SOS Odp

KRZYSZTOF GĘBICKI
Odpowiedzi do pytań maturalnych

z chemii 2005-2015 rok Poziom
rozszerzony
2015
http://www.chemia.sos.pl
http://www.chemia.sos.pl/
Odpowiedzi do pytań maturalnych z chemii 2005-2015 rok

Poziom rozszerzony
poczta@chemia.sos.pl
-2-
1. BUDOWA ATOMU PRZEMIANY JĄDROWE .................................................................................................. 5
1.1. PRZEMIANY JĄDROWE I PROMIENIOTWÓRCZOŚĆ ................................................................................................. 5
1.2. BUDOWA ATOMU ............................................................................................................................................. 11
2. UKŁAD OKRESOWY PIERWIASTKÓW ........................................................................................................ 17
3. CZĄSTECZKI I WIĄZANIA CHEMICZNE .................................................................................................... 23
4. PRAWA GAZOWE............................................................................................................................................. 34
5. WŁAŚCIWOŚCI PIERWIASTKÓW................................................................................................................. 36
5.1. LITOWCE......................................................................................................................................................... 36
5.2. BERYLOWCE ................................................................................................................................................... 36
5.3. BOROWCE ....................................................................................................................................................... 37
5.4. WĘGLOWCE .................................................................................................................................................... 39
5.5. TLENOWCE...................................................................................................................................................... 41
5.6. AZOTOWCE ..................................................................................................................................................... 41
5.7. FLUOROWCE ................................................................................................................................................... 43
5.8. PIERWIASTKI BLOKU D ..................................................................................................................................... 44
5.9. WŁAŚCIWOŚCI ZWIĄZKÓW ............................................................................................................................... 48
6. PROJEKTY DOŚWIADCZEŃ ........................................................................................................................... 51
7. REAKCJE REDOKS .......................................................................................................................................... 58
8. OBLICZENIA STECHIOMETRYCZNE .......................................................................................................... 68
9. EKOLOGIA ........................................................................................................................................................ 73
10. SOLE ................................................................................................................................................................... 75
11. OBLICZENIA STĘŻENIA ROZTWORU ......................................................................................................... 78
12. RÓWNOWAGI JONOWE.................................................................................................................................. 84
12.1. ILOCZYN ROZPUSZCZALNOŚCI ...................................................................................................................... 84
12.2. HYDROLIZA ................................................................................................................................................. 88
12.3. STAŁA I STOPIEŃ DYSOCJACJI ....................................................................................................................... 90
13. KWASY I ZASADY ............................................................................................................................................ 94
14. WŁAŚCIWOŚCI ROZTWORÓW ................................................................................................................... 102
15. KINETYKA I RÓWNOWAGA REAKCJI ...................................................................................................... 104
15.1. KINETYKA REAKCJI .................................................................................................................................... 104
15.2. RÓWNOWAGI REAKCJI ............................................................................................................................... 108
16. ELEKTROCHEMIA......................................................................................................................................... 114
17. TERMOCHEMIA ............................................................................................................................................. 127
18. WĘGLOWODORY ........................................................................................................................................... 133
18.1. WĘGLOWODORY NASYCONE - ALKANY ....................................................................................................... 133
18.2. WĘGLOWODORY NIENASYCONE – ALKENY I ALKINY .................................................................................... 135
18.3. WĘGLOWODORY AROMATYCZNE ................................................................................................................ 141
19. ALKOHOLE ..................................................................................................................................................... 144
20. ALDEHYDY I KETONY .................................................................................................................................. 149
21. KWASY, ESTRY I TŁUSZCZE ....................................................................................................................... 152
22. AMINY, AMIDY I ZWIĄZKI NITROWE....................................................................................................... 160
23. CUKRY.............................................................................................................................................................. 162
24. AMINOKWASY, PEPTYDY I BIAŁKA.......................................................................................................... 168
25. TYPY REAKCJI ............................................................................................................................................... 175
26. IZOMERIA ....................................................................................................................................................... 177
-3-
26.1. IZOMERIA KONSTYTUCYJNA I GEOMETRYCZNA ............................................................................................ 177
26.2. STEREOIZOMERIA ....................................................................................................................................... 181
27. TWORZYWA SZTUCZNE ............................................................................................................................... 186
-4-
1. Budowa atomu przemiany jądrowe
1.1. Przemiany jądrowe i promieniotwórczość
1.
W czasie przemian promieniotwórczych z jądra atomowego wydzielane jest promieniowanie , czyli jądra helu 42 He ,
promienowanie - - czyli elektrony 01e . W czasie przemiany liczba masowa i liczba atomowa lewej strony i prawej strony
równania reakcji muszą się zgadzać:
210 A 4
84 Po  Z X  2He , czyli:
210=A+4, A=206
84=Z+2, Z=82,
W układzie okresowym pierwiastków odnajdujemy, że pierwiastkiem o liczbie atomowej 82 jest ołów, Pb, co daje:
210 206 4
84 Po  82Pb  2He
2.
Czas połowicznego rozpadu  jest to czas po którym połowa promieniotwórczego izotopu ulegnie rozpadowi. Ogólnie
można zapisać:
po czasie  (po 138 dniach) połowa masy pierwotnej izotopu ulegnie rozpadowi, czyli z masy m 0 pozostanie 1/2m0
po czasie 2 (276 dniach) ponownie połowa z masy 1/2m0 ulegnie rozpadowi, czyli pozostanie 1/2(1/2m0)=1/4m0
po czasie 3 (414 dniach) ponownie połowa pozostałej masy ulegnie rozpadowi, czyli pozostanie 1/2(1/2(1/2m 0))=1/8m0
1/8m0=1/8.1g=1/8g=0,125g.
1
Zauważmy, że po okresie n pozostanie tylko m0 , gdzie n=t/.
2n
3.
Promieniowanie  czyli jądra helu 42He obdarzone są ładunkiem +2 i
mają masę 4u. Ze względu na swój duży ładunek charakteryzują się
małą przenikalnością. Zatrzymuje je nawet kartka papieru.
Promieniwanie  - czyli elektrony mają ładunek (-1). Mniejszy
ładunek powoduje, że są nieco bardziej przenikliwe. Zatrzymuje je
dopiero folia aluminiowa.
Promieniowanie  - promieniowanie elektromagnetyczne jest
bardziej przenikliwe od promieniowania  i , ale mniej przenikliwe od
promieniowania neutronowego.
4.
Okres półtrwania izotopu (czas połowicznego rozpadu), , to czas po którym połowa promieniotwórczego izotopu ulegnie
rozpadowi. Jeżeli dla 14C czas połowicznego rozpadu =5730 lat, to po tym czasie zawartość izotopu 14C zmalała dwukrotnie.
Po kolejnych 5730 latach (w sumie po 11460 latach) zawartość promieniotwórczego izotopu węgla zmalała ponownie
dwukrotnie, czyli w sumie 4 krotnie. 
Całość możemy zapisać w postaci szeregu:
t=0 masa m0
1 masa 1/2m0
2 masa 1/2(1/2m0)=2-2m0
3 masa 1/2(1/2(1/2m0))=2-3m0
n masa 2-nm0
t=11460lat, =5730lat. n=t/=2, m=2-2m0=1/4m0
-5-
5.
W równaniach reakcji przemian promieniotwórczych zawsze suma liczby masowej lewej strony musi być równa sumie liczb
masowych prawej strony, oraz suma liczb atomowych lewej strony równania reakcji musi być równa sumie liczb atomowych
prawej strony. W podanych przykładach mamy:
12 C  4 He  A X
6 2 Z
12+4=A, czyli A=16
6+2=Z, czyli Z=8
Z układu okresowego pierwiastków odczytamy, że pierwiastkiem X jest tlen:
12 C  4 He  16 O
6 2 8
16 O  4 He  20 Ne
8 2 10
Liczba atomowa 8, liczba masowa 16, symbol O
6.
Przemiana  polega na wyrzuceniu z jądra atomu jądra helu 42 He , natomiast w przemianie - z jądra zostaje wyrzucony
elektron, który powstaje w wyniku rozpadu neutronu: n → p + e. W równaniach jądrowych reakcji suma liczb masowych A lewej
strony równania reakcji musi być równa sumie liczb masowych prawej strony równania reakcji, oraz i suma liczb atomowych Z
lewej strony równania reakcji musi się równać sumie liczb atomowych prawej strony równania reakcji:
235 A 4 0
92U  Z X  2 2He  1e
Z: 92=Z+2.2-1, czyli Z=89; A: 235=2.4+0, czyli A=227
Z układu okresowego pierwiastków możemy odczytać, że powstałym pierwiastkiem jest aktyn, zawierający w jądrze 89
protonów, oraz 227-89=138 neutronów (liczba masowa równa jest sumie protonów i neutronów w jądrze (liczbie nukleonów).
7.
Jeżeli w próbce o masie 20g znajduje się 10% promieniotwórczego izotopu, to tego izotopu w próbce znajduje się
(c%=100%.ms/m rozt) ms=c%.mrozt/100%=10%.20g/100%=2g. Okres półtrwania , to czas po którym zaniknie połowa ilości
promieniotwórczego izotopu.
Po 5,3 lat zostanie 1/2mo
po 10,6 lat zostanie 1/2(1/2m0)=1/4m0
po 15,9 lat zostanie 1/2(1/4m0)=1/8m0
Czyli po 15,9 lat zostanie 1/8.2g=0,25g promieniotwórczego kobaltu, oraz 18g trwałego izotopu kobaltu. W sumie po tym czasie
w próbce pozostanie 18,25g kobaltu.
8.
Z treści zadania wynika, że cząstki  otrzymano w wyniku rozpadu promieniotwórczego izotopu polonu, czyli polon rozpadł
się na nowy pierwiastek i cząstkę . Cząstka  to jądro helu i możemy ją zapisać w postaci:
4
2 lub 42He . Możemy więc
zapisać:
210
84 Po  AZ X  24 .
W równaniu suma liczb masowych po lewej stronie musi być równa sumie liczb masowych po prawej stronie, oraz suma
liczb atomowych po lewej stronie musi być równa sumie liczb atomowych po prawej stronie. Mamy więc:
210=A+4, czyli A=206, oraz 84=Z+2, czyli Z=82 (w układzie okresowym znajdujemy, że pierwiastkiem X jest ołów).
Równanie rozpadu promieniotwórczego polonu przyjmie postać:
82 Pb  2 
Po  206
210 4
84
Przemianę, w której powstaje izotop azotu możemy zapisać (wiemy że powstał z boru po napromieniowaniu go cząstkami ):
10
5 B  24  137 N  AZ X 
Z równania reakcji widzimy, że: 10+4=13+A, czyli A=1, oraz 5+2=7+Z, czyli Z=0. W wyniku przemiany powstała cząstka o
ładunku 0 i masie 1. Cząstką taką jest neutron. Równanie przemiany boru w azot przyjmie postać:
10
5 B  24  137 N  01n
9.
2
H  H  42 He  01n
3 W reakcji tej dwa jądra wodoru (deuter i tryt) łączą się dając nowe jądro, jądro
1 1
helu. W reakcji tej mamy do czynienia z fuzją jądrową.
n U  141 Neutron rozszczepia ciężkie jądro na dwa lżejsze. Reakcja ta nazywana jest
56 Ba  36 Kr  3 0 n
1 235 92 1
0 92
rozczepieniem jądra.
n  198 Cząstka elementarna po zderzeniu z jądrem utworzyła nowe jądro i nową cząstkę
80 Hg  79 Au  1p
1 198 1
0
elementarną. W reakcji tej mamy do czynienia z reakcją jądrową.
-6-
10.
Suma liczb masowych A lewej i prawej strony równania reakcji musi być równa. Suma liczb atomowych Z musi być również
równa po prawej i lewej stronie równania reakcji:
9
4 Be  42 He  AZ X  01n
suma liczb masowych: 9+4=A+1, czyli A=12.
suma liczba atomowych: 4+2=Z+0, czyli Z=6.
Równanie możemy zapisać w postaci:
9
4 Be  42 He  126 C  01n
11.
Równanie reakcji jądrowej bardzo łatwo zapisuje się gdy pamiętamy, że suma liczb masowych lewej strony równania musi
być identyczna z sumą liczb masowych prawej strony równania reakcji. Podobny warunek istnieje dla liczb atomowych. Każdą
cząstekę możemy zapisać w postaci:
 = He =
4
2 -=
0
1 e n=
1
0 n p=
1
1 p
Indeks górny oznacza liczbę masową (liczba protonów i neutronów), natomiast indeks dolny oznacza liczbę atomową, lub
ładunek jądra (jest to równoznaczne).
14
Z treści informacji wynika, że tryt powstaje w wyniku bombardowania atomów azotu 7 N neutronami 01n . W przemianie
3 x
powstaje tryt T
1 i izotop węgla 6 C . Z prawa zachowania masy14+1=3+x łatwo wyliczymy, że x=12:
14
7 N  01n 
 31T  126 C
12.
Jeżeli w 1 cm3 wody znajduje się 6.104 atomów trytu, to
w x cm 3 wody znajduje się 6,02.1023 atomów trytu, czyli x=1cm3.6,02.1023/6.104≈1.1019cm3=1.1016dm3 wody.
13.
Z wykresu możemy odczytać, że po 40 latach w próbce 1 cm3 wody pozostanie 6000 atomów trytu.
Jeżeli po 40 latach w 1 cm 3 znajduje się 6000 atomów trytu, to w 10 cm 3 znajdzie się 10 razu więcej atomów trytu, czyli
n=60000 (6.104) atomów trytu.
14.
Okres półtrwania , to czas po jakim w próbce pozostanie połowa promieniotwórczych jąder. Możemy zapisać:
t=0 masa promieniotwórczych jąder m0
t= masa promieniotwórczych jąder m1=1/2m0
t=2 masa promieniotwórczych jąder m2=1/2(1/2m 0)=(1/2)2m0
t=3 masa promieniotwórczych jąder m3=1/2(1/2)2m0=(1/2)3m0
t=n masa promieniotwórczych jąder mn=(1/2)nm0.
Jeżeli początkowa masa 90Sr wynosi 0,6 mg, a po upływie n wynosi 0,075 mg, to 2n=m0/mn=0,6/0,075=8, czyli n=3.
Masa promieniotwórczego strontu zmaleje do 0,075 mg po czasie 3, czyli po 3.25lat=75 latach.
-7-
15.
W przemianie jądrowej suma liczb masowych A po
prawej stronie równania przemiany jądrowej musi być
równa sumie liczb masowych po lewej stronie równania
przemiany jądrowej. Identyczna zależność musi być
spełniona dla liczb atomowych Z.
W przemianie tej izotop oznaczony nr 3 (Z=89,
A=228) ulega przekształceniu w izotop oznaczony nr
4 (Z=90, A=228). Z układu okresowego pierwiastków
odnajdujemy, że pierwiastkiem oznaczonym nr 3 jest
aktyn (Z=89), a pierwiastkiem oznaczonym nr 4 jest
tehnet (Z=90). Możemy zatem zapisać następujące
równanie przemiany jądrwoej:
228
89 Ac  Th  01e
228
90
16.
Czas połowicznego rozpadu, to czas, po którym masa
promieniotwórczego izotopu maleje dwukrotnie. Z treści
zadania wynika, że =3 lata, a więc co 3 lata mas
promieniotwórczego izotopu malała dwukrotnie.
Jeżeli mam 2010 rok, to 12 lat wcześniej był 1008 rok.
Możemy zapisać: :
2010 m=0,75 g
2007 m=2.0,75g=1,5 g
2004 m=2.1,5g=3 g
2001 m=2.3g=6 g
1998 m=2.6g=12 g.
12 lat to n=12/3=4 okresy połowicznego rozpadu.
m0=24.0,75g=12g. 
17.
Z prawa zachowania masy i ładunku wynika, że w przemianach jądrowych suma liczb masowych (A) lewej strony równania
musi być równa sumie liczb masowych prawej strony równania. Ta sama reguła dotyczy liczb atomowych (Z). Z układu
okresowego pierwiastków możemy odczytać liczby atomowe dla ołowiu i cynku: 30Zn i 82Pb. Z treści zadania wynika, że liczba
atomowa dla copernicium wynosi 112 112Cn. Z prawa zachowania ładunku otrzymamy:
(Z) 82+30=112+Z, czyli Z=0. Składnikiem atomu o ładunku zerowym jest neutron, dla którego A=1. Z prawa zachowania
masy otrzymamy:
(A) 208+70=A+1, czyli A=277.
Pb  30
208
82
70
Zn  112
277
Cn  01n
18.
Okres półtrwania , to czas po którym zanika połowa promieniotwórczego izotopu. Jeżeli w chwili t0 masa
m0 m0
promieniotwórczego izotopu wynosi m0, to po czasie t=1 masa promieniotwórczego izotopu wynosi m  1 , po
2 2
m
czasie t=2 pozostaje m  m0  m0 , a po czasie t=n pozostanie jedynie m  0 promieniotwórczego izotopu. Z treści
22 2
2 n
2
zadania wynika, że m 0=51,2 mg, m=0,4 mg. Podstawiając dane do wzoru na masę promieniotwórczego izotopu po czasie t=n
m0 m0 51,2
otrzymamy: m   2n    128  n=7
2n m 0,4
Czas po którym w próbce pozostanie 0,4 mg promieniotwórczego izotopu t=n=7.28lat=196 lat.
-8-
Zadanie można również spróbować rozwiązać wyliczając masę promieniotwórczego izotopu w zależności od czasu:
 0 1 2 3 4 5 6 7
Czas, lata 0 28 56 84 112 140 168 196
masa 51,2 25,6 12,8 6,4 3,2 1,6 0,8 0,4
Jeżeli stront 90Sr wbudowuje się w tkankę kostną, to musi w niej zastępować pierwiastek o podobnych właściwościach (z tej
samej grupy), czyli zastępuje wapń, Ca.
19.
Cząstka  to jądra helu, którą można opisać jako 2  , natomiast cząstki - to strumień elektronów, które można opisać jako
4
1  . Równanie reakcji chemicznej jest jak równanie matematyczne. Musi być spełnione prawo zachowania masy i prawo
0
zachowania ładunku. W równaniu przemiany jądrowej masa opisana jest liczbą masową A, natomiast ładunek liczbą atomową Z.
Liczba masowa: 238=206+4x, czyli x=8. Uran musi ulec 8 przemianom , by utworzył się nuklid o liczbie masowej 206.
Liczba atomowa: 92=82+8∙2+y∙(-1), czyli y=6. Dodatkowo uran musi ulec 6 przemianom -, by utworzyć nuklid ołowiu-206.
20.
Z wykresu możemy odczytać, że czas połowicznego rozpadu dla izotopu X wynosi =2dni, natomiast dla izotopu Y =4dni.
18
masa, mg
16
14
12
10 Y
8
6
4
2
X
czas, dni
0
0 2 4 6 8 10 12 14 16 18
Załóżmy, że mamy mieszaninę izotopów X i Y utworzoną z mx=4 mg, oraz m y=1 mg.
Zależność masy izotopu od czasu przedstawiono na schemacie:
Dla izotopu X:
Dla izotopu Y:
W próbce masy izotopów X i Y będą takie same po 8 dniach.
21.
W równaniu reakcji przemiany jądrowej musi być zachowane prawo zachowania masy, oraz prawo zachowania ładunku.
Dla protonu A=1 i Z=1. Biorąc pod uwagę informacje zawarte w zadaniu możemy zapisać:
30 Zn  1 p  67
31Ga  2 Z X
68 1 A
A: 68+1=67+2∙A, czyli A=1

Z: 30+1=31+2∙Z, czyli Z=0
Emitowaną cząstką jest neutron, a równanie reakcji przybierze postać: 30 Zn  1 p  67
31Ga  2 0 n
68 1 1
-9-
22.
Z wykresu możemy odczytać, że czas połowicznego rozpadu dla radioizotopu A wynosi około 1 roku, dla radioizotopu C
około dwóch lat, a dla radioizotopu B około 3 lat.
a) trwałość radioizotopów wzrasta w szeregu A < C < B

b) Czas połowicznego rozpadu dla radioizotopu A =1 rok.
23.
W reakcji jądrowej suma liczb masowych (A) lewej strony równania reakcji musi być równa sumie liczb masowych prawej
strony równania reakcji. Podobna zależność musi być spełniona dla liczb atomowych (Z).
a)
200
80 Hg  11p  AZY  24
A: 200+1=4+A, czyli A=197; Z: 80+1=2+Z, czyli Z=79. Z UOP odczytujemy, że pierwiastkiem Y jest złoto:
200
80 Hg  11p  19797 Au  24
b)
198
80 Hg  01n  AZY  11p
A: 198+1=1+A, czyli A=198; Z: 80+0=1+Z, czyli Z=79. Z UOP odczytujemy, że pierwiastkiem Y jest złoto:
198
80 Hg  01n  19798 Au  11p
24.
 Na 1
Załóżmy, że na początku, czyli dla czasu t=0 masy próbek mNa=m O=1 g. Z treści zadania wynika, że  , czyli
O 2
2Na=O. Po tym samym czasie, dla sodu 25Na t=4Na, to dla tlenu 15O t=2O.
Stosunek mNa:m O=0,0625:0,25=1:4

m0
Zauważmy, że ilość pozostałego promieniotwórczego nuklidu w próbce wyrażona jest wzorem m , gdzie n=t/. Dla
2n
1
mNa 24 1 4 1
sodu n=4, a dla tlenu n=2. Podstawiając dane do wzoru otrzymamy:      1:4
mO 1 16 1 4
22
- 10 -
1.2. Budowa atomu
25.
Główna liczba kwantowa n (1, 2, 3, …..) odpowiada za energię elektronu i wielkość orbitalu, poboczna liczba kwantowa l
(l≤n-1) odpowiada za kształt orbitalu, natomiast magnetyczna liczba kwantowa m (-l≥m≤l) odpowiada za rozmieszczenie orbitali
w przestrzeni.
1) Orbitale B i C różnię się kształtem, czyli muszą mieć różne poboczne liczby kwantowe
2) Orbitale różniące się wartością głównej liczby kwantowej (mające różną wielkość), ale mające identyczną wartość
pobocznej liczby kwantowej (identyczny kształt) to orbitale A i B.
3) Wartością magnetycznej liczby kwantowej (różne ułożenie orbitali w przestrzeni) różnią się orbitale C i D.
26.
Izotopy mają identyczną liczbę atomową (liczbę protonów w jądrze), a różnią się liczbą neutronów (liczbą masową). Z
układu okresowego pierwiastków możemy odczytać, że liczba atomowa Z dla miedzi wynosi Z=29. Liczby masowe izotopów
miedzi wynoszą więc A1=34+29=63, oraz A2=36+29=65.
c %  M1  c 2 %  M2  .......cn %Mn
Masa atomowa jest średnią ważoną liczb masowych: M  1 (gdzie ci% oznacza zawartość
100%
izotopu, a Mi masę atomową izotopu). Podstawiając dane do wzoru na masę atomową miedzi otrzymamy:
72,7%  63u  (100  72,7)%  65u
M  63,546u
100%
27.
Elektrony w atomie opisywane są przez 4 liczby kwantowe:
główną oznaczaną n, poboczną l, magnetyczną m, oraz magnetyczną spinową m s. Liczby te przyjmują następujące wartości:
Liczba kwantowa n l m ms
Wartości 1, 2, 3, ….∞ 0, 1, 2, … (n-1) -l…0 …+l +1/2, -1/2
W zależności od wartości pobocznej liczby kwantowej, orbitale nazywane są odpowiednio:
Wartość pobocznej liczby kwantowej 0 1 2 3 4
Nazwa orbitalu s p d f g
a) Jeżeli elektrony walencyjne znajdują się na orbitalu 4p, to główna liczba kwantowa wynosi 4, poboczna 1, a
magnetyczna może przyjąć wartości -1, 0, 1.
Liczby kwantowe Główna liczba kwantowa [n] Poboczna liczba kwantowa [l] Magnetyczna liczba kwantowa [m]
Wartości liczb
4 1 -1 0 1
kwantowych
b) Jeżeli na podpowłoce (orbitalach) 4p znajdują się 3 elektrony, to muszą być jeszcze 2 elektrony na orbitalu
(podpowłoce) 4s, w sumie pierwiastek posiada 5 elektronów walencyjnych (leży w 15 grupie) i 4 okresie. Z układu
okresowego pierwiastków możemy odczytać, że jest to arsen As. Skróconą konfigurację elektronową zapisujemy w
oparciu o najbliższy gaz szlachetny leżący przed opisywanym pierwiastkiem, jest to argon Ar. Aby z konfiguracji
elektronowej argonu otrzymać konfigurację elektronową arsenu musimy dodać 10 elektronów na podpowłokę 3d, oraz
5 elektronów walencyjnych: As: [Ar]3d104s24p3.
28.
Jeżeli konfiguracja jonu X3+ jest następująca 1s22s22p63s23p63d10, to atom, który jest elektrycznie obojętny ma 3 elektrony
więcej i jego konfiguracja jest następująca: 1s22s22p63s23p63d104s24p1. Numer okresu rozpoznajemy po największej wartości
głównej liczby kwantowej. W tym wypadku wynosi ona 4, a więc pierwiastek leży w IV okresie. Widzimy, że na ostatniej
powłoce pierwiastek ma 3 elektrony walencyjne, leży więc w 13 grupie. W układzie okresowym możemy sprawdzić, że jest to
gal. Możemy również policzyć wszystkie elektrony (31) i określić liczbę atomową: Z=31.
Symbol pierwiastka Numer okresu Numer grupy Symbol bloku
Ga 4 13 p
- 11 -
29.
Liczba masowa A jest sumą protonów i neutronów znajdujących się w jądrze atomowym. Możemy zapisać:
234 to 100% neutronów, więc
x to 60,68% neutronów, czyli x=234.60,68%/100%=142 neutrony.
Liczba protonów w jądrze nazywana jest liczbą atomową (Z). Liczba protonów w jądrze Z=234-142=92.
Liczba atomowa Z=92.
30.
Załóżmy, że mamy 30 kulek po 4 g i 70 kulek po 5 g. Jaka jest średnia masa kulki? Łatwo policzymy,
_
30  4g  70  5g
m  4,70g
100 . W identyczny sposób liczona jest średnia masa atomowa:
_
M1c1%  M1c 2 %  ....  Mnc n %
M _
100% . Z treści zadania wynika, że M  39,098u , M1=38,96u, M2=40,96u, natomiast
c1%=x, a c2%=100%-x. Podstawiając dane do wzoru na średnią masę atomową otrzymamy:
38,96  x  40,96  (100  x)
39,098 
100 , czyli 3909,8=38,96x+4096-40,96x. Stąd x=93,1%.
Pierwiastek składa się z 93,1% izotopu o masie atomowej 38,96 u i 6,9% izotopu o masie atomowej 40,96 u. Z układu
okresowego odczytamy, że pierwiastkiem o masie 39,098 jest potas, jego liczba atomowa wynosi 19, co oznacza, że w jądrze
znajduje się 19 protonów.
31.
Atom jest cząstką obojętną, czyli zbudowany musi być z 11 protonów, 12 neutronów i 11 elektronów. Liczba atomowa
równa jest liczbie protonów w jądrze – czyli Z=11. Z układu okresowego odnajdujemy, że warunki te spełnia sód.
Jon zawiera jeden elektron mniej, jest więc jonem jednododatnim: Na +. Sód leży w 3 okresie, ma więc 3 powłoki, na
ostatniej powłoce znajduje się jeden elektron walencyjny (1 grupa). Jon sodowy zawiera więc 2 powłoki elektronowe, na
których znajduje się 10 elektronów: 1s22s22p6.
32.
Obojętny atom będzie miał 2 elektrony więcej. Z budowy atomu wiadomo, że w atomie liczba elektronów jest równa liczbie
atomowej (liczbie porządkowej) Z. Czyli w obojętnym atomie znajduje się 2+2+6+2+6+10+2=30. Z układu okresowego
odnajdujemy, że pierwiastkiem o liczbie atomowej Z=30 jest cynk, Zn. Leży on w 12 grupie i IV okresie układu okresowego
pierwiastków. Cynk znajduje się w bloku d
Symbol pierwiastka można również znaleźć w inny sposób. Kolejne dwa elektrony w obojętnym atomie umieszczone
zostaną na orbitalu 4s2. Zatem pierwiastek musi leżeć w 4 okresie (wskazuje na to orbital 4s, lub główna liczba kwantowe
n=4), w 12 grupie (12 elektronów, 3d104s2). Z łatwością odnajdziemy w układu okresowym, że omawianym pierwiastkiem jest
cynk.
33.
Poboczna liczba kwantowa l może przyjmować wartości: l=0, 1, 2, 3, …..(n-1). Jeżeli główna liczba kwantowa n=4, to
poboczna liczba kwantowa może przyjąć wartości l=0, 1, 2, 3.
Jeżeli l=0 to orbital jest orbitalem typu s
Dla l=1 orbital nazywany jest orbitalem p
Dla l=2 orbital nazywany jest orbitalem d
Dla l=3 orbital nazywany jest orbitalem f
Orbital typu d jest pięciokrotnie zdegenerowany (jest 5 orbitali d). Na każdym orbitalu d mogą znajdować się maksymalnie 2
elektrony, czyli na 5 orbitalach typu d maksymalnie może znaleźć się 10 elektronów.
Opisany orbital należy do podpowłoki ( 4s/4p/4d/4f), na której maksymalna liczba elektronów wynosi (2/6/10/14).
- 12 -
34.
Kwasy beztlenowe nie mają właściwości utleniających, dlatego reagują jedynie z metalami leżącymi w szeregu aktywności
metali przed wodorem. Żelazo reagując z kwasem solnym utworzy chlorek żelaza(II). Kwas solny nie jest w stanie utlenić
żelaza do jonów żelaza(III). Reakcja żelaza z kwasem solnym przebiega wg równania reakcji: Fe + 2HCl → FeCl2 + H2
Aby zapisać równanie cząsteczkowe w formie jonowej musimy mocne elektrolity zapisać w postaci jonów, następnie
zredukować jony powtarzające się po lewej i prawej stronie: Fe + 2H+ + 2Cl- → Fe2+ + 2Cl- + H2
a) Fe + 2H+ → Fe2+ + H2
Żelazo leży w 4 okresie (4 powłoki) i w 8 grupie (8 elektronów walencyjnych). Konfiguracja elektronowa żelaza:
2 2 6 2 6 6 2
26Fe: 1s 2s 2p 3s 3p 3d 4s Utworzenie jonu Fe
2+
polega na oderwaniu od atomu 2 elektronów z ostatniego orbitalu, czyli z
orbitalu 4s.
b) Fe2+ 1s2 2s2 2p6 3s2 3p6 3d6
Liczbę niesparowanych elektronów obliczymy rozpisując elektrony z orbitalu 3d w klatkach, pamiętając o regule Hunda i
zakazie Pauliego:
c) W kationie Fe2+ występują 4 niesparowane elektrony.
35.
Z informacji, że „elektrony rozmieszczone są na trzech powłokach elektronowych” wynika, że szukany pierwiastek leży w III
okresie. Nr grupy określimy z informacji „w powłoce walencyjnej liczba elektronów sparowanych jest równa liczbie elektronów
niesparowanych”. W III powłoce znajduje się orbital 3s i orbitale 3p. Po rozmieszczeniu na nich elektronów otrzymamy:
Z konfiguracji elektronowej powłoki walencyjnej wynika, że w atomie musi być co najmniej jedna para elektronowa. Tylko
krzem spełnia warunki zadania.
Symbol pierwiastka Numer okresu Numer grupy Symbol bloku
Si III 14 p
Konfigurację elektronową elektronów walencyjnych możemy odczytać z rysunku: 3s23p2. Elektron sparowany znajduje się
na 3 powłoce (n=3), na orbitalu s (l=0)
Liczby kwantowe
Główna liczba kwantowa [n] Poboczna liczba kwantowa [l]
Wartości liczb kwantowych 3 0
36.
Jeżeli elektrony walencyjne pierwiastka X opisane są główną liczbą kwantową n=3 i n=4, to oznacza, że pierwiastek X leży
w bloku energetycznym d, a elektrony walencyjne znajdują się na orbitalach 3d i 4s. Z informacji wynika, że wszystkie orbitale
3d i 4s obsadzone są niesparowanymi elektronami:
Pierwiastek X leży więc w 6 grupie (6 elektronów walencyjnych) i w 4 okresie (n=4). W UOP odnajdujemy, że pierwiastkiem
tym jest chrom
a)
Konfiguracja elektronów walencyjnych Symbol pierwiastka Nazwa grupy Numer okresu
3d54s1 Cr Chromowce IV
b) Zgodnie z regułą Hunda, elektrony niesparowane mają niższą energię od elektronów sparowanych. Dlatego w
przypadku chromu następuje promocja elektronu z orbitalu 4s na orbital 3d. Utrata energii związanej z promocją
elektronu rekompensowana jest z nawiązką przez rozparowanie elektronów.
- 13 -
37.
Im atom ma większy rozmiar, tym łatwiej oderwać od niego elektron walencyjny (słabsze przyciąganie elektronu przez jądro
atomowe). Dla pierwiastków leżących w tym samym okresie UOP, promień atomowy maleje ze wzrostem nr grupy, dlatego
chlor mający mniejszy promień atomowy od sodu, silniej przyciąga swoje elektrony walencyjne. Z tego względu na
zjonizowanie atomu chloru potrzeba więcej energii niż na zjonizowanie atomu sodu. W grupie promień atomowy wzrasta z
numerem okresu. Z tego też względu, do zjonizowania atomu bromu potrzeba mniej energii niż na zjonizowanie atomu chloru.
Energia potrzebna na oderwanie kolejnego elektronu od kationu jest większa niż energia potrzebna na oderwanie elektronu
od obojętnego atomu.
I. ENa→Na+ < ECl→Cl+
II. EMg→Mg+ < EMg+→Mg2+
III. ECl→Cl- > EBr→Br-
38.
Promień atomowy sodu jest większy od promienia atomowego chloru. Dlatego elektrony walencyjne atomu sodu są słabiej
utrzymywane przez jądro (oddziaływanie Coulombowskie), w związku z tym łatwiej oderwać elektron od atomu sodu niż chloru,
co oznacza, że energia jonizacji w przypadku sodu jest mniejsza od energii jonizacji dla atomu chloru.
39.
W przyrodzie (we
wszechświecie) układ dąży zawsze
do osiągnięcia minimum energii.
Gdyby izolowane atomy azotu miały
mniejszą energię od energii
cząsteczki azotu, to atomy azotu
(tak jak atomy gazów szlachetnych)
nigdy nie łączyły by się w
cząsteczki.
Z diagramu widać, że wiązanie 
w cząsteczce azotu powstaje w
wyniku nakładania się orbitali 2px,
natomiast elektrony niewiążące
(wolne pary elektronowe) to
elektrony znajdujące się na
orbitalach 2s-2s i *2s-2s.
P/F
Energia cząsteczki N2 jest wyższa w porównaniu z energią izolowanych atomów azotu F
Wiązanie typu  w cząsteczce N2 powstaje w wyniku nakładania się orbitali 2px atomów azotu P
Niewiążące (wolne) pary elektronowe w cząsteczce N2 stanowią pary elektronowe z poziomu F
2py-2py i 2pz-2pz.
40.
Średnia masa atomowa pierwiastka liczona jest jak średnia ocena z przedmiotu. Korzystając z definicji procenta możemy
zapisać, że na 100 atomów galu przypada 60,1 atomów o masie M=68,9u, oraz 39,9 atomów o masie M=70,9u. Średnia masa
68,9u  60,1  70,9u  39,9
liczona jest ze wzoru: M  69,7u
100
Masa atomowa galu M=69,7 u.
41.
Gal leży w IV okresie i 13 grupie UOP. Ma więc 4 powłoki elektronowe, na ostatniej znajdują się 3 elektrony, które
obsadzają orbitale s i p ([Ar]4s2p1). Niesparowany elektron znajduje się na orbitalu p, dla którego poboczna liczba kwantowa
wynosi 1.
Niesparowany elektron atomu galu w stanie podstawowym należy do podpowłoki typu p. Główna liczba kwantowa n
opisująca stan tego elektronu wynosi 4, a poboczna liczba kwantowa l jest równa 1.
- 14 -
42.
Prawda. Zasada nieoznaczoności (zasada nieokreśloności) mówi, że istnieją takie pary wielkości, których nie da się
jednocześnie zmierzyć z dowolną dokładnością. O wielkościach takich mówi się, że nie komutują. Akt pomiaru jednej wielkości
wpływa na układ tak, że część informacji o drugiej wielkości jest tracona.
Fałsz. Liczbę atomowych poziomów orbitalnych (-l…0… +l) obliczamy ze wzoru 2l+1.
Fałsz. Powłoka składa się z orbitali. O kształcie orbitali decyduje poboczna liczba kwantowa. Czyli wszystkie orbitale (s, p,
d, f) mające identyczną główną liczbę kwantową składają się na powłokę elektronową atomu. Zbiór stanów kwantowych
opisanych tę samą wartością n i l nazywa się orbitalem.
43.
Główna liczba kwantowa n przyjmuje wartości 1, 2, 3, 4 itd. Poboczna liczba kwantowa l przyjmuje wartości l≤(n-1),
natomiast magnetyczna liczba kwantowa m przyjmuje wartości l≥ m≥-l. Orbitale mają również oznaczenia literowe:
Poboczna liczba Oznaczenie Magnetyczna liczba
kwantowa l literowe kwantowa m
0 s 0
1 p -1, 0, 1
2 d -2, -1, 0, 1, 2
3 f -3, -2, -1, 0, 1, 2, 3
4 g -4, -3, -2, -1, 0, 1, 2, 3, 4
Zapis 2s2 oznacza, że główna liczba kwantowa n=2, dla orbitalu s poboczna liczba kwantowa l=0. Gdy l=0, to magnetyczna
liczba kwantowa może przyjąć jedynie wartość m=0.
Zapis 2p3 oznacza, że główna liczba kwantowa n=2, dla orbitalu p poboczna liczba kwantowa l=1. Magnetyczna liczba
kwantowa m może przyjąć wartości (l≥ m≥-l) -1, 0 i 1.
Wartości liczb kwantowych
n l m
2s2 2 0 0
2p3 2 1 -1, 0, 1
44.
Dla pobocznej liczby kwantowej równej 0, 1, 2, 3, itd., orbitale nazywane są odpowiednio: s,p, d, f, itd. Magnetyczna liczba
kwantowa określa ułożenie orbitalu w przestrzeni i przyjmuje wartości l≥ m≥-l. Magnetyczna spinowa liczba kwantowa może
przyjąć jedynie dwie wartości: ½ i –½.
Elektron oznaczony nr I znajduje się na orbitalu 3d, czyli n=3, l=2. Dla l=2 m przyjmuje wartości -2, -1, 0, 1, 2, czyli elektron
opisany jest magnetyczną liczbą kwantową m=1.
Elektron oznaczony nr II opisany jest identycznymi liczbami kwantowymi, poza magnetyczną, dla której m=2.
Symbole liczb kwantowych Elektron I Elektron II
n 3 3
l 2 2
m 1 2
ms 1/2 1/2
45.
Nuklid opisany jest dwiema liczbami: A – suma protonów i neutronów w jądrze, Z – liczba protonów w jądrze. Jeżeli izotony
posiadają identyczną liczbę neutronów, to dla izotonów różnica A-Z musi być identyczna:
Nuklid Ilość neutronów w jądrze (A-Z)
18
8O 10
13
6C 7
15
7N 8
17
8O 9
12
6C 6
14
7N 7
13 14
Izotonami są nuklidy 6 C i 7 N
- 15 -
46.
Z przedstawionej konfiguracji elektronowej pierwiastka A wynika, że posiada on 1 elektron walencyjny i leży w 1 grupie.
Wszystkich elektronów posiada 11, czyli Z=11. W UOP odnajdujemy, że pierwiastkiem A jest sód. Pierwiastek A chętnie odda
elektron walencyjny by uzyskać oktet, tworzy więc kationy w których jest na +I stopniu utlenienia.
Pierwiastek B ma 6 elektronów walencyjnych (leży w 16 grupie), liczba Z=8, czyli pierwiastkiem B jest tlen. Aby uzyskać
oktet, musi innemu pierwiastkowi zabrać 2 elektrony. Tworzy więc aniony, w których jest na –II stopniu utlenienia.
Z różnicy elektroujemności tlenu i sodu =3,5-0,9=2,6 wynika, że pomiędzy tlenem a sodem tworzy się wiązanie jonowe.
Wzór sumaryczny Stopień utlenienia Stopień utlenienia Rodzaj wiązania w
związku A2B pierwiastka A pierwiastka B związku A2B
Na2O +I -II jonowe
47.
Jeżeli konfiguracja jonu X3+ jest następująca: 1s2 2s2 2p6 3s2 3p6 3d5, to dodając trzy elektrony otrzymamy konfigurację
pierwiastka. W jonie znajdują się 23 elektrony, więc w atomie musi ich być 26. Konfiguracja elektronowa pierwiastka:
1s2 2s2 2p6 3s2 3p6 3d6 4s2
Liczba atomowa pierwiastka X wynosi więc Z=26. W układzie okresowym pierwiastków odnajdujemy, że
poszukiwanym pierwiastkiem jest żelazo. Leży ono w 8 grupie, w bloku d. Położenie w UOP wskazuje na 8 elektronów
walencyjnych. Liczbę niesparowanych elektronów odnajdziemy zapisując elektrony walencyjne w klatkach:
a. Symbol w stanie podstawowym: Fe

b. Liczba niesparowanych elektronów w stanie podstawowym: 4
c. Liczba elektronów wakacyjnych w stanie podstawowym: 8
d. blok energetyczny do którego należy ten pierwiastek: d
- 16 -
2. Układ okresowy pierwiastków
48.
7 grupa oznacza, że pierwiastek X posiada 7 elektronów walencyjnych. 4 okres – pierwiastek posiada 4 powłoki
elektronowe: K, L, M, N. Skrócona konfiguracja elektronowa polega na podaniu symbolu gazu szlachetnego z poprzedniego
okresu (w tym przypadku 3 okresu) i rozpisaniu elektronów walencyjnych na poszczególne orbitale. Z układu okresowego
wynika, że pierwiastkiem X jest mangan i znajduje się w bloku d, czyli elektrony walencyjne będzie miał również na orbitalu d.
Elektrony zajmują orbitale w kolejności 4s3d4p. Możemy więc zapisać: [Ar] 4s23d5
kolejność zajmowania orbitali przez elektrony możemy zobaczyć na tym modelu (nazywam go modelem kartoflowym)
s p d f g
1
2
6
Kolejność zajmowania orbitali wskazują strzałki: orbital 1s, następna strzałka wskazuje orbital 2s, kolejna 2p i 2s, kolejna 3p
i 4s, a następna 3d, 4p i 5s.
Główne stopnie utlenienia wynikają z ilości oddanych elektronów. Mangan by uzyskać konfigurację argonu musi oddać 7
elektronów, uzyska stopień utlenienia +7. Może również oddać 2 elektrony (pozostanie mu 5 na orbitalach typu d). Znajdzie się
więc na +2 stopniu utlenienia.
49.
Z położenia selenu w układzie okresowym pierwiastków: IV okres i 16 grupa wnioskujemy, że selen posiada 4 powłoki
elektronowe, na ostatniej powłoce znajduje się 16-10=6 elektronów walencyjnych (liczba elektronów walencyjnych równa jest
nr grupy dla pierwiastków z grup od 1 do 10, oraz nr grupy pomniejszony o 10 dla pierwiastków leżących w grupach od 11 do
18). 6 elektronów walencyjnych będzie rozmieszczone na orbitalach s i p.
Aby przyjąć konfigurację gazu szlachetnego selen musi otrzymać 2 elektrony, a więc jego najniższy stopień utlenienia będzi
–II. Konfigurację gazu szlachetnego może również uzyskać oddając 6 elektronów walencyjnych. Jego najwyższy stopień
utlenienia będzie zatem VI. W inny sposób można uzyskać te dane, a zarazem odpowiedzi na dalsze pytania rozpatrując max.
wartościowość selenu względem tlenu, oraz wartościowość względem wodoru, czyli wartościowość w połączeniu z tlenem i
- 17 -
wartościowość w połączeniu z wodorem.
Maksymalna wartościowość względem tlenu równa dla pierwiastków grup głównych równa jest nr grupy lub nr grupy
pomniejszony o 10 dla pierwiastków z grup od 13 do 17. Czyli maksymalna wartościowość względem tlenu dla selenu wynosi
VI, a wzór tlenku będzie SeO3. Wartościowość względem wodoru dla pierwiastków grup głównych zmienia się w szeregu: 1, 2,
3, 4, 3, 2, 1 odpowiednio dla pierwiastków z grup 1, 2, 13, 14, 15, 16, 17. Selen jest więc II wartościowy względem wodoru,
wzór związku z wodorem to H2Se i selen jest w nim na –II stopniu utlenienia. Selen jest niemetalem, więc jego tlenki mają
charakter kwasowy.
1 Konfiguracja elektronów walencyjnych atomu selenu w stanie 4s24p4
podstawowym (z uwzględnieniem podpowłok)
2 Najniższy stopień utlenienia selenu w związkach chemicznych -II
3 Najwyższy stopień utlenienia selenu w związkach chemicznych VI
4 Wzór związku selenu z wodorem H2Se
5 Wzór tlenku, w którym selen przyjmuje najwyższy stopień utlenienia SeO3
6 Przewidywany charakter chemiczny (zasadowy, amfoteryczny, kwasowy, kwasowy
obojętny) tlenku selenu, o którym jest mowa w p. 5
50.
Jeżeli pierwiastek tworzy aniony o konfiguracji argonu, to pierwiastek ten musi leżeć w III okresie układu okresowego
pierwiastków. Aniony proste może tworzyć jedynie chlor (Cl-) i siarka (S2-). W stanie podstawowym pierwiastka na orbitalu p
znajdują się 2 niesparowane elektrony, co wskazuje, że opisywanym pierwiastkiem jest siarka.
Symbol pierwiastka X: S
Konfiguracja elektronowa powłoki walencyjnej 3s23p4 ( )
51.
Prawda. W szeregu pierwiastków: lit, beryl, węgiel i azot wraz ze wzrostem liczby atomowej obserwujemy zależność
polegającą na tym, że im więcej elektronów znajduje się na powłoce zewnętrznej, tym większa jest wartość pierwszej energii
jonizacji..
Energia jonizacji jest energią jaką musimy dostarczyć do atomu by pozbawić go elktronu walencyjnego. W szeregu Li, Be,
B, C, N, O F maleje wielkość promienia atomowego, dlatego elektrony walencyjne znajdują się coraz bliżej jądra, a zatem są
coraz silniej trzymane. Niewielkie fluktuacje obserwujemy w przypadku przejścia od berylu do boru, oraz od azotu do tlenu.
Spowodowane jest to obsadzeniem orbitalu 2p w przypadku boru (nowy elktron na orbitalu p, który ma kszałt hantli, a więc jego
rozmiar jest nieco większy niż orbitalu 2s. W przypadku tlenu 6 elektron parowany jest z już istniejącym elektronem na orbitalu
2p. Parowanie elektronu związane jest z podwyższeniem energii, a więc taki elektron łatwiej jest oderwać.
Fałsz. W szeregu pierwiastków: hel, neon, argon, krypton i ksenon wraz ze wzrostem liczby atomowej obserwujemy
zwiększanie się promienia atomowego i wzrost wartości pierwszej energii jonizacji.
Prawdą jest, że w szeregu hel, neon, argon, krypton i ksenon wraz ze wzrostem liczby atomowej zwiększa się promień
atomowy (coraz więcej powłok elektronowych). Ale wraz ze wzrostem promienia atomowego coraz łatwieiej oderwać elektron
(zjonizować atom), ponieważ znajduje się on dalej od jądra. Zmniejszenie się energii jonizacji widać wyraźnie na wykresie.
Fałsz. Magnez ma mniejszy promień atomowy niż glin i większą wartość pierwszej energii jonizacji.
Magnez ma nieco większą energię jonizacji niż glin, ale glin ma mniejszy promień atomowy. Dla pierwiastków leżących w
tym samym okresie promień atomowy maleje ze wzrostem nr grupy (ta sama ilość powłok, czyli ten sam rozmiar, a większy
ładunek jądra powoduje, efekt kontraktacji).
- 18 -
52.
A. Jedynym pierwiastkiem z wymienionych występującym w hemoglobinie jest żelazo.
B. Z wymienionych pierwiastków szlachetnym (pierwiastki, które lubią nosić panie) jest jedynie srebro.
C. Jasnożółtą barwę ma jedynie siarka.
D. Podstawowym składnikiem piasku jest SiO2. Pierwiastkiem opisywanym w punkcie D jest więc krzem.
E. Miękki, srebrzysty pierwiastek, gwałtownie reagujący z wodą to sód lub wapń.
F. Srebrzystobiały, miękki i kowalny metal to sód lub wapń. Jednakże podstawowym składnikiem kredy, wapieni,
gipsu jest wapń.
krzem sód żelazo siarka wapń srebro
D E A C F B
53.
Konfiguracja elektronowa 1s22s22p63s23p4 oznacza, że pierwiastek leży w 3 okresie, oraz że posiada 6 elektronów
walencyjnych, co oznacza, że leży w 16 grupie (6 elektronów walencyjnych może mieć również pierwiastek leżący w 6 grupie
UOP, ale są to pierwiastki bloku d, a nasz pierwiastek nie posiada elektronów na orbitalu d). Z układu okresowego wynika, że
pierwiastkiem tym jest siarka.
54.
Główna liczba kwantowa n może przyjmować wartości n=1, 2, 3, 4, …. ∞. Poboczna liczba kwantowa l przyjmuje wartości
l=0, 1, 2, 3 … (n-1), natomiast magnetyczna liczba kwantowa m może przyjmować wartości -l≤m≤+l.
Jeżeli główna liczba kwantowa n=3 to:
Poboczna liczba kwantowa może przyjąć wartości l=0, 1, 2
Gdy l=0 orbital nazywany jest orbitalem s (magnetyczna liczba kwantowa m może przyjąć tylko wartość 0)
Gdy l=1 orbital nosi nazwę orbitalu p (a magnetyczna liczba kwantowa m może przyjąć wartości -1, 0 i 1 )
Gdy l=2 orbital nosi nazwę orbitalu d (a magnetyczna liczba kwantowa m może przyjąć wartości -2, -1, 0, 1 i 2 )
W zadaniu główna liczba kwantowa n=3, orbital nosi nazwę orbitalu s (czyli poboczna liczba kwantowa l=0), więc
magnetyczna liczba kwantowa m=0. (Odp. C)
55.
Ładunek jądra determinowany jest przez ilość protonów w jądrze. Ilość protonów w jądrze wskazuje nam liczba atomowa.
Dla fluorowców jest ona zawsze o jednostkę większa od tlenowców, dlatego jądro fluorowca ma ładunek większy od jądra
atomu tlenowca.
Im większy ładunek jądra, tym silniej przyciągane są elektrony walencyjne (zgodnie z prawem Coulomba F
Z  q , gdzie
r2
Z – ładunek jądra, q – ładunek elektronu). Jeżeli elektron/elektrony walencyjne są silniej przyciągane przez jądro, to znajdą się
bliżej jądra, a zatem promień atomu będzie mniejszy.
Atom fluorowaca ma mniejszy promień atomowy niż atom tlenowca.
Aktywność niemetali rośnie wraz z nr grupy, dlatego tlenowiec jest mniej reaktywny chemicznie od fluorowca.
- 19 -
56.
Liczba elektronów walencyjnych wskazuje bezpośrednio numer grupy, w której znajduje się pierwiastek. Nazwa grupy
pochodzi od pierwszego pierwiastka znajdującego się w danej grupie (wyjątkiem jest nazwa 1 grupy – litowce.). Symbol bloku
energetycznego przypisujemy od elektronów walencyjnych, znajdujących się na orbitalu najdalszym od jądra.
Maksymalny stopień utlenienia w tlenku pierwiastek osiąga, gdy atom (atomy) tlenu zabierze mu wszystkie elektrony
walencyjne.
ns1 – 1 elektron walencyjny, pierwiastki leżą więc w 1 grupie (litowce). Elektron walencyjny znajduje się na orbitalu s, więc
symbol bloku energetycznego – s. Jeden elektron walencyjny, czyli pierwiastki tej grupy osiągają maksymalny stopień
utlenienia I. Wzór tlenku X2O.
(n-1)d3ns2 – 5 elektronów walencyjnych, pierwiastki leżą w 5 grupie UOP (wanadowce). Elektrony najdalsze od jądra
znajdują się na orbitalu d, więc symbol bloku energetycznego d. Pięć elektronów walencyjnych, czyli gdy atomy tlenu zabiorą je
wszystkie, maksymalny stopień utlenienia pierwiastków tej grupy to V. Wzór tlenku X2O5.
ns2np2 – 4 elektrony walencyjne, pierwiastki znajdują się w 4 lub w 14 grupie UOP. Elektrony walencyjne nie obsadzają
orbitali d, więc pierwiastki o takiej konfiguracji elektronowej znajdują się w 14 grupie UOP (węglowce). Symbol bloku
energetycznego p. Jeśli atomy tlenu zabiorą wszystkie elektrony, to pierwiastki tej grupy osiągną maksymalny stopień
utlenienia IV. Wzór tlenku XO2.
Zapis ogólny konfiguracji
Nazwa grupy Symbol bloku energetycznego Wzór ogólny tlenku
elektronów walencyjnych
1
ns Litowce s X2O
(n-1)d3ns2 Wanadowce d X2O5
n2np2 Węglowce p XO2
57.
Pierwiastki w grupie mają identyczną ilość elektronów walencyjnych, dlatego ich najwyższy stopień utlenienia (maksymalna
wartościowość względem tlenu) jest jednakowa dla wszystkich pierwiastków z danej grupy. Wraz ze wzrostem nr okresu,
wzrasta ilość powłok elektronowych:
Oczywiste jest, że atom, który ma więcej powłok
elektronowych ma większy rozmiar. Jony pierwiastków
tej samej grupy, które posiadają więcej powłok mają
również większy rozmiar.
Strzałka B nie może pokazywać wzrost charakteru

metalicznego, ponieważ metale znajdują się w lewej
części UOP, a w prawej części znajdują się niemetale.
Promień atomowy również nie może wzrastać,
ponieważ przy tej samej ilości powłok wzrasta ładunek
jądra. Elektrony są silniej przyciągane i atom posiada
mniejszy rozmiar
Zgodnie ze strzałką atomy mają coraz więcej elektronów walencyjnych, które tlen może „zabrać”, a więc zgodnie ze
strzałką wzrasta maksymalna wartościowość względem tlenu.
1) Dla pierwiastków 1. grupy strzałka A wskazuje kierunek wzrostu promienia atomowego i promienia jonowego
2) Dla pierwiastków grup 1.–2. i 13.–17. okresu III strzałka B wskazuje kierunek wzrostu najwyższego stopnia
utlenienia
- 20 -
58.
Pierwiastkiem I jest potas. Zgodnie z definicją, pierwiastki grupy I są zawsze na +I stopniu utlenienia. Wodór jest na +I
stopniu utlenienia, za wyjątkiem połączeń z pierwiastkami grupy 1, 2 i 13, w których jest na –I stopniu utlenienia.
Pierwiastkiem II jest chlor, a III jod. Chlor jest bardziej elektroujemny od jodu, czyli ma silniejszą tendencję do przyłączenia
elektronu od jodu, jest również silniejszym utleniaczem (sam łatwiej się redukuje, ponieważ chętniej przyłącza elektron niż jod).
Moc kwasów beztlenowych wzrasta ze wzrostem okresu, więc HI jest silniejszym kwasem od HCl, co oznacza, że HI ma
większą stałą dysocjacji.
L.P. Informacja P/F
Pierwiastek I jest aktywnym metalem. Tworzy wodorek, w którym wodór przyjmuje stopień
1 P
utlenienia równy – I
Atomy pierwiastka II mają silniejszą tendencję do przyłączania elektronu niż atomy pierwiastka III. W
2 P
konsekwencji pierwiastek II jest silniejszym utleniaczem niż pierwiastek III
Wodorki pierwiastków II oraz III, rozpuszczając się w wodzie, ulegają dysocjacji jonowej. Stała
3 F
dysocjacji wodorku pierwiastka II jest większa od stałej dysocjacji wodorku pierwiastka III
59.
Oś pionowa może wskazywać masę atomową, liczbę masową, lub masę molową. Z podanych wielkości tylko masa molowa
jest wielkością makroskopową.
a) Opis osi pionowej: Masa molowa [g/mol]
Z wykresu doskonale widać, że największe wartości energii jonizacji mają pierwiastki o Z=2, 10, 18, czyli gazy szlachetne.
W danym okresie układu okresowego największą wartość pierwszej energii jonizacji E1 mają pierwiastki osiemnastej grupy.
60.
W drugiej grupie i w drugim okresie UOP znajduje się beryl 4Be. Liczba atomowa
berylu Z=4, czyli dla pierwiastka X liczba atomowa Z=6. Poszukiwanym
pierwiastkiem jest więc węgiel 6C, który tworzy tlenki CO i CO2.
II okres oznacza, że atom węgla dysponuje 2 powłokami (K i L), a na ostatniej

powłoce, powłoce walencyjnej znajdują się 4 elektrony walencyjne (nr grupy 4).
Ilość elektronów w atomie węgla równa jest ilości protonów, czyli w atomie węgla
znajduje się 6e.
Konfiguracja elektronowa: K2 L4 lub 1s2 2s2p2, a w zapisie klatkowym:
Skrócona konfiguracja elektronowa: [He] L4 lub [He] 2s22p2
61.
Dla niemetali, które tworzą kilka tlenków na różnym stopniu utlenienia, tlenki na najniższym stopniu utlenienia mogą
mieć/mają charakter obojętny (CO, N2O, NO), a na wyższych stopniach utlenienia mają charakter kwasowy. Dlatego charakter
kwasowy posiada tlenek węgla(IV) CO2:
CO2 + 2NaOH → Na2CO3 + H2O lub CO2 + NaOH → NaHCO3
- 21 -
62.
Z UOP identyfikujemy, że pierwiastkiem X (2 grupa, 5 okres) jest stront, Sr, pierwiastkiem Y (6 grupa, 4 okres) jest chrom,
Cr, natomiast pierwiastkiem Z (13 grupa, 3 okres) jest glin, Al.
Dla atomów liczba elektronów walencyjnych równa jest nr grupy (dla nr grupy powyżej 10, równa jest nr grupy -10), a liczba
powłok elektronowych równa jest nr okresu. Maksymalny stopień utlenienia pierwiastka względem tlenu, równy jest ilości
elektronów walencyjnych:
Pierwiastek X Y Z
Liczba elektronów walencyjnych
2 6 3
Liczba powłok elektronowych
5 4 3
Wzór sumaryczny tlenku, w którym pierwiastek osiąga
SrO CrO3 Al2O3
najwyższy stopień utlenienia
63.
Tlenki niemetali, w których niemetal jest na niskim stopniu utlenienia mają charakter obojętny i nie reagują z wodą (CO).
Również SiO2 (główny składnik piasku) nie reaguje z wodą, chociaż ma charakter kwasowy.
Mocnym kwasem i mocną zasadą reagują tlenki amfoteryczne, czyli pierwiastków leżących na przekątnej układu
okresowego (Al2O3 oraz ZnO).
L.P. Warunki Wzory przykładowych tlenków Wzory wybranych tlenków
1 reagują z wodą SiO2, CO, Cl2O7, NO2 Cl2O7, NO2
2 reagują z mocnym kwasem i mocną zasadą MgO, Al2O3, Li2O3, ZnO Al2O3, ZnO
64.
Liczba powłok elektronowych równa jest nr okresu, więc w okresie jest ona stała.
Liczba elektronów walencyjnych równa jest nr grupy (lub pomniejszona o 10 dla grup powyżej 10), więc wraz ze wzrostem nr
grupy liczba elektronów walencyjnych wzrasta.
Metale znajdują się po lewej stronie UOP, natomiast niemetale po prawej stronie. Dlatego charakter metaliczny maleje, a
niemetaliczny wzrasta wraz ze wzrostem numeru grupy.
I. W okresie wraz ze wzrostem numeru grupy:
a) liczba powłok elektronowych rośnie / jest stała / maleje;
b) liczba elektronów walencyjnych pierwiastków grup bloku p rośnie / jest stała / maleje;
c) charakter metaliczny pierwiastków rośnie / nie zmienia się / maleje, a charakter niemetaliczny pierwiastków rośnie /
nie zmienia się / maleje.
Wraz ze wzrostem numeru okresu, w grupie aktywność niemetali maleje (np. fluor i jod)
Wraz ze wzrostem nr okresu wzrasta ilość powłok elektronowych, dlatego promienie atomów wzrastają
Wraz ze wzrostem numeru okresu moc kwasów beztlenowych wzrasta (np. kwasowość H2O i H2S; HF i HCl)
II. W grupach bloku p wraz ze wzrostem numeru okresu:
a) aktywność chemiczna fluorowców rośnie / nie zmienia się / maleje;
b) promienie atomów rosną / są stałe / maleją;
c) moc kwasów beztlenowych rośnie / nie zmienia się / maleje.
65.
11 elektronów walencyjnych wskazuje na 11 grupę pierwiastków. W UOP odnajdujemy, że pierwiastkiem X może być
miedź, lub srebro.
Pierwiastek Y leży w 4 okresie i posiada 1 elektron walencyjny (leży w 1 grupie). W UOP odnajdujemy, że
pierwiastkiem Y jest potas.
a) Metal X: Cu (miedź) lub Ag (srebro), Metal Y: K (potas)
b) Zarówno miedź, jak i srebro nie reagują z kwasami beztlenowymi.
Probówka 1: brak reakcji
Probówka 2: z probówki wydziela się bezbarwny i bezwonny gaz.
c) Miedź (srebro) nie reaguje z kwasami beztlenowymi, ponieważ w szeregu aktywności metali leży za
wodorem. Potas w szeregu aktywności leży przed wodorem, dlatego w reakcji z kwasami wydziela się wodór. Potas jest
bardziej reaktywny od miedzi (srebra).
d) 2K + 2HCl → 2KCl + H2
- 22 -
3. Cząsteczki i wiązania chemiczne
66.
Propan jest węglowodorem CH3CH2CH3, natomiast etanol alkoholem CH3CH2OH. W alkoholach mogą się tworzyć wiązania
wodorowe:
R Wiązania wodorowe tworzą się pomiędzy atomem wodoru związanym z silnie elektroujemnym
O H pierwiastkiem (F, O, N, Cl) a silnie elektroujemnym pierwiastkiem (F, O, N, Cl). Wiązanie wodorowe
H O R bardzo podwyższa temperaturę wrzenia (aby przeprowadzić związek w stan pary musimy najpierw
rozerwać wiązania wodorowe), dlatego woda (mogą się tworzyć wiązania wodorowe jest cieczą, a
siarkowodór nie może tworzyć wiązań wodorowych i jest gazem.
67.
Każde wiązanie pojedyncze jest wiązaniem typu , natomiast wiązanie podwójne składa się z wiązania typu  i typu :
CH2 C CH CH2 Widzimy, że w cząsteczce znajdują się 4 wiązania typu , oraz 2 wiązania typu . 
CH3
68.
Każda pojedyncza kreska we wzorze strukturalnym oznacza wiązanie  (pojedyncze wiązanie powstałe na skutek
czołowego nakładania się orbitali p lub orbialu p z orbitalem s). Wiązanie podwójne składa się z wiązania  i wiązania ,
natomiast potrójne z wiąznia  i dwóch wiązań . Liczbę wiązań  i  otrzymamy po narysowaniu wzoru konstytucyjnego
(strukturalnego) podanego związku:
H C C H Widzimy wyraźnie 10 wiązań  i 3 wiązania  (wiązania  oznaczone zostały na czerwono)
C C
H
H C
H
H
69.
Związki jonowe to związki w których różnica elektroujemności pomiędzy pierwiastkami jest większa >1,7. W podanych
związkach warunek ten spełniony jest dla Ba(OH) 2, KHCO3, Na2SO4, NH4NO3, Rb2O. Wiązanie jonowe występuje pomiędzy
barem a tlenem grupy hydroksylowej, potasem a tlenem w jonie węglanowym, sodem a tlenem w jonie siarczanowym(VI),
azotem jonu amonowego a tlenem w jonie azotanowym(V), rubidem a tlenem. Atom azotu w jonie amonowym tworzy 4
wiązania kowalencyjne z atomami wodoru, nie może już utworzyć piątego wiązania z atomem tlenu, dlatego tworzy wyłącznie
wiązania jonowe. Czasami mówi się, że w jonie amonowym występują 3 wiązania kowalencyjne i jedno koordynacyjne. Należy
jednakże pamiętać, że wiązanie koordynacyjne jest odmianą wiązania kowalencyjnego, dlatego również poprawne jest
powiedzenie, że w jonie tym występują 4 wiązania kowalencyjne. Dla bezpieczeństwa jednak lepiej jest zaznaczyć, że 4
wiązanie powstaje w inny sposób.
70.
Wiązanie kowalencyjne niespolaryzowane łączy atomy o podobnej elektroujemności. W przypadku kwasu
O azotowego(V) pomiędzy atomem tlenu i azotu, oraz tlenu i wodoru istnieje zbyt duża różnica
elektroujemności, by wiązanie pomiędzy tymi atomami było niespolaryzowane. Musimy również pamiętać, że
N OH
wiązanie koordynacyjne jest odmianą wiązania kowalencyjnego (zaznacza się je za pomocą strzałki). Aby
O policzyć wiązania kowalencyjne wystarczy policzyć wszystkie kreski łączące atomy (wraz ze strzałką
obrazującą wiązanie koordynacyjne).
Kowalencyjne
Typ wiązania spolaryzowane
niespolaryzowane
ogółem w tym koordynacyjne
Liczba wiązań 0 5 1
71.
W związku każde wiązanie pojedyncze jest wiązaniem , wiązanie podwójne złożone jest z wiązania  i wiązania ,
natomiast wiązanie potrójne złożone jest z wiązania  i dwóch wiązań .
H H H
    
 C  C C  C 
H H C  HH

H
W cząsteczce znajduje się 12 wiązań , oraz 2 wiązania . 
- 23 -
72.
Kryształy jonowe tworzą związki w których występuje wiązanie jonowe. Wiązanie jonowe tworzy się gdy pomiędzy
pierwiastkami istnieje różnica elektroujemności ≥1,7. Dla wymienionych pierwiastków z tablic odczytujemy elektroujemność i
liczymy różnicę elektroujemności:
CCl4 C: 2,5; Cl 3,0; =0,5
Li2O Li: 1,0; O: 3,5; =2,5
SO2 s: 2,5; O: 3,5; =1,0
BaBr2 Ba: 0,9; Br: 2,8 =1,9
Z obliczeń wynika, że różnica elektroujemności pomiędzy pierwiastkami ≥1,7 jest dla Li2O oraz dla BaBr2. Tylko te związki
tworzą kryształy jonowe.
73.
Węglowodór mający 8 wiązań  i 1 wiązanie , jest węglowodorem z jednym wiązaniem podwójnym. Najlepiej zacząć od
etenu i dorysowywać mu atom węgla i wodoru:
H H
C C
H H
H H
C C C
H H H H
5 wiązań  i 1 wiązanie  8 wiązań  i 1 wiązanie 

Rozwiązaniem tego zadania (wzór grupowy) będzie związek: H2C CH CH3.
74.
Zgodnie z teorią kwasów i zasad Brønsteda, zasadą jest związek mogący przyjąć (związać) jon wodorowy. Oczywiście by
pomiędzy zasadą i jonem wodorowym utworzyło się wiązanie, zasada musi dysponować wolną parą elektronową.
Wiązania wodorowe tworzą się pomiędzy atomami o dużej elektroujemności a atomem wodoru związanym z takim atomem.
Najsilniejsze wiązania wodorowe tworzą się z udziałem atomu tlenu i fluoru, tym niemniej, słabe wiązania wodorowe tworzą się
również z udziałem atomu azotu. Wiązanie wodorowe zawsze znacznie podwyższa temperaturę wrzenia (H2O i H2S: ciecz i gaz)
wiązanie wodorowe
R O
H O R
H
Aniliny nie można otrzymać w wyniku utlenienia nitrobenzenu, lecz w wyniku redukcji nitrobenzenu. W nitrobenzenie atom
azotu jest na III stopniu utlenienia, a w anilinie na –III:
III -III
NO 2 [H] NH2
Lp. Zdanie P/F

1 Zasadowy charakter amin związany jest z obecnością wolnej pary elektronowej atomu azotu grupy
P
aminowej, umożliwiającej przyłączenie jonu H+ .
2 Wartości temperatury wrzenia amin alifatycznych są wyższe niż n-alkanów o porównywalnej masie
P
molowej, gdyż między cząsteczkami amin tworzą się wiązania wodorowe.
3 Fenyloaminę (anilinę) otrzymuje się przez utlenienie nitrobenzenu. F
75.
Węgiel w związkach może występować w hybrydyzacji sp – dwa orbitale shybrydyzowane, kąt między orbitalami 180o,
hybrydazacja sp2 – trzy shybrydyzowane orbitale, kąt między orbitalami 120o, oraz hybrydyzacja sp3 – cztery orbitale
shybrydyzowane, kąt między nimi około 109,5o.
A widzimy 3 identyczne orbitale, więc węgiel musi być w hybrydyzacji sp 2 H2C=CH2
B 2 identyczne orbitale pod kątem 180o wskazują na hybrydyzację sp HCCH
- 24 -
76.
Substancje o wiązaniach jonowych mają zawsze bardzo wysokie temperatury topnienia (przedstawicielem substancji o
budowie jonowej jest chlorek sodu, spróbuj go stopić). Substancje o wiązaniach kowalencyjnych spolaryzowanych mają o wiele
niższą temperaturę topnienia od substancji jonowych, ale wyższą od substancji o wiązaniach kowalencyjnych. Warto również
wiedzieć, że hel i wodór są substancjami o najniższych temperaturach wrzenia i topnienia.
Wiązanie kowalencyjne spolaryzowane znajdziemy pomiędzy atomami, których różnica elektroujemności jest mniejsza od
1,7, ale różna od 0 (im większa różnica, tym większa polaryzacja wiązania, aż w skrajnym przypadku przechodzi ona w
wiązanie jonowe). Dla wiązania jonowego różnica elektroujemności pomiędzy atomami musi być większa od 1,7.
Nazwa substancji Rodzaj wiązania Temperatura topnienia, oC
Chlorek potasu jonowe 776,0
Chlorowodór kowalencyjne spolaryzowane -114,2
Wodór kowalencyjne -259,3
77.
Istnieją 3 typy wiązań: kowalencyjne, jonowe i metaliczne. Wiązania kowalencyjne mogą być spolaryzowane, atomowe, lub
koordynacyjne. W wiązaniach koordynacyjnych wiążąca para elektronowa pochodzi od jednego pierwiastka. Chcąc napisać
wzór strukturalny Lewisa jakiegoś związku, korzystamy z zasady, że każdy pierwiastek tworzy liczbę wiązań kowalencyjnych
równą wartościowości względem wodoru. Tlen jest dwuwartościowy względem wodoru, więc w jonie hydroniowym H 3O+
utworzone trzecie wiązanie będzie wiązaniem koordynacyjnym.
Jeżeli pierwiastek tworzy tyle wiązań ile ma elektronów walencyjnych, to wszystkie elektrony walencyjne są zaangażowane
w utworzenie wiązań. Taki przypadek występuje w cząsteczce metanu CH4.
Kształt liniowy może mieć jedynie cząsteczka, w której atom centralnym posiada hybrydyzację sp. Taką hybrydyzację
posiada atom węgla w CO2.
78.
Wiązanie wodorowe tworzy się jeśli atom wodoru związany jest z atomem fluoru, tlenu, azotu (silnie elektroujemnym
pierwiastkiem). Im bardziej elektroujemny pierwiastek, tym silniejsze wiązania wodorowe może tworzyć. Fluor w fluorowodorze
tworzy tak mocne wiązania wodorowe, że fluorowodór może tworzyć nawet wodorosole typu MeHF2. Związki mogące tworzyć
wiązania wodorowe mają o wiele wyższą temperaturę wrzenia od związków nie tworzące takich wiązń.
Z wymienionych związków wiązania wodorowe tworzone są pomiędzy cząsteczkami CH3OH i CH3NH2. Aceton
(CH3COCH3) może tworzyć wiązania wodorowe z wodą, co powoduje jego bardzo dobrą rozpuszczalność w wodzie. Wiązania
wodorowe pomiędzy acetonem a wodą nie mają wpływu na podwyższenie temperatury wrzenia acetonu.
Moc wiązań wodorowych maleje w szeregu H…..F > H……O > H…..N, dlatego temperatura wrzenia będzie maleć w szeregu:
CH3OH > CH3NH2 > CH3CH3.
79.
Odpowiedź uzyskamy licząc wiązania. Pamiętajmy, że wszystkie wiązania pojedyncze są wiązaniami typu , a wiązanie
podwójne składa się z wiązania typu  i typu :
Liczba wiązań : 5 Liczba wiązań : 3
80.
Wiązanie kowalencyjne niespolaryzowane występuje pomiędzy atomami tego samego pierwiastka, lub pomiędzy atomami
pierwiastków, które różnią się nieznacznie elektroujemnością (<0,3). W cząsteczce chloru Cl-Cl występuje wiązanie
kowalencyjne niespolaryzowane (wiązanie atomowe, homoatomowe).
Pomiędzy chlorem a potasem różnica elektroujemności =3,0-0,9=2,1. Różnica elektroujemności jest większa od 1,7,
dlatego pomiędzy tymi atomami występuje wiązanie jonowe.
W cząsteczce amoniaku, NH3, różnica elektroujemności pomiędzy pierwiastkami =3,0-2,1=0,9, dlatego pomiędzy atomem
azotu a wodoru występuje wiązanie kowalencyjne spolaryzowane.
Cząsteczkę kwasu siarkowego możemy opisać za pomocą dwóch wzorów:
O O
H H
O S O O S O
H O H
O
Wzór drugi wynika z założeń teorii wiązań Lewisa (atomy dążą do osiągnięcia oktetu elektronowego). Widzimy, że w
związku tym występują wiązanie kowalencyjne spolaryzowane, oraz koordynacyjne.
kwas siarkowy(VI) chlor amoniak chlorek potasu
D A B C
- 25 -
81.
Wiązanie  powstaje w wyniku czołowego nałożenia się orbitali p, lub orbitali zhybrydyzowanych. Czołowo mogą się
nałożyć jedynie dwa orbitale, dlatego gdy atomy połączone są więcej niż jednym wiązaniem, to tylko jedno z nich jest
wiązaniem , a pozostałe tworzą się w wyniku bocznego nałożenia orbitali p. Ten typ wiązania nazywany jest wiązaniem .
Wiązanie tworzone jest przez parę elektronów. W związku X2, pomiędzy atomami X znajdują się 3 pary elektronów, dlatego
atomy te połączone są wiązaniem potrójnym (jedno wiązanie  i dwa wiązania ). W związku Z2 pomiędzy atomami Z znajduje
się 1 para elektronów, dlatego atomy te powiązane są wiązaniem .
Wzór I: 1 wiązanie  i 2 wiązania 

Wzór II: 1 wiązanie  i 0 wiązań .
82.
Wzór związku z łatwością przypiszemy do modelu, gdy odgadniemy atom centralny. W tym celu wystarczy policzyć
elektrony walencyjne atomu centralnego (elektrony walencyjne to elektrony tworzące wolne pary elektronowe, oraz połowa
elektronów wiążących).
W modelu nr I, atom centralny posiada 6 elektronów walencyjnych, co oznacza, że atom centralny leży w 16 grupie układu
okresowego. Atomem centralnym jest zatem siarka. Związkiem nr I jest H2S.
Atom centralny w modelu nr II posiada 5 elektronów walencyjnych. Atomem centralnym może być pierwiastek z 15 grupy
układu okresowego, czyli fosfor lub azot. Ze stochiometrii (AB3) wynika, że związkiem nr II jest fosforiak PH3.
Atom centralny w związku nr III posiada 4 elektrony walencyjne. Atomem tym może być węgiel. Ze stechiometrii (AB 4)
wynika, że związkiem nr III jest metan CH4.
83.
Wiązania wodorowe powstają pomiędzy atomem wodoru połączonym z atomem tlenu (ewentualnie azotu, ale słabsze), a
atomem tlenu , ewentualnie atomem azotu. Wiązania wodorowe bardzo silnie podwyższają temperaturę wrzenia związku.
Metan nie spełnia podanych wyżej warunków – atomy wodoru połączone są z atomem węgla, nie tworzy wiązań
wodorowych, dlatego ma najniższą temperaturę wrzenia. W kwasie octowym wiązania wodorowe są tak silne, że nawet w
postaci pary, kwas octowy występuje w postaci dimerów:
W wodzie również występują wiązania wodorowe, dlatego woda, mimo małej masy cząsteczkowej jest cieczą o wysokiej
temperaturze wrzenia.
- 26 -
84.
Orbitale cząsteczkowe typu  powstają w wyniku czołowego nakładania się orbitali atomowych s-s, s-p, p-p, lub czołowego
nakładania się orbitali zhybrydyzowanych. Natomiast orbitale cząsteczkowe typu  powstają wyłącznie w wyniku bocznego
nakładania się orbitali atomowych p-p.
W pierwszej kolejności zawsze tworzy się wiązanie , ponieważ jest ono silniejsze (większy zysk energetyczny z jego
utworzenia). Aby mogło utworzyć się wiązanie , atomy muszą się do siebie zbliżyć, a następnie obitale atomowe, zawierające
po 1 elektronie i pochodzące od różnych atomów muszą się na siebie nałożyć.
Aby rozwiązać to zadanie wystarczy rozpatrzeć konfigurację powłoki walencyjnej każdego atomu wchodzącego w skład
cząsteczki:
a) H2 b) HF c) Cl2
85.
a) We wzorze elektronowym kreskowym (wzór kreskowy Lewisa) każdy atom (za wyjątkiem atomu wodoru) dąży do
tego by osiągnąć oktet elektronów. Dlatego na atomie tlenu musimy dorysować 3 wolne pary elektronowe, które
razem z parą elektronów wiążących (przedstawione za pomocą kreski) tworzą oktet elektronów.
b) Pomiędzy jonem centralnym a ligandem tworzy się wiązanie

koordynacyjne (donorowo-akceptorowe, semipolarne), czyli
wiążąca para elektronów pochodzi od jednego atomu (atomu
tlenu), który jest donorem pary elektronowej, glin natomiast
jest jej akceptorem.
c) 2Al + 2OH- + 6H2O → 2Al(OH)4- + 3H2↑
86.
Atom węgla o hybrydyzacji sp3 musi posiadać 4 orbitlale , czyli musi być połączony z 4 podstawnikami. Warunek ten
spełniają jedynie związki A i B.
Aby cząsteczka miała budowę płaską, wszystkie atomy węgla muszą być w hybrydyzacji sp2. Warunek ten spełniają związki
C, D, E i F.
Cząsteczka posiada moment dipolowy >0 gdy suma cząstkowych momentów dipolowych jest różna od zera. W tym celu
należy rozpatrzeć cząstkowe momenty dipolowe i dodać je do siebie wektorowo:
Oznaczenia literowe związków

Warunek
spełniających warunek
Orbitale wszystkich atomów węgla w cząsteczce związku wykazują hybrydyzację sp 3 A, B
Cząsteczka ma budowę płaską C, D, E, F
Cząsteczka wykazuje trwały (niezerowy) moment dipolowy A, C, F
- 27 -
87.
Wzór elektronowy kwasu ortoborowego otrzymamy ze wzoru strukturalnego tego kwasu, po uzupełnieniu elektronów do oktetu
na każdym atomie tlenu. Pamiętajmy, że bor leży w 13 grupie, ma więc 3 elektrony walencyjne i w prostych związkach nie
posiada oktetu.
Atom boru nie ma oktetu elektronowego tylko sekstet elektronów. Do oktetu brakuje mu jedej pary elektronowej, dlatego
chętnie przyłącza zasady Lewisa (sam jest kwasem Lewisa).
88.
Wiązanie pomiędzy atomem boru a jonem wodorotlenkowym powstaje kosztem pary elektronowej znajdującej się na
atomie tlenu w jonie wodorotlenkowym. Jeden atom udostępnie (daje) parę elektronową, stąd powstałe wiązanie, ze względu
na sposób powstawania, nazywane jest wiązaniem koordynacyjnym (semipolarne, donorowo-akceptorowe). Ze względu na typ
wiązania, zaliczane jest do wiązań kowalencyjnych (istnieją tylko 3 typy wiązań: kowalencyjne, jonowe i metaliczne)
Jest to wiązanie koordynacyjne (semipolarne, donorowo-akceptorowe).
89.
Pomiędzy atomem tlenu a atomem wodoru istnieje różnica w elektroujemności (=3,5-2,1=1,4), zbyt mała na wiązanie
jonowe, jednocześnie zbyt duża na wiązanie kowalencyjne niespolaryzowane. Pomiędzy atomami tlenu tworzone jest wiązanie
kowalencyjne niespolaryzowane (homojądrowe). Różnica w elektroujemności i nieliniowy kształt cząsteczki H2O2 powoduje, że
cząsteczka nadtlenku wodoru jest polarna. Atom tlenu w cząsteczce nadtlenku wodoru posiada 2 wiązania kowalenyjne, oraz
dwie pary wolnych elektronów. W związku z tym jego hybrydyzacja to sp3.
1. W cząsteczce nadtlenku wodoru atomy wodoru połączone są z atomami tlenu wiązaniami kowalencyjnymi
spolaryzowanymi, a między atomami tlenu występuje wiązanie kowalencyjne niespolaryzowane).
2. Cząsteczka nadtlenku wodoru jest polarna.
3. Kształt cząsteczki nadtlenku wodoru można wyjaśnić, jeśli się założy hybrydyzację typu sp3 walencyjnych orbitali
atomowych tlenu.
90.
W przykładzie A mamy trzy identyczne orbitale zhybrydyzowane. Atom węgla musi być w hybrydyzacji sp2. W przykładzie B
widoczne są cztery identyczne orbitale, więc atom węgla musi być w hybrydyzacji sp3. Hybrydyzację sp2 posiadają te atomy
węgla, które połączone są jednym wiązaniem podwójnym. Natomiast w hybrydyzacji sp3 znajdują się atomy węgla, które mają
wszystkie wiązania pojedyncze ()
Schemat zhybrydyzowanych Typ Nazwa związku chemicznego, w którego cząsteczce wszystkim
orbitali atomowych hybrydyzacji atomom węgla można przypisać ten sam typ hydbrydyzacji
sp2 CH2=CH2 (eten), benzen
sp3 CH4 (metan); CH3OH (metanol); CH3CH2OH (etanol); CH3CH3 (etan)
- 28 -
91.
Na temperaturę wrzenia wpływ mają następujące oddziaływania:
 Wiązania wodorowe – podwyższają temperaturę wrzenia
 Oddziaływania dipol – dipol – podwyższają temperaturę wrzenia
 Rozgałęzienie łańcucha (kulisty kształt cząsteczki) – obniża temperaturę wrzenia.
Obecność grupy OH powoduje, że alkohole mogą tworzyć międzycząsteczkowe wiązania wodorowe, które silnie
podwyższają temperaturę wrzenia. Etery nie tworzą międzycząsteczkowych wiązań wodorowych, dlatego mają niskie
temperatury wrzenia. Możliwość tworzenia wiązań wodorowych pomiędzy eterem, a cząsteczkami wody powoduje ich dobrą
rozpuszczalność w wodzie.
92.
Wzór elektronowy kreskowy (kreskowy wzór Lewisa) musi zawierać wolne pary elektronowe znajdujące się na atomach.
Można go otrzymać ze wzoru Lewisa, lub ze zwykłego wzoru strukturalnego (konstytucyjnego), uwzględniając wiązalność
normalną pierwiastków, oraz dorysowując pary elektronowe każdemu atomowi do oktetu.
Disiarczek węgla jest dobrym rozpuszczalnikiem dla substancji niepolarnych. Niepolarnymi substancjami są CCl4, CO2, oraz P4.
HCl, CCl4, NaOH, NaNO3, CO2, CH3COOH, P4
93.
Wiązanie jonowe występuje pomiędzy atomami, dla których różnica elektroujemności ≥1,7 (w skali Paulinga). Dodatkowo,
wiązanie jonowe może występować tylko pomiędzy metalem i niemetalem (pomiędzy niemetalami tworzone jest zawsze
wiązanie kowalencyjne). Elektroujemność dla poszczególnych pierwiastków odczytujemy z UOP:
Ba: 0,9; O: 3,5; H: 2,1; N: 3,0; Cl: 3,0; S: 2,5; Ca: 1,0; F: 4,0
 Ba(OH)2 tlen połączony jest z barem i wodorem. Pomiędzy barem a tlenem =2,6 – wiązanie jonowe
 HNO3 azot połączony jest z tlenem, tlen z wodorem. W związku występują jedynie wiązania kowalencyjne
(niemetale)
 NH4Cl – azot połączony z 4 atomami wodoru posiada oktet elektronowy. Nie może utworzyć dodatkowego
wiązania z chlorem, dlatego pomiędzy tymi atomami istnieje wiązanie jonowe (dokładnie pomiędzy jonem
amonowym a jonem chlorkowym)
 HF – pomimo, że >1,7, pomiędzy fluorem a wodorem utworzone jest wiązanie kowalencyjne (obydwa niemetale)
 Ca(NO3)2 wapń połączony jest z tlenem wiązaniem jonowym, =2,5.
 SO2 – obydwa połączone ze sobą pierwiastki są niemetalami – wiązanie pomiędzy nimi jest wiązaniem
kowalencyjnym.
Nazwy anionów pochodzących od kwasów beztlenowych (anionów prostych) tworzymy dodając do nazwy pierwiastka
końcówkę –kowy, natomiast nazwy anionów pochodzących od kwasów tlenowych tworzymy dodając do nazwy pierwiastka
centralnego końcówkę –anowy.
Wzór związku o budowie
Wzory jonów (kationów i anionów) Nazwa anionu
jonowej
2+ -
Ba(OH)2 Ba , OH Wodorotlenkowy
NH4Cl NH4+, Cl- Chlorkowy
Ca(NO3)2 Ca2+, NO3- Azotanowy(V)
- 29 -
94.
Typ hybrydyzacji bardzo łatwo określić po narysowaniu wzoru konstytucyjnego (strukturalnego) cząsteczki i policzeniu
wiązań sigma () (w wiązaniu wielokrotnym, jedno z wiązań jest wiązaniem , pozostałe są wiązaniami ):
4 wiązania  – hybrydyzacja sp3, 2 wiązania  – hybrydyzacja sp, 3 wiązania  – hybrydyzacja sp2

C2H6 C2H2 C6H6
Budowa cząsteczki przestrzenna liniowa płaska
Typ hybrydyzacji atomów węgla sp3 sp sp2
95.
Każde wiązanie pojedyncze, oraz wielokrotne tworzone jest z wiązania . Dodatkowo, w tworzeniu wiązania wielokrotnego,
oprócz wiązania  udział biorą wiązania , jedno w przypadku wiązania podwójnego, dwa dla wiązania potrójnego. Wiązania 
i wolne pary elektronowe znajdują się zawsze na orbitalach zhybrydyzowanych:
a) Liczba wiązań : 2
liczba wiązań : 1
b) Typ hybrydyzacji atomu siarki: sp2
96.
Wiązanie wodorowe tworzone jest pomiędzy atomem wodoru związanym z silnie elektroujemnym pierwiastkiem (O, F, N), a
silnie elektroujemnym pierwiastkiem (F, O, N). Atom wodoru związany z silnie elektroujemnym pierwiastkiem posiada
cząstkowy ładunek dodatni i zawsze jest akceptorem wiązania wodorowego.
donor wiązania wodorowego wodorowego akceptor wiązania wodorowego
I IV
V II
VI III
97.
Temperatura wrzenia zależy głównie od następujących czynników:
 Wiązania wodorowe – podwyższają temperaturę wrzenia
 Moment dipolowy – podwyższa temperaturę wrzenia
 Obecność ciężkiego atomu (polaryzacja) podwyższa temperaturę wrzenia
 Rozgałęzienie łańcucha – obniża temperaturę wrzenia (cząsteczki o kształcie kulistym mają niższe t.w. od
cząsteczek o kształcie płaskim).
Porównując kształt pochodnych pentanu widzimy, że na obniżenie temperatury wrzenia wpływa rozgałęzienie łańcucha
(kształt cząsteczki, cząsteczki o kształcie kulistym mają niższą temperaturę wrzenia od cząsteczek o budowie liniowej)
- 30 -
98.
Aby móc policzyć liczbę przestrzenną Lp, musimy narysować dla cząsteczki wzór kreskowy Lewisa. W tym celu
wprowadźmy sobie takie pojęcie jak wiązalność normalna, która jest identyczna z wartościowością pierwiastka względem
wodoru:
Nr grupy
1 2 3 14 15 16 17
Maksymalna wartościowość względem tlenu I II III IV V VI VII
Wartościowość względem wodoru I II III IV III II I
Każdy pierwiastek tworzy tyle wiązań „normalnych”, ( i ) ile wynika z jego wiązalności normalnej. Pozostałe wiązania są
„nienormalne”, czyli koordynacyjne, które zaliczamy do wiązań . Dodatkowo pierwiastkowi dopisujemy pary elektronowe do
oktetu.
SO2, wiązalność normalna siarki II, , Lp=2+1=3 (2 wiązania  i 1 para elektronowa), hybrydyzacja siarki sp2,
rzeczywisty wzór strukturalny:
H2S, wiązalność normalna siarki II, , Lp=2+2=4 (2 wiązania  i 2 pary elektronowe), hybrydyzacja siarki sp3,
rzeczywisty wzór strukturalny:
NO2-, wiązalność normalna azotu III, ,Lp=2+1=3, hybrydyzacja atomu azotu sp2, rzeczywisty wzór strukturalny:
CO2, wiązalność normalna węgla IV, O=C=O,Lp=2+0=2, hybrydyzacja atomu węgla sp, rzeczywisty wzór strukturalny:
O=C=O
BCl3, wiązalność normalna boru III, ,Lp=3+0=3, hybrydyzacja atomu boru sp2, rzeczywisty wzór strukturalny:
NH3, wiązalność normalna azotu III, ,Lp=3+1=4, hybrydyzacja atomu azotu sp3, rzeczywisty wzór strukturalny:
BO33-, wiązalność normalna boru III, ,Lp=3+0=3, hybrydyzacja atomu boru sp2, rzeczywisty wzór strukturalny:
SO42-, wiązalność normalna siarki II, , Lp=4+0=4, hybrydyzacja siarki sp3, rzeczywisty wzór strukturalny:
- 31 -
99.
Temperatura topnienia zależy jedynie od symetrii cząsteczki. Cząsteczki związku o wysokiej symetrii mają wysokie
temperatury topnienia. Cząsteczka kwasu octowego posiada więcej elementów symetrii niż jego wyższe homologi. W stanie
ciekłym cząsteczki kwasu octowego tworzą dimery:
Podobne dimery tworzą jego homologi, ale nie obserwujemy dla nich symetrii, dlatego homologi kwasu octowego mają
niższe temperatury topnienia.
W strukturze lodowatego kwasu octowego możemy wyróżnić następujące typy wiązań:
Wiązanie I: kowalencyjne (pomiędzy tym samym pierwiastkiem).

Wiązanie II: wodorowe (pomiędzy atomem wodoru związanym z
silnie elektroujemnym pierwiastkiem, a silnie elektroujemnym
pierwiastkiem).
Wiązanie III: kowalencyjne spolaryzowane(wiązanie pomiędzy
atomami różniącymi się elektroujemnością)
100.
Ze wzorów wyraźnie widać, że w toluenie utleniany atom węgla ma 4
wiązania , jego liczba przestrzenna Lp=4, zatem atom węgla jest w
hybrydyzacji sp3. Po utlenieniu, w kwasie benzoesowym, utleniony atom
węgla posiada 3 wiązania , zatem jego Lp=3, a atom węgla znajduje się
w hybrydyzacji sp2.
(Nastąpiła zmiana hybrydyzacji Nie nastąpiła zmiana hybrydyzacji) utlenianego atomu węgla. Przed procesem utleniania
atomowi węgla w cząsteczce toluenu można było przypisać hybrydyzację (sp, sp2, sp3), po rocesie utleniania atomowi węgla w
cząsteczce kwasu benzoesowego można przypisać hybrydyzację (sp, sp2, sp3).
101.
Wiązania wodorowe tworzą się pomiędzy atomem wodoru połączonym z silnie elektroujemnym pierwiastkiem (F, O, N), a
silnie elektroujemnym pierwiastkiem (F, O, N).
Wiązania wodorowe intramolekularne Wiązania wodorowe intermolekularne
102.
Wiązania jonowe tworzą się pomiędzy metalem i niemetalem, gdy różnica elektroujemności pomiędzy tymi
pierwiastkami jest większa od >1,7. Wiązanie kowalencyjne tworzy się pomiędzy niemetalami, gdy różnica elektroujemności
jest równa 0. Jeżeli pomiędzy związanymi ze sobą niemetalami istnieje różnica elektroujemności, to związane są one
wiązaniem kowalencyjnym spolaryzowanym.
Chlorek sodu (sól kamienna) jest ciałem stałym o wysokiej temperaturze topnienia. Różnica elektroujemności
pomiędzy chlorem i sodem =2,1 - wiązanie jonowe.
- 32 -
Chlor - cząsteczka chloru złożona jest z dwóch atomów chloru związanych ze sobą wiązaniem kowalencyjnym
niespolaryzwanym (brak różnicy w elektroujemności).
Woda - utworzona jest z dwóch niemetali różniących się elektroujemnością, dlatego w wodzie występuje wiązanie
kowalencyjne spolaryzowane.
Substancja Rodzaj wiązania chemicznego
Woda Kowalencyjne spolaryzowane
Chlorek sodu Jonowe
Chlor Kowalencyjne niespolaryzowane
103.
Pentan jest węglowodorem, a pentan-1-ol alkoholem:
Pomiędzy cząsteczkami alkoholu istnieją wiązania wodorowe, które podwyższają temperaturę wrzenia.
a) Niższą temperaturę wrzenia wykazuje pentan.
b) W alkoholu (pentan-1-olu) występuję wiązania wodorowe, które podwyższają temperaturę wrzenia.
104.
Z informacji do zadania wiemy, że: "Napięcie powierzchniowe wody jest możliwe dzięki siłom adhezji i kohezji", oraz
"Napięcie powierzchniowe nadaje kształt kropli wody ..."
Zdanie P/F
1 Krople wody mają kształt kuli dzięki napięciu powierzchniowemu wody. P
2 Napięcie powierzchniowe nie jest rezultatem oddziaływań między cząsteczkowych F
3 Kohezja powoduje powstawanie napięcia powierzchniowego na powierzchni wody P
105.
Substancje w których istnieją międzycząsteczkowe wiązania wodorowe, lub oddziaływania dipol - dipol mają wyższe
temperatury wrzenia od substancji, w których brak tego typu oddziaływań.
Wiązania wodorowe twarzą się pomiędzy atomem wodoru związanym z silnie elektroujemnym pierwiastkiem (F, O, N),
a silnie elektroujemnym pierwiastkiem:
W amoniaku, w przeciwieństwie do arsenowodoru, mogą tworzyć się wiązania wodorowe, które podwyższają jego
temperaturę wrzenia:
- 33 -
4. Prawa gazowe
106.
Stan gazowy opisuje równanie Clapeyrona: PV=nRT lub PV=mRT/M. Po przekształceniu wzoru względem M i po
hPa  dm3
34g  83,14  275K
podstawieniu danych otrzymamy: M 
mRT
 K  mol  17,04g / mol
PV 1520hPa  30dm3
107.
Z równania Clapeyrona wynika, że jednakowe ilości gazu w jednakowej objętości i temperaturze wywierają identyczne
nRT
ciśnienie: PV=nRT, czyli P  . Z treści zadania wynika, że nX=nY, objętości i temperatura jest jednakowa, więc ciśnienia
V
panujące w naczyniach muszą być identyczne. Jeżeli w zbiorniku z gazem X panuje ciśnienie 2000,0hPa, to w zbiorniku z
gazem Y musi również panować ciśnienie 2000,0hPa.
P1V1
W celu obliczenia ciśnienia po ogrzaniu gazu X, możemy również skorzystać z równania Clapeyrona:  nR  const ,
T1
P1V1 P2 V2
czyli gdy ilość gazu nie zmienia się:  . Wiedząc, że V1=V2 (objętość nie zmienia się) ostatecznie otrzymamy:
T1 T2
P1 P2
 . Podstawiając dane do wzoru otrzymamy:
T1 T2
2000hPa P2 2000hPa
 czyli P2  581,3K   2415,5hPa
481,3K 581,3K 481,3K
108.
Masa molowa gazu X jest dwukrotnie większa od masy molowej gazu Y. W warunkach normalnych każdy mol gazu zajmuje
M
objętość 22,4dm3, gęstość gazu to d=m/V lub dla warunków normalnych d  . Jeżli MX=2MY to jego gęstość gazu X
22,4dm3
w warunkach normalnych również będzie dwukrotnie większa od gęstości gazu Y.
Gaz X ma większą gęstość.
109.
RT
Z równania Clapeyrona pV  nRT  V  n  n  const wynika, że w tych samych warunkach ciśnienia i
V
temperatury, jednakowe objętości gazów zawierają jednakowe ilości moli (ilość moli jest proporcjonalna do objętości). Dlatego
w równaniach reakcji dla substancji gazowych ilości moli (określone przez współczynniki stechiometryczne) można zastąpić
objętościami.
W 1 dm3 paliwa znajduje się 1dm3.0,55=0,55 dm3 propanu, oraz 1dm 3.0,44=0,44 dm3 butanu (składniki palne).
Z równań reakcji spalania wynika, że z 1 objętości propanu powstają 3 objętości CO 2, oraz z jednej objętości butanu w wyniku
spalenia powstają 4 objętości CO2.
Zatem w wyniku spalenia 1 dm 3 paliwa otrzymamy: V=3.0,55dm 3+4.0,44dm3=3,41 dm3 CO2.
110.
Jeżeli tlenek metalu rozkłada się na pierwiastki, to oznacza, że podczas ogrzewania, tlenek metalu rozkłada się na metal i
tlen. Wydzielonym gazem jest więc tlen. Jedynym metalem, który jest cieczą w temperaturze pokojowej jest rtęć. Tlenkiem
metalu, który został poddany rozkładowi jest tlenek rtęci(II).
a) 2HgO → Hg + O2
b) Z równania reakcji możemy zapisać:
Czyli x=2g∙22,4dm3/433,2g=0,103dm3.
- 34 -
111.
Do syntezy amoniaku zgodnie z równaniem reakcji N2 + 3H2 2NH3 użyto 28 g azotu (1 mol), oraz 2,25 mola
wodoru. Z równania reakcji wynika, że 1 mol azotu przereaguje z 3 molami wodoru. Wodoru mamy tylko 2,25 mola i jest on w
niedomiarze, dlatego ilość wodoru decyduje o ilości powstałego amoniaku. Zgodnie z równaniem reakcji możemy zapisać:
z 3 moli wodoru w reakcji powstaną 44,8 dm 3 (2 mole amoniaku), to
z 2,25 mola wodoru w reakcji powstanie x dm 3 amoniaku, czyli x=2,25mol.44,8dm3l/3mol=33,6 dm3.
W reakcji powstanie 33,6 dm3 amoniaku.
112.
Z definicji stężenia procentowego wiemy, że w 100 g 5% roztworu znajduje się 5 g substancji rozpuszczonej. Masa
rozpuszczalnika wynosi więc mrozp=100g-5g=95 g. Możemy więc zapisać:
w 95 g wody rozpuszczone jest 5 g HCl, to
w 200 g wody należy rozpuścić x g HCl, czyli x=200g∙5g/95g=10,5 g chlorowodoru.
Wiemy, że 1 mol gazu w warunkach normalnych zajmuje objętość 22,4 dm 3, możemy więc zapisać:
36,5 g (1 mol) chlorowodoru zajmuje objętość 22,4 dm 3, to
10,5 g chlorowodoru zajmuje objętość x dm3, czyli x=10,5g∙22,4dm3/36,5g=6,4 dm3.
Należy odmierzyć 6,4 dm3 chlorowodoru odmierzonego w warunkach normalnych.
113.
Gęstość gazu 1,29 g/dm3 oznacza, że V=1 dm3 tego gazu ma masę m=1,29 g. Korzystając z prawa Clapeyrona (równanie
m mRT
gazu doskonałego) pV  nRT lub pV= RT  M= i podstawiając dane do równania otrzymamy:
M pV
dm3  hPa
1,29g  83,1  298,3K
M mol  K  31,98g / mol
1000hPa  1dm3
- 35 -
5. Właściwości pierwiastków
5.1. Litowce
114.
Różnica elektroujemności pomiędzy wodorem, a litem wskazuje na wiązanie kowalencyjne. Jednakże właściwości wodorku litu:
wysoka temp. topnienia, przewodnictwo prądu po stopieniu wskazuje jednoznaczne na wiązanie jonowe pomiędzy litem a wodorem.
Metale 1 grupy UOP są zawsze na +I stopniu utlenienia, dlatego wodór w wodorku litu występuje na –I stopniu utlenienia.
Z treści zadania wynika, że wodorek litu powstaje w bezpośredniej reakcji pomiędzy litem a wodorem:
2Li+ H2 2LiH
W reakcji wodorku litu z wodą wydziela się wodór i powstaje wodorotlenek litu:
LiH + H2O → LiOH + H2↑
Podczas elektrolizy stopionego LiH na anodzie (reakcja utleniania) wydziela się wodór, to na katodzie zachodzi reakcja
redukcji i wydzieli się lit:
Równanie reakcji katodowej: 2Li+ + 2e → 2Li
Równanie reakcji anodowej: 2H- → H2 + 2e
115.
Z wodą na zimno reagują pierwiastki leżące w 1 lub w 2 grupie UOP. Ten warunek spełnia jedynie bar i potas. Z
rozcieńczonym kwasem siarkowym reaguje bar, potas i żelazo. Jednak jedynie żelazo spełni dodatkowy warunek (brak reakcji
z wodą). Miedź leży w szeregu aktywności metali za wodorem i reakcji ulega jedynie z kwasami utleniającymi (stężony kwas
siarkowy, kwas azotowy – stężony lub rozcieńczony). Węgiel reaguje jedynie ze stężonym kwasem azotowym na gorąco.
a) Reaguje z wodą na zimno: Ba, K
b) Nie reaguje z wodą (na zimno), reaguje z rozcieńczonym kwasem siarkowym(VI): Fe
c) Nie reaguje z wodą na zimno, reaguje ze stężonym kwasem siarkowym(VI): Cu
116.
W doświadczeniu B użyto roztworu kwasu solnego (mocny kwas, mocny elektrolit, całkowicie zdysocjowany), oraz roztworu
wodorowęglanu sodu (sól, mocny elektrolit, całkowicie zdysocjowany). Produktami reakcji są chlorek sodu (sól, mocny
elektrolit), oraz kwas węglowy, który natychmiast rozkłada się na tlenek węgla(IV) i wodę:
H+ + Cl- + Na+ + HCO3- → Na+ + Cl- + H2O + CO2, a po skróceniu wyrazów podobnych otrzymamy:
H+ + HCO3- → H2O + CO2↑
Produktem reakcji kwasu karboksylowego z alkoholem jest ester:
5.2. Berylowce
117.
Ca Ca(OH)2 CaCO3 CaCl2
1 2 3
Wapń leży w 2 grupie układu okresowego, jest więc metalem bardzo aktywnym. Wodorotlenek wapnia można łatwo
otrzymać w reakcji wapnia z wodą.
1. Ca + 2H2O → Ca(OH)2 + H2↑
Węglan wapnia – sól może być otrzymana w reakcji wodorotlenku w kwasem węglowym, ewentualnie wodorotlenku wapnia
z bezwodnikiem (tlenkiem węgla(IV)). Oczywiście kwas węglowy nie istnieje, dlatego powinniśmy wybrać reakcję wodorotlenku
wapnia z tlenkiem węgla(IV):
2. Ca(OH)2 + CO2 → CaCO3 + H2O
Węglan wapnia jest solą bardzo słabego kwasu węglowego. Chlorek wapnia można więc otrzymać w reakcji węglanu
wapnia z kwasem solnym. Mocny kwas wyprze z soli słaby kwas. Oczywiście kwas węglowy natychmiast rozłoży się na tlenek
węgla(IV) i wodę:
3. CaCO3 + 2HCl → CaCl2 + H2O + CO2↑
- 36 -
118.
Z treści zadania wynika, że węglan wapnia, CaCO3 reaguje z wodą i z rozpuszczonym w niej CO2 tworząc wodorowęglan
wapnia, Ca(HCO3)2. Zapiszmy równanie reakcji chemicznej:
CaCO3 + H2O + CO2 → Ca(HCO3)2.
119.
Dla metali reaktywność wzrasta wraz z nr okresu, a malej ze
wzrostem nr grupy. Dlatego spodziewamy się, że wapń będzie
bardziej reaktywny od magnezu. Sód, który leży w 1 grupie będzie
najbardziej reaktywny.
a)
X: sód (Na)
Y: wapń (Ca)
Z: magnez (Mg)
b) atom sodu w porównaniu z atomem magnezu ma większy promień atomowy, dlatego łatwiej oderwać elektron
walencyjny od atomu sodu niż od atomu magnezu – atom sodu jest bardziej reaktywny od atomu magnezu. Z tego samego
powodu wapń jest bardziej reaktywny od magnezu (większy promień atomowy).
5.3. Borowce
120.
Jeżeli głównym składnikiem preparatów jest wodorotlenek sodu, to w kontakcie z aluminiowym przedmiotem (glinoym)
zajdzie reakcja:
2Al + 2OH- + 6H2O → 2[Al(OH)4]- + 3H2
Dobór współczynników tej reakcji będzie łatwy gdy zbilansujemy sobie elektrony. Wodór pobiera 2e, glin oddaje 3e,
NWW=6, a więc muszą być dwa atomy glinu i 3 cząsteczki wodoru. 2 atomy glinu tworzą 2 cząsteczki tetrahydroksyglinianu.
Każda ma ładunek ujemny, czyli ładunek prawej strony wynosi (-2). Lewej również musi wynosić (-2), więc muszą być dwie
grupy wodorotlenowe. Teraz łatwo uzupełnić ilość cząsteczek wody, by było zachowane prawo zachowania masy.
121.
Pierwiastek A jest metalem lekkim, srebrzystym, kowalnym. Bardzo dobrze przewodzi ciepło i prąd elektryczny. Jest
składnikiem lekkich stopów, np. elektronu, stosowanego do wyrobu części samolotów. Znajduje też zastosowanie do
produkcji opakowań i folii. Jego minerał o nazwie korund jest bardzo twardy i ma dute znaczenie techniczne. Barwne
odmiany korundu to rubiny i szafiry.
Pierwiastek B jest ciałem stałym, twardym i kruchym. Zalicza się go do półprzewodników. Stosowany jest do produkcji
stopów z żelazem, a także tranzystorów i ogniw fotoelektrycznych. Należy do grupy pierwiastków najczęściej
występujących w skorupie ziemskiej. Jego najważniejszy związek występujący w przyrodzie w bardzo dużych ilościach to
kwarc.
Wyszczególnione właściwości pierwiastków A i B jednoznacznie wskazują, że mowa jest o glinie i krzemie.
122.
Miedź w szeregu aktywności metali leży za wodorem, oznacza to, że nie reaguje ona z kwasami beztlenowymi. Przez silne
kwasy tlenowe (siarkowy(VI) i azotowy(V)) utleniana jest do jonów Cu(II), natomiast kwasy redukują się odpowiednio do SO 2,
NO (rozcieńczony HNO3) lub NO2 (stężony HNO3).
W probówce I reakcji ze stężonym kwasem azotowym ulegnie miedź. Z probówki będzie się wydzielał NO 2 w postaci
brunatnego gazu, a zawartość probówki zabarwi się na kolor niebieski (wszystkie uwodnione sole miedzi mają barwę
niebieską). Glin zawarty w stopie nie reaguje ze stężonym kwasem azotowym(V), ponieważ ulega pasywacji.
W probówce II z kwasem solnym reaguje glin. Z probówki wydziela się wodór, w postaci bezbarwnego gazu.
Probówka I: z probówki wydziela się brunatny gaz, zawartość probówki zabarwia się na niebiesko.
Probówka II: z probówki wydziela się bezbarwny gaz, zawartość probówki nie zmienia barwny, pozostaje bezbarwna2.
- 37 -
123.
W probówce I miedź reaguje z kwasem azotowym(V) tworząc azotan(V) miedzi(II) i NO 2:
W probówce II glin reaguje z kwasem solnym tworząc chlorek glinu i wodór:

2Al + 6HCl → 2AlCl3 + 3H2 W zapisie jonowym musimy uwzględnić, że kwas solny i chlorek glinu są mocnymi elektrolitami
(w wodzie dysocjują całkowicie): 2Al + 6H+ + 6Cl- → 2Al3+ + 6Cl- + 3H2, co po redukcji wyrazów podobnych daje ostatecznie:
2Al + 6H+ → 2Al3+ + 3H2
Probówka I: Cu + 2NO3- + 4H+ → Cu2+ + 2NO2↑ + 2H2O
Probówka II: 2Al + 6H+ → 2Al3+ + 3H2↑
124.
W reakcji galu z kwasem, gal się utlenia. Jedynie jon wodorowy pochodzący od kwasu może się zredukować. Produktem
reakcji galu z kwasem jest więc sól galu i wodór.
W reakcji z zasadą, również gal się utlenia, a zredukować może się jedynie wodór pochodzący od wody. Produktem jak
wyżej, będzie sól i woda:
1. Reakcja z kwasem: 2Ga + 6H3O+ + 6H2O → 2[Ga(H2O)6]3+ + 3H2↑
2. Reakcja z zasadą: 2Ga + 2OH- + 6H2O → 2[Ga(OH)4]- + 3H2↑
Dla reakcji galu z zasadą współczynniki łatwo się dobierze gdy zrobimy bilans ładunku:
2Ga + OH- + H2O → 2[Ga(OH)4]- + 3H2↑ (ten zapis wynika z bilansu elektronowego). Zauważmy, że ładunek prawej strony
wynosi (-2), więc po lewej musimy postawić 2 przed OH-. Dalej bilans masowy i równanie reakcji uzgodnione 
125.
Wzory strukturalne estrów kwasów nieorganicznych rysujemy w identyczny sposób jak estry kwasów karboksylowych, czyli
z resztą kwasową łączymy grupę alkilową pochodzącą od alkoholu:
126.
Glin jest metalem, dlatego w reakcji z kwasem powstaje sól i wydziela się wodór. Z opisu wynika, że w reakcji z roztworem
NaOH również powstaje wodór, oraz związek kompleksowy, o liczbie koordynacyjnej jonu glinu 4.
Równanie reakcji z kwasem: 2Al + 6H+ → 2Al3+ + 3H2
Równanie reakcji z zasadą: 2Al + 2OH- + 6H2O → 2[Al(OH)4]- + 3H2
127.
We wzorze Al2(OH)4Si2O5 możemy wyróżnić 2 atomy glinu, 4 atomy wodoru i 2 atomy krzemu. Tlenki tych pierwiastków to
Al2O3, H2O, SiO2. Uwzględniając stechiometrię otrzymamy: Al2O3∙2SiO2∙2H2O.
128.
Estry możemy przedstawić jako połączenie reszty kwasowej z grupą alkilową. Kwas borowy H3BO3 z etanolem
utworzy boran trietylu:
- 38 -
5.4. Węglowce
129.
Odmiany alotropowe to występowanie tego samego pierwiastka w różnej postaci sieci krystalograficznej, lub różniące się
różną ilością atomów w cząsteczce. Odmianami alotropowymi węgla to diament, grafit i fulereny.
diament grafit fuleren
130.
Grafit jest jedną z odmian alotropowych węgla o strukturze przedstawionej na poniższym rysunku, w której atomy
pierwiastka wykazują hybrydyzację sp2 (sp2 /sp3). Każdy atom węgla tworzy trzy (trzy/cztery) wiązania kowalencyjne w obrębie
warstw zbudowanych z sześcioczłonowych pierścieni. Pomiędzy warstwami istnieją oddziaływania van der Waalsa (wiązania
wodorowe/ oddziaływania van der Waalsa). Zdolność grafitu do przewodzenia prądu elektrycznego spowodowana jest
obecnością w obrębie struktury krystalicznej elektronów zdelokalizowanych pochodzących z niezhybrydyzowanych orbitali p
(orbitali typu p / orbitali typu s).
Na rysunku widać wyraźnie, że atom węgla połączony jest w warstwie
trzema wiązaniami, dlatego atom węgla musi znajdować się w hybrydyzacji
sp2. Niezhybrydyzowany orbital p atomu węgla tworzy wiązania , w których
elektrony mogą się przemieszczać. Dlatego przewodnictwo prądu możliwe
jest jedynie w warstwie. Pomiędzy warstwami występują oddziaływania van
der Waalsa
131.
Węglan sodu jest solą słabego kwasu. Potraktowany kwasem solnym rozkłada się na nietrwały kwas węglowy i chlorek
sodu: Na2CO3 + 2HCl → 2NaCl + CO2↑ + H2O
Metakrzemian sodu jest również solą słabego kwasu. Po potraktowaniu kwasem solnym rozkłada się na chlorek sodu i
nierozpuszczalny w wodzie kwas metakrzemowy: Na2SiO3 + 2HCl → 2NaCl + H2SiO3
W zlewce, w której znajdował się roztwór węglanu sodu, po dodaniu kwasu solnego wydzielały się pęcherzyki bezbarwnego
i bezwonnego gazu.
W zlewce, w której znajdował się roztwór metakrzemianu sodu, po dodaniu kwasu solnego wydzielił się galaretowaty osad.
132.
Etap I reakcji polega na reakcji krzemu z halogenowęglowodorem. Produktem reakcji jest dichlorodimetylosilan, co
oznacza, że w reakcji brał udział chlorometan:
Zgodnie z opisem, produkt etapu I reaguje z wodą dają silanol:
W etapie III następuje eliminacja wody i samorzutna polikondensacja:
- 39 -
133.
Atomy węgla w diamencie są w hybrydyzacji sp3, co odpowiada strukturze 1.
W graficie atomy węgla są w hybrydyzacji sp2 i ułożone są warstwami, co przedstawione jest w strukturze 2.
Nanorurki i fuleren poznamy po kształcie. Odpowiednio struktury 3 i 4.
I. grafit, 2, c
II. diament, 1, b
III. fuleren C60, 4, a
IV. nanorurki, 3, d
134.
Jeżeli w probówce I, po dodaniu kwasu octowego zaczęły wydzielać się pęcherzyki gazu, oznacza to, że kwas octowy
wyparł kwas węglowy z jego soli. W probówce II nie zaobserwowano zmian ponieważ kwas węglowy nie może wyprzeć kwasu
octowego z jego soli.
Wnioski: kwas octowy jest silniejszym kwasem od kwasu węglowego.
- 40 -
5.5. Tlenowce
135.
Kwas siarkowy(VI) jest mocnym kwasem, natomiast
siarczan(IV) sodu jest solą słabego kwasu, a więc mocny
kwas wypiera słaby kwas z jego soli:
Na2SO3 + H2SO4 → Na2SO4 + [H2SO3]
Powstający kwas siarkowy(IV) jest nietrwały i rozkłada się
na tlenek siarki(IV) i wodę:
H2SO3 → H2O + SO2
Reakcje te można zapisać w jednym schemacie:
Na2SO3 + H2SO4 → Na2SO4 + H2O + SO2
136.
Nadtlenek wodoru rozkładany jest przez silnie rozdrobnione substancje, oraz między innymi MnO 2, KMnO4. Kwas
ortofosforowy(V) nie rozkłada nadtlenku wodoru (brak właściwości utleniających).
Probówka I: nie zaobserwowano żadnych zmian
Probówka ll: zapalone łuczywko zaczęło się jaśniej i szybciej spalać
Probówka III: nie zaobserwowano żadnych zmian
5.6. Azotowce
137.
Fosfor jest niemetalem. Spalając się tworzy tlenek, który ma właściwości kwasowe.
a) Oranż metylowy zmienił zabarwienie z pomarańczowego na czerwone
b) W ciągu przemian nie musimy uzupełniać współczynników reakcji.
138.
Dobór współczynników metodą bilansu elektronowego w równaniu reakcji redoks rozpoczynamy od odnalezienia utleniacza
i reduktora, oraz obliczeniu stopni utlenienia atomów, które zmieniły swój stopień utlenienia:
W kolejnym kroku zapisujemy równania połówkowe i przeprowadzamy bilans elektronowy do reakcji utlenienia i redukcj, a
następnie dodajemy równania połówkowe stronami:
Równanie sumaryczne: 3Fe2+ + NO3- + 4H+ → NO + 3Fe3+ + 2H2O

Jon [Fe(H2O)5(NO)]2+ powstaje w reakcji żelaza(II) z wodą i tlenkiem azotu(II):
Fe2+ + 5H2O + NO → [Fe(H2O)5(NO)]2+
- 41 -
139.
a) W reakcji wodorotlenku potasu z kwasem powstaje sól i woda. Chlorek amonu jest solą pochodzącą od słabej
zasady, dlatego wodorotlenek potasu wyprze słabą zasadę z jej soli.
H+ + NO3- + K+ + OH- → K+ + NO3- + H2O (zarówno kwas azotowy(V), wodorotlenek potasu, jak i azotan(V) potasu są
mocnymi elektrolitami). Po skróceniu wyrazów podobnych otrzymamy:
H+ + OH- → H2O
NH4 + Cl + K + OH → K + Cl + NH3 + H2O (chlorek amonu, wodorotlenek potasu, chlorek potasu są mocnymi
+ - + - + -
elektrolitami). Po skróceniu wyrazów podobnych otrzymamy:

NH4+ + OH- → NH3 + H2O
b) Z równania reakcji widzimy (forma „pełna” jonowego równania reakcji), że w roztworze po reakcji znajdują się jony
potasowe, K+ i azotanowe(V), NO3-
c) Z równania reakcji widzimy („forma pełna” równania jonowego), że w reakcji uczestniczyły jony NH4+, Cl-, K+ i OH-.
Po reakcji nieobecne są jony NH4+ i OH-.
140.
Z treści zadania wynika, że „superfosfat zwyczajny” otrzymywany jest w reakcji kwasu siarkowego z ortofosforanem(V)
wapnia:
2H2SO4 + Ca3(PO4)2 → Ca(H2PO4)2 + 2CaSO4
- 42 -
5.7. Fluorowce
141.
Maksymalny stopień utlenienia pierwiastka względem tlenu, dla pierwiastków grup głównych równy jest liczbie elektronów
walencyjnych jaką posiada pierwiastek. Można również powiedzieć, że maksymalny stopień utlenienia pierwiastka równy jest nr
grupy (dla grup od 13 do 17 maksymalny stopień utlenienia równy jest nr grupy-10):
Nr grupy 1 2 13 14 15 16 17
Max. stopień utlenienia względem tlenu +I +II +III +IV +V +VI +VII
Wartościowość względem wodoru I II III IV III II I
Chlor leży w 17 grupie, jego maksymalny stopień utlenienia względem tlenu wynosi więc +VII. Poszukiwanym tlenkiem jest
zatem tlenek chloru(VII) Cl2O7. Z informacji wynika, że otrzymuje się go w reakcji dehydratacji kwasu, w którym chlor jest
również na +VII stopniu utlenienia. Kwas z tlenku kwasowego (bezwodnika kwasowego) najprościej otrzymać dodając do
tlenku wodę:
Cl2O7
H2O
 . Oczywiście wzór kwasu otrzymamy gdy całość podzielimy przez 2 (najmniejsze indeksy stechiometryczne), czyli
H2Cl2O8
poszukiwany kwas ma wzór HClO4. Tlenek chloru(VII) otrzymamy w reakcji:
2HClO4 Cl2O7 + H2O
142.
Chlor jest bardziej aktywny od bromu, dlatego wypiera go z roztworu jego soli. Brom lepiej rozpuszcza się w
rozpuszczalnikach niepolarnych niż w polarnych, dlatego przejdzie do warstwy toluenowej, która zabarwi się pomarańczowo
(czerwono przy większym stężeniu bromu).
Jod jest mniej reaktywny od bromu, nie wyprze go z roztworu jego soli. Jednakże jod lepiej rozpuszcza się w toluenie niż w
wodzie, dlatego warstwa toluenowa zabarwi się na kolor fioletowy.
Barwa warstwy organicznej Równanie reakcji Uzasadnienie
Chlor jest bardziej aktywny od bromu,
Probówka 1 Żółta lub jasnoczerwona 2KBr + Cl2 → 2KCl + Br2
dlatego wypiera go z roztworu jego soli
Jasnofioletowa pochodząca
Jod jest mniej reaktywny od bromu, nie
Probówka 2 od jodu rozpuszczonego w Reakcja nie zachodzi
wyprze go z roztworu jego soli.
toluenie
143.
W celu wykazania różnic we właściwościach utleniających chloru i jodu możemy spróbować utlenić jodki za pomocą
chloru, oraz chlorki za pomocą jodu. Do doświadczenia potrzebne będą:
 woda chlorowa (wodny roztwór chloru)
 chlorek sadu
 jodek sodu
 jod
 chloroform
I2 Cl2
NaClaq
NaIaq
chloroform
Obserwacje: Po dodaniu wody chlorowej do roztworu jodku sodu, warstwa chloroformowa zabawiła się na fioletowo.
W probówce pierwszej warstwa chloroformowa zabarwiła się na fioletowo od dodanego jodu.
- 43 -
Wnioski: Jod nie utlenia jonów chlorkowych (brak odbarwienia warstwy chloroformowej w pierwszym doświadczeniu),
natomiast chlor z łatwością utlenia jony jodkowe do jodu (zabarwienie warstwy chloroformowej w drugim doświadczeniu). Chlor
jest silniejszym utleniaczem od jodu.
Równanie reakcji: Cl2 + 2I-  2Cl- + I2
5.8. Pierwiastki bloku d
144.
W celu wykonania tego eksperymentu potrzebne są odczynniki wymienione
w równaniu reakcji: źródłem jonów chromianowych(VI) i dichromianowych(VI)
może być dowolna sól rozpuszczalna w wodzie Na2CrO4,lubK2CrO4, oraz
Na2Cr2O7 lub K2Cr2O7. Środowisko kwaśne otrzymamy dodając kwasu
siarkowego, a zasadowe dodając roztworu wodorotlenku sodu lub wodorotlenku
potasu. Kwas solny nie nadaje się, ponieważ w środowisku kwaśnym jony
dichromianowe(VI) mogą utleniać jony chlorkowe do chloru.
Do probówek nalewamy I chromianu(VI) sodu a do probówki II dichromianu(VI)
sodu. Do pierwszej dodajemy kilka kropel roztworu kwasu, a do drugiej kilka
kropel roztworu NaOH.
Spostrzeżenia: Zawartość probówki I zmieniła barwę z żółtej na pomarańczową, z zawartość probówki II zmieniła barwę z
pomarańczowej na żółtą.
Wnioski: Chromiany są nietrwałe w środowisku kwaśnym i przechodzą w dichromiany(VI), natomiast dichromiany w środowisku
alkalicznym przechodzą w trwalsze w tym środowisku chromiany(VI).
145.
Chlorek żelaza(II) jest solą słabej zasady i mocnego kwasu. Po dodaniu do roztworu tej soli mocnej zasady, mocna zasada
wyprze z roztworu słabą zasadę – wodorotlenek żelaza(II). Wodorotlenek ten wytrąca się w postaci białego lub zielonkawego
osadu, który bardzo łatwo na powietrzu utlenia się przechodząc w wodorotlenek żelaza(III) o barwie brunatnej.
Obserwacje: Po dodaniu wodorotlenku sodu do roztworu FeCl 3 wytrąca się osad barwy białej (zielonkawej), brunatniejący
na powietrzu.
Równania reakcji: FeCl2 + 2NaOH → Fe(OH)2 + 2NaCl
4Fe(OH)2 + O2 + 2H2O → 4Fe(OH)3
146.
W przypadku metali istnieje zasada, że tlenki metali na najwyższym stopniu utlenienia mają charakter kwasowy, na
najniższym stopniu utlenienia charakter zasadowy, natomiast na pośrednim charakter amfoteryczny. Podobna zasada
obowiązuje w przypadku wodorotlenków. Wodorotlenki metali na najniższym stopniu utlenienia mają charakter zasadowy,
natomiast na pośrednim stopniu utlenienia charakter amfoteryczny. Z dwóch wodorotlenków Cr(OH) 2 i Cr(OH)3 wodorotlenek
chromu(III) ma charakter amfoteryczny, czyli reaguje zarówno z mocnymi kwasami jak i z mocnymi zasadami:
Cr(OH)3 + 3H+ → Cr3+ + 3H2O
Cr(OH)3 + OH- → [Cr(OH)4]-
Sprawdzenie równania jonowego polega na policzeniu ładunku lewej i prawej strony. Suma ładunków lewej i prawej strony
równania reakcji musi być równa.
147.
Jeżeli tlenek cynku ZnO reaguje z kwasami i zasadami to ma charakter amfoteryczny.
ZnO + 2HCl → ZnCl2 + H2O
ZnO + 2NaOH + H2O → Na2[Zn(OH)4]
Liczba koordynacyjna 4 oznacza, że cynk musi być połączony z 4 ligandami (grupami OH-). Każda grupa wodorotlenowa ma
ładunek (-1), w sumie (-4). Cynk ma ładunek +2, więc muszą być 2 jony sodowe, by ładunek cząsteczki był równy 0.
148.
„…….. Tytan otrzymuje się z rutylu podczas ogrzewania z węglem i chlorem, w wyniku czego powstaje chlorek
tytanu(IV) i tlenek węgla(II). W drugim etapie chlorek tytanu(IV) ogrzewa się w odpowiednich warunkach z magnezem. …..”
W treści tej znajduje się praktycznie odpowiedź na pytanie:
TiO2 + 2Cl2 + 2C → TiCl4 + 2CO
TiCl4 + 2Mg → Ti + 2MgCl2
- 44 -
149.
Chlorek miedzi jest solą silnego kwasu i słabej zasady. W reakcji chlorku miedzi(II) z wodorotlenkiem sodowym można
otrzymać wodorotlenek miedzi(II). Większość wodorotlenków pod wpływem ogrzewania rozkłada się na tlenek metalu i wodę.
Schemat procesu, polega na wskazaniu głównego substratu, substraty dodatkowe, bez współczynników reakcji, oraz warunki
reakcji zamieszczamy nad strzałką reakcyjną:
NaOH ogrzewanie
CuCl2 Cu(OH)2 CuO
150.
Tylko metale, które w szeregu napięciowym leżą przed wodorem ( w szeregu elektrochemicznym potencjał Me/Men+ mają
mniejszy od 0) mogą wypierać z roztworu kwasu wodór. Oznacza to, że metale leżące w szeregu napięciowym za wodorem nie
reagują z kwasami beztlenowymi. Miedź w szeregu napięciowym leży za wodorem (potencjał elektrochemiczny Cu/Cu2+
E=+),34V), nie może więc reagować z kwasem solnym. Z kwasem solny będzie reagować jedynie tlenek miedzi(II).
Równanie jonowe zawiera jedynie jony, które ulegają reakcji. Aby je napisać musimy zapisać w postaci jonowej wszystkie
substancje, które ulegają dysocjacji po stronie substratów i produktów, a następnie zredukować wyrazy podobne:
CuO + 2HCl → CuCl2 + H2O
Tlenek miedzi(II) nie ulega dysocjacji, kwas solny jest mocnym kwasem, dysocjuje na jony wodorowe i chlorkowe, chlorek
miedzi(II) jest solą dobrze rozpuszczalną i ulega dysocjacji na jony miedzi(II) i jony chlorkowe, woda ulega dysocjacji tylko w
bardzo niewielkim stopniu:
CuO + 2H+ + 2Cl- → Cu2+ + 2Cl- + H2O po redukcji wyrazów podobnych otrzymamy poszukiwane równanie jonowe:
CuO + 2H+ → Cu2+ + H2O
151.
Z równania reakcji wynika, że w przesączu znajdują się jony miedzi(II), Cu2+, jony chlorkowe, Cl-. Z informacji wynika, że pozostał
jeszcze nieprzereagowany kwas solny (który był użyty w nadmiarze), czyli w roztworze znajdą się dodatkowo jony H+ i Cl-.
152.
Jeżeli metal tworzy kilka tlenków na różnym stopniu utlenienia, to tlenki metali na najniższym stopniu utlenienia mają
charakter zasadowy, na pośrednim amfoteryczny, a na najwyższym kwasowy. W przypadku tlenków niemetali, często tlenki
niemetali na najniższym stopniu utlenienia mają charakter obojętny (N2O, CO).
153.
Woda amoniakalna, to wodny roztwór amoniaku. Ma ona odczyn zasadowy (woda amoniakalna jest zasadą). Dlatego po
dodaniu wody amoniakalnej (zasady) do soli bardzo słabej zasady, wyprze ona wodorotlenek chromu(III) z jego soli:
CrCl3 + 3NH3.H2O → Cr(OH)3 + 3NH4Cl
Jeżeli wodorotlenek chromu(III) rozpuszcza się w silnym kwasie i silnej zasadzie, to oznacza, że ma on właściwości
amfoteryczne.
154.
a) Najprościej skrócone, jonowe równanie reakcji otrzymamy z pełnego równania jonowego po redukcji wyrazów
podobnych. Pamiętajmy, że mocne elektrolity (sole, mocne kwasy, mocne zasady dysocjuje w 100%):
Zapiszmy równanie w postaci cząsteczkowej:
CoCl2 + NaOH → Co(OH)Cl + NaCl, a następnie w formie pełnej jonowej
Co2+ + 2Cl- + Na+ + OH- → Co(OH)Cl+ Na+ + Cl- (Co(OH)Cl nie dysocjuje, wskazuje na to wskaźnik (s))
I Co2+ + Cl- + OH- → Co(OH)Cl
Co(OH)Cl + NaOH → Co(OH)2 + NaCl
Co(OH)Cl + Na+ + OH- → Co(OH)2 + Na+ + Cl-
II Co(OH)Cl + OH- → Co(OH)2 + Cl-
b) W równaniu reakcji oznaczonej numerem III wodorotlenek kobaltu(II) utleniany jest tlenem z powietrza do
wodorotlenku kobaltu(III):
III 4Co(OH)2 + O2 + H2O → 4Co(OH)3
155.
Z informacji do zadania wynika, że wodorotlenek kobaltu(II) „praktycznie nie rozpuszcza się w nadmiarze tego odczynnika
(w nadmiarze roztworu NaOH)”.Jako wodorotlenek musi reagować z kwasem, co oznacza, że wodorotlenek kobaltu(II),
Co(OH)2, ma charakter zasadowy.
- 45 -
156.
a) Wszystkie potrzebne informacje zawarte są w treści zadania. Do wodnego roztworu chromianu(VI) (CrO42-)
dodano kilka kropli kwasu siarkowego(VI) (H+) i stwierdzono, że roztwór zmienił barwę z żółtej na pomarańczową.
Świadczyło to o powstaniu anionów dichromianowych(VI) (Cr2O72-). Po wprowadzeniu kilka kropel roztworu
wodorotlenku potasu, roztwor z powrotem stał się żółty.
I. 2CrO42- + 2H+ → Cr2O72- + H2O
II. Cr2O72- + 2OH- → 2CrO42- + H2O
b) Za pomocą tego doświadczenia nie możemy wykazać utleniających właściwości dichromianu(VI) (wniosek I), Nie
jest prawdą, że w środowisku alkalicznym trwałe są aniony dichromianowe(VI), a w kwaśnym aniony
chromianowe(VI) (jest akurat odwrotnie, wniosek IV).
Poprawne wnioski wynikające z powyższego doświadczenia zawarte są w zdaniach II i III.
157.
Amfoteryczny charakter tlenku (wodorotlenku) oznacza, że tlenek reaguje z mocnym kwasem i mocną zasadą. Znamienne
jest, że jeśli metal tworzy kilka tlenków, w których występuje na różnym stopniu utlenienia, to tlenek w którym metal jest na
najwyższym stopniu utlenienia mają charakter kwasowy, a na najniższym charakter zasadowy. Oczywiści tlenek w którym
metal jest na pośrednim stopniu utlenienia posiada charakter amfoteryczny.
Chrom tworzy tlenki, w których metal jest na II, III i VI stopniu utlenienia. Amfoterycznym tlenkiem jest tlenek chromu(III):
Cr2O3 + 6HCl → 2CrCl3 + 3H2O
Cr2O3 + 3H2O + 6NaOH → 2Na3[Cr(OH)6] lub Cr2O3 + H2O + 2NaOH → 2Na[Cr(OH)4]
158.
Chromian(VI) sodu, Na2CrO4, w środowisku kwaśnym jest nietrwały i przechodzi w dichromian(VI) sodu (zmiana barwy z
żółtej na pomarańczową). Natomiast dichromian(VI) sodu, Na2Cr2O7,jest nietrwały w środowisku alkalicznym i przechodzi w
chromian(VI) sodu (zmiana barwy z pomarańczowej na żółtą):
2CrO42- + 2H+ Cr2O72- + H2O
Cr2O72- + 2OH- 2CrO42- + H2O
159.
Zarówno chlorek magnezu, jak i azotan(V) manganu(II) są solami słabej zasady i mocnego kwasu. Po dodaniu
wodorotlenku sodu do ich roztworów wytrącą się słabo rozpuszczalne, białe, wodorotlenki magnezu i manganu(II).
Wodorotlenek manganu bardzo łatwo utlenia się do tlenku manganu(IV), który ma barwę brunatną.
Obserwacje Równanie/równania reakcji
Po dodaniu zasady wytrąca się biały osad
Probówka 1 MgCl2 + 2NaOH → Mg(OH)2↓ + 2NaCl
Po dodaniu zasady wytrąca się biały osad, który
Mn(NO3)2 + 2NaOH → Mn(OH)2↓ + 2NaNO3
Probówka 2 ciemnieje po pewnym czasie
2Mn(OH)2 + O2 -> 2MnO2 + 2H2O
Za pomocą tej metody można rozróżnić zawartość probówek, jednakże roztworom z osadem należy umożliwić kontakt z
powietrzem poprzez np mieszanie, lub przedmuchiwanie powietrza.
160.
Aby z żelaza otrzymać jony żelaza(III), żelazo należy potraktować silnym utleniaczem, w tym przypadku chlorem. Chlorek
żelaza(II) otrzymamy w reakcji żelaza z kwasem chlorowodorowym (kwasem solnym).
a) Przemiana 1: kwas solny (kwas chlorowodorowy) Przemiana 3: chlor

Utlenienie wodorotlenku żelaza(II) do wodorotlenku żelaza(III) można z łatwością przeprowadzić za pomocą nadtlenku
wodoru.
b) Wzór odczynnika: H2O2 Typ reakcji: utlenianie
- 46 -
161.
Brunatny osad (MnO2) może się wydzielić jedynie w reakcji KMnO 4 z reduktorem w środowisku obojętnym. Jedynym
reduktorem, który w środowisku obojętnym może zredukować KMnO 4 jest NaNO2.
Pomarańczową barwę z wymienionych związków ma jedynie roztwór K2Cr2O7, który w środowisku alkalicznym zmienia
barwę na żółtą z powodu przekształcenia się w K2CrO4.
Z wymienionych związków, pomarańczową barwę posiada roztwór K2Cr2O7, który w środowisku kwaśnym, w obecności
reduktora redukuje się do chromu(III), który posiada zieloną barwę). Jedynym reduktorem, który może zredukować chrom(VI)
do chromu(III) jest NaNO2.
NaNO2 KOH NaNO2
Schemat doświadczenia
KMnO4 K2Cr2O7 K2Cr2O7 + H2SO4
Zawartość probówki Zawartość probówki zmieniła Zawartość probówki zmieniła

Obserwacja odbarwiła się. Wytrącił się barwę z pomarańczowej na barwę z pomarańczowej na
brunatny osad żółtą. zieloną.
162.
W tabeli rozpuszczalności możemy znaleźć, że wodorotlenek chromu jest trudno rozpuszczalny. W reakcji 1
zaobserwujemy więc wytrącanie się osadu (Cr(OH) 3 jest koloru zielonkawego).
Reakcja 5 obrazuje przejście jonów dichromianowych(VI) w chromianowe(VI). Jony dichromianowe(VI) mają barwę
pomarańczową, natomiast jony chromianowe(VI) barwę żółtą.
W obserwacji zapisujemy tylko to, co widzimy, nie wyciągamy żadnych wniosków!
Obserwacja podczas przebiegu reakcji 1: Wytrącanie się zielonkawego osadu.
Obserwacja podczas przebiegu reakcji 5: Zmiana zabarwienia roztworu z pomarańczowego na żółty.
163.
Równanie 2 to roztwarzanie wodorotlenku chromu(III) w środowisku alkalicznym, natomiast reakcja 4 to przejście jonów
chromianowych(VI) w dichromianowe(VI) w środowisku kwaśnym:
Cr(OH)3 + OH-  [Cr(OH)4]-
2CrO42- + 2H+ → Cr2O72- + H2O
Wodorotlenek chromu(III) ma charakter amfoteryczny (posiada bardzo słabe właściwości kwasowe), dlatego w reakcji z
jonami OH- powinniśmy zastosować strzałkę równowagową.
164.
Jeżeli maksymalny stopień utlenienia dla pierwiastka X wynosi VI, oznacza to, że atomy tego pierwiastka mają 6 elektronów
walencyjnych, czyli pierwiastek X leży w VI grupie. W UOP odnajdujemy, że pierwiastkiem, który leży w IV okresie i w VI grupie
jest chrom. Kwas solny nie jest kwasem silnie utleniającym, dlatego chrom roztwarza się w kwasie solnym do jonów Cr 3+
(zielone zabarwienie roztworu pochodzi od tych jonów). Chrom Z=24, posiada 24 elektrony rozmieszczone na 4 powłokach,
natomiast jony Cr3+ posiadają 21 elektrony rozmieszczone na 3 powłokach.
Konfiguracja elektronowa Cr3+: 1s2 2s2 2p6 3s2 3p6 3d3.
165.
Jeżeli metal tworzy kilka tlenków na różnym stopniu utlenienia, to tlenek na najwyższym stopniu utlenienia ma właściwości
kwasowe, na najniższym zasadowe, a na pośrednich amfoteryczne.
W punkcie A tlenek manganu w reakcji z wodą tworzy fioletowy roztwór (jony manganianowe(VII), zatem z wodą reaguje
tlenek manganu(VII) Mn2O7. Potwierdza to kwasowy odczyn roztworu po reakcji.
W punkcie C, z opisu wynika, że tlenek manganu roztwarza się zarówno w kwasach, jak i w zasadach. Po roztworzeniu w
zasadzie tworzy jony manganianowe(IV), zatem opisywanym tlenkiem jest tlenek manganu(IV), MnO 2.
Opis Wzór zidentyfikowanego tlenku
A Mn2O7
B MnO
C MnO2
- 47 -
166.
Właściwości utleniające wzrastają wraz ze stopniem utlenienia manganu (utleniacza). Charakter kwasowy również wzrasta
wraz ze wzrostem stopnia utlenienia manganu.
a) rosną właściwości utleniające (redukujące/utleniające) tych tlenków;
b) rośnie charakter . kwasowy (zasadowy/kwasowy) tych tlenków.
167.
W pierwszej reakcji wodorotlenek manganu(II) tworzy sól. Sole można otrzymać w reakcji wodorotlenku z kwasem, lub z
bezwodnikiem kwasowym:
Mn(OH)2 + H2SO4 → MnSO4 + 2H2O
Mn(OH)2 + SO3 → MnSO4 + H2O
W reakcji tej wykorzystano zasadowe właściwości wodorotlenku manganu(II).
W reakcji 2 mangan ulega utlenieniu. Dokonać tego możemy tlenem z powietrza lub nadtlenkiem wodoru:
2Mn(OH)2 + O2 → 2MnO(OH)2
Mn(OH)2 + H2O2 → MnO(OH)2 + H2O
Jeżeli mangan się utlenił, to posiada on właściwości redukujące (zredukował tlen)
5.9. Właściwości związków
168.
Z wodą reagują jedynie tlenki metali 1 i 2 grupy (za wyjątkiem tlenku berylu), oraz tlenki niemetali (pierwiastków 14 do 17
grupy) za wyjątkiem CO, N2O, NO, oraz tlenki metali przejściowych (metali od 3 do 12 grupy) na najwyższych stopniach
utlenienia. Z mocnymi zasadami reagują oczywiście tlenki niemetali za wyjątkiem CO, N2O, NO, tlenki metali przejściowych na
najwyższym stopniu utlenienia, oraz tlenki amfoteryczne (ZnO, Al 2O3, Cr2O3, MnO2). Z wymienionych tlenków z wodą reaguje
oczywiście tlenek sodu (tlenek metalu 1 grupy), tlenek fosforu(V) (tlenek niemetalu), tlenek siarki(VI) (tlenek niemetalu). Z
mocną zasadą dodatkowo reaguje tlenek cynku. Z mocnymi kwasami reagują tlenki metali:
Tlenki reagujące z
Mocnymi kwasami Wodą Mocnymi zasadami
Na2O, ZnO Na2O, P4O10, SO3 ZnO, P4O10, SO3
169.
Rozwiązując to zadanie wystarczy zapisać substraty i produkty (podane w treści zadania), oraz dobrać współczynniki
reakcji.
SO2 – powstaje oprócz siarczanu(VI) miedzi(II) i wody podczas reakcji stężonego kwasu siarkowego(VI) z miedzią w
podwyższonej temperaturze:
Temp.
H2SO4 + Cu CuSO4 + H2O + SO2 (a po dobraniu współczynników reakcji):
Temp.
2H2SO4 + Cu CuSO4 + 2H2O + SO2
Cr2O3 – powstaje oprócz azotu i wody podczas rozkładu dichromianu(VI) amonu.
Temp.
(NH4)2Cr2O7 Cr2O3 + N2 + 4H2O
NO – powstaje oprócz wody w wyniku reakcji amoniaku z tlenem w obecności katalizatora platynowego.
Pt Pt
2NH3 + 5/2O2 2NO + 3H2O lub 4NH3 + 5O2 4NO + 6H2O
170.
Tlenki metali mogą być zasadowe, amfoteryczne, lub kwasowe. Jeżeli metal tworzy kilka tlenków, to tlenki na najwyższym
stopniu utlenienia są kwasowe, na najniższym zasadowe, a na pośrednim amfoteryczne
Tlenki niemetali są przeważnie kwasowe, ale jeżeli niemetal tworzy kilka tlenków, to te na najniższym są obojętne. Takimi
obojętnymi tlenkami są między innymi: N2O, NO, CO, SiO.
a) SO2 – tlenek kwasowy, reaguje z wodą i z roztworem NaOH
Cr2O3 – tlenek amfoteryczny, reaguje z mocnym kwasem i mocnymi zasadami
NO – tlenek obojętny.
Reakcja z
Wzór tlenku
H2O HCl NaOH
NO reakcja nie zachodzi reakcja nie zachodzi reakcja nie zachodzi
Cr2O3 reakcja nie zachodzi reakcja zachodzi reakcja zachodzi
SO2 reakcja zachodzi reakcja nie zachodzi reakcja zachodzi
- 48 -
b) Reakcja z kwasem solnym nie powinna nastręczać trudności. Z roztworem NaOH ma powstać hydroksokompleks, w
którym liczba koordynacyjna jonu centralnego (czyli chromu) wynosi 6 (czyli w kompleksie znajduje się 6 grup OH -).
Chrom jest na III stopniu utlenienia. Sześć jonów hydroksylowych dają ładunek -6, czyli ładunek kompleksu wynosi -3.
Cr2O3 + 6HCl → 2CrCl3 + 3H2O
Cr2O3 + 6NaOH + 3H2O → 2Na3[Cr(OH)6]
171.
Z wodą reagują jedynie tlenki metali I i II grupy (oprócz BeO) tworząc wodorotlenki. Tlenek magnezu reaguje z wodą, ale
tworzy trudno rozpuszczalny wodorotlenek magnezu. Natomiast tlenki niemetali w większości reagują z wodą (są
bezwodnikami kwasowymi). W reakcji tlenku niemetalu z wodą tworzy się kwas.
a) W wodzie rozpuszczają się jedynie Li2O i P4O10
b) Li2O + H2O → 2LiOH
P4O10 + 6H2O → 4H3PO4 lub P4O10 + 2H2O → 4HPO3
172.
Obniżenie wartości pH (odczyn roztworu kwaśny) powodują tlenki niemetali rozpuszczalne w wodzie (wyjątkiem są tlenki
niemetali na niskim stopniu utlenienia CO, N2O, NO), tlenki metali na najwyższym stopniu utlenienia, sole mocnych kwasów i
słabych zasad (hydroliza kationowa), kwasy, oraz fenole.
Związek, który reaguje zarówno z mocnym kwasem i mocną zasadą posiada właściwości amfoteryczne. Właściwości takie
posiadają: tlenek i wodorotlenek cynku, tlenek i wodorotlenek glinu, tlenek i wodorotlenek chromu(III), MnO 2, oraz aminokwasy.
L.p Warunki Wzory związków
1 Po wprowadzeniu do wody obniża wartość pH NO2, Mn2O7, (NH4)2SO4, C6H5OH
2 Reaguje z mocnym kwasem i mocną zasadą ZnO, Al(OH)3
SiO2 – ma właściwości kwasowe, ale jest nierozpuszczalny w wodzie
CO – niemetal (węgiel) na niskim stopniu utlenienia – tlenek obojętny
173.
W pierwszej probówce zachodzi reakcja pomiędzy silnym kwasem, a solą słabego kwasu (silny kwas wypiera słaby kwas z
roztworu jego soli): HCl + NaHCO3 → NaCl + CO2↑ + H2O
W wodorku wapnia, BaH2, wodór jest na –I stopniu utlenienia. Tego typu związki reagują gwałtownie z wodą z
wytworzeniem wodoru: BaH2 + 2H2O → Ba(OH)2 + 2H2
Z równania reakcji widzimy, że produktem oprócz wodoru jest silna zasada – wodorotlenek baru, dlatego uniwersalny
papierek wskaźnikowy zabarwi się na niebiesko.
Chlorek żelaza(III) jest solą słabej zasady. Mocna zasada wypiera słabą zasadę z roztworu jej soli. Powstały wodorotlenek
żelaza(III) nie ma właściwości amfoterycznych, dlatego nie rozpuści się w nadmiarze NaOH.
Po dodaniu roztworu NaOH do III probówki wytrąca się brunatny osad, który nie rozpuszcza się po dodaniu nadmiaru
roztworu NaOH.
174.
Wiązanie kowalencyjne (atomowe, homojądrowe) powstaje pomiędzy atomami tego samego pierwiastka. Warunek ten spełnia
jedynie azot i grafit Wiązania kowalencyjne spolaryzowane powstają pomiędzy atomami, dla których różnica elektroujemności mieści
się w przedziale 0<<1,7. Warunek ten spełnia jedynie amoniak. Jeżeli różnica elektroujemności pomiędzy atomami tworzącymi
wiązanie jest ≥1,7, to pomiędzy atomami tworzone jest wiązanie jonowe. Warunek ten spełnia jedynie bromek sodu. W stanie stałym
prąd elektryczny przewodzi miedź (metal), oraz grafit. W wodzie dobrze rozpuszcza się bromek sodu, oraz amoniak.
azot(g), amoniak(g), miedź(s), grafit(s), bromek sodu(s)
Warunek Nazwy substancji
Mają wiązania kowalencyjne (atomowe) Azot, N2, grafit, C
Mają wiązania kowalencyjne spolaryzowane (atomowe spolaryzowane) Amoniak, NH3
Mają budowę jonową Bromek sodu, NaBr
Mogą przewodzić prąd elektryczny w stanie stałym Miedź, grafit, Cu, C
Dobrze rozpuszczają się w wodzie Amoniak, bromek sodu, NH3, NaBr
175.
Bezbarwnym i bezwonnym gazem, jaki może się wydzielać jest tlenek węgla(IV), CO 2. Może on powstać w reakcji Na2CO3
z roztworem mocnego kwasu - HCl
Białym, krystalicznym osadem jest siarczan(VI) baru, który może powstać w wyniku zmieszania BaCl2 z MgSO4.
Bezbarwnym, o charakterystycznym zapachu gazem jest amoniak. Może on powstać w reakcji chlorku amonu z silną
zasadą – NaOH.
Probówka I: A – Na2CO3, B – HCl (lub odwrotnie)
Probówka II: X – BaCl2, Y – MgSO4 ( lub odwrotnie)
Probówka III: Z – NH4Cl, W – NaOH (lub odwrotnie)
- 49 -
176.
Węglan sodu i kwas solny są mocnymi elektrolitami, w wodzie dysocjują całkowicie. Produkty – kwas węglowy rozkłada się
na CO2 i wodę, a NaCl – jako mocny elektrolit jest również całkowicie zdysocjowany:
2Na+ + CO32- + 2H+ + 2Cl- → 2Na+ + 2Cl- + CO2 + H2O
Po redukcji wyrazów podobnych otrzymamy:
Probówka nr 1: CO32- + 2H+ → CO2↑ + H2O
Chlorek baru, oraz siarczan magnezu są mocnymi elektrolitami. W wyniku reakcji powstaje trudno rozpuszczalny siarczan
baru i zdysocjowany chlorek magnezu: Ba2+ + 2Cl- + Mg2+ + SO42- → BaSO4 + Mg2+ + 2Cl-, a po redukcji powtarzających się
jonów otrzymamy:
Probówka nr 2: Ba2+ + SO42- → BaSO4↓
Wodorotlenek sodu jako mocna zasada (całkowicie zdysocjowana) wypiera słabą zasadę z jej soli (sól również jest
całkowicie zdysocjowana). Produktami tej reakcji jest amoniak i chlorek sodu (mocny elektrolit):
NH4+ + Cl- + Na+ + OH- → NH3 + Na+ + Cl- + H2O, a po redukcji powtarzających się jonów otrzymamy:
Probówka nr 3: NH4+ + OH- → NH3↑ + H2O .
177.
P4O10 jest tlenkiem niemetalu, który w reakcji z wodą tworzy kwas.
CrCl3 jest solą słabej zasady. Tak jak wszystkie sole, w wodzie jest zdysocjowana w 100%. Silniejsza zasada wypiera z soli
słabszą zasadę.
a) Osad w probówce rozpuścił się w wodzie
b) Cr3+ + 3NH3∙H2O → Cr(OH)3 + 3NH4+
Amoniak (wodorotlenek amonu) jest słabą zasadą (silniejszą jednak od wodorotlenku chromu), dlatego w roztworze
występuje w postaci cząsteczkowej.
178.
Jedynie w II doświadczeniu wydzieli że produkt gazowy:
2HCl + Na2CO3  2NaCl + CO2+ H2O
- 50 -
6. Projekty doświadczeń
179.
Metal bardziej aktywny wypiera z roztworu soli metal mniej aktywny. Należ więc do probówek nalać roztworu siarczanu(VI)
cynku, a do drugiej roztworu siarczanu(VI) miedzi(II) i włożyć do każdej próbówki odpowiednio blaszkę miedzianą i blaszkę
cynkową.
Obserwacje: blaszka cynkowa w roztworze CuSO 4 pokryła się
czerwonym nalotem, natomiast blaszka miedziana w roztworze ZnSO 4 nie
zmieniła się.
Cu2+ + Zn → Cu + Zn2+
Wnioski. Cynk jest bardziej reaktywny od miedzi, ponieważ wypiera ją z

roztworu jej soli.
180.
Aby rozłożyć termicznie polietylen, próbkę tego tworzywa musimy
ogrzewać w probówce (lub kolbie). Wydzielone pary wprowadzać do
naczynia z roztworem bromu w CCl 4 lub w wodzie, lub do roztworu
KMnO4. Wszystkie te odczynniki szybko reagują z alkenami i odbarwiają
się:
(C2H4)n → nC2H4
C2H4 + Br2 → BrCH2CH2Br lub
Obserwacje:
Próbka polietylenu pod wpływem ogrzewania topi się i rozkłada. Pary
wprowadzone do roztworu bromu w czterochlorku węgla (wody bromowej)
odbarwiają roztwór.
W przypadku użycia KMnO4 obserwujemy odbarwienie się roztworu i
wytrącanie brunatnego osadu.
181.
Propen CH3-CH=CH2 posiada wiązanie
podwójne C=C w swojej cząsteczce, takiego
wiązania nie posiada propan CH3-CH2-CH3.
Z proponowanych odczynników, z
wiązaniem wielokrotny C=C reaguje tylko
silnie zakwaszony roztwór
manganianu(VII) potasu. Zawiesina świeżo
strąconego Cu(OH)2 jest odczynnikiem na
grupę karbonylową w aldehydach (po
podgrzaniu) lub na alkohole
wielowodorotlenowe. Wodny roztwór FeCl3
daje barwny kompleks z fenolami.
Zakwaszony roztwór KMnO4 (roztwór barwy fioletowej) utlenia alkeny do kwasów karboksylowych, sam redukuje się do
manganu(II), który jest bezbarwny. Roztwór KMnO4 w żadnym środowisku nie reaguje z alkanami.
Barwa zawartości probówki
Przed zmieszaniem reagentów Po zmieszaniu reagetnów
Probówka I Fioletowa Fioletowa
Probówka II Fioletowa Bezbarwna (brak barwy)
182.
W doświadczeniu chcemy porównać moc kwasu solnego z kwasem octowym na
podstawie szybkości reakcji tych kwasów z magnezem. Chcąc porównać szybkości
reakcji (przez pomiar np. czasu przereagowania próbki magnezu z kwasami)
musimy zapewnić identyczne warunki
Informacja dotycząca magnezu: w obydwu próbkach muszą być identyczne ilości
wagowe magnezu, oraz próbki magnezu powinny mieć takie samo rozdrobnienie
Informacja dotycząca kwasów: kwasy powinny mieć takie samo stężenie molowe
(oczywiście, że kwas o większym stężeniu może reagować szybciej)
- 51 -
183.
Kwas solny i octowy nie są kwasami utleniającymi i w reakcji
1. W obu probówkach wydziela się gaz. P z metalem tworzy się sól i wodór. Z probówek wydziela się
zatem wodór (gaz)
Sole magnezu są bezbarwne, więc roztwór nie może zmienić
2. W probówce I roztwór zmienia barwę. F
barwy
Kwas solny jest mocniejszym kwasem od kwasu octowego,
3. W probówce I magnez rozpuszcza się szybciej. P szybciej więc reaguje z magnezem i w probówce z kwasem
solnym magnez roztworzy się szybciej
Sole magnezu są bezbarwne, więc roztwory nie mogą
4. W obu probówkach roztwór zmienia barwę. F
zmienić barwy
Kwas octowy jest słabszym kwasem od kwasu solnego i nie
5. W probówce II magnez rozpuszcza się szybciej. F
może szybciej reagować z magnezem
Jeżeli kwas octowy jest słabszym kwasem od kwasu solnego,
6. W probówce II gaz wydziela się mniej wolniej reaguje z magnezem, to intensywność wydzielania
P
intensywnie. się wodoru, która jest miarą szybkości reakcji z magnezem,
jest mniejsza.
Chcąc wyciągnąć wnioski dotyczące porównania mocy tych kwasów będziemy opierać się na obserwacjach nr 3 i nr 6
184.
Wodorotlenek amfoteryczny, to taki wodorotlenek, który reaguje zarówno z mocnym kwasem (ma właściwości zasadowe),
jak i z mocną zasadą (ma właściwości kwasowe). Dlatego celem zbadania amfoterycznych właściwości wodorotlenku
chromu(III) należy na niego podziałać mocnym kwasem i mocną zasadą:
a)
b) Po dodaniu do osadu wodorotlenku chromu(III) roztworu wodorotlenku sodu, osad roztworzył się. Podobnie, po
dodaniu do zawartości drugiej probówki roztworu kwasu solnego, osad wodorotlenku chromu(III) roztworzył się.
c) Jeżeli w reakcji wodorotlenku chromu(III) z roztworem NaOH powstaje heksahydroksochromian(III), oznacza to, że na
atom chromu przypada 6 grup wodorotlenkowych:
Równanie reakcji zachodzącej w probówce I:
Cr(OH)3 + 3OH- [Cr(OH)6]3-
Równanie reakcji zachodzącej w probówce II:
Cr(OH)3 + 3H+ Cr3+ + 3H2O
W obydwu przypadkach powinniśmy użyć strzałki równowagowej, ponieważ reaguje słaba zasada (słaby kwas).
185.
a) Jeżeli ma nastąpić redukcja jonów manganianowych(VII) do manganiu(II), reakcja musi być prowadzona w środowisku
kwaśnym. Aby jony manganianowe(VII) mogły ulec redukcji, musi być substancja, która ulegnie utlenieniu. Taką
substancją będzie siarczan(IV) sodu.
Na2SO3
KMnO4; H2SO4
b) Po dodaniu roztworu Na2SO3 do zakwaszonego roztworu KMnO4, roztwór manganianu(VII) potasu odbarwił się.
- 52 -
186.
Tristearynian glicerolu jest tłuszczem nasyconym, natomiast trioleinian glicerolu jest tłuszczem nienasyconym. Tłuszcz
nienasycony oznacza, że w kwasie tłuszczowym znajduje się przynajmniej jedno wiązanie podwójne C=C. Reakcją
charakterystyczną na wiązania podwójne C=C jest reakcja z wodą bromową (addycja bromu do podwójnego wiązania i
odbarwienie wody bromowej), lub reakcja z obojętnym roztworem KMnO 4. W przypadku obecności podwójnego wiązania C=C,
w reakcji z manganianem(VII) potasu powstaje diol, manganian(VII) potasu redukuje się do MnO 2 – następuje odbarwienie
roztworu i wydziela się brunatny osad tlenku manganu(IV). Z podanych odczynników wybierzemy wodę bromową.
Woda bromowa ma kolor jasnoczerwony. W probówce I znajdował się tłuszcz nienasycony, nastąpi więc odbarwienie wody
bromowej, co potwierdza nienasycony charakter tłuszczu. W probówce II nie zaobserwujemy żadnych zmian po dodaniu wody
bromowej, co potwierdza nasycony charakter tłuszczu.
187.
n m
Stężenie molowe liczone jest ze wzoru: CM   . Chcąc uzyskać 0,200 dm3 0,1M roztworu musimy odważyć
v MV
m=CMMV=0,100 mol/dm3.40 g/mol.0,2 dm3=0,800 g NaOH. Chcąc uzyskać 0,1M roztwór msuimy:
 odważyć 0,800 g NaOH na wadze (A)
 przenieść ilościowo naważkę do kolby miarowej o pojemności 200 cm 3 (D)
 uzupełnić kolbę wodą do kreski (kreska oznacza 200 cm3 roztworu).
188.
Nierozpuszczalne osady jakie mogą się wytrącić po zmieszaniu roztworów to: AgCl, Ag2SO4 i BaSO4. Roztwór z probówki
w której znajduje się NaCl utworzy nierozpuszczalny osad tylko po zmieszaniu z roztworem AgNO 3 (natomiast roztwór AgNO3
utworzy osad po dodaniu do roztworów NaCl i ZnSO4). Tylko roztwór z probówki nr 4 tworzy osad po zmieszaniu z roztworem
z probówki nr 2.
a) Dlatego w probówce nr 4 znajduje się NaCl, a w probówce nr 2 znajduje się roztwór AgNO 3.
ZnSO4 jest solą mocnego kwasu i słabej zasady, dlatego odczyn wodnego roztworu tej soli powinien być kwaśny (hydroliza
kationowa), natomiast odczyn wodnego roztworu BaCl 2 powinien być obojętny (sól mocnego kwasu i mocnej zasady).
W probówce nr 1 znajduje się ZnSO4, a w probówce nr 3 znajduje się BaCl 2.
b) W probówce nr 3 znajduje się BaCl2, który utworzy osad po zmieszaniu z AgNO 3 (AgCl), oraz osad po zmieszaniu z
ZnSO4 (BaSO4):
Cl- + Ag+ → AgCl
Ba2+ + SO42- → BaSO4
189.
Charakter kwasowy tlenku oznacza, że tlenek ten reaguje (roztwarza się) w zasadzie, a charakter zasadowy oznacza, że
reaguje (roztwarza się) w kwasie. Jeżeli tlenek reaguje zarówno z mocną zasadą jak i z mocnym kwasem, to znaczy, że ma
charakter amfoteryczny. Badając właściwości chemiczne tlenku chromu(III) musimy zbadać zarówno charakter kwasowy jak i
zasadowy. W tym celu potrzebne będą roztwory mocnego wodorotlenku, np. NaOH, oraz roztwór mocnego kwasu: H 2SO4.
Schemat doświadczenia:
Równania zachodzących reakcji:

Cr2O3 + 2NaOH +3H2O  2Na[Cr(OH)4] Jonowo: Cr2O3 + 2OH- + 3H2O  2[Cr(OH)4]- lub
Cr2O3 + 6NaOH +3H2O  2Na3[Cr(OH)6] Jonowo: Cr2O3 + 6OH- + 3H2O  2[Cr(OH)6]3-
Cr2O3 + 3H2SO4  Cr2(SO4)3 + 3H2O. Jonowo: Cr2O3 + 6H+  2Cr3+ + 3H2O
Wnioski: Tlenek chromu(III) ma charakter amfoteryczny.
- 53 -
190.
Roztwór wodny manganianu(VII) potasu ma barwę ciemnofioletową i jest silnym utleniaczem. W zależności od środowiska
sam redukuje się do manganianu(VI) potasu o barwie ciemnozielonej (środowisko alkaliczne), do tlenku manganu(IV) w
środowisku obojętnym (roztwór odbarwia się i wydziela się brunatny osad MnO2), lub do Mn2+ w środowisku kwaśnym
(odbarwienie roztworu)
Doświadczenie I: odbarwienie roztworu i wydzielenie brunatnego osadu.
Doświadczenie II: zmiana barwy z fioletowej na ciemnozieloną
Doświadczenie III: odbarwienie roztworu.
191.
Białka w obecności stężonego kwasu azotowego(V), HNO 3 zabarwiają się na żółto (podstawniki aromatyczne w łańcuchach
bocznych aminokwasów ulegają nitrowaniu, stąd barwa żółta). Jeśli na miejsce które uprzednio było zwilżone kwasem
azotowym(V), zwilżymy stężonym roztworem amoniaku, barwa żółta zamieni się na pomarańczową. Reakcja białek ze
stężonym kwasem azotowym(V) nosi nazwę reakcji ksantoproteinowej.
a) odczynnikiem, który pozwoli wykryć białko w serze jest stężony kwas azotowym(V): HNO 3
b) Próbkę sera należy zwilżyć stężonym kwasem azotowym(V).
c) Zwilżone miejsce zabarwia się na żółto, a po zwilżeniu stężonym roztworem amoniaku zabarwia się na pomarańczowo.
d) W próbce białego sera znajduje się białko. Aromatyczne łańcuchy boczne aminokwasów wchodzących w skład białka
ulegają nitrowaniu, stąd żółta barwa próbki białka.
192.
Reaktywność metali w grupie wzrasta wraz ze wzrostem nr okresu, natomiast reaktywność
niemetali w grupie wzrasta wraz ze zmniejszeniem się nr okresu.
Dlatego chlor jest bardziej reaktywny od jodu i wypiera go z jego soli:
a)
b) Jod w zetknięciu z kleikiem skrobiowym, barwi go na granatowo. Kleik skrobiowy zabarwił się na granatowo.
c) Chlor jest bardziej reaktywny od jodu, wypiera go z roztworu jego soli.
193.
Związki amfoteryczne reagują z mocnymi kwasami, jak i z mocnymi zasadami. Tlenek cynku w obecności mocnego kwasu
zachowuje się jak tlenek zasadowy, natomiast w obecności mocnej zasady zachowuje się jak tlenek kwasowy:
tlenek cynku, ZnO
roztwór HCl roztwór NaOH

ZnO + 2HCl → ZnCl2 + H2O
ZnO + 2NaOH + H2O → Na2[Zn(OH)4]
- 54 -
194.
Wiązania peptydowe w białkach wykrywa się za pomocą reakcji biuretowej. Polega ona na zalkalizowaniu próbki za
pomocą roztworu NaOH, a następnie dodaniu roztworu CuSO4. Galaretowaty (niebieski) osad Cu(OH) 2 roztwarza się w
obecności wiązań peptydowych dając fioletowy roztwór:
roztwór CuSO4
Galaretowaty (niebieski) osad Cu(OH) 2 rozpuszcza się dając fioletowy roztwór.
195.
Wodorotlenek miedzi(II) w obecności poliakoholi (doili, trioli, tetroli, itd.) roztwarza się i zmienia zabarwienie z niebieskiego
na szafirowe (tworzy się kompleks). Z Wymienionych substancji tylko fruktoza zawiera więcej niż jedną grupę hydroksylową
(zawiera ich 5) i z wodorotlenkiem miedzi(II) tworzy kompleks o barwie szafirowej.
196.
Fenyloalanina posiada pierścień benzenowy, który można nitrować za pomocą mieszaniny nitrującej (mieszanina
stężonego kwasu azotowego(V) i siarkowego(VI)). Powstałe nitropochodne mają żółte zabarwienie. W cząsteczce alaniny nie
ma pierścienia benzenowego i nie ulega reakcji nitrowania.
Reakcja ze stężonym kwasem azotowym jest reakcją charakterystyczną dla białek. Białka w obecności stężonego kwasu
azotowego barwią się na żółto. Reakcja ta nosi nazwę reakcji ksantoproteinowej.
mieszanina stężonych kwasów: azotowego(V) i siarkowego(VI)
alanina(s) fenyloalanina(s)
W probówce I nie obserwujemy zmian.

Zawartość probówki II zabarwia się na zółto.
197.
Aby przemienić wodorotlenek żelaza(II) w wodorotlenek żelaza(III), żelazo musi zostać utlenione. Z pośród wymienionych
odczynników utleniaczem jest jedynie woda utleniona (nadtlenek wodoru).
a) woda utleniona (H2O2)
wodorotlenek żelaza(II) ma barwę białą, lub słabo zieloną, natomiast wodorotlenek żelaza(III) jest barwy brunatnej.
b) Po dodaniu wody utlenionej do wodorotlenku żelaza(II) obserwujemy zmianę zabarwienia osadu, z barwy lekko zielonej
na brunatną.
- 55 -
198.
Celem odróżnienia alkoholu od kwasu musimy użyć odczynnika, który reaguje z jednym związkiem (kwasem albo
alkoholem), a nie reaguje z drugim. Ponadto w czasie reakcji powinien pojawiać się/znikać osad, lub powinna pojawiać
się/znikać barwa roztworu.
 Metaliczny sód reaguje zarówno z alkoholem, jak i z kwasem octowym, nie nadaje się do rozróżnienia tych
związków.
 Amoniakalny roztwór tlenku srebra(I) – amoniak zawarty w tym roztworze reaguje jedynie z kwasem octowym.
Jednakże brak jakichkolwiek zmian w barwie roztworu powoduje, że nie widzimy przebiegu reakcji.
 Woda bromowa nie reaguje ani z alkoholem, ani z kwasem octowym
 Zawiesina wodorotlenku miedzi(II) – wodorotlenki reagują jedynie z kwasami. Niebieski, galaretowaty osad
wodorotlenku miedzi(II) zanika, a w jego miejsce pojawia się niebieski roztwór. W probówce z alkoholem nie
zaobserwujemy żadnych zmian.
odczynnik
Cu(OH)2
I II
etanol kwas etanowy

Obserwacje:
Probówka I: brak jakichkolwiek zmian
Probówka II: rozpuszczanie się Cu(OH)2, roztwór przyjmuje niebieskie zabarwienie.
199.
Jony metali bloku d bardzo często są barwne (sole miedzi, chromu, manganu). Dzięki barwie możemy zidentyfikować
roztwory chromianu(VI) potasu (barwa żółta), oraz manganianu(VII) potasu (barwa fioletowa).
Chromian(VI) potasu, K2CrO4 – barwa żółta
Manganian(VII) potasu, KMnO4 – barwa fioletowa
Z podanych soli, jedynie z chlorkiem sodu wytrąci się nierozpuszczalny osad chlorku srebra:
AgNO3 + NaCl → AgCl↓ + NaNO3
Po dodaniu roztworu azotanu(V) srebra do II kolbki wytrąca się biały, serowaty, ciemniejący na świetle osad.
200.
Z równania reakcji możemy odczytać, że substratami są: etanol, jon dichromianwy(VI) i jony wodorowe pochodzące od
kwasu. W podanych odczynnikach odnajdujemy etanol, dichromian(VI) potasu, oraz kwas siarkowy(VI).
Roztwór dichromianu(VI) potasu ma barwę pomarańczową, natomiast jonu chromu(III) są zielone.

Obserwacje: Po dodaniu etanolu do kolbki zawierającej mieszaninę dichromianu(VI) potasu i kwasu siarkowego(VI),
roztwór zmienił barwę z pomarańczowej na zieloną.
- 56 -
201.
W celu rozwiązania tego problemy narysujmy wzory strukturalne tych alkoholi:
Po narysowaniu wzorów strukturalnych, widzimy, że
2-metylopropan-2-ol jest alkoholem 3-rzędowym.
Alkohole 3-rzęgowe nie ulegają reakcji utlenienia, więc
do rozróżnienia tych alkoholi użyjemy utleniacza, który
butan-1-ol utleni do kwasu masłowego, natomiast
reakcja z 2-metylopropanolem nie będzie przebiegała.
Z pośród wymienionych związków, jedynym
utleniaczem jest zakwaszony roztwór KMnO4.
b u ta n -1 -o l 2 -m e ty lo p ro p a n -2 -o l
I II

przed zmieszaniem reagentów po zmieszaniu reagentów i ogrzaniu
Probówka I Fioletowa Bezbarwna
Probówka II Fioletowa fioletowa
202.
Ze wzoru parabenu wynika, że w jego cząsteczce znajduje się
.świerzo przygotowany roztwór chlorku żelaza(III)
grupa fenolowa. Odczynnikiem Identyfikującym fenole jest chlorek
żelaza(III).
Fenole w obecności chlorku żelaza(III) tworzą barwne kompleksy
(często kompleksy o barwie fioletowoczerwonej).
bezbarwny napój dla dzieci
203.
Jod w obecności skrobi tworzy kompleks, silnie zabarwiony na niebiesko. Reakcję tę można wykorzystać do
wykrywania jodu, lub skrobi.
Opis: w probówce umieszczamy odrobinę starego ziemniaka w 5 ml wody, następnie dodajemy kilka kropli roztworu
jodu w jodku potasu (płynu Lugola)
Obserwacje: po dodaniu roztworu jodu do starego ziemniaka, roztwór zabarwił się na granatowe.
Wniosek: w bulwie ziemniaka znajduje się skrobia.
204.
Reakcją charakterystyczną na związki o charakterze nienasyconym (związki mające wiązanie wielokrotne CC) jest
reakcja z wodą bromową (lub z roztworem bromu w CCl 4). W obecności wiązania C=C brom ulega addycji, woda bromowa
odbarwia się.
Opis: W probówce umieszczamy olej rzepakowy i dodajemy kilka kropel wody bromowej. Zawartość probówki
wstrząsamy.
Obserwacje: po dodaniu wody bromowej do oleju rzepakowego, woda bromowa odbarwiła się
Wnioski: w skład oleju rzepakowego wchodzą tłuszcze nienasycone.
- 57 -
7. Reakcje redoks
205.
Stopień utlenienia pierwiastka w związku oblicza się wychodząc z następujących reguł:
- przyjmując, że atom tlenu w związkach jest na –II stopniu utlenienia. Wyjątkiem są połączenia nadtlenkowe i połączenia
atomu tlenu z fluorem. W związkach tych atom tlenu jest odpowiednio na –I i +II stopniu utlenienia
- atom wodoru jest na +I stopniu utlenienia z wyjątkiem połączeń z metalami
- suma stopni utlenienia pierwiastków wchodzących w skład związku jest równa 0 lub ładunkowi jonu
- połączenia między takimi samymi atomami nie wnoszą żadnego wkładu w stopień utlenienia.
Wzór grupowy CH4 CH3OH HCHO CH3CHO
związku
Stopień utlenienia węgla 4.(+1)+x=0, x=-IV 4.(+1)+(-2)+x=0, 2.(-1)+(-2)+x=0, (+1)+(-2)+x=0,
x=-II x=0 x=+I
206.
Stopień utlenienia to formalna ilość elektronów jaką pierwiastek posiada w nadmiarze lub niedomiarze w porównaniu z
elektronami walencyjnymi. Przy obliczaniu stopnia utlenienia korzystamy z zasady, że atom bardziej elektroujemny zabiera
wszystkie elektrony wiążące od atomu mniej elektroujemnego. Gdy wiązanie występuje pomiędzy atomami tego samego
pierwiastka, to dzielą się elektronami wiążącymi. Ten sposób najlepiej wykorzystywać do liczenia stopnia utlenienia w
związkach organicznych:
Porównując formalną ilość elektronów jaką atom węgla posiada z ilością elektronów walencyjnych pierwiastka widzimy, że
stopień utlenienia atomu węgla w podanych związkach wynosi:
Wzór cząsteczki CH3CH2OH HCHO HCOOH
Stopień utlenienia atomu węgla -I 0 II
207.
Zgodnie z opisem, reakcja przebiega zgodnie z równaniem reakcji:
KMnO4 + HCl → MnCl2 + Cl2 + KCl + H2O
Widzimy, że mangan w manganianie(VII) potasu, KMnO4, jest na +VII stopniu utlenienia, a w chlorku manganu(II) na +II
stopniu utlenienia. Zmniejszył on swój stopień utlenienia, jest więc utleniaczem.
Chlor w chlorowodorze jest na –I stopniu utlenienia, a w chlorze na 0 stopniu utlenienia. Chlorowodór HCl, utlenił się, czyli
zredukował mangan w manganianie(VII) potasu. Jest więc reduktorem.
Reakcję zbilansujemy za pomocą bilansu elektronowego równań połówkowych:
2 MnO4- + 8H+ + 5e Mn2+ + 4H2O
5 2Cl- Cl2 + 2e
2MnO4- + 16H+ + 10Cl- 2Mn2+ + 8H2O + 5Cl2

16 jonów wodorowych musi pochodzić od kwasu solnego. Możemy więc zapisać:
2KMnO4 + 16HCl → 2MnCl2 + 5Cl2 + 2KCl + 8H2O
208.
Licząc stopnie utlenienia pierwiastka korzystamy z następujących zależności:
 suma stopnie utlenienia pierwiastków w związku równa jest 0 lub ładunkowi jonu
 tlen jest zawsze na -2 stopniu utlenienia (wyjątkiem są nadtlenki w których jest na -1 stopniu utlenienia)
 wodór jest na +1 stopniu utlenienia (wyjątkiem są połączenia z metalami 1, 2 i 3 grupy w których jest na -1
stopniu utlenienia)
 pierwiastki grupy 1 są na +1, grupy 2 na +2, a grupy 13 na +3 stopniu utlenienia.
Al2(SO4)3 2.(+3)+3.x+3.4.(-2)=0, czyli x=+6
Na2S 2.(+1)+x=0 czyli x=-2
HSO3- 1.(+1)+x+3.(-2)=-1 czyli x=+4
HS- 1.(+1)+x=-1 czyli x=-2
- 58 -
209.
W celu zbilansowania reakcji musimy znaleźć atomy, które zmieniły stopień utlenienia i obliczyć stopnie utlenienia tych
atomów:
+III O
-I +VI +III
CH3 CH2 OH + K2Cr2O7 + H2SO4 CH3 C + Cr2(SO4)3 + K2SO4 + H2O
OH
Stopień utlenienia obliczamy wychodząc z następujących zależności:
1. atom tlenu, poza nielicznymi wyjątkami, jest zawsze na -2 stopniu utlenienia
2. atomy I grupy (Li, Na, K, Rb, Cs) są zawsze na +1 stopniu utlenienia, a atomy II grupy (Be, Mg, Ca, Sr, Ba) na +2
stopniu utlenienia
3. fluor jest zawsze na -1 stopniu utlenienia
4. wodór jest na +1 stopniu utlenienia, poza połączeniami z atomami I lub II grupy, w których jest na -1 stopniu utlenienia
5. połączenia dwóch takich samych atomów nie wpływają na ich stopień utlenienia
6. suma stopni utlenienia wszystkich atomów w cząsteczce równa jest 0 lub równa jest ładunkowi cząsteczki.
Wychodząc z tych zależności łatwo policzyć stopień utlenienia chromu w dwuchromianie potasu: 2(+1)+2x+7(-2)=0. czyli
x=+6.
W przypadku węgla w alkoholu stopień utlenienia liczymy dla wskazanego atomu. Grupa hydroksylowa jest na (-1) stopniu
utlenienia. x+2(+1)+(-1)=0, x=(-1), natomiast w kwasie x+(-2)+(-1)=0, czyli x=+3.
W kolejnym kroku zapisujemy równania połówkowe:
3 CH3CH2OH + H2O CH3COOH + 4H+ +4e
2 Cr2O72- + 14H+ + 6e 2Cr3+ + 7H2O
3CH3CH2OH + 3H2O + 2Cr2O72- + 28H+ 3CH3COOH + 12H+ + 4Cr3+ + 14H2O

3CH3CH2OH + 2Cr2O72- + 16H+ → 3CH3COOH + 4Cr3+ + 11H2O jony wodorowe mogą pochodzić jedynie od kwasu
siarkowego(VI). W rezultacie otrzymamy:
3CH3CH2OH + 2K2Cr2O7 + 8H2SO4 → 3CH3COOH + 4Cr2(SO4)3 + 2K2SO4 + 11H2O
210.
Tlen w związkach jest (poza nielicznymi wyjątkami) na –II stopniu utlenienia. Aby podane tlenku były obojętne (nie
posiadały ładunku) mangan musi w nich być na dodatnim stopniu utlenienia i odpowiednio na II, (2 .2) IV, oraz (7.2/2) VII stopniu
utlenienia. Istnieje zasada, że tlenki metali na wysokim stopniu utlenienia mają charakter kwasowy, na najniższym zasadowy,
czyli na pośrednich stopniach utlenienia mają charakter amfoteryczny. Dla niemetali, tlenki niemetali na niskich stopniach
utlenienia mają często charakter obojętny (CO, N2O):
Wzór tlenku Stopień utlenienia manganu Charakter chemiczny tlenku
MnO II Zasadowy
MnO2 IV Amfoteryczny
Mn2O7 VII Kwasowy
211.
W celu dobrania współczynników reakcji musimy odnaleźć pierwiastki, które zmieniły swój stopień utlenienia. W tym celu
obliczamy stopnie utlenienia poszczególnych pierwiastków:
VI -I III 0
Cr2O72- + I- + H+ Cr3+ + I2 + H2O
W kolejnym kroku zapisujemy równania połówkowe dla tych pierwiastków, które zmieniły swój stopień utlenienia. Brakujące
atomy tlenu lub wodoru pobieramy z wody lub z jonów wodorowych. Równania bilansujemy dobierając jednakową ilość
elektronów w równaniach połówkowych:
1 Cr2O72- + 6e + 14H+ 2Cr3+ + 7H2O
3 2I- I2 + 2e
Cr2O72- + 14H+ + 6I- 2Cr3+ 7H2O + 3I2

Utleniaczem jest związek, który zmniejszył swój stopień utlenienia, natomiast reduktorem ten, który zwiększył swój stopień
utlenienia:
Utleniacz: Cr2O72-
Reduktor: I-.
- 59 -
212.
Uzgodnienie równania reakcji metodą bilansu elektronowego polega na znalezieniu atomów, które zmieniły swój stopień
utlenienia i rozpisaniu równań połówkowych z udziałem tych atomów (w równaniach połówkowych atomy muszą znajdować się
w takiej formie w jakiej istnieją w rzeczywistości):
+VI 0
Cr2O72- + Zn + H+ Cr3+ + Zn2+ + H2O
1 Cr2O72- + 6e + 14H+ 2Cr3+ + 7H2O

3 Zn Zn2+ + 2e
Cr2O72- + 14H+ + 3Zn 2Cr3+ + 7H2O + 3Zn2+
Uzgadniając równania połówkowe reakcji możemy dodawać jony wodorowe by związać atomy tlenu (jeżeli środowisko
reakcji jest kwasowe). Po zbilansowaniu równań połówkowych uzgadniamy ilości elektronów w każdym równaniu, a następnie
dodajemy je stronami. Po zredukowaniu wyrazów podobnych otrzymujemy zbilansowane równanie reakcji.
Rolę utleniacza w powyższej reakcji pełni Cr2O72- (utleniacz zmniejsza swój stopień utlenienia), natomiast rolę reduktora w
tej reakcji pełni Zn.
213.
Manganian(VII) potasu w zależności od środowiska
redukuje się do:
Mn2+ w środowisku kwaśnym
MnO2 w środowisku obojętnym
MnO42- w środowisku alkalicznym
Łatwo zapamiętać przechodząc od środowiska
kwaśnego przez obojętne do alkalicznego, stopień
utlenienia manganu zmienia się od II, przez IV do VI.
Numer
Wzór związku manganu Nazwa związku manganu
probówki
I MnSO4 siarczan(VI) manganu(II)
II K2MnO4 manganian(VI) potasu
III MnO2 tlenek manganu(IV)
214.
Na podstawie analizy przebiegu opisanego doświadczenia można stwierdzić, że im niższe jest pH roztworu, w którym
zachodzi redukcja manganianów(VII) (niższe pH oznacza bardziej kwaśny roztwór), tym niższy stopień utlenienia osiąga
mangan w wyniku tej redukcji.
215.
W reakcji 1 ołów w tlenku ołowiu(IV) redukuje się do jonów Pb2+, zatem nadtlenek wodoru jest reduktorem.
W reakcji 2 jony jodkowe utleniły się do jodu, zatem nadtlenek wodoru jest utleniaczem.
216.
W celu doboru współczynników reakcji metodą bilansu elektronowego musimy w pierwszym kroku znaleźć utleniacz i
reduktor. W tym celu musimy znaleźć pierwiastki, które zmieniły swój stopień utlenienia:
III 0 VI -I
Fe2O3 + Cl2 + OH- FeO42- + Cl- + H2O
W kolejnym etapie należy zapisać równania połówkowe dla utleniacza (chlor) i reduktora (tlenek żelaza(III)):
3 Cl2 + 2e 2Cl-
1 Fe2O3 + 10OH- 2FeO42- + 6e + 5H2O
Zbilansowane równanie reakcji otrzymamy po dodaniu stronami równań połówkowych:

Fe2O3 + 3Cl2 + 10OH- → 2FeO42- + 6Cl- + 5H2O
W celu sprawdzenia doboru współczynników w równaniu jonowym wystarczy sprawdzić ładunki lewej i prawej strony
równania reakcji: L: (-10); P: 2(-2)+(-6)=(-10)
- 60 -
217.
W równaniu reakcji widzimy, że chrom ze stopnia utlenienia (VI) przechodzi na Cr(III), sam się redukuje i jest utleniaczem.
Natomiast jony Fe2+ utleniają się do jonów Fe3+, są zatem reduktorem. Równania połówkowe zapiszemy w postaci:
1 Cr2O72- + 14H+ + 6e 2Cr3+ + 7H2O równanie procesu redukcji
6 Fe2+ Fe3+ + e równanie procesu utlenienia
Po dodaniu stronami równań połówkowych otrzymamy równanie reakcji:

Cr2O72- + 14H+ + 6Fe2+ → 2Cr3+ + 6Fe3+ + 7H2O
Z równania reakcji możemy odczytać, że stosunek molowy utleniacza do reduktora wynosi 1:6.
218.
Określając stopnie utlenienia korzystamy z następujących zależności:
 suma stopni utlenienia w cząsteczce wynosi 0 lub równa jest ładunkowi jonu
 połączenia pomiędzy tymi samymi pierwiastkami nie wnoszą nic do stopnia utlenienia
 atomy wodoru są zawsze na +I stopniu utlenienia, poza połączeniami z metalami 1 i 2 grupy. W związkach z tymi
metalami atom wodoru jest na –I stopniu utlenienia
 atom tlenu jest na –II stopniu utlenienia, za wyjątkiem połączeń nadtlenkowych, w których jest na –I stopniu
utlenienia i fluorku tlenu OF2, w którym jest na +II stopniu utlenienia.
W podanych przykładach mamy:
CH3-COOH W zaznaczonym fragmencie ładunek wynosi 0, czyli 3.1+x=0, czyli x=-3.
CH3-COOH W zaznaczonym fragmencie ładunek wynosi 0, czyli 2.(-2)+1+x=0, czyli x=+3.
CH3-COOH CH3-COOH
Stopnie utlenienia -III +III
219.
Aby dobrać współczynniki do równania reakcji redoks, musimy w pierwszej kolejności określić stopnie utlenienia (znaleźć
utleniacz i reduktor):
-I VI III III
CH3CH2OH + Cr2O72- + H+ CH3COOH + Cr3+ + H2O
W kolejnym kroku zapisujemy równania połówkowe (równania utleniania i redukcji). Dobrze jest w równaniach połówkowych
zapisywać substancje w takiej postaci, w jakiej występują w reakcji. Po zapisaniu równań połówkowych i zbilansowaniu ich
względem liczby elektronów, dodajemy je stronami do siebie:
2 Cr2O72- + 14H+ + 6e 2Cr3+ + 7H2O

3 CH3CH2OH + H2O CH3COOH + 4H+ + 4e
2Cr2O72- + 28H+ + 3CH3CH2OH + 3H2O 4Cr 3+ + 14H2O + 3CH3COOH + 12H+

3CH3CH2OH + 2Cr2O72- + 16H+ 3CH3COOH + 4Cr3+ + 11H2O
220.
Stopień utlenienia pierwiastka to nic innego jak bilans elektronów: zyskał/stracił. Można go liczyć w oparciu o przypisanie
pewnym pierwiastkom stopnia utlenienia i bilans ładunku:
 atom wodoru jest zawsze na I stopniu utlenienia, za wyjątkiem połączeń z peirwiastkami 1, 2 i 13 grupy. W
połączeniach z tymi pierwiastkami jest na –I stopniu utlenienia
 fluor jest zawsze na –I stopniu utlenienia
 tlen jest na –II stopniu utlenienia. Wyjątkiem są nadtlenki w których tlen jest na –I stopniu utlenienia i połączeń z
fluorem, w którym tlen jest na +II stopniu utlenienia
 połączenia pomiędzy takimi samymi pierwiastkami nie wnoszą nic do stopnia utlenienia.
 suma stopni utlenienia równa jest ładunkowi cząsteczki.
Atom węgla nr 1: -COOH, (tlen (-2), wodór (+1)) x+2(-2)+1=0, czyli x=+3
Atom węgla nr 2: -CH(OH)- x+2.1+(-2)=0, czyli x=0
Atom węgla nr 3: -CH3, x+3.1=0, czyli z=-3
Stopnie utlenienia możemy wyliczyć (wygodne jest to zwłaszcza dla związków organicznych) robiąc bilans elektronów.
Rysujemy cząsteczkę dla której mamy wyliczyć stopnie utlenienia. Pamiętając, że każde wiązanie (każda kreska) to nic innego
jak 2 uwspólnione elektrony:
- 61 -
Zakładamy, że pierwiastek bardziej
H H
. .
.. . .
. .... O
elektroujemny zabiera elektrony
wiążące:
H H
..O..
..
H . C . C.
.. . . ..
C
H ...C. . . ..C . . C
H OH OH .. .
.OH
H OH
Liczymy teraz nadmiar/niedomiar elektronów jaką ma węgiel w stosunku do tej ilości jaką powinien mieć (leży w 14 grupie,
więc powinien mieć 4 elektrony):
węgiel nr 1: brakuje mu 3 elektronów, więc stopień utlenienia +III
węgiel nr 2: ma 4 elektrony, więc stopień utlenienia 0
węgile nr 3: ma 3 elektrony za dużo, więc stopień utlenienia –III
-III 0 +III
H3C CH COOH
OH
221.
Z redukcją mamy do czynienia gdy pierwiastek zmniejsza swój stopień utlenienia. Utlenianie polega na zwiększeniu stopnia
utlenienia:
a) Równanie reakcji redukcji:
Równanie reakcji utlenienia:
b) Współczynniki dobieramy metodą bilansu elektronowego:
c) Jony MnO4- utleniają się i jednocześnie redukują. Pełnią więc rolę utleniacza i reduktora (reakcja jest reakcją
dysproporcjonowania).
222.
Dobranie współczynników reakcji metodą bilansu elektronowego polega na:
 znalezieniu pierwiastków które zmieniły stopień utlenienia:
 Zapisanie równań połówkowych dla reakcji utlenienia i redukcji, dobrania wspólnej liczby elektronów, dodania
równań połówkowych stronami:
 Przekształceniu równania jonowego na cząsteczkowe. Zauważmy, że w równaniu reakcji mamy 4 jony wodorowe,
które mogą pochodzić od 2 cząsteczek kwasu siarkowego:
Utleniaczem jest ta substancja, która zmniejszyła swój stopień utlenienia (pobrała elektrony), a reduktorem ta, która
zwiększyła swój stopień utlenienia (oddała elektrony).
Utleniacz: MnO2 Reduktor: K2C2O4
- 62 -
223.
Stopień utlenienia to bilans elektronów. Porównujemy
ile elektronów ma atom w związku w stosunku do
elektronów walencyjnych pierwiastka. Dla potrzeb
obliczeń przyjmuj się, że w związku wszystkie wiązania
są jonowe, czyli atom bardziej elektroujemny zabiera
wszystkie elektrony wiążące
W etenie z wiązania C-H, atom węgla jako bardziej elektroujemny zabiera elektrony wiążące, natomiast atomy węgla
muszą podzielić się elektronami wiążącymi w wiązaniu C-C. W diolu natomiast tlen zabiera elektrony wiążące C-O.
W cząsteczce etanu atom węgla posiada 6 elektronów, czyli ma 2 nadmiarowe w stosunku do elektronów walencyjnych
pierwiastka, stopień utlenienia –II. W diolu atom węgla posiada 5 elektronów, a więc tylko 1 elektron nadmiarowy w stosunku
do elektronów walencyjnych pierwiastka. Stopień utlenienia –I. 1 mol etenu utleniając się do etanodiolu musi oddać 2 mole
elektronów.
Stopnie utlenienia atomów węgla w cząsteczce etenu -II
Stopnie utlenienia atomów węgla w cząsteczce etano-1,2-diolu -I
1 mol etenu utleniając się do etanodiolu musi oddać 2 mole elektronów.
224.
AgNO3 jest mocnym elektrolitem, dlatego w wodzie jest zdysocjowany w 100%. Reakcji ulegają jony srebra(I) z jonami OH-.
W kolejnej reakcji tworzenia kompleksu reakcji ulega tlenek srebra(I) z amoniakiem:
2Ag+ + 2OH- → Ag2O + H2O
Ag2O + 4NH3 + H2O → 2[Ag(NH3)2]+ + 2OH-
Pojawienie się jonów OH- w reakcji powstawania kompleksu diaminasrebra świadczy, że odczyn tego roztworu jest
alkaliczny.
225.
W celu dobrania współczynników reakcji metodą bilansu elektronowego
w pierwszej kolejności musimy odnaleźć atomy, które zmieniają swój
stopień utlenienia. W kolejnym etapie musimy obliczyć stopnie
utlenienia. Węgiel nr 1 w glukozie posiada stopień utlenienia +I, a w
kwasie +III.
W kolejnym etapie zapisujemy równania połówkowe (dobrze jest zbilansować równania połówkowe pod względem
oddanych/pobranych elektronów):
Równanie procesu redukcji
Równanie procesu utleniania
Zbilansowane równanie reakcji otrzymamy po dodaniu stronami równań połówkowych:
HOCH2(CH2OH)4CHO + 2Ag(NH3)2+ + 3OH- → HOCH2(CH2OH)4COO- + 2Ag + 4NH3 + 2H2O
226.
Alkohole I-rzędowe utleniane są do aldehydów/kwasów karboksylowych, alkohole II-rzędowe do ketonów, natomiast
alkohole III-rzędowe nie utleniają się. Jeżeli alkohol przez dichromian(VI) potasu utlenia się do aldehydu, musi być alkoholem
I-rzędowym:
a) Dobór współczynników reakcji rozpoczniemy od zapisania równania reakcji, znalezieniu atomów, które zmieniły stopień
utlenienia i obliczeniu ich stopnia utlenienia.
Stopień utlenienia atomu węgla w związkach organicznych określmy licząc

elektrony wiążące. Atom bardziej elektroujemny (np. tlen) zabiera wszystkie
elektrony wiążące. Natomiast atom węgla zabiera elektrony wiążące wiązania C-
H. Dwa atomy węgla dzielą się elektronami wiążącymi.
W kolejnym kroku układamy równania połówkowe:
- 63 -
Po redukcji wyrazów powtarzających się otrzymamy:
3CH3CH2CH2OH + Cr2O72- + 8H+ → 3CH3CH2CHO + 2Cr3+ + 7H2O
A po zamianie równania jonowego na cząsteczkowe (8H+ może pochodzić od 4 cząsteczek kwasu) siarkowego:
3CH3CH2CH2OH + K2Cr2O7 + 4H2SO4 → 3CH3CH2CHO + Cr2(SO4)3 + K2SO4 + 7H2O
Roztwór dichromianu(VI) potasu ma barwę pomarańczową, natomiast sole chromu(III) są barwy zielonej. Dodatkowo etanal
(ecetaldehyd) jest związkiem bardzo lotnym (ma niską temperaturę wrzenia), dlatego postęp reakcji można stwierdzić również
po zapachu.
b) Barwa roztworu zmieniła się z pomarańczowej na zieloną, zmienił się również zapach próbki.
227.
Aby obliczyć stopień utlenienia wiązania kowalencyjne zamieniamy na jonowe. W tym celu pierwiastek bardziej
elektroujemny od węgla, zabiera mu elektrony wiążące. Węgiel zabiera elektrony wiążące pierwiastkom mniej elektroujemnym.
W połączeniach C-C, atomy węgla dzielą się elektronami wiążącymi. Następnie ilość elektronów jaką posiada atom
porównujemy z jego ilością elektronów walencyjnych, jaka wynika z układu okresowego.
Chlorometan – atom węgla ma 6e, czyli 2 za dużo.
Kwas etanowy – atom węgla w grupie CH3 ma 7 elektronów, czyli 3 za dużo, karbonylowy atom węgla ma 1 elektron, czyli 3
za mało.
Metanian etylu – 2 elektrony, czyli 2 za mało, 5 elektronów, czyli 1 za dużo, 7 elektronów, czyli 3 za dużo
Chlorometan Kwas etanowy Metanian etylu
Stopień utlenienia -II -III, III II, -I, -III
228.
Analizując stopnie utlenienia odnajdujemy utleniacz (MnO 4-) oraz reduktor (H2O2).
W kolejnym etapie zapisujemy równania reakcji połówkowych redukcji i utlenienia. Reakcja przebiega w środowisku
kwaśnym, a więc możemy dowolnie dodawać wodę i jony wodorowe. Pisząc równania reakcji połówkowych zwracamy uwagę,
by ładunek lewej strony równania reakcji był równy ładunkowi prawej strony równania reakcji:
a) Równanie reakcji redukcji: MnO4- + 8H+ + 5e → Mn2+ + 4H2O
Równanie reakcji utlenienia: H2O2 → O2 + 2H+ + 2e
Po pomnożeniu pierwszego równania przez 2, a drugiego przez 5 i dodaniu ich stronami otrzymamy:
2MnO4- + 16H+ + 5H2O2 → 2Mn2+ + 8H2O + 5O2 + 10H+
b) Po redukcji wyrazów podobnych otrzymamy uzgodnione równanie reakcji:
2MnO4- + 6H+ + 5H2O2 → 2Mn2+ + 8H2O + 5O2
c) Nadtlenek wodoru w tej reakcji utlenia się, a więc pełni rolę reduktora.
229.
Po redukcji wyrazów podobnych otrzymamy ostateczną postać równania reakcji.

Równanie reakcji redukcji: MnO4- + 3e + 2H2O → MnO2 + 4OH-
Równanie reakcji utlenienia: C2H2 + 4H2O → (COO)22- + 10H+ + 8e
3C2H2 + 8KMnO4 → 3(COOK)2 + 2KOH + 8MnO2 + 2H2O
W środowisku obojętnym jony MnO4- redukują się do MnO2 (brunatny osad).
Fioletowy roztwór zmienia barwę na zieloną Filetowy roztwór nie zmienia zabarwienia
Fioletowy roztwór odbarwia się Wytrąca się brunatny osad
- 64 -
230.
Obserwowane zmiany barw powiązane są z kierunkiem reakcji, który określimy na podstawie reguły zegarowej. W tym celu
na osi zaznaczamy odpowiednie potencjały. Nad osią zaznaczamy formy utlenione, pod osią formy zredukowane. Reakcja
będzie przebiegać zgodnie z kierunkiem ruchu wskazówek zegara:
W probówce I jony MnO4- (barwa fioletowa) redukują się do bezbarwnych jonów Mn2+. Nadtlenek wodoru utlenia się do
tlenu, który wydziela się z mieszaniny reakcyjnej.
W probówce II nadtlenek wodoru redukuje się do wody, natomiast jony jodkowe utleniają się do wolnego jodu.
Probówka I: Przed reakcją barwa fioletowa, po reakcji zawartość probówki bezbarwna.
Probówka II: Przed reakcją zawartość probówki bezbarwna, po reakcji brunatna, można dostrzec wydzielony osad.
231.
Jeżeli MnO4- redukuje się do Mn2+, to jest on utleniaczem, a reduktorem jest nadtlenek wodoru. W probówce II utleniaczem
jest nadtlenek wodoru, a reduktorem jony jodkowe.
Probówka Wzór utleniacza Wzór reduktora
I MnO4- (KMnO4) H2O2
I H2O2 I- (KI)
232.
Równania połówkowe potrzebne do bilansu elektronowego znajdują się w informacji do zadań. Należy je tylko przepisać w
odpowiedniej postaci.

Probówka I: 2MnO4- + 6H+ + 5H2O2 → 2Mn2+ + 8H2O + 5O2
Probówka II: 2I- + H2O2 + 2H+ → I2 + 2H2O
233.
a) Przy pH=7, stężenie jonów wodorowych jest równe [H+]=10-pH=10-7. Potencjał standardowy półogniwa
wodorowego E0=0,0V. Podstawiając dane do wzoru Nernsta otrzymamy: E=0+0,06∙log10-7=0,06∙(-7)= -0,42V.
Kierunek zachodzenia reakcji określimy z reguły zegarowej. W tym celu na osi zaznaczamy odpowiednie potencjały. Nad
osią zaznaczamy formy utlenione, pod osią formy zredukowane. Reakcja przebiega zgodnie z kierunkiem ruchu wskazówek
zegara:
Z reguły zegarowej możemy odczytać, że samorzutnie możliwa jest

jedynie reakcja 1/2O2 + H+ + NADH → H2O + NAD+, ponieważ woda
jest słabszym reduktorem niż NADH (tlen jest silniejszym utleniaczem
niż NAD+)
b) Aby mogła zajść opisana reakcja, konieczne jest dostarczenie energii, ponieważ woda jest słabszym reduktorem
niż NADH.
- 65 -
234.
W celu uzgodnienia współczynników reakcji redoks musimy znaleźć substancję, która uległa utlenieniu (reduktor), oraz
substancję która uległa redukcji (utleniacz). Propan-2-ol w środowisku dichromianu(VI) potasu utlenia się do propanonu
(alkohol 2-rzędowy utlenia się do ketonu), a chrom(VI) w jonie dichromianowym(VI) redukuje się do chromu(III). Pozostałe
produkty reakcji odnajdą się same po zapisaniu równań połówkowych:
H0 II
3 H3C C CH3 H3C C CH3 +2e +2H+
OH O
VI
1 Cr2O 72- +14H+ +6e 2Cr 3+ + 7H2O
3CH3CH(OH)CH3 + Cr2O 72- +14H+ CH3COCH3 + 6H+ + 2Cr3+ + 7H2O

3CH3CH(OH)CH3 + Cr2O72- + 8H+  3CH3COCH3 + 2Cr3+ + 7H2O
Jony wodorowe mogą pochodzić jedynie od kwasu siarkowego(VI). Równanie cząsteczkowe przyjmie postać:
3CH3CH(OH)CH3 + K2Cr2O72- +4H2SO4  3CH3COCH3 + Cr2(SO4)3 +K2SO4 + 7H2O
235.
W pierwszej kolejności obliczmy stopień utlenienia atomów, które go zmieniły, oraz odnajdźmy utleniacz i reduktor:
W kolejnym etapie zapisujemy równania połówkowe procesu utleniania i redukcji, oraz przeprowadzamy bilans
elektronowy. Na zakończenie równania połówkowe dodajemy stronami:

NO3- + 4Zn + 7OH- → NH3 + 4ZnO22- + 2H2O
236.
W celu zapisania równań połówkowych musimy w pierwszej kolejności obliczyć stopnie utlenienia atomów, które je
zmieniły. W celu obliczenia stopnia utlenienia dla grupy metylowej w toluenie wykorzystujemy definicję stopnia utlenienia: Jest
to nadmiar/niedomiar elektronów na atomie, w stosunku do ich ilości wynikających z położenia w UOP, gdyby pomiędzy
atomami istniało wiązanie jonowe. Czyli pierwiastek bardziej elektroujemny zabiera wszystkie elektrony wiążące:
W toluenie atom węgla posiada 3 nadmiarowe elektrony, więc jest na –III stopniu utlenienia, natomiast w kwasie
benzoesowym brakuje mu 3 elektronów, jest więc na +III stopniu utlenienia.
Równanie procesu utlenienia:
Równanie procesu redukcji:
- 66 -
237.
W reakcji cyna(II) ulega utlenieniu do cyny(IV). Utleniaczem jest dichromian(VI) potasu. W środowisku kwaśnym redukuje
się on do jonów Cr3+, które mają barwę zieloną:
Z równania reakcji wynika, że cała ilość wodoru pochodząca z kwasu solnego znajduje się w wodzie, czyli po prawej stronie
równania reakcji jest 14 cząsteczek wody. Chrom z K2Cr2O7 przechodzi w 2 cząsteczki CrCl3:
238.
Manganian(VII) potasu w środowisku kwaśnym redukuje się do manganu(II). Odnajdźmy atomy, które uległy utlenieniu
i redukcji. Dla atomów w związkach organicznych stopień utlenienia liczymy przyjmując, że pomiędzy atomami istnieją wiązania
jonowe (atom bardziej elektroujemny zabiera elektrony wiążące). Stopień utlenienia liczymy porównując ilość elektronów jaką
posiada atom z ilością elektronów walencyjnych.
W następnym kroku zapisujemy równania połówkowe (równania utlenienia i redukcji), a po uzgodnieniu liczby
pobranych/oddanych elektronów, dodajemy je do siebie:
A po skróceniu wyrazów podobnych otrzymamy:

4MnO4- + 12H+ + 5CH3CH2OH  4Mn2+ + 11H2O + 5CH3COOH
- 67 -
8. Obliczenia stechiometryczne
239.
Wydzielony tlenek siarki(IV) pochłaniany jest w roztworze NaOH. W zlewce zachodzi reakcja:
SO2 + 2NaOH → Na2SO3
Zgodnie z równaniem reakcji
1mol SO2 reaguje z 2 molami NaOH, to
x moli SO2 przereaguje z 3 molami NaOH, czyli x=1,5mol. Wykorzystując równanie stanu gazu doskonałego (równanie
Clapeyrona) PV=nRT otrzymamy: V=nRT/P. Podstawiając dane do wzoru otrzymamy:
hPa  dm3
1,5mol  83,1  298K
V mol  K  36,67dm3
1013hPa
240.
Mangan otrzymywany jest w reakcji:
temp.
3MnO2 + 4Al 3Mn + 2Al2O3
Jeżeli w piroluzycie znajduje się 95% tlenku manganu(IV) (c%=100% .ms/m rozt), to w 55g piroluzytu znajduje się
ms=95%.55g/100%=52,25g tlenku manganu(IV). Z równania reakcji możemy odczytać, że:
Do redukcji 260,8g (3 mole) tlenku manganu(IV) potrzeba 107,9g (4mole) glinu, to
do redukcji 52,25g tlenku manganu(IV) potrzeba x g glinu, czyli
52,25g  107,9g
x  21,62g . Do redukcji 55g piroluzytu potrzeba 21,62g glinu.
260,8g
241.
Z równania rozkładu wody: 2H2O → 2H2 + O2 możemy odczytać:
W wyniku rozkładu 36g (2mole) wody powstają 1mole tlenu, to
100g  1mol
w wyniku rozkładu 100g wody powstanie x moli tlenu, czyli x   2,778mol tlenu. Podstawiając dane do wzoru
36g
hPa  dm3
2,778mol  83,14h 295K
Clapeyrona PV=nRT i przekształcając względem V otrzymamy: V 
nRT
 mol  K  68,13dm3 tlenu.
P 1000hPa
242.
W podanych warunkach tlenek węgla(IV) jest gazem i skorzystamy z równania Clapeyrona pV=nRT lub po podstawieniu
m
n=m/M: pV  RT . Przekształcając wzór Clapeyrona względem m i podstawiając dane otrzymamy:
M
pVM 1500hPa  4dm3  44g / mol
m   10,58g (jednostką stałej gazowej jest hPa.dm3.K-1.mol-1, nie musimy więc przeliczać
RT hPa  dm3
83,14h  300K
K  mol
hPa na Pa, ani objętości na m3).
243.
Z równania reakcji SiO2 + 2Mg → Si + 2MgO widzimy, że:
1 mol tlenku krzemu(IV) reaguje z 2 molami magnezu tworząc 1 mol krzemu i 2 mole tlenku magnezu.
30g tlenku krzemu(IV) to n-m/M=30g/60g/mol=0,5mola.
0,5 mola tlenku krzemu reaguje więc z 1 molem (24g) magnezu, tworząc 0,5 mola (14g) krzemu i 1 mol (40g) tlenku magnezu.
SiO2 Mg Si MgO
Liczba moli, mol 0,5 1 0,5 1
Masa, g 30 24 14 40
- 68 -
244.
Jeżeli stosunek molowy C:H:O wynosi jak 1:2:1 to temu nieznanemu związkowi można przypisać wzór empiryczny w
postaci (CH2O)n. Wiemy, że masa molowa dla związku wynosi 90g/mol, czyli 12n+2n+16n=90 (30n=90). Stąd łatwo obliczyć,
że n=3, a wzór cząsteczkowy (sumaryczny) związku to C3H6O3.
Jeżeli związek ten w roztworze wodnym dysocjuje z odszczepieniem jonu wodorowego: C3H6O3 ⇄ H+ + C3H5O3-, to
oznacza, że jest on kwasem karboksylowym, czyli musi zawierać grupę –COOH). Trzeci atom tlenu musi być zawarty w grupie
hydroksylowej. Możemy więc zapisać dwa izomeryczne kwasy:
O O
*
H3C CH C H2C CH2 C
OH OH OH OH
Pierwszy (kwas mlekowy) nie spełnia warunków zadania, ponieważ jest chiralny (atom węgla nr 2 ma 4 różne podstawniki).
Poszukiwanym związkiem jest więc kwas 3-hydroksypropanowy:
O
H2C CH2 C
OH OH
245.
200 g roztworu w którym znajduje się 100 g sacharozy poddano hydrolizie w środowisku kwaśnym.
Sacharoza jest dwucukrem. Hydrolizuje do glukozy i fruktozy zgodnie z równaniem reakcji:
C12H22O11 + H2O C6H12O6 + C6H12O6

glukoza + fruktoza
Zarówno glukoza jak i fruktoza są cukrami redukującymi. Jeżeli całkowite stężenie cukrów redukujących było równe 40%, to
oznacza, że (c%=100%.ms/m rozt) masa cukrów redukujących (glukozy i fruktozy) była równa
ms=c%.mrozt/100%=40%.200g/100%=80g.
Z równania reakcji wynika, że:
342 g sacharozy w wyniku hydrolizy daje 360 g cukrów redukujących (180 g glukozy i 180 g fruktozy), to
z x g sacharozy w wyniku hydrolizy powstaje 80 g cukrów redukujących, czyli
x=342g.80g/360g=76 g sacharozy.
Roztwór sporządzono ze 100 g sacharozy, czyli po hydrolizie pozostało 100g-76g=24g sacharozy. Masa roztworu przed
hydrolizą i po hydrolizie jest identyczna i wynosi 200 g (z prawa zachowania masy, w reakcji hydrolizy nie wydziela się żadna
substancja, która opuszcza układ). Stężenie procentowe pozostałej sacharozy wynosi więc c%=100% .24g/200g=12%.
Stężenie pozostałej sacharozy w roztworze wynosi 12%.
246.
Z szeregu aktywności metali możemy odczytać, że miedź leży za wodorem, nie reaguje
więc z kwasami beztlenowymi (nie reaguje z kwasami z wydzieleniem wodoru).
Jedynie cynk reaguje z kwasem solnym z wydzieleniem wodoru wg równania reakcji:
Zn + 2HCl  ZnCl2 + H2
Z równania reakcji możemy odczytać:
65,4 g cynku w reakcji z kwasem solnym wypiera 22,4 dm 3 wodoru (warunki normalne), to
x g cynku w reakcji z kwasem solnym wypiera 2,24 dm 3 wodoru (warunki normalne), czyli
x=65,4g.2,24dm3/22,4dm3=6,54 g.
W próbce stopu było zatem 6,54 g cynku, oraz 10g-6,54g=3,46 g miedzi.
Skład procentowy:
CZn%=100%.6,54g/10g=65,4% cynku, oraz 100%-65,4%=34,6% miedzi.
- 69 -
247.
Żelazo i glin reagują z kwasem solnym wg równania reakcji:
Fe + 2HCl → FeCl2 + H2
2Al + 6HCl → 2AlCl3 + 3H2
Z równań reakcji wynika, że
Z 55,85 g żelaza w reakcji powstaje 1 mol wodoru, to
z 10 g żelaza w reakcji powstanie x moli wodoru, czyli x=10g.1mol/55,85g=0,179 mola wodoru.
z 2.27 g glinu w reakcji powstają 3 mole wodoru, to
z 10 g glinu w reakcji powstanie x moli wodoru, czyli x=10g.3mol/54g=0,556 mola wodoru.
248.
Z treści zadania wynika, że azotan(V) amonu, NH4NO3 pod wpływem ogrzewania rozkłada się na H2O, O2 i N2. Zapiszmy
równanie reakcji:
2NH4NO3 → 4H2O + O2 + 2N2
ze 160 g NH4NO3 powstają 2 mole azotu, to
z 80 g NH4NO3 powstaje x moli azotu, czyli x=80g.2mol/160g=1 mol azotu.
Podstawiając dane do równania Clapeyrona PV=nRT możemy obliczyć objętość jaką zajmuje azot w podanych warunkach
ciśnienia i temperatury (stała gazowa R odnosi się do hPa, dlatego ciśnienie musimy zamienić z Pa na hPa, czyli
P=3,039.103hPa).
dm3  hPa
1mol  83,14  673K
V
nRT
 mol  K  18,41dm3
P 3039hPa
249.
Żelazo jest bardziej aktywne od miedzi, dlatego po zanurzeniu blaszki żelaznej do roztworu siarczanu(VI) miedzi, żelazo
wypiera miedź z roztworu:
Fe + CuSO4 → FeSO4 + Cu
55,8g 63,5g
jeżeli wydziela się 63,5 g miedzi, to masa blaszki zwiększy się o 63,5g-55,8g=7,7 g
wydzielenie się x g miedzi towarzyszy wzrost masy blaszki o 3 g, czyli x=63,5g.3g/7,7g=24,7 g.
Z roztworu wydzieliło się 24,7 g miedzi.
250.
Fermentacja glukozy przebiega wg równania reakcji:

ze 180 g glukozy powstaje 92 g etanolu, to
z 30 g glukozy powstanie x g etanolu, czyli x=30g.92g/180g=15,333 g etanolu.
Wydajność procesu liczona jest ze wzoru: w=100%.motrz/m teoret. Rzeczywista masa etanolu otrzymanego z 40%
wydajnością motrz=w.m teoret/100%=40%.15,333g/100g=6,133g.
Rzeczywistą masę etanolu można również wyliczyć z proporcji:
15,333 g etanolu to 100%, więc
x g etanolu stanowi 40%, czyli x=15,333g.40%/100%=6,133g.
Objętość otrzymanego etanolu obliczymy uwzględniając jego gęstość (d=m/V), czyli V=m/d=6,133g/0,78g.cm -1=7,86 cm3.
W wyniku fermentacji 30 g glukozy przebiegającej z 40% wydajnością otrzymamy 7,86 cm 3 etanolu.
- 70 -
251.
Wszelkie informacje zawarte są w treści zadania. Należy skorzystać z podanych informacji i zapisać równanie reakcji:

ze 138 g kwasu salicylowego otrzymujemy 22,4 dm 3 CO2, to
z x g kwasu salicylowego otrzyma się 2,24 dm3 CO2, czyli x=13,8 g kwasu salicylowego.
252.
Kwas szczawiowy z roztworem NaOH reaguje wg równania reakcji:
HOOC-COOH + 2NaOH → NaOOC-COONa + 2H2O
W 20 mL 0,1M roztworze NaOH znajduje się (CM=n/V) n=CMV=0,1M.20cm3=2 mmol NaOH. Zgodnie z równaniem reakcji
zobojętniania, ta ilość NaOH przereagowała z 1 mmol kwasu szczawiowego.
Jeżeli 1,26 g kwasu rozpuszczono w 100 mL i z tego roztworu pobrano 10 mL, to w 10 mL roztworu znajduje się
1,26g.100/10=0,126 g kwasu. Ta ilość kwasu to 1 mmol, czyli masa cząsteczkowa kwasu (n=m/M)
M=m/n=1000.0,126g/1mmol=126g/mol. Na masę molową kwasu składa się masa bezwodnego kwasu i masa wody
hydratacyjnej, czyli dla kwasu C2H2O4.xH2O: M=2.12g/mol+2.1g/mol+4.16g/mol+x.18g/mol=126g/mol. Po rozwiązaniu równania
otrzymamy: x.18g/mol=36g/mol, czyli x=2.
Na 1 mol kwasu szczawiowego przypadają 2 mole wody.
253.
Z definicji stężenia procentowego wynika, że w roztworach znajduje się odpowiednio: 10 g NaOH, czyli
n=10g/40g/mol=0,25 mol NaOH, oraz 10g chlorowodoru, czylo n=10g/36,5g/mol=0,27 mola chlorowodoru. Wodorotlenek sodu
z chlorowodorem reaguje wg równania reakcji: NaOH + HCl → NaCl + H2O.
Z równania reakcji wynika, że w roztworze pozostanie 0,02 mola nieprzereagowanego chlorowodoru, dlatego odczyn
powstałego roztworu będzie kwaśny, a wykładnik stężenia jonów wodorowych pH<7.
254.
Jeżeli roztwór zasady sodowej ma pH=11, to pOH=14-11=3. Stężenie jonów wodorotlenowych w roztworze wynosi więc
[OH-]=10-3 M. Zasada sodowa jest mocną zasadą (całkowicie zdysocjowaną, w wodzie dysocjuje wg równania reakcji:
NaOH → Na+ + OH-, więc CNaOH=10-3 M.
Jeżeli roztwór kwasu siarkowego(VI) ma pH=3, to w roztworze tym stężenie jonów wodorowych [H+]=10-3 M.
Jony wodorowe z jonami wodorotlenowymi reagują wg równania reakcji: H+ + OH- → H2O
Z równania reakcji wynika, że jony reagują ze sobą w stosunku molowym 1:1. Przy tym samym stężeniu jonów wodorowych
i jonów wodorotlenowych, taką samą ilość moli tych jonów otrzymamy gdy weźmiemy identyczne objętości roztworów.
Aby otrzymać roztwór o odczynie obojętnym, należy wodorotlenek sodu o pH=11, z roztworem kwasu siarkowego(VI) o
pH=3 zmieszać ze sobą w stosunku objętościowym 1:1.
255.
20% magnezu to 20%∙0,720g=0,144g, czyli przereagowało n=0,144g/24,31g/mol=5,923∙10-3 mol magnezu.
Z równania reakcji Mg + 2H3O+ → Mg2+ + H2 + 2H2O wynika, że przereagowało dwukrotnie więcej moli kwasu solnego, czyli
nHCl=0,01185 mol.
Początkowo w roztworze było n=0,120M∙0,150dm3=0,018 mola HCl. Po reakcji z 0,144 g magnezu w roztworze pozostało
0,018mol-0,01185mol=0,00615 mol HCl.
Stężenie tego kwasu CM=n/V=0,00615mol/0,150dm 3=0,041mol/dm 3.
Po przereagowaniu 20% magnezu, stężenie molowe kwasu solnego wynosiło 0,04 mol/dm 3.
256.
Sumaryczna reakcja fermentacji dwustopniowej (powstała z sumowania reakcji (1) i (2)) może być zapisana w postaci:
C6H12O6 + 6H2O → 6CO2 + 12H2
Masa molowa glukozy M=180 g/mol. 900 g glukozy to n=m/M=5 moli. Z równania reakcji wynika, że przy 100% wydajności
powinno powstać n=5∙12mol=60 moli wodoru. Uwzględniając wydajność I i II etapu fermentacji dwustopniowej, ilość wodoru
n=60mol∙0,6∙0,5=18 moli. Masę wodoru obliczymy z zależności n=m/M, czyli m=nM=18mol∙2g/mol=36 g.
Z 900 g glukozy w fermentacji dwustopniowej powstanie 36 g wodoru przy wydajności 60% dla I etapu i 50% dla II etapu
fermentacji.
- 71 -
257.
3,01.1023 cząsteczek to n=N/N0=3,01.1023/6,02.1023=0,50 mol CO2.
Z równania reakcji 3MnSO4 + 2KClO3 + 6Na2CO3 → 3Na2MnO4 + 2KCl + 3Na2SO4 + 6CO2
wynika, że:
z 452,91 g (3 mole) MgSO4 powstaje 6 moli CO2, to
z x g MgSO4 powstaje 0,50 mol CO2, czyli x=0,50mol×452,91g/6mol=37,74 g.
37,74𝑔
Rekcja przebiega z 75% wydajnością, więc siarczanu(VI) manganu(II) musimy wziąć odpowiednio więcej: =
𝑥
75%
, czyli x=37,74∙100%/75%=50,32 g.
100%
Aby otrzymać 3,01×1023 cząsteczek tlenku węgla (IV) należy poddać reakcji 50,32 g siarczanu(VI) manganu(II).
258.
W 13 g preparatu o zawartości 50% cynku znajduje się 13g×0,5=6,5 g cynku, czyli n=m/M=6,5g/65g/mol=0,10 mol
cynku. Cynk z kwasem siarkowym(VI) reaguje według równania reakcji: Zn +H2SO4  ZnSO4 + H2
Z równania reakcji wynika, że na roztworzenie 0,1 mola cynku potrzeba 0,1 mol kwasu, czyli
m=n×M=0,1mol×98g/mol=9,8 g. Ta ilość kwasu znajduje się(c%=100×ms /mrozt) w mrozt =100%×ms
/c%=100%×9,8g/4,5%=217,8 g. Ta ilość kwasu zajmie objętość (d=m/V) V=m/d=217,8g/1,40g/cm3 =156,3cm3 =156 cm3.
Należy użyć 156 cm3 4,5% roztworu kwasu siarkowego(VI).
259.
Kwas monokarboksylowy z sodem reaguje według równania reakcji:
2R-COOH + 2Na → 2R-COONa + H2
Z równania reakcji możemy odczytać, że:
z x g (2 mole) kwasu w reakcji z sodem powstaje 22,4 dm 3 wodoru, a
3,7𝑔∙22,4𝑑𝑚 3
z 3,7 g kwasu powstaje w reakcji 0,56 dm3 wodoru, czyli 𝑥 = = 148𝑔
0,56𝑑𝑚 3
148 g, to masa dwóch moli kwasu, więc masa molowa nieznanego kwasu
M=74 g/mol. W kwasie karboksylowym musi znajdować się grupa COOH. Odejmując masę tej grupy od masy molowej kwasu
otrzymamy masę rodnika R. MR =74g-45g=29 g. Grupa R musi zatem składać się z 2 atomów węgla i 5 atomów wodoru.
Wzór kwasu karboksylowego C3H6O2 (CH3CH2COOH - kwas propanowy).
- 72 -
9. Ekologia
260.
Polietylen PET służy do wyrobu naczyń, opakowań, toreb, butelek, pojemników na chemikalia, przewody kanalizacyjne
Z polichlorku winylu PCV wytwarza się wykładziny, płytki podłogowe, izolatory do przewodów elektrycznych, węże, uszczelki,
261.
pH definiowanie jest jako pH=-log[H+]. Podstawiając dane do wzoru otrzymamy: pH=-log(0,00001)=5.
Z tabeli można odczytać, że przy tym pH opady deszczowe zaliczane są do opadów o lekko obniżonym pH.
262.
Zainstalowanie urządzeń do odsiarczania gazów kominowych spowoduje, że spalinach znajdzie się mniej tlenku siarki(IV),
związku odpowiedzialnego za kwaśne deszcze. Stężenie jonów wodorowych w opadach deszczowych zmniejszy się, a
wykładnik stężenia jonów wodorowych (pH) zwiększy się i opady będą klasyfikowane pod względem odczynu jako normalne.
263.
Erozja skał wapiennych polega na rozpuszczaniu się wapienia. Wskaźnikiem, że wapń przechodzi do roztworu jest zdanie,
że „woda staję się twarda”. Twardość wody powodują między innymi rozpuszczone sole wapnia i magnezu. Wiemy, że wapień,
CaCO3 rozpuszcza się pod wpływem CO2 i wody:
CaCO3 + CO2 + H2O → Ca2+ + 2HCO3-
264.
Usunięcie twardości przemijającej polega na usunięciu wodorowęglanu wapnia, Ca(HCO 3)2, z wody (dokładnie na
usunięciu jonów wapniowych). Pierwszy sposób polega na wykorzystaniu rozkładu tego związku pod wpływem temperatury:
temp.
I. Ca(HCO3)2 CaCO3 + H2O + CO2
Drugi sposób polega na dodaniu do wody zawierającej wodorowęglan wapnia wodorotlenku wapnia. Wodorowęglan wapnia
powstaje w reakcji nadmiaru kwasu węglowego z Ca(OH) 2. Niekorzystny stosunek kwasu węglowego do wodorotlenku wapnia
możemy zmienić dodając wodorotlenek wapnia, który w reakcji z wodorowęglanem wapnia daje węglan wapnia,
nierozpuszczalny w wodzie i wypadający z niej w postaci osadu:
II. Ca(HCO3)2 + Ca(OH)2 → 2CaCO3↓ + 2H2O
265.
Jeżeli w 150cm3 znajduje się 25mg jonów Cl-, to
w 1000cm3 badanej wody znajduje się x mg jonów Cl -, czyli x=1000cm3.25mg/150cm3=166,7mg jonów chlorkowych.
W badanej wodzie stężenie jonów chlorkowych jest mniejsze od 250mg, a więc woda ta nadaje się do spożycia.
266.
Azotan potasu jest solą pochodzącą od mocnego kwasu azotowego(V) i mocnej zasady potasowej KOH. Wodny roztwór
takiej soli ma odczyn obojętny i nie może zakwasić gleby. Natomiast siarczan(VI) amonu, (NH4)2SO4, jest solą pochodzącą
od mocnego kwasu siakrowego(VI) i słabej zasady amonowej NH3.H2O. W wodzie ulega hydrolizie kwasowej, powodując
zakwaszenie roztworu. Pisząc równanie hydrolizy możemy posłużyć się teorią kwasów i zasad Brønsteda. Siarczan amonu w
wodzie ulega dysocjacji:
(NH4)2SO4 → 2NH4+ + SO42-
Jony siarczanowe(VI) pochodzą od mocnego kwasu, a więc są bardzo słabą zasadą. Natomiast jony amonowe pochodzą od
słabej zasady (jest to sprzężony kwas ze słabą zasadą), a więc mają charakter kwasu:
NH4+ + H2O NH3 + H3O+
267.
Sumaryczne, jonowe równanie reakcji otrzymamy sumując stronami cząstkowe, jonowe równania reakcji:
2NH4+ + 3O2 → 2NO2- + 4H+ + 2H2O
2NO2- + O2 → 2NO3-
Suma:
2NH4+ + 3O2 + 2NO2- + O2 → 2NO2- + 4H+ + 2H2O + 2NO3- po redukcji wyrazów podobnych otrzymamy:
2NH4+ + 4O2 → 4H+ + 2H2O + 2NO3-
- 73 -
268.
Siarczan amonu jest solą mocnego kwasu (kwasu siarkowego(VI) i słabej zasady (NH3)). Wodne roztwory tej soli mają więc
odczyn kwaśny. Przy nawożeniu tą solą gleba ulega zakwaszeniu, dlatego kwiaty rosnące na tej glebie będą miały kolor
niebieski.
Odczyn kwasowy wodnego roztworu siarczanu(VI) amonu wynika z hydrolizy tego związku:
(NH4)2SO4 → 2NH4+ + SO42- reakcja dysocjacji, sole są mocnymi elektrolitami, dlatego dysocjują w 100%, reakcja jest
nieodwracalna. Hydroliza – czyli rozkład pod wpływem wody:
2NH4+ + SO42- + H2O NH3 + NH4+ + H3O+ + SO42- po skróceniu wyrazów podobnych otrzymamy reakcję
hydrolizy w zapisie jonowym:
NH4+ + H2O NH3 + H3O+ Pojawiające się jony hydroniowe odpowiedzialne są za kwasowy odczyn
wodnego roztworu siarczanu(VI) amonu.
269.
W czasie przemiany chemicznej musi powstać nowy związek. Taką przemianą jest zmydlanie tristearynianu glicerolu:
270.
Oczywiście, jeśli powłoka ochronna jest szczelna, to zarówno powłoka wykonana z cynku, jak i miedzi chronią płytkę
stalową. Cynk jest bardziej reaktywny od żelaza (szereg elektrochemiczny metali). Dlatego po zarysowaniu płytki stalowej
pokrytej cynkiem, na granicy cynk/żelazo tworzy się ogniwo. W ogniwie tym cynk jest anodą i ulega utlenianiu. Na żelazie
(katoda) zachodzi redukcja.
W przypadku płytki stalowej pokrytej miedzią, po zarysowaniu powłoki ochronnej, żelazo jako bardziej aktywne stanowi
anodę i ulega utlenieniu. Pokrywa się warstwą tlenku i wodorotlenku żelaza
P/F
Szczelnie przylegające powłoki: miedziana i cynkowa chronią stal przed korozją
P
Po zarysowaniu powłok ochronnych jedynie powłoka wykonana z cynku nadal chroni stal przed korozją
P
Po zarysowaniu powłok ochronnych na płytce stalowej pokrytej miedzią pojawia się brunatny osad, zaś na
P
płytce pokrytej cynkiem nie zachodzą żadne zmiany.
271.
Paliwa kopalne (zarówno ropa naftowa, jak i węgiel kaminny) zanieczyszczone są siarką, która spalana tworzy tlenek
siarki(IV): S + O2 → SO2. Tlenek siarki w reakcji z wodą tworzy kwas siarkowy(IV), który zakwasza glebę.
Tlenek siarki(IV) w wyższych warstwach atmosfery może utlenić się do tlenku siarki(VI): SO 3.
Ponadto, w procesie spalania paliw kopalnych, w wysokiej temperaturze może zachodzić reakcja azotu z tlenem, z
utworzeniem tlenku azotu(IV).
Wzór tlenku: SO2, SO3, NO2
Wpływ na odczyn gleby: zakwaszenie.
272.
Po dziesięciokrotnym zwiększeniu stężenia etanotiolu w powietrzu w stosunku do minimalnego stężenia wyczuwalnego
zmysłem węchu, jego stężenie w powietrzu będzie wynosić C=10∙0,001ppm=0,01ppm jest mniejsze od stężenia bezpiecznego.
Minimalne stężenie trichlorometanu wyczuwalne zmysłem węchu jest większe od stężenia bezpiecznego.
Odpowiedź
Pytanie
(tak lub nie)
1. Czy dziesięciokrotnie większe stężenie etanotiolu (merkaptanu etylowego) w
powietrzu, w stosunku do minimalnego stężenia wyczuwalnego zmysłem węchu, stanowi Tak
jeszcze stężenie bezpieczne?
2. Czy użycie trichlorometanu (chloroformu) do nawaniania gazu ziemnego, w dawce
Nie
równej minimalnemu stężeniu wyczuwalnemu, byłoby bezpieczne?
273.
Olej napędowy (olej opałowy) są produktami powstałymi z przeróbki ropy naftowej, są pozbawione związków siarki.
Najwięcej związków siarki znajduje się w węglu kamiennym. Odpowiedź a).
- 74 -
10. Sole
274.
Ortofosforan(V) wapnia przekształcany jest w diwodoroortofosforan(V) wapnia:
Ca3(PO4)2 → Ca(H2PO4)2
Ze schematu reakcji widzimy, że w diwodoroortofosforanie(V) wapnia znajduje się większa ilość reszt kwasowych, niż w
ortofosforanie(V) wapnia, dodatkowo znajdują się w nim atomy wodoru. Musimy więc dodać do ortofosforanu(V) wapnia reszty
kwasowe i atomy wodoru. Najprościej to zrobić dodając kwas ortofosforowy(V):
Ca3(PO4)2 + 4H3PO4 → 3Ca(H2PO4)2
275.
Z podanych soli widzimy, że słabo rozpuszczalny jest chlorek ołowiu(II), PbCl 2, oraz siarczan(VI) ołowiu(II), który jest
praktycznie nierozpuszczalny. Chcąc z roztworu wytrącić całkowicie jony ołowiu(II) należy użyć soli, która zwiera jony
siarczanowe(VI). Solą taką jest siarczan(VI) sodu Na2SO4. Z tabeli możemy odczytać, że siarczan sodu jest bezbarwnym
roztworem, roztwór zawierający rozpuszczoną sól ołowiu(II) jest również bezbarwny.
Po zmieszaniu bezbarwnych roztworów, wytrąca się biały osad.
Równanie jonowe zachodzącej reakcji po zmieszaniu roztworów zawiera tylko jony, które biorą udział w reakcji:
Pb2+ + 2Na+ + SO42- → PbSO4 + 2Na+ (siarczan(VI) sodu jako sól jest mocnym elektrolitem, czyli zdysocjowany w 100%). Po
skróceniu wyrazów powtarzających się otrzymamy:
Pb2+ + SO42- → PbSO4↓
276.
Wodorosole powstają w reakcji kwasu wieloporotonowego z zasadą, przy nadmiarze kwasu, w reakcji soli z bezwodnikiem
kwasowym w obecności wody (co sprowadza się do reakcji soli z kwasem). Natomiast hydroksosole powstają w reakcji
wielowodorotlenowej zasady z kwasem (odpowiednikiem jest reakcja tlenku metalu z kwasem, lub tlenku metalu z
bezwodnikiem kwasowym i wodą), przy nadmiarze zasady, lub w reakcji soli z zasadą.
Reakcja NaOH z H2SO4 przebieaga wg równania reakcji: 2NaOH + H2SO4 → Na2SO4 + 2H2O. Nadmiar kwasu zapewnimy
dodając cząsteczkę kwasu do powyższego równania:
2NaOH + 2H2SO4 → 2NaHSO4 + 2H2O, po podzieleniu stronami przez 2 (skróceniu przez 2) otrzymamy poszukiwane
równanie reakcji:
NaOH + H2SO4 → NaHSO4 + H2O
Węglan hydroksomiedzi(II):
Węglan miedzi(II) powstaje w reakcji tlenku miedzi(II) i CO 2: CuO + CO2 → CuCO3. Nadmiar zasady uzyskamy z tlenku
miedzi(II) i wody (co prawda tlenek miedzi(II) nie reaguje z wodą, ale obecność wody jest konieczna dla stechiometrii):
CuCO3 + CuO + H2O → (CuOH)2CO3. Łącząc obydwa równania reakcji otrzymamy:
2CuO + H2O + CO2 → (CuOH)2CO3
277.
K2S jest solą słabego kwasu siarkowodorowego i mocnej zasady, natomiast K2SO4 jest solą mocnego kwasu i mocnej
zasady. W podanym zestawie odczynników znajduje się mocny kwas H2SO4. Mocny kwas zawsze wypiera słaby kwas z
roztworu jego soli. Do identyfikacji tych związków zastosujemy więc kwas siarkowy(VI).
Wzór i nazwa odczynnika: H2SO4 – kwas siarkowy(VI)
Obserwacje na podstawie których dokonano identyfikacji:
K2S: po dodaniu kwasu siarkowego(VI) z probówki ulatniał się gaz o zapachu zgniłych jaj
K2SO4: po dodaniu kwasu siarkowego(VI) nie zaobserwowano żadnych zmian.
278.
K2S + H2SO4 → H2S↑ + K2SO4
K2SO4 + H2SO4 → reakcja nie zachodzi.
279.
Chlorek żelaza(II) jest solą pochodzącą od słabej zasady i mocnego kwasu. Jeżeli do roztworu takiej soli doda się roztworu
mocnej zasady (NaOH), to mocna zasada wyprze słabą zasadę z jej soli, powstanie słaby, nierozpuszczalny wodorotlenek
żelaza(II) barwy od biało różowej do zielonkawej. Po dodaniu do niego nadtlenku wodoru (utleniacza), wodorotlenek żelaza(II)
utlenia się do wodorotlenku żelaza(III) o barwie brunatnej.
Etap 1: Podczas dodawania roztworu wodorotlenku sodu wytrąca się osad barwy zielonkawej
Etap 2: Podczas dodawania roztworu nadtlenku wodoru zielonkawy osad zmienia barwę na brunatną.
- 75 -
280.
W równaniu reakcji w formie jonowej zapisujemy tylko te jony które biorą udział w reakcji. Jeżeli w reakcji bierze udział
(powstaje): słaba zasada, słaby kwas, lub nierozpuszczalna sól, to zapisujemy je w postaci cząsteczkowej:
Równanie reakcji etapu 1 (w formie jonowej skróconej):
Fe2+ + 2OH- → Fe(OH)2
Równanie reakcji etapu 2 (w formie cząsteczkowej):
2Fe(OH)2 + H2O2 → 2Fe(OH)3
281.
Zgodnie z informacją dla zadania 14 i 15, tlenek cynku można otrzymać w wyniku prażenia węglanu cynku. Drugi produkt,
który powstaje obok tlenku cynku otrzymamy dobierając współczynniki reakcji:
282. (3 pkt)
Jeżeli obserwowano wydzielanie się gazu, zarówno po dodaniu zasady, jak i kwasu, to substancją musiała być sól słabej
zasady i słabego kwasu. Taką solą jest węgla amonu, lub siarczek amonu. Jedynie z siarczku amonu wydziela się gaz o
nieprzyjemnym zapachu, zarówno po dodaniu zasady (amoniak), jak i po dodaniu kwasu (siarkowodór)
NaOH(aq) HCl(aq)
(NH4)2S
1 2
a) Amoniak bardzo dobrze rozpuszcza się w wodzie. Rozpuszczalność gazów maleje ze wzrostem temperatury. By
zmniejszyć rozpuszczalność amoniaku w wodzie, próbkę w doświadczeniu nr 1 należy ogrzać.
b) Barwa wskaźnika: Siarkowodór ma słabe właściwości kwasowe, dlatego uniwersalny papierek wskaźnikowy
zabarwi się na czerwono
Zapis procesu: H2S H+ + HS- lub H2S 2H+ + S2-
283.
Wodoroortofosforan(V) amonu jest solą i można go otrzymać w reakcji kwasu ortofosforowego(V) z amoniakiem (wodą
amoniakalną). Z uwagi na to, że kwas ortofosforowy jest kwasem trójprotonowym (H3PO4) w zależności od ilości użytej zasady
tworzy sole obojętne (3 mole zasady) lub sole kwaśne (diwodoroortofosforany – 1 mol zasady, lub wodoroortofosfosforany – 2
mole zasady):
H3PO4 + 2NH3.H2O  (NH4)2HPO4 + 2H2O
Z uwagi, że amoniak jest słabą zasadą (kwas ortofosforowy(V) jest kwasem umiarkowanej mocy) w równaniu reakcji
powinniśmy użyć strzałki równowagowej.
284.
Z tabeli rozpuszczalności widzimy, że nierozpuszczalnymi osadami są wodorotlenek żelaza(III) i siarczan(VI) baru. W
zlewkach zajdą następujące reakcje:
3OH- + Fe3+ → Fe(OH)3↓
Ba2+ + SO42- → BaSO4↓
285.
W ałunie metalem na I stopniu utlenienia najczęściej jest: Na, K, NH4+, natomiast metalem na III stopniu utlenienia
najczęściej jest Al lub Cr.
Z treści zadania wynika, że po dodaniu do ałunu roztworu NaOH, z probówki wydziela się gaz, który barwi papierek
wskaźnikowy na niebiesko. Wydzielającym się gazem jest amoniak, NH3.
Pojawiający się biały, galaretowaty osad, rozpuszczalny w nadmiarze NaOH wskazuje, że metalem na III stopniu utlenienia
jest glin (chrom(III) utworzył by zielony, galaretowaty osad).
Wzór sumaryczny ałunu: NH4Al(SO4)2∙12H2O lub (NH4)2SO4∙Al2(SO4)3∙24H2O.
- 76 -
286.
W celu otrzymania osadu soli, wodorotlenku, do reakcji musimy wziąć substancje dobrze rozpuszczalne w wodzie. Z
podanych substancji, w wodzie dobrze rozpuszczają się FeCl3, CuSO4, KOH. Substancje rozpuszczalne w wodzie odnajdziemy
w tablicy rozpuszczalności. Również w pytaniu substancje rozpuszczalne w wodzie zostały zaznaczone wskaźnikiem (aq).
Schemat doświadczenia:
I. CuSO4 + 2KOH → Cu(OH)2 + K2SO4

II. FeCl3 + 3KOH → Fe(OH)3 + 3KCl
287.
Zapiszmy substraty i znany produkt reakcji: Na2CO3 + CuSO4 → [Cu(OH)]2CO3. Z tak zapisanego równania reakcji widzimy,
że musimy wziąć dwa ekwiwalenty CuSO4. Jony sodowe z węglanu sodu będą łączyć się z jonami siarczanowymi(VI), więc
również musimy wziąć 2 ekwiwalenty: 2Na2CO3 + 2CuSO4 → [Cu(OH)]2CO3 + 2Na2SO4. Jony wodorotlenkowe w
hydroksomiedzi(II) mogą pochodzić z 2 ekwiwalentów wody, a jon węglanowy połączy się z jonami wodorowymi:
2Na2CO3 + 2CuSO4 + 2H2O → [Cu(OH)]2CO3 + 2Na2SO4 + [H2CO3] lub
2Na2CO3 + 2CuSO4 + 2H2O → [Cu(OH)]2CO3 + 2Na2SO4 + CO2∙H2O lub
2Na2CO3 + 2CuSO4 + H2O → [Cu(OH)]2CO3 + 2Na2SO4 + CO2
288.
Ałun glinowo-potasowy jest solą podwójną i w reakcji dysocjacji rozpada się na jony proste, z których jest zbudowany:
Siarczan(VI) tetraaminamiedzi(II) jest związkiem kompleksowym. W wodzie dysocjuje na jon siarczanowy(VI) i jon
kompleksu tetraaminamiedzi(II):
289.
Sól X jest solą mocnego kresu i słabej zasady (odczyn kwasowy wodnego roztworu soli X). Biały osad po dodaniu
roztworu NaOH, rozpuszczalny po dodaniu nadmiaru odczynnika tworzą: ZnSO4, AlCl3, Zn(NO3)2.
Dodatkowy warunek: powstawanie białego osadu po dodaniu chlorku baru spełnia jedynie ZnSO4.
Solą X jest siarczan(Vl) cynku ZnSO4.
- 77 -
11. Obliczenia stężenia roztworu
290.
Załóżmy, że chcemy uzyskać 100g 10% roztworu NaOH (przyjmujemy 100g roztworu ponieważ….). Z definicji stężenia
procentowego (roztwór x% oznacza, że w 100g roztworu znajduje się x g substancji rozpuszczonej) mamy:
m rozt=100g
ms=10g (n=m/M), n=10g/40g/mol=0,25mol.
Ta ilość moli NaOH znajduje się w 6,1M roztworze NaOH, czyli (CM=n/V) w V=n/CM=0,25mol/6,1mol/dm3=0,041dm3=41cm3. Ta
objętość roztworu waży (d=m/V) m=dV=41cm3.1,22g/cm3=50g.
Aby otrzymać 100g roztworu 10% musimy zatem zmieszać 50g 6,1M roztworu NaOH oraz 100g-50g=50g wody. Czyli, aby
otrzymać 10% roztwór NaOH musimy 6,1M roztwór NaOH zmieszać z wodą destylowaną w stosunku 50:50=1:1.
291.
„Czysty tytan lub jego stop o składzie masowym 85% Ti, 8% Al, 7% V stosowany jest np. do wytwarzania implantów. „
Masa gwoździa 120g. W tej masie znajduje się 85% tytanu, czyli (c%=100%.ms/m rozt)
120g  85% 120g  8%
mTi   102g, mAl   9,6g . Liczbę moli tytanu i glinu obliczymy ze wzoru n=m/M:
100% 100%
nTi=102g/47,9g/mol=2,129mol. nAl=9,6g/27g/mol=0,356mol.
292.
Z wykresu możemy odczytać,
że do miareczkowania tej próbki
zasady potrzeba 90cm3 0,2M
roztworu kwasu solnego.
Kwas solny z wodorotlenkiem
sodowym reaguje wg równania
reakcji:
NaOH + HCl → NaCl + H2O
Z równania reakcji wynika, że
związki te reagują ze sobą w
stosunku mol:mol.
CM(HCl)=0,2M, VHCl=90cm 3. W
podanej objętości znajduje się
(CM=n/V)
n=CMV=0,2M.90cm3=18mmoli
kwasu. Identyczna ilość mmoli
NaOH znajduje się w 100cm3
zasady.
CM=18mmol/100cm3=0,18mol/dm3
.
n n 1000n
Wzór na stężenie molowe CM    . Wyrażenie 1000n nazywane jest molem (milimolem). Dlatego
3
V[dm ] V[cm ] V[cm3 ]
3
1000
posługując się wielkością mmol nie ma potrzeby zamieniać objętości na dm 3.
293.
20cm 3 roztworu o gęstości 1,02g/cm 3 ma masę (d=m/V) m 1rozt=dV=20cm3.1,02g/cm3=20,4g. W roztworze tym znajduje się
(c%=100%.ms/m rozt) m1s=c%.m1rozt/100%=3%.20,4g/100%=0,612g chlorku sodu.
80cm 3 roztworu o d=1,18g/cm3 ma masę m2rozt=dV=80cm3.1,18g/cm3=94,4g. W roztworze tym znajduje się
m2s=c%.m2rozt/100%=24%.94,4g/199%=22,656g substancji rozpuszczonej (NaCl). Po zmieszaniu roztworów masa
otrzymanego roztworu m rozt=m1rozt+m 2rozt=20,4g+94,4g=114,8g. Masa substancji rozpuszczonej w otrzymanym roztworze
ms=m1s+m2s=0,612g+22,656g=23,268g. Podstawiając otrzymane dane do wzoru na stężenie procentowe otrzymamy:
c%=100%.ms/m rozt=100%.23,268g/114,8g=20,27%.
Po zmieszaniu roztworów otrzymamy roztwór 20,27%.
- 78 -
294.
ms
Stężenie procentowe liczone jest ze wzoru: c%  100% . Przekształcając wzór względem ms i podstawiając dane
mrozt
c%  mrozt 20%  400g
do wzoru (c%=20%, mrozt=400,0g) otrzymamy: ms    80g. Jeżeli po dodaniu 22g stałego NaCl
100% 100%
otrzymano 400,0g roztworu, to masa pierwotnego roztworu wynosiła 378g, a masa soli w pierwotnym roztworze wynosiła
80g-22g=58g. Podstawiając dane do wzoru na stężenie procentowe otrzymamy: c%=100% .58g/378g=15,34%.
295.
Z definicji stężenia procentowego wynika, że jeżeli roztwór ma stężenie x%, to znaczy, że w 100g roztworu znajduje się x g
substancji rozpuszczonej.
W 100g roztworu o stężeniu 25,37% masowych znajduje się 25,37g substancji rozpuszczonej w 100g-25,37g=74,63g wody.
Rozpuszczalność odnosi się zawsze do 100g rozpuszczalnika. Rozpuszczalność wynosi więc:
w 74,63 g wody rozpuszcza się 25,37 g substancji, to
w 100 g wody rozpuści się x g substancji, czyli x=100 g.25,37 g/74,63 g=34 g. Rozpuszczalność chlorku potasu w 20oC wynosi
więc R20=34 g/100 g (w 40oC R40=40 g/100 g).
Rozpuszczalność, g/100 g wody
20oC 40oC
Chlorek potasu 34 g 40 g
Wiedząc, że w zakresie temperatur 0÷50oC rozpuszczalność od temperatury jest funkcją liniową, a mając dwa punkty
zawsze możemy przeprowadzić linię prostą:
296.
Wiemy, że w warunkach normalnych każdy mol gazu zajmuje objętość 22,3dm3. Mol chlorowodoru to MHCl=36,45 g/mol.
Możemy więc zapisać:
36,45g chlorowodoru zajmuje objętość 22,4dm 3, to
x g chlorowodoru zajmie objętość 112dm3, czyli x=36,45 g.112 dm3/22,4 dm3=182,25 g HCl. Tę masę chlorowodoru (ms)
rozpuszczono w 1,00dm3 wody, czyli 1000,00g. Masa otrzymanego roztworu to masa substancji (182,25 g) i masa
rozpuszczalnika (1000,00g), czyli mrozt=1000,00g+182,25g=1182,25g. Stężenie procentowe otrzymanego roztworu obliczymy
ms 182,25g
ze wzoru na stężenie procentowe: c%  100%  100%  15,42%
mrozt 1182,25g
- 79 -
297.
Stężenie molowe liczone jest ze wzoru CM=n/V (gdzie n – liczba moli substancji, V objętość roztworu w dm 3, lub n – liczba
mmoli substancji, V objętość roztworu w cm 3). Stężenie procentowe natomiast liczone jest ze wzoru c%=100%.m s/mrozt (gdzie
ms - masa substancji, m rozt – masa roztworu).
50 cm3 roztworu o d = 1,21g/cm 3 ma masę (d=m/V) m=dV=1,21g/cm3.50cm3=60,5 g. W tej masie roztworu znajduje się
ms=c%.mrozt/100%=15%.60,5g/100%=9,075 g KOH, czyli n=m/M=9,075g/56,1g.mol-1=0,162 mola KOH.
W 10 cm3 2M roztworu KOH znajduje się n=CMV=2mol/dm3.10.10-3dm 3=0,02 mola KOH. Po zmieszaniu roztworów, w
otrzymanym roztworze będzie n=0,162mol+0,02mol=0,182 mola KOH, a objętość roztworu będzie wynosiła
V=10cm3+50cm3=60cm3.
Stężenie molowe otrzymanego roztworu wynosi CM=n/V=0,182mol/60.10-3dm3=3,03 mol/dm3.
298.
Stężenie molowe liczone jest ze wzoru CM=n/V (gdzie n – ilość moli substancji rozpuszczonej, V- objętość roztworu w dm 3).
Ilość moli substancji rozpuszczonej obliczymy z przekształconego względem n wzoru na stężenie molowe:
n=CMV=50.10-3dm3.0,5mol/dm3=0,025 mola. Musimy odważyć taką ilość bezwodnego lub uwodnionego chlorku baru. Masa
molowa BaCl2.2H2O M=244,3g/mol, czyli (n=m/M) ms=nM=0,025mol.244,3g/mol=6,11 g BaCl2.2H2O.
a) Z wymienionego sprzętu do wykonania roztworu musimy użyć: wagę analityczną, kolbę miarową na 50 mL, lejek,
pipetę, naczyńko wagowe
b) Należy odważyć 6,11 g dwuwodnego chlorku baru.
c) Wykonywane czynności:
 Na wadze analitycznej w naczyńku wagowym odważamy 6,11 g uwodnionego chlorku baru
 Odważony chlorek baru przenosimy ilościowo za pomocą lejka do kolby miarowej o V=50mL.
 Uzupełniamy kolbę do 1/2÷3/4 objętości wodą w celu rozpuszczenia substancji
 Za pomocą pipety uzupełniamy kolbę miarową wodą do kreski (pod koniec wodę z pipety dodajemy kroplami).
299.
Każdy roztwór jest elektrycznie obojętny, czyli suma ładunków dodatnich musi być równa sumie ładunków ujemnych.
 zC Mz
  zCM z  , czyli: 2.1,6M+1.1,2M+1.1,0M=1.1,2M+1.3,2M+2.x, czyli x=0,5.(5,4M-4,4M)=0,50 mol/dm3.
Stężenie jonów siarczanowych w roztworze wynosi 0,50 mol/dm 3.
300.
Reaktywność niemetali maleje wraz ze wzrostem nr okresu, dlatego reaktywność pierwiastków grupy 17 maleje w szeregu:
Cl2 > Br2>I2. Oznacza to, że chlor może utlenić i wydzielić z roztworu jony bromkowe (do bromu) lub jodkowe (do jodu).Z
istniejących w roztworze jonów, tylko jony bromkowe będą utleniane i wydzielane z roztworu w postaci bromu
(czerwonobrunatna ciecz, o ostrym zapachu):
2Br- + Cl2 → Br2 + 2Cl-
301.
Wodór z chlorem reagują wg równania reakcji:
H2 + Cl2 → 2HCl
Z równania reakcji widzimy, że substancje te reagują ze sobą w stosunku molowym/objętościowym 1:1, zatem chlor jest
mniejsza ilość i w oparciu o chlor prowadzimy wszystkie obliczenia.
11,2 dm3 chloru w warunkach normalnych to n=V/V0=11.2dm3/22,4dm3.mol-1=0,5 mola.
Z równania reakcji wynika, że z 0,5 mola chloru powstanie 1 mol chlorowodoru, który po rozpuszczeniu w wodzie da 0,5
dm 3 roztworu. Stężenie molowe uzyskanego roztworu CM=n/V=1mol/0,5dm3=2 mol/dm3.
302.
Masa 10% roztworu (d=m/V) m=dV=1,07g/cm 3.500cm3=535 g. W tej masie roztworu znajduje się (c%=100% .ms/m rozt)
ms=c%.mrozt/100%=10%.535g/100%=53,5 g NaCl, czyli n=m/M=53,5g/58,4g.mol-1=0,916 mol.
A. Ta sama ilość moli NaCl musi znajdować się w 3M roztworze, czyli (CM=n/V)
V=n/CM=0,916mol/3mol.dm-3=0,305dm3=305cm3.
Z 500 cm3 10% roztworu należy odparować 500cm3-305cm3=195 cm3 wody.
B. Jeżeli znane jest stężenie końcowe roztworu (3M) możemy skorzystać z krzyża stężeń. Roztwór pierwszy ma
stężenie CM=n/V=0,916mol/0,5dm3=1,832M.
1,832 3
3
0 -1,168
Ujemna wartość dla wody oznacza, że musimy ją odparować. Krzyż stężeń odczytujemy w następujący sposób:
Z 3 dm 3 10% roztworu musimy odparować 1,168 dm3 wody, to
Z 0,5 dm3 roztworu musimy odparować x dm3 wody, czyli x=0,5dm3.1,168dm3/3dm3=0,195 dm3=195 cm3 wody.
- 80 -
303.
Stężenie molowe liczone jest ze wzoru: CM=n/V. Z definicji stężenia procentowego (w 100 g roztworu o stężeniu x%
znajduje się x g substancji rozpuszczonej) wynika, że w 100 g 12% roztworu HCl znajduje się 12 g chlorowodoru, czyli
n=m/M=12g/36,46g/mol=0,3291 mola chlorowodoru.
Objętość roztworu policzymy z gęstości: (d=m/V) V=m/d=100g/1,05g/cm 3=95,238 cm3=0,095238 dm3. Podstawiając dane
do wzoru na stężenie molowe otrzymamy: CM=0,3291mol/0,095238dm3=3,46 mol/dm3.
304.
Stężenie molowe obliczamy ze wzoru CM=n/V (gdzie V – objętość roztworu w dm3, n – ilość moli substancji). Ilość moli
substancji (amoniaku) obliczymy ze wzoru Clapeyrona pV=nRT. Stała gazowa R wyrażona jest hPa, w dm 3,, a temperatura w
kelwinach. Celem ujednolicenia jednostek musimy przeliczyć objętość amoniaku na dm 3, ciśnienie na hPa, a temperaturę na
kelwiny.
100 cm3=0,1dm3, 1,6.105 Pa= 1,6.103 hPa, 20oC=293,15K. Przekształcając równanie Clapeyrona względem n otrzymamy:
pV 1,6  103 hPa  0,1dm3
n   0,00657mol
RT hPa  dm3
83,14  293,15K
mol  K
Stężenie otrzymanego roztworu CM=0,00657mol/0,050dm3=0,131 mol/dm3.
305.
Wodorotlenek baru (mocna zasada) z kwasem solnym reaguje wg równania reakcji:
Ba(OH)2 + 2HCl → BaCl2 + 2H2O
Z równania reakcji możemy odczytać, że na doprowadzenie roztworu 1 mola wodorotlenku baru do pH=7 (zmiareczkowanie
wodorotlenku baru) potrzeba 2 moli kwasu solnego. W 300 cm3 0,1M roztworu Ba(OH)2 znajduje się (CM=n/V)
n=CM.V=0,1M.300cm3=30 mmol Ba(OH)2. Do zmiareczkowania tej ilości wodorotlenku baru potrzeba 60 mmoli kwasu solnego,
czyli (CM=n/V) V=n/CM=60mmol/0,2M=300 cm 3.
Aby uzyskać roztwór o pH=7 należy do 300 mL 0,1 M roztworu Ba(OH) 2 dodać 300 mL 0,2 M roztworu kwasu solnego.
306.
Z definicji stężenia procentowego maltozy wynika, że w 100 g roztworu znajduje się 25,65 g maltozy, czyli w 200 g roztworu
znajduje się 2.=25,65g=51,3 g maltozy, czyli n=m/M=51,3g/342g.mol-1=0,15 mola maltozy, która hydrolizuje do glukozy zgodnie
z równaniem reakcji:
Na początku reakcji było 0,15 mola maltozy, x moli maltozy uległo hydrolizie i powstało 2x moli glukozy. W sumie maltozy i
glukozy było 0,28 mola, co można zapisać: 0,15-x+2x=0,28, czyli x=0,13 mola. Z równania reakcji wynika, że jeśli 0,13 mola
maltozy uległo hydrolizie, to powstało 0,26 mola glukozy, czyli m=nM=0,26mol.180g/mol=46,8 g glukozy. Masa roztworu nie
zmieniła się, mrozt=200 g, czyli stężenie procentowe glukozy w roztworze wynosi c%=100% .46,8g/200g=23,4%.
307.
W zadaniu chodzi o obliczenie stężenia procentowego roztworu węglanu sodu. W tym celu musimy obliczyć masę roztworu
m rozt=m rozp+ms=100g+21,5g=121,5 g, oraz masę czystej substancji, czyli masę bezwodnego węglanu sodu.
Dla Na2CO3∙10H2O M=286,1 g/mol
Dla Na2CO3 M=106 g/mol
Możemy zapisać:
W 286,1 g uwodnionego węglanu sodu znajduje się 106 g bezwodnego węglanu sodu, to
W 21,5 g uwodnionego węglanu sodu znajduje się x g bezwodnego węglanu sodu, czyli x=21,5g∙106g/286,1g=7,97 g.
Podstawiając dane do wzoru na stężenie procentowe otrzymamy: c%  100%

ms 7,97g
 100%  6,6%
mrozt 121,5g
Otrzymany roztwór jest 6,6% względem bezwodnego węglanu sodu.
308.
Rozpuszczalność definiowana jest jako maksymalna ilość substancji jaką można rozpuścić w 100 g rozpuszczalnika w
ms
określonej temperaturze, czyli rozpuszczalność liczona jest ze wzoru R  100g .
mrozp
Z definicji stężenia procentowego wynika, że w 100 g roztworu znajduje się 18,7 g siarczanu(VI) miedzi(II), czyli roztwór
składa się z 18,7 g substancji rozpuszczonej, oraz z 100g-18,7g=81,3 g rozpuszczalnika. Podstawiając dane do wzoru na
rozpuszczalność otrzymamy: R=100g∙18,7g/81,3g=23 g.
Z tabeli możemy odczytać, że roztwór będzie nasycony w temperaturze 30oC.
- 81 -
309.
Rozpuszczalność definiowana jest jako maksymalna ilość
substancji rozpuszczona w 100 g rozpuszczalnika w określonej
temperaturze.
Z wykresu możemy odczytać, że rozpuszczalność azotanu(V)
amonu wynosi:
Rozpuszczalność w temperaturze 40oC (313 K): 62 g
Rozpuszczalność w temperaturze 70oC (343 K): 137 g.
W temperaturze 70oC rozpuszczalność azotanu(V) amonu wynosi
136 g, co oznacza, że masa roztworu wynosi mrozt=137g+100g=237
g.
Możemy zapisać:
w 237g roztworu znajduje się 137 g soli, to
w 150 g roztworu znajduje się x g soli, czyli
x=150g∙136g/236g=86,7 g.
Roztwór składa się więc z 86,4 g soli i 150g-86,7g=63,3 g wody. Po
ochłodzeniu tego roztworu do 40oC, masa wody się nie zmieni, co
pozwala nam zapisać:
W 100 g wody rozpuszcza się 62 g soli, to
w 63,3 g wody rozpuści się x g soli, czyli x=63,3g∙62g/100g=39,2 g.
Różnica, czyli 86,7g-39,2g=47,5 g wykrystalizuje z roztworu.
Odpowiedź: Z roztworu wykrystalizuje 47,5 g azotanu(V) amonu.
310.
Jeżeli w 1 dm3 roztworu znajduje się 0,5015 mola kwasu etanowego (octowego), czyli masa substancji (n=m/M)
ms=n∙M=0,5015mol∙60g/mol=30,09 g.
ms
Przekształcając wzór na stężenie procentowe ( c%  100%  ) względem mrozt obliczamy masę roztworu, w której
mrozt
ms 30,09g
zawarte jest 30,115 g kwasu octowego: mrozt  100%   100%   1003g
c% 3%
Odpowiedź: Gęstość roztworu kwasu octowego d=m/V=1003g/1000cm 3=1,003 g/cm3.
311.
Jeżeli do 20 g roztworu dodano 1,25 g KOH, to masa roztworu wynosi m rozt=20g+1,25g=21,25 g, a jego objętość (d=m/V)
V=m/d=21,25g/1,19g∙cm -3=17,86 cm3.
Z definicji stężenia procentowego wiadomo, że w 100 g 15% roztworu znajduje się 15 g KOH, to w 20 g znajdują się 3,00 g
KOH. W sumie w roztworze znajduje się ms=3,00g+1,25g=4,25 g KOH, czyli n=m/M=4,25g/56g∙mol -1=0,0759 mol KOH.
Stężenie molowe tego roztworu CM=n/V=0,0759mol/0,01786dm3=4,25 mol/dm3.
Odpowiedź: Otrzymano roztwór o stężeniu 4,25 mol/dm 3.
312.
Zapisując skaleń wapniowy w postaci tlenkowej otrzymamy: CaO∙Al 2O3∙6SiO2. Potraktujmy skaleń wapniowy jako roztwór,
a krzemionkę jako substancję.
Masa molowa skalenia wapniowego M=518g/mol, masa 6 moli krzemionki m=360g
Możemy więc zapisać:
w 518 g skalenia wapniowego znajduje się 360 g krzemionki, to
w 1554 g skalenia wapniowego znajduj się x g krzemionki, czyli x=1554g∙360g/518g=1080g SiO2.
Ilość krzemionki jaką należy dodać obliczymy ze wzoru na stężenie procentowe.
Masa dodanej substancji x (krzemionki). Po jej dodaniu masa mieszaniny wzrośnie m rozt=1554g+x. Podstawiając dane do
1080  x
wzoru na stężenie procentowe otrzymamy: 75%  100% . Rozwiązując równanie otrzymamy x=342 g.
1554  x
Aby zawartość krzemionki w powstałej mieszaninie wynosiła 75%, do 1554 g skalenia wapniowego należy dodać 342 g
krzemionki.
- 82 -
313.
Masa molowa CuSO4 M=160 g/mol, masa molowa CuSO4∙5H2O M=250 g/mol. Możemy zapisać:
w 250 g CuSO4∙5H2O znajduje się 160 g CuSO4, to
w x g CuSO4∙5H2O znajduje się y g CuSO4, czyli y=160∙x/250.
Po dodaniu x g pięciowodnego siarczanu(VI) miedzi(II) do 500 g wody, masa roztworu wyniesie m rozt=500+x, natomiast
masa substancji wyniesie y=160∙x/250. Podstawiając dane do wzoru na stężenie procentowe otrzymamy:
160  x
5%  100% 250 . Po rozwiązaniu równania otrzymamy x=42,37 g.
500  x
Aby otrzymać 5% roztwór, w 500 g wody należy rozpuścić 42,37 g CuSO 4∙5H2O.
- 83 -
12. Równowagi jonowe
12.1. Iloczyn rozpuszczalności
314.
Siarczan wapnia dysocjuje wg równania reakcji: CaSO4 Ca2+ + SO42-
Iloczyn rozpuszczalności IR=[Ca ][SO4 ]. Jeżeli iloczyn stężeń [Ca ][SO42-]>IR to osad się wytrąci, w przeciwnym przypadku
2+ 2- 2+
osad nie wytrąci się.

Jeżeli zmieszano równe objętości 0,05M roztworu CaCl 2 z 0,05M roztworem Na2SO4 to w otrzymanym roztworze stężenie
jonów [Ca2+] wyniesie 0,05M/2=0,025M, oraz stężenie jonów [SO42-]=0,05M/2=0,025M. Iloczyn stężeń tych jonów
[Ca2+][SO42-]=2,5.10-2.2,5.10-2=6,25.10-4>IR. Osad siarczanu wapnia wytrąci się z tego roztworu.
315.
Rozpuszczalność definiujemy jako masę substancji rozpuszczoną w 100g rozpuszczalnika. Sól, MeCO3 ulega
rozpuszczenu i dysocjacji zgodnie z równaniem reakcji:
MeCO3 Me2+ + CO32-
Iloczyn rozpuszczalności definiowany jest jako: IR=[Me2+][CO32-], czyli stężenie jonów metalu lub węglanowych jest równe:
[Me2 ]  IR . Z równania dysocjacji widzimy, że ilość moli rozpuszczonej soli w 1dm 3 roztworu równa jest stężeniu jonu
metalu (ilości moli jonów metalu). Masa rozpuszczonej soli msoli  nMsoli  Msoli  IR . W zadaniu tym nie możemy
bezpośrednio porównywać iloczynów rozpuszczalności, ponieważ iloczyn rozpuszczalności nie jest proporcjonalny do
rozpuszczalności.
a) MgCO3 n=1,87.10-4 mol, m=1,57.10-2g
b) CaCO3 n=5,29.10-5 mol, m=5,29.10-3g.
c) SrCO3 n=1,05.10-5 mol, m=1,54.10-3g
d) BaCO3 n=7,14.10-5 mol, m=1,4.10-2g
Widzimy, że najlepiej rozpuszczalny w wodzie jest węglan magnezu (MgCO 3), a niewiele trudniej węglan baru, mimo że ich
iloczyny rozpuszczalności różnią się o rząd wielkości (10 razy).
b) Osad wytrąci się gdy iloczyn stężeń jonów wapniowych i węglanowych będzie większy od IR. Po zmieszaniu 100cm3
1 10-3M roztworu CaCl2 ze 100cm 3 1.10-3M roztworu Na2CO3, stężenia jonów wapniowych i węglanowych zmniejszą się
.
dwukrotnie (objętość wzrosła dwukrotnie). [Ca2+]=5.10-4M, oraz [CO32-]=5.10-4M. Iloczyn stężeń [Ca2+][CO32-]=5.10-4. 5.10-
4
=2,5.10-7>IR.
Osad węglanu wapnia wytrąci się z roztworu.
316.
a) Wybrany odczynnik to Na2SO4 (aq)
Usunięcie kationu baru Ba2+ polega na wytrąceniu jonów baru w postaci osadu. Z tablicy rozpuszczalności widzimy, że tylko
jony siarczanowe(VI) spełnią warunek wytrącenia osadu BaSO 4, a jony Mg2+ pozostaną w roztworze.
b) Równanie jonowe polega na zapisaniu tylko jonów biorących udział w reakcji:

Ba2+ + SO42- → BaSO4↓
- 84 -
317.
Tylko dla soli identycznego typu: (AB, lub A2B i AB2; lub A3B i A2B2 i AB3) możemy porównywać iloczyny rozpuszczalności
KSO. Ta sól która ma mniejszy iloczyn rozpuszczalności jest trudniej rozpuszczalna. W przypadku wodorotlenku skandu i
wodorotlenku cynku są to związki różnego typu (AB3 dla Sc(OH)3 i AB2 dla Zn(OH)2) i nie można porównywać ich iloczynów
rozpuszczalności. W celu zidentyfikowania związku trudniej rozpuszczalnego musimy porównywać rozpuszczalność molową
tych związków S, która określa ilość moli substancji rozpuszczoną w 1 dm 3 rozpuszczalnika. Widzimy, że w 1 dm3
rozpuszczalnika rozpuszcza się 9,5.10-9 mola wodorotlenku skandu, oraz 1,1.10-9 mola wodorotlenku cynku. Zatem
wodorotlenek skandu Sc(OH)3 jest lepiej rozpuszczalny.
318.
Z podanych soli najmniejszy iloczyn rozpuszczalności ma jodek srebra, oznacza to, że jest on najtrudniej rozpuszczalny.
Podczas dodawania do mieszaniny jonów: Cl-, Br-, I- jonów srebra Ag+, w pierwszej kolejności będzie wytrącał się ten związek,
który jest najtrudniej rozpuszczalny, czyli AgI.
W pierwszej kolejności wytrąci się jon jodkowy I-.
319.
Wszystkie wymienione sole w wodzie dysocjują na kationy i aniony:
BaCl2 → Ba2+ + 2Cl-
MgSO4 → Mg2+ + SO42-
K3PO4 → 3K+ + PO43-
Zn(NO3)2 → Zn2+ + 2NO3-
Metodą krzyżową zmieszajmy kationy z anionami. Pamiętając, że wszystkie azotany i sole potasowe (oprócz chloranu(VII)
potasu są dobrze rozpuszczalne możemy wykluczyć wytrącanie się pewnych osadów. Możemy również wykluczyć sole
wyjściowe (z treści zadania wynika, że są to roztwory):
Ba2+ Mg2+ K+ Zn2+
-
Cl
SO42-
PO43-
NO3-
Z tabeli rozpuszczalności wynika, że również chlorki, oprócz chlorku srebra i ołowiu(II) są dobrze rozpuszczalne. Trudno
rozpuszczalne są jedynie: siarczan(VI) baru, ortofosforan(V) baru, ortofosforan(V) magnezu i ortofosforan(V) cynku.
Siarczan(VI) cynku jest dobrze rozpuszczalny w wodzie.
BaSO4, Ba3(PO4)2, Mg3(PO4)3, Zn3(PO4)3.
320.
Siarczan baru jest solą trudno rozpuszczalną w wodzie, dlatego ustala się stan równowagi:
BaSO4 Ba2+ + SO42-, z iloczynem rozpuszczalności opisanym równaniem: I R=[Ba2+][SO42-].
Jeżeli iloczyn stężeń jonów baru(II) i siarczanowych(VI) jest większy od I R, wytrąca się osad BaSO4. Jeżeli ten iloczyn ma
mniejszą wartość od IR, osad siarczanu(VI) baru nie wytrąca się.
Po zmieszaniu równych objętości roztworów azotanu(V) baru i siarczanu(VI) sodu, ich stężenia zmalały dwukrotnie
(objętość wzrosła dwukrotnie). Stężenia odpowiednich jonów wynoszą: [Ba2+]=0,05M, [SO42-]=0,1M. Iloczyn stężeń
[Ba2+][SO42-]=0,05.0,1=0,005>IR.
Osad siarczanu(VI) baru wytrąci się.
321.
Z tablicy rozpuszczalności wynika, że jony chlorkowe można usunąć jedynie za pomocą jonów
Ag+. Natomiast jony siarczanowe(VI) można usunąć za pomocą jonów Ba2+ lub Pb2+. Jony te
uzyskamy w wyniku rozpuszczenia odpowiednich soli. Najbezpieczniej wziąć sole azotanowe(V),
ponieważ wszystkie azotany(V) są dobrze rozpuszczalne w wodzie.
a) Jony chlorkowe usuniemy za pomocą AgNO3, natomiast jony siarczanowe za pomocą
Ba(NO3)2 lub Pb(NO3)2.
b) Cl- + Ag+ → AgCl
SO42- + Ba2+ → BaSO4
SO42- + Pb2+ → PbSO4
- 85 -
322.
Osad strąca się gdy, iloczyn stężeń jonów jest większy od KSO. Po dodaniu 1.10-5 mola jonów Ag+ do 1 dm3 roztworu,
stężenie [Ag+]=1,0.10-5M, stężenie [Cl-]=1,0.10-10M, oraz stężenie [I-]=1,0.10-10M.
[Ag+][Cl-]=1,0.10-15M<KSO, natomiast [Ag+][I-]=1,0.10-15M>KSO.
Po dodaniu kropli roztworu AgNO3 do mieszaniny jonów chlorkowych i jodkowych strąci się jodek srebra. Chlorek srebra w
tych warunkach się nie wytrąci.
Ag+ + I- → AgI↓
323.
Osad strąca się, gdy iloczyn stężeń jonów jest większy od KSO. W przypadku gdy [Ag+][Cl-]=2.10-5M>KSO, zacznie wytrącać
się osad chlorku srebra do momentu gdy iloczyn stężeń zrówna się z KSO.
Roztwór w którym iloczyn stężeń [Ag+][Cl-]=2.10-5M nie może istnieć.
324.
Z treści zadania wynika, że jony srebra(I) z cząsteczkami amoniaku tworzą związek kompleksowy o liczbie koordynacyjnej
2, czyli na 1 jon srebra przypadają 2 cząsteczki amoniaku:
Z polecenia wynika, że równanie reakcji mamy zapisać w formie jonowej. Forma
jonowa równania reakcji powinna zawierać jedynie jony uczestniczące w reakcji.
Ag+ + 2NH3 [Ag(NH3)2]+ Jony chlorkowe nie biorą udziału w reakcji, dlatego zostały pominięte. Zapis z
jonami chlorkowymi po lewej i prawej stronie równania reakcji jest tak samo
„prawidłowy” jak końcowa odpowiedź z matematyki: 2x+4=x-5.
325. (1 pkt)
Stan równowagi (przesunie się w prawo, przesunie się w lewo, nie ulegnie zmianie)
Uzasadnienie: Zgodnie z regułą przekory, gdy zwiększy się stężenie jonów Ca2+, równowaga reakcji przesunie się w tym
kierunku, by zmniejszyć stężenie jonów wapniowych, czyli w lewo.
Dodanie roztworu azotanu(V) wapnia spowoduje zwiększenie stężenia jonów wapniowych. Iloczyn stężeń [Ca 2+][SO42-]>Ir
powoduje wytrącenie się osadu do momentu gdy iloczyn stężeń zrówna się z iloczynem rozpuszczalności.
326. (2 pkt)
Zlewka 1 Zlewka 2
H2O Na2SO4(aq)
CaSO4(s) CaSO4(s)
Obserwacje: Obserwacje:
biały osad rozpuścił się Biały osad się rozpuścił
Wytrąciła się większa ilość osadu
Nie zaobserwowano zmian
Uzasadnienie: Dodanie roztworu siarczanu(VI) sodu spowoduje zwiększenie stężenia jonów siarczanowych(VI). Iloczyn
stężeń [Ca2+][SO42-]>Ir powoduje wytrącenie się osadu do momentu gdy iloczyn stężeń zrówna się z iloczynem
rozpuszczalności.
327.
Z roztworu będzie wytrącał się chlorek srebra, dla którego możemy zapisać: AgCl Ag+ + Cl-, oraz wzór na iloczyn
rozpuszczalności: IR=[Ag+][Cl-].
Z roztworu zaczyna się wytrącać trudno rozpuszczalna sól, gdy iloczyn stężeń jonów jest większy od iloczynu
rozpuszczalności: IR<[Ag+][Cl-].
Jeżeli w 1 dm3 znajduje się 0,0001 mola jonów Ag+, to jego stężenie wynosi [Ag+]=1∙10-4M. Osad chlorku srebra zacznie się
wytrącać gdy stężenie jonów chlorkowych będzie większe od [Cl -]>IR/[Ag+], czyli [Cl-]>1,6∙10-10/1∙10-4, [Cl-]>1,6∙10-6M. Z definicji
stężenia molowego wynika, że aby wytrącał się osad AgCl, w 1 dm 3 roztworu ilość jonów chlorkowych musi być większa od
1,6∙10-6 mola.
Kwas solny jest mocnym, jednoprotonowym kwasem, w wodzie dysocjuje według równania reakcji: HCl → H+ + Cl-, zatem
stężenie jonów wodorowych równe jest stężeniu jonów chlorkowych. Jeżeli kwas solny ma pH=2, to stężenie jonów
[H+]=10-pH=[Cl-]= 10-2M. Mając ilość jonów chlorkowych (n=1,6∙10-6 mol) i stężenie roztworu (CM=0,01M), to przekształcając
- 86 -
wzór na stężenie molowe obliczymy objętość kwasu przy której zacznie wytrącać się osad chlorku srebra. C M=n/V czyli
V=n/CM=, czyli V=1,6∙10-6mol/1∙10-2mol/dm3=1,6∙10-4dm 3=0,16 cm3.
Osad chlorku srebra zacznie się wytrącać gdy do roztworu zawierającego jony srebra(I) dodamy co najmniej 0,16 cm 3
kwasu solnego.
328.
Z wykresu możemy odczytać, że dla pH=1, by
zaczął wytrącać się siarczek cynku, logarytm ze
stężenia jonów cynku musi być log[Zn2+]>-4, czyli
stężenie jonów cynku [Zn2+]>10-4. Jeśli stężenie
[Zn2+]=10-5M, to w tych warunkach siarczek cynku się
nie wytrąci.
W roztworze o pH=1 siarczek miedzi(II) wytrąci się
jeśli log[Cu2+]>-18, czyli [Cu2+]>10-18M. Jeśli stężenie
jonów miedzi(II) [Cu2+]=10-5, to z roztworu wytrąci się
siarczek miedzi(II).
W roztworze I wytrąci się osad ZnS Nie

W roztworze II wytrąci się osad CuS Tak
329.
Chlorek ołowiu(II) jest trudno rozpuszczalny i w roztworze nad osadem ustala się stan równowagi:
PbCl2  Pb2+ + 2Cl- z iloczynem rozpuszczalności KSO=[Pb2+][Cl-]2=1,6.10-5.
Jeżeli iloczyny stężeń [Pb2+][Cl-]2 > KSO osad wytrąca się, a jeżeli iloczyn stężeń [Pb2+][Cl-]2 < KSO osad nie wytrąca się.
Po zmieszaniu równych objętości roztworów zawierających jony Pb2+ i Cl-, objętość końcowa wzrośnie dwukrotnie, a
stężenia jonów Pb2+ i Cl- zmaleją dwukrotnie. Po zmieszaniu roztworów stężenia jonów wynoszą odpowiednio: [Pb 2+]=4.10-3
mol/dm3, oraz [Cl-]=5.10-3 mol/dm3. Podstawiając stężenia do wzoru na iloczyn rozpuszczalności otrzymamy:
[Pb2+][Cl-]2=4.10-4.(5.10-3)2=1.10-7<KSO.
W podanych warunkach osad nie wytrąci się.
330.
Wodorotlenek magnezu jest trudno rozpuszczalny w wodzie. W roztworze nad osadem ustala się stan równowagi:
Mg(OH)2 Mg2+ + 2OH-, z iloczynem rozpuszczalności opisanym wzorem: IR=[Mg2+][OH-]2.
1,1 1011
IR
Stężenie jonów wodorotlenowych [OH ]  2
 5
 103 mol / dm3
[Mg ] 1,1 10
Wykładnik stężenia jonów wodorotlenowych pOH=-log10-3=3, czyli pH=14-pOH=11.
Odpowiedź: Minimalna wartość pH roztworu, przy którym zacznie się strącać wodorotlenek magnezu pH≥11.
- 87 -
12.2. Hydroliza
331.
Octan sodu jest solą słabego kwasu i mocnej zasady. W roztworze wodnym ulega hydrolizie:
CH3COO- + H2O CH3COOH + OH-
Pojawiające się w roztworze jony wodorotlenowe powodują odczyn alkaliczny roztworu.
Chlorek amonu jest solą słabej zasady i mocnego kwasu. W roztworze wodnym ulega hydrolizie:
NH4+ + H2O NH3 + H3O+
Pojawiające się w wyniku hydrolizy jony hydronowe powodują kwaśny odczyn roztworu.
Odczyn roztworu można wydedukować posługując się teorią kwasów i zasad Brønsteda. Jon octanowy pochodzi od
słabego kwasu, jest więc słabą sprzężoną zasadą. Odczyn roztworu octanu sodu będzie zasadowy. Jon amonowy pochodzi od
słabej zasady, jest więc słabym sprzężonym kwasem. Odczyn roztworu chlorku amonu będzie kwaśny.
W roztworze octanu sodu znajdują się następujące cząsteczki i jony: jony octanowe i sodowe (CH3COO- i Na+) powstałe w
wyniku dysocjacji soli, jony wodorotlenowe i kwas octowy (OH- i CH3COOH) powstałe w wyniku hydrolizy octanu sodu, oraz
oczywiście woda, H2O.
W roztworze chlorku amonu znajdują się jony amonowe i chlorkowe (NH4+ i Cl-) powstałe w wyniku dysocjacji soli, jony
wodorowe (hydronowe) i amoniak (H+ (H3O+) i NH3.H2O) powstałe w wyniku hydrolizy chloru amonu, oraz woda H2O.
332.
Sole słabych kwasów i mocnych zasad, słabych zasad i mocnych kwasów, oraz słabych kwasów i słabych kwasów ulegają
w wodzie reakcji hydrolizy. Odczyn roztworu pochodzi od składnika „mocnego”.
I ZnCl2 – sól słabej zasady i mocnego kwasu. Odczyn wodnego roztworu jest kwaśny:
Zn2+ + 2H2O Zn(OH)2 + 2H+
II Na2S – sól słabego kwasu i mocnej zasady – odczyn alkaliczny
S2- + 2H2O H2S + 2OH-
Reakcje hydrolizy są reakcjami odwracalnymi.
333.
Hydrolizie ulegają sole słabych zasad i mocnych kwasów, sole mocnych zasad i słabych kwasów, oraz sole słabych zasad i
słabych kwasów.
Na2NO2 – sól mocnej zasady i słabego kwasu, odczyn zasadowy
C2H5OH – alkohol, w wodzie nie ulega reakcji hydrolizy, odczyn obojętny
CH3NH2 – metyloamina, w wodzie nie ulega reakcji hydrolizy, ale jest to zasada (podobnie jak amoniak) i wodne roztwory mają
odczyn alkaliczny
NH4Br – sól słabej zasady i mocnego kwasu, wodny roztwór ma odczyn kwaśny
CH3ONa – alkoholan, w wodzie ulega reakcji hydrolizy (rozkładowi pod wpływem wody) do alkoholu i wodorotlenku sodowego.
Odczyn wodnego roztworu silnie alkaliczny.
NH4+ + H2O NH3 + H3O+
334.
Propionian sodu CH3CH2COONa jest solą i w wodzie jest zdysocjowany w 100%. Reszta kwasowa – anion propanianowy
pochodzi od słabego kwasu propanowego, zgodnie z teorią kwasów i zasad Brønsteda ma charakter zasady, woda natomiast
w tej reakcji zachowuje się jak kwas Brønsteda – oddaje zasadzie proton:
CH3CH2COO- + H2O CH3CH2COOH + OH-
Do roztworu wprowadzono proanian sodu. Jest to sól, a więc z definicji jest mocnym elektrolitem i w wodzie jest
zdysocjowany w 100%, nie ma więc cząsteczek CH3COONa, w roztworze można natomiast znaleźć jony propanianowe
CH3CH2COO- oraz jony Na+. W wyniku hydrolizy pojawiają się również jony OH- i cząsteczki kwasu CH3CH2COOH, na co
wskazuje równanie reakcji hydrolizy.
335.
Sole słabych kwasów i mocnych zasad, mocnych kwasów i słabych zasad, oraz słabych kwasów i słabych zasad ulegają w
wodzie hydrolizie. Odczyn jest alkaliczny w przypadku soli mocnej zasady i słabego kwasu, kwaśny w przypadku soli słabej zasady i
mocnego kwasu. NaNO2 jest solą mocnej zasady (NaOH) i słabego kwasu (HNO2) – odczyn wodnego roztworu alkaliczny. NaCl jest
solą mocnej zasady (NaOH) i mocnego kwasu (HCl). Sól nie ulega hydrolizie w wodzie i odczyn wodnego roztworu jest obojętny.
NH4Cl jest solą słabej zasady (NH3.H2O) i mocnego kwasu (HCl). Wodny roztwór tej soli będzie miał odczyn kwaśny.
Probówka I: odczyn alkaliczny (pH>7)
Probówka II: odczyn obojętny (pH=7)
Probówka III: odczyn kwaśny )pH<7)
- 88 -
336.
Roztwory wodne soli słabych kwasów i mocnych zasad ulegają hydrolizie i mają odczyn zasadowy, roztwory wodne soli
mocnych kwasów i słabych zasad również ulegają hydrolizie i mają odczyn kwasowy, (hydrolizie ulegają również sole słabych
kwasów i słabych zasad). Sole mocnych kwasów i mocnych zasad nie ulegają hydrolizie, odczyn ich wodnych roztworów jest
obojętny.
 octan sodu – sól słabego kwasu (octowego) i mocnej zasady, wodny roztwór ma odczyn zasadowy
 siarczan(VI) amonu – sól mocnego kwasu i słabej zasady, wodny roztwór ma odczyn kwasowy
 stearynian potasu – sól słabego kwasu i mocnej zasady, wodny roztwór ma odczyn zasadowy
 chlorek sodu – sól mocnego kwasu i mocnej zasady, wodny roztwór ma odczyn obojętny
 azotan(V) potasu – sól mocnego kwasu i mocnej zasady, wodny roztwór ma odczyn obojętny
 chlorek glinu – sól mocnego kwasu i słabej zasady, wodny roztwór ma odczyn kwasowy.
Odczyn zasadowy Odczyn obojętny Odczyn kwasowy
Octan sodu CH3COONa Chlorek sodu NaCl Siarczan(VI) amonu (NH4)2SO4
Stearynian potasu C17H35COOK Azotan(V) potasu KNO3 Chlorek glinu AlCl3
337.
Sole mocnych kwasów i słabych zasad, słabych kwasów i mocnych zasad, oraz słabych kwasów i słabych zasad ulegają w
wodzie hydrolizie, zmieniając jej odczyn z obojętnego, odpowiednio na kwasowy lub zasadowy. Mocne zasady tworzą jedynie
metale 1 i 2 grupy, natomiast mocne kwasy to HCl. HBr, HI, H2SO4, HNO3, HClO3 i HClO4.
SrCl2 – sól mocnej zasady i mocnego kwasu, nie ulega hydrolizie, odczyn obojętny
FeSO4 – sól słabej zasady i mocnego kwasu, ulega hydrolizie, odczyn kwasowy
Na2S – sól mocnej zasady i słabego kwasu, ulega hydrolizie, odczyn zasadowy.
338.
Roztwór siarczanu(VI) amonu jest solą słabej zasady i mocnego kwasu. W roztworze wodnym ulega hydrolizie kationowej,
dlatego odczyn wodnego roztworu będzie kwaśny.
Mocna zasada (NaOH) wypiera z roztworu soli słabą zasadę NH3.
W tablicy rozpuszczalności odnajdujemy, że jony Pb2+ i SO42- nie mogą istnieć obok siebie. Wytrąca się trudno
rozpuszczalny osad PbSO4.
Obserwacje:
Probówka I: zmiana zabarwienia roztworu w probówce, z bezbarwnego na czerwone
Probówka II: wydzielanie się gazu o duszący zapachu
Probówka III: wydzielanie się białego osadu.
339.
Barwa żółta papierka wskaźnikowego wskazuje na odczyn obojętny roztworu, barwa pomarańczowoczerwona – odczyn
kwaśny roztworu, natomiast zielononiebieska barwa uniwersalnego papierka wskaźnikowa świadczy o obecności zasady.
Roztwory wodne etanalu (aldehyd) i etanolu (alkohol) mają odczyn obojętny.
Roztwory wodne fenolu i kwasu etanowego (kwas octowy) mają odczyn kwasowy.
Roztwory metanoaminy (amina, pochodna amoniaku), oraz oktadekanianu sodu (sól słabego kwasu i mocnej zasady, w
wodzie ulega hydrolizie anionowej) mają odczyn zasadowy.
Barwa uniwersalnego papierka wskaźnikowego Numery probówek
Żółta I i III
Zielononiebieska II i VI
Pomarańczowoczerwona IV i V
340.
Hydrolizie ulegają sole mocnych kwasów i słabych zasad (hydroliza anionowa, odczyn roztworu kwaśny), sole słabych
kwasów i mocnych zasad (hydroliza kationowa, odczyn roztworu alkaliczny), oraz sole słabych kwasów i słabych zasad. W tym
ostatnim przypadku odczyn roztworu zależy od mocy składników soli. Ten składnik, który ma większą stała dysocjacji decyduje
o odczynie roztworu.
Sól Ka Kb Odczyn
NH4F 6,3∙10-3 1,8∙10-5 Kwaśny
CH3COONH4 1,8∙10-5 1,8∙10-5 Obojętny
CH3NH3ClO 5,0∙10-8
4,3∙10-4 Zasadowy
C6H5NH3ClO 5,0∙10-8 4,3∙10-10 Kwaśny
CH3NH3F 6,3∙10-3
4,3∙10-4 Kwaśny
Wzory sumaryczne soli, których Wzory sumaryczne soli, których Wzory sumaryczne soli, których
roztwory mają pH<7 roztwory mają pH=7 roztwory mają pH>7
NH4F, C6H5NH3ClO, CH3NH3F CH3COONH4 CH3NH3ClO
- 89 -
12.3. Stała i stopień dysocjacji
341.
Jeżeli jest to kwas jednoprotonowy to jego dysocjację możemy opisać równaniem reakcji:
HR H+ + R- (przez R oznaczono resztę kwasową)
[H ][R ]
Stała dysocjacji tego kwasu opisana jest wzorem: K a  . Z równania reakcji dysocjacji widzimy, że [H+]=[R-]. Stężenie
[HR]
jonów wodorowych możemy obliczyć z wartości pH. pH=-log[H+], czyli [H+]=10-pH=10-4mol/dm3. Stężenie kwasu będącego w
równowadze równe jest stężeniu początkowemu pomniejszonemu o stężenie kwasu, który uległ dysocjacji. Ponieważ stężenie
kwasu, który uległ dysocjacji równe jest stężeniu powstałych jonów, to [HR]=C0-[H+]. Podstawiając dane do wzoru na stałą
[H ]2 (1 104 )2 (1 104 )2
dysocjacji otrzymamy: Ka     1 107
C0  [H ] 0,1  1 104 0,1
342.
Stałe dysocjacji dla kwasu ortofosforowego(V):
H3PO4 H2PO4- + H+ Ka1=7,1.10-3 oznacza, że tylko niewielka część kwasu ortofosforowego(V) dysocjuje z
utworzeniem jonów wodorowych i jonów diwodoroortofosforanowych(V).
W kolejnym stopniu dysocjacji:
H2PO4- HPO42- + H+ Ka2=6,3.10-8 wytwarzane są ponownie jony wodorowe i jony wodoroortofosforanowe(V).
W trzecim stopniu dysocjacji:
HPO42- PO43- + H+ Ka3=4,4.10-13 wytwarzane są bardzo niewielkie ilości jonów wodorowych i jonów
ortofosforanowych(V)
a) jony wodorowe H+ powstają w każdym stopniu dysocjacji i ich stężenie będzie największe.
b) jony fosforanowe(V), PO43-, powstają tylko w trzecim stopniu dysocjacji i ich stężenie będzie najmniejsze.
343.
 
Stała równowagi reakcji InH + H2O In- + H3O+ k  [In ][H3O ] . Stężenie molowe wody w wodzie jest stałe i
[InH][H2O]
[In ][H3O ]
wynosi [H2O]=55,55mol/dm 3. Po wymnożeniu stron przez stałą wartość, czyli przez [H2O] otrzymamy: k[H2O]  K 
[InH]
344.
Jeżeli wskaźnik InH jest kwasem, to po dodaniu mocnej zasady stan równowagi zostanie przesunięty w kierunku tworzenia
anionu In-: InH + OH - In- + H2O
345.
Czdys Czdys
Stopień dysocjacji  obliczany jest ze wzoru   100% lub   . Jeżeli stężenie początkowe
C0 C0
C0=0,2mol/dm3, to stężenie cząsteczek zdysocjowanych [H+]=[R-]=C0=0,2mol/dm3.0,05=0,01mol/dm3. Wykładnik stężenia
jonów wodorowych pH definiowane jest jako pH=-log[H+]. Po podstawieniu danych do wzoru otrzymamy: pH=-log0,01=2
346.
Kwasy w wodzie dysocjują wg równania reakcji:
HR H+ + R-
Czdys
Stopień dysocjacji  . Im większy jest stopień dysocjacji, tym kwas jest mocniejszym elektrolitem, czyli mocniejszym
C0
kwasem (w skrajnym przypadku, dla mocnych elektrolitów (np. kwasów) stopień dysocjacji =100%.) Z podanych zależności,
biorąc pod uwagę stopień dysocjacji (im większy, tym silniejszy kwas), podane kwasy pod względem mocy możemy
uszeregować w następujący sposób:
octowy < benzoesowy< mrówkowy (CH3COOH < C6H5COOH < HCOOH)
- 90 -
347.
Stała dysocjacji, jak wskazuje nazwa ma stałą wartość, niezależną od stężenia, zależną tylko od temperatury. Stopień
dysocjacji zależy natomiast od stężenia, rośnie gdy stężenie elektrolitu maleje, w granicznym przypadku (gdy stężenie dąży do 0),
nawet dla słabego elektrolitu wynosi 100%
348.
a) Oś 0X to oś zmiennych niezależnych, a więc stężenia roztworu. Natomiast oś 0Y to oś zmiennych zależnych (stopień
dysocjacji zależy od stężenia roztworu). Ważną rzeczą jest również dobór skali, w taki sposób by jednostka na
wykresie (1 kratka) była wielokrotnością/podwielokrotnością 0,1 (1 kratka = 0,1 da wykres zbyt mały, dobrym
rozwiązaniem jest wybór 4 kratki = 0,1 dla osi 0X i 4 kratki dla 1% dla osi 0Y).
8
6
Stopień dysocjacji ,%
0
0 0,2 0,4 0,6 0,8 1 1,2
stężenie, mol/dm3
b) Dla stężenia 0,5 mol/dm3 stopień dysocjacji wynosi 3,4%.
349.
Z informacji do zadania wynika, że bufor amonowy jest roztworem w którym znajduje się zasada (NH 3) i sprzężony z nią
kwas (NH4+). Oczywiście po dodaniu do takiego roztworu mocnego kwasu, reaguje z nim zasada (NH3). Po dodaniu do buforu
roztworu zasady, reaguje z nią kwas (NH4+):
I. NH3 + H+ NH4+ lub NH3 + H3O+ NH4+ + H2O
+ -
II. NH4 + OH NH3 + H2O
W równaniu reakcji powinniśmy użyć strzałek równowagowych, ponieważ jest to reakcja słabej zasady z mocnym kwasem,
kub słabego kwasu z mocną zasadą.
350.
1) Prawda. Chlorek amonu jest solą (mocnym elektrolitem) i w wodzie jest zdysocjowany całkowicie. Dlatego liczba
moli jonów NH4+ równa jest liczbie moli wprowadzonego chlorku amonu.
2) Fałsz. Amoniak jest słabym elektrolitem i w wodzie jest zdysocjowany częściowo: NH3.H2O NH4+ + OH-
3) Prawda. Wprowadzone jony amonowe ze solą (NH4Cl) cofają dysocjację amoniaku (efekt wspólnego jonu, lub
prawo przekory).
351.
O pH roztworu buforu decyduje stosunek stężenia kwasu i sprzężonej z nim zasady (z informacji do zadania).
Rozcieńczenie roztworu buforu nie zmieni stosunku stężeń kwasu i sprzężonej z nim zasady, dlatego pH buforu po
rozcieńczeniu wodą nie zmieni się.
- 91 -
352.
Zgodnie z teorią kwasów i zasad Brønsteda, zasadą jest substancja mogąca przyjąć jon wodorowy (amoniak), a kwasem
substancja mogąca oddać jon wodorowy (woda). Stosując się do definicji możemy zapisać:
NH3 + H2O NH4+ + OH-
Pisząc równanie reakcji amoniaku z wodą musimy pamiętać, że amoniak jest słabą zasadą, a więc musimy użyć strzałki
równowagowej.
[NH4 ][OH  ]
Stała równowagi tej reakcji opisana jest wzorem: KC 
[NH3 ][H2O]
W modelu odpowiedzi w mianowniku nie ma stężenia wody. Proponowany tam wzór jest wzorem stałej dysocjacji, a nie
stałej równowagi.
353.
Kwasy wieloprotonowe dysocjują stopniowo, np. dla kwasu siarkowodorowego możemy zapisać:
H2S + H2O HS- + H3O+
HS- + H2O S2- + H3O+ (poprawne również powinny być równania reakcji w których zamiast jonu oksoniowego
(hydroniowego H3O+ zapiszemy jon H+)
Znamienne jest, że pierwsza stała dysocjacji jest około 105 razy większa od drugiej stałej dysocjacji. Większa wartość stałej
dysocjacji znajduje się w drugim wierszu (1∙10-7) i odpowiada pierwszej stałej dysocjacji Ka1. Wartość 1∙10-18 odpowiada drugiej
stałej dysocjacji Ka2.
Stała dysocjacji Równanie reakcji
1∙10-18 HS- + H2O S2- + H3O+
1∙10-7 H2S + H2O HS- + H3O+
354.
Czdys
Stopień dysocjacji definiowany jest jako  . Dla słabego kwasu monokarboksylowego możemy zapisać równanie
C0
[RCOO  ][H  ]
reakcji dysocjacji: R-COOH RCOO- + H+, ze stałą dysocjacji opisaną wzorem: K  . Z równania reakcji
[RCOOH ]
dysocjacji wynika, że [H+]=[RCOO-], a jeśli kwas jest słaby, to bez większego błędu możemy przyjąć, że [RCOOH]=C0, Wzór na
stałą dysocjacji przyjmie postać: K 

[H  ]2 . Stężenie jonów wodorowych w roztworze kwasu obliczymy z definicji pH
C0
(pH=-log[H+]), czyli [H+]=10-pH=10-3M. Podstawiając dane do wzoru na stałą dysocjacji i przekształcając wzór względem C0
[H  ]2 (103 )2
otrzymamy: C0    0,05882M . Podstawiając dane do wzoru na stopień dysocjacji otrzymamy:
K 1,7  105
103 M
  0,017  1,7%
0,05882M
Zadanie można również rozwiązać w oparciu o prawo rozcieńczeń Ostwalda. Stała dysocjacji wyrażona jest wzorem
K=C0∙2. Jednocześnie C0=Czdys/, czyli po podstawieniu do wzoru na prawo rozcieńczeń Ostwalda otrzymamy K=Czdys∙,
K K 1,7  105
zatem     1,7  102  1,7%
Czdys [H  ] 103
355.
Wzór kwasu z którego powstała sól otrzymamy dopisując do reszty kwasowej jon wodorowy:
etanian amonu (octan amonu): CH3COONH4 – CH3COOH
wodorosiarczek amonu: NH4HS – H2S
W roztworze wodnym zawsze spełniona jest zależność: Ka∙Kb=10-14 gdzie Ka – stała dysocjacji kwasowej, Kb – stała
dysocjacji zasadowej, sprzężonej zasady do kwasu.
Jeżeli roztwór NH4HS ma odczyn zasadowy, a roztwór CH3COONH4 odczyn obojętny, to znaczy, że jon HS- jest silniejszą
zasadą od jonu CH3COO-. Silniejsza zasada charakteryzuje się większą wartością stałej Kb, zatem sprzężony do niej kwas
(H2S) będzie miał mniejszą wartość Ka.
Większą stałą dysocjacji posiada kwas octowy CH3COOH.
- 92 -
356.
Etanian amonu jest solą słabego kwasu (kwas octowy, kwas etanowy) i słabej zasady (amoniak). Dlatego w wodzie ulega
hydrolizie kaionowo-anionowej:
CH3COONH4 → CH3COO- + NH4+ dysocjacja (sole są mocnymi elektrolitami, dlatego strzałka reakcyjna w jedną stronę)
CH3COO- + H2O CH3COOH + OH-
NH4+ + H2O NH3 + H3O+ lub NH4+ + 2H2O NH3∙H2O + H3O+
W roztworze wodnym występują więc jony i cząsteczki: CH3COO- i NH4+ (pochodzące z dysocjacji octanu amonu);
CH3COOH i OH- (pochodzące z hydrolizy anionowej jonu octanowego); NH3 (NH3∙H2O) i H3O+ (pochodzące od hydrolizy
kationowej jonu amonowego), oraz oczywiście cząsteczki wody, H2O.
357.
Wykładnik stężenia jonów wodorowych definiowany jest jako pH=-log[H+]. 6,02∙1017 kationów wodoru to n=N/N0, czyli
6,02  1017
n  106 mol . pH tego roztworu pH=-log10-6=6.
1
6,02  1023
mol
Odpowiedź: wykładnik stężenia jonów wodorowych pH=6.
358.
Stała dysocjacji ze stopniem dysocjacji powiązana jest wzorem K=C02 (prawo rozcieńczeń Ostwalda). Możemy więc
zapisać: K=12C1 oraz K=22C2. Z treści zadania wynika, że 21=2, czyli K=12C1, oraz K=(21)2C2. Możemy zapisać:
K 4  12C1 4C2
 2   1  4C2  C1
K 1 C2 C1
Z obliczeń wynika, że stężenie drugiego roztworu jest czterokrotnie mniejsze od stężenia roztworu wyjściowego, czyli jego
objętość wynosi 4∙250cm3=1000 cm3.
Odpowiedź: Do roztworu wyjściowego należy dodać 1000,0cm 3-250,0cm3=750,0 cm3 wody.
- 93 -
13. Kwasy i zasady
359.
Kwasy wg teorii Brønsteda są to cząsteczki, jony będące donorami protonu, natomiast zasady są to cząsteczki, jony
mogące przyłączyć proton. Jon węglanowy jest zatem zasadą, a jon amonowy może oddawać proton zasadzie, jest zatem
kwasem wg teorii Brønsteda:
CO32- + H3O+ HCO3- + H2O
NH4+ + H2O NH3 + H3O+
W teorii kwasów i zasad Brønsteda, zasada po sprotonowaniu przechodzi w sprzężony kwas, natomiast kwas oddając
proton zasadzie przechodzi w sprzężoną zasadę.
360.
Jon diwodoroortofosforanowy, H2PO4- w 2 równaniu reakcji odłącza jon wodorowy, jest donorem jonu wodorowego. Wg
teorii Brønsteda jest więc kwasem.
361.
Według teorii kwasów i zasad Brønsteda kwasem jest substancja oddająca jony wodorowe, a zasadą substancja mogąca je
przyjąć:
NH3 + H2O NH4+ + OH-
woda oddaje proton, jest więc kwasem, amoniak przyjmuje proton jest więc zasadą.
HCl + H2O → H3O+ + Cl-
woda przyjmuje proton od kwasu, jest więc zasadą.
Amoniak jest słabą zasadą, dlatego w równaniu reakcji występuje strzałka równowagowa. Chlorowodór jest silnym kwasem,
dysocjuje w wodzie całkowicie. Możemy tę reakcję zapisać ze strzałką w jedną stronę.
362.
Z wykresu możemy odczytać, że po dodaniu 120cm 3 roztworu kwasu solnego, pH roztworu wynosi około 1,5, czyli
środowisko jest kwaśne. W środowisku takim nie ma już wodorotlenku sodu, który całkowicie przereagował z kwasem solnym
dając chlorek sodu, NaCl. Obok chlorku sodu w roztworze znajduje się nadmiar kwasu solnego HCl. Zarówno chlorek sodu, jak
i kwas solny są mocnymi elektrolitami (całkowicie zdysocjowanymi). W roztworze znajdą się zatem jony Na+, Cl- i H3O+ (H+).
363.
Kwasem według teorii Brønsteda nazywamy związek oddający proton, natomiast zasadą związek mogący przyjąć proton
od kwasu. Według tej teorii wskaźnik InH oddaje proton (jest kwasem) cząsteczce wody (jest ona zasadą). Anion wskaźnika In -
jest sprzężoną zasadą kwasu InH, natomiast jon hydroniowy H3O+ jest sprzężonym kwasem dla zasady H2O.
Zasada Brønsteda Kwas Brønsteda

In-, H2O InH, H3O
364.
Z informacji o błękicie bromometylowym wynika, że w środowisku kwaśnym ma barwę żółtą, a w środowisku zasadowym
błękitną. W środowisku kwaśnym występuje forma InH, natomiast w środowisku zasadowym forma In -.
Postać błękitu Barwa
bromometylowego
Kwasowa (InH) Zółta
Zasadowa (In-) Błękitna
365.
Z informacji o błękicie bromometylowym wynika, że:
Dla roztworów o pH<6 przeważa barwa kwasowa
wskaźnika InH, natomiast w środowisku o pH>7,6
przeważa forma anionowa wskaźnika In-. W środowisku
o 6<pH<7,6 forma kwasowa i zasadowa wskaźnika
6 7 7,6 współistnieją ze sobą. W takim środowisku [InH]≈[In-],
czyli barwa wskaźnika w tym środowisku jest barwą
powstałą z wymieszania barwy żółtej i błękitnej – czyli
zielona.
- 94 -
366.
Tlenek krzemu jest tlenkiem niemetalu, ma więc właściwości
kwasowe, natomiast tlenek cynku jest tlenkiem metalu, ma więc
właściwości zasadowe. Tlenek cynku ma również właściwości
kwasowe (mówimy, że jest amfoteryczny). Dlatego spodziewamy
się reakcji w probówce I, II, oraz IV
Reakcje przebiegały w probówkach o numerach I, II i IV

Charakter chemiczny tlenku SiO2: kwasowy
Charakter chemiczny tlenku ZnO: amfoteryczny
367.
pH definiowane jest jako pH=-log[H+] lub pH=-log[H3O+], czyli im roztwór jest bardziej kwasowy (większe stężenie jonów
wodorowych) to pH jest mniejsze. Największe stężenie jonów wodorowych będzie więc w soku żołądkowym (największy
charakter kwasowy), a najmniejsze stężenie jonów wodorowych będzie w soku trzustkowym.
Wzrost charakteru kwasowego: 2, 3, 4, 1
368.
Według teorii Brønsteda kwasem jest drobina, która może odłączyć proton, natomiast zasada może przyjąć proton od
kwasu. H3PO4 jest kwasem, odłącza proton w procesie dysocjacji: H3PO4 + H2O H2PO4- + H3O+. Podobnie drobiny
H3O , H2PO4 , oraz HPO4 zaliczamy do kwasów, ponieważ mogą oddać proton zasadzie:
+ - 2-
H3O+ + H2O H2O + H3O+

H2PO4+ + H2O HPO42- + H3O+
2-
HPO4 + H2O PO43- + H3O+
Jony wodorofosforanowe(V), diwodorofosforanowe(V), oraz fosforanowe(V) są zasadami ponieważ mogą przyłączyć proton
od kwasu H3O+:
HPO42- + H3O+ HPO42- + H2O
+ +
H2PO4 + H3O H3PO4 + H2O
PO43- + H3O+ HPO42- + H2O
Jednakże tylko jony fosforanowe PO43- według teorii Brønsteda mogą pełnić rolę wyłącznie zasady.
369.
Siarkowodór w wodzie ulega dysocjacji kwasowej, odłącza jon wodorowy, który jest przyjmowany przez cząsteczkę wody.
Amoniak natomiast (dzięki wolnej parze elektronów na atomie azotu) w roztworze wodnym jest zasadą:
Wzór związku Rola związku Równanie reakcji
H2S Kwas H2S + H2O HS- + H3O+
NH3 zasada NH3 + H2O NH4+ + OH-
W równaniu reakcji strzałka reakcyjna powinna wskazywać na odwracalność reakcji (w obydwie strony, strzałka
równowagowa), z uwagi na reakcje słabej zasady ze słabym kwasem. Poprawna powinna być również reakcja:
H2S + 2H2O S2- + 2H3O+
370.
Miedź w szeregu aktywności metali leży za wodorem, dlatego reaguje jedynie z kwasami tlenowymi. W reakcji powstaje sól
i tlenek niemetalu (miedź się utlenia, a redukcji ulega niemetal). W reakcji miedzi z kwasem azotowym wydziela się w
zależności od stężenia kwasu tlenek azotu(II) lub tlenek azotu(IV). Wiedząc, że stężony kwas azotowy jest silnym utleniaczem
cały proces możemy wyobrazić sobie w następujący sposób:
 W reakcji miedzi z rozcieńczonym kwasem azotowym powstaje azotan miedzi(II) oraz tlenek azotu(II) NO.
 W reakcji miedzi ze stężonym kwasem azotowym powstaje azotan miedzi(II), oraz tlenek azotu(II). Ale wydzielający
się na powierzchni miedzi tlenek azotu(II) utleniany jest przez kwas azotowy do tlenku azotu(IV)
Bezbarwnym gazem, który w kontakcie z powietrzem (utlenia się) zabarwia się na kolor czerwonobrunatny musi być tlenek
azotu(II) NO: 2NO + O2 → 2NO2
Roztwór A to stężony kwas azotowy(V), a roztwór B to rozcieńczony kwas azotowy(V). Ciemnobrunatnym gazem, który
wydzielał się w probówce I, jest tlenek azotu o wzorze NO2. W probówce II powstał bezbarwny tlenek o wzorze NO.
- 95 -
371.
Według teorii kwasów i zasad Brønsteda, kwasem jest związek oddający proton, a zasadą związek mogący przyjąć proton
od kwasu. Zgodnie z tą teorią kwas po oddaniu protonu staje się zasadą sprzężoną z kwasem (reszta kwasowa może przyjąć
proton stając się kwasem). Zasada natomiast po przyjęciu protonu staje się sprzężonym kwasem z zasadą:
kwas1 + zasada2 zasada1 + kwas2
czyli zasada1 jest sprzężoną zasadą z kwasem1, a kwas2 jest sprzężonym kwasem z zasadą2. W równaniu reakcji:
CH3NH2 + H2O CH3NH3+ + OH-
Zasada po przyjęciu protonu staje się sprzężonym kwasem z zasadą, czyli zasadą jest metyloamina CH3NH2, a sprzężonym
kwasem jest jon metyloamoniowy CH3NH3+. Podobnie kwas po utracie protonu (H2O) staje się sprzężoną z kwasem zasadą (OH-).
Sprzężona para 1
Kwas 1 H2O Zasada 1 OH-
Sprzężona para 2
Kwas 2 CH3NH3+ Zasada 2 CH3NH2
372.
Kwasy w wodzie dysocjują wg równania reakcji:
HR H+ + R-
[H ][R ]
Stałą dysocjacji dla tego kwasu możemy opisać wzorem: K a  . Ze wzoru wynika, że im większe jest stężenie
[HR]
jonów wodorowych (tym mniejsze stężenie równowagowe kwasu) i większa stała dysocjacji. Większe stężenie jonów
wodorowych oznacza, że kwas dysocjuje w większym stopniu, czyli jest mocniejszy. Zatem im większa stała dysocjacji, tym
silniejszy jest kwas. Z podanej pary stała dysocjacji kwasy HY jest większa, zatem jest on silniejszy od kwasu HX.
Silniejszy kwas wypiera słabszy z roztworu jego soli. Dlatego dla podanych reakcji możemy zapisać:
NaX + HY → NaY + HX oraz
NaY + HX → reakcja nie zachodzi (słabszy kwas nie może wyprzeć silniejszego kwasu z roztworu jego soli).
Wyższe pH wykazuje roztwór w którym jest mniej jonów wodorowych, czyli wyższe pH wykazuje kwas HX.
373.
Siarkowodór jest słabym kwasem, po wprowadzeniu do wody ulega dysocjacji (słaby kwas, więc strzałki równowagowe).
Z uwagi na fakt, że jest to kwas dwuzasadowy (mówimy dwuzasadowy, ponieważ mol kwasu reaguje z 2 molami zasady), jego
dysocjacja jest dwustopniowa:
H2S + H2O  H3O+ + HS-
HS- + H2O  H3O+ + S2-
374.
Kwasem wg teorii Brönsteda jest cząsteczka lub jon mogący odszczepić jon wodorowy. Aby go odszczepić musi go
oczywiście posiadać w połączeniu z atomem tlenu, lub innego silnie elektroujemnego niemetalu (S, Cl, Br, I). Zasadą natomiast
jest cząsteczka, jon mogący przyjąć jon wodorowy. Z pośród podanych związków kwasami są:
H3O+ - jon hydroniowy, najsilniejszy kwas jaki może istnieć w wodzie,
HS- - może odszczepić jon wodorowy dając jon siarczkowy,
[Al(OH)(H2O)5]2+ może odszczepić jon wodorowy dając jon tetraakwadihydroksoglinu:
[Al(OH)(H2O)5]2+ + OH-  [Al(OH)2(H2O)4]+ + H2O
CH3COOH – kwas octowy, jak sama nazwa wskazuje jest kwasem.
Zasadami wg teorii Brönsteda są:
HCOO- - może przyłączyć jon wodorowy dając kwas mrówkowy
HS- może przyłączyć jon wodorowy dając siarkowodór
[Al(OH)(H2O)5]2+ po przyłączeniu jonu wodorowego powstaje heksaakwaglin (jon Al 3+)
[Al(OH)(H2O)5]2+ + H+  [Al(H2O)6]3+
CH3NH2, jest zasadą (amina), przyłącza jon wodorowy dając jon metyloamoniowy.
Według teorii Brönsteda, każdy kwas po odszczepieniu jonu wodorowego staje się zasadą sprzężoną z kwasem, a każda
zasada po przyłączeniu jonu wodorowego staje się kwasem sprzężonym z zasadą.
W roztworze wodnym może pełnić rolę
tylko kwasu Brönsteda tylko zasady Brönsteda kwasu lub zasady Brönsteda
Cząsteczka obojętna CH3COOH CH3NH2 X
Kation H3O+ X [Al(OH)(H2O)5]2+
Anion X HCOO- HS_
- 96 -
375.
Zgodnie z teorią Brønsteda kwasem jest substancja mogąca odszczepić jon wodorowy, a zasadą substancją przyjmująca
jon wodorowy. Dlatego kwas po oddaniu jonu wodorowego staje się sprzężoną z kwasem zasadą, a zasada po przyjęciu jonu
wodorowego staje się sprzężonym z zasadą kwasem:
Sprzężoną z kwasem zasadę uzyskamy po zabraniu od kwasu protonu (pozostaje reszta kwasowa, która jest sprzężoną z
kwasem zasadą). Sprzężony z zasadą kwas uzyskamy po dodaniu do zasady protonu.
Amoniak w roztworze wodnym posiada oczywiście właściwości zasadowe, ale w środowisku bezwodnym (np. skroplony)
zachowuje się jak zasada lub kwas (ma właściwości amfiprotyczne):
NH3 + Na → NaNH2 + 1/2H2 właściwości kwasowe amoniaku
Regułą jest, że sprzężone zasady do mocnych kwasów mają bardzo słabe właściwości zasadowe, oraz sprzężone kwasy
do mocnych zasad mają bardzo słabe właściwości kwasowe (w roztworze wodnym zawsze Ka.Kb=.10-14 lub pKa+pKb=14).
a) Sprzężoną zasadę do amoniaku uzyskamy po zabraniu od amoniaku jonu wodorowego, czyli:
NH3 (kwas) → NH2- (sprzężona zasada)
Sprzężony kwas do metyloaminy uzyskamy dodając do metyloaminy jon wodorowy:
CH3NH2 (zasada) → CH3NH3+ (sprzężony kwas).
b) Podane zasady możemy przeprowadzić w sprzężone z nimi kwasy i rozpatrywać moc tych kwasów. Najsilniejszy kwas
będzie miał najsłabszą sprzężoną zasadę:
Cl- → HCl; HS- → H2S; CH3COO- → CH3COOH; C6H5O- → C6H5OH
Z pośród wymienionych kwasów, najsilniejsze właściwości kwasowe posiada kwas solny, jego sprzężona zasada będzie
zatem najsłabszą zasadą. Najsłabszą zasadą jest jon chlorkowy Cl -.
376.
Sole mocnych kwasów i mocnych zasad nie ulegają hydrolizie. Odczyn ich wodnych roztworów jest równy pH=7. Jeżeli
porównujemy sole mocnych zasad i nieznanych z mocy kwasów, to im pH ich wodnych roztworów jest bliższy 7 to tym
mocniejszy jest kwas tworzący sól.
pH wodnego roztworu soli R1COONa pH=7,9, a dla R2COONa pH=8,1. Stąd można wnioskować, że sól R1COONa w
mniejszym stopniu ulega hydrolizie, czyli kwas R1COOH jest mocniejszym kwasem od kwasu R2COOH.
W przypadku soli słabych zasad, im roztwór soli jest bardziej kwasowy, tym kwas tworzący sól jest mocniejszym kwasem.
Dlatego możemy wnioskować, że kwas RCOOH jest mocniejszym kwasem od kwasu R1COOH (dla RCOONH4 pH=6,0, a dla
R1COONH4 pH=6,5 dla wodnych roztworów).
a) Dlatego moc tych kwasów wzrasta w szeregu: R2COOH < R1COOH < RCOOH
Hydroliza to rozkład pod wpływem wody. Ulegają jej sole słabych kwasów i mocnych zasad, sole mocnych kwasów i
słabych zasad, oraz sole słabych kwasów i słabych zasad. Sole słabych kwasów i mocnych zasad ulegają hydrolizie anionowej
(reaguje z wodą anion – czyli reszta kwasowa):
b) R2COO- + H2O  R2COOH + OH-
Pisząc równanie reakcji hydrolizy powinniśmy pamiętać, że jest to reakcja odwracalna.
377.
Zasadą Brønsteda jest substancja mogąca przyjąć jon wodorowy, a kwasem substancja oddająca jon wodorowy.
HHbO2 + H2O  H3O+ + HbO2-
HHb + H2O  H3O+ + Hb-
Z równań reakcji widzimy, że woda przyjmuje jon wodorowy, jest więc zasadą, a hemoglobina oddaje jon wodorowy jest
więc kwasem. Woda po przyjęciu jonu wodorowego przechodzi w jon hydroniowy, który jest sprzężonym kwasem do wody, a
jon hemoglobiny jest sprzężoną zasadą do hemoglobiny.
Zasada Brønsteda Kwas Brøndsteda
H2O, HbO2-, Hb- H3O+, HHbO2, HHb
378.
Większą zdolność odłączania jonu wodorowego ma ta forma hemoglobiny, która ma silniejsze właściwości kwasowe, czyli
ta, która ma większą stałą dysocjacji.
Hemoglobina utlenowana (HHbO2) ma większą wartość stałej dysocjacji, ma więc większą zdolność odłączania jonu
wodorowego.
- 97 -
379.
Im większa stała dysocjacji, tym silniejszy kwas.
380.
a) W roztworze wodnym zawsze spełniona jest zależność: [H+][OH-]=10-14, lub pH+pOH=14, gdzie pH – wykładnik
stężenia jonów wodorowych liczony ze wzoru: pH=-log[H+].
Korzystając z powyższych zależności możemy obliczyć: pH=-log(10-9)=9, pOH=14-9=5, [OH-]=10-14/10-9=10-5.
[H+], mol/dm3 [OH-], mol/dm3 pH pOH
-9
10 10-5 9 5
b) Jeżeli w roztworze [OH-]>[H+] to odczyn roztworu jest alkaliczny (dla [H+]>[OH-] odczyn określamy jako kwaśny).
Odczyn opisanego roztworu jest alkaliczny.
381.
Wodorotlenek sodu z kwasem solnym reaguje wg równania reakcji:
NaOH + HCl → NaCl + H2O
Z równania reakcji widzimy, że wodorotlenek z kwasem reagują w stosunku mol:mol. W 150 cm 3 0,54M roztworze znajduje
się (CM=n/V) n=CMV=0,54M.0,150dm3=0,081 moli NaOH. Do tego roztworu dodano n=2,02M.0,050dm3=0,101 mola HCl. Po
reakcji kwasu z zasadą pozostanie nHCl=0,101mol-0,081mol=0,020 mola nieprzereagowanego kwasu solnego w
V=150cm3+50cm3=200 cm 3. .Stężenie nieprzereagowanego kwasu CM=0,020mol/0,2dm3=0,1mol/dm3.
Kwas solny jest mocnym kwasem, zdysocjowanym w 100%: HCl → H+ + Cl-, dlatego stężenie jonów wodorowych w
roztworze [H+]=0,1 mol/dm3.
Wykładnik stężenia jonów wodorowych pH=-log[H+]. Podstawiając dane do wzoru otrzymamy: pH=-log0,1=1,0.
W otrzymanym roztworze wykładnik stężenia jonów wodorowych pH=1,0.
382.
Dla roztworu wodnego, z zależności Ka.Kb=10-14 (Ka – stała dysocjacji kwasu, Kb – stała dysocjacji sprzężonej z kwasem
zasady) wynika, że im mocniejszy kwas, tym słabsza sprzężna z nim zasada. Znając stałe dysocjacji kwasów (im większa
wartość Ka tym silniejszy kwas) łatwo uszeregujemy kwasy od najmocniejszego do najsłabszego. Sprzężoną zasadą z kwasem
otrzymamy po oderwaniu kwasowego atomu wodoru od kwasu:
Szereg kwasów od najmocniejszego do najsłabszego: HClO 2 > HF >HNO2 > HClO
Szereg zasad od najsłabszej do najmocniejszej: ClO 2- < F- < NO2- <ClO-
383.
Silniejszy kwas wypiera słabszy z kwas z roztworu soli słabego kwasu. Woda jest najsłabszym kwasem jaki może istnieć w
roztworze wodnym. Do etanolanu sodu należy dodać wodę. Jeżeli woda wyprze z etanolanu sodu etanol, oznaczać będzie, że
woda jest silniejszym kwasem od etanolu:C2H5Ona + H2O → C2H5OH + NaOH
Pojawiający się w reakcji wodorotlenek sodu możemy wykryć za pomocą etanolowego roztworu fenoloftaleiny (roztwór
zabarwi się na malinowo).
Fenoloftaleina (roztwór) zabarwi się na malinowo.
- 98 -
384.
Słaby kwas dysocjuje wg równania reakcji: HR H+ + R- , ze stałą równowagi nazywaną stałą dysocjacji
[H  ][R  ]
Kc  .
[HR ]
Mocny kwas charakteryzuje się tym, że w jego roztworze znajduje się duże stężenie jonów wodorowych H+, zatem jego
stałą dysocjacji ma dużą wartość. Im większa wartość stałej Kc tym mocniejszy kwas. Dlatego kwasy możemy uszeregować od
najmocniejszego (największa wartość stałej dysocjacji) do najsłabszego:
HClO2 >HNO2 > CH3COOH > HCN
385.
Elektrolity amfiprotyczne mogą być jonami dodatnimi lub ujemnymi, a nawet cząsteczkami obojętnymi. W cząsteczce musi
być obecne centrum kwasowe i zasadowe:
386.
a) Według teorii Arrheniusa kwasów i zasad, kwasem jest związek, który w wodzie dysocjuje na jony wodorowe i jony
reszty kwasowej, natomiast zasada w wodzie dysocjuje na jony wodorotlenowe i kation metalu. Według tej definicji
kwasami są: HCl i C6H5OH, a zasadami jedynie LiOH i Ra(OH)2
Kwasy Zasady
HCl, C6H5OH LiOH, Ra(OH)2
b) Według teorii Brønsteda-Lowryego kwasem jest substancja (cząsteczka obojętna, kation, lub anion), który jest dawcą
protonu. Zasada wg tej teorii jest biorcą protonu i może być cząsteczką obojętną, anionem, lub kationem. Kwas po
oddaniu protonu zasadzie staje się sprzężoną zasadą do kwasu, a zasada po przyjęciu protonu staje się sprzężonym
kwasem:
Zgodnie z tą definicją, ani wodorotlenek litu, ani wodorotlenek radu nie są zasadami, ponieważ nie mogą przyłączyć jonu
wodorowego, ani utworzyć sprzężonego kwasu. Zasadą natomiast jest grupa wodorotlenowa pochodząca od tych
wodorotlenków.
Kwasy Zasady
HCl, C6H5OH, H3O+ NO2-, S2-, OH-
- 99 -
387.
K HZ 1 1,7  105 1
Jeżeli  , to kwasem HZ musi być kwas octowy, a kwasem HY kwas mrówkowy: 4
 . Jeżeli kwas
K HY 10 1,7  10 10
HY wypiera z soli kwas mrówkowy: HX + HCOONa → NaX + HCOOH, to musi być od niego silniejszy. Z podanych kwasów
jedynie kwas o-chlorobenzoesowy jest silniejszy od kwasu mrówkowego.
HX: kwas o-chlorobenzoesowy
HY: kwas mrówkowy
HZ: kwas octowy
Podstawniki, które zmniejszają gęstość elektronową w pierścieniu (podstawniki II-rodzaju, oraz chlorowce) zwiększają moc
kwasu benzoesowego.
Wprowadzenie chloru w pozycję orto- w stosunku do grupy karboksylowej w kwasie benzoesowym zwiększa moc kwasu.
388.
a) Niższą wartość pH, czyli większe stężenie jonów wodorowych w roztworze wykazuje mocniejszy kwas. W grupie
moc kwasów beztlenowych wzrasta ze wzrostem nr okresu, zatem w zlewce nr 2, w której znajduje się roztwór
HCl odnotujemy niższą wartość pH.
b) W roztworze wodnym zawsze pka+pKb=14, co oznacza, że sprzężona zasada pochodząca od mocnego kwasu
jest słabą zasadą. Natomiast dla słabych kwasów, sprzężone zasady są mocnymi zasadami. Kwas
fluorowodorowy jest słabszym kwasem od kwasu chlorowodorowego, zatem jon fluorkowy jest silniejszą zasadą
od jonu chlorkowego.
389.
Moc kwasów tlenowych wzrasta w grupie wraz ze zmniejszeniem się nr okresu (HClO 3 >HBrO3 > HIO3), a dla identycznego
atomu centralnego, wzrasta wraz ze wzrostem jego stopniem utlenienia (HClO < HClO 2 < HClO3 < HClO4). Najmocniejszym
kwasem jest więc kwas chlorowy(V), a najsłabszym kwas jodowy(V):
HClO3 + NaIO3 → NaClO3 + HIO3
390.
Z równania reakcji dysocjacji kwasu ortoborowego: B(OH)3 + 2H2O [B(OH)4]- + H3O+, oraz równania reakcji kwasu
ortoborowego z zasadą:
wynika, że kwas ortoborowy jest kwasem Lewisa (bor jest akceptorem pary elektronowej).
Na podstawie opisanej reakcji z wodą można stwierdzić, że H3BO3 jest kwasem według teorii kwasów i zasad Lewisa.
391.
Według teorii Brønsteda, kwasem jest związek będący donorem protonu, a zasadą związek będący akceptorem protonu.
Dla nadtlenku wodoru możemy więc zapisać:
Z powyższego równania wynika, że jony OH- nie są sprzężoną zasadą dla nadtlenku wodoru, a sprzężonym kwasem dla
wody jest jon oksoniowy (hydroniowy, H3O+). Sprzężoną zasadą dla nadtlenku wodoru jest jon HO 2-.
Zdanie P/F
1
Nadtlenek wodoru jest kwasem Brønsteda, a sprzężoną z nim zasadą jest jon OH .
-
F
Woda jest akceptorem protonów pochodzących od sprzężonego z nią kwasu Brønsteda, którym jest
2 F
nadtlenek wodoru
3
Cząsteczka H2O2 i jon HO2- stanowią sprzężoną parę kwas – zasada w ujęciu teorii Brønsteda P
- 100 -
392.
Z definicji „protolity amfoteryczne to jest takie, które mogą reagować zarówno jako kwas, jak i jako zasada, nazywamy
amfolitami”, czyli amfolity mogą być zarówno kwasem, jak i zasadą Brønsteda. Z pośród wymienionych substancji warunek ten
spełnia jedynie jon wodorosiarczkowy: HS-.
393.
Wodorotlenek żelaza(II) jest słabą zasadą, w wodzie występuje w postaci niezdysocjowanej, natomiast kwas
bromowodorowy jest silnym kwasem, całkowicie zdysocjowanym w wodzie. Powstały bromek żelaza(II), jako sól, z definicji jest
całkowicie zdysocjowany:
Fe(OH)2 + 2H+ + 2Br- → Fe2+ + 2H2O + 2Br- , a po redukcji wyrazów podobnych otrzymamy:
Fe(OH)2 + 2H+ → Fe2+ + 2H2O
Heksahydroksożelazian(II) sodu oznacza, że z atomem centralnym (Fe2+) związanych jest sześć grup wodorotlenkowych.
Ładunek powstałego jonu wynosi (-4) i jest kompensowany przez cztery jony sodowe:
Fe(OH)2 + 4NaOH Na4[Fe(OH)6]
394.
Stężenie jonów wodorotlenowych jest większe od stężenia jonów wodorowych w środowisku alkalicznym, czyli w
roztworach wodorotlenków, oraz w roztworach soli, powstałych z mocnych zasad i słabych kwasów. Wodorotlenki znajdują się
w probówce nr II i IV.
Malinowe zabarwienie może pochodzić jedynie od fenoloftaleiny, która została dodana do probówki nr II.
a) Nr II i IV
b) Nr II
- 101 -
14. Właściwości roztworów
395.
a) Sole, sacharoza i etanol dobrze rozpuszczają się w wodzie tworząc roztwory właściwe. Natomiast białko jaja kurzego nie
rozpuszcza się w wodzie. Białko zbudowane jest z tysięcy aminokwasów połączonych ze sobą wiązaniem peptydowym,
dlatego nie rozpuszcza się w wodzie lecz tworzy roztwór koloidalny. W roztworach koloidalnych cząsteczki w rozpuszczalniku
mają rozmiar od 1 do 200nm, natomiast w roztworach właściwych poniżej 1nm.
b) Aby wydzielić substancję z roztworu właściwego należy odparować rozpuszczalnik.
396.
W wodzie rozpuszczono 1 mol każdej substancji otrzmując:
H2O
NaCl Na+ + Cl- 2 mole jonów
H2O
C12H22O11 C12H22O11 1 mol cząsteczek
AlCl3 H2O Al3+ + 3Cl- 4 mole jonów

H2O
Na2SO4 2Na+ + SO42- 3 mole jonów
Najwyższą temperaturę wrzenia, oraz najniższą temperaturę topnienia (krzepnięcia) ma roztwór w którym jest największa
ilość cząsteczek (jonów). Największa ilość jonów znajduje się w roztworze powstałym przez rozpuszczenie 1 mola chlorku glinu
AlCl3. Najwyższą temperaturę topnienia (krzepnięcia) będzie miał roztwór sacharozy (najmniejsza liczba cząsteczek w
roztworze powstałym przez rozpuszczenie 1 mola sacharozy).
397.
Woda i lód to ta sama substancja (jeden składnik), ale dwie fazy (faza stała i ciekła). Woda i alkohol to dwie różne
substancje (różne składniki), oraz jedna faza (faza ciekła, etanol doskonale miesza się z wodą).
Układ
Mieszanian Jednoskładnikowy Dwuskładnikowy Jednofazowy Dwufazowy
Woda z lodem X X
woda z etanolem X X
398.
Podział na roztwory właściwe i niewłaściwe zależy jedynie od wielkości cząsteczek substancji rozpuszczonej. Przy dużych
(polimerycznych) cząsteczkach substancji rozpuszczanej otrzymamy roztwór niewłaściwy (koloid). Taki warunek spełnia
jedynie substancja w probówce nr 4.
Diole i aminokwasy reagują z Cu(OH)2, tworząc kompleksy o barwie szafirowej. Podobnej reakcji ulegają białka, tworząc
kompleksy o barwie fioletowej. Wodorotlenek miedzi(II) posiada słabe właściwości utleniające, które pozwalają jedynie utlenić
grupę aldehydową (wiązań podwójnych, grupy hydroksylowych i innych nie jest w stanie utlenić). Utleniając aldehydy,
wodorotlenek miedzi(II) redukowany jest do ceglastoczerwonego tlenku miedzi(I). W przypadku braku reduktora wodorotlenek
miedzi(II), podczas ogrzewania rozkłada się do czarnego tlenku meidzi(II).
Klarowny, szafirowy roztwór powstał w probówce nr 2.
W probówce nr 3 nie zaobserwowano żadnych zmian, natomiast w probówce nr 4 powstał roztwór o barwie fioletowej.
Cukrem, który nie wykazywał właściwości redukujących, jest sacharoza. W probówce, która zawierała fruktozę, powstał
ceglastoczerwony osad tlenku miedzi(I), a w probówce, w której była sacharoza, otrzymano czarny osad tlenku miedzi(II).
399.
Efekt Tyndala dają jedynie roztwory nierzeczywiste (koloidalne), czyli roztwory w których cząsteczki substancji mają o wiele
większe rozmiary od rozpuszczalnika.
Jeśli cząsteczka substancji rozpuszczonej ma wielkość 10-5÷10-7 cm to roztworu takiego nie można rozdzielić poprzez
sączenie (substancja przechodzi swobodnie poprzez pory sączka). Roztwór sprawia wrażenie roztworu rzeczywistego, jednak
w odróżnieniu od roztworu rzeczywistego wykazuje efekt Tyndala.
Roztwory koloidalne będą tworzyły wszystkie związki, które mają bardzo duże rozmiary (polimery i polikondensaty).
a) roztwory dające efekt Tyndala to: wodny roztwór albuminy, kleik skrobiowy, wodny roztwór żelatyny (są to białka lub
policukry).
b) Badane układy dające efekt Tyndala to roztwory koloidalne.
- 102 -
400.
Zarówno niższe alkohole, jak i kwasy karboksylowe są doskonale rozpuszczalne w wodzie, dlatego metanol, etanol i kwas
octowy z wodą tworzą roztwory rzeczywiste. Stearynian sodu w wodzie hydrolizuje do kwasu stearynowego (związek o dużej
cząsteczce), dlatego z wodą tworzy układ koloidalny. Podobnie jest z żelatyną. Węglan wapnia, związek trudno rozpuszczalny
w wodzie, tworzy kryształy, które z wodą tworzą zawiesinę.
Cząsteczki fazy rozproszonej w roztworach właściwych, jak i w układach koloidalnych są tak małe, że z łatwością
przenikają przez bibułę filtracyjną.
Roztwory właściwe
Nazwa układu dyspersyjnego Układy koloidalne Zawiesiny
(rzeczywiste)
Wielkość cząsteczek fazy rozproszonej 10-9 1∙10-9÷5∙10-7 5∙10-7
Etanol z wodą, Żelatyna z wodą, Woda z
Przykłady układów dyspersyjnych Woda z metanolem Stearynian sodu z węglanem
Kwas octowy z wodą wodą wapnia
Przenikalność cząsteczek fazy rozproszonej
przez bibułę filtracyjną (przenikają lub nie Przenikają Przenikają Nie przenikają
przenikają)
401.
Prąd przewodzony jest jedynie przez elektrolity. Elektrolitami są kwasy, zasady i sole. Z podanych zestawów prąd
będzie przepływał przez roztwór KCl (sól), oraz roztwór NaOH (zasada).
Żarówka zaświeciła się w zestawie nr 1 i 4.
402.
Chromian(VI) potasu w środowisku kwaśnym jest nietrwały, przekształca się w dichromian(VI) potasu, następuje
zmiana zabarwienia roztworu.
Jony srebra(I) w obecności jonów chlorkowych tworzą, biały, ciemniejący na świetle osad.
Węglan sodu jest solą słabego kwasu. Kwas solny wypiera kwas węglowy z roztworu jego soli. Powstający kwas
węglowy jest nietrwały i rozkłada się na CO 2 i wodę.
Probówka I: roztwór zmienił barwę z żółtego na pomarańczowy.
Probówka II: wydzielił się biały, ciemniejący na świetle osad.
Probówka III: wydziela się bezbarwny i bezwonny gaz.
403.
a) Woda morska nie nadaje się do picia, ponieważ stężenie zawartych w niej soli jest większe od stężenia soli w
moczu. W związku z tym po wypiciu wody morskiej z organizmu jest więcej wody wydalane (musimy pozbyć się dostarczonych
z wodą morską soli) niż zostało dostarczone. Dlatego dochodzi do odwodnienia, a w konsekwencji do śmierci.
b) W wodzie morskiej znajdują się znaczne ilości węglanów, z którymi tlenek węgla(IV) reaguje, tworząc
wodorowęglany.
- 103 -
15. Kinetyka i równowaga reakcji
15.1. Kinetyka reakcji
404.
Jeżeli ilości reagentów się nie zmienią, a objętość naczynia zmniejszy się trzykrotnie, to stężenia reagentów zwiększą się
V ' k(3[SO2 ])2 (3[O2 ]) 27  k[SO2 ]2 [O2 ]
trzykrotnie: [SO2]’=3[SO2], oraz [O2]’=3[O2]. Stosunek V’/V wynosi:    27 . Szybkość
V k[SO2 ]2 [O2 ] k[SO2 ]2 [O2 ]
reakcji wzrośnie 27 krotnie.
405.
Jeżeli dla reakcji 2NO + O2 2NO2 szybkość reakcji opisana jest równaniem kinetycznym v=k[NO] 2[O2], to aby
szybkość reakcji wzrosła 4-ktotnie możemy zapisać v’=4v. Jeżeli zmianie ma ulec jedynie stężenie tlenku azotu(II) to nowa
szybkość reakcji zapisana jest równaniem: v’=k(x[NO]) 2[O2]. Wiemy, że v’/v=4, czyli
k(x[NO])2 [O2 ] kx2 [NO]2 [O2 ]
4   x2 czyli x=2
k[NO]2 [O2 ] k[NO]2 [O2 ]
Aby szybkość reakcji wzrosła 4-krotnie należy dwukrotnie zwiększyć stężenie tlenku azotu(II).
406.
Szybkość tworzenia amoniaku opisana jest równaniem: VT=k1[N2][H2]3,
natomiast szybkość rozkładu amoniaku równaniem VR=k2[NH3]2. Jeżeli
układ osiągnął stan równowagi (równowagi dynamicznej) to szybkość
tworzenia amoniaku jest równa szybkości rozkładu amoniaku VT=VR
k1 [NH3 ]2
(wtedy k1[N2][H2]3= k2[NH3]2, oraz K  ). Z podanych
k2 [N2 ][H2 ]3
wykresów od razu możemy odrzucić wykresy A i B ponieważ na tych
wykresach szybkość rozkładu i szybkość tworzenia amoniaku nie są sobie
równe. Wykres D również należy odrzucić, ponieważ w chwili rozpoczęcia
doświadczenia „W zamkniętym reaktorze zmieszano znane ilości azotu i
wodoru. Utrzymując wysoką, stałą temperaturę, mierzono zmiany stężeń
azotu, wodoru i amoniaku aż do osiągnięcia przez układ stanu równowagi i
pewien czas po tym momencie”, czyli w czasie t=0 stężenie amoniaku
wynosiło 0 mol/dm3 i wzrastało w czasie. Warunki powyższe spełnia
jedynie wykres C.
407.
Stan gazu opisywany jest przez prawo stanu gazu doskonałego (równanie Clapeyrona) PV=nRT. Jeżeli ciśnienie zmalało
dwukrotnie przy niezmienionej ilości gazu oraz temperatury, to objętość musiała zwiększyć się dwukrotnie. Przy dwukrotnie
zwiększonej objętości stężenie reagentów zmalało dwukrotnie, czyli C1=1/2C0. Szybkość reakcji po zmniejszeniu ciśnienia
1 1 1 1
równa jest V1  kC1A
2
C1B . Podstawiając za C1 wartość C1=1/2C0 otrzymamy: V1  k( CA )2 CB  C2A CB  V.Z
2 2 8 8
ostatniej zależności wynika, że po zmniejszeniu dwukrotnie ciśnienia, szybkość reakcji zmniejszy się 8 razy.
408.
Katalizatorem jest substancja, która obniża energię aktywacji, oraz którą można odzyskać po zakończeniu reakcji. Taką
substancją, która „pozornie” nie bierze udziału w reakcji jest brom (Br2).
Produkt przejściowy, to taki produkt, który powstaje w jednym etapie reakcji, a w innym etapie jest substratem. Takim
produktem przejściowym jest bromek nitrozylu (NOBr).
- 104 -
409.
Energia substratów jest mniejsza niż energia produktów. Dlatego opisywana reakcja jest reakcją endotermiczną, H>0.
Reakcję tę możemy zapisać w postaci: A(s) + AB2(g)  2AB(g) – Q (znak (-) oznacza, że ciepło jest pobierane podczas reakcji)
lub Q + A(s) + AB2(g)  2AB(g) .
a) z podanego równania widać wyraźnie, że dostarczenie ciepła (jakby dostarczenie substratu) powoduje zgodnie z
prawem przekory przesunięcie stanu równowagi w prawo, czyli wydajność reakcji wzrośnie.
b) po lewej stronie mamy 1 mol substancji gazowych, a po prawej stronie 2 mole substancji gazowych, czyli w miarę
postępu reakcji ciśnienie w układzie wzrasta. Jeżeli zwiększymy ciśnienie, to zgodnie z prawem przekory stan
równowagi przesunie się w tym kierunku, by ciśnienie zmalało, czyli stan równowagi przesunie się w lewo, a wydajność
tworzenia produktów zmaleje.
410.
a) Równanie kinetyczne dla reakcji A + 2B  C ma postać V=k.CA.CB2. Współczynnik k nosi nazwę stałej szybkości i ma
wartość stałą. Natomiast szybkość reakcji zmienia się w czasie, ponieważ maleją stężenia reagentów. Podstawiając
dane do wzoru na szybkość reakcji możemy wyliczyć stałą szybkości reakcji k:
V 5,4mol  dm3  s1
k  3 3 2
 0,3mol2  dm6  s1
CA  CB 2mol  dm  (3mol  dm )
2
b) Jeżeli przereaguje 60% substancji A, to znaczy, że przereaguje 2mol .0,6=1,2 mola substancji A. Zgodnie z równaniem
reakcji przereaguje również 2.1,2mol=2,4 mola substancji B. Pozostanie zatem 0,8 mola substancji A i 0,6 mola
substancji B. Szybkość reakcji V=k.CA.CB2, a po podstawieniu danych:
V  kCA  CB2  0,3mol2  dm6  s1  0,8mol  dm3  (0,6mol  dm3 )2  0,0864mol  dm3  s1
411.
Szybkość reakcji opisana jest wzorem V1=k[A]2[B] – gdzie [A] i [B] oznaczają stężenia reagenta A i reagenta B. Jeżeli
stężenie reagentów wzrośnie 4-krotnie, to nowa wartość szybkości reakcji V2=k(4[A])2(4[B])=64k[A]2[B]=64V1.
Po 4-krotnym wzroście stężenia reagentów, szybkość reakcji 2A+B→C wzrośnie 64 razy.
412.
Szybkość reakcji zależy od stężenia substratów (większe stężenie – większa szybkość reakcji), stanu rozdrobnienia
substratów (szybkość reakcji jest większa przy większym rozdrobnieniu substratów) i temperatury reakcji (wzrost temperatury o
10oC zwiększa szybkość reakcji od 2 do 4 razy).
W roztworze o pH=1, stężenie jonów wodorowych wynosi [H+]=10-pH=10-1=0,1 mol/dm3. Kwas solny jest mocnym kwasem,
a więc w roztworze jest zdysocjowany w 100%, dlatego można przyjąć, że w roztworze tym CHCl=[H+]=0,1 mol/dm 3.
Szybciej wiórki magnezowe będą się roztwarzać w roztworze kwasu o większym stężeniu, czyli w roztworze kwasu o
stężeniu 0,5 mol/dm3 (doświadczenie I).
413.
a) Szybkość reakcji jest funkcją stężenia reagentów. Rząd reakcji ze względu na wybrany substrat możemy określić z
zależności: Vi  k  Cxn gdzie n jest rzędem reakcji względem substratu X.
Wykres I jest wykresem typu y=ax, czyli V=k.CA. Reakcja jest zatem pierwszego rzędu względem substratu A.
Wykres III jest wykresem typu y=a, czyli V=k=k.CF0. Reakcja jest zatem zerowego rzędu względem substratu F.
b) Jeżeli reakcja II jest reakcją drugiego rzędu względem substratu D, to w reakcji na szybkość reakcji stężenie
substratu D musi być podniesione do kwadratu: VII=k.CD2.
414.
Zgodnie z regułą Le Chateliera-Brauna (regułą przekory) jeżeli na układ będący w stanie równowagi podziałamy bodźcem
zewnętrznym, to równowaga układu przesunie się w tym kierunku by przeciwdziałać temu bodźcowi.
Po lewej stronie równania reakcji mamy 5 moli substancji gazowych, a po prawej 4 mole substancji gazowych. Dlatego
przed reakcją panuje większe ciśnienie niż po zakończeniu reakcji. Jeżeli zwiększymy ciśnienie panujące w układzie, to stan
równowagi przesunie się w tym kierunku by zmniejszyć ciśnienie (przeciwdziałać bodźcowi, „zrobić nam na złość”).
a) Stan równowagi przesunie się w prawo, wydajność reakcji wzrośnie
Zmniejszenie stężenia tlenu spowoduje, że równowaga reakcji przesunie się w takim kierunku by zwiększyć stężenie tlenu.
b) Stan równowagi reakcji przesunie się w lewo, wydajność reakcji zmaleje
Reakcja jest reakcją egzotermiczną, czyli podczas reakcji wydziela się energia na sposób ciepła. Jeżeli zwiększymy
temperaturę, to stan równowagi przesunie się w kierunku zmniejszenia temperatury układu
c) Stan równowagi reakcji przesunie się w lewo, wydajność reakcji zmaleje
Zwiększenie stężenia pary wodnej spowoduje, że stan równowagi przesunie się w lewo, by zmniejszyć stężenie pary
wodnej
d) Stan równowagi reakcji przesunie się w lewo, wydajność reakcji zmaleje.
- 105 -
415.
Szybkość reakcji 2SO2 + O2 → 2SO3 określona jest wzorem V1=k.[SO2]2.[O2]. Jeżeli objętość mieszaniny gazowej
zmniejszymy trzykrotnie, to stężenia reagentów wzrosną trzykrotnie. Podstawiając nowe stężenia do wzoru na szybkość reakcji
otrzymamy: V2=k.(3[SO2])2.(3[O2])=27k[SO2]2.[O2]
Szybkość reakcji wzrośnie 27 razy.
416.
Korzystając z danych zawartych w treści zadania sporządzamy tabelkę, a następnie wykres zależności C M=f(t):
czas, min 0 5 10 15
Stężenie mol/dm3 20 14,5 10,6 7,8
20
19
stężenie mol/dm3
18
17
16
15
14
13
12
11
10
9
8
7
6
5
0 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 15 16
czas, min
Czas po którym szybkość reakcji będzie równa 0,819 mol .dm -3.min-1 odczytamy z wykresu. W tym celu musimy z równania
kinetycznego V=kCH2O2 obliczyć stężenie nadtlenku wodoru. Po przekształceniu równania kinetycznego i podstawieniu danych
V 0,819
otrzymamy: CH2O2    13mol / dm3 . Z wykresu możemy odczytać, że takie stężenie nadtlenku wodoru
k 0,063
otrzymamy po około 6,8 min.
417.
Ze wzoru na szybkość reakcji: V=k∙[N2O5] wynika, że zależy ona od stężenia tlenku azotu(V). Stężenie substratu maleje w
miarę upływu czasu, a więc i szybkość reakcji maleje z czasem. Określana jest ona przez zmianę stężenia reagentów w czasie
1 s /1 min /1 godz. Itd. (w zależności od miana stałej szybkości). Jeżeli objętość naczynia wynosi 1 dm 3, a stała szybkości
reakcji k=0,24s-1, to szybkość reakcji jednocześnie określa ilość moli substratu, który przereagował w ciągu 1 s. Podstawiając
dane do równania na szybkość reakcji otrzymamy:
V=0,25s-1∙0,5mol∙dm -3=0,125 mol∙dm -3∙s-1, co oznacza, że w ciągu 1 s przereaguje 0,125 mola tlenku azotu(V). Po tym
czasie pozostanie 0,5mol-0,125mol=0,375 mol N2O5.
W drugiej sekundzie szybkość reakcji wynosi V=0,25s-1∙0,375mol∙dm-3=0,094 mol∙dm -3∙s-1, co oznacza, że w drugiej
sekundzie przereaguje 0,094 mola N2O5.
W układzie pozostanie 0,375mol-0,094mol=0,281 mol tlenku azotu(V)
418.
Z informacji do zadania wynika, że szybkość reakcji estryfikacji zależy od stężenia zarówno kwasu, jak i alkoholu, czyli
v=k∙[CH3COOH][C2H5OH].
419.
Jeżeli temperaturę reakcji podniesiemy z 288K do 298K (T=10K) to szybkość reakcji wzrośnie 3-krotnie, czyli V2=3V1.
Szybkość reakcji V2=k[Cl2]2[O2]. Jeżeli podwoimy stężenie chloru to szybkość reakcji V3=k(2[Cl2])2[O2]=4k[Cl2]2[O2]. Z podanych
zależności widzimy, że V3=4V2=4(3V1)=12V1.
Podwyższenie temperatury o 10K i dwukrotne zwiększenie stężenia chloru powoduje 12-krotne zwiększenie szybkości
reakcji. 
- 106 -
420.
Ogólne równanie kinetyczne dla reakcji 2A + B → C opisane jest wyrażeniem: V=k∙[A]m∙[B]n.
Obliczenia szybkości reakcji w zależności od stężeń [A] i [B] zamieszczamy w tabeli:
Nr [A] [mol·dm -3] [B] [mol·dm -3] Równanie kinetyczne
(1) 0,2 0,2 X=k∙0,2m∙0,2n
(2) 0,4 0,2 8X=k∙0,4m∙0,2n
(3) 0,2 0,4 2X=k∙0,2m∙0,4n
Ze stosunku równań (2) do (1) obliczymy m, natomiast ze stosunku równań (3) i (1) obliczymy n:
8 X 0,4m 0,2n (2  0,2)m
 m
 n
czyli 8= m
czyli 8=2m  m  3
X 0,2 0,2 0,2
2 X 0,2m 0,4n (2  0,2)n
Oraz  m
 n
czyli 2= n
czyli 2=2n  n  1
X 0,2 0,2 0,2
Równanie kinetyczne V=k∙[A]3∙[B].
421.
Katalizatory wpływają na szybkość reakcji (zwiększają ją) poprzez obniżenie energii aktywacji. Wartość entalpii reakcji nie
zmienia się. Inhibitory (katalizatory ujemne) obniżają szybkość reakcji, zapobiegają reakcji poprzez podwyższenie energii
aktywacji.
Zdanie P/F
Katalizatory ujemne (inhibitory) zmniejszają szybkość reakcji chemicznych zmniejszając,
1 F
energię aktywacji reakcji.
2 Katalizator nie wpływa na wydajność reakcji. P
3 Katalizator wpływa na wartość stężeniowej stałej równowagi reakcji Kc F
422.
O szybkości reakcji decyduje zawsze najwolniejszy etap:
Szybkość napełniania zbiornika IV zależy jedynie od szybkości wypływu
wody ze zbiornika II, czyli od najwolniejszego procesu.
I
II
III
IV
W reakcji utleniania jodowodoru nadtlenkiem wodoru, etapem decydującym o szybkości reakcji jest etap wolny
(utlenianie jodowodoru do kwasu jodowego(I)): HI + H2O2 → HIO + H2O
423.
Rząd reakcji, to suma potęg do których podniesione są stężenia substratów we wzorze kinetycznym na szybkość
reakcji: v=k CHI CH2O2. Rząd reakcji 1+1=2.
- 107 -
15.2. Równowagi reakcji
424.
Dla reakcji:
N2(g) + 3H2(g) 2NH3(g) H=-92,4kJ/mol
ujemna wartość entalpii oznacza, że reakcja jest egzotermiczna. Współczynnikie stechiometryczne 1+3 → 2 wskazują, że
reakcja przebiega ze zmniejszeniem objętości (zmniejszeniem ciśnienia). W celu ocenienia jak wpłynie na wydajność reakcji
zmiana warunków reakcji zastosujemy regułę przkory (reguła le Chateliera Brauna):
a) obniżenie ciśnienia – reakcja przebiega ze zmniejszeniem ciśnienia, więc gdy obniżymy ciśnienie, stan równowagi przesunie
się w takim kierunku by wzrosło ciśnienie mieszaniny reakcyjnej, czyli w lewą stronę (zmniejszy się ilość amoniaku)
b) podwyższenie temperatury – reakcja przebiega z wydzieleniem ciepła. Jeżeli podwyższymy temperaturę, to stan równowagi
przesunie się w tę stronę by temp. mieszaniny zmniejszyła się, czyli w lewą stronę (zmniejszy się ilość amoniaku)
c) wprowadzenie dodatkowej ilości azotu – stan równowagi przesunięty zostanie w tę stronę, by stężenie azotu zmniejszyło się
(by azot przereagował), czyli w prawą stronę (ilość amoniaku zwiększy się).
425.
I N2(g) + O2(g) 2NO(g) H=182,5kJ
II 2NO(g) + O2(g) 2NO2(g) H=-114,1kJ
a) reakcja I jest reakcją endotermiczną, czyli przebiega z pochłonięciem energii na sposób ciepła (wskazuje na to dodatnia
wartość entalpii reakcji). Zgodnie z regułą Le Chatliera Brauna (regułą przekory), wzrost temperatury układu spowoduje takie
przesunięcie stanu równowagi by przeciwdziałać wzrostowi temperatury. Oznacza to, że stan równowagi układu zostanie
przesunięty w prawo, w kierunku tworzenia produktów. Takie przesunięcie stanu równowagi spowoduje, że układ „zrobi nam
na złość” i reakcja będzie przebiegała w takim kierunku by temperatura układu zmalała. Ilość produktu wzrośnie.
b) Reakcja II przebiega ze zmniejszeniem objętości (współczynniki reakcji 3 → 2), czyli reakcja przebiega ze
zmniejszeniem ciśnienia. Wzrost ciśnienia spowoduje zgodnie z reguła przekory taki przebieg reakcji by przeciwdziałać
bodźcowi reakcji (wzrostowi ciśnienia), czyli reakcja przebiegnie w kierunku tworzenia tlenku azotu(IV) - w prawo, czyli ilość
produktu wzrośnie.
426.
Tlenek azotu(IV) o barwie brunatnej ulega częściowej dimeryzacji, tworząc bezbarwny N2O4. Jeżeli ochłodzenie próbki
zawierającej NO2 powoduje odbarwienie się jej, to oznacza, że w próbce po ochłodzeniu znajduje się N2O4. Stan równowagi po
ochłodzeniu próbki przesunięty jest w kierunku tworzenia się N2O4.
Ochłodzenie próbki powoduje wzrost stężenia N2O4 w układzie, natomiast podwyższenie temperatury powoduje
zmniejszenie się stężenia N2O4 w układzie, a wzrost stężenia NO2.
427.
Dimeryzacji tlenku azotu(IV) przebiega zgodnie z równaniem reakcji 2NO2(g) N2O4(g) Z równania reakcji widzimy,
.
że dimeryzacja przebiega ze zmniejszeniem ciśnienia, ponieważ z 2V po dimeryzacji otrzymujemy 1V. Stosując regułę
przekory (reguła Le Chateliera Brauna) możemy uzupełnić zdania:
a) 1. Naciskając tłok naczynia, sprężamy gaz. Objętość gazu zmniejsza się, a zawartość naczynia odbarwia się (reguła
przekory).
2. Zmieniając położenie tłoka rozprężamy gaz – ciśnienie w naczyniu zmniejsza się. Objętość gazu zwiększa się, a
zawartość naczynia przyjmuje brunatne zabarwienie (reguła przekory).
b) Zwiększenie ciśnienia w układzie powoduje wzrost ilości N2O4.
428.
Rozwiązując to pytanie skorzystajmy z prawa przekory (Le Chateliera-Brauna)”jeżeli na układ będący w równowadze
podziałamy bodźcem zewnętrznym, to równowaga reakcji przesunie się w tym kierunku, by przeciwdziałać bodźcowi
zewnętrznemu”.
Reakcja 2H2S(g) + 3O2(g) 2SO2(g) + 2H2O(g) H=-1038kJ
jest reakcją egzotermiczną (H<0).
a) Jeżeli podwyższymy temperaturę reakcji, układ chcąc przeciwdziałać temu bodźcowi przesunie stan równowagi w lewo (w
kierunku reakcji odwrotnej, endotermicznej). Wydajność reakcji zmaleje.
b) Jeżeli usuniemy część wody, układ będzie chciał ją „wyprodukować” i równowaga reakcji przesunie się w prawo. Wydajność
reakcji wzrośnie.
- 108 -
429.
Stała równowagi tej reakcji opisana jest wzorem:
[CO2 ][H2 ]
K
[CO][H2O]
Stężenia równowagowe były równe: [CO]=0,3 mol/dm 3, [CO2]=6,3 mol/dm3, [H2]=12,9 mol/dm3. Podstawiając te dane do
wzoru na stałą równowagi możemy obliczyć stężenie równowagowe [H2O(g)]:
6,3mol / dm3  12,9mol / dm3
9 , czyli stężenie równowagowe [H2O(g)]=30,1 mol/dm3.
0,3mol / dm3  [H2O(g) ]
430.
W stanie równowagi mamy następujące stężenia: [CO]=0,3 mol/dm 3, [CO2]=6,3 mol/dm3, [H2]=12,9 mol/dm3,
[H2O(g)]=30,1 mol/dm 3.
Z równania reakcji: CO + H2O(g) CO2 + H2
wynika, że gdy powstaje 1 mol CO2, to równolegle powstaje z nim 1 mol H2 (dla uproszczeń obliczeń załóżmy, że objętość
naczynia wynosi 1 dm3). W reakcji powstało 6,3 mola CO2, więc musiało również powstać 6,3 mola wodoru. Nadwyżka ponad 6,3
mola, to wodór wprowadzony z gazem syntezowym. Z gazem syntezowym wprowadzono zatem C0H=12,9 mol-6,3 mol=6,6 mola.
Z równania reakcji wynika również, że z 1 mola CO powstaje 1 mol CO2, zatem 6,3 mola CO2 musiało powstać z 6,3 mola
CO. Zawartość początkowa CO to ilość przekonwertowana do CO2 i ilość w stanie równowagi, czyli
C0CO=6,3 mol+0,3 mol=6,6 mola.
Stosunek molowy CO:H2 w gazie syntezowym wynosi 6,6:6,6=1:1.
431.
[CH3COOCH2CH3 ][H2O]
Stała równowagi reakcji estryfikacji wyrażona jest wzorem: K  . Z równania reakcji wynika,
[CH3COOH][CH3CH2OH]
że powstaniu x moli estru towarzyszy powstanie x moli wody, oraz, że przereagowało x moli kwasu i x moli alkoholu. Bilans
mas możemy przedstawić w tabeli:
Stan początkowy, mol/dm3 Stan końcowy (równowagowy),
mol/dm3
CH3COOH 1,25 1,25-x
CH3CH2OH 2,00 2-x
CH3COOCH2CH3 0 x
H2O 0 x
xx
Podstawiając dane do wzoru na stałą równowagi otrzymamy: 1,00  , a po przekształceniu:
(1,25  x)(2,00  x)
x2=2,5-1,25x-2,00x+x2, czyli 2,5=3,25x, a stąd x=0,77 mol/dm3. Wiedząc, że reakcja przebiegała w naczyniu o V=1 dm3, w
mieszaninie poreakcyjnej znajdowało się 0,77 mola estru.
432.
Z treści zadania wynika, że w chwili początkowej stężenia reagentów wynisiły: CA=2mol/dm 3, CB=x, CC=0mol/dm3,
CD=0mol/dm3. A po ustaleniu się stanu równowagi w mieszaninie reakcyjnej znajdowało się tylko [A]=0,4mol/dm 3. Z równania
reakcji: A + B  C + D wynika, że musiało przereagować 1,6 mola substancji A, !,6 mola substancji B, oraz powstało 1,6 mola
substancji C i 1,6 mola substancji D. Dane zamieszczamy w tabeli (jeżeli substancja przereagowała, ubyło jej otrzymuje znak
minus (-)
1 2 3=1+2
C0 powstało/przereagowało Stan równowagowy
A 2 -1,6 0,4
B x -1,6 x-1,6
C 0 1,6 1,6
D 0 1,6 1,6
[C][D]
Stałą równowagi tej reakcji możemy zapisać wzorem: K  . Po podstawieniu danych z tabeli i wartości za stałą K
[A][B]
1,6mol / dm3  1,6mol / dm3
otrzymamy: 1  , czyli 0,4x-0,64=2,56 x=8mol/dm3.
0,4mol / dm3  (x  1,6)
Do reakcji użyto 8 moli reagenta B.
- 109 -
433.
Jeżeli reakcja znajduje się w stanie równowagi, to do określenia kierunku przesunięcia się stanu równowagi można
skorzystać z prawa przekory (prawa Le Chateliera-Brauna) lub z prawa działania mas (ze stałej równowagi).
Prawo przekory mówi, że jeśli na układ będący w stanie równowagi podziałami bodźcem zewnętrznym, to stan równowagi
przesunie się w tym kierunku, by zmniejszyć działanie bodźca.
a) dodanie tlenu do układu przesunie stan równowagi w takim kierunku by zmniejszyło się stężenie tlenu – w prawo
b) usunięcie tlenku węgla(IV) spowoduje takie przesunięcie stanu równowagi, by stężenie tlenku węgla wzrosło – w lewo
c) podwyższenie ciśnienia spowoduje przesunięcie równowagi w takim kierunku by ciśnienie zmalało. Po lewej stronie
mamy 6 moli gazu, po prawej 7 moli gazu. Mniejsze ciśnienie jest po lewej stronie reakcji, więc stan równowagi
przesunie się w lewo
d) katalizator nie wpływa na stan równowagi reakcji. Zwiększa jedynie szybkość tworzenia produktów, jednocześnie
zwiększając w takim samym stopniu szybkość rozkładu produktów. Katalizator obniża energię aktywacji.
[CO2 ]3 [H2O]4
Te same wnioski można wyciągnąć rozpatrując stałą równowagi reakcji: K 
[C3H8 ][O2 ]5 . Aby stała K pozostała stałą,
gdy wzrasta stężenie tlenu [O2], licznik musi wzrosnąć.
434.
[H2O]2  [Cl 2 ]2
Stężeniowa stała równowagi wyrażona jest wzorem: Kc  , gdzie w nawiasach kwadratowych znajdują
[HCl ]4  [O2 ]
się stężenia reagentów w stanie równowagi.
435.
Reakcja jest egzotermiczna (H<0), zatem energia wewnętrzna produktów jest mniejsza od energii wewnętrznej
substratów.
Katalizator obniża energię aktywacji, ale musi wchodzić w reakcję z substratem, dając produkt przejściowy. Dlatego na
wykresie energii od postępu reakcji z użyciem katalizatora powinno pojawić się minimum dla produktu przejściowego. Dalej
produkt przejściowy po osiągnięciu energii aktywacji przechodzi w produkt końcowy:
Energia
reakcja bez udziału katalizatora
reakcja z udziałem katalizatora
Es
E
Ep
postęp reakcji
436.
Reakcje przebiegające z wydzieleniem/pochłanianiem energii na sposób ciepła możemy zapisać w następujący sposób:
Zgodnie z regułą Le Chateliera-Brauna (reguła przekory) zwiększenie temperatury dla reakcji a skutkuje przesunięciem
stanu równowagi w lewo (reakcja odwrotna do a zmniejszy temperaturę układu ponieważ jest reakcją endotermiczną).
Dlatego reakcja jest reakcją egzotermiczną. W reakcji
wydziela się ciepło, czyli również jest reakcją egzotermiczną.
W reakcji 1 z 2 moli substratów powstają 2 mole produktów, natomiast w reakcji 2 z 4 moli substratów powstają 2 mole
produktów. Mniejsza ilość produktów w stosunku do substratów w reakcji 2 powoduje, że w miarę przebiegu reakcji ciśnienie
panujące w układzie maleje. Zwiększenie ciśnienia, zgodnie z regułą przekory, powoduje przesunięcie równowagi w kierunku
tworzenia produktów.
a)
Reakcja 1. egzotermiczna
Reakcja 2. egzotermiczna
b).
Dla reakcji 1 wydajność nie zmieni się po zmianie ciśnienia panującego w układzie.
- 110 -
437.
Umieśćmy wszystkie dane w tabeli księgowego:
C0 mol/dm3 Powstało/przereagowało C równowagowe mol/dm3
Reagenty
1 2 3=1+2
A x
B x
C 0 4,00 4,00
D 0 2,00 2,00
Z równania reakcji wynika, że powstaniu 2 moli reagenta D towarzyszy powstanie 4 moli reagenta C. Jednocześnie wiemy,
[B] 1 [B] , czyli w mieszaninie równowagowej [B]=4/2,3=1,739 mol/dm3. Z
że w mieszaninie równowagowej  
[C ] 2,30 4,00
równania reakcji i treści zadania (stężenia początkowe są identyczne) wynika, że w stężenie równowagowe
[A]=[B]=1,739 mol/dm 3. Stała równowagi tej reakcji opisana jest wzorem: K  [C ]  [D] . Po podstawieniu danych otrzymamy:
2
[ A]  [B]
42  2
K  10,58mol / dm3
1,739  1,739
438.
Dla równania reakcji syntezy jodowodoru stężeniowa stała
[HI ]2
równowagi przybierze postać: Kc 
[H2 ][I2 ]
Zawsze ze wzrostem temperatury wzrasta szybkość reakcji. Entalpia tej reakcji H>0, co oznacza, że reakcja jest
endotermiczna. Dla reakcji endotermicznej możemy zapisać: Zgodnie z regułą przekory,
zwiększenie temperatury (zwiększenie Q) powoduje przesunięcie równowagi reakcji w prawo. Przesuniecie stanu równowagi w
prawo powoduje zwiększenie stężenia jodowodoru, a zmniejszenie stężeń jodu i wodoru. Stała równowagi zwiększy się.
a) Wraz ze wzrostem temperatury szybkość reakcji syntezy jodowodoru rośnie, szybkość reakcji rozpadu jodowodoru
rośnie, wartość stałej równowagi reakcji rośnie
439.
Stałą równowagi reakcji estryfikacji możemy opisać równaniem: K  [CH3COOC2H5 ][H2O]
[CH3COOH ][C2H5OH ]
Stężenia równowagowe reagentów obliczymy z tabelki „księgowego”:
Stężenie początkowe Powstało/przereagowało Stężenie równowagowe
Reagenty
1 2 3=1+2
CH3COOH 1 -x 1-x
C2H5OH 1 -x 1-x
CH3COOC2H5 0 x x
H2O 0 x x
Podstawiając dane do równania na stałą równowagi otrzymamy: K  x2

 4 , czyli x =4-8x+4x , a po
2 2
(1  x )  (1  x )
uporządkowaniu otrzymamy: 3x2-8x+4=0. Rozwiązanie równania daje x=0,667 mol/dm3.
Po ustaleniu się równowagi w mieszaninie reakcyjnej pozostało 1mol-0,667mol=0,333 mol kwasu etanowego.
440.
Aby stwierdzić jak zmiana warunków poniższej reakcji wpływa na jej wydajność możemy posłużyć się regułą przekory
(reguła Le Chateliera Brauna:
jeśli na układ będący w stanie równowagi podziałamy bodźcem zewnętrznym, to stan równowagi przesunie się w tę stronę,
by przeciwdziałać bodźcowi zewnętrznemu.
 Dodanie etanolu – stan równowagi przesunie się w prawo by zmniejszyć ilość etanolu
 Dodanie wody – stan równowagi przesunie się w lewo, by zmniejszyć ilość dodanej wody.
 Dodanie katalizatora – nie wpływa na stan równowagi, zwiększa jedynie szybkość reakcji
 Dodanie obojętnej wobec reagentów substancji higroskopijnej – pochłania ona wodę, zmniejsza jej ilość. Stan
równowagi zostanie przesunięty w prawo, by zwiększyć ilość wody.
- 111 -
441.
Jeżeli przereagowało 40% kwasu octowego z 2 moli, to znaczy, że do ustalenia się stanu równowagi przereagowało
n=2mol∙0,4=0,8 mola kwasu.
Z równania reakcji wynika, że przereagowało również 0,8 mola alkoholu, oraz powstało 0,8 mola estru i 0,8 mola wody.
Stała równowagi tej reakcji opisana jest wzorem: K  [CH3COOCH3 ]  [H2O]

c
[CH3COOH ]  [CH3OH ]
Reakcja przebiegała w naczyniu o objętości 1 dm , dlatego ilości moli w stanie równowagi równe są ilościom moli w stanie
3
równowagi. Ilość moli reagentów w stanie równowagi obliczymy z tabeli „księgowego”. W tabeli tej, w kolumnie 2, ilość
reagenta, który powstał jest ze znakiem +, natomiast reagent, który przereagował jest ze znakiem (-). Wartości w kolumnie 3
(stan równowagi) otrzymano przez sumowanie wartości z kolumny 1 i 2:
Reagenty C0, mol/dm 3 Powstało/przereagowało, mol/dm3 [C], mol/dm 3
1 2 3=2+1
CH3COOH 2 -0,8 1,2
CH3OH 4 -0,8 3,2
CH3COOCH3 0 0,8 0,8
H2O 0 0,8 0,8
mol mol
3
 0,8
0,8
Podstawiając dane do wzoru na stałą równowagi otrzymamy: K  dm dm3  0,17
c
mol mol
1,2  3, 2
dm3 dm3
Stała równowagi reakcji estryfikacji w podanych warunkach wynosi 0,17.
442.
Synteza tlenku azotu(II) jest reakcją endotermiczną (H>0). Reakcję tę możemy zapisać w postaci:
Q + N2(g) + O2(g) 2NO(g)
Przesunięcie stanu równowagi możemy łatwo określić posługując się regułą przekory (reguła le Chateliera-Brauna). W myśl
tej reguły jeśli na układ będący w stanie równowagi podziałamy bodźcem zewnętrznym, to stan równowagi przesunie się w tym
kierunku, by przeciwdziałać bodźcowi zewnętrznemu.
Reakcja zachowuje się jak male dziecko i „robi nam na złość”. Gdy małemu dziecku mówimy, „nie wchodź w kałuże” to
możemy być pewni, że w nią wejdzie.
a) Obniżenie temperatury, czyli zmniejszenie Q. Reakcja „zrobi nam na złość” i stan równowagi przesunie się w lewo, by
wydzieliła się energia na sposób ciepła.
b) Zwiększenie ciśnienia nie wpływa na stan równowagi reakcji ponieważ po stronie substratów i produktów mamy
identyczne ilości reagentów. W czasie przebiegu reakcji nie zmienia się ciśnienie
443.
Synteza amoniaku jest reakcją egzotermiczną, ponieważ H<0. Możemy opisać ją następującym równaniem reakcji:
N2 + 3H2 2NH3 + Q
Zgodnie z prawem przekory, wzrost temperatury powoduje przesunięcie stanu równowagi w lewo (zmniejsza się wydajność
syntezy amoniaku). Natomiast wzrost temperatury zawsze powoduje wzrost szybkości reakcji (zarówno syntezy amoniaku, jak
i jego rozkładu). Prawdziwa jest odpowiedź D.
444.
W podanych doświadczeniach zachodzą następujące reakcje:
A. 2H2O + 2Na → 2NaOH + H2↑ z układu wydziela się wodór
B. HCl + NaHCO3 → NaCl + H2O + CO2↑ z układu wydziela się CO2
H
C. CH3COOH + C2H5OH CH3COOC2H5 + H2O reakcje estryfikacji kwasu alkoholem są reakcjami odwracalnymi
D. BaCl2 + Na2SO4 → BaSO4↓ + 2NaCl z tablicy rozpuszczalności wynika, że powstaje trudno rozpuszczalny osad chlorku
baru
Z równań reakcji widzimy, że układ opuszcza substancja w doświadczeniu A, B i D
Typ reakcji Symbole literowe
Reakcje (praktycznie) nieodwracalne A, B,D
Reakcje odwracalne C
- 112 -
445.
Reakcja spalania siarkowodoru w tlenie jest reakcją egzotermiczną (H<0). Możemy więc zapisać ją w postaci:
2H2S(g) + 3O2(g) ⇄ 2SO2(g) + 2H2O(g) + Q
Reakcja przebiega ze zmniejszeniem ciśnienia (L: 5 moli; P: 4 mole)
a) Podwyższenie temperatury układu (dodanie Q) zgodnie z regułą przekory przesunie stan równowagi w lewo.
b) Zmniejszenie objętości układu spowoduje wzrost ciśnienia w układzie, zgodnie z regułą przekory przesunie stan
równowagi w prawo.
446.
W celu rozwiązania tego problemu wykorzystamy prawo przekory (reguła Le Chateliera i Brauna). W myśl tej reguły,
reakcja chemiczna będąca w stanie równowagi zachowuje się jak "małe dziecko i robi nam na złość". Jeśli zwiększymy
stężenie tlenu, to "reakcja zrobi nam nie złość" zmniejszając stężenie tlenu. Tlen zostanie zużyty w reakcji, a może się zużyć
reagując z amoniakiem, czyli stan równowagi reakcji zostanie przesunięty w prawo.
Katalizator nie wpływa na stan równowagi reakcji.
Jeżeli będziemy usuwać powstający w reakcji tlenek azotu, to "reakcja chcąc mam zrobić na złość" będzie go
produkować, czyli równowaga reakcji zostanie przesunięta w prawo.
Po lewej stronie równania reakcji mamy 9 moli substancji gazowych, a po prawej 20 moli. po stronie produktów jest
większe ciśnienie niż po stronie substratów. Podwyższenie ciśnienia spowoduje przesunięcie stanu równowagi w lewo
(zmniejszenie ciśnienia przez reakcję)
a) w prawo
b) nie zmieni się
c) w prawo
d) w lewo
- 113 -
16. Elektrochemia
447.
Podczas elektrolizy (pracy ogniwa) na anodzie zawsze zachodzi reakcja utleniania, a na katodzie redukcji. Jeżeli w
sumarycznym procesie widzimy, że wydziela się tlen i wodór, to na katodzie musi zachodzić redukcja z wydzieleniem wodoru.
Wodór może wydzielać się w wyniku redukcji jonów wodorowych:
K(-) 2H+ + 2e → H2
Według takiego równania realcji ulegają elektrolizie związki dostarczające do roztworu jonów wodorowych czyli kwasy tlenowe:
H2SO4 – siarkowy(VI) lub HNO3 – azotowy(V). Na katodzie mogła zachodzić również redukcja wody:
lub K(-) 2H2O + 2e → H2 + 2OH-.
Redukcja wody zachodzi gdy elektrolizie poddajemy sole kwasów tlenowych i metali 1 lub 2 grupy, np. Na2SO4, KNO3. Wodór
wydziela się również podczas elektrolizy wodorotlenków, ale te związki musimy odrzucić ponieważ na anodzie zachodziło by
utlenianie jonu wodorotlenowego. Z treści zadania widzimy, że na anodzie zachodzi utlenianie wody.
448.
Schemat ogniwa zapisujemy wg następującej konwencji:
elektroda | składniki elektrolitu || składniki elektrolitu | katoda
gdzie | oznacza granice faz pomiędzy elektrodą a roztworem anodowym, || oznacza klucz elektrolityczny. Pamiętając, że na
anodzie zachodzi zawsze utlenianie, a na katodzie redukcja, oraz że elektrodami w ogniwach redox są najczęściej Pt lub C
(grafit) możemy zapisać schemat tego ogniwa i reakcje w nim zachodzące:
Pt | Sn2+, Sn4+ || Fe3+, Fe2+ | Pt
(A) Sn2+ → Sn4+ + 2e
(K) 2Fe3+ + 2e → Fe2+
449.
W solach kwasów tlenowych, reszta kwasowa ma bardzo duży potencjał utlenienia. Zamiast reszty kwasowej utlenieniu
ulega woda (tlen zawarty w wodzie utlenia się do tlenu cząsteczkowego). Redukcja kationu do metalu zachodzi tylko wtedy,
gdy kation pochodzi od metalu znajdującego się w szeregu aktywności metali za cynkiem (na elektrodzie grafitowej). Dlatego
jon sodowy nie będzie w tych warunkach redukowany. Redukcji ulegnie wodór zawarty w wodzie:
Reakcja na anodzie: 2H2O → 4H+ + O2 + 4e
Reakcja na katodzie: 4H2O + 4e → 2H2 +4OH-
Zauważmy, że na anodzie zawsze zachodzi reakcja utleniania (podczas elektrolizy jak i w ogniwie). Ładunek lewej i prawej
strony każdej reakcji elektrodowej musi być sobie równy. Reakcje dobrze jest zapisywać w taki sposób, by ilości pobranych i
oddanych elektronów były sobie równe. Wtedy od razu widać stosunek molowy wydzielanych produktów.
450.
Aby móc określić w którym ogniwie następuje proces utlenienia, a w którym proces redukcji posłużymy się regułą
zegarową:
Na osi zaznaczamy reakcje zachodzące w półogniwach, w taki sposób,
by forma utleniona znajdowała się nad osią, forma zredukowana pod osią.
Kierunek reakcji wskazują strzałki wykreślone zgodnie z kierunkiem
NO2-+H2O+e ClO3-+6H+6e wskazówek zegara.
-0,46V 0 1,45V
NO+2OH- Cl-+3H2O
Widzimy, że utlenianie zachodzi w półogniwie B, a redukcja w półogniwie A:

Aby dobrać współczynniki reakcji wystarczy zbilansować liczbę elektronów. W półogniwie A pobierane jest 6 elektronów,
więc by 6 elektronów mogło oddać półogniwo B, musimy ilości reagentów zwiększyć 6-krotnie:
6NO + 12OH- + ClO3- + 6H+ → 6NO2- + 6H2O + Cl- + 3H2O oczywiście nie mogą istnieć jony OH- obok jonów H+, mamy więc:
6NO + 6OH- + ClO3- + 6H2O → 6NO2- + 9H2O + Cl- po redukcji wyrazów podobnych otrzymamy:
6NO + 6OH- + ClO3- → 6NO2- + 3H2O + Cl-
- 114 -
451.
Szereg elektrochemiczny metali
Elektroda E0[V] Elektroda E0[V]
Li/ Li+ -3,02 Ni/ Ni2+ -0,23
Ca/ Ca2+ -2,84 Sn/ Sn2+ -0,14
Mg/ Mg2+ -2,38 Pb/ Pb2+ -0,13
Al/Al3+ -1,66 Fe/ Fe3+ -0,04
Mn/Mn2+ -1,05 H2/2H+ 0,00
Zn/ Zn2+ -0,76 Bi/Bi3+ +0,23
Cr/ Cr3+ -0,74 Cu/Cu2+ +0,34
Fe/ Fe2+ -0,44 Ag/Ag+ +0,80
Cd/ Cd2+ -0,40 Hg/Hg2+ +0,85
Co/Co2+ -0,27 Au/Au+ +1,70
Z szeregu elektrochemicznego metali widzimy, że kobalt ma wyższy potencjał utleniający od cynku. Zapisując odpowiednie
potencjały na osi i posługując się metodą zegarową będziemy mogli przewidzieć kierunek reakcji:
forma forma Z reguły zegarowej (zegarowa ponieważ poruszamy się
utleniona utleniona
zgodnie z ruchem wskazówek zegara) widzimy, że cynk
Zn2+ Co2+
przechodzi do roztworu (utlenia się) w postaci jonów Zn2+,
natomiast jony CO2+ są redukowane do kobaltu.
Zn Co 0 Utlenianie na ogniwie lub podczas elektrolizy zachodzi
forma
zawsze na anodzie. Cynki przechodząc do roztworu oddaje
forma
zredukowana zredukowana elektrony: Zn → Zn2+ + 2e, stanowi więc ujemny biegun
ogniwa Zn/Zn2+.
sposób rozmieszczenia
półogniw na osi
452.
Cynk utlenia się do jonów Zn2+, natomiast jony kobaltu Co2+ redukują się do kobaltu, co możemy zapisać w postaci
połówkowych równań reakcji:
Zn → Zn2+ + 2e
Co2+ + 2e → Co
i sumarycznie:
Zn + Co2+ → Zn2+ + Co
453.
Silniejszym reduktorem jest ten metal, który sam się utlenia, a redukuje inny metal. W rozpatrywanym przypadku jest to
cynk. Podobne wnioski można wyciągnąć z szeregu elektrochemicznego metali. Te metale, które mają mniejsze potencjały
utleniające są silniejszymi reduktorami. Zn/Zn2+ E0=-0,76V, Co/Co2+ E0=-0,27V.
454.
Lp. Zdanie P/F
1 W czasie pracy ogniwa elektrony przepływają Przepływ prądu może być elektronowy lub jonowy.
kluczem elektrolitycznym od półogniwa F Elektronowy (ruch elektronów) może odbywać się
cynkowego do półogniwa kobaltowego wyłącznie w metalu.
2 W czasie pracy ogniwa elektrony przepływają Jeżeli cynk jest ujemnym biegunem ogniwa, to elektrony
zewnętrznym przewodnikiem elektrycznym w muszą płynąć od cynku do kobaltu zewnętrznym
P
kierunku od cynku do kobaltu przewodnikiem elektryczności. Oczywiście umownie prąd
płynie od kobaltu do cynku.
3 Klucz elektrolityczny łączy półogniwa Klucz elektrolityczny stanowi roztwór soli, najczęściej KCl.
umożliwiając przepływ jonów między roztworami, Zamyka on obwód elektryczny i umożliwia przepływ
zamyka obwód elektryczny prądu. Jeżeli cynk przechodzi do roztworu, a kobalt
wydziela się, to stężenie jonów siarczanowych(VI) w
P
przestrzeni anodowej (w półogniwie cynkowym) jest za
małe w stosunku do jonów cynkowych, a w przestrzeni
katodowej za duże w stosunku do jonów Co2+. Poprzez
klucz elektrolityczny stężenia te wyrównują się.
4 W czasie pracy ogniwa masa blaszki cynkowej Jeżeli cynk przechodzi do roztworu, to masa cynku musi
rośnie, a masa blaszki kobaltowej maleje F maleć, a masa elektrody kobaltowej musi wzrastać,
ponieważ kobalt się na niej wydziela.
- 115 -
455.
W celu określenia kierunku reakcji posłużymy się metodą zegarową:
Fe3+ MnO4- + 4H+ Na osi u góry zapisujemy formę utlenioną, na dole zredukowaną. Kierunek
reakcji określamy poruszając się zgodnie z ruchem wskazówek zegara. Aby
V zapisać sumaryczne równanie reakcji ilość elektronów w każdej reakcji
połówkowej musi być równa:
0
Fe2+ MnO2 + 2H2O
3 Fe3+ + 1e Fe2+
1 MnO4- + 4H+ + 3e MnO2 + 2H2O
Sumarycznie:
3Fe3+ + MnO4- + 4H+ → 3Fe2+ + MnO4 + 2H2O
456.
Aby możliwy był przepływ prądu i elektroliza obwód musi być zamknięty. W tym celu
elektrolizerze musi znajdować się elektrolit, który umożliwi przepływ prądu elektrycznego
+ -
457.
Aby podczas elektrolizy następował elektrolityczny rozkład wody musimy użyć soli składającej się z jonów metalu leżącego
w szeregu elektrochemicznym na lewo od cynku (metal musi mieć potencjał utleniający mniejszy od potencjału utleniającego
cynku), oraz reszty kwasowej pochodzącej od kwasu tlenowego. Solą spełniającą ten warunek jest siarczan(VI) sodu,
Na2SO4.
458.
W czasie elektrolizy wody następuje redukcja jonów wodorowych do wodoru, oraz utlenienie tlenu(-II) do tlenu
cząsteczkowego. Pisząc równania zachodzące na elektrodach musimy pamiętać, żeby zgadzała się ilość elektronów
pobieranych przez anodę i oddawanych przez katodę, oraz to, że na anodzie zawsze zachodzi utlenianie. Równania
połówkowe łatwiej będzie zapisać wiedząc, że suma ładunków po lewej stronie równania musi być równa sumie ładunków po
prawej stronie równania:
(Anoda): 4H2O +4e → 2H2 + 4OH-
(Katoda): 2H2O → 4H+ + O2 + 4e
459.
Bez względu czy mamy do czynienia z elektrolizą, czy z ogniwem, na anodzie zawsze zachodzi reakcja utleniania. W
reakcji: 2Zn + O2 + 2H2O → 2Zn(OH)2 cynk ulega utlenieniu, anodą jest więc cynk, a żelazo (gwóźdź stalowy) jest katodą.
460.
W opisanym procesie cynk utlenia się, natomiast tlen ulega redukcji. Pamiętając, że na anodzie zachodzi zawsze proces
utleniania, a na katodzie redukcji, możemy zapisać równania połówkowe. Pisząc je musimy pamiętać, że ilość elektronów
oddawana na anodzie musi się równać ilości elektronów pobieranych na katodzie:
(A): 2Zn → Zn2+ + 4e
(K) O2 + 2H2O + 4e → 4OH-
- 116 -
461.
Ogólna tendencja w chemii jest taka, że mocniejszy wypiera słabszego (mocny kwas wypiera
słaby z jego soli, mocna zasada wypiera słabą z jej soli), mniej reaktywny metal wypierany jest z
soli przez bardziej reaktywny, oraz mniej reaktywny niemetal wypierany jest przez bardziej
reaktywny z jego soli (chlor np. może wyprzeć Br2 i I2 z bromków i jodków).
Aktywność metali odnajdziemy w szeregu aktywności metali lub w szeregu napięciowym metali:
Z szeregu napięciowego metali widzimy, że cynk jest aktywniejszy od miedzi i srebra, wyprze
więc z roztworu soli zarówno miedź, jak i srebro. Miedź może wyprzeć jedynie srebro z roztworu
soli srebra.
Reakcje przebiegną więc w probówkach I, III, IV
462.
Z pośród podanych substancji możemy od razu wykluczyć CuSO 4 ponieważ na katodzie nie wydzieliła się miedź. W celu
odnalezienia substancji poddanych elektrolizie możemy posłużyć się następującymi regułami:
 Podczas elektrolizy kwasów tlenowych, lub soli tych kwasów na anodzie wydziela się tlen
 Podczas elektrolizy kwasów beztlenowych lub ich soli, na anodzie wydziela się niemetal
 Podczas elektrolizy wodorotlenków na anodzie wydziela się tlen, a na katodzie wodór
I na katodzie wydziela się wodór, na anodzie chlor, elektrolitem może być zatem HCl lub NaCl. Odczyn roztworu stał się
zasadowy, a więc I elektrolitem jest NaCl.
II na katodzie wydziela się wodór, na anodzie tlen, roztwór pozostał zasadowy, elektrolitem jest zatem NaOH
III na katodzie wydziela się wodór, na anodzie tlen, roztwór pozostał kwasowy, elektrolitem jest więc H2SO4
IV elektrolitem musi być Na2SO4, ponieważ na anodzie wydziela się tlen, a roztwór po elektrolizie pozostał obojętny.
Nr elektrolitu I II III IV
Wzór elektrolitu NaCl NaOH H2SO4 Na2SO4
NaCl:
K(-) 2H2O + 2e → H2 + 2OH-
A(+) 2Cl- → Cl2 + 2e
W roztworze pozostają jony Na+ i wodorotlenkowe OH-, dlatego odczyn staje się zasadowy
NaOH
K(-) 4H2O + 4e → 2H2 + 4OH-
A(+) 4OH- → O2 + 2H2O
Na katodzie woda ulega redukcji, wydziela się wodór i powstają jony OH-. Na anodzie jony OH- utleniają się do tlenu.
Sumarycznie widzimy, że elektrolizie ulega woda, dlatego odczyn roztworu nie zmienia się, pozostaje alkaliczny.
H2SO4
K(-) 4H+ + 4e → 2H2
A(+) 2H2O → O2 + 4H+ + 4e
Sumarycznie elektrolizie ulega woda, dlatego odczyn roztworu pozostaje kwasowy.
Na2SO4
K(-) 4H2O + 4e → 2H2 + 4OH-
A(+) 2H2O → O2 + 4H+ + 4e
Sumarycznie elektrolizie ulega woda, dlatego odczyn po elektrolizie pozostaje obojętny (powstałe jony wodorotlenowe w
przestrzeni katodowej zobojętniają się z jonami wodorowymi w przestrzeni anodowej).
- 117 -
463.
NaOH
K(-) 4H2O + 4e → 2H2 + 4OH-
A(+) 4OH- → O2 + 2H2O
Na katodzie woda ulega redukcji, wydziela się wodór i powstają jony OH-. Na anodzie jony OH- utleniają się do tlenu.
Sumarycznie widzimy, że elektrolizie ulega woda, dlatego odczyn roztworu nie zmienia się, pozostaje alkaliczny.
464.
Przy zapisie ogniw przyjęto, że najpierw zapisuje się elektrodę ujemną (anodę, na której zachodzi reakcja utelniania), a
później elektrodę dodatnią. Schemat ogniwa zapisuje się w postaci:
Eelektroda | elektrolit_1 || elektrolit_2 | Elektroda
W schemacie tym | oznacza granicę faz pomiędzy elektrodą a elektrolitem, || klucz elektrolityczny, elektroda – materiał z
którego wykonana jest elektroda. Dla opisanej reakcji, utlenieniu ulega cynk i on stanowi materiał z którego wykonana jest
anoda:
Zn |Zn2+ || Ag+ |Ag
Licząc SEM (siłę elektromotoryczną ogniwa w warunkach standardowych) wystarczy odjąć potencjał standardowy anody od
potencjału standardowego katody. Potencjały standardowe odczytujemy z tablic:
SEM=0,80V-(-0,76V)=1,56V
Dla warunków niestandardowych
RT [ox]
E  E0  ln
nF [red]
0,059 [ox]
po zamianie na logarytmy dziesiętne i w T=298K wzór Nernsta przyjmie postać: E=E0  lg
n [red]
W warunkach standardowych [ox]=[red]=1, log(1)=0, dlatego E=E0.
465.
Aby przewidzieć kierunek przebiegającej reakcji w ogniwie posłużymy się metodą zegarową. Na osi zaznaczamy wartości
potencjałów dla półogniw. Powyżej osi zapisujemy postać utlenioną, poniżej zredukowaną każdego półogniwa. Poruszając się
zgodnie z ruchem wskazówek zegara możemy przewidzieć kierunek reakcji.
SEM
Cd(OH)2 NiO(OH)
SEM (V)
Cd Ni(OH)2
0
Z podanego przykładu widzimy, że Ni(III) ulega redukcji do Ni(II), a kadm ulega utlenieniu z Cd(0) do Cd(II). Reakcje w
półogniwach będą przebiegały w kierunku (zbilansowano liczbę elektronów):
Cd + 2OH- ⇄ Cd(OH)2 + 2e
2NiO(OH) + 2H2O + 2e ⇄ 2Ni(OH)2 + 2OH-
Sumaryczne równanie reakcji otrzymamy po zsumowaniu stronami równań połówkowych:
2NiO(OH) + 2H2O + Cd ⇄ 2Ni(OH)2 + Cd(OH)2
SEM ogniwa obliczamy ze wzoru SEM=Ekat-Eanod, pamiętając, że na anodzie zawsze zachodzi reakcja utleniania.
Podstawiając dane do wzoru na SEM otrzymamy: SEM=0,52V-(-0,81V)=1,33V.
Jeżeli nie pamiętamy wzoru na SEM ogniwa, w celu jego bliczenia możemy wykorzystać rysunek z reguły zegarowej.
Odległość na osi pomiędzy potencjałami półogniw to SEM ogniwa.
466.
W podanej informacji do zadań zawarta jest odpowiedź na pytanie:
„Metale można chronić przed korozją przez powlekanie ich powierzchni innymi metalami. Jeżeli w tym celu zastosuje się
metal o potencjale większym od potencjału metalu chronionego (powłoka katodowa), pełne zabezpieczenie uzyskuje się
tylko wówczas, gdy powłoka jest całkowicie szczelna. Jeżeli natomiast zastosuje się powłokę wykonaną z metalu o
potencjale mniejszym od potencjału metalu chronionego (powłoka anodowa), jej uszkodzenie nie powoduje korozji
metalu podłoża. O charakterze danej powłoki metalicznej na stali można wnioskować, porównując wartości standardowych
potencjałów odpowiednich elektrod (typu Me/Men+ )”.
Potencjały półogniw Zn/Zn2+ E0=-0,76V; Fe/Fe2+ E0=-0,44V, Cu/Cu2+ E0=+0,34V.
Jeżeli stalowy przedmiot narażony jest na zarysowania, lepszą powłoką ochronną będzie powłoka anodowa, czyli
wykonana z metalu o niższym potencjale. Dlatego cynk stanowi lepsze zabezpieczenie stalowego przedmiotu.
Po uszkodzeniu powłoki, cynk staje się anodą, a to oznacza, że cynk będzie się utleniał, a nie żelazo.
- 118 -
467.
Wewnętrzna stalowa powierzchnia puszki pokryta jest cyną. Po jej zarysowaniu (wewnątrz puszki panują warunki
beztlenowe), cyna stanowi powłokę anodową. Jeżeli cyna jest anodą to ulega procesowi utleniania.
468.
a) Jeżeli zapamiętamy, że zarówno w ogniwie, jak i podczas elktrolizy na anodzie zachodzi zawsze utlenianie, łatwo
będzie przyporządkować, że anoda musi być zrobiona z cynku i zanurzona w roztworze jonów cynkowych. Cynk
utleniając się Zn → Zn2+ + 2e przechodzi do roztworu, na elektrodzie zostają po nim elektrony. Czyli anoda będzie
elektrodą ujemną.
W drugim półogniwie zachodzi redukcja jonów Ag+ do srebra. Jony Ag+ redukują się na elektrodzie, w tym celu
pobierają z niej elektrony: 2Ag+ + 2e → 2Ag. Dlatego elektroda ta będzie naładowana dodatnio (niedomiar elektronów)
W celu obliczenia SEM ogniwa w warunkach standardowych musimy odczytać z szeregu napięciowego metali odpowiednie
potencjały półogniw: Zn/Zn2 E0=-0,76V, Ag/Ag+ E0=0,80V. SEM ogniwa to SEM=Ekat-Eanod. Jeżeli trudno nam zapamiętać ten
wzór to podane wartości E0 odkładamy na osi. Odległość pomiędzy nimi to właśnie SEM ogniwa:
SEM
SEM=0,8V-(-0,76V)=1,56V.
-0,76V 0 0,8V
469.
M
Zgodnie z I prawem Faradaya masa wydzielonej substancji podczas elektrolizy równa jest m  kit  it ,
nF
gdzie M – masa molowa substancji, F – stała Faradaya, n- ilość elektronów pobrana przez kation w celu redukcji, i – natężenie
proądu, t – czas elektrolizy w sekundach. Przekształcając wzór względem t i podstawiając dane otrzymamy:
mnF 5,4g  1 96500C
t   2412,5s  40,2 min
Mi 108g / mol  2A
Inny sposób obliczeń: 96500C to nic innego jak 1 mol elektronów. Kationy srebra(I) ulegają redukcji wg równania reakcji:
Ag+ + 1e → Ag
Z równania reakcji widzimy, że:
Na wydzielenie 108 g (1 mola) potrzebujemy 96500C elektronów, to
na wydzielenie 5,4 g srebra potrzebujemy x C elektronów, czyli x=5,4 g.96500C/108 g=4825C.
Ładunek elektronów to Q=it, czyli t=Q/i=4825C/2A=2412,5 s=40 min 12s.
470.
Fałsz. W szeregu aktywności metali (lub w szeregu elektrochemicznym) kadm leży przed cyną, co oznacza, że jest bardziej
aktywny od cyny (lubi bardziej od cyny być utleniony). Dlatego kadm będzie się utleniał do jonów Cd 2+. Utlenianie zawsze
zachodzi na anodzie (podczas pracy ogniwa, lub w czasie elektrolizy).
Prawda. Miedź w szeregu aktywności metali leży za cynkiem, co oznacza, że cynku w porównaniu z miedzią będzie się
łatwiej utleniał, a jony Cu2+ będą się łatwiej redukować od jonów Zn2+, czyli jony Cu2+ mają większą tendencję do przyłączania
elektronów.
Fałsz. SEM ogniwa dla warunków standardowych liczymy z zależności: SEM=EK-EA. Anodą jest ogniwo Ag|Ag+ (łatwiej
utlenia się od złota). SEM tego ogniwa SEM=1,52V-0,80V=0,72V.
- 119 -
471.
Z informacji do zadania wynika, że podczas elektrolizy roztworzeniu ulega elektroda (anoda), w skład której wchodzi miedź
zanieczyszczona niklem. Metale te roztwarzają się (utleniają), natomiast na katodzie osadza się czysta miedź.
Procesy elektrodowe:
A (+) Cu → Cu2+ + 2e
A(+) Ni → Ni2+ + 2e
K(-) Cu2+ + 2e → Cu
472.
Podczas elektrolizy do katody dążą kationy i się na niej redukują (masa katody wzrasta). Aby kationy (jony dodatnie) mogły
poruszać się w kierunku katody, musi mieć ona ładunek ujemny. Katoda musi być połączona z ujemnym biegunem źródła
prądu.
473.
Podczas elektrolizy kwasu siarkowego(VI) utlenieniu na anodzie ulega woda, a na katodzie redukują się jony wodorowe:
K(-) 4H+ + 4e → 2H2
A(+) 2H2O → O2 + 4H+ + 4e
Jeśli elektroliza trwałą 30 min prądem o natężeniu 2 A, to przez elektrolizer przepłynął ładunek q=it=2A .30.60s=3600C, czyli
n=q/F=3600C/96500C.mol-1=3,73.10-2 mola elektronów. Z równania reakcji wynika, że:
przy przepływie 4 moli elektronów wydziela się 2.22,4 dm3 wodoru, to
przy przepływie 3,73.10-2 mola elektronów wydzieli się x dm 3 wodoru, czyli x=3,73.10-2mol.2.22,4dm3/4=0,418 dm3 wodoru.
W wyniku elektrolizy otrzymano 418 cm3 wodoru.
474.
Szereg elektrochemiczny metali wskazuje nam nie tylko które metale mogą być wydzielane podczas elektrolizy wodnych
roztworów ich soli (z metali leżących w szeregu przed wodorem można wydzielić wszystkie, aż do cynku), ale wskazuje
również kolejność wydzielania metali. Jako pierwsze zawsze wydzielają się metale o bardziej dodatnim potencjale. Dlatego
podczas elektrolizy wodnych roztworów soli: AgNO3, Cu(NO3)2, NaNO3 w pierwszej kolejności wydzieli się srebro, następnie
miedź. Zamiast sodu na katodzie wydzieli się wodór.
Na anodzie zawsze mamy do czynienia z procesem utleniania. Reszty kwasowe mocnych kwasów nie utleniają się.
Utlenieniu ulega tlen z wody do tlenu cząsteczkowego.
Kolejność wydzielania na katodzie I II III
Nazwa pierwiastka Srebro Miedź Wodór
Na anodzie wydzieli się tlen. 2H2O → 4H+ + O2 + 4e.
- 120 -
475.
a) Jeżeli elektroda niklowa ma pełnić rolę anody, oznacza to, że nikiel będzie się utleniał (na anodzie zawsze
zachodzi proces utleniania). Katodą musi być metal o większym potencjale od niklu. Jony tego metalu będą się
redukować (metal będzie się wydzielał na katodzie).
Porównując standardowe potencjały elektrod: Ni/Ni 2+ E0=-0,26V; Zn/Zn2+ E0=-0,76V; Pb/Pb2+ E0=-0,14V, jako
katodę (wyższy potencjał) wybieramy układ Pb/Pb2+
b) Na anodzie zachodzi reakcja utleniania. Anoda niklowa utlenia się Ni → Ni2+ + 2e. Elektroda stopniowa roztwarza
się, jej masa maleje.
Na katodzie zachodzi reakcja redukcji: Pb2+ + 2e → Pb. Na elektrodzie wydziela się ołów. Masa katody wzrasta.
476.
Podczas elektrolizy lub w pracującym ogniwie na anodzie zawsze zachodzi proces utleniania. Siarczan sodu jest solą
kwasu tlenowego (reszta kwasowa nie ulega utlenianiu), oraz metalu leżącego przed cynkiem (nie ulega on redukcji podczas
elektrolizy wodnego roztworu). Dlatego elektrolizie ulega woda:
(A) 2H2O → O2 + 4e+4H+ (na anodzie zachodzi utlenianie wody, utleniać może się tylko tlen pochodzący od wody)
(K) 4H2O + 4e → 2H2 + 4OH- (ilość elektronów w reakcji przebiegającej na anodzie i katodzie musi być identyczna)
Z równań zachodzących na elektrodach widzimy, że na anodzie wydziela się 1 objętość tlenu, a na katodzie 2 objętości
wodoru. Dodatkowo w przestrzeni anodowej powstają jony wodorowe, które barwią wskaźnik na żółto, a w przestrzeni
katodowej powstają jony wodorotlenowe, które zabarwiają wskaźnik na niebiesko.
- 121 -
477.
Siłę elektromotoryczną ogniwa SEM liczymy ze wzoru SEM=EK-EA. Podstawmy dane do wzoru
na SEM: 1,24V=0,8V-EA, czyli EA=0,8V-1,24V=-0,44V. W szeregu chemicznym metali
odnajdujemy, że E0=-0,44V otrzymamy gdy anodą będzie układ Fe/Fe2+.
Wybrane półogniwo: Fe/Fe2+
Schemat ogniwa: Fe|Fe2+ || Ag+|Ag
Schemat ogniwa łatwo zapamiętać, ponieważ wg konwencji zapisujemy go zawsze w
następujący sposób: anoda | roztwór anodowy || roztwór katodowy | katoda (czyli elektrody w
ogniwie zapisujemy w kolejności alfabetycznej).
478.
Podczas elektrolizy wodnego roztworu kwasu siarkowego(VI) na katodzie ulegają redukcji jony wodorowe, na anodzie,
woda ulega utlenieniu do tlenu.
K(-) 2H+ + 2e → H2
Z równania reakcji wynika, że do wydzielenia 1 mola wodoru potrzeba 2 mole elektronów. Wiadomo, że 1F, czyli 96500C
stanowi 1 mol elektronów. Możemy zatem zapisać:
ładunek 2.96500 C wydzieli 22,4 dm3 wodoru (warunki normalne), to
ładunek 48250 C wydzieli x dm3 wodoru, czyli x=48250C.22,4dm 3/193000C=5,60 dm3.
479.
W ogniwie lub podczas elektrolizy na anodzie zawsze zachodzi proces utlenienia. Jeżeli w
ogniwie cyna stanowi katodę, będzie ulegać redukcji, to anodą musi być metal, który będzie
się utleniał, czyli musi być bardziej reaktywny od cyny. Metalem takim może być Ni, Co, Cd,
Fe, Cr, Zn, Mn, Al, Mg.
Schemat ogniwa:
Al | Al3+ || Sn2+ |Sn
Równania reakcji zachodzących podczas pracy ogniwa:
A (-) 2Al → 2Al3+ + 6e
K (+) 3Sn2+ + 6e → 3Sn
Siłę elektromotoryczną (SEM) ogniwa liczymy jako różnicę SEM=EK-EA. Przyjmując warunki
standardowe EK=E0K, oraz EA=E0A. Potencjały standardowe półogniw odczytamy z tablic:
SEM=-0,14V-(-1,69V)=1,55V.
- 122 -
480.
Akumulator ołowiowy zbudowany jest z płyt ołowianych pokrytych siarczanem(VI) ołowiu(II) i zanurzonych w roztworze
kwasu siarkowego. Podczas ładowania akumulatora na anodzie zachodzi reakcja utleniania z utworzeniem PbO 2, a na
katodzie reakcja redukcji PbSO4 do metalicznego ołowiu. Podczas pracy akumulatora zachodzą reakcje odwrotne. Na anodzie
utlenianie metalicznego ołowiu do PbSO4, a na katodzie redukcja PbO2 do PbSO4. Sumarycznie:
Pb + 2SO42- + PbO2 + 4H+ → 2PbSO4 + 2H2O
SEM ogniwa obliczymy ze wzoru SEM=Ekat-Eanod=1,69V-(-0,36V)=2,05V.
481.
Jon siarczanowy(VI) pochodzi od kwasu tlenowego, który nie utlenia się na anodzie. Na anodzie zachodzi natomiast
utlenianie wody, a na katodzie wydziela się metaliczna miedź.
a) Równanie reakcji katodowej: 2Cu2+ + 4e → 2Cu
Równanie reakcji anodowej: 2H2O → O2 + 4H+ + 4e
Z równań reakcji wynika, że miedź wydziela się na katodzie, stężenie soli maleje. Jony miedzi(II) zostają zastąpione jonami
wodorowymi, więc pH roztworu będzie malało
a) Podczas elektrolizy roztworu CuSO4 liczba moli soli w roztworze (rośnie, maleje, nie ulega zmianie), stężenie
molowe roztworu soli (rośnie, maleje, nie ulega zmianie). Po zakończeniu elektrolizy i wymieszaniu roztworów z
przestrzeni katodowej i anodowej, stwierdzono, że pH roztworu (wzrosło, zmalało, nie uległo zmianie)
482.
Z równań reakcji przebiegających na elektrodach widzimy, że substancja nie ulegała elektrolizie. Po zakończeniu elektrolizy
nadal w roztworze będzie 30 g substancji. Jeżeli po elektrolizie stężenie roztworu wynosi 20%, to masa roztworu
m rozt=100%∙ms/c%=100%∙30g/20%=150 g. Masa rozpuszczalnika (wody) m rozp=mrozt-ms=150g-30g=120 g. Rozkładowi podczas
elektrolizy uległo zatem 200g-120g=80 g wody.
2H2O → 2H2 + O2
z 36 g wody powstaje 3∙22,4 dm 3 produktów gazowych, to
z 80 g wody powstanie x dm 3 produktów gazowych, czyli x=80g∙3∙22,4dm3/36g=149,3 dm3.
Podczas tej elektrolizy na elektrodach wydzieli się 149,3 dm 3 gazów.
Substancja poddana elektrolizie musi być solą mocnego kwasu tlenowego (anion nie utlenia się na anodzie) i metalu
leżącego przed cynkiem w szeregu aktywności metali (metal nie wydziela się na katodzie). Warunek ten spełnia jedynie
NaNO3.
483.
0,059
Napięcie półogniwa obliczamy ze wzoru Nernsta E  E0  log[Me  n ] gdzie n – ilość elektronów biorących
n
udział w procesie elektrodowym.
W przypadku ogniwa stężeniowego dla jonów Ag+ zachodzą następujące reakcje:
Anoda: Ag → Ag+ + e
Katoda: Ag+ + e → Ag
Z procesów zachodzących na elektrodach wynika, że n=1. Podstawiając dane do wzoru Nernsta otrzymamy:
E1=0,80V+0,059∙log1=0,80V.
E2=0,80V+0,059∙log0,1=0,80V-0,059V=0,741V
SEM=EK-EA=0,80V-0,741V=0,059V.
SEM ogniwa stężeniowego wynosi 0,059V.
- 123 -
484.
W ogniwie stężeniowym reakcje zachodzą w taki sposób, by wyrównać stężenia jonów srebra, czyli w roztworze dla stężeń
C2<C1, w półogniwie C2 zachodzi utlenianie blaszki srebrnej i jony Ag+ przechodzą do roztworu, a w półogniwie C1 srebro
wydziela się na elektrodzie. Na anodzie zawsze zachodzi reakcja utlenienia (zarówno w ogniwie, jak i podczas elektrolizy),
dlatego blaszka srebrna w roztworze C2 będzie anodą, a w roztworze C1 katodą. Jeżeli na anodzie srebro utlenia się do Ag+, to
elektroda naładowana jest ujemnie:
(A-) Ag → Ag+ + e
A katoda dodatnio:
K(+) Ag+ + e → Ag (jony srebra zabierają z elektrody elektrony)
Dlatego przepływ elektronów zachodzi od anody do katody, a przepływ anionów w kluczu elektrolitycznym od katody do
anody.
Kierunek przepływu elektronów
0.00
mA
klucz
elektrolityczny
Katoda (+) Anoda (-)
Ag
Ag
C1Ag+ > C2Ag+
C1Ag+ C2Ag+
485.
Wodór wydziela się na katodzie i pochodzi z redukcji wody:
K(-) 2H2O + 2e → H2 + 2OH-
Skorzystajmy z zależności, że: 1F=96500C=1 mol elektronów.
Z równania reakcji przebiegającej na katodzie wynika:
Na wydzielenie 22,4 dm3 (1mol) wodoru potrzeba 2∙96500C, to
Na wydzielenie 0,01 dm3 wodoru potrzeba x C, czyli x=0,01dm3∙2∙96500C/22,4dm 3=86,2 C.
Ładunek jaki przepłynął przez roztwór liczony jest ze wzoru q=i∙t, czyli t=q/i=86,2C/1A=86 s.
Elektroliza trwała 86 s.
486.
Konwencja sztokholmska wymaga by ogniwo zostało zapisane w sposób (alfabetycznie). Bez względu czy
mamy do czynienia z ogniwem, czy z elektrolizą, na anodzie zawsze zachodzi utlenianie. Reakcja utleniania zachodzi w
ogniwie o mniejszym potencjale (im mniejszy potencjał, tym pierwiastek (substancja) chętniej przebywa na dodatnim stopniu
utlenienia, lub można powiedzieć, że jest silniejszym reduktorem). Mniejszy potencjał ma półogniwo Cr|Cr 3+, ono będzie więc
stanowić anodę: Cr|Cr3+||Sn4+; Sn2+|Pt ( | oznacza granicę faz, a || klucz elektrolityczny. SEM ogniwa liczymy jako różnicę
pomiędzy katodą a anodą, czyli SEM=0,15V-(-0,74V)=0,89V
SEM ogniwa możemy sobie wyobrazić jako różnicę potencjałów:
487.
Z równania reakcji przebiegającej na katodzie:
K(-) 4H2O + 4e → 2H2 + 4OH- widzimy, że:
Na wydzielenie 2.22,4 dm3 wodoru w warunkach normalnych potrzebujemy 4 mole elektronów, to
na wydzielenie 2,8 dm3 wodoru w tych warunkach potrzeba x moli elektronów, czyli x=2,8dm 3.4mol/44,8dm3=0,25 mola
elektronów.
Ładunek 96500C (1F) to 1 mol elektronów, czyli
ładunek q odpowiada 0,25 mola elektronów, czyli q=96500C.0,25=24125C.
Ładunek przepływający przez roztwór liczony jest ze wzoru q=it, czyli t=q/i=24125C/10A=2412,5s=40 min.
Elektrolizę należy prowadzić przez około 40 minut.
- 124 -
488.
W półogniwie które ma mniejszy potencjał zachodzi reakcja utlenienia, a w półogniwie o większym potencjale zachodzi
reakcja redukcji. Mniejszy potencjał posiada półogniwo Fe3+/Fe2+, dlatego w tym ogniwie zachodzi utlenianie jonów Fe2+ do
jonów Fe3+. W drugim półogniwie będzie zachodziła redukcja Mn(VII) do Mn(II). W obu półogniwach musi zachodzić wymiana
elektronów. Mangan(VII) pobiera 5 elektronów, które dostarcza mu drugie półogniwo, dlatego musimy ilość substancji
występujących w półogniwe, które jest anodą pomnożyć przez 5, oraz dodać stronami reakcje zachodzące w półogniwach:
5Fe2+ + MnO4- + 8H+ → 5Fe3+ + Mn2+ + 4H2O
489.
Kierunek reakcji elektrodowych lub reakcji redoks najłatwiej można przewidzieć posługując się metodą zegarową. W
metodzie tej na osi odkłada się odpowiednie potencjały, nad osią formę utlenioną związku, a pod osią formę zredukowaną:
Z metody zegarowej widzimy, że jony żelaza(III) mogą utlenić jony chromu(II).
Dodatkowo jeśli jony Fe3+ miały by zostać zredukowane przez jony Cr3+, to te
ostatnie musiały by się utlenić, a nie zredukować.
Jony manganianowe(VII) mogą utlenić jony Fe2+ do jonów Fe3+, same przy
tym zredukują się do jonów Mn2+.
Ocena tak / nie Równanie reakcji lub uzasadnienie, dlaczego reakcja nie zachodzi
A Nie Zachodzi reakcja Fe3+ + Cr2+ → Fe2+ + Cr3+
B Tak 5Fe2+ + MnO4- + 8H+ → 5Fe3+ + Mn2+ + 4H2O
490.
Podczas elektrolizy chlorku sodu na elektrodach zachodzą następujące reakcje:
A(+) 2Cl- → Cl2 + 2e
K(-) 2H2O + 2e → H2 + 2OH- (na katodzie zachodzi redukcja wody, a nie jonów sodowych)
Podczas elektrolizy chlorowodoru na elektrodach zachodzą następujące reakcje:
A(+) 2Cl- → Cl2 + 2e
K(-) 2H+ + 2e → H2
Podczas elektrolizy wodorotlenku sodu zachodzą następujące reakcje:
A(+) 4OH- → O2 + 2H2O + 4e
K(-) 2H2O + 2e → H2 + 2OH- (na katodzie zachodzi redukcja wody, a nie jonów sodowych)
Z równań reakcji przebiegających na katodzie widzimy, że w każdym przypadku wydzielał się wodór.
Jednakowy produkt na anodzie wydzielał się gdy elektrolizie poddano chlorek sodu i kwas solny (chlor), elektrolizer 1 i 2.
Podczas elektrolizy chlorku sodu (odczyn obojętny na początku elektrolizy) powstają jony wodorotlnkowe, które alkalizują
roztwór. Elektroliza kwasu solnego powoduje wydzielenie się wodoru i chloru. W miarę przebiegu elektrolizy stężenie kwasu
maleje, dlatego po zakończeniu elektrolizy odczyn roztworu będzie obojętny (elektrolizer nr 1).
Elektrolizer 1 Elektrolizer 2 Elektrolizer 3
Produkt procesu
Wodór, H2 Wodór, H2 Wodór, H2
katodowego
Produkt procesu
Chlor, Cl2 Chlor, Cl2 Tlen, O2
anodowego
Wzór substancji
Kwas solny, HCl Chlorek sodu, NaCl Wodorotlenek sodu, NaOH
poddanej elektrolizie
491.
Dodając stronami równania przebiegające w półogniwach, otrzymamy równanie reakcji przebiegającej w ogniwie:
M + Cu2+ → M2+ + Cu
Z równania reakcji widzimy, że wydzieleniu się 1 mola miedzi, towarzyszy roztworzenie się 1 mola metalu M. Na katodzie
wydzieliło się n=m/M=0,32g/63,55g∙mol -1=5,03∙10-3 mola miedzi. Tyle samo moli metalu M przeszło do roztworu, czyli
M=m/n=1,036g/5,03∙10-3mol=206 g/mol.
W UOP odnajdujemy, że poszukiwanym metalem jest ołów.
- 125 -
492.
Siła elektromotoryczna ogniwa liczona jest ze wzoru SEM=EK-EA. Półogniwo chlorowe
może zatem być katodą, jak i anodą.
 Półogniwo chlorowe jest katodą. EA=EK-SEM=1,35V-1,03V=0,32 V.
 Półogniwo chlorowe jest anodą: EK=EA+SEM=1,35V+1,03V=2,38 V.
Z szeregu elektrochemicznego metali odnajdujemy, że półogniwo chlorowe pełni rolę
katody, a anodą jest półogniwo Bi/Bi3+.
Zarówno w ogniwie, jak i podczas elektrolizy na anodzie zawsze zachodzi reakcja
utlenienia, czyli w półogniwie Bi/Bi 3+ bizmut utlenia się do jonów Bi 3+.
Potencjał standardowy półogniwa E0=0,32 V, metalem jest bizmut zanurzony w roztworze
soli Bi3+ (np. Bi(NO3)3).
Podczas pracy tego ogniwa, na elektrodach zachodzą następujące procesy:
A(-) 2Bi → 2Bi3+ + 6e
K(+) 3Cl2 + 6e → 6Cl-
493.
Z opisu do zadania wynika, że:
Ag podstawę takiego ogniwa stanowi metal szlachetny, który pokryty jest warstwą
własnej soli trudno rozpuszczalnej w wodzie, całość zanurzona jest w roztworze
elektrolitu zawierającym anion wspólny z solą pokrywającą metal.
W trakcie procesu redukcji elektrony łączą się z kationem metalu zawartym w soli (s)
tworząc metal(s) w stanie wolnym, aniony zawarte w soli(s) przechodzą do roztworu.
W trakcie utleniania procesy zachodzą w odwrotnym kierunku.
AgCl
ZnCl2
494.
Podczas elektrolizy mieszaniny jonów Ag+ i Cu2+, w pierwszej kolejności wydziela się metal o wyższym potencjale
utleniającym, czyli srebro.
Z treści zadania wynika, że zmieszano 0,2 dm 3 0,25 M roztworu AgNO3 i 0,3 dm3 roztworu CuSO4. W roztworze znajduje
się więc n=CMV=0,2dm3.0,25M=0,05 mola jonów Ag+, które redukują się do Ag zgodnie z równaniem reakcji:
K(-) Ag+ + e → Ag
Z równania reakcji przebiegającej na katodzie wynika, że przez elektrolizer musimy przepuścić 0,05 mola elektronów. 1F =
96500C=1mol elektronów. Możemy więc zapisać:
96500 C – 1 mol elektronów, to
x C – 0,05 mola elektronów, czyli x=96500C.0,05mol/1mol=4825 C.
Ładunek elektronów liczony jest ze wzoru q=it, czyli t=q/i=4825C/5A=965 s=16 min.
- 126 -
17. Termochemia
495.
Równania reakcji termochemiczne traktuje się jak równania matematyczne. Można je mnożyć stronami przez dowolną
liczbę, oraz dodawać stronami, tak by w wyniku tych przekształceń uzyskać równanie dla którego poszukujemy entalpię reakcji:
C(grafit) + 1/2O2(g) → CO(g) H=?
C(grafit) + O2(g) → CO2(g) H=-393,5 kJ/mol (1)
CO(g) + 1/2O2(g) → CO2(g) H=-283,0 kJ/mol (2)
Zauważmy, że w równaniu reakcji (1) węgiel znajduje się po stronie substratów, tak jak w poszukiwanym równaniu,
natomiast tlenek węgla(II) w poszukiwanym równaniu znajduje się po stronie produktów, a w równaniu (2) po stronie
substratów. Równanie (2) musimy odwrócić (pomnożyć stronami przez (-1)):
CO2(g) → CO(g) + 1/2O2(g) H=283,0 kJ/mol (3)
Dodając stronami równanie (3) do równania (1) otrzymamy poszukiwane równanie reakcji:
C(grafit) + O2(g) + CO2(g) → CO2(g) + CO(g) + 1/2O2(g) H=-393,5kJ/mol+283,0kJ/mol , czyli
C(grafit) + 1/2O2(g) CO(g) H=-110,5kJ/mol
496.
Mając reakcje termochemiczne:
I N2(g) + O2(g) 2NO(g) H=182,5kJ
II 2NO(g) + O2(g) 2NO2(g) H=-114,1kJ
i reakcję dla której mamy obliczyć entalpię:
III N2(g) + 2O2(g) 2NO2(g) H=?
Równania reakcji traktujemy jak równania matematyczne, czyli reakcje I i II tak przekształcamy (doajemy do siebie, mnożymy
stronami przez dowolną liczbę), by otrzymać reakcję III.
Zauważmy, że w reakcji III tlen i azot znajdują się po lewej stronie, tak jak w reakcji I, oraz tlenek azotu(IV) w reakcji III znajduje
się po prawej stronie, tak jak w reakcji II. Wystarczy więc stronami dodać do siebie reakcję I i II:
N2(g) + O2(g) + 2NO(g) + O2(g) 2NO(g) + 2NO2(g) H=182,5kJ+(-114,1kJ)
po zredukowaniu wyrazów podobnych otrzymamy:
N2(g) + 2O2(g) 2NO2(g) H=68,4kJ
497.
Równania termochemiczne reakcji chemicznej możemy rozpatrywać jak równania matematyczne, czyli można je mnożyć
stronami przez liczbę (z -1 włącznie). Oczywiście mnożenie równania reakcji przez (-1) powoduje odwrócenie strzałki
reakcyjnej.
Synteza benzenu z pierwiastków:
6Cgrafit + 3H2(g) → C6H6(c) H=? (1)
Cgrafit + O2(g) → CO2(g) H=-393,5kJ/mol (2)
H2(g) + 1/2O2(g) → H2O(c) H=-285,84kJ/mol (3)
C6H6(c) + 15/2O2(g) → 6CO2(g) + 3H2O H=-3267,6kJ/mol (4)
Równania (2), (3), (4) musimy tak przekształcić i dodać do siebie by otrzymać równanie (1)
1) zauważmy że w (1) benzen jest po lewej stronie, a w (4) po prawej, (4) musimy pomnożyć przez (-1) (odwrócić stronami)
6CO2(g) + 3H2O → C6H6(c) + 15/2O2(g) H=3267,6kJ/mol (5)
W równaniu (1) mamy 6 moli węgla i 3 mole wodoru, atomy węgla i wodoru są po lewej stronie tak jak w równaniach (2) i (3).
Wystarczy równania (2) i (3) pomnożyć odpowiednio przez 6 i 3:
6Cgrafit + 6O2(g) → 6CO2(g) H=-2361kJ/mol (6)
3H2(g) + 3/2O2(g) → 3H2O(c) H=-857,52kJ/mol (7)
Dodając stronami równania (5), (6) i (7) otrzymamy:
6CO2(g) + 3H2O + 6Cgrafit + 6O2(g) + 3H2(g) + 3/2O2(g) → C6H6(c) + 15/2O2(g) + 6CO2(g) + 3H2O(c)
H=(3267,6-2361-857,52)kJ/mol
Po redukcji wyrazów podobnych otrzymamy równanie (1):
6Cgrafit + 3H2(g) → C6H6(c) H=49,08kJ/mol
- 127 -
498.
Gdy energia jest wydzielana do otoczenia w
energia wydzielana do otoczenia postaci ciepła, energia układu maleje (H<0). W
(E<0) - reakcja egzo podanym przykładzie:
kat.
CH2=CH2 + H2 CH3-CH3 H=-137kJ/mol
H<0, a więc reakcja jest egzotermiczna. 
energia pobierana od otoczenia
(E>0) - reakcja endo
499.
W celu obliczenia entalpii reakcji najlepiej reakcje potraktować jak równania matematyczne:
 Standardowa entalpia tworzenia propanu: 3C + 4H2 → C3H8 H0=-104,7kJ/mol (1)
 Standardowa entalpia tworzenia propenu: 3C + 3H2 → C3H6 H0=20,0kJ/mol (2)
 Standardowa entalpia uwodornienia propenu: C3H6 + H2 → C3H8 H0=x (3)
Dodając (odejmując) stronami równania z daną wartością entalpii powinniśmy otrzymać równanie z wartością entalpii
poszukiwanej. Zauważmy, że w poszukiwanym równaniu (3) propen jest po lewej stronie równania reakcji, natomiast w
równaniu (2) znajduje się po prawej stronie równania reakcji. Zgodnie z prawem Laplace’a ( molowa entalpia reakcji rozkładu
związku chemicznego na pierwiastki jest równa molowej entalpii reakcji tworzenia się tego związku, wziętej ze znakiem
przeciwnym) możemy zapisać: C3H6 → 3C + 3H2 H0=-20,0kJ/mol (4)
Dodając stronami równanie (1) i (4) otrzymamy:
3C + 3H2 + C3H6 → C2H8 + 3C + 2H2 H0=-104,7kJ/mol-20,0kJ/mol, a po redukcji wyrazów podobnych otrzymamy:
C3H6 + H2 → C3H8 H0=-124,7kJ/mol
500.
Standardową entalpię reakcji H0:
Al2O3(korund) + 3SO3(g) → Al2(SO4)3(krystaliczny) (A)
na podstawie standardowych reakcje tworzenia:
2Al(s) + 3/2O2(g) → Al2O3(korund) H01=-1671,0kJ/mol (1)
S(romb) + 3/2O2(g) → SO3(g) H02=-395,5kJ/mol (2)
2Al(s) + 3S(romb) + 6O2(g) → Al2(SO4)3(krystaliczny) H03=-3437,4kJ/mol (3)
Otrzymamy Dodając równania 1÷3 do siebie w taki sposób, by otrzymać równanie reakcji dla której liczona jest entalpia.
Zauważmy, że w równaniu (A) tlenek glinu jest po lewej stronie natomiast w równaniu (1) po prawej stronie. Pomnóżmy więc
równanie (1) przez (-1):
Al2O3(korund) → 2Al(s) + 3/2O2(g) H01=1671,0kJ/mol (4)
Podobnie jest z równaniem (2), SO3 znajduje się po prawej stronie (1mol), a w równaniu (A) po lewej (3mole), pomnóżmy więc
równanie (2) przez (-3)
3SO3(g) → 3S(romb) + 9/2O2(g) H02=1186,5kJ/mol (5)
Dodając teraz stronami równaia (4), (5) i (3) otrzymamy równanie (A):
Al2O3(korund) + 3SO3(g) → Al2(SO4)3(krystaliczny) H0=-3437,4+1671,0+1186,5=-579,9kJ/mol
501.
Efekt energetyczny reakcji jest to różnica pomiędzy energią produktów, a energią substratów (E=Eprod-Esub). Jeżeli E<0,
to mamy do czynienia z reakcją egzoenergetyczną (energia zostaje wydzielona z układu). Reakcja endoenergetyczna, to
reakcja, dla której E>0. Z podanego wykresu widzimy, że reakcja jest egzotermiczna (Eprod<Esub), o efekcie energetycznym E2
(E2=Eprod-Esub). 
Energia potrzebna do zapoczątkowania reakcji nosi nazwę energii aktywacji. Jest ona zawsze większa od energii
substratów. Na wykresie energia aktywacji oznaczona jako E1.
- 128 -
502.
Równania reakcji są jak równania matematyczne. Można je dodawać stronami (dodajemy wtedy również efekty
energetyczne reakcji), „mnożyć przez (-1)” (efekt energetyczny reakcji również mnożymy przez (-1).
Szukamy standardową entalpię dla reakcji:
2C(s) + 2H2(g) → C2H4(g) H=? (1)
znając efekty energetyczne reakcji:
C(s) + O2(g) → CO2(g) H=-393,5kJ (2)
2H2(g) + O2(g) → 2H2O(c) H=-571,8kJ (3)
C2H4(g) + 3O2(g) → 2H2O(c) + 2CO2(g) H=-1411,2kJ (4)
Zauważmy, że w równaniu (1) mamy 2 mole węgla, a w równaniu (2) 1 mol. Należy równanie (2) pomnożyć przez 2:
2C(s) + 2O2(g) → 2CO2(g) H=-787kJ (5)
W równaniu (1) eten jest po prawej stronie, a w równaniu (4) po prawej stronie, zamieńmy więc równanie (4) stronami
(przemnożenie przez (-1)):
2H2O(c) + 2CO2(g) → C2H4(g) + 3O2(g) H=1411,2kJ (6)
Po uporządkowaniu składników, dodajmy stronami równania (5)+(3)+(6):
2C(s) + 2O2(g) + 2H2(g) + O2(g) + 2H2O(c) + 2CO2(g) → 2CO2(g) + 2H2O(c) + C2H4(g) + 3O2(g) H=(-787+(-571,8)+1411,2)kJ
Po skróceniu wyrazów podobnych, występujących po lewej i prawej stronie otrzymamy:
2C(s) + 2H2(g) → C2H4(g) H=52,4kJ
503.
Entalpia tworzenia to ilość energii na sposób ciepła wydzielona podczas syntezy 1 mola produktu przy stałym ciśnieniu:
C(s) + O2(g) → CO2(g) H10=-394 kJ/mol (1)
Ca(s) + 1/2O2(g) → CaO(s) H20=-635 kJ/mol (2)
Ca(s) + C(s) + 3/2O2(g) → CaO3(s) H30=-1207 kJ/mol (3)
CaCO3(s) → CaO(s) + CO2(g) Hx0=? (4)
Entalpia reakcji równa jest Hr0   Hprod
0
  Hsubs
0
Podstawiając dane do wzoru na entalpię rozkładu węglanu wapnia otrzymamy:

Hx0=(-394kJ/mol)+(-635kJ/mol)-(-1207kJ/mol)=(-1029kJ/mol)+1207kJ/mol=178 kJ/mol.
178 kJ/mol to entalpia rozkładu 1 mola (100 g) węglanu wapnia. Ilość energii na sposób ciepła potrzebną do rozłożenia
50 g węglanu wapnia obliczymy z proporcji:
Do rozłożenia 100 g węglanu wapnia potrzeba 178 kJ energii na sposób ciepła, to
Do rozłożenia 50 g węglanu wapnia potrzeba x energii na sposób ciepła, czyli x=50g .178kJ/100g=89 kJ.
504.
Jeżeli w probówce I roztwór stał się cieplejszy, to oznacza, że rozpuszczaniu substancji towarzyszy wydzielanie się energii
na sposób ciepła – reakcja rozpuszczania tej substancji jest reakcją egzotermiczną.
Porównując standardowe entalpie rozpuszczania soli widzimy, że:
H0 (MgCl2) =-154 kJ/mol H<0 – czyli proces rozpuszczania jest procesem egzotermicznym
H0 (NH4NO3)=26 kJ/mol H>0 – czyli proces rozpuszczania jest procesem endotermicznym
Zatem w probówce I (roztwór ogrzał się) rozpuszczono chlorek magnezu MgCl 2.
505.
Z treści zadania wynika, że największą trwałość termodynamiczną ma alken najbardziej podstawiony (tetrapodstawiony
eten), a najmniejszą alken monopodstawiony (z terminalnym wiązaniem podwójnym):
Wzór alkenu
O największe trwałości O najmniejszej trwałości
- 129 -
506.
Z tabeli wynika, że energia dysocjacji wiązania C-H maleje wraz ze wzrostem rzędowości tworzącego się rodnika.
Utworzenie rodnika z etanu zachodzi zgodnie z równaniem reakcji:
Dla powstającego rodnika I-rzędowego spodziewamy się energii dysocjacji o wartości podobnej do utworzenia innych I-
rzędowych rodników, czyli około 410 kJ/mol.
Najłatwiej tworzy się rodnik, który wymaga dostarczenia najmniejszej energii, czyli rodnik III-rzędowy (rodnik tert-butylowy):
507. (2 pkt)
Standardowa entalpia tworzenia to energia na sposób ciepła wydzielona/pochłonięta podczas syntezy 1 mola związku z
pierwiastków. Dla standardowej entalpi tworzenia tlenku magnezu możemy zapisać:
Mg(s)+ 1/2O2(g) → MgO(s) Htworz=-601,6 kJ/mol
Możemy zapisać:
Z 24,3 g (1 mol) magnezu w wyniku spalenia wydziela się 601,6 kJ energii, to
Ze 100 g magnezu powinno wydzielić się x kJ energii, czyli x=100g∙601,6kJ/24,3g=2478,6 kJ.
Wydajność procesu to stosunek ilości otrzymanej, do ilości jaką powinnismy otrzymać (teoretycznej). Powinniśmy otrzymać
2478,6 kJ energii, otrzymaliśmy 2450,6 kJ, czyli wydajność w=100%∙2450,6kJ/2478,6kJ=98,88%.
Wydajność procesu spalania magnezu w tlenie w=98,88%.
508.
Dysponujemy następującymi entalpiami spalania:
C(grafit) + O2(g) → CO2(g) H10=-393,50 kJ/mol (1)
H2(g) + 1/2O2(g) → H2O(c) H20=-285,84 kJ/mol (2)
C6H5OH(s) + 7O2(g) → 6CO2(g) + 3H2O(c) H30=-3054 kJ/mol (3)
Efekt cieplny reakcji tworzenia mola fenolu, czyli entalpia tworzenia, dotyczy hipotetycznej reakcji syntezy 1 mola związku z
pierwiastków użytych w ich najtrwalszej postaci. W przypadku tworzenia fenolu mamy:
6C(grafit) + 3H3(g) + 1/2O2 → C6H5OH(s) Htw=? (4)
Zauważmy, że mnożąc równanie reakcji (1) przez 6, równanie reakcji (2) przez 3, oraz równanie reakcji (3) przez (-1) i
dodając je stronami do siebie, otrzymamy równanie reakcji (4):
6C(grafit) + 6O2(g) + 3H3(g) + 3/2O2 + 6CO2(g) + 3H2O(c) → 6CO2(g) + 3H2O + C6H5OH(s) + 7O2(g)
Htworz= 6∙H1+3∙H2+ (-1)∙H3, po redukcji wyrazów podobnych otrzymamy:
6C(grafit) + 3H3(g) + 1/2O2 → C6H5OH(s) Htw=-164,52 kJ/mol
509.
Równania reakcji termochemicznych są jak równania matematyczne. Można je mnożyć przez dowolną liczbę, dodawać do
siebie stronami, tak by uzyskać poszukiwane równanie:
C2H4(g) + H2 → C2H6 H1=? (1)
C2H6(g) + 3,5O2(g) → 2CO2(g) + 3H2O(c) H2=-1560,7 kJ/mol (2)
C2H4(g) + 3O2(g) → 2CO2(g) + 2H2O(c) H3=-1411,2 kJ/mol (3)
H2(g) + 1/2O2(g) → H2O(c) H4=-285,8 kJ/mol (4)
Zauważmy, że w równaniu końcowym (1) etan jest po prawej stronie, a w równaniu (2) po lewej. Mnożymy więc równanie
(2) przez (-1):
2CO2(g) + 3H2O(c) → C2H6(g) + 3,5O2(g) H5=1560,7 kJ/mol (5)
Dodając stronami równania (3), (4) i (5) otrzymamy równanie (1):
C2H4(g) + H2 → C2H6 H1= (-1411,2kJ/mol) + (-285,8kJ/mol) + 1560,7kJ/mol= -136,3 kJ/mol.
Standardowa entalpia uwodornienia etanu H0= -136,3 kJ/mol.
- 130 -
510.
o
C
o
C
Temperatura roztworu po reakcji kwasu cytrynowego z
10 0
10 0
roztworem NaHCO3 obniżyła się, co oznacza, że ciepło
(energia na sposób ciepła) z zewnątrz przepływa do
9 0
9 0
8 0
8 0
7 0
(układu) mieszaniny reakcyjnej:

7 0
6 0
6 0
5 0
5 0
4 0
4 0
3 0
3 0
2 0
2 0
1 0
po reakcji 1 0
0 0
0 0
1 0
1 0
a) Entalpia procesu H=Hkońc-Hpocz. Jeżeli energia w postaci ciepła dostarczana jest do układu, to Hkońc>Hpocz, czyli
H>0.
b) Kwas cytrynowy jest kwasem trikarboksylowym, reaguje z 3 molami zasady (wodorowęglanu sodu). Mimo, że jest
słabym kwasem, to znacznie silniejszym od kwasu węglowego. Reagując z kwasem węglowym, wypiera go z
roztworu jego soli. Powstały kwas węglowy jako nietrwały rozkłada się na wodę i CO2:
C3H4(OH)(COOH)3 + 3NaHCO3 → C3H4(OH)(COONa)3 + 3CO2 + 3H2O
511.
Przemianę ciekłego benzenu w pary benzenu możemy zapisać w postaci:
Dla przemiany odwrotnej, czyli skraplania benzenu, entalpia skraplania musi mieć identyczną wartość, lecz przeciwny
znak, czyli Hskrap= -30,8 kJ/mol. Wartość entalpi mniejsza od 0 wskazuje, że skraplanie benzenu jest przemianą
egzotermiczną.
512.
Entalpia reakcji zależy tylko od stanu początkowego i końcowego układu. Nie zależy od drogi przemian. Równania reakcji
możemy traktować jak równania matematyczne, dodawać stronami by uzyskać równanie poszukiwane.
W równaniu (3) cyklopropan jest po prawej stronie, tak jak w równaniu (1). Natomiast w równaniu (2) propen jest po prawej
stronie, musimy więc równanie (2) pomnożyć przez (-1) otrzymując:
Dodając stronami równania (2a) i (3) otrzymamy równanie (1), czyli:
Zadanie można również rozwiązać rysując cykl termodynamiczny jak poniżej:
Z cyklu bezpośrednio wynika, że entalpia reakcji syntezy cyklopropalnu z pierwiastków 53,3kJ=20kJ+x, czyli
x=53,3kJ-20kJ=33,3 kJ.
513.
Porównując energie potrzebne na utworzenie rodnika metylowego (CH3-) 435 kJ/mol (rzędowość atomu węgla 0), rodnika
etylowego propylowego (CH3CH2- i CH3CH2CH2-) 410 kJ/mol (1-rzędowe atomy węgla), oraz rodnika izopropylowego 398
kJ/mol i rodnika tert-butylowego 381 kJ/mol, widzimy że energia dysocjacji maleje wraz ze wzrostem rzędowości atomu węgla,
zatem im wyższa rzędowość rodnika, tym łatwiej on powstaje. Zgodnie z informacją zawartą we wstępnie, trwałość rodnika
wzrasta wraz ze wzrostem rzędowości atomu węgla.
Wniosek I: Im wyższa rzędowość atomu węgla, tym łatwiej powstaje rodnik alkilowy
Wniosek II: Im wyższa rzędowość atomu węgla, tym trwalszy rodnik.
- 131 -
514.
Entalpia parowania, to energia dostarczona na sposób ciepła, potrzebna do przeprowadzenia 1 mola benzenu ze stanu
ciekłego, w stan gazowy. Energię tę możemy obliczyć dodając stronami równania termochemiczne, w taki sposób, by otrzymać
równanie C6H6(c) → C6H6(g).
Równanie obrazujące entalpię parowania otrzymamy odejmując od równania (3) równanie (1):
Hpar=H30-H10=-3267,9kJ/mol-(-3301,5kJ/mol)=33,60 kJ/mol.
Identyczny wynik otrzymamy rozpatrując diagram.
Hpar=H30-H10
- 132 -
18. Węglowodory
18.1. Węglowodory nasycone - alkany
515.
Reakcja syntezy etanu z chlorometanu i sodu jest reakcja Wurtza, przebiegającą wg schematu:
Na Na
temp.
H3C Cl Cl CH3 H3C CH3 + 2NaCl
W identyczny sposób będzie przebiegała reakcja z chloroetanem:

temp.
2CH3CH2Cl + 2Na CH3CH2CH2CH3 + 2NaCl
516.
Jeżeli węglowodór o wzorze C5H10 nie odbarwia wody bromowej (nie reaguje z bromem), oznacza, że wszystkie wiązania
CC są wiązaniami pojedynczymi. Wzór ogólny CnH2n odpowiada alkenowi lub cykloalkanowi. Węglowodór, który nie odbarwia
wody bromowej, to cykloalkan, a węglowodór II, który odbarwia wodę bromową to alken.
Wzór półstrukturalny Nazwa systematyczna
Węglowodór I cyklopentan
H2C CH CH2 CH2 CH3 pent-1-en

Węglowodór II
H3C CH CH CH2 CH3 pent-2-en
517.
Reakcja chloroalkanów z sodem nazywana jest reakcją Wurtza. W laboratorium służy do syntezy alkanów. Z informacji do
zadania wynika, że prowadzona jest z sodem w podwyższonej temperaturze.
Reakcja 3 polega na eliminacji chlorowodoru z chlorowcoalkanu. Z informacji wynika, że prowadzona jest w podwyższonej
temperaturze, w alkoholu jako rozpuszczalniku, a reagentem jest wodorotlenek potasu.
518.
Alkan możemy przedstawić wzorem sumarycznym CnH2n+2. W monochloroalkanie jeden atom wodoru został podstawiony
atomem chloru, dlatego związek ten możemy przedstawić wzorem sumarycznym: CnH2n+1Cl. Masa molowa monochloroalkanu
wynosi zatem: M=12n+2n+1+35,5=92,5, czyli n=4. Poszukiwanym alkanem jest butan lub izobutan C4H10 (2-metylopropan).
Jedynie izobutan spełnia warunki zadania (rozgałęziony łańcuch).
- 133 -
519.
Wody bromowej nie odbarwiają jedynie alkany i cykloalkany. Wzór C6H12 (CnH2n) wskazuje na cykloalkan odpowiednio
podstawiony. I- rzędowe atomy węgla – czyli grupy CH3, a III-rzędowe atomy węgla to grupy CH. Jeśli węglowodór ma być
cykloakanem i składać się wyłącznie z grup CH-CH3, to jedyny cykloalkan, który spełnia te warunki to
1,2,3-trimetylocyklopropan:
Warunek Wzór Nazwa
Związek ten nie odbarwia wody bromowej. Jego

cząsteczka zawiera wyłącznie I- i III-rzędowe 1,2,3-trimetylocyklopropan
atomy węgla.
520.
W pierwszym równaniu reakcji produktem jest alkan i bromek sodu. Wskazuje to na reakcję Wurtza syntezy alkanów. W
reakcji tej substratami są halogenopochodne i sód w eterze:
Warunki reakcji drugiej (KOH w etanolu, podwyższona temperatura, wiązanie wielokrotne w produkcie), wskazują na
reakcje eliminacji bromowodoru. Produktami reakcji jest alkin, bromk potasu i woda:
521.
Wytrącenie się białego, serowatego osadu, ciemniejącego pod wpływem światła, świadczy o obecności w roztworze jonów
chlorkowych:
Ag+ + Cl- → AgCl
Związkiem R-E jest więc chlorek alkilu (obecność jedynie węgli o hybrydyzacji sp3 oznacza, że łańcuch R jest nasycony).
Związek R-E, który możemy opisać wzorem ogólnym CnH2n+1Cl. Masa cząsteczkowa tego chlorku 78,55=12n+2n+1+35,45,
czyli n=3. Z treści zadania wynika, że chlor przyłączony jest do 1-rzędowego atomu węgla. Poszukiwanym związkiem jest więc
1-chloropropan: CH3CH2CH2Cl.
- 134 -
18.2. Węglowodory nienasycone – alkeny i alkiny
522.
Zgodnie z treścią zadania propen (n=3), C3H6 ulega reakcji dysproporcjonowania do alkenów 3-1=2 (etenu), oraz 3+1=4
(butenu):
Kat.
CH2 CH CH3 CH3 CH CH CH3 + CH2 CH2
523.
Zawartość procentową pierwiastka w związku wylicza się ze wzoru na stężenie procentowe, w którym masę substancji
nMp
traktuje się jako masę pierwiastka, a masę roztworu jako masę cząsteczkową związku: c%  100% . W przypadku alkanu
Mcz
wzór ogólny CnH2n+2, zawartość procentowa węgla: cC%=100%.12n/(14n+2). Dla n=2 otrzymamy 80%. Odpowiada to krzywej
C.
W przypadku alkenu CnH2n zawartość procentowa węgla cC%=100%.12n/14n. Dla n=2 otrzymamy 85,7%. Odpowiada to
krzywej B na wykresie. Więc krzywa A opisuje zawartość węgla w alkinach.
524.
Zawartość procentowa węgla w alkenach nie zależy od ilości atomów węgla w cząsteczce, ponieważ
cC%=100%.12n/14n=100%.12/14=85,7%.
12n 12
Dla alkanów gdy n→∞ , zawartość procentową węgla obliczymy ze wzoru: cC %  lim 100%  100%  85,7% , a dla
n 14n  2 14
12n 12
alkinów: cC %  lim 100%  100%  85,7%
n 14n  2 14
525.
Alkin, końcówka –in (-yn) wskazuje, że mamy do czynienia z węglowodorem, w którym znajduje się wiązanie potrójne C-C.
Węglowodór zawiera 5 atomów węgla:
CH3
HC C CH2 CH2 CH3 H3C C C CH2 CH3 HC C CH CH3
pent-1-yn pent-2-yn 3-metylobut-1-yn
- 135 -
526.
Z treści zadania wynika, że redukcja alkinów (węglowodorów z wiązaniem potrójnym) sodem w amoniaku prowadzi do
trans-alkenu. Jeżeli redukcji poddajemy pent-2-yn, to powinniśmy otrzymać trans-pent-2-en. Przedrostek trans- oznacza, że
podstawniki znajdują się po przeciwnej stronie płaszczyzny przechodzącej przez atomy węgla związane wiązaniem
podwójnym:
Na/NH3 CH 3 CH 2 H
CH 3 CH 2 C C CH 3 C C
H CH 3
527.
a) Etap 1 to addycja chlorowodoru do pent-1-enu. Reakcja addycji przebiega zgodnie z regułą Markownikowa (atom
wodoru przyłącza się do atomu węgla bogatszego w atomy wodoru):
CH3 CH2 CH2 CH CH2 + HCl CH3 CH2 CH2 CH CH3
Cl
Etap 2 to eliminacja chlorowodoru z 2-chloropentanu z utworzeniem pent-2-enu (2 oznacza, że wiązanie podwójne znajduje
się pomiędzy 2, a 3 atomem węgla):
b) Głównym produktem eliminacji HCl z monochloropochodnej jest związek, który powstaje w wyniku oderwania atomu
wodoru od atomu węgla połączonego z mniejszą liczbą atomów wodoru. Taki kierunek eliminacji zgodny jest z regułą
Zajcewa.
528.
But-1-en (alken) bardzo łatwo przyłącza chlorowodór, dając 2-chlorobutan (addycja zgodnie z regułą Markownikowa). W
kolejnym etapie otrzymujemy ponownie alken, a więc mamy do czynienia z reakcją eliminacji chlorowodoru. Reakcje te
wykonuje się w podwyższonej temperaturze używając alkoholowego roztworu KOH. W trzeciej reakcji mamy ponownie do
czynienia z reakcją addycji. Tym razem do alkenu addycji ulega woda. Reakcja przebiega w obecności katalitycznych ilości
kwasu siarkowego.
1 H2C CH CH2 CH3 + HCl H3C CH CH2 CH3
Cl

2 H3C CH CH2 CH3 + KOH H3C CH CH CH3 + KCl + H2O
etanol
Cl
H2SO4
3 H3C CH CH CH3 + H2O H3C CH CH2 CH3
OH
529.
Z monomeru bardzo łatwo tworzy się cząsteczkę polimeru. Należy zapisać cząsteczkę monomeru w taki sposób, by
wiązanie podwójne było w linii poziomej i je rozerwać:
CH3 CH3 CH3 CH3
O O O O O O O O
C C C C
n H2C C CH2 C CH2 C CH2 C
.........
CH3 CH3 CH3 CH3
W kolejnym kroku łączymy cząsteczki wolnymi wartościowościami ze sobą, a następnie wyszukujemy powtarzający się
fragment, bierzemy go w nawias i zwielokrotniamy. Część w nawiasie nazywa się merem:
- 136 -
CH3 CH3 CH3 CH3 CH3 CH3
O O O O O O O O O O O O
C C C C C C
CH2 C CH2 C CH2 C ......... CH2 C CH2 C CH2 C .........
CH3 CH3 CH3 CH3 CH3 CH3
CH3 CH3
O O O O
C C
polimeryzacja
n H2C C * CH2 C *
CH3 CH3
n
mer
monomer
polimer
530.
Zauważmy, że umiejętne złożenie cząsteczek da nam wyjściowy alkin:
1 2 KMnO4 / H+ 1 2
R C C R R C O + O C R
OH OH
tu było wiązanie potrójne

Zapiszmy więc produkty reakcji i złączmy je ze sobą:
H3C C O O C O H3C C CH
w tym miejscu pęka wiązanie
OH
H3C C O O C CH2 CH2 CH3 H3C C C CH2 CH2 CH3

OH OH
a) CH3CCH (propyn)
b) CH3CCCH2CH2CH3 (heks-2-yn)
531.
Z treści zadania wynika, że alkenem jest heksen:
Z podanych schematów wynika, że tylko w przypadku hes-2-enu, w wyniku utlenienia roztworem KMnO4 w środowisku
kwaśnym otrzymamy 2 różne kwasy karboksylowe.
a) CH3-CH=CH-CH2-CH2-CH3
b) kwas etanowy i kwas butanowy
- 137 -
532.
Zapiszmy schematy reakcji utleniania wymienionych alkenów:
Z równania reakcji widzimy, że utlenieniu 2-metylopropenu towarzyszy powstawanie CO2, który będzie wydzielał się z
mieszaniny reakcyjnej. Natomiast bit-2-en utleniany tworzy kwas octowy, który można wyczuć po charakterystycznym zapachu.
2-metylopropen: wydzielanie się pęcherzyków CO2
but-2-en: charakterystyczny zapach octu.
533.
Butadien może polimeryzować w dwojaki sposób: polimeryzacja 1,4 i 1,2:
Merami w powstałych polimerach są:
534.
a) Propyn i etyn są węglowodorami (alkiny) do których łatwo ulega addycji wiele związków (Cl2, Br2, HCl, HBr, H2O).
Woda ulega addycji w obecności katalizatora (H2SO4/HgSO4 – reakcja Kuczerowa). Dla niesymetrycznych alkinów
addycja zachodzi zgodnie z regułą Markownikowa (cząsteczka niesymetryczna HX ulega addycji w taki sposób, że
atom wodoru przyłącza się do tego atomu węgla, który jest bogatszy w atomy wodoru). Produktem reakcji jest enol,
który natychmiast tautomeryzuje (izomeryzacja) do związku karbonylowego:
b) Propanon jest ketonem, natomiast etanal jest aldehydem. Aldehydy bardzo łatwo ulegają utlenieniu (próba Trommera,
próba Tollensa, a nawet tlenem z powietrza). Próba Trommera polega na ogrzewaniu związku karbonylowego z
- 138 -
Cu(OH)2. Wodorotlenek miedzie(II) redukuje się do ceglastoczerwonego osadu tlenku miedzi(I) w obecności aldehydu,
natomiast w obecności ketonu rozkłada się do czarnego osadu tlenku miedzi(II). W próbie Tollensa w obecności
aldehydu, amoniakalny roztwór Ag2O redukuje się do Ag (srebro osadza się na ściankach probówki w postaci lustra
srebrowego):
c) Podczas tego doświadczenia, w przypadku gdy ogrzewano etanal zaobserwowano pojawienie się ceglastoczerwonego
osadu w przypadku próby Trommera, lub lustra srebrowego (próba Tollensa). Ogrzewanie propanonu prowadzi do
czarnego osadu (próba Trommera), lub zawartość probówki pozostaje bez zmian (próba Tollensa)
535.
Zapiszmy treść zadania w postaci równania reakcji:
Ze wzoru produktu uwodornienia widzimy, że wiązanie podwójne C=C mogło być jedynie pomiędzy 3 i 4 atomem węgla, lub
pomiędzy 4 i 5 atomem węgla:
Izomer I: Izomer II:
2,4,4-trimetylopent-2-en 2,4,4-trimetylopent-1-en
Uwodornienie alkenu do alkanu przebiega w obecności katalizatora (Ni, Pt, Pd) i bardziej przypomina mechanizm addycji
rodnikowej niż addycji elektrofilowej czy nukleofilowej.
Uwodornienie wiązania podwójnego w alkenie nie przebiega ani wg mechanizmu addycji elektrofilowej, ani wg mechanizmu
addycji nukleofilowej.
W pytaniu tym jest ewidentny błąd. Nie ma mechanizmu nukleofilowego, ani mechanizmu elektrofilowego.Są mechanizmy
addycji/substytucji/eliminacji nukleofilowej, elektrofilowej lub rodnikowej. Dodatkowo, reakcja uwodornienia alkenów do alkanów na
katalizatorze nie przebiega wg mechanizmu jonowego, czyli nie może przebiegać wg mechanizmu addycji elektrofilowej, ani wg mechanizmu
addycji nukleofilowej.
536.
W reakcji addycji (przyłączenia) zanika wiązanie wielokrotne:
Równanie reakcji addycji:
Równanie reakcji substytucji:
- 139 -
537.
Cynk w etanolu eliminuje 2 atomy chlorowca z dichloropochodnej alkanu tworząc cykloalken (alken gdy chlorowce znajdują
się przy sąsiednich atomach węgla). Warunki kolejnej reakcji wskazują na chlorowanie powstałego cykloalkanu. Produktem jest
chlorocykloheksan, z którego następuje eliminacja chlorowodoru:
538.
Z informacji wynika, że acetylenki pochodzą od acetylenu, w którym atomy wodoru zostały zastąpione atomami metalu:
. Acetylenki można traktować jako sole bardzo słabego kwasu (acetylenu), które rozkładane są przez
mocniejsze kwasy (np. wodę) do wyjściowego kwasu (acetylenu):
Na-C≡C-Na + 2H2O → HC≡CH + 2NaOH
539.
Jeżeli dien posiada izolowany układ wiązań, to addycja 2 moli bromu zachodzi do obydwu wiązań podwójnych:
Jeden mol chlorowodoru ulega 1,4 addycji do dienu. W wyniku addycji chlorowodoru muszą ulec rozerwaniu wiązania
podwójne. Sytuację tę przedstawia hipotetyczna cząsteczka A. W pozycjach 1 i 4 przyłącza się wodór i chlor. „Wolne wiązania”
w pozycjach 2 i 3 łączą się ze sobą tworząc wiązanie podwójne.
W podobny sposób odnajdziemy wyjściowy monomer dla kauczuku naturalnego, poprzez połączenie odpowiednich
„wolnych wiązań” ze sobą.
540.
Zgodnie z regułą Markownikowa, reagent HX przyłącza się do wiązania wielokrotnego CC w taki sposób, że wodór
przyłącza się do węgla bogatszego w atomy wodoru (zgonie z zasadą podwyżek:jesteś bogaty, po podwyżce pensji będziesz
jeszcze bogatszy, a biedny będzie nadal biedny).
- 140 -
18.3. Węglowodory aromatyczne
541.
W reakcji pierwszej benzen reaguje ze stężonym kwasem azotowym(V) i stężonym kwasem siarkowym(VI). Mieszanina
tych kwasów nosi nazwę mieszaniny nitrującej i produktem jest oczywiście nitrobenzen. W kolejnej reakcji jest on redukowany
(uwodorniany, symbol [H] wskazuje na redukcję) do aniliny. Anilina wywodzi się od amoniaku w którym jeden atom wodoru
został zastąpiony grupą fenylową. Ma więc właściwości podobne do amoniaku – właściwości zasadowe. Reaguje z kwasem
solny tworząc sól – chlorek aniliniowy (chlorowodorek aniliny):
HNO3/H2SO4 [H] HCl + -
NO2 NH2 NH3 Cl
benzen nitrobenzen chlorek aniliniowy

amilina
542.
W cząsteczce zingeronu możemy zidentyfikować następujące grupy (ugrupowania):
pierścień benzenowy (związek aromatyczny
O
CH2 CH2 C CH3
O grupa karbonylowa
CH3
OH
grupa eterowa
grupa fenolowa
Zingeron jest związkiem aromatycznym, dlatego ulega reakcji nitrowaniu (trzy podstawniki I rodzaju ułatwiają tę reakcję). W
cząsteczce odnajdujemy również grupę fenolową, a więc jak wszystkie fenole ma on podwyższoną kwasowość w stosunku do
alkoholi i reaguje z roztworem NaOH. W cząsteczce zingeronu nie odnajdujemy grupy aldehydowej, a więc zingeron nie będzie
dawał pozytywnej próby z odczynnikiem Tollensa.
1 W cząsteczce zingeronu występuje grupa karbonylowa. P
2 Zingeron może ulegać reakcji nitrowania. P
3 Zingeron daje pozytywny wynik próby Tollensa. F
4 Zingeron może reagować z wodorotlenkiem sodu. P
5 W cząsteczce zingeronu znajduje się grupa estrowa. F
543.
W wymienionych związkach w pierścieniu benzenowym znajduje się grupa metylowa i nitrowa (w różnych pozycjach).
Związki te możemy uzyskać nitrując (wprowadzając do pierścienia grupę nitrową) metylobenzen (toluen), lub metylując
(wprowadzić grupę metylową do pierścienia) nitrobenzenu. Sposób postępowania zależny jest od obecnego już w pierścieniu
podstawnika.
Grupa metylowa obecna w pierścieniu (toluen) jest podstawnikiem 1-rodzaju, aktywuje pierścień w reakcji z elektrofilem i
kieruje kolejny podstawnik w położenie orto i para (położenie 2 i 4).
Natomiast grupa nitrowa (nitrobenzen) jest podstawnikiem 2-rodzaju, dezaktywuje pierścień w reakcji z elektrofilem i kieruje
kolejny podstawnik w położenie meta (w położenie 3).
Nitrowanie toluenu (metylobenzenu) prowadzimy za pomocą mieszaniny nitrującej: mieszanina stężonego kwasu
azotowego(V) i siarkowego(VI). Natomiast metylowanie nitrobenzenu prowadzone jest za pomocą chlorku metylu w obecności
katalizatora AlCl3 (alkilowanie metodą Fridela-Craftsa):
- 141 -
544.
W przemianie oznaczonej numerem 1 atom węgla grupy metylowej utlenia się, więc jego stopień utlenienia rośnie.
Grupa karboksylowa jest podstawnikiem II-rodzaju, kolejny podstawnik w substytucji elektrofilowej kieruje w położenie
meta-.
Jon nitroniowy powstaje w reakcji kwasu azotowego(V) z kwasem siarkowym(VI):
HNO3 + 2H2SO4 → NO2+ + 2HSO4- + H3O+
Zdanie P/F
W przemianie oznaczonej numerem 1 stopień utlenienia atomu węgla wchodzącego w skład
1 P
podstawnika rośnie
W przemianie oznaczonej numerem 2 głównym produktem jest kwas
2 F
p-chlorobenzenokarboksylowy (p-chlorobenzoesowy)
Uczestniczący w przemianie oznaczonej numerem 3 jon NO 2+ powstaje w reakcji kwasu
3 P
azotowego(V) z kwasem siarkowym(VI).
545.
W reakcji oznaczonej na schemacie nr 3, toluen poddawany jest reakcji nitrowania. Grupa metylowa jest podstawnikiem
I-rodzaju, kolejny podstawnik w substytucji elektrofilowej kieruje w położenie orto- i para-:
Wzór związku B: Wzór związku C:
546.
Homologi różnią się wielokrotnością grup –CH2-. Warunek ten spełniają związki B, D i F
547.
Benzen ulega głównie reakcji substytucji elektrofilowej w obecności katalizatora (FeCl 3, AlCl3), natomiast toluen (związek B)
może ulegać substytucji wolnorodnikowej (brom w obecności światła)
a) Z podanej niżej listy wybierz i podkreśl wzór odczynnika, który umożliwi odróżnienie badanych węglowodorów. W
przypadku gdy doświadczenie wymaga zastosowania specjalnych warunków, należy to uwzględnić.
CH3Cl Roztwór Br2 w CCl4 HNO3(stęż) + H2SO4(stęż)
Warunki przebiegu reakcji: Po wkropleniu roztworu bromu w CCl 4, mieszaninę reakcyjną należy poddać działaniu światła
b) Po naświetleniu zawartości naczynia z toluenem (substancja B), roztwór odbarwia się, wilgotny papierek
uniwersalny umieszczony u wylotu probówki zabarwia się na czerwono
c) Równanie reakcji:
548.
Z równania reakcji wynika, że związek D może utworzyć dwie monochloropochodne:

a) 1-chloro-2,3-dimetylobenzen; 4-chloro-1,2-dimetylobenzen
Związki aromatyczne ulegają głównie reakcji substytucji (podstawienia) elektrofilowego
b) Typ: substytucja, addycja, eliminacja Mechanizm: wolnorodnikowy, nukleofilowy, elektrofilowy
- 142 -
549.
Związki aromatyczne ulegają reakcjom substytucji elektrofilowej. Chlorowanie i bromowanie w pierścieniu zachodzi pod
wpływem chloru/bromu w obecności katalizatora – Fe (lub FeCl3, FeBr3).
Benzen można również alkilować za pomocą halogenków alkilowych w obecności AlCl3.
Wymiana chloru na grupę hydroksylową zachodzi bardzo trudno, jedynie w podwyższonej temperaturze i pod wysokim
ciśnieniem.
550.
Fenole są słabymi kwasami, słabszymi nawet od kwasu węglowego. Dlatego w reakcji 1 tlenek węgla(IV) (kwas węglowy)
wypiera fenol z jego soli. W 2 reakcji widzimy jako reagent kwas karboksylowy, a jako produkt ester. Drugim reagentem musi
być zatem alkohol, który łatwo zidentyfikujemy „zabierając” od estru część pochodzącą od kwasu:
Produktami reakcji 3 są: kwas karboksylowy, tlenek miedzi(I) i woda. Warunki reakcji wskazują, że mamy do czynienia z
reakcją utlenienia. Utleniany jest aldehyd za pomocą wodorotlenku(II) miedzi (próba Trommera).
- 143 -
19. Alkohole
551.
Etanol ma właściwości kwasowe i z aktywnymi metalami reaguje z wydzieleniem wodoru:

2C2H5OH + 2Na → 2C2H5ONa + H2.
Jeżeli w drugiej probówce obserwujemy rozpuszczanie się osadu i utworzenie roztworu barwy szafirowej, wskazuje to, że w
probówce tej tworzy się kompleks miedzi(II) (związki miedzi mają barwę niebieską, przechodzącą w szafirową gdy
miedź(II)tworzy kompleks). Jeżeli jednym reagentem jest gliceryna (glicerol), to drugim musi być wodorotlenek miedzi(II),
Cu(OH)2. Jest to reakcja charakterystyczna dla alkoholi polihydroksylowych.
Fenole, w przeciwieństwie do alkoholi mają na tyle podwyższoną kwasowość, że reagują już z wodnym roztworem NaOH.
Barwią również papierek uniwersalny na kolor bladoróżowy (zbyt słabe kwasy by papierek zabarwił się na czerwono).
Probówka Obserwacje
I Roztwarzanie się sodu i wydzielanie bezbarwnego gazu.
II Osad rozpuszcza się i powstaje roztwór o barwie szafirowej
III Papierek barwi się na kolor bladoróżowy
552.
Cykloheksen → cykloheksan, końcówka –en wskazuje na charakter nienasycony (wiązanie podwójne), natomiast
końcówka -an wskazuje na charakter nasycony węglowodoru. Reakcja 1 jest reakcją uwodornienia.
Cykloheksan → chlorocykloheksan, cykloalkany, podobnie jak alkany ulegają jedynie reakcji chlorowania na świetle, lub w
podwyższonej temperaturze. Reakcja 2 jest reakcją chlorowania wolnorodnikowego
Chlorocykloheksan → cykloheksanol, jest to reakcja podstawienia atomu chloru grupą hydroksylową.
Cykloheksanol → cykloheksen, tworzenie wiązania podwójnego (alkenu) z alkoholu w wyniku eliminacji cząsteczki wody:
Pt lub Ni
1 + H2
Cl
2 h
+ Cl2 + HCl
Cl OH
H2O
3 + NaOH + NaCl
OH
Al2O3/temp.
4 + H2O
lub H2SO4/temp
- 144 -
553.
Rzędowość alkoholi określamy na podstawie rzędowości atomu węgla połączonego
z grupą hydroksylową. W podanym przykładzie grupa hydroksylowa musi być CH2
połączona z III-rzędowym atomem węgla, czyli atomem węgla, który połączony jest z 3
innymi atomami węgla: CH 2 C CH 2
OH
Otrzymany alkohol musi mieć 5 atomów węgla, więc do powyższego wzoru musimy dołączyć 1 atom węgla, a do
pozostałych wolnych wartościowości dołączyć atomy wodoru. Poszukiwanym alkoholem jest więc 2-metylobutan-2-ol. Alkohol
ten może powstać jedynie z 2-chloro-2-metylobutanu:
CH3 CH3
H2O
CH3 CH2 C CH3 + KOH CH3 CH2 C CH3 + KCl
Cl OH
554.
Alkohole polihydroksylowe (zawierające więcej niż 1 grupę hydroksylową w cząsteczce) wykrywane są za pomocą
wodorotlenku miedzi(II). Wodorotlenek miedzi(II) w postaci niebieskiej galarety, w obecności alkoholu polihydroksylowego
roztwarza się (rozpuszcza się). Z alkoholem wielowodorotlenowym tworzy on kompleks barwy szafirowej.
Wzory i nazwy odczynników: siarczan(VI) miedzi(II), CuSO 4, wodorotlenek sodu,
NaOH: CuSO4 + 2NaOH → Cu(OH)2 + Na2SO4
Obserwacje: Galaretowaty, niebieski osad rozpuszcza się dając szafirowy, klarowny roztwór.
555.
Alkohol I jest alkoholem 1-rzędowym. Utlenianie alkoholi 1-rzędowych prowadzi do aldehydów (w ostrzejszych warunkach
do kwasów karboksylowych). Jeżeli alkohol utlenia się, to tlenek miedzi(II) musi się zredukować, redukuje się do miedzi:
CH3 CH3

CH3 C CH2 OH +CuO CH3 C CHO + Cu + H2O
CH3 CH3
556.
Nazwę alkoholu tworzymy dodając do nazwy alkanu tworzącego najdłuższy łańcuch prosty zawierający grupę
hydroksylową przyrostek –ol wraz z lokantem (najniższym nr atomu węgla przy którym znajduje się grupa hydroksylowa).
Grupy, które odchodzą od łańcucha prostego są podstawnikami:
CH3 CH3 CH 3 CH3
*
CH3 C CH 2 OH CH3 C CH2 CH3 CH3 CH CH CH 3 CH2 CH2 CH CH3
CH3 OH OH OH
I II III IV
Nazwa związku III to 3-metylobutan-2-ol
Nazwa związku IV to 3-metylobutan-1-ol
557.
Rzędowość alkoholu określamy na podstawie ilości atomów węgla z jaką połączony jest atom węgla z grupą hydroksylową.
Rzędowość alkoholu I: alkohol 1-rzędowy
Rzędowość alkoholu II: alkohol 3-rzędowy
Rzędowość alkoholu III: alkohol 2-rzędowy
558.
Wodorotlenek miedzi Cu(OH)2 jest specyficznym odczynnikiem za pomocą którego możemy wykryć polialkohole (alkohole
zawierające dwie lub więcej grup hydroksylowych w cząsteczce). Zarówno glukoza, etano-1,2-diol, jak i sacharoza w
cząsteczce zawierają więcej niż jedną grupę hydroksylową, dlatego rozpuszczają wodorotlenek miedzi(II) tworząc szafirowy
roztwór.
a) Etanol (zawartość probówki III) zawiera jedną grupę hydroksylową i nie daje takich objawów.
b) W probówkach I, II i III znajdowały się substancje zawierające więcej niż jedną grupę hydroksylową, rozpuszczały one
wodorotlenek miedzi(II) tworząc roztwór o barwie szafirowej.
- 145 -
559.
2-chloropropan w reakcji z KOH w środowisku wodnym tworzy alkohol (propan-2-ol, alkohol 2-rzędowy). Utlenianie alkoholu
2-rzędowego prowadzi do ketonu. Związek B jest zatem ketonem CH3COCH3 (propanon, aceton).
W drugiej reakcji, w warunkach KOH/woda z 1-chloropropanu powstaje alkohol 1-rzędowy – propan-1-ol. Alkohole
1-rzędowe utleniane, w zależności od warunków reakcji, tworzą aldehydy (łagodne utlenianie), lub kwasy karboksylowe.
Produktem D może być zatem propanal lub kwas propanowy: CH3CH2CHO lub CH3CH2COOH.
Alkohole (propan-1-ol i propan-2-ol) powstają poprzez podstawienie atomu chloru grupą hydroksylową. Produkty A i C
powstają więc w reakcji substytucji (substytucji nukleofilowej, SN), zwanej również reakcją podstawienia.
560.
Przy związkach wielofunkcyjnych, rzadko się zdarza, by związek reagował dwiema funkcjami na raz. W zależności od
warunków reaguje jedną, lub drugą grupą. Dlatego kwas mlekowy (hydroksy kwas) możemy sobie wyobrazić jako złożenie
dwóch związków:
H3C CH COOH H3C CH CH3 i H3C CH2 COOH
OH OH
Jeżeli na kwas mlekowy działamy NaOH, alkoholem to reaguje grupa karboksylowa, grupa hydroksylowa pozostaje bierna.
Jeżeli natomiast na kwas mlekowy działamy utleniaczem, innym kwasem karboksylowym, to reaguje grupa hydroksylowa, a
grupa karboksylowa pozostaje bierna. Dlatego produktem utleniania kwasu mlekowego jest ketokwas:
[O]
H3C CH COOH H3C C COOH
OH O
561.
W równaniu 1 z etenu (C2H4) otrzymujemy etan (C2H6). Z prawa zachowania masy wynika, że do etenu musimy dodać
cząsteczkę wodoru – reakcja uwodornienia alkenów przebiegająca w obecności katalizatora Pt, Ni, Pd.
W równaniu 2 atom wodoru w etanie został zastąpiony atomem chloru. Wiemy, że jedynymi reakcjami jakimi ulegają alkany
(etan) są reakcje chlorowania na świetle. W równaniu 3 chlor został zamieniony na grupę OH. Reakcje takie zachodzą w
roztworze wodnym w obecności NaOH. W równaniu 4 musimy zabrać od etanolu cząsteczkę wody. Reakcje dehydratacji
przebiegają w podwyższonej temperaturze np. w obecności Al 2O3.
Równanie 1 H2C CH2 + H2 H3C CH3
h
Równanie 2 H3C CH3 + Cl2 H3C CH2 + HCl
Cl
H2O
Równanie 3 H3C CH2 + NaOH H3C CH2 + NaCl
Cl OH
Al2O3
Równanie 4 H3C CH2 H2C CH2 + H2O
OH
562.
Glicerol (gliceryna) jest alkoholem poliwodorotlenowym. Cząsteczka glicerolu zbudowana jest z 3 grup hydrofilowych (grupy
OH) i krótkiego łańcucha węglowego. Dlatego gliceryna bardzo dobrze będzie rozpuszczała się w rozpuszczalnikach
polarnych, a źle w niepolarnych (zgodnie z zasadą podobne rozpuszcza się w podobnym).
1. W warunkach panujących w laboratorium glicerol jest cieczą, która (miesza się / nie miesza się) z wodą i z innymi
rozpuszczalnikami polarnymi, a z rozpuszczalnikami niepolarnymi, np. z benzenem, może tworzyć (emulsje /
zawiesiny).
2. Ponieważ atomom węgla i tlenu w cząsteczkach glicerolu można przypisać hybrydyzację sp 3, cząsteczki glicerolu
(są / nie są ) płaskie.
563.
Mając trójwęglowy łańcuch możemy utworzyć jedynie dwa alkohole o wzorze C3H8O. Alkohole te są w stosunku do siebie
izomerami położenia:
H 3C CH 2 CH 2 OH H3C CH CH 3
OH
propan-1-ol propan-2-ol
Nazwy alkoholi tworzymy dodając do nazwy węglowodoru mającemu tyle samo atomów węgla co alkohol, przyrostek –ol.
Położenie grupy hydroksylowej oznaczamy lokantem.
- 146 -
564.
Łagodne utlenianie efedryny, utlenia grupę hydroksylową do karbonylowej (ketonowej). Ketony nie ulegają próbie Fehlinga,
dlatego podczas ogrzewania z produktu utlenienia efedryny z Cu(OH)2, wodorotlenek miedzi(II) ulega rozkładowi do czarnego
tlenku miedzi(II).
Niebieski osad zmienia barwę na ceglastoczerwoną Niebieski osad zmienia barwę na czarną
Niebieski osad zmienia barwę na fioletową Nie zaobserwowano zmian
565.
Propan-2-ol jest alkoholem II-rzędowym,
dlatego w próbie Lucasa zaobserwujemy
zmętnienie roztworu po kilku minutach.
566.
Alkohol I-rzędowy można utlenić do aldehydu lub kwasu. Kolejna reakcja utlenienia wskazuje, że związkiem I jest aldehyd,
a związkiem II kwas karboksylowy. Kwas karboksylowy w reakcji z alkoholem w obecności stężonego kwasu siarkowego
tworzy ester, który hydrolizowany wodorotlenkiem sodowym tworzy sól sodową kwasu karboksylowego.
Numer związku Wzór ogólny związku
I RCHO
II RCOOH
III RCOOR1
IV RCOONa
567.
Reagentem jest alkohol (propan-2-ol). Warunki reakcji Al2O3/T wskazują na reakcje eliminacji. Z alkoholu eliminowana jest
cząsteczka wody, a produktem reakcji jest alken.
Alkohole reagują z kwasem karboksylowym w obecności katalizatora kwasowego tworząc ester:
568.
W kwasie salicylowym dostrzegamy układ fenolu.
Reakcją charakterystyczną na obecność fenolu, jest
reakcja z wodnym roztworem chlorku żelaza(III). W
obecności fenolu roztwór zabarwia się. Barwa zależy od
rodzaju fenolu.
wodny roztwór chlorku żelaza(III)
tonik
Obserwacja: Po dodaniu roztworu chlorku żelaza(III) do toniku, roztwór zabarwił się.
- 147 -
569.
Fenol jest bardzo słabym kwasem, słabszym od kwasu węglowego, dlatego tlenek węgla(IV) wypiera fenol z jego soli
(reakcja sól słabego kwasu – mocny kwas). W drugiej reakcji mamy do czynienia z nitrowaniem fenolu.
570.
Fenole są słabymi kwasami, dlatego jon fenolanowy (sprzężona zasada do fenolu) jest silną zasadą. Fenol od fenolanu
sodu można odróżnić za pomocą wskaźnika pH. Z pośród wymienionych związków, jedynym dostępnym wskaźnikiem jest
fenoloftaleina.
a) W zlewkach umieszczono wodne roztwory fenolu i fenolanu sodu. Do
każdej ze zlewek dodano 2 krople fenoloftaleiny.
b) W zlewce, w której znajdował się roztwór fenolanu sodu, roztwór zabarwił
się na malinowo.
c)
571.
Pierścień benzenowy wyciąga elektrony od tlenu, azotu. Powoduje to podwyższenie właściwości kwasowych fenoli
(fenole, w przeciwieństwie do alkoholi, reagują z roztworem NaOH), oraz obniżenie właściwości zasadowych amin
aromatycznych w porównaniu z aminami alifatycznymi.
Zdanie P/F
Pierścień aromatyczny powoduje zmniejszenie kwasowości grupy OH i wzrost
1 F
zasadowości grupy NH2
Pierścień aromatyczny powoduje wzrost kwasowości grupy OH i zmniejszenie
2 P
zasadowości grupy NH2
Pierścień aromatyczny powoduje zarówno zmniejszenie kwasowości grupy
3 F
OH, jak i grupy NH2
572.
Obydwa związki są fenolami, zatem mają o wiele silniejsze właściwości kwasowe od alkoholi. Przejawia się to w
reakcji z roztworem NaOH lub KOH.
Oczywiście z aktywnymi metalami (sód, potas) reagują zarówno fenole, jak i alkohole.
Zdanie P/F
1 Związek 1 nie reaguje z wodnym roztworem wodorotlenku sodu. F
2 Związek 2 reaguje z wodnym roztworem wodorotlenku sodu. P
3 Oba związki reagują z potasem P
- 148 -
20. Aldehydy i ketony
573.
W pierwszej reakcji otrzymujemy z alkanu chloroalkan. Oczywiście alkany są związkami mało reaktywnymi. Jedynymi
reakcjami jakim ulegają to reakcje z chlorem lub bromem na świetle. Ulegają wtedy substytucji rodnikowej. W reakcji III alkohol
2-rzędowy utleniany jest di chromianem(VI). W tych warunkach alkohole utleniają się do ketonów:
h(światło)
CH3 CH2 CH2 CH3 + Cl2 CH3 CH2 CH CH3 + HCl
Cl
butan 2-chlorobutan
NaOHaq K2Cr2O7/H+
CH3 CH2 CH CH3 CH3 CH2 CH CH3 CH3 CH2 C CH3
-NaCl -Cr3+
Cl OH O
butan-2-ol butanon
574.
Propenal jest związkiem składającym się z 3 atomów węgla, zawierającym wiązanie podwójne oraz grupę aldehydową:
CH2=CH-CHO. Związek ten powstaje w wyniku termicznej eliminacji wody z gliceryny.
 O  O
CH2 CH CH2 CH2 CH CH CH2 CH2 C H2C CH C
OH OH OH
-H2O
OH OH OH H -H2O H
sumarycznie:
 O
CH2 CH CH2 H2C CH C
-2H2O H
OH OH OH
575.
Próba haloformowa jest reakcją pozwalającą wykryć w związkach organicznych ugrupowanie CH3-CO-R. Ulegają jej
metyloketony, oraz wyjątkowo aldehyd octowy (etanal) i etanol. Polega ona na reakcji halogenu (chlor, brom, jod) w środowisku
alkalicznym z badanym związkiem. Jeśli w badanym związku znajdowało się ugrupowanie CH3-CO-R, to w zależności od
użytego fluorowca powstaje chloroform (CHCl3, bezbarwna ciecz), bromoform (CHBr3, żółta, ciężka ciecz) lub jodoform (CHI3,
żółte kryształy). Z uwagi na łatwość manipulacji próbę na obecność ugrupowania metyloketonowego wykonuje się z jodem.
Zapisanie równania reakcji jodoformowej nie powinno nastręczać trudności, ponieważ wszystkie produkty wymienione są w
części informacyjnej.
CH3COCH3 + 3I2 + 4NaOH → CHI3 + CH3COONa + 3NaI + 3H2O
Po reakcji, na dnie probówki osadza się żółty, krystaliczny osad jodoformu CHI3.
Próba jodoformowa, jak już pisałem wcześniej nie pozwala odróżnić propanonu (CH3CO-CH3) od etanalu (CH3CO-H),
ponieważ w obydwu przypadkach przy grupie karbonylowej znajduje się grupa metylowa (CH3-).
576.
Z informacji do zadania wynika, że w środowisku alkalicznym -hydroksyketony izomeryzują do -hydroksyaldehydów.
Fruktoza jest -hydroksyketonem i w środowisku alkalicznym izomeryzuje między innymi do glukozy:
- 149 -
Odczynnik Tollensa ma odczyn alkaliczny i podczas wykonywania próby Tollensa na fruktozie, będzie ona izomeryzowała
do glukozy, a ta wykaże pozytywny wynik w próbie Tollensa. Dlatego w ten sposób nie można odróżnić glukozy od fruktozy.
577.
Z treści zadania wynika, że etanol (C2H5OH) utleniany jest w środowisku kwaśnym za pomocą jonów dichromianowych
(Cr2O72-) do aldehydu (CH3CHO), natomiast jony dichromianowe redukowane są do jonów Cr(III). W reakcji powstaje również
2- +
woda: CH3CH2OH + Cr2O7 + H CH3CHO + Cr3+ + H2O
Dobieranie współczynników metodą bilansu elektronowego zaczynamy od znalezienia atomów, które w trakcie reakcji
zmieniły swój stopień utlenienia i policzenia go. Dla związków organicznych zakładamy (zgodnie z definicją stopnia utlenienia),
że pierwiastek bardziej elektroujemny zabiera elektrony wiążące. W przypadku połączenia pomiędzy takimi samymi atomami,
atomy dzielą się elektronami wiążącymi:
Uwzględniając stopnie utlenienia możemy zapisać równania połówkowe reakcji:

-I +I
3 CH3CH2OH CH3CHO + 2e + 2H+
+VI
1 Cr2O 72- + 6e + 14 H+ 2Cr3+ + 7H2O
3CH3CH2OH + Cr2O 72- + 14H+ 3CH3CHO + 6H+ + 2Cr3+ + 7H2O

3CH3CH2OH + Cr 2O72- + 8H+ 3CH3CHO + 2Cr3+ + 7H2O
578.
Z równania reakcji wynika, że w wyniku ozonolizy metylopropenu, produktami są metanal i propanon.
579.
Grupa karbonylowa jest jak marker, za pomocą którego określamy położenie wiązania podwójnego w alkenach. Wystarczy
ze związku karbonylowego odrzucić atomy tlenu i połączyć uzyskane fragmenty by otrzymać wyjściowy alken, który został
poddany ozonolizie:
Wzór:
- 150 -
580.
Zapiszmy reakcje otrzymywania alkoholi z ketonu i związku Grignarda w inny sposób:
Ze schematu widać wyraźnie, że R1=CH3, R2=CH3, oraz R3=CH3. Możemy więc zapisać:
Nazwa ketonu: propan-2-on (aceton) Wzór odczynnika Grignarda: CH3-MgBr

W podobny sposób rozwiążemy kolejny problem:
Ze schematu reakcji widzimy, że R1=Ph (pierścień benzenowy)
581.
Próba Trommera jest próbą na obecność grupy aldehydowej. Tylko grupa aldehydowa utlenia się w warunkach próby
Trommera do grupy karboksylowej, a wodorotlenek miedzi redukuje się do tlenku miedzi(I).
582.
Brom w roztworze CCl4 jest odczynnikiem służącym do wykrywania wiązań wielokrotnych węgiel-więgiel. Brom ulega
addycji do wiązania C=C lub C≡C:
a)
b) W czasie reakcji zanika brom, więc roztwór ulega odbarwieniu (zmiana barwy z czerwonej na bezbarwną)
c) Brom uległ addycji do wiązania podwójnego
583.
Zasadowa hydroliza 1-chloropropanu prowadzi do alkoholu, który utleniany może być do aldehydu lub kwasu. Dalsza
reakcja (utlenianie za pomocą Cu(OH)2) wskazuje, że produkterm utleniania alkoholu jest aldehyd.
- 151 -
21. Kwasy, estry i tłuszcze
584.
Zadanie to najlepiej rozwiązywać od końca. Końcowym produktem jest ester, otrzymany w reakcji kwasu octowego i
alkoholu. Należy odnaleźć część pochodzącą od kwasu octowego i część pochodzącą od alkoholu:
O CH3
H+
B+ H3C C CH3 CH O C
OH CH O
3
Widzimy, że ester ten powstał z alkoholu izopropylowego (propan-2-olu). Alkohol ten powstał z chlorowcopochodnej, w
reakcji substytucji (podstawienia) atomu chloru grupą hydroksylową. Atom chloru musiał zatem znajdować się przy 2 atomie
węgla:
Cl
CH 3 CH CH 3
2-chloropropan
585.
Tłuszcze to estry kwasów tłuszczowych i gliceryny (kwasy tłuszczowe, to kwasy karobksylowe o co najmniej 4 atomach
węgla). Jako estry hydrolizują w środowisku alkalicznym. Reakcja hydrolizy w środowosku alkalicznym nosi nazwę reakcji
zmydlania:
H2C O CO-C17H35 H2C OH
HC O CO-C17H35 + 3NaOH HC OH + 3C17H35COONa
H2C O CO-C17H35 H2C OH
W celu zapisania wzoru estru pomocne mogą być informacje, że kwasy występujące w przyrodzie mają zawsze parzystą
liczbę atomów węgla. Kwas stearynowy – zaczyna się na literę s, ma więc siedemnaście atomów węgla + grupa karboksylowa.
Kwas palmitynowy ma piętnaście atomów węgla + grupę karboksylową.
586.
W reakcji zmydlania tłuszczu tworzą się sole sodowe kwasów tluszczowych (sole te nazywane są mydłami). Tak jak
większość soli są rozpuszczalne w wodzie.
587.
W pierwszej reakcji produktem reakcji jest ester. Substratami muszą być etanol i odpowiedni kwas.
W reakcji drugiej, etanol i warunki reakcji wskazują, że produktem będzie alken (eten)
W reakcji trzeciej produktami są sól kwasu karboksylowego i alkohol, powstające w środowisku alkalicznym. Substratem musi
być odpowiedni ester:
O H2SO4 O
H3C C + CH3CH2OH H3C C + H2O
OH OCH2CH3
Al2O3/T
CH3CH2OH CH2=CH2 + H2O
O O
CH3 CH C + NaOH CH3 CH C + CH3CH2OH
CH3 OCH2CH3 CH3 ONa
588.
Odpowiedź na to pytanie kryje się w samym pytaniu. Wystarczy tylko zgodnie z poleceniem narysować podane związki.
Kwas 2-hydroksypropanowy oznacza, kwas karboksylowy składający się łącznie z 3 atomów węgla, przy drugim znajduje się
grupa hydroksylowa. Produktem rozkładu kwasu mlekowego jest kwas propanowy i octowy w stosunku 2:1, czyli rozkładowi
muszą ulec 3 cząsteczki kwasu mlekowego:
O
3 CH3 CH C 2CH3CH2COOH + CH3COOH + CO2 + H2O
OH OH
- 152 -
589.
Alkohole 1-rzędowe można łatwo utlenić do kwasu karboksylowego. W alkoholu salicylowym utlenienu uegnie grupa
hydroksymetylowa do grupy karboksylowej:
CH2OH COOH
[O]
OH OH
W kolejnej reakcji grupa hydroksylowa połączona z pierścieniem ulega estryfikacji. Estryfikację alkoholi można prowadzić
kwasem karboksylowym w środowisku kwaśnym, natomiast fenole estryfikuje się chlorkiem kwasowym lub bezwodnikiem
kwasowym (fenole są zbyt mało reaktywne by można było przeprowadzić estryfikację kwasem):
O
COOH CH3 C COOH
+ O + CH3COOH
OH CH3 C O
O C
O CH3
590.
„Woski to mieszaniny estrów długołańcuchowych kwasów tłuszczowych i długołańcuchowych alkoholi
monohydroksylowych”. Dlatego woski ulegają hydrolizie do kwasów karboksylowych i alkoholi. Oczywiście w środowisku
alkalicznym (w takim środowisku reakcja hydrolizy nosi nazwę reakcji zmydlania) kwas karboksylowy istnieje w postaci soli:
O (CH2)29 CH3
O
H3C (CH2)14 C H2O
+ NaOH H3C (CH2)14 C + H3C (CH2)29 OH
O
ONa
W sieci krystalicznej cząsteczki muszą być regularnie ułożone. Cząsteczki mające długie łańcuchy węglowodorowe
(tłuszcze, woski) nie mogą być regularnie ułożone w sieci krystalicznej i dlatego nie tworzą kryształów. Związki te są albo
cieczami, albo mają konsystencję plastyczną. Ze względu na swoje długie łańcuchy węglowodorowe i brak grup hydrofilowych
(OH, COOH, COO-) związki te nie są hydrofilowe, są hydrofobowe, czyli rozpuszczają się w rozpuszczalnikach
organicznych.
591.
Po prawdzie fenole (a w kwasie salicylowym grupa OH związana jest z pierścieniem aromatycznym) nie tworzą z kwasami
karboksylowymi estrów (aspirynę możemy uważać za ester). Kwas karboksylowy jest zbyt słabym odczynnikiem acylującym.
Do tego celu używa się silniejszych środków acylujących, takich jak bezwodnik octowy. Jednakże jeżeli już musimy napisać
równanie reakcji (papier jest cierpliwy i wszystko zniesie), to równanie reakcji przyjmie postać:
COOH COOH
O H O CH3
HO H+ C
+ C CH3 + H2O
O
O
592.
Pytanie jest dla mnie niezrozumiałe. Mam wrażenie, że jest zapisane po polskiemu. Chodzi zapewnie o klasę związku.
Kwas salicylowy zaliczany jest do hydroksykwasów (hydroksykwasów aromatycznych).
593.
Kwas mlekowy jest kwasem karboksylowym zawierającym przy 2 atomie węgla grupę hydroksylową. W środowisku
alkalicznym reakcji ulega tylko grupa karboksylowa ponieważ atom wodoru przy grupie hydroksylowej w alkoholach ma zbyt
słaby charakter kwasowy:
O O
CH3 CH C + NaOH CH3 CH C + H2O
OH OH OH ONa
Z uwagi na to, że kwasy karboksylowe są słabymi kwasami, reakcję w NaOH powinniśmy zapisać jako reakcję odwracalną
(równowagową).
- 153 -
594.
Związek ten jest tłuszczem (estrem wyższych kwasów tłuszczowych i gliceryny). Hydroliza zasadowa prowadzi do gliceryny
i soli sodowych (mydeł):
CH2 O CO C17H33 CH2 OH
NaOH
CH O CO C15H31 CH OH + 2C17H33COONa + C15H31COONa
CH2 O CO C17H33 CH OH
2
595.
Kwas octowy jest jak nazwa wskazuje kwasem i jego wodny roztwór ma odczyn kwaśny, oraz barwi papierek uniwersalny
na czerwono. Palmitynian potasu jest solą słabego kwasu i mocnej zasady. Dlatego jego wodne roztwory mają odczyn
alkaliczny i barwią papierek uniwersalny na niebiesko.
Zabarwienie papierka uniwersalnego Odczyn roztworu
kwas octowy czerwono kwaśny
palmitynian potasu niebiesko zasadowy
b) CH3COOH + H2O  CH3COO- + H3O+
Kwasy tłuszczowe występujące w przyrodzie mają parzystą liczbę atomów węgla. Kwas palmitynowy (litera p) oznacza, że
ma 15 atomów węgla + grupę karboksylową.
C15H31COO- + H2O  C15H31COOH + OH-
596.
Z informacji do zadania wynika, że związek Z daje z FeCl 3 filetowo zabarwiony kompleks. Związkiem Z musi być fenol.
Związek Y musi być kwasem karboksylowym. Jedynie kwas mrówkowy ma właściwości redukujące, więc związkiem X musi
być mrówczan fenylu (metanian fenylu).
a) X: Estry Y: kwasy karboksylowe Z: fenole
b)
Pisząc równanie reakcji pamiętajmy, że tworzenie estrów z alkoholi i kwasów jest reakcją odwracalną. Odwracalna jest
również reakcja hydrolizy w środowisku kwaśnym.
597.
W równaniu 1 karbid (acetylenek wapnia) reaguje z wodą. Produktami są acetylen (etyn) i wodorotlenek wapnia. W
równaniu 2 woda ulega addycji do wiązania potrójnego (reakcja Kuczerowa). Produktem jest enol, który natychmiast
tautomeryzuje do etanalu (acetaldehydu). Utlenianie acetaldehydu prowadzi do kwasu karboksylowego (kwas octowy), który w
reakcji z sodem daje octan sodu.
CaC2 + H2O HCCH + Ca(OH)2
H2O O
HC CH H2C CH H3C C
H+ , Hg2+ OH H
O [O 2] O
H3C C H3C C
H OH
O O
+ Na H3C C + 1/2H2
H3C C
OH ONa
Związek A Związek A Związek A Związek A
O O O
HC CH H3C C H3C C H3C C
H OH ONa
- 154 -
598.
Kwas karboksylowy musi zawierać grupę –COOH. Zgodnie z treścią zadania kwas ten ma zawierać trzy atomy węgla, więc
jedyny kwas jaki możemy zapisać i spełniający podane warunki, to kwas propanowy CH3CH2COOH.
Dla alkoholu monohydroksylowego zawierającego 4 atomy węgla możemy zapisać następujące wzory:
CH3 CH3
H3C CH2 CH2 CH2 OH H3C CH2 CH CH3 H3C CH CH2 OH H3C C CH3
OH OH
Alkohol ma być I-rzędowy, czyli grupa OH musi być przyłączona do węgla, który połączony jest z 1, innym atomem węgla.
Warunek ten spełniają 2 alkohole: butan-1-ol i 2-metylopropan-1-ol. Produktem reakcji kwasu z alkoholem jest ester:
O CH3 O
H3C CH2 CH2 CH2 O C H 3C CH CH 2 O C
C2H5 C2H5
propanian n-butylu propanian 2-metyloprpylu
599.
Trioleinian glicerolu jest estrem kwasu oleinowego (C17H33COOH) i gliceryny. Zgodnie z treścią informacji do zadania,
następuje transestryfikacja, czyli metanol z kwasem oleinowym tworzy ester (oleinian metylu), oraz wydziela się gliceryna.
O
H2C O C C17H33 H2C OH
O katalizator
+ 3CH3OH HC OH + 3C17H33COOCH3
HC O C C17H33
H2C O C C17H33 H2C OH

O
600.
Kwas oktadekanowy (kwas stearynowy) jest kwasem tłuszczowym. Jego sole sodowe to mydła. Mydła są solami mocnej
zasady i słabego kwasu. W roztworze wodnym ulegają hydrolizie anionowej, dlatego odczyn roztworu jest alkaliczny.
a) Na powierzchni roztworu wytworzyła się piana
b) Uniwersalny papierek wskaźnikowy zabarwił się na niebiesko
Równanie procesu: C17H35COO- + H2O C17H35COOH + OH-
601.
Mydła sodowe i potasowe są rozpuszczalne w wodzie (podobnie jak wszystkie sole sodowe i potasowe), natomiast mydła
wapniowe i magnezowe są trudno rozpuszczalne w wodzie, wydzielają się z roztworu w postaci kleistej mazi.
a) Na ściankach probówki osadził się kleisty, mazisty osad
Za twardość wody odpowiedzialne są głównie jony wapnia i magnezu. Konfigurację argonu przyjmuje jon wapnia
b) 2C17H35COO- + Ca2+ (C17H35COO)2Ca↓
602.
Estry to połączenia kwasu tlenowego z alkoholem, w którym grupa hydroksylowa (OH) kwasu została zastąpiona grupą
alkoksylową (R-O) pochodzącą od alkoholu:
- 155 -
Gliceryna jest triolem (posiada trzy grupy hydroksylowe), może więc tworzyć potrójne estry. Fosfolipidy są takimi właśnie
estrami, w których kwas stearynowy (C17H35COOH) tworzy podwójny ester z dwiema skrajnymi grupami OH gliceryny, a
środkowa grupa hydroksylowa tworzy ester z kwasem ortofosforowym (H3PO4):
603.
Istnieją dwa sposoby tworzenia nazw kwasów karboksylowych:
 Do nazwy węglowodoru posiadającego taką samą ilość atomów węgla co najdłuższy łańcuch zawierający grupe
karboksylową, dodajemy słowo kwas i przyrostek –owy. Dwie grupy karboksylowe wskazujemy wzrostkiem
zwielokrotniającym di, a łańcuch prowadzimy tak, by zawierał obydwie grupy:
CH 3
H 3C CH 2 COOH H 3 C CH CH CH 2 COOH
COOH
kwas propanowy kwas 2,3-dimetylopentanodiowy
 Jeśli grupa karboksylowa przyłączona jest do pierścienia, lub w cząsteczce znajduje się więcej niż dwie grupy
karboksylowe, ich obecność zaznaczamy przyrostkiem –karboksylowy. Łańcuch główny prowadzimy w taki
sposób, by zawierał jak największą liczbę grup karboksylowych:
Dlatego kwas izocytrynowy nazwiemy: kwas 1-hydroksy-1,2,3-trikarboksylowy:
604.
Rozłóżmy nazwę kwasu cytrynowego na części: kwas 2-hydroksypropano-1,2,3-trikarboksylowy:
Łańcuch węglowodorowy składa się z 3 atomów węgla C1  C2  C3 , przy drugim atomie węgla znajduje się grupa
hydroksylowa: C1  C(OH )  C3 , przy 1, 2 i 3 atomie węgla znajdują się grupy karboksylowe:
Po uzupełnieniu wolnych wartościowości przy atomach węgla wodorami (węgiel musi być czterowiązalny) uzyskamy
ostateczny wzór kwasu cytrynowego:
- 156 -
605.
Zapiszmy ogólne równanie reakcji zachodzącej na anodzie:
Rozbijmy cząsteczkę propanu na rodniki R1 i R2:
Po porównaniu obydwu równań reakcji widzimy, że elektrolizie musimy poddać octan sodu i propionian sodu:
Wzór 1: Wzór 2:
CH3COONa CH3CH2COONa
606.
Nazwy związków możemy podać po zapisaniu reakcji zmydlania estru. Sole kwasów karboksylowych nazywa się
zastępując w nazwie kwasu końcówkę –owy, końcówką –(i)an. Nazwy soli łańcuchowych kwasów dikarboksylowych
(kwas -diowy) zyskują końcówkę –dionian. Kwas HOOC-COOH nosi nazwę kwasu etanodiowego, czyli jego sól potasowa to
etanodionian potasu (szczawian potasu). Drugim produktem hydrolizy jest alkohol metylowy (metanol)
Podczas hydrolizy estrów (zasadowej lub kwasowej) pęka wiązanie estrowe (-O-CO-). Do tlenu przyłącza się zawsze
wodór, a do grupy acylowej R-CO- przyłącza się grupa hydroksylowa. Produktami hydrolizy aspiryny są kwas salicylowy i kwas
octowy:
Wzory półstrukturalne produktów:
607.
Jeżeli kwas mlekowy reaguje z kwasem mrówkowym, to reakcji ulega grupa hydroksylowa (reakcja estryfikacji). W
przypadku dekarboksylacji, od kwasu mlekowego odrywana jest cząsteczka CO2. Produktem jest etanol:
Wzór związku A: Wzór związku B:
CH3CH2OH
- 157 -
608.
Najtrwalsze laktony, czyli laktony 5 i 6 członowe tworzone są przez hydroksykwasy w których grupa hydroksylowa znajduje
się przy 4 lub 5 atomie węgla. Warunek ten spełnia jedynie kwas 5-hydroksypentanowy.
609.
Aspiryna jest estrem, który hydrolizuje w środowisku kwaśnym (środowisko kwaśne w żołądku pochodzi od roztworu kwasu
solnego) do kwasu octowego i kwasu salicylowego:
Z równania reakcji wynika, że po zażyciu aspiryny hydrolizuje ona w żołądku. Powstały kwas octowy i kwas salicylowy
dodatkowo zakwaszają zawartość żołądka.
W aspirynie musującej znajduje się wodorowęglan sodu, który reaguje w roztworze z aspiryną:
Oczywiście w żołądku (środowisko kwaśne) sól sodowa aspiryny przechodzi w aspirynę, która hydrolizuje do kwasu
salicylowego i octowego.
Jednakże w reakcji zużyty zostaje kwas solny, zastępowany jest, po hydrolizie aspiryny, kwasem salicylowym i kwasem
octowym. Dlatego aspiryna musująca nie zakwasza zawartości żołądka w takim stopniu jak aspiryna.
610.
Substancją, która w wyniku hydrolizy daje kwas karboksylowy i alkohol jest ester. Jedynym kwasem karboksylowym,
który posiada właściwości redukujące jest kwas mrówkowy (kwas metanowy) HCOOH. Zatem poszukiwanym związkiem jest
mrówczan alkilu HCOOR. Część alkoholowa składa się z trzech atomów węgla. Jedynym alkoholem drugorzędowym o trzech
atomach węgla jest propan-2-ol.
Produkt A: Kwas metanowy

Produkt B: propan-2-ol
- 158 -
611.
W reakcji 1 ester (octan metylu) poddano hydrolizie zasadowej (reakcja zmydlania). Produktami są alkohol i sól
sodowa kwasu karboksylowego.
W reakcji 2 etylobenzen reaguje z chlorem na świetle, czyli reakcja przebiega według mechanizmu rodnikowego. W
reakcjach rodnikowych substytucja zachodzi zawsze w pozycji benzynowej, czyli na węglu połączonym z pierścieniem
aromatycznym.
W reakcji nr 3 chlorowodór ulega addycji do wiązania podwójnego C=C, zgodnie z regułą Markownikowa (odczynnik
HX ulega przyłączeniu do podwójnego wiązania w taki sposób, że atom wodoru przyłącza się do węgla bogatszego w atomy
wodoru):
612.
Tłuszcz, tristearynian glicerolu jest estrem. W środowisku alkalicznym ulega hydrolizie (reakcja zmydlania) do alkoholu
(gliceryny) i soli kwasów karboksylowych:
- 159 -
22. Aminy, amidy i związki nitrowe
613.
Alanina jest aminokwasem, posiada grupę karboksylową i aminową. O
Może reagować zarówno z kwasami jak i zasadami. Z zasadami reaguje CH3 CH C
grupa karboksylowa (w klasyczny sposób). Natomiast z kwasami
NH OH2
centrum kwasowe
reaguje grupa aminowa. Oczywiście jako zasada Brønsteda:
centrum zasadowe
O O
CH3 CH C + HCl CH3 CH C
NH OH 2 + NH OH
3
Cl -
614.
Wiązania NH2-CO-NH2 w moczniku są wiązaniami amidowymi. Amidy w środowisku silnie kwaśnym (lub alkalicznym)
hydrolizują (często reakcja wymaga ogrzewania) do kwasu i aminy (amoniaku). Nie inaczej będzie się zachowywał mocznik:
H2NCONH2 + H2SO4 + H2O → (NH4)2SO4 + CO2
Tlenek węgla(iV) wprowadzany do wody wapiennej powoduje jej zmętnienie (od powstającego trudno rozpuszczalnego
CaCO3):
CO2 + Ca(OH)2 → CaCO3 + H2O
Obserwacje: w reakcji mocznika z kwasem siarkowym, wydziela się bezbarwny gaz, powodujący zmętnienie wody
wapiennej.
615.
Punkt izoelektryczny (pI) aminokwasu to pH roztworu, w którym cząsteczki tego aminokwasu występują głównie w formie
jonów obojnaczych (tzw. Zwitterjon).
O O O O
O O
pH<pI pH>pI pH>>pI O O
C CH CH2 C C CH CH2 C C CH CH2 C C CH CH2 C
+ + + - -
- NH3 OH - NH3 O -
HO NH3 OH O O NH2 O
O
W zadaniu pH roztworu wynosi pH=1, jest więc mniejsze od pI i dominującą formą w roztworze będzie forma kationowa
aminokwasu:
O O
C CH CH2 C
+
HO NH3 OH
616.
Anilinę otrzymuje się w wyniku redukcji nitrobenzenu. Redukcję można prowadzić wodorem w obecności katalizatora, lub
metalem (Fe, Zn, Sn, SnCl 2) w środowisku kwaśnym:
W środowisku kwasu solnego powstaje oczywiście sól (chlorowodorek aniliny, chlorek aniliniowy). Wolną anilinę uzyskamy
wypierając anilinę z jej soli za pomocą silnej zasady.
- 160 -
617.
Produktami hydrolizy AKT (tioacetamidu) są siarkowodór (H2S) i octan amonu (CH3COONH4). Hydroliza to rozkład związku
pod wpływem wody. Wystarczy zapisać substraty: AKT i wodę, oraz produkty hydrolizy, oraz przeprowadzić bilans mas:
618.
Nitrometan należy do nitrozwiązków. W cząsteczce alaniny obecna jest grupa aminowa i karboksylowa – jest więc
aminokwasem. Metyloamina jest aminą, a azotan(V) metylu zaliczamy do estrów:
Związek organiczny Nazwa grupy związków organicznych
nitrometan Nitrozwiązki
alanina Aminokwasy
metyloamina Aminy
azotan(V) metylu Estry
619.
Octan chloramfenikolu powstaje w reakcji kwasu octowego (lub bezwodnika octowego) z chloramfenikolem. Z treści
zadania wynika, że kwas reaguje z 2-rzędową grupą hydroksylową:
W czasie hydrolizy chloramfenikolu, rozerwaniu lega wiązanie peptydowe CO-N:

Wzór I Wzór II
- 161 -
23. Cukry
620.
Reakcją charakterystyczną na skrobie, jest jej reakcja z jodem (I2). Preparaty w których znajduje się skrobia zabarwiają się
na intensywny, granatowy kolor. Dysponujemy jedynie jodkiem potasu i bromem. Należy otrzymać jod. Brom jest bardziej
reaktywny od jodu i wypiera go z jego soli (w myśl zasady bardziej reaktywny, lub mocniejszy wypiera mniej reaktywny lub
słabszy):
2KI + Br2 → 2KBr + I2
Powstały roztwór nanosi się na przekrojoną bulwę ziemniaka.
Opis słowny doświadczenia: Do roztworu jodku potasu dodajemy kilka kropli bromu i wstrząsamy. Kilka kropli powstałego
roztworu nanosimy na przekrojoną bulwę ziemniaka.
Obserwacje: w miejscu naniesienia roztworu pojawia się granatowe zabarwienie.
621.
Wodorotlenek miedzi łatwo utlenia związki w których występuje grupa aldehydowa (-CHO). Ogrzewanie wodorotlenku
miedzi ze związkiem w którym występuje grupa aldehydowa powoduje utlenienie jej do grupy karboksylowej, wodorotlenek
miedzi redukuje się do ceglastoczerwonego tlenku miedzi(I). W przypadku gdy brak jest grupy aldehydowej, wodorotlenek
miedzi rozkłada się do czarnego tlenku miedzi(II). Może być również odczynnikiem na alkohole polihydroksylowe – tworzy z
nimi kompleks o barwie szafirowej.
etanol CH3CH2OH
etanal H3C CHO

OH OH OH
glicerol (gliceryna) CH2 CH CH2
glukoza CH2 CH CH CH CH CHO

OH OH OH OH OH
1. Szafirowy roztwór wskazuje na alkohol polihydroksylowy (glicerol, glukoza)
2. Czarny osad powstaje w probówce z etanolem.
3. Klarowny, szafirowy roztwór, oraz ceglastoczerwony osad wskazuje, że w cząsteczce znajduje się grupa aldehydowa i wiele
grup hydroksylowych. W probówce znajduje się glukoza
4. Jedynie ceglastoczerwony osad wskazuje na obecność grupy aldehydowej – etanal
1. Jeżeli w 3 jest glukoza, to w 1 musi być glicerol.
622.
Po zalkalizowaniu zawartości probówek i ogrzaniu ich wykonano próbę Thromera. Próba ta pozwala wykryć w cząsteczce
grupę aldehydową. Utlenia się ona do grupy karboksylowej, a wodorotlenek miedzi(II) ulega redukcji do tlenku miedzi(I) (tlenek
miedzi(I) tworzy nierozpuszczalny, ceglastoczerwony osad). Tylko glukoza zawiera wolną grupę aldehydową i w wyniku
ogrzewania zalkalizowanej mieszaniny glukozy i Cu(OH)2 powstanie ceglastoczerwony osad Cu2O. W sacharozie cząsteczki
glukozy i fruktozy połączone są ze sobą wiązaniem 1,2-glikozydowym, dlatego obydwie grupy karbonylowe (zarówno w
glukozie, jak i we fruktozie) są trwale zabezpieczone (nieaktywne).
Osad powstał w probówce nr I.
623.
1. Glukoza i fruktoza są białymi, krystalicznymi substancjami stałymi. Bardzo dobrze rozpuszczają się w wodzie. Odczyn ich
wodnych roztworów jest obojętny.
2. Reakcja glukozy z wodorotlenkiem miedzi(II) prowadzona na zimno potwierdza obecność w jej cząsteczce kilku grup
hydroksylowych związanych z sąsiednimi atomami węgla. Glukoza w reakcji z wodorotlenkiem miedzi(II) przeprowadzanej na
gorąco wykazuje właściwości redukujące co wiąże się z obecnością w jej cząsteczce grupy aldehydowej.
3. Fruktoza, podobnie jak glukoza, tworzy z wodorotlenkiem miedzi(II) rozpuszczalne związki kompleksowe, dlatego
obserwujemy powstanie szafirowego roztworu. Wynik reakcji fruktozy z wodorotlenkiem miedzi(II) prowadzonej w
podwyższonej temperaturze wskazuje, że związek ten ma także właściwości redukujące, mimo że fruktoza zaliczana jest
do ketoz.
Glukoza i fruktoza należą do cukrów, a wszystkie cukry mają odczyn obojętny (w cukrach obecne są jedynie grupy:
karbonylowa i hydroksylowa, a żadna z nich nie zmienia odczynu wodnego roztworu).
Reakcja na zimno z Cu(OH)2 pozwala wykryć alkohole polihydroksylowe (zawierające co najmniej 2 grupy hydroksylowe w
położeniach 1,2 lub 1,3); poliaminy (zawierające co najmniej 2 grupy aminowe w położeniach 1,2 lub 1,3), alkoholoaminy
(grupa aminowa w położeniu 2 lub 3), oraz - i -aminokwasy. Ze wszystkimi wymienionymi związkami wodorotlenek miedzi(II)
tworzy związek kompleksowy o barwie szafirowej. Z 1,4-diolami (diaminami, aminoalkoholami) nie tworzy się kompleks,
ponieważ musiał by powstać nietrwały 7-członowy pierścień:
- 162 -
HO
HO OH H2N NH2 1 4
HO NH2 O NH2 HO OH
Cu Cu
HO OH HO OH Cu Cu Cu
HO OH HO OH HO OH
brak reakcji z
tworzy się klarowny roztwór barwy szafirowej Cu(OH)2
Reakcja glukozy w wodorotlenkiem miedzi na gorąco (próba Trommera) jest oczywista (glukoza posiada grupę
aldehydową). Ketozy (cukry zawierające grupę ketonową) również ulegają tej reakcji, ponieważ w środowisku alkalicznym
ketozy ulegają epimeryzacji – czyli przekształcają się w aldozy:
O O OH O
H OH HO H O H OH
HO H OH- HO H OH- HO H
HO H
H OH H OH H OH H OH
H OH H OH H OH H OH
OH OH OH OH
OH- OH-
glukoza mannoza fruktoza glukoza
624.
Enancjomer – czyli odbicie lustrzane (dokładnie obraz lustrzany nie pokrywający się z pierwotną cząsteczką). Enancjomer
D-arabinozy możemy otrzymać odbijając D-arabinozę w płaszczyźnie pionowej (jeśli nie umiemy tego wykonać, możemy
posłużyć się lusterkiem. Przykładając lusterko należy przerysować obraz widziany w lusterku).
CHO CHO CHO
HO C H H C OH H C OH
H C OH HO C H HO C H
H C OH HO C H = HO C H
H2C OH HO CH2 H2C OH
W D-arabinozie grupa hydroksylowa na ostatnim asymetrycznym węglu jest po prawej stronie, a w enancjomerze po lewej
stronie, dlatego związek ten nazywa się L-arabinozą. Ostatni atom węgla nie jest asymetryczny, więc położenie podstawnika
(grupy hydroksylowej) nie ma znaczenia. Możemy ją zapisać po lewej jak i po prawej stronie, przy czym bardziej naturalny jest
zapis jej po prawej stronie.
625.
Za pomocą próby Trommera oraz próby Tollensa jesteśmy w stanie odróżnić cukry redukujące od nieredukujących. Cukry
nieredukujące to między innymi skrobia, celuloza, sacharoza. Redukujące to wszystkie cukry proste i niektóre cukry złożone
(laktoza, celobioza). Efekt Tyndala wykazują jedynie roztwory nierzeczywiste (koloidy), które tworzone są przez
wielkocząsteczkowe substancje.
Negatywne próby Trommera i Tolensa świadczą o sacharozie i skrobi, ale tylko roztwór skrobi wykazuje efekt Tyndala.
Pozytywne próby Trommera i Tolensa świadczą o glukozie i laktozie. Tylko laktoza jest dwucukrem i można ją z hydrolizować
na cukry proste.
Doświadczenie Wynik doświadczenia
Próba Trommera negatywna pozytywna pozytywna negatywna
Efekt Tyndala występuje nie występuje nie występuje nie występuje
Próba Tollensa negatywna pozytywna pozytywna negatywna
Hydroliza zachodzi nie zachodzi zachodzi zachodzi
Nazwa związku skrobia glukoza laktoza celuloza
- 163 -
626.
Jeżeli chcemy otrzymać wzór D-glukozy, to grupa hydroksylowa na ostatnim asymetrycznym atomie węgla musi być po
prawej stronie (szereg D). Następnie warto zapamiętać, że dla glukozy grupy hydroksylowe znajdują się (licząc od góry) na
przemian: prawa-lewa-prawa:
CHO
H C OH
HO C H
H C OH
H C OH
H2C OH
Do identyfikacji związków, które zawierają grupy hydroksylowe przy sąsiednich atomach węgla (grupy hydroksylowe mogą
znajdować się w pozycjach 1,2 lub 1,3) służy wodorotlenek miedzi. Wodorotlenek miedzi jest niebieską galaretą, która w
obecności dioli rozpuszcza się i zmienia kolor na granatowy (szafirowy)
Odczynnik: Cu(OH)2
Obserwacje: Niebieska galareta Cu(OH)2 rozpuściła się po dodaniu glukozy i zmieniła barwę na szafirową.
627.
fruktoza i glukoza są cukrami prostymi, redukującymi. Dlatego odczynnik Tollensa (AgNO 3 + NH3.H2O) lub odczynnik
Trommera (CuOH)2) nie nadają się do rozróżnienia tych cukrów. Jedynie woda bromowa w środowisku NaHCO 3 pozwala na
odróżnienie tych cukrów. Glukoza utlenia się (następuje odbarwienie wody bromowej) do kwasu glukarowego, fruktoza nie
reaguje z wodą bromową w tych warunkach.
a)

przed zmieszaniem reagentów po zmieszaniu reagentów
b)
Probówka I jasnoczerwony bezbarwny
Probówka II jasnoczerwony jasnoczerwony (bez zmian)
- 164 -
628.
Dla cukrów, w roztworze ustala się stan
równowagi pomiędzy formą cykliczną, a
łańcuchową. Przyjmuje się, że forma
łańcuchowa redukuje odczynnik Tollensa.
Forma łańcuchowa cukru może powstać
jedynie, gdy przy węglu anomerycznym
znajduje się wolan grupa OH.
W podanych cukrach wolna grupa OH
przy anomerycznym atomie węgla
znajduję się w cukrach przedstawionymi
wzorami I, II, III i V.
Pozytywny wynik próby Tollensa dadzą cukry przedstawione wzorami I, II, III i V.
629.
Świeżo strącony osad Cu(OH)2 jest odczynnikiem pozwalającym wykryć alkohole wielowodorotlenowe, poliaminy, oraz
aminokwasy. Wodorotlenek miedzi(II) roztwarza się w roztworach tych związków, tworząc granatowy (szafirowy) roztwór.
Z podanych związków tylko glukoza posiada wiele grup hydroksylowych:
a) Reakcja zaszła w probówce nr 2

b) W probówce nr 1 – brak zmian, w probówce nr 2 – osad wodorotlenku rozpuszcza się, roztwór przyjmuje szafirowe
zabarwienie, probówka nr 3 – brak zmian.
630.
-D-glukoza i -D-glukoza nie są wzajemnymi odbiciami lustrzanymi, dlatego nie stanowią pary enancjomerów.
Redukujące/nieredukujące właściwości cukrów nie mają nic wspólnego z ich czynnością optyczną. Czynność optyczna jest
właściwością cząsteczki (cząsteczki asymetryczne wykazują czynność optyczną), natomiast właściwości redukujące cukrów
zależą od obecności wolnej grupy aldehydowej/ketonowej.
Skrobia i celuloza są polisacharydami zbudowanymi z cząsteczek glukozy.
Zdanie P/F
1 -D-glukoza i -D-glukoza stanowią parę enancjomerów F
2 Jeżeli disacharyd jest nieredukujący, to nie wykazuje czynności optycznej F
3 Glukoza jest końcowym produktem hydrolizy skrobi i celulozy P
- 165 -
631.
Świeżo wytrącony odad wodorotlenku miedzi(II) redukowany jest przez glukozę do ceglastoczerwonego tlenku miedzi(I),
jednakże reakcja ta wymaga ogrzania.
Prawda, zarówno glukoza jak i fruktoza są cukrami redukującymi. Fruktoza w warunkach reakcji Trommera/Tollensa ulega
epimeryzacji, między innymi do glukozy.
Sacharaza jest cukrem złożonym (dwucukrem), zbudowanym z glukozy i fruktozy
P/F
Po dodaniu do wodnego roztworu glukozy świeżo wytrąconego osadu wodorotlenku miedzi(II) i
F
wymieszaniu zawartości w temperaturze pokojowej pojawia się ceglastoczerwony osad.
Zarówno glukoza, jak i fruktoza dają pozytywny wynik próby Trommera i próby Tollensa.
P
W wyniku hydrolizy jednego mola cząsteczek sacharozy powstają dwa mole cząsteczek glukozy.
F
632.
Wszystkie cukry proste mają właściwości redukujące. Disacharydy mają właściwości redukujące gdy przy anomerycznym
atomie węgla znajduje się grupa hydroksylowa.
Maltoza Sacharoza
OH OH
anomeryczny atom węgla OH
OH H OH anomeryczny atom
H H OH
H H węgla
OH H H
OH OH OH H
HO O OH
HO
H H H OH HO H OH anomeryczny atom
O O węgla
H OH
H
OH
OH H
Jeżeli wodorotlenek miedzi(II) ogrzewany jest bez reduktora (np. cukru redukującego), ulega typowemu rozkładowi na
czarny tlenek miedzi i wodę:

Zdanie P/F
W reakcji z maltozą wodorotlenek miedzi(II) uległ redukcji do Cu2O, o czym świadczy powstanie
1 P
ceglastego osadu
Czarny osad powstający w probówce z roztworem sacharozy to CuO, który jest produktem rozkładu
2 P
wodorotlenku miedzi(II)
Sacharoza nie wykazaáa właściwości redukujących, ponieważ w jej cząsteczkach wiązanie
3 P
glikozydowe łączy pierwszy atom węgla reszty glukozy z drugim atomem węgla reszty fruktozy
633.
Reakcja Nazwa grupy funkcyjnej Liczba grup funkcyjnych

A Grupa hydroksylowa 5
B Grupa aldehydowa (karbonylowa) 1
634.
Dwucukry są cukrami redukującymi gdy anomeryczny atom
węgla (atom węgla nr 1) posiada wolną grupę OH. Oznacza
to, że dwucukry muszą być ze sobą połączone wiązanie
glikozydowym 1,2; 1,3; 1,4; lub 1,6.
W trehalozie przy węglach anomerycznych brak jest wolnej grupy hydroksylowej, dlatego dwucukier ten nie jest cukrem
redukującym.
- 166 -
635.
Maltoza jest dwucukrem redukującym, ponieważ przy anomerycznym atomie węgla (atom węgla nr1) posiada wolną grupę
hydroksylową. Natomiast sacharoza przy anomerycznych atomach węgla nie posiada wolnej grupy hydroksylowej, nie jest więc
cukrem redukującym.
W doświadczeniu siarczan(VI) miedzi w reakcji z wodorotlenkiem sodu tworzy wodorotlenek miedzi(II). W reakcji I maltoza
redukuje wodorotlenek miedzi(II) do ceglastoczerwonego tlenku miedzi(I). W reakcji II wodorotlenek miedzi(II) rozkłada się pod
wpływem ogrzewania do czarnego tlenku miedzi(II).
Zarówno maltoza jak i sacharoza posiadają wiele grup hydroksylowych, które z wodorotlenkiem miedzi(II) tworzą kompleks
o barwie szafirowej.
Probówka I: W kolbce wydziela się ceglastoczerwony osad, roztwór z szafirowego przechodzi w bezbarwny.
Probówka II: W kolbce wydziela się czarny osad, roztwór z szafirowego przechodzi w bezbarwny.
636.
W reakcji 1 cukier ulega fermentacji alkoholowej pod wpływem enzymów. Powstały alkohol utleniany jest np. tlenkiem
miedzi(II) do aldehydu. Dalsze utleniania, np. odczynnikiem Fehlinga prowadzi do kwasu karboksylowego, który w reakcji z
roztworem NaOH tworzy sól. Piroliza soli z NaOH daje metan.
- 167 -
24. Aminokwasy, peptydy i białka
637.
Denaturację białka powodują kwasy, zasady, temperatura, sole metali ciężkich oraz alkohole, formalina. Dlatego
denaturację białka zaobserwujemy w probówkach I, III, i IV
Wysalanie białka jest reakcją odwracalną, powodują je sole metali lekkich, czyli wysalanie białka obserwujemy w probówce II
i V.
Struktura białka to nie tylko kolejność i rodzaj połączonych ze sobą aminokwasów, ale również ich ułożenie w przestrzeni.
Ułożenie to zależy od wiązań wodorowych i siarczkowych w białku. W przypadku dodania silnego elektrolity w postaci soli
metali lekkich niszczona jest częściowo struktura III-rzędowa białek (część wiązań wodorowych zostaje rozerwana). Strukturę
tę można przywrócić rozcieńczając roztwór białka wodą. Natomiast w przypadku dodania silnych kwasów, zasad czy soli metali
ciężkich zniszczone zostają wiązania siarczkowe. Proces ten jest nieodwracalny, mówimy że białko uległo denaturyzacji.
638.
W wyniku hydrolizy peptydu pękają zawsze wiązania peptydowe, czyli wiązania -NH-CO-. W wyniku rozerwania tych
wiązań tworzy się cząsteczki aminokwasów (z grupy –NH tworzy się –NH2, a z grupy –CO- grupa HOOC-):
H H
H2N C CH2 CH2 CO N C CO N CH2 COOH
H H
COOH CH 2
SH
Z powyższego tripeptydu powstają następujące aminokwasy:
H H
H2N C CH2 CH2 COOH H2N C COOH H2N CH2 COOH
COOH CH 2
SH
639.
„Błony komórkowe składają się głównie z
fosfolipidów – związków zbudowanych z małej,
polarnej „głowy” i dwóch długich,
węglowodorowych „ogonów”. W środowisku
wodnym cząsteczki fosfolipidów samorzutnie
układają się w podwójną warstwę lipidową”
Z powyższego tekstu i z rysunku ułożenia
fosfolipidów w wodzie wynika, że głowa ma duże
powinowactwo do wody („lgnie do wody”), czyli
musi być hydrofilowa (lubi wodę), natomiast
ogony odpychane są od wody, są hydrofobowe
(nie lubi wody) i słabo z nią oddziaływają.
640.
Jeżeli alanina posiada wolną grupę aminową, to musi łączyć się z seryną grupą karboksylową. Glicyna ma wolną grupę
karboksylową, więc musi łączyć się z seryną grupą aminową. Seryna więc połączona jest zarówno grupą aminową jak i
karboksylową.
Grupa karboksylowa Grupa aminowa
Symbole aminokwasów Ala, Ser Ser, Gly
Do podobnych wniosków dojdziemy rozrysowując wzór grupowy tripeptydu. Wzór tripetydu Ala-Ser-Gly możemy
przedstawić w postaci:
H3C O O O
H2N CH C N CH C N CH2 C OH
H H
CH2OH
- 168 -
641.
Reakcjami charakterystycznymi na obecność białka jest reakcja biuretowa oraz reakcja ksantoproteinowa. Reakcja
biuretowa polega no ogrzewaniu alkalicznego roztworu białka z wodorotlenkiem miedzi. W obecności białka jasnoniebieski
wodorotlenek miedzi kompleksowany jest przez biuret i zmienia barwę na granatową (wpadającą we fiolet).
Reakcja ksantoproteinowa polega na potraktowaniu białka stężonym kwasem azotowym(V). W obecności kwasu białko
zabarwia się na kolor żółty. (potraktowanie zabarwionego na żółto białka stężonym roztworem amoniaku powoduje zmianę
barwy na pomarańczową).
Nr probówki Obserwacje
I zmiana barwy na intensywnie granatową
II białko ścina się i zabarwia na kolor żółty.
Do probówki nr II dodano stężony kwas azotowy HNO 3.
642.
Wszystkie aminokwasy białkowe to -aminokwasy szeregu L. Szeregu nie rozpoznamy, ale widzimy, że aminokwas Y jest
-aminokwasem ( oznacza, że grupa aminowa jest na 1 atomie węgla, licząc od grupy karboksylowej,  jest 3 literą alfabetu
greckiego i oznacza, że grupa aminowa znajduje się na 3 atomie węgla od grupy karboksylowej. 
Zauważmy, że grupa aminowa w tym aminokwasie jest przy ostatnim atomie węgla. Ostatnią literą alfabetu greckiego jest
. Kwas ten możemy nazwać -aminokwasem. 
Aminokwsem białkowym nie może być aminokwas oznaczony literą Y.
643.
Tripeptyd Z-X-U łatwo utworzymy pamiętając, że aminokwas Z łączy się z aminokwasem X w ten sposób, że grupa
hydroksylowa aminokwasu Z zastępowana jest grupą aminową pochodzącą od aminokwasu X. Wydziela się przy tym
cząsteczka wody:
O
H3C CH C O O
H3C CH C O
NH2 OH H N CH2 C - H2 O
H OH NH2 NHCH2 C
OH
Do utworzonego dipeptydu, w podobny sposób dodajemy aminokwas U:
O O
H3C CH C O COOH H3C CH C O COOH
NH2 NHCH C CH2 O NH2 NH CH2 C CH2 O
2
- H2O
OH H N CH C NH CH C
H OH OH
Z- X-U
644.
Z doświadczenia wynika, że substancja X reaguje zarówno z mocnym kwasem, jak i z mocną zasadą (świadczy o tym
zmiana zabarwienia wskaźnika). Substancje reagujące zarówno z mocnymi kwasami, jak i z mocnymi zasadami mają charakter
amfoteryczny.
645.
Roztwory wodne benzenu (węglowodór), etanolu (alkohol), propanalu (aldehd) nie reagują z wcale z kwasami i zasadami
(lub reagują, ale nie jako kwas lub zasada). Natomiast kwas aminoetanowy jest związkiem posiadającym grupę karboksylową
(kwas), oraz grupę aminową ( zasada). Związek ten może reagować zarówno z kwasami (reaguje grupa aminowa), lub z
zasadami (reaguje grupa karboksylowa):
Aminokwasy występują w postaci jonów obojnaczych, dlatego reakcje te możemy również zapisać z ich udziałem:
W obydwu przypadkach pamiętajmy, że kwasy karboksylowe są słabymi kwasami, a aminy słabymi zasadami, dlatego
powinniśmy użyć strzałek równowagowych.
- 169 -
646.
Aminokwasy zawierające w łańcuchu bocznym pierścienie aromatyczne reagują ze stężonym kwasem azotowym(V).
Pierścień aromatyczny ulega reakcji nitrowaniu, dając nitropochodne, które mają żółtą barwę. W skład białka wchodzi bardzo
dużo różnych aminokwasów, w śród których znajdują się aminokwasy zawierające pierścienie aromatyczne w łańcuchu
bocznym. Dlatego białko w kontakcie ze stężonym HNO 3 zabarwia się na żółto.
Spośród wymienionych aminokwasów za żółtą barwę białka w kontakcie ze stężonym kwasem azotowym(V)
odpowiedzialna jest tyrozyna:
647.
Roztwór właściwy to roztwór w którym cząsteczki rozpuszczonej substancji są mniejsze od 1nm (1 .10-9m). Gdy polimer lub
polikondensat ulega rozpuszczeniu to cząsteczki substancji są większe od 1.10-9 nm i taki roztwór nazywany jest roztworem
koloidalnym (roztwór niewłaściwy). Roztwór koloidalny utworzony przez białko jest trwaly w wodzie ze względu na obecność
polarnych grup hydroksylowych, karboksylowych i aminowych.
Koloidalny roztwór białka można przeprowadzić w żel. Proces ten gdy jest odwracalny nazywa się wysoleniem, a gdy
nieodwracalny to denaturacją białka.
1. Białko jajka kurzego rozpuszcza się w wodzie, tworząc roztwór koloidalny. Każda cząsteczka białka w roztworze
posiada otoczkę solwatacyjną. Solwatacja cząsteczek białka jest możliwa ze względu na obecność polarnych grup
hydroksylowych, karboksylowych i aminowych w łańcuchach bocznych aminokwasów.
2. Otoczkę solwatacyjną białek można zniszczyć przez dodanie do roztworu soli np. NaCl, której jony są silniej
solwatowane. Widoczne jest wtedy wytrącanie białka z roztworu, zwane wysoleniem. Proces ten jest odwracalny.
Pod wpływem wysokiej temperatury, soli metali ciężkich czy też stężonych kwasów lub zasad białka wytrącają się z
roztworów w sposób nieodwracalny. Zjawisko to nosi nazwę denaturacji.
648.
W wyniku hydrolizy peptydu (C8H15O4N3) liczba atomów węgla i azotu nie zmienia się. W peptydzie znajdują się 3 atomy
azotu, co świadczy, że hydrolizie poddano tripeptyd. Tripeptyd może składać się z 2 cząsteczek glicyny i 1 cząsteczki alaniny:
2+2+3=7 atomów węgla, lub 2 cząsteczek alaniny i 1 cząsteczki glicyny: 3+3+2=8 atomów węgla.
Liczba reszt alaniny (Ala): 2. Liczba reszta glicyny (Gly): 1
Możliwe sekwencje peptydu: Gly-Ala-Ala, Ala-Gly-Ala, Ala-Ala-Gly
649.
Podczas hydrolizy peptydu rozerwaniu ulegają wiązania peptydowe, czyli pęka wiązanie N-CO. Produktami hydrolizy są
aminokwasy z których zbudowany jest peptyd:
Podany fragment peptydu zbudowany jest z fenyloalaniny, alaniny i glicyny.
650.
Denaturację białka powodują kwasy, zasady, sole metali ciężkich, podwyższona temperatura, oraz większość związków
organicznych. Jedynie sole metali lekkich (sole sodowe, amonowe, potasowe) powodują odwracalne przejście zolu w żel, tak
zwane wysalanie białka. Rozcieńczenie takiego roztworu powoduje ponowne utworzenie zolu (roztworu koloidalnego). Z
pośród wymienionych substancji tylko roztwór soli kuchennej (punkt B) spełnia warunki zadania.
- 170 -
651.
Mocznik jest amidem pochodzącym od kwasu węglowego:
W wyniku ogrzewania mocznika powstaje biuret (produkt X) i wydziela się amoniak
652.
Wszystkie aminokwasy białkowe są -aminokwasami i różnią się podstawnikiem przy drugim atomie węgla:
W aminokwasie znajduje się centrum kwasowe (grupa karboksylowa), oraz centrum zasadowe
(grupa aminowa). Centra te reagują ze sobą (kwaas i zasada Brønsteda) tworząc jon obojnaczy
(zwitterjon). W jonie tym centrum kwasowe znajduje się na grupie aminiowej, a zasadowe na grupie
karboksylanowej.
Równanie reakcji 1:
Równanie reakcji 2:
653.
Aminokwasy aromatyczne wchodzące w skład białka, potraktowane stężonym kwasem azotowym(V) ulegają reakcji
nitrowaniu. Powstająca nitropochodna jest koloru żółtego, dlatego białko w zetknięciu ze stężonym kwasem azotowym(V)
zabarwia się na żółto, a sama reakcja nosi nazwę reakcji ksantoproteinowej.
Z podanych substancji, tylko tyrozyna jest aminokwasem aromatycznym, dlatego tylko ona zabarwi się na żółto w kontakcie
ze stężonym kwasem azotowym(V).
654.
R O
H 2N O
Świeżo strącony wodorotlenek miedzi(II) roztwarza się w roztworach aminokwasów tworząc
Cu kompleks o barwie szafirowej (reakcja podobna do reakcji Cu(OH) 2 z diolami):
O NH2
O R
O R
HN NH
R O Peptydy i białka wykrywamy poprzez reakcję biuretową. W tripeptydzie
Cu Gly-Ala-Ala znajdują się wiązania peptydowe, dlatego tripeptyd ulega reakcji
O R biruretowej, roztwór zmienia barwę z niebieskiego na różowofioletową
HN NH
R O
- 171 -
Naczynie A: glicyna
Naczynie B: tripeptyd Gly-Ala-Ala
W probówce II zachodzi reakcja biuretowa.
655.
W wyniku hydrolizy aspartamu otrzymuje się metanol i dwa aminokwasy:
O O O O
H 2N CH C NH CH C O CH3 H2 N CH COH H2 N CH COH HO CH 3
CH 2 CH2 CH 2 CH2
COOH COOH
Z zasadą sodową nie reaguje metanol, natomiast z 2 molami zasady sodowej reaguje aminokwas, który posiada dwie
grupy karboksylowe. W reakcji z kwasem azotowym(V), związek o żółtej barwie tworzą aminokwasy zawierające w cząsteczce
grupę fenylową.
Związek, który nie reaguje z Związek, który reaguje z zasadą Związek, który pod wpływem stężonego kwasu
zasadą sodową sodową w stosunku molowym 1:2 azotowego(V) tworzy produkt o żółtej barwie
H2 N CH COOH
H2N CH COOH CH 2
CH3OH CH2
COOH
656.
Kondensacji ulega 1 cząsteczka alaniny z 1 cząsteczką kwasu asparaginowego:
O
H
H 2N CH COOH + H 2N CH COOH H2 N CH C N CH COOH +H 2O
CH 3 CH2 CH 3 CH2
COOH COOH
O O
H
H2 N CH C N CH C +H2 O
O CH 2 CH3 OH
H 2 N CH COOH + H 2 N CH C COOH
CH 2 CH 3 OH
COOH H 2N CH COOH
CH2 O +H 2O
H
C N CH C
O CH3 OH
Z powyższego schematu wynika, że w reakcji kondensacji alaniny z kwasem asparaginowym mogą powstać 3 niecykliczne
dipeptydy.
- 172 -
657.
Punkt izoelektryczny pI oznacza pH przy którym aminokwas występuje w postaci jonu obojnaczego (zwitterjonu). Przy
pH>pI aminokwas występuje w postaci anionu, a przy pH<pI w postaci kationu:
658.
Aminokwasy mające jedną grupę karboksylową i jedną aminową nazywane są aminokwasami obojętnymi, pI tych
aminokwasów znajduje się w pobliżu 7. Można powiedzieć, że grupa karboksylowa zobojętnia grupę aminową. Jeżeli
aminokwas posiada 2 grupy karboksylowe i 1 aminową, to jego pI będzie poniżej 7 (aminokwas kwasowy), tak jak w przypadku
kwasu asparaginowego. Dwie grupy aminowe (Lizyna) powodują, że pI aminokwasu jest powyżej 7, aminikwas zasadowy.
659.
Związek amfoteryczny, to związek reagujący zarówno z mocnym kwasem, jak i mocną zasadą. Warunek ten spełnia
jedynie alanina (posiada grupę karboksylową – reagującą z zasadą, oraz grupę aminową – reagującą z kwasem):
Aminokwasy występują w formie obojnaczej i dla takiej formy możemy również zapisać równania reakcji:
W równaniach reakcji powinny być stosowane strzałki równowagowe, ponieważ alanina jest słabym kwasem (słabą zasadą)
660.
Dominującą formą aminokwasów w roztworze jest sól wewnętrzna (jon obojnaczy, zwitterjon):
Jon obojnaczy możemy traktować, jako sól słabego kwasu i słabej zasady. Moc kwasu (pKa) i moc zasady (pKb) jest
porównywalna, dlatego odczyn wodnych roztworów aminokwasów jest praktycznie obojętny. Jeśli w cząsteczce aminokwasu
znajdują się dwie grupy aminowe (np. w lizynie), to dodatkowa grupa aminowa jest centrum zasadowym (może przyjąć proton
od kwasu) i odczyn wodnego roztworu takich aminokwasów będzie zasadowy:
W przypadku, gdy w aminokwasie jest nadmiar grup karboksylowych w stosunku do aminowych, to wodne roztwory takich
aminokwasów wykazują odczyn kwasowy.
- 173 -
661.
N-aminokwas oznacza aminokwas, który w peptydzie posiada wolną grupę aminową. Z opisu wynika, że N-aminokwas
może istnieć w postaci czterech stereoizomerów, a to oznacza, że w swojej cząsteczce posiada 2 asymetryczne atomy węgla.
N-aminokwasem jest zatem treonina (Thr).
C-aminokwas – to aminokwas, który w peptydzie posiada wolną grupę karboksylową. Z opisu wynika, że posiada 1
asymetryczny atom węgla (tworzy tylko 1 parę enancjomerów). Aminokwasem tym może być tyrozyna, lub alanina.
Trzeci aminokwas, znajdujący się w środku tripeptydu odpowiedzialny jest za reakcję ksantoproteinową (tripeptyd zabarwia
się na żółto po potraktowaniu stężonym kwasem azotowym(V)). Aminokwas ten musi mieć w swojej cząsteczce pierścień
benzenowy. Aminokwasem tym jest tyrozyna (Tyr).
Tripeptyd posiada zatem następującą budowę: Thr-Tyr-Ala:
Wzór tripeptydu:
662.
Punkt izoelektryczny to takie pH roztworu, w którym aminokwas występuje w formie obojnaczej (z ładunkiem ujemnym
na grupie karboksylowej i ładunkiem dodatnim na grupie aminowej). W roztworach o pH>pI aminokwas występuje w postaci
anionu, a w roztworze o pH<pI w postaci kationu.
- 174 -
25. Typy reakcji
663.
W reakcji 1 następuje dodanie wodoru do wiązania podwójnego. Jest to reakcja addycji
W reakcji 2 następuje podstawienie atomu wodoru przez atom chloru, jest to więc reakcja substytucji (podstawienia)
Podobnie w reakcji 3, grupa hydroksylowa podstawia się za atom chloru, jest to reakcja substytucji
W reakcji 4 następuje wydzielenie się cząsteczki wody, czyli jest to reakcja eliminacji.
664.
a) Reakcja oznaczona na schemacie nr 2 przebiega z chlorem (substancja niepolarna) pod wpływem ogrzewania. Atom
chlorowca podstawia się za atom wodoru w alkanie. Jest to reakcja podstawienia (substytucji), a warunki reakcji
wskazują, że jest to reakcja rodnikowa (substytucja rodnikowa, SR).
b) Reakcja oznaczona na schemacie nr 4 jest reakcją addycji. Według typów reakcji jest to reakcja addycji elektrofilowej
(AE). Ale z treści zadania wynika, że chodzi o reagent, z którego powstaje alkohol. Reagentem tym jest woda, jest ona
nukleofilem.
665.
W równaniu 1 nastąpiła addycja wodoru do podwójnego wiązania, następnie substytucja rodnikowa atomu chloru za atom
wodoru. W równaniu 3 grupa hydroksylowa podstawiła się za atom chloru, a w równaniu 4 nastąpiła eliminacja cząsteczki
wody.
Typ reakcji 1: addycja, A
Typ reakcji 2: substytucja rodnikowa, SR
Typ reakcji 3: substytucja nukleofilowa, SN
Typ reakcji 4: eliminacja, E
666.
Etan jest alkanem. Alkany są węglowodorami biernymi chemiczne. Reagują jedynie z bardzo aktywnymi odczynnikami
(tlen, na świetle z chlorem, bromem i fluorem). Odczynnik podstawia się za atom wodoru, dlatego ten typ reakcji nazywany jest
reakcją substytucji rodnikowej (na świetle z chloru tworzą się rodnik chloru, które atakują cząsteczkę etanu).
Benzen jest węglowodorem aromatycznym, również reaguje z chlorem, ale w obecności katalizatora Lewisa. Z cząsteczki
chloru tworzy się jon chloroniowy, Cl +, który ma charakter elektrofilowy. Dlatego ten typ reakcji jakiej ulegają węglowodory
aromatyczne nazywany jest substytucją elektrofilową.
1. Etan ulega reakcji substytucji ( elektrofilowej/nukleofilowej/wolnorodnikowej ). Drobiny, które reagują bezpośrednio
.
z cząsteczkami etanu, to (atomy chloru Cl / cząsteczki chloru Cl2 /aniony chlorkowe Cl–). Są one (rodnikami /
elektrofilami / nukleofilami), które powstają z cząsteczek chloru pod wpływem (światła / FeCl3 jako
katalizatora/rozpuszczalnika).
2. Benzen ulega reakcji substytucji ( elektrofilowej / nukleofilowej / wolnorodnikowej). Drobiny, które reagują
bezpośrednio z cząsteczkami benzenu, są ( rodnikami / elektrofilami / nukleofilami ). Powstają one z cząsteczek
chloru pod wpływem ( światła / FeCl3 jako katalizatora / rozpuszczalnika ).
667.
Toluen chlorowany na świetle ulega reakcji chlorowania w łańcuchu bocznym. Kwant światła jest najmniejszą porcją
energii, która jednak może rozerwać homolitycznie wiązanie Cl-Cl: Powstałe rodniki chloru
uczestniczą w reakcji substytucji wolnorodnikowej.
W obecności katalizatora (AlCl3), wiązanie Cl-Cl również ulega rozerwaniu, ale tym razem heterolitycznemu
(niejednorodnie). Powstaje anion tetrachloroglinianowy i kation chloroniowy:
Powstały jon chloroniowy ma deficyt elektronowy – jest Elektrofilem. Uczestniczy w reakcji substytucji elektrofilowej w
pierścieniu aromatycznym:
- 175 -
1. Reakcja metylobenzenu z chlorem pod wpływem światła przebiega zgodnie z mechanizmem nukleofilowym /
elektrofilowym / wolnorodnikowym. Pod wpływem światła z cząsteczek chloru powstają wolne rodniki / czynniki
nuklofilowe / czynniki elektrofilowe, które atakują fragment alifatyczny / aromatyczny metylobenzenu. Wśród
organicznych produktów tej reakcji znajdzie się chlorofenylometan / 1-chloro-2-metylobenzen / 1-chloro-3-
metylobenzen.
2. Reakcja metylobenzenu z chlorem w obecności chlorku glinu przebiega zgodnie z mechanizmem nukleofilowym /
elektrofilowym / wolnorodnikowym. Pod wpływem katalizatora z cząsteczek chloru powstają wolne rodniki /
czynniki nuklofilowe / czynniki elektrofilowe , które atakują fragment alifatyczny /aromatyczny metylobenzenu.
Wśród głównych organicznych produktów tej reakcji znajdzie się chlorofenylometan / 1-chloro-2-metylobenzen / 1-
chloro-3-metylobenzen.
668.
Nitrobenzen z benzenu otrzymuje się w reakcji nitrowania.
Anilina jest słabą zasadą i wodorotlenek sodu wypiera ją z jej soli:
W reakcji 4 brom (odczynnik o charakterze elektrofilowym) podstawił się za atom wodoru, czyli jest to reakcja substytucji
elektrofilowej,SE.
669.
Klasyfikację wg jakiego mechanizmu przebiega reakcja (rodnikowy, elektrofilowy, czy nukleofilowy) prowadzimy w oparciu o
atakujący odczynnik.
W reakcji I atakującym odczynnikiem jest chlorowodór (dokładnie jon wodorowy rozpoczyna atak, czyli elektrofil). Dlatego
reakcję tę klasyfikujemy jako reakcję addycji elektrofilowej.
W reakcji II atakującym odczynnikiem jest jon wodorotlenkowy (nukleofil), który podstawia się za chlor. Reakcję tę
klasyfikujemy jako reakcję substytucji nukleofilowej.
Reakcji III nie jestem w stanie zaklasyfikować. Jest to reakcja eliminacji (znam jedynie reakcji eliminacji E1 i E2). W reakcji
E1 (reakcje eliminacji przebiegające wg mechanizmu jednocząsteczkowego), powstaje karbokation, ale nigdy karbokation
1-rzędowy.
Reakcja I: AE
Reakcja II: SN
Reakcja III: ???
670.
Charakter elektrofilowy mogę mieć jedynie jony "lubiące" elektrony, czyli obdarzone ładunkiem dodatnim, lub mające
obniżoną gęstość elektronową. Z podanego zestawu warunek ten spełniają jony:
 Br+
 H+
 (CH3CH2)3C+
671.
Typ reakcji określamy ze względu na charakter odczynnika. Mimo, że w cząsteczce bromu znajduje się 6 par wolnych
elektronów, ze względu na jego elektroujemność ma on charakter elektrofilowy. Charakter ten jest wzmocniony przez
katalizator FeBr3. Atom bromu zajmuje miejsce atomu wodoru (podstawia się za niego).
Warunki reakcji (światło) wskazują na wolnorodnikowy charakter reakcji. W tej reakcji również atom bromu podstawia
się za atom wodoru.
W reakcji trzeciej odczynnikiem jest grupa wodorotlenowa, OH-. Jest ona typowym nukleofilem, który podstawia się za
atom chloru.
Reakcja 1: substytucja elektrofilowa, SE.
Reakcja 2: substytucja wolnorodnikowa, SR.
Reakcja 3: substytucja nukleofilowa, SN,
- 176 -
26. Izomeria
26.1. Izomeria konstytucyjna i geometryczna
672.
Izomery, są to związki mające identyczny wzór cząsteczkowy. Dla propanonu możemy zapisać następujące izomery:
CH3-CH2-CHO oraz CH2=CH-CH2OH
Natomiast dla kwasu propanowego:
OH OH OH O
H3C CH CHO H2C CH2 CHO H3C C CH2 H3C C
O O CH3
673.
Izomery są to związki posiadające identyczny wzór cząsteczkowy. Z tego względu związek II nie może być brany pod
uwagę (inny wzór cząsteczkowy). Związek I jest 2-chlorobutanem, a więc również nie może być rozpatrywany. W związku IV
zmienione jest położenie atomu chloru w łańcuchu – mamy do czynienia z izomerią położenia podstawnika (izomeria
położenia), natomiast związek nr III ma zmieniony łańcuch węglowy – izomeria szkieletowa.
Typ izomerii Nr
wzoru
Izomeria szkieletowa III
Izomeria położenia IV
podstawnia
2-chlorobutan nie posiada wiązania podwójnego C=C, ani pierścienia co jest warunkiem występowania izomerii
geometrycznej. Natomiast drugi atom węgla połączony jest z czterema różnymi podstawnikami – asymetryczny atom węgla, to
związek ten posiada niepokrywane się z nim odbicie lustrzane, występuje w postaci pary enancjomerów:
L.p. Zdanie P/F
1 2-chlorobutan występuje w postaci dwóch izomerów geometrycznych cis i trans (Z i E), ponieważ F
w jego cząsteczce drugi atom węgla połączony jest z atomem chloru, atomem wodoru i grupą
metylową, a trzeci atom węgla – z dwoma atomami wodoru i grupą metylową.
2 2-chlorobutan występuje w postaci pary enancjomerów, ponieważ w jego cząsteczce istnieje P
atom węgla połączony z czterema różnymi podstawnikami.
674.
Grupą funkcyjną aldehydów jest grupa –CHO, natomiast dla ketonów –CO-. Ketonem, będącego izomerem podanego
aldehydu jest keton mający identyczną liczbę atomów węgla i wodoru co wyjściowy aldehyd:
O
H2C CH C CH3
675.
Izomery mają te same wzory cząsteczkowe, natomiast inną budowę (różnią się wzorami strukturalnymi). Estrem będącym
izomerem octanu etylu może być propionian metylu, mrówczan propylu lub mrówczan izopropylu:
O O O
CH3 CH2 C H C H C
O CH3 O CH2 CH2 CH3
O CH CH3
propionian metylu mrówczan propylu CH3 mrówczan izopropylu
Kwas będący izomerem do octanu etylu musi mieć grupę karboksylową –COOH. Kwasem będącym izomerem octanu etylu
może być kwas butanowy lub kwas izobutanowy:
O O
H3C CH2 CH2 C CH3 CH C
OH CH3 OH
kwas butanowy kwas izobutanowy
(kwas masłowy) (kwas izomasłowy)
- 177 -
676.
Izomer cis oznacza, że podstawniki przy węglach związanych wiązaniem podwójnym znajdują się po tej samej stronie
płaszczyzny przechodzącej przez atomy węgla związane wiązaniem podwójnym:
izomer cis izomer trans

Dla podanego alkenu grupy etylowe muszą znajdować się po tej samej stronie płaszczyzny:
H3C CH2 CH2 CH3
C C
H H
677.
Izomery to związki mające identyczny wzór cząsteczkowy (identyczny skład). Dla 1,2-dimetylobenzenu izomerami będą
związki II i IV (1,3-dimetylobenzen i 1,4-dimetylobenzen)
678.
Jeżeli w wyniku bromowania związku A oraz związku B powstaje kwas 2,3-dibromobutanowy, to znaczy, że do związku A
lub związku B nastąpiła addycja cząsteczki bromu. Związki A lub B muszą być nienasyconymi kwasami, w których pomiędzy
atomem węgla C2 i C3 znajduje się wiązanie podwójne:
Wiązanie podwójne w środku łańcucha wskazuje, że związki A i B są stereoizomerami (izomerami geometrycznymi):
679.
Heks-2-en H3C CH CH CH2 CH2 CH3 jest alkenem i może występować w postaci izomerów cis-trans. W izomerze cis
podstawnik znajdują się po tej samej stronie płaszczyzny, a w izomerze trans po przeciwnej stronie płaszczyzny:
Izomer I Izomer II
H H H3C H
C C C C
H3C CH2 CH2 CH3 H CH2 CH2 CH3
cis-heks-2-en trans-heks-2-en
- 178 -
680.
Izomeria geometryczna (izomeria cis-trans) może występować dla alkenów i cykloalkenów. Jeżeli podstawniki przy
podwójnym wiązaniu znajdują się po tej samej stronie płaszczyzny przechodzącej przez atomy węgla związane wiązaniem
podwójnym, to izomer nosi nazwę izomeru cis, gdy po przeciwnej stronie płaszczyzny, to izomer nosi nazwę izomeru trans.
Izomer cis Izomer trans
681.
Izomery mają identyczny wzór cząsteczkowy, natomiast homologi identyczną grupę funkcyjną, a różnią się wielokrotnością
grup CH2:
Pary izomerów Pary homologów

1 i 8; 2 i 7 4i6
Związki 3 i 5 różnią się od siebie grupą CH2, ale nie mogą być homologami, ponieważ związek 3 jest fenolem, a związek 5
alkoholem.
- 179 -
682.
Dwa atomy tlenu sugerują, że poszukiwanym związkiem może być:
 Kwas karboksylowy
 Ester
 Hydroksyketon, lub hydroksyaldehyd
Przykładowe odpowiedzi:
- 180 -
26.2. Stereoizomeria
683.
Enancjomery to wzajemne lustrzane odbicia nienakładalne na siebie. Wzór kwasu mlekowego CH3CH(OH)COOH oznacza,
że składa się z 3 atomów węgla, przy drugim znajduje się grupa hydroksylowa:
COOH COOH Jeżeli brak Ci wyobraźni przestrzennej, w celu
znalezienia enancjomeru można pomóc sobie lusterkiem.
H C OH HO C H Rysujemy jeden związek, a jego enancjomer zobaczymy w
lusterku. Należy tylko dokładnie przerysować, to co widzimy.
CH CH3
3
684.
Aby związek mógł występować w formie enancjomerów, jego odbicie lustrzane musi być nienakładalne na związek. Tak się
dzieje gdy cząsteczka związku nie posiada płaszczyzny symetrii (w uproszczeniu gdy posiada asymetryczny atom (atom
połączony z 4 różnymi podstawnikami)). W cząsteczce etanolu nie ma asymetrycznego atomu węgla, dlatego etanol nie może
występować w formach enancjomerycznych, nie ma enancjomeru.
685.
Warunkiem by związek był czynny optycznie (występowała izomeria optyczna) jest brak elementów symetrii takich jak
płaszczyzna symetrii, oraz środek symetrii (nie może być również osi inwersyjnych, ale ten warunek wykracza poza program
szkoły średniej). Warunkiem wystarczającym przy jednym atomie asymetrycznym jest obecność czterech różnych
podstawników przy tym atomie węgla. W przypadku podanego wzoru kwasu winowego można łatwo odnaleźć płaszczyznę
symetrii:
COOH Podany izomer kwasu winowego nie jest optycznie czynny.
Ten izomer nazywany jest kwasem mezo-winowym.
H C OH
H C OH
COOH
686.
W postaci enancjomerów może występować ten związek, który posiada asymetryczny atom węgla (atom węgla posiadający
4 różne podstawniki). Takie warunku spełnia alkohol nr III. Asymetryczny atom węgla oznaczony został gwiazdką *.
CH3
* CH CH
H3C CH 3
OH
687.
Projekcja Fischera polega na rysowaniu wzorów w taki sposób, że łańcuch rysujemy pionowo. Należy pamiętać, że
wiązania rysowane poziomo znajdują się przed płaszczyzną, a pionowe za płaszczyzną.
Diastereoizomery to stereoizomery nie będące odbiciem lustrzanym (stereoizomery to izomery różniące się ułożeniem
podstawników w przestrzeni.
Aminokwas W posiada 2 asymetryczne atomy węgla. 2 asymetryczne atomy węgla
H3C CH2 CH * * COOH powodują, że może on istnieć w postaci 2n=22=4 stereoizomerów (różne ułożenie
CH
CH3 NH2 podstawników przy asymetrycznych atomach węgla. Zaczynamy od dowolnego ułożenia
podstawników:
COOH W kolejnym etapie jest zmiana położenia podstawników przy jednym asymetrycznym
H NH atomie węgla:
2
H3C H
CH 2CH 3
- 181 -
COOH COOH
H NH2 H2N H
H3C H i H3C H
CH 2CH 3 CH 2CH 3
lub
COOH COOH
H NH2 H NH2
i
H3C H H CH3
CH 2CH 3 CH 2CH 3
Diastereoizomery
688.
Glicerol (gliceryna) jest alkoholem trihydroksylowym i z kwasami tworzy estry. Estry wyższych kwasów karboksylowych
nazywane są tłuszczami. Aby Ester był chiralny musi posiadać asymetryczny atom węgla (atom węgla związany z 4 różnymi
podstawnikami:
Kolorami zaznaczono 4 różne grupy połączone do

asymetrycznego atomu węgla
689.
L-arabinoza jest aldopentozą ( ) , oznacza to, że grupa OH przy ostatnim asymetrycznym atomie
węgla (atomie węgla C4), we wzorze Fischera znajduje się po lewej stronie. Przy pierwszym atomie węgla musi znajdować się
po przeciwnej stronie (po prawej stronie we wzorze Fischera) niż przy pozostałych atomach węgla, co oznacza, że przy 3
atomie węgla grupa OH również musi znajdować się po lewej stronie:
L-arabinoza.
690.
Mieszanina racemiczna (racemat) oznacza równomolową mieszaninę enancjomerów. Enancjomer jest nienakładalnym
odbiciem lustrzanym cząsteczki związku, czyli enancjomery mają identyczne masy molowe, identyczne właściwości chemiczne
i fizyczne (różnią się jedynie kierunkiem skręcalności płaszczyzny światła spolaryzowanego).
Aby otrzymać mieszaninę racemicną zawsze należy zmieszać enancjomery w stosunku masowym 1:1.
691.
Aby związek o wzorze cząsteczkowym (sumarycznym) C4H10O był optycznie czynny (istniał w postaci enancjomerów) nie
może posiadać płaszczyzny symetrii (musi posiadać asymetryczny atom węgla), czyli środkowy atom węgla musi być
połączony z czterema różnymi podstawnikami:
- 182 -
692.
Aby związek występował w postaci izomerów optycznych powinien mieć asymetryczny atom węgla (asymetryczny atom
węgla nie jest warunkiem ani koniecznym, ani dostatecznym. Warunkiem takim jest brak płaszczyzny symetrii).
Izomerem ketotriozy, mającym enancjomery będzie aldotrioza (aldehyd glicerynowy):
CHO
H *C OH
CH2OH
693.
Wystarczy dobrze się przyjrzeć cząsteczce efedryny, by
dostrzec w niej dwa asymetryczne atomy węgla (dwa centra
stereogeniczne), oraz dwie grupy: alkoholową i aminową
Efedryna jest związkiem (czynnym, nieczynnym) optycznie. Cząsteczka efedryny zawiera (trzy, dwie) grupy funkcyjne. Ma
grupę hydroksylową, która warunkuje przynależność związku do (alkoholi, fenoli), oraz grupę (amidową, aminową).
694.
Asymetryczny atom węgla, to atom węgla mający 4 różne podstawniki. Maksymalną ilość stereoizomerów liczymy ze wzoru
maksymalna ilość stereoizomerów=2n, gdzie n – ilość asymetrycznych atomów węgla.
Kwas Liczba asymetrycznych atomów węgla Liczba enancjomerów

Cytrynowy 0 0
izocytrynowy 2 22=4
695.
Izomery cis- posiadają podstawniki po tej samej stronie płaszczyzny. Warunek ten spełnia kwas maleinowy.
Izomeria D i L dotyczy stereoizomerów. Dla izomeru D aminokwasu, grupa aminowa we wzorze Fichera znajduje się po prawej
stronie, natomiast dla izomeru L po prawej stronie. Izomerem należącym do szereg L jest fenyloalanina oznaczona nr IV.
Numer izomeru
Kwas fumarowy i maleinowy tworzą Izomerem geometrycznym cis jest związek oznaczony
1
izomery geometryczne numerem: II
Wzory III i IV przedstawiają izomery Izomerem należącym do szeregu L jest związek oznaczony
2
optyczne fenyloalaniny numerem: IV
696.
W izomerze cis- podstawnik znajdują się po tej same stronie płaszczyzny, natomiast w izomerze trans- po przeciwnej
stronie płaszczyzny:
NH 3 NH3 Cl NH3 Cl Cl NH3 Cl
Pt lub Pt lub Pt lub Pt
Cl Cl Cl NH 3 NH3 NH3 NH3 Cl
- 183 -
697.
Aldehyd glicerynowy należy do szeregu D, gdy we wzorze rzutowym Fischera grupa OH na asymetrycznym atomie węgla
znajduje się po prawej stronie (związek 1). We wzorze rzutowym Fischera grupy połączone wiązaniami pionowymi znajdują się
pod płaszczyzną, na której leży cząsteczka (związek 2). Obrót cząsteczki wokół osi leżącej w płaszczyźnie, w której leży
cząsteczka powoduje przejście do wzoru perspektywicznego (związek 3):
Zauważmy ciekawą właściwość wzorów perspektywicznych. W związku A zamieńmy miejscami dowolne dwa podstawnik
(zamieniono miejscami podstawnik nr 1 z podstawnikiem nr 2). Otrzymaną cząsteczkę obracamy wokół osi leżącej w
płaszczyźnie papieru o 180o, a następnie wokół osi prostopadłej do płaszczyzny papieru. Po tych przekształceniach
otrzymaliśmy cząsteczkę opisaną wzorem B. Zauważmy, że związku A nie da się nałożyć na związek B. Związki te są
enancjomerami.
Wniosek: zamiana miejscami dwóch podstawników przekształca związek w jego enancjomer. Dwukrotna zamiana
miejscami podstawników daje związek wyjściowy.
Dla aldehydu glicerynowego przedstawionego wzorami A÷D, dokonajmy opisanych powyżej przekształceń, by móc
przedstawić go wzorem rzutowym Fischera:
Aldehyd D-glicerynowy został przedstawiony wzorami A i C.
- 184 -
698.
Cukry w zależności od grupy funkcyjnej dzielimy na aldozy (w cząsteczce cukru obecna jest grupa aldehydowa) i ketozy
(obecna jest grupa ketonowa). W zależności od ilości atomów węgla w cząsteczce cukru, wyróżniamy triozy (3 atomy węgla),
tetrozy (4 atomy węgla), pentozy i heksozy (odpowiednio 5 i 6 atomów węgla w cząsteczce cukru). Przedstawione cukry należą
do aldotetroz. W każdej cząsteczce znajdują się 2 asymetryczne atomy węgla (atomy węgla połączone z 4 różnymi
podstawnikami).
Pary związków I i II, oraz III i IV są w stosunku do siebie diastereoizomerami (izomerami nie różniącymi się ułożeniem
podstawników w przestrzeni, a nie będące wzajemnymi odbiciami lustrzanymi). Natomiast pary związków I i III, oraz II i IV są
wzajemnymi odbiciami lustrzanymi, czyli są w stosunku do siebie enancjomerami.
2,3,4-trihydroksybutanal jest cukrem należącym do (aldotrioz / ketotetroz / aldotetroz), w jego cząsteczce obecne są (2 / 3 /
4) asymetryczne atomy węgla.
Związki przedstawione wzorami I oraz II, jak III i IV, stanowią pary (enancjomerów / tautomerów / diastereoizomerów).
Związki przedstawione wzorami I oraz III, jak również II i IV, stanowią pary (diastereoizomerów / homologów /
enancjomerów).
Asymetryczne atomy węgla zostały oznaczone gwiazdką.
- 185 -
27. Tworzywa sztuczne
699.
Kropkami na schemacie zaznaczono wiązania utworzone pomiędzy dwoma cząsteczkami związku. Są to więc wiązania
międzycząsteczkowe. Z uwagi na to, że tworzą się pomiędzy atomem wodoru, a silnie elektroujemnym pierwiastkiem (atomem
tlenu), nazywane są wiązaniami wodorowymi.
700.
Analizując schemat reakcji syntezy kewlaru od razu zauważymy, że brakującym reagentem jest 1,4-benzenodiamina
(1,4-fenylenodiamina)
701.
W kewlarze możemy dostrzec wiązanie amidowe, dlatego kewlar zaliczamy
do poliamidów.
702.
a) 2-metylobuta-1,3-dien jest węglowodorem składającym się z 4 atomów węgla, przy 2 atomie węgla znajduje się grupa
metylowa, a pomiędzy 1 i 2 oraz 3 i 4 atomem węgla znajdują się dwa wiązania podwójne:
b) Izopren jest węglowodorem nienasyconym, a więc bardzo łatwo przyłącza brom (woda bromowa – roztwór bromu w
wodzie), chlor, bromowodór, chlorowodór, wodę w obecności katalizatora kwasowego.
Podczas wprowadzania izoprenu do wody bromowej następuje odbarwienie wody bromowej.
Brom ulega addycji do wiązań wielokrotnych w izoprenie:
703.
Przejście od monomeru do polimeru możemy wyobrazić sobie w następujący sposób:
 Rozerwanie wiązania 
 Powstałe wolne wartościowości bierzemy w klaamry
Aby przejść od polimeru do monomeru wykonujemy czynności w odwrotnej kolejności:

 Usuwamy klamry symbolizujące polimer
 W powstałym merze łączymy wolne wartościowości ze sobą, tworząc monomer.
- 186 -
Monomerem z którego powstał polimer jest stryren (winylobenzen, fenylyloeten)
704.
Depolimeryzacja jest reakcją odwrotną do polimeryzacji, czyli w wyniku depolimeryzacji polietylenu otrzymuje się etylen
(eten). Chlorowodór ulega addycji do etenu dając chloroetan. Chloroetan w reakcji z sodem (reakcja Wurtza) tworzy butan i
chlorek sodu:
Równanie reakcji oznaczonej numerem 2:
Równanie reakcji oznaczonej numerem 3:
705.
Aby z monomeru otrzymać polimer, rozrywamy wiązanie podwójne. Po rozerwaniu wiązania podwójnego otrzymujemy
cząsteczkę meru z wolnymi wartościowościami. W kolejnym kroku wolne wartościowości cząsteczki meru łączymy ze sobą
otrzymując polimer. Powtarzające się struktury meru bierzemy w nawias:
706.
W celu odnalezienia monomery, w polimerze odnajdujemy powtarzające się jednostki
Ze struktury powtarzającej się jednostki nie można utworzyć alkenu, monomerem musi być zatem dien. Strukturę dienu
odnajdziemy rozrywając wiązanie podwójne i łącząc ze sobą wolne wartościowości:
Wzór monomeru
- 187 -
707.
W kwasie akrylowym znajduje się wiązanie podwójne C=C i ono odpowiedzialne jest za
odbarwienie roztworu wody bromowej. Brom ulega addycji do wiązania podwójnego:
Polimer, kwas poliakrylowy otrzymamy z monomeru (kwasu akrylowego) w wyniku rozerwania wiązania podwójnego i
połączeniu ze sobą utworzonych rodników:
- 188 -

SOS Odp

Uploaded by

Document Information

Original Title

Copyright

Available Formats

Share this document

Share or Embed Document

Sharing Options

Did you find this document useful?

Is this content inappropriate?

Copyright:

Available Formats

SOS Odp

Uploaded by

Copyright:

Available Formats

KRZYSZTOF GĘBICKI

Odpowiedzi do pytań maturalnych

Odpowiedzi do pytań maturalnych z chemii 2005-2015 rok

1.1. Przemiany jądrowe i promieniotwórczość

A: 68+1=67+2∙A, czyli A=1

a) trwałość radioizotopów wzrasta w szeregu A < C < B

Stosunek mNa:m O=0,0625:0,25=1:4

1.2. Budowa atomu

c) W kationie Fe2+ występują 4 niesparowane elektrony.

a. Symbol w stanie podstawowym: Fe

Konfiguracja elektronowa powłoki walencyjnej 3s23p4 ( )

Strzałka B nie może pokazywać wzrost charakteru

II okres oznacza, że atom węgla dysponuje 2 powłokami (K i L), a na ostatniej

Skrócona konfiguracja elektronowa: [He] L4 lub [He] 2s22p2

5 wiązań  i 1 wiązanie  8 wiązań  i 1 wiązanie 

Lp. Zdanie P/F

Liczba wiązań : 5 Liczba wiązań : 3

Wzór I: 1 wiązanie  i 2 wiązania 

b) Pomiędzy jonem centralnym a ligandem tworzy się wiązanie

Oznaczenia literowe związków

Jest to wiązanie koordynacyjne (semipolarne, donorowo-akceptorowe).

sp2 CH2=CH2 (eten), benzen

sp3 CH4 (metan); CH3OH (metanol); CH3CH2OH (etanol); CH3CH3 (etan)

4 wiązania  – hybrydyzacja sp3, 2 wiązania  – hybrydyzacja sp, 3 wiązania  – hybrydyzacja sp2

Wiązanie I: kowalencyjne (pomiędzy tym samym pierwiastkiem).

W probówce II glin reaguje z kwasem solnym tworząc chlorek glinu i wodór:

diament grafit fuleren

Zgodnie z opisem, produkt etapu I reaguje z wodą dają silanol:

W etapie III następuje eliminacja wody i samorzutna polikondensacja:

Równanie sumaryczne: 3Fe2+ + NO3- + 4H+ → NO + 3Fe3+ + 2H2O

elektrolitami). Po skróceniu wyrazów podobnych otrzymamy:

2HClO4 Cl2O7 + H2O

5.8. Pierwiastki bloku d

a) Przemiana 1: kwas solny (kwas chlorowodorowy) Przemiana 3: chlor

NaNO2 KOH NaNO2

KMnO4 K2Cr2O7 K2Cr2O7 + H2SO4

Zawartość probówki Zawartość probówki zmieniła Zawartość probówki zmieniła

5.9. Właściwości związków

Wnioski. Cynk jest bardziej reaktywny od miedzi, ponieważ wypiera ją z

Równania zachodzących reakcji:

tlenek cynku, ZnO

roztwór HCl roztwór NaOH

Galaretowaty (niebieski) osad Cu(OH) 2 rozpuszcza się dając fioletowy roztwór.

mieszanina stężonych kwasów: azotowego(V) i siarkowego(VI)

W probówce I nie obserwujemy zmian.

etanol kwas etanowy

Roztwór dichromianu(VI) potasu ma barwę pomarańczową, natomiast jonu chromu(III) są zielone.

Barwa zawartości probówki

bezbarwny napój dla dzieci

2MnO4- + 16H+ + 10Cl- 2Mn2+ + 8H2O + 5Cl2

3 CH3CH2OH + H2O CH3COOH + 4H+ +4e

2 Cr2O72- + 14H+ + 6e 2Cr3+ + 7H2O

3CH3CH2OH + 3H2O + 2Cr2O72- + 28H+ 3CH3COOH + 12H+ + 4Cr3+ + 14H2O

Cr2O72- + 14H+ + 6I- 2Cr3+ 7H2O + 3I2

1 Cr2O72- + 6e + 14H+ 2Cr3+ + 7H2O

1 Fe2O3 + 10OH- 2FeO42- + 6e + 5H2O

Zbilansowane równanie reakcji otrzymamy po dodaniu stronami równań połówkowych:

Po dodaniu stronami równań połówkowych otrzymamy równanie reakcji:

2 Cr2O72- + 14H+ + 6e 2Cr3+ + 7H2O

2Cr2O72- + 28H+ + 3CH3CH2OH + 3H2O 4Cr 3+ + 14H2O + 3CH3COOH + 12H+

Równanie reakcji utlenienia:

b) Współczynniki dobieramy metodą bilansu elektronowego:

Stopień utlenienia atomu węgla w związkach organicznych określmy licząc