Ochrona praw słusznie nabytych obywateli Unii Europejskiej w

Zjednoczonym Królestwie Wielkiej Brytanii i Irlandii Północnej po

Brexicie

1.1 Prawa i obowiązki obywateli Unii Europejskiej

Unia Europejska osiągnęła wyjątkowy poziom integracji politycznej i gospodarczej.
Ponad 500 milionów obywateli Europy dzieli obszar wolności, bezpieczeństwa,
sprawiedliwości a także wewnętrzny rynek. W celu osiągnięcia i utrzymania takiej integracji,
powołano do życia nowe instytucje, opracowano innowacyjne mechanizmy prawne i
polityczne. Ta głęboka unifikacja przyniosła ogromne korzyści pod względem bogactwa,
stabilności i wpływów. Stworzyła sytuację korzystną dla wszystkich uczestników – państw,
obywateli i przedsiębiorstw. W obliczu globalizacji, okazała się być jest też konieczna, aby
zachować ekonomiczne i polityczne znaczenie poszczególnych państw. Rynki,
przedsiębiorstwa i świat cyfrowy przekraczają granice, więc państwa również muszą
przekraczać własne i powinny współpracować. Jednocześnie, zespolenie te, było długim i
wyboistym procesem, który w dalszym ciągu jest daleki od zakończenia. Pomimo
długoterminowych korzyści, prawidłowe strukturyzowanie integracji regionalnej i
przezwyciężenie krótkoterminowych przeszkód i konfliktów interesów pozostaje
wyzwaniem. Jak np. zrównoważyć wpływy i sprawy poszczególnych państw członkowskich,
jak podzielić korzyści i koszty integracji, czy jak strukturyzować demokrację na poziomie
ponadnarodowym? Stawiane pytania w dalszym ciągu są aktualne i trudno wskazać
jednoznaczną odpowiedź.
Z biegiem lat, UE dążąc do zintegrowania regionu i dostosowując sposób zarządzania
do rzeczywistości napotkała wiele wyzwań. Decyzja Zjednoczonego Królestwa o
opuszczeniu Unii Europejskiej zapoczątkowała polityczny, prawny i gospodarczy chaos.
Proces ten, powszechnie określany mianem „Brexitu” – rozpoczął się po przeprowadzeniu
referendum w dniu 23 czerwca 2016 roku, w którym 51,89% wyborców opowiedziało się za
opuszczeniem Unii Europejskiej1. Brexit oficjalnie wydarzył się 31 stycznia 2020 roku, co
zwieńczyło 47 lat członkostwa Wielkiej Brytanii w Unii Europejskiej 2. Następnie rozpoczął

1 Zob.: A. Glencross, Why the UK voted for Brexit: David Cameron’s great miscalculation, London, 2017, s.
35; H. D. Clarke, M. Goodwin, P. Whiteley, Why Britain Voted for Brexit: An Individual Level Analysis of the
2016 Referendum Vote, „Parliamentary Aairs”, vol. 70, Hansard Society, Oxford, 2017, s. 439–464.
2 S. George, An Awkward Partner. Britain in the European Community, Oxford 1990; s 12 – 17; S. Wall, A
Stranger in Europe. Britain and the EU from Thatcher to Blair, Oxford 2008, s. 32 – 38.
się okres przejściowy, który trwał do 31 grudnia 2020 roku, podczas którego strony
negocjowały warunki przyszłych relacji, w tym kwestie handlu, prawa obywateli, oraz
współpracy w dziedzinie bezpieczeństwa i badań naukowych. Jedna z kluczowych kwestii
dotyczyła ochrony praw słusznie nabytych obywateli UE, którzy zdecydowali się osiedlić,
pracować i tworzyć rodziny na Wyspach Brytyjskich. Podwaliną tożsamości europejskiej są
wspomniane prawa obywatelskie i zasady obywatelstwa unijnego, które znajdują swoje
odzwierciedlenie w Karcie Praw Podstawowych UE, Traktacie o Funkcjonowaniu Unii
Europejskiej oraz art. 9 Traktatu o Unii Europejskiej. Te kluczowe akty normatywne tworzą
ramy prawne, definiujące podstawowe zasady i wartości wspólnoty europejskiej. W
przypadku istotnego naruszenia tych fundamentalnych zasad przez jakiekolwiek państwo
członkowskie, możliwe jest nałożenie sankcji, mających na celu ochronę integralności i
wartości Unii Europejskiej3.
Prawo Unii Europejskiej stanowi filar dla wielu indywidualnych praw, które można
egzekwować bezpośrednio przed sądem, nie tylko w kontekście relacji obywatel-obywatel,
ale także między obywatelem a państwem. Z uwagi na gwarantowaną przez traktaty swobodę
przemieszczania się, koncepcja obywatelstwa europejskiego była przedmiotem dyskusji od
lat 60 XX wieku, wraz z rozważaniami nad powiązanymi z nim konkretnymi prawami i
obowiązkami. Po latach badań i rozmów, które miały miejsce od połowy lat 70. XX wieku,
Traktat z Maastricht z 1992 roku umocnił założenie o ochronie praw i interesów obywateli
państw członkowskich przez wprowadzenie obywatelstwa Unii4. Koncepcja ta została
wkomponowana w nową sekcję traktatu ustanawiającego Wspólnotę Europejską, której
postanowienia zostały utrzymane po jego transformacji w Traktat o Funkcjonowaniu Unii
Europejskiej5.
Obywatelstwo Unii Europejskiej, stosownie do obywatelstwa narodowego, definiuje
związki między poszczególnymi jednostkami a Unią, ustanawiając określone prawa,
obowiązki oraz możliwości uczestniczenia w życiu społecznym i politycznym Unii. Stanowi
to odpowiedź na rosnący wpływ działalności Wspólnoty Europejskiej na życie mieszkańców
całego regionu, podczas gdy realizacja praw podstawowych, spełnianie obowiązków i udział

3 B. Jurkowicz, Wielka Brytania wobec Unii Europejskiej, „FEA Policy Paper” 2015, nr 25, s. 5 – 6; A. Jassen,
Wielka Brytania a Wspólnoty Europejskie: aspekty ustrojowe - polityczne, „Studia Europejskie” 2003, nr 1, s.
14 – 16.
4 R. Kovar, D. Simon, La citoyennété européenne, CDE 1993, z. 3-4, s. 288
5 Zob. szerzej: K. Szczerski, Cztery modele legitymizacji systemu politycznego Unii Europejskiej, [w:]
„Globalizacja. Integracja. Transformacja. Główne problemy globalizacji, integracji europejskiej oraz
transformacji politycznej Europy Środkowej i Wschodniej, red. R. Bäcker, J. Marszałek-Kawa i J. Modrzyńska,
Toruń 2003, s. 93 – 97.
w demokratycznych procedurach często ograniczają się do ram krajowych. Artykuł 15 ust. 3
Traktatu o Funkcjonowaniu Unii Europejskiej gwarantuje każdemu obywatelowi oraz
podmiotowi prawnemu w państwach członkowskich dostęp do dokumentów instytucji i
organów Unii. Dodatkowo, artykuł 16 t.f.u.e. gwarantuje prawo do ochrony danych
osobowych. Artykuł 2 Traktatu o Unii Europejskiej podkreśla, że Unia jest zbudowana na
fundamentach szacunku dla godności ludzkiej, wolności, demokracji, równości i
praworządności, a także respektowania praw człowieka, w tym osób należących do
mniejszości. W ten sposób, Unia dąży do harmonizacji i zacieśnienia więzi między
obywatelami a instytucjami unijnymi, umożliwiając większe zaangażowanie w procesy
decyzyjne i realizację wspólnych wartości i celów.
Zgodnie z art. 9 Traktatu o Unii Europejskiej oraz art. 20 Traktatu o Funkcjonowaniu
Unii Europejskiej, status członka Unii przysługuje każdej jednostce posiadającej status
obywatela w którymkolwiek z państw członkowskich. Jest on określany na podstawie prawa
narodowego danego państwa. Członkostwo w Unii służy jako dodatek do obywatelstwa
krajowego i nie działa jako jego zamiennik 6. Pociąga za sobą szereg praw i obowiązków,
które wykraczają poza te, wynikające ze statusu obywatela państwa członkowskiego 7.
Przywileje czerpane przez mieszkańców Unii Europejskiej są zawarte i określone w czterech
kluczowych aspektach:
1. prawo do swobodnego poruszania się i zamieszkiwania w obrębie państw
członkowskich, z uwzględnieniem wszelkich ograniczeń i warunków
przedstawionych w traktatach i regulacjach służących ich wdrożeniu8,
2. prawo uczestnictwa w wyborach do Parlamentu Europejskiego, a także lokalnych w
miejscu pobytu9,
3. przysługująca ochrona dyplomatyczna i konsularna od każdego państwa
członkowskiego posiadającego przedstawicielstwo w kraju trzecim, w sytuacji, gdy
kraj pochodzenia obywatela nie utrzymuje tam swojego przedstawicielstwa 10,
4. prawo do korzystania z pozasądowych form ochrony praw za pośrednictwem
Europejskiego Rzecznika Praw Obywatelskich, oraz składania petycji do Parlamentu

6 Por: S. Douglas-Scott, In Search of Union Citizenship, [w:] „Yearbook of European Law” 1998, vol. 18, s. 30
– 32.
7 Zob. też: J.H.H. Weiler, To Be a European Citizen: Eros and Civilisation, [w:] J. Weiler, red. The
Constitution for Europe, Cambridge 1999, s. 343 – 346;. D. Kostakopoulou, Ideas, Norms and European
Citizenship: Explaining Institutional Change, [w:] „Modern Law Review” 2005, nr 68 (2), s. 233- 235.
8 art. 21 Traktat o funkcjonowaniu Unii Europejskiej. Dz.U.2004.90.864/2, dalej t.f.u.e.
9 art. 22 t.f.u.e.
10 art. 23 t.f.u.e.
 Europejskiego oraz zagwarantowany łatwiejszy dostęp do komunikacji z instytucjami
unijnymi11;
Wymienione wyżej, nie wyczerpują całości uprawnień przysługujących mieszkańcom
Unii Europejskiej, lecz stanowią pewien punkt odniesienia, umożliwiającym dalsze
rozszerzanie spektrum praw obywatelskich w ramach struktur unijnych. Swoboda poruszania
się jest ściśle powiązane z koncepcją swobodnego przepływu pracowników 12. Nie tylko
umożliwia ona swobodne przekraczanie granic między państwami członkowskimi i
poruszanie się po terenie Unii, ale także zakłada zakaz wszelkiej dyskryminacji na tle
obywatelstwa, niezależnie od miejsca pobytu jednostki. Dodatkowo, gwarantuje możliwość
skorzystania z praw zapewnionych przez unijne ustawodawstwo w każdym kraju
członkowskim. Zasada ta, będąca jednym z filarów jednolitego rynku europejskiego,
gwarantuje obywatelom państw członkowskich pozyskiwanie zatrudnienia i rezydowania w
dowolnym kraju Unii, co z kolei sprzyja wymianie umiejętności, wiedzy oraz doświadczeń
zawodowych między państwami członkowskimi. Dzięki temu, jednostki mają możliwość
pełnego korzystania z różnorodności kulturowej i zawodowej, jaką oferuje Unia Europejska,
jednocześnie przyczyniając się do integracji oraz budowania silniejszej i bardziej
zjednoczonej Europy13.
Zakaz dyskryminacji ze względu na przynależność państwową jest fundamentalną
zasadą w Unii Europejskiej. Uznawany jest za specjalny wyraz ogólnej zasady równości i
równego traktowania w ramach UE. Często bywa łączony ze wspomnianą zasadą, co
pozwala na jego szersze zastosowanie i interpretację. Zakaz ten został dodatkowo umocniony
i sprecyzowany w poszczególnych traktatach i orzeczeniach, a także jest integralną częścią
praw podstawowych UE, które są podstawą wszelkich działań i decyzji prawnych
podejmowanych przez instytucje Unii oraz przez państwa członkowskie w zakresie
implementacji prawa unijnego. Dotyczy również kwestii związanych z warunkami pracy, co
zostało dokładnie określone w sekcji II rozporządzenia 492/2011 14. Kluczową rolę odgrywa
artykuł 7 wspomnianego aktu normatywnego. Zgodnie z jego treścią, pracownicy migracyjni
nie mogą być traktowani odmiennie, aniżeli lokalni w odniesieniu do wszelkich aspektów
zatrudnienia i pracy ze względu na swoje obywatelstwo. Dotyczy to przede wszystkim płacy,
11 art. 24 t.f.u.e.
12 art. 45 t.f.u.e; L. Mitrus, Swoboda przemieszczania się pracowników po przystąpieniu Polski do Unii
Europejskiej, Warszawa 2003, s. 14 – 16.
13 Zob. też: A.M. Świątkowski, Europejskie prawo socjalne, t. II, Europejskie prawo pracy, Warszawa 1999, s.
15 – 17.
14 Rozporządzenie 492/2011 w sprawie swobodnego przepływu pracowników wewnątrz Unii
Dz.U.UE.L.2011.141.1 z dnia 2011.05.27.
rozwiązywania umowy o pracę i innych. Ponadto, mają zapewnione prawo do tych samych
świadczeń socjalnych i ulg podatkowych, co pracownicy krajowi. Mogą również
uczestniczyć w szkoleniach zawodowych i programach przekwalifikowania na równych
zasadach. W historii UE były przypadki dyskryminacji, w których Trybunał Sprawiedliwości
Unii Europejskiej interweniował, można tu przytoczyć rozwiązanie przyjęte w prawie
austriackim, które przyznało prawo wyborcze do izb pracowniczych wyłącznie obywatelom
Austrii, wykluczając przy tym pracowników z innych państw członkowskich. To w
koneskwencji zostało uznane za bezpośrednią dyskryminację na podstawie przynależności
państwowej15.

1.2. Zmiany w statusie prawnym obywateli UE po Brexicie

Unia Europejska, mając na uwadze różnorodność i dynamikę relacji
międzynarodowych oraz różnice w aspiracjach i celach państw członkowskich, od samego
początku swojego istnienia uwzględniała możliwość, że któreś z państw może zdecydować
się opuścić struktury Unii. W związku z tym, już na etapie kształtowania ram prawnych,
ustanowiono odpowiednie procedury, które miały na celu uregulowanie kwestii związanych z
ewentualnym wystąpieniem danego państwa z Unii Europejskiej. Tę ewentualność oraz
procedury z nią związane określa Artykuł 50 Traktatu o Unii Europejskiej 16, zgodnie z
którym państwo członkowskie, które zdecyduje się opuścić Unię Europejską, musi
powiadomić Radę Europejską o swoim zamiarze, motywując swoją decyzję. To inicjuje cały
proces. Na podstawie tego powiadomienia, Rada Europejska, bez udziału przedstawicieli
państwa występującego, przyjmuje wytyczne do negocjacji umowy o wystąpieniu. Następnie
rozpoczynają się negocjacje między Unią Europejską a państwem występującym, mające na
celu wypracowanie umowy o wystąpieniu, określającej warunki wyjścia i ramy przyszłych
stosunków z UE. Umowę o wystąpieniu zatwierdza Rada, po uzyskaniu zgody Parlamentu
Europejskiego. Rada podejmuje decyzję większością kwalifikowaną. Parlament Europejski
zatwierdza umowę większością głosów oddanych. Państwo opuszcza Unię Europejską w
dniu wejścia w życie umowy o wystąpieniu, albo w przypadku braku takiej umowy, dwa lata
po powiadomieniu Rady Europejskiej o zamiarze wystąpienia, chyba że Rada Europejska
zdecyduje jednomyślnie o przedłużeniu tego okresu. Po wystąpieniu, każde dalsze relacje
między UE a państwem, które opuściło Unię, będą musiały być ustanowione poprzez nowe
umowy, które wymagają osobnego procesu negocjacyjnego i ratyfikacji. Procedura ta była

15 Zob.: Wyrok Trybunału Sprawiedliwości Unii Europejskiej z dnia 16 września 2004 r. C-465/01.
16 Art. 50. Traktat o Unii Europejskiej Dz.U.2004.90.864/30.
stosowana po raz pierwszy przez Zjednoczone Królestwo, które rozpoczęło proces Brexitu
powiadomieniem Rady Europejskiej 29 marca 2017 roku.
Brexit przyniósł wiele zmian w zakresie statusu praw obywateli UE mieszkających w
Wielkiej Brytanii. Jedną z najistotniejszych zmian była konieczność ubiegania się o status
osiedleńca, aby zagwarantować sobie prawa, które przysługiwały dla obywateli UE przed
opuszczeniem Unii przez Wielką Brytanię. Obywatele UE, Europejskiego Obszaru
Gospodarczego (EOG) i Szwajcarii, którzy zamieszkiwali w Zjednoczonym Królestwie przed
końcem okresu przejściowego tj. 31 grudnia 2020 roku, mogli ubiegać się o status osiedleńca
lub przedosiedleńca („pre-settled status”) w ramach „EU Settlement Scheme” 17. Proces był
dostępny online i obejmował trzy główne kroki: weryfikację tożsamości, sprawdzenie
miejsca zamieszkania i ocenę kryminalną. Status osiedleńca był przyznawany osobom, które
przebywały w Zjednoczonym Królestwie przez co najmniej 5 lat ciągłego pobytu.
Umożliwiał dalsze zamieszkanie, pracę, naukę oraz dostęp do służby zdrowia w Wielkiej
Brytanii. Status przedosiedleńca był przyznawany osobom, które przebywały w
Zjednoczonym Królestwie krócej niż 5 lat. Dawał możliwość pozostania w Zjednoczonym
Królestwie do momentu uzyskania statusu osiedleńca. Takim osobom przysługiwało prawo
do pracy, nauki, korzystania z publicznych usług oraz podróżowania do i z Wielkiej Brytanii.
Ponadto, osoby ze statusem osiedleńca mogły ubiegać się o brytyjskie obywatelstwo. Ten
proces był kluczowy dla obywateli UE mieszkających w Zjednoczonym Królestwie,
ponieważ uzyskanie jednego z powyższych statusów, gwarantowało im prawa, które
przysługiwały im przed Brexitem. Bez uzyskania statusu osiedleńca lub przedosiedleńca,
obywatele UE mogli stracić prawo do zamieszkania, pracy i korzystania z usług publicznych
w Wielkiej Brytanii po zakończeniu okresu przejściowego18.
Brexit oznaczał zakończenie swobodnego przepływu osób między Wielką Brytanią a
państwami Unii Europejskiej, co miało głęboki wpływ na obywateli obu stron. Swobodny
przepływ osób był jednym z czterech podstawowych filarów jednolitego rynku
europejskiego, umożliwiającym obywatelom UE życie, pracę, studiowanie oraz prowadzenie
działalności gospodarczej w dowolnym państwie członkowskim. Po Brexicie, obywatele UE,
którzy chcieli zamieszkać, pracować lub studiować w Wielkiej Brytanii, musieli spełniać
kryteria systemu imigracyjnego Wielkiej Brytanii, który nie różnił się dla obywateli Unii

17 C. Barnard, S. Fraser Butlin, F. Costello, The changing status of European Union nationals in the United
Kingdom following Brexit: The lived experience of the European Union Settlement Scheme, „Social & Legal
Studies”, 31(3), 365–388.
18 J. Barcz, Przewodnik po Traktacie z Lizbony, Traktaty stanowiące Unię Europejską. Stan obecny oraz teksty
skonsolidowane w brzmieniu Traktatu z Lizbony, Warszawa 2008, s. 5 – 12.
Europejskiej od tych z krajów trzecich. To miało znaczące implikacje dla tych, którzy
planowali przeprowadzić się do Wielkiej Brytanii, a także dla tych, którzy już tam
przebywali, zmuszając ich do ubiegania się o status osiedleńca, aby legalnie przebywać na
terenie kraju po zakończeniu okresu przejściowego Brexitu.
Ograniczenia te wprowadziły nowe wyzwania i bariery, takie jak wymogi wizowe i
pozwolenia na pracę, które wcześniej nie istniały, zmieniając dynamikę mobilności między
Wielką Brytanią a państwami Unii Europejskiej. Dodatkowo, koniec swobodnego przepływu
osób miał wpływ na sektory gospodarki, które były silnie zależne od pracowników z innych
krajów UE, takie jak służba zdrowia, nauka i badania, a także branża gastronomiczna i
budownictwa. Przedsiębiorstwa i instytucje musiały dostosować się do nowej rzeczywistości
prawnej i operacyjnej, w tym do nowych procedur rekrutacyjnych i formalności związanych
z zatrudnianiem pracowników z państw UE. Zmiany te nie tylko wpłynęły na jednostki, ale
również miały szeroko zakrojone konsekwencje dla społeczności, lokalnych rynków pracy
oraz dla samej brytyjskiej gospodarki, będąc kluczowym elementem w dyskusjach
dotyczących przyszłych relacji Wielkiej Brytanii z Unią Europejską 19.
Powstały nowe, nieznane dotąd ograniczenia w dostępie do niektórych świadczeń
socjalnych, dla osób, które przybyły do Wielkiej Brytanii po 31 grudnia 2020 roku. Te
restrykcje stanowią wynik zakończenia swobodnego przepływu osób i wprowadzenia
nowego systemu imigracyjnego, który traktuje obywateli UE na równi z obywatelami krajów
trzecich. Kryteria te, mogą obejmować sprawdzenia statusu imigracyjnego, okresu
zamieszkania, a także testy dotyczące zamieszkania i środków do życia. Oznacza to, że nowi
przybysze z Unii Europejskiej nie będą od razu uprawnieni do wsparcia finansowego, takiego
jak zasiłki mieszkaniowe, wsparcie dla bezrobotnych czy inne formy pomocy socjalnej.
Dodatkowo, ograniczenia te mają również wpływ na dostęp do służby zdrowia oraz edukacji.
Osoby, które nie spełniają kryteriów, mogą być zmuszone do pokrywania kosztów
medycznych i edukacyjnych, co stanowi dodatkowe obciążenie finansowe, szczególnie dla
tych, którzy już borykają się z wyzwaniami adaptacji do życia w nowym kraju. Ograniczenia
te są częścią szerszej transformacji układu świadczeń socjalnych w Wielkiej Brytanii,
zmierzającej do zminimalizowania obciążeń budżetowych i zaostrzenia kryteriów dostępu do
wsparcia socjalnego. Jest to istotny element debaty publicznej na temat wpływu imigracji na
system opieki społecznej i zasoby krajowe20.

19 Z. Czachór, Kryzys i zaburzona dynamika Unii Europejskiej, Warszawa 2013, s. 23 – 26.

20 M. Keep, EU budget and the UK’s contribution, „House of Commons Library Briefing Paper” 2016, nr
06455, s. 4 – 6.
 Do końca okresu przejściowego, obywatele UE cieszyli się prawem do swobodnego
przemieszczania się przy użyciu ważnego paszportu lub dowodu osobistego. Po tym okresie,
osoby z UE, które przebywały w UK przed jego zakończeniem, mają możliwość opuszczania
i powrotu do kraju, mając przy sobie ważne dokumenty tożsamości. Należy zauważyć, że od
2026 roku, Wielka Brytania może odrzucić dokumenty tożsamości, które nie spełniają
międzynarodowych norm biometrycznych. Uzyskanie statusu osoby osiedlonej może ułatwić
przekraczanie granicy, zapewniając brytyjskim władzom pewność co do legalności pobytu
podróżującego. Dla obywateli UE, którzy nie rezydowali w Zjednoczonym Królestwie do
czasu okresu przejściowego, nie byli objęci umową o wystąpieniu, a zasady wjazdu zostały
ustalone przez prawo krajowe Wielkiej Brytanii. Od 1 października 2021 roku, tylko
paszporty były akceptowane jako dokumenty podróży do Wielkiej Brytanii21.

1.3. Ochrona praw słusznie nabytych

Od dnia 1 stycznia 2021 roku, na mocy unijnego kodeksu celnego 22, organy celne UE
przeprowadzają kontrole na granicach z Zjednoczonym Królestwem, opierając się na
wspólnym systemie analizy ryzyka, który jest stosowany na wszystkich innych zewnętrznych
granicach Unii dla towarów przemieszczających się z i do państw trzecich. Te kontrolne
procedury spowodowały wzrost obciążenia administracyjnego dla firm oraz opóźnienia w
dostawach w ramach łańcuchów logistycznych. W celu dopełnienia formalności celnych po 1
stycznia 2021 roku, przedsiębiorstwa z UE importujące towary ze Zjednoczonego Królestwa
lub eksportujące towary do Zjednoczonego Królestwa musiały posiadać numer rejestracyjny i
identyfikacyjny przedsiębiorcy (EORI). Numery wydane przez Zjednoczone Królestwo
przestały być ważne w Unii, więc firmy z siedzibą w Zjednoczonym Królestwie, które
pragnęły importować do Unii, były zmuszone uzyskać unijny numer EORI. W niektórych
przypadkach potrzebowali wyznaczyć przedstawiciela celnego w Unii. Dodatkowo,
pozwolenia dla upoważnionych przedsiębiorców oraz inne pozwolenia, które zostały wydane
przez Zjednoczone Królestwo, nie są już ważne w Unii od 1 stycznia 2021 roku. Firmy, które
chcą uzyskać unijne pozwolenie, muszą składać wnioski w państwie członkowskim UE.
Zmiany są znaczące dla przedsiębiorstw, które muszą teraz dostosować się do nowego

21 J. Zielonka, Koniec Unii Europejskiej?, Warszawa 2014, s. 15 – 25.

22 Rozporządzenie Parlamentu Europejskiego i Rady (UE) NR 952/2013 z dnia 9 października 2013 r.
ustanawiające unijny kodeks celny. Dz.U.UE.L.2013.269.1.
systemu regulacji handlowych i celnych, co może mieć wpływ na efektywność i rentowność
ich operacji handlowych23.
Podczas okresu przejściowego, Zjednoczone Królestwo miało dostęp do jednolitego
rynku UE, co umożliwiało firmom rejestrowanie w Zjednoczonym Królestwie, jednocześnie
posiadając siedzibę lub główne miejsce prowadzenia działalności w innym państwie
członkowskim UE, dzięki swobodzie przedsiębiorczości. Jednakże od 1 stycznia 2021 roku,
sytuacja dla spółek z siedzibą w Zjednoczonym Królestwie uległa zmianie. Spółki są
traktowane jako spółki z państw trzecich, a ich status i działalność są już regulowane przez
prawo krajowe państw członkowskich UE, a nie automatycznie uznawane na mocy art. 54
t.f.u.e. To oznacza, że uznanie takich spółek jest teraz zależne od lokalnych przepisów
dotyczących firm z państw trzecich w każdym z państw członkowskich UE. Co więcej,
oddziały brytyjskich spółek działające w państwach członkowskich UE są teraz traktowane
jako oddziały spółek z państw trzecich. Natomiast spółki zależne od firm brytyjskich, które
działają w ramach Unii Europejskiej, są w dalszym ciągu uważane za przedsiębiorstwa unijne
i muszą przestrzegać wszystkich odpowiednich przepisów unijnych i krajowych24.
Porozumienie dotyczące praw obywatelskich między UE a Wielką Brytanią było
znaczącym krokiem w kierunku ochrony praw słusznie nabytych. Określał, kto mógł nadal
korzystać z praw obywatelskich UE po Brexicie oraz jakie były to prawa. Ochrona udzielana
osobom z „prawami obywatelskimi” była szeroka. Osoby spełniające warunki zachowały
niemal wszystkie swoje obecne prawa obywatelskie UE takie, jakie są na koniec okresu
przejściowego. Obejmuje to prawo obywateli UE do równego traktowania, bez względu na
ich „macierzyste” państwo członkowskie. Co ważne, jednak, ich prawa nie będą ewoluować
wraz z nowymi ochronami UE pojawiającymi się po Brexicie, ani też te prawa niekoniecznie
mogą zostać przeniesione do innego kraju UE. Na przykład, emeryci z UK przebywający w
Hiszpanii zachowają swoje prawa w Hiszpanii po Brexicie, ale te prawa wygasną, jeżeli
przeniosą się do Francji. Niemniej jednak, prawa obywatelskie wyraźnie zawierają prawo do
zabezpieczenia społecznego dla pracowników, studentów, osób prowadzących działalność
gospodarczą na własny rachunek i obywateli nie prowadzących działalności gospodarczej.
Prawa edukacyjne, korzyści podatkowe, prawa pracownicze oraz prawa do opieki zdrowotnej
są zachowane. Prawo do równego traktowania określone w prawie UE jest utrzymane, a

23 P. Minford, V. Mahambare, E. Nowell, Should Britain Leave the EU? An Economic Analysis of a Troubled
Relationship, Cheltenham 2015, s. 182 – 184.
24 J. Portes, Immigration, free movement and the EU referendum, „National Institute Economic Review” 2016,
nr 236, s. 16 – 17.
dyskryminacja obywateli Wielkiej Brytanii i Unii Europejskiej ze względu na narodowość
jest wyraźnie zabroniona25.
Należy poruszyć kwestię pracowników transgranicznych, którzy mieszkają po jednej
stronie granicy i pracują po drugiej. Są oni zdefiniowani w prawie UE jako osoby
prowadzące działalność gospodarczą, lub jako osoby zatrudnione w państwie członkowskim i
która mieszka w innym kraju, do którego zazwyczaj wraca codziennie lub przynajmniej raz w
tygodniu. W 2001 roku szacowano, że około 9 000 mieszkańców Irlandii Północnej pracuje
w Irlandii, a 9 000 mieszkańców Irlandii pracuje w Irlandii Północnej. Z uwagi na to, iż
biznes staje się coraz bardziej zintegrowany przez granicę irlandzką, liczby te wzrosły do
około 30 000 pracowników transgranicznych przekraczających granicę irlandzką codziennie.
Oprócz tych danych, są również mieszkańcy Wielkiej Brytanii podróżujący do Irlandii w
celach zawodowych i odwrotnie. Takie osoby mają zapewnioną ochronę prawa do pracy i
zamieszkania. W kontekście irlandzkim, będzie to wymagało od Zjednoczonego Królestwa
Wielkiej Brytanii, aby przestrzegało istniejących praw pracowników będących obywatelami
UE mieszkających w UK, którzy pracują w Irlandii, oraz istniejących praw pracowników
będących obywatelami UE mieszkających w Irlandii, którzy pracują w UK. Na przykład,
osoba, która jest pracownikiem w Cork w dniu Brexitu i która mieszka w Belfaście jest
chroniona (pod warunkiem, że ma obywatelstwo UK lub UE). Irlandia będzie musiała
chronić ich istniejące prawa pracowników, a UK musi chronić ich istniejące prawa jako
mieszkańców26.
Unia Europejska jest zaangażowana w budowanie dalszego porozumienia z
Zjednoczonym Królestwem i liczy na osiągnięcie korzystnych wyników dla obu stron. Mając
wzgląd na decyzję Wielkiej Brytanii o opuszczeniu Unii Europejskiej, jednolitego rynku i
unii celnej, po dniu 1 stycznia 2021 r. wystąpiły nieuniknione, znaczące zmiany, których
konsekwencje dotknęły wielu sektorów i grup społecznych. Reformy dotyczyły między
innymi handlu, mobilności ludzi i ich praw, które z całą pewnością będą miały wpływ na
życie codzienne obywateli, funkcjonowanie przedsiębiorstw, procesy administracyjne oraz
sektor nauki i edukacji. Wartości takie jak swobodny przepływ osób, towarów i usług zostały
zakłócone. Komisja Europejska starała się zachęcać wszystkie zainteresowane strony,
zarówno publiczne, jak i prywatne, do podjęcia odpowiednich kroków, aby zagwarantować
dalszą ochronę praw nabytych po okresie przejściowym, tj. po 1 stycznia 2021 r. Dokładna
25 D. Gowland, A. Turner, A. Wright, Britain and European Integration Since 1945. On the sidelines, London
2010, s. 105 – 107.
26 T. Oliver, M. J. Williams, Special relationships in flux: Brexit and the future of the US-EU and US-UK
relationship, „International Affairs” 2016, t. 92, nr 3, s. 551 – 553.
ocena ryzyka i wprowadzenie środków zapobiegawczych okazały się być kluczowe w celu
zwalczenia wyzwań logistycznych i prawnych, które nadeszły wraz z nadchodzącymi
zmianami. Komisja Europejska zachęcała państwa członkowskie, aby zintensyfikowały
działania informacyjne oraz podnosiły świadomość na temat niezbędnych działań
adaptacyjnych, dostosowując te wysiłki do indywidualnych sytuacji w różnych krajach
członkowskich.