የአሰልጣኙ ሁኔታ

በክልል ጠቅላይ ፍርድ ቤት ሰብሳቢ ዳኛ

• በፌዴራል ከፍተኛ ፍርድ ቤት ደኛ እና
• በፌዴራል ጠቅላይ ፍርድ ቤት የአገር አቀፍ ፍርድ ቤቶች ማሻሻያ ጽ/ቤት ሃላፊ
• በፌዴራል ፍትህ አካላት ስልጠና ማዕከል የልዩ ስልጠና እንዲሁም የስራ ላይ ስልጠና ፕሮግራሞች አስተባባሪ በተለያዩ
የህግ ዘርፎች አሰልጣኝ
• በጠቅላይ ሚኒስትር ጽ/ቤት የህግ ጉዳዮች ሃላፊ
ዋና ዋና የስልጠና ነጥቦች

የፍርድ ምንነት
ፍርድ የመጻፍ አስፈላጊነት ወይም ጥቅሞች
የፍርድ አንባብያን ማንነት
ፍርድ የሚነበብበት ሁኔታ
የፍርድ አጻጻፍ መንገዶች
የፍርድ አጻጻፍ ቅርጽ
የስነ ስርዓት ህጎች ስለ ፍርድ አጻጻፍ
ፍርድ ምንድነው
የፍትሐብሔር ሥነ ሥርዓት ህጋችን ከወንጀል ሥነ ሥርዓት ህጉ በተሻለ መልኩ ትርጓሜ በሚለው 中 (3) (3) ሥር
“ፍርድ” ማለት የትዕዛዝ ወይም ፤የውሳኔ ወይም የብይን መሠረት ሁኖ በፍርድ ቤት የተሰጠ የፍርድ ቃል ማለት ነው
፡፡“ውሳኔ” ማለት ደግሞ ክርክሩን በሚሰማው ፍርድ ቤት አሥተያየት ተከራካሪዎቹ ወገኖች ያቀረቡትን ክሥ እና መልሥ
እንዲሁም ማሥረጃዎቹን መርምሮ ስለተከራካሪዎቹ ወገኖች መብት እና ስለ ክሱ አወሳሰን _ የሚሰጠው የመጀመሪያ _
ወይም የመጨረሻ ደረጃ ውሳኔ ማለት ነው በማለት ተርጉሞታል ፡፡
የአሰልጣኙ ሁኔታ
በክልል ጠቅላይ ፍርድ ቤት ሰብሳቢ ዳኛ
• በፌዴራል ከፍተኛ ፍርድ ቤት ደኛ እና
• በፌዴራል ጠቅላይ ፍርድ ቤት የአገር አቀፍ ፍርድ ቤቶች ማሻሻያ ጽ/ቤት ሃላፊ
• በፌዴራል ፍትህ አካላት ስልጠና ማዕከል የልዩ ስልጠና እንዲሁም የስራ ላይ ስልጠና ፕሮግራሞች አስተባባሪ
በተለያዩ የህግ ዘርፎች አሰልጣኝ
• በጠቅላይ ሚኒስትር ጽ/ቤት የህግ ጉዳዮች ሃላፊ
ዋና ዋና የስልጠና ነጥቦች
የፍርድ ምንነት
ፍርድ የመጻፍ አስፈላጊነት ወይም ጥቅሞች
➢ የፍርድ አንባብያን ማንነት
ፍርድ የሚነበብበት ሁኔታ
የፍርድ አጻጻፍ መንገዶች
የፍርድ አጻጻፍ ቅርጽ
➢ የስነ ስርዓት ህጎች ስለ ፍርድ አጻጻፍ

learning to write.....
• "The most difficult thing about coming on to the Court was learning to write." --Justice
Hugo Black, United States Supreme Court (1937-1971
ፍርድ ምንድነው?
የፍትሐብሔር ሥነ ሥርዓት ህጋችን ከወንጀል ሥነ ሥርዓት ህጉ በተሻለ መልኩ ትርጓሜ በሚለው አንቀጽ (3) ሥር
“ፍርድ” ማለት የትዕዛዝ ወይም ፤የውሳኔ ወይም የብይን መሠረት ሁኖ በፍርድ ቤት የተሰጠ የፍርድ ቃል ማለት ነው ፡፡
“ውሳኔ” ማለት ደግሞ ከርክሩን በሚሰማው ፍርድ ቤት አሥተያየት ተከራካሪዎቹ ወገኖች ያቀረቡትን ከሥ እና መልሥ
እንዲሁም ማሥረጃዎቹን መርምሮ ስለተከራካሪዎቹ ወገኖች መብት እና ስለ ክሱ አወሳሰን የሚሰጠው የመጀመሪያ ወይም
የመጨረሻ ደረጃ ውሳኔ ማለት ነው በማለት ተርጉሞታል ፡፡
6/155

ፍርድና ውሳኔ

በ 1958 ዓ.ም የወጣዉና አሁን በስራ ላይ ያለዉ የኢትዮጵያ የፍትሐብሔር ሥነሥርዓት ህግ በአንቀጽ 3 ስር ፍርድና
ዉሳኔን በተመለከተ ለሁለቱም የተለያየ ትርጉም ይሰጣቸዋል፡፡
በዚህም መሠረት 'ፍርድ” የሚለዉን ቃል “…የትዕዛዝ ወይም የዉሳኔ ወይም የብይን መሠረት ሆኖ በፍርድ ቤት የተሰጠ
የፍርድ ቃል ነዉ" በማለት ሲተረጉም፤
“ዉሳኔ' የሚለዉን ቃል ደግሞ “…ክርክሩን በሚሰማዉ ፍርድ ቤት አስተያየት ተከራካሪ ወገኖች ያቀረቡትን ክስና መልስ
እንዲሁም ማስረጃዎችን መርምሮ ስለተከራካሪ ወገኖች መብትና ስለ ከሱ አወሳሰን የሚሰጠዉ የመጀመሪያ ወይም
የመጨረሻ ዉሳኔ ነዉ" በማለት ይገልፃል፡፡
ፍርድና ውሳኔ
• ፍርድ ጠቅለል ያለ እና ውሳኔን፤ትዕዛዝን ወይም ብይንን ሊይዝ የሚችል ሲሆን ውሳኔ ግን ጠበብ ያለ እና በፍርድ
ውስጥ እንደ አንድ ክፍል ሊቀመጥ የሚችል ነው
• ፍርድና ውሳኔን በተመለከተ የእንግሊዝኛና የአማርኛ አገላለፆች የተለያዩ ቢመስሉም ለዚህ ውይይት ሲባል ፍርድ ሰፋ
ብሎ ውሳኔ ደግሞ ጠበብ ብሎ በመተርጎም ★ ልንጠቀምበት እንችላል
ብላክሰ ሎ ዲክሽነሪ

JUDGMENT: The official and authentic decision of a court of justice upon the respective
rights and claims of the parties to an action or suit therein litigated.
• ለፍርድ ቤት የቀረበን ክርክር በሚመለከት የተደረሰበትን ድምዳሜ በህግ አግባብ ለተከራካሪው እና ለሌሎች ሰዎች
የምናሳውቅበት መንገድ ነው ፡፡
ፍርድ/ውሳኔ
• ወንጀል በሆነ ጊዜ ምርመራው ተጣርቶ በዐ/ህግ በኩል ታምኖበት የፍትሐብሔርም ጉዳይ ሲሆን በዐ/ህግም ሆነ በሌላ
ጥቅሜ ተነካ በሚል አካል እና በተከሰሰው አካል ለፍ/ቤት የቀረበን ክርክር በሚመለከት የተደረሰበትን ድምዳሜ በህግ
አግባብ ለተከራካሪዎች እና ለሌሎች አካላት የምናሳውቅበት መንገድ ነው
የዳኝነት ስራና ፍርድ
• የዳኝነት ሥራ ላይ የምንሰማራ ባለሙያዎች በርካታ ፍርዶችን እንጽፋለን
• ይህ ማለት ዳኞች ትርጉም ያለው ጊዜያቸውን በፍርድ ጽሑፍ ያሳልፋሉ ማለት ነው፡፡
• የዳኝነት ሥራ በፍርድ ፅሁፍ ይደምደም እንጅ ሌሎች በርካታ የዳኝነት ሥራዎች አሉ፡፡
• ለእነዚህ የተለያዩ ሥራዎች ያለንን ጊዜ በአግባቡ መመደብ የሚያስፈልግ ሲሆን ለፍርድ አፃፃፍም ተመጣጣኝ የሆነ የጊዜ
በጀት ሊመደብለት ይገባል፡
• በርካታ የፍርድ ፅሁፎች ከዳኝነት ሥራዎች ውስጥ ያልተመጣጠነውን ያልተገባ ጊዜ የሚወስዱ መሆኑ ከበርካታ
ውሣኔዎች መመልከት ይቻላል፡፡
• የምንፅፈው ፍርድ የጊዜያችን ተገቢውን ድርሻ ሊወስድ የሚገባው ነው፡፡
• ከዚህም በላይ ፍርድ የዳኝነት ሥራ የሚለካባቸው በርካታ መመዘኛዎች (ቅልጥፍና፣ ተደራሺነት፣ ነፃነት፣ ተጠያቂነት፣
ግልፅነት፣ ጥራት ወዘተ) ጋር ቀጥተኛ ግንኙነት አለው፡
ስማርት ፍርድ
• በፍርዳችን ውስጥ የምንፅፈው ሁሉ በተለይ ለባለጉዳዮች በአጠቃላይ ደግሞ ለህብረተሰቡ ትርጉም ያለው ነው፡፡
• እነዚህን ነጥቦች ያገናዘበ ፍርድ ለመፃፍ ስለ ፍርድ አፃፃፍ ተገቢውን እውቀት እና ከህሎት መያዝ ይገባል፡፡
• ተገቢውን እውቀትና ክህሎት ከያዝን ፍርድን በጉልበት ሳይሆን በብልጠት (being smart) አላማውን ሁሉ ያሳካ ሆኖ
እንዲፃፍ ለማድረግ ይቻላል፡፡

የፍርድ አፃፃፍ መርሆዎች

• የፍርድ አፃፃፍን በተመለከተ ልንከተላቸው ወይም ልናስተውላቸው የሚገቡ በርካታ ነጥቦች አሉ፡፡
አንድ ፍርድ በዚህ መልኩ ሊፃፍ ይገባዋል በሚል የሚቀመጥ ቁርጥ ያለ እና የተሟላ ቀመር ወይም መመሪያ ባይኖርም
እንኳን በመሠረቱ ልንከተላቸው የሚገቡ መርሆዎች ግን አሉን፡
የፍርድ አፃፃፍ መርሆዎች
1. ፍርድ ከመጻፍ በፊት ቅድሚያ በሥነ-ሥርዓት ህጐች እና የክርክር አመራር ደንቦች፤ እውቀት እንዲሁም ስለፍርድ
አፃፃፍ እውቀት ሊኖረን ይገባል፡፡

2. በቅድመ ፍርድ አፃፃፍ ውስጥ ቅድሚያ ትኩረት የሚያስፈልገው ነገር በጉዳዩ ላይ ዝግጅት ማድረግ ነው፡፡ ይህም ከክስ
አንስቶ ለፍርድ ቤቱ የሚቀርቡ ልዩ ልዩ ፅሁፎችንና ሰነዶችን በሚገባ ማንበብና መዘጋጀትን ያካትታል፡፡
3. ፍርድ ከመፃፍ በፊት የተለየ ዝግጅት ማድረግ እና በተለዩ ጭብጦች ላይ የቀጠለን ክርክር ሁሉ ለዚሁ በተዘጋጀ ልዩ
ልዩ ቅፆች ማስታወሻ እየያዙ መሄደ ወደ ኋላ የሚፃፈውን ፍርድ ቀለል ባለ ዋጋ እንዲፃፍ ያስችለዋል
4. የተለዩ ቅፃ ቅፆች ወይም ቻርቶችን ማዘጋጀት ሰፊ እና በፍሬ ነገር የዳበሩ (Fact rich cases) ጉዳዮች ሲያጋጥሙ
የበለጠ አጋዥ ነው፡፡
5. ፍርድ ሲፃፍ ለውሣኔ ትርጉም መስጠት፣ ውጤቱን (consquence) αν } (coherence) ማየት፣
ተናባቢ(consistent) መሆኑን ማስተዋል ይጠይቃል
6. ፍርድ ሲፃፍ ከጠቅላላው ወደ ተለየው ወይም ከተለየው ወደ ጠቅላላው መተንተን መቼ የሚገባ መሆኑን ማስታወስ፣
ሃሳባችን ማስቀመጥ፣ በአእምሮ መተንተን እና መተቸት፣ የፍርዱን ውጤት ማሰብ ወዘተን ይመለከታል፡፡
7. በቀጥታ ክስ ላይ ያለ ዳኛ ፍርዱ ከርቲካል የሆነ (ለፍሬ ነገር፣ ማስረጃ እና ህግ ፍፁም ታማኝ የሆነ) ሆኖ አገላለፁ ግን
የራሱ የሆነ የማሰብ ፈጠራ (creativity) የታከለበት መሆኑንና የመሳሰሉትን ማሰብን ለማመልከት ነው፡፡
8. በጥናታዊ ጽሁፎች ሃሳብን አጉልቶ ለማሳየት የምንጠቀምባቸው ከስር የማስመር (undeline) ፤የቃላትን ፎንት ቅርጽ
እና መጠን መለየት (ምሳሌ Italics) ፤ በትምህርተ ጥቅስ ማስቀመጥ ወዘተ T በፍርድ አጻጻፍ ውስጥ እምብዛም
የማይመከሩት፡፡
9. ፍርድ ከመፃፉ በፊት ማንበብ፣ መረዳት፤ ማሰብ እና መወሰን ያስፈልጋል፡፡ እየተፃፈ አይወሰንም፡፡ እየተወሰነም
አይጻፍም፡፡ ተወስኖ ብቻ ይጻፋል፡፡ አንዳንድ ጊዜ የፍርድ ፅሁፎች ያላግባብ የሚረዝሙብን እየፃፍን ስለምንወስን ወይም
እየወሰንን ስለምንጽፍ ነው፡
የተፃፈ ፍርድ ከሌሎች ሰነዶች ከሚለይባቸው ነጥቦች
የተፃፈ ፍርድ ከሌሎች ሰነዶች ከሚለይባቸው ነጥቦች ውስጥ ፡-
1. የመጀመሪያው ይህ ሰነድ የዳኛው የግል ሰነድ ሳይሆን የህዝብ ሰነድ መሆኑ ነው::
2. ፍርድን ለየት የሚያደርገው ሌላው ነጥብ በርካታ የተለያዩ ጉዳዮችን ወደ አንድ መደምደሚያ ማምጣት የሚጠበቅበት
መሆኑ ነው፡፡ (በቅንነትም ይሁን ከቅን ልቡና ውጭ ቢቀርቡም/ ዳኛ በታነፀ ስነ ምግባር የተደበላለቁትን (አንዳንዴም
በጣም የተደረቱትን) ክርክሮች ለይቶ (አንፃራዊው) እውነት ላይ መድረስ ይጠበቅበታል፡፡ ፍርድ መፃፍ እዚህ ውጤት
ላይ መድረስን ማስቻል ይገባዋል፡፡ይህ ሥራ የፍርድ ጽሁፍን ከሌላው ጽሑፍ እንዲለይ ያደርገዋል፡፡)

የተፃፈ ፍርድ ከሌሎች ሰነዶች ከሚለይባቸው ነጥቦች...

3. ሌላው የፍርድ ጽሑፍ ልዩ ባህሪ ከፍርድ ቤት እና የዳኝነት ሥራ ልዩ ባህሪ ይመነጫል፡፡(የምንፅፈው ፍርድ የዳኝነት
እና የፍርድ ቤት ተቋማዊ ነፃነት ምን እንደሚመስል በየትኛውም ቦታ እና በማናቸውም ጊዜ ማሳያም ጭምር ስለሆነ
በጥንቃቄ ሊዘጋጅ የሚገባው ነው)
4. ፍርድ ከተነበበ በኋላም የሥነ - ሥርዓት ህጎች ከሚፈቅዱት ው ማንኛውም አይነት ማስተካከያ ማድረግ ያስቸግራል፡፡
ማንኛውም የእፃፃፍ ስህተት ሊታረም በሚችልበት አግባብ እስካልታረመ ድረስ እስከ ውጤቱ ይቆያል፡፡ ይህን ውጤት
የሚያስከትለውን ፍርድ እንደሌሎች ፅሁፎች ከሥነ - ሥርዓት ህጎች ወጭ በመግለጫ፣ በማብራሪያ በሌላ ህትመት ወዘተ
ማስረዳት ወይም ማሻሻል አይቻልም:.
5. ሌላው የፍርድ ጽሑፍ ልዩ የሚሆነው ጉዳት ቢያደርስ የሚከተለውን ውጤት १००५: パナムシート ムム
+११८ (Juridical Acts) ጉዳት ቢያደርሱ ጉዳት የደረሰበት ካሣ የሚያገኝበት አግባብ ሰፊ ነው:: በፍርድ ፅሁፍ የተነሳ
ጉዳት ቢደርስ ግን (ፍርዱን የሰጠው ዳኛ ያለበት ተጠያቂነት እና የይግባኝ ስርዐቶች እንደተጠበቁ ሆነው) ጉዳቱ
የሚካሰበት አግባብ እንደሌሎች ተግባራት ሁሉ ሰፊ አይደለም፡፡ ይህም ስለሆነም ፍርዱ በሚፃፍበት ጊዜ እጅግ ከፍተኛ
ጥንቃቄ ማድረግ ይገባል፡፡
6. ሌላው የፍርድ ዕሁፍ ለየት የሚያደርገው የዳኛ የግዴታ ሥራ ሆኖ ሁል ጊዜ መፈፀም ያለበት መሆኑ ነው:: በኢፈዲሪ
ህገ መንግስት አንቀጽ 37 ሥር እና
* በተለያዩ አለምአቀፍ ስምምነቶች ላይ እንደተደነገገው ፍትህ የማግኘት መብት የሚረጋገጠው ውሣኔ መስጠት ያለበት
አካል (ዳኛ በተለይ) ውሣኔ ሲሰጥ ነው፡፡ ይህንን ውሣኔ በፍርድ ፅሁፍ የመደመደም የዳኛ የግዴታ us home
3. ሌላው የፍርድ ጽሑፍ ልዩ ባህሪ ከፍርድ ቤት እና የዳኝነት ሥራ ልዩ ባህሪ ይመነጫል፡፡(የምንፅፈው ፍርድ የዳኝነት
እና የፍርድ ቤት ተቋማዊ ነፃነት ምን እንደሚመስል በየትኛውም ቦታ እና በማናቸውም ጊዜ ማሳያም ጭምር ስለሆነ
በጥንቃቄ ሊዘጋጅ የሚገባው ነው:)
4. ፍርድ ከተነበበ በኋላም የሥነ - ሥርዓት ህጎች ከሚፈቅዱት ውጭ ማንኛውም አይነት ማስተካከያ ማድረግ
ያስቸግራል፡፡ ማንኛውም የአፃፃፍ ስህተት ሊታረም በሚችልበት አግባብ እስካልታረመ ድረስ እስከ ውጤቱ ይቆያል፡፡
ይህን ውጤት የሚያስከትለውን ፍርድ እንደሌሎች ፅሁፎች ከሥነ - ሥርዓት ህጎች ወጭ በመግለጫ፣ በማብራሪያ በሌላ
ህትመት ወዘተ ማስረዳት ወይም ማሻሻል አይቻልም፡
5. ሌላው የፍርድ ጽሑፍ ልዩ የሚሆነው ጉዳት ቢያደርስ የሚከተለውን ውጤት የሚመለከት ነው፡፡ በህግ የተፈቀዱም
ይሁኑ ያልተፈቀዱ ተግባራት (Juridical Acts) ጉዳት ቢያደርሱ ጉዳት የደረሰበት ካሣ የሚያገኝበት አግባብ ሰፊ ነው::
በፍርድ ፅሁፍ የተነሳ ጉዳት ቢደርስ ግን (ፍርዱን የሰጠው ዳኛ ያለበት ተጠያቂነት እና የይግባኝ ስርዐቶች እንደተጠበቁ
ሆነው) ጉዳቱ የሚካስበት አግባብ እንደሌሎች ተግባራት ሁሉ ሰፊ አይደለም፡፡ ይህም ስለሆነም ፍርዱ በሚፃፍበት ጊዜ
እጅግ ከፍተኛ ጥንቃቄ ማድረግ ይገባል፡፡
6. ሌላው የፍርድ ፅሁፍ ለየት የሚያደርገው የዳኛ የግዴታ ሥራ ሆኖ ሁል ጊዜ መፈፀም ያለበት መሆኑ ነው:: በኢፌዲሪ
ህገ መንግስት አንቀጽ 37 ሥር እና በተለያዩ አለምአቀፍ ስምምነቶች ላይ እንደተደነገገው ፍትህ የማግኘት መብት †
የሚረጋገጠው ውሣኔ መስጠት ያለበት አካል (ዳኛ በተለይ) ውሣኔ ሲሰጥ ነው:: ይህንን ውሣኔ በፍርድ ፅሁፍ
የመደመደም የዳኛ የግዴታ ሥራ ነው::
7. የፍርድ ጽሑፍ ክርክርን ቋጭቶ መፈፀም ያለበት መሆኑ ሌላው መለያው ነው፡፡እጅግ በርካታ ጊዜ እና ጉልበት
የፈሰሰበት ጉዳይ ላይ የሚሰጥ ፍርድ ያለ ሌለ ተጨማሪ እንግልት ሊፈፀም የሚችል የክርክር መቋጫ እንጅ የሌላ ክርክር
መጅመርያ መሆን የለበትም፡፡ ሌሎች ፅሁፎች ሌላ ፅሁፍን የመጋበዝ እድል ያላቸው ሲሆን የፍርድ ፅሁፍ ሌላ የፍርድ
ፅሁፍን ከሚጋብዝ ይልቅ በቀጥታ፣ በቀላሉ እና በነፃነት ሊፈፀም የሚችል መሆን ይገባዋል፡፡ ይህም ሥራ የፍርድ ጽሁፍን
ከሌላው ጽሑፍ እንዲለይ ያደርገዋል፡፡
ፍርድ ከታዳሚ አንፃር
1. ከታዳሚ አንፃር የሚዘጋጅ ፅሁፍ ላይ ከሚደረገው ጥንቃቄ ውስጥ የፅሁፉን ግብ እና ተግባር የመለየትና የማወቅ ሥራ
አንዱ ነው፡፡
2. በፍርድ የጽሁፉን ግብ እና ተግባር መለየት ቀድሞ መታወቅ ያለበት ሲሆን የፍርድ ጽሑፍ በምን አግባብ እና ጥልቀት
መዘጋጀት እንደሚገባው ለመለየት ያስችላል፡፡
በግብ እና ተግባርነት ከሚጠቀሱት ውስጥ፡-
1. ታዳሚን ማሳወቅ፣ ማስረዳት እና ማስተማር
2. ታዳሚን ማሳመን
3. ክርክርን መቋጨት
4. ህግ መተርጎም (ህግ በመተርጎም ማውጣት)
5. አዲስ የዳኝነት ፖሊሲ ማውጣት
6. አዲስ መርህ መመሥረት ወይም ነባሩን ማስፋ
በግብ እና ተግባርነት ከሚጠቀሱት ውስጥ...
7. ነባሩን ህግ ትርጉም ማስፋት፣ ማጥበብ
8. የስልጣን (Authority) ግጭትን መፍታት
9. የውሣኔን ትክክለኛነት ማሳመን
10. በፍትህ ስርዓት ላይ መተማመንን (Confidence and trust)
11. የሌላውን ታዳሚ ባህሪ ማስተካከል
12. አስገዳጅ ውሣኔ መስጠት
13 ለሐ h ሐዐ n ዛሪ (ድርጊት) መመርመር ይገ
የቅፃቅፆች አጠቃቀም
1. በወንጀል ክርክርም ሆነ በፍ/ብሔር ክርክር ይዞታቸው እና ቅርፃቸው የሚመሳሰሉ ፍርዶች፣ ውሣኔዎች ወይም
ትዕዛዞች ይኖራሉ፡፡
2. ተመሳሳይ ቅርፅ እና ይዘት ያለውን ነገር ሁል ጊዜ ደጋግሞ መፃፍ አሰልቺ ከሚሆነውም በላይ ጊዜ፣ ጉልበት፣ እና
ሃብትን ያላግባብ ማባከንን ሊያስከትል ይችላል፡፡
3. በእንደዚህ አይነት ጉዳዮች በጥንቃቄ የተዘጋጁ ልዩ ልዩ ቅፆችን ለፍርድ፣ ውሣኔ ወይም ትእዛዙ ዝግጅት መጠቀም
ይችላል፡፡
4. አብዛኛዎቹ ፎርሞች በሁለቱም የሥነ-ስርዓት ህጎቻችን በተለያዩ ቦታ የሚገኙ ሲሆን ከተግባር በመነሳት የዳበሩም
ይገኙበታል፡፡
5. ይሁን እንጅ ቅፅ አጠቃቀም ላይ ጥንቃቄ የሚያስፈልጋቸው ነጥቦች አሉ፡
6. ቅፅን መጠቀም በመሰረቱ አስገዳጅ አይደለም፡፡ አመላካች ብቻ ነው::
7. በወጥነት ከተጠቀምንበት ግን አንድ ፍርድ መያዝ ያለበትን ነጥብ ብቻ እንዲያዝ ለማድረግ አመላካች ይሆናል፡፡
8. በሌላ በኩል በአንድ ፍርድ (ውሣኔ፣ ትእዛዝ) ውስጥ መካተት የሌለባቸው ነጥቦች እንዳይካተቱ ለማድረግ ያግዛል፡፡
9. በዚህ መሠረት የፍርድ፣ ውሣኔ እና ትእዛዝ ይዘት ከሞላ ጎደል ወጥ እንዲሆን የሚያደርጉ ሲሆን የዳኝነት ሥራንም
ለማቀላጠፍ ይጠቅማል፡፡
10.ቅፅን በመጠቀም ፍርድ (ውሣኔ፣ ትእዛዝ) ማዘጋጀት የሚቻል ቢሆንም ይህ ቅፅ የሥነ ሥርዐት ህጎች በሚያዙት
አግባብ የተዘጋጀ፣ ወይም የሥነ ሥርዐት ህጎችን አላማ የሚያሳካ መሆን ይገባዋል፡፡
11. ለእያንዳንዱ ጉዳይ ምላሽ ለመስጠት በሚያስችል አግባብ መዘጋጀት ያለበት ሆኖ ከላይ የተጠቀሱትን የፍርድ ግብ
እና ተግባራት የሚያፈርስ መሆን አይኖርበትም፡፡
ዳኞች የሚሰጧቸው ውሳኔዎች
1. አንድ ጉዳይ መታየት ከጀመረበት ጊዜ አንስቶ በስተመጨረሻ በፍርድ እስኪቋጭ ድረስ ዳኛ (ዳኞች) በጉዳዩ ላይ
በርካታ ውሣኔዎችን ያሳልፋሉ፡፡
2. እነዚህ ውሣኔዎች ለተከራካሪ ወገኖች በሥነ - ሥርዐት ህጎቻችን መሠረት ሊገለፁ ይገባል፡፡
3. የፍርድ መፃፍ ጉዳይ በዳኝነት ሥራ ላይ የተሰማራ ሁሉ ሊፈጽመው የሚገባ የግዴታ ሥራ ነው፡፡ የፍርድ መፃፍ ሥራ
በየጊዜው የምንማረው፣ የምንተገብረው የምናሻሽለው ነው፡፡
4. ጥሩ ፍርድ ሊፃፍ የሚችለው እውቀትን መሠረት አድርጎ በመፃፍ ብቻ ሣይሆን ደጋግሞ በመፃፍ ነው፡፡
ዳኞች የሚሰጧቸው ውሳኔዎች....
5. የፍርድ መፃፍ ትንተና (reasoning) እውቀት ፤ ከህሎት እና ትዕግስት የሚጠይቅ ስራ ከመሆኑም በላይ
ወቅታዊነትንም ይፈልጋል፡፡
6. በተቻለ መጠን የመፃፊያ ምቹ ጊዜ ተመርጦ ነገር ግን በጉዳዩ ላይ ትኩስ አረዳድ (best impression) ባለ ጊዜ
መጻፍ ይመረጣል፡፡
7. ይህ ጊዜ ጉዳዩ እንደተሰማ ወይም እንደተነበበ ያለው ጊዜ ነው፡፡
8. በጊዜ ሂደት የማስታወስ ችሎታ እየቀነሰ የሚመጣ ከመሆኑም በላይ ጊዜ ባለፈ ቁጥር ፍርድን መጻፍም የዛኑ ያህል
እየከበደ የሚመጣ ሥራ ነው የሚሆነው::

የፍርድ አፃፃፍ ቴክኒክ

• የፍርድ አፃፃፍ የራሱ ቴክኒክ አለው እንበል እንጅ እንደ ሂሣብ ትምህርት በቀመር የሚቀመጥ ቴክኒክ፣ መንገድ፣
መመሪያ፣ ወይም ስታይል የለውም ፡፡
• ለአፃፃፍ በጥቅሉ የምንጠቀምበትና የምንስማማበት ቴክኒክ እንዳለ ሁሉ የፀሐፊው የግል ከህሎትም አስፈላጊ ነው፡፡
የፍርድ አፃፃፍ አስፈላጊነት
1) ግልፅ ሃሳብ መያዝንና ይህንንም በተመሣሣይ መልኩ በግልፅ ለማስፈር
2) ፍርድ ዳኛዉ የደረሰበትን መደምደሚያ ከተካራካሪዎች የሚገናኝበት መሆኑ
3) ፍርድ ከህዝብ ጋር መገናኛ መሆኑ
4) የበላይ ውሳኔ ሰጭ/ ይግባኝ ሰሚ/ አካል ምክንያቶቹን በግልፅ እንዲመረምርና ግምት ዉስጥ እንድያስገባቸዉ
ለማስቻል
ፍርድ/ውሳኔ
• በፍርድ ቤት የሚሰጥ እልባት ከተከራካሪ ወገኖች መካከል ለአንዱ በመወሰን በአንዱ ላይ ደግሞ በመወሰን ለነበረዉ
አለመግባባት መፍትሄ የመስጠት ዉጤት እንጅ ግራ ቀኝ የማስታረቅ ዉጤት አይኖረዉም፡፡
• ዉሳኔ/ፍርድ እንደ ግልግል ዳኝነት (እርቅ) ሁለቱም አሸናፊ ሊሆኑበት በሚችሉ መልኩ መፍትሄ የሚሰጥ (win, win
solution) ሳይሆን ከሁለቱ አንዱ ረቺ አንዱ ተረቺ (win, lose solution) ዓይነት ዉጤት ባለዉ መልኩ የሚሰጥ
ዳኝነት ነዉ፡፡
• ፍርድ ውሳኔ ሁለቱን ወገኖች እኩል ማስደሰት ስለማይቻል በተለይ የተረታዉ ወገን በተወሰነዉ ዉሳኔ ላይ ይግባኝ
ጠይቆ ጉዳዩን ወደ የበላይ ዉሳኔ ሰጪ አካል (ይግባኝ ሰሚ) ሊያቀርብ ይችላል፡፡
• ይግባኝ ሰሚዉ ፍ/ቤትም የሥር ፍ/ቤቱን ዉሳኔ መተቸት፤መሻር ወይም ማሻሻል ይችላል፡፡
• ይግባኝ ሰሚዉ ፍርድ ቤት በሥር ፍርድ ቤት የተጠቀሰዉን ምክንያት ግምት ዉስጥ እንዲያስገባም የስር ፍርድ ቤት
ዉሳኔ ግልጽ፤ ሎጂካል እና ተያያዥነት ባለዉ
• አንድ ፍርድ ቤት በህግ፣ በፍሬ ነገር (አለዚያም በሁለቱም ላይ) ውሳኔ እንዲሰጥ የሚጠበቅ ነው፡፡

• ከይግባኝ ሰሚ ፍርድ ቤት ይልቅ የበታች ፍርድ ቤት በተለይ በፍሬ ነገር ትንተና እና ውሳኔ መስጠት ላይ ሰፊ ሚና
አለው፡፡

የበላይ ፍርድ ቤቶች በተለይ ትኩረታቸው በህግ ስህተት ላይ ይሆናል፡፡

• ስለሆነም በፍሬ ነገር ላይ የተሰጠ ውሳኔ እና ትችት የመከለስ እድሉ እየጠበበ የሚመጣ መሆኑን በመረዳት የስር
ፍ/ቤቶች ውሳኔ ሲሰጡ ፍሬ ነገርን በአግባቡ መተንተን ይገባቸዋል፡፡
ፍርድን ለምን አንጽፋለን?
• አለመግባባቶችን ለመፍታት
• ጉዳዮች ላይ ውሳኔ ለመስጠት
• ለአንባቢ መረጃ ለመስጠት
• ውጤትን ለመግለጽ
• ህግን ለማዳበር
ፍርድን ለምን አንጽፋለን?
• ለማሳመን
• ለመታመን
• ገለልተኛነትን ለማሳየት
• ፍትህ ለመስጠት
ፍርድን ለማን እንጽፋለን
• ለተከራካሪው ወገን
• ለተከራከሪ ወገን የህግ ባለሙያዎች
• ለይግባኝ ሰሚው ፍ/ቤት
• ለሌሎች የህግ ባለሙያዎች
• ለህግ ተመራማሪዎች
• የህግ አውቀት ለሌለው ማንኛውም ማንበብ የሚችል ዜጋ
የፍርድ/ዉሳኔ ቅርጽ

• የፍርድ/ ዉሳኔ ቅርጽን በተመለከተ አንዳንድ ጸሐፊዎች "FLAC" የሚል የእንግሊዘኛ ምህፃረ ቃል (Acronyms)
በመጠቀም ያስቀምጡታል፡-

. F - for facts (ፍሬ ነገሩ)

• L- for laws (U ๆ)
• A- for application /-Analysis (९+१३ ८ ९ e hv ጋር የማገናኘት ሥራ)
• C- for conclusion (መደምደሚያ)
በማለት ያስቀምጡታል፡፡

የፍርድ/ዉሳኔ ቅርጽ...
• ከዚህም አቀማመጥ የምንረዳዉ
1. ውሳኔን ቅርፅ የሚያስይዘው የመጀመሪያው ነጥብ ፍሬ ነገር መሆኑን ነው፡፡
2. ፍሬ ነገር ስንል ተከራካሪ ወገኖች ያነሷቸውን ነጥቦች በሙሉ ሳይሆን አግባብ ያላቸውን እንዲሁም ተከራካሪዎች
ያልተማመኑባቸው ነገሮች ለማለት ነው፡፡
3. ከጉዳዩ ጋር የማይገናኝ ፍሬ ነገር ላይ ማተኰር እንዲሁም የሚያስማሙ ነገሮች ላይ ማተኮር ውሣኔን ሳቢ
አያደርገውም፡፡
የፍርድ/ዉሳኔ ቅርጽ.
1. በቅርፁ ውስጥ መካተት ያለበት ሁለተኛው ነጥብ ህግ ነው፡፡
2. ዳኞች እያንዳንዱን ጉዳይ በህግ እንዲዳኙ ማመላከት ብቻ ሳይሆን ህጉንም መጥቀስ አለባቸው::
3. በኢ.ፌ.ዲ.ሪ ህገ መንግስት አንቀፅ 79 ላይ በግልፅ እንደሰፈረው ዳኞች የሚመሩት በህግ ብቻ ነው፡፡
4. የፍሬ ነገርን ጭብጥ ከያዙ በኋላ ወደ መደምደሚያ መመራት ያለባቸው በህግ እና በህግ ብቻ ስለሆነ ይህ ተለይቶ
በተለይ መቀመጥ/መመላከት/ አለበት፡፡
5. ለጉዳዩ እልባት ለመስጠት አስገዳጅ የሆነ ውሳኔ መጠቀስ ያለበት ከሆነም የውሳኔው ቁጥር እና አስገዳጅ ያደረገው ህግ
በተመሣሣይ መልኩ መጠቀስ አለባቸው፡፡
6. ዳኞች ህግን መጥቀስ ብቻ ሳይሆን ህጉ ለተያዘው ፍሬ ነገር እልባት ለመስጠት በአግባቡ የሚፈፀም መሆኑን ማሳየትና
ምክንያት መሰጠት ይገባቸዋል፡፡
የአፃፃፍ ዘይቤ (Style)
ውሳኔን /ፍርድን ሳቢ እና የማይሰለች፤ በቀላሉ ተደራሽ ለማድረግ
የምንጠቀምበትና ልብ የምንለው ሌላው ነጥብ የአፃፃፍ ዘይቤ ነው፡፡
. የአፃፀፍ ዘይቤ እንደ ፍርድ ቤቱ አይነት እና ደረጃ እንዲሁም እንደ ጉዳዩ ቅለትና ክብደት ይለያያል፡፡
. አንድ ዳኛ ውሳኔ በሚሰጥበት ጊዜ ጉዳዩ -
1. በመጀመሪያ ደረጃ የቀረበ ነው ወይስ በይግባኝ / በሰበር?
2. ከመደበኛ ፍርድ ቤት ውጭ ታይቶ የመጣ ነው? በአሰሪና ሰራተኛ ጉዳይ ቦርድ...
3. ተከራካሪ ወገን የሌለበት ነው /ምሳሌ ስም ማስለወጥ አመልካች ብቻ"/ የሚሉትን መመርመር ይኖርበታል፡፡
• የሚከተሉትን ነጥቦች ልብ ማለቱ ግን አስፈላጊ ነው፡፡
1. ውሣኔ በተቻለ መጠን አጭር እና ግልፅ /Precise, Concise/ መሆን አለበት፡፡
2. የውሳኔው አጭር መሆን እንደ ጉዳዩ አይነት ይለያያል፡፡

3. የአንድ ገፅ ውሳኔ ረዥም ፣ የ 4 ዐዐ ገጽ ውሳኔ አጭር ሊባል ይችላል፡፡

4. አጭር ሊባል የሚችለው በቀላሉ የሚነበብ ፣ ሃሳብን የማይከፋፍል ፣ ከአንድ ርዕስ ወደ ሌላው የማይዘል ሲሆን ነው፡፡
5. አረፍተ ነገሮች ቀላል መሆን ይገባቸዋል ፡፡
የአፃፃፍ ዘይቤ (Style) የቀጠለ...
6. ፖራግራፍም በተቻለ መጠን ቢያጥር ይመረጣል፡፡
7. በተቻለ መጠን ይህንን ለመፈፀም እንደ " ወይም" "እና" "ማለትም" .. የመሳሰሉ አርዛሚ አያያዥ ቃላትን
አለመጠቀም ይመረጣል፣
8. የማይወገድ እስካልሆነ ድረስ ከስራ ቋንቋ ውጪ ያለን ሌላ ቋንቋ መጠቀም አያስፈልግም፡፡
9. የሌላ ቋንቋን / እንግሊዘኛ፣ ላቲን.../ መጠቀም ጉዳዩን በይበልጥ የሚይገልፅ እና ታዳሚን የማያደናግር እስከሆነ ድረስ
ብቻ ይመረጣል፡፡
የአፃፃፍ ዘይቤ (Style)...
10. ወሳኔውን የሚያነቡ አካላትን አጢኖ መፃፍ ይገባል፡፡
11. ከተከራካሪ ወገን ውጪ የአካባቢው ህብረተሰብ፣ የሌላ ከልል ህብረተሰብ ወይም የሌላው አለም ማህበረሰብ
የሚያነቡት በሚሆንበት ጊዜ ተጨማሪ ጥንቃቄዎች በማድረግ መፃፍ ይገባል፡፡ ምሳሌ ፡- ኢምባሲዎች
12. የሚያግባቡ/Common/ ቃላትን ብቻ መጠቀም ያስፈልጋል፡፡ ምሳሌ ፡- መስከር "እኩይነት" ነው ? ከማለት
መስከር "አግባብ" ነው ? ማለት ይመረጣል ፣
13. የቀልድ ፣ ምፀት ፣ ስድብ አባባሎችን ማስወገድ ተገቢ ነው፡፡ ምሳሌ ፡- "ተደበደብኩ ባይ" "የተከበሩ ከሣሽን"
"ተደፈርኩ ባይ የ 12 ዓመት ወይዘሪት" - - - የሚሉት አፃፃፎች በመሆናቸው ሊወገዱ ይገባል ፡፡
የአፃፃፍ ዘይቤ (Style)...
14. የተነሣ ጭብጥ በሙሉ ምላሽ ማግኘት ይገባዋ /ልዩ ሁኔታ እንደተጠበቀ ሆኖ/
15. የተባለው ተከራካሪ ወገን" ፣ " ከላይ ወይም ከፍ ሲል እንደተገለፀው" ፣ "ወደፊት እንደሚገለፀው'' ተበዳይ ነኝ ባይ
" የሚሉና እንዲሁም ተከራካሪ ወገንን በአግባቡ የማይጠሩ ቃላትን ማስወገድም ያስፈልጋል፡፡
16. በርካታ ጥቅስ መደርደርም ላያስፈልግ ይችላል፡፡ አስፈላጊ ከሆነ ጉዳዩን በአግባቡ የሚያስረዳ አንድ ይበቃል ፡፡
ምሳሌ ፡- " ሰው " የሚለውን በማስረዳት የበርካታ መዝገበ ቃላት ፍቺን መስቀመጥ አያስፈልግም
የአፃፃፍ ዘይቤ (Style)...
17. የምስክር ቃልንና የሰነድ ማስረጃ በተጠየቀው አግባብ እንደተሰጠው መልስ ከማስቀመጥ ለፍርድ አስፈላጊ የሆነውን
ክፍል ብቻ በክለሳ መልክ ማስቀመጥ ይስባል ፡፡
18. የሰነድ ማስረጃ ሲጠቀስ ቀንና ቁጥር ፣ አውጭው እና ሌሎች ገላጭ ነገሮች ሊካተቱበት ይገባል፡፡
19. ክስና መልስ እንዳለ መገልበጥም አያስፈልግም ፣
20. እጅግ በጣም ረዥም ውሳኔ ካልሆነ በስተቀር በውሣኔው ውስጥ ፍሬ ነገር፣ ጭብጥ፣ ህግ ድምዳሜ የሚሉ ርዕሶችን
መጠቀም አያስፈልግም፡፡
የአፃፃፍ ዘይቤ (Style)...

21. ተመሳሳይ ቃልን ለተመሳሳይ ተግባር መጠቀም ያስፈልጋል፡፡ ለምሳሌ ፡- አበበ ከሳሽ ከሆነ ከሳሽ ተብሎ ይመዘገብና
ውሳኔው እስኪቋጭና በይግባኝ ሲታይም ከሳሽ አበበን ይወክላል ማለት ነው፡፡ በመሐሉ አበበ የሚልን ቃል መጠቀም
አያስፈልግም፡፡
22. በሌላ በኩል ለከርከሩ ሁሉ እኩል ክብደት መስጠቱን ማሳየት ይገባል፡፡ ከሳሽ ካልን ተከሳሽ፣ ከሱን በጥቅሉ
ካስቀመጥን መልሱንም በጥቅሉ ማስቀመጥ ይገባል፡፡
23. በጥናታዊ ፁሁፎች ላይ እንደምንመለከተው አይነት አንድ ቃል፣ ሐረግ አጉልቶ ለማሳየት የምንጠቀምበትን
ኢታሊከስ ፣ ማስመር፣ ማጉላት፣ በትምህርት ጥቅስ ለይቶ ማስቀመጥን ማስወገድ ይገባል፡፡ ቃሉ፣ሐረጉ፣ ጐልቶ መታየት
ያለበት በትንተና እና በምክንያት ነው፡፡
የአፃፃፍ ዘይቤ (Style)...
24. አላስፈላጊ ዝርዝር ነገርን ማሰወገድ ይገባል፡፡ አስፈላጊ ያልሆነ ፍሬ ነገር፣ ህግ ፣ የግርጌ ማጣቀሻ፣ ዋቢ
መጽሐፎች....መጥቀስ አያስፈልገውም ፡፡ የተደረሰበትን ውሳኔ የሚደግፈው ብቻ ከተጠቀሰ በቂ ነው፡፡
25. አግላይ ቋንቋ መጠቀም አያስፈልግም ፡፡ አስፈላጊ እስከ ሆነ ድረስ ለሁሉም ህፃናት፣ ለሁሉም ሴቶች ወይም ለሁሉም
ሰዎች የሚጠቀም ቃል መጠቀም ያስፈልጋል፡፡ ምሳሌ - " አንድ ምክንያቲያዊ ወንድ ከማለት '' አንድ ምክንያታያዊ ሰው
" ማለት ይመረጣል፡፡
የአፃፃፍ ዘይቤ (Style)...
26. በቋንቋ አጠቃቀም ግልፅ እና ስህተትን ማስወገድ ይገባል፡፡
27. ይህ እንደየ ቋንቋው ባህሪም የሚወሰን ነው ፡፡ ለምሳሌ በአማረኛ የሚፃፍ ውሳኔ አንተ ፣ እርስዎ፣ የሚሉትንና ሌሎች
የማዕረግ ሰሞችን በአግባቡ መጠቀም ያስፈልጋል፡፡
28. ለሁሉም ተከራካሪ የሚገባውን ክብር የሚሰጥ ቃል መጠቀም ያስፈልጋል፡፡
29. "ፍርድ ቤቱ ክሱን ላለመቀበል አይችልም'ሁለት አፍራሽ (negative ) ቃላትን ባለመጠቀም ፣
30. ከሣሽን በሚያስቀድም አገላለጽ መጠቀሙ ይመረጣል"
አጭር እና ግልፅ ውሳኔ/ፍርድ ምን ማለት ነው
• ውሳኔን/ፍርድን ግልፅ እና ቀላል ለማድረግ ሲባል ትክክለኛ ሃሳብን የማስተላለፍ አቅሙ ጥያቄ ውስጥ እንዲገባ ማድረግ
አይገባም
• Albert Einstein "I like to make things as simple as possible but not simpler" . ९+१८क ንግግር
ይጠቀሳል
በዚህ አባባል ውስጥ የምንመለከተው ቀላል ለማድረግ ሲባል ምጥንነ
• አንድ ለጓደኛው ደብዳቤ የፃፈ ሰው በደብዳቤው መጨረሻ ላይ የሚከተለውን የመዝጊያ ሃሳብ አስቀምጧል
“ውድ ወንድሜ ዝርዝር ሃሳብ የያዘ ረዥም ደብዳቤ ስለፃፍኩልህ ይቅርታ እጠይቃለሁ ምክንያቱም ሀሳቤን በአጭሩ
ለመግለፅ ጊዜ ስላልነበረኝ ነው" ብሏል
ከዚህ አባባል ምን እንረዳለን ምጥንነት
• ሐሳቡን መጥኖ ለማቅረብ የሚያደርገው ጥረት ግልፅነቱን የሚጎዳ እንዳይሆን ሁለቱን ማጣጣም ከዳኝነት ይጠበቃል፡፡

• በአንድ ውሳኔ ውስጥ ጥቅም ላይ መዋል ያለባቸው የቃላት ብዛት ይህን ያህል ነው ተብሎ ሊወሰን ባይችልም ሊተላለፍ
የተፈለገውን ሐሳብ መግለፅ የሚቻል ከሆነ በዚያ መልክ ውሳኔን መፃፍ ያስፈልጋል፡፡
ምጥንነት
• አንድ ለጓደኛው ደብዳቤ የፃፈ ሰው በደብዳቤው መጨረሻ ላይ የሚከተለውን የመዝጊያ ሃሳብ አስቀምጧል
“ውድ ወንድሜ ዝርዝር ሃሳብ የያዘ ረዥም ደብዳቤ ስለፃፍኩልህ ይቅርታ እጠይቃለሁ ምክንያቱም ሀሳቤን በአጭሩ
ለመግለፅ ጊዜ ስላልነበረኝ ነው" ብሏል
ከዚህ አባባል ምን እንረዳለን
• ሐሳቡን መጥኖ ለማቅረብ የሚያደርገው ጥረት ግልፅነቱን የሚጎዳ እንዳይሆን ሁለቱን ማጣጣም ከዳኝነት ይጠበቃል፡፡
• በአንድ ውሳኔ ውስጥ ጥቅም ላይ መዋል ያለባቸው የቃላት ብዛት ይህን ያህል ነው ተብሎ ሊወሰን ባይችልም ሊተላለፍ
የተፈለገውን ሐሳብ መግለፅ የሚቻል ከሆነ በዚያ መልክ ውሳኔን መፃፍ ያስፈልጋል፡፡
በፍርድ/ ዉሳኔ አፃፃፍ ላይ ተጽዕኖ ያላቸው ነገሮች
1. የህግ የበላይነት በፍርድ አጻጻፍ ውስጥ ሊንጸባርቅ ይገባል፡፡ ይህ ማለት የፍ/ቤት ወይም የዳኞች ስራ ፍርድን
በመስጠት ፍትህን ማስተዳደር በመሆኑ ፍርዳቸው ወይም ውሳኔአቸው በህግ ብቻ ላይ የተመሰረተ መሆን ይኖርባታል፡፡
2. የዳኝነት አካል ነፃነት በሚሰጡት ፍርድ ላይ ቀጥተኛ ተጽኖ ይኖረዋል፡፡ ነፃ ያልሆነ የዳኝነት አካል በህግ ስርዓት ብቻ
መመራት አይችልም፡፡ በህግ ስርዓት ብቻ በመመራት እና ህግን መሰረት በማድረግ ያልተወሰነ ፍርድ ጥሩ ፍርድ ሊሆን
አይችልም፡፡
3. የህገ መንግስት የበላይነት (supremacy of the constitution) ነው፡፡
በኢ.ፌ.ዲ.ሪ. ህገ መንግስት አንቀጽ 9(2) እና 13(1) ላይ በግልጽ እንደተመለከትነው የዳኝነቱ አካል ህገ መንግስቱንና
የህገ መንግስቱን ድንጋጌዎች የማክበርና የማከበር ኃላፊነት ስላለበት ህገ መንግስቱን ተፈጻሚ በማድረግ ወይም ስራ ላይ
በማዋል ይህንን ኃላፊነቱን መወጣት ይኖርበታል፡፡
4. ዳኛው ፍርድን በሚሰጥበት ወይም በሚጽፍበት ወቅት ከማናቸውም አይነት ተጽኖ የጸዳ መሆን አለበት፡፡ ዳኛው
ከመድሎ የፀዳ ፍርድ እንዳይሰጥ የሚያደርጉ ተጽዕኖዎች ውስጣዊ ወይም ውጫዊ ሊሆኑ ይችላሉ፡፡
ወደ መድሎ የሚመሩ ወይም ትክክለኛ ፍርድ እንዳይሰጥ ከሚያደርጉት ውጭአዊ ተጽዕኖዎች
1. ወዳጅነት
2. ጠላትነት
3. ግላዊ ግንኙነት
4. ሐይማኖት
5. ዘረኝነት
6. ፖለቲካ
7. የግል ጥቅም
8. ፆታዊ መድሎ
9. የህዝብ ወይም የማህብረሰብ ተጽኖ
10. ከፍርድ በፊት የሚሰጡ መግለጫዎች
11. ሰላማዊ ሰልፍ የመሳሰሉት ናቸው::

ከውስጣዊ ተጽዕኖዎች
1. የዳኛው የግል አመለካከት ፍልስፍናና አስተሳሰብ
2. የዳኛው ታማኝነት
3. የዳኛው እውቀት ልምድና ችሎታ
4. የዳኛው ታታሪነት
5. የዳኛው በራስ የመተማመን ስነ-ልቦና
6. የዳኛው ሚዛናዊነት የመሳሰሉት ናቸው
በውሳኔ/ፍርድ አፃፃፍ ጊዜ ቀጥተኛ ተጽዕኖ ያላቸው

• እነዚህ የተጠቀሱ ጉዳዮች በፍርድ አፃፃፍ ላይ ቀጥተኛ ተጽዕኖ ያላቸው ነገሮች ሲሆኑ ፍርድ በሚሰጥበት ጊዜ ሁሉ
ትኩረት ሊሰጣቸው ይገባ፡፡

የፍርድ አንባቢዎች ሁኔታ(ኮንቴክስት )ምን ሊሆን ይችላል?

• የህግ እውቀት ያለው ወይም የሌለው
• የተማረ ወይም ያልተማረ
• ልምድ ያለው ወይም የሌለው
• የእድሜ ልዩነት ያለው
• በተረጋጋ የስሜት ሁኔታ ያለ እና † የሌለ(የተናደደ፤የተጨነቀ፡ችኮላ ላይ ያለ ፤ትኩረት የሌለው
አንባቢያን ፍርድ በተሻለ ሁኔታ የሚረዱት የፍርዱ ይዘት ምን ሲሆን ነው
❑ፍርዱ ስለምን ያወራል
❑ፍርዱ ወዴት ያመራል
❑የፍርዱ ንዑስ ክፍሎች ምንድን ናቸው
❑መጨረሻው ምንድን ነው(ዘ ቦተም ላየን)
❑አጻጻፉ ወጥነት ሲኖረው
❑ግልጽ ሲሆን
❑አጭር ጊዜ ሲወስድ
ግልፅና አሳማኝ ውሳኔ
• ዳኞች በውሳኔአቸው ሊደርሱበት ያሰቡትን ዓላማ ለማሳካት ግልፅና አሳማኝ ውሳኔ መፃፍ አለባቸው
• ግልጽ፤ ሳቢና አሳማኝ ዉሳኔ ቢያንስ ሁለት ደረጃዎች ይኖሩታል፡፡
• በመሆኑም ጥሩና ደረጃዉን የጠበቀ ዉሳኔ ጽፎ የውሣኔን ዓላማዎች ለማሳካት የውሳኔ ቅርፅ እና የአፃፃፍ ዘይቤ *
/Style/ ማወቅ ወሳኝ ነገሮች ናቸው፡፡

ፍርድን እንዴት አቀናጅቶ መጻፍ ይቻላል?

❖ግልጽ ህግ እና ግልጽ ፍሬነገር ሲሆን(የፍ/ሥ/ሥ/ሕግ ቁ 242 -ህግን ፍሬ ነገሩ ላይ መተገበር፡፡ለምሳሌ በጋራ የተፈራ
የባልናሚስት ንብረት ክፍፍል ሲጠየቅ እና በጋራ መፈራቱ ሳይካድ ወይም ሳያከራከር ሲቀር ፤ህጉን በፍሬ ነገሩ ላይ ८२१
८ १लने (Declaratory Judgment)
❖ግልጽ ህግ ሆኖ ግልጽ ያልሆነ ፍሬነገር ሲሆን ፍሬነገሩን አጣርቶ እና ለይቶ ህጉን ተግባራዊ ማድረግ ምሳሌ፡-ሚስትነት
ወይም ባልነት በተካደበት ጉዳይ ክፍፍል ሲጠየቅ
የፍርድ ቅንጅት፤የቀጠለ
❑ግልጽ ያልሆነ ህግ እና ግልጽ ያልሆነ ፍሬነገር ሲሆን ህጉን ማጥራት ፤ፍሬነገሩን ማጥራት እና ፍርዱን መስጠት
ለምሳሌ፡በማይንቀሳቀስ ንብረት ላይ በመንደር የተደረገ ውል መሰረት ንብረት ለመረከብ የቀረበ ጥያቄ ፤ውል መደረጉ
ሲካድ ❑ግልጽ ያልሆነ ህግ ፤ግልጽ የሆነ ፍሬነገር ጋር ሲቀርብ ህጉን ማጥራት እና ፍሬነገሩ ላይ መተግበር ክፍፍል
የተጠየቀበት ሰነድ አልባ ቤት ፤የቀበሌ ቤት
የተሻለ ፍርድ ለመጻፍ የሚረዱ ስልቶች
❖አጭር ምዕራፎችን መጠቀም
❖ተያያዥነት ያለቻውን ጉዳዮች አንድ ላይ መሰብሰብ
❖ትርጉም ያለው የሀሳብ ፍሰት መከተል
❖ገላጭ(መረጃ ሰጭ) መግቢያዎችን መጠቀም
❖ማጣቀሻዎችን መቀነስ
‫؟‬+ F ८ ११۴ (structure(
►አጭር መግቢያ የጉደዩ አመጣጥ..…....
➢ የክርክሩ ዋና ዋና ይዘት የከሳሽ ክስ የተከሳሽ መልስ…. ዋና ዋና ፍሬነገሮች
* የታመነ እና ያልታመኑ ጉዳዮች...... ያከራከሩ ነጥቦች እና የቀረቡ ማስረጃዎ
►ትንተናው(የህግ እና የፍሬነገር) ህጉ ምን ይላል ፍሬነገሩ ምን ይላል እና በምን ተረጋግጣዋል ለምን ይነቀፋል ለምን
ተቀባይነት ይኖረዋል
►መደምደሚያው(ስለዚህ ምን ይሁን )
ውል ይፍረስ….
ገንዘብ ይመለስ
ለተሻለ ትንተና መመለስ ያለባቸው መሰረታዊ መሪ ጥያቄዎች
• WH-Qs (what;who;why;when;where;and how) .
• መን
• ማን
• ለምን
Jan.
• የት
አንዴት

የቀጠለ ...የትንተና ዋና ዋና ይዘት

• የህግ፤ህገመንግስት እና ሌሎች ህጎች ትርጉም
• አስገዳጅነት ያላቸው ውሳኔዎች
• ሞራል እና ማሀበራዊ መርህ

የፍርድ ውጤት በምን መልክ ይቀመጣል

• ቀጥታ ከስ ጉዳዮች ይወሰናል፤ተቀባይነት ማግኘት አለማግኘት..
ውሳኔ ማስፈጸሚያው ይቀመጣል…ትእዛዝ
• ይግባኝ ጉዳዮች
• ያጸናል
• ይሽራል
• ያሻሽላል
• በከፊል ሲሻሻ ል በራሱ ይወስናል ፤ወይም ወደ ስር ፍ/ቤት
CARA
ጥራት የሌለው ውሳኔ አጻጻፍ ተግዳሮቶች
• ይግባኝ መጨመር
• ደካማ የሆነ የስነ ህግ አድገት
ከርከሮችን ይጋበዛል፤ያስፋፋል
ከፍተኛ የሆነ የጊዜ ብክነትን ያስከትላል
ጊዜ በተቆጠረ ቁጥር የንብረት ዋጋ ግሽበት፤የወለድ መጨመር ፤ተከራካሪውን ለተጨማሪ ወጪ እና ኪሳራ ይዳርጋል
የ ኢኮኖሚ እንቅስቃሴ ይገድባል ፡፡ ከፍርድ በኀላ ስራ ላይ መዋል የሚችሉ
ንብረቶች ወይም ገንዘቦች በእግድ ላይ እንዲቆዩ ያደርጋል፡፡
የመወያያ ጥያቄ

• ግሩፕ 1.የፍ/ሥ/ሥ/ህግ ስለ ፍርድ እና ፍርድ አጻጻፍ ምን ይላል 180-184

• ግሩፕ 2. የፍ/ሥ/ሥ/ህግ የተለየ የውሳኔ አጻጻፍ የሚሰጥባቸው ጉዳዮች ብሎ የለያቸው የትኞቹን ነው?በዝርዝር
ተወያዩበት ከ
• ግሩፕ 3.የወ/ሥ/ሥ/ህግ ስለ ፍርድ እና ፍርድ አጻጻፍ ምን ይላል? ከአንቀጽ 149-153

የፍ/ሥ/ሥ/ህግ ስለ ፍርድ እና ፍርድ አጻጻፍ ከአንቀጽ 180-184

* በፍ/ሥ/ሥ/ህ/ቁ/ 259 የማጠቃለያ ሀሳብ መቀበል
* በፍ/ሥ/ሥ/ህ/ቁ/ 273 እና 180 ...በአጭር ቀጠሮ ወዲያውኑ በግልጽ ችሎት ፍርድ መሥጠት
❖ በፍ/ሥ/ሥ/ህ/ቁ/ 181 ፍርዱ ተጽፎ በአስቻሉት ዳኛ ወይም ዳኞች ተፈርሞበት ለተከራካሪዎች በዳኛው ወይም
በሰብሳቢው ይነበብላቸዋል
የፍ/ሥ/ሥ/ህግ ስለ ፍርድ እና ፍርድ አጻጻፍ ከአንቀጽ 180-184
❖የልዩነት ሀሳብ ካለ የተለየው ዳኛ ሀሳቡን በዝርዝር መግለጽ አለበት
❖የፍርድ ሀተታ ላይ የተያዘው ጭብጥ ፣ጭብጡ እንዴት እንደተወሰነ ምክንያቱን በመግለጽ ብዙ ጭብጥ ቢኖር አንዴት
እንደሚወስናቸው

• አንቀጽ 182(2)፤የውሳኔ መስጠት ወሰን 1.የ/መ/ደ/ፍ/ በግልጽ በተጠየቀ ዳኝነት ብቻ፤

2. ይግባኝ ሰሚ ፍ/ቤት መወሰን ነበረበት ፤ይገባው ነበር ብሎ የሚያምነውን ፤መወሰን ይችላል ፤ሌላ ነገሩን ለመፈጸም
የሚያስችል ማናቸውንም ውሳኔ /ብይን /ትእዛዝ ሊሰጥ ይችላል፡፡
• አንቀጽ 182(3)ጭብጥ አያያዝ
• የአንዱ ጭብጥ መወሰን የሌላውን የሚመልስ ሲሆን ፤አንዱን ጭብጥ ብቻ መወሰን
አንቀጽ 182(3)ጭብጥ አያያዝ
• ጭብጦቹ በየራሳቸው መወሰን የሚያስፈልጋቸው ሲሆን ለእያንዳንዱ ጭብጥ ምላሽ መሰጠት አለበት
• ለእያንዳንዱ ጭብጥ ያገኘውን ዝርዝር ፍሬ ነገር እና ሊያሳምነው የቻለውን ማሥረጃ በዝርዝር መግለጽ ያስፈልጋል
ፍ/ር ሥ/ሥ ህግ ስለ ፍርድ….የቀጠለ
• የፎርም :— ይዘት ፤ቀን ፤መዝገብ ቁጥር፤የተከራካሪ ስም እና አድራሻ ፤የክስ ዝርዘር፤ውሳኔ፤ወጪ ኪሳራ፤ፊርማ
(የልዩነት ሀሳብ ካለ) ሊኖረው ይገባል
• የተለየ የውሳኔ አጻጻፍ ስለሚሰጥበት ሁኔታ (አንቀጽ 185-191)
• የማይንቀሳቀስ ንብረት ፤በየግዜው የሚከፈል እዳ ፤ንብረት ማካፈል ማስተሳሰብ፤ማቻቻል ፤ማህበር ማፈረስ፤የታጣ
ጥቅም ማስመለስ
• ግራቀኙ ባልተከራከሩበት ጭብጥ አይወሰንም በፍ/ሥ/ሥ/ህ/ቁ/251/1/ ፍ/ቤቱ በራሱ ጭብጥ ከያዘ ሊያከራክራቸው
ይገባል
የወንጀል ሥ/ሥ/ህግ..ስለ ፍርድ አጻጻፍ•3
149-177
• 43
• የዐ/ህግ ከስ
• ተከሳሽ በከሱ ላይ የሰጠው ዕምነት ከህደት ቃል ዋና ዋና ፍሬ ነገሮች፤

የወንጀል ሥ/ሥ/ህግ..ስለ ፍርድ አጻጻፍ ....

ግራ ቀኙ የተለያዩበት ጭብጥ፤
• በጭብጥነት ለተያዘው ነጥብ የቀረቡ ደጋፊ ተብለው በዐ/ህግ የቀረቡ
• በተከሳሽ በኩል ማስተባበያ ተብለው የቀረቡ የማስረጃ ዓይነቶችን
የወንጀል ሥ/ሥ/ህግ አንቀጽ 149-177
• የማስረጃ ምዘና፡- ተቀባይነት የላቸውም የተባሉና ተቀባይነት አላቸው የተባሉ ማስረጃዎችን ከነ ምክንያቱ ማስፈር
• ተቀባይነት ያላቸውን ማስረጃዎች ይዘት (ከተያዘው ጭብጥ አንጻር) በአጭሩ ማስፈር የእያንዳንዱን ወገን ማስረጃ
ተአማኒነት ምዘና በሁሉም ወገን ከቀረበው ማስረጃ አንጻር ፍ/ቤቱ አሳማኝ ሆኖ ያገኘው የየትኛው ወገን ማስረጃ እንሆነ
ከነምክንያቱ የወ/መ/ሥ/ሥ/ህ/ቁ/ 149 በተመለከተው መሠረት በአጭሩ ገልጾ † ድምዳሜ ላይ መድረስ ማለት ነው ፡፡
የወንጀል ሥ/ሥ/ህግ አንቀጽ 149-177
• የማስረጃ ምዘና፦ ተቀባይነት የላቸውም የተባሉና ተቀባይነት አላቸው የተባሉ ማስረጃዎችን ከነ ምክንያቱ ማስፈር
• ተቀባይነት ያላቸውን ማስረጃዎች ይዘት (ከተያዘው ጭብጥ አንጻር) በአጭሩ ማስፈር የእያንዳንዱን ወገን ማስረጃ
ተአማኒነት ምዘና በሁሉም ወገን ከቀረበው ማስረጃ አንጻር ፍ/ቤቱ አሳማኝ ሆኖ ያገኘው የየትኛው ወገን ማስረጃ እንሆነ
ከነምክንያቱ የወ/መ/ሥ/ሥ/ህ/ቁ/ 149 በተመለከተው መሠረት በአጭሩ ገልጾ ድምዳሜ ላይ መድረስ ማለት ነው ፡፡
የወንጀል/ሥ/ሥ/ህግ
• ጥፋተኛ አደለም ሲባል ፤ነጻ ሰለመሆኑእና ከእስር እንዲፈታ
• ጥፋተኛ ከተባለ ፤ቅጣት ስለማክበድ እና ስለማቅለል የቀረበ አስተያየት
• ቅጣት፡ድንጋጌውን በግልጽ ለይቶ ማስቀመጥ አለበት ስለ ቅጣቱ አፈጻጸም /ገደብ/ ተገቢውን ትእዛዝ ይግባኝ መብት
ይነገረዋል፡፡
የወ/ሥ/ሥ/ህግ ...ማጠቃለያ
በአጭሩ በወንጀል ጉዳይ የሚሰጥና የሚፃፍ ፍርድ ሶስት መብቶችን ማለትም
በአጠቃለይ የሕ/ሰቡን፣
2. በተለይ ደግሞ የተከሳሹና
3. የወንጀሉ ሰለባ የሆኑትን ሰዎች መብት የሚነካ ሊሆን ይችላል፡፡ በመሆኑም ዳኞች በእነዚህ ባለመብቶች ላይ ሲወስኑ
በተከሳሹና በተበዳዩ እግር ቆመው ነገሮችን በጥልቀትና ኣስተዋይነት በተሞላበት መዝገቡን በመመርመር የማያወላዳ
ፍርድ ሊሰጡና ሊፅፉ ይገባል፡፡ በፍትሐብሔርም ቢሆን እጅግ ጥንቃቄ እና ማሥተዋል ይገባል
ከሥ ከመቅረቡ በፊት የአዋጭነት ጥናት ማለትም ከጊዜ እና ከወጭ ፣ ከህዝብ ሰላም እና ደህንነት አንፃር ለማመዛዘን
መሰራት አለበት
• ማሥረጃ እና ከርክሩ ተጨባጭ መሆኑን እርግጠኛ መሆን ያስፈልጋል

. ጉዳዩ የሚቀርብለት ፍ/ቤት የሥረ ነገር ሆነ አካባቢያዊ ስልጣን ያለው መሆኑን ማረጋገጥ
ጉዳዩ በሌላ ፍ/ቤት እየታየ ስላለመሆኑ እርግጠኛ መሆን
ከዚህ በፊት ጉዳዩ በፍ/ቤትም ሆነ በእርቅ ወይም ሌላ ስልጣን ባለው አካል ያልታየ መሆኑን
በይርጋ ያልታገደ መሆኑን ሁሉ መመርመር ያስፈልጋል
በይርጋ ያልታገደ መሆኑን በአጠቃላይ በወንጀልም ሆነ በፍትሐብሔር የክሥ መቃዎሚያ የማይቀርብበት እና ክሱን
የማያስዘጋው መሆኑን ማወቅ ተከሳሽ ሲሆኑም እነዚህን ነጥቦች ማጤን ተገቢ ነው
• ክሥ እና መልሱ ሲቀርብም በሥነ ሥርዓት ህጎች በዝርዝር የተቀመጡ ነጥቦች መሟላታቸውን እርግጠኛ መሆን
11 112
80-93 222-240
- ክሱ እንደቀረበ የአቀራረቡን ሥነ ሥርዓት መለየት ያስፈልጋል፡፡
በመደበኛ ሥነ ሥርዓት፣በልዩ ሥነ ሥርዓት /በአጭር 284- 292 ወይም በተፋጠነ 300-314/ ሥነ ሥርዓት እንዲሁም
ኃላፊነት ለማስወረድ 293-299 ወንጀል ሲሆንም ወንጀል እና ደንብ መተላለፍ ፣የወጣት ጥፋተኞች እና የአዋቂዎች
መሆኑን መለየት ጠቃሚ ነው
- በፍ/ስ/ስ/ህ/ቁ.231(1)(ሀ) መሰረት የክስ ምክንያት ክሱ እንደቀረበ ይመረመራል

የኪሥ እና መልሥ አቀራረብ፤

• የክስ ምክንያት ምንድን ነው? Is it all about justiciable matters?
• የክስ ምክንያት በፍ/ስ/ስ/ህ/ቁ.33(2)(3) ከተመለከተው የመክሰስ መብት በምን ይለያል?
• የመከሰስ መብት መቼ ነው የሚመረመረው? ልክ እንደ ክስ ምክንያት ክሱ እንደቀረበ?
የከስ ምክንያት - ዳኝነት ሊጠየቅበት የሚገባ ጉዳይ ነው፡፡ ለምሳሌ ካሳ፣ንብረት፣ውል የክስ ምክንያት ያላቸው ጉዳዮች
ናቸው ተብሎ ሊወሰድ ይችላል፡፡
- Defective የሆኑ ከሶች- ለምሳሌ ልጄ ቤት ስለሸጠች የሽያጩን ገንዘብ ታካፍለኝ የሚል ከስ(ፌ/ከፍተኛ ፍርድ ቤት
ድ/ዳ/ም/ች የቀረበ ክስ ነው) - ከመነሻውም የከሱ ዝርዝር የከሳሽን መብት የማያሳዩ ከሆነ ተከሳሽ ክርክር አቅርቦ
vested interest የለውም (Art. 33(2)) በማለት እንዲክድ መጠበቅ የስነ ስርዓት ህጉን ዓላማ ያሳካልን? ወይስ የክስ
ምክንያት የለውም (Art. 231(1) (ሀ)) ሊባል ይገባል?
.33 vested interest
- 33(1)- ከስ ለማቅረብ ችሎታ ያለው- minority, interdiction- እንደታወቀ ሚመረመር
• 33(2)- በክሱ ነገር ላይ ጥቅም ወይም መብት ያለ
. 33(3)- በተከሳሽ ላይ የሚጠይቀውን ጥቅም እና መብት በማረጋገጥ
• Art. 33(2)(3) ተከሳሽ መልስ ከሰጠ እና ከካደ በኃላ ሊመረመር ይገባዋል- ወራሽ ያልሆነ ሰው ክስ አቅርቦ ተከሳሹ
ቢያምንለት ምን ሊወሰን ይችላል?

የፍሬ ነገር ክርክርን መሥማት

. የመደመጥ መብት የሚረጋገጥበት ነው
• ከርክርን ለመምራት፣ የከርክራቸውን ልዩነት ለመመልከት እና ጭብጥ ለመመስረት አስፈላጊ ሂደት ነው
. የጭብጥ ዓላማ ምንድን ነው?
1. ፍትህ እንዳይዛባ በማድረግ ክርክሩን ለመምራት
2. የማስረዳት ሸክሙ የማነው የሚለውን ለመለየት
3. ጊዜና ወጭን ለመቆጠብ
4. ጥሩ የፍርድ አጻጻፍ እንዲኖርም ያደርጋል
የማሥረጃ አይነቶች ለውሳኔ አጻጻፍ

የማሥረጃ አይነቶች ለአንድ ውሳኔ ይዘትም ሆነ ቅርጽ ያላቸው ሚና ከፍተኛ ነኑ ::

የሰው ማሥረጃ መደኛ ምሥክር
የቃል ማስረጃ / ከሳሽ ዓ/ህግ እና ተከሳሹ የሚከራከሩበትን ጉዳይ መኖር አለመኖሩን ወይም መሆን አለመሆኑን በሰው
በመናገር የሚሰማ ነው ::
ይህ በቃል የሚነገር በመሆኑ ለውሸት የተጋለጠ ነው
ለጊዜው ይህን ለመከላከል እየተወሰደ ያለው እርምጃ ህጉም ሽፋን የሰጠው ቃለ መሃላ ማስፈጸም እና
. በሚመሰከርበት ጊዜ መስቀልኛ ጥያቄ እንዲጠየቅ ማድረግ ነው
ወደፊት ሀሰተኛ ምስከርነትን ለመከላከል ሲባል የተሻለ ሳይንሳዊ ዘዴ ይመጣ ዘንድ እንድናስብ እንድንመኝ ያደርገናል፡፡
የሠነድ ማሥረጃ ማለት
• በፊደል ፤
. በምልክት፤
. በቃላት፤
. በሥዕል እና በመሳሰሉት በሰነድ የሚገለጽ ነው::
• የጽሁፍ ማሥረጃ ፣ የምሥል ማሥረጃ፣የድምጽ ማሥረጃ ፣አካላዊ
* ማሥረጃ ሊሆን ይችላል

ቁሳዊ ወይም ገላጭ ማሥረጃ

ይህ አይነት ማስረጃ ዳኞች የአከራካሪው ፍሬ ነገር መኖር አለመኖርን በራሳቸው የስሜት ህዋሳት እንዲረዱት የሚያደርግ
ሲሆን
. በፎቶ፤በቻርት፤በትራፊክ ንድፍ እና አስመስሎ በሚደረግ ትዕይንት ሊሆን ይችላል ፡፡ ..
• ተከሳሽ ስለወንጀሉ አደራረግ በቪድዮ እየተቀረጸ የሚሰራውን እንዴት ይታያል?
ሳይንሳዊ ማሥረጃ
ሳይነሳዊ ማስረጃ ማለት፡ ምንነቱ አከራካሪ የሆነ ነገርን በመፈተሸ ፎረንሲክ ላብራቶሪን ጨምሮ በመጠቀም ጠጣር፤
ፈሳሽ፤….ወዘተ የምናረጋግጥበት ነው
• የኤሌክትሮኒክስ ማስረጃ ማለት፡- ኮምፒዩተር እና ሌሎች ዲጅታል የሆኑ መሳሪያዎችን እና ሶፍት ዳታዎችን
ያጠቃልላል፡፡
በማሥረጃ ሊረጋገጥ የሚገባው ፍሬ ነገር ምንነት
• የጉዳዩ እውነት ወይም ሀሰት መሆኑ ክርክሩ የሚሽከረከርበት ዐ/ህግም ሆነ ተከሳሽ ወደ ፍ/ቤት የሚመጡበት ዋነው
ምክንያት ነው ::
• የፍ/ቤት አስፈላጊነትም ግራቀኙ ከሚሰነዝሩት የሚታመን እና የተካደ ቃል በመነሳት የነገሮችን
መኖርአለመኖር፤የተፈጸመ እና ያልተፈጸመ፤እውነት እንዲያረጋግጥ እና መደምደሚያ ላይ እንዲደረስ ነው ::
በፍትሐብሔር
• በፍ/ሥ/ሥ/ህ/ቁ/ 259 የማጠቃለያ ሀሳብ መቀበል
*በፍ/ሥ/ሥ/ህ/ቁ/ 273 180... ΦΜ १९०५ በግልጽ ችሎት ፍርድ መሥጠት
* በፍ/ሥ/ሥ/ህ/ቁ/ 181 ፍርዱ ተጽፎ በአስቻሉት ዳኛ ወይም ዳኞች ተፈርሞበት ለተከራካሪዎች በዳኛው ወይም
በሰብሳቢው ይነበብላቸዋል
❖ የልዩነት ሀሳብ ካለ የተለየው ዳኛ ሀሳቡን በዝርዝር መግለጽ አለበት
❖ የፍርድ ሀተታ ላይ የተያዘው ጭብጥ ፣ጭብጡ እንዴት እንደተወሰነ ምክንያቱን በመግለጽ ብዙ ጭብጥ ቢኖር
አንዴት እንደሚወስናቸው
• ለእያንዳንዱ ጭብጥ ያገኘውን ዝርዝር ፍሬ ነገር እና ሊያሳምነው የቻለውን ማሥረጃ በዝርዝር መግለጽ
ግራቀኙ ባልተከራከሩበት ጭብጥ አይወሰንም /251/1/ / ८ते भरी इस ሊያከራክራቸው ይገባል
•በፍ/ሥ/ሥ/ህ/ቁ//183/1/ ... / ८५ በውሳኔው ከፍል ሊፈጸም የሚችለውን ጉዳይ እና አፈጻጸሙን በማመልከት
መግለጽ አለበት
• የገንዘብ ፣የንብረት የተወሰደ ሌላ ጥቅም በፍ/ሥ/ሥ/ህ/ቁ/186-190/
ወንጀል
- ወንጀል ጉዳይ ሲሆን
1. የዐ/ህግ ከስ እና ተከሳሽ በክሱ ላይ የሰጠው ዕምነት ክህደት ቃል ዋና ዋና ፍሬ ነገሮች፤
2. ግራ ቀኙ የተለያዩበት ጭበጥ፤
3. በጭብጥነት ለተያዘው ነጥብ የቀረቡ ደጋፊ ተበለው በዐ/ህግ የቀረቡ እና
4 በተከሳሽ በኩል ማስተባበያ ተብለው የቀረቡ የማስረጃ ዓይነቶችን እንዲሁም
5. ቀራቢነት የላቸውም የተባሉና ቀራቢነት አላቸው የተባሉ ማስረጃዎችን ከነ ምክንያቱ ማስፈር
6. ቀራቢነት ያላቸውን ማስረጃዎች ይዘት (ከተያዘው ጭብጥ አንጻር) በአጭሩ ማስፈር
7. የእያንዳንዱን ወገን ማስረጃ ተአማኒነት ምዘና በሁሉም ወገን ከቀረበው ማስረጃ አንጻር ፍ/ቤቱ አሳማኝ ሆኖ ያገኘው
የየትኛው ወገን ማስረጃ እንሆነ ከነምከንያቱ የወ/መ/ሥ/ሥ/ህ/ቁ/ 149 በተመለከተው መሠረት በአጭሩ ገልጾ ድምዳሜ
ላይ መድረስ ማለት ነው ::
2024
የፍርድ አጻጻፍ የሚጠይቀው ጥንቃቄ
በባለጉዳዮች (ተካራካሪዎች) ከሚቀርብ ክስ፣ ማስረጃና ሌሎች የክርክር ነጥቦች በመነሳት የፍሬ ነገር ወይም የሕግ ጭብጥ
በመያዝ ለቀረበ ማስረጃ በአግባቡ መመዘንና _ ከሕግ ጋር በማገናዘብ መፃፍ የሚጠይቅ ነው፣
ምስክሮች የሚሰጡት የምስክርነት ቃል፣ የሰነድ ማስረጃ ይዘት፣ በግራ ቀኙ ወገኖች የሚቀርቡ ጥያቄዎችና የመዝጊያ
ንግግር ይዘት ወዘተ የተዘበራረቀና የተወሳሰበ ሊሆን ስለሚችል ጠቃሚውን ብቻ ለይቶ ለመፃፍ የዳኛ( የረዳት ዳኞች)
እውቀት፣ ክህሎትና ቅንነት የሚጠይቅ ሥራ ነው፣
የፍርድ አጻጻፍ የሚጠይቀው ጥንቃቄ
• ረቺና ተረቺ በግልፅ ታውቆ የሚገለፅበት የመሰረታዊ ህጎች (Substantive) & ९ ८१ (Procedural) በምክንያት
የሚተነተኑበት ስርዓት መኖር አለበት
• በቀጥታም ይሁን በተዘዋዋሪ መንገድ ለሚመለከታቸው ወገኖች የማሳመን ተልእኮ ያለው፣
ፍርድን መፃፍ ቴከኒካዊ ብቻ ሳይሆን የዳኛ እውቀት፣ ከህሎት፣ ጥበብ፣ ጥንቃቄ፣ ስነ ምግባር፣ ታማኝነት ወዘተ
የሚጠይቅ ስራ ነው፣

⚫በባህሪው ሲታይ የሰው ልጅ መሰረታዊ መብቶችና ነፃነቶች ተንተርሶ የሚሰጥ በመሆኑ ከሚያስከትለው ሕጋዊ ውጤት
አንፃር ሲታይ ከሌላ ስነ ፅሑፍ የሚለይ ነው፣

⚫በሚሰጠው ፍርድ ቅር የተሰኘው ወገን የይግባኝ መብት የሚሰጥ መሆኑና በይግባኝ ሰሚ ፍርድ ቤት እስካልታገደ
ወይም እስካልተለወጠ ድረስ የአስገዳጅነት ይል ያለው፣
ፍርድ ሰብኣዊ ክብርን የሚያንፀባርቅ መሆን ስላለበት፣ ዳኞች /ረዳት ዳኞች/ ፍርድ ሲሰጡና ሲፅፉ ሃላፊነት
ተሰምቶአቸው፣ እንደ ጤነኛ ኣእምሮ ያለው ሰው (reasonable person) እያሰቡ ለሰው ልጅ ክብር ከፍተኛ ግምት
እየሰጡ መሆን ስላለበት፣

⚫የዳኝነት ነፃነትን በመጠበቅ፣ ገለልተኛ በመሆን ሕግንና ህሊናን ብቻ መሰረት በማድረግ መፃፍ ይኖርበታል፣
* ብዙ ድካምና ትልቅ ትኩረት (concentration) የሚጠይቅ (በሩጫና በዘፈቀደ መፃፍ የሌለበት) ነው ፡፡
- በአጭሩ በወንጀል ጉዳይ የሚሰጥና የሚፃፍ ፍርድ ሶስት መብቶችን የያዘ ነው፡
1. በአጠቃለይ የሕ/ሰቡ፣
2. የተከሳሹና
3. የወንጀሉ ሰለባ የሆኑትን ሰዎች መብት የሚነካ ነው፡፡
በመሆኑ ዳኞች በእነዚህ ባለመብቶች በተለይ ደግሞ በተከሳሹና በተበዳዩ እግር ቆመው ነገሮችን በጥልቀትና ኣስተዋይነት
በተሞላበት መዝገቡን በመመርመር አለባቸው፡፡ በፍትሐብሔርም ቢሆን እጅግ ጥንቃቄ እና ማሥተዋል ይገባል
የፍርድ አጻጻፍ ህግጋት
• FC PGN PU ९११ १२ने (Rules of judgment writing) ۲۸-۲ እነሱም፣
· የፍርድ አፃፃፍ አጭር (concise) ፣ በቀላሉ የሚነበብ (legible) ፣ ማራኪና ተወዳጅ፣ አንዱ ሓሳብ ከሌላው
እየመነጨ እርሥ በራሱ እየተመጋገበና እየተደጋገፈ የሚወርድ መሆን አለበት፣

- ማስወገድ የማይቻል ካልሆነ በስተቀር ዳኞች ከሚሰሩበት የስራ ቋንቋ ውጭ ሌላ ቃል ወይም ሐረግ መጠቀም
የማይቻል መሆኑ፤
- የሚፃፍ ፍርድ ኣንባቢዎቹን ግምት ውስጥ ያስገባ መሆን አለበት፣
☞ የተለመዱና ኣጫጭር ቃላቶች መጠቀም፤
- ደስ የማይል ቃል ወይም ሐረግ አለማስገባት፤ አስቂኝ የሆነ አገላለፅ አለመጠቀም፣
- ዳኛው ጉዳዩን አንብቦ እንደተረዳ ወድያው ሊፅፈው ይገባል፣
· ፍርድ እየመረመርን እያሰብን የምንጽፈው ነው ወይስ መርምረን አስበን ከጨረስን በኋላ ነው ?
ነገሮችን በመጥቀስ፣ ከዚህ በላይ ወይም በታች እንደተመለከተው (እንደተገለፀው) ወዘተ የሚሉ ሓረጎችን አለመጠቀም
ወይም በተቻለ በጠን ማስወገድ፣

⚫አንድ የሕግ ድንጋጌ ብቻ የሚበቃ ሆኖ በተገኘ ጊዜ ብዙ ድንጋጌዎች አለመጥቀስ፣

☞ ጠቃሚነትና አግባብነት የሌለው የክርክሩን አላስፋላጊ ንግግሮች በሚያስወግድ መልኩ መፃፍ አለበት አላስፈላጊ የሆነ
ዝርዝር ነገር ከመፃፍ መቆጠብ
☞ የምስክሮች ቃል ሆነ የሰነድ ማስረጃ ይዘት ቃል በቃል ከመውሰድና በውሳኔ ላይ ከመፃፍ ይልቅ ኣሳጥሮና
የማስረጃዎቹ ዋና ዋና ቁም ነገሮችን (ነጥቦችን) ብቻ በሚያካትት መልኩ መፃፍ፣
☞ ፍሬ ነገር፣ ጭብጥ እና ማጠቃለያ ብሎ እንደአርእስት መፃፍ ኣስፈላጊ ኣይደለም ለአንዱ ተከራካረ ወገን ተመሳሳይ
የሆነ ቃል /አጠራር/ መጠቀም (ለምሳሌ፣ ተከሳሽን አንዴ ስሙን በመጥቀስ ሌላ ጊዜ ተከሳሽ እየተባለ መገለፅ የለበትም
* ነገሮችን ለማጉላት ስትል መስመር (underlining) ወይም ትእምርተ ጥቅስ መጠቀም ኣስፈላጊነት የለውም፣

⚫ዳኞች ለደረሱበት ድምዳሜ ሕጋዊ ምክንያት (legal reasoning) ግልፅ በሆነ ሁኔታ ማስቀመጥ ወዘተ የሚሉ ናቸው

⚫ከእነዚህ በተጨማሪም የሚሰጥ ፍርድ፡

⚫ሀ) ፍትሓዊነት (fairness) የተከተለ ማለትም ምክንያታዊ (reasonable) PUM:

ለ) የባለጉዳዮች መብትና ግዴታ እያገናዘበ ያስቀመጠ፣
ሐ) ሚዛናዊነት (balance) ያለው፣ ከግል ስሜት ነፃ የሆነና በምክንያት
ላይ የተመሰረተ (rational) ፣
∞) + (predictable) PU
ሠ) ቀጣይነት (consistency) በሚያሳይ፣ ለተመሳሳይ ጉዳይ ተመሳሳይ
ሕግ መጥቀስ (ተመሳሳይ ድምዳሜ ላይ መድረስ) (requires that similar cases lead to similar rules)
ረ) ገለልተኛነትን (Impartiality) ጠብቆ መሄድ፣ ዳኛ በሚሰጠው ፍርድ ምክንያት መንግስት ከሚሰጠው ደመወዝና
ጥቅማጥቅም ውጭ ሌላ ጥቅም ማግኘት የለበትም፣ ኣይገባምም
• ፍርድ ከመፃፉ በፊት መደረገ ያለባቸው ክንውኖች አሉ የተወሰኑ ነገሮች ለመጥቀስ ያህል%
- አንድ ዳኛ ፍርድ ከመስጠቱና ከመፃፉ በፊት መዝገቡን በሚገባ ሊመረምረውና ለስራ ጓደኞቹ፣ ለባለጉዳዮችና ለሌሎች
አንባብያን በሚያሳምን ሁኔታ እንዴት መፃፍ አንዳለበት ማሰብና መዘጋጀት አለበት
- ጉዳዩ እንዴት ዕልባት ማግኘት እንዳለበት ለመወሰን ነገሮችን መታዘ መሸምደድ ፣ ማስታወስ፣ መሳል፣ መጠየቅ
(inquiring) ፣ መተር ተርጎም፣ መገምገም፣ ሓሳብን ማውጠንጠን ፣ ምክንያት መስጠትና መተንተ ነተን በሚያጠቃልል
ሁኔታ ማሰብ ያስፈልጋል
- ችግሩን መለየት፣ ለችግሩ አማራጭ መፍትሄ ማስቀመጥና ዋናው መፍትሄ መምረጥ፣
• ८० (persuation)
• መዝገቡ መያዝ ያለበት ሁሉ የያዘ መሆኑን ማረጋገጥ፣
- የቀረቡት ማስረጃዎች ኣግባብነታቸውና )Relevancy)+中への (Admissibility( 9 ۷۵‫ ؟‬መሆኑ ማየትና
ተጨማሪ ማስረጃ የሚያስፈልግ እንዳይሆን ማረጋገጥ፣
* ለጉዳዩ ኣግባብት ያለው ሕግ የተኛው ነው ብሎ መለየት የመሳሰሉት ናቸው
☞ የፍርድ ኣፃፃፍ የራሱ ስነ ስርዓት አለው ፍርድ መፃፍ አንድ : (Medium of communication) Ư የጉዳዮ ሂደት
የምንገልፅበትና ትችት (argument) የምንሰጥበት ነው በመሆኑም ዳኞች ፍርድ በሚፅፉበት ጊዜ ከሥሜት የጸዱ ሊሆኑ
ይገባል፡፡
ለተሻለ ትንተና morall ያለባቸው መሰረታዊ መሪ
• (who)
• (What)
• (where)
• 193 (why)
• (when) A
• እንዴት (Hwo) የሚሉ ጥያቄዎችን በሚመልስ ኣግባብ መጻፍ አለበት ሲተነ ተንም፤የህግ፤ህገመንስት እና ሌላ ህጎች
ትርጉም
• አስገዳጅነት ያላቸው ውሳኔዎች
. ሞራል እና ማሀበራዊ መርህ ይተነተናል
ማጠቃለያ
➢ አጭር መግቢያ
የከሳሽ ከስ
የተከሳሽ መልስ...
➢ ዋና ዋና ፍሬነገሮች የታመነ እና ያልታመኑ ጉዳዮች.... ያከራከሩ ነጥቦች እና የቀረቡ ማስረጃዎች እና የትኛው የህግ
ከፍል . ቀጽ ላይ እንደሚወድቅ መለየት ትንተናው (የህግ እና የፍሬነገር) የማዋሃድ ሥራ
ህጉ ምን ይላል ፈሬነገሩ ምን ይላል እና በምን ተረጋግጧል ለምን ይነቀፋል ለምን ተቀባይነት ይኖረዋል ➢
መደምደሚያው (ስለዚህ ምን ይሁን ) ውል ይፍረስ…. ገንዘብ ይመለስ ጥፋተኛ ይባል…..በሚል መብት ግዴታ ማረጋገጥ
• ፍርድ በሚሰጥበትና በሚፃፍበት ጊዜ የማስረጃዎቹ ተቀባይነት (admissibility) - (relevancy) (credibility)
በፍ/ቤቱ የሚወሰን ሆኖ እንደየሁኔታው የፍርድ መሰረት ሊሆኑ የሚችሉ ማስረጃዎች፣
• የሁለቱም ወገኖች ምስከሮች ፍ/ቤት ቀርበው የሰጡት ምስክርነት ቃል፣
• ምስክሩ የሞተ እንደሆነ ወይም የአእምሮ ጉድለት ያለው እንደሆነ፣ በሕመም ምክንያት ወይም በኢትዮጵያ ግዛት ውስጥ
ባለመኖሩ ፍርድ ቤት ለመቅረብ ያልቻለ እንደሆነ በቀዳሚ ምርመራ ኣድራጊ ፍ/ቤት የሰጠው ቃል በማስረጃነት
ለከፍተኛ ፍ/ቤት መቅረብ ይችላል (144(1))
• ልዩ አዋቂ (ኤክስፐርት) ክሱ ሲሰማ ፍርድ ቤት ቀርቦ የሰጠው ወይም በቅድመ ምርመራ ኣድራጊ ፍርድ ቤት የሰጠው
ቃል (ቁ.144(2))
• ተከሳሹ በወ/መ/ሕ/ስ/ስ/ቁ.27 መሰረት የሰጠው የእምነት ቃል እና በቁ.35 መሰረት የሰጠው የእምነት ቃል
ማረጋገጫ፣
• በዓ/ሕግ ወይም በተከሳሽ የቀረቡ የፅሑፍ ወይም ሌሎች ግዙፍ (exhibits)
• በሕግ የተወሰደ የህሊና ግምት (legal presumption)
• የአንድ ነገር ኣፈጣጠር/አፈፃፀምና ሂደት ማሳያ /demonstration/
• ९ ナの中ド (Judicial Notice) ۶۶۵۸۸

⚫እነዚህ ቀደም ሲል የተዘረዘሩት ነገሮች እንደ ማስረጃ ሊወሰዱ የሚችሉ ሲሆን እንደ ማስረጃ መታየት የሌለባቸው
ወይም በማስረጃነት ሊወሰዱ የማይችሉ ደግሞ%
* ከሕግ ውጭ የተገኙ ማስረጃዎች (illegal evidence)
- ዓ/ሕጉና ተከሳሹ ወይም ጠበቃው የመከፈቻና የመዝጊያ ንግግር ሲያደርጉ ወይም ምስክር ሲመረምሩ (ሲጠይቁ)
የሚናገሯቸው ቃላትና የሚሰጡዋቸው መረጃዎች፣
• ዳኞች በግል የሚያውቀዋቸው ወይም ከችሎት ውጪ ያዩዋቸው ९ ९१ १ ピド (アナの中トイパー/
Judicial notice/ ሳይጨምር) የመሳሰሉት ናቸው
• በግራ ቀኙ ተከራካሪዎች ወገን የቀረቡ ማስረጃዎች (በፍ/ቤት በተጨማሪነት የቀረቡም ጭምር) ፍ/ቤቱ ከመረመረ በኃላ
ተከሳሹን ጥፋተኛ የማያደርግ ሆኖ ካገኘው በወ/መ/ሕ/ስ/ስ/ቁ.149 (2) መሰረት ነፃ እንዲሆንና ታስሮ ከሆነም
እንዲለቀቅ ትእዛዝ በመስጠት ውሳኔ ይስጣል ::
* ፍ/ቤቱ ማስረጃዎቹ ከመረመረ በኃላ ተከሳሹ በሚገባ የተመሰከረበትና በመከላከያው ያላስተባበለው ሆኖ ያገኘው
እንደሆነ በተከሳሹ ላይ የጥፋተኝነት ውሳኔ ይሰጣል$ (ቁ.149(1) ይመለከቷል) የጥፋተኛነት ውሳኔ ከተሰጠ በኃላ
የሚቀጥለው የቅጣት ስነ ስርዓት ሆኖ፣ የቅጣት ውሳኔውን ለመስጠት ቀጠሮ መስጠት አስፈላጊ ሆኖ ከተገኘ እና ተከሳሹ
በዋስትና የነበረ ከሆነ ሊወሰንበት የሚችለውን ቅጣት ዓይነትና መጠን እንዲሁም የተከሳሹን የመጥፋት ዕድል በማገናዘብ
ፍ/ቤቱ እንደነገሩ ሁኔታ፣
• የተከሳሹ ዋስትና ተነስቶ እስርቤት (ማረሚያ ቤት) እንዲቆይ፣ ወይም
• በፊት የነበረውን የዋስትና ዓይነት እንዲሻሻል ወይም መጠኑ እንዲጨምር፣ ወይም
• የነበረው ዋስትና እንዲቀጥል ለማዘዝ እንደሚችል ነው ፡፡
የፍርድ ቤት ጉዳይ
. የፊደራል ከፍተኛ ፍ/ቤት ልጀን አስድዶ ደፍሯል የተባለንና በፊደራል የመጀመሪያ ደረጃ ፍርድ ቤት በ 17 ዓመት ጽኑ
እሥራት እንዲቀጣ የተፈረደበትን ይግባኝ ባይ በነፃ እንዲሰናበት የተወሰነበት ነዉ፡፤
ዳኛው ለክርክሩ ምላሽ የሚያስፈልጋቸው ሁለት ጥያቄዎችን ሲያወጣ " ተበዳይ ነኝ ባይዋ ለፍ/ቤት ያስመዘገበችው
ምስከርነት የሚታመን ነውን? ተከሣሹ በፍ/ቤት ያስመዘገበው ቃል እውነ ነውን ? የሚሉት መመለስ እንዳለባቸው
ገልፆል፡፡ ለጥያቄዎቹ መልስ ሲሰጥም ካሰፈረው ትችት ውስጥ " --- ተበዳይ ነኝ ባይ መጀመሪያ የተደፈረችው
በ 1988 ዓ/ም መሆኑን አንዴት አወቀች ? በኃይል የደፈራት መሆኑን እንዴት ተረዳች አስገድዶ መድፈር ካለ መጮህ አለ
መጮህ ካለ ከውስጥም ከውጭም ሰው ይሰማል ፣ ሰው ከሰማ ግርግር ይፈጠራል፡፡
ይህ ያልተከሰበት ምክንያት ምንድን ነው ?
. ለእናቷ የመደፈሯን ነገር ያላሳወቀቻት እናት የደም ግፊት ሕመም ስላለባት ነው፣ብላለች ለዚህ ማረጋገጫው የት አለ ?
ሁለቱ ሴት ልጆቼ ተበዳይ ነኝ ባይዋ ጭምር ዘወትር የሚተኙት ከእኔ ከአባታቸው ጋር ነበር ሲል ይግባኝ ባዩ
አረጋግጧል፣ ተበዳይ ነኝ ባይዋ ፍርድ ቤት ፊት ቀርባ ስትመሰክር ግን "ተከሣሹ በተደጋጋሚ ወሲብ ይፈጽምብኝ
የነበረው ወደ እኔ መኝታ ቤት እየመጣ ነበር ብላለች" የማንን አነጋገር ያምኗል?
• የይግባኝ ባዩ አነጋገር ሐሰት ነው ያለ ተከራካሪም ሆነ ተመልካች የለም፡፡ -
• --" የተከሣሽ ብልግና በድብቅ ለሦስት ዓመታት ያህል ሲፈፀም ቆይቶ ይፋ የወጣው፣ሊገለጽ የቻለው ማኀፀኔን ሲያመኝ
ጊዜ ለእናቴ እህት ለአክስቴ ስለነገርሁዋት ነው " በማለት ተበዳይ ነኝ ባዩዋ መስክራለች፡፡
• በመጀመሪያው ቀን ሩካቤ ሥጋ ሲፈጽምባት ማኀፀኗን ለምን አላመማትም?
• የማኀፀኑ መታመም የተከሰተው ተከሣሹ ስለደፈራት ነው ? ወይስ በሌላ ምክንያት ?
. ይችን ሰው ይግባኝ ባዩ አባቷ ይቆጣጠራት እንደነበር ተነግሯል፡፡ ይህም አልተካደም፡፡
• ጥብቅ ቁጥጥር ያደርግባት የነበረው ማኀፀን የሚያሳምም ከፉ በሸታ የሚጥል የዋልጌነትና የብልግና ተግባር ትፈጽማለች
ብሎ ጠርጥሮ ከሆነስ ?
. እየተቆጣጠረ ከሚያስቸግረኝ መላ ልፈልግና እርሱን ወደ ከርቼሌ ሸኝቸ እኔ " በነፃነት " ልመላለስ ብላ አስባ እንደሁ
ማን ያውቃል ?
• የምትኖርበት ቤት ከአንድ መጠጥ ቤት ጋር የያያዘ መሆኑ ተበዳይ ነኝ ባዩዋ ራሷ አረጋግጣለች፡፡
አልፎ ተርፎም ተበዳኝ ነኝ ባዩዋ በ 1988 ዓ/ም ፣ ዐ/ሕግና ተበዳይ ነኝ ባይ እንዳሉት የ 14 ዓመት ሣይሆን የአሥራ
አምስት ዓመት ወይዘሪት ስለነበረች ይህ የዕድሜ ደረጃ ላይ የሚገኙ ወጣቶች የሚሠሩትን የሚያሳጣቸው እሳት
በጉያቸው ሸጉጠው እንደሚከንፉ የታወቀ ነው፡፡
ፍርድን ከመፃፍ በኋላ
1. ፍርድ ከተጻፈ በኋላ ተከድኖ የሚቀር አይደለም፡፡
2. የፍርድ ህይወት በተለምዶ እንደሚባለው ከጉዳዩ “ሞት” በኋላ ነው፡፡
3. ፍርድ ጉዳይን ገድሎ ህይወት የሚዘራ ነው፡፡
4. ስለሆነም ጽሑፍ ከተጠናቀቀ በኋላም አንድ ፍርድ ሊይዝ
የሚገባቸውን /በተለይ ፍሬ ነገር፤ ማስረጃ፤ ምክንያት፤ ህግ፤ ድምዳሜን/ መያዙን ማረጋገጥ ያስፈልጋል፡፡
5.ፍርድ ከመነበቡ በፊት መልሶ ማየቱ ያስፈልጋል፡፡ ይህ ትንሽ ጊዜ የሚወስድ ቢመስልም ግን አበረታች ዋጋ ያለው
በመሆኑ አላስፈላጊ ዋጋ እንዳንከፍል ያደርጋል፡
6.የፍርድ አፃፃፍ ተደጋግሞ በመፃፍ ይበልጥ ክህሎት የሚዳብርበት ነው፡፡ ስለሆነም የመጀመሪያው ፅሁፍ ሌላ ግዜ
ሲታይ የግድ ሊሻሻል የሚገባው መሆኑን የምንረዳበት አጋጣሚ አለ፡፡
በተፃፈ ፍርድ ላይ ሊቀርቡ የሚችሉ ትችቶች
• በማናቸውም በተፃፈ ፍርድ ላይ ቢያንስ 3 አይነት ትችቶች (positive, negative comments) Λ.Φ እንደሚችልና
ከትችቶቹ ለመማር መዘጋጀት ያስፈልጋል፡፡ እነርሱም
ከራሱ ፍርዱን ካዘጋጀው ዳኛ የሚመጣ ነው፡፡ ፍርዱን ያዘጋጀው ዳኛ በፍርዱ ይዘትም ሆነ በአገላለፁ መሻሻል ይገባዋል
የሚለው ነጥብ ሊኖረው ይችላል፡፡ ፍርዱን ማሻሻል ባይችል እንኳን ለሌላ ፍርድ አፃፃፍ ትምህርት የሚያገኝበት ነው፡፡

በተፃፈ ፍርድ ላይ ሊቀርቡ የሚችሉ ትችቶች...

2. ሁለተኛው ከተከራካሪ ወገኖች ሊመጣ የሚችለው ትችት ወይም አስተያየት ነው፡፡ ተከራካሪ ወገኖችም ፍርዱ ትክክል
አይደለም ከሚለው አንስቶ በአፃፃፉ (በዚህ ጊዜ ሁለቱም ወገኖች) ያለመርካታቸውን በተለያየ መልኩ ሊገለፁ ይችላሉ፡፡
3. ሶስተኛው ትችት ቀደም ሲል የገለፅናቸው የፍርድ ታዳሚዎች በተለያየ መልኩ የሚገለጹት ትችት ነው፡፡
በአንድ ፍርድ ላይ ከሚገኝ ፅሁፍ ከሚነሱ ትችቶች Φήτ...
1.የአንድ ፍርድ ይዘት የተሟላ አይደለም የሚለው ትችት ደጋግሞ የሚነሳ ነው፡፡ በክርክር ሂደት የእኔ ምስክሮች ቃል
በአግባቡ ወይም በፍፁም አልተመዘገቡም፣ ያቀረብኩት ክርከር በምን ምክንያት እንደታለፉ ወይም ውድቅ እንደሆነ
ፍርዱ አያመለክትም፣ የሚሉ ቅሬታዎች ይሰማሉ፡፡
2 ፍሬነገሮችን እና ህግን እንዴት እንዳገናኘ ግልፅ አይደለም፣
3. አደረጃጀቱም ይህ ነው የሚባል መልክ የለውም፣ በቃላት የተደረተ ነው፣
በአንድ ፍርድ ላይ ከሚገኝ ፅሁፍ ከሚነሱ ትችቶች ውስጥ...
4. ለመጥቀስ ያህል ብቻ በርካታ ሰነዶችን (በተለይ አለምአቀፍ ሰነዶችን) የሚዘረዝር ነው፣
5. ግራ የሚያጋባ ነው፣
6. መዝገቡን የገለበጠ (copy) እንጅ የዳኛ ግብአት አይታይበትም፣
7. ፍርዱ መወሰን ከሚገባው በላይ ወስኗል፣
በአንድ ፍርድ ላይ ከሚገኝ ፅሁፍ ከሚነሱ ትችቶች Φήτ...
8. የዳኛን ስሜት የሚያመለክቱ የእግረ መንገድ አባባሎች (passing comments, obiter dicta) LL ::
9. ለዚህም ተጨባጭ ያልሆነ ግላዊ (subjective) ቋንቋን ተጠቅሟል፣
10.መልካም እና ሳቢ አደረጃጀት ከሚይዝ ይልቅ የተለመደ ስሜት አልባነት ይታይበታል እና የአፃፃፍ ፈጠራ ያልታየበት
ነው የሚሉ እና መሰል ትችቶች ሊሰነዘሩበት ይችላሉ፡
በሀገራችንን የፍርድ አጻጻፍ ላይ ተጽዕኖ የሚያሳድሩ ሁኔታዎች ...
1. በየደረጃው የሚቀርቡ ጉዳዮች መብዛታቸው /በተለይ ለሰበርም የሚቀርበው ከኮመን ሎው ህግ ስርዐት ጋር ሲነፃፀር
ብዙ መሆኑ/
2. የዳኛ የህግም የፍሬ ነገርም መርማሪ መሆኑ (instructing judge, jury, አይነት ስርዐት በስርዐት ደረጃ በጉልህ
አለመታየቱ/
3. ይህም ውሳኔ ምላሽ ሰጭነት ይዘት ኖሮት በአቀማመጡ የአዋጅ /ህግ/ መግቢያ የሚመስል መንደርደሪያ ያለው መሆኑ
4. -የሥነሥርዐት ህጐቻችን ከምንጫቸው የኮመን ሎው የህግ ስርዐት ተጽዕኖ ያለባቸው መሆኑ

Xaalada tababaraha
Guddoomiyaha Maxkamadda Sare ee Gobolka
• Garsooraha Maxkamadda Sare ee Federaalka iyo
• Madaxa Xafiiska Dib-u-habaynta Maxkamadaha Qaranka ee Maxkamadda Sare ee Federaalka
Iskuduwaha tababarada gaarka ah iyo barnaamijyada tababarka shaqada ee Xarunta Tababarka
Cadaalada ee Federaalka, macalinka qaybaha kala duwan ee sharciga
• Madaxa Arrimaha Sharciga ee Xafiiska Ra'iisul Wasaaraha
Qodobbada tababarka ugu muhiimsan

Dabeecadda xukunka
Muhiimadda ama faa'iidooyinka qorista xukun
Aqoonsiga garsooraha
Xaaladda xukunka lagu akhriyo
Siyaabaha loo qoro xukunnada
Qaab xukun
Xeerarka habraaca ee ku saabsan qorista xukunka
Waa maxay xukun?
Marka loo eego fasiraadda xeerkeena madaniga ah oo si ka wanaagsan Xeerka Habka Ciqaabta ah,
“xukun” waxa loola jeedaa ereyga xukun ee ay bixiso Maxkamaddu oo ku salaysan amar ama go’aan ama
xukun, Ra’yiga waxa lagu fasiraa mid bilow ah ama kama dambeys ah. go’aan lagu eegayo sheegashada
iyo jawaabaha ay soo bandhigeen dhinacyada is haya, iyo waliba cadaymaha, go’aaminaaya xuquuqda
dhinacyada is haya iyo go’aan ka gaadhista dacwada.
Xaalada tababaraha
Guddoomiyaha Maxkamadda Sare ee Gobolka
• Garsooraha Maxkamadda Sare ee Federaalka iyo
• Madaxa Xafiiska Dib-u-habaynta Maxkamadaha Qaranka ee Maxkamadda Sare ee Federaalka
Iskuduwaha tababarada gaarka ah iyo barnaamijyada tababarka shaqada ee Xarunta Tababarka
Cadaalada ee Federaalka
Tababare qaybaha kala duwan ee sharciga
• Madaxa Arrimaha Sharciga ee Xafiiska Ra'iisul Wasaaraha
Qodobbada tababarka ugu muhiimsan
Dabeecadda xukunka
Muhiimadda ama faa'iidooyinka qorista xukun
➢ Aqoonsiga garsooraha
Xaaladda xukunka lagu akhriyo
Siyaabaha loo qoro xukunnada
Qaab xukun
➢ Xeerarka habraaca ee ku saabsan qorista xukunka

barashada sida loo qoro......

• "Waxa ugu adag ee ku saabsan imaanshaha Maxkamadda waxay ahayd barashada qorista." --Justice
Hugo Black, Maxkamadda Sare ee Maraykanka (1937-1971
Waa maxay xukun?
Sida ku cad qodobka (3) ee xeerkeena madaniga ah “xukun” waxa loola jeedaa xukun ay maxakamadeed
ka soo saarto amar ama go’aan ama xukun.
“Go’aanka” waxa lagu macneeyaa inuu yahay go’aanka ugu horreeya ama ugu dambeeya ee ay bixiso
maxkamadda dacwadda qaadaysa, taasoo lagu eegayo sababaha iyo jawaabaha ay soo bandhigeen
dhinacyada is haya iyo weliba caddaymaha, isla markaana ku saabsan xuquuqda dhinacyada is-haya iyo
go’aan ka gaadhista dacwadda. .
6/155

Xukun iyo go'aan

Sida uu dhigayo qodobka 3aad ee xeerka habraaca madaniga ah ee Itoobiya oo soo baxay 1958 kii, waxa
macnayaal kala duwan loo bixiyay xukun iyo go’aano.
Haddaba, marka uu ereyga “xukun” ku fasiro “...waa kelmad xukun oo ay maxkamaddu ku salaysay amar
ama go’aan ama xukun”;
Erayga “go’aan” waxa lagu macneeyaa “...Aragtida ay qabto maxkamadda dacwadda qaadaysa waa
go’aanka ugu horreeya ama ugu dambeeya ee lagu baadho eedaha iyo jawaabaha ay soo jeediyaan
dhinacyada is haya iyo weliba caddaymaha, go’aanna ka gaadho. oo ku saabsan xuquuqda dhinacyada is
haya."
Xukun iyo go'aan
Xukunku waa mid guud oo ka koobnaan kara go'aan, amar ama xukun, halka go'aanku cidhiidhi yahay
oo loo dejin karo qayb ka mid ah xukunka.
• In kasta oo erayada Ingiriisiga iyo Amxaariga ee khuseeya xukunka iyo go'aanka ay u muuqdaan kuwo
kala duwan, haddana dooddan awgeed, waxaan u adeegsan karnaa innaga oo u turjunnay xukunka mid
ballaaran, go'aankana sida cidhiidhi ah.
Qaamuuska Black Lo

XUKUN: Go'aanka rasmiga ah iyo kan dhabta ah ee maxkamada cadaalada ee ku saabsan xuquuqda iyo
sheegashada dhinacyada dacwad ama dacwadda lagu soo oogay.
Waa hab lagu ogeysiiyo dacwoodaha iyo dadka kale gebogebada laga gaaray khilaafka maxkamadda loo
soo bandhigay.
Xukun/go'aan
• Markay dambi tahay baadhista waa la baadhaa oo sharciga lagu aaminaa, sidoo kale waa arrin madani
ah, waa hab lagu wargeliyo garyaqaannada iyo dhinacyadii kaleba gunaanadkii laga gaadhay doodii ay
maxkamadda horkeentay qoladii waxaa saameeya sharciga ama dhinacyada kale iyo kooxda eedaysanaha.
Shaqada garsoorka iyo xukunka
• Waxaan qornaa xukunno badan sida khabiiro ku hawlan shaqada garsoorka
Tani waxay ka dhigan tahay in garsoorayaashu ay waqti badan ku qaataan qorista xukunnada.
• Shaqada garsoorku kuma eka qorista xukun, laakiin waxaa jira shaqooyin kale oo badan oo garsoor.
Waa lagama maarmaan in si sax ah loo qoondeeyo wakhtigayaga hawlahan kala duwan iyo miisaaniyad
wakhti macquul ah waa in loo qoondeeyaa xukun qoraal ah.
• Waxaa laga arki karaa dhowr go'aano in qoraallo badan oo xukun ah ay ka qaataan waqti aan isku
dheelitirnayn shaqada garsoorka.
• Xukunka aan qorno waa in aan qayb cadaalad ah ka qaadannaa waqtigayaga.
Waxaa intaa dheer, xukunku wuxuu si toos ah ula xiriiraa dhowr shuruudood ( hufnaan, helitaan,
madax-bannaani, isla xisaabtan, daahfurnaan, tayada, iwm.) kuwaas oo lagu cabbiro shaqada garsoorka.
Xukun caqli leh
Wax kasta oo aan ku qorno xukunkeena waxay macno u leeyihiin dhibanayaasha gaar ahaan iyo guud
ahaan bulshada.
• Si loo qoro xukun ku xisaabtama qodobadan, waa in qofku leeyahay aqoonta iyo waayo-aragnimada ku
habboon ee ku saabsan qorista xukunka.
Haddii aan haysanno aqoonta iyo xirfadda ku habboon, waxaa suurtagal ah in aan ku qorno xukun aan
xoog ahayn, laakiin adigoo caqli leh.

Mabaadi'da qoraalka garsoorka

Waxaa jira dhowr qodob oo ay tahay in aan raacno ama ku xusno qorista xukunka.
Xitaa haddii aysan jirin qaacido ama hage qeexan oo dhammaystiran oo sheegaya in xukunka sidan loo
qoro, waxaan leenahay mabaadi' ay tahay inaan raacno.
Mabaadi'da qoraalka garsoorka
1. Kahor inta aan la qorin xukunka, xeerarka habraaca iyo xeerarka anshaxa; Waa in aan aqoon iyo aqoon
u yeelanaa fiqhiga.

2. Waxa ugu horreeya ee u baahan in fiiro gaar ah loo yeesho qoraalka xukunka ka hor waa diyaarinta
dacwada. Tan waxa ku jira si taxadar leh u akhrinta iyo diyaarinta dukumeentiyada iyo dukumentiyada
kala duwan ee loo gudbinayo maxkamada.
3. In la sameeyo diyaargarow gaar ah ka hor inta aan la qorin xukun iyo qorista dhammaan doodaha
mowduucyo gaar ah oo qaabab kala duwan loo diyaariyey ujeedadan waxay saamaxaysaa in xukunka
dambe loo qoro hab fudud.
4. Diyaarinta foomam ama jaantusyo gaar ah ayaa aad waxtar u leh marka laga hadlayo kiisas
ballaadhan oo xaqiiqo ah.
5. Marka la qorayo xukun, waxaa lagama maarmaan ah in la bixiyo macnaha go'aanka, si loo arko
natiijada (isku xirnaanta) iyo in la fahmo in uu yahay mid joogto ah.
6. Markaad qorayso xukun, xusuuso marka ay habboon tahay in la falanqeeyo laga bilaabo dhammaan
ilaa goonida ama kala soocida oo dhan.
7. Odhaahda garsooraha kiis toos ah waa muhiim (si buuxda ugu kalsoon yahay xaqiiqda, caddaynta iyo
sharciga) laakiin hal-abuurkiisa ayaa lagu daraa iyo wixii la mid ah.
8. Hoosta ka xariiq, oo aan isticmaalno si aan u iftiimino fikradaha qoraallada akadeemiyada, aqoonsiga
qaabka xarfaha iyo cabbirka erayada (tusaale, farta farcan); Dhigista xigashooyinka iwm. T ayaa marar
dhif ah lagu taliyaa qoraal jumlad.
9. Akhri, faham intaadan xukun qorin; Waa lagama maarmaan in la fekero oo la go'aansado. Ma
joojinayso in la qoro. Waa la go’aansanayaa ee ma qorna. Kaliya waa la qori doonaa. Mararka qaarkood
qoraallada xukunku aad bay u dheer yihiin sababtoo ah waxaynu go'aansanay markaan wax qorayno
ama sababtoo ah waxaan qoraynaa inta aan go'aansanayno.
Qodobbada ka sooca xukunka qoran iyo dukumentiyada kale
Qodobbada ka soocaya xukunka qoran iyo qoraallada kale:-
1. Midda koowaad waa in dukumeentigu aanu ahayn dukumeenti shakhsi ah oo garsooraha, balse uu
yahay dukumeenti dadweyne.
2. Qoddobka kale ee xukunka ka dhigaya mid gaar ah ayaa ah in laga filayo inay keenaan dhowr
arrimood oo kala duwan gabagabada. (Haddii ay daacad tahay iyo haddii kale Xitaa haddii la soo
bandhigo, garsooraha ayaa laga filayaa inuu kala saaro doodaha isku dhafan (oo mararka qaarkood aad u
adag) oo uu yimaado (qaraabo) runta. Qorista xukunku waa in ay suurtagelisaa in la gaadho
natiijadan.Shaqadani waxa ay ka dhigaysaa in wax la qoro xukun ka duwan qoraallada kale.)

Qodobo ka sooca xukunka qoran iyo dukumentiyada kale...

3. Sifada kale ee gaarka ah ee qoraalka xukunku waxay ka imanaysaa sifada gaarka ah ee maxkamada iyo
shaqada garsoorka.
4. Xataa ka dib marka xukunka la akhriyo, way adag tahay in la sameeyo nooc kasta oo sixid ah oo uu
oggol yahay xeer-hoosaadku. Qalad kasta oo xagga qoraalka ah wuu sii jirayaa haddii aan la sixin si loo
sixi karo. Suurtagal maaha in la sharaxo ama wax laga beddelo xukunka natiijadan ka soo baxa, sida
qoraallada kale, sharraxaad, sharraxaadda daabacaad kale, iwm.
5. Qoraal kale oo garsoor oo gaar ah ayaa ah natiijada soo socota: 1005: パナムショート ムム+118
(Xeerarka Garsoorka) Haddii aad dhibaato geysato, xaqa uu dhibbanaha u leeyahay in uu magdhow helo
waa mid ballaaran. Si kastaba ha ahaatee, haddii dhaawac uu sababay xukunka qoran (iyadoo la raacayo
mas'uuliyadda garsooraha soo saaray xukunka iyo habraacyada rafcaanka la ilaaliyo), dhaawaca.
Magdhowgu maaha mid ballaadhan sida hawlaha kale. Sidaa darteed, waa in si weyn loo taxaddaraa
marka la qorayo xukunka.
6. Midda kale ee lagu kala saarayo buuga garsoorku waa waajib garsoore oo had iyo jeer la qabto. Sida
ku cad qodobka 37 ee dastuurka Efidiri iyo
* Sida ku cad heshiisyada caalamiga ah ee kala duwan, xaqa caddaaladda waxaa la hubiyaa marka
hay'adda go'aamisa (gaar ahaan garsooraha) go'aan ka gaarto. Waajibka garsooraha inuu ku soo
gabagabeeyo go'aankan xukun qoraal ah waa gurigayaga
3. Sifada kale ee gaarka ah ee qoraalka xukunku waxay ka imanaysaa sifada gaarka ah ee maxkamada iyo
shaqada garsoorka.
4. Xitaa ka dib marka xukunka la akhriyo, way adag tahay in la sameeyo nooc kasta oo isbeddel ah oo
aan ahayn waxa uu oggol yahay xeer-hoosaadka. Qalad kasta oo xagga qoraalka ahi wuu sii jirayaa ilaa
laga saxayo hab lagu sixi karo. Suurtagal maaha in la sharaxo ama wax laga beddelo xukunka natiijadan
ka soo baxa, sida qoraallada kale, iyada oo kharashka ku baxaya xeerarka habraaca.
5.Qodobka kale ee xukunku waa mid gaar ah oo ka hadlaya cawaaqib xumada soo socota. Xeer-beegtida,
ha ahaato mid sharci ah ama mid sharci-darro ah, waxay sababtaa dhaawac, iyo xaqa loo leeyahay in
magdhow loo helo cidda dhaawacantay waa mid ballaaran. Si kastaba ha ahaatee, haddii waxyeello ay
sababto qoraalka xukunka (waa haddii garsooraha xukunka bixiyay uu mas'uul ka yahay iyo
habraacyada rafcaanka la ilaaliyo), xaq u yeelashada magdhowga dhaawaca maaha mid ballaaran sida
hawlaha kale. Sidaa darteed, waa in si weyn loo taxaddaraa marka la qorayo xukunka.
6. Sifada kale ee lagu garan karo xukunka ayaa ah in ay tahay waajibka garsooraha in la fuliyo mar kasta.
Xaqqa caddaaladda, sida ku cad qodobka 37aad ee dastuurka federaalka iyo heshiisyada caalamiga ah ee
kala duwan, waxa la hubiyaa marka hay’adda go’aan ka gaadhaysa (gaar ahaan garsooraha) go’aan ka
gaadho. Waa waajib garsooraha in uu go'aankan ku soo gabagabeeyo xukun qoraal ah.
7. Sifada kale ayaa ah in xukunka qorani uu soo afjaro khilaafka, xukunka lagu riday waqti badan iyo
tamar badan waa in aanu noqon mid soo af-jari karta khilaaf lagu takri fali karo ee waa bilowga khilaaf
kale. Qoraalada kale waxay leeyihiin suurtogalnimada in lagu martiqaado qoraallo kale, waana in
qoraalka garsoorku si toos ah, sahlan oo xor ah loo fuliyo halkii uu ku martiqaadi lahaa qoraallo kale oo
garsoor ah. Shaqadani waxay ka dhigaysa qorista xukun ka duwan qoraallada kale.
Xukunka dhanka daawadayaasha
1. Aqoonsiga iyo ogaanshaha yoolka iyo shaqada qoraalka waa mid ka mid ah taxaddarrada loo baahan
yahay in la sameeyo marka la diyaarinayo qoraal marka la eego aragtida dhagaystayaasha.
2. Aqoonsiga hadafka iyo shaqada qoraalka ee xukunka waa in horay loo sii ogaa oo waxay ogolaataa in
la ogaado ku habboonaanta iyo qoto dheeraanta qoraalka xukunka.
Hadafyada iyo hawlaha lagu xusay waxaa ka mid ah.
1. Si aad u wargeliso, u sharaxdo oo wax u baro dhagaystayaasha
2. Ka dhaadhicinta dhagaystayaasha
3. Xalinta khilaafka
4. Fasiraadda sharciga
5. Samaynta siyaasad cusub oo garsoor
6. Dejinta mabda’ cusub ama balaadhinta kan jira
Waxaa ka mid ah yoolalka iyo hawlaha...
7. Fidinta iyo yaraynta macnaha sharciga jira
8. Xallinta khilaafka maamulka
9. Ku qancinta saxnaanta go'aanka
10. Kalsoonida iyo kalsoonida nidaamka cadaaladda
11. Hagaajinta hab-dhaqanka dhegaystayaal kale
12. Bixinta go'aan adag
13 ee baaritaanka HH (ficil) Reg
Isticmaalka dukumentiyada
1. Waxaa jiri doona xukunno, go'aanno ama amarro la mid ah nuxur ahaan iyo qaab ahaan labadaba
dacwad ciqaabeed iyo mid madaniga ah.
2. Qoritaanka mawduuc isku mid ah marar badan waa caajis waxayna lumisaa wakhti, tamar, iyo agab.
3. Xaaladahan oo kale wuxuu isticmaali karaa qaabab kala duwan oo si taxadar leh loo diyaariyey
diyaarinta xukunka, go'aanka ama amarka.
4. Inta badan foomamka waxaa laga helaa meelo kala duwan labada xeer eeyada waxaana ku jira kuwa
laga soo saaray ku dhaqanka.
5. Si kastaba ha ahaatee, waxaa jira qodobbo u baahan taxaddar marka la isticmaalayo foomka:
6. Isticmaalka foomka asal ahaan ma aha mid qasab ah. Waa tilmaan kaliya.
7. Haddii aan si joogto ah u isticmaalno, waxay noqon doontaa tilmaame si aan u samayno xukun si loo
xajiyo barta kaliya.
8. Dhanka kale, waxay gacan ka geysaneysaa in laga saaro qodobbada aan lagu darin xukunka (go'aan,
nidaam).
9. Iyada oo taas laga duulayo, nuxurka xukunnada, go’aammada iyo awaamiirta ayaa noqon doona mid
isku mid ah, waxaana loo adeegsan doonaa toosinta shaqada garsoorka.
10. Inkasta oo ay suurtagal tahay in la diyaariyo xukun (go'aan, amar) iyada oo la adeegsanayo foom,
foomkan waa in lagu diyaariyaa si waafaqsan xeer-hoosaadka, ama waa in uu buuxiyo ujeedada xeer-
hoosaadka.
11. Waa in loo diyaariyaa hab ku haboon kiis kasta oo looga jawaabi karo, laakiin waa in aanay burburin
hadafka iyo shaqada xukunka sare ku xusan.
Go'aannada garsoorayaasha
1. Laga bilaabo marka dacwaddu bilaabanto in la tixgaliyo ilaa ay ugu dambaynta ku dhamaato xukun,
garsooraha (garsoorayaasha) ayaa dhawr jeer ka soo saara dacwadda.
2. Go'aamadan waa in loo bandhigaa dhinacyada si waafaqsan xeer-hoosaadkayaga.

3.Qoritaanka xukunku waa hawl waajib ah oo ay waajib ku tahay qof kasta oo ku hawlan shaqo garsoor.
Qorista xukunku waa shay aan si joogto ah u barano, ku dhaqanno oo aan horumarino.
4. Xukunka wanaagsan laguma qori karo oo keliya qoraal ku salaysan aqoon, laakiin in la qoro marar
badan.
Go'aannada garsoorayaasha...
5. Aqoonta falanqaynta qoraalka xukunka; Waa shaqo u baahan xirfad iyo dulqaad sidoo kalena u
baahan waqti ku habboon.
6. Inta suurtogalka ah, waxaa la doortaa waqti ku habboon qorista, laakiin waxaa habboon in la qoro
marka aad fikradda ugu fiican ka leedahay mawduuca.
7. Waa marka dacwada la dhagaysto ama la akhriyo.
8. Waqti ka dib, awoodda wax lagu xasuusto ayaa hoos u dhacda, wakhtiguna wuu sii badanayaa, way
adkaanaysaa in la qoro xukunnada.

Farsamada qorista xukunka

• Aynu nidhaahno qorista xukunku waxay leedahay farsamo u gaar ah, laakiin ma laha farsamo, hab,
hagid, ama qaab lagu dejin karo qaacido sida waxbarashada xisaabta.
• Sida ay jirto farsamo aan guud ahaan u isticmaalno oo aan ku heshiinno qorista, xirfadda qoraaga
sidoo kale waa muhiim.
Muhiimada qorista xukunka
1) In la helo fikrad cad oo si cad loo sheego si la mid ah
2) Xaqiiqda ah in garsooruhu uu gudbin doono gunaanadka uu garsooruhu gaadhay
3) Xukunku waa la xidhiidhka dadweynaha
4) Si aad awood ugu siiso go'aamiye/qayb rafcaan qaadasho sare inuu si cad u baadho oo u tixgeliyo
sababaha.

Xukun
Ne
Heshiis ay maxkamaddu bixiso iyadoo go'aaminaysa mid ka mid ah dhinacyada is haya oo
ka soo horjeeda kan kale saameyn kuma yeelanayso heshiisiinta bidix iyo midig.
Go'aan/xukunku maaha xal guul-guul ah sida gar-qaadid (dib u heshiisiin), laakiin waa
xukun keena guul-guul-guul-gudbin.
• Mar haddii aysan suurtagal ahayn in si isku mid ah loo wada qanciyo labada dhinac,
qolada dhibban waxay rafcaan ka qaadan kartaa go'aanka oo u gudbin karaan go'aan sare
oo go'aan qaadasho ah (racfaanle).
• Maxkamadda racfaanku waxay dhaleeceyn kartaa, beddeli kartaa ama wax ka beddeli
kartaa go'aanka maxkamadda hoose.
• Go'aanka maxkamada hoose waa mid cad in maxkamada rafcaanku ay tixgeliso sababta
ay sheegtay maxkamada hoose; Macquul ah oo khuseeya
• Maxkamad ayaa laga filayaa inay xukunto sharciga, nuxurka (ama labadaba).

• Maxkamadda hoose waxay leedahay door ka ballaaran kan maxkamadda rafcaanka, gaar
ahaan falanqaynta xaqiiqada iyo go'aan qaadashada.

Maxkamadaha sare waxay si gaar ah uga walaacsan yihiin khaladaadka sharciga.

• Haddaba, iyadoo la fahamsan yahay in suurtagalnimada dib-u-eegis lagu sameeyo
go'aan iyo dhaleecayn ku saabsan mudnaanta ay sii yaraanayso, waa in maxkamadaha
hoose si sax ah u falanqeeyaan mudnaanta marka ay go'aan ka gaarayaan.
Maxaan u qornaa xukunno?
• Si loo xaliyo khilaafaadka
• Si aad go'aan uga gaarto arrimaha
• Si aad macluumaad u siiso akhristaha
• Si loo qeexo natiijooyinka
• Si loo sameeyo sharci
Maxaan u qornaa xukunno?
• In la qanciyo
• In la aamino
• In la muujiyo madaxbannaani
• In la bixiyo cadaalad
Yaan u qornaa xukunka?
• Qolada is haysa
• Qareenada u doodaya qolada is haysa
• Maxkamada Racfaanka
• Ku socota xirfadlayaasha kale ee sharciga
• Cilmi-baarayaasha sharciga
• Muwaadin kasta oo wax qori kara oo aan lahayn aqoon sharci
Qaab xukun/go'aan

Marka la eego qaabka xukunka/go'aanka, qorayaasha qaarkood waxay isticmaalaan soo

gaabinta Ingiriisiga "FLAC" si ay u badbaadiyaan:

. F - xaqiiqooyinka (818)
L- sharciyada (U)
A- loogu talagalay codsiga /-Falanqaynta (9+13 8 9e shaqada si loogu xidho hv)
C- gabagabada (909011)
Waxay u dhigeen sida.

Qaab xukun...
Mawqifkan ayaanu ka fahmaynaa
1. Qodobka ugu horreeya ee qaabeeya go'aanka waa nuxur.
2. Markaynu nuxurka nidhaahno uma jeedno dhammaan qodobbada ay soo saareen
dhinacyada is haya, balse waxa ay khusayso oo aanay dhinacyada is hayaa ku tiirsanayn.
3. In la fiirsado nuxurka aan khusayn arrinka iyo in la isku taxalujiyo waxyaabaha ku
habboon go’aanku xiiso ma yeesho.
Qaab xukun/go'aan.
1. Qodobka labaad ee foomka lagu soo daraa waa sharci.
2. Garsoorayaashu maaha oo kaliya inay u gudbiyaan kiis kasta si sharci loogu xukumo,
laakiin waa inay sheegaan sharciga.
3. Sida ku cad qodobka 79 ee dastuurka jamhuuriyadda federaalka ee Tajikistan,
garsoorayaasha waxa lagu maamulaa sharciga oo keliya.
4. Tani waa in la kala saaraa/la tilmaamaa/si gaar ah, maadaama ay tahay in sharci iyo
sharci keliya lagu soo gunaanado, ka dib marka la qabto mawduuca.
5. Haddii ay tahay in la soo xigto go'aan adag oo lagu xallinayo kiiska, tirada go'aanka iyo
sharciga qabanaya waa in si isku mid ah loo soo xigtay.
6. Garsoorayaashu maaha inay tixraacaan sharciga oo keliya, balse waa inay muujiyaan in
sharciga si sax ah loo dhaqan geliyay si loo dhameeyo nuxurka arrinka iyo sababta.
Habka qorista
Samee go'aanka/xukunka mid xiiso leh oo aan daalin; Si aad si fudud u hesho
Qodob kale oo aan isticmaalno oo aan u fiirsanno waa qaabka qoraalka.
. Qaabka wakiilladu wuu kala duwan yahay iyadoo loo eegayo nooca iyo heerka
maxkamadda, iyo sidoo kale fudaydka iyo culayska dacwadda.
. Marka garsooruhu go'aan gaaro, kiiska -
1. Miyaa la soo bandhigaa marka ugu horeysa mise rafcaanka/nasasho?
2. Miyaa lagu arkay meel ka baxsan maxkamadda caadiga ah? Guddiga arrimaha shaqada
iyo shaqaalaha...
3. Ma jiro qolo muran qabta / tusaale ahaan, kaliya waa in la baaro codsadaha beddelka
magaca.
• Waxaa muhiim ah in la xuso qodobbada soo socda.
1. Go'aanku waa inuu noqdaa mid gaaban oo cad intii suurtagal ah.
2. Soo koobida go'aanku waa kala duwan yahay iyadoo loo eegayo nooca kiiska.

3. Qaraarka hal bog ka kooban waxa loo qaadan karaa dheer, 4 bog ayaa loo qaadan karaa
mid gaaban.
4. Waxa la odhan karaa gaaban marka ay fududahay in la akhriyo, ma kala qaybin
fikradaha, aan ka boodin hal mawduuc oo kale.
5. Jumladuhu waa inay fudud yihiin.
Habka Qorista waa sii socotaa...
6. Baaragaraafku waa inuu ahaado mid gaaban intii suurtagal ah.
7. Way fiicantahay inaadan isticmaalin ereyada isku xidha sida "ama" "iyo" "taasi" .. si tan
loo sameeyo intii suurtogal ah.
8. Looma baahna in la isticmaalo luqad aan ahayn luqadda shaqada, haddaan laga
fursaneyn.
9. Isticmaalka luqad kale / Ingiriisi, Laatiinka.../ waxa la door bidaa oo keliya haddii ay si
fiican u sharraxayso mawduuca oo aanay ku jahawareerin dhagaystayaasha.
Habka qorista...
10. Go’aanka waa in lagu qoraa magaca dhinacyada akhriyay.
11. Marka la akhriyo bulshada deegaanka, bulshada gobol kale ama beesha caalamka
kale, marka laga reebo cidda is haysa, waa in si taxadar leh loo qoraa. Tusaale:
Safaaradaha
12. Keliya erayada caadiga ah waa in la isticmaalo. Tusaale: sakhraannimadu ma "xun"
baa? Ma "haboon" in la sakhraamo? door bidaan,
13. Waxaa haboon in la iska ilaaliyo kaftan, kaftan, aflagaado. Tusaale: "Haddii la i
garaaco", "Qof la ixtiraamo" "Haddii la i kufsado, gabadh 12 jir ah" - - - waa in meesha laga
saaraa.
Habka qorista...
14. Waxay u qalantaa inay ka jawaabto mawduuca oo dhan / mawduuca duruufaha gaarka
ah /
15. Waa in meesha laga saaraa qolada la sheegay in ay is hayaan”, sida kor ku xusan ama
kor ku xusan”, “sida mustaqbalka lagu sheegay” iyo erayo aan si sax ah u tilmaamin cidda
ay is hayaan.
16. Xigasho badan ayaa laga yaabaa inaan loo baahnayn. Haddii loo baahdo, mid ayaa ku
filan inuu si sax ah u sharaxo arrinta. Tusaale: Looma baahna in la isticmaalo qeexitaanno
qaamuusyo badan si loo sharaxo ereyga "nin".
Habka qorista...
17. Halkii laga ilaalin lahaa dhaarta iyo caddaynta dokumentiga ah sida looga jawaabay
qaabkii la codsaday, waxaa xiiso leh in la ilaaliyo oo keliya qaybta lagama maarmaanka u
ah xukunka qaab dib u eegis ah.
18. Marka caddaynta dukumeentiga la sheego, taariikhda iyo lambarka, soo saaraha iyo
waxyaabo kale oo sharraxaya waa in lagu daraa.
19. Looma baahna in la koobiyo eedda iyo jawaabaha.
20. Haddii aanu ahayn go'aan aad u dheer, looma baahna in la isticmaalo cinwaannada
sida gunta, mawduuca, gunaanadka sharciga ee go'aanka.
Habka qorista...

21. Waa in kelmad isku mid ah loo isticmaalo isla hawl isku mid ah. Tusaale ahaan: Abebe
haduu yahay dacwoode, waxaa loo diwaan gashanayaa dacwoode, dacwooduhuna wuxuu
matali doonaa Abebe ilaa go'aanka la dhameeyo iyo xataa marka rafcaan laga qaato.
Looma baahna in ereyga ''Abebe'' lagu isticmaalo dhaarta.
22. Dhanka kale, waa in la muujiyaa in miisaan siman la siiyay dhammaan qodobbada.
Haddii aan haysano dacwoode, eedaysane, haddii aan si guud u dhigno, waa in aan sidoo
kale dhigno jawaabta guud ahaan.
23. Waa in laga fogaadaa farta-xariiqda, hoosta ka xariiqista, xoogga saarista iyo
xigashooyinka aynu u adeegsanno adkaynta kelmad ama odhaah, sida aynu ku aragno
maqaallada cilmi-baadhista. Erayga, weedha, waa in lagu iftiimiyaa falanqayn iyo sabab.
Habka qorista...
24. Faahfaahinta aan loo baahnayn waa in laga fogaado. Sheeko aan muhiim ahayn,
sharci, qoraallo hoose, buugaag tixraaceed....aan la xusin. Waa ku filan tahay in la sheego
kaliya waxa taageeraya go'aanka la gaaray.
25. Looma baahna in la isticmaalo ereyo cay ah. Erey khuseeya dhammaan carruurta,
haweenka oo dhan, ama dhammaan dadka waa in la isticmaalo mar kasta oo loo baahdo.
Tusaale - Way ka wanaagsan tahay in la yidhaahdo "nin macquul ah" intii "nin macquul
ah".
Habka qorista...
26. Isticmaalka afku waa inuu ahaadaa mid cad oo khaladaadka laga fogaado.
27. Sida ku cad
Dhaqanka dhexdhexaadiyaha sidoo kale waa la go'aamiyaa. Tusaale ahaan, go'aanka
Carabiga ku qoran waa in si sax ah loo isticmaalo erayada adiga, adiga, iyo magacyo kale.
28. Waa lagama maarmaan in la isticmaalo ereyo ixtiraamaya dhammaan dhinacyada.
29. "Maxkamaddu ma diidi karto eedda iyada oo aan la isticmaalin laba eray oo taban.
30. Way fiicantahay in la isticmaalo weedha hordhaca ah "
Waa maxay go'aan gaaban oo cad?
• Si go'aanka/xukunku u noqdo mid cad oo fudud, awoodda gudbinta fikradda saxda ah
waa in aan la is weydiin.
• м. 819: Albert Einstein "Waxaan jeclahay in aan wax ka dhigo sida ugu fudud ee
suurtogalka ah laakiin ma fududa". 9+18k hadalka ayaa lagu sheegay
Hadalkaan, waxaan ula jeednaa in aan fududeyno
• Qofka warqad u qoray saaxiibkii wuxuu ku dhejiyay dhammaadka warqadda fikraddan
soo socota
“Walaalkeyga qaaliga ahow, waxaan ka cudur daaranayaa inaan kuu soo qoro warqad
dheer oo fakar tafatiran leh, sababtoo ah maan helin waqti aan ku cabiro fikirkayga si
kooban,” ayuu yiri.
Maxaan ka fahannay hadalkan?
• Garsoorka waxaa laga sugayaa inay labadaas heshiiyaan si dadaalka uu ugu raadinayo
iyo soo jeedintiisa uusan u dhaawacmin hufnaantiisa.

• Tirada kelmadaha loo adeegsan karo hal go'aan lama go'aamin karo, laakiin haddii ay
suurtagal tahay in la muujiyo fikradda la rabo, markaas waa lagama maarmaan in go'aan
lagu qoro qaabkaas.
dhexdhexaadnimo
• Qofka warqad u qoray saaxiibkii wuxuu ku dhejiyay dhammaadka warqadda fikraddan
soo socota
“Walaalkeyga qaaliga ahow, waxaan ka cudur daaranayaa inaan kuu soo qoro warqad
dheer oo fakar tafatiran leh, sababtoo ah maan helin waqti aan ku cabiro fikirkayga si
kooban,” ayuu yiri.
Maxaan ka fahannay hadalkan?
• Garsoorka waxaa laga sugayaa inay labadaas heshiiyaan si dadaalka uu ugu raadinayo
iyo soo jeedintiisa uusan u dhaawacmin hufnaantiisa.
• Tirada kelmadaha loo adeegsan karo hal go'aan lama go'aamin karo, laakiin haddii ay
suurtagal tahay in la muujiyo fikradda la rabo, markaas waa lagama maarmaan in go'aan
lagu qoro qaabkaas.
Qodobbada saameeya qoraalka xukunka/go'aanka
1. Waa in sharciga lagu dhaqmaa qoraal garsoor. Taas macneheedu waxa weeye in
shaqada maxkamada ama garsoorayaasha ay tahay in ay cadaalada ku maamulaan
xukunkooda, markaa waa in xukunkooda ama go'aanadooda lagu saleeyo sharciga oo
kaliya.
2. Madax-bannaanida Garsoorku waxay saamayn toos ah ku leedahay xukunnada ay soo
saaraan. Garsoor madaxbannaan laguma maamuli karo sharciga oo keliya. Xukun aan
sharcigu go’aamin oo keliya oo sharciga lagu saleeyo ma noqon karo xukun wanaagsan.
3. Waa sareynta dastuurka.
E.F.D.R. Sida aan si cad ugu soo xusnay qodobbada 9(2) iyo 13(1) ee Dastuurka, Garsoorku
waxa uu xil ka saaran yahay dhawrista iyo dhawrista Dastuurka iyo qodobbada Dastuurka,
sidaa awgeed waa in ay xilkaas ka soo baxdo fulinta ama dhaqangelinta Dastuurka. .
4. Garsooruhu waa inuu ka madax banaanaado wax saamayn ah marka uu wax bixinayo
ama uu qorayo xukun. Saamaynta ka hor istaagta garsooraha inuu sameeyo xukun aan eex
lahayn waxay noqon kartaa gudaha ama dibadda.
Laga soo bilaabo saamaynta dibadda ee u horseedaysa takoorid ama ka hortagaya
xukunka saxda ah
1. Saaxiibtinimada
2. Col
3. Xidhiidhka shakhsi ahaaneed
4. Diinta
5. Cunsurinimo
6. Siyaasada
7. Danta gaarka ah
8. Takoorka galmada
9. Saamaynta guud ama bulshada
10. Odhaahyada Maxkamadaynta
11. Mudaharaad nabadeed waa sidaas.

ka saamaynta gudaha
1. Aragtida, falsafada iyo fikirka qofeed ee garsooraha
2. Daacadnimada garsooraha
3. Garsooraha aqoontiisa, khibradiisa iyo xirfadiisa
4. Dadaalka garsooraha
5. Cilmi-nafsiga isku kalsoonaanta garsooraha
6. Miisaanka garsooruhu waa sidaas
Kuwa saamaynta tooska ah ku leh wakhtiga qorista go'aanka/xukunka

Arrimahan aan soo sheegnay waxay saamayn toos ah ku leeyihiin qorista xukunka waana
in la tixgaliyo markasta oo xukun la bixiyo.

Waa maxay macnaha guud ee akhristayaasha xukunka?

• Aqoon sharci ama aan lahayn
• Wax bartay ama aan waxba baran
• Khibrad leh ama aan lahayn
• Farqiga da'da
• Gudaha iyo dibadda xaalad shucuureed deggan (cadho, welwel, degdegsan, feejignaan
la'aan
Akhristayaashu waxay si fiican u fahmi doonaan xukunka marka ay tahay nuxurka xukunka
❑ Maxaa xukunku ka hadlayaa?
❑ Xagee xukunku u socdaa?
❑ Waa maxay qaybaha jumlada
❑ Waa maxay dhamaadka (xariiqda hoose)
❑ Marka qoraalku yahay mid joogto ah
❑ Markay caddahay
❑ Marka ay qaadato wakhti yar
Go'aan cad oo lagu qanci karo
• Garsoorayaashu waa inay qoraan go'aan cad oo lagu qanci karo si ay u gaadhaan
ujeedada ay doonayaan inay ku gaadhaan go'aankooda
• Cad; Go'aanka qancinta Sabina wuxuu leeyahay ugu yaraan laba tillaabo.
• Haddaba, si loo qoro go’aan wanaagsan oo halbeeg leh, loogana midho dhaliyo
ujeedooyinka go’aanka, waxaa muhiim ah in la ogaado qaabka go’aanka iyo qaabka wax
loo qorayo.

Sidee loo sameeyaa xukun?

❖ Marka la helo sharci cad iyo nuxur cad (Journal of Laws No. 242 - Ku dabaqida sharciga
nuxurkiisa, tusaale ahaan, marka qaybinta hantida la wada leeyahay la codsado,
lahaanshaha la wadaagana aan la diidin ama lagu murmin, sharciga. waxaa lagu dabaqaa
nuxurkeeda.)
❖ In kasta oo ay tahay sharci cad, haddana waa nuxur aan caddayn, oo shaandhee
nuxurka oo ku dhaq sharciga.
Isku-dubbaridka garsoorka, ayaa sii socday
❑ Nadiifinta sharciga marka uu yahay sharci aan caddayn iyo nuxurka aan caddayn,
caddaynta erey bixinta iyo bixinta xukunka, tusaale ahaan: codsi la wareegidda hanti ku
salaysan qandaraas ay tuulo gashay; marka heshiiska la diido ❑ Sharci aan caddayn;
marka nuxur cad loo soo bandhigo, sharciga la caddeeyo laguna dabaqo waxa ku jira Guri
aan sharci ahayn oo qayb laga codsaday, guri kele ah.
Xeeladaha kaa caawinaya inaad qorto xukun wanaagsan
❖Isticmaalka cutubyo gaagaaban
❖Arrimaha la xidhiidha wada urursada
❖ Iyadoo la raacayo qulqulka fikirka
❖ Adeegso horudhac qeexitaan (warbixin) ah
❖ Yaree tixraacyada
?+ F8 114 (qaabka
►Hordhac kooban, asalka kiiska....
➢ Nuxurka ugu muhiimsan ee dooddu waa kiis dacwad-oogaha, jawaabta eedaysanaha....
Qaybaha ugu muhiimsan
* Arrimo la aamini karo oo aan la aamini karin...Qodobada aad ku doodday iyo caddaynta
aad soo bandhigtay
► Falanqaynta (sharciga iyo ereyada) Muxuu sharcigu leeyahay?
► Gabagabada (Sidee Maxaa Dhacay)
Heshiiska ha la jabiyo.
Lacag soo celi
Su'aalo hagitaan aasaasi ah oo u baahan in laga jawaabo si loo falanqeeyo
WH-Qs (maxay; yaa; sababta; goorma; halkee; iyo sidee).

• 093
• 903
• sababta
Jan.
• Halkee
Mar

Sii wad ... nuxurka ugu muhiimsan ee falanqaynta

• Fasiraadda sharciyada, dastuurka iyo sharciyada kale
• Go'aamo la taaban karo
• Mabaadi'da anshaxa iyo bulshada

Qaabkee ayaa natiijada xukunka lagu ilaalinayaa?

Si toos ah ayey ugu xiran tahay arrimaha; aqbalida iyo in kale.
Go'aanka waa la fulin doonaa...amarka
• Kiisaska racfaanka
• Wuu xoojiyaa
• Burburinta
• Wanaajisaa
Marka qayb wax laga beddelo, maxkamadda ayaa iskeed u go'aamisa, ama maxkamadda
hoose
CARA
Caqabadaha qoraalka tayada liita
• Kordhi racfaanka
• Horumar sharci oo daciif ah
Waxay martiqaadaysaa oo faafisaa cayayaanka
Waxay sababtaa waqti lumis aad u weyn
Mar kasta oo wakhtiga la xisaabiyo, sicir bararka hantida hantida, kor u kaca ribada, waxay
u horseedi doontaa dacwad-oogaha kharashyo iyo khasaare dheeraad ah.
Waxay xaddidaysaa dhaqdhaqaaqa dhaqaalaha. Waxa loo isticmaali karaa xukun la'aan
Waxay keentaa in hantida ama lacagaha ay baaqi ku ahaato
Su'aasha dooda

Kooxda 1. Muxuu sharcigu ka qabaa xukunka iyo qorista xukunka 180-184

Kooxda 2. Kiisaska soo socda keebaa ka mid ah kiisaska uu sharcigu eray ka duwan ka
bixiyay go'aanka?
Kooxda 3. Muxuu sharcigu ka qabaa xukunka iyo qorista xukunka? Laga bilaabo cutubka
149-153

Qodobka 180-184 ee Xeerka Garsoorka ee xukunka iyo qorista xukunnada

* Oggolaanshaha soo jeedinta kooban ee F/S/S/H/No. 259
* F/S/S/H/Lambarka 273 iyo 180 ... in si degdeg ah loogu xukumo maxkamad furan waqti
gaaban.
❖ Sida uu qabo F/S/S/H/Lambarka 181, xukunka waxaa qoraya oo soo gudbiya garsooraha
ama garsooraha awoodda u leh.
Waxa u saxeexa oo u akhriya dacwoodayaasha garsooraha ama sarkaalka guddoomiyaha
Qodobka 180-184 ee Xeerka Garsoorka ee xukunka iyo qorista xukunnada
❖ Haddii kala duwanaansho fikradeed, garsooraha kala duwani waa inuu si faahfaahsan u
sharraxaa ra'yigiisa
❖ Dulucda falanqeynta garsoorka, sida dulucda loo go'aamiyay iyadoo la sharraxayo
sababta, haddii ay jiraan mawduucyo badan, sida loo go'aamiyo hal mar

Qodobka 182(2) baaxadda go'aan qaadashada

2. Maxkamadda rafcaanku waa inay go'aan ka gaarto, waxay go'aan ka gaari kartaa waxay
aaminsan tahay inay sameyso, waxay bixin kartaa go'aan/xukun/amar kasta oo kale oo
lagu fuliyo arrinta.
Qodobka 182(3) maareynta mawduucyada
Go'aaminta hal mawduuc ayaa ka jawaabaya kan kale; go'aaminta hal mawduuc oo keliya
Qodobka 182(3) maareynta maadada
• Mawduucyada waxay u baahan yihiin in si gaar ah loo go'aamiyo jawaabna waa in la
siiyaa mawduuc kasta
• Mawduuc kasta, waxaa lagama maarmaan ah in si faahfaahsan loo qeexo nuxurka
nuxurka iyo caddaynta awooday in lagu qanciyo.
Xeerkii Garsoorka ee Xukunka....waa sii socdaa
Nuxurka foomka: Taariikhda, lambarka faylka, magaca dacwoodaha iyo ciwaanka, liiska
eedaha, go'aanka, kharashyada iyo khasaaraha, saxeexa (haddii ay jirto soo jeedin kala
duwan).
Wax ku saabsan xaaladda lagu bixiyey xal ka duwan ( cutubyada 185-191)
• Hantida ma guurtada ah, daynta la bixiyo mar mar, ka fikirida hantida la wadaago, dib u
heshiisiinta, burburinta ururka, soo kabashada faa'iidada luntay
• Bidixdu kuma koobna dulucda aanay ku doodin ee sida ku cad F/S/S/H/No/251/1/ haddii
maxkamaddu mawduuc gaar ah leedahay waa inay ka dooddaa.
Sharciga ciqaabta.. ku saabsan qorista xukunka • 3
149-177
• 43
Sharciga Sec
• Aaminsanaanta eedaysanuhu eedda laga soo xigtay qodobbada ugu muhiimsan ee
qiraalka;

Sharciga ciqaabta.. ku saabsan qorista xukunnada....

Mawduuca ay bidix iyo midig u kala qaybsan yihiin;
• Waxa uu sharcigu soo jeediyay taageere qodobka loo haysto mawduuc ahaan
Noocyada caddaynta eedaysanuhu u soo bandhigay diidmo ahaan
Qodobka 149-177 ee Xeerka Ciqaabta
• Qiimaynta caddaynta: - Go'aaminta sababaha caddaynta loo arko inaan la aqbali karin
iyo caddaynta loo arko inay tahay mid la aqbali karo
• In la soo koobo nuxurka caddaymaha la aqbali karo (marka laga hadlayo mawduuca) Si
kooban u qeexaya qiimaynta lagu kalsoonaan karo ee dhinac walba caddayntiisa ku
salaysan caddaymaha ay soo bandhigeen dhinac walba, taas oo caddaynta dhinaca
maxkamaddu u aragto inay tahay mid lagu qanci karo, iyada oo ku saleysan sababta.
Sharciga No. 149 † Waxa loola jeedaa in la gaaro gabagabo.
Qodobka 149-177 ee Xeerka Ciqaabta
• Qiimaynta caddaynta: Go'aaminta in caddayntu tahay mid la aqbali karo iyo in kale
• In la soo koobo nuxurka caddaymaha la aqbali karo (marka laga hadlayo mawduuca) Si
kooban u qeexaya qiimaynta lagu kalsoonaan karo ee dhinac walba caddayntiisa ku
salaysan caddaymaha ay soo bandhigeen dhinac walba, taas oo caddaynta dhinaca
maxkamaddu u aragto inay tahay mid lagu qanci karo, iyada oo ku saleysan sababta. Xeer
Lr. 149 Waxay la macno tahay in la gaaro gunaanad.
Sharciga Ciqaabta
• Haddii uusan dembi lahayn, waa in la sii daayaa oo xabsiga laga sii daayaa
Haddii lagugu helo dembi, ra'yi ku saabsan kordhinta ama dhimista ciqaabta
• Ganaax: Qodobka waa in si cad loo caddeeyaa, waxaa lagu wargelin doonaa fulinta
ciqaabta / xaddidaadda / xaqa uu u leeyahay inuu racfaan ka qaato amarka ku habboon.
Sharciga oo kooban...
Marka la soo koobo, xukunka la bixiyo oo lagu qoro kiis ciqaabeed wuxuu leeyahay saddex
xuquuq, oo kala ah
Guud ahaan,
2. Gaar ahaan eedaysanayaasha
3. Waxay saamayn kartaa xuquuqda dhibanayaasha dembiga. Haddaba, marka ay
garsoorayaashu go'aan ka gaarayaan xuquuqahaas, waa in ay is-hor taagaan eedaysanaha
iyo dhibbanaha, oo ay si fiican oo caqli-gal ah u baadhaan diiwaanka, oo ay ku bixiyaan
xukun dhexdhexaad ah. Xataa arrimaha madaniga ah, waxaad u baahan tahay inaad aad
uga taxadarto oo aad fahanto
Waa in la sameeyaa daraasad macquul ah ka hor inta aan la soo jeedin, tusaale ahaan
marka la eego waqtiga iyo kharashka, nabadda dadweynaha iyo amniga.
Waa lagama maarmaan in la hubiyo in caddaynta iyo dooddu ay tahay ujeedo

. Xaqiijinta in maxkamada kiiska loo soo bandhigay ay leedahay awood maxali ah

Hubi in aan kiiska lagu dhagaysan maxkamad kale
In aanay arrintu hore u maqlin maxkamadda ama heshiisiin ama hay’ad kale oo awood u
leh
Waxaa lagama maarmaan ah in la hubiyo in uusan xirin yirga
Waxaa haboon in aad ka fiirsato qodobadan xitaa haddii aad tahay eedaysane, adigoo og
in aanu Yirga laga joojin oo aanay kiis xidhin oo aanu xidhin.
• In la hubiyo in qodobbada si faahfaahsan loogu sheegay xeer-hoosaadka ay fulaan marka
dacwadda iyo jawaabta la soo bandhigo.
11 112
80-93 222-240
- Isla marka kiiska la xareeyo, waa lagama maarmaan in la aqoonsado habka soo jeedinta.
Xafladda caadiga ah, xaflad gaar ah / gaaban 284-292 ama la dardargeliyay 300-314 /
xafladda sidoo kale
293-299 waa dembi iyo ku xadgudub sharciga, waxaa muhiim ah in la kala saaro
dambiilayaasha dhallinta yar iyo dadka waaweyn.
-Sida uu qabo F/S/S/H/Nr.231(1)(a) sababta falka loo qaaday ayaa la baadhi doona isla
marka dacwada la soo gudbiyo.
Jeebka iyo soo bandhigida jawaabta;
Waa maxay sababta ficilka? Dhammaan ma waxay ku saabsan yihiin arrimo cadaalad ah?
Sidee sababtu uga duwan tahay xaqa dacwadda ee ay bixiso F/S/S/H/Lambarka 33(2)(3)?
Goorma ayaa la baarayaa xaqa dacwadda? Isla marka dacwada la xareeyo?
Sababta ficilka - arrin ay tahay in xeerbeegtida la weydiiyo. Tusaale ahaan, magdhowga,
hantida, qandaraaska waxaa loo tixgelin karaa arrimo leh sabab ficil.
- Dacwooyinka cilladaysan - Tusaale ahaan, sababtoo ah inantayda waxay iibisay guri, waa
dacwad ay gudbisay (Fe/Maxkamada Sare D/DA/M/C) - Haddii xuquuqda dacwoodaha aan
lagu muujin liiskii asalka ahaa ee dacwadda. , eedaysanuhu ma laha dano gaar ah isaga oo
soo gudbinaya dood (Qod. 33) 2)) Sugidda in uu diido ma gaadhayaa ujeeddada sharciga
anshaxa? Mise waa in la yiraahdo ma jiraan wax sabab ah (Qod. 231 (1) (a))?
.33 dano gaar ah
- 33 (1) - Dadka laga tirada badan yahay, dhexdhexaadinta - kuwaas oo awood u leh in ay
soo gudbiyaan dacwad, waa la baari doonaa
33 (2)- Wax dano ah ama xuquuq ah oo shayga dacwadu ma jirto
. 33 (3)- Iyadoo la xaqiijinayo faa'iidooyinka iyo xuquuqda eedaysanaha
Fanka. 33(2)(3) Marka eedaysanuhu u jawaabo oo uu dafiro waa in la baadho, maxaa lagu
go'aansan karaa haddii qof aan dhaxal lahayn uu dacwad keeno oo eedaysanuhu
rumaysto?

Dhageysiga doodda
. Xaqa in la maqlo waa la dammaanad qaaday
Waa hab muhiim ah in la hoggaamiyo dood, si loo eego kala duwanaanshaha dooddooda
iyo in la dhiso mawduuc.
. Waa maxay ujeedada mawduuca?
1. In dooda la jiheeyo, iyadoo la hubinayo inaan cadaaladda qaloocin
2. In la ogaado cidda leh culayska sharaxaadda
3. Si loo badbaadiyo waqti iyo lacag
4. Waxa kale oo ay ka dhigaysaa qoraal caqli-gal ah
Noocyada caddaynta ee go'aan qaadashada

Noocyada caddayntu waxay door weyn ka ciyaaraan nuxurka iyo qaabka go'aanka.
Markhaati ka ah caddaynta aadanaha
Caddeynta afka ah / Waxaa la maqlaa qof hadlaya haddii ay jirto iyo in kale ama aysan
ahayn arrin ay ka doodayaan dacwoodaha iyo eedaysanuhu.
Mar haddii taas afka looga hadlo, been bay u nugul tahay
Waqtigan xaadirka ah, tillaabooyinka la qaadayo si taas looga hortago waa fulinta dhaarta
uu sharcigu dhigayo
. Waa in la is-weydiiyaa marka la marag furayo
Waxay naga dhigaysaa inaan rajaynayno in hab cilmiyeed wanaagsan la sameeyo si looga
hortago marag-furka beenta mustaqbalka.
Documentary macnaheedu waa
• Alifbeeto ahaan;
. calamad leh
. Erayada.
. Waxaa lagu diiwaangeliyay sawiro iyo wixii la mid ah.
• Caddaymo qoran, caddayn muuqaal, caddayn maqal, jireed
* Waxay noqon kartaa caddayn

Maaddada ama caddaynta caddaynta

Cadaymaha noocaan ah ayaa u oggolaanaya garsoorayaasha inay fahmaan jiritaanka ama
maqnaanshaha nuxurka khilaafku iyagoo wata dareenkooda
. Waxay noqon kartaa qaab sawiro, jaantusyo, jaantusyada taraafiga iyo jilitaanka. ..
Sidee buu eedaysanuhu ugu muuqdaa in laga duubay muuqaal isagoo dembi samaynaya?
Caddayn cilmiyeed
Caddaynta duruuftu waxay ka dhigan tahay: caddayn lagu helay baaritaanka shay lagu
muransan yahay, oo ay ku jiraan isticmaalka shaybaarka dambiilayaasha; Waa meesha
aan ku hubinno dareeraha, iwm
Caddaynta elegtarooniga ah macneheedu waa: Kumbuyuutar iyo aaladaha kale ee
dhijitaalka ah iyo xogta software.
Si loo xaqiijiyo caddaymo
Q. Dabeecadda nuxurka
Xaqiiqda ah in kiisku run yahay ama been yahay ayaa ah sababta ugu weyn ee ay dacwad-
oogaha iyo eedaysanuhuba u yimaadaan maxkamadda.
• Muhiimadda maxkamaddu waa in la xaqiijiyo runta, lagana gaaro gebagebo ku salaysan
hadallada la aamini karo iyo kuwa la diiday.
Madaniga
Ogolaanshaha soo jeedinta kooban ee F/S/S/H/Lambar 259
* gudaha F/S/S/H/Lambarka 273 180...
* Sida ku cad F/S/S/H/Nr.181, xukunku waa qoran yahay oo uu saxeexay garsooraha ama
garsoorayaasha awooda u leh, waxaana u akhriya dacwoodayaasha garsooraha ama
garsooraha.
❖ Haddii kala duwanaansho fikradeed, garsooraha kala duwani waa inuu si faahfaahsan u
sharraxaa ra'yigiisa
❖ Mawduuca faallooyinka xukunka, sida dulucda loo go'aamiyay iyadoo la sharraxayo
sababta, haddii ay jiraan mawduucyo badan, sida loo go'aamiyo hal mar
• Inuu si faahfaahsan u qeexo waxa uu helay iyo caddaynta uu awooday inuu ku qanciyo
mawduuc kasta
Bidixdu ma go'aansato mawduuc aanay ka doodin /251/1/ / 8 ते भरी इस waa inuu ka
doodo iyaga.
• Sida ku cad F/S/S/H/No//183/1/.../85, waa in la sheegaa iyadoo la tixraacayo arrinta iyo
fulinta go’aanka.
Lacagta, hantida la qaatay iyo faa'iidooyinka kale ee F/S/S/H/No/186-190/
Dembi
- Markay dambi tahay
1. Qodobbada dhaarta ee ay bixiyeen xeer ilaalinta iyo eedaysanaha kiiska;
2. Mawduuca ay bidixda iyo midigtu ku kala qaybsan yihiin;
3. Kuwa loo tiriyo inay taageersan yihiin qodobka mawduuca oo sharcigu soo bandhigay
iyo
4 nooc oo cadaymo ah oo ay soo bandhigeen eedaysanuhu sidoo kale
5. Hadii ay jiraan cadeymo la sheegay in aysan xiriir la lahayn iyo kuwa la sheegay in ay
xiriir leeyihiin waa in la caddeeyaa sababaha.
6. Soo koob nuxurka caddaynta la xidhiidha (marka la eego mawduuca).
7. Qiimaynta lagu kalsoonaan karo dhinac walba marka la eego caddaymaha ay soo
bandhigeen dhinac walba waxay ka dhigan tahay in maxkamaddu ay caddaymaha
dhinaceeda ku qanci karto, iyadoo la eegayo xaqiiqada W/D/S/S/H/ No. 149 oo la gaaro
gunaanad.
2024
Digniinta looga baahan yahay qoraalka xukunka
Iyadoo laga duulayo eedaymaha, caddaymaha iyo qodobbada kale ee khilaafku ka taagan
yahay ee ay soo bandhigeen dhinacyadu (gorgortanka), waxa lagama maarmaan ah in si
sax ah loo miisaamo caddaymaha, lana qoro iyadoo la tixgalinayo sharciga.
Markhaati-furka, nuxurka caddaynta dhokumentiga ah, su’aalaha ay dhinacyada bidix iyo
midig soo bandhigeen iyo nuxurka khudbaddii xidhitaanka iwm waxay noqon kartaa qas
iyo qalafsanaan, markaa waa shaqo u baahan aqoon, xirfad iyo daacadnimo. garsoore
(kaaliyayaasha garsoorayaasha) si ay u qoraan kaliya waxa muhiimka ah.
Digniinta looga baahan yahay qoraalka xukunka
• Waa in uu jiraa nidaam si cad loo qeexay oo loo lafa guray xeerarka la taaban karo iyo
kuwa habraaca.
Si toos ah ama si dadban waxay leedahay hadafka ah qancinta dhinacyada ay khusayso;
Qorista xukunku maaha hawl farsamo oo keliya, balse waxay u baahan tahay aqoon,
xirfad, xikmad, taxaddar, anshax, daacadnimo, iwm.

⚫ Marka la eego dabeecadeeda, way ka duwan tahay suugaanta kale iyada oo tilmaanta
xuquuqda aasaasiga ah iyo xorriyadda aadanaha.

⚫ Ciddii ay xukunku ka xumaatay waxa ay xaq u leedahay in ay racfaan ka qaadato oo ay sii

jiri doonto ilaa inta ay ka joojinayso ama ay wax ka baddalayso maxkamadda rafcaanka.
Sababtoo ah xukunku waa inuu ka tarjumayaa sharafta aadanaha, garsoorayaasha /
caawiyayaasha garsoorayaashu waa inay dareemaan mas'uuliyadda markay wax
bixinayaan waxna qorayaan xukunnada, u fakarayaan sidii qof caqli-gal ah oo tixgelinaya
sharafta aadanaha.

⚫ Ilaalinta Madaxbanaanida Garsoorka, Madaxbanaanida iyo wax qorista oo ku salaysan

sharciga iyo damiirka oo kaliya.
* Waxay u baahan tahay dadaal badan iyo feejignaan badan (waa in aan degdeg loo qorin).
- Marka la soo koobo, xukunka lagu riday laguna qoray kiis ciqaabeed wuxuu ka kooban
yahay saddex xuquuq:
1. Guud ahaan,
2. Eedaysanayaasha iyo
3. Waxay saamaynaysaa xuquuqda dhibanayaasha dambiga.
Sidaa darteed, garsoorayaashu waa in ay ku istaagaan lugaha eedaysanaha iyo
dhibbanaha oo ay si qoto dheer iyo caqli-galnimo u baaraan diiwaanka. Xataa arrimaha
madaniga ah, waxaad u baahan tahay inaad aad uga taxadarto oo aad fahanto
Xeerarka qoraalka garsoorka
• FC PGN PU 911 12 (Xeerarka qorista) 28-2 oo kala ah,
· Qorista xukunku waa in ay ahaataa mid kooban, si fudud loo akhriyi karo, soo jiidasho leh
oo caan ah, hal fikradina waa in midda kale laga soo minguuriyo, la iskuna taageero.

- Waa wax aan suurtagal ahayn in la isticmaalo erey kale ama odhaah kale oo aan ahayn
luqadda shaqada ee garsoorayaasha, haddii aysan suurtagal ahayn in laga fogaado;
- Xukun qoraal ah waa in uu tixgeliyo akhristayaasha.
☞ Isticmaal ereyo caadi ah iyo kuwo gaagaaban;
- Ha ku darin ereyo ama weedho meel ka dhac ah; Ha isticmaalin luqad qosol leh.
- Isla markii uu garsooruhu akhriyay oo fahmay kiiska, waa inuu qoraa.
Ma wax baan qoraynaa innagoo fakarna oo eegayna xukunka, mise waa markaan
dhammaynno imtixaannada iyo fekerka?
Iyadoo la tixraacayo waxyaalaha, adigoon isticmaalin odhaahyada sida korka ama hoos ku
xusan, iwm. ama ka fogaanshaha iyaga intii suurtagal ah;

⚫ In aan la tixraacin qodobbo badan marka hal qodob oo sharci ah uu ku filan yahay;

☞ Waa in loo qoraa si looga fogaado doodaha aan loo baahnayn iyo kuwa aan khusayn,
iska ilaali inaad qorto tafaasiisha aan loo baahnayn.
☞ Halkii aad ka qaadan lahayd erayada markhaatiga ama caddaynta dukumeenti af ah oo
aad ku qori lahayd go'aanka, u qor qaab ay ku jiraan kaliya qodobbada ugu muhiimsan ee
caddaynta.
☞ Looma baahna in nuxurka, dulucda iyo soo koobidda cinwaan ahaan loo qoro.
* Looma baahna in la isticmaalo xariijinta ama calaamadaha xigashada si loo xoojiyo
waxyaabaha.

⚫ Garsoorayaashu waa inay si cad u sheegaan sababta sharciga ah ee gunaanadkooda

⚫ Intaa waxaa dheer xukunnadan:

⚫a) Iyadoo la raacayo cadaalada, taasi waa, PUM macquul ah:

b) Iyadoo la tixgelinayo xuquuqda iyo waajibaadka dhinacyada.
C) dheeli tiran, oo ka madax bannaan dareen iyo sabab qofeed
ku salaysan (macquul ah),
∞) + (la saadaalin karo) PU
e) Joogteynta (joogteynta) oo muujinaya isla kiis isku mid ah
Xigashada sharciga (waxay u baahan tahay in kiisaska la midka ah ay keenaan xeerar la
mid ah)
f) Si loo ilaaliyo dhex-dhexaadnimada garsooruhu waa in aanu qaadan wax faa’iido ah oo
aan ka ahayn mushaharka iyo gunnada ay dawladdu bixiso oo ay ugu wacan tahay
xukunka garsooruhu bixiyo.
Waxaa jira dhacdooyin gaar ah oo ay tahay in la sameeyo ka hor intaan xukunka la qorin.
- Garsooruhu ka hor inta aanu bixin oo aanu qorin xukunka, waa in uu si fiican u baadho
diiwaanka oo uu ka fikiraa una diyaariyaa sidii uu u qori lahaa qaab ay ku qanci karaan
saaxiibadiisa, macaamiisha iyo akhristayaasha kale.
- Si loo go'aansado sida loo wajahayo arrinta, waxaa lagama maarmaan ah in laga fikiro
qaab ay ku jiraan xifdin, xasuusin, sawir, wax-is-weydiin, fasiraad, qiimeyn, fikrado soo
koobid, bixinta sabab iyo falanqeyn.
- garashada dhibaatada, dejinta xal kale oo dhibaatada iyo doorashada xalka ugu weyn.
• 80 (qancinta)
• Hubinta in diiwaanku ka kooban yahay wax kasta oo ay tahay inuu ku jiro;
- Si loo hubiyo ku habboonaanta iyo oggolaanshaha caddaynta la soo bandhigay iyo in la
hubiyo inaan caddayn dheeraad ah loo baahnayn.
* Aqoonsiga sharciga ku habboon kiisku waa isku mid
☞ Qorista xukunku waxay leedahay dhaqan u gaar ah, qorista xukunku waa kow: (Medium
of communication).
Hogaamiye asaasi ah oo leh akhlaaq si loo gorfeeyo wanagsan
(Hay'ada Caafimaadka Aduunka)
(Waa maxay)
(xagee)
• 19
3 (sababta)
• (goorma) A
Sidee (Hwo) su'aalaha loogu qoraa si habboon marka la falanqeynayo macnaha
sharciyada, dastuurka iyo sharciyada kale.
• Go'aamo la taaban karo
. Mabaadi'da akhlaaqda iyo bulshada waa la lafa guraa
Soo koobid
➢ Hordhac kooban
Dacwad-oogaha
Jawaabta Eedaysanaha...
➢ Qodobbada ugu muhiimsan ee kiisaska la isku halayn karo iyo kuwa aan la isku hallayn
karin.... Qodobbada lagu muransan yahay iyo caddaynta la soo bandhigay iyo qaybta
sharciga. Falanqaynta (sharciga iyo weedhaha) waa shaqada isdhexgalka
Sharcigu muxuu qabaa, muxuu leeyahay xukunku, maxaase la xaqiijiyay, maxaa loo
dhaliilayaa, maxaa loo aqbalayaa? Si loo xaqiijiyo xaqa iyo waajibaadka lagu soo celinayo
lacagta oo loogu yeero dambiile
Waqtiga bixinta iyo qorista xukunka, oggolaanshaha caddaynta - (ku habboonaanta)
(aaminnaanta) waxaa go'aaminaya maxkamadda iyo caddaynta saldhigga u noqon karta
xukunka iyadoo ku xiran xaaladda.
• Markhaatigii ay labada dhinacba markhaatiga ka bixiyeen maxkamadda horteeda.
• Marqaatigu hadduu dhintay ama dhimirkiisu liito, hadduusan awoodin inuu
maxkamadda horyimaado xanuun dartiis ama uusan joogin dhulka Itoobiya, hadalka ay
soo saartay maxkamadda horudhaca ah ee baadhista waxaa loo gudbin karaa
maxkamadda sare caddayn ahaan. 144(1)).
Marqaatiga uu bixiyo khabiir khaas ah (khabiir) maxkamada horteeda marka kiiska la
dhagaysto ama maxkamada horudhaca ah ee baadhista (No. 144(2))
dhaarta uu eedaysanuhu bixiyay si waafaqsan lambarka 27 iyo xaqiijinta dhaartiisa si
waafaqsan lambarka 35.
Dukumentiyada ama bandhigyada kale ee ay soo gudbiyeen xeer ilaalinta ama
eedaysanuhu.
Male sharci
• Muujinta abuurista/waxqabadka iyo habka wax.
9 ナ中ド (Ogaysiinta Garsoorka) 66588

⚫Qodobadaas hore loo taxaabay waxa loo qaadan karaa caddayn iyo kuwa aan caddayn
loo qaadan karin ama aan caddayn loo qaadan karin.
* Caddeyn sharci darro ah
- Sharciga iyo erayada iyo macluumaadka ay bixiyaan eedaysanuhu ama qareenku marka
uu jeedinayo khudbadaha furitaanka iyo xidhitaanka ama marka la baarayo (su'aalo)
markhaati;
Garsoorayaasha si shaqsi ah ayey u yaqaanaan ama ku arkeen iyaga banaanka
maxkamada 9 91 1 ピド
• Marka ay maxkamaddu baarto caddaymaha ay soo bandhigeen dhinacyada bidix (oo ay
ku jiraan kuwa ay maxkamaddu soo bandhigtay) haddii ay maxkamaddu dembi ku waydo
eedaysanaha, sida uu dhigayo qodobka 149 (2), waa in la sii daayo, haddii uu dembiile
yahay. waa la xidhay, waa la sii dayn doonaa
* Markay maxkamaddu cadeymaha eegto, haddii ay ku cadaato in eedaysanuhu si fiican u
caddeeyey oo uusan difaacu diidin, waxay ku ridaysaa eedaysanaha dembiga ah (waxaa
loola jeedaa lambarka 149 (1)). damiin, iyadoo la eegayo nooca iyo cadadka ciqaabta iyo
suurtogalnimada in eedaysanaha la waayo, ayay maxkamaddu tidhi.
• Damaanada eedaysanaha waa laga noqday wuxuuna ku sii jiraa xabsiga, ama
• In wax laga beddelo ama la kordhiyo qaddarka dammaanadda hore, ama
Waa suurtagal in la dalbado sii wadida dammaanadda jirta.
Kiis maxkamadeed
. Maxkamadda sare ee dowladda federaalka ayaa go’aan ku gaartay in wax dambi ah lagu
waayo eedeysanaha maxkamadda darajada koowaad ee dowladda federaalka ay ku
xukuntay 17 sano oo xarig ah.
Markii uu garsooruhu soo saaray laba su’aalood oo u baahnaa in laga jawaabo doodda,
“Ma runbaa marag-furka Tebeyayin Bayiwaa ee maxkamadda laga qoray, ma runbaa
hadalka eedaysanaha ee maxkamadda laga qoray?” Wuxuu sheegay in laga jawaabo, sidee
ayay ku ogaatay. in ay ahayd? Sidee bay ku fahantay in uu xoog ugu hanjabay, haddii kufsi
dhaco qaylo ayaa jirta, haddii ay qaylo tahayna dadka gudaha iyo dibaddaba way
maqlayaan.
Waa maxay sababta tan aan dacwad loo soo oogin?
. Waxay sheegtay in hooyada aan ku soo wargelin in lagu kufsaday ay tahay dhiig karka,
aaway daliil u ah arrintan?
Rafcaanle Bayu ayaa xaqiijiyay in labadayda gabdhood oo uu ku jiro dhibbanaha ay mar
walba la seexdaan aabahood, laakiin markii dhibbanaha uu ka hor sheegay maxkamadda,
“Waxay sheegtay in eedaysanuhu uu marar badan ila galmoodey, oo ii yimi qolkayga
jiifka.” Hadalkiisa ayuu yidhi. rumayn?
• Hadalka rafcaanlaha waa been in aanu jirin dacwoode ama dhegaystayaal. -
• -- "Eedaysanuhu dhaqan-xumadiisa waxa ay soo socotay muddo saddex sano ah si
qarsoodi ah, waxayna soo shaacbaxday sababtoo ah waxaan u sheegay walaashii
hooyaday iyo eeddaday markii aan uurka lahaa," Bayuwa ayaa ku markhaati furay.
• Maxay uurkeeda u damqan weyday markii Rukabe ay u galmoodtay maalintii ugu
horreysay?
• Jirrada haweeneydu ma u dhacday sababtoo ah eedaysanuhu wuu ku dhiiraday? Mise
sabab kale?
. Waxaa la sheegay in aabaheed uu xakameyn jiray marka ay arkaan racfaanka qofkan. Tan
lama diidin.
Ka waran haddii uu tuhmo inay ku kacdo fal-dambiyeedyo iyo falal anshax xumo ah oo
uur-jiifka xanuun iyo ur xun ku samaynayo?
. Yaa ogaa in aan ku fekerayo in aan xal u helo dhibaatooyinka uu maamulayo oo aan u
raaco Kerchele si aan u socdo "si xor ah"?
Waa qaladkeyga in guriga aad ku nooshahay uu ku dheggan yahay baar, Bayoua nafteeda
ayaa xaqiijisay.
Runtii, waxay ahayd gabadh 15 jir ah, ma ahayn gabadh 14 jir ah.
Kadib qor xukunka
1. Marka xukun la qoro lama dafiri karo.
2. Nolosha xukunku waa ka dib "dhimashada" kiiska, sida loo yaqaan.
3. Xukunku kiis buu dilayaa oo nolol buu beeraa.
4. Sidaa darteed, xitaa marka qodobka la dhammeeyo, waa in xukun la qabtaa
Waxa ay mudan yihiin / gaar ahaan nuxurka; Caddeyn. sabab sharciga; Waa lagama
maarmaan in la xaqiijiyo gabagabada.
5. Waxaa lagama maarmaan ah in dib loo eego inta aan xukunka la akhrin. Tani waxay u
muuqan kartaa waqti-qaadasho, laakiin waa u qalantaa dhiirigelinta, si aanaan u bixin
khidmadaha aan loo baahnayn.
6. Qorista xukunku waa meesha xirfad dheeraad ah lagu horumariyo qoraal ku celcelin ah.
Sidaa darteed, waxaa jirta fursad lagu fahmo in qoraalka ugu horreeya ay tahay in dib loo
eego marka mar kale la arko.
Dhaliilaha loo gudbin karo xukunka qoran
• Ugu yaraan 3 nooc oo dhaleeceyn ah (faallooyinka togan, taban) ee xukun kasta oo qoran
waa in ay awoodaan in ay Λ.Φ diyaarna u noqdaan in ay wax ka bartaan dhaleeceynta.
Iyaguna
Waxay ka timid xaakimkii soo diyaariyay xukunka laftiisa. Garsooraha soo diyaariyay
xukunka waxa laga yaabaa inuu haysto qodob uu ku mutaystay hagaajinta nuxurka iyo
muujinta xukunka. Xitaa haddii uusan hagaajin karin xukunkiisa, wuxuu baran doonaa
inuu qoro xukun kale.

Dhaleeceynta suurtagalka ah ee xukun qoraal ah...

2. Midda labaad waa dhaliilaha ama ra’yiga ka iman kara dhinacyada is haya. Dhinacyada
is haya waxay ku muujin karaan sida ay uga xun yihiin qoraalka (xaaladdan, labada
dhinacba) siyaabo kala duwan, iyagoo ka bilaabaya in xukunku aanu sax ahayn.
3. Dhaliilaha saddexaad waa dhaleecayntii dhegaystayaashii xukunka ee aynu hore u soo
sheegnay.
waa...
1. Dhaliilaha sheegaya in nuxurka xukunku aanu dhammaystirnayn ayaa marar badan la
soo jeediyaa. Waxaa la maqlayaa cabashooyinka markhaatiyaashaydu in aan si sax ah loo
diiwaan gelin ama haba yaraatee intii dooddu socotay, xukunkuna ma caddaynayo
sababta dooddayda loo buriyey ama loo diiday.
2 Ma cadda sida uu isku xidhay canaasiirta iyo sharciga.
3. Ururku ma laha foom la yidhaahdo kan, ee waxa lagu habeeyaa erayo.
Waxaa ka mid ahaa dhaliilaha ka soo baxay maqaal ku saabsan xukun...
4. Wuxuu taxayaa tiro dukumeenti ah (gaar ahaan dukumeenti caalami ah) si loo
magacaabo dhowr;
5. Waa jahawareer.
6. Galitaanka garsooraha lama arki doono, laakiin waa nuqul ka mid ah diiwaanka.
7. Go'aaminta xukunka Wuxuu go’aansaday in ka badan intii uu mudnaa.
waa...
8. Gudbida faallooyinka, odhaahda tilmaanta dareenka garsooraha LL ::
9. Waxa uu ujeeddadaas u adeegsaday luqadda shakhsi ahaaneed.
10. Halkii laga lahaa urur wanaagsan oo xiiso leh, waxaa la arkaa dareen la'aan iyo hal-
abuurnimada qoraalka oo aan la muujin oo dhaleecayn noocaas ah waa la samayn karaa.
Qodobbada saameeya qoritaanka xukunnada dalkeenna...
1. Tirada kiisaska la soo gudbiyay heer kasta / gaar ahaan tirada kiisaska loo soo gudbiyay
musalafnimada marka loo eego nidaamka sharciga guud /
2. Xaqiiqda ah in garsooruhu yahay baaraha sharciga iyo nuxurka (waxbaridda garsooraha,
xeerbeegtida, iwm.)
3. Xaqiiqda ah in go'aankani nuxurkiisu yahay ka jawaab celin iyo horudhac u eg soo
bandhigid ku dhawaaqis/sharci.
4. - Xaqiiqda ah in shuruucdeena akhlaaqda ay saameeyaan nidaamka sharciga ah ee
sharciga ah.