Bolgonio, Grootcirkelvaren. BOLGONIO Inleiding 1) grootcirkel = cirkel op een bol waarvan het vlak door het middelpunt van de bol moet gaan. (Een parallel is dus geen grootcirkel omdat het vlak niet door het middelpunt van de bol gaat.) 2) Een grootcirkel tussen twee punten op een bol is de kortste verbinding tussen die twee punten. 3) De lengte van een stuk grootcirkel wordt uitgedrukt in graden. b.v. 48°10/6, (Hele grootcirkel = 360°) 4) Een boldriehoek is een driehoek op een bol waarvan alle 3 de zijden stukken grootcirkel zijn. 5) 6) Hoe groot is a + 8 + y minimaal en hoe groot is a + B + y maximaal? = Laat 4 ABC in gedachte oneindig klein worden dan nadert a ABC tot een vlakke driehoek dus minimale waarde a + B + y=180° = De maximale waarde = 540° dus 180° cos cos > sin tan > cotan cotan --> tan Nu scheefhoekige boldriehoeken (=driehoek waarb: 3 hoeken is 90°). geen van de e_cosinusregel gegeven a,b,7 gevraagd: c cos c= cos _a + cos b + sin a * sin b * cos y gegeven b,c, gevraagd: a cos a = cos b * cos c + sin b * sin c * cosa gegeven: a,c,f gevraaga: b gos _b = cos a * cos c + sin a * sin c * cos 8 De regel van Neper kent één probleem: Inleiding: Elke hoek en elke zijde van een boldriehoek ligt altijd tussen 0° en 180° Stel je hebt de regel van Neper toegepast im een rechthoekige boldriehoek en je vindt: ° x 1S0' sin x =} dan x = 30° of x = 180° ~ 30° = 150°< 180" dur x-30%9] 180 a of bv: . = Gos x = dan x = 60° of x = 260° - 60° = 3009180" duo x= 60 of bi ° 245) tan x = 1 dan x = 45° of x = 180° + 45° = 2ase>180° dua X= 49 - ls je dus sin x =... terugzoekt krijg je 2 antwoorden Dit probleem krijg je alleen maar bij: gegeven: a en a bereken b, 8, c (je krijgt 6 antwoorden) of gegeven: b en # bereken a, a, c (je krijgt 6 antwoorden) Toelichting: scherp < 90° en stomp > 90° Regels gelden in elke rechthoekige driehoe 1) a ena zijn allebei scherp of allebei stomp. ben @ zijn allebei scherp of allebei stomp. 2) Als a en b tegelijk scherp of tegelijk stomp dan c=scherp. 3) Als b.v. a=scherp en b=stomp dan c=stomp. av 3 (Wuiousle nav. dads QR, 212 som at/ne |Bolgonio, Grootcirkelvaren, GROOTCIRKELVAREN Inleiding: a an boord vaart men meestal langs: a) Loxodroon « RhumbUre fe b) Grootcirkel » Queatcircle. c) Composite track (=combinatie van a en b) De grootcirkel tussen 2 punten op een bol = de kortste verbinding tussen die punten. "In" de Satnav en GPS zit een aardvorm (d.m.v. wiskundige formules) die beter bij de werkelijke aardvorm aansluit dan een bol doét. De wiskunde modellen in Satnav/GPS heten WGS ‘72 of WGS ‘84. (WGS = World Geodetic system) Bereken je by Vgretussen Tokio en San Francisco mbv Satnav of GPS dan vindt je een ander getal dan de rekenmachine geeft (hierin zitten’de formules van de bol = Neper + 1e cosinus- regel) re Wat is het nadeel v/h varen over een grootcirkel? Een grootcirkel maakt met elke meridiaan tussen A en B een andere hoek (deze hoek heet GRKgrc). In theorie betekent dit dat je elke seconde van koers moet veranderen. Een loxodroom maakt met elke meridiaan dezelfde hoek dus behoef je maar 1 koers tussen A en B te sturen, De loxodroom tussen A en B is wel langer dan de grootcirkel éussen AenB >. Welke factoren samen bepalen de keuze grootcirkel of loxodroom tussen A en B te gaan volgen: 1) Hoe groot is de bekorting = vox - vare ? Wanneer is de bekorting groot? Als A en B beide op relatief hoge breedte liggen (Nb of Sb) én “oost-west” van elkaar. 2) Jaargetijde/ligging Vertex. » In de winter de N-Atlantic"over doe je niet zo gauw als in de zomer en je doet het eerder van Amerika naar Engeland. .(Westenwind in de rug). 3) Hoe lopen de agnbevolen routes (reconmended tracks) in de betreffende maand. 4) Hoe is de meteoverwachting voor de middellange termijn. 5) Eigen schip speelt een rol. (Wel of geen deklading, grootte van de stabiliteit). 6) Laat je je wel of niet routeren. av 4Bolgonio, Grootcirkelvaren, Berekening van vare gegeven: ligging A en B. gevraagd: Vgre 1e-cosinus-regel: cos Vgro=cos (90°-bA) #cos (90°-bB) +sin(90°-bA) *sin(90°-bB) *cos 41AB COSVy,<=8in (b,) *8in (bg) +C0S (Dy) *COS (bp) COS (ALan) algemeen make: Nb=+ EL Sb=- wi GRKgrc = koers van afvaart le cosinus regel: cos (90-bB) =cos (90-bA) *cos (Vgre) +sin(90-bA) *sin(Vgxrc) *cos (GRKgrc) sin(bB) =sin(bA) *cos (Vgrc) +cos (bA) *sin Vege * eof (GRKgrc) sin(bB) - sin(bA)_* cos (Varc) = cos (GRKgrc) cos(bA) * sin(Vgrc) Als aL >0 dan GRKjq = GRKgq Als aL <0 dan GRK, = 360° - GRK,. av 5Bolgonio, Grootcirkelvaren, cos (90°-bA) = cotan (GRKgrc) * cotan aL sin (bA) = cotan (GRKgrc) * cotan aL tan aL = 1 tan(GRKgrc) * sin (DA) dus lengte vertex = lengte A + aL cos aL = cotan (90°-bA) * tan (90°-bv) cos aL = tan bA * cotan bv tan bv = tan bA cos aL Vertex: 1) Is het meest Noordelijke of Zuidelijke punt van het traject. 2) "In" de vertex geldt: GRKgre = 90° of 270° av 6Bolgonio, Grootcirkelvaren, Toepassing van de vertex: Passeerafstand tot een gegeven punt. e, Ip BV: Grootcirkel is equator Elke grootcirkel heeft 2 z.g. polen. Een pool ligt op 90° = 5400 M vanaf elk punt van de gegeven grootcirkel. Voor de equator zijn beide polen dus Np en Zp. Bereken m.b.v. rekenmachine Vgrc tussen Np en gegeven punt C € Verminger ait met 90° = 5400 M dan vindt je CD = passeerafstand= XTE®- Css Made GARY Nu een gewone grootcirkel (dus niet de equator). Vertex = (33°N, 48°E) Beide polen hebben dezelfde lengte als de vertex omdat de meridiaan over de vertex loodrecht op de grootcirkel staat en om de polen te Vinden moet je vanuit de Vertex, langs de meridiaan ,90° "omhoog" of “omlaag". Pool = (57°S, 48°E) Elk punt op de Grootcirkel ligt dus Bool = (57°N, 132°W) 90° = 5400 M van beide polen verwijderd. BN: en schip vaart van Honolulu (22°25/0 N, 159°25/0W) naar Yokohama (34°45/0 N, 140°00/0 E) via de grootcirkel. Midway-Island (28°15{0 N, 177°25{0 W). gevraagd: a) Vgre en Bekorting = Vlox-Vgre b) koers van afvaart en koers van aankomst c) Passeerafstand tot Midway-Island a) vgre viox 3228,8 M bekorting = 38,2 M 3267,0 a }Bolgonio, Grootcirkelvaren. b) Koers van afvaart = 29775 Koers van aankomst = Van Yokohama naar Honolulu = 8671 dus koers van aankomst is 8671 + 180° = 26671 Honolulu (22°25/0 N, 159°25/0W) Yokohama (34°4540 N, 140°00/0 E) Midway-Island (28°15/0 N, 177°25/0 W) Vertex (34°5643 N, 14694615 E) c) Passeerafstand tot Midway Passeerafstand bereken je m.b.v. "de Pool" van de grootcirkel. De pool vindt je door vanuit de vertex loodrecht op de grootcirkel 90° om de Noord of Zuid te gaan. (De meridiaan door de Vertex staat loodrecht op de grootcirkel dus 90° om de Noord of Zuid betekent dat je dezelfde lengte houdt als de vertex) . Vertex ligt op: (34°56/3 N, 146°46/5 E) Ene pool: (5590347 Sy 146°46/5 E) som: T Andere pool (55°0347 N, 33°13{5 W) 180° 146°46'3 E 0 Nu Vgre tussen een pool by (55°03;7 S, 146°46/5 E) en Midway = 5327,,4 M Passeerafstand = |Vgre- 5400] = 72,6 M We passeren Midway op 72,6 M ten Noorden. @ Honolulu Yokohama av 8Bolgonio, Grootcirkelvaren, een _gegeven grootcirkel met een geven meridiaan gevraagd: breedte van het snijpunt s. Vertex is bekend dus ook 90° ~ bV, ook lengte van de Vertex is bekend dan dus ook aL bekend. Neper: cos aL = eotan (90° - bv) * cotan (90° - bs) tan cos aL = cotan by * tan bs tan bS = cos aL * tan bV Toepassing: In een wassende kaart is een grootcirkel een kromme lijn. (A en B op Nb dan bolle kant naar Np gekeerd.) (A en B op Sb dan bolle kant naar Zp gekeerd.) Het in de kaart tekenen van de grootcirkel tussen A en B doe je door eerst de snijpunten met meridianen tussen A en B te berekenen, by met stapgrootte van 5°. A (35°18/4 N, 18°35f0 E) en B (39°14/3 N, 98°4740 E) Je berekent ,eerst Pe de breedte van de snijpunten met bv de moidiaren van 208,158 ,308,38E, yz, 45° E, 50° B,.....95° B. M.b.v een buigzame lineaal teken je na de kromme die gaat door A en B en de berekende snijpunten. av 5Bolgonio, Grootcirkelvaren. Snijpunten van een gegeven grootcirkel met een gegeven parallel. Neper! cos 41 = cotan (90°- bP) * eotan (90° bv) tan cos sl = tan bP * cotan bV cos 41 = tan bP tan bV Lengte van de snijpunten = lengte van de vertex + al. Grootcirkel varen in de praktijk In de wassende kaart is de grootcirkel tussen A en B een gebogen lijn, die met elke meridiaan een andere hoek maakt. (=GRKgrc) Zou je de grootcirkel dus exact willen volgen, dan moet je dus continu van koers veranderen en dat kan natuurlijk niet. (Als A en B beide op Nb, dan is de bolle kant van de grootcirkel naar de Np gekeerd.) (Als A en B beide op Sb, dan is de bolle kant van de grootcirkel naar de Zp gekeerd.) Er zijn in de praktijk % methoden om een grootcirkel te volgen: 4) Raaklijn methode; deze gebruik je als je een Satnav of GPS hebt. 2} Gebruik je als je een geavanceerde stuurautomaat hebt (zie bord). Meestal volgt men de grootcirkel in de praktijk door om de graad koers te veranderen. aV 40Bolgonio, Grootcirkelvaren, Raaklijnnavigatie Deze methode wordt meestal gebruikt maar dan moet er wel een Satnav/Gps aan boord zijn, waarmee ook grootcirkelberekeningen gemaakt kunnen worden. Principe: Je voert B als waypoint in. A Satnav- of GPS-MWS bij vertrek. 2) Het Grootcirkel-programma geeft de GRK,, in A = 4870. Zet deze koers zelf om in GK m.b.v. stroom, drift, en tct GRK = BWK + stroom BWK = WK + drift WK = GK + te Je probeert dus het schip op de loxodroom = AX te houden met. GRK = 48° 3) Terwijl je over AX vaart laat je af en toe de Satnav of GPS de GRKq naar B geven en b.v. in X merk je dat GRK,, = 48° + 1° = 49°, dan ga je dus GRK,, = 49° sturen m.a.w. je volgt ‘nu XY enz. Composite track Wanneer kiest men voor Composite track? Als je volgens de grootcirkel wilt varen (i.v.m b.v. de grote bekorting) maar je wilt niet boven een bepaalde breedte komen omdat je daar slecht weer/ijs kunt verwachten (De maximale breedte is de vertex), dan kies je voor een Composite-Track. Men onderscheidt: Praktische C.T. en Theoretisch C.T. Praktische methode: As(53°12/0 N, 68°14/3 W) B:(58°24/0 N, 23°18/3 B) av “aBolgonio, Grootcirkelvaren. Men wil op de oceaan niet boven de 61° Nb komen. Programma geeft: —_V, = 2859,49 M Vertex = 64°52/9 N, 17°02;8 W Bereken nu de snijpunten van de Grootcirkel met de parallel van X = 61°00{0 N, 49°17/2 W ¥ = 61°00/0 N, 15°11/7 B da Volg nu de grootcirkel van A naar Eva (- parallel van x naar Y)en daarna de grootcirkel van ¥ naar B. GRKa = 45712 Vax = 770,23 M GRKxy = 90° vxy = 1875,67 M verlenging = 76,98 M GRKy = 118788 vyb = 290,57 M Theoretische Composite track Men vaart van (49°50/0 N, 6°27/0 W) naar (45°5570 N, 50°00/0 W) volgens een composite track waarbij de parallel van 50° Nb niet overschreden mag worden. Bereken de totale verheid. ‘Theoretisch = Vaar volgens een grootcirkel die raakt met de parallel. Np Je vaart nu: AX, XY, YB AV AyBolgonio, Grootcirkelvaren. ave! ANpXA: * cos al = eotan 40° * cotan 40°10/ tan al = 6°13/2 * cos 40°10’ = sin 40° * ain AX cos cos AX = 4900/4 = 240,4 M * ees 40°= sin a * sin 40°10' sin a = 85°14/3 dus koers van afvaart (=KA) = 360° - 85°14;3 = 274°45;7 ANpYB * al = 29°5745 * BY = 20°19/8 = 1219,8 M Vix (XY) = 41 * cos b = 7922;3 * cos 50° al, = (50° 6°27/) - 29°57;5 - 621372 4°44;3 = 284,3 M al, 792243 Totale verheid = 240,4 + 284,4 + 1219,8 = 1744,5 M (Je had natuurlijk ook het z.g. CT-programma in de rekenmachine kunnen gebruiken) . sy 43