Egzamin zastosowanie tech. Inf.

W psychologii
1. 4 zasady WCAG:
1. Postrzegalność

Spraw, by użytkownicy mogli korzystać ze strony internetowej lub aplikacji za pomocą

dostępnych dla nich zmysłów.
Możesz to osiągnąć między innymi przez:
• alternatywy tekstowe dla treści nietekstowych (np. opis alternatywny do zdjęć i gra k, z których
skorzystają osoby niewidome);
• transkrypcje tekstowe materiałów audio i lmów;
• napisy i audiodeskrypcje do lmów;
• logiczną strukturę treści (nagłówki, listy itp.);
• odpowiednie znaczniki dla każdej funkcji (formularzy i tabel danych), aby relacje między treścią
były poprawnie zde niowane;
• wyróżnienia, które nie opierają się jedynie na kolorze;
• kolory tekstu, które są wyraźnie widoczne na kolorze tła;
• czytelność i widoczność treści i funkcji, gdy rozmiar tekstu zostanie zwiększony o 200%;
• niepublikowanie obrazów tekstu;
• responsywność — automatyczne dostosowywanie się widoku do szerokości ekranu urządzenia
użytkownika.

2. Funkcjonalność

Spraw, by użytkownicy mogli znajdować i używać treści oraz funkcji, niezależnie od tego, jak
nawigują (np. za pomocą samej klawiatury, samej myszy).
Możesz to osiągnąć między innymi przez:
• możliwość obsłużenia wszystkiego za pomocą samej klawiatury;
• opcję odtwarzania — wstrzymywać i zatrzymywać poruszające się treści;
• brak migających treści i możliwość wyłączania ruchomych elementów przez użytkownika;
• link pozwalający przeskoczyć szybko do treści („przejdź do treści”);
• zrozumiałe i pasujące do treści tytuły stron;
• zrozumiałe linki, których treść wyraźnie mówi, dokąd prowadzą;
• nagłówki, które jasno opisują treści i etykiety jasno opisujące co wpisać w dane pole formularza;
• dobrą widoczność elementu, który jest w danym momencie wybrany za pomocą klawiatury
(fokus);
• unikanie złożonych gestów na ekranach dotykowych lub zapewnienie dla nich prostszej
alternatywy;
• możliwość wyłączania i zmiany skrótów klawiaturowych.

3. Zrozumiałość

Spraw, by użytkownicy rozumieli treści i sposób działania strony lub aplikacji.

Możesz to osiągnąć między innymi przez:
• prosty język (bez zbędnych słów i urzędniczego żargonu);
• unikanie trudnych dla użytkowników słów i wyrażeń lub ich wyjaśnienie w prosty sposób;
• wyjaśnienia do skrótów i akronimów;
• określenie w kodzie strony/aplikacji, w jakim języku jest jej treść;
• spójny wygląd i działanie elementów na wszystkich podstronach;
• widoczne i zrozumiałe etykiety przy każdym polu formularza;
• dostępne i zrozumiałe komunikaty błędów w formularzach i podpowiedzi jak je poprawić.
fi
fi
fi
fi
4. Solidność (w polskim i unijnym prawie określana jako kompatybilność)

Spraw, by treści i funkcje działały poprawnie w wielu różnych programach użytkowników (np.
przeglądarkach internetowych oraz czytnikach ekranu osób niewidomych).
Możesz to osiągnąć między innymi przez:
• prawidłowy kod, zgodny ze standardem sieciowym HTML;
• dostępne dla użytkowników korzystających z technologii asystujących informacje o statusie/
stanie;
• zgłaszanie przez technologie asystujące pojawiających się ważnych komunikatów czy okien
modalnych.

Kryteria sukcesu
Kryteria sukcesu to konkretne wymagania określone w wytycznych dostępności cyfrowej, takich
jak WCAG 2.1, które muszą być spełnione, aby strona internetowa była dostępna dla
użytkowników z różnymi niepełnosprawnościami. Kryteria sukcesu dzielą się na trzy poziomy - A,
AA i AAA, z których każdy obejmuje coraz bardziej szczegółowe wymagania dotyczące
dostępności.

1. Poziom A - są to elementy, które muszą zostać spełnione, w przeciwnym razie będzie

nieodstępne dla pewnej grupy osób z niepełnosprawnością. To najbardziej podstawowe funkcje,
które zapewniają minimalny poziom dostępności. Powinny je spełniać wszystkie strony
internetowe;
Przykłady kryteriów sukcesu na poziomie A obejmują
• Alternatywne teksty dla obrazów: Każdy obraz lub gra ka na stronie internetowej
musi mieć alternatywny tekst opisujący zawartość tego obrazu lub gra ki.
• Dostępność przez klawiaturę: Wszystkie funkcjonalności na stronie internetowej
muszą być dostępne za pomocą klawiatury, bez konieczności korzystania z myszy.
• Nagłówki i struktura dokumentu: Strona internetowa musi mieć właściwą strukturę
nagłówków, aby umożliwić użytkownikom z niepełnosprawnościami korzystanie z czytników
ekranowych.

2. Poziom AA - są to elementy, które powinny zostać wdrożone na stronie internetowej, w

przeciwnym wypadku dostęp do tych elementów może być znacznie utrudniony. rozwiązuje
największe i najczęstsze bariery, z jakimi spotykają się osoby z niepełnosprawnością w sieci.
Do jego spełnienia dąży większość stron internetowych;
Przykłady kryteriów sukcesu na poziomie AA obejmują:
• Kontrast kolorów: Kontrast między tekstem a tłem na stronie internetowej musi być
wystarczający, aby umożliwić użytkownikom z zaburzeniami wzroku łatwe odczytanie tekstu.
fi
fi
• Alternatywne wersje treści: Strona internetowa musi mieć alternatywne wersje
treści, takie jak transkrypcje lub napisy, dla multimediów, takich jak wideo lub dźwięk.
• Dostępność przez urządzenia dotykowe: Strona internetowa musi być dostępna za
pomocą urządzeń dotykowych, takich jak smartfony lub tablety, w sposób umożliwiający łatwe
korzystanie z niej dla osób z zaburzeniami ruchu.

3. Poziom AAA - są to elementy, które mogą ułatwić korzystanie z serwisu WWW. najwyższy
(i najbardziej złożony) poziom dostępności w ramach WCAG. Jego osiągnięcie jest bardzo trudne,
a dla niektórych witryn nawet niemożliwe.
Przykłady kryteriów sukcesu na poziomie AAA obejmują:
• Interpretacja informacji: strona internetowa musi umożliwić użytkownikom z
niepełnosprawnościami interpretację informacji w sposób umożliwiający zrozumienie i
korzystanie z nich.
• Personalizacja interfejsu: strona internetowa musi umożliwić użytkownikom
personalizację interfejsu w sposób umożliwiający dostosowanie do ich potrzeb i preferencji.
• Obsługa języków migowych: strona internetowa musi umożliwiać użytkownikom z
niepełnosprawnościami słyszenia lub mówienia w językach migowych.
Aby strona internetowa była dostępna cyfrowo musi spełnić wszystkie kryteria sukcesu
wymagane dla poziomu A oraz AA.

Wytyczne WCAG
Wytyczne WCAG wyjaśniają, jak tworzyć strony internetowe i aplikacje, aby udostępnić je
osobom z niepełnosprawnościami np. wzroku, słuchu, ruchu, ale też z niepełnosprawnością
intelektualną czy zaburzeniami poznawczymi. Strony internetowe i aplikacje mobilne, które
spełniają wytyczne WCAG, nazywamy dostępnymi cyfrowo.
2.Główne typy
niepełnosprawności
(Lekki, umiarkowany, znaczny)
Pierwszym rodzajem są choroby neurologiczne;
• Stwardnienie rozsiane (SM)
• Mózgowe porażenie dziecięce (MPD)
• Udar mózgu
• Epilepsja
• Choroba Alzheimera i demencje
• Choroba Parkinsona

Niepełnosprawność ruchowa;

• Paraplegie i tetraplegie – czyli porażenia kończyn górnych i/lub dolnych

• Amputacje
• Choroby reumatyczne

Niepełnosprawność intelektualna;
• Zespół Bräha-Kau manna
• Zespół Downa
• Autyzm: np. Zespół Aspergera

Choroby układu oddechowego i układu krążenia;

• wszelkiego rodzaju choroby serca i np. astma.

Niepełnosprawność wzroku i słuchu;

• Niepełnosprawność narządu wzroku, czyli wady wzroku i głuchoślepotę.
Prawidłowe ogniskowanie obrazu nosi nazwę emetropii. Każda wada, która doprowadza do
nieprawidłowego ogniskowania obrazu nosi nazwę ametropii. W przypadku ogniskowania obrazu
za siatkówką powstaje stan zwany nadwzrocznością (zwaną także dalekowzrocznością).
ff
W przypadku powstawania ogniskowanego obrazu przed siatkówką dochodzi do
krótkowzroczności.
W przypadku zmian spowodowanych wiekiem, doprowadzających do stwardnienia soczewki,
dochodzi do wady nazywanej starczowzrocznością, polegającej na upośledzeniu ogniskowania
obrazu w przypadku patrzenia na przedmioty blisko położone przed gałką oczną. Astygmatyzm
jest wadą wynikająca z występowania nieprawidłowego ogniskowania obrazu wskutek zmian
krzywizn rogówki. Inne choroby to daltonizm, zez, zaćma, jaskra.

OSOBA SŁABOWIDZĄCA
Zgodnie z de nicją medyczną osoba słabowidząca to taka, której ostrość wzroku jest równa lub
większa niż 0,05 a mniejsza niż 0,3 pełnej ostrości lub jej pole widzenia jest ograniczone do 30
stopni. Należy jednak pamiętać, że ostrość jest mierzona w lepszym oku z najlepszą możliwą
korekcją. Zatem osobą słabowidzącą może być zarówno ktoś, kto ma znacznie obniżoną ostrość
wzroku, jak i osoba, która ma pełną ostrość, ale bardzo małe pole widzenia. Przypomnijmy, że
osoba bez dysfunkcji narządu wzroku ma pole widzenia, które wynosi ok. 180 stopni w poziomie i
120 stopni w pionie.
Jeżeli zaś o chodzi o de nicję funkcjonalną, osoba słabowidząca to taka, która pomimo szkieł
korekcyjnych ma trudności z wykonywaniem czynności dnia codziennego. W niektórych
przypadkach może jednak poprawić jakość widzenia, używając np. pomocy optycznych, takich
jak lupy czy lunety, albo stosując odpowiednie światło, kontrast czy wielkość czcionki.

OSOBA OCIEMNIAŁA
Kolejnym pojęciem jest osoba ociemniała. To ktoś, kto stracił wzrok w wyniku choroby lub urazu
mechanicznego po 5. roku życia. Dlaczego przyjęto akurat taką granicę wieku? Ponieważ jest to
czas, w którym człowiek pamięta już obrazy wzrokowe i zapamiętuje, jak wyglądają przedmioty
wokół niego. Osobą ociemniałą jednak można stać się na każdym etapie swojego życia po tym
czasie.

OSOBA NIEWIDOMA
Osoba niewidoma jest całkowicie lub w znacznym stopniu pozbawiona wzroku. Tym samym nie
pobiera w ten sposób informacji ze świata zewnętrznego – polega przede wszystkim na słuchu i
dotyku. Nie widzi od urodzenia lub straciła wzrok przed piątym rokiem życia – kiedy nie zdążyła
rozwinąć się pamięć wzrokowa.
Są jednak osoby pozbawione wzroku, które potra ą odróżnić dzień od nocy albo zorientować się,
gdzie jest zapalone światło w pomieszczeniu. Wtedy mówimy o osobie niewidomej z poczuciem
światła.
Według medycznej de nicji Światowej Organizacji Zdrowia (WHO) osoba całkowicie niewidoma to
taka, która:
• nie ma poczucia światła,
• jej ostrość wzroku przy maksymalnej korekcji okularowej nie przekracza 0,05,
• jej pole widzenia jest zawężone do maksymalnie 20 stopni.

• Niepełnosprawność słuchu i/lub mowy.

fi
fi
fi
fi
Ubytek słuchu może także dotyczyć tylko jednego ucha. Wówczas mówi się o jedno- stronnym
uszkodzeniu słuchu.
Osoby z niedosłuchem starczym nadal słyszą dźwięki niskie, ale dźwięki wysokie są trudne do
rozróżnienia. Dotyczy to szczególnie głosów dziecięcych i kobiecych, szeptów i niektórych
"gwiżdżących" spółgłosek (S, Z, CH lub F).

Schorzenia metaboliczne:
• Cukrzyca

Inne:
• Choroby układu moczowo-płciowego
• Choroby rzadkie/genetyczne
• Choroby psychiczne
• Nowotwory
• Otyłość – spora część społeczeństwa nie zdaje sobie sprawy z tego, że znaczna
otyłość zaliczana jest do niepełnosprawności.

3.Technologie asystujące
Czytnik ekranowy, czytnik ekranu (ang. screen reader) – program komputerowy, który
rozpoznaje i interpretuje informacje wyświetlane na monitorze komputera, a następnie
przedstawia je użytkownikowi w postaci głosowej lub zostaje wysłany do brajlowskiego
urządzenia wyjściowego. Czytniki ekranowe są formą technologii asystujących, wykorzystywaną
m.in. przez osoby niewidome, niedowidzące, głuchoniewidome czy mające trudności w uczeniu
się.

Monitor brajlowski – komputerowe urządzenie wejścia-wyjścia służące do wyświetlania pisma

Braille’a. Jest używane przez niewidomych użytkowników, którzy nie mogą używać normalnych
monitorów. Niewidomi używają także syntezatorów mowy. Mogą się przełączać między tymi
dwoma systemami lub korzystać z nich równocześnie zależnie od okoliczności. Osoby
głuchoniewidome również mogą używać tego urządzenia.
Lupy optyczne służą przede wszystkim do czytania. Można z nich korzystać wszędzie - w domu,
w sklepie - do sprawdzenia daty ważności produktów, na przystanku - do odczytywania rozkładu
jazdy, w urzędzie - do czytania dokumentów napisanych drobnym drukiem, itp.

• Specjalistyczne klawiatury - Różne ich rodzaje zostały tak zaprojektowane, aby jak najbardziej
usprawnić i ułatwić osobom niepełnosprawnym korzystanie z komputera.
• Urządzenia do sterowania kursorem za pomocą oczu
• Notatniki lub klawiatury brailowskie
• Syntezatory mowy - Syntezator mowy jest programem komputerowym lub maszyną, która
służy do zamiany tekstu na mowę. Te pierwsze mogą choćby sczytywać znaki bezpośrednio z
ekranu, a do maszyn można zaliczyć niektóre syntezatory czy skanery. Wykorzystywane np na
dworcach kolejowych czy w autobusach.

4.Szum komunikacyjny
Szum informacyjny to zjawisko, które określa nadmiar informacji oraz danych, który znacznie
utrudnia odbiorcy zrozumienie i prawidłową interpretację treści komunikatu. Szum informacyjny
stanowi jedno z kluczowych pojęć w teorii komunikacji. Odnosi się on do niepożądanych
zakłóceń, które pojawiają się podczas procesu przekazywania lub odbierania informacji,
utrudniając lub uniemożliwiając prawidłowe zrozumienie przekazu. W skutek szumu
informacyjnego oryginalna treść komunikatu może zostać zniekształcona, przekształcona lub
utracona.

Z szumem informacyjnym wiąże się m.in.:

• zbyt wiele różnorodnych informacji, docierających do odbiorcy z wielu źródeł – na
różnorodne informacje internauci mogą natknąć się w wielu miejscach – m.in. korzystając z
mediów społecznościowych, sprawdzając skrzynkę mailową, czy poszukując w Internecie
odpowiedzi na konkretne zapytania – wynika to m.in. z faktu, że marka chce za wszelką cenę
zwrócić uwagę swoich odbiorców i używają do tego celu wszelkich możliwych sposobów i
kanałów marketingowych,
• niejasne, zbyt skomplikowane treści, których odbiorca nie jest w stanie poprawnie
zrozumieć – szum informacyjny to nie tylko zbyt wiele danych – to także treści, które są bardzo
złożone i mało konkretne bądź wzajemnie się wykluczające – w efekcie odbiorca nie może
poprawnie ich zrozumieć, a w związku z tym czuje się przytłoczony i sfrustrowany,
• informacje zbędne, nie wnoszące do komunikatu wartościowych dla odbiorcy
treści – o szumie informacyjnym mówimy również wtedy, gdy odbiorca chce znaleźć
interesujące go, istotne informacje i nie może przebić się przez niepotrzebnie zamieszczane w
komunikacie, zbędne dane,
• komunikaty i informacje, pojawiające się zbyt często, w zbyt wielu miejscach –
mowa tu przede wszystkim o stronach internetowych, na których znajduje się mnóstwo reklam
(m.in. utrudniających swobodne przemieszczanie się po witrynie popupów) oraz o tzw.
“clickbait“, a więc pozornie ciekawych i sensacyjnych artykułach, które w rzeczywistości nie są
ani merytoryczne, ani wartościowe dla odbiorcy.

Jako szumy komunikacyjne rozumie się odgłosy, obrazy i inne tego typu zjawiska, które zakłócają
nadawanie i/lub odbieranie komunikatu. Zatem szumem będą zakłócenia, które docierają do
zmysłów, utrudniając skuteczną komunikację.

Takim szumem może być hałas, który dominuje nad komunikatem. Przykładem jest prowadzenie
rozmowy na ruchliwej i głośnej ulicy, gdzie dźwięk silników i klaksonów zagłusza wypowiedzi
rozmówców. Analogiczna sytuacja zachodzić będzie na przykład w hałaśliwym korytarzu
szkolnym. Osoba rozmawiająca przez telefon, musi się liczyć z tym, że jej wypowiedzi będą
stłumione przez inne rozmowy i krzyki z korytarza. Podobnie te dźwięki będą utrudniały osobie
zrozumienie słów, jakie dochodzą z telefonu.
Innymi rodzajami szumu będą zbyt duża odległość między osobami, która może uniemożliwić
zrozumienie komunikatu, gdy jedna osoba woła coś do drugiej z dystansu 70 metrów oraz
rozpraszające otoczenie. Zbyt duża ilość hałasu, bodźców wzrokowych i innych mogą rozpraszać
i uniemożliwiać skupienie się na rozmowie, co poskutkuje zaburzonym procesem komunikacji.
Szum powodować mogą też inne, psychologiczne czynniki. Będzie to nieumiejętność postawienia
się w sytuacji rozmówcy, odmiennie przekonania, silne emocje. Szumem może być też zbyt duża
ilość informacji zawarta w komunikacie. Ich nadmiar uniemożliwi dobre zrozumienie sedna
wypowiedzi i intencji nadawcy, wprowadzi chaos i brak porozumienia. Jako szum traktuje się też
dobrze znane nam „śnieżenie” w telewizorze. Występujące zwłaszcza kilkanaście lat temu, w
dobie telewizji satelitarnej, kiedy następowały jakieś zakłócenia w nadawaniu sygnału.

Jak go zniwelować?

1. Przede wszystkim, przed sformułowaniem określonego komunikatu, zastanów się, kto należy
do Twojej grupy docelowej. Pomyśl o tym, jaki jest Twój potencjalny odbiorca i jakiego rodzaju
treści będą interesowały go najbardziej. Od tego kim i jacy są członkowie Twojej grupy
docelowej zależeć powinna m.in. poruszana tematyka.

2. Do odbiorców dostosować należy także język wypowiedzi – zadbaj o to, aby był on w pełni
zrozumiały, jasny i możliwie prosty.

3. Stosuj czytelne, zrozumiałe nagłówki, które odpowiadać będą zamieszczanymi poniżej

treściom. Pamiętaj także o tym, aby prawidłowo dzielić tekst – jego podział na mniejsze
fragmenty znacznie ułatwi odbiorcom pełne zrozumienie treści oraz poprawi ich
doświadczenia.

5.Warstwy dokumentów
hipertekstowych
Co to hipertekst?
Hipertekst – Hipertekst (ang. hypertext) to zasadniczo zwykły tekst, w którym niektóre słowa są
specjalnie zaznaczone - podkreśleniem i różnym od reszty znaków kolorem. Stanowią one
HIPERŁĄCZA (ang. hyperlinks) czyli odnośniki do innych dokumentów. Nie są to jednak
dokumenty przypadkowe, lecz powiązane kontekstowo ze słowem tworzącym hiperłącze. Może
to być przykładowo wyjaśnienie danego terminu, jego gra czna ilustracja czy tekst stanowiący
rozszerzenie sygnalizowanego problemu. Sposób wzajemnego wiązania ze sobą różnych
informacji za pomocą niewidzialnych łączy (linków).

Utwory hipertekstowe składają się z jednostek nazywanych leksjami, segmentami. Są to

najczęściej fragmenty tekstu tworzące zawartość treściową hipertekstu. Autor powinien zadbać o
co najmniej minimalną spójność znaczeniową między leksjami, aby odbiorca był w stanie
zrozumieć ogólny przekaz zawarty w utworze, niezależnie od tego, czy ma do czynienia z
hipertekstem narracyjnym lub nienarracyjnym[1]. Brak ciągłości semantycznej może być
wykorzystany celowo, gdy autor chce wywołać w czytelniku poczucie zagubienia.
Leksje są ze sobą połączone za pomocą hiperłączy. Odbiorca przemieszcza się po utworze przez
klikanie w dowolne linki zagnieżdżone w segmencie. Hiperłącza odróżniają się od innych
elementów tekstowych przez widoczne zakotwiczenie linku. Autor może zaznaczyć je np.
kolorem, pogrubieniem, odmiennym krojem lub stopniem pisma. Funkcję łącza mogą spełniać
również obrazy.
Utwory hipertekstowe o szczególnie skomplikowanej strukturze są wyposażone w mapy.
Obrazują one połączenia między poszczególnymi segmentami lub wątkami tematycznymi
zawartymi w hipertekście. Dzięki nim odbiorcy jest łatwiej zrozumieć zachodzące między nimi
relacje i wyciągać wnioski zarówno podczas lektury, jak i po jej zakończeniu.

• Warstwa widzialna
• Warstwa zawartości
• Warstwa znaczników
fi
6.Multimedia
- alternatywa tekstowa np. Dla infogra ki

- Tekst alternatywny;
Tekst alternatywny to tekst opisowy, który przekazuje znaczenie i kontekst elementu wizualnego w
środowisku cyfrowym, np. w aplikacji lub na stronie internetowej. Gdy czytniki zawartości ekranu,
takie jakMicrosoft Narrator, JAWS i NVDA, docierają do zawartości za pomocą tekstu
alternatywnego, tekst alternatywny jest odczytywany na głos, dzięki czemu użytkownicy mogą
lepiej zrozumieć, co jest na ekranie. Dobrze napisany, opisowy tekst alternatywny znacznie
zmniejsza niejednoznaczność i ulepsza środowisko użytkownika. Tekst alternatywny, zwany
również alt text, to tekstowy opis zawartości wizualnej prezentowanej na stronie internetowej.
„Atrybutem alt” to „opisowy tekst zastępczy”.
fi
Dodawanie podpisu

- Zwięzły opis co przedstawia dana gra ka.

- Transkrypcja do lmów;
Utworzenie transkrypcji to prosty sposób na przygotowanie napisów. Zawiera ona jedynie
tekstowy zapis słów wypowiadanych w lmie. Transkrypcję można tworzyć bezpośrednio w lmie,
umieścić pod lmem lub zapisać w postaci pliku, wykonując opisane niżej czynności. Zamiana
mowy na tekst pisany.
fi
fi
fi
fi
fi
Wyróżnia się dwa główne rodzaje transkrypcji:
• transkrypcja standardowa – nazywana również wygładzoną lub edytowaną, polega
na takim przekształceniu słowa mówionego w tekst, by był on pozbawiony zbędnych wtrąceń,
przerywników, powtórzeń, a także błędów składniowych czy gramatycznych (oczywiście bez
zmiany sensu wypowiedzi);
• transkrypcja pełna – nazywana również dosłowną, oznacza tekst mówiony
przepisany słowo w słowo; stanowi dokładne odwzorowanie wypowiedzi, uwzględniając w nim
również wszelkie wtrącenia, przerywniki, odgłosy, a także popełnione przez mówcę błędy.

Ponadto transkrypcja jest niezwykle pomocna dla osób niesłyszących i niedosłyszących. Pozwala
stworzyć napisy do nagrania audio-wideo lub też udostępnić osobny plik do pobrania. Dzięki
temu z treści mogą skorzystać również ci, którzy mają problemy ze słuchem.

- Napisy;
Napisy jest to teksty wyświetlany w lmie za pomocą, którego widz może zrozumieć kwestie
dialogowe bez używania ścieżki dźwiękowej. Z napisów korzystają głównie osoby, które mają
problem ze słuchem – osoby w pełni niesłyszące lub słabosłyszące. Napisy są widoczne
równocześnie z biegiem lmu. Opisują też muzykę czy wszelkie np. westchnięcia czy krzyki.

- Audiodeskrypcja;
Przekazywany drogą słuchową, werbalny opis treści wizualnych osobom niewidomym i
słabowidzącym. Audiodeskrypcja pozwala osobom niewidomym na możliwość odbioru sztuki
wizualnej, np. malarstwa, czy gry aktorskiej, dlatego też stosowana jest m.in. w muzeach,
produkcjach audiowizualnych, teatrze, oraz podczas widowisk sportowych.
Audiodeskrypcja może być realizowana na parę sposobów:
• narracja prezentowana przez lektora lub prowadzącego, dostępna dla wszystkich widzów,
• osobna ścieżka dźwiękowa, możliwa do wyboru dla zainteresowanych,
• tekstowy opis materiału wizualnego czytany przez automat.

7.Projektowanie dla dostępności

(Ogólna orientacja w tematyce,m.in. Układ treści,kolory, typografia)

Projektowanie dla użytkowników

z ograniczeniami wzroku
Tak rób!
• stosuj dobrze kontrastujące kolory i czytelny rozmiar czcionek
• publikuj wszystkie informacje na stronach internetowych
• używaj kombinacji koloru, kształtów i tekstu
• stosuj liniowy logiczny układ
• umieszczaj przyciski i powiadomienia w kontekście
Nie rób tak!
• nie stosuj słabo kontrastujących kolorów i małych rozmiarów czcionek
fi
fi
 • nie zakopuj informacji w plikach do pobrania
• nie przekazuj znaczenia tylko kolorem
• nie rozrzucaj treści po całej stronie
• nie oddalaj przycisków akcji od ich kontekstu

Projektowanie dla użytkowników

Głuchych i niedosłyszących
Tak rób!
• pisz prostym językiem
• dodaj napisy lub transkrypcje lmów wideo
• buduj proste logiczne i spójne układy
• rozbijaj treść na sekcje, listy, obrazy i wideo
• pozwól użytkownikom prosić o preferowane wsparcie komunikacyjne przy rezerwacji terminów
spotkań
Nie rób tak!
• nie stosuj gur stylistycznych i idiomów
• nie osadzaj samych nagrań audio lub wideo
• nie buduj złożonych układów i menu
• nie zmuszaj do czytania długich jednostajnych bloków treści
• nie dopuszczaj, by telefon był dla użytkowników jedynym środkiem kontaktu

Projektowanie dla użytkowników

ze spektrum autyzmu
Tak rób!
• użyj prostych stonowanych barw
• pisz prostym językiem
• używaj krótkich zdań i punktowania
• twórz opisowe przyciski
• buduj proste i spójne układy
Nie rób tak!
• nie używaj krzykliwych kontrastowych barw
• nie stosuj gur stylistycznych i idomów
• nie twórz ścian tekstu
• nie twórz niejasnych i nieprzewidywalnych przycisków
• nie buduj złożonych i zagraconych układów

Projektowanie dla użytkowników

z dysleksją
Tak rób!
• stosuj obrazy i wykresy do ilustracji tekstu
• wyrównuj tekst do lewej i zachowaj spójny układ
• rozważ produkcję materiałów w innych formatach (np. audio lub wideo)
• pisz krótko, jasno i prosto
• pozwól użytkownikom zmieniać kontrast między tłem a tekstem
fi
fi
fi
Nie rób tak!
• nie używaj dużych bloków ciężkiego tekstu
• nie podkreślaj słów, nie pochylaj tekstu nie pisz wielkimi literami
• nie zmuszaj użytkowników do pamiętania rzeczy z poprzednich stron – przypominaj i
podpowiadaj
• nie wymagaj dokładnej pisowni – użyj autokorekty lub podaj sugestie
• nie umieszczaj wielu informacji w jednym miejscu

Projektowanie dla użytkowników

ze stanami lękowymi
Tak rób!
• daj użytkownikowi wystarczająco dużo czasu na wykonanie zadania
• wyjaśniaj, co się stanie po zakończeniu usługi
• przedstawiaj klarownie ważne informacje
• zapewnij użytkownikom wsparcie potrzebne do ukończenia usługi
• niech użytkownicy sprawdzą podane informacje przed ich wysłaniem
Nie rób tak!
• nie popędzaj użytkowników nie nie wyznaczaj niepraktycznych limitów czasu
• nie pozostawiaj użytkowników w niepewności co do kolejnych kroków lub limitu czasu
• nie pozostawiaj użytkowników w niepewności co do konsekwencji ich działań
• nie utrudniaj dostępu do wsparcia lub pomocy
• nie pozostawiaj użytkowników bez odpowiedzi na stawiane pytania

Projektowanie dla użytkowników

z ograniczeniami ruchu rąk
i mobilności
Tak rób!
• twórz duże obszary klikalne
• zostaw duże odstępy między polami formularza
• projektuj obsługę tylko za pomocą klawiatury i mowy
• projektuj z myślą o urządzeniach mobilnych i ekranach dotykowych
• zapewnij skróty
Nie rób tak!
• nie wymagaj precyzji
• nie grupuj pól formularzy blisko siebie
• nie twórz dynamicznych treści wymagających dużego ruchu myszy
• nie ograniczaj czasu otwarcia okien
• nie męcz użytkowników dużą ilością pisania i przewijania

Projektowanie dla użytkowników

czytników ekranu
Tak rób!
• opisuj obrazy i dodaj transkrypcje dla wideo
• stosuj liniowy logiczny układ
• nadaj strukturę treści używając HTML5
• twórz do użytku tylko z klawiaturą
• pisz opisowe łącza i nagłówki
Nie rób tak!
• nie pokazuj informacji tylko na obrazie lub wideo
• nie rozrzucaj treści po całej stronie
• nie oznaczaj struktury tylko rozmiarem i rozmieszczeniem tekstu
• nie wymuszaj użycia myszki lub ekranu
• nie pisz niejednoznacznych łączy i nagłówków
8.Podstawowe zagadnienia
związane ze współczynnikiem
kontrastu
Współczynnik kontrastu mierzy różnicę między najjaśniejszą a najciemniejszą barwą na ekranie, tj.
pomiędzy bielą a czernią. Im większy jest stosunek między tymi dwoma skrajnymi kolorami, tym
więcej szczegółów będzie wyświetlanych.
Sprawdzanie kontrastu za pomocą WCAG Color Contrast Checker.
9.Indeks czytelności (FOG)
FOG – indeks czytelności, który ma na celu określenie stopnia przystępności tekstu[1]. Jego
wartość oznacza liczbę lat edukacji potrzebnych do zrozumienia tekstu, np. wartość FOG=9
jakiegoś tekstu oznacza, że tekst ten będzie zrozumiały dla absolwentów gimnazjum i osoby o
wykształceniu ponadgimnazjalnym.
Oryginalny indeks FOG został sformułowany dla języka angielskiego, ale istnieje też wariant
dostosowany do specy ki polszczyzny[2][3]. W języku angielskim słowa trudne mają najczęściej 3
fi
sylaby i więcej. W języku polskim trudne wyrazy to najczęściej wyrazy 4-sylabowe i dłuższe.
Przystępność języka jest jedną z podstawowych cech standardu plain language („prosty język”).

10.Zagadnienia związane z
topogra ą;
- Fotony i kolor;
fi
 Jakie kolory przychodzą nam do głowy kiedy myślimy o foncie? Czyż nie są to - czarny i biały?.
Czarny font na białym tle papieru. W istocie jest to spowodowane naszym codziennym
kontaktem z krojami pism używanymi w książkach, gazetach i czasopismach, gdzie z reguły
tekst ma kolor czarny i jest nadrukowany na białym (lub jasnym) papierze. Czarne litery na
jasnym tle to kombinacja, która jest najłatwiejsza w czytaniu. Dodatkowo jest to kombinacja
najtańsza w druku. Ale bynajmniej nie należy zakładać, że kolory i fonty nie mogą ze sobą
współgrać. Argumentem za stosowaniem koloru w składzie jest to, że poprawne użycie koloru
może wnieść energię i położyć akcent na naszym przekazie.

Dlaczego używać koloru?

Na tych rycinach dla uwypuklenia wyrazu użyto mocnego koloru.

Kolor i typogra a współpracują ze sobą na wiele sposobów. Kolor może przyciągnąć uwagę do
jakiegoś elementu, pomaga uwypuklić, skontrastować i uporządkować zawartość,
może wzmocnić wydźwięk i odbiór, może stworzyć nastrój, może podkreślić wyjątkowość,
a także potra zwiększyć czytelność. Kolor i font uzupełniają się dynamicznie w znakach
rmowych, projektach opakowaniowych i towarowych, w tytułach lmów kinowych i video, na
kartach kredytowych i kartkach pocztowych, na okładkach książek, płytach CD i plakatach.
Kolor może mieć olbrzymie znaczenie w przypadku wyróżniania toższmości wielkich korporacji
lub marek produktów.

Internet wprowadził nowy wymiar w relacjach koloru z typogra ą. Serwisy internetowe muszą
szybko przyciągnąć uwagę odbiorców i utrzymać tę uwagę jak najdłużej, a kolor jest potężnym
narzędziem do osiągnięcia tego celu.
Jak stosować kolor?
O kolorze należy myśleć tak jak o dodatku do podstawowych założeń, jak o czymś, co
wzbogaci już i tak mocno określone podstawy. Wielu twórców w pierwszym etapie projektuje
używając czerni i bieli dopiero potem wprowadzając barwy.
Tym, na co w pierwszej kolejności musimy zwrócić uwagę przy wyborze kolorystyki tekstu jest
czytelność. Kluczem do osiągnięcia dobrej czytelności jest kontrast. Zachowując duży stopień
kontrastu między tekstem a kolorem tła utrzymujemy dobrą czytelność, natomiast zastosowanie
słabego kontrastu zmniejsza łatwość czytania.

Poniżej wymieniamy kilka porad, które pomogą nam dokonać udanego wyboru kolorów:
• NIE należy stosować szarości w fontach składających się z cienkich linii
• NIE należy wycinać ani odwracać (negatywować) fontów z bardzo cienkimi
liniami
• NIE należy składać długich tekstów na kolorowym, szarym lub czarnym tle
• NIE należy posługiwać się kolorową odbitką (z drukarki atramentowej, laserowej,
kolorowej kopiarki, itp.) przy wyborze kolorów do druku
• NALEŻY zbadać jak w przypadku internetu kolor będzie wyglądał na innych
monitorach
• NALEŻY zachować wysoki kontrast dla optymalnej czytelności na wszystkich
mediach (drukowanych i w sieci).

- Justowanie tekstu;
fi
fi
fi
fi
fi
 Wszyscy widzieliśmy artykuły i ogłoszenia w gazetach, książkach i prasie kolorowej, gdzie
używa się justowania wierszy do obu marginesów jednocześnie. To znaczy, ustawia się litery
tak, aby tekst był wyrównany nie tylko z lewej strony (lewy margines) ale równocześnie z prawej
(prawy margines). Potocznie i często taki rodzaj składu nazywa się właśnie składem
„justowanym” lub „wyjustowanym”.

Prawidłowo wyjustowany tekst daje wrażenie harmonii i porządku. Z drugiej strony, niestarannie
wykonane justowanie może sprawić, że tekst będzie zniekształcony i trudny do przeczytania.
Prawidłowe justowanie jest pewnym rodzajem sztuki do opanowania, ale warto posiąść tę
umiejętność gdy naszym celem jest osiągnięcie wysokiej jakości składu i profesjonalnie
wyglądająca typogra a.
Justowanie polega na zwiększaniu odstępów między wyrazami oraz literami tak, aby krótsze
wiersze wypełniły cały wiersz.
Lub odwrotnie. Przy dłuższych wierszach, polega na zmniejszaniu tych odstępów, aby zmieścić
się w zadanej szerokości.
Część komputerowych programów do składu tekstu ma możliwości, które pozwalają na
przeskalowanie szerokości liter w poziomie.
Tej techniki nie wolno jednak wykorzystywać do justowania - to jedna z głównych zasad
typogra i. Pamiętajmy, że zmieniamy szerokości odstępów między literami a nie szerokość
samych znaków.
Zbyt duże dodatkowe odstępy (światło) mogą tworzyć luki między wyrazami lub kaskady
pustych miejsc opadające w dół tekstu, tzw. „korytarze”. Natomiast zbytnia kompresja
powoduje, że litery są nazbyt stłoczone, zwłaszcza w porównaniu z przyległymi, normalnie
spacjowanymi wierszami tekstu. Wszystkie te mankamenty mogą w poważny sposób
zaszkodzić kolorystyce, szarości i czytelności dokumentu.
Przy takiej liczbie potencjalnych pułapek przezorny projektant powinien wystrzegać się
formatowania z wyrównywaniem tekstu do obu marginesów chyba, że jest to nieodzowne. A i
wtedy trzeba dysponować czasem i możliwościami aby ręcznie dopracować szczegóły.
Poniżej przedstawione są pewne wskazówki, których przestrzeganie przyczyni się do
osiągnięcia gładkiego i czytelnego wyrównywania.
• Im więcej słów mieści się w jednym wierszu tym jest mniej kłopotów. Można to
osiągnąć zwiększając długość linii albo zmniejszając (nawet o ułamek) rozmiar fontu.
• Jeśli to konieczne, można spróbować przeredagować sam tekst aby naprawić
wiersze, które są zbyt puste lub zbyt ściśnięte. Należy zredukować liczbę wierszy z
przenoszonymi wyrazami szczególnie jeśli jest ich więcej niż dwa po sobie. Często jest możliwe
zastąpienie krótkich słów dłuższymi lub skrócenie rozwlekłych zdań.
• Trzeba szczególnie dokładnie zrozumieć i opanować parametry oprogramowania
związane z przenoszeniem wyrazów i justowaniem. Zwykle daje się ustalać długość odstępu
międzyliterowego i międzywyrazowego, a także preferencje dotyczące przenoszenia wyrazów.
fi
fi
- Kapitaliki;

Ważne jest aby pracować z ręcznie projektowanymi kapitalikami, które są dostępne jako fonty
kapitalikowe lub jako zestawy liter w rodzinach fontów. Prawdziwe kapitaliki doskonale
komponuja się z wielkimi literami zarówno pod względem grubości jak i proporcji. Kapitaliki
generowane komputerowo lub zmniejszane majuskuły z reguły nie harmonizują już tak dobrze -
są zwykle zbyt jasne i często zbyt wąskie. Brakuje im pewnych specy cznych cech takich jak
skorygowana proporcja, dopasowanie grubości kreski, odpowiednia długość szeryfów i innych
szczegółów mających udział w kształtowaniu czytelnosci i estetyki dokumentu.
Kapitaliki w zastosowaniach tytułowych są zróżnicowane pod względem wysokości. Najczęściej
są wyższe od minuskuł.
Kapitaliki są używane na stronach tytułowych i w główkach stronicowych. Nadają się również
dobrze do składu tytułów, podtytułów i nagłówków szpalt. Kapitaliki można również znaleźć na
początku głównych akapitów, często są wtedy poprzedzone inicjałem. Kapitaliki to także
świetna alternatywa dla wielkich liter we wszystkich skrótach np. nazw stanów (MA, NY) pory
dnia (A.M., P.M.), stopni naukowych (BA, BS) i akronimach (PC, UNIX). W odróżnieniu od
wtrąceń złożonych majuskułami wstawki złożone kapitalikami nie zaburzają ogólnej kolorystyki
tekstu minuskułowego, a ponadto zajmują mniej miejsca.
fi
- Kerning;
Co sprawia, że krój pisma wygląda tak jak wygląda? Projekt kształtu liter jest oczywiście
głównym czynnikiem, ale w żadnym wypadku nie jedynym. Niebagatelny wpływ na wygląd
składanego tekstu mają odstępy tzw. światła między literami. Powinno się zatem zwrócić na nie
baczniejszą uwagę przy wyborze fontu.

Odstępy międzyliterowe

U góry: kombinacje liter ze zbyt dużymi i zbyt małymi odstępami powodują nierównomierność
szarości tekstu.
U dołu: Poprawiona wielkość świateł daje przyjemny i czytelny rezultat.

Gdy rozpatrujemy odstępy między literami to odnosimy się do ilości czystej przestrzeni (światła)
pomiędzy znakami, która rzutuje na rozstrzelenie lub zwartość zapisanej danym fontem linijki
tekstu. Odstępy w foncie są wstępnie ustalone przez wytwórcę lub projektanta, ale powinny być
trochę mody kowane w zależności od użytego rozmiaru. Odstępy międzyliterowe w tekstach
powinny być proporcjonalnie większe niż w tytułach. Powód? Małe rozmiary liter wymagają
więcej światła między nimi aby zagwarantować dobrą czytelność. I odwrotnie - gdy użyty jest
font w dużym rozmiarze, przytulone do siebie litery tworzą słowa, których ogólny kształt jest
łatwiejszy w percepcji.

Mimo, że wielkość odstępów międzyliterowych może być podyktowana osobistym gustem lub
trendami w typogra i (np. czcionki lat siedemdziesiątych były bardziej ścisłe niż dzisiejsze) to
jednak cel jaki powinien przyświecać we wszystkich przypadkach pozostaje zawsze ten sam:
wszystkie kombinacje liter powinny dawać wrażenie równomiernej kolorystyki i jednolitości
faktury. Cel ten jest trudniejszy do osiągnięcia niż mogłoby się wydawać. Nieregularne kształty
wielu znaków powodują problemy przy pewnych kombinacjach z ich sąsiadami. Wtedy w sukurs
przychodzi kerning.

Pierwszy i drugi wiersz: zarówno „A” jak i „V” wyglądają dobrze w zestawieniu z literami
z pionowym brzegiem. Trzeci wiersz: występując jednak obok siebie - światło między nimi jest
zbyt duże. Czwarty wiersz: właściwy kerning poprawia obraz problemowych par liter takich jak
te.
Kerning
Kerning to pojęcie określające mody kację odstępu pomiędzy dwoma konkretnymi literami;
stąd określenie para kerningowa. Najczęściej kerning powoduje zmniejszenie światła między
literami, tylko niekiedy jest on odpowiedzialny za zwiększenie odstępu. Pary kerningowe tworzy
się po to, aby wyregulować odstęp między dwiema literami wtedy, gdy standardowe światło jest
niewłaściwe. Klasycznym przykładem jest odstęp między wielkimi literami „A” i „V”. Normalnie
zarówno „A” jak i „V” zajmuje tyle miejsca aby końce ich ukośnych kresek prawie dotykały
pionowej kreski litery „H”. Gdy jednak „A” i „V” są sąsiednimi literami światło między nimi jest
ewidentnie zbyt duże. Wprowadzony kerning takiej pary liter ustala odstęp dający pożądane
wrażenie optyczne.
Większość fontów posiada od dwustu do pięciuset określonych par kerningowych. Font
wysokiej jakości może mieć ich ponad tysiąc.
Można się jadnak zastanawiać gdzie leży granica rozsądku w dodawaniu kolejnych par
kerningowych. Czy dobry font to taki który posiada tysiące par kerningowych (na wszelki
wypadek) dla znaków teoretycznie niewystępujących koło siebie czy taki, którego odstępy
międzyznakowe zostały od razu tak zaprojektowane, aby ingerencja kerningu była minimalna?
Zależy to oczywiście od charakteru (tj. budowy) samego kroju pisma. Kroje typu monospaced
oczywiście nie posiadają żadnego kerningu a „wąsate” pisanki mogą potrzebować nezyjnego
i rozbudowanego zarządzania odległościami międzyznakowymi.
Moje fonty potrzebują pomocy!
Jeżeli mamy ulubiony font, ale istniejące w nim odstępy i kerning pozostawiają wiele do
życzenia, nie jesteśmy jeszcze w beznadziejnej sytuacji - możemy coś na to zaradzić. Dzisiejsze
wszechstronne programy do składu publikacji mają zaawansowane narzędzia do manipulacji
parametrami fontów, które to pozwalają na poprawienie wyglądu składu nawet fontem „świeżo”
zainstalowanym. Jeśli jednak sytuacja jest beznadziejna - możesz zawsze zlecić opracowanie
fi
fi
fi
fi
U góry: kombinacje liter ze zbyt dużymi i zbyt małymi odstępami powodują nierównomierność
szarości tekstu.
U dołu: Poprawiona wielkość świateł daje przyjemny i czytelny rezultat.

Pierwszy i drugi wiersz: zarówno „A” jak i „V” wyglądają dobrze w zestawieniu z literami
z pionowym brzegiem. Trzeci wiersz: występując jednak obok siebie - światło między nimi jest
zbyt duże. Czwarty wiersz: właściwy kerning poprawia obraz problemowych par liter takich jak
te.

Pewne specy czne pary liter sprawiające dużo kłopotów (u góry) wyglądają dużo lepiej przy
włączonym kerningu (na dole).
Jeśli oryginalne odstępy międzyznakowe są zbyt „ścisłe” (u góry) uaktywnienie trackingu
(zmiany odstępów) może wnieść dużą poprawę w czytelności tekstu (na dole).
fi
 - Lista wypunktowana;

Twoi czytelnicy będą z tego zadowoleni!

Funkcje automatycznie budujące listy punktowane nie pozwalają na nezyjne potraktowanie
wszystkich elementów niezbędnych do stworzenia gustownego i skutecznego wyglądu
typogra cznego. Ale jeśli zdecydujesz się na tworzenie list ręcznie to jakie masz opcje? W celu
dogłębnego spojrzenia na sprawę punktorów sprawdź odrębny artykuł z listy obok Punktory
(bullets). Co do reszty, wszystko opiera się na zagadnieniach związanych z wyrównaniami i
odstępami.
Wyrównanie
Gdy wszystkie elementy listy wypunktowanej są pojedynczymi wierszami tekstu, pytanie, w jaki
sposób pionowo wyrównać tekst w ogóle się nie pojawia. Ale co zrobić jeśli niektóre elementy
listy mają dwie lub więcej linii? W tym przypadku, można wyrównać drugą i kolejne linie tekstu
albo z punktorem powyżej albo wyrównać je z pierwszą linią tekstu. Każda z tych opcji jest
dopuszczalna ale druga metoda wygląda porządniej i daje większe wyodrębnienie.

Typewriter.
Listy wypunktowane są świetnym sposobem na zwrócenie uwagi na ciąg elementów, ciąg
faktów lub zestaw argumentów logicznych. Większość aplikacji do tworzenia wyglądu stron oraz
edytorów tekstów formatuje dla Ciebie takie listy automatycznie. Jednak w celu osiągnięcia
najlepszych rezultatów powinieneś dowiedzieć się jak można posiąść typogra czną kontrolę
nad tym dobrym sposobem przekazu informacji.
Twoi czytelnicy będą z tego zadowoleni!
fi
fi
fi
Jeśli chodzi o umiejscowienie w poziomie całej listy wypunktowanej to najczystszym
i najbardziej atrakcyjnym sposobem jest wyrównanie punktorów do lewego marginesu tekstu
znajdującego się powyżej listy. Okazjonalnie można napotkać rozwiązanie, w którym punktory
są przesunięte w lewo poza margines a zawartość tekstowa listy jest wyrównana z lewym
marginesem poprzedzającego tekstu, ale taki styl zmniejsza odrębność (która jest istotą
stosowania listy) i zaburza integralność marginesu.
Odstępy między wierszami
W większości przypadków spacja międzywyrazowa jest odpowiednim odstępem między
punktorem a początkiem tekstu.
Uważaj na duże odstępy tworzone przez automatyczne funkcje tworzenia listy wypunktowanej!
Jeśli masz odczucie, że lista potrzebuje trochę więcej oddechu, to jednak oprzyj się pokusie
dwukrotnego nacisnięcia spacji (dwie spacje międzywyrazowe to zwykle zbyt dużo). Zamiast
tego należy użyć tabulatora (Tab) aby móc kontrolować ilość światła po każdym punktorze.
Funkcja „Indent To Here” opisana powyżej będzie dawała podobny efekt jak użycie przycisku
spacji.
Jeśli chodzi o dodatkową przestrzeń między elementami listy to nie jest ona wymagana gdy
elementy składają się z pojedynczych linii. Natomiast gdy elementy listy same są blokami tekstu
warto dodać trochę przestrzeni między nimi uzyskując w ten sposób uwypuklenie, większą
przejrzystość i lepszą czytelność.
- Punktory;

Punktor to po prostu duża kropka, stosowana dla zwrócenia uwagi na każdą kolejną pozycję
listy lub szeregu. Pozycją może być pojedyncze słowo, wyrażenie, zdanie lub akapit. Nawet jeśli
wykorzystujesz punktor, który jest częścią twojego fontu, nie należy automatycznie zakładać, że
ma on właściwy rozmiar; możliwe, że należy zmienić jego wielkość lub pozycję tak aby
komponował się z tekstem w sposób zrównoważony.
Oto kilka wskazówek, które umożliwią wykorzystanie do maksimum tego prostego lecz silnego
elementu.
• Punktory powinny być, w zależności od rodzaju tekstu, wyśrodkowane w połowie
wysokości majuskuł lub minuskuł. Jeśli wszystkie twoje pozycje zaczynają się od wielkich liter
wycentruj punktor na majuskule lub nieco niżej tak aby uzyskać równowagę z negatywową
przestrzenią utworzoną przez minuskuły. Jeśli natomiast wszystkie twoje pozycje zaczynają się
od małych liter - wyśrodkuj punktor względem tzw. x-wysokości. Dodaj trochę miejsca za
punktorem aby uniknąć natłoku.

• Preferowanym sposobem justowania punktoruów jest wyrównanie do lewego

marginesu. Możesz również przewiesić punktory poza margines jednocześnie pozostawiając
cały twój tekst wyrównany do lewego marginesu. Bez względu na wybrany przez Ciebe styl,
Twoja lista będzie wyglądała najlepiej, jeśli pozycje rozciągające się na więcej niż jedną linię
będą wcięte tak, aby tekst był wyrównany sam ze sobą a nie z punktorem z pierwszej linii.

• Aby być bardziej twórczym zastąp punktor przez symbol lub dingbat. Zamiast
dużej kropki wypróbuj użyć kwadracika, trójkącika lub „ptaszka” (ale nie wszystkie na raz jak
pokazano na rysunku!). Zachowaj prostotę i proporcję w stosunku do reszty tekstu.

• Aby zaoszczędzić czas i zachować spójność, skopiuj i wklejaj dobrze

zaprojektowany i dostosowany punktor przy każdym wykorzystaniu.
Wskazówka: Pamiętaj, aby skopiować punktor, który jest w postaci dingbata lub innego
ozdobnego kształtu przed dokonaniem globalnych zmian fontów w tekście w celu uproszczenia
jego ponownego wprowadzenia.

Punktor to bardzo użyteczny element dający typogra czny nacisk, jasność i wywołujący
wizualne zainteresowanie we wszelkiego rodzaju tekstach.
fi
- Projektowanie dla seniorów;
 Czy chcemy, czy nie, to jednak nasze ciała zmieniają się z biegiem lat. U wielu seniorów z
biegiem lat powiększa się wada dalekowidztwa, co oznacza trudności w widzeniu blisko
położonych obiektów.
Dalekowzroczność czyni z procesu czytania pewną trudność.

Przyjazne seniorom rozwiązania projektowe mogą sprawić, że kopia tekstu będzie stanowić
element komunikacji, zamiast być powodem frustracji. Wykorzystaj poniższe wskazówki aby
pomóc odnaleźć przyjemność czytania swojej starszej publiczności, a także aby polepszyć
rozumienie i percepcję przez nią Twojego przekazu.
Styl fontów
Używaj prostych, łatwo czytelnych styli fontów; unikaj pisanek i krojów dekoracyjnych.
Minimalizuj ilość rodzajów odmian na stronie.
Stopień pisma
Wybieraj powszechnie stosowaną wielkość fontów z dodatkowym odstępem aby zwiększyć
czytelność. Podstawowa zasada to minium 12-to punktowa font na 14-to punktowej interlinii,
chociaż dokładne rozmiary mogą się różnić w zależności od rodzaju wybranego kroju.
Długość tekstu
Unikaj długich bloków tekstu poprzez podzielenie materiału na kawałki, wszędzie tam gdzie to
tylko możliwe. Rozważ użycie podtytułów, punktowywanych list i ramek w celu zorganizowania
zawartości.
Światło
Zastosuj dużo pustego miejsca aby zmniejszyć zmęczenie wzroku. Powiększ światła
zwiększając marginesy, zwiększając odstępy między akapitami i wokół rysunków.
Uwypuklenia
Użyj odmiany pogrubionej aby uwypuklić słowo lub małą grupę słów.
Minimalizuj użycie italików; badania wskazują, że odmiany pochyłe trudniej się czyta (o 18
procent) niż odmiany proste.

Kolor
Czarne litery na białym lub bardzo jasnym tle są najbardziej przyjazne oczom seniorów. Unikaj
kontry i wycinanego tekstu, który jest trudniejszy do czytania. Zachowaj kontrast, a kolory o
średnim nasyceniu stosuj w ograniczonym zakresie.

- Typogra a dla dzieci;

fi
 Większość dzieci uczy się czytać litera po literze, poznając które dźwięki kryją się za
poszczególnymi kształtami, dopóki nie będą umiały związywać tych dźwięków tworząc słowa.
Dlatego też świeżo upieczeni czytelnicy postępują powoli, a czasami walczą z wymową i
akcentowaniem.

Wysiłki nowych czytelników mogą być wspierane przez zapewnienie im aby w tekstach dla nich
przeznaczonych były użyte zachęcające, łatwe do czytania kroje pism a sam skład był jak
najbardziej czytelny.
Czytelność tekstu
Przy wyborze kroju tekstowego dla dzieci, szukaj ciepłego, przyjaznego projektu z prostymi,
ob tymi kształtami. Kontury (zamknięte kształty znaków) powinny być zaokrąglone i otwarte a
nie kątowe czy prostokątne. Unikaj nietradycyjnych liter. Dobrym przykładem kroju z tymi
cechami jest Sassoon Primary zaprojektowany specjalnie dla dzieci.
Kroje z większymi x-wysokościami na ogół łatwiej odczytać niż te z małymi x-wysokościami, a
jest to szczególnie ważne dla dzieci. Dla bardzo młodych czytelników, wybierz fonty z pisanymi
„a” i „g” (zwane też znakami infantylnymi), ponieważ mają one kształty takie jakich uczy się
pisać dzieci w wieku przedszkolnym i szkolnym. Zachowaj wersje oboczne tych dwóch liter dla
bardziej doświadczonych czytelników. Można używać zarówno fontów szeryfowych jak i
bezszeryfowych pod warunkiem, że unika się skrajności, które mogłyby ograniczyć czytelność.
Na przykład:
• Nie używaj skondensowanych ani rozszerzonych fontów, które utrudnią
rozpoznawanie znaków.
• Wybierz kroje o grubości Regular lub Medium, unikaj grubości włosowatych oraz
bardzo ciężkich
• Jeśli masz zamiar używać kursywy, upewnij się, że jest ona również łatwa do
odczytania i nie jest nadmiernie skondensowana czy stylizowana.

Uzyskiwanie czytelności tekstu

Mali czytelnicy muszą nauczyć się śledzić poszczególne wyrazy od lewej do prawej a następnie
„przeskakiwać” oczami od końca jednego wiersza do początku następnego. Aby te operacje
uczynić łatwiejszymi, należy składać teksty dużym stopniem pisma (od 14 do 24 pkt w
zależności od kroju i wieku czytelnika) i stosować bardzo duże przerwy między wierszami (od 4
do 6 punktów).
Stosuj wiersze o krótkiej długości i nie umieszczaj zbyt dużo tekstu na stronie. Gęste bloki
tekstu magą być bardzo zniechęcające dla młodych czytelników. Należy unikać składu wielkimi
literami, który jest trudny dla czytelników w każdym wieku!
Upewnij się, że jest duży kontrast między kolorem tekstu i tła. Jest to szczególnie ważne przy
składzie jasną tekstem na ciemnym tle, co zdarza się często w mocno ilustrowanych książkach
dla dzieci. Przy składzie więcej niż jednego akapitu na stronie, należy rozważyć użycie odstępu
pionowego zamiast wcięcia do rozdzielenia akapitów. Pozwoli to na danie zarówno tekstowi jak
i czytelnikowi - przerwy.
Nagłówki i tytuły
Nagłówek lub tytuł dają możliwość użycia fontów o bardziej glarnym stylu, kolorze i układzie
ponieważ jest w nich mniej słów do odczytania. W celu przyciągnięcia uwagi i zachęcenia
młodego czytelnika mogą zatem, w przypadku nagłówków i tytułów, zostać użyte fonty
dekoracyjne, kolorowe, złożone wzdłuż zakrzywionych linii bądź skaczące. Łatwość i
zabawność są kluczem do zaciekawienia młodego czytelnika i skłonienia go do przewracania
kolejnych kartek.
fi
fi
- Wersaliki;
WERSALIKI to duże litery w druku, maszynopisie i wydruku komputerowym, z których składa się
całe słowo lub wiersz. To słowo pisane np. CAPS LOCKIEM na klawiaturze czy ręcznie, dużymi
literami.

Wersaliki to wielkie litery alfabetu używane do szczególnego podkreślenia tekstu. Na pierwszy rzut
oka mogą wydawać się one twarde i nieprzyjazne, ale prawidłowo użyte, mogą nadać naszej
komunikacji dodatkową moc i wyrazistość. Wersaliki są źródłem kontrowersji wśród projektantów
UX, ponieważ niektórzy uważają je za nieprzyjazne dla użytkownika, podczas gdy inni dostrzegają
w nich potencjał do podkreślania ważnych informacji. Pochodzenie wykorzystania wersalików
sięga czasów antycznych, kiedy to były używane w inskrypcjach na monumentach i budynkach
publicznych. Od tego czasu ich użycie ewoluowało, teraz z łatwością odnajdujemy je w logo,
nagłówkach, plakatach czy nawet w treści e-maili.

Wersaliki w UX Design:
Pozytywne aspekty
Wersaliki w UX Designie, choć mogą wydawać się na pierwszy rzut oka elementem o niewielkim
znaczeniu, skrywają szereg pozytywnych aspektów. Przede wszystkim, poprawiają czytelność i
kontrast, dzięki czemu łatwiej przyciągnąć uwagę użytkownika. Są też doskonałym narzędziem do
zaznaczania ważnych informacji, co zdecydowanie wpływa na hierarchię treści na stronie.
Ponadto, dzięki ich stosowaniu, design staje się bardziej elegancki i profesjonalny. Warto zatem
rozważyć zastosowanie tego elementu w swoim projekcie UX.

Potencjalne negatywne skutki

stosowania wersalików w UX
Design
Stosowanie wersalików w projektowaniu UX może przynieść więcej szkód niż korzyści. Przede
wszystkim, duże litery są trudniejsze do czytania. Nasz mózg jest przyzwyczajony do
rozpoznawania kształtów słów, a w przypadku wszystkich dużych liter, każde słowo ma kształt
prostokątnika, co utrudnia rozpoznawanie. Wersaliki są również mniej estetyczne i mogą sprawić,
że strona wydaje się zagracona. Dodatkowo, wielkie litery są często kojarzone z krzykiem lub
agresją, co może wywoływać niepożądane emocje u użytkowników. Należy więc zastanowić się
dwukrotnie, zanim zdecyduje się na ich użycie w UX Design.

11. Ligatura
Ligatura – połączenie dwóch lub więcej liter w jedną. W typogra i jest to czcionka lub glif w
foncie cyfrowym, których oczko (obraz) zawiera co najmniej dwie połączone litery w postaci
jednego wspólnego, nowego znaku, np. w połączeniu liter , gdy kropka z litery i jest
jednocześnie końcem litery f. Innym przykładem tak zbudowanego znaku są litery f i l stojące na
wspólnym szery e (w tym wypadku stopce).
Ligatury są specjalnie tworzonymi znakami pisarskimi dla najczęściej występujących w wyrazach
grup liter, które zawierają znaki o kolidującym ze sobą rysunku. Każdy język ma inne pary znaków,
które występują najczęściej, dlatego ligatury są elementem charakterystycznym dla każdego z
fi
f
fi
języków. W ogólnodostępnych fontach normą są ligatury języka angielskiego , , . Mimo
podobieństwa gra cznego bardzo rzadko spotyka się natomiast ligaturę fj – prawdopodobnie
dlatego, że występuje w angielskim tylko w jednym (zresztą obcym) wyrazie (fjord). Ligatura j
stosowana jest w języku holenderskim[1]. Niektóre polskie fonty mają ligatury łł w postaci
wspólnego łuku nad obiema literami. Ligaturą jest również znak &, który powstał przez połączenie
liter słowa et (łac. i).

Stosowanie współcześnie;
Rozpowszechnione w piśmie odręcznym, stosowane były również w dużej ilości już od zarania ery
druku w Europie, także w pismach drukarskich – zarówno gotyckich (modern), jak i klasycznych
(old style). Obecnie jednak w tekstach ciągłych z ligatur korzysta się coraz rzadziej i stały się one
typowe dla publikacji o najwyższym poziomie edytorskim.
W niektórych polskich maszynach do pisania istniała czcionka z ligaturą zł zajmującą szerokość
jednego znaku. Inna spotykana do dziś ligatura pochodzi ze znaków alchemicznych, szeroko
stosowanych też w dawnej farmacji, jest to ℞ jako skrót łacińskiego słowa recipe na początku
recepty farmaceutycznej, rozwijany do Rx.
Jednocześnie ligatury przeżywają renesans w składzie komputerowym dzięki wprowadzenia
standardu fontów OpenType i związanych z nim funkcji zecerskich w najnowszych programach
DTP. Odnosi się to jednak głównie do stosowania krojów kaligra cznych.
System składu TeX wykorzystuje ligatury (jeżeli zawarte są w foncie) już od ćwierć wieku.
Posiadają je standardowe fonty TeX-u Computer Modern, a także ich spolonizowane wersje.
Ligatury pojawiają się też w programach do rozpoznawania pisma (OCR). Gdy program nie
rozpoznaje danego elementu, przedstawia go na ekranie jako nieokreśloną ligaturę, której litery
składowe trzeba podać ręcznie. Czasem może nawet zaproponować dodanie tych ligatur do
swojego słownika rozpoznawanych znaków, ale w tym przypadku będą one zbitkami literowymi
traktowanymi łącznie tylko roboczo. W pliku wynikowym będą zapisane jako grupy (najczęściej
pary) zwykłych znaków, o ile nie zostaną ręcznie określone jako znaki ligaturowe.

Historia Ligatury (ciekawostka może się przydać)*

Ligatury mają w piśmiennictwie wielowiekową tradycję: starożytne dokumenty epigra czne

świadczą, że nagminnie używane były np. przez Rzymian, później zaś powszechnie stosowano je
w książkach przepisywanych ręcznie (manuskryptach). Przedchrześcijańskie pochodzenie mają
np. greckie i łacińskie ligatury staurogram (znak ⳨, połączenie tau i rho) i chrystogram (znak ⳩,
połączenie chi i rho).

Wraz z zapoczątkowaniem ery druku w Europie stopniowo z nich rezygnowano, choć w czasach
Gutenberga w inkunabułach stosowano je jeszcze szeroko. Największa ich popularność utrzymała
się w języku angielskim wskutek częstego występowania pewnych par znaków, które źle
wyglądałyby z osobna stojąc zbyt blisko siebie. Ponadto w niektórych językach stosowanie ligatur
wymagane jest przez ich ortogra ę. Obecnie jednak dość rzadko spotyka się ligatury jako
stosowane specjalnie zamiast grup pojedynczych znaków, aby znaki te lepiej prezentowały się
wizualnie.

W Polsce podczas „ery ołowiu” (do końca lat 80. XIX w.), nie praktykowano zbyt szeroko
stosowania ligatur, a po II wojnie światowej tradycja ta właściwie w ogóle zanikła.

Rzadko spotykana ligatura liter ct w książce z I poł. XVIII w.

Również w czasach składu komputerowego ligatury nie były przez długi czas popularne,
ponieważ w standardowych zestawach 256 znaków na font nie było dla nich zbyt wiele miejsca.
Praktycznie w ogóle nie stosuje się ich w programach biurowych do składu tekstu, jak również w
poczcie elektronicznej czy na stronach WWW. Natomiast profesjonalne oprogramowanie DTP
zawsze dobrze sobie radziło z ligaturami, mimo że długo nie były one nazbyt dostępne w większej
różnorodności. Obecnie jednak coraz częściej stosowanie ligatur jest w tego typu
fi
fi
fi
f
f
f
fi
ff
oprogramowaniu wartością domyślną, na co ma olbrzymi wpływ upowszechnienie się standardu
Unicode, który zapewnia wystarczającą ilość miejsca dla wszystkich możliwych znaków.