թրեյնինգներին: Թրոյը մնում էր կենտրոնում օրվա ընթացքում:
Անժելան նրան վերցնում էր ժամը 4-ին աշխատանքային թրեյնինգներն ավարտելուց
հետո:
Անժելան հաղորդում էր, որ չկան լուրջ պրոբլեմներ Թրոյին խնամելու համար:
Աշխատողը կատարել է մի քանի տունայցեր Անժելային հետազոտելու և
աջակցություն ապահովելու, Թրոյին կերակրելու և լողացնելու համար:

Հաստատուն գնահատում
Ամեն անգամ, երբ ես կատարում էի տունայց, Թրոյը մաքուր էր, եղանակին
համապատասխան հագնված և թվում էր առողջ: Նա հաճախ մոտենում էր Անժելային
քնքշանքի համար և նա գրկում էր նրան կամ շոյում: Նա խոսում է երեխայի հետ,
նայում նրա հետ ամսագրեր և խաղում նրե հետ: Օրվա խնամքն ապահովողն ասում է,
որ Թրոյի վարքը տարիքին համապատասխան է և նա այլ երեխաների հետ երկար
ժամանակ է անցկացնում: Նա ունի պատահական ,բռնկումներ, բայց դրանք
արագորեն անցնում են և նա կարող է վերաներգրավվել խաղի մեջ:
Անժելան զեկուցում է, որ հաճախ հոգնած սթրեսային և դեպրեսիվ է լինում և այդ
դեպքում հաճախ զանգում է հոգեկան առողջության թերապևտին: Վերջինս
հաստատել է դրա մասին: Անժելան նաև Թրոյին տանում է Տիկին Հանթերի մոտ
շաբաթվա ընթացքում գիշերելու համար, երբ զգում է ընկճված: Տիկին Հանթերը
համաձայնվել էր Թրոյին պահելու համար, երբ Անժելան կարիք ունի օգնության, բայց
ոչ մեկ շաբաթից ավել: Անժելան միշտ Թրոյին վերցնում է պայմանավորված ժամին:
Անժելան զեկուցում է, որ դեռ ունի պրոբլեմներ Թրոյի պոռթկումների հետ: Նա
բողոքում է, որ շատ է բարկանում Թրոյի վրա: Տիկին Հանթերը 5/12-ին ստացել է
հեռախոսազանգ Անշելայի հարևանից, պնդելով , որ Թրոյը տանը միայնակ է և ուղիղ
մեկ ժամ գոռում է: Տիկին հանթերը գնաց Անշելայի տուն և գտավ նրան
այնտեղ:Անժելան ասաց, որ թույլ է տվել Թրոյին ճչալ, ինչպես իրենք էին սովորեցրել:
Անժելան ասաց, որ չի խոսել աշխատանքի խորհրդառուի հետ աշխատանքի մասին
չի փնտրել երկու սենյականոց բնակարան ապրելու համար: Նա բողոքում է, որ չի
կարող ամեն ինչ միանգամից անել, որ դա նրան չափազանց սթրես կպատճառի ու նա
վախենում է ախտադարձությունից: Թմրանյութի խորհրդատուն ասաց, որ նա
հաճախել է բոլոր հանդիպումներին բացառությամբ մեկի հիվանդության պատճառով:

Դեպքի նպատակը և խնդիրները

Դեպքի նպատակը` Թրոյը մնում է Անժելայի հետ: Ժամանակի շրջանակները

հարմարեցվել են Անժելայի սթրեսը նվազեցնելու համար: Ես համաձայնության եմ
եկել Անժելայի հետ լրացուցիչ նպատակի հետ մեծացնելու նրա
հնարավորությունները Թրոյին կարգապահելու համար: Նա համաձայնվել է
աշխատել ծնողավարական թրեյնորի հետ իր տանը և թույլ տալ օրվա խնամքն
ապահովողին օգնել իրեն՝սովորեցնելու նրան այլ կարգապահական
ստրատեգիաներ:

Անելիքները

Աշխատողը կշարունակի կատարել պարբերաբար տունայցեր և համագործակցել

հոգեկան առողջության ու թմրանյութերի խորհրդականի հետ: Աշխատողը
կհաստատի հանդիպում աշխատանքի պատրաստման խորհրդատուի հետ օգնելու
արագացնել Անժելայի աշխատանքի փնտրտուքները ու կուղեկցի նրան աշխատանքի
խորհրդատուի հետ առաջին հանդիպման:
Աշխատողը կկապնվի բնակարանով ապահովող ղեկավարության հետ Անժելային
ավելի հարմար բնակարանով ապահովելու համար:
Աշխատողը Անժելային կուղեկցի ծնողավարական թրեյնինգների և կցուցակագրի
Անժելայի հետ հանդիպումը: Ծնողավարական թրեյնորը և օրվա խնամքն
ապահովողը պայմանավորվել են սովորեցնելու կարգապահական ստրատեգիաներ:
Այլ անելիքները կշարունակվեն, ինչպես գրված է:
Մաս 11
Մշակույթը և բազմազանությունը երեխայի բարեկեցության պրակտիկայում

1.Շրջանակի հասկացությունը

Մշակույթը և բազմազանությունը դարձել են կարևոր վիճելի հարցեր երեխայի

բարեկեցության պրակտիկայում: Երեխայի բարեկեցության արժեքները բարձրացնում
են մշակութորեն հարմար ծառայությունների ապահովումը երեխաներին ու նրանց
ընտանիքներին: Սա ապահովելու համար երեխայի բարեկեցության
կազմակերպության ողջ անձնակազմը պետք է ջանա դառնալ մշակութորեն
կոմպետենտ:
Մշակութային կոմպետենտությունը կոմպլեքս ընդունակություն է: Այն կարող
սահմանվել որպես ընդունակություն կապ հաստատելու տարբեր մշակույթներից
մարդկանց հետ հարգալից, արդյունավետ ու զգայուն ձևով: Ինչևէ, մշակութային
կոմպետենտության տարրերի ներկայացումը կարող է լինել ավելի դժվար:
Մշակութային կոմպետենտությունը միավորում է և՛ կոգնիտիվ և՛ հոգեբանական
բնավորության գծերի ու վարքաձևերի կոմպլեքս ու իրենից ներկայացնում է
փոխադարձ կապի մեջ գտնվող շարք: Եվ քանի որ դա փաստացի անհնար է որևէ
մեկի համար ամբողջովին հասկանալ ամբողջ աշխարհի մշակույթների բոլոր
առանձնահատկությունները, նրբերանգները ու բնորոշ գծերը, մշակութային
կոմպետենտության ձեռք բերումը պահանջում էսովորելու և զարգանալու երկար
ընթացք: Մշակութային կոմպետենտությունը պարունակում է մի քանի
կոմպոնենտներ`
Հասկանալ, որ աշխարհի մշակույթները մարդկության սոցիալական գյուտ է,
յուրաքանչյուրը սեփական հարմարվողական ստրատեգիա է կյանքի նշանակության
ու արժեվորման համար,
Ճանաչել և հասականալ մեր սեփական մշակույթի հետևանքը մեր արժեքների,
հավատալիքների, մտքերի, հաղորդակցությունների ու գործողությունների վրա,
Հասկանալ, թե ինչպես է մեր սեփական «մշակութային ոսպնյակը» ազդում մեր
աշխարհայացքի վրա և կարող է աղավաղել այլ մշակույթների մեր
մեկնաբանումները,
Հասականալ` ինչպես մշակութային տարբերությունները կարող են ազդել
հարաբերությունների վրա և մեր կարողությունների վրա այլ մարդկանց հետ
հաղորդակցվելու համար, ում մշակութային նախադրյալները տարբերվում են մեր
սեփականից:
Հասկանալ, թե ինչպես են մշակութային «կուրությունը» և շեղությունը
նպաստում ռասիզմին, նախապաշարմունքներին և խտրականությանը:
Հասկանալ,որ մշակութային կոմպետենտություն ձեռք բերելով մենք պետք է
լինենք«ցմահ սովորողներ»:Մենք չպետք է երբեք դառնանք ինքնագոհ ու
հավատանք,որ մենք գիտենք մշակույթի մասին ամեն ինչ:
Ի վիճակի լինել գերազանցելու մշակութային տարբերությունները
հաստատելու վստահելի ու նշանակալի հարաբերություններ այլ մշակույթներից
մարդկանց հետ:
Ի վիճակի լինել ինտեգրելու մշակութային հասկացությունները
համապատասխանորեն երեխայի բարեկեցության աշխատանքում մեծացնելու և
ուժեղացնելու ընտանիքներին իրենց սեփական մշակութային կոնտեքստում,ու
ապահովելու ընտանիքներին հնարավորություններովաճելու և զարգանալու
ուղիներով:

Մշակույթի սահմանումը
Մշակույթի վերաբերյալ յուրաքանչյուր քննարկման ժամանակ առաջին
նկատառումը այն սահմանելն է ու տարբերելը այն այլ կապակցված
արտահայտություններից, ինչպիսիք են ռասսան, Էթնիկ և աղգային
պատկանելիությունը: Մինչ այս արտահայտությունները հաճախ օգտագործվում են
առանց փոխարինման, դրանք ունեն շատ տարբեր նշանակություններ:
Ռասսան վերաբերում է մարդկանց դասակարգմանը` հիմնված կենսաբանական ու
ֆիզիկական առանձնահատկությունների վրա: Ռասսայական խմբերը կազմված են
մարդկանցից, ովքեր կիսում են գենետիակական ժառանգություն և որպես արդյունք
ունեն միևնույն մորֆոլոգիական առանձնահատկությունները:
Առանձնահատկությունները, որոնք սահմանում են ռասսան, ներառում են`
ֆիզիկական հասակը, մազերի գույնը, աչքերի ու մաշկի գույնը ու շատ այլ քիչ
տեսանեիլ գծեր: Պատմականորեն աշխարհի մարդիկ դասակարգվում են երեք
հիմնական ռասսայական խմբերի` մոնղոլոիդ, նեգրոիդ և եվրոպոիդ:
Էթնիկ պատկանելիությունը սովորաբար վերաբերում է մարդկանց ազգային և
աշխարհագրական սկզբնաղբյուրներին: Էթնիկ խմբերը ներառում են
գերմանացիներին, չինացիներին կամ ֆրանսիացի-կանադացիներին: «Էթնիկ» բառը
առաջացել հունարեն բառից, որը նշանակում է «օտար»:
Մշակույթը ենթադրաբար ավելի կոմպլեքս է,քան էթնիկ պատկանելիությունը և
ռասսան:Այն արժեքների,հավատալիքների,վարքի ստանդարտների և
հաղորդակցության կանոնների համակարգ է:
Ռասսան միշտ սահմանվում էժառանգականությամբ: Էթնիկ
պատկանելիությունը սովորաբար սահմանվում է անհատների ծննդավայրով կամ
նրանց նախահայրերի ծննդավայրով: Մշակույթը, ինչևէ, փոխանցվում է սովորելու
միջոցով: Շատ մարդիկ մնում են անտեղյակ, որ իրենց հավատալիքներն ու
գործողությունները իրենց մշակույթի մեծ կոմպոնենտներն են և իմացվել են ողջ
կյանքի ընթացքում: Ռասսան և էթնիկ պատկանելիությունը ծննդի հաստատուն և
անփոփոխ հանգամանքներ են: Մշակույթը` ոչ: Մարդկանց անհատական արժեքնրը,
հավատալիքները, վարքաձևերը և այլ մշակութային առանձնահատկություններ
համապատասխանաբար զարգանում են կյանքի ամբողջ ընթացքում: Մինչ մեր
մշակութային ավանդույթները պահպանում են մեզ, մենք պետք է լինենք բաց նոր
ուղիներ սովորելու համար և մեր կյանքում փոփոխությունները ինտեգրելու, որպեսզի
փրկվենք մեր փոփոխվող աշխարհում: Պատմության ընթացքում մարդիկ ծնվում են,
ամուսնանում, կառուցում են իրենց ընտանիքները և մահանում են սահմանված
աշխարհագրական տարածքի և սոցիալական խմբի ներսում: Հետևաբար, էթնիկ
խմբերի անդամները հաճախ ունեն միևնույն ֆիզիկական
առանձնահատկությունները, պատկանում են միևնույն ռասսային և հաճախ կիսում
են միևնույն պատմությունը և մշակութային նախադրյալները:
Այսօր, էթնիկ պատկանելիությունը, ռասսան և մշակույթը անփոխարինելի
հասկացություններ չեն: Միևնույն ռասսայի մարդիկ կամ միևնույն էթնիկ խմբի
անդամները կարող են ունենալ տարբեր մշակույթներ: Բոլոր ռասսաներից ու տարբեր
էթնիկ խմբերից անհատները ներառված են աշխարհի շատ մշակույթների
անհատների միջև և նպաստում են ու կիսում իրենց միևնույն մշակութային
զարգհացումը,ավանդույթները և արժեքները:
Ֆակտը, որ մշակույթը հոմանիշ չէ ո՛չ ռասսային,ո՛չ էթնիկ պատկանելիությանը,
չպետք է ոչ մի ուղիով մեկնաբանվի նվազեցնելու կարևորությունը, որ ռասսան և
էթնիկ պատկանելիությունը հաճախ խաղում են ներմշակութային և
արտամշակութային հարաբերություններում:

Մշակույթի բազմակողմանի ասպեկտները

Բոլոր մարդիկ կիսում են ֆունդամենտալ կարիքների խումբ սերված ընդհանուր,
կենսաբանորեն սահմանված պահանջներից կենդանի մնալու համար: Սննդի,
ապաստանի կարիքը և մտադրությունը համոզվելու համար մեր երիտասարդների
վերաչտադրության ու պաշտպանության մեջ,ամենաակնհայտ օրինակներն են: Քիչ
ակնհայտ, բայց հավանաբար կարևոր կարիքներ են սոցիալական և տնտեսական
համագործակցությունների, հաղորդակցությունների և միջանձնային
գործունեությունների կազմակերպությունների որոշ մակարդակի համար:
Հավանաբար, ինչևէ տարբեր մշակույթները հակված են նմանվելու ինչին որ նրանք
բոլորը միավորել են գլխավոր հիմնական տարրերը: Դրանք ներառում են`
Լեզու, որը առաջ է քաշում խմբի ներսում հաղորդակցումը
Տեխնոլոգիան, որն ապահովում է տեխնիկաներ ու գործիքներ ձևափոխելու
համար միջավայրային պայմանները
Տնտեսական համակարգ, որը կազմակերպում է ծառայությունների ու
ապրանքների արտադրությունը ու խմբի անդամների միջև ռեսուրսների ու
արտադրանքների բաշխումը
Քաղաքական համակարգ, որը կանոնավորում է ներքին սոցիալական
կարգը,ղեկավարում է այլ հասարակությունների հետ հարաբերությունները
Սոցիալական կազմակերպում, որն ապահովում է շրջանակ ուրիշների համար
հարաբերվելու և համագործակցության համար վստահելու համար
Արվեստ, որն արտացոլում է առանձնահատուկ մարդկային ու ակնհայտ
կերպով բազմակողմանի կարիքները գեղագիտական արտահայտչականության և
ստեղծագործության համար
Գաղափարախոսություն` առաջնորդվող հավատալիքների խմբով, որոնք
բացատրում են բնությունը, մարդկանց կապը դրան ու մարդկանց գործունեությունը
դրա ներսում:
Կարճ ասած, բոլոր մշակույթները մատուցում են միևնույն նպատակը բոլոր
մարդկանց համար: Տարբերությունները մեծ են տարբեր միջավայրերի ու տարբեր
պատմական իրադարձույունների արդյունքում: Մշակույթը կարող է ավելի լավ
հասկացվել` ստուգելով նրա օբյեկտիվ ու սուբյեկտիվ տարրերը: «Օբյեկտիվ»
մշակույթը վերագրվում է մշակույթի տեսանելի ինստիտուտներին և արհեստային
փաստերին, ինչպիսիք են լեզուն, տնտեսական համակարգը, սովորությները,
քաղաքական կառուցվածները և արհեստները: «Սուբյեկտիվ» մշակույթը վերագրվում
է մշակույթի հոգեբանական ասպեկտներին, ինչպիսիք են հավատալիքները,
արժեքները և այլն: Մշակույթի սուբյեկտիվ կամ հոգեբանական ասպեկտները հաճախ
թվում են դիտարկողի համար աննշմարելի, քանի որ դրանք կազմված են ներքին
կոգնիտիվ ու էմոցիոնալ պրոցեսներից: Ինչևէ, մշակույթի սուբյեկտիվ
առանձնահատկությունը ավելի կարևոր է, եթե մենք պետք է ամբողջությամբ
հասկանանք մշակութային տարբերությունները: Առաջին քայլը մշակույթը
հասկանալու համար սովորելն է իդենտիֆիկացնելու և ուսումնասիրելու և՛
ընդհանրությունները և՛ տարբերությունները սուբյեկտիվ ու օբյեկտիվ
մշակույթներում: Սրան հասնելու համար սուբյեկտիվ մշակույթի յուրաքանչյուր
կոմպոնենտի սահմանումը կարևորվում է:

Արժեքների սահմանումը
Արժեքները հանդիսանում են բոլոր մշակույթների հիմնաքարերը: Դրանք լայն
կառչած սկզբունքներ են կամ իդեալներ, սովորաբար կապված արժեքների կամ
վարքի հետ, որը մշակույթը համարում է կարևոր: Արժեքները ներկայանում են որպես
հաստատուն կառչած հավատալիքներ, որոնց միջոցով մարդիկ տարբերակում նե
լավն ու վատը, որն է ճիշտ կամ սխալ վարքը:
Հետևյալ իրավիճակները կարող են համարվել մշակութային արժեքների
արտահայտչականություն՝
Խմբի կարիքները ավելի կարևոր են, քան անհատական կարիքները,
Կարեց մարդիկ մեծարվում են ու հարգվում,
Ծնողներից ամաչելը վատ բանն է, որ մարդ կարող է անել
Երեխաներին ապահովելով կրթությամբ ամենակարևոր բանն է, որ ծնողները
կարող են անել իրենց երեխաների համար,
Յուրաքանչյուր մարդ պետք այնքան աշխատասեր ու արտադրողական լինի,
որքան հնարավոր է:
Վայելիր այսօր, քանի որ դու կարող ես վաղը չունենալ,
Կյանքի ընթացքը ինքնին ավելի կարևոր է, քան կյանքի որակը,
Անձնական արժեքները չափվում են գործունեության մեջ ունեցած
հաջողությամբ
Լավ ապրելը ընդունվում է, ինչը գալիս է ինքնատիրապետման, իմաստության
ու կայունության հետ:

Վարքի միջոցով արժեքների մեկնաբանումը

Վարքի համար ստանդարտների և կանոնների ծածկագրերը վերագրված
որպես «նորմա» սոցիոլոգիայում,ուրվագծում են «ճիշտ» և «սխալ» վարքաձևերը բոլոր
մշակույթներում: Վարքի այս կանոնները հավաստիացնում են, որ խմբի անդամների
վարքը խմբի արժեքների բաղադրիչն է: Վարքի ծածկագիրը սահմանում է ճիշտ կամ
ոչ ճիշտ վարքը կյանքի բոլոր իրավիճակներում, հատկապես սոցիալական
փոխհարաբերություններում:
 Բոլոր մշակույթները ունեն նաև պատիժների ու խրախուսանքների համակարգ կամ
սանկցիաներ, որոնք ուժեղացնում են, թե որն է« ճիշտ» վարքը: Պոզիտիվ կամ
նեգատիվ սանկցիաները զարգացել են պարգևատրումների և պատիժների կոմպլեքս
համակրգից, որոնք ապահովագրում են կապվածություն վարքի նորմատիվ
կանոններին: Վարքի ստանդարտների ու որոշ կանոնների որոշ օրինակներ են՝
Մի խոսիր, երբ ուրիշներն են խոսում,
Պաշտպանիր քո իրավունքները: Թույլ մի տուր մարդկանց օգտվել քեզանից,
Երբեք մի վնասիր այլ մարդկանց,
Մի քննարկիր անձնական բիզնեսդ կողմնակի անձանց հետ
Ցույց մի տուր քո էմոցիաները մարդկանց մեջ,
Երբեք մի սկսիր կռվել, բայս միշտ ավարտիր յուրաքանչյուրը:

Ընդհանուր վարքաձևերի նշանակության մեջ շեղումները

Մինչ մշակույթները պարունակում են շատ ընդհանուր արժեքներ, տարբեր
մշակույթներ կարող են պարունակել միևնույն բացահայտ վարքձևերի լայնորեն
տարածված նշանակություններ: Օրինակ, մարդուն նայելով աչքերի մեջ որոշ
մշակույթներում հաղորդում է անկեղծություն, որոշ մշակույթներում աչքերի
կոնտակտը կարող է նաև հաղորդել, որ դու տեսնում ես այլ մարդու որպես
հավասարի: Այլ մշակույթներում այն կարող է մեկնաբանվել որպես մարտահրավեր:
Մեր սեփական աշխարհայացքը միշտ ձևավորվում է մեր մշակութային
նախադրյալներից, բայց հաճախ մեզ համար դժվար է դիտել մեր մշակույթը
օբյեկտիվորեն: Զարգացնելու համար մշակութային կոմպետենտությունը մենք պետք
է առաջին հերթին հասկանանք մեր սեփական կյանքում մշակույթի դերը:

Կիրառություն
Մշակութային գիտելիքը շատ կարևոր է երեխայի բարեկեցության պրակտիկայի
բոլոր փուլերում: Հաջորդը համառոտ ամփոփում է որոշ ուղիներ, որ մշակութային
ինֆորմացիան կարող է անմիջապես կիրառվել, եթե մենք պատրաստվում ենք
ղեկավարել արդյունավետ, մշակութորեն կոմպետենտ երեխայի բարեկեցության
աշխատանք:

Դեպքի հետ աշխատանքի հարաբերությունների զարգացում

Դեպքի հետ աշխատանքի հարաբերությունները ընտանեկենտրոն
աշխատանքի հիմնաքարերն են: Ընդհանուր մշակութային նորմերի իմացությունը
ընտանիքի կառուցվածքի և միջանձնային հարաբերությունների վերաբերյալ կօգնի
աշխատողներին մոտենալ ընտանիքներին ուղիներով:
Ընտանիքի հետ սկզբնական հարաբերություններում աշխատողը պետք
սահմանի ընտանիքի կազմը, ընտանիքի անդամների իրավունքներն ու դերերը: Սա
կօգնի աշխատողին տեսնելու ում պետք է պրոցեսին ներգրավել և երբ: Օրինակ՝
երկու ծնողներով ընտանիքում, որտեղ որոշումներ է ընդունում ամուսինը, նա պետք է
ներառվի աշխատանքի ընթացքին շատ վաղ: Աշխատանքը չպետք է լինի այնքան
արդյունավետ, մինչդեռ այս անդամները ներգրավված չեն վաղ աշխատանքի
ընթացքին: Հավատարիմ չմնալով նմանատիպ մշակութային նորմերին կարող է
հաղորդվել անհարգալից վերաբերմունք և կարող է ստեղծել էական խոչընդոտներ
վստահության մեծացման համար:
Աշխատողը կարող է նաև կլիենտին անզգուշորեն վիրավորել, եթե չգիտի նրա
մշակույթի կանոններն ու նորմերը: Աշխատողը պետք է դառնա մտերիմ
կազմակերպության կողմից մատուցվող մշակութայինն խմբերի նորմերի ու
սովորույթների հետ: Աշխատողը պետք է նաև զգուշորեն դիտարկի ընտանիքի վարքը
և հետևի նրանց նախաձեռնություններին, մինչդեռ լավ չհասկանա նրանց վարքի ու
հաղորդակցությունների նշանակությունը: Աշխատողները կարող են նաև հարցնել
ընտանիքի անդամներին ղեկավարության համար, երբ կասկածանքի մեջ են:
Օրինակ՝ աշխատողները կարող են հարցնել ընտանիքի անդամներին, թե նրանք
ինչպես են նախընտրում, որ իրենց դիմեն:
Եթե աշխատողը չի հասկանում որոշակի վարքի և հաղորդակցության
նշանակությունը, ապա հաճախ արդյունքը սխալ եզրակացությունն է ու սխալ
հաղորդակցությունը: Աշխատողը պետք է ճանաչի ընտանիքներին, նրանց
մշակույթը, որպեսզի խուսափի մշակութային տարբերությունների պատճառով սխալ
հաղորդակցության ծագելուց: Աշխատողը պետք է նաև որոշակի ռեժիմով պարզի իր
սեփական և ընտանիքի անդամների հաղորդակցությունները՝ օգտագործելով բաց և
փակ,պարզաբանող հարցեր,ինչպիսիք են օրինակ՝ «Օգնեք ինձ հասկանալ, թե ինչ եք
ցանկանում ասել»: Աշխատողը պետք է նաև նրանց ասի, որ թուլ տան իրեն
իմանալու, երբ նա ինչ-որ բան սխալ է արել կամ ասել, որ նրանց կողմից
անհասկանալի է եղել:
Աշխատանքի հարաբերությունների զարգացման համար կարևոր է
վստահությունը:Մարդիկ հաճախ տատանվում են որևէ մեկին վստահելու համար,
որը տարբերվում է նրանցից, և աշխատողը պետք է աշխատի տարբեր մշակութային
նախադրյալներից կլիենտներին ներառել աշխատանքի մեջ:

Բռնության կամ անտեսման ռիսկի գնահատում և ընտանեկան ուժեր

«Ուժեր» և «դիսֆունկցիա» արտահայտությունները մշակութորեն սահմանված
են: Երբ մենք ուժերը սահմանում ենք որպես վարքաձևեր, որոնք նպաստում են
կյանքի փոփոխվող հանդամանքներին հաջող ադապտացիային, իսկ դիսֆունկցիան,
որպես քիչ հարմարվողական կամ ոչ արդյունավետ արձագանք,մենք կարող ենք լավ
գնահատել յուրաքանչյուր մշակութային գծերի կամ վարքաձևերի օրինականությունը:
Այն ժամանակվանից ի վեր, ինչ ռիսկի գնահատումը և կոպիտ վերաբերմունքը
կախված են դիսֆունկցիոնալ և հարմարվողական ծնողական վարքաձևերի ճիշտ
գնահատումից, իրենց մծակութային կոնտեքստում այս վարքաձևերի նշանակության
հասկացումը կարևոր է ընտանիքի` պարզ և կշռադատված գնահատման համար:
Անհատական բնավորությունները նույնացվող որպես ուժեր կամ
դիսֆունկցիոնալ , պետք է գնահատվեն իրենց մշակութային կոնտեքստի ներսում:
Եթե մենք արժեվորում ենք անհատականությունը և ինքնահաստատումը ,հետո
կարողությունը պատասխանատվություն կրելու համար,պետք է համարվի որպես
ուժ:Մշակույթներում,որտեղ արշեվորվում է խմբային
ներդաշնակությունը ,կարողությունը բանակցություններ վարելու ու
համաձայնության գալու, պետք է համարվեն որպես ուժեր:
Ցանկացած մշակութային գիծ պետք է չափվի իր զորությամբ սպեցիֆիկ
մշակութային կոնտեքստում:Ինչը չի հանդիսանում աշխատողի համար որպես
ուժ,դեպքի իրավիճակում կարող է կլիենտի համար համարվի ուժ իր մշակութային
կոնտեքստում:Մինչդեռ աշխատողը չի ճանաչում այս,վարքը կարող է մեկնաբանվել
որպես անհատական դիսֆունկցիա կամ հարմարվողական ունակության պակաս:
Արդյունքում , այն կարող է մատնանշել,որ անձը հարմարվել է իր սուբմշակույթի
ներսում, նույնիսկ եթե նրա վարքը կարող է լինել իրավիճակային պրոբլեմատիկ: Այն
չի նշանակում, որ կլիենտի ադապտացիան ամենալավն է կամ միակը:Մարդկանց
օգնելը նույնացնելու այլընտրանքային ոիղիներ իրենց երեխաների կարիքներին
պատասխանելու արդյունավետ երեխայի բարեկեցության աշխատանքի բնորոշ
առանձնահատկությունն է:
Նույնացումը և կլիենտին ներգրավվումը օգտագործելու համար իրենց ուժերը
հասնելու համար նմանատիպ պոզիտիվ ադապտացիայի, ուժին հիմնված
միջամտությունների նպատակն է:
Դիսֆունկցիան նույնպես պետք էդիտվի մշակութային կոնտեքստում:Դիսֆունկցիան
բառացիորեն նշանակում է, որ ինչ-որ բան չի աշխատում մանրամասն իրավիճակում:
Դիսֆունկցիոնալ վարքը վերաբերում վարքաձևերին, որոնք ստեղծում են պրոբլեմներ
,ավելի քան լուծում դրանք:
Երեխայի կերակրումը բրձի կամ լոբիի կերակուրներով խելամիտ ճանապարհ է
ապահովելու համար լավ սնունդ և հագեցնելու քաղցը շատ սահմանափակ
միջոցների միջոցով:Կոնտեքստից դուրս դա կարող է դիտվել որպես ծնողական
ծուլություն, լավ սննդի մասին իմացության պակաս:
Կան մի շարք տարբերություններ մշակույթների միջև երեխայի դաստիարակության
պրակտիկայում , մասնավորապես , երբ մենք աշխատում ենք ընտանիքների հետ,
ովքեր վերջերս ներգաղթել են այս երկիր: Նրանք կարող են ակնկալվել պահելու , մեծ
մասամբ, գծերը ու բնավորությունները ,որոնք ընդհանուր են իրենց ընտանիքի
մշակույթում:
Բռնության կամ չարաշահման «մոխրագույն ոլորտներում» երեխայի ռիսկի
գնահատումը պետք է տեղի ունենալ ընտանիքի մշակույթի ներսում: Օրինակ`միջին
ֆիզիկական պատժի իրավիճակը, որը թողնում է տաս տարեկան երեխայի ոտքերի ու
հետույքի վրա կապտուկներ,կարող է ներկայացվել ռիսկի փոփոխվող աստիճան կամ
պոտենցիալ վնաս`կախված կոնտեքստից ,որտեղ պատիժտ տեղի է ունենում:
Ֆիզիկական պատխի նույն աստիճանը կարող պատճառել քիչ վնաս, երբ երեխան
պատժի է ենթարկվում պարզ սահմանված խախտման համար մշակությում,որտեղ
այդ մեթոդները օգտագործվում են երեխաների պատժման համար և որտեղ շատ
ծնեղական պրակտիկաներ նպաստում են առողջ զարգացմանը: Ի հակադրություն,
համարժեք ֆիզիկական պատիժը կաչող է ունենալ մեծ նեգատիվ ընդհարում, երբ
անկանխատեսելի ուղղված է անմիտ ծնողի կողմից հուզականորեն ապարդյուն ու
պատժիչ միջավայրում,և որտեղ երեխան ընտրվում է սահմանված պատժի համար:
Աշխատողը պետք էհասկան նաև կենդանի մնալու պրակտիկաներ ծայրահեղ
աղքատության պայմաններում: եթե մենք չենք հասկանում այս պրակտիկաների
գործունեությունը, դրանք կարող են սխալ մեկնաբանվել:
Վերջապես, որոշ մշակութային պրակտիկաները, որոնք ստեղծում են երեխայի
համար ռիսկային իրավիճակներ,կարող են պաշտպանվել կամ արդարացվել այդ
մշակույթի անդամների կողմից որպես մշակութորեն առնչություն ունեցող: Երբ այս
պրակտիկաները երեխաների տեղափոխում են վնասների բարձր մակարդակ,
երեխայի բարեկեցության կազմակերպութոյւնը ունի պատասխանատվություն
նույնացնելու երեխայի պոտենցիալ ռիսկերը ու ընտանիքը գնահատում է
վարքաձևերի այլ ուղիներ զարգացնելու համար:
 Ծառայությունների մատակարարում
Աշխատողը խետք է կլիենտից ակնկալի դիմադրություն, երբ պահանջում է նրանից
օգտագործել այն ծառայություններն ու ռեսուրսները, որոնք չեն
համապատասխանում իր արժեքներին ու մշակութային ստանդարտներին: Օրինակ`
երբ կլիենտի մշակութային նորմերը ենթադրում են ընտանիքի պրոբլեմների մասին
իֆորմացիայի հայտնելը այլ մարդկանց ամոթալի է, աշխատողը պետք է ակնկալի, որ
ընտանիքը պետք է զսպված լինի հաճախելու համյնքային հոգեկան առողջության
կազմակերպության խորհրդատվական դասընթացներին:
Աշխատողը պետք է զարգացնի միջամտության ծրագրեր , որոնք ենթադրում են
մշակութային մոտեցման մեթոդներ պրոբլեմների մեկնաբանման համար:Կլիենտին
մոտեցնելով այս բնականորեն ստեղծված ռեսուրսներին կարող է մեծացնել
հավանականությունը,որ կլիենտը կօգտագործի ռեսուրսները դեպքը փակելուց հետո:
Աշխատողը պետք է հասկանա ինչպես կարգավորել աշխատողի գործողությունները
case¬managment-ի հետ: Հաճախ ծառայությունը այնքան կարևոր չէ, որքան ընտանիքի
կարողությունները ծառայությունն ապահովողների համար: Շատ ընտանիքների
համար սփոփիչ է հարևանության և համայնքային աջակցությունից օգտվելը:
Աշխատողները պետք է նաև ուղարկեն ընտանիքների համայնքի կոնկրետ անձի մոտ
`համատեղ ուժերով հեշտացնելով աշխատանքը մինչև ընտանիքի հետ համատեղ
ուժերը կկարգավորվեն:
Միջամտության պլաները հաճախ խճճված են տարբեր մշակութային արժեքների ու
այլ նրբությունների նույնացումից: Օրինակ` աշխատողը կարող է ցանկանալ
բացատրելու անհատականության առավելությունները և ներշնչի
ինքնավստահություն մեր մրցակցային սոցիալական ու տնտեսական միջավայրում
գոյատևելու համար: Աշխատողը պետք է գիտակցի, որ կլիենտի «ոտքը» կարող է
միաժամանակ լինել մեկից ավելի մշակույթներում ու ակնկալի կլիենտից
համապատասխան վարքագիծ:
Որպեսզի կլիենտը զգա, որ բնավորության որևէ գիծ կամ հստակություն իրենից ուժ է
ներկայացնում , այն պետք արժեվորվի իրենց մշակույթի ներսում: Որպեսզի կլիենտը
փոխվի, նա պետք համոզված լինի, որ այլ ուղիների ընդունումը նրանց ավելի
կօգնի,քան նրանց ներկայիս մոտեցումը: Մշակութային կոմպետենտությունը
պահանջում է, որպեսզի աշխատողը զարգացնի իր ընդունակությունը օգնելու
մարդկանց հասունանան և սովորելու համար հարմարվելու հարմար
ճանապարհներ, բայց դա որոշ չափով չի վերացնում կլիենտի մեջ ամուր ձևավորված
մշակութային արժեքները, քանի դեռ կլիենտը ինքը չի ընտրում ուսումնասիրելու և
նույնիսկ տարբեր անձնական հեռնանկարներ:

Խնամակալություն և որդեգրություն

Մշակութային տարբերություները երեխայի և նրանց խնամատար և որդեգրող

ընտանքիների միջև կարող են ստեղծել երեխայի համար ծայրահեղ սթրես, իսկ
խնամողների համար` ֆրուստրացիա: Երեխան կարող է չհասկանալ նոր տան
կանոնները, և խնամողները կարող են սխալ մեկնաբանել երեխայի
գործողությունները, նրան պատժել վաչքի համար, որն ընդունված էր սեփական
մշակույթում, ուրեմն` սոցաշխատողը, ով իմանում և հասկանում է երեխայի
մշակույթի կանոններն ու ստանդարտները, կարող է նաև նախապատրաստել
խնամակալին, թե ինչ կարելի ակնկալել երեխայից: Սա կնվազեցնի երեխայի սթրեսի
և պառակտման հավանականությունը: Շատ մշակութային
խմբերում……………………….. ուժ է համարվում: Սա հասկանալը աշխատողին
կօգնի երեխայի համար ներգրավել ռեսուրսներ: Սա ոչ միայն ընդարձակում է մեր
ռեսուրսների բազան, այլև օգնում է խնամքի տակ վորցված երեխայի համար
պահպանել մշակութային կապերը:
Հասկանալով երեխայի բարեկեցության կազմակերպության խմբի
հասկացությունները` կարող է աշխատողին օգնել նույնացնելու հակազդեցության
հաղթահարման տրատեգիաները: Աշխատողը, ով հասկանում է մշակութային խմբի
էությունը, ի վիճակի կլինի ավելի լավ ընդգրկելու և նույնացնելու երեխայի համար
որակյալ ընտանիքներ` որպոես խնամատար և որդոգրական տներ երեխաների
համար: Աշխատողի մշակութային իմացությունը կմարող է նաև օգնել ընտրել
երեխայի համար այնպիսի մի ընատիք, որն առավել կհամապատասխանի նր ա
կարիքներին:
Ըրդագրման պրակտիկայում ևս մի կարևոր և վիճելի հարց է մշակութային
խաչմերուկների վայրերը կամ ռասսայական համապատասխանեցումը: Որոշները
հավատացած են, որ երեխաները չպետք է տեղաբաշխվեն ռասսայականորեն կամ
ըստ մշակութային խաչմերուկների երեխայի անհատականության և հարմարվելու
բացասական ազդեցությունների պատճառով: Մյուսները կարծում են, որ մշակույթը
հնարավոր տարբերակներից մեկն է, որը պետք է հաշվի առնվի անհատական
երեխային վայրն ընտրելիս: Աշխատողը պետք է քաջատեղյակ լինի մշակութային
վիճելի հարցերի մասին կատարելու երեխայի և ընտանիքների համար
քննադատություն նման վայրերի հիմնավորվածության մասին:

Նպատակ` վերապատրաստում և աջակցություն

Կան 2 հիմնական ապահովող միջամտություներ, որոնք աշխատողները

չպետք է երբեք օգտագործեն: Առաջինը` «Դա իրոք դժվար կլինի քեզ համար» և
երկրոդ`«Ես համոզված եմ, որ ամեն ինչ լավ կլինի»: Առաջինն այնքան չարաշահվում
է, որ այն դարձել է սովորական արտահայտություն ավելի քան հասկանալու կամ
մասնակցության իրական արտահայտություն: Մարդիկ այն օգտագործում են, երբ
չգիտեն ուրիշ ինչ ասեն: Երկրոդը հովնավորող-պաշտպանող է և ամբողջովին
փոքրացնում է իրավիճակի կարևորությունը` համապատասխանաբար, երբ մենք
չենք կարող ասել ցանկացած կարևորությամբ, որ եմեն ինչ լավ կլինի:
Աջակցությունը և վերահասատումը պետք է լինեն իրավիճակային սպեցիֆիկ:
Դրանք չեն նշանակում պրոբլեմների կարևորություն չտալ:Լ Դրանք պետք է լինեն
ազնիվ, իրականության հետ կապված և ժամանակին համապատասխան: Դրանք
կարող են լինել փոփոխության կարևոր ընդարձակումներ:
Օրինակներ են`
«Դու կարող պահի ազդեցությամբ քեզ միայնակ զգալ. բայց ես ուզում են, որ դու
իմանաս, որ ենք յստեղ ենք քեզ օգնելու, երբ դու դրա կարիքը ունես»:
«Ես խոսել եմ Վիլյամի հետ. նա դեռ ցանկանում է գալ տուն` չնայած տեղի
ունեցածին: Եթե մենք շարունակենք այն, ինչ անում էինք, մտածում եմ` կուենանք
դրական արդյունք»:

Բռնությունը, անտեսումը և տրավմատիկ բաժանումը իր վնասակար

ազդեցությունն ունի երեխայի զարգացման վրա: Շատ ակնհայտ հետևանքներ են
երեխայի ֆիզիկական վնասվածքները, հիվանդությունը և նույնիսկ մահը: Չնայած
բռնությունը, անտեսումը և տրավմատիկ բաժանումը կարող են նույնիսկ թաքուն
կերպով դառնալ նորմալ զարգացման պրոցես:
Շատ կոպիտ և տրավմատիկ երեխաները շարունակում են ցուցադրել զարգացման
հետ կապված խնդիրներ և ձգտումներ, նույնիսկ բռնությունից և անտեսումից հետո
կարող է դադարել և իրենց դերը մնա կայուն:Որպեսզի արդյունավետորեն օգնեն
կոպիտ վարք ունեցող երեխաներին զարգացնելու իրենց բարձրագույն պոտենցիալը,
աշխատողները պետք է հասկանան կոպիտ վարքի վնասակար արդյունքները և
ներկայացնեն բուժիչ և զարգացնող ծառայություններին անհատական դեպքերի
պլանը:

Մաս 12, 2-րդ մաս, գիրք 3-ից

ԶԱՐԳԱՑՄԱՆ ԳԱՂԱՓԱՐՆԵՐ

Հասկանալու համար կոպիտ վարք զարգացնելու արդյունքները, նախ անհրաժեշտ է

հասկանալ զարգացման գործընթացի հիմնական սկզբունքները: Կան շատ
զարգացման տեսություններ և տարբեր տեսակետներ, որոնք մեծամասնության
արդյունք են;

ԶԱՐԳԱՑՈՒՄԸ ՇԱՐՈՒՆԱԿԱԿԱՆ ԳՈՐԾԸՆԹԱՑ Է

Անհատի զարգացումը սկսում է իր ըմբռնումից և չի ավարտվում մինչև մահ: Ավելի

լայն իմաստով զարգացումը չի սահմանափակվում հասկացողության էքզիստենցիալ
լիմիտներով և մահով; Մեր զարգացումը շատ է քննարկվում մեր ծնողնրի կողմից և
փոխանցվում է սերնդե-սերունդ; Դա կրող է նաև օգնել բացատրել մեր փորձերը
երեխայի բարեկեցության համար:
Չնայած այս գլխում մեր հիմնական անհանգստությունը անհատների զարգացումն է,
որը մեզ վկայում է գենետիկորեն զարգացման մասին: Գենետիկորեն զարգացումը
սկսում է ծնվելու պահից և վերջանում է անհատի մահով:
Հոգեբաններն առաջարկել են, որ զարգացման բոլոր ուղենիշները արդյունավետ են
մինչև չափահասությունը: Այսքանը չէ: Մարդու զարգացումը շարունակական
գործընթաց է իր կարևոր և անհրաժեշտ զարգացման ուղենիշներով, որը տեղի է
ունենում կյանքի ընթացքում:
ԶԱՐԳԱՑՈՒՄԸ ՓՈՓՈԽԱԿԱՆ ԳՈՐԾԸՆԹԱՑ Է

Մարդու զարգացումը ավելի քան փոփոխական է, քան կայուն: Դա ներառում է

ծարունակական փոփոխություններ: Այս փոփոխությունները հաճախ վկայում են մեր
զարգացման մասին: Փոձոխության աստիճանները կարող են լինել տարբեր-տարբեր
ժամանակներում` տարբեր մարդկանց մոտ, բայց դա միշտ շարունակական է:

ԶԱՐԳԱՑՈՒՄԸ ՎԵՐԱՀՍԿՈՂՈՒԹՅՈՒՆ Է

Ավելի զարգացած գործընթացները զարգանում են կանխատեսելի

ճանապարհներով և զարգացումը միշտ ղեկավարվում է որոշակի ավարտով:
Անհատի զարգացումը կարող է սահմանվել որպես զարգացում և փոփոխություններ
դեպի ավելի ադապիրիվ հնարավորություններ;Կյանքի տարբեր հատվածներում
տարբեր հնարավորություններ պետք է հաջողությամբ բանակցեն կյանքի
փոփոխությունների հետ: Զարգացումը շարունակական և նպատակասլաց
փոխակերպություն է:
Զարգացումը ընթանում է պարզից դեպի բարդը: Մենք տեսնում ենք, որ բոլոր
տիպիկ պատկերները կրկնվում են բոլոր զարգացման գործընթացներում և
ասպարեզներում:
Զարգացման վերահսկողության օրինակ կարող ենք տեսնել շարժման զարգացման
հետ մեկտեղ: Նոր ծնված մանկան տարրական և անհամակարգված շարժումները
դառնում են ավելի բարդ, երեխան դառնում է ավելի աշխատունակ: Վաղ
անհամակարգված շարժումները բերում են զարգացման և աճի բարդությունների:

ԶԱՐԳԱՑՈՒՄԸ ԿԱՐՈՂ Է ՆԵՐԱՌԵԼ ՓՈՒԼԵՐ

Կանխատեսելի ժամանակներում զարգացման գործընթացի նոր և տարբեր

հնարավորություններ են հայտնվել: Փուլերը հաճախ ներկայացնում են զարգացման
որակական փոփոխություններ, որը հնարավորությունների և բնավորության գծի
երևեն գալու արդյունք է :
Նոր հմտությունների և վարքի հայտնվելուց հետո երեխայի մոտ սովորաբար կա մի
առաջընթաց, երբ նրա նոր հմտությունները կիրառվում են, ներգրավում են: օրինակ`
տոտիկ-տոտիկ անելուց հետո երեխան իր առաջին քայլերն է անում, նա կարող է մի
քնի ամիս վատնել, որպեսզի նվաճի այդ կայունությունը: Երբ կատարում է երեխան
արդեն ընտելանում է կամ կատարում է առանց գիտակցման, արդեն երեխան սկսում
է զարգացման մեկ այլ ճյուզ, ինչպիսինն է բարձրանալը:
Փուլերը ներկայացնում են ավելի բարդ վարքի օրինակը, որը հաճախ
կատարելագործվում է և տեղի է ունենում ավելի շատ, ոչ այնքան արդյունավետ: Չորս
տարեկան երեխան , ով ունի լավ զարգացած լեզու և սոցիալական հմտություններ,
ավելի պասիվ է վհատեցնող դեպքերի ժամանակ, քան երկու տարեկան երեխան նույն
դեպքերի ժամանակ:

ԸՆԴՀԱՆՈՒՐ ԶԱՐԳԱՑՈՒՄ

Վաղ զարգացման առաջադրանքները ապահովում են ճգնաժամային

հմտությունները, որոնք հիմք են հանդիսանուն ուշ զարգացման և ավելի բարդ
առաջադրանքների:Օրինակ` սովորությունը փոխադարձ և մտերիմ բարեկամական
կապ ստեղծելու հիմնված է վստահության զարգացման վրա և մեծ կապ ունի
երեխայի կյանքի առաջին տարիներին : Երեխան, ով ձախողում է զարգացման վաղ
առաջադրանքները , կունենա շատ դժվարություններ` առանց բուժիչ միջամտության,
երեխայի զարգացումը ձգձգվում է և երեխան ցուցաբերում է անկանոն զարգացում:
Շատ կարևոր է վաղ գիտակցումը և միջամտությունը, երբ երեխաների զարգացում
ուշանում է:

ԺԱՌԱՆԳԱԿԱՆՈՒԹՅԱՆ ԱԶԴԵՑՈՒԹՅՈՒՆԸ

Բոլոր մարդկային էակները ունեն ընդհանուր գենետիկական կառուցվածք: Այս

ժառանգականության գրառումները մեր մարմինների կառուցվածքի և ֆունկցիաների
մասին են, ինչպես նաև տարբերությունները մարդկային և այլ տեղերի միջև: Շատ
բնավորության գծեր ժառանգվել են: Օրինակ աչքերի գույնը, մազերի գույնը, մարմնի
ձևը, մարմնի գույնը և այլն: Այս փորձերը լավ զննվել են: Պիաժեն առանձնացրել է
կոնգնիտիվ զարգացման 4 փուլ.
մանկական զգայական զարգացում
երեխայի տոտիկ-տոտիկ անելը
կոնկրետ գործողություններ երեխայի վաղ դպրոցական տարիքում
պատանեկության ֆորմալ գործունեություն

ՄԻՋԱՎԱՅՐԻ ԱԶԴԵՑՈՒԹՅՈՒՆԸ

Յուրաքանչյուր երեխա ծնվում է տարբեր պոտենցիալներում, յուրաքանչյուր

երեխայի բարձր մակարդակները կախված են դաստիարակությունից և պաշտպանիչ
միջավայրից: Նույնիսկ կայուն ժառանգական հատկությունները էապես կախված են
շրջապատից: Դահեշտ է հասկանալ, թե ինչու դա պետք է լինի այդպես:
Ժառանգականության էվոլյուցիան մեծապես կախված է շրջապատի ճնշունից: Մենք
զարգացնում ենք որոշակի գծեր, որովհետև նրանք օգնում են մեզ գոյատևել
շրջապատում: Աշխատելով փոխել վնասակար կամ նույնիսկ լավ միջավայրը
պաշտպանիչ կամ ուժեղ մեկի հետ, մենք բարձրացնում ենք մեր երեխայի զարգացման
պոտենցիալը: Կան այնպիսի միջավայրեր, որոնք զարգացման խաթարման պատճառ
են հանդիսանում: Կանֆիզիկզկզն միջավայրեր, որում երեխան մեծանում է`
ներառելով օդի որակը և մաքրությունը, երեխայի սննդի և մթերքների որակը և
արժեքները: Կան այնպիսի սովորություններ, որոնք կարող են ղեկավարել
հիվանդություններ, վնասներ ներառելով երեխայի անտեսումը և բռնությունը:
Երեխայի սոցիալական և մշակույթային միջավայրը բաղկացած է նորմերից,
արժեքներից, հավատալիքի համակարգից, բարքերի և վարքի ստանդարտներից,
որոնք կարգավորում են կյանքը մշակույթային խմբերում` որում երեխան մեծանում է:
Կան նաև էմոցիոնալ միջավայրեր, որը ներառում է երեխայի միջանձնային կապերը
և երեխայի ֆիզիկական պահանջմունքների աստիճանը: Էմոցիոնալ միջավայրի
ուրվագծերն են անհատականությունը, վստահությունը, սոցիալական
պատասխանատվությունը, հմտությանը` միջամտելու մտերիմ կապերին:
ԶԱՐԳԱՑՄԱՆ ՈԼՈՐՏԻ ՀԱՍԿԱՑՈՒՄԸ

Որպեսզի նպաստենք զարգացումը ըմբռնելուն, զարգացման տեսությունը բաժանվում

է 4 հիմնական կատոգորիաների: Զարգացման 4 հիմնական ոլորտներն են`
ֆիզիկական, կոնգնիտիվ, սոցիալական և էմոցիոնալ:
Ֆիզիկական զարգացումը կազմված է մարմնի կառուցվածքից, որը ներառում է
մկանները, ոսկորները և որգանիզմի համակարգը: Ֆիզիկական զարգացումը
հիմնականում ընդգրկում է շարժողական զարգացում, մկանների գործունեության
ճիշտ բաշխում նյարդային համակարգում: Շարժողական գործունոշեությունը
կախված է մկանների ուժից և համակարգունից, որից էլ կախված են կանգնելը,
նստելը, քայլելը և վազելը, որի համար պահանջվում են «մեծ» մկաններ: Մարմնի
«փոքր» մկանները ներառում են խոսքը, տեսողությունը, ձեռքերի և մատների
օգտագործումը: ԵՒ մեծ և փոքր մկանների գործունեությունը կարգավորվում և
համակարգվում են կենտրոնական նյարդային համակարգի կողմից:
Զգայական զարգացումը ներառում է տեսողության, լսողության, համի, հոտի և
շոշափելիքի զարգացումը: Մկանները կարգավորում են աչքի ֆիզիկզկզն
կառուցվածքը: Մեկ տարեկանում երեխայի զարգացումը ավելի լավ արտահայտվում
է շարժողական և զգայական ոլորտում:
Կոնգնիտիվ զարգացումը հաճախ առաջարկվում է որպես «ինտելեկտուալ» և
«մտավոր» զարգացում: Կոնգնիտիվը ամենահամապատասխան ժամկետն է:
Կոնգնիտիվ գործունեությունները ներառում են մտածելը, հաշվելը, լեզուն, խնդրի
լուծման հնարավորությունը և աբստրակտ մտածելակերպը: Լեզուն իր սիմվոլներով և
հաշվման պահանջներով շատ կարևոր Կոնգնիտիվ գործունեություն է:
Լեզուն և խոսքը հոմանիշներ չեն: Լեզուն հասկանալը բարդ Կոնգնիտիվ
գործունեություն է, իսկ խոսելը` շարժողական գործունեություն: Լեզուն և խոսքը
ղեկավարվում են տարբեր բաժիններից:
Սոցիալական զարգացումը ներառում է երեխայի ինտերակցիան այլ
մարդկանց հետ ինչպես նաև ներառումը սոցիալական խմբերում: Ամենավաղ
սոցիալական առաջադրանքը դա պատկանելիության զգացումն է հիմնական
խնամողին: Այլ սոցիալական առաջադրանքները ներառում են կապը պատանիների
և հասակակիցների հետ, հանձն առնելով սոցիալական դերեր, արժեքների և
բարքերի ներառում, համապատասխանեցնում խմբային նորմերին և
ստանդարտներին:
Էմոցիոնալ զարգացումը զարգացնում է անհատական բնավորությունը, անձի
նույնականացումը, հմտությունը փոխադարձ էմոցիոնալ կապ ստեղծելու,
տրամադրությունը և ներգործումը, որը համապատասխանում է անձի տարիքին և
իրավիճակին:
Մինչև սրանցից յուրաքանչյուրը քննարկվեն անհատապես, կարող ենք ասել, որ այս
4-ը կարող են տեղի ունենալ անջատ-անջատ, կարող են նաև զարգանալ այլ
ոլորտում:
Ինչպեսկարող է կույր երեխան հասկանալ «մոտիկ», «հեռու», «կլոր» և «ծուռ»
հասկացությունները:
Այս բոլոր հասկացությունները կարող ենք նորմալ հասկանալ գլխավորապես
տեսողական իմպուլսի միջոցով:
 Տեսողական ստիմուլի բացակայությունը ազդում է կոնգնիտիվ զարգացման
վրա:
Ինչպես երեխան, որն ունի կոնգնիտիվ թերություն, ինչպիսին է մտավոր
հետամնացությունը սովորել և հասկանալ սոցիալական դերերը, օրենքները, որոնք
ղեկավարում են ներանձնային կապերը: Կոնգնիտիվ թերությունը կարող է ազդել
երեխայի ձեռքբերումների և սոցիալական հմտությունների վրա: Որպես կանոն
երեխաները պետք է ցույց տան հետևողականության որոշակի աստիճան`
զարգացման 4 ոլորտներում:

Զարգացման ուղենիշները ծնունդից մինչև 3 տարեկանը

Մանումները և հասակակիցները, որոնք ունեն մտավոր թերզարգացում մշտական և

լուրջ զարգացման խնդիրներ կարիք ունեն մշտական խնամքի: Զարգացման
խնդիրները հաճախ հետևանք են ծննդյան առաջին շաբաթներից մինչև ամիսներ ,
սակայն լինում են դեպքեր , որ պարզվում է շատ ուշ, երբեմն էլ մինչև երեխայի դպրոց
հաճախում: Դա շատ անհաջող դեպք է : Երեխայի բարեկեցության աշխատողները
իրենց հմտություններով և փորձերով փորձում են աջակից լինել երեխայի
զարգացմանը նույնիսկ առօրյա կյանքում :Այսպես աշխատելով` աշխատողները
կարող են հսկայական ազդեցություն ունենալ և նույնիսկ կանխել ուշ զարգացումը :
Նորածինը ծնվում է բարակ,ոսկրային ձեռքերով և ոտքերով , մեծ կլորիկ փորիկով և
վերջույթները մկանային զարգացման արդյունք են, ոտքերը ծռվում են դեպի ներքև ,
ծնկները հաճախ ծալվում են, իսկ ձեռքերը փակում են դեպի մարմինը:
Մանկան գլուխը ներկայացվում է որպես մեկ չորրորդ իր մարմնի երկարության,
իսկ պատանիների մոտ մեկ յոթերորդ իրենց մարմնի:Նորածնի գլխի մեծ չափը
արդյունք է ուղեղի արագ զարգացման:Ուղեղը և կենտրոնական նյարդային
համակարգը զարգացման առաջին համակարգն են :
Նորածի երեխաները կարեղ են տեսնել,բայց նրանց աչքերը չեն կարող ֆոկուս
կատարլ հեռավորությունների վրա: Նրանց աչքերի ֆոկուսը ավելի լավ է այն
առարկաների համար, որոնք գտնվում են 8-10 մատնաչափ հեռավորության վրա :
Նորածին մանուկները ցուցաբերում են բազմաթիվ ռեֆլեքսներ , որոնցից շատերը
հայտնվում են մի քանի ամսից: Երբ մանկան գլուխը թեքվում է մի կողմի վրա, այդ
կողմի ձեռքը դեպի մարմինը ներկայացնում է , և հակառակ ձեռքը թեքում է դեպի
ականջը:Դա նորմալ է նորածնի համար:Այդ ռեֆլեքսի շատ ուշ հայտնվելը կարող է
արտահայտվել որպես քարգացման խնդիրներ, ինչպիսին է ուղեղային վնասը:
Մյուս ռեֆլեքսներըն են` ըմբռնման,ընկալման, ծծման ռեֆլեքսը, վախի և
ապշեցման, և «Բաբինսկի» ռեֆլեքսը :
Առողջ նորածինը ցուցաբերում է շատ համախառն շարժողական գործողություն ,
ձեռքերի և ոտքերի ակտիվ շարժմամբ: Այս շարժումների մեծամասնությունները
կոպիտ են , պատահակն և անկանոն:Մկանային գործունեությունները ջղաձգված են և
ոչ համակարգված:Այստեղ շատ քիչ համակարգված շարժում կա :
Նորածնի գլխի կառավարումը նույնպես սահմանափակված է շնորհիվ չափահաս
մկանների զարգացման: Պարանոցի մկանները բավական ուժեղ չեն պահլու և
պաշտպանելու գլուխը:Չնայած բոլոր նրածին երեխաները իվիճակի են թեքել և
բարձրացնել իրենց գլուխը այն կողմ, որտեղ անհրաժեշտ է , դա կանխում է
շնչահեղձությունից :
Նորածնի ոտքերը չեն կարող պագել որոշակի քաշ, չնայածոտքքերը կպնելով գետնին
կարող են տեսնել «քայլերի ռեֆլեքսը» և մանկիկը նմանվում է «երկնքեվ քայլողի»:
Մանումները լսում են շատ լավ, նույնիսկ :Նրանք ձայնը լսելով շրջվում են ,
նույնիսկ ճանաչում են իրենց մտերիմների ձայնը ծննդից մի քանի ճր հետո :
Նրանց համի հոտի և շոշափելիքի զդայարանները նույնպես զարգանում են:երբ
նրանք ուտում են աղի կամ շատ քաղցր, նրանց դեմքի արտահայտությամբ ծնողները
կարող են նկատել: Նորածինները սիրում են , որ իրենց շոյում են և նրանց մաշկը
ծածկված է լինում հաճախ լավ են զգում , երբ փաթաթված են լինում :
Ծնողները և խնամողները պետք է ի վիճակի լինեն հասկանալ տարբեր
իրավիճակներ:
Եևեխայի զարգացման գնահատումը պետք է ղեկավարվի ակտիվ գործունեությամբ,
որպեսզի երեխան ներաովի միջավայրին:
Ծնողները պետք է ձգտեն փոխազդել երեխայի հետ ակտիվ
գործունեությամբ :Երեխաները հավանաբար չեն պատասխանում ծնողին , երբ
հանգիստ են և երազկոտ : Աշխատողը պետք է սովորացնի ծնողներին , որ դա չի
նշանակում , որ նրանք չպետք է հետաքրքրվեն երեխաներով :
Երեխաները ,որոնք հանգիտ վիճակից դառնում են ավելի անհանգիստ, կարող են
նրանց տեռափոխել տարբեր սենյակներ:
նույնիսկ ամենափոքր երեխան ցուցաբերում է հետաքրքրություն մարդկանց և
շրջապատի նկատմամբ, վիզուալ կերպով հետազոտում է և վիզուալ կոնտակտ է
հաստատում :
Մոտ 5 կամ6 շաբաթականում ավելի գերշարժողական հմտություններ :Առաջնային
մկանները զարգցնելու ուժ և վերահսկողություն դրանք գլուխն է, ծնկները , 5
շաբաթականից երեխաները պետք է պառկած տեռից բարձրացնեն գլուխը և ուսերը :
5շաբաթականից աչքերը լավ ֆոկուս են և նա կարող է առարկան պահել իր
ուշադրության կենտրոնում և փորձում է հետևել նրան :

3-5 ամսեկան

3-5 ամսականում մենք արդեն տեսնում ենք մկանների ուժը և վերահսկողությունը:

Երեխան ունի ադեկվատ գլուխ և ծնկներ վերահսկելու, և պահելու իր գլուխը
հատակից 90 աստիճան անկյան տակ: Նորածինը կարող է հազիվ բարձրացնել իր
գլուխը : ամսական երեխան իվիճակի է բարձրացնել իր գլուխը 45 աստիճան , 3
ամսականում կարող է նույնիսկ օգտագործել իր ձեռքերը, ուսերը , պաշտպանելու իր
մարմինը :Ձեքերի , ուսերի և կրծքավանդակի մկանների զարգացումը հաջորդում են
գլխին և ուսերին , 3 ամսական երեխան կարող է կանգնել ոտքերի վրա , բաըց շատ
անկայուն: 3 ամսական երեխան ոչ այնքան ուժեղ է , որ նսըի կայուն: Երբ մանկան
մարմինը ունի հենարան , գլուխը և ծնկները վերահսկվում են լավ : Չնայած երեխան
չի կարող պաշտպանել բալանսը ր կարող է ընկնել կամ առաջ կամ ետ :
4 ամսականից երեխան շատ հետաքրքրվում է առարկաներով:Մինչև նա չի
հասնում առարկաներին , նա փակում է ձեռքերը : Չնայած շարժման
պարզունակությանը, դա նաև բարդություններ է կրում: 4 ամսականից դա բարդ է
պարզել ,թե արդյոք երեխայի ըմբռնումը նպատակասլաց է : Այս տարիքում
երեխաներին հատուկ է, որ իրերը տանեն բերանը :
5 անսականից երեխաները ավելի մտերմորեն են մոտենում առարկաներին և հաճախ
պատասխանում են ձեռքերով շարժումներ անելով , ծիծաղելով: Այս տարիքից
երեխաները սկսում են սպասել դեպքերի և նիանք ոգևորվում են , երբ տեսնում են
մտերիմ առարկա, 5 ամսական երեխայի զարգացումը ներառում է մարմնի
համակարգումը, ր ոտքերով ակտիվ ֆիզիկական գործունեություն է ցուցաբերում :
երեխան խաղում է պարզելով իր ոտքերը և ծնկները ծալելով մինչև կրծքավանդակը:
երեխան խաղալո նոր հմտություններ և փորձեր է ձեռք բերում: Երբ նա որևէ նոր
շարժողական հմտություն է ձեռք բերում , նա կրկնում է դա այնքնան, մինչև դառնում
է «մասնագիտական» նրա համար:Այնուհետև նա դա ներառում է իր առօրեական
գործունեության մեջ և օգտագործում է դա հասնելու համար սենյակի մյուս անկյունը
և հակառակը :
5 ամսկանից երեխան կարող է իրեն պահել ոտքրի վրա գլխի գերազանց
վերահսկողությամբ: Այս տարիքում երեխան կարող է ձեռքը բռունցք է անում մինչև
առարկային հասնելը : Մինչև նա գործի է դնում իր բոլոր շարժողական
հմտությունները ր համակարգում է աչք-ձեռք հարաբերությունը:
5ամսկանից սկսած երեխաները կարող են առարկաները տեռափոխել ձեռքից ձեռք:
Երեխաները կարող են ձեռքի աշխատանքները մաքուր կատարել 12-18 ամսկանիվ
հետո, բաըց ձեռք տեռափոխման ձախոումը կարող է ուղեղային ցնցման պատճառ
լինեն: 5 ամսական երեխան արդեն արձագանքում է սոցիալական ադակներին: Երբ
ինչ-որ բան հետաքրքիր բան կատարվում է` նա պատասխանում է եռանդուն կերպով,
ղեկավարում `է աչքերի կոնտակտը , մեծ ծիծիաղը : Մյուս մարդիկ կարող են
հեշտությամբ հասկանալ երեխայի վիճակը ներառելով վախը, ջղայինությունը, ցավը,
հաճույքը և այլն : Երեխայի նկատմամբ պատասխանատվությունը հաճելի է ծնողների
համար :

7-8 ամսակամ

7 ամսականից երեխաները ունենում են շատ առաջընթաց` նստելով առանց

աջակցության: Սկզբից երեխան կարող է պահել բալանսը այնքան երկար, որքնա նա
նստում է «եռոտանու» մոտ : Եթե երեխան շարժվի նա կկորցնի իր բալանսը և
հեշտությամբ կընկնի ; Նստելով առանց հենարանի նրա ձեռքերը ազտատ թույլ է
տալիս կառավարել առարկաները:
Ավելացնելովատքերի շարումները, ոը երեխան սովորել է ավելի վաղ ժարժումների
ժամանակ և երեխան հիմա այն վիճակում է , որ ձգտում է սովորել ավելին եւ ավելին :
7 ամսականից երեխան կարող է կանգնել հեշտությամբ, բաըց ոչ առանց հենարանի :
Երեխայի շարժողական համակարգումը շարունակում է բարելավվել, բայց
մատներինը դեռևս չի զարգացել :

9-10ամսական

9 ամսական երեխան պետք է կարողանա նստել հարմարավետ առանց որևէ

հենարանի: Երեխան կարող է ինքնուրույն կանգնել նստած վիճակից կամ ձգվել,
որպեսզի հասնի ինչ-որ առաևկայի և վերադառնա նստելու առանց ձախողման :
9 ամսականից երեխան կարող է նաև տոտիկ-տոտիկ անել:Ոչ բոլոր երեխաներն են
տոտիկ-տոտիկ անում ձեռքերի և ծնկների միջոցով, բաըց նրանք զարգացնում են մի
նոր ուղի մի տեղից մյուդը անցնելու հասնելու համար մինչև նրանք սովորում են
քայլել:
9 ամսական երեխան սովորաբար կարողանում է կանգնած վիճակում մնալ և երբեմն
էլ մենակ միայն մի քանի վայրկյան :ձեռքերը կարող են պահել ձգված վիճակում
պահպանելու համար բալանսը և երբ առաջին անգամ երեխան կանգնում է , ոտքերը
կարող են ծռվել, որովհետև նա բավակնին պատրաստ չէ պահպանել իր քայլը :
Երեխան 9 ամսականում օգտագործում է 2 ձեռքերը հավասարապես, բաըց դեռևս
վաղ է ձեռքերի ազտ շարժման համար:
9 ամսականում երեխան ցուցաբերում է տարրական խնդիրների լուծում և
նպատակային վարք: Երեխան արդեն սկսում է հասկանալ , թե ինչպիսի
գործունեություններ պետք է ցուցաբերի , որպեսզի հասնի իր ցանկություններին:Դա
վկայում է կոգնիտիվ զարգացման աճի մասին:
Այս տարիքում երեխան շատ սոիալական է և ինտերակտիվ: Նա խաղաղասեր է ,
քնքուշ, ջերմ այն մարդկանց հետ, ում նա մտերիմ է յհամարում : Նա չի խաղում կամ
չկապ հաստատում այն մարդկանց հետ ում նա լավ չի ճանաչում : Երեխայի
հմտությունը , որ տաևբերություն է դնում մարդկանց միջև կոնգնետիվ զարգացման
առաջխաղացում է :

1 տարեկան

Շատ երեխաներ սկսում են քայլել համարյա 1 տարեկանում: Դա պահանջում է շատ

ամիսներ կատարյալ քայլելու հմտության համար: Քայլելը պահանջում է բալանս
համակարգում և գերազանց շարժողական վերահսկողություն:Երբ երեխաները
սկսում են սովորել քայլել , մենք կարող են տեսնել նրանց ուժգին կենտրոնացումը :
Երբեմն երեխաները հաճախ վերադառնում են վաղ մեթոդին ինչպիսին է տոտիկ-
տոտիկ անելը կամ հենարան գտնելով կանգնելը հատկապես , երբ նրանք հոգնած են:
Առանց հսկողության քայլելը երեխայի համար ազատության և անկախության
երեխայի համար և երեխան զարգացնում է ինքնավարություն: Երեխաները
ծնողներից անջատ փորձում են ուսումնասիրել միջավայրը և վերդառնում են
ծնողների մոտ, որպեսզի գտնեն հարմարավետություն:
Այս տարիքում երեխաները սկսում են զարգացնել սիմվոլիկ մտածելակերպը: Դա
մեծ քայլ է կոնգնիտիվ զարգացման համար: Երեխաները սկսում են նայել գրքերին և
թերթերին և փնտրում են ծանոթ առարկաներ: Ծանոթ առարկաներին անուններ
տալով սկսում է զարգամնալ լեզուն :
Կա տատանողական տարիք , որ երեխաները զարգացնում են լեզուն: Որոշ
երեխաներ կարող են որոշակի բառեր արտաբերել մի տարեկանում, որոշները սկսեն
խոսել 2 տաևեկանում կավ ավելի : Շատ երեխաներ զարգացնում են ներքին լեզուն
մինչև արտահայտելը, ինչպես օրինակ նրանք հասկանում են լեզուն ավելի վաղ , քան
կարող են խոսել:
470-497---??? Էմմա 2-րդ մշակում/ Word 2007/?????+++++++

Կոպիտ վերաբերմունքի հետևանքները դպրոցահասակ երեխաների վրա

Դպրոցահասակ երեխաների ֆիզիկական աճը

Դպրոցահասակ երեխաների ֆիզիկական աճը տեղի է ունենում տասից տասներկու

տարեկան ընկած հասակում:
Դպրոցահասակ երեխաները շատ ակտիվ են, էներգիայով լեցուն: Նրանք
հեշտությամբ կանգնում են կամ բարձրանում, թռնում, երբ նրանք վազում են,
ցատկոտում են, թռչկոտում: Դպրոցահասակ երեխաները կարող են հեշտությամբ
ներգրավվել այնպիսի գործողությունների մեջ, որոնք կնպաստեն նրանց
զարգացմանը: Ֆիզիկական ակտիվությունն ուղղված է ֆորմալ և ոչ ֆորմալ խաղերին
և սպորտին` բասկետբոլ, ֆուտբոլ, հեծանիվ վարել, մարմնամարզություն, պար,
նավավարություն: Դպրոցահասակ երեխաները կարող են հեշտությամբ կատարել
տարբեր վարժություններ հեծանիվ վարելու ընթացքում, դաշնամուր նվագելիս և այլն:
Դպրոցահասակ երեխաները բնականից ուժեղ են: Եթե նրանց
հնարավորություն տրվի, ապա վերջիններս կարող են օգտագործել իրենց
մարմինները դժվար վարժություններ կատարելու համար: Երեխաների
գիտակցության դրամատիկ փոփողությունները տեղի են ունենում հինգից յոթ
տարեկան ընկած տարիքում/Մորգան1978/:
Նախադպրոցական երեխաները չեն ընդունում, որ այլ մարդիկ ունեն
ունակություններ, որոնք կարող են տարբերվել իրենց սեփականից:
Դպրոցական երեխաները սկսում են փորձել հասկանալ այլ մարդկանց
ունակությունները: Այդ էլեմենտար ունակությունը հայտնվում է դպրոցական վերջին
տարիների ընթացքում և հետզհետե զարգանում է երիտասարդության ընթացքում:
Դպրոցական պատանի երեխաները կարող են հաճախ հասկանալ մարդկանց
զգացմունքները, բայց նրանք դառնում են կոմպլեքսավորված, եթե նրանց սեփական
«Ես»-ը գտնվում է հակասության մեջ այլ մարդկանց հետ: Նրանք չեն կարողանում
ըմբռնել այն, որ երկու հակասող «Ես»-եր կարող են գոյատևել և երկուսն ել կարող են
ունենալ ուժ:
8 - 10 տարեկան երեխաները կարող են ընդունել մարդկանց պահվածքների
տարբերությունները և սկզբունքները:
Օրինակ` Եթե հայրը պատահաբար տրորում է 3 տարեկան Տեդի ձեռքը, ապա Տեդը
վիրավորվում է հայրիկից` իրեն վնաս պատճառելու համար: Երբ Տեդը 8 կամ 9
տարեկան է, նա կհասկանար, որ իր հայրիկը չէր ցանկանում վնասել իրեն, և նա չի
մնա վիրավորված: Նա կհասկանա, որ իր հայրիկի մտադրությունը չի համընկնում իր
արարքների հետ:
Դեպքի հետ աշխատող մասնագետը կարող է օգնել չարաշահող դպրոցական
տարիքի երեխաներին ընդունել այն, որ իրենց ծնողները մտադրված չեն վնասել
իրենց: Որոշ երեխաներ կկարողանան հաստատել, որ «իմ մայրիկը իմ մասին հոգ չի
տարել, որովհետև նա հիվանդ է (վատառողջ)», կամ «իմ հայրիկը դարձել է զայրացած,
որովհետև նա կորցրել է աշխատանքը»: Երեխային կարելի է օգնել, որ նա
այնուամենայնիվ չմեղադրի ինքն իրեն: Դպրոցական տարիքի երեխան չի կարող
ընդունել ծնողի զգացումները, կամ ամբողջությամբ հասկանալ պայմանները, որոնք
դրդել են նրանց իր հետ վատ վերաբերվելու: Իրական հասկացողության, կամ
հասկանալու զարգացումը տեղի է ունենում մտածելակերպի զարգացման հետ
մեկտեղ, որը հանդիսանում է բնավորություն պատանիների և մեծերի համար:
Դպրոցական տարիների ընդացքում երեխաները դառնում են ավելի ու ավելի գիտակ
և ընդունակ հասկանալու ուրիշի պահանջմունքներն ու զգացմունքները: 10-11
տարեկան երեխաները կարողանում են լսել միմյանց տեսակետները և քննարկել
դրանք, և, երբ իրենց հայացքները հակասում են, նրանք հաճախ կարող են փոփոխել
որոշումները, որոնք դիտարկում են այն, ինչը երկու երեխաներն էլ ուզում են.
Օրինակ` Եթե Սալին ուզում է ֆուտբոլ խաղալ, իսկ Թոնին ուզում է տնակում խաղալ,
նրանք համաձայնվում են այսօր ֆուտբոլ խաղալ, իսկ ծառի տնակում` վաղը:
Ուրիշին հասկանալու կարողությունը չի երաշխավորում այն, որ երեխաները
կգործեն անվնաս միջոցներով: Դա միայն նշանակում է, որ նրանք հասել են
զարգացման այնպիսի մակադակին, երբ նրանք կարող են գիտակցել և դիտարկել այլ
մարդկանց տեսակետները:

Կոնկրետ գործողությունների զարգացում

«Կոնկրետ գործողություններ» անունը, որը տվել է Ջեն Պիցաետին, ճանաչողական

զարգացման մի աստիճան է, որը դպրոցական տարիքում հանդիսանում է
բնավորության գիծ: Երեխան ունի ստույգ պատկերացում օբյեկտների, առիթների և
նրանց միջև հարաբերությունների մասին: Հետևելով` երեխան սովորում է
անհատների բնավորությանը և առիթների պատճառներին և արդյունքներին:
Օրինակ, Երեխան կարող է հետևել, որ, երբ բաժակը ճաքած է, այն սովորաբար
կոտրվում է: Սակայն, երբ պլաստմասե բաժակն է ճաքած, այն չի կոտրվում: երեխան
հավանաբար կսկսի հասկանալ, որ ապակե բաժակը ավելի շուտ կկոտրվի, երբ այն
ճաքաց է, քան պլաստմասե բաժակը:
Երեխան փորձում է ամբողջացնել իր պատկերացրածը. այն, որ ապակե բաժակը
կոտրվող է, և դա կարող է նմանացնել ուրիշ առարկաների, օրինակ` ապակե վազայի,
արձանիկի, ակնոցի և փորձել դրանք չկոտրել:
Դպրոցական տարիքի երեխայի մտածելակերպը ռացիոնալ է և տրամաբանական:
Կախարդական և երևակայական մտածելակերպը, ինչպես հասկանում են « ձևացնում
են» և դա հստակ տպավորված է երեխայի մտքում և նրա համար հանդիսանում է
«իրականություն»: Դպրոցական տարիքի երեխաները այլևս չեն շփոթում
երևակայությունը և իրականությունը և չեն ներառում իրենց զրույցներում և
խաղերում: նրանք այլևս չեն ունենում երևակայական ընկերներ:
Դպրոցական երեխան կարող է ճանաչել մարդկանց և առարկաների միջև
տարբերությունը և նմանությունը, քանի դեռ նշանները տեսանելի են և հատուկ:
Օրինակ, առավել փոքր դպրոցական երեխան կարող է ասել խնձոր և նարինջ, քանի
որ առնչվում է դրանց հետ. այդ տարքիի երեխան չի կարող հասկանալ, որ խնձորը և
նարինջը , ապստրակտ դասի օբյեկտներ են` այսինքն կոչված միրգ: Նույն կերպ են
շունը և առյուծը, որովհետև երկուսն ել 4 ոտք և մորթի ունեն: Երեխան ունի լավ
պատկերացում տեղի, ժամի և տարածության վերաբերյալ: Դպորցահասակ երեխան
հասկանում է իրադարձությունների տևողությունը, սկվելու պահը, ավարտը, ինչպես
նաև ապագան և կարող է իրադարձությունները կապել իր պատմության տվյալների
հետ, որ բոլորը կարողանան հասկանալ:
Դպրոցահասակ երեխան հասկանում է, որ օբյեկտը կամ մարդը ժամանակի
փոփոխության ընթացքում մնում է նույնը: Դպրոցահասակ երեխայի համար մայրը
միշտ մնում է մայր և եթե մայրը փորձում է որևէ դիմակ հագնել, փոքրիկ երեխան չի
կարող տարբերել մարդուն և նրա դիմակը. բոլորը նույնն են:

ՀԻՇՈՂՈՒԹՅՈՒՆ

Երեխաների մեծանալուն պես նրանց հիշողությունը բարելավվում է: Դպորցահասակ

երեխաները կարող են հիշել այնպիսի իրադարձություններ, որոնք տեղի են ունեցել
մեկ շաբաթ, ամիս կամ նույնիսկ տարի առաջ: Նախադպրոցական երեխաները ունեն
շատ լավ կարճատև հիշողություն, որը թույլ է տալիս հետևել ինստրուկցիաներին և
երբ նրանք ճանաչում են ինստրուկցիան, նրանք կարող են հիշել անցած
գործողությունները և իրադարձությունները, հիշել դրանց հետևանքները և կարող են
օգտագործել այդ ինֆորմացիան, որպեսզի լուծեն խդիրները և կատարեն
պահանջները հիմնվելով իրենց փորձի վրա:
Դպրոցահասակ երեխաները նաև շատ լավ հասկանում են, թե իրենց անձնական
գործողությունները և պահվածքը ինչպիսի հետևանքներ կունենան մարդկանց և
իրադարձությունների վրա: Առհասարակ երեխաները սովորում են, հիշում են
դիտարկելով, հետևելով, և եթե ցանկանում են որևէ գործողություն կատարել, ապա
ամեն ինչ կանեն, որպեսզի իրենց իսկ ցանկացած նշանակետին հասնեն:

Բռնության և մերժման հետևանքները դպրոցահասակ երեխաների վրա

Այն ընտանիքներում, որտեղ առկա է բռնություն, հատուկ է քաոսային,

անկանխատեսելի մթնոլորտը, որը կարող է բացասական հետևանքներ ունենալ
դպրոցահասակ երեխայի զարգացման և վարքի վրա :
Երբ երեխաների սոցիալական միջավայրը հատուկ կառուցվածք չունի, այնտեղ
վարքի կանոնները հստակ են գործում: Ծնողները շատ արագ կարող են փոխել
կանոնները, որը կարող է ազդել երեխայի վարքի վրա: Բացի այդ, այն
ընտանիքներում, որտեղ երեխան անտեսված է, կարող են կանոններ ընդհանրապես
գոյություն չունենալ, հետևաբար երեխաները ինքնուրույն են կառավարում իրենց
վարքը, որը կարող է առաջացնել «վերահսկողությունից դուրս վարք»: Երեխայի
նկատմամբ կոպիտ վերաբերմունքը կարող է բացասական ազդեցություն ունենալ
ծնողների հետ շփման ընթացքում, և կոպիտ վերաբերմունքի արժանացած
երեխաները, նույնիսկ օգնության կարիք զգալու դեպքում, ծնողներից օգնություն չեն
խնդրում: Եվ շատ դպրոցահասակ երեխաներ էմոցիոնալ են, անհարմարավետ են
զգում և նույնիսկ իրենք չեն կարող իրենց օգնել կարիքի դեպքում, որը երեխայի
ապրելակերպի վրա մեծ ազդեցություն է թողնում: Ժամանակի ընթացքում
երեխաները չեն կարողանում ծնողների հետ շփվել, աշխատել և նույնիսկ ապրել այդ
ընտանիքում: Կոպիտ վերաբերմունքի արժանացած երեխաները իրենց դրսևորելուց
առաջ մտածում են ծնողների կատարած աշխատանքի մասին, հիշում ծնողների
վերաբերմունքը, այնուհետև դիմում են ծնողներին, ժամանակի ընթացքում նույնիսկ
ոչ:
Կոպիտ վերաբերմունքի արժանացած երեխայի մոտ նկատվում է շփման
դժվարություններ ընկերների հետ: Լինում են դեպքեր, երբ նույնիսկ բացակայում են
ընկերները. նկատվում է ագրեսիվ վարք, և նրանց մոտ սույն կապը ամուր չէ: Այն
երեխաները, որոնք կոպիտ վերաբերմունքի են արժանացել, նկատվում է
առաջադիմության ցածր մակարդակ: Երեխաները կենտրոնանում են ընտանիքի վրա
և իրենց էներգիան ծախսում են տանը:
Նշեցիքն այն հանգամանքը, որ երեխան դառնում է ինքնուրույն, նախաձեռնող և հենց
այդ պատճառով էլ երեխան պատժվում է: Երեխաները առհասարակ վախենում են
իրենց մտքերը արտահայտել, քանի որ վախենում են արժանանան կոպիտ
վերաբերմունքի` վախենում են ձախողումից: Որպես արդյունք, երեխան կորցնում է
բնականոն զարգացման հնարավորությունները և ձեռք է բերում ավելի քիչ
տարիքային հմտություններ, քան իր տարիքի այլ երեխաները: Բռնության
ենթարկված երեխան կարող է կորցնել վստահելու ունակությունը: Երեխաների
վստահելու կարողությունը կարող է շատ հաճախ վատ հետևանքներ ունենալ:
Երեխայի մոտ, բռնության ենթարկվելու դեպքում, կարող է չձևավորվել խնդիրներ
լուծելու ունակությունը: Բռնության ենթարկված երեխան, որևէ հասարակ բան անելու
դեպքում, կարող է իր զգացմունքները չզսպել: Այսպիսի երեխաներին կարելի է շատ
հեշտ հիասթափեցնել: Տվյալ դեպքում նրանք անօգնական վիճակում են հայտնվում և
գործում են իրավիճակին ոչ համապատասխան: Ի վերջո բռնության ենթարկված
երեխաների մոտ կառաջանա զգացմունքային խնդիրներ, հատկապես պարբերաբար
բռնության ենթարկված:

Դպրոցահասակ երեխաների սոցիալական զարգացումը

Նախադպրոցական երեխաների սոցիալական շրջապատը նրանց ընտանիքն է,

հարևանները, բակի երեխաները: Դպրոցահասակ երեխաների համար շրջապատը
սկսում է մեծանալ, ավելի բարդ է երեխաների համար կողմնորոշվելու այդ մեծ ու նոր
աշխարհում, քանզի նրանք ծանոթանում են նոր ուսուցիչների, դպրոցի այլ
աշխատակիցների հետ, ձեռք են բերում նոր ընկերներ: Դպրոցահասակ երեխաները
առանձնակի տեղ են տալիս ընկերություանը: Դպրոցահասակ երեխաների մոտ
ընկերները հիմնականում լինում են միևնույն սեռի և երեխաները կարող են շատ
նվիրված լինեն իրենց ընկերներին: Սակայն լինում են նաև ժամանակավոր
ընկերություն, քանի որ լինում են դեպքեր, որ ընկեր ես ձեռք բերում իրավիճակից
ելնելով: Օրինակ 2 շաբաթ հանգստանալով ճամբարում` ծանոթանում ես և
ընկերություն ես անում ինչ որ մեկի հետ:
Դպրոցահասակ երեխաների համար կանոնորը չխաղտելը և դրանց նկատմամբ
կարևորությունը մեծանում է: Նախադպրոցական երեխաները կարծում են, որ
կանոնները փոխարինվում են, ուստի ամեն ինչ կանեն, որպեսզի իրենց ուզածին
հասնեն: Սակայն մեծանալուն պես հասականում են, որ կանոնները անփոխարինելի
են և երբեմն էլ որոշակի դժվարություններ են ի հայտ գալիս դրանց խաղտման
հետևանքով:
Դպրոցահասակ երեխաները լիովին պատկերացում են կազմում դիֆերանցված
սեռային տարբերությունը: Նրանք հասկանում են և գրեթե լիովին պատկերացում են
կազմում աղջկա և տղայի տարբերության մասին: Եվ խաղերի, հագուստի միջոցով
այդ տարիքում փորձում են ինքնահաստատվել:

Կոպիտ վերաբերմունքի հետևանքները դեռահասների վրա

Համակարգի կոնցեպտուալ աշխատանքը

Քանի-որ երիտասարդությունը ինքնին արագ փոփոխվող էտապ է, և որովհետև
այն խլում է (տևում է) մոտ 8 տարի երեխայի կյանքից, երիտասարդությունը
սովորաբար բաժանվում է որոշակի փուլերի, որոնք են.
վաղ
միջին
ուշ
Անհատական և դաստիարակչական յուրահատկություններից կարելի է որոշել
ճիշտ այն տարիքը, որում յուրաքանչյուր երեխա զգում է յուրահատուկ
փոփոխություններ, սակայն փուլերի բավական հաջորդական է նորմալ մեծացող
երիտասարդների մոտ: Վաղ երիտասարդությանը պատկանում է այն շրջանը, երբ
երեխան 12-14 տարեկան է: ԱՄՆ-ում 8-րդ դասարանցին 13 տարեկանից
սովորաբարար ամբողջացնում է այդ խումբը: Միջին երիտասարդությունը
ներառում է 14-17 տարեկան պատանիներին: Միջնակարգ դպրոցի ամերիկյան
շատ ուսանողների 9-12 տարեկան պատկանում են վերոնշյալ կատեգորիային: Ուշ
երիտասարդությունը պատկանում է 18-21 տարեկան պատանիներ և իրենից
ներկայացնում է վերջնական քայլը դեպի հասուն կյանք: Վերջերս միջնակարգ
դպրոցի դիպլոմավորված և քոլեջի ուսանողներ ներառվել են այս կատեգորիայի
մեջ: Երիտասարդների մեծամասնությունը, որոնք սպասարկվում են մանկատների
կողմից, 18 տարեկան են կամ ավելի փոքր: Նրանք կարող են իրենց
զարգացվածությամբ ավելի փոքր լինել, քան սպասվում է իրենց խրոնիկ
տարիքից: Այդ իսկ պատճառով մեր քննարկման կենտրոնի թիրախը կլինի վաղ
և միջին երիտասարդությունը:

Երիտասարդությունը որպես անցում

Երիտասարդությունը կարևոր անցումային շրջան է մարդու զարգացման
ընթացքում: Վաղ երիտասարդությունը եզրափակում է մանկությունը և անցում է
կատարում դեպի հասուն կյանք: Լինում են կտրուկ և հաճախ դրամատիկ
փոփոխություններ, որոնք ակնկալվում են երեխայի պահվածքում: Պահվածքները,
որոնք նախօրոք թույլատրվել են կամ այլ կերպ դրական են հաստատվել, արդեն
չեն դիտարկվում որպես ընդունելի: «Վերջացրեք, դուք բավական մեծ եք դա
անելու համար» արտահայտությունը հանդիսանում է ծնողների կողմից
հիմնական նկատողությունը: Այն ինչը այն ժամանակ անթույլատրելի էր, հիմա
դիտվում է որպես անխելքություն: Սակայն պահվածքը, որ այն ժամանակ
արգելվում էր, այժմ ոչ միայն թույլատրվում է, այլ նաև սպասվում է: Եվ տեղի է
ունենում հետևյալը, որ երտասարդների մոտ ընդունվում է նոր կամ հին պահվածքը,
կամ փոփոխվում է, կամ էլ վերացվում: Դա թեթև անցում է երիտասարդների համար:
Երբ մենք համեմատում ենք երեխաների տիպիկ սպասվող բնավորությունը հակադիր
բնավորության հետ, մեծերից ակնկալվում է հեշտ հասկանալ սպասվող
փոփոությունների մեծությունը: Երեխաները,օրինակ, սովորաբար իրենց
գործողություններում և մտքում կարող են լինել էգոիստ և ինքնակենտրոնացված:
Մեծերը, ինչպես և ակնկալվում է, լինում են ոչ էգոիստ և հոգատար: Երեխաները վաղ
երտասարդության տարիում չեն կրում պատասխանատվություն իրենց համար և
տվյալ դեպքում որպես «հենակետ» հանդիսանում են ծնողները: Ի հակառակ սրան,
մեծերը պետք է ոչ միայն իրենց համար անհանգստանան, պետք է լինեն
պատասխանատու, հուսալի և կարողանան անհանգստանալ ուրիշների համար:
Կան այլ առկա տարբերություններ: Մանկության սկզբնական շրջանում երեխաների
անհատականությունը դիտվում է ճիշտ և սխալ այդ ընտանիքում գործող նորմերից և
արժեքներից ելնելով: Երեխաները ինչպես սպասվում էր կարևոր որոշումներ չեն
կայացնում: Իսկ մեծերը պետ է ընդունակ լինեն ընտանիքի մասին տանեն,
հասարակության և նույնիսկ համաշխարհային պրոբլեմներ լուծեն և կարողանան
կարևոր որոշումներ կայացնեն, որոնք վերաբերում են ամենօրյա հարցերին: Եվ
իհարկե, երեխաները իրականում ոչ սեքսուալ են (nonsexul)մարդկանց հետ
հարաբերություններում: Ծնողները, ինչպես ակնկալվում է սեռականապես
հասունացած են և պատասխանատու:
Կարճ ասած, երիտասարդությունը մի պրոցես է, որում ինքնակենտրոնացված,
կախյալ և անպատասխանատու երեխան, ինչպես ակնկալվում է կդառնա վստահելի,
անկախ, պատասխանատու, հասուն մարդ:

Դեռահասների ֆիզիկական զարգացումը

Հորմոնային փոփոխությունը օրգանական հասունացման ժամանակ առաջ են բերում

երկու կրիտիկական շրջանների զարգացում` կրտսեր և դեռահաս:
Սկզբնական շրջանում տեղի է ունենում ոսկորների, բազուկների և մարմնի այլ
օրգանների կտրուկ աճ: Ֆիզիկական աճի հետ մեկտեղ տեղի է ունենում հասակի
կտրուկ աճ,որի հետևանքով մի քանի սմ-ով ավելանում է երիտասարդների հասակը և
նկատվում է բավականաչափ քաշ կյանքի մի փոքր էտապում:Աղջիկների մոտ
ֆիզիկական աճը երկու տարի ավելի շուտ է տեղի ունենում, քան տղաների մոտ:
Աղջիկների մոտ հիմնականում տեղի է ունենում 11-ից 14, իսկ տղաների մոտ 14-ից 17
տարեկան հասակում: Սեռական հասունացումը բավականին տարբեր
ժամանակահատվածում է տեղի ունենում: Հորմոնալ փոփոխությունը իր
ազդեցությունն է թողնում օրգանների զարգացման վրա: Աղջիկների մոտ որոշակի
փոփոխություն է տեղի ունենում կրծքավանդակում, այսինքն կուրծքը մեծանում է,
ձգվում, ուժգին աճում ու զարգանում է կմախքը իգական օրգանիզմին բնորոշ
առանձնահատկություններով` նեղ ուսեր, լայն կոնք: Ձվարաններն աճում են և սկսում
արտադրել իգական սեռական հորմոններ: Ձվարանների պարկուճներում
հասունանում են ձվաբջիջներ, սկսվում է դաշտանը:Դաշտանային շրջանը ընկնում է
11-ից 14 տարեկան ժամանակահատվածում: Մակուղեղի և սեռական գեղձերի ուժգին
գործունեությամբ, որը տեղի է ունենում 12-ից 15 տարեկան ժամանակահատվածում,
սկսվում է սեռական հասունացումը: Այդ շրջանում տղաների սեռական
հասունացման առաջին հատկանիշները ներքին և արտաքին սեռական օրգանների
մեծացումն է, սպերմատոզոիդների հասունացումը, երկրորդային սեռական
հատկանիշների ձևավորումը, անոթափոսերի, դեմքի և ցայլքի մազածածկույթը:
Այդ շրջանում երեխաները դառնում են ավելի էմոցիոնալ, ժամանակ առ ժամանակ
նրանք կարող են լինել կոպիտ կամ ավելի հանգիստ, դժգոհ կամ գոհ,
մտածմունքային: Ինչ վերաբերվում է աղջիկների դաշտանային պրոցեսին, այն
կարող է շատերի մոտ սթրեսային ձևով ուղեկցվել շատերը պատրաստ չեն դրան և
նույնիսկ պատկերացում չունեն իրենց հետ կատարվող փոփոխությունների մասին:
Կարևոր է նշել հանկարծակի և անբացատրելի էրեկցիայի մասին պատանի
տղաների մոտ, որը կարող է շատ դժվարությունների առջև կանգնեցնել: Քանզի
պրոցեսի ընթացքում տղաները չեն ցանկանում մտնել դասարան, գնան
գրատախտակի մոտ և այլն:
Ինչպես վերոնշյալից երևում է, օրգանիզմի փոփոխություններ է տեղի ունենում և
այդ փոփոխությունը հետաքրքրություն է առաջացնում և նույնիսկ
հետաքրքրությունն այնքան է, որ շատ երկար ժամանակ կուսումնասիրեն
հայելիով, բայց ամոթի զգացում է առաջանում, երբ նրանց մերկ են տեսնում,
այսինքն հիմնականում փորձում են իրենց իսկ մարմինը թաքցնել: Այդ
փոփոխությանը հարմարվելը որոշակի ժամանակահատված է խլում: Նաև կարելի
է նշել այն հանգամանքը, որ մտահոգությունը, հուզական խնդիրները
միանգամայն ժամանակավոր են:
Ավագ դպրոցում սովորում էր 15 տարեկան պատանի: Տղան շատ ընկերներ ուներ,
շփվող էր, բարի ընկերասեր: Բավականին ցածրահասակ էր, ձայնը ավելի բարակ,
այսինքն կարելի է հասկանալ, որ տղայի մոտ ֆիզիկական հասունացումը տեղի
չէր ունեցել: Տղայի ընկերները բարձրահասակ էին, կազմավորված և նա զգում էր,
որ աղջիկներին ոչ թե իր այլ իր ընկերների նման տղաներ են դուր գալիս:
Մարդջորին 11 տարեկան համակրելի աղջիկ էր: Նա 13 տարեկան էր, երբ սկսվեց
ֆիզիկական հասունացումը: Տարբերվում էր իր ընկերուհիներից, քանի-որ հասուն
էր երևում ,կուրծքը ավելի մեծ էր, քան մյուսներինը, բաձրահասակ էր: Նրան դուր
էր գալիս, որ մեծ տարիքի տղաների կողմից ուշադրության կենտրոնում է: Սակայն
դաերկար չտևեց և մտահոգության տեղիք տվեց: Այս ամենից կարելի է եզրակացնել
այն, որ տղան, որը 15 տարեկան էր պատրաստ է հասունացման, բայց իր մարմինը
պատրաստ չէր հասունացման, բայց միևնույն ժամանակ, աղջիկը, որը 13 տարեկան
է, պատրաստ չէր հասունացման:
Ինչքան շատ է անհամատեղելիությունը ֆիզիկական և էմոցիոնալ հասունությունը,
այնքան բարձր է կոնֆլիկտի հավանականությունը դեռահասների մոտ:
Դեռահասների` հիմնականում աղջիկների մոտ տեղիք է տալիս
անհավատությունը: ԵՎ նույնիսկ` եթե նրանց մոտ արտաքնապես նորմալ է ամեն
ինչ, այնուամենայնիվ իրենց զգում են ոչ պիտանի և աննկատելի, ինչպես նաև
անինքնավստահ են դառնում, հոգեբանական սթրեսի գերին են դառնում:

Դեռահասների կոգնիտիվ զարգացումը

Ըստ Պիաժեի դեռահասության շրջանը համընկնում է ֆորմալ

գործողությունների փուլերի հետ: Բաըց ոչ բոլորին է հաջողնում հասնել ֆորմալ
գորողությունների մտածոությանը: Մի շարք գործոններ, ներառյալ կրթական
մակարդակը, հուզական խնդիրների առկայությունը, մշակութային ազդեցութըունը և
Ունակությունները կարող են ազդել կոգնիտիվ խմբերի վրա:
Ըստ Պիաժեի` կոգնիտիվ զարգացման յուրաքանչյուր աստիճանում
ձևավորվում են նոր ունակություններ.
Առաջին ստադիա- ծնունդից մինչև երկու տարեկան կոչվում է սենսոմոտոր ստադիա:
Այս ժամանակ երեխաների մոտ ձևավորվում է շրջապատող աշխարհի առարկաների
կերպարները հիշելու ունակություն: Ըստ նրանց` առարկան դադարում է գոյություն
ունենալ, երբ դրան չեն նայում:
Նախաօպերացիօնալ ստադիա-2-7 տարեկան: Այս ժամանակ երեխաները սովորում
են տարբերել սիմվոլները և դրանց նշանակությունը:
7-12 տարեկան երեխաները սովորոմւ են մտովի կատարել գործողություններ, որոնք
մինչ այդ կատարել են ձեռքերով: Պիաժեն այս փուլը անվանել է օպերացիաների փուլ:
12 -15 տարեկանում երեխաները անցնում են վերջին փուլ, որը կոչվում է ֆորմալ
օպերացիաների փուլ: Այս փուլում դեռահասները կարող են լուծել մաթեմատիկական
աբստրակտ խնդիրներ, մտածել ապագայի մասի

Դեռահասների սոցիալական զարգացումը

Սոցիալական զարգացումը ազդեցություն է թողնում ընկերների, ինչպես նաև

ծնողների հետ շփման վրա: Երիտասարդ դեռահասները (12-14) տարբերվում են
մեծ դեռահասներից (16-18) իրենց սոցիալական գործունեությունով:
Վաղ սոցիալականացումը տեղի է ունենում աստիճանաբար: I փուլը ներառում է
այն, որ դեռահասները դժվար են ինքնուրույնության մեջ մտնում և դժվար է
ծնողներից անկախ լինել: Միաժամանակ երիտասարդները ստեղծում, կամ
ներգրավում են խումբ, որտեղ նրանց իսկ ստեղծած նորմերով են առաջնորդվում և
ունեն իրենց խմբին բնորոշ առանձնահատկությունները. շորերը,
հետաքրքրությունները, գործողությունները և այլն:
Սոցիալական ստատուսը անմիջականորեն կապված է խմբի անդամների հետ:
Երիտասարդները, որոնք պատկանում են այն խմբին, որը բարձր սոցիալական
ստատուս ունի, կարելի է նախանձել:
Երիտասարդ տարիքում երիտասարդները ընդգրկվում են իրենց հասակակիցների
խմբերի մեջ և շատ կարևոր է, որ միևնույն սեռական դիրքում գտնվեն:
Դեռահասները հիմնականում իրենց անձնական մտահոգությունների ,
զգացումների մասին խոսում են ինտենսիվորեն: Երիտասարդների հետ շփումը,
սոցիալականացումը շատ կարևոր է: Երիտասարդները, որոնց մոտ մտերմիկությունը
բացակայում է, միջանձնային հարաբերւթյունները բացակայում են, շատ
դժվարությունների առջև կհանգեցնի, ինչպես նաև դժվարություններ կառաջանա
ինքնաարտահայտման և ինքնաբացահայտման գործընթացում:
Մտերիմ լինելն էլ իր բացասական հետևանքները ունի,այսինքն ռիսկային է:Քանզի
ինչպես գիտենք մտերիմ ընկերներն են, որոնք վստահելի են,սակայն լինում են
հիասթափություններ: Տվյալ պրագայում դեռահասներին հետաքրքիր է այն, թե
ինչպիսի պրիզմայի միջով են նայում մեծերը կյանքին: Դեռահաների համար մեծերի
կյանքի փորձը իրենց հարցերի պատասխաններն են: Եթե մեծերը, հաշված ծնողները,
կարող են ոչ քննադատաբար մոտենան դեռահասների մտքերին, հարցերին, ապա
դեռահասները շատ ժամանակ կլսեն և կընդունեն իրենց մտքերը:
Երիտասարդ տարիքում երիտասարդները կարող են դառնալ սեռականորեն ակտիվ:
Սակայն երիտասարդներից յուրաքանչյուրի մոտ սեռական ակտիվությունը կարող է
արտահայտվել տարբեր գործոններից կախված, որոնցից են օրինակ անհատական
պատրաստվածությունը, ընտանիքի արժեքները, հասակակիցների խմբի կողմից
ճնշումը, մշակութային կամ կրոնական խմբավորումները, ընդունած բարոյական
արժեքները և նորմերը:

Moral development of adolescents

Բարոյական զարգացումը սոցիալական զարգացման բաղադրիչն է, որն արժանի է

հատուկ ուշադրության պատանեկության մասին յուրաքանչյուր քննարկման
ժամանակ: Լոուրենս Կոլբերգն անցկացրել է մի շարք հետազոտություններ, որոնց
միջոցով հաստատվեցին բարոյական զարգացման հնարավոր փուլերը:11
տարեկանից ցածր շատ երեխաների բարոյական զարգացումը նախապայմանական
մակարդակում է: Նախադպրոցական տարիքի երեխաների մեծամասնության համար
բարոյականությունը հիմնված է ՙպատիժ և հնազանդություն՚ հասկացությունների վրա:
Երեխան ճանաչում է որևէ հեղինակավոր անձնավորության գերազանցությունը և
հնազանդորեն ընդունում է նրա առաջարկած կանոնները` հեշտորեն խուսափելով
պատժից: Մանկության ավելի ուշ շրջանում երեխաները սկսում են գիտակցել, որ այդ
կանոները կարող են լինել օգտակար` առաջադրելու եսասիրական նկատառումները:
Սակայն սովորաբար երեխաները խուսափում են կանոններից` դրանց իմաստը
հասկանալու փոխարեն:
Էական, կարևոր փոփոխությունները բարոյականության համատեքստում
իրականացվում են աբստրակտ մտածողության, perspective taking-ի և ինսայթի
միջոցով: Պատանիները հաճախ կարող են գիտակցել, որ բարոյական սկզբունքները
բխում են հասարակական շահերից: Այս պատկերը կոչվում է պայմանական
բարոյականություն/էթիկա: Այդ իմաստով առանձնացվում են 2 մակարդակներ:
Առաջինը Ոսկե Օրենքի հակիրճ տարբերակն է, որը ենթադրում է, որ էթիկական
վարքագիծն այն վարքագիծն է, որը օգուտ է բերում և չի վնասում մյուս մարդկանց,
ինչին համապատասխանում է այն, որ մյուսները նույնպես պետք է դրսևորեն
այնպիսի վարքագիծ, որ չվնասեն և չշահագործեն իրենց շրջապատողներին:
Պայմանական բարոյականության/էթիկայի 2-րդ մակարդակը կոչվում է
ՙկարգուկանոն՚, ինչը ենթադրում է, որ վարքի կանոնները ի օգուտ հասարակության
են, և քաղաքացիները պետք է պահպանեն օրենքը, քանի որ համակարգը չի կարող
գործառնել առանց փոխհամաձայնեցվածության և համագործակցության:
Պայմանական բարոյականության չափանիշները` թե միջանձնային, թե
պաշտոնական, ինտերնալիզացվում են անձի կողմից: Երիտասարդները, ովքեր
հասունացել են դեպի այդ պայմանական մակարդակը, զգում են ամոթի, մեղքի
զգացում և պատասխանատվություն ու մեղավորություն, երբ նրանք տապալում են
իրենց կողմից յուրացրած բարոյական ստանդարտներին համաձայն ապրելը կամ
որոշակի կարևոր անձանց սպասումները:
Գնահատելով երիտասարդների բարոյական զարգացման աստիճանը` կարևոր է
տարբերակել բարոյական պատկերացումներ և բարոյական վարք
հասկացությունները: Վաղ պատանեկության շրջանում գտնվող անհատները
ընդունում են բարոյականության որոշակի սկզբունքներ, բայց դրսևորում են այնպիսի
վարք, որը հակասում է նրանց յուրացրած վարքային արժեքներին:
Ինքնավերահսկողության պակասը կամ արժեքների դրական ամրապնդման
պակասը հզոր խոչընդոտներ են գործելու այն եղանակով, որը չի
համապատասխանում որդեգրած արժեքներին:
Միջին պատանեկությունից մինչև ուշ պատանեկության հասակում պատանիների
մեծամասնությունն ավելի լավ է կարողանում վերահսկել իրենց վարքը`
համապատասխանեցնելով այն յուրացրած արժեքների ու նորմերին:

Պատանիների հուզական զարգացումը

Պատանեկության շրջանում առաջնային ու կարևոր դերն է անհատականացման

գործընթացը: Սա բավականին բարդ գործընթաց է: Ընդհանրապես
անհատականացման ձևավորումը կարող է շարունակվել մինչև անգամ վաղ
տարեցության հասակում: Տարիքային/զարգացման հոգեբանները պնդում են, որ մինչ
անհատականության որոշակի կոմպոնենտներ հաստատված են տարեց հասակում և
մնում են հարաբերականորեն կայուն, անհատականությունը շարունակվում է
վերաձևավորվել ողջ կյանքի ընթացքում երբեմն տեղի ունեցող –ճգնաժամերի հետ
մեկտեղ, որոնք առաջացնում են ինքնագնահատականի
վերանայում/վերագնահատում և արժեքների վերաձևակերպում: Պատանեկությունը,
այնուամենայնիվ, կյանքի ընթացքում այն շրջանն է, որը անհատական զարգացման
համատեքստում կարևորագույն և առանցքային տեղ է զբաղեցնում:
Անհատականության ձևավորման համար առաջնային շարժիչ ուժը պատանիների
կարիքը հոգեբանորեն և հաճախ նաև ֆիզիկապես ծնողներից առանձնանալն ու
ինքնուրույն, անկախ կյանքին նախապատրաստվելն է: Դրան հասնելու համար
նրանք պետք է զարգացնեն ինտերնալիզացված չափանիշների, արժեքների,
համոզմունքների և կանոնների/նորմերի ցանցը, որը կարող է ապահովել նրանց
հասկանալու կառուցվածքը և առաջնորդվելու նախկինում ընտանիքի ընձեռածով:
Մինչ պատանեկությունը, երեխաների աթիթյուդներն ու վարքը մեծապես
պայմանավորված են իր ընտանիքի արժեքներով ու սպասումներով, ինչպես նաև այն
մշակույթով, որում մեծանում է նա: Պատանու անցումը ընտանիքի անդամ լինելուց
դեպի արդեն ինքնուրույն անհատ մեծ հասարակություններում նրա մոտ
առաջացնում է դժվարություններ սեփական ես-ի զարգացման հարցում:
Ծնողների որդեգրած չափանիշների ակնհայտ մերժումը վաղ պատանեկության
շրջանում կարող է ընկալվել որպես անկախանալու և անհատականությունը ցույց
տալու պրիմիտիվ փորձ:Անհատականությունը բխում է որոշակի աթիթյուդների և
արժեքների նույնականացմամբ, որոնք ի վերջո բերում են ծնողների հետ
հակասության:Կոնֆլիկտը վաղ պատանեկության շրջանում գտվող պատանիների և
նրանց ծնողների միջև ընդհանուր առմամբ տեղի է ունենում այն դեպքերում, երբ
արժեքների արտահայտումը շատ ակներև և կոնկրետ է, ինչպես, օրինակ, մազերի
սանրվածքը, կյանքի վերաբերյալ հայացքները, հագուստի ոճը, ընկերները,
երաժշտության մեջ նախասիրությունները և այլն:Այս շրջանում պատանիները և
կոգնիտիվ զարգացման և փորձի պակաս ունեն` ըստ արժանվույն գնահատելու
ծնողների արժեքներն ու չափանիշները:
Young adolescents հնարավոր է գերադասեն իրենց ընտանիքի կառուցվածքի
փոխարեն իրենց հասակակիցների կառուցվածքի նույնականացումը:
Երիտասարդները հաճախ հեշտորեն համարում են իրենց անկախ, որովհետև նրանց
ցուցաբերած վարքը տարբերվում է իրենց ծնողների վարքից: Այնուամենայնիվ նրանց
մոտ հաճախ չի ստացվում գիտակցել, որ իրենց չափից դուրս
համապատասխանեցումը իրենց հասակակիցների խմբային չափանիշներին չի
արտահայտում մե ՙ ծ՚ անկախություն. Դա ավելի շուտ արտահայտում է կախյալություն
մարդկանց տարբեր խմբերից` ապահովելու ինքնորոշումը:
Չնայած վերոգրյալի` այնուամենայնիվ, հասակակիցների խումբը կատարում է
որոշակի գործառույթներ: Այն քաջալերում է երիտասարդների արտահայտելու
բազմապիսի մտահղացումներ և որտեղ երիտասարդի դրսևորած վարքաձևը
ընդհանուր առմամբ ընդունելի է և խրախուսվող: Դա անհատականության
զարգացմանն ուղղված առաջին քայլն է:
Վաղ պատանեկությունը կարող է լինել հուզականորեն քաոսային շրջան և այդ
շրջանում պատանիները հուզականորեն ավելի անկայուն են: Վաղ պատանեկության
շրջանն ի սկզբանե սթրեսային է արագ տեղի ունեցող փոփոխությունների
պատճառով: Երիտասարդներն ավելի ու ավելի են գիտակցում իրենց զգացմունքներն
ու հուզական վիճակը և հասկանում են, որ իրենց զգացմունքները հանդիսանում են
իրենց անքակտելի մասը:
Պատանիների հաճախ զբաղվում են այս կամ այն գործողությամբ, ինչը նպաստում է
ինտենսիվ հուզական փորձի առաջացմանը: Դանդաղ երաժշտություն լսելը,
համերգների հաճախելը կամ այլ խմբերի գործողություններին մասնակցելը, որտեղ
հույզերը գագաթնակետին են հասնում, սարսափ ֆիլմեր դիտելը կամ այս կամ այն
անձանց սեքսուալ փորձի մասին ընթերցելը, այս ամենը ծառայում է նոր հույզերի ու
զգացմունքների առաջացմանը: Որոշ երիտասարդներ նման զգացմունքներ են
փորձում ստանալ` օգտագործելով թմրանյութեր կամ մեծ քանակությամբ ալկոհոլ,
կամ վարելով մեքենա անթույլատրելի արագությամբ և այլն:
Ծնողների բացասական վերաբերմունքը երիտասարդների գործողությունների և
արագ փոփոխվող տրամադրության նկատմամբ կարող է առաջացնել
բացատրողական վարք, դեմքի դժգոհ արտահայտություն, որոշակի փաստարկներ:
Ծնողների այն ստուգիչ հարցը, ինչպես, օրինակ, Ի ՙ նչու ես նման կերպ վարվում՚, միայն
կավելացնի երիտասարդի շփոթվածությունը, մինչդեռ այդ պահին երիտասարդը
պատրաստ չէ պատասխանել այդ հարցին:Նա իսկապես տվյալ պարագայում
գտնվում է ծնողի ներողամտության ներքո:
Perspective-taking ability-ն հնարավորություն է տալիս երիտասարդին միջին
պատանեկության շրջանում հասկանալու մարդկանց արժեքների և համոզմունքների
միջև տարբերությունները, ինչը նպաստում է առհասարակ մարդկանց արժեքների
խորը ուսումնասիրմանը: Երիտասարդները սկսում են հետաքրքրվել ուսման
նշանակության և հիմնավորումների մասին, ինչը նախկինում ընդունվում էր նրանց
կողմից առանց որևէ կասկածի և նրանք ավելի ներըմբռնողական են, գրեթե միշտ
կասկածանքով են մոտենում իրենց սեփական արժեքներին: Արժեքների
հաստատման մեջ այս անհամատեղելիությունը ծնում է անորոշություն և բավականին
լուրջ ազդեցություն կարող է թողնել:
Նույնականացման ձևավորումն ու հստակեցումը կենտրոնական տեղ է գրավում
middle adolescent-ի հուզական զարգացման պարագայում: Համաձայն Էրիկ Էրիքսոնի
(1959, 1967) աշխատությունների` նույնականացումը ներառում է և հուզական և
կոգնիտիվ բաղադրիչներ: Ե ՙ ս՚-ը աբստրակտ կոգնիտիվ հասկացություն է: ՙԵս՚-ի
տարրերը օբյեկտիվորեն դիտարկելու կարողությունը պահանջում է Perspective-taking
ability և ինսայթ: Նույնականացումը ներառում է նաև կազմակերպված ընկալում`
անհատական աթիթյուդների, արժեքների, վարքային նորմերի և համոզմունքների
հստակեցված ամբողջության: ՙԵս ՚ կոնցեպցիան սովորաբար մնում է անփոփոխ
միջավայրային պայմանների փոփոխության դեպքում:
ՙԵս՚-ի հուզական բաղադրիչը հիմք է ընդունում ինքնարժեվորման և
ինքնագնահատականի զգացումները: Դրական,պոզիտիվ ինքնաիմիջը անձի
համոզմունքն է այն մասին, որ նա ինքն իրեն արժևորում է և ընդունելի է թե իր, թե
իրեն շրջապատողների շրջանում: Առողջ ինքնագնահատականն օգնում է մարդկանց
օբյեկտիվ ինքնաքննադատմամբ մոտենալ իրենց սեփական թերություններին և
տալիս է նրանց վստահություն փոփոխություններ կատարելու պարագայում:
Նույնականության ձևավորման դեպքում նույնականացման/դերային խառնաշփոթը,
համաձայն Էրիքսոնի, բացասական, անհաջող արդյունք է նույնականության
ընթացքում: Նա գտնում է, որ նույնականացման հետ կապված պաթոլոգիան
ամենատարածված կլինիկական խանգարումն է կյանքի առաջին 2
տասնամյակներում: Նույնականացման խառնաշփոթի որոշ մակարդակներ
համարվում են զարգացման նորմալ խնդիրներ և պետք է, ըստ էության, սպասված և
կանխատեսելի լինեն: Որոշ անհատների համար, այնուամենայնիվ, այդ
խառնաշփոթը լուծվում է late adolescent-ի կամ վաղ հասունացման շրջանում:
Ըստ Էրիքսոնի` նույնականացման խառնաշփոթը կարող է վառ արտահայտվել
տարբեր եղանակներով և վաղ զարգացման որոշ խնդիրներ, որոնք չեն լուծվել,կարող
են ազդեցություն գործել դրա վրա: Մանկության շրջանում ֆունդամենտալ
վստահության ձեռքբերման տապալումը թողնում է ամենածանր հետևանքները
adolescent-ի շրջանում անհատական զարգացման վրա: Այս պարագայում
երիտասարդները ցուցաբերում են այն, ինչ Էրիքսոնն անվանել է ՙկատատոնիկ
անշարժություն՚: Նրանց փորձերը հասկանալու, որ փոփոխությունները իրենց
կյանքում հնարավոր են, անհաջողության են մատնվում, ավելի քիչ են գիտակցում
իրենց դերը այդ փոփոխությունների առաջացման գործընթացում: Այս
երիտասարդները չեն կարող հանդուրժել որևէ ցանկության անմիջապես
բավարարման հապաղում, նրանք վստահ ու համոզված չեն, որ ժամանակի
ընթացքում անհրաժեշտ միջոցները կապահովվեն, կամ որ նրանց կարիքները և
պահանջմունքները վերջ ի վերջո կբավարարվեն: Նրանք իրենց անզոր են զգում
փոխելու երևույթները և չեն կարող վստահորեն պատկերացնել իրենց ապագան: Այս
երիտասարդների տիպիկ արտահայտություններն են չՙ գիտեմ՚,ՙհանձնվում եմ՚,
ՙդադարում եմ, հեռանում եմ՚, որոնցից յուրաքանչյուրը արտահայտում են
հուսահատություն:
Ավելին, անկախանալու անհաջող փորձերը զարգացման վաղ փուլերում ազդում են
երիտասարդների կայուն և դրական զարգացման հնարավորության վրա:
Երիտասարդները, որոնց զարգացումը դրական միտում չի ունեցել վաղ շրջանում,
ցուցաբերում են ամոթի և ինքնակասկածի զգացումներ, մեղքի խորը զգացում,
ինքնաքննադատություն, ինքնարժևորման չնչին ընկալումներ, չափից դուրս ռիգիդ
ակնկալիքներ իրենց իսկ վարքի համար, և շրջապատի սպասումներին ոչ ադեկվատ
լինելու զգացում` կապված հմտությունների պակասի հետ, ինչը ծնում է
ապարդյունության և ոչ ունակ լինելու զգացում:
Երիտասարդները այս ամենի հետևանքները կարող են քողարկել կոմպենսացիայի
միջոցով, ինչի արդյունքում նրանց մոտ ձևավորվում են եսասիրական դրսևորվումներ
և անիրական ինքնաշողոքորթություն, ինչը վերաբերում է իրենց սեփական
պոտենցյալ հնարավորություններին և իրենց ապագայի նկատմամբ մեծ
ակնկալիքներին: Նրանք նաև կարող են հանձնվել և ցուցաբերել պ ՙ արտվածի՚
վարքագիծ, կամ նույնիսկ անհաջողությամբ հաղթահարել ինքնուրույն ես-ի
զարգացման դժվարությունները: Այս երիտասարդների մոտ չկա անգամ մոտիվացիա
իրենց ապագային ուղղված որևէ գործողություն կատարելու և փորձելու ինչ-որ
գործողություն ծավալելու:
Նույնականացման գործընթացի անհաջող փորձերը կարող են ազդել Էրիքսոնի
առաջադրած մյուս փուլերում կատարվող գործընթացների զարգացման վրա`
սեռական մտերմության զարգացում: Ըստ Էրիքսոնի` սեռական
փոխհարաբերություններում անկաշկանդ լինելու համար անհատը պետք է լինի
բավականին զարգացած սեփական ես-ի առումով:
Հուզական և սեռական մտերմության փորձը կարող է լինել անձի համար բավականին
ազդեցիկ առանց ուժեղ նույնականացման: Էրիքսոնն առաջարկում է, որ
նույանականացման զարգացման ընթացքում երիտասարդները խուսափում են նման
կապերից/մտերմությունից` վախենալով ՙկորցնել իրենք իրենց մյուս անձի մեջ՚: Այս
պաթոլոգիան ենթադրում է, որ անձն արդեն հասուն տարիքում առանց նույնացման
կայուն զգացման խուսափում է բոլոր մտերմիկ փոխհարաբերություններից`
պահպանելով անձնական իզոլյացիայի վիճակը, կամ կախված է այլ մարդկանցից`
պարզելու համար իրենց էությունը/դերը:
Middle adolescent-ի վերջին շրջաններում շատ երիտասարդների մոտ արդեն
զարգացած է ինչ-որ չափով սեփական ես-ի կանցեպցիան, որը ենթադրում է այնպիսի
կառուցվածք և կայունություն, ինչը թույլ է տալիս ծավալել նոր գործունեություն,
ինչպիսին է աշխատանքի ընդունվելը, ուսումը շարունակելը կամ ընտանիք
ստեղծելը: Աշխարհում գործառնելու նրանց ունակությունը/հնարավորությունը
գնալով բարելավվում է, քանի որ նրանք հասունանում են և նրանց նույնացումը ավելի
է կայունանում:

Պրակտիկ կիրառում
Application
Adolescent-ի մեծամասնությունը, ովքեր երեխաների պաշտպանությամբ զբաղվող
կազմակերպությունների ծառայություն են ստացել, երբևէ արժանացել են կոպիտ
վերաբերմունքի կամ մեծացել եմ դիսֆունկցիոնալ ընտանիքներում: adolescent-ի
շրջանում կոպիտ վերաբերմունքի հետևանքները երերեխայի զարգացման վրա
կարող են էականորեն, սակայն ամենատարբեր աստիճանով ազդել` կախված
բազմապիսի գործոններից:

Երեխայի տարիքը, երբ կոպիտ վերաբերմունք սկսեց ցուցաբերվել

Երեխայի կյանքի որքան վաղ շրջանում է ցուցաբերվում կոպիտ վերաբերմունքը,
այնքան մեծանում է հավանականությունը, որ նրա զարգացման խնդիրներն ավելի
խորը կլինեն: Վաղ շրջանում դրսևորված կոպիտ վերաբերմունքի հետևանքները
հետագա զարգացման վրա թողնում են իրենց խիստ բացասական ազդեցությունը,
մասնավորապես եթե ճիշտ, տեղին ու ժամանակին միջամտությունը չի ապահովվել:
Վաղ տարիքի խնդիրների հաղթահարման անհաջող փորձերը էլ ավելի բարդացնում
են հետագայում առաջացող հնարավոր խնդիրների դրական հաղթահարումը:
Նորմալ սթրեսներն ու դժվարությունները, որոնց բախվում է երեխան at adolescence,
կարող են լինել ճնշող և անհաղթահարելի, եթե երիտասարդը չի հմտացել
նախկինում նմանատիպ խնդիրների կամ ճգնաժամային իրավիճակների
հաղթահարման մեջ:

Կոպիտ վերաբերմունքի հաճախականությունը

Ընդհանուր առմամբ, որքան հաճախակի է երեխան արժանանում կոպիտ
վերաբերմունքի, այնքան ավելի խորը կլինեն վնասի հետևանքները: երեխան, ում
նկատմամբ պարբերաբար կոպիտ վերաբերմունք է ցուցաբերվել, առավել
հավանական է, կունենա ավելի շատ պրոբլեմներ` զարգացման հետ կապված, քան
այն երեխան, ում հանդեպ նման վերաբերմունքը եզակի դեպքերում է նկատվել, ով,
այլ կերպ ասած, ընդհանուր առմամբ ապահովվել է նորմալ խնամքով:

Կոպիտ վերաբերմունքի աստիճանը

Որքան դաժան, խիստ, ցավ պատճառող և նսեմացուցիչ վերաբերմունք է
ցուցաբերվում երեխային,այնքան ավելի խորն ու բազմաբովանդակ են զարգացման
հետ կապված խնդիրները:

Կոպիտ վերաբերմունք ցուցաբերող չափահասի և երեխայի

փոխհարաբերությունների էությունը
Ծնողների կողմից ցուցաբերվող կոպիտ վերաբերմունքը շատ տրավմատիկ է և մեծ է
հավանականությունը, որ երեխայի համար նման վերաբերմունքը կլինի լուրջ,
տևական հիմնախնդիրների առաջացման պատճառ: Անծանոթների կողմից կոպիտ
վերաբերմունքը նույնպես տրավմատիկ է: Այնուամենայնիվ, հոգատար ու
խորհրդատու ծնողները կարող են օգնել երեխային հաղթահարել կոպիտ
վերաբերմունքի արդյունք դարձած տրավման, որն իրականացվել է տվյալ
ընտանիքից դուրս որևէ անձի կողմից: Ծնողների կողմից նման օգնությունը կարող է
նվազեցնել երեխայի զարգացմանը խոչընդոտող լուրջ, անցանկալի հետևանքները:

Constitutional factors of the child

Երեխայի սահմանադրական գործոնները
Որոշ երեխաներ ի ծնե բավականին ճկուն են, մյուսները` ավելի զգայուն ու խոցելի:
Սակայն սա չի նշանակում, որ ճկունությամբ օժտված երեխաները խոցելի չեն և չեն
զգում կոպիտ վերաբերմունքի հետևանքները: Այնուամենայնիվ, ենթադրվում է, որ
միևնույն աստիճանի կոպիտ վերաբերմունքը տարբեր երեխաների վրա տարբեր
չափով է ազդեցություն թողնում:

Կոպիտ վերաբերմունքն ընտանիքի համատեքստում

Կոպիտ վերաբերմունքն ի ՙ րավիճակային է՚, երբ այն իրականացվում է ընդհանուր
առմամբ ֆուկցիոնալ ընտանիքներում որոշ սթրեսների միջոցով: Իրավիճակային
կոպիտ վերաբերմունքը, երբ ապահովվում է երեխայի համար ադեկվատ, նորմալ
խնամք, որպես կանոն, այնքան էլ տրավմատիկ չէ, քան այն դեպքերում, երբ
պարբերաբար, քրոնիկ նման վերաբերմունք է ցուցաբերվում երեխային
դիսֆունկցիոնալ ընտանիքներում: Ընտանիքի անդամների միջև քայքայված
ինտերակցիաները ստեղծում են երեխայի զարգացման համար լուրջ
հիմնախնդիրներ:
Ժամանակ առ ժամանակ երեխայի պաշտպանությամբ զբաղվող աշխատողները
հանդիպում են երիտասարդների, ովքեր կոպիտ վերաբերմունքի են արժանացել
adolescence-ի սկզբնական շրջանում: Adolescence-ի հետ կապված նորմալ սթրեսները
կարող են ճգնաժամային իրավիճակներ ստեղծել առհասարակ նույնիսկ այն
ընտանիքների համար, որոնք, ըստ էության, ունակ են համապատասխանորեն
ղեկավարելու դրանք: adolescents-ի համառությունը, անկախանալու ձգտումը,
քննադատական և դատապարտող աթիթյուդները ծնողների հանդեպ և
սեռականության արտահայտումները կարող են բարդություններ առաջացնել ու
բավականին ազդեցիկ լինել որոշ ծնողների համար: Ավելին, ընտանիքի կազմի
փոփոխությունները, ինչպես նաև ընտանիքի կառուցվածքի փոփոխությունները
ամուսնալուծությունից հետո, ծնողներից մեկի նորից ամուսնանալու, ծնողներից մեկի
մահվան և այլ դեպքերում, կարող են փոփոխություններ ներմուծել ընտանեկան
դինամիկայում` առաջացնելով ծնողների կողմից adolescent-ի վարքագծի վրա չափից
դուրս արձագանք:
Երիտասարդները, ովքեր կոպիտ վերաբերմունքի են ենթարկվել adolescence-ի
սկզբնական շրջանում, ըստ էության, ցուցաբերում է զարգացման շատ տարբեր
հետևանքներ, քան այն երեխաները, ովքեր ենթարկվել են կոպիտ վերաբերմունքի
իրենց ողջ կյանքի ընթացքում: Նրանք հաճախ ավելի ՙառողջ՚ են և ավելի հեշտորեն են
ընդունում կարճաժամկետ ծառայությունները և ճգնաժամին միջամտությունը:
Այնուամենայնիվ, նրանց վարքն առաջին հայացքից կարող է թվա դիսֆունկցիոնալ,
քան այն երեխաների վարքը, ովքեր քրոնիկ ենթարկվել են կոպիտ
վերաբերմունքի:Այդ իսկ պատճառով առանցքային նշանակություն ունի այն, որ
դեպքի հետ աշխատողը երեխայի զարգացման մակարդակի մանրամասն ու հստակ
գնահատում կատարի մինչ միջամտության պլանի կազմելը: Որոշ adolescent-ների
համար խնդրահարույց կամ շեղվող վարքը ադապտացիոն պատասխան է` ուղղված
դիսֆունկցիոնալ ընտանեկան իրավիճակներից պաշտպանվելուն:
Եվ տղաների, և աղջիկների նշանակալի տոկոսը, ովքեր դարձել են գործալիքներ
(դպրոցից) կամ ում մոտ ձևավորվել է համառ, անգամ շեղվող/հանցագործ վարք,
արձագանքում են սեռական բռնությանը: Այս է պատճառը, որ սեռական բռնության
առկայությունը պետք է միշտ դիտարկել և մանրակրկիտ գնահատել յուրաքանչյուր
adolescent դեպքում: Դպրոց չհաճախելը և շեղվող վարքը, միավորված դեպրեսիայով,
ընդհանուր արձագանքներ են ընտանիքում սեռական բռնության: Կարևորվում է
դիտարկել ներառվածության աստիճանը adolescent-ի քրոնիկ կոպիտ վերաբերմունքի
դրսևորման մեջ, մինչդեռ շատ adolescent-ներ, երեխաների պաշտպանության
կազմակերպություններում աջակցություն չստացած, ըստ էության, ունեն բռնության և
անտեսման երկար պատմություն: Կոպիտ վերաբերմունքը պոտենցյալ ազդեցություն
է թողնում, համաձայն Էրիքսոնի տիպաբանության, երեխայի զարգացման հաջորդ
փուլերի վրա: Մանկիկության շրջանում կոպիտ վերաբերմունքը ծնում է
անպաշտպան կապվածություն, ինչն, իր հերթին, ազդում է ֆունդամենտալ
վստահության ձևավորման վրա; մկանային զարգացման ժամանակ կոպիտ
վերաբերմունքը կարող է ազդել ինքնավերահսկողության զարգացման վրա ու կարող
է ծնել ամոթի ու կասկածի խորը զգացում; նախադպրոցական տարիքում կոպիտ
վերաբերմունքն ազդում է երեխայի նախաձեռնողականության վրա և առաջացնում է
մեղքի զգացում; և, վերջապես, դպրոցահասակ երեխաները, ովքեր կոպիտ
վերաբերմունքի են ենթարկվել, ունեն թերարժեքության խորը զգացում և անկարող են
ամբողջացնել իրենց սովորական հմտություններն ու կարողությունները:
Նույնականացման խառնաշփոթը adolescence-ի ընթացքում և դրա հետ ուղեկցվող
ճանաչողական, էմոցիոնալ և սոցիալական հիմնախնդիրները կարող են դիտարկվել
որպես երեխայի նկատմամբ կոպիտ վերաբերմունքի ամենալուրջ ու
երկարաժամկետ հետևանքներից մեկը:

VII. Երեխայի պաշտպանության ծառայություններ զարգացման խանգարումներ

ունեցող երեխաների համար

A. Զարգացման խանգարումներ հասկացությունը

B. Միֆեր և թյուրիմացություններ զարգացման խանգարումների վերաբերյալ

C.Սկզբնական զարգացման խանգարումներ. նույնականացում և վաղ

միջամտություն
D. Ծառայություններ զարգացման խանգարումներ ունեցող երեխաների և նրանց
ընտանիքների համար

F. ?????????????Child Welfare Services for the Catastrophically Ill Neonate

Զարգացման խանգարում հասկացությունը

Understanding Developmental Disabilities

Conceptual Framework
Գաղափարական հիմքեր

Application
Պրակտիկ կիրառում

Գաղափարական հիմնքեր

Հավանաբար, մեզնից յուրաքանչյուրն ունի զարգացման որոշակի խանգարումներ:

Հղիության և ծննդաբերության ընթացքը պտղի համար լի է պոտենցյալ
ռիսկային/վտանգավոր բարդություններով: Սա նշանակում է, որ հղիությունն ու
ծնունդը անխախտելի մեխանիզմների մակարդակում են գտնվում: Մեզնից
յուրաքանչյուրն ունի ուղեղային կաթվածի և մտավոր հապաղման որևէ նշույլ: Սա
հղիության և ծննադաբերության հետևանքն է պտղի վրա և տարբեր մարդկանց մոտ
նման խանգարումները նկատվում են տարբեր մակարդակներով:
Մեզնից շատերը առաջնորդվում են տարբեր ռազմավարություններով`
կոմպենսացնելու զարգացման թերությունները: Շատ անձանց համար, օրինակ, վատ
տեսողությամբ, օպտիկական ակնոցները կարող են ադեկվատորեն շտկել պրոբլեմը:
Սակայն ոչ միշտ պետք է դիտարկենք զարգացման պրոբլեմները որպես զարգացման
խանգարումներ: Դա պարզ է դառնում, երբ մենք խոսում ենք դիսֆունկցիոնալության
որոշակի մակարդակի մասին, ինչը ներառում է մի կողմից որոշակի սահմանններում
խանգարում և որը զուտ տհաճություն է պատճառում, և մյուս կողմից խանգարում,
որը խորքային բնույթի է և կյանքի համար պոտենցյալ բացասական ազդեցություն է
ներկայացնում: Ֆունկցիոնալ տարբերակումները առանձնացված են բնութագրելու,
թե որ մակարդակում այս խանգարումը այնքան ռիսկային և վտանգավոր կարող է
լինել, որպեսզի անվանվի ՙանկարողություն՚:
Developmental disability տերմինն առաջին անգամ կիրառվել է 1970-ականների
վերջում դաշնային կառավարության կողմից` ուղղված զարգացման աստիճանի
շրջանակները հստակեցնելու, ինչը կնպաստի համապատասխան ծառայություններ
տրամադրելուն: Նախկինում ծառայությունների մատուցումը ապահովվում էր
կատեգորիկ կերպով, այսինքն` միայն սպեցիֆիկ ախտորոշմամբ անձանց և,
ընդհանուր առմամբ, մտավոր հապաղմամբ…Կարևորագույն փոփոխությունները
հիմնական օրենքում համապատասխան պայմանների շրջանակի լայնացումն է`
ներառելով ուղեղի կաթված, էպիլեպսիա և աուտիզմ: Այնուամենայնիվ, այս
պարզաբանումը բացառում է զարգացման այլ վիճակում գտնվող անձանց, ովքեր
հավասարապես կարիք ունեն զարգացման և բուժծառայությունների: Վերջին հաշվով,
ֆուկցիոնալ պարզաբանումը փոխարինում է ավելի վաղ ժամանակաշրջանի
կատեգորիալ տարբերակումները: Ֆունկցիոնալ տարանջատումը ձևակերպում է
համապատասխանության համար չափանիշներ` հիմք ընդունելով անձանց
զարգացման մակարդակի` նրանց ադապտիվ ունակությունների վրա ազդեցության,
կամ ինքնուրույն գործառնելու կարողության ուսումնասիրությունը`
համապատասխանեցնելով դա տվյալ անձի տարիքային և սոցիալական միջավայրի
առանձնահատկություններին:
Ներոնշյալն ամփոփում է ֆունկցիոնալ պարզաբանման բաղադրիչները, որոնք
որդեգրել է դաշնային կանոնադրությունը 1978 թվ-ին: Համաձայն այս
տարբերակման` developmental disability-ին ծանր քրոնիկ վիճակ է, որը
Մտավոր կամ ֆիզիկական վնասվածքի կամ նման մի քանի վնասվածքների
ամբողջության հետևանք է,
Մինչև 22 տարեկանը տվյալ անձի վրա որոշակի ազդեցության արդյունք է
Հավանական է, կտևի բավականին երկար ժամանակ, հնարավոր է` ողջ
կյանքի ընթացքում,
Բարդացնում է հետևյալ գործողությունների իրականացումը.
Ինքնախնամք (ինքնուրույն կերակրվել և հագնվել, և հոգ տանել մեկ այլ անձի
առողջության մասին)
Ռեցեպտիվ և էքսպրեսիվ լեզու(լսել և ընկալել այն, ինչ ասվում է և ընկալվում
ուրիշների կողմից)
Ուսուցում (և առօրյա, և ֆորմալ կրթական միջավայրերում)
Շարժունություն(հաստատելու սոցիալական կապեր սոցիալական
միջավայրում` տուն, դպրոց, աշխատավայր, համայնք)
Ինքնակառավարում կամ ինքնաուղղորդում (այլ անձանց հետ
փոխհարաբերություններ հաստատելու` աշխատանքային, կրթական, գումարային և
այլ կարևոր որոշումներ կայացնելու ունակություն)
Անկախ ապրելու ունակություն(առանց խորհրդակցության անհոգ, անվտանգ
ապրելու)
Ինքնուրույնության ունակություն(աշխատել և գումար վաստակել):
Մինչ այս տարբերակումը փորձում է փաստել developmental disability-ի առաջացման
սահմանները, այնպիսի արտահայտությունների համախմբությունը, ինչպիսիք են
ՙծանր՚,ք
ՙ րոնիկ՚,ՙհավանական է՚,ՙամենայն հավանականությամբ՚, developmental disability
տալիս են որոշակի երկիմաստություն:Սակայն այդ արտահայրությունները ոչ միշտ
են բացասաբար անդրադառնում մեկնաբանությանը: Այստեղ որոշակի
երկիմաստությունը կարող է դիտարկվել որպես ինչ-որ չափով անհրաժեշտ գործոն
պրոֆեսիոնալ ախտորոշման դեպքում` լայն իմաստով կշռադատելու ֆունկցիոնալ
պարզաբանման պարագայում առաջադրված փոփոխությունները կամ դիտարկելու
ուրիշ տարբերակներ, համապատասխան ծառայություններ և աջակցություն
ցուցաբերելու` դետերմինացման նպատակով:
Այս պարզաբանման մեջ կարևորվում է age of onset-ի փոփոխական էությունը: Շատ
պարզաբանումներ փաստում են, որ disability-ն դիտարկվի որպես զարգացման, ապա
այն պետք է ակներև դառնա մինչ որոշակի տարիքը: Ընդհանուր առմամբ այդ
տարիքը համարվում է մինչ 22 տարեկանը: Դիտարկելով մարդկային կյանքը որպես
զարգացման շարունակական գործընթաց, այնուամենայնիվ, յուրաքանչյուր տարիք
ունի իր առանձնահատկությունները: 17 տարեկանում ուղեղի վնասվածքից
առաջացած էպիլեպսիան էապես չի տարբերվում միևնույն դեպքից առաջացած
էպիլեպսիայից, բայց արդեն, օրինակ, 23 տարեկան հասակում: Huntington’s Chorea-ն
կենտրոնական նյարդային համակարգի հիվանդություն է, որը սովորաբար
առաջանում է կյանքի հինգերորդ տասնամյակում. Ժառանգական հիվանդություն է:
Սա կապված չէ անհատի զարգացման հետ, այնուամենայնիվ, սրա ախտանիշներն
առաջին անգամ ի հայտ են գալիս կյանքի ուշ շրջանում:
Առ այսօր կան շատ պատճառներ` ուսումնասիրելու 18-21 տարեկան հասակը:
Չնայած զարգացումը շարունակվում է գրեթե ողջ կյանքի ընթացքում` հիմնաքարային
հասունացման փուլը մինչ 22 տարեկան հասակում ընկած ժամանակահատվածում է
սահմանափակվում:Կոգնիտիվ զարգացման հետ կապված` Պիաժեն առաջարկում է,
որ բավականին զարգացած կոգնիտիվ գործունեության անհատը հասնում է ուշ
պատանեկության շրջանում: Ուղեղի կառուցվածքային աճը ամբողջացվում է վաղ
պատանեկության ժամանակ և այլ ֆիզիկական հասունությունն ավարտվում է մինչ 22
տարեկան հասակը: Հուզական զարգացումը անհրաժեշտ է անձնային
նույնականացման հասնելու համար և ադեկվատ ու ունակ ես-ի զգացում ունենալու
համար, ինչը անկյունաքարային գործոն է հասուն մարդու գործունեության համար,
որը ձևավորվում է միննչև 22 տարեկանը` չնայած ողջ կյանքի ընթացքում կարող են
տեղի ունենալ որոշակի փոփոխություններ, և արդեն այդ հասակում շատ անհատներ
սոցիալապես հասունանում են, ինչը թույլ է տալիս նրանց ընդունել և պահպանել
հասարակության ֆունկցիոնալ անդամի սոցիալական դերը:
Կյանքի առաջին 2 տասնամյակների ընթացքում կոնցենտրացված զարգացումը, դրա
հասունացման գագաթնակետը և խանգարումների պոտենցյալ դեստրուկտիվ
ազդեցությունը այդ ժամանակաշրջանում կարող է որոշակի պարագայում
արդարացնել 18-22 տարեկան հասակը: Այդ իսկ պատճառով մենք կկիրառենք այս
լայն պարզաբանումը` կապված զարգացման սահմանափակումների և երեխայի
պաշտպանության հետ, մեր քննարկման մեջ:
developmental disability, ըստ էության, ֆիզիկական, կոգնիտիվ կամ հուզական վիճակի
խանգարում է, ինչը երեխայի աճի և զարգացման համար պոտենցյալ խոչընդոտ է:
Եթե disorder-ը developmental disability է, ապա այն պետք է նկատվի և ազդեցությունը
ցուցաբերի մինչև երեխայի 22 ամյակը:
Այն վիճակներն ու խանգարումները, որոնք կարող են ընդգրկվել developmental
disability կատեգորիայում, ենթադրում են մտավոր հապաղում, ուղեղային կաթված,
էպիլեպսիա, աուտիզմ, learning disabilities, խոսքային և լեզվային խանգարումներ,
ողնաշարի ճեղք, լսողության կորուստ և խլություն, տեսողական խանգարումներ և
կուրություն, օրթոպեդիկ խանգարումներ և զարգացման արատ: Այս նշված
developmental disability-ները առավել հաճախ են նկատվում երեխայի
պաշտպանության ծառայություն ստացող երեխաների շրջանում: Մի շարք այլ
developmental disability-ներ, որոնք համեմատաբար ավելի հազվադեպ են հանդիպում,
չեն դիտարկվում այստեղ:
Application
Պրակտիկ կիրառում

Ժամանակ առ ժամանակ հնարավոր է բացահայտել developmental disability-ի

պատճառ հադիսացող սպեցիֆիկ գործոնները: Օրինակ` Դաունի Սինդրոմով
երեխաները ունեն բացահայտելի և ընդհանուր խանգարող քրոմոսոմ: Էպիլեպսիան և
ուղեղի կաթվածը կարող են առաջանալ ուղեղի որևէ վնասվածքից: Այնուամենայնիվ,
շատ developmental disability-ների առաջացման պատճառները չեն կարող
դետերմինացվել լիարժեք հստակությամբ/լիարժեքությամբ, այնուամենայնիվ,
developmental disability առկայության դեպքում դրա առաջացման որոշ գործոններ
կարող են հարաբերականորեն հաստատվել: Այդ գործոնները կարող են պատճառ
դառնալ disability-ի կամ դրանք կարող են նպաստել կամ խթանել այնպիսի
գործընթացների զարգացմանը, որոնք վերջիվերջո հանգեցնում են disability-ի:
Ներոնշյալը բացատրում է այդ խթանող գործընթացներից մի քանիսը:

Գենետիկական ժառանգություն
Մեր գեները պատճենն են մեր զարգացման համար: Այս գենետիկ պլանները
փոխանցվել են մեր ծնողների վերարտադրողական բջիջներից և առկա են մեր
մարմնի յուրաքանչյուր բջջում: disability-ները, որոնք ժառանգականության արդյունք
են, սովորաբար լինում են երեք տիպի` գենի ժառանգություն, քրոմոսոմային
անոմալիա և ինքնաբուխ մուտացիա: Այնպիսի վիճակները, ինչպիսիք են Ֆելինգի
հիվանդությունը և Թեյ-Սաքսի հիվանդությունը, գենային ժառանգության արդյունք
են, որոնք թելադրում են զարգացման սահմանափակ կարողությունները: Այնպիսի
վիճակները, ինչպիսիք են Դաունի, Կլայնֆելտերի սինդրոմները, արդյունք են
վերարտադրողական բջիջների բաժանման, որոնք ծնում են քրոմոսոմային
անոմալիաներ:
Շատ գենետիկ անոմալիաներ կանխատեսում են էմբրիոնալ կենսունակությունը.
Հղիությունը հաճախ ավարտվում է անհաջողությամբ:
Գենետիկ գործոնին նպաստումը խանգարմանը, այնուամենայնիվ, ոչ միշտ է
պարզորեն հասկացվում: Որոշ վիճակներ, ենթադրվում է, առաջացել են գենետիկ
նախատրամադրվածությունից: Եթե անձինք որոշակի գենետիկ պատկերով
ենթարկվում են որոշակի արտաքին ազդեցության` վարակ, միջավայրի թունավոր
նյութեր, այլ հիվանդություն կամ տրավմա, ապա ավելի հավանական է, որ նրանց
մոտ կձևավորվեն որոշակի սահմանափակումեր: Արտաքին նման ազդեցության
բացակայության դեպքում, այնուամենայնիվ, գենետիկորեն նախատրամադրված
անձի մոտ չեն ձևավորվի նման սահմանափակուներ: Ավելին, անձինք, ովքեր չունեն
գենետիկ նախատրամադրվածություն, չեն հայտնվի նման իրավիճակում, եթե անգամ
ենթարկվեն որոշակի ազդեցության:

Տրավմա
Տրավմատիկ վնասը երեխային խոսքային վիրավորանքների կամ ֆիզիկական
բռնության միջոցով կարող են ծանր խանգարումների պատճառ դառնալ: Սա
մասնավորապես վտանգավոր է, երբ ազդեցության կենտրոնում է ուղեղը կամ
կենտրոնական նյարդային համակարգը: Ուղեղի այն շրջանը, որը վնասված է,
դետերմինացնում է արդյունքում առաջացած էությունն ու բովանդակությունը:
Ճանապարհատրանսպորտային պատահարները և կոշտ մակերեսի վրա ընկնելը,
ինչպիսին է, օրինակ, բետոնը, հիմնական պատճառներն են երեխայի գլխի
վնասվածքի: Մանկական բռնությունը հաճախ պատճառ է գլխի և ԿՆՀ-ի վնասվածքի:
Մտավոր հապաղումը, ուղեղի կաթվածը և էպիլեպսիան երեխայի բռնության որոշ
հնարավոր հետևանքներն են:

Թունավոր նյութերի ազդեցությունը

Թունաքիմիկատների և այլ թունավոր նյութերի կլանելը հղի կնոջ կողմից կարող են
լրջորեն խոչընդոտել էմբրիոնի նորմալ աճն ու զարգացումը: Ալկոհոլը, ծխախոտը,
որոշ դեղամիջոցները, թմրանյութերը և սուր հոտերը, օրինակ, ներկի, սոսինձի,
թունավոր նյութեր են, որոնք կարող են վնաս պատճառել պտղին: Ռադիացիան,
օրինակ` ռենտգենյան ճառագայթները, նույնպես այս կատեգորիային են
պատկանում: Նաև երեխաների կողմից թունավոր նյութերի կլանումը նույնպես
կարող է հանգեցնել զարգացման սահմանափակումների:
Էմբրիոնալ ալկոհոլային ախտանիշը հիմնական խանգարումն է նորածնի, ում մայրը
հղիության ընթացքում մեծ քանակությամբ ալկոհոլ է օգտագործել: Ալկոհոլը
քայքայում է ԿՆՀ-ի և ուղեղի բջիջները վաղ էմբրիոնալ զարգացման շրջանում, ինչի
արդյունքում դիտվում է ուղեղի թերզարգացում: Էմբրիոնալ ալկոհոլային ախտանիշը
ներառում է և նախածննդյան և հետծննդյան աճի որոշակի չափով բացակայություն,
մտավոր հապաղում, միկրոցեֆալիա, վարքային շեղումներ և շարժողական
վերահսկողության պրոբլեմներ: Էմբրիոնալ ալկոհոլային հետևանքները խախտման
ոչ այդքան լուրջ ձևեր են, որոնք կարող են հանդիպել այն դեպքերում, երբ հղիության
ընթացքում պակաս քանակությամբ է օգտագործվել ալկոհոլ:
Հղիության ընթացքում էմբրիոնի զարգացման վրա դեստրուկտիվ ազդեցություն
կարող են թողնել կոկայինն ու այլ թմրանյութեր: Օրինակ` աճի հապաղումը, ինչպես
նաև նյարդային պրոբլեմները ասոցացվում են հղիության ընթացքում թմրանյութերի
օգտագործման հետ:

Մայրական տարիքն ու առողջական վիճակը

Զարգացման սահմանափակումների պարագայում մեծագույն ռիսկը կարող է
ասոցացվել մոր տարիքի հետ` 15 ցածր և 35 բարձր: Հղիության ընթացքում մոր թույլ
առողջական վիճակը նույնպես վերաբերում է պտղի որոշակի խանգարումներին:
Քրոնիկ հիվանդությունները, ինչպես, օրինակ, շաքարային դիաբետը, արյան բարձր
ճնշումը, ծանր անիմիան, ի ծնե սիրտ-անոթային հիվանդությունները, կարող են
բացասաբար ազդել էմբրիոնի զարգացման վրա, սակայն ոչ բարենպաստ
ազդեցությունների հավանականությունը նվազում է, եթե կինը հղիության ընթացքում
պարբերաբար վերահսկվում է: Մոր ճարպակալումը նույնպես կարող է հանգեցնել
խանգարումների: Սակայն հակառակը` հղիությունից առաջ և հղիության ընթացքում
մոր ոչ բավարար սնունդը, նույնպես առաջացնում է նորածնի մոտ որոշակի
խանգարումների ռիսկ:

Վաղաժամ ծննդաբերություն
Ոչ պտուղը, ոչ մայրը պատրաստ չեն ծնունդին, և առհասարակ պտուղն ամբողջապես
չի զարգացել` մուտք գործելու հետծննդյան միջավայր: Այս գործոնները բարձրացնում
են խանգարումների առաջացման հավանականությունը: Կծկումները, որոնք հրում են
դեռ չձևավորված երեխային դեպի չլայնացած արգանդի վզիկը, կարող են պատճառ
դառնալ ԿՆՀ-ի որոշակի խանգարումների: Նորածնի թոքերը հնարավոր է դեռ
բավականին ձևավորված չլինեն նորմալ շնչելու համար:

Վարակիչ և բակտերիալ ինֆեկցիաներ

Կարմրուկը տարածված և հարաբերականորեն մեղմ վարակիչ հիվանդություն է:
Ախտանիշներն ընդհանուր առմամբ տևում են մի քանի օր: Եթե հղի կինը ձեռք է
բերում այս հիվանդությունը, ապա դա ռիսկային գործոն է պտղի համար,
մասնավորապես հղիության առաջին եռամսյակում, երբ պտղի ուղեղն ու կենսական
կարևորություն ունեցող օրգանները ձևավորվում և զարգանում են: Կարմրուկը կարող
է պատճառ դառնալ կուրության, խլության, ի ծնե սրտի արատների և մտավոր
հապաղման: Այն երեխաների մեծ թիվը, ովքեր կույր են և խուլ, մոր հղիության
ընթացքում ենթարկվել են կարմրուկի ազդեցության: Իմունային թերապիան
հնարավորություն է ընձեռում չեզոքացնել կարմրուկի նման ազդեցությունները:
Թերևս դեռ ծնվում են երեխաներ, ում մայրերը նման թերապիայի չեն ենթարկվել:
Մի շարք վեներական հիվանդություններ ասոցացվում են զարգացման
խանգարումների հետ: Սիֆիլիսը, բակտերիալ հիվանդությունները քայքայում են
ուղեղի և ԿՆՀ-ի հյուսվածքները ուշ փուլերում: Դրա համար սովորաբար
պատասխանատու է հակամանրէային թերապիան; այնուամենայնիվ եթե այդ
ինֆեկցիան մնա չբացահայտված և չվերահսկված մոր մոտ, դա ռիսկ է ներկայացնում
պտղի ուղեղի զարգացման համար: Հոնորեան նույնպես վարակ է, որը հանգեցնում է
նորածնի կուրությանը: Հակամանրէների կիրառումը երեխայի աչքերին անմիջապես
ծնվելուց հետո հոնորեայի դեմ պայքարի միջոց է: Չնայած վերոնշյալի` վերջին
տարիներին թե սիֆիլիսի, թե հոնորեայ ազդեցությունը դարձել են ավելի կայուն
հակամանրէային թերապիայի նկատմամբ:
Հերպես վարակի տարբեր տեսակները մադու համար նույնպես հիմնական
վարակներից են: Chicken pox-ի և shigles-ի առաջացման պատճառ է հերպես
վարակը: Այս վարակի մեկ այլ տեսակը հերպես simplex I-ն է, որի հիմնական
պատճառն է բերանի շրջանում վերքերի առաջացումը: Հերպեսի արդյունքում կարող
են առաջանալ վեներական հիվանդություններ. Խոսքը վերաբերում է հերպես simplex
II-ի մասին: Այս հիվանդությունը, ըստ էության, պատճառ է դառնում պարբերաբար
առաջացող ցավոտ վերքերի սեռական օրգանների, անուսի ներսի և դրսի շրջանում:
Եթե ակտիվ վերքերը առկա են սեռական օրգանների շրջանում ծննդաբերության
ժամանակ, ապա վարակը կարող է փոխանցվել մորից երեխային: Նման խնդիրներից
խուսափելու համար իրականացվում է կիսարյան հատումով:
Մենինգիտը, էնցեֆալիտը և այլ վարակիչ հիվանդությունները կարող են ազդել ԿՆՀ-ի
վրա և դրանց հետևանքը ուղեղի խանգարումն է: Չափազանց բարձր ջերմությունը
ասոցացվում է սուր վարակների հետ, ինչը նույնպես որոշ դեպքերում հանգեցվում է
ուղեղի խանգարման: Մարդու իմունայի անբավարարության վիրուսը(ՄԻԱՎ)
նույնպես կարող է փոխանցվել մորից երեխային:

Սնունդ
Մի շարք հետազոտություններ ցույց են տալիս թերի սնունդի բացասական
ազդեցությունները երեխաների աճի և զարգացման վրա: Նախածննդյան շրջանը և
կյանքի առաջին երկու տարիները բնութագրվում են ուղեղի և ԿՆՀ-ի արագորեն
զարգացմամբ: Այս շրջանում նորմալ սնունդը անհրաժեշտ է երեխայի առողջ
զարգացման համար: Մոր թերսնուցումը հղիության ընթացքում և նորածնի
թերսնուցումը կարող են խոչընդոտել երեխայի առողջության զարգացմանը:
Թերսնուցումը հնարավոր է իր բացասական ներդրումն ունենա երեխայի մտավոր
հապաղման պարագայում:

Վերոնշյալ գործոնների ազդեցության ամփոփում

Էմբրիոնի կամ նորածնի ենթարկվելը պրենատալ, պերինատալ և պոստնատալ

վնասակար գործոններին միշտ չէ հանգեցնում որոշակի խանգարումների: Որոշակի
նյութերի մեծ քանակության կիրառումը առաջացնում է մեծ ռիսկ; գենետիկ
նախատրամադրվածությունը մոր և պտղի; էմբրիոնի կամ նորածնի տարիքը, երբ
ենթարկվում է նման ազդեցության(որոշակի գործոններ հավանական է
խնդրահարույց կլինեն հղիության առաջին եռամսյակում, երբ պտղի կենսական
կարևորություն ունեցող օրգան-համակարգերը զարգացման գործընթացում են; մյուս
կողմից փոքրիկ երեխաները ավելի հեշտ կվերականգնեն լուրջ նյարդային տրավման,
քան ավելի մեծերը): Վերոնշյալը կարող է ամփոփվել, այնուամենայնիվ, հետևյալով.
նորածինը, որը ենթարկվել է նման խթանիչ գործոնների ազդեցությանը, ռիսկային է
զարգացման խանգարումների պարագայում, քան այն երեխաները, ովքեր քիչ են
ենթարկվել նման ազդեցության:
Ղանգարումների նպաստող շատ գործոններից հնարավոր է խուսափել կամ դրանք
կանխարգելել համապատասխան գիտելիքների ամբողջության, պրոֆիլակտիկայի
միջոցով:

Երեխաների բռնություն և անտեսում, զարգացման սահմանափակումներ. Լրացուցիչ

փոխհարաբերություններ

Կան նշանակալի փաստարկներ խոսելու երեխաների բռնության և անտեսման ու

զարգացման սահմանափակումների միջև էական փոխադարձ կապի մասին: Շատ
գործոններ, որոնք ընդհանուր են բռնության և անտեսման պարագայում, ընդհանուր
առմամբ համեմատելի են զարգացման սահմանափակումների հետ. Ոչ լիարժեք
սնունդը, պարբերական և ադեկվատ բժշկական խնամքը` ներառյալ ոչ լիարժեք
պրենատալ խնամքը, անառողջ և հակասանիտարական միջավայր, ինչը ենթադրում է
վնասակար և թունավոր նյութերի բացասական ազդեցությանը ենթարկվելու ռիսկ,
թմրանյութերի և ալկոհոլի կիրառում մեծ քանակությամբ, երեխայի նկատմամբ
մակերեսային վերահսկում, ինչը առաջացնում է ռիսկի մեծ հավանականություն և
ստիմուլյացիայի պակաս: Այս պարագայում զարգացման սահմանափակումները և
պատճառ են, և արդյունք երեխայի նկատմամբ բռնության և անտեսման:
Շատ հետազոտություններ վկայակոչում են ֆիզիկական բռնության և զարգացման
սահմանափակումների կամ հապաղման փոխադարձ կապի մասին: Երեխաների
ֆիզիկական բռնությանն ուղղված հետազոտությունները փաստում են նշանակալի
շարժողական սահմանափակումների` ներառյալ ԿՆՀ-ի վնասվածքները, ֆիզիկական
արատների , աճի և մտավոր հապաղման և լուրջ խոսքային պրոբլեմների
առկայություն: Կոգնիտիվ և լեզվական թերզարգացվածությունը նույնպես դիտվում է
բռնության ենթարկված երեխայի մոտ [National Research Council 1993]: Մարտինը
[1972] ուսումնասիրել է բռնության ենթարկված 42 երեխաներ մոտավորապես երեք
տարվա ընթացքում և բացահայտել է
Ուսումնասիրված խմբի 43% մոտ դիտարկվել է նյարդաբանական շեղումներ:
Մարտինը եզրակացրել է, որ ու ՙ ղեղի չվերականգնվող վնասվածքի պատճառն է
երեխայի նկատմամբ հաճախակի կիրառվող բռնությունը՚
Ուսւոմնասիրված խմբի 33% դիտվում էր հապաղում. IQ 80ից ցածր էր:
Մարտինը նշում է. ՙԱկներև է, որ այստեղ անխզելի կապ կա ԿՆՀ խանգարման և
մնացորդային հապաղման միջև՚
Բռնության ենթարկված երեխաների ստվար զանգվածը ցուցադրել է ՙխոսքային
և լեզվային ունակությունների նվազագույն մակարդակ կամ առհասարակ դրա
բացակայություն՚: Մարտինը նշում է, որ լեզվական խանգարումներով երեխաների
75% ունեին IQ նորմալ մակարդակ: Սա կարող է կապված լինել խոսքային պաշարի
ստացման և մեկ լեզվի կիրառման հետ
Միջավայրային գործոնները, որոնք հատուկ են անտեսման իրավիճակներում,
ենթադրվում է, որ կարող են նպաստել զարգացման պրոբլեմների առաջացմանը:
Մարտինը վկայակոչում է Harlow-ի և Spitz-ի, Provence-ի և Lipton-ի
աշխատությունները, որոնցու նշվում է, որ միջավայրային դեպրիվացիան կարող է
հապաղման պատճառ դառնալ: Մարտինը նաև շեշտադրում է ոչ լիարժեք սննդի դերը
զարգացման հապաղման պարագայում: Chase-ն ու Martin-ը իրենց վախ
հետազոտություններում[1970] եզրակացնում են, որ անընդհատ հապաղումը կարող է
արդյունք լինել ոչ լիարժեք սնուցման կյանքի առաջին տարում: Helfer, McKinney և
Kempe[1976] ՙՓոքր երեխաների, ովքեր ենթարկվել են բռնության և անտեսման,
դիտարկման արդյունքում բացահայտվեց, որ բռնության և անտեսման արդյունք է
իրենց զարգացման հապաղումը՚: Նրանք առանձնացրել են զարգացման պրոբլեմների
տարբեր տիպեր բռնության և անտեսման ենթարկված երեխաների շրջանում`
ներառյալ բարդություններ սնվելու մեջ; հապաղում շարժողական զարգացման մեջ`
թերզարգացած մկանային համակարգ, սոցիալական զարգացման և սոցիալական
պատասխանատվության հապաղում; ապատիա իրերի և մարդկանց նկատմամբ,
խոսքային հապաղում և ծնողների հանդեպ ռեակցիայի բացակայություն: Դպրոցում
պրոբլեմներ, ինչպիսիք են ցածր առաջադիմությունը, բավականին լավ բացահայտում
է ֆիզիկական բռնության և անտեսման ենթարկված երեխաների ուսումնասիրումը
[National Research Council 1993]:
Զարգացման սահմանափակումներով երեխան նույնպես գտնվում է բռնության և
անտեսման ենթարկվելու բարձր ռիսկի ներքո: Steele-ին [1987] վկայակոչում է երեք
կարևոր չափանիշ, որոնք ավելի համեմատելի են երեխայի բռնության հասկացության
հետ.
Ծնողի` բռնություն իրագործելու պոտենցիալը. մասնավորապես ծնողը իր
անձնային որակներով պետք է նախատրամադրվածություն ունենա բռնություն
իրագործելու
Ծնողի կողմից երեխան դիտվում է որպես մի յուրահատուկ էակ. Երեխան, ով
պահանջում է հատուկ խնամք կամ ընկալվում է որպես այլ երեխաներից տարբերվող,
գտնվում է բռնության ենթարկվելու պոտենցիալ բարձր ռիսկի ներքո. ճգնաժամը(երը),
որը ներառում է սթրեսներ և ենթադրում է անկարողություն, նպաստում է բռնություն
իրագործելուն
Սահմանափակումներով երեխաները կարող են իսկապես տարբերվել այլ
երեխաներից կամ ընկալվել որպես այդպիսին իրենց ծնողների կողմից: Նրանք
պահանջում են հատուկ խնամք և ուշադրություն, նրանք ունակ չեն արդարացնելու
ծնողների հուզական և սոցիալական առումներով: Զարգացման
սահմանափակումներով երեխաների ծնողները հաճախ ց ՙ ավում են ն
ՙ որմալ՚ երեխայի
կորստի համար՚: Զայրույթը այդ գործընթացի բաղադրիչն է և կարող է ժամանակ առ
ժամանակ արտահայտվել ծնողների կողմից երեխայի նկատմամբ բռնության միջոցով:
Ավելին, նման երեխաների մի մասի մոտ առաջանում են մի շարք հուզական և
միջավայրային սթրեսներ ընտանիքի պաճառով: Այդ իսկ պատճառով, եթե ծնողները
բռնություն իրագործելու պոտենցիալ ունեն, ապա սահմանափակումներով երեխան
միշտ գտնվում է բռնության ենթարկվելու ավելի բարձր ռիսկի տակ, քան այլ
երեխաները:
Սահմանափակումներով երեխաները կարող են նաև անտեսման սուբյեկտ լինել:
Երեխայի` խնամքի և ուշադրության բացառիկ կարիքները կարող են ստեղծել
անտեսված լինելու իրավիճակ:
Բռնության կամ անտեսման և զարգացման սահմանափակումների միջև հստակ
համեմատականը նկարագրվում է սահմանափակումներով երեխաների քանակի
միջոցով, ովքեր ծառայություններ են ստացել երեխաների պաշտպանության
համակարգում:
Ohio Department of Human Services-ի կողմից անցկացված հետազոտությունը
փաստում է, որ ընտանիքից դուրս խնամք ստացած երեխաների 20% մտավոր
հետամնաց են և զարգացման սահմանափակումներով[Institute For Child Advocacy
1987]:
Մեկ այլ հետազոտություն, որը անցկացվել է Hennepin County, Minnesota, փաստում է,
որ երեխաների պաշտպանության ծառայություն ստացած երեխաների 40% ւնեին
զարգացման պրոբլեմներ[Richardson et al. 1989]:
Բռնության և անտեսման ենթարկված երեխաների մի մասը և երեխաների նկատմամբ
կոպիտ վերաբերմունքի միջև կապը ենթադրում է համակարգված ծառայությունների
մատակարարում երեխաներին, ովքեր վերոնշյալ իրավիճակներում են: Մինչդեռ
չնայած սրան` սոցիալական ծառայություններ մատակարարող համակարգերը
շարունակում են մատուցել կատեգորիկ և առանձին ծառայություններ կոպիտ
վերաբերմունքի արժանացած և զարգացման սահմանափակումներով երեխաներին:
Շատ գործոններ են նպաստում այս պրոբլեմի զարգացմանը` ներառյալ զարգացման
սահմանափակումներով երեխաների սոցիալական ծառայություններ մատուցող
գործակալությունների և այդ երեխաների ընտանիքների միջև համակարգված
փոխհարաբերությունների պակասը[Richardson, West, Day, Stuart 1989], և շատ
տարածված է սոցիալական ծառայություններ մատակարաող համակարգերում
պրոֆեսիոնալ անձնակազմի համապատասխան գիտելիքների և հմտությունների
պակասը[Martin, Laidlow 1989; Falconer 1982]:
Երեխաներին ծառայություններ մատակարարող գործակալությունները բազմազան
են. Ունեն տարբեր նպատակներ, ֆինանսավորվում են տարբեր աղբյուրներից,
տարբեր հիմնախնդիրներ են շաոշափում, ըստ այդմ տարբեր ծրագրեր են մշակում և
իրացնում: Սակայն այս կամ այն գործակալության մասնագիտական խմբի` այլ
գործակալությունների ծառայությունների մասին անտեղյակ լինելը լուրջ
խոչընդոտներ կարող է առաջացնել զարգացման սահմանափակումներով
երեխաներին լիարժեք ծառայություններ մատակարարելու ուղղությամբ [Richardson
et al. 1989]:
Հայտնի է, որ երեխաներին ուղղված ծառայություններ մատակարարող
աշխատակիցների թրեյնինգային պատրաստվածության պակասը լուրջ խոչընդոտ է
զարգացման սահմանափակումներով երեխաներին լիարժեք ծառայություններ
մատակարարելուն: Kartz [1979] խորապես համոզված է, որ համապատասխան
գիտելիքների և հմտությունների պակասը երեխաների պաշտպանությամբ զբաղվող
աշխատողների շրջանում լուրջ խոչընդոտ է առաջացնում երեխայի վիճակը
գնահատելու և վաղ միջամտություն ապահովելու համար: Kartz-ը համոզված է, որ
այդ մասնագետները հիմնականում հասկանում են երեխայի զարգացվածության
աստիճանը, բայց բավականաչափ գիտելիքի և հմտությունների պակասը թույլ չի
տալիս հստակորեն սահմանել խանգարումը: Այդ իսկ պատճառով նրանք չեն կարող
հստակ դատողություններ կատարել խանգարման սկզբնական նշանների մասին: Իսկ
Coyne և Brown[1985-1986] նշում են, որ դեպքի հետ աշխատողների` զարգացման
սահմանափակումների վերաբերյալ սահմանափակումների պակասը խոչընդոտում է
սահմանափակումներով երեխայի որդեգրող ընտանիքում տեղավորմանը:
Երեխաների պաշտպանության դաշտը այնքան լայն է, որ ենթադրում է զարգացման,
ընտանեկենտրոն ծառայություններից մինչև կանխատեսում: Հետևապես մենք պետք է
զարգացնենք մեր համակարգի կարողությունը նույնականացնելու կոպիտ
վերաբերմունքի արժանացած երեխաների, ում նկատվում են զարգացման
սահմանափակումներ կամ ում մոտ առկա են նման ռիսկեր: Նրանց կարիքները պետք
է հստակորեն գնահատման ենթարկվեն և այդ պարագայում պետք է ապահովվեն
համակարգված և ինտեգրված ծառայությունների մատուցումը:

Կմախքի գաղափարը (Conceptual framework)

Առասպելներում անձիք, որոնք ունեցել են որոշակի անընդունակություններ
սովորաբար պատկերվել են վտանգավոր, կասկածելի:Այս վերաբերմունքը
արացոլված է էպիտետ բառում, որը ծագել է ձեռքում գլխարկ պահելուց:Աղաչելը
սահմանադրորեն ընդունվել էր անգլիական օրենքում, այն իրավունք էր
անկարողների համար:Անկարող մարդկանց մասին տարածված էր այն կարծիքը, որ
նրանք մինչև ծնվելը փոխվել էին կամփոխարինվել սատանայի կողմից Աստծո
նորմալ երեխաների հետ:Մանկաբարձուհիները, ներկա լինելով նման ծնունդներին
կամ քահանաները, որոնք օծել էին հղի կանանց, հաճախ կասկածի տակ էին
առնվում:Այս անհաջող անձիք երբեմն մահանում էին կասկածելի լինելու
համար:Անկարող երեխաների երեխայասպանությունը թույլատրվել է պատմության
ընթացքում տարբեր մշակույթների կողմից:
Այսօր գիտությունը լուսավորում է մեզ և մարդու զարգացման ընթացքում տարբեր
թերությունները չեն համարվում սատանայական: Էպիլեպսիայով հիվանդ մարդիկ
դեռ դիտվում են ինչպես օտար և նրանք համարվում են ինչ որ օտար ուժի կողմից
տիրապետվող:Մենք մոռացել ենք արմատները այն բառերի, որոնք օգտագործում ենք
պիտակավորելու և նկարագրելու համար որոշ թերություններով անձանց:

Դիմում (Application)
Երեխայի խնամքով զբաղվող մասնագետները պետք է պարբերաբար հանդիպեն
բացասական ստերեոտիպերի անկարողություններով ընտանիքներում,
մասնագիտական խմբերում, որոնց մեջ մտնում են բժիշկները, ուսուցիչները և
սոցիալական աշխատողները և հնարավոր է նաև իրենց հետ:Նման դեպքերը կարող
են լրջորեն բախվել դեպքի վարման ընթացքում:Այս գրվածի նպատակն է օգնել
խուսափել նման իրավիճակներից:
 Հարաբերությունների զարգացման ընթացքը, որը իր մեջ պարունակում է
դժվարություններ հեշտ չէ և այն իրենից ներկայացնում է պայմանների
փոփոխություն:
Զարգացման ընթացքում անկարողությունները տարբեր և բարդ երևույթներ են և
դժվարության աստիճանը, երբ նույն խնդիրը առաջանում է տարբեր մարդկանց մոտ
տարբեր է:Երկու գործոն կարող են ազդել այդ աստիճանի վրա 1.իրավիճակի չափերը
և ուժգնությունը և 2. հնարավորությունները կոռեկտիվ, աջակցող կամ ռեաբելատիվ
օգնության:Ինչքան մեծ է իրավիճակի ուժգնությունը, այնքան մեծ է
հնարավորությունը միջամտելու երեխայի աճին և զարգացմանը:
Շատ տարբեր հավանական շեղվող իրավիճակներ ճշգրտվել են կամ թուլացվել
գիտության և տեխնոլոգիայի զարգացման շնորհիվ:Ի ծնե եղած սրտի խնդիրները
կարող են բուժվել ճշգրիտ վիրաբուժության միջոցով:Ինչպես տեխնոլոգիան
զարգանում է և գիտությունը տալիս է ժամանակին անհայտ հարցերի
պատասխանները, կարելի է կանխատեսել ասել, որ համապատասխանաբար
նվազում է անհաղթահարելի իրավիճակները և մշակվում են նոր տեխնոլոգիաներ
անլուծելի իրավիճկները հաղթահարելու համար:
Աջակցելու միջամտությունները կարող են նվազեցնել իրավիճակի
ազդեցությունները հարմարվելու գործընթացին:

Վաղ միջամտություն:
Երեխայի զարգացումը դինամիկ գործընթաց է:Գլխավորապես զարգացման
ընթացքը կախված է տվյալ մարդու գեներից:Ժառանգականությունը կանխատեսում է,
որ բազմաթիվ երեխաներ կիրականացնեն տարբեր զարգացման վարժություններ
ժամանակին և նույն ձևով, որըբնորոշ է այդ ժառանգության նույն տարիքում
իրականացրած վարքագծին:
Եթե անհատի զարգացման ժամանակաշրջանում նա յուրացնում է իրեն բնորոշ
դերերը ապա հասունության հաջորդ շարջանում նա ավելի հեշտությամբ է ըմբռնում
իրենից սպասվող սոցիալական դերերը:Երբ անհարմար իրավիճակը խանգարում է
երեխային իրեն զարգացման տարիքին բնորոշ գործունեությունների մեջ, երեխայի
զարգացումը կարող է հետաձգվել կամ նույնիսկ ընթանալ այլ
ուղղությամբ:Ֆիզիկական, սոցիալական, կոգնիտիվ զարգացումը և էմոցիոնալ
զարգացումը փոխազդում են միմյանց:
Անկարողությունների վաղ ճանաչողությունը և ժամանակին օգնող և աջակցող
միջոցառումների կազմակորպումը մեծացնում է երեխայի հնարավորությունները
ավելի առողջ զարգանալուն: Վաղ միջամտությունը հաճախ կարող է ուղղել կամ
օգնել կոմպենսացնել անհարմարությունները, խոչընդոտել բացասական գործոնների
ազդեցությանը երեխայի զարգացման վրա:Նույնիսկ այն երեխաների համար, որոնց
անկարողությունները այնքան բարդ են, վաղ միջամտությունը կարող է օգնել
խոչընդոտել իրավիճակի ավելի բարդանալուն և բարելավել շարունակվող
ադապտացիան:

Դեպք (Սելլիի հետ)

Սելլին 5 տարեկան երեխա էր` ուղեղի բարդ հիվանդությամբ:Նա եղել էր մի քանի

խնամակալ ընտանիքներում իր կեսաբանական մոր կողմից 2 տարեկան հասակում
լքվելուց հետո:Նրա վերջին ընտանիքը երկրից մեկնել էր և խնամող տների քիչ լինելու
պատճառով գործակալությունը տեղավորեց Սելլիին մանկատնում, մինչև ավելի
հարմար մնալու տեղ կհայտնաբերվեր:
Ջինը, որը 23 տարեկան էր, հանդիպեց Սելլիին մանկատնում, նա կամավորական
աշխատանք էր անում մանկատնում, միաժամանակ` սովորելով քոլեջի վերջին
կուրսում:Նրան նշանակել էին աշխատել Սելլիի հետ իր պրակտիկայի ընթացքում և
պրակտիկայից հետո նա դեռ շարունակում էր հանդիպել Սելլիի հետ շաբաթական
մի քանի անգամ:Նա Սելլիին բերում էր խաղալիքներ և գրքեր, խոսում էր նրա հետ,
կերակրում էր նրան:Մի տարուց ավել Ջինը խնդրում էր, որ որդեգրի Սելլիին : Ջինի
պրակտիկան վերջանում էր:Նա այս դեպքը պատմեց քննարկումների ժամանակ`
հույսով, որ դասախոսը կարող էր օգնել իրեն, թե ինչպես շարունակել աշխատանքը:
Խումբը քննարկեց Ջինի հասունության մակարդակը չնայած իր երիտասարդ
լինելուն, չնայած նա կլինի միակ ծնող, նրա հնարավորությունը պահելու իրեն և
երեխային, նրա պլանները, թե ինչպես պետք է լինի Սելլիի խնամքը,երբ ինքը
դպրոցում լինի և նրա կամքը գնալու փոփոխությունների իր կյանքում:Սելլիի
կարիքները նույնպես քննարկվեցին, գործակալությունը քննարկեց հիմքը, թե ինչպես
էին սերտացել Սելլի և Ջինի հարաբերությունները և ինչ պլանավորվածությամբ
նախապատրաստել Ջինին երեխային տուն բերելու:
Մեծամասամբ երեխաները որոշակի անկարողություններով ավելի են նման են և ոչ
տարբեր մյուս երեխաներին:Եվ երեխայի խնամքով զբաղվող վարժված
մասնագետները սովորաբար էֆեկտիվ են նման դեպքերի տարման ժամանակ
մատուցվող ծառայությունների ընտրման և ընթացակարգի որոշման ժամանակ:

Անձիք զարգացման թերություններով այսպիսին են`

Անձիք զարգացման թերություններով անսովոր մարդիկ են, որոնց

պահանջմունքները,ընդունակությունները, ուժը և անձնական բնավորության գծերը
տարբերվում է հնարավոր սովորական մարդու բնութագրիչներից:Փաստը, որ
բազմաթիվ անհատականություններ հնարավոր է ունենան ապրելու նման
պայմաններ չի դարձնում նրանց ավելի նման, քան անհատական
առանձնահատկությունների նմանությունը, օրինակ կարճահասակությունը,
կապույտ աչքերը կամ դրոշմանիշ հավաքելու նույն հոբին:Առասպելները
զարգացման անկարողությունների վերաբերյալ իրենց մեջ պարունակում են
բազմաթիվ ստերեոտիպային պատկերներ:Ստերեոտիպները սովորաբար
առաջանում են թերի ինֆորմացվածությունից:Ստերեոտիպեր կարող են առաջանալ
նաև իրական ինֆորմացիայի ընդհանրացումից:Բայց ճշմարիտ է նաև, որ մարդիկ
ուղեղի հիվանդություններով հնարավոր է նույնպես լինեն դանդաղամիտ:Բայց
ճշմարիտ է նաև, որ ուղեղի հիվանդություններով մարդիկ հաճախ ավելի տիպիկ
ինտելեկտուալ են, քան սովորական բնակչությունից:
Ստերեոտիպերի մի մասը, որոնք վերաբերվում են զարգացման թերություններով
երեխաներ ունեցող ընտանիքներին պնդում են հետևյալ երկու փաստը`
1.ընտանիքների մեծ մասը, որտեղ առկա են անկարողություններով երեխաներ
անբարյացակամ են վերաբերվում երեխայի հատուկ կարիքների նկատմամբ և
հաճախ երջանիկ են լինում, երբ այդ երեխաները բնակվում են հատուկ խնամք
կազմակերպող հաստատություններում:
2.անկարողություններով երեխաների ծնողները ուժեղ անձիք են, որոնք ամեն ինչ
կանեն` իրենց երեխային ապահովելու ամենալավ խնամքը, և նպատակադրված են
երեխային պահել տանը ամեն դեպքում եթե հնարավոր է:
Այս երկու տեսանկյունները հակադրություններ են:Ընտանիքները, որոնք
համապատասխանում են այս երկու բնութագրումներին գոյություն ունեն, սակայն
անկարողություններով երեխաների ընտանիքները չունեն որոշակի հստակ
բնութագրում:
Անկարողություններով երեխաներ ունեցող ընտանիքների հետ աշխատելիս, մենք
պետք է համապատասխանաբար իմանանք առկա ստերեոտիպերի մասին, որոնք
վնասակար ազդեցություն ունեն տվյալ ընտանիքների վրա:

Ուղեղի հիվանդություններ:
Ուղեղի հիվանդության աստիճանը կախված է մի խումբ գործոններից , որոնց
ազդեցությամբ վնասվել է ուղեղը:Շատ հաճախ ուղեղի հիվանդությունները լինում են
ծննդի ժամանակ և տարածված է այն կարծիքը, որ այն արդյունք է` եկած բարդ
հիվանդություններից, վնասվածքներից:Ուղեղի հիվանդություններով երեխաների
ծնվելու հավանականությունը 1 կամ 2 տոկաոսն է1000 ծնունդից:Չափերը
անկարողությունների այն անձանց համար, որոնք ունեն ուղեղի հիավանդություններ
տարբերվում է և կախված է ուղեղի վնասվածության աստիճանից:Անձիք բոլոր տիպի
ուղեղի հիվանդությամբ կարող են ունենալ ուղեղի թեթև, միջին կամ բարդ աստիճանի
վնասվածություն:Վաղ կանխանշանները ուղեղի հիվանդության տարբեր են:Միջին
վնասվածության դեպքում հվանդության առկայությունը չի կարող պարզվել մինչև
երեխան չհասնի դպրոցական տարիքի:Ընդհանրապես, որքան բարդ է իրավիճակը
այնքան ավելի վաղ հնարավոր է պարզել հիվանդության առկայությունը: Իրավիճակի
կանխանշանները և ազդեցությունները կարող են բարդանալ, եթե բժշկական
միջամտություն չիրականացվի իր ժամանակին:
Ֆիզիկական թերապիան հիմնական միջոցն է օգնելու անհատներին տվյալ
հիվանդությամբ սովորելու փոխհատուցել և ղեկավարել հասարակ ռեֆլեքսները

Ֆիզիկական խնամք և առողջություն

Բազմաթիվ ախտանիշներ կարող են դառնալ մտավոր հետամնացության և

ֆիզիկական անկարողության պատճառ, ինչը սահմանափակում է անձի
շարժունակությունը, առարկաները կառավարելու ունակությունը, ինքնօգնության
հմտությունները և ուրիշների հետ շփվելու ընդունակությունը: Ֆիզիկական խնամքը,
բժշկական թերապիան և պրոտեզավորումները կարարող են որոշ չափով
վերականգնել տվյալ անձի ֆիզիկական սահմանափակ հնարավորությունները և
զարգացնել նրա նրա ադապտիվ հմտությունները:
Յուրաքանչյուր երեխա, որն ունի մտավոր հետամնացություն պետք է սահմանված
կարգով զննվի համապատասխան մասնագետի կողմից: Ծնողները կամ
խնամատարները պետք է տեղեկացված լինեն այս հիվանդության նախանշանների
մասին, քանի որ այն անհատները, ովքեր չունեն վերբալ կումունիկացիայի
հմտություններ դժվարությամբ կարող են հաղորդել իրենց ցավի զգացման կամ
հիվանդության մասին: Այն երեխաները ովքեր ունեն բուժ-ծառայությունների կարիք
պետք է ստանան այն հատուկ այդ ոլորտում մասնագիտացած մասնագետների
կողմից:

Սոցիալական և վերարտադրողական հնարավորություններ

Մեր իրականության մեջ հաճախ սխալաբար ենթադրում են, որ մտավոր

հետամնացություն ունեցող անձինք չունեն նույն սոցիալական պահանջմունքները,
ինչպես ուրիշները, և սրա արդյունքում նրանք օտարվում և մեկուսացվում են
միջանձնային շփումից և սոցիալական հարաբերություններից: Այս անհատների`
հաղորդակցման վերբալ հմտությունների սահմանափակ լինելը հաճախ պատճառ է
դառնում մյուսների արհամարհանքի և անտեսման: Մեկուսացումը և օտարումը
նպաստում են էմոցիոնալ կոնֆլիկտների առաջացմանը (ցածր ինքնագնահատական,
դեպրեսիա և այլն):
Կառուցվածքային վերարտադրողական ծրագրերը, ինչպես օրինակ խաղերը, այլ
գործունեությունները և հասարակական կյանք ներգրավումը պետք է անցկացվեն
սահմանված կարգով: Վերջինս կնպաստի փոխհարաբերությունների զարգացմանը և
օգտակար սոցիալական հմտությունների ձեռք բերմանը:
մտավոր հետամնացների բոլոր տարիքային խմբերը ունեն նույն հիմնական
կարիքները, այն է, պատկանելիության, կայունության, մտերմության, ինչպես բոլոր
մարդիկ: Ընտանիքի անդամները պետք է նպաստեն այս կարիքների ճանաչմանը և
բավարարմանը;

Նորմալիզացիա և ներառում

Մտավոր հետամնացություն ունեցող անձանց ուղղված սոցիալական

ծառայություններում շատ կարևոր դեր է խաղում նորմալիզացիան: Այն իրենից
ներկայացնում է որոշակի կյանքի մոդելի ստեղծումը, որը հնարավորինս նման է
բնակչության մեծամասնության «տիպիկ» կյանքին: Ինչպես նաև հարկավոր է
զարգացնել մտավոր հետամնացների` տիպիկ սոցիալական իրադարձություններին
արձագանքելու հմտությունները:
Ոչ ուշ անցյալում, մտավոր հետամնացություն ունեցող անձինք ունեին շատ
բնորոշ ապրելաձ և գործառնում էին համանման սոցիալական միջավայրում,
օրինակ` հատուկ նրանց համար նախատեսված սոցիալական
հաստատություններում և հատուկ դպրոցներում: Նախկինում սա դիտարկվում էր
որպես մտավոր հետամնացություն ունեցող անձանց համար լավագույն տարբերակ:
Սակայն այժմ անհերքելի է այն փաստը, որ հասարակությունից օտարումը
հանգեցնում է մտավոր հետամնացության խորացմանը և մի շարք այլ խնդիրների
առաջացմանը, ինչը էլ ավելի է դժվարեցնում նրանց հետագա ինտեգրումը
հասարակություն: Մտավոր հետամնացություն ունեցող այն երեխաները, ովքեր
գործառնում են ընտանեկան միջավայրում և համայնքւոմ, ցույց են տալիս ոչ միայն
ավելի մեծ առաջխաղացում զարգացման բոլոր ոլորտներում, այլև նրանց վարքային
հմտությունները շատ ավելի համապատասխան են իրենց համայնքում և
հասարակության մեջ գործառնելու համար, քան հատուկ սոցիալական
ծառայություններում գտնվող երեխաներինը: Վերոհիշյալ գաղափարը ճիշտ է նաև
մտավոր հետամնացություն ունեցող չափահասների դեպքում: Հիմնականում այն
մտավոր հետամնաց չափահասները, ովքեր ներգրավված են համայնքի կյանքում,
որտեղ առկա են նրանց համար հատուկ ծառայություններ, ընձեռնվում են
համապատասխան կոմունիկատիվ հմտություններ զարգացնելու հնարավորությամբ`
տվյալ համայնքում «նորմալ» գործառնելու համար:
Յուրաքանչյուր միջամտության պլան, որն ուղղված է մտավոր
հետամնացություն ունեցող անձանց պետք է հնարավորություն ընձեռի այս
անհատներին` ներգրավվելու ակտիվ գործունեություններում նորմալ սոցիալական,
վերարտադրողական, կրթական և մասնագիտական հաստատություններում:
Մեկուսացումը և օտարումը պետք է բացառվեն:

Թուլակազմության ախտանշան

Թուլակազմության ախտանշանը մտավոր հետամնացության հիմնական

պատճառն է հանդիսանում, որը փոխանցվում է ժառանգաբար: Վիճակագրական
տվյալները փաստում են, որ այս ախտանիշը ունեն հազար տղամարդկանցից մեկը:
Կանանց շրջանում այն հազվադեպ է պատահում: Այս ախտանիշը առաջին անգամ
հայտնաբերվել է 1943 թվականին Մարթինի և Բելլի կողմից: Քրոմոսոմային շեղումը
առաջին անգամ հայտնաբերվեց և նկարագրվեց 1969 թվականին, սակայն
ախտանիշի պատճառը հանդիսացող գենը հայտնաբերված չէր դեռ մինչև 1991
թվականը: Ախտանշանը ունեցող բազմաթիվ տղամարդիկ հիմնականում մտավոր
հետամնացություն են ունենում, մինչդեռ կանայք կարող են միջին ինտելեկտ ունենալ:
Ընդհանուր վարքաձևերն են խուսափումը աչքերի կոնտակտից, ձեռքերի անկանոն
շարժումները, սեփական անձը վնասելու հակվածությունը, գերզգայունությունը
ազդակների նկատմամբ Հիպերակտիվություն, ուշադրության թուլություն, լեզվի
արատներ, կրկնվող խոսք (խոսակցի արտահայտությունները կրկնելու հակում),
ագրեսիվություն, բռնկումներ: Թուլակազմության ախտանշանը ունեցող տղամարդիկ
սովորաբար շատ ամաչկոտ են, սոցիալապես օտարված, էմոցիոնալ և ավելի քիչ
աշխույժ են, քան կանայք: Ադապտիվ վարքը համանման է մտավոր
հետամնացություն ունեցող այլ մարդկանց վարքին: Թուլակազմության ախտանիշը
ունեցող մարդիկ ունեն հետևյալ արտաքին հատկանիշները. նիհար երես, մեծ
ականջներ, թույլ հոդեր, հարթաթաթություն, սրտային հիվանդություններ,
հիպոտոնիա: Այս ախտանիշը կրող երեխաները հաճախ դժվարություններ են
ունենում սնվելու հետ կապված, որը իր հերթին զարգացման տարաբնույթ
խաթարումների պատճառ է դառնում: Թուլակազմության ախտանշան ունեցող
երեխաները հաճախ թերախտորոշվում են որպես աուտիկներ, որովհետև դրանց
նախանշանները բավականին նման են: Սակայն աուտիզմով տառապող անհատները
չունեն քրոմոսոմային շեղումներ: Սակայն աուտիզմը և թուլակազմության
ախտանիշը միանգամայն տարբեր շեղումներ են պարունակում, անգամ եթե որոշ
նախանշաններ նման են:Այսպիսի ախտորոշում ունեցող երեխաները պետք է
ենթարկվեն վաղ միջամտության` ապահովելու մաքսիմալ զարգացում և՛ ինտելեկտի,
և՛ ադապտիվ վարքի: Այժմ կանայք հնարավորություն ունեն ենթարկվելու գենետիկ
փորձաքննության ` պարզելու համար արդյոք նրանք կրում են այս ախտանիշը, թե ոչ:
Այսպիսով փորձաքննություն անցնելու խորհուրդ է տրվում այն կանանց, որոնց
տոհմում մտավոր հետամնացության դեպքեր են եղել:

Դաունի ախտանիշ
 Դաունի հիվանդության առաջին գիտական նկարագրությունը լույս տեսավ 1866
թվականին, որի հեղինակն էր բրիտանացի բժիշկ Ջոն Լոնգդոն Դաունը: Դաունը
նկատեց, որ իր հիվանդներից շատերը, ովքեր ունեին մտավոր հետամնացություն
ունեին նաև զարմանալիորեն նման արտաքին տվյալներ : Դաունը անվանեց իր
հայտնաբերած ախտանիշը «մոնղոլիզմ», իսկ այդ ախտանիշը կրողներին
«մոնղոլիական ապուշներ»: Այդ ժամանակաշրջանում Բրիտանիայում առկա էին
հակաարևելյան շարժումներ, որի պատճառով այս տերմինը շուտով դարձավ
նսեմացուցիչ: Այժմ այս հիվանդությունը ստացել է «դաունի» ախտանիշ անվանումը:
Դաունի սինդրոմը հետևանք է քրոմոսոմների աննորմալ ձևավորման: Նորմալ
մարդու քրոմոսոմները թվով քառասունվեցն են` կազմված 23 զույգից: Դաունի
ախտանիշը ունեցողների մոտ տեղի ունի քրոմոսոմների աննորմալ խմբավորում.
երեք քրոմոսոմների խմբավորում զույգի փոխարեն: Դաունի սինդրոմը ունեցող
բազմաթիվ մարդիկ ունեն քսանմեկ զույգ քրոմոսոմներ, իսկ քրոմոսոմների
ընդհանուր քանակը քառասունյոթն է: Սա տեղի է ունենում վերարտադրողական
բջիջների զարգացման գործընթացում բջիջների աննորմալ տրոհման հետևանքով:
Արդյունքում զարգանում է այնպիսի ձվաբջիջ, որը իր մեջ կրում է այդ
էքստրաքրոմոսոմը: Եթե այս ձվաբջիջը հայտնվի բարենպաստ պայմաններում, ապա
սաղմի բոլոր բջիջներն էլ իրենց մեջ կկրեն այդ էքստրաքրոմոսոմը: Դաունի
ախտանիշը ունեցողների 3-5 %-ը ձեռք են բերում այս հիվանդությունը քրոմոսոմի
փոխանցման արդյունքում: Անջատված քրոմոսոմը միանում է 21 խումբ
քրոմոսոմներին ` այդպիսով փոխելով դրանց կառուցվածքը գործառույթը:
Անհրաժեշտ է առանձնացնել անհատների այս խումբը, քանի որ տեղաշարժված
քրոմոսոմը կարող է ժառանգվել ծողից, որը կրում է քրոմոսոմային շեղումը, բայց որի
մոտ այդ ախտանիշը չի արտահայտվել: Այսպիսի ընտանիքներում դաունի
հիվանդության կրկնման վտանգը հետագա հղիության ընթացքում համեմատաբար
ավելի բարձր է (10-15%) քան սովորական շեղման դեպքում( 1%) :
Համաձայն վիճակագրական տվյալների դաունի հիվանդությամբ տառապում է
700-ից մեկը: Դաունի ախտանիշով երեխա ունենալու հավանականությունը մեծանում
է մոր տարիքի հետ միասին: Այս ախտանիշը փոխանցում է 1500-ից մեկ մայր 25
տարեկան հասակում ,1000-ից մեկ մայր 30 տարեկանում, 350-ից մեկը` 35
տարեկանում, 50-ից մեկը 40 և ավելի տարեկան մայրերից: Ռիսկայնությունը բարձր է
նաև անչափահաս մայրերի համար : Դաունի հիվանդությունը կախված չէ այնպիսի
գործոններից , ինչպիսիք են ռասսան, էթնիկ ծագումը և սեռը:
Դաունի հիվանդության նախանշաններ

Դաունի ախտանիշը ունեցող շատ երեխաներ բավականին վաղ ախտորոշվում են

բնորոշ խառնվածքի և արտաքին տվյալների պատճառով: Այնուամենայնիվ դաունի
դրական ախտորոշումը երբեք չի կարելի կատարել առանց քրոմասոմների անալիզի
(իդիոգրամմա ) , որը հաստատում կամ բացասում է քրոմոսոմային շեղման
առկայությունը : Անցյալում որոշ մարդիկ , ովքեր ունեին արտաքին նմանություններ
դաունի հիվանդությունն ունեցողների հետ, սխալ ախտորոշում էին ստանում,
տեղավորվում հատուկ հաստատություններում` չնայած հետագայում պարզվում էր,
որ նրանք ունեն նորմալ ինտելեկտ և հմտություններ :
Դաունի ախտանիշը կարող է հայտնաբերվել հատուկ փորձաքքնության միջոցով .
վերցվում է ամնիոտիկ հեղուկի օրինակ , որի միջոցով հնարավոր է լինում որոշել
բջիջների կոնֆիգուրացիան: Սա կարելի է պարզել հղիության երրորդ ամսում:
Դաունի հիվանդության նախանշաններն են .
կարճ հասակ. դաունի սինդրոմը կրող բազմաթիվ անհատներ ունեն միջինից կարճ
հասակ
դեմքի և քթի հարթություն. այս հատկանիշը ունեն գրեթե 90 տոկոսը
հիպոտոնիա և հոդերի հիվանդություն. սա հատուկ է դաունի ախտանիշը ունեցող
մարդկանց 80 տոկոսին: Հիպոտոնիան մկանային տոնուսի պակասն է , որը
նկատվում է սկսած երեխայի ծնունդից և երեխայի տարիքային աճին զուգահեռ
ուղղվելու միտում ունի: Ինչպես նաև պետք է նշել , որ հիպոտանիան և հոդախտը
վնասում է շարժողական համակարգը:
թեքադիր աչքեր և ուռած կոպեր. այս երևույթը հանդիպում է դաունի ախտանիշ
ունեցողների 80 տոկոսի մոտ:
կարճ պարանոց. այս դեպքում թվում է, թե գլուխը անմիջապես ուսերին է հենված:
միկրոցեֆիլիուս. գլուխը հաճախ նորմալից շատ ավելի փոքր է և հետևի կողմից
բավականին հարթ է:
լայն լեզու և տձև, անկանոն ատամնաշար
ցածրադիր և տձև ականջներ
ափի լայնակի ծալքեր
սրտանոթային հիվանդություններ. այս ախտանիշը առկա է կրողների 40-60 տոկոսի
մոտ
մարսողական խանգարումներ. այս ախտանիշները ունեցողները խնդիրներ են
ունենեում ստամոքսի, երիկամների, աղեստամոքսային տրակտի հետ` այդ
օրգաններում առկա շեղումների պատճառով
լիկիմիայի նկատմամբ բարձր ընկալունակություն. այս հիվանդության
հավանականությունը դաունի հիվանդությունը ունեցողների մոտ 20 անգամ ավելի
բարձր է քան սովորական մարդկանց մոտ
լսողական արատներ. սրա արդյունքում ծագում են խոսքի հետ կախված խնդիրներ
ևս
ողնաշարի ծռումներ. այս երևույթը նկատվում է 10 տոկոսի մոտ. առանց
վիրաբուժական միջամտության վերջինս հանգեցնում է հենաշարժողական և
կենտրոնական նյարդային համակարգի վնասմանը
վաղ սեռական հասունացում . այս ախտանիշը կրող աղջիկները կարող են ունենալ
տղամարդու կառուցվածք , ոմանք կարող են հղի թվալ: Տղամարդիկ հիմնականում
ամուլ են
կոգնիտիվ զարգացում. դաունի սինդրոմ ունեցողների մեծամասնությումը ունի
մտավոր հետամնացություն: Միայն առանձին դեպքերում կարող են արձանագրվել
այս ախտանիշը կրող և միջին ինտելեկտ ունեցող անհատներ
սոցիալական զարգացում. դաունի սինդրոմը ունեցող բազմաթիվ մարդիկ ձեռք են
բերում բավականին զարգացած սոցիալական հմտություններ

Կանխատեսում և վերականգնողական ծրագրեր

Դաունի ախտնիշն ունեցող երեխաների 20 տոկասը մահացած են ծնվում: Ոչ ուշ

անցյալում դաունի սիբնդրոմով տառապող երեխաները չէին հաղթահարում անգամ
վաղ մանկությունը: Սակայն ներկայումս բուժոլորտի զարգացման շնորհիվ
հնարավոր դարձավ նվազեցնել մահացությունը այս երեխաների շրջանում: Դաունի
ախտանիշը կրող երեխաների հետագա զարգացումը կախված է բազմաթիվ ներքին և
միջավայրային գործոններից:Դաունի սինդրոմը ունեցող անահտների մեծ մասի մոտ
նկատվում են նորմալ սոցիալական հասունություն, հետևաբար նրանք կարողանում
են նորմալ գործառնել ընտանիքում կամ այլ սոցիալական խմբերում: Քանի որ այս
ախտանիշը խիստ վնասակար ֆիզիկական խանգարումներ չի ենթադրում, ուստի
բավականին շատերը ընդունակ են լինում սովորելու մասնագիտական
հմտություններ և կարող են աշխատել հատուկ նրանց համար նախատեսված
հաստատություններում: Այն երեխաները, որոնք սոցիալականացվում են ընտանեկան
միջավայրում, ունեն անհամեմետ ավելի լավ զարգացած ադապտիվ, կոգնիտիվ և
սոցիալական հմտություններ, քան սոցիալական ինստիտուտներում մեծացող
երեխաները: Վաղ միջամտությունը օրինակ ստիմուլիզացիան, նախադպրոցական
հատուկ ծրագրերը ևս դրական ազդեցություն են ունենում երեխայի զարգացման վրա:
Այս ախտանիշը կրող երեխաների ֆիզիկական զարգացումը հապաղում է: Ինչպես
օրինակ` խոսքի հապաղումը, լեզվի արատները, ինչը կարող է լսողական
խանգարումների հետևանք հանդիսանալ, որոշ անհատների մոտ կարող են նկատվել
վարքային շեղումներ` հիպերակտիվություն, աուտիզմ և այլն: Դաունի
հիվանդությունը ունեցողների մոտ նկատվում է վաղ ծերացման երևույթ:
Մանկամահացության նվազեցումը հանգեցրել է այս հիվանդությունը ունեցողների
կյանքի միջին տևողության աճին: Կյանքի միջին տևողությունը այժմ ընդունված է
համարել հիսուն տարեկանը:

Ծառայություններ

Դաունի ախտանիշը ունեցող երեխաները բարեկեցության համակարգում անշուշտ

կարիքը կունենան մի շարք աջակցող և զարգացմանն ուղված ծառայությունների:
Փոքր երեխաները կարիք ունեն հատուկ խնամքի ընտանիքում, ինչպես նաև աջակցող
կրթական վերարտադրողական և կարճատև օգնության ծրագրերի: Այդ պատճառով
այս ընտանիքները հիմնականում ունեն համայնքի ռեսուրսների և աջակցության
կարիքը: Օրինակ` անհրաժեշտ են այնպիսի հաստատություններ, որտեղ կարելի
կլինեն ընդունել այս ախտանիշը ունեցող լքված երեխաների: Համայնքահեն
հաստատությունները պետք է կազմակերպեն մասնագիտական թրեյնինգներ
համապատասխան են այս ախտանիշը ունեցող երեխաների անհատական
առանձնահատկությունների: Ժամանակավոր խնամքի կենտրոնները
նպատակահարմար չեն, քանի որ այդ դեպքում անհատը հետընթաց է ապրում:
Դրանց պետք է փոխարինեն մշտական խնամքի կենտրոնները:

Մեջքի ճողվածքներ

Մեջքի ճողվածքը ողնաշարի բնածին դեֆորմացիան է: Շեղումները ի հայտ են գալիս

պրենատալ զարգացման առաջին վեց շաբաթների ընթացքում, երբ ուղեղի
կենտրոնական նյարդային համակարգը և ուղեղի բջիջները գտնվում են զարգացման
վաղ շրջանում: Մեջքի ճողվածքի դեպքում կենտրոնական նյարդային համակարգի
բջիջները ձևավորում են նյարդային խողովակ, որը ամբողջովին չի ձևավորվում:
Սովորաբար մեջքի ներքևի մասում ողնաշարի աղեղնաձև ոսկորները նորմալ չեն
զարգանում դրա արդյունքում և, ըստ էության, դրանք ևս բաց են մնում:
Կենտրոնական նյարդային համակարգը` ողնուղեղը, ջիղերը և ավտոնոմ
նյարդային համակարգի մասերը նույնպես լավ չեն զարգանում այդ դեֆեկտի
պատճառով: Ողնուղեղի ճողվածքը, որը մեջքի ճողվածքների ամենաբարդ տեսակն է,
ենթադրում է նյարդային ազդակների հաղորդումը (ողնուղեղի միջոցով ) կարող է
ընդհատվել և վնասվել:

Էթիոլոգիա և վիճակագրություն

Գոյություն ունեն բազմաթիվ գործոններ, որոնք նպաստում են մեջքի ճողվածքների

առաջացմանը: Այս հիվանդությունը ամենալայն տարածումն ունի Անգլիայում,
Իռլանդիայում և Ուելսում: Մինչդեռ այն հազվադեպ է հանդիպում աֆրիկյան կամ
ասիական ծագում ունեցողների մոտ: Այս հանգամանքը հուշում է հիվանդության
կախվածությունը գենետիկ էթոլոգիական գործոններից: Գենետիկ գործոնները
ենթադրում են զարգացող սաղմի վրա միջավայրային ազդեցության որոշակի
էֆֆեկտներ ներարգանդային կյանքի առաջին ամսվա ընթացքում: Համաձայն
վիճակագրական տվյալների` այս հիվանդությամբ տառապում են հազար մարդուց
երկուսը կամ հինգը, ընդ որում այս հիվանդությունը ավելի տարածված է աղջիկների,
քան տղաների շրջանում: Մեջքի ճողվածք հիվանդությունը չի կարող կանխարգելվել,
սակայն այն կարելի է հայտնաբերել դեռ պրենատալ շրջանում հատուկ անալիզների
միջոցով:

Նախանշաններ և դրանց նկարագրությունը

Գոյություն ունի մեջքի ճողվածքների երեք տեսակ. թաքնված մեջքի ճողվածք,

ուղեղի թաղանթի ճողվածք և ողնուղեղի ճողվածք:
Մեջքի թաքնված ճողվածքի դեպքում նևրոլոգիական դեֆորմացիան
պայմանավորված է ողնաշարի ողերի աննշան ծռումով: Շատ մարդկանց մոտ
բացակայում են նախանշանները: Վնասված ողերի շրջանում կարող է նկատվել
խոռոչ, մաշկի գունաթափություն, մազակալություն: Եզակի դեպքերում այն կարող է
հանգեցնել շարժունակության թուլացման: Որոշակի հետազոտություններ վկայում են
այն մասին, որ բնակչության քսանհինգ տոկոսը ունի այս ճողվածքը:
Ուղեղի թաղանթի ճողվածքը վերաբերում է ողնաշարի մի քանի ողերին և
սովորաբար լինում է ողնաշարի կրծքային կամ գոտկային հատվածում: Այս խեղումը
կոչվում է կիստա: Այս հիվանդության դեպքում ողնաշարը և նյարդային համակարգը
թերզարգացած են լինում, հնարավոր է նաև թուլություն ոտքերում և շատ այլ
նևրոլոգիական շեղումներ: Ուղեղի թաղանթի ճողվածք ունեցող մարդկանց համար
մեկ այլ խնդիր է հիդրոցեֆիլիուսը, որը հանդիպում է ինը տոկոսի մոտ:
Վիրաբուժական միջամտության դեպքում սա ևս ուղղելի է:
Ողնուղեղի ճողվածքը ողնաշարային ճողվածքների ամենաբարդ տեսակն է և
հանդիպում է չորսից հինգ անգամ ավելի հաճախ, քան մյուս ճողվածքները: Սա
իրենից ներկայացնում է ողնաշարի բազմաթիվ ողերի խեղում, որը սովորաբար
լինում է մեջքի գոտկային շրջանում: Ողնաշարի նյարդերի սխալ կառուցվածքը
հանգեցնում է նյարդային ազդակների թուլացման և կարող է ախտահարել զգայական
ավտոնոմ և շարժողական գործառույթները: Վնասվածքի չափերը կախված են մի
շարք հետևյալ գործոններից. օրինակ` մեծ նշանակություն ունի, թե ողնաշարի
կոնկրետ որ հատվածն է ախտահարված և այլն: Որքան ողնաշարի ավելի բարձր
հատվածներում լինի ախտահարումը, այնքան ավելի բարդ և լուրջ կլինեն
նևրոլոգիական խախտումները: Ուղեղի և մարմնի վերջույթների միջև նևրոլոգիական
կապի խաթարումը կարող է հանգեցնել պարալիզի, շարժողական համակարգի
խաթարումների, ավտոնոմ նյարդային համակարգի խաթարուման:
Հենաշարժողական խնդիրները, ինչպես օրինակ ազդոսկրերի խախտումները և այլ
ծռումները կարող են առաջանալ անհամաչափ սնուցումից և հակադիր նյարդերի
ստիմուլյացիայից: Վերջինս հանգեցնում է չբալանսավորված նյարդերի տոնուսի և
աննորմալ նյարդային լարվածության հակադիր նյարդերում, որը բերում է նյարդերի
անհամաչափ զարգացմանը, նաև ոսկրերի և հոդերի ծռումների: Որոշ մարդիկ ի
վիճակի են լինում քայլել անթացուպերի և սայլակների օգնությամբ: Ինչպես նաև
ողնուղեղի ճողվածք ունեցող մարդիկ շատ մեծ դժվարությամբ են կառավարում
միզարձակման գործընթացը: Սովորաբար նրանց միզարձակությունը մինչև վերջ չի
կատարվում, ինչը դառնում է միզուղիների, միզապարկի և երիկամների
ախտահարման պատճառ: Հենց երիկամների ախտահարումն էլ դառնում է շատ
մարդկանց մահացության պատճառը: Հիդրոցեֆիլիուսը (ուղեղի ջրգողություն)
ողնուղեղի հեղուկի աննորմալ կուտակումն է ուղեղի արտաքին և ներքին
խոռոչներում: Հիդրոցեֆիլիուսը առկա է ուղեղի ճողվածք ունեցողների վաթսունհինգ
տոկոսի մոտ: սա արդյունքն է ողնաշարի տարբեր մասերի ծռումների, որն
արտահայտվում է պարանոցի և գլխի շրջանում: Հիդրոցեֆիլիուսը կարող է
զարգանալ և՛ պրենատալ, և՛ հետծննդային շրջանում: Մեծ է վիժումների
հավանականությունը: Բարդ ծննդաբերությունները ևս բնորոշ են մի շարք
պատճառներով: Երեխայի ներքին վերջույթները կարող են խեղված լինել: Բացի այդ
երեխաները սովորաբար ծնվում են հետույքային դիրքով: Բաց ճողվածքը կարող է
ախտահարումների պատճառ հանդիսանալ` ներառելով օրինակ մեջքային
բորբոքումները, ինչը կարող է հանգեցնել կենտրոնական նյարդային համակարգի
խաթարմանը: Այս ճողվածքը ունեցող երեխաները հիմնականում ծնվում են
ակցանավորման եղանակով, ինչը խիստ ռիսկային է: Եթե նախապես հայտնի է, որ
երեխան ունի այդ ճողվածքը, ապա հիմնականում կիրառում են կեսարյան հատում:
Պետք է նշել, որ կան երեխաներ, որոնք չնայած այս հիվանդության ծնվում են
բավարար զարգացած կոգնիտիվ հմտություններով և կարող են «նորմալ» կյանք
վարել, եթե ստանան համապատասխան ծառայություններ:

Բուժում և մենեջմենթ

Ողնուղեղի ճողվածք ունեցող երեխաներին ենթարկում են բուժ միջամտության

անմիջապես ծնվելուց հետո: Այդ միջամտությունը բավականին բարդ է, որովհետև
առկա խնդիրները խիստ բազմազան են: Այնուամենայնիվ վաղ բուժ միջամտությունը
նվազեցնում կամ կանխարգելում է որոշ բացասական երևույթներ, ինչպես օրինակ
ախտահարումը կամ հիվանդության հետագա զարգացումը : Վիրաբուժությունը
հաճախ կիրառվում է անմիջապես, որպեսզի բացվածքը փակվի և դրանով կանխվի
ախտահարման վտանգը: Կիրառվում է նաև զոնդավորում` հիդրոցեֆիլիուսը
բուժելու և ուղեղի վնասումը կանխելու համար: Վերջինս իրենից ներկայացնում է մի
խողովակ, որը տեղադրվում է գլխի խոռոչում և պարանոցով անցնում է դեպի
կրծքավանդակի խոռոչը: Ողնուղեղում կուտակված հեղուկը ներծծվում է այս
խողովակի մեջ և այնուհետև բնական ֆիզիոլոգիական գործընթացների միջոցով
հեռացվում է օրգանիզմից: Այս հիվանդություն ունեցող երեխաներին անհրաժեշտ են
հաճախակի բուժստուգումներ, որպեսզի պարզ դառնա արդյոք չի խափանվել
տեղադրված խողովակը և այլն:
Հենաշարժողական ծռումները կարող են որոշակիորեն ուղղվել վիրաբուժական
միջամտության միջոցով, որի արդյունքում կնվազեն դրա բացասական էֆեկտները:
Պրոտեզավորումը ինչպես օրինակ սայլակները, անթացուպերը և այլ
հենաշարժողական միջոցները կարող են բարձրացնել շարժունակությունը: Այս
հիվանդություն ունեցող անհատները հաճախակի պետք է ստուգվեն պարզելու համր
արդյոք իրենք ունեն միզախտահարում, թե ոչ: Անցյալում վիրաբուժական
միջամտության միջոցով միզատար ուղիները դուրս էին բերվում որովայնի միջով,
սակայն վերջինս լրացուցիչ խնդիրներ է առաջացնում, օրինակ` մշտական
ուշադրություն է պահանջում: Ավելի ուշ ի հայտ եկան ոչ վիրաբուժական մեթոդներ,
օրինակ` ստերիլ կատետերների օգտագործումը, որը ենթադրում է խնամատարների
կողմից միզապարկի դատարկում օրը մի քանի անգամ: Վերջինս ավելի հեշտ է, չի
պահանջում վիրաբուժական միջամտություն և նման է բնական ֆիզիոլոգիական
գործընթացին: Սակայն այս դեպքում էլ հնարավոր է միզուղիների ախտահարումը ոչ
ստերիլ կատետերների օգտագործումից: Ողնուղեղի ճողվածք ունեցող անձը կարող է
միզապարկի և միզուղիների ախտահարումը չզգալ զգայական համակարգի
թերացումների պատճառով, ուստի այս դեպքում ևս անհրաժեշտ են հաճախակի
ստուգումներ: Միզուղիների և միզապարկի ախտահարումը կարելի է բուժել
հակաբորբոքային թերապիայի միջոցով:
Ողնուղեղի ճողվածք ունեցող անհատների մտավոր հետամնացությունը
պայմանավորված է հիդրոցեֆիլիուսով կամ կենտրոնական նյարդային համակարգի
ախտահարմամբ: Սակայն եթե վերոհիշյալ գործոնները վերահսկվեն կամ
կանխարգելվեն, ապա մտավոր հետամնացությունը չի զարգանա: Այն երեխաները,
որոնք հիդրոցեֆիլիուս ունեն պետք է մանրազնին ստուգվեն, որպեսզի անցնեն
զարգացման և կրթական ծրագրեր, ինչպես նաև պետք է կատարվի հատուկ
կարիքների գնահատում: Պետք է հաշվի առնել ողնուղեղի ճողվածք ունեցող
մարդկանց անհրաժեշտ հատուկ պայմանների ապահովումը, ինչը ավելի էֆֆեկտիվ է
դարձնում խնամատարության գործընթացը:

Զարգացման խաթարումներ

Այս խաթարումները ներառում են նախանշանների մի ամբողջ խումբ և

բնութագրվում են զարգացման բոլոր ոլորտների վատթարացմամբ, նաև ադապտիվ
վարքի, սոցիալական ինտերակցիաների, վերբալ և ոչ վերբալ կոմունիկացիաների:
Այս խաթարումները ի հայտ են գալիս սովորաբար անհատի կյանքի առաջին
ամիսների ընթացքում: Այդ խաթարումներն են աուտիզմը, Ռեթթի ախտանիշը,
մանկության հակաինտեգրատիվությունը, Ասպերգերսի ախտանիշը և այլն:

Աուտիզմ

Աուտիզմը բավականին բարդ է ախտորոշվում: Աուտիզմի նախանշանները առկա

են զարգացման այլ խաթարումներ ունեցող մարդկանց մոտ ևս, օրինակ` մտավոր
հետամնացների, շիզոֆրենիայի և թուլակազմության ախտանիշի դեպքում: Այս
պատճառով էլ աուտիզմը դժվար է ախտորոշել և կան սխալ ախտորոշումների
բազմաթիվ դեպքեր: Աուտիզմը առաջին անգամ որպես այդպիսին բնութագրվել է Լեո
Կանների կողմից 1943 թվականին, նա տարիներ շարունակ ուսումնասիրել է այս
հիվանդությունը: Կանները նկատել է, որ որոշ երեխաներ, որոնք ունեն «մտավոր
հետամնացություն» կամ «փսիխոտիկ» ախտորոշումները ունեն վարքային
նմանություններ, ինչպես օրինակ` անտարբերությունը մարդկանց նկատմամբ,
խաթարված խոսքը և այլն: Էմոցիոնալ սոցիալական օտարվածությունը Կանները
անվանեց «վաղ մանկական աուտիզմ»: Աուտիզմ տերմինը առաջացել է հունարեն
«auto» բառից, որը նշանակում է «սեփական»: Կանները ենթադրում էր, որ
աուտիկները անկարող են ձևավորել էմոցիոնալ կապեր ուրիշների հետ, և որ այդ
խնդիրը առկա է ծնվելու պահից ի վեր:
Կանները նաև առանձնացրեց աուտիկների ծնողներին բնորոշ որոշակի
խառնվածք, որը նա իր հետազոտությունների սկզբնական շրջանում կապեց այդ
հիվանդության առաջացման պատճառների հետ: Նա նկատեց , որ աուտիկներից
շատերի ծնողները ներամփոփ են և մեկուսացած, նրանց հարաբերություններում
բացակայում է ջերմությունը:Նա բնութագրում էր այդ ծնողներին որպես սառը,
հումորի զգացումից զուրկ, նպատակասլաց, միջինից բարձր ինտելեկտ ունեցող և
իրենց մասնագիտությանը նվիրվող մարդիկ: Ճիշտ է կանները մտորում էր ,
աուտիզմի ախտանիշի և աուտիկ երեխաների ծնողների խառնվածքին հատուկ
վերոհիշյալ բնութագրումների մասին, սակայն նա համոզված էր, որ միայն դա չի
կարող աուտիզմի առաջացման պատճառ դառնալ: Կանները հասկանում էր, որ կան
մի շարք գործոններ, որոնք կարող են աուտիզմի առաջացման պատճառ
հանդիսանալ: Կանները որպես աուտիզմի բուժման միջոց առաջարկում էր
ընտանեկան հոգեթերապիան: Բուժման այս եղանակի հիմքում ընկած է այն
ենթադրությունը, որ ծնողների էմոցիոնալ կապերի բացակայությունը երեխաների
մոտ աուտիզմի առաջացման պատճառ է դառնում: Արդյունքում աուտիկ երեխաների
բազմաթիվ ծնողներ սկսեցին կարծել, որ իրենք պատասխանատու են իրենց
երեխաների հիվանդության համար:
Սակայն Կանների ուսումնասիրած ընտանիքները այնքան էլ բազմաքանակ
չէին, որպեսզի թույլ տային համարել նրա այս ենթադրությունը ապացուցված: Ավելի
խորը ուսումնասիրությունների արդյունքում պարզ դարձավ, որ ոչ բոլոր աուտիկ
երեխաների ծնողներն են համապատասխանում Կանների բնութագրումներին և
այստեղից հետևություն արվեց, որ Կանների նկատած խառնվածքի գծերը ոչ թե
աուտիզմի առաջացման պատճառ են, այլ դրա հետևանքն են հանդիսանում:
Էթոլոգիա և վիճակագրություն

Վիճակագրական տվյալները փաստում են, որ աուտիզմով տառապում են տասը

հազարից տասից տասնհինգ երեխա: Էթնիկ, ռասսայական և ընտանեկան ծագման
գործոնները կապ չունեն աուտիզմի առաջացուման հետ: Որոշ հետազոտություններ
ցույց են տվել, որ աուտիզմը չորսից հինգ անգամ տարածված է տղաների մոտ, քան
աղջիկների: Սակայն աուտիկ աղջիկները ավելի հակված են մտավոր
հետամնացության, քան տղաները: Որոշ աուտիկներ բռնկումներ են ունենում
սովորաբար դեռահասության շրջանում:

Նախանշաններ

Աուտիզմը ի հայտ է գալիս անմիջապես երեխայի ծնվելուց հետո և, կարելի է ասել,

որ այս երխաները նորմալ զարգացման փուլ չեն ունենում : Եզակի դեպքերում
երեխայի զարգացումը նրա կյանքի առաջին և երկրորդ տարիներին կարող է
«նորմալ» թվալ նախանշանների թույլ արտահայտվածության պատճառով: Շատ
ծնողներ նկատում են, որ իրենց երխաները «տարօրինակ» են կամ «տարբեր» են
մյուսներից, սակայն չեն հասկանում դրա պատճառը:
Որոշ աուտիկ երեխաներ հազվադեպ են լաց լինում, նրանք բավարվածություն են
զգում միայնությունից, կարող են ռիգիդ դառնալ կամ կաղել բռնկումների ժամանակ,
կարող են աչքերի կոնտակտ չպահել: Աուտիկ երեխաները կարող են խիստ գրգռված
լինել, կարող են որոշ ստիմուլների խիստ սուր արձագանքել, ինչպես նաև վաղ ի
հայտ են գալիս սնվելու և քնելու հետ կապված խնդիրները:
Որոշ բժիշկների տեսակետների և հետազոտությունների համաձայն աուտիզմը
հնարավոր է հստակ ախտորոշել վաղ հասակում: Չնայած վաղ արտահայտվող
նաժանշաններին` որոշ երեխաներ մնում են չախտորոշված մինչև
դպրոցահասակությունը:
Օրնիտզը և Ռիթվոն Բաժանում են աուիտիզմի նախանշանները հինգ հիմնական
մասերի:
Զգայական ընկալման խանգարում
Աուտիկները կարող են հիպերզգայուն լինել զգայական ստիմուլների
նկատմամբ կամ ընդհանրապես չարձագանքել դրանց: Աուտիկներին բնութագրելիս
օգտագործում են «անտարբեր» և «մեկուսացված» տերմինները: Աուտիկները, ինչպես
ասվեց, կարող են նաև գերզգայուն լինել, կարող են շատ սուր արձագանքել
տեսողական, լսողական և շոշափելիքի ընկալած ազդակներին` դառնալով գրգռված և
դիսսթրեսային: Պայծառ լույսը, ուժեղ և բարձր ձայնը, ինչպես օրինակ` ձայնային
ազդանշաններն են, փոշեկուլները, կոպիտ գործվածքների հետ շփումը, կամ այլ
անհարմար առարկաների և մարդկանց հետ շփումը կարող են աուտիկների համար
դիսսթրեսի պատճառ հանդիսանալ: Նրանք կարող են փակել աչքերը կամ ձեռքերով
փակել ականջները, անտեսել ֆիզիկական շփումը` խուսափելով դրանից:
Աուտիկները կարող են նաև ստեղծել տեսողական, լսողական, շոշափելիքի
ստիմուլացիա: Օրինակ նրանք կարող են աղմուկ առաջացնել և սևեռուն կերպով
ունկնդրել այն կամ կարող են երկար ժամանակ նայել մի որևէ կետի կամ տրորել
առարկաները: Վերոհիշյալ վարքաձևերը նևրոլոգիական խանգարման արդյունք են
համարվում: Աուտիկները անկարող են կառավարել իրենց զգայական ստիմուլները:
Նրանք անկարող են բացատրել կամ ճիշտ ընկալել տեսողական կամ լսողական
զգայարաններից ստացված ինֆորմացիան: Պետք է նշել, որ աուտիկների մոտ ավելի
զարգացած է համի, հոտի և շոշոփելիքի զգայարանները, մինչդեռ սովորաբար
երեխաների մոտ զարգացած է լինում տեսողական և լսողական ընկալումները:
Զարգացման անհամաչափություն
Աուտիզմով հիվանդ երեխաների նորմալ զարգացումը խաթարված է և սա երեխայի
մեծանալուն զուգընթաց ավելի ու ավելի ակնհայտ է դառնում: Կոգնիտիվ,
սոցիալական, ֆիզիկական և էմոցիոնալ զարգացման աստիճանները կարող են խիստ
անհամաչափ լինել: Աուտիզմով հիվանդ շատ երեխաների շարժունակությունը և
կոորդինացիան կարող են նորմալ լինել, մինչդեռ սոցիալական, կոգնիտիվ,
էմոցիոնալ զարգացումը խիստ հապաղված լինի: Աուտիզմով հիվանդ երեխաների
յոթանասունհինգ տոկոսը ցուցաբերում է կոգնիտիվ հետամնացություն
թերզարգացվածություն անկախ ինտելեկտի աստիճանից: Որոշ երեխաներ կարող են
ունենալ բացառիկ կոգնիտիվ հմտություններ:
Սոցիալական զարգացման և առարկաների օգտագործման խաթարումներ
Աուտիկների փոխհարաբերությունները այլ մարդկանց հետ ունեն մի շարք
առանձնահատկություններ, օրինակ բացակայում է աչքերի կոնտակտը,
«սոցիալական ժպիտը», ֆիզիկական շփումից խուսափումը, մարդկանց միայն
առանձին մասերի վրա ուշադրություն դարձնելու հակումը, սոցիալական
ինտերակցիաների նկատմամբ անտարբերությունը: Աուտիկները շատ անսովոր ձևով
են խաղում և վարվում առարկաների հետ, բայց սա չի կարելի անվանել սովորական
մանկական ստեղծագործական խաղ: Օրինակ` աուտիկները կարող են խաղալիքը
դնել հատակին և երկար ժամանակ վազել դրա շուրջը կամ շրջել հեծանիվը և
անընդհատ պտտել դրա անիվները` մեկ անգամ նույնիսկ փորձ չկատարելով քշել
այն: Մեկ այլ դեպքում նա կարող է ընդհանրապես չարձագանքել առարկաներին: Այս
տարօրինակ հարաբերությունները մարդկանց և առարկաների հետ բացատրվում են
արտաքին և ներքին ազդակների խանգարումներով: Եթե անհատը չկարողանում
ճիշտ ընկալել ազդակները հետևաբար ադեկվատ պատասխան սպասել չի կարելի:
Լեզվի և խոսքի խանգարումներ
Բազմաթիվ աուտիկներ ընդհանրապես չեն խոսում, մինչդեռ մյուսները զարգացնում
են որոշակի վերբալ կոմունիկացիայի հմտություններ, այնուամենայնիվ նրանց
խոսքում առկա են թերություններ: Նախ այդպիսի մարդիկ խոսում են
տոնայնությունից զուրկ, մեխանիկական ձայնով: Ձայնի արտահայտչականությունը
իսպառ բացակայում է: Նրանք հաճախ կրկնում են ուրիշի խոսքերում իրենց համար
ավելի տպավորիչ բառերը:
Մոտորիկայի խանգարումներ
Աուտիկները հաճախ բնութագրվում են որպես տարօրինակ վարք և ստերիոտիպային
գործողություններ իրականացնողներ: Օրինակ ճոճորվելը, ձեռքերի թափահարումը,
մարմնի տարբեր մասերի անկանոն շարժումները և այլն: Սա արդյունք է
կենտրոնական նյարդային համակարգի դիսֆունկցիայի: Որոշ աուտիկներ
ցուցաբերում են սեփական անձը վնասող վարք:

Վիճակագրություն և վերականգնողական ծրագրեր

 Աուտիզմ ունեցողների վերաբերյալ կանխատեսումները տարբեր են, չնայած
բազմաթիվ մարդիկ, որոնք աուտիզմ ունեն սովորաբար ունեն նաև զարգացման
խաթարումներ: Երեխաների որոշ մասը ունեն համեմատաբար նորմալ զարգացած
շարժունակություն և համապատասխան ձևով օգտագործում են այն մինչև հինգ
տարեկանը: Այս երեխաների մոտ աուտիզմը կարծես ավելի թույլ է արտահայտված:
Նրանք կարող են հաճախել դպրոց և նույնիսկ ձեռք բերել որոշակի մասնագիտական
հմտություններ: Հիմնականում այդպիսի անհատները ամաչկոտ են լինում,
ինտրովերտ և սոցիալապես մեկուսացած: Աուտիզմ ունեցող մարդկանց երկու
երրորդն ունեն մտավոր հետամնացություն: Այս անհատները խնամքի և վերահսկման
կարիք ունեն իրենց ողջ կյանքի ընթացքում: Աուտիզմը ուղղման ենթակա չէ, և կան
միայն մի քանի միջամտություններ, որոնք կարող են նվազեցնել դրա բացասական
հետևանքները: Ճիշտ է, համարվում է, որ բիոլոգիական գործընթացները նպաստում
են աուտիզմի առաջացմանը և զարգացմանը, բայց այս խնդրի շուրջ
հետազոտությունները նշանակալի արդյունքներ չեն արձանագրել և չկա որևէ
դեղորայք, որը կմոդիֆիկացներ երեխայի վիճակը: Վարքի մոդիֆիկացիայի
ստրատեգիաները կարող են օգտագործվել խոսքը զարգացնելու, հիմնական
ադապտիվ հմտություններ սովորեցնելու նպատակով: Սակայն միանշանակ դրական
արդյունք չի երաշխավորվում: Քանի որ աուտիկները զգացմունքայնորեն օտարված
են, մեկուսացած և ունեն վարքային շեղումներ, ուստի նրանց ընտանիքները
աջակցության կարիք են զգում: Խնամատարների համար նախատեսված հատուկ
ծրագրերը ապահովում են հմտություններով և ռեսուրսներով, որոնք անհրաժեշտ են
սթրեսը կառավարելու համար: Ընտանիքում աուտիզմով հիվանդ մարդկանց
խնամատարությունը կարող է փոխարինվել մեկ այլով: Գոյություն ունեն նման
երեխաների խնամքը ապահովելու այլընտրանքային ձևեր:

Այլ խաթարումներ

Այլ խաթարումները աուտիզմից տարբերվում են օրինակ նախանշանների ի

հայտ գալու ժամանակահատվածով, ինչպես նաև բնորոշ
առանձնահատկություններով: Սրանք ավելի քիչ տարածված են, քան Ռեթթի
սինդրոմը: Ռեթթի սինդրոմը ախտորոշվել է միայն կանանց մոտ: Սկզբնական
շրջանում տեղի է ունենում նորմալ զարգացում, որին հաջորդում է հետընթացը` ձեռք
բերված հմտությունների մասնակի կամ ամբողջական կորուստը: Ռեթթի սինդրոմ
ունեցող երեխաները ակնհայտորեն ցուցաբերում են հոգեշարժողական զարգացում
կյանքի առաջին հինգ ամիսների ընթացքում: Մինչդեռ ավելի ուշ գլուխը դադարում է
մեծանալ և տեղի է ունենում ձեռք բերված հմտությունների կորուստ: Հիվանդության ի
հայտ գալուց մի քանի տարի հետո սոցիալական հետաքրքրությունը միջավայրի
հանդեպ նվազում է: Մասնակի կամ ամբողջական մտավոր հետամնացությունը
հատուկ է այս սինդրոմը ունեցող անհատներին, ինչպես նաև կարող են բռնկումներ
ունենալ:
Մանկական դիսինտեգրատիվ շեղումները բնորոշվում են գործառման
բազմաթիվ ոլորտների ռեգրեսիայով: Սակայն սա տեղի է ունենում զարգացման
ակնհայտորեն նորմալ ընթացքից հետո: Ցավոք սրտի այս երեխաները մտավոր
հետամնացություն են ձեռք բերում, կարող են նաև բռնկումներ լինել: Ասպերգերի
ախտանիշը ունեցող երեխաները ցուցաբերում են երկարատև ռեգրեսիա
սոցիալական ինտերակցիաներում, ինչպես նաև վարքի և գործունեության կրկնվող և
սահմանափակ նմուշներ, ինչը հատուկ է նաև աուտիկներին: Այս ախտանիշը
ունեցող երեխաների մոտ բացակայում են սոցիալական կամ էմոցիոնալ
փոխադարձությունը, նրանց մոտ առկա է նաև ոչ վերբալ կոմունիկացիայի, ինչպես
օրինակ աչքերի կոնտակտի, դիմախաղի, ժեստերի անհամապատասխանելիությունը
իրավիճակին: Ասպենգերի ախտանիշը աուտիզմից տարբերվում է նրանով, որ լեզվի
հապաղումները կամ կոգնիտիվ զարգացման, ադապտիվ վարքի կամ տարիքին
համապատասխան ինքնօգնության հմտությունների խաթարումներ չեն նկատվում:
Տարածված զարգացման խաթարումներ ախտորոշումը օգտագործվում է, երբ
երեխայի մոտ նկատվող խաթարումները չեն համապատասխանում վերը
թվարկվածներից որևէ մեկին:

Հիպերակտիվություն

Հիպերակտիվությունը համեմատաբար ավելի տարածված երևույթ է:

Դպրոցահասակ երեխաների երեքից հինգ տոկոսը ունի այս խաթարումը: Սա ավելի
հաճախ հանդիպում է տղամարդկանց, քան կանանց շրջանում: Այս խանգարման
պատճառը համարվում է նևրոլոգիական շեղումները: Այս հիվանդությունը
բնութագրվում է երեխաների ուշադրությունը կենտրոնացնելու դժվարությամբ,
մտավոր երկարատև ճիգեր գործադրելու անընդունակությամբ: Հնարավոր է, որ և
հիպերակտիվությունը, և ուշադրության բացակայությունը նույնչափ արտահայտված
լինեն որևէ անհատի մոտ, իսկ մեկ այլ անհատի դեպքում մեկը մյուսից ավելի քիչ կամ
շատ արտահայտված լինի:
Անուշադրության նախանշաններ
Անհատը հաճախ չի կարողանում երկար ժամանակ կենտրոնացնել իր
ուշադրությունը, սովորաբար չի կարողանում լուծել իր առջև դրած խնդիրները և
մեկից անցնում է մյուսին:
Ձևավորվում է մտավոր երկարատև ճիգեր պահանջող առաջադրանքների
նկատմամբ հակակրանք:
Անհատը չի կարողանում հետևել ցուցումներին:
Աշխատանքը անփույթ է կատարում և շատ անուշադրության սխալներ է անում:
անհատի կազմակերպչական ընդունակությունները թերզարգացած են, նա
մոռացկոտ է:
Հիպերակտիվության նախանշաններ
Անհատը խիստ անհանգիստ է, երկար ժամանակ չի կարող մնալ նույն տեղում:
Այն գործունեությունը, որը հիմնականում շարժվել չի պահանջում, նույնպես անհատը
դժվարանում է և աղմկում:
Իմպուլսիվության նախանշաններ
Երեխաները չափից դուրս անհամբեր են, դյուրագրգիռ երբեք չեն սպասում իրենց
հերթին:
Մեծահասակների մոտ հիպերակըիվության նախանշանները թուլանում են:
Հիպերակտիվությունը նկատելի է դառնում, երբ երեխան սկսում է քայլել: Սակայն
վաղ ախտորոշումները կարող են սխալ լինել, որովհետև սա կարող է պարզապես
աշխուժություն լինել առանց որևէ խնդիրների: Անվրեպ ախտորոշում հնարավոր է
կատարել դպրոցական տարիքում: Իրեն անկանոն վարքի պատճառով բացասական
վերաբերմունքի արժանացումը այս երեխաների մոտ ձևավորում է ընդդիմադիր
վարք: Վաղ ախտորոշումները և համապատասխան միջամտությունները խիստ
կարևոր են այս երեխաներին օգնելու համար: Շատ անհատներ, որոնց մոտ
հիպերակտիվությունը վաղ է ախտորոշվել բժշկությունը կարող է նշանակալիորեն
մեղմացնել դրա դրսևորումները դեղորայքի միջոցով, որը ազդելով ուղեղի
համապատասխան բջիջների վրա նպաստում է ուշադրության կենտրոնացոմանը:
Այս հիվանդությունն ունեցող երեխաների ծնողները ցանկալի է, որ մասնակցեն
սոցիալական խորհրդատվություններին` գիտակցելու համար իրենց երեխայի
հատուկ կարիքները: Անհրաժեշտ է, որ ծնողները կամ խնամատարները հասկանան,
որ երեխայի վարքը իր կողմից կառավարելի չէ և դրա համար պատիժ սահմանելը
վնասում է երեխային: Կան մի շարք տեխնիկաներ, որոնք օգտագործելով կամ
խնամատարները կարող են օգնել երեխայի հաղթահարել որոշակի խոչնդոտներ,
օրինակ հեռացնել բոլոր հնարավոր գործոնները, երբ երեխան փորձում է
կենտրոնացնել ուշադրությունը:

Ալկոհոլի ազեցությունը պտղի վրա

1973 թվականին Ջոանը և Սմիթը նկարագրեցին ֆիզիկական խանգարումների

հանգեցնող մի նորհիվանդություն: Տասնմեկ երեխաները , որոնց մայրերը խրոնիկ
հարբեցող էին, ունեին կենտրոնական նյարդային համակարգի խանգարումներ :
Վիճակագրական տվյալների համաձայն այս խանգարումով ծնվում են 1000
երեխաներից մեկից երեքը: Հետազոտությունները ցույց տվեցին 10-20 տոկոս մտավոր
հետամնացությունը արդյունք է պրենատալ շրջանում ալկոհոլի օգտագործման : Այն
հարբեցողկանայք, որոնք ալկոհոլ են օգտագործում հղիության ընթացքում 35-ից 40
տոկոս հավանականություն կա, որ իրենց երեխաները այդ ախտանիշով կծնվեն:
Նախանշաններ`
պրենատալ և հետծննդային աճի թերացում
ինտելեկտի ցածր մակարդակ
միկրոցեֆիլյուս (ոչ բարդ)
մանկության շրջանում կարող է դրսևորվել հիպերակտիվություն
Հետազոտությունները փաստում են , որ խանգարումների չափը ուղղակիորեն
կախված է ալկոհոլի օգտագործման ինտենսիվությունից: Սովորաբար այս
երեխաները պրենատալ խնամք չեն ստանում: Ընդհակառակը նրանց մայրերը
հաճախ ալկոհոլը համատեղում են մեդիկանտների հետ: Լոնգիթյուդ
հետազոտությունները ցույց տվեցին, որ այս երեխաների մոտ կան բնորոշ
հատկանիշներ և աննշան ֆիզիկական խանգարումներ, որոնք տարիքային աճին
զուգընթաց անհետանում կամ մեղմանում են : Առաջընթաց է գրանցվում նաև նրանց
ներքին օրգանների գործառնության մեջ: Այնուամենայնիվ էմոցիոնալ և կոգնիտիվ
զարգացման կանխատեսումները բացասական են : Բազմաթիվ երեխաներ մտավոր
հատամնացներ են:
Հնարավոր միջամտությունները հետևյալն են.
Նախնական ուսուցում այն հղի կանանց հետ , որոնք հղիության ընթացքում ալկոհոլ
են օգտագործում
Ալկոհոլ չարաշահող հղի կանանց ուղղորդում բժշկական ծառայություններ և
հակաալկոհոլային ծրագրերում ներգրավվում, ինչը կօգնի նվազեցնել ազատվել
կախվածությունից
Պրենատալ շրջանում ալկոհոլի ազդեցությանը ենթարկված երեխաներին ուղղված
հատուկ վաղ ուսուցման ծրագրեր
Ծնողների կամ խնամակալների հետ թրեյնինգների կազմակերպում, այնպիսի
տեխնիկաների ուսուցման նպատակով, որոնք կմեղմացնեն հապաղումները և
էմոցիոնալ խնդիրները
Համապատասխան ուսուցման ծրագրեր . մասնագիտական ծրագրերը համարվում են
ավելի օգտակար , քան ավանդական դպրոցի ծրագրերը, որոնք սովորեցնում են այս
երեխաներին սոցիալական և աշխատանքային հմտություններ
Յուրաքանչյուր նմանատիպ ծրագըիր տվյալ երեխայի համար պետք է
անահտականացված լինի, հնարավորինս մեծ արդյունավետության հասնելու
նկատառումով:

Պրենատալ շրջանում մեդիկանտների ազդեցությունը սաղմի վրա

Հետազոտությունները ցույց են տալիս, որ պրենատալ շրջանում հաբերի

արհեստական կոկայինի օգտագործումը մեծ ազդեցություն է գործում երեխայի
պրենատալ և հատծննդային աճի, զարգացման վրա: Կոկայինի ազդեցությանը
ենթարկված նորածինները թեթև քաշ են ունենում, կարճ հասակ, միկրոցեֆիլիուս և
աճի այլ խանգարումներ: Մեդիկանտներ օգտագործող հղի կանանց շրջանում
բազմաթիվ են վաղ ծննդաբերության դեպքերը: Այդ երեխաների մոտ առկա են
նևրոլոգիական խանգարումներ, տախիկարդիա և այլ սրտային հիվանդություններ:
Այս երեխաների մոտ ևս տարիքային աճին զուգընթաց առաջխաղացում է նկատվում:
Արհեստական կոկայինի թողած բացասական ազդեցությունը ավելի ուժգին է , քան
կոկայինինը: Ինչպես նաև պետք է նշել, որ նրանք, ովքեր մեկ տեսակի մեդիկանտ են
օգտագործումավելի քիչ են վնասում պտղին, քան նրանք, ովքեր օգտագործում են մի
քանի մեդիկանտներ: Օրինակ արհեստական կոկայինի և հերոինի կամ
արհեստական կոկայինի և մետադոնի համաժամանակյա օգտագործումը շատ է
բարձրասցնում բացասական հետևանքների հավանականությունը: Հիմնականում
խնդիրներ են ծագում ուշադրության, կոգնիտիվ, էմոցիոնալ զարգացման,
սոցիալիզացիայի հարցում: Այս երեխաներին խնամելը շատ դժվար է, քանի որ նրանք
շատ գրգռված են լինում կամ ընդհակառակը` անտարբեր: Նրանց սկզբնական
հմտությունների զարգացումը հապաղում է և առաջանում են խնդիրներ սնման հետ:
Պետք է նշել , որ այս երեխաները ենթարկվում են վաղ ծննդաբերության հետ կապված
հնարավոր ռիսկերին: Այս երեխաները հաճախ նաև ցուցբերում են
անհարմարվողականության: Եթե այս երեխաների ծնողները շարունակաբար
օգտագործում են մեդիկանտներ , շատ ավելի մեծ ռիսկի են ենթարկում իրենց
երեխաներին. սովորաբար ֆիզիկական չարաշահում, արհամարհանք, անբավարար
խնամք այլն: Ինչպես նաև պետք է նշել, որ այս երեխաները բացի վերոնշյալից
մեծապես ենթարկվում են նաև այլ ռիսկերի, ինչպես օրինակ նրանք հաճախակի և
երկար ժամանակով լքվում են կամ նման միջոցներ են հրամցվում նրանց, տարածված
է մանկական անառակություն դեպքերը և այլն:
Ինտենսիվ միջամտությում է հարկավոր որպեսզի կանխարգելվեն զարգացման
լուրջ խանգարումները:
Լավագույն միջոցը կանխարգելումն է . հղի կինը պետք է հաճախ խորհրդատվության
ենթարկվի, որպեսզի տեղյակ լինի որևէ դեղահաբերի օգտագործման` պտղի վրա
թողած ազդեցություններին, էական է նաև հղի կանանց ուղղորդումը
բուժհաստատություններ կամ մեդիկանտի չարաշահումը կանխարգելող
հաստատություններ:
Երեխաների համար շահեկան է վաղ միջամտությունը և հատուկ կրթական
ծրագրերը:
Ծնողները կամ խնամակալները պետք է կազմակերպեն այնպիսի գործունեություն,
որը կնպաստի առողջ զարգացումանը և կնվազեցնի մեդիկամենտի ազդեցությունը:
Ծնողները պետք է ուսուցանվեն հատուկ մեթոդով հասկանալու համար երեխայի
վարքը և կազմակերպելու համար և կազմակերպեն ամենօրյա գործունեություն:

Սովորելու խանգարումներ

Այս տերմինը սովորաբար օգտագործվում է բնութագրելու համար այն

իրավիճակները , որոնք բնութագրվում էին դրանք ղեկավարելու անկարողությամբ
արտահայտել կամ ընկալել զգայական ինֆորմացիան և այլն: Սովորելու
խաթարումները ներառում են կոգնիտիվ զարգացման շեղումներ, ինչպես օրինակ
ուշադրության, հիշողության, տեսողական և շարժողական:Սրա ամենատարածված
տեսակը դիսլեքսիան է, որը ծագել է հունարեն «lexicos» բառից և նշանակում է
դժվարություններ խոսքի հետ: Այս դեպքում խնդիրներ են առաջանում խոսելու,
կարդալու և գրելու գործընթացներում:
Շատ երեխաներ, որոնք ունեն սովորելեու խանգարումներ ևս ցուցաբերում են
վարքային շեղումներ ` ներառյալ նեգատիվ վարք , հիպերակտիվւոթյուն,
դժվարություններ սոցիալական և էմոցիոնալ ինտերակցիաներում : Որոշ
հետազոտողներ փաստում են, որ վարքային և սովորելու շեղումների պատճառ են
հանդիսանում այս ախտանիշները, որոնք ներառում են վերոհիշյալ նախանշանները:
Հետազոտողների մեկ այլ խումբ կարծում է , որ էմոցիոնալ և վարքային շեղումները
երկրորդական են և կարող են սովորելու դժվարությունների հետևանք լինել :
Սակայն փորձագետների մեծամասնությունը կարծում է , որ այս շեղումները կապված
են ուղեղի խնդիրների հետ:
Այս շեղումները տղաների շրջանում շրջանում շատ ավելի տարածված են , քան
աղջիկների շրջանում: Սա պետք է տարբերակվի մտավոր հետամնացությունից: Այս
ախտանիշը ունեցող երեխաները միայն մի քանի ոլորտներում են թերանում
(կոգնիտիվ ընկալմանը վերաբերող), մինչդեռ մտավոր հետամնացների մոտ առկա են
խանգարումներ բոլոր ոլորտներում:
Հատուկ կրթական ծրագրերը, որոնք ապահովում են սովորելու այլընտրանքային
ձևեր, օգտակար են և նվազեցնում են ախտանիշի դրսևորումների բացասական
հետևանքները: Վաղ ախտորոշումը և միջամտությունը ծայրահեղ կարևոր է
էմոցիոնալ և սոցիալական խնդիրների լուծման համար:

Կոգենիտալ խախտումներ

Սրանք արտահայտվում են անմիջապես ծնվելուց հետո: Շեղումները առաջ են

բերում կառուցվածքային խախտումներ մարմնի տարբեր մասերում` ներառելով
բոլոր ներքին և արտաքին օրգանների համակարգը: Այդ խախտումներից են «գայլի
դունչը», «նապաստակի շրթունքները», «ծուռթաթությունը» կամ այլ
հենաշարժողական ծռումներ, ավելորդ մատներ, բացակայող վերջույթներ,
սրտանոթային և աղեստամոքսային համակարգերի խանգարումներ: Նրանցից
շատերը վիրաբուժական միջամտությունների շնորհիվ հնարավոր է ուղղել: Դրանք
երեխայի զարգացման վրա մեծ ազդեցություն չեն ունենում: Այլ խանգարումները
ավելի վտանգավոր են և հաճախակի միջամտությունը ոչ ուղղելի շեղումների
դեպքում ծայրահեղ կարևոր է` կարգավորելու համար անհրաժեշտ զարգացումը:

Տեսողական և լսողական խանգարումներ

Այս խանգարումները հետևանք են տեսողական և լսողական ընկալման

համակարգի շեղումների: Այս խանգարումներն են վատ տեսողությունը , կամ
կուրությունը, ծանր լսողությունը կամ խուլությունը:
Շիլությունը նորածինների մոտ նկատվող տարածված երևույթ է , առաջանում է
աչքի մկանի լարվածության կամ ընդհակառակը` թուլության պատճառով:
Արդյունքւոմ աչքերը կարող են թեքվել դեպի վերև կամ ներքև: Երեխայի
հասունացմանը զուգընթաց սրանք հիմնականում ուղղվում են : Սակայն եթե երկու
տարեկանից հետո այդ երևույթները չեն անհետանում, ապա անհրաժեշտություն է
առաջանում դիմել վիրաբուժական միջամտության, առանց դրա երեխայի
տեսողությունը կարող է լրջորեն վնասվել:
Տեսողական և լսողական խնդիրները կարող են համակցված լինել զարգացման
այլ շեղումների հետ: Օրինակ կուրությունը և խուլությունը կարող են պրենատալ
փուլում կարմրուկի ազդեցության հետևանք լինել:

Ծառայություններ զարգացման խանգարումներով երեխաների համար

Վաղ 70-ականներին խիստ քաղաքական և օրենսդրական պաշտպանությունը

հանգեցրեց զարգացման անկարողություններով մարդկանց համար նախատեսված
հատուկ ծառայությունների վերասահմանմանը: Պատմականորեն,շատ
մարդիկ,որոնք ունեին մտավոր արգելքներ և այլ անկարողություններ,խնամվում էին
հաստատություններում: Նրանցից ոմանք տեղափոխվել էին այդտեղ ծնվելուց
անմիջապես հետո,մյուսները ուշ մանկությունում կամ վաղ չափահասության
տարիքում,երբ նրանց խնամքը չափազանց դժվար էր դարձել իրենց ընտանիքների
համար: Ծնողները,որոնք նախընտրում էին դաստիարակել իրենց երեխաներին
տանը,հաճախ չէին կարողանում դա անել: Շատ ծնողներ ունեին հմտության և
միջոցների պակաս իրենց երեխաների հատուկ կարիքները բավարարելու համար,իսկ
համայնքի վրա հիմնված աջակցող ծառայությունները հազվագյուտ էին և գոյություն
չունեցող: Հաստատությունների առանձնահատուկ գործառույթներից մեկը
ընտանիքի`մտավոր արգելքներ ունեցող երեխային մեծացնելու բեռը թեթևացնելն էր:
60 և 70-ական թվականների քաղաքացիական իրավունքների շարժումը դրդեց
հասարակության կողմից անկարողություններով մարդկանց բուժման վերաքննմանը:
Կողմնակիցներին հաջողվեց հասնել ֆեդերալ օրենսդրության հաստատմանը,որը
ապահովում էր անկարողություններով մարդկանց մեծանալու,սովորելու,ապրելու և
ընտանիքին և հասարակությանը բնորոշ միջավայրում աշխատելու իրավունքը:
Օրենսդրությունը ձևավորեց ֆեդերալ կապիտալ`հատուկ կրթություն,աշխատանք և
ընտանիքին աջակցող ծառայություններ ապահովելու համար:
Այդ շարժման ամենակարևոր հետևանքներից մեկը վերաինստիտուցիոնալիզմն
է:Պարզվեց,որ հոգ տանող հաստատությունները անկարող էին առողջ զարգացում
ապահովել: Շատ մարդիկ,որոնք ունեին անկարողություններ,ազատվեցին
հաստատություններից,և վերջիններից շատերը մշտապես փակվեցին: Ցավոք,շատ
հաստատություններ զգուն էին աջակցող ծառայությունների պակասը,որի կարիքն
ունեին շատ մարդիկ,որոնք ունեին զարգացման անկարողություններ:Այս
փոփոխություններն իրենց ազդեցությունն ունեցան այդ երեխաների և նրանց
ընտանիքների համար նախատեսված ծառայությունների բնույթի վրա: Նպատակը
անկարողություններով երեխաների համար առողջ միջավայր ապահովելն էր:Այդ
նպատակին հասնելու համար մենք պետք է հասկանանք ընտանիքի կողմից
ծառայությունների կարիքը,ինչպես նաև մենք պետք է զարգացնենք
թերապևտիկ,զարգացման և աջակցող ծառայությունների լայն շարք: Մենք պետք է
նաև հասկանանք սթրեսներն ու կարիքները,որոնք ունեցել են զարգացման
անկարողություններով երեխաների ընտանիքները:

Ճգնաժամի միջամտության տեսություն

Ճգնաժամի միջամտության տեսությունը առանձնապես օգտագործվում

է`հասկանալու ընտանիքի արձագանքը անկարողություններով երեխայի հանդեպ և
որոշելու նրանց դիմացկունությունն ու ծառայությունների կարիքը:
Ճգնաժամի միջամտության տեսությունը հիմնված է երեք շարժիչ ուժերի
փոխազդեցության վրա,որոնք ճգնաժամի պատճառ են հանդիսանում:
Ընտանիքի կողմից ապրված սթրեսի բնույթն ու ուժգնությունը:
Ընտանիքի` հաղթահարելու ռազմավարություն,որը ներառում է աջակցությունն ու
ռեսուրսները,որոնք պիտանի են նրանց համար:
Ընտանիքի անդամների ընկալումը նրանց վիճակի վերաբերյալ:

Սթրես

Սթրեսը մի վիճակ է, որը ծագում է, երբ առկա է անհավասարակշռվածություն

փոփոխության հանդեպ կարիքի և այդ փոփոխությունը հաղթահարելու համար
մարդուն անհրաժեշտ ռեսուրսների միջև:
Զարգացման անկարողություններով երեխայի առկայությունը համարվում է
սթրեսի գործոն համարյա բոլոր ընտանիքների համար:
Խնամելու հետ կապված սթրեսները կարող են ընտանիքում ճգնաժամի պատճառ
հանդիսանալ: Նման ճգնաժամերը կարող են երեխային արհամարհվածության և
վիրավորանքների մեծ ռիսկի առջև կանգնեցնել:
Կան որոշակի գործոններ,որոնք հարաբերակցության մեջ են նման
ընտանիքներում առկա սթրեսների հետ: Յուրաքանչյուր սթրեսորի կշիռը պետք է
որոշվի առանց արդեն հաշվի առնված կոնտեքստի.
Արդյոք ընտանիքն ունի բավական ռեսուրսներ և աջակցություն սթրեսը
հաղթահարելու համար:
Սթրեսային իրադարձության իմաստի ընկալումը ընտանիքի կողմից,որը նաև
ներառում է ընտանեկան կյանքի վրա դրանց հնարավոր ազդեցության վերաբերյալ
ընտանիքի ըմբռնումը:
Այդ իրադարձությունների հաղթահարումը տարբեր ընտանիքների կողմից մեծապես
տարբերվում է:Յուրաքանչյուր ընտանիքի հակազդումը պետք է գնահատվի
անհատապես:
Երեխայի անկարողության աստիճանն ու ուժգնությունը: Հարատև (քրոնիկ) և դաժան
իրավիճակը ավելի է հակված հասցնել սթրեսի, քան այն իրավիճակը, որը կայուն է
կամ ավելի քիչ ուժգնությամբ:Որքան ավելի է երեխայի անկարողությունը
սահմանափակում նրա գործողությունները և խոչնդոտում նրա նորմալ աճին և
զարգացմանը, այնքան ավելի մեծ է ընտանիքի դիսթրեսի(դժբախտության)
հնարավորությունը:
Երեխայի կողմից կյանքի ակնկալությունը:Ընտանիքի սթրեսը կարող է ավելի մեծ
լինել, երբ իրավիճակը կյանքին սպառնացող է կամ ընդունակ է նվազեցնելու
երեխայի կողմից կյանքի ակնկալությունը:
Տեսանելիություն:Անկարողություններով երեխայի ծնողները հանդիպում են նրանց
երեխայի վերաբերյալ ստերեոտիպային վերաբերմունքի և օտարների կողմից
անհամապատասխան (անհարմար) վարքի:
Հասարակությունքում առկա այդ ստիգման(դրոշմ) սթրեսի մեծ գործոն է
անկարողություններով երեխայի ընտանիքի համար:
Երեխայի խառնվացքն ու արձագանքը:Ընտանիքի սթրեսը կարող է կապված լինել
երեխայի բնավորության,ինչպես նաև երեխայի` մտերմություն անելու ունակության
հետ:Երեխաները,որոնք ավելի շփվող և սոցիալապես ավելի արձագանքող են, իրենց
բարեկամների կողմից ավելի քիչ սթրեսային են համարվում,քան այն երեխաները,
որոնք անկարող են փոխադարձաբար պատասխանել արձագանքին:

Հաղթահարում(հակազդում)

Ընտանիքներն ունեն տարբեր ընդունակություններ սթրեսները հաղթահարելու

համար:Ընտանիքները,որոնք ունեն հաղթահարման բազմազան հմտություններ և
ռազմավարություններ, կարող են ընդհանուր առմամբ մեղմացնել սթրեսը,
պահպանել կայունություն և կանխել ճգնաժամը:
Կան որոշակի գործոններ,որոնք կարող են ազդել ընտանիքի` սթրեսը
հաղթահարելու կարողության վրա: Ընտանիքները,որոնք ունեն մեծ հմտություն
խնդիրը լուծելու մեջ, հիմնականում ավելի քիչ խոցելի են սթրեսի հանդեպ և ավելի
ընդունակ են արդյունավետորեն հաղթահարել իրենց իրավիճակը: Ընտանիքը, որն
ունի սթրեսի բարեհաջող հաղթահարման պատմություն, կարող է ավելի ընդունակ
լինել հաղթահարել այն առավել համարձակությամբ, քանի որ այն կարող է
արդյունավետ հաղթահարման հմտությունների հավաքածու կազմել: Դրան
հակառակ, ընտանիքները, որոնց հաղթահարելու կարողությունները սահմանափակ
են, ավելի խոցելի են անգամ ամենաաննշան սթրեսի հանդեպ: Անկարողություններով
երեխայի անգամ հազվագյուտ կարիքները կարող են ճգնաժամ առաջացնել այս
ընտանիքներում:
Իրավիճակի ըմբռնում

Ընտանիքի ըմբռնումը իրենց վիճակի վերաբերյալ հաճախ ազդում է այդ

ընտանիքի կողմից ապրված դիսթրեսի աստիճանի վրա:
Սթրեսը կարող է ընկալվել որպես վտանգ, որը հանգեցնում է վախի և հուզմունքի:
Այն կարող է ընկալվել որպես կորուստ, որը հանգեցնում է վշտի և դեպրեսիայի:
Անկարողություններով երեխան կարող է ընկալվել որպես վտանգ ընտանիքի համար
տարբեր ձևերով:Նորմալ ընտանիքի սահմանված կարգը(որոշակի ռեժիմը) կարող է
խախտվել:Հնարավոր է, որ ծնողները թողնեն իրենց աշխատանքը երեխային
խնամելու համար, ինչը հանգեցնում է ընտանեկան ցածր եկամուտի: Շատ
ընտանիքներ, որոնք ունեն անկարողություններով երեխա, հաճախ զգում են կորստի
որոշակի աստիճան: Կորուստները կարող են իրական բնույթ կրել, ինչպես օրինակ`
ժամանակի կորուստը ամուսնու, մյուս երեխաների և ինքն իր համար, ֆինանսական
կայունության կորուստ և այլն:
Կորուստները կարող են իրական բնույթ կրել, ինչպես օրինակ` երբ ծնողները
վշտում են երեխայի կորուստը, որին կարող էին ունենալ: Նման զգացումները նորմալ
են անկարողություններով երեխային հարմարվելու սկզբնական մակարդակում:
Նման դեպքերը կարող են ընտանիքում քրոնիկ դեպրեսիայի բերել, եթե իհարկե
ընտանիքը չունի հաղթահարման կարողություն:
Անկարողություններով երեխայի` ընտանիքում ունեցած ընդհարումների վերաբերյալ
ծնողների ըմբռնումը նույնպես կարող է խախտվել: Օրինակ` մայրը, որը շատ մեծ
ջանք պետք է ծախսի հատուկ կարիքներով երեխայի խնամելու համար, կարող է
զգալ, որ դա անելով նա վնասում է իր մյուս երեխաներին: Նա կարող է զգալ և`
հուզմունք, և` դեպրեսիա: Սակայն իրականությունը կարող է տարբերվել նրա
պատկերացումներից:
Նրա երեխաները կարող են ստանալ բավականին մեծ ուշադրություն իրենց
տատիկից (պապիկից) կամ բարեկամներից:
Նրանք կարող են չհավավասարեցնել իրենց մոր ժամանակի կորուստը իրենց համար
նախատեսված սիրո կորստի հետ:
Զարգացնող ծառայությունների և աջակցող ռեսուրսների միջոցով շատ մարդիկ,
որոնք ունեն անկարողություններ, կարող են ապրել անկախ պայմաններում: Նրանք
կարող են սովորել, աճել և զարգացնել ինքնօգնության հմտություններ:
Օգնությունը, որը նախատեսված է ընտանիքների կողմից իրենց իրավիճակի
մասին ռեալ ըմբռնմանը հասնելու համար, ներառում է նաև հետևյալ կետերը.
հասկանալ` ինչպես կարող են իրենց վախերն ու կորուստները ավելացնել սթրեսը
սովորել վստահել իրենց սեփական ուժերին ու ներքին ռեսուրսներին
դրականորեն զարգացնել իրական սպասումներ իրենց երեխաների աճի վերաբերյալ
սովորել դիտել իրենց իրավիճակը որպես հասանելի և հաղթահարելի դժվարություն:

Անկարողություններով երեխաների ընտանիքների` ծառայության կարիքները

Անկարողություններով երեխաների ընտանիքների համար ծառայությունները պետք

է հասցեագրեն ճգնաժամի հավասարեցման բոլոր երեք գործոնները.
իրավիճակային և հոգեբանական սթրեսի կրճատում
աջակցող ծառայություններին և ռեսուրսներին մոտենալու ընտանիքի կարողության
ուժեղացում
օգնություն ընտանիքին` հասնելու իր իրավիճակի ռեալ ըմբռնմանը:
Երբ երեխայի վիճակը ունի բժշկական կամ ֆիզիոլոգիական բաղադրիչ, անհրաժեշտ
է բժշկական խնամք, խորհրդատվություն, վերահսկողություն և վերականգնողական
ծառայություններ:
Նման դեպքերում անհրաժեշտ է թերապևտիկ միջամտություն իրականացնել:
Այս երեխաների հատուկ կարիքները կարող են լուրջ ֆինանսական սթրես
առաջացնել իրենց ընտանիքներում: Ընտանիքը կարող է պարտքի տակ ընկնել
երեխայի խնամքի համար, կամ ծնողը կարող է ստիպված լինել ազատվել
աշխատանքից երեխային խնամելու համար: Հնարավոր է, որ լրացուցիչ գումարի
կարիք զգացվի վերականգնողական և թերապևտիկ սարքավորումների համար
(օրինակ` հիվանդանոցի մահճակալներ, լսողության համար նախատեսված
պիտույքների և այլն): Չնայած որ ֆինանսակսն աջակցության ծրագրերը մատչելի են,
շատ ընտանիքներ կարող են ֆինանսական օգնության դիմելու կարիք ունենալ:
Շատ հաճախ կարող է զգացվել հատուկ կրթության և վերականգնողական
ռեսուրսների կարիքը` առողջ զարգացում ապահովելու համար: Նման
գործունեությունը կարող է փոխել այն, թե ինչպես է երեխան աճում: Անգամ երբ
ծառայությունները մատչելի են, դրանց տիրապետելը հաճախ բարդ գործընթաց է:
Շատ ընտանիքներ ունեն բազմազան ծառայությունների կարիք, որոնք առաջարկվում
են տարբեր գործակալությունների կողմից, և ամենահարմար ծառայությունների
ընտրումը հիմնականում ժամանակատար ու սթրեսային են:
Հիմնականում ծնողները կարող են մասնագիտացված պատրաստման կարիք
ունենալ, որպեսզի սովորեն, թե ինչպես պետք է բավարարեն իրենց երեխաների
հատուկ կարիքները: Սա կարող է ներառել հատուկ սարքավորումների
օգտագործումը բժշկական պայմաններին տիրապետելու համար, իրենց երեխաներին
կերակրելու տեխնիկաները և այլն:

Ծառայություններ

Երեխայի բարեկեցության շատ ծառայություններ հարմար են անկարողություններով

երեխաների և նրանց ընտանիքների համար, և դրանցից որոշները կարող են
օգտակար դարձվել փոքր կամ ոչ ծրագրային ձևափոխումներով: Մյուսները կարող են
ընդարձակվել որոշակի լրացուցիչ ռեսուրսներով և կարող են առաջարկվել որպես
երեխայի բարեկեցության միջամտությունների կանոնավոր բաղադրիչ:

Ճանաչում

Շատ երեխաներ, որոնք ունեն անկարողություններ, սկզբում ախտորոշվում են

բժշկական համակարգում ակնհայտ ֆիզիկական խնդիրների պատճառով:
Այնուամենայնիվ, մյուս անկարողությունները չունեն անմիջապես ակնհայտ դարձող
ախտանիշներ, և երեխայի վիճակը կարող է ամիսներով(նույնիսկ
տարիներով)ախտորոշված չմնալ: Շատ ընտանիքներ կարող են չճանաչել
զարգացման արգելքները կամ կարող են հասկանալ դրանց պոտենցիալ
կարևորությունը, քանի դեռ արգելքները ցայտուն կերպով արտահայտված են:
Իհարկե, նման անկարողությունները ճանաչելու ձախողումը անհնար է դարձնում
այն վաղ միջամտության ծառայությունների մատակարարումը, որոնք նպաստում են
առողջ զարգացմանը:
Անկարողությունները, որոնք հաճախ չեն ճանաչվում կամ ախտորոշվում, ներառում
են.
Նոպաների բացակայություն;Բավականին հազվադեպ կարող է լինել այն, որ դրանք
չեն հայտնվում բժշկական քննման ընթացքում: Երբ դրանք հաստատվում են
ծնողների, ուսուցիչների կամ մյուս խնամք մատակարարողների կողմից, դրանք
հաճախ կարող են սխալ լինել անուշադրության պատճառով:
Ուղեղային կաթված:Թույլ ներգրավվումը կարող է ակնհայտ չլինել ծնվելու
ժամանակ:Ախտանիշները ակնհայտ են դառնում որպես անկանոն ընթացող
զարգացումներ այն ընթացքում, երբ երեխան մեծանում է: Թույլ ուղեղային կաթվածով
շատ երեխաներ հանգամանորեն չեն ախտորոշվում, քանի դեռ նրանք դպրոցում են:
Թույլ մտավոր արգելք: Չնայած հաճախ վաղ զարգացման արգելքի որոշակի
ակներևություն է լինում, թույլ մտավոր արգելքներով շատ երեխաներ չեն
ախտորոշվում, քանի դեռ նրանք սկսում են դպրոցը և դժվարություններ են ունենում
սովորելու մեջ: Ինչքան նրանք մեծանում են, այնքան ավելի ակներև են դառնում
նրանց արգելքները:
Լսելու անկարողություններ: Լսելու անկարողությունները հիմնականում առաջինը
ախտորոշվում են դպրոցում:
Հոգեբանամոտորային էպիլեպսիա, որի ախտանիշները ներառում են որոշակի
վարքային և վերբալ պոռթկումներ, որոնք հաճախ սխալմամբ ախտորոշվում են
որպես էմոցիոնալ խանգարումներ:
Ուշադրության պակասի հիպերակտիվ խանգարում: Այս երեխաները հաճախ
ախտորոշվում են վարքային և էմոցիոնալ խնդիրներով: Այս խանգարման ճանաչումը
հաճախ երևան է գալիս երեխայի` դպրոց հաճախելուց հետո: Այն դեպքում, երբ
երեխաները ցուցաբերում են զարգացման խանգարումների նշանների, պետք է
անհապաղ դիմել ավելի խոր և մանրամասն գնահատման:

Կարճատև խնամք

Կարճատև խնամքը դիտվում է որպես օգնության տեսակ: Հատուկ կարիքներով

երեխային խնամելու համար իրազեկ անձնավորության ընդունումը կարևոր և մեծ
խնդիր է շատ ծնողների համար:
Ամենապարզ գործունեությունը (օր.` գնումներ անելը, կինո հաճախելը և այլն)
կարող են ընտանիքի համար անհնարին լինել, երբ երեխայի համապատասխան
խնամքը անմատչելի է: Երեխայի բարեկեցության տիպիկ ծառայությունը (օր.`
օրական խնամք, կանոնավոր խնամատուն և այլն) կարող են օգտագործվել`
առաջարկելու կարճատև խնամքի ծառայություն:
Խնամող ընտանիքները կարող են օգտագործվել որպես ուսուցիչներ` կրթելու,
ինչպես նաև աջակցելու ծնողներին իրենց երեխաների համար ճիշտ խնամք
մատակարարել: Ծնողները կարող են սովորել իրենց երեխաներին խնամելու
հմտություններն ու գիտելիքները: Խնամքի մատակարարման այդ գործընթացի մեջ
ներգրավվումը կարող է օգնել պահպանելու ծնող-երեխա փոխհարաբերությունները,
երաշխավորելով այն, որ երեխայի հատուկ կարիքները բավարարված են:

Որդեգրում

Երեխայի բարեկեցության շատ գործակալություններ ձևափոխել են որդեգրման`

գոյություն ունեցող ծրագրերը կամ զարգացրել են որդեգրման հատուկ ծրագրեր
անկարողություններով երեխաների համար: Կան որոշակի գործոններ որդեգրման
ծրագրավորման մեջ, որոնք մեծացնում են անկարողություններով երեխաների
բարեհաջող տեղափոխման հավանականությունը.
ներգրավվում և կրթություն: Որդեգրող ընտանիքները պետք է ներգրավված և
սովորեցված լինեն` հաշվի առնելով անկարողություններով երեխաների հատուկ
կարիքները
որդեգրման նպաստ: Նպաստի գումարի առկայությունը կարող է որոշել` արդյոք
ընտանիքը կարող է որդեգրել անկարողություններով երեխային: Որդեգրումը կարող
է օժանդակել ընտանիքին անհրաժեշտ ֆինանսական ռեսուրսների տրամադրմամբ
պարապմունքներ տանը: Սա նախապատրաստում է ընտանիքին որդեգրմանը
այնպես, ինչպես որոշում է նրանց հետաքրքրություններն ու ընդունակությունները:
Երեխայի խնամքի հատուկ ասպեկտների գնահատման քննարկումները պետք է
ներառվեն այս պարապմունքներում
զարգացման ծառայություններ: Զարգացման ծառայությունները ներառում են
գործունեություններ, որոնք բերում են զարգացման և առաջացնում են
ստրատեգիաներ` ապահովելու ամենաբարենպաստ աճը: Զարգացման
ծառայությունները ներառում են նաև ծնողների կրթության ծրագրեր, որոնց մեջ
մտնում են այն հմտություններն ու մոտեցումները, որոնք անհրաժեշտ են
անկարողություններով երեխաներին խնամելու համար:

Հատուկ կրթություն

Անհատական ընտանեկան ծառայության ծրագրերը (IFSPs) ձևավորվել են վաղ

միջամտության ծառայություններ մատակարարելու նախընտրելի երեխաներին և
նրանց ընտանիքներին: Այս ծրագրերը գրված են ծնողական ներգրավվածության
հետ մեկտեղ, և հիմնականում ներառում են բազմազան հասարակական
գործակալություններ այդ ծառայությունները մատակարարելու համար:
Յուրաքանչյուր տեղական արդարադատություն ունի իր համագործակցող խումբը,
որը համակարգում է վաղ միջամտության ծառայությունները:
3-5 տարեկան երեխաները, որոնք ունեն ճանաչված անկարողություններ,
նախընտրելի են նախադպրոցական ծառայությունների համար: Ծնողներն ու
մանկավարժները ձևավորում են ԱՈՒՊ (Անհատական ուսումնական պլան) այս
երեխաների համար, որը հիմնված է երեխայի զարգացման կարիքների գնահատման
վրա: Հասարակական դպրոցները պատասխանատու են այս երեխաների
նախադպրոցական ծրագրերի մատակարարման համար: Դպրոցական տարիքի
անկարողություններով երեխաները նույնպես ունեն ամեն տարի ձևավորվող ԱՈՒՊ-
ներ: Այս ծրագիրը ուղեկցվում է անհատականացված և խմբային հրահանգով`
երեխայի համար կրթական և զարգացման նպատակներին հասնելու համար:
Ընտանիքները ունեն իրենց երեխաների համար որոշումներ կայացնելու իրավունք և
կարողություն, որը ներառում է ծառայությունների ընտրությունը, ծառայություն
մատակարարողներին և այլն: Ծնողներն ունեն յուրահատուկ
պարտականություններ` կապված իրենց երեխաների համար կրթական և
ծառայության պլանավորման հետ: Նրանք պետք է պատրաստված լինեն ԱՈՒՊ-
ներին և անհատական ընտանեկան ծառայության ծրագրերին մասնակցելու
գործընթացին:

Խորհրդակցելու և էմոցիոնալ աջակցություն

Շատ ընտանիքներ, որոնք ունեն անկարողություններով երեխաներ, որոշակի

ժամանակահատվածում կարող են էմոցիոնալ աջակցության կարիք զգալ:
Անկարողություններով երեխայի ծնունդը կարող է որոշ ընտանիքներում ճգնաժամ
առաջացնել: Դրան շատ հատուկ է նաև դեպրեսիան և հուզմունքը:
Անկարողություններով երեխաներն ու երիտասարդները նույնպես կարող են
դեպրեսիա և հուզմունք ցուցաբերել, ինչը բերում է վարքային խանգարումների:
Անկարողություններով երեխաների ընտանիքները կարող են ունենալ էմոցիոնալ
աջակցության մի քանի աղբյուրներ: Սա ներառում է օր.` մտերիմ ընկերներ,
եկեղեցական շփումներ և այլն: Գործակալությունները պետք է օգտագործել
ծնողական խմբերին, որոնք կարող են կատարել բազմաթիվ գործառույթներ, օր.`
կրթություն և ուսուցում, ուժերի վերականգում և այլն:

Ծնող-մասնագետ փոխհարաբերություններ

Ծնողները ցանկանում են, որպեսզի իրենց երեխան որքան հնարավոր է ներգրավվի

հասարակական կյանքի մեջ, այսինքն`նրա կյանքը որքան հնարավոր է նորմալ
լինի:Եվ նրանք ցանկանում են, որպեսզի մասնագետները օգնեն նրանց դա
անելու:Ծնողները գնահատում են, երբ աշխատողները.

Շատ ժամանակ են ծախսում երեխային և նրա ընտանիքին ճանաչելու համար,

հասկանալու նրանց տարաձայնությունները և լուծումներ ու խորհուրդներ տալուց
առաջ դառնալու աջակցության ցանցի անդամը
Ծևավորում են լսելու և ծնողների կարծիքներն ու զգացմունքները հարգելու
կարողություն և թույլ են տալիս ծնողներին տարակարծիք լինելու ու տարբեր
տեսակետներ ունենալու` առանց հարաբերությունները վտանգի ենթարկելու
Վատատես չեն երեխայի պոտենցիալի նկատմամբ
Խուսափում են բացասական կարծրատիպերից և օգնում են ընտանիքներին
նպաստելու իրենց երեխաների հասարակական ներգրավվածությանը
Ապահովում են ընտանիքներին ինֆորմացիայով, որպեսզի օգնեն նրանց մոտենալու
ծառայություններին և ծրագրերին
Օգնում են ընտանիքներին մոտենալու ծառայություններին, որոնք կարող են կանխել
սթրեսի և ճգնաժամի սաստկացումը, որը կարող է բերել տեղափոխման:
660-698----??? Սոնա Ներսիսյան/չի բացում/?????++++++

Մենք բոլորս էլ մեր կյանքի ընթացքում ունեցել ենք բաժանման փորձ և մենք
հաճախ ենք հիշում այդ փորձերը որպես ստրեսային,ցավալի և
տրավմատիկ:Մահը,երեխաներից ազատվելը,մոտ ազգականության հետ կապի
խզումը և այլ տիպիկ կյանքի փորձերը ներառում են բաժանումներ
անհատներից,վայրերից և իրերից,որոնք կարևոր են մեզ համար:Մարդկանց
մեծամասնությունն ապրում է նման զգացումներ ի պատասխան բաժանման`
տխրություն,դեպրեսիա կամ հուսահատություն,հաճախ ուղեկցվող
բարկությամբ,անհանգստությամբ և վախով,միայնակությամբ և որոշ դեպքերում
ինքնահարգանքի կորուստով:Որոշ բայանումներ վառ են մնում մեր հիշողության
մեջ,չնայած երկար տարիների ընթացքի:
Ըչ բոլոր բաժանումներն են հավասարապես վշտացնող:Հասկանալով այն
փոփոխությունները,որոնք նպաստում են տրավմատիկ բաժանումներին,մենք կարող
ենք պարզել,թե ինչու է երեխաների բաժանումը իրենց ընտանիքներից պոտենցիալ
վտանգավոր և տրավմատիկ:
Բաժանման տրավման բնորոշող փոփոխություններից մեկն ասոցացվում է ծնողի
կամ ծնողների կորստի նշանակության հետ:Որքան ծնողի հետ ուժեղ,ամուր
հարաբերություն ենք մենք կորցնում,այնքան մեծ է հավանականությունը տրավմայի և
այնքան ուժգին է այն:Այս պատճառով ծնողի կորուստը ամենատրավմատիկ
բաժանումն է ,որը երեխեն կարող է ունենալ:Տրավմայի տևողությունը,չափը կախված
են նաև նրանից ,թե բաժանումը ժամանակավոր է,թե
պերմանենտ/անընդհատ/:Ժամանակավոր բաժանումները, չնայած որ դիստրեսային
են, ավելի ցավոտ են, քան պերմանենտ բաժանումները:Շատ մարդիկ ի վիճակի են
հաղթահարել անգամ ամենաերկար բաժանումները,եթե նրանք վստահ են,որ
բաժանումը չի կրկնվի:
Մենք զգում ենք մեզ պատասխանատու բաժանման համար, անկախ նրանից մենք
ինչ-որ բան արել ենք,թե ոչ:Կորստի զգացումը սաստկանում է մեղքի զգացումի
ավելացմամբ:Սա մեծացնում է էմոցիոնալ դիստրեսը և տրավման:Փոքր երեխաները
չունեն այնքան կոգնիտիվ հասունություն,հասկացողություն,որ հասկանան իրենց
հաստատություն տեղավորելու պատճառները և խճճված բացատրությունները նրանց
ծնողների պրոբլեմների վերաբերյալ անիմաստ են նրանց համար:Երեխաները
հաճախ իրենց մեղավոր են համարում, նրանք հաժախ բաժանումը մեկնաբանում են
որպես պատիժ ինչ-որ սխալի համար;Շատ երեխաներ անսասանորեն հավատում են
և հաճախ նաև արտահայտվում են, որ նրանք անցանկալի են եղել իրենց
ընտանիքների կողմից և հեռացվել են նրանցից,որովհետև իրենք վատն էին:
Այլ նշանակալի մարդկանց առկայությունը,որոնք ապահովում են պաշտպանություն
և կոմֆորտ, բաժանման փորձի ընթացքում կարող է նվազեցնել դրա տրավմատիկ
էֆեկտները:Աջակցող բարեկամությունը,բարեկամական կապերը օգնում են
ինդիվիդին հաղթահարել վշտանալու շրջանը և օգնում է մեղմացնել միայնակության
և մեկուսացման զգացումները:Նման աջակցության բացակայությունը կարող է
սաստկացնել էմոցիոնալ դիստրեսն ու հուսահատությունը:

Երեխաների արձագանքը բաժանմանը

Երեխաները հաճախ տեղավորման հետ ասոցացվող բաժանումը զգում են և որպես
կորուստ ,որպես ֆիզիկական և էմոցիոնալ վտանգ իրենց և իրենց ընտանիքների
նկատմամբ, և նրանք պատասխանում են այս վտանգներին յուրահատուկ ձևով:
Հաստատությունում երեխաները զգում են անհայըություն,անորոշություն և
մտահոգված են պոտենցիալ անհատական կորստով:Ի սկզբանե նրանք
անհանգստանում են, թե արդյոք նրանք կկերակրվեն,կհագնվեն,կպատսպարվեն և
կպաշտպանվեն:Նրանք կարող են ունենալ ‘մշակութային շոկ’,եթե հայտնվեն օտար
երկրում:Նրանք ստիպված են լինում լքել ամեն ինչ,ինչը մտերիմ և հարազատ է նրանց
և պետք է ադապտացվեն բացառապես նոր շրջապատին և ընտանեկան մշակույթին`
տարբեր կանոններով և սովորույթներով, և երբեմն այլ լեզվով:Նրանք հաճախ զգում
են իրենց իրավիճակից դուրս,ծաղրված և արհամարհված:
Ճոքր երեխաների ուշադրությունը էգոցենտրիկ և շատ կոնկրետ է, և որպես արդյունք
նրանք ունեն սահմանափակ հնարավորություն հասկանալու իրենց շուրջը
կատարվող գործողություններն ու իրադարձությունները:Նրանց սահմանափակ
հեռանկարները ավելացնում է նրանց անհանգստությունը նույնիսկ ամենափոքր
փոփոխությունների նկատմամբ:Օրինակ, նոր ընտանիք տեղափոխվելիս
երեխաներին կարող է անհանգստացնել այն փաստը, թե արդյոք նոր ընտանիքում
լոգարան կա, թե ոչ:
Երբ երեխաները գնում են նոր տուն, վարքի հիմնական կանրններն ու սպասումները
կարող են շատ տարբեր լինել իրենց սեփական ընտանիքներից: Տարբերությունները
վարքային սպասումներում կարող է շփոթեցնել երեխաներին:Նրանք կարող են
չհասկանալ,թե որն է հարմար վարքը, կամ թե ինչու են իրենք
պատժվում:Համապատասխանաբար խնամող ընտանիքները կարող են սխալ
բացատրել, մեկնաբանել երեխաների վարքը, մտադրություններն ու
նշանակությունը:Սա կարող է մեծացնել ճեղքվածքը նրանց հարաբերություններում և
կարող է ազդել երեխաների այլ սոցիալական փոխհարաբերությունների և
ինքնագնահատականի վրա:
Հաստատությունում երեխաները հաճախ են մտահոգվում, թե ինչ է լինելու իրենց
ընտանիքների հետ, երբ նրանք գնան, հեռանան:Նրանք կարող են պատկերացնել, թե
իրենց ընտանիքները մահացել են, տեղափոխվել են, կամ հնարավոր է, որ իրենց
ընտանիքը մոռացել է իրենց մասին:Նրանք կարող են մտածել, թե իրենց ընտանիքը
փնտրում է իրեննց , պարզապես չգիտեն ինչպես և որտեղ փնտրել:Նրանք կարող են
հուսահատվել` իրենց ընտանիքներին նորից տեսնելով: Սա առավել ընդգծվում է, երբ
այցերն ու այլ կոնտակտները ընտանիքի անդամների հետ հազվադեպ է լինում:
Հաստատությունում երեխաները հաճախ վախենում են իրենց սեփական
բարկությունից:Նրանք հավատում են, որ իրենց բարկացած վարքի համար
կհանդիմանվեն և սովորաբար այդպես էլ լինում է:Շատ երեխաներ սովորում են,որ
բարկության զգացումները անհրաժեշտ է , եթե նրանք ուզում են գոյատևել նոր
ընտանիքում:Չցուցաբերվող բարկությունը կարող է երևան գալ բացասական վարքով
կամ կործանարար և պասիվ ագրեսիվ ձևերով:
Այսպիսով բաժանման բաժանման փորձը տեղավորման ընթացքում ցավոտ և
պոտենցիալ անհաղթահարելի է երեխաների համար:Հաճախ դժվար է
մեծահասակների համար ընդունել երեխաների պերսպեկտիվաները, բայց դա շատ
կարևոր է, որպեսզի հասկանան նրանց վտանգի և կորստի ըմռնումները:Դեպքի հետ
աշխատողները պետք է գիտակցեն փոփոխությունների կարևորությունը
տեղավորման ժամանակ,այն ուղիները,որոնց միջոցով երեխաների զարգացումը
կարող է հաղթահարել սթրեսը, ինչպես են այդ փոփխությունները ազդում
երեխաների տրավմաների վրա:

Ճգնաժամի միջամտությունը բաժանման և տեղավորման ժամանակ

Տրավմատիկ բաժանումը և տեղավորումը բարձր ռիսկ է ստեղծում երեխաների և

նրանց ընտանիքների կլինիկական ճգնաժամի համար:Դեպքի հետ աշխատողները
պետք է հասկանան և ուշադրություն դարձնեն ճգնաժամի դինամիկային
տեղավորման պլանների զարգացման և ստրատեգիաների կազմմզն ժամանակ,
որպեսզի կանխեն ճգնաժամն ու դրա պոտենցիալ վտանգավոր հետևանքները:
Ճգնաժամի տեսությունը ասում է, որ մարդկային վարքն ուղղորդվում է այնպես,որ
պահպանի ֆիզիկական և էմոցիոնալ հավասարակշռությունը:Երբ պրոբլեմները կամ
իրադարձությունները /ստրեսորները/ տեղի են ունենում, ինչը հանգեցնում է
հաստատուն էմոցիոնալ վիճակի տակնուվրա լինելուն, մարդիկ ներգրավվում են
գործողություններում և վարվելաձևերում,որ լուծեն իրենց պրոբլեմները և
վերականգնեն իրենց ֆիզիոլոգիական հավասարակշռությունը:

Սթրես:
Սթրեսը սովորաբար արագացվում է կյանքի հանգամանքների փոփոխություններով,
ներառյալ փոփոխությունները շրջակա միջավայրում, ներանձնային
հարաբերություններում, ընտանիքում, կամ անհատական առողջությունում կամ
զարգացման մեջ:Որոշ իրադարձություններ, ներառյալ նշանակալի փոփոխությունը,
համընդհանուր սթրեսային են և ստեղծում են պոտենցիալ ճգնաժամային
իրավիճակ:Ցանկացած սթրեսի տևողությունը կապված է դրանով ասոցացված
փոփոխության մեծության հետ:

Հաղթահարում:
Մեր ամենաէֆեկտիվ հաղթահարման հակազդումները կարող են դասակարգվել
որպես կոնստրուկտիվ պրոբլեմի լուծում:Այս հակազդումները ներառում են պրոբլեմի
կամ իրավիճակի աստիճանի ճիշտ դատումն ու գնահատումը,խորացումը
համապատասխան խնդրի լուծման ստրատեգիաներում, ռեսուրսների օգտագործումը
և աջակցության համակարգերը, և ներգրավվումը այնպիսի գործողություններում, որը
հանգեցնում է հավասարակշռության վերականգնման:Երբ այս ստրատեգիաները
հաջողությամբ թեթևացնում/ մեղմացնում են ստրեսային իրավիճակը, ճգնաժամը
կասեցված է:

Իրադարձության ընկալումը.
Ճգնաժամի միջամտության տեսութունը նկարագրում է 3 ձևի իրադարձության
մեկնաբանում, սպասելի էմոցիոնալ արձագանքները դրանց հանդեպ:
Եթե իրադարձությունը ընկալվում է որպես կորուստ, տիպիկ էմոցիոնալ արձագանքը
դեպրեսիան է, և որքան մեծ է ընկալումը որպես կորուստ , այնքան մեծ է դեպրեսիան
և սթրեսը:Եթե իրադարձությունը ընկալվում կամ մեկնաբանվում է որպես
վտանգ,ապա սպասելի էմոցիոնալ արձագանքը անհանգստությունը, հուզմունքն է և
որքան նշանակություն է տրվում դրան որպես վտանգ , այնքան մեծ է վտանգը և
սթրեսը:Ի դեպ եթե իրադարձությունը ընդունվում է որպես մարտահրավեր, և
անհատը հավատում է,որ ինքը ընդունակ է խուսափել կորստից կամ վտանգից, ապա
արձագանքը էներգիայի մոբլիզացնումն է, և գործողությունն է ուղղված սթրեսային
իրավիճակի որոշմանը, լուծմանը: Մարդիկ,ովքեր ունեն ուժեղ հաղթահարող
հակազդումներ և իրադարձության ճշգրիտ ընկալում, հաճախ կարող են դիմանալ
սթրեսին առանց ճգնաժամի:Այլ մարդիկ,ում հաղթահարման հակազդումները
սպառված են,կամ չեն ընկալել իրադարձությունը, հակված են ճգնաժամի անգամ քիչ
սթրեսային իրավիճակներում:

Երեխաների տեղավորումը:Ճգնաժամի կանխումը

Երբ մենք գնահատում ենք երեխայի տեղավորումը ճգնաժամի միջամտության

շրջանակներում, հեշտ է հասկանալ ինչու են երեխաները հակված ճգնաժամի որպես
տրավմատիկ բաժանման արդյունք:
Երեխաները շատ կորուստներ են ունենում տեղավորման ժամանակ;Ի դեպ
կորցնելով ծնողներին, նրանք կարող են նաև կորցնել տատիկին, պապիկին, այլ
ընտանիքի անդամների, ուսուցիչներին, հարևաններին, ընկերներին:Նրանք
բաժանվում են իրենց համար նշանակալի վայրերից և օբյեկտներից, ներառյալ նրանց
տունը, կենդանիները, անկողինը, շորերը:Նրանք տեղափոխվում են նոր շրջապատ,
որը կարող է ամբողջովին օտար լինել նրանց միջավայրից, հատկապես
տարբերությունները մշակույթում, էթնոսում կամ ընտանիքի սոցիալ-տնտեսական
մակարդակում:Նրանց իդենտիֆիկացիայի և պատկանելիության զգացումը կարող է
վտանգվել:Նրանք հաճախ են կյանքի ամբողջական փոփոխության փորձ ունենում:
Բաժանումը ծանոթ և վստահելի մեծահասակներից , հատկապես ծնողներից, զրկում
է երեխաներին իրենց սովորական սթրեսի հաղթահարման իմաստից:Երեխաները
չունեն լավ զարգացած ներքին խնդրի հաղթահարման հմտություններ: Նրանք
կախված են մեծահասակներից, ովքեր կհոգան իրենց պահանջները և կլուծեն
խնդիրներն իրենց համար:Առանց այս աջակցության երեխաները սթրեսային
իրավիճակներում խիստ անհանգստություն և դեպրեսիա են ապրում:
Երեխաների հետ աշխատողները պետք է գիտակցեն էմոցիոնալ արձագանքները և
վարքերը, որոնք նշանակում են, որ երեխան սթրես է ապրում կախված բաժանման
կամ տեղավորման հետ:Այս վարքաձևերի առկայությունը կարևոր դիագնոստիկ
բանալի է,որը կարող է օգնել աշխատողին գնահատական տալու երեխաների
դիստրեսին և պլանավորի աջակցող միջամտություն:
Վշտացման/թախծի փուլերը
Կլինիկները առանձնացնում են փուլեր,որոնք ներկայացվում են որպես վշտի/թախծի
կամ խոր տրտմության պրոցես, որն հիմնականում ասոցացվում է կորստի հետ, և որը
կարող է ցուցաբերվել երեխաների կողմից, որոնք բաժանվել են իրենց
ընտանիքներից:
1 փուլ. շոկ/ ժխտում, մերժում
Բաժանաման փորձ ունեցող երեխաները հաճախ հերքում են իրադարձությունը կամ
նրանք կարող են ընդունել այն գիտակցաբար, բայց հերքել այն զգացմունքները, որոնք
ուղեկցում են իրադարձությունը:Մարդիկ այս փուլում կարող են նկարագրվել որպես
“քարացած”, “կոնտուզիահար” կամ “շվարած,ապշած”:Փուլը սովորաբար տևում է մի
քանի ժամից մի քանի օր:
2 փուլ.Զայրույթ/ բողոք
Այս փուլում կորստի հարվածը կարող է ոչ այնքան ուշ մերժվել և առաջին էմոցիոնալ
ռեակցիան սովորաբար զայրույթն է:Զայրույթը կարող է տարածվել և չուղորդվել, կամ
ուղղվել կորցրած մարդուն կամ մարդկանց, իրենց, Աստծուն, ճակատագրին կամ
նրան, ով պատասխանատու է այդ կորստի համար:Մեղքը, մեղադրանքը, բողոքը և
այլ զայրույթի հետ ասոցացվող վարքաձևերն այստեղ առկա են:
3 փուլ. Համաձայնություն, պայմանավորվածություն
Այս փուլում տիպիկ վարքն այնն է,որ վերջնականապես փորձում է վերականգնել
վերահսկողությունը, և եթե անհրաժեշտ է, վերականգնել այն,ինչ կորցրել է:Այն
մակարդակում, երբ մարդիկ իրենց պատասխանատու են զգում կորստի համար,
նրանք կարող են վճռել փոխել իրենց վարքը և անել “ավելի լավը,քան հիմա է”:Նրանք
կարող են փորձել պայմանավորվել թվացյալ իշխանություն,լիազորություն ունեցողի
հետ, որպեսզի փոխեն իրավիճակը:Երեխան կարող է մտածել, որ ինչ-որ
գործողությունների արդյունքում կորուստը կվերադարձվի:Օրինակ, երեխան կարող է
հավատալ, որ եթե իր դեմքն ամեն օր լավանա, կամ օգտակար լինի խնամատար
մորը, նա կվերամիավորվի իր ընտանիքին:
4 փուլ. Դեպրեսիա
Այս փուլը բնութագրվում է հուսահատության և դատարկության էքսպրեսիաներով,
վախի և խուճապի, անտարբերության, հեռացման պահերի և մեծ մասամբ մարդկանց,
շրջապատի, գործողությունների նկատմամբ հետաքրքրության
բացակայությամբ:Հուսահատությունը խորն է, և մարդիկ այս փուլում հաճախ չեն
կարող հարմարվել:Կորուստն ամբողջովին ընկալվում է որպես ռեալ և անդառնալի:
5 փուլ. Resolution
Եթե մարդու նախորդ հարաբերությունները և կապերը ուժեղ և դրական են եղել,
մարդիկ այս փուլում սովորաբար ուղորդում են իրենց վարքը այլ
հարաբերությունների ուժեղացմանն ու զարգացմանը:Նրանք նաև սկսում են ներդնել
ավելի շատ էմոցիոնալ էներգիա պլանավորելու ապագան, և կիչ են խորհրդածում
անցյալի վերաբերյալ:Թախծի վերջին փուլն ավարտվում է,երբ նրանք ակտիվորեն
ներգրավվում են ներկայում և նոր հարաբերություններում:Ադապտիվ էներգիան
վերաուղղորդվում է կոմպենսացիային և վերաինտեգրմանը:

Չլուծված էմոցիոնալ դիսթրեսի հետևանքները

Ակնհայտ է,որ երեխաների բաժանումը իրենց ծնողներից կարող է ունենալ
բազմապատիկ ցավալի էֆեկտներ նրանց էմոցիոնալ բարեկեցության վրա: Որքան
տրավմատիկ են բաժանումները, այնքան նշանակալի են բացասական հոգեբանական
հետևանքները:
Երբ երեխաների հետ աշխատողները հեռացնում են երեխաներին իրենց
ընտանիքներից, այս երեխաների կապվածությունը իրենց ծնողներից և այլ
նշանակալի մարդկանցից քայքայիչ է:Այս տրավմատիկ բաժանումները կարող են
ազդել երեխաների ունակության և ցանկության վրա ապագայում ներգրավվելու
հարաբերություններում:
Լիթները գտնում է, որ ռեպրեսիան զսպում, թաքցնում է մի շարք իմպուլսներ և
խանգարում է դրանց ամբողջական արտահայտմանը:Դա անհրաժեշտ է դարձնում ոչ
ռեալ, մանկությունից ծագած վարքային պատտերների պահպանումը: Այն
նվազեցնում է երեխաների էմոցիոնալ ճկունությունը և ետ է պահում նրանց իրենց
լիակատար հոգեբանական, ինտելեկտուալ և էմոցիոնալ կարողությունների
գործառնումից:
Երեխաները, որոնց մոտ կրկնվում են տրավմատիկ բաժանումները, հաճախ են
հայտնվում վտանգի մեջ:Ընդհանուր կոգնիտիվ և լեզվական հապաղումները, շփման
թերությունները, սոցիալ-բարոյական տհասությունը և ոչ ադեկվատ սոցիալական
հմտությունները հարաբերակցվում են վաղ տրավմատիկ բաժանման հետ:
Եթե երեխաների հետ աշխատողները հասկանան բաժանման և տեղավորման
պոտենցիալ տրավմատիկ և ցավոտ էֆեկտները, նրանք կգան այն համոզմունքին, որ
աջակցող ծառայությունների լավագույն հնարավոր ելքը երեխաների համար կլինի
պաշտպանվելը ու մեծացվելը իրենց սեփական տներում:Այս համոզմունքը հիմնված է
ընտանեկակենտրոն պրակտիկայի արժեքների վրա:

Դեպքի հետ աշխատողը եթե լիովին հասկանա երեխաների նորմալ զարգացումը,

կկարողանա նախագծել առանձնահատուկ տեղավորման ստրատեգիաներ, որպեսզի
օգնի մինիմալիզացնելու բաժանման և տեղավորմանը հատուկ տրավման:
Ստորև տրվում է տարբեր տարիքի երեխաների զարգացման բնութագրիչներ և որոշ
ենթադրություններ բաժանման և տեղավորման ընթացքում երեխայի զարգացման
տարբերությունների վերաբերյալ:Համենայն դեպս երեխաները,որոնք լքվել կամ
օտարվել են, հաճախ ունեն կոգնիտիվ , սոցիալական և էմոցիոնալ զարգացման
հապաղումներ:Դեպքի հետ աշխատողը պետք է ճանաչի յուրաքանչյուր երեխայի
զարգացման տարիքը և համապատասխանաբար ծրագրի միջամտություններ:

Վաղ մանկության հասակ.Ծնունդից մինչև 2 տարեկան.

Կոգնիտիվ զարգացում

Մանկիկները չեն զարգացնում օբյեկտիվ հաստատունություն,

անփոփոխություն:Անգամ նշանակալի խնամողների ժամանակավոր կորուստները
ընկալվում են որպես հիմնական, վերջնական:Նրանք չեն կարող ըմբռնել,որ իրենց
խնամողը “հեսա հետ կգա”:
Մանկիկներն ունեն ուշադրության փոքր սպեկտր և թույլ հիշողություն”
Մանկիկները չեն հասկանում փոփոխությունը, նրանք միայն զգում են դրա հուզող,
շփոթեցնող էֆեկտները:
Մանկիկներն ունեն լեզվական հմտության պակաս, և հետևաբար քիչ միջոցներ ունեն
իրենց կարիքներն ու դիստրեսն այլ մարդկանց արտահայտելու համար:Նրանք նաև
չեն կարող վերբալ հավաստիացվել, որ կխնամվեն:

Էմոցիոնալ զարգացում

Մանկիկները ամբողջովին կախված են ուրիշներից իրենց ֆիզիկական խնամքի և

դաստիարակության համար, որպեսզի ապահովվեն իրենց հիմնական գոյատևելու
կարիքները:
Մանկիկները ձևավորում են ուժեղ և վստահելի կապվածություն իրենց հիմանական
խնամողի հետ և դիմում են հենց այդ մարդուն, երբ կարիքի մեջ են:Նրանց վստահելի
հարաբերությունների շրջանակը շատ սահմանափակ է:5-6 ամսից հետո մանկիկները
հեշտությամբ խտրականություն են դնում մարդկանց միջև:Բարկություն, հուզմունք են
ցուցաբերում անծանոթ մարդկանց ներկայության դեպքում և հաճախ չեն կարող
հարմարվել ուրիշների հետ, երբ հուզված են:
Մանկիկները դեմքի վրա բարկության արտահայտություն են ընդունում անգամ ամեն
մի փոքր փոփոխությունից:Էմոցիոնալ կայունությունը կախված է շրջապատից և
հիմնական խնամողի շարունակական ներկայությունից:

Սոցիալական զարգացում

Առանց լեզվի մանկիկները շատ քիչ միջոցներ ունեն իրենց դիստրեսն ու կարիքներն
արտահայտելու:Կոմունիկացիաները մեծամասամբ ոչ վերբալ են:Եթե
մեծահասակները ծանոթ չեն մանկիկների ակնարկներին և չեն ճանաչում կամ
հասկանում նրանց դիստրեսի աղբյուրը, նրանց կարիքները մնում են
անպատասխան:
Սոցիալական կապերը սահմանափակված են մանկիկների անմիջական
խնամողներով և շատ մտերիմ ընտանիքի անդամներով:
Եթե տրավմատիկ բաժանումը տեղի է ունենում առաջին տարում դա խանգարում է
հիմնական վստահության զարգացմանը:Դա կարևոր նշանակություն ունի
հետագայում միջանձնային կապերի հետագա զարգացման վրա:

Նախադպրոցական տարիք.2-5 տ.

Կոգնիտիվ զարգացում
Նախադպրոցական տարիքի երեխաները օգտագործում են լեզուն շփվելու համար,
բայց նրանք ունեն սահմանափակ բառապաշար և չեն հասկանում կապակցված
բառեր կամ հասկացություններ: Շատ մտքեր կամ զգացումներ չեն կարող լիովին
արտահայտել: Սա նրանց համար դժվարացնում է հասկանալ կոմպլեքս
իրադարձությունները կամ լիապես արտահայտելու իրենց մտահոգությունները ու
դիստրեսները:
Այս տարիքի երեխաները չունեն լավ զարգացած ժամանակի զգացում:
Նրանք դժվար են հասկանում պատճառական կապերը և ի վիճակի չեն տարբերակել,
թե ինչպես են իրադարձությունները կապված մեկը մյուսին:
Նրանք կոգնիտիվորեն էգոցենտրիկ են:Աշխարհն այնպիսին է, ինչպիսին նրանք են
ըմբռնում:
Նախադպռոցական տարիքի երեխաները կարող են ցուցաբերել կախարդական և
ֆանտաստիկ մտածողություն իրադարձությունները բացատրելու համար և կարող են
հավատալ,որ իրենց գործողությունները և մտքերը չափազանցված էֆեկտներ են
ունենում իրենց շրջապատի իրադարձությունների վրա:
Նրանք չեն ընդհանրացնում իրենց փորձերը մի սիտուացիայից մյուսը:

Էմոցիոնալ զարգացում
Նախադպրոցական տարիքի երեխաները դեռ կախված են չափահասներից իրենց
էմոցիոնալ և ֆիզիկական պահանջմունքները բավարարելու համար:Մեծահասակի
աջակցության կորուստը ստիպում է նրանց զգալ միայնակ, խոցելի և անհանգիստ:
Ավտոնոմիայի /ինքնավարության/ զարգացումը և ինքնահաստատման և
վերահսկողության կարիքը այս տարիքի երեխաների մոտ խափանում է ուրիշներից
հարկադրված սահմանափակումները:

Սոցիալական զարգացում
Նախ երեխաները սկսում են շփվել հասակակիցների հետ համարժեք և ինտերակտիվ
խաղերում:
Նրանք մեծահասակների հետ շփվում են խաղային ձևերով:
“Լավ” և “վատ” գործողությունները տարբերակվում են իրենց անմիջական,
անձնական հետևություններով:Նրանց մոտ ձևավորվում է այն կարծիքը, որ այն
երեխաները, որ վատն են, պատժվում են, այն երեխաները, որ լավն են
պարգևատրվում են:Ինքնագնահատականը կախված է,թե ինչպիսին են երեխաները
իրենք իրենց համարում:

Դպրոցական տարիք /6-9 տ./

Կոգնիտիվ զարգացում

Դպրոցական տարիքի երեխաները սկսումյ են հասկանալ այլ մարդկանց

զգացումները և կարիքները և սկսում են հասկանալ, որ իրենց հետ կատարված
բաները իրենց մեղքով չեն կատարվել:
Նրանք ավելի հարմարավետ են զգում իրենց, եթե նրանց շրջապատը պարզ է
կառուցված, եթե նրանք հասկանում են ճիշտն ու սխալը:

Էմոցիոնալ զարգացում

Երեխաներն այս տարիքում կատարողներ են:Նրանց ինքնագնահատականը

ուժգնորեն կախված է, թե ինչքան լավ են իրենց դրսևորում առօրյա
գործողություններում, դպրոցում, և անգամ երբ խաղում են:
Նրանք դառնում են շատ հուզվող և դիստրեսային, երբ չեն ապահովվում կարգով,
այսինքն չեն հասկանում իրավիճակի կանոնները:
Նրանց ինքնագնահատականը մեծապես կախված է իրենց ընտանիքի հասցեին
արվող գնահատականներից:

Սոցիալական զարգացում

Դպրոցական տարիքի երեխաները կարող են շփվել շատ մարդկանց հետ և կարող են

էական կապեր հաստատել այլ մեծահասակների հետ:
Նրանց իրենց անվտանգ են զգում` պատկանելով միևնույն սեռային սոցիալական
խմբին:
Նրանք հասկանում են, որ խնամվող երեխա լինելը մի փոքր այլ է այլ երեխաներից
այն ժամանակ, երբ շատ կարևոր է, որ նրանք նման լինեն նրանց և ընդունվեն նրանց
կողմից:
Նրանք կարող են լինել շատ հավատարիմ և փակ իրենց
հարաբերություններում:Նրանք զգում են,որ պետք է ընտրել հին և նոր կյանքի
միջև,որը ծնում է էմոցիոնալ կոնֆլիկտ և մեղքի զգացում:
Նրանց արժեքային համակարգը ներառում է “ճիշտը” և “սխալը”, նրանք զգում են
մեղքի զգացում,երբ սխալ բան են անում:

Նախապատանեկություն(10-12)

Կոգնիտիվ զարգացում
Նրանք ունեն ժամանակի ավելի ռեալ ըմբռնում
Նրանք տրամաբանորեն կարող են ընդհանրացնել իրենց փորձը
Նրանք հասկանում են,որ կանոնները հաճախ փոխվում են`կախված իրավիճակից և
իրենք կարող են հարմարեցնել իրենց վարքը,որպեսզի արդարացնեն սպասումները
Նրանք իրադարձությունների վերաբերյալ ավելի կոնկրետ են մտածում

Էմոցիոնալ զարգացում
Ինքնագնահատականը և իդենտիֆիկացիան դեռ մեծապես կախված են
ընտանիքներից
Նրանք զարգացնում են իրենց մասին հոգալու հմտություններ,կարող են
կառավարել,լուծել որոշ խնդիրներ առանց մեծահասակների աջակցության:Չնայած
դեռ շարունակում են դիմել մեծահասակներին խնամքի,ապահովության համար
Նրանց վրա բացասական ազդեցություն ունի իրենց վերագրվողղ խնամվողերեխա
ստատուսը:Նրանք գիտակցում են իրենց «տարբերված» լինելը:

Սոցիալական զարգացում
Երեխաներն այս տարիքում կարիք ունեն վստահելի մեծահասակների
լիդերության,անվտանգության,դաստիարակության համար
«Ճիշտ»-ը և «սխալ»-ը դառնում են սկզբունքներ:
Նրանք սկսում են կարևորել իրենց ցանցը(շրջապատի մարդկանց)

Վաղ զարգացում(13-14)

Կոգնիտիվ զարգացում
Նրանց աբստրակտ մտածողությունը ներառում է նաև տեղավորման պատճառների
վերաբերյալ ավելի –շմարտանման բացատրություններ
Նրանք ունեն զարգացող ունակություն ճանաչել իրենց սեփական զգացումները և
արտահայտել իրենց դիսթրեսն ու մտահոգությունները վերբալ կերպով:

Էմոցիոնալ զարգացում
Ֆիզիկական և հորմոնային փոփոխությունները,ներառյալ մարմմնի էական արագ
փոփոխությունները արթնացնում են սեռական գիտակցությունը:Նրանք նոր
զգացողություններ են ունենում
Նրանք զզգում են անկախության կարիք`չնայած դեռ պատրաստ չեն դրան:Այդ
անկախությունը հաճախ նշանակում է ազատում ծնողների կանոններից և
արժեքներից
Չնայած կանոններից անկախ լինելու ցանկությանը`նրանք անհանգստություն են
զգում,երբ շեղվում են կարգից և բախվում են սահմանփակումների:

Սոցիալական զարգացում
Նրանք դժվարանում են ընդունել իրենց կարիքը մեծահասակներից
դաստիարակության,խնամքի և աջակցության համար
Նրանք գիտակցում են իրենց ստատուսը կամ պոպուլյարությունը,և նրանց
ինքնագնահատականը հաճախ կախված են առաջնային խմբի կողմից ճանաչված
լինելու հանգամանքից
Այս տարիքում նրանք սկսում են գիտակցել իրենց սոցիալական դերերը,ինչպես նաև
սկսում են փորձարկել տարբեր դերեր և վարքաձևեր
Նրանք ձեռք են բերում բարոյական պատկերացումներ ճշտի և սխալի մասին,ինչի
վրա ազդում են նրանց ընկերների կարծիքներն ու վերաբերմունքը,ինչպես նաև
առաջնային խումբ:

Միջին պատանեկություն/15-17/
Կոգնիտիվ զարգացում
Այս տարիքի երեխաներն արդեն զարգացրել են բաժանման, տեղավորման և
ընտանիքի կոմպլեքս պատճառները հասկանալու պատճառներ:
Ձեռք են բերում դժվար իրավիճակներում հաղթահարման և կոնֆլիկտային
զգացողությունների ինքնագիտակցման և խորաթափանցության ունակություն:
Այս տարիքում նրանք ձեռք են բերում մեծ կարողություն հիպոթետիկ
մտածելու:Նրանք կարող են օգտագործել այս ունակությունը ապագան պլանավորելու
համար և հաշվի առնելու տարբեր ստրատեգիաների հետևանքները:

Էմոցիոնալ զարգացում
Պատանիները զարգացնում են ավելի մեծ ինքնավստահություն:
Նրանք սկսում են ձևավորել իրենց հավատալիքների և կարծիքների մեծ մասը:
Դրական ինքնագնահատականի զարգացումը կարող է կախված լինել
հասակակիցների ընդունելուց:

Սոցիալական զարգացում

Սոցիալական վարքի մեծ մասը կենտրոնացած է dating-ի շուրջ:Խմբային

իդենտիֆիկացիան կարևոր է ,բայց ոչ այնքան:Անհատական հարաբերությունները
դառնում են ավելի կարևոր:
Նրանք ավելի են հետաքրքրվում մեծերով կամ երիտասարդներով որպես դերային
մոդել:Նրանք հաճախ են ուզում լսել և փորձել մտածողության և վարքի նոր ձևեր:
Նրանք սկսում են կենտրոնանալ ապագայի պլանավորման շուրջ և զարգացնել
ինքնավստահություն,սակայն նրանք իրեն ընտանիքի կողմից հետևողական
աջակցության կարիք ունեն:
Պատանեկության վերջին շրջանում նրանք կարող են հարցականի տակ դնել ունեցած
հավատալիքները և “ճշտի” ու “սխալի” վերաբերյալ գաղափարները:Նրանք կարող են
ավելի քիչ ուշադրություն դարձնել հասակակիցների վերաբերմունքին:Ինչպես նաև
անկախ էթիկական մտածողությունը կարող է վառ արտահայտված լինել:

733-778---??? Եթերի Գրիգորյան/ինձ մոտ չէ/+++++++++++

779—808---??? Առաջին մշակում-Սևակ---,
2-րդ մշակում- Մանե-------------?????????

Երեխայի բարեկեցության ծառայությունների բացատրություն

Երեխայի բարեկեցության ծառայությունները իրենից ներկայացնում է համայնքային

լայն զոննա: Ընտանիքի կենտրոնացման ծառայությունները կարիք ունեն
երաշխավորելու, որ յուրաքանչյուր երեխա, ում մենք ծառայում ենք ունի
ապահովության, մշտական ընտանիքի կարիք: Որպեսզի խնամատարությունը լինի
ավելի էֆեկտիվ պետք է բաղադրիչները դիտարկվեն ինտեգրված այդ ցանցի մեջ: Այս
ծառայություններում միջամտությունը սերտորեն հավաքում է ամենանվազագույնից
ամենաշատ «աներեսներին»: Միջամտության հարմար մակարդակը որոշ երեխայի և
ընտանիքի համար, դա անցանկալի միջամտությունն է, որ կարող է երաշխավորել և
երեխայի պաշտպանությունը կոպիտ վերաբերմունքից և երեխայի մնայնությունը:
Մենք երբեք չպետք էօգտագործենք ավելի շատ միջամտություն, երբ մենք ավելի քիչ
միջամտությամբ կարող ենք հասնել մեր նպատակին:
 A Սյունակի ծառայությունները, որոնք վերաբերում են «տան ապահովության
ծառայությունների» ծրագրված է երաշխավորել երեխաների մշտական խնամքը
իրենց սեփական տներում: Օգտագործելով այս ծառայությունները կարող են հաճախ
բավարար կերպով նվազեցնել ռիսկը ու թույլ տալով երեխաների մնալ իրենց
ընտանիքների հետ:
Երբ տան ծառայությունները չեն կարողանում երաշխավորել երեխայի
պաշտպանությունը, մենք պետք է դա համապատասխանեցնենք «տնից հեռու
ժամանակավոր խնամքի ծառայությանը»: Կա լայն ընտրություն տնից դուրս խնամքի:
Կարճատև խնամքը ամենակպչունն է դրանցից, որին տրամադրվում է շատ
սահմանափակ ժամանակ երեխայի խնամքի համար: Ժամանակավոր խնամքը
կարող է ապահովվել ազգակցական խնամատարների կողմից, թույլատրված
խնամատար ընտանիքների կողմից և ամենօրյա խնամքի գործակալության կողմից:
Կարճատև խնամքը մի փոքր նվազեցնում է ծնողների սթրեսը և շատ արդյունավետ
ճանապարհ է երեխաների պաշպանողական միջամտություն կատարել առանց
տեղափոխելու իրենց ընտանիքներից: Ամենօրյա խնամքը կարող է նույնիսկ
տրամադրվել ընտանիքում, խնամքի կենտրոններում, նախադպրոցական
հաստատություններում: Երկարատև խնամատարությունը կարող է տրամադրել նաև
թերապևտիկ ծառայություններ երեխաներին:
Կարճաըև խնամքը ավելի քիչ ձանձրալի է, քան երկար ծամանակ պարունակողը:
Որոշ ընտանիքների համար կարճատև խնամքը կարող է նվազեցնել սթրեսները,
երեխայի նկատմամբ կոպիտ վերաբերմունքը: Կարճատև խնամքը միավորվելով տան
պաշպանական ծառայություններին կարող է նույնիսկ կանխել երկարաժամկետ
խնամքի կարիքը: Երբ երկարաժամկետ խնամք է անհրաժեշտ ամենահարմարավետը
ազգակցականների խնամքն է:Կարող են լինել շատ շահեր ազգակցականների
խնամքի ժամանակ: Օրինակ` երեխան ապրում է այն մարդկանց հետ,ում արդեն նա
գիտի, որը կարող է կանխել սթրեսները, որոնք առաջանում են անծանոթ
միջավայրից, կողմնակի մարդկանց ներկայությունից:Ազգակցական
խնամատարության ժամանակ կա ազգակցական կապը երեխայի հետ: Ընտանիքի
անդամների հետ շփվելով նույնիսկ ամրանում է երեխայի պատկանելության
զգացումը և ինքնությունը և դա հաճախ թույլ է տալիս նրանց մնալ իրենց սեփական
դպրոցներում,եկեղեցիներում համայնքներում: Հնարավոր է , որ ազգակցական
խնամատարությունը ավելի քիչ պատրաստ լինեն հանդիպելու հատուկ կարիքներով
երեխաների ծնողավարության, քան աջակից ընտանիքները:Այդ իսկ պատճառով
երեխայի բարեկեցության աջակցության ժամանակ շատ տարբերութըուն չկա
ազգակից խնամատարի և խնամատարի միջև: Ազգակից խնամողները մասնակցում
են տան ուսուցմանը, որը օգնում է նրանց գնահատել իրենց ընդունակությունը
երեխայի խնամատարության մեջ: Նրանք սպասում են հանդիպել երեխայի
կարիքների զարգացմանը և ապահովմանը, եթե նույնիսկ հանդիպում են
դիմադրության երեխայի ծնողի վարքի մեջ, երաշխավորում է երեխայի
պաշտպանությունը:Դա նույնիսկ կարող է լինել դժվար պահել երեխաներին
ազգակիցների տներում մինչև խնամատարները պատրաստում են որոշակի
պաշտպանական ծառայություններ կապ են ստեղծում համայնքի պաշտպանողական
ծառայությունների հետ, եթե անհրաժեշտ է նույնիսկ ֆինանսական աջակցություն են
ցուցաբերում: Առանց այս աջակցությունների ազգակցական խնամատարները ի
վիճակի չեն լինի դիմանան սթրեսներին:
Ամերիկայի երեխաների բարեկեցության լիգան, Հյուսիսային Ամերիկայի
ազգակցական ղնամատարության քաղաքականությունը և Պրակտիկ կոմիտեն
առաջարկում են որոշակի փաստեր կապված երեխաների ազգակցական խնամքի
ռիսկի աճման հետ,ներառելով երեխայի բռնությունը և անտեսումը:
Խնամատարության գործակալությունը կարող է ապահովել հատուկ կարիքներով
երեխաների ընտանիքներին: Ինչևէ երեխայի բարեկեցության գործակալությունը
պետք է առանձնացնի տարբեր տիպի խնամատար վայրեր նկատի ունենալով
երեխայի տարբեր կարիքները և ցուցաբերվող վարքը: Խնամատարության վայրերը
նման են տներին իրենց շրջանակներում ունենալով թերապևտիկ պարագաներ: Տան
որոշ հատվածը ընտրվում է որոշ երեխաների համար հիմնվելով նրանց խնդիրների,
կարիքների վրա: Այս հիմնական ծառայությունների ժամանակավոր վայրերը ամբողջ
ընտանիքի համար կարևոր է, քանի որ ապահովում է երեխայի խնամքը առանց
սթրեսների:,որոնք կարող են առաջանալ հիմնական խնամատարի բաժանումից:
Խնամատարությունը կարող ենք սահմանել որպես ժամանակավոր միջամտություն:
մշտական ծրագիրը կազմվում է խնամատար երեխայի համար:Որդեգրումը լինում է
նախընտրված այն երեխաների համար ովքեր ունեն կարիք մշտական տան և
էմոցիոնալ կապերը շատ ուժեղ են խնամատար ընտանիքի հետ: Որդեգրումը
կատարվում էայն պատճառով ,որ մշտական վայրերը համապատասխան
չեն:Որդեգրումը հաճախ նաև կապվածության պատճառ է:
Անկեղծությունը սկսվում է այնտեղից,երբ երեխան կոնտակտի մեջ է մտնում
որդեգրող ընտանիքների անդամների հետ:Կոնտակտի մակարդակը կարելի է
բարձրացնել ` տալով երեխաներին ինֆորմացիա իրենց հիմնական ընտանիքի
մասին փորձելով բացատրել , որ ինքը որդեգրող ընտանիքի անդամ է, բայց կապը
պահապնվի հիմնական ընտանիքի հետ:

Ընտանիքի մոտեցումը խնամատարության սկզբունքներին

Խնամատրության ծառայությունները համարվում են ամենաշատ ծառայություններից

մեկը, որոնք պաշտպանում են ընտանիքներին և երեխաներին: Խնամատարները
ապահովում են զարգացող և բուժիչ ծառայությունները անտեսված և բռնության
ենթարկված երեխաների խնամքի համար, երբեմն ապահովում են ծառայությունը
իրենց ծնողների համար: Ծառայությունը ծրագրավորվում և փոխանցվում է
բազմամասնագիտական խմբի կողմից: Նրանց տները դառնում է թերապևտիկ
միջավայր, որտեղ երեխաները կարող են զարգանալ և աճել, որտեղ էլ ծնողները
կարող են սովորել լինել լավ ծնողներ:
Շատ հիմնական ընտանիքներ կարող են մնալ ակտիվ կապի մեջ իրենց երեխաների
հետ մինչև նրանք խնամատար վայրերում են : Երեխաները միշտ պետք է ապրեն
այնպիսի տներում ,որը նմանվում է իրենց տանը շրջապատին: Սա պահանջում է
բազմազան խնամատար տներ կամ փոխարինող վայրեր, որը ապահովված կլինի
թերապևտիկ և պաշտպանական մեխանիզմով : Պրակտիկայում կան շատ վայրեր,
որտեղ երեխայի կարիքները չի համապատասխանում վայրին: Երեխաները ովքեր
ունեն զարգացման էմոցիոնալ և վարքային խնդիրներ հաճախ տեղափոխվում են
բնակելի ինստիտուտներ, որը ավելի սահմանափակ է քան անհրաժեշտ է:
Երեղաների մեծ մասը տեղափոխվում են երեխայի բարեկեցուփյան գործակալության
կողմից համայնքի հիմնած խնամատար տներում, եթե դրանք պիտանի են:
Երեխայի բարեկեցության գործակալությունը , որ չեն կարողանում նոր և զարգացող
խնամատար տներ կառուցել պատճառը ռեսուսների, տեխնոլոգիաների ,
տեսակետների պակասն է:
Այս բոլոր ծառայությունների զարգացումը համատեքստում դարձնում է պրակտիկան
հնարավոր և օգնում է սահմանելու խնամատարության տեսադաշտը և
հնարավորությունները:Ծառայությունների մատչելիության հետևանքով կարող է
տեղի ունենալ հետևյալը`
Գործակալությունը ունի բազմաթիվ մատչելի հնարավորություններ պաշտպանելու
երեխաներին և իրենց ընտանիքներին տանը`կանխելով կարիքը տնից դուրս
վայրերում:
Երեխաները չեն տեղափոխվում գործակալություն մինչև նրանք չեն կարողանում
պաշտպանվել իրենց սեփական ընտանիքում չնայած այդ ծառայությունը
նախապատրաստում է:
Երեխաները ովքեր կարիք ունեն տնից դուրս խնամքի տեղափոխվում են այնպիսի
ընտանիք, որոնք ընտրվում են նրանց համար,որովհետև այդ ընտանիք ունի
հմտություն շփվելու այդպիսի երեխաների զարգացման և կարիքների հետ:
Երբեմն հնարավոր է, որ երեխաները տեղափոխվեն խնամատար ընտանիքների հետ
իրենց սեփական համայնքում և մշակույթային մակարդակում: Դա հնարավորություն
է տալիս նրանց պահել կապը ընտանիքի և ընկերների հետ, դա նվազեցնում է
փոփոխությունները,որին երեխան պետք է հարմարվի դրա շնորհիվ նվազեցնելով
էմոցիոնալ սթրեսը, որը առաջանում է միջամտության և տեղափոխության ժամանակ:
Ազգակցական խնամատար ընտանիքները հաճախ արժեքավոր են, քանի որ
մշտական վայր են երեխաների համար ,ովքեր իրենց խնամքի տակ:
Խնամատար համակարգի տները կարող են բաժանվել 4 հիմնական խմբի`

Ժամանակավոր խնամատարություն
Ժամանակավոր խնամատար տները ապահովում են կարճաժամկետ օրական կամ
ժամային խնամք, որը կարող է կանխել կարիքները 24 ժամվա համար: Այսպիսի
դեպքերում կարճաժամկետ խնամքի օգտագործումը կարող է բավականաչափ
նվազեցնել սթրեսները և աճում է ընտանիքի պաշտպանությունը այդ պատճառով
երեխաները կարող են պահվել տանը մինչև ընտանիքի խնդիրը լուծվի: Դեռևս
վերջերում եթե երեխան կարիք էզգում երկարաժամկետ խնամքի , նրանք արդեն
գիտեն այդ ընտանիքը, որը նվազեցնում է հոգսը:
Կարճաժամկետ պատրաստված խնամատարները կարող են գործակալությանը տալ
ինֆորմացիա երեխայի զարգացմանկարիքների մասին: Կարճատև խնամատարները
կարող են ուսուցանել հիմնական ծնողներին զարգացնել իրենց ծնողական
հնարավորությունները: Խնամատարը կարող է զբաղված լինել աշխատելով ծնողների
հետ որպես սովորեցնող, դատավոր օգնելով լուծել ընտանիքի խնդիրը երեխայի
խնամատարության միջավայրում”:
Մասնագիտական խնամատարություն
Մասնագիտական խնամատարությունը ծրագրվում `է այն երեխաների
համար ,ովքեր ունեն անսովոր ֆիզիկական կառուցվածք,իմացողական կամ
զարգացման հետ խնդիր,որը պահանջում է զուտ հմտություններ , որպեսզի
բավարարվի կարիքները: Մասնագետ խնամատարը պիտի խնամի այնխիսի երեխայի
ով ունի ուղեղի կաթված, ֆիզիկական խնդիր կամ ել մտավոր
հետամնացություն:Մասնագիտական խնամատար տները ծառայում են երեխային
այնպես ինչպես ավանդական խնամատար տները, բաից խնամողները պետք է
պարապեն հատուկ հմտությունների համար:
Մասնագետ խնամողները կարող են վարժեցնել ընտանիքներին, որպեսզի
կարողանան իրենք խնամեն իրենց երեխային: Նրանք կարող են ծառայել որպես
ժամանակավոր խնամողներ երեխայի տուն վերադառնալուց հետո:
Բուժիչ խնամատարություն
Կարևորագույն տարբերությունը այն է, որ միջավայրը ընտանեկան
ղնամատարության ավելի տիպիկ սոցիալական է քան ինստիտուտները ու խմբերը:
Սա օգնում է ավելի հեշտորեն եզրակացնել էմոցիաները և վարքային
փոփոխությունները բուժիչ տներից դեպի ավելի մեծ սոցիալական միջավայր:
Երեխաները նուընիսկ շահում են հետևողական խնամատարի ներկայությունից, որը
հաճաղ անհրաժեշտ չէ: Երեղաները ովքեր օգտվում են այս
ծառայությունից ,սովորաբար դպրոցական տարիքի են կամ պատանիներ,ովքեր
ունեն երկար պատմություն իրենց վարքի մասին: Խնամատարները պետք է
հմտանան թերապևտիկ միջամտության մեջ օգնելով ձևափոխել երեխայի
վերաբերմունքը, վարքը և բարձրացնել նրա ինքնուրույնությունը:
Խմբում խնամողի դերը , որոնք իրականացնում են խնամատարությունը

Պատրաստված խնամողները կարող են աջակցել երեխայի բարեկեցության

ծառայություններին տարբեր ճանապարհներով: Խնամողները ակտիվ ձևով
ներառվում են ընտանիքում և պլանի զարգացման գործընթացում: Շփվելով և
ուսումնասիրելով երեխային , խնամողը կարող է ապահովել արժեքվոր ինֆորմացիա
երեխայի վաչքի զարգացմաբ մասին: Խնամողները կարող են նույնիսկ ոգնել
համապատասխան միջամտությունը հանդիպելով երեխայի կարիքներին:
Խնամատարը կարող է նույնիսկ ապահովել արժեքավոր մասնագիտկան
ծառայություն երեխայի ընտանիքին: Այս միջամտության նպատակն է
հնարավորություն տալ ընտանիքին ընդգրկված լինել իրենց երեխաների կյանքի մեջ,
մինչև նրանք խնամատար տներում զարգացնեն իրենց ծնողական
հնարավորությունները:
Ծնողի և խնամատարի միջև ծփումը կարող էտևել շատ կարճ: Խնամտարը և
ընտանիքը կարող են շփվել և ինֆորմացիա ստանալ երեխայի մասին նույնիսկ
հեռխեսային կապի միջոցով:
Խնամատարը կարող է օգնել պահել երեխա-ծնող կապը ընդգրկելով ծնողներին
երեխայի գործունեության մեջ:Խնամատարները ովքեր պատրաստ են աշխատել
ծնողների հետ կարող են ապահովել նրանց ոչ նորմալ գործող համայնքային այլ
ծառայություններով: Օրինակ` նրանք կարող են խնամատար տներում սովորել
ծնողավարության և տնային տնտեսության հմտություններ: Կարող է սովորեցնել
երեխայի ֆիզիկական խնամքը, սովորեցնել տարիքին համապատասխան
բառակազմություն, զարգացնել վարքային նորմեր:

Ցանցի հասկացությունը

Մինչև խնամատար ծառայությունների զարգացումը և իրագործումը

խնամատարության համակարգը պետք էլավ կազմակերպվի և կիրառվի:
Համակարգի կազմակերպման շատ էֆեկտիվ մոդել է տեղային խնամատարության
ցանցը: Ցանցը կազմված է ընտանիքներից և խմբերից, որը սահմանափակվում է
աշխարհագրական տարածքով: Ցանցի ֆունկցիաները կարող են ոգտագործվել շատ
նպատակների համար նույնիսկ փորձելով բարձրացնել խնամատար ընտանիքների
հմտությունը լսելով նրանց կարծիքը առկա ծառայության մասին: Ցանցի անդամները
կարող են կազմակերպել «ֆորմալ համակարգ» օգնելով կողմնորոշում տալ նոր
խնամատար ընտանիքին: Ցանցը կարևոր ռեսուս է նոր ընտանիքին պատրաստելու
խնամատարության համակարգին:
Մանի-որ ցանցը սահմանափակվում է աշխարհագրական տարածքով
գործակալությունը կարող է հաճախ տեղավորել երեխային իրենց սեփական
համայնքում: Դա թույլ է տալիս երեխային մնալ իր դպրոցում, հաճախել իր եկեղեցին
ևշփվել բարեկամների և ընկերների հետ: Համայնքային խնամատարությունը կարիք է
զգում այլ ծառայության ներառմանը, ինչպիսիք են մտավոր հիվանդությունը և
հետամնացությունը, կրթությունը և այլն: Ցանցի անդամները և համակարգողը պետք
է զարգացնի համաձայնագիր մատակարարողների և աշխատակիցների միջև: Մի
խնամատր ցանց ի վիճակի էր հավաստիացնել հանրությանը դպրոցի համակարգը
զարգացնում է իր սեփական ծառայությունները վարքային խնդիրներ ունեցող
երեխայի համար օգտագործելով նույն փողը, որը վճարվում էր ուսուցման համար:
Երեխայի բարեկեցության գործակալության գլխավոր դերը

Մինչև տեխնոլոգիաների զարգացումը խնամատարության ծառայությունները

սաստիկ դժվար չէին. դրա իրագործումը կարող էր ժամանակը սպառել:
Ընտանեկենտրոն ծառայությունները պետք է մատչելի ձևով շեղեն
երեխաներին ,ովքեր պաշտպանվում են իրենց ընտանիքներում խնամատար
համակարգից: Պետք էզարգացվի մի պլան ըմբռնող և էֆեկտիվ խնամատարության
մասին ,որը կներառի ծրագրի ձևը , անձնակազմի նախապատրաստումը:
Դժբախտաբար շատ գործակալություններ հավատում են, որ դա ավելի հեշտ է,
անկախ բարձր վճարումներից,քան զարգացնել իրենց սեփական համայնքային
խնամատարության համակարգը:
Գործակալության դրդմամբ հանձնարարվել է զարգացնել ավելի բարձր խնամատար
համակարգ,որտեղ ծրագիրը կծառայի ավելի տագնապալից երեխաների,որոնց
խնամատարության գործածումը կախված է բարձր գներով ռեսուրսների հետ:
Խնամատարության բարեփոխոմները պետք է տեղի ունենա 2 մակարդակներում
համապատասխան: Համայնքային մակարդակը, քաղաքականությունը, օրենքները
պետք է տեղի ունենա և ձևավորվի երաշխավորելով համայնքային ցանցի մոդելների
համապատասխանությունը: Չնայած ամենահաջողակ խնամատարությունը
ընդունված է համայնքային մակարդակում հետո կապակցվում է ավելի համայնքների
հետ: Այս պատճառով հիմնական խնամատար միջամտությունը համայնքայինն է, որը
հավատարիմ ձևով ծառայություններիր համայնքի երեխաների համար:
Conceptual framework
Երեխայի բարեկեցության զարգացումը առաջ է բերում էական փոփոխություններ
խնամատարների դերերում: Պատմականորեն խնամատար ընտանիքները
սովորաբար խնամում են զարգացման և վարքային խնդիրներ ունեցող երեխաներին:
Երեխաները ովքեր տեղափոխվում են իրենց ընտանիքներից շատ հաճախ ավելի
հուզառատ են և ցուցաբերում են էմոցիոնալ նեղվածություն, վարքային խնդիրներ:
Շատ ընտանիքներ,որոնց փորձը եղել են անտեսված, բռնության ենթարկված
երեխաներ, սովորաբար չեն պատրաստում հարցադրումներ նրանց համար:
Ինչը կարող է դրդել ընտանիքներին այդպիսի ընդարձակ կարիքներ ունեցող
երեխաների խնամատարը դառնալ: Շատ դեպքերու դառնալով և մնալով խնամատար
ծնող նման չէ դառնալ բարեկեցության աշխատող: Երեխայի բարեկեցության որոշ
աշխատողներ կարճ ժամանակահատված աշղատելուց հետո նրանք որոշում են , որ
իրենք համապատսխան չեն այդ աշխատանքին: Աշխատողները ովքեր ընտրում են
մնալ այդ շրջանակում, սովորաբար ընտրում են իրենց աշխատանքը որպես
նմասնագիտություն, քաբն աշխատանք և նրանք հավատում են, որ իրենց
աշխատատանքը կբարձրացնի երեխաների և ընտանիքների կյանքի որակը:
Դեռ շատ պատճառներ կան , որ հարմար ընտանիքները չեն կարող դառնալ
խնամատարներ: Խնամատարությունը պահանջում է ժամանակ , էմոցիոնալ և
ֆիզիկական էներգիա:Խնամատարության համար կատարած վչարումները շատ
հաճախ չեն հանդիպում երեխաների կարիքներին և շատ հաճախ ազգական
խնամատրները չեն ստանում վճարումներ ընդհանրապես: Խնամատարները պետք է
կարողանան կորդինացնել իրենց ակտիվությունը դեպքի հետ աշխատողի հետ : Եվ
խնամատար ընտանիքները պետք է փոխեն իրենց կյանքի ոճը, որպեսզի
հարմարեցնեն երեխայի խնամքին: Դա հեշտ կանոնավորում չէ և շատ ընտանիքներ
հակառակում են այդ կոչին: Չնայած կոճին շատ խնամատար ընտանիքներ այդ
դարձնում են իրենց կյանքի աշխատանքը:
Նորերի հավաքագրում
Վերջին տարիներին երեխայի բարեկեցության գործակալությունը զգալի ջանքեր է
վատնել, որպեսզի զարգացնի խնամատարության ծրագիրը: Շատ ընտանիքների
համար սկզբնական շրջանում շատ դժվար է և շատ կարևոր է, որ ընտանիքներին
տալիս ենք խնամատարության նպատակների և սպասումների հեռանկարըև
խնամողի դերը: Ամենաէֆեկտիցվ ծրագիրը աճում է,երբ ապագա խնամատար
ընտանիքը տեսնում է աշղանտանքի տեսադաշտը և հնարավորություն տալով
նրանց լինել տեղեկացված որոշումների մասին: Նրանք պետք է հասկանան ,որ
խնամատարությունը կարճաժամկետ ծառայություն է, որը ընտանիքի ծրագրի մի
մասն է: Ապագա խնամատար ընտանիքները պետք է հասկանան երեխայի
խնամատարության նպատակը :Ընտանիքներին պետք է բացատրվի երեխայի
կարիքները: Խնամատարը ղեկավարվում է աշխատակազմի կամ փորձառու
խնամատարների կողմից, որը երաշխավորում է, որ ապագա խնամատրը տեղեկացվի
խնամտարության ասպեկտներին:
Ախտորոշում
Ախտորոշումը սկսում է ապագա խնամատար ընտանիքներից , ինֆորմացիա
հավաքելու ծրագրից: Ախտորոշման ժամանակ գործակալությունը ապահովում է
ընտանիքներին գլխավոր կողմնորոշումներով, որը վերաբերում է իրավունքներին,
համաձայնություններին և գործակալության սպասումներին, վճարման դրույքին,
առանձնահատկություններին, որը խանգարում կամ մեծացնում է ընտանիքի
հնարավորությունը աշխատել հատուկ կարիքներով երեխաների հետ: Ապագա
խնամատար ընտանիքները ապահովում են գործակալությանը իրենց մասին
հիմնական ինֆորմացիայով և պատճառներով` ինչու են հետաքրքրված
խնամատարությամբ:Գործակալությունը ախտորոշումը օգտագործում է որոշելու
ընտանիքի որակավորումը:
Շատ ընտանիքներ կարող են դուրս մնալ ծրագրից ախտորոշման պրոցեսիր ժամանկ
ինֆորմացիան քննագատելուց հետո:
Ընտանիքների գնահատման ընթացքում գործակալությունը ևապագա խնամատար
ընտանիքը հետազոտում և գնահատում են ընտանիքի ուժերը,կարիքները,
հմտությունները և որոշում են ընտանիքի պոտենցիալը աշխատելու համար
խնամատր ծրագրի հետ: Ընտանիքի գնահատումը ծառայում է շատ նպատակներ:
Առաջինը դա կրթական պրոցեսն է,որը օգնում էընտանիքին կատարելագործել
խնամտարության մասին գիտելիքները , գաղափարներըԼ: Գործակալության
անձնակազմի և փորձառու խնամատրների հետ քննարկումից հետո ընտանիքը
կարող էզարգացնել սպասումներ խնամտարության մասին:
Երկրորդը ընտանիքին անհրաժեշտ է օգնել, նույնացնի իր պոտենցիալ ուժերը որպես
խնամատար:Ընտանիքի գնահտումը նույնպես օգնում է ընտանիքին, որ նրանք հաշվի
առնեն թե ինչ տիպի երեխաների կարող են ավելի լավ ծնողավարել և ինչ տիպի
երեխաների չեն կարող ապահովել խնամքով: Ընտանիք գնահատման երրորդ
կարևոր նպատակը սահմանել, զարգացնել և ուժեղացնել կապը ընտանիքի և
գործակալության: Բացարձակ կապը հիմնվում է խմբի մոտեցումից, որն էլ առաջ
կբերի ազնիվ հաղորդակցութփյուն խնամատարի և անձնակազմի միջև:
Խնամատարները պետք է սովորեն իրենց տեսնել որպես մասնագիտական խմբի
անդամ,որն ապահովում է ծառայությունը և ընտանիքի, և երեխայի: Ապագա
խնամատարների մեծ մասը ամբողջովին չի հասկանում իր դերը սկզբնական
շրջանում ,բայց նրանց կարող են օգնել ընտանիքի գնահատման պարապմունքները:
Փաստերը, որ գործակալություն ընտանիք կապը հիմնված է ազնվության և
փոխադարձ հարգանքի վրա, պետք էզարգանա հենց սկզբնական կոնտակտից և դա
ավելի ուժեղանում է ընտանիքի գնահատման պարապմունքների ընթացքում:
Պատրաստում, վարժեցում
Պատրաստումը պետք էհաջորդի ընտանիքի գնահատմանը: Պարապմունքները
տալիս են ապագա խնամատրներին երեխայի բարեկեցության ծրագիրը, խնամատր
ծառայության նպատակը, դերեը, խնամտարների սպասումները անձնակազմի
սպասումներըև սկսում են հասկանալ երեխաների և ընտանիքների այն տիպերը,
որոնց ծառայում է գործակալությունը: Պարապմունքները շատ կարևոր են ,որպեսզի
խնամատր ընտանիքները հասնեն հաջողության: Անհատական ինտրվիուները
օգնում են աշխատողներին ուժեղացնել խնամտար ընտանիքների դերը և
հնարավորեւթյունը, գործակալության սպասումները նրանց ներառելով ծրաքգրին:
Ապագա խնամտարների ճանաչումը կարող էտեղի ունենալ մի քանի ճանապարհով:
Ազգական խնամատրներին սովորաբար ճանաչում են երեխայի դեպքի հետ
աշխատողները և եչեխայի ընտանիքը: Ներկայումս խնամատր ընտանիքին կարող են
ընտրել փորձված խնամողները:Սակայն որոշ դեպքերում լինում են դեպքեր շատ
գործակալություններ միանում են նորերին և պնդում , որ խնամատարությունը և
որդեգրումը նույնն է: Նշենք մի քանի սկզբունքներ, որոնք կբարձրացնի
խնամատրության աճի հավանականությունը:
Խնամատարների հավաքագրումը պետք է լինի շարունակական պրոցես: Դա չի
կարող տեղի ունենալ տարին 1 կամ 2 անգամ որպես հատուկ դեպք:
Նորերի հավաքագրման գործունեությունը պետք է տեղի ունենա հարմար
հասարակությունում: Երբ հավաքագրումը չի հասնում նպատակին, դա կարող է
առաջացնել հետաքրքրություն այն մարդկանց մոտ , որոնց համար
անհրաժեշտություն ճի լինել լավ խնամատար կամ ովքեր ընդհանրապես չեն
հետաքրքրվում խնամատարությամբ, քանի որ հասկացել են աշխատանքի իմաստը:
Հավաքագրումը ավելի էֆեկտիվ է, երբ իհարկե գործակալության անձնակազմը
նշանակվում է որպես հավաքագրողներ և ունեն ունակություններ:Ամենալավ
հավաքագրումը կատարվում է,երբ թիմը բվաղկացած է դեպքի հետ աշխատողից ,
փորձված խնամատարից կամ որդեգրող ծնողից:
Ամենաէֆեկտիվ հավաքագրումը տեղի էունենում փոքր խմբերով, որտեղ կոնտակտ
կա ընտանիքների մեջ:
հավաքագրողը պետք է իմանա համայնքը, որում հավաքագրումը տեղի է ունենում ,
պետք էհասկանա մշակութային արժեքները , նորմերը, որը տեղի է ունենում աըդ
համաընքում: Նախապատրաստելով կոնտակտ համայնքի լիդերների հետ, կարող
էհաճախ օգնել հավաքագրման խմբին հավաքագրել ընտանիքներ,որոնց այլ կերպ
չէին հասնում:
Հավաքագրումը կհանդիպի ընտանիքների, որոնք հետաքրքրված կլինեն
խնամատարությամբ:Այս ընտանիքները արդեն կամավորներ են կամ եկեղեցու
աշխատողներ, նրանք կարող են ապահովել օրվա խնամք, ժամանակավոր խնամք:
Գործակալության իմիջը համայնքում կարող է գրավել և քաջալերել ընտանիքներին
դիմելով դառնալ խնամատար:
Որոշում ընդունել դառնալ խնամատար դժվար է: Հավաքագրողը պետք էմարդկանց
տա համապատասխան ժամանակ մտածելու հնարավորությունների մասին մինչ
որոշում կայացնելը: Եթե հավաքագրողը անտարբեր է ապագա խնամատարները
հաճախ զգում են անհարմարությունները:
Ընտանիքի գնահատումը
Լայնորեն օգտագործվող արտահայտություն է, որ «խնամտարությունը տնային
ուսուցում է» չի կարող հաղորդել իր գործունեության մտադրությունը և տեսադաշտը:
Տան ապահովության և կառուցվածքի գնահատումը մի փոքր մաս է կազմում
գնահատման: Ապագա խնամատար ընտանիքները պետք է ներառվեն հասկացող և
հարմար ծրագրի մեջ, որը ունի 3 նպատակ:
Օգնելու ապագա խնամատար ընտանիքներին որոշելու արդյոք նրանք կդառնան
խնամատար ծնողներ:
Պետք է ճանաչեն երեխաներին, որոնց կարող են խնամել կամ չեն կարող:
Սկսել պարապել ևպատրաստել ընտանիքներին կատարելու այս դերը:
ԸՆտանիքի գնահատումը նախագծված է օգնելու աշխատողներին և պոտենցիալ
խնամտարներին հասկանալու ընտանիքի պրոցեսը: Իրական ինֆորմացիան
հարմար է և ավելի շատ կարևոր է դեօքի հետ աշխատողների և ընտանիքների
անդամների համար հասկանալու ընտանիք համակարգի կառուցվածքը և
գործունեությունը, տիպիկ ընտանիքի դերերը , ընտանիքի արժեքները , կարծիքները,
ընկալումները, ընտանիքի անդամների կապը համայնքի հետ: Դեպքի հետ
աշխատողները օգտագործում են հարցազրույցի մեթոդը, որը բարձրացնում է
ինֆորմացիայի հավաստիությունը, երաշխավորում է պարզաբանել կարևոր
նյութերը :Սկզբից դեպքի հետ աշխատողը պետք է օգտագործի բաց և պաշտպանիչ
հարցեր քաջալերելու ընտանիքի անդամներին:Հետագա շփման ժամանկ
աշխատողները
կրամադրում են նյութեր և օգնում ընտանիքի անդամներին հետազոտել
նրանց:Ընտանիքի գնահատման պրոցեսը կազմված է մի քանի ինտերվիուներից
ընտանիքի անդամների հետ:Սովորաբար 5 կամ 6 ժողով 1 կամ 1.5 ժամ
տևողությամբ, որը համարվում է միջին :Գնահատման աշխատողները կհանդիպեն
ծնողների և չափահաս խնամողների հետ միասին հետո ամբողջ ընտանիքի
հետ:Ընտանիքի անհատական ինտերվիուները տեղի են ունենում յուրաքանչյուր
չափահասի հետ և եթե երեխաները բավականին մեծ են նրանց հետ նույնպես:
Վերջնականում տեղի էունենում ժողով ամբողջ ընտանիքի հետ:
Գնահատման չափանիշները
Թափանիշները ստանդարտներ են, սկզբունքներ, օրենքներ, որոց վրա կարող
էհիմնված լինել որոշումները: Խնամատր ընտանիքի չափանիշներն են անձնականը և
ընտանիքի առանձնահատկություններ
որը հաստատվում է բազմաթիվ խնդիրներ և կարիքներ ունեցող երեխաների
հաջողակ ծնողավարությունից: Ընտանիքի գնահատումը օգնում է աշխատողներին և
ընտանիքին որոշելու արդյոք ընտանիքը տիրապետում է այդ որակավորումներին:
Խնամատար ընտանիքի գնահատման չափանիշները կարող է բաժանվել 2
կատեգորիայի :
Գծեր և առանձնահատկություններ, որոնք թույլ կտան ընտանիքին ղեկավարելու
խնամտարության թորձը առանց փորձելու:
Հատուկ գծեր և առանձնահատկություններ են անհրաժեշտ հանդիպելու հատուկ
կարիքների և բարձրացնելու երեխայի առողջական զարգացվածությունը:
Երբեմն մենք կազմում եք մեծ լիստ առանձնահատկությունների և օգտագործում ենք
դրանք որպես չափանիշներ, որով գնահատում ենք ընտանիքը: Պարզորեն ոչ մի
ընտանիք երբեք ձի ունենա բոլոր ցանկալի առանձնահատկությունները իդեալական
վիճակում: Որպեսզի մեր գնահատումը լինի ռեալ մենք պետք էսահմանենք «մինիմում
ստանդարտ»: Ընտանիքները, ովքեր չեն կարող հանդիպել մինիմում ստանդարտի ,
չեն կարող լինել որպես խնամատար:Սովորաբար կրթությունը և պարապմունքները
կարող են օգնել շատ ընտանիքների զարգացնել իրենց հմտությունները: Ապագա
խնամատար ընտանիքը միշտ պետք է գնահատվի իր սեփական մշակութային
շրջանակներում: Մշակութային իմացության բացակայությունը, ընտանիքի
կառուցվածքի տարբերություններ,արժեքները, հմտությունները կարող են դիտարկվել
որպես դիզֆունկցիա:Շատ առանձնահատկություններ և գծեր, որպեսզի լինեն
իդեալական որպես չափանիշ վերցվում են տարբեր մշակույթներից:
Բոլոր այս նկարագրություններում «ծնող» օգտագործվում է նկարագրելու համար
չափահաս խնամտարին ապագա խնամատր ընտանիքում: Դա կարող է լինել ծնող,
ամուսնական զույգ, ընտանիքի անդամ: Ընտանիքի յուրաքանչյուր չափահաս պետք է
գնահատվի անհատապես և նրանց համաձայնությունը կամ չհամաձայնությունը
պետք է որոշվի: Վերջապես ընտանիքի գնահատման նպատակներիղց մեկն է որոշել
արդյոք ընտանիքում չափահասները ունեն հմտություն գործելու որպես ծնողական
խումբ:Աշխատողը պետք էնրանց տա, որ յուրաքանչյուր թեմա դիտարկեն
անհատապես, հետո ստուգեն, որտեղ նրանք համաձայնության չեկան, հետո նրանք
կարիք ունեն ստուգելու իրենց մոտեցումները, որպեսզի երաշխավորեն երեխայի
հետևողականությունը խնամքի ժամանակ: Հետևյալ քննարկման նպատակն է օգնել
աշխատողներին հասկանալու գնահատման ընթացքի մակարդակը: Արդյունավետ
գնահատումը դա զրույցն է, դիլոգը:
Ներածություն հասկանալու ընտանիքը
Բաց հարցերը խորհուրդ է տրվում ընտանիքի գնահատման սկզբնական մասում,
հատկապես առաջին կոնտակտի ընթացքում: Օգտագործելով բաց հարցերը
աշխատողը հասկանում է ընտանիքի պատմությունը, կառուցվածքը, մշակույթը և
գործունեություն:Աշխատողը պետք է խնդրի ընտանիքի անդամներին գրել
ինքնակենսագրական և բաժանել աշխատողներին կամ ընտանիքի գնահատման
ընթացքում կամ առաջ: Ինքնակենսագրականի ինֆորմացիան կարող է ապահովել
թեմաներ սկզբնական քննարկումների համար:
Գնահատման հարցաշար

.Կցանկանյիք` ես զանգեմ ձեզ:

.Պատմեք ինձ Ձեր մասին: Պատմեք ինձ ինչը կօգնի ինձ իմանալու Ձեզ:
.Որտեղ եք մեծացել: Պատմեք ինձ ինչ-որ բան Ձեր ընտանիքի մասին: Ով կա Ձեր
ընտանիքում :Նկարագրեք Ձեր ընտանիքի անդամներին և պատմեք Ձեր կապի
մասին:
.Պատմեք ինձ ինչ եք զգում, որ շատ կարևոր է կյանքում:
.Ինչ է Ձեր էթնիկ կամ մշակույթային նախադրյալը:Ինչն էՁեր ընտանիքի մշակույթը
արտացոլում: Ինչ սովորույթ ունի Ձեր սեփական ընտանիքը:Ինչ կփոխեիք: Ինչպիսի
փոփոխություններ կամ նմանություններ եք տեսնում մյուս մշակույթի հետ:
Ընտանիքի սպասումները խնամատարությունից
Կան բազմազան պատճառներ , որ ընտանիքները դիմում են, որպեսզի դառնան
խնամատար:Դժբախտաբար ոչ իրական հույսերը հաճախ պատճառ են
անբավարարվածության հիասթափության: Բոլոր ապագա խնամատրները ունեն
տեսակետ թե խնամատարության փորձը ինչպես կլինի :Աշխատողը պետք
էհետազոտի այս տեսակետը և օգնի ընտանիքներին տեսնելու իրենց հույսերը:Դա
կարելի է անել հետազոփտելով ընտաիքի ընկալումը « ամենալավ և ամենավատ
կողմերը: Աշխատողը կարող է հատուկ հարցնել ապագա խնամատար ծնողներին`
ինչու են ցանկանում դառնալ խնամատր, բայց դա կարող է առաջ բերել այսպիսի
կարծրատիպ « ես ուզում եմ օգնել երեխաներին»: Մարդիկ կարող են օգնել
երեխաներին շատ ճանապարհներով. ներառվելով կամավոր, դասավանդելով
«կիրակնօրյա դպրոցում» , տալ պող երեխաներին բարեկեցության համար: Շատ
կարևոր է, որ ընտանիքի բոլոր անդամները հատկապես խնամատար չափահասները
հետաքրքրված են դառնալու չափահաս:
Գնահատման հարցաշար
.Ինչ պատճառով եք Դուք ցանկանում դառնալ խնամատար ծնող: Ինչպես եք
կարծում դա օգնություն է երեխաներին: Ինչպիսի օգուտ կբերի Ձեր ընտանիքին:
.Պատկերացրեք ամենալավ հնարավոր արդյունքը դառնալով խնամատար
ծնող:Պատմեք ինձ դրա մասին:
.Նկարագրեք ամենավատ հնարավոր արդյունքը Ձեր կարծիքով:
.Ինչպես եք կարծում խնամատարությունը կփոխի Ձեզ և Ձեր ընտանիքին:

Դիմադրություններ

Բոլոր ընտանիքի անդամները մտածում են և պատմում են, թե ինչպես

խնամատարությունը կազդի իրենց ընտանիքի վրա և նրանք համաձայն են ընդունել
դա: Նրանք փորձում են հասկանալ դժվարությունները և սթրեսները:Օրինակ`
.Ես աշխատում եմ հատուկ կարիքներով երեխաների հետ, և սիրում եմ տեսնել, թե
ինչպես են նրանք աճում և դառնում ավելի լավը:Յուրաքանչյուր փոքրիկ քայլը մեծ
հաղթանակ է:
.Ես միշտ հիացել եմ կոչերով և սա իհարկե կլինի կոչ. Ես կսովորեմ, որպեսզի լինեմ
ավելի լավ ծնող:
. Ես ինքս խնամվող երեխա եմ եղել և ես երախտապարտ եմ իմ խնամատար
ընտանիքին, որ ինձ հավատարիմ է մնացել այդ բոլոր դժվարությունների
պահին:Նրանք օգնել են մեծանամ ազատ և դառնամ ինքնուրյուն:Եվ ես ցանկանում եմ
անել նույնը ուրիշ երեխաների համար:
.Պատասխան «վատ արդյունքով»
Մենք չունենք այն, ինչ անհրաժեշտ է երեխային օգնելու համար: Եվ դա այնքան
ճգնաժամային է մեզ համար, որ պետք է ընտրեմ օգնություն երեխային, թե օգնություն
իմ ընտանիքին:
Զգուշություն
Ծնողների դրդապատճառները մեծապես եսասիրական են կամ նրանք ունեն ոչ ճիշտ
ընկալումներ խնամատարության վերաբերյալ: Նրանք ընկալում են
խնամտարությունը նվիրատվություն իրենք իրենց և երկրորդ նվիրատվություն
երեխաներին: Ծնողները արտահայտում են կարծիքները երեխաների և ծնողների
մասին,որը առաջարկում է նրանց «փրկել երեխաներին»այդ «ահավոր
իրավիճակից»:Օրինակ`
.Մենք ի վիճակի էինք ունենալ միայն մի երեխա և խնամատր երեխան իմ աղջկա
համար ընկեր կլինի:
.Մենք կորցրել ենք մեր երխային 2 տարի առաջ: Ես պահում եմ նրա ամեն
ինչը:Մենք ձեռք չենք տալիս նրա սենյակին: Տունը այնքան դատարկ է դրանից հետո:
Ինձ թվում է մեկ ուրիշ երեխա կարող է օգտվել դրանից: Դա կլինի հրաշալի տեսնել
երեխաներ դրանց շուրջ հատկապես, որ միևնույն ժամանակ կարող ենք օգնել
երեխաներին: