Po co filozofujemy?

(motywy i cele filozofowania)

Motywy filozofowania
• Zdumienie i ciekawość: potrzeba zrozumienia/wyjaśnienia rzeczywistości (Platon, Arystoteles)
• Wątpienie: Potrzeba uzasadnienia wiedzy (Platon, Kartezjusz, pozytywizm)
o „Skąd my to wiemy?”, „Czy wiemy to z pewnością?”, „Co uzasadnia tę pewność?”
o Podejrzliwość względem przekonań (sceptycyzm metodyczny): W punkcie wyjścia
badań nie należy pochopnie przyjmować niczego za pewnik. Należy badać źródła i
wiarygodność informacji, wyjść od tego w co najbardziej pewne i na tym oprzeć
wiedzę.
o Ryzyko obsesyjnej podejrzliwości (-> agnostycyzm, sceptycyzm)
• Potrzeba uporządkowania i ujednolicenia wiedzy naukowej (I. Kant, neopozytywizm)
o Usprawnienie metod poznania (logika, metodologia, matematyka)
• Potrzeba usprawnienia komunikacji (filozofia analityczna).
• Coś odkrywamy, chcemy się wypowiedzieć, jednak mamy trudności, gdyż język jest niezwykle
ubogi. Uczymy się mówić zrozumiale o tym, co trudno wypowiedzieć

Cele filozofowania
• Zrozumienie/wyjaśnienie rzeczywistości
• Uzasadnienie wiedzy
• Uporządkowanie i ujednolicenia wiedzy naukowej
• Usprawnienie komunikacji, precyzja języka

Czym filozofia nie jest? (potoczne pojmowanie filozofii)

• Defekt metody jako taktyka wizerunkowa
o W języku potocznym i filozofii często występuje używanie niezrozumiałych terminów i
nadmiarowości w mówieniu na tematy, które są zrozumiałe. To może wynikać z braku
umiejętności lub być wykorzystywane jako taktyka wizerunkowa. Niezrozumiałość to
defekt komunikacji, a nadmiarowość to błąd w analizie. Zasada ekonomii naukowej
nakazuje zachowanie prostoty i minimalizację teorii i wyjaśnień. Te zasady mają
korzenie w filozofii, ale mają znaczenie także w innych dziedzinach nauki, dlatego
"filozofia" w tym kontekście jest postrzegana jako defekt.

• Światopogląd
o W języku potocznym, "filozofią życiową" często określa się przekonania związane z
czyimś światopoglądem. Filozofia i światopogląd służą podobnym celom
psychologicznym, odpowiadając na pytania istnieniowe i motywując do działań.
Główna różnica między nimi polega na stopniu logicznego uporządkowania i
uzasadniania przekonań. Filozofia dąży do logicznego uporządkowania i
intersubiektywnej kontroli, często przyjmując formę teorii. Przekonania
światopoglądowe mogą być mniej uporządkowane, ale również spójne i uzasadnione.
Mogą być analizowane przez filozofię lub czerpane z niej.

• Ideologia
o Światopogląd może spełniać funkcję usprawiedliwiania działań i motywowania, co
może być nazywane "ideologią" lub potocznie "filozofią działania". Obejmuje on
przekonania i wyobrażenia dotyczące ideałów i sposobów ich realizacji. Ideologia jest
często promowana przez grupy lub instytucje, choć istnieją także prywatne ideologie.
Istnieje podobieństwo między ideologią a filozofią, ponieważ obie mogą
usprawiedliwiać działania i czerpać przekonania z filozofii. Różnice polegają na celu,
gdzie ideologia służy głównie usprawiedliwianiu i motywowaniu działania, a filozofia
 przede wszystkim realizuje cele poznawcze. Pojęcie ideologii jest elastyczne i może
mieć różne znaczenia w literaturze. W niektórych nurtach, różnica między filozofią,
światopoglądem a ideologią jest mniej wyraźna.

Ogólne określenie filozofii. Czym filozofia jest w sensie ścisłym?

Należy odróżnić potoczne od specjalistycznego pojęcia filozofii.
• Potoczne pojmowanie filozofii: poglądy na całość świata i życia; może byćutożsamiana m.in. z
światopoglądem, uznawanym przez kogoś systemem wartości i przyjętymi celami działania
(osoby, grupy, instytucji)
• Ścisłe pojmowanie filozofii: tezy filozofii są odpowiednio uzasadnione. ,,Odpowiednio" - na
tyle na ile pozwala na to stan wiedzy.

Specjalistyczne, ścisłe określenie filozofii:

• JAKO BADANIE - istoty rzeczy oraz ich ostatecznych przyczyn oraz zasad
• JAKO TEORIA
o system definicji i relacji logicznych między nimi. Definicje określają istotę rzeczy i
zjawisk. Związki wyjaśniania: Hipotez wyjaśniające przyczyny i zasady funkcjonowania
tego o czym mówią definicje
o powinna mieć określony:
▪ przedmiot – jest i nie jest określony, ponieważ wszystko może stać się
przedmiotem filozoficznej refleksji (teoria wszystkiego)
▪ aspekt – to co istotne
▪ cel – określenie istoty i ostateczne wyjaśnienie badanej rzeczywistości przez
wskazanie na najbardziej pierwotne, najogólniejsze przyczyny, zasady,
struktury i cechy badanej rzeczywistości
▪ metoda – ta, która prowadzi do powyższego celu
• JAKO WIEDZA - znajomość istoty rzeczy, najogólniejszych założeń myślenia, rozumowania,
wnioskowana
• JAKO KOMPETENCJA FILOZOFIA -umiejętność zdobywania wiedzy, o której tu mowa i
rozwiązywania problemów przy jej pomocy

Filozofia, a nauka
Matematyka Fizyka Nauki o zarządzaniu
Przedmiot liczby i relacje między nimi zjawisko dostępne zmysłowo zarządzanie, funkcje
zarządcze
Aspekt relacje między liczbami relacje między nimi ?
Metoda aksjomatyczna, logika obserwacja, eksperyment, obserwacja,
(wnioskowanie zgodne z wnioskowanie eksperyment,
założonymi aksjomatami) wnioskowanie
Cel wiedza o relacjach między wiedza o relacjach między wiedza o przedmiocie
liczbami tymi zjawiskami

Historia pojęcia filozofii (Stanowiska)

Definicja:
• Słowo „filozofia” wywodzi się od dwóch greckich słów, phileo – lubię i sophia – mądrość
• Filozofia to w dosłownym znaczeniu „umiłowanie mądrości”
• Do epoki oświecenia,
o wszelkie badania naukowe mające na celu zdobycie wiedzy o istocie zjawisk, ich
przyczynach, zasadach funkcjonowania
• Po epoce oświecenia
 o nauki szczegółowe usamodzielniają się, określają swój przedmiot, cel, aspekt i
metodę, a filozofią nazywa się to, co do nauki nie należy albo co jest wspólne naukom
szczegółowym
o to co nie jest nauką
o nauka łącząca wszystkie nauki najogólniejsza
o dająca założenie naukom, „teoria wszystkiego”
o badania dotyczące istoty bytu (tego co jest) lub tego, co może być

Presokratycy – termin oznacza filozofów przed Sokratesem, pytali o przyczynę wszystkiego (czyli
pytanie o arche – początek wszystkiego)
• jońskich filozofów przyrody
• Eleatów
• Pitagorejczyków
• Empedoklesa z Akragas
• Anaksagorasa z Klazomen

Mitologiczne wyjaśnianie zjawisk:

• mitologiczne tłumaczenie zjawisk przez odwołanie się do analogii i narracji czyjejś opowieści o
jakimś wydarzeniu.
o Anegdota poetycka („Dlaczego przychodzi zima? Bo Demeter tęskni za córką” itp).
• rola autorytetu, przekazu.
o Dlaczego coś należy tak zrobić? Bo majster tak powiedział.

Presokratyckie wyjaśnianie zjawisk:

• Szukamy przyczyn ogólnych, które można jakoś sprawdzić

Nowe rygory metodologiczne:

• większe zaufanie dla doświadczenia i obserwacji
• oparcie przekonań na naturalnych źródłach wiedzy – na rozumie i zmysłach

Nowe, presokratyckie pytania:

• przedmiot pytań – przyroda
• nowe pytania dotyczące „pierwszej zasady” prazasady (ARCHE) o
o materię pierwotną (pramaterię) wszystkiego, co jest
▪ Z czego wszystko jest?
o prazasadę działania wszystkiego, co działa
o praprzyczynę wszystkiego, co jest
▪ Co jest przyczyną wszystkiego?
• Filozofia to badanie ARCHE

Przekonania Presokratyków
• Filozofia to badanie pierwszych przyczyn i zasad, tłumaczy przemijanie, zmienność i sens
kosmosu. Głównym przedmiotem refleksji jest przyroda, kosmos, wszechświat i „pierwsze
zasady", które go tłumaczą
• ARCHÉ: jedno z podstawowych pojęć filozofii greckiej, wprowadzone jeszcze przez
presokratyków (filozofowie jońscy), odpowiednik terminu zasada.
• ARCHÉ - początek, podstawa, osnowa, przyczyna i struktura kosmosu, pierwsza zasada,
prazasada. Jedno z najdawniejszych i najistotniejszych pojęć filozoficznych, oznaczające
element, grupę elementów, zjawisko (np. woda u Talesa, nieskończoność u Anaksymandra),
które zgodnie z etymologią słowa zasada (i greckiego arché) znajduje się zarazem u
 początków i u podłoża albo pewnej wybranej sfery rzeczywistości, albo - najczęściej -
wszystkiego, co jest.
• Wyjaśnia się przez wskazanie na związek explicandum z zasadą, która pełni funkcję explikansa

Czym jest ARCHE?

• Tales z Miletu - woda
• Anaksymenes - powietrze
• Anaksymander – apeiron (bezkres)
• Heraklit – ogień
• Empedokles - żywioły
• Anaksagoras – nasiona/zarodki (homoiomerie)
• Demokryt -atomy
• Pitagoras – liczby

Przedstawiciele
• Anaksymenes z Miletu (585-525 p.n.e.)
o powietrze lub tchnienie (tak jak duszą oddech jest podstawowym elementem
integrującym w przypadku człowieka)
o z niego poprzez rozrzedzanie i zagęszczanie powstaje różnorodność rzeczy i zjawisk w
świecie - rzadkie powietrze jest ogniem, w miarę gęstnienia przekształca się kolejno w
wiatr, chmury, wodę, ziemię, kamienie itd.

• Anaksymander z Miletu (610-547 p.n.e.)

o tzw. apeiron, czynnik nieskończony i nieokreślony, zawierający w sobie wszelkie
przeciwieństwa, które wyłaniając się zeń, rozdzielając i ścierając, utworzyć miały świat
przyrody; przyczyną tego procesu był odwieczny wirowy ruch prazasady.

• Tales z Miletu (ok. 620 - ok. 540 p.n.e.)

o twierdził, że arché to żywioł wody, wszystko z niej pochodzi i do niej powraca -
wniosek wyciągnął nie odwołując się do mitów, lecz do obserwacji.

• Heraklit z Efezu (ok. 540-480 p.n.e.)

o za podstawię i zasadę istnienia Wszechświata uważał ogień i jego przemiany.
o był przekonany o zmienności świata. Twierdził: "PANTA RHEI" ("wszystko płynie"), "nie
można dwa razy wstąpić do tej samej rzeki, jej wody bowiem się zmieniają, ciągle
płyną".
o filozofia jest sztuką zrozumienia zmienności świata, uchwycenia jej sensu

• Parmenides z Elei (VI-V w. p.n.e.) – założyciel szkoły eleatów

o byt nie ma początku, jest wieczny, ciągły, nieruchomy, niezmienny, stały i jeden
o filozofia dotyczy bytu

• Pitagoras i pitagorejczycy
o Matematyka
o LICZBA

Ideał systemu filozofii:

• Próba ujęcia i uporządkowania całej dostępnej wiedzy w jakiś system twierdzeń, które są
uporządkowane logicznymi relacjami wynikami

Filozofia powinna służyć człowiekowi, ma cele praktyczne

Sofiści - kryzys filozofii systemowej (poszukiwania ARCHE)
• powstała w V w. p.n.e. w Atenach szkoła filozoficzna, której głównymi reprezentantami byli:
Protagoras z Abdery (ok. 480-410 p.n.e.) oraz Gorgiasz z Leontinoj, Gorgias (ok. 483 - 375
p.n.e.)
• filozofię podporządkowano celom praktycznym - autoprezentacja, wizerunek, erystyka,
retoryka.
• Filozofia to sztuka przekonywania
• agnostycyzm
o pogląd filozoficzny negujący całkowicie lub częściowo możliwość poznania bytu (tego,
co istnieje)
• relatywizm
o pogląd, według którego wartości (poznawcze - np. prawda, etyczne - np. dobro,
słuszność, sprawiedliwość, estetyczne itd.) mają charakter względny tj. zależny od np.
kultury, uznania ich przez ludzi iin.
• relatywizm etyczny
o głosi, że wartości etyczne, dyrektywy postępowania, oceny moralne są zmienne
historycznie i społecznie;
• relatywizm estetyczny
o neguje istnienie stałych, niezmiennych, powszechnie uznawanych wartości
estetycznych.
• relatywizm poznawczy „Człowiek jest miarą wszechrzeczy”
o Według Protagorasa, ludzie są jedynym punktem odniesienia, który pozwala ocenić,
co jest prawdą czy fałszem. To człowiek decyduje, co jest prawdziwe, co jest ważne i
co ma wartość, opierając się na własnym doświadczeniu i perspektywie.
o W czasach nowożytnych podobny pogląd głosił Fryderyk Nietzsche

Sofizmaty i początki erystyki

• zgodnie z relatywizmem poznawczym prawdę można kreować wpływając na ludzi
• Sofizmat
o Zwodniczy sposób argumentacji, mogący wprowadzić w błąd lub utwierdzić w błędzie
o Jest przekonujący niezależnie od tego czy jego przesłanki i wnioski są prawdziwe
o Zawierający błędne przesłanki lub obarczony błędem logicznym

Sokrates (469 – 399 p.n.e)

• Filozofia, to sztuka odkrywania prawdy, oczyszczania się od złudzeń i budzenia się do wiedzy
• Polemizował z agnostycyzmem i relatywizmem sofistów
• Natywizm, natywistyczna teoria idei, teoria idei wrodzonych
o (z łacińskiego nativus - wrodzony, przyrodzony), przyjęte określenie poglądu
filozoficznego dotyczącego genezy poznania, zakładającego istnienie w umyśle
ludzkim idei wrodzonych lub też wrodzonych zdolności do rozpoznawania idei i bytów
znajdujących się poza przyrodą i poza doświadczeniem.
• Filozofia to proces/sztuka przypominania sobie wrodzonej wiedzy
• Filozofia, to sztuka trafnego definiowania - chodzi o d. realne (filozofia odkrywa i ujmuje
istotę rzeczy)

Złudzenia (poznawcze, emocjonalne, społeczne etc.) wpływają na naszą percepcję.

• Filozofia uwalnia od złudzeń (poznawczych, emocjonalnych i wolitywnych)
• Filozofia polega na osiągnięciu stanu świadomości, w którym poznajemy (zmysłowo i
intelektualnie) rzeczywistość dokładnie taką, jaka ona jest.
Intelektualizm etyczny
• pogląd głoszący, że postępowanie człowieka zależy wyłącznie od jego wiedzy na temat dobra i
zła. Człowiek wiedzący co dobre nie może czynić źle - jeśli zatem źle postępuje, oznacza to, że
jego wiedza na temat dobra jest niepełna.

Platon (ok. 437-347 p.n.e)

• Filozofia jest wiedzą o ideach
• Przejmuje natywizm Sokratesa
• Filozofia jest sztuką przypominania wiedzy: ANAMNEZA
• Idealizm metafizyczny
o Platon uznając, że nie rzeczy są przedmiotem pojęć, gdyż cechuje je zmienność, uznał,
że istnieje byt doskonały, niezależny od rzeczy, pierwowzór rzeczy, poznawalny
rozumowo, ale istniejący poza umysłem. Ten odkryty przez siebie byt nazwał ideą
(idea).
• Filozofia daje kompetencje potrzebne do zarządzania:
o Cnota: rozum i dobroć stanowią jedność - intelektualizm etyczny
o Filozof posiada wiedzę i cnotę - powinien zarządzać państwem
• Filozofia, to wiedza w pełnym sensie tego słowa (episteme) w kontraście do opinii ogółu,
ideologii, przekonań (doxa)
• EPISTEME
o wiem skąd wiem i dlaczego tak uważam
o uzasadnione przekonania
o znane jest ich źródło i uzasadnienie
o wiedza pewna
• DOXA
o Jest wiedzą obiegową, zasłyszaną od innych, stereotypowym przekonaniem grupy,
wiedzą praktyczną, wykorzystywaną do przystosowywania się do zmieniających się
warunków środowiska i do urządzania sobie życia codziennego.
o Wiedza ta jest użyteczna, ale jest to tylko namiastka prawdziwej wiedzy
o Niekiedy te przekonania są prawdziwe – to jest prawdziwe (poprawne) przekonanie –
ORTHODOXA
o Osoba posiadająca tę wiedzę nie wie czy głoszone przez nią twierdzenie jest pewne,
prawdopodobne, czy mało prawdopodobne. Zwykle uważa je za pewne, gdy jest ono
tylko prawdopodobne

Filozoficzne zdumienie (Platon, Arystoteles)

• jest początkiem filozofowania Pojawia się ilekroć człowiek zdaje sobie sprawę z ograniczeń
swojej wiedzy.
• Im większa wiedza, tym jej granica jest większa
• Egzystencjalistyczna koncepcja „sytuacji krańcowych", w których człowiek doświadcza czegoś
(np. miłości), w tym doświadczeniu odkrywa, że to coś jest dla niego ważne i tego, że nie
rozumie tego, co doświadcza.

Filozofia społeczna
• Idea sprawiedliwości państwa
• Krytyka demokracji
• Rola elit w państwie
• Ideał zarządcy (króla)

Arystoteles (384-322 p.n.e.)

• Filozofia, to myślenie abstrakcyjne i wyjaśnianie przez wskazanie pierwszych przyczyn
 • Abstrakcja - proces dostrzegania podobieństw i różnić między zjawiskami
• Ciekawość prowadzi do pytań o przyczynę – Dlaczego?
• Filozofia wyjaśnia wskazując na przyczyny w różnych porządkach i bada ostateczne przyczyny

Przyczynowość
• Pierwsza przyczyna
o Pramateria, materia pierwsza
o Wzór doskonałości (u Platona - idee)
o Pierwszy Poruszyciel (Arystoteles), Wielki Budowniczy, Demiurg (mitologia), Stwórca
(filozofia nowożytna)
o Ostateczny cel danego bytu wyznaczony jego naturą, też - cel wszystkich rzeczy
• Przyczyna
o Materialna - Z czego coś jest? Z jakiej materii?
o Formalna - Jaka jest istota, struktura?
o Sprawcza - Dzięki czemu to zaistniało?
o Celowa – Ku czemu czego to dąży, jak funkcjonuje, jaki jest tego cel?

Cnota
• Sokrates - Platon - Arystoteles: gr. ARETE – cnota
o Arętę oznacza - dzielność, umiejętność czynienia czegoś dobrze, mistrzostwo i
wirtuozerię (Platon, Arystoteles)
o Cnota etyczna, to postawa uzdalniająca do postępowania zgodnie z rozumem, życie
zgodne z rozumem - dzielność, (Platon, Arystoteles)
• Dążenie do cnoty to nie jest walka z naturą, ale jej zjednywanie przez trening tak, by służyła
jak najlepiej człowiekowi (tak jak kształtowanie ciała w sporcie).
• Dlatego starożytni Grecy traktowali sport jako jedną z dróg dochodzenia do cnoty. Ładnie
ukształtowane ciało było wyrazem cnoty, ponieważ było oznaką systematycznej pracy. Dziś
jest inaczej.
• W drodze do cnoty należy odkryć swoją naturę, jej specyfikę i rozwijać ją

Filozofia to sztuka szczęśliwego życia – założenie, że przyjemność jest celem człowieka

Epikureizm:
• Unikanie zbędnych uzależnień i życie zgodne z naturą (epikureizm) - to prowadzi do szczęścia.
• Przyjemności są ważne, ale ze świadomością skutków, człowiek powinien dążyć nie tylko do
doraźnej przyjemności, ale również takiej, która jest trwalsza, choć oddalona w czasie, np.
zamiast codziennego kupowania czekolady można zaoszczędzić pieniądze na rower.

Stoicyzm:
• Apatheia - filozoficzny dystans do spraw tego świata (stoicy), niezależność, oderwanie.
• „Filozoficzny dystans" do spraw tego świata, tak by nie przywiązywać się do niczego i nie
załamywać się w trudnych chwilach. Prowadzi do spokoju i stałej radości życia.

Epikureizm:
• twórcą szkoły był Epikur (341-271 p.n.e.)

Stoicyzm
• nawiązująca do cyników grecka szkoła filozoficzna założona w III w. p.n.e. przez Zenona z
Kition, który nauczał w ateńskim Portyku Malowanym - Stoa Pojkile, stąd nazwa szkoły.

Filozofia w Średniowieczu – inspiracja chrześcijaństwa

 • filozofia jest narzędziem teologii, to „służebnica teologii"
• daje narzędzia rozumowania, pokazuje możliwe rozwiązania, ale nie daje rozstrzygnięć w
sprawach ostatecznych, które przekraczają możliwości poznawcze człowieka - w ten sposób
filozofia prowadzi do wiary

Teocentryzm
• Głównym obiektem myśli filozoficznej jest Bóg
• Bóg ma przewagę nad światem i stanowi najwyższy, niezależny byt
• Bóg jest źródłem prawdy
• ,,Bóg jest najważniejszym przedmiotem poznania"
• Bóg jest najwyższym dobrem

Fideizm
• wiedza opiera się na wierze

Racjonalizm
• wiedza jest zgodna z rozumem, choć może go przekraczać.

Nurt racjonalistyczny
• św. Augustyn z Hippony (IV-V w.) - nawiązanie do Platona
• św. Tomasz z Akwinu, Akwinata - nawiązanie do Arystotelesa

Filozofia, a Religia
• podobieństwa
o Podobny charakter pytań – o ostateczne przyczyny i zasady
• Różnice
o Religia to zaangażowanie woli - opiera się na wyborach (decyzjach),
o filozofia to zaangażowanie rozumu - opiera się na naturalnych źródłach poznania i
rozumowaniu
o Filozofia - naturalne źródła wiedzy / Religia - nadnaturalne źródła wiedzy
o Religia dotyczy głównie rozstrzygnięć doniosłych życiowo, filozofia może zajmować
się wszystkim
Religia
• to zaangażowanie woli - opiera się na wyborach (decyzjach) wiary
• nadnaturalne źródła wiedzy
• dotyczy głównie rozstrzygnięć doniosłych życiowo

Filozofia
• to zaangażowanie funkcja intelektu
• naturalne źródła wiedzy
• filozofia może zajmować się wszystkim

Filozofia, a Religia
• związki
o zwykle religia zakłada jakąś filozoficzną koncepcję świata, człowieka, Absolutu itp.
o filozofia czasem doprowadza do pytań religijnych, ale zwykle ich nie rozstrzyga (bo nie
ma metody).
o filozofia może sformułować pytanie, na które nie ma filozoficznej odpowiedzi (czyli
takiej, którą można uzasadnić odwołując się do naturalnych źródeł poznania). Wtedy
f. prowadzić może do wiary, która jest wolitywną odpowiedzią na pytania, które nie są
rozstrzygalne filozoficznie.
 o religia może prowokować pytania filozoficzne (przykład „skandalu” Chrześcijaństwa w
myśli starożytnej)

Filozofia w renesansie:
• Antropocentryzm - zainteresowanie człowiekiem, kulturą, sztuką, językiem
• Powrót do Platonizmu, Arystotelizmu, epikureizmu - zainteresowanie człowiekiem, kulturą,
sztuką, językiem
• Leonardo da Vinci, Pico della Mirandola, Mikołaj z Kuzy

Filozofia w oświeceniu:
• Racjonalizm i empiryzm: rozum i zmysły są jedynym źródłem wiedzy
• Filozofia to badanie tego jak te źródła działają, sprawdzanie ich wiarygodności

Przedstawiciele:
Francis Bacon, baron of Verulam (1561-1626) Prekursor metody indukcji eliminacyjnej
• Empiryzm: Źródłem wiedzy jest doświadczenie zmysłowe. Podkreślał rolę obserwacji i
eksperymentu przy ustalaniu faktów
• Filozofia to metoda badań naukowych

René Descartes, Kartezjusz (1596-1650)

• Filozofia to szukanie wiedzy pewnej - metod i źródeł poznania, które nie budzą wątpliwości
• Filozofia określa podstawy wiedzy
• Racjonalizm - wiedzę pewną można uzyskać tylko w drodze poznania rozumowego
• Metoda filozofii:
o Sceptycyzm metodyczny (metodologiczny)
▪ polega na kwestionowaniu i wątpieniu w poszczególne twierdzenia w celu
dotarcia do twierdzeń bardziej pewnych lub takich, w które wątpić się już nie
da
▪ dla Kartezjusza takim twierdzeniem było "cogito ergo sum" - "myślę, więc
jestem")
▪ sceptycyzm metodyczny jest więc nie tyle stanowiskiem kwestii możliwości
poznania prawdy, co metodą uzyskiwania niezawodnego poznania.

Wolter, La Mettire, Condillac, Rousseau

• Racjonalizm: Opowiadali się za poszukiwaniem wiedzy nie skrępowanej przez autorytety,
doktryny i przekonania religijne – to jest zadanie badań filozoficznych

Empiryzm genetyczny (John Locke)

• Filozofia to głównie metodologia nauk i teoria poznania
• Przyjął, że wiedza pochodzi wyłącznie z doświadczenia (teza Arystotelesa).
o Nie ma bowiem idei wrodzonych, a umysł jest niezapisaną tablicą (tabula rasa) i
zostaje zapisany dopiero przez doświadczenie.
o Twierdził też, że nie ma nic w umyśle, czego nie było wcześniej w zamyśle (łac. Nihil
est in intellectu, quin prius fuerit in sensu).
• Filozofia określa warunki poprawnego zbierania wiedzy z doświadczenia, ma zadanie chronić
doświadczenie przed pomyłkami i złudzeniami

George Berkeley (1685-1735)

• Empiryzm: Filozofia, to interpretacja danych doświadczenia.
• Empiryzm podobny jak u Locke, ale inna interpretacja metafizyczna danych empirii:
 o Skrajny empiryzm: Trzymajmy się wyłącznie danych empirii. Wiemy tylko, że
doświadczamy bodźców – istnienia rzeczy się domyślamy. Tak naprawdę dane są nam
tylko dwie rzeczy - same bodźce i wygenerowane na ich podstawie idee. Do samych
przedmiotów materialnych nie mamy bezpośredniego dostępu, stąd tak naprawdę
nie wiemy, czy istnieją rzeczywiście, czy tylko są naszymi wyobrażeniami. Pewni
jesteśmy tylko tego, że doświadczamy bodźców. Na gruncie empiryzmu teza o
istnieniu świata nie jest uzasadniona.
o Potrzeba wyjaśnienia tego, że dochodzące do nas bodźce mają racjonalną strukturę i
są powtarzalne. Dlaczego np. stół z wcześniejszego przykładu nie znika, tylko "wraca"
ilekroć zwrócimy na niego uwagę i tak samo dzieje ze wszystkimi przedmiotami, z
którymi mamy do czynienia? Albo stół istnieje albo ktoś podtrzymuje w naszych
umysłach powtarzalność i "racjonalność" bodźców. Berkeley wybiera drugie
wyjaśnienie, bo jest prostsze (mniej założeń, których nie umiemy udowodnić
empirycznie).

Hume (1711-1776)
• Sensualizm (trzymajmy się danych zmysłowych) – zmysły nie są źródłem błędów; źródłem
błędów jest interpretacja danych
• Filozofia to głównie interpretacja danych zmysłowych i analiza jej metod
o Krytyka pojęcia związku przyczynowego, który - obok zasad podobieństwa oraz
czasowej i przestrzennej styczności - uważał za jedną z trzech podstaw kojarzenia idei.
o Stwierdził, że obserwacja faktów poucza jedynie o stałym ich następstwie, nigdy zaś o
wynikaniu jednych z drugich, a konstatacja takiego wynikania jest kwestią arbitralnej
projekcji doświadczeń przeszłych na przyszłość.
o Na podobnych przesłankach oparł krytykę pojęcia substancji, z tym że podstawą
łączenia faktów było w tym przypadku ich ustawiczne współwystępowanie.

Immanuel Kant (1724-1804)

• Podobnie jak Hume: Filozofia to głównie teoria (i krytyka) poznania
• Dochodzi do wniosku, że niektóre kategorie są konieczne dla myślenia, które nazywamy
racjonalnym. Nimi głównie zajmuje się filozofia
• Filozofia to refleksja dotyczący warunków (założeń) poznania i działania

Pozytywizm: Filozofia to metodologia nauk (bada metody nauk)

• August Comte (1788-1857)
• John Stuart Mill (1806-1873)
• Empiryzm, racjonalizm
• Filozofia i nauka są podporządkowana potrzebom człowieka

Idealizm niemiecki - XIX w.

• Johann Gottlieb Fichte, Friedrich Wilhelm Joseph Schelling, Georg Wilhelm Friedrich Hegel
• Racjonalizm - filozofia jest sztuką spekulacji myślowej
• Jej celem jest system pojęć i twierdzeń, który tłumaczy wszystko
• Platonizm: filozofia to proces uświadamiania sobie idei i wyjaśnianie oraz przewidywanie w
świetle wiedzy o ideach

Pragmatyzm:
James William (1842-1910), John Dewey
• Nauka i filozofia - to narzędzie działania
• Odrzucenie klasycznego Arystotelesowskiego określenie prawdy
 • Prawda stanowi wynik akceptacji danego sądu przez podmiot na podstawie kryterium
użyteczności
• Filozofia to narzędzie działania, określa sposób w jaki działanie weryfikuje wiedzę

Fenomenologia:
• XX w. - Edmund Husserl, Max Scheler, Roman Ingarden
• Sztuka uświadamiania sobie elementarnej wiedzy o istocie rzeczy
• Filozofia jest niezafałszowaną wiedzą o istocie rzeczy i sztuką dochodzenia do tej wiedzy
• Przedmiotem filozofii są fenomeny - to jak postrzegamy rzeczywistość

Filozofia dialogu:
• Józef Tischner (filozofia spotkania)
• Martin Buber
• Emmanuel Levinas
• Franz Rosenzweig

Egzystencjalizm:
• Filozofia jest podobna do poezji - próbuje wyrazić trudną do wyrażenia tajemnicę istnienia -
mała precyzja języka, rola metafor i emocjonalny styl

• Filozofia polega na poznawczym i emocjonalnym przeżywaniu Bytu i jego Tajemnicy

• Istnienie wyprzedza istotę"

o w doświadczeniu: doświadczamy siebie i świata nie rozumiejąc do końca istoty tego,
co doświadczane. To jest doświadczenie Tajemnicy Bytu. Filozofia powinna
wprowadzać i rozjaśniać to doświadczenie zamiast je tłumaczyć, bo tłumaczenie
fałszuje Tajemice
o w działaniu: człowiek realizuje się w aktach wolnych decyzji (jest więc specyficzną
strukturą zdarzeniową), przez które urzeczywistnia określone przez siebie możliwości,
swoiście projektując własną istotę (istnienie wyprzedza więc istotę); tym samym
uzasadnia to niepowtarzalny i dynamiczny charakter życia człowieka.

• Egzystencjalistyczna koncepcja „sytuacji krańcowych", w których człowiek doświadcza czegoś

(np. miłości), w tym doświadczeniu odkrywa, że to coś jest dla niego ważne i tego, że nie
rozumie tego, co doświadcza.

• Søren Kierkegaard, Martin Heidegger, Jean-Paul Sartre, Gabriel Marcel

Hermeneutyka:
• Martin Heidegger, Hans-Georg Gadamer i Paul Ricoeur Hermeneutyka - gr. Hermeneutikos -
dotyczący objaśniania, od hermēneús 'tłumacz', HERMES - bóstwo pośredniczące)

• Nauka, sztuka, umiejętność interpretacji tekstów literackich i źródeł historycznych, a w

szerszym znaczeniu, także wszelkich treści symbolicznych.

• Filozofia jest sztuką rozumienia wytworów człowieka (np. dzieł sztuki, kultur) oraz bytu,
świata, historii

• Niekiedy traktuje się świat tak, jakby był wytworem, Świat jest zaszyfrowany - filozofia
próbuje rozszyfrować jego sens.
 • W religijnych nurtach hermeneutyki. - „szyfr” świata jest przesłaniem Boga

Neotomizm:
• Etienne Gilson

• Albert Krąpiec (Lublin)

• Powrót do systemu filozofii – system św. Tomasza z Akwinu, Arystotelesa

Neopozytywizm:
• Pozytywizm logiczny, zw. również trzecim pozytywizmem, fizykalizmem, empiryzmem
logicznym

• Empirystyczny i logiczny kierunek filozoficzny XX w. nawiązujący do pozytywizmu XVIII w.

(Comte)

• Filozofia bada metody nauk i ich język. Odrzucenie metafizyki

• Empiryzm + język matematyczno-logiczny

• Postulaty fizykalizmu i uprawiania „filozofii naukowej". Język i metody fizyki są wzorem

naukowości - dążenie do ujednolicenia nauk

• Koło Wiedeńskie, A.J. Ayer, K. Popper, W. V. Quine, Alfred Tarski, Ludwig Wittgenstein i in.

Fizykalizm, Falsyfikacjonizm, Filozoficzne programy badawcze

• Program neopozytywizmu

• Empiryzm znaczy, ze jedynym źródłem rzetelnej wiedzy o świecie jest doświadczenie.

• Pozytywizm - ze przedmiotem jej są jedynie fakty, a wiec ani byty transcendentne, ani
domniemana istota rzeczy. Negatywnie a dobitnie pozytywizm wyraża się w tezie, ze
metafizyka nie jest możliwa.

• Wreszcie, fizykalizm znaczy, ze najdoskonalszym układem pojęć jest ten, który wytworzyła
fizyka, i ze do niego należy i można sprowadzić cala wiedze naukowa.

Filozofia analityczna
• George E. Moore, B. Russell, Kazimierz Twardowski (1866- 1938), Bertrand Russell, Ludwig
Wittgenstein, Kazimierz Ajdukiewicz, Alfred Tarski

• Filozofia powinna ograniczyć się do analizy języka

• Zadaniem i metodą filozofii jest formalna bądź lingwistyczna analiza języka, polegająca przede
wszystkim na zastosowaniu kryterium sensowności jego zdań

• Do filozofii analitycznej należą m.in.: neopozytywizm, oksfordzka szkoła analizy języka

potocznego, szkoła Iwowsko-warszawska, analityczna szkoła lubelska (Stanisław Kamiński,
Andrzej Bronk)
 • Zadaniem i metodą filozofii analitycznej jest formalna bądź lingwistyczna analiza języka,
polegająca przede wszystkim na zastosowaniu kryterium stosowalności jego zadań.

• Zatem bada ona podstawowe założenia i analizuje pojęcia

• Przedstawiciele szkoły lwowsko-warszawskiej

o Kazimierz Twardowski,
o Kazimierz Ajdukiewicz,
o Tadeusz Kotarbiński,
o Stanisław Leśniewski,
o Jan Łukasiewicz,
o Alfred Tarski,
o Tadeusz Czeżowski,

Nowożytne skojarzenia o filozofii

• Filozofia jako umiejętność stawiania ostatecznych pytań
o w kontraście do nauk, ideologii i religii, które szukają odpowiedz np. egzystencjalizm

• Filozofia jako nauka najogólniejsza ze wszystkich,

o np. podejście pozytywistyczne (filozoficzne wyjaśnianie czym są inne nauki)

• Język i metoda jako właściwy przedmiot filozofii

o Filozofia analityczna - filozofia jest analizą języka; powinna zajmować się tylko tym.
o Hermeneutyka - filozofia jest sztuką rozumienia (wytworów człowieka,
rzeczywistości), umiejętnością interpretacji tekstów literackich i źródeł historycznych,
a w szerszym znaczeniu, także wszelkich treści symbolicznych

Starożytne skojarzenia o filozofii

• Filozofia, to umiejętność stawiania trafnych pytań o zasadę, tj.:
o o przyczynę (dlaczego, dzięki czemu, początek, źródło, cel),
o i o istotę rzeczy (co to jest, jakie to jest).

• Filozofia, to badanie pierwszych przyczyn i zasad

o przedmiotem badania są „pierwsze zasady” - „ARCHÉ” => archetyp: jedno z
podstawowych i najdawniejszych pojęć filozofii greckiej, odpowiednik terminu
zasada. Oznacza element, grupę elementów, zjawisko, które znajduje się zarazem u
początków i u podłoża albo wybranej sfery rzeczywistości, albo - najczęściej -
wszystkiego, co jest.
o w kontraście do nauk szczegółowych, które zadowalają się cząstkowymi
odpowiedziami

• Filozofia korzysta z naturalnych źródeł poznania

o w kontraście do wyjaśniania religijnego, opartego na wierze
o w kontraście do wyjaśniania mitologicznego opartego o obrazy, wyobraźnię

• Filozofia (uprawianie filozofii i jego cel) to bezpośredni poznawczy kontakt z rzeczywistością

przez uwolnienie się od złudzeń (poznawczych, emocjonalnych i wolitywnych), od
stereotypów i mylnego postrzegania rzeczywistości.
o Filozofia polega na poznaniu (zmysłowo i intelektualnie) rzeczywistości dokładnie
taką, jaka ona rzeczywiście jest
 • Filozofia jako wiedza w pełnym sensie tego słowa (episteme) w kontraście do opinii ogółu,
ideologii, przekonań (doxa)
o Episteme - jest wiedzą wyższego rzędu, poznaniem rzeczy ostatecznych, najwyższym
stopniem w platońskiej drodze do "utraconego raju", wiedzą świadomą swoich źródeł
o Doxa - jest wiedzą codzienną, praktyczną, wykorzystywaną do przystosowywania się
do zmieniających się warunków środowiska i do urządzania sobie życia codziennego.
Wiedza ta nie jest użyteczna, jest tylko namiastką prawdziwej wiedzy. Ta wiedza nie
jest świadoma swoich źródeł

Działy filozofii – ich przedmioty i główne pytania

Metafizyka
• jest nauką o pierwszych zasadach i ostatecznych przyczynach bytu. Lexicon Philosophorum
(1613)

• Różnica między istniejącym a nieistniejącym

o co możemy powiedzieć i istnieniu, co w istnieniu i nieistnieniu jest najistotniejsze

• Ogólne określenie bytu

o co ogólnie możemy powiedzieć o bycie? - prawdziwy, tożsamy ze sobą.
o Jakie to są byty i jak można dowieść ich istnienia? Czy istnieją jakieś trwałe i
niezmienne byty, które stanowią podstawę wszechświata?
o Arche: początek, zasada co jest, materią, np. Pitagoras jako arche świata uznał
liczbę.

• "Pierwsze" przyczyny i zasady bytu

o jakie prawa rządzą oddziaływaniami między tymi bytami i jak te byty kreują znaną
nam wszystkim codzienną rzeczywistość?

• Czym się różni to, co jest od tego, co jest możliwe? Jak istnieją możliwości - metafizyka a
ontologia

• Byt "przygodny" a byt w pełnym sensie - Absolut jako właściwy przedmiot metafizyki
o różnica między bytem przygodnym, czyli tym, który może, ale nie musi istnieć, a
absolutem, czyli tym, którego istnienie jest konieczne
Epistemologia
• inaczej zwana teorią poznania, gnoseologia

• Dwojakie rozumienie:
o dział filozofii zajmujący się analizą procesów poznawczych prowadzących do
zdobywania wiedzy, a zwłaszcza istotą i strukturą poznania, jego źródłami, granicami,
uwarunkowaniami historycznymi, społecznymi i psychologicznymi; teoria poznania,
gnoseologia
o teoria wiedzy naukowej

Trzy główne bloki problemów epistemologii:

• Prawda i fałsz
o czym jest prawda? czym różni się od fałszu? co oznacza stwierdzenie, że mamy
prawdziwe przekonanie?
o Ocena rezultatów poznania pod względem prawdy / fałszu oraz uzasadniania sądów,
pojęć, teorii, danych poznania.
▪ Np. Gazeta jest pośrednim źródłem poznania, bo jest dobre, ale zawodne.
 o Natomiast Empiria jest dokładniejszym źródłem poznania.
▪ Czy istnieje prawda uniwersalna obiektywna (Sokrates, Platon)?
▪ Czy też w zależności od poglądów istnieje „kilka prawd” (sofiści).

• Źródła poznania
o skąd coś wiemy? jakie są uprawnione źródła?
o Ocena rezultatów poznania pod względem wiarygodności źródeł poznania
▪ skąd coś wiemy? co jest bezwartościowe? lle jest warte?
▪ Przykład: czy istnieje wiedza a priori czy tylko a posteriori? Tzn. czy możemy
coś powiedzieć o miłości nie doświadczając jej?

• Granice poznania
o co możemy poznać? np. filozofia mówi, że jest „a” i ,,b", ale nie może być „c"
o Wyznaczenie granic poznania i wyznaczenie tym samym przedmiotu poznania.
▪ Kartezjusz: Jedyną rzeczą, której nie da się zaprzeczyć jest to, że w danym
momencie myślimy.

Antropologia
• dziedzina filozofii, której głównym przedmiotem jest człowiek

Typowe problemy antropologiczne (5eyj)

• Poszukiwanie specyfiki człowieka (– rozum, wolność) próbuje odpowiedzieć na pytanie:
o Kim jest człowiek?
o Czym człowiek różni się od zwierząt?
o Bez czego człowiek nie jest osobą?
o I określić jego strukturę ontyczną oraz miejsce wśród innych bytów

• Problematyka natury ludzkiej, istoty człowieka

o Kim/czym jest człowiek?
o Czym człowiek różni się od zwierząt?
o Bez czego człowiek nie jest osobą?

• Źródła ludzkiej wartości

o czy/dlaczego człowiek ma wartość i na czym ona polega?

• Źródła i struktura ludzkiej wolności

o Czy wolność nie jest złudzeniem?
o Na czym polega wolność?
o Dzięki czemu człowiek jest wolny?
o Bez czego człowiek wolny nie jest?

• Dusza
o Czy istnieje dusza, a jeśli istnieje to czym jest dusza?

• Ciało a człowiek,
o Jaką rolę pełni ciało w strukturze osoby?

• Sens i cel ludzkiego życia

Filozofia społeczna
 • Jest to dział filozofii związany z życiem społecznym człowieka. Nauka o zasadach życia
społecznego, a także filozoficzna analiza rzeczywistości społecznej. Można ją traktować jako
dział antropologii (swoisty aspekt – relacje międzyludzkie). O ile ma swoiste metody - jest
odrębnym działem filozofii.

• Podstawowe zagadnienia:
o Podstawa społeczeństwa
▪ Co sprawia, że grupa jest społeczeństwem? Język, kultura, relacje
międzyludzkie)
o Struktura społeczeństwa (więzi międzyludzkie, relacje między grupami społecznymi)
o Problemy szczegółowe, agresja, wyzysk etc
▪ Moralność staje się samodzielnym przedmiotem filozofii

Inne działy Filozofii

• ESTETYKA
o zajmuje się głównie badaniem i analizą wartości estetycznych zawartych tak w
wytworach człowieka, jak i w naturze (zagadnieniami piękna i brzydoty, harmonii i
dysharmonii), oraz sposobami, w jakie one oddziaływają na odbiorcę. W
starożytności określana jako filozofia piękna. Nowożytnie - filozofia dzieła sztuki,
wartości estetycznych, percepcji estetycznej etc.

• ETYKA
o Moralność, normy moralne, oceny moralne
o Etyka opisowa - opis danej moralności
o Etyka normatywna - głoszenie i uzasadnianie norm moralnych
o Metaetyka: badanie języka i metod etyki

• AKSJOLOGIA
o ogólna teoria wartości i wartościowania. Bada naturę różnego rodzaju wartości,
szczególnie etyczno-moralnych i estetycznych - ich pochodzenie, sposób istnienia,
strukturę i hierarchie, zasady stosowania i funkcjonowania, zmienność w czasie i
przestrzeni oraz zależność od innych elementów rzeczywistości ludzkiej i pozaludzkiej,
zajmuje się też sposobami ich poznawania

• FILOZOFIA DZIEJÓW- jest to dział filozofii zajmujący się badaniem dziejów i wszystkim, co z
nimi związane: ich celem, ukrytym sensem, oraz jej strukturą.

• HISTORIA FILOZOFII - bada i analizuje rozwój poglądów filozoficznych na przestrzeni wieków.

Społeczne zadania filozofii

Zabobon – Przekonanie

• wewnętrznie sprzeczne: Zabobon sobie zaprzecza. Np.

o Radykalny sceptycyzm: głosząc, że niczego nie wiemy z pewnością zakłada się, że
jednak coś co z pewnością wiemy, to mianowicie, niczego w ten sposób nie wiemy. (K.
Ajdukiewicz)
o Popada w sprzeczność przekonanie, że nie należy żywić przekonań nie mających
dowodu naukowego, bo to przekonanie nie ma dowodu naukowego
 • sprzeczne z bezpośrednim doświadczeniem podmiotu. Np.
o Bajka Ch. Andersena Szaty króla
o Ktoś uważa, że wszystkie osoby należące do danej grupy kłamią, choć zna wiele takich
osób i przekonał się o tym, że są prawdomówne

• sprzeczne z wiedzą, którą podmiot posiada lub może zdobyć, np.

o Za J. M. Bocheńskim, Sto zabobonów filozoficznych, np:
▪ „ANARCHIZM. Mniemanie, że anarchia jest możliwym, a nawet pożądanym
ustrojem społecznym. (...) W ciągu 5000 lat dziejów ludzkości nie jest znany
ani jeden wypadek, w którym anarchia nie byłaby połączona z ogromną masą
niesprawiedliwości, mordów itp. i z szybkim upadkiem społeczeństwa.”
(Bocheński 1987: 14.)
▪ „EKONOMIZM. Zabobonne wierzenie, że człowiek ma tylko tzw. potrzeby
materialne (jadło, mieszkanie itp.) względnie, że zaspokojenie potrzeb
materialnych pociąga za sobą automatycznie zaspokojenie wszystkich innych i
szczęście ludzi. Że jest to zabobon, widać choćby w krajach bogatych, gdzie
potrzeby materialne są zaspokojone z nadmiarem, ale gdzie wielu ludzi,
zwłaszcza młodych, czuje się nieszczęśliwymi i cierpi.” (Bocheński 1987:35)
o Przekonanie, że hipoteza naukowa ma dowód, gdy jest jedynie przypuszczeniem (Karl
Popper). Petitio principii – sformułowanie przypuszczenia uważa się za jego dowód
• mętne, nieokreślone lub określone przy pomocy jakiegoś błędu w definiowaniu, zwykle
wyraża się „bełkotem”
Postawa zabobonna

• Lęk przed sprawdzaniem tego, czy zabobon ma uzasadnienie, jest prawdziwy

• Wrogość lub pogarda (czasem pobłażliwa) względem osób kwestionujących zabobon
Niektóre mechanizmy zabobonu:
• Myślenie życzeniowe
o Podmiot określa prawdę lub fałsz, pewność lub prawdopodobieństwo, słuszność lub
niesłuszność swych przekonań wedle swych życzeń – ze względu na to, co by wolał.

• Unikanie stresu
o Gdy zabobon pozwala uniknąć stresu

• Zasada konsekwencji (R. Chialdini)

o Skłonność do obrony przekonań, którym już się dało publiczny wyraz

• Zasada przynależności (ideologizacja myślenia)

o Skłonność uznawania za swoje poglądów grupy, do której się należy

Społeczne zadania filozofia

• Sokrates, Platon, Arystoteles, Tomasz z Akwinu, Popper)

• leczenie z niewiedzy (metoda elenktyczna i maieutyczna Sokratesa)

• uwalnianie od zabobonów (we współczesnym języku psychologii ten cel można nazwać
„promocją racjonalnej asertywności”
 • badanie i odkrywanie modeli rzeczywistości – które są lub mogą być wykorzystywane w
teoriach naukowych i strategiach działania

• odkrywanie i określanie celów i metod działania – etyka, projektowanie organizacji

Rola filozofii w nauce

• Podstawy metodologiczne: Filozofia nauki bada podstawy, struktury, metody i celowość
nauki. Analizuje podstawowe koncepcje takie jak obserwacja, teoria, dowód, wyjaśnienie i
modele naukowe.

• Definicja i zrozumienie pojęć: Filozofia pomaga klarować i zrozumieć kluczowe pojęcia

używane w nauce, takie jak prawda, dowód, przyczynowość czy obiektywność.

• Krytyczna analiza: Filozofia nauki poddaje w wątpliwość założenia, metody i wyniki naukowe,
promując krytyczne myślenie i samorefleksję wśród naukowców.

• Etyka naukowa: Filozofia pomaga w zrozumieniu i rozstrzygnięciu kwestii etycznych

związanych z badaniami naukowymi, takich jak etyka eksperymentalna, odpowiedzialność
naukowca czy implikacje etyczne nowych technologii.

• Interdyscyplinarność: Filozofia może działać jako "most" między różnymi dziedzinami

naukowymi, promując interdyscyplinarne badania i zrozumienie.

• Rozumienie postępu naukowego: Filozofia analizuje, w jaki sposób nauka rozwija się przez
czas, jakie mechanizmy stoją za rewolucjami naukowymi i jakie są kryteria postępu w nauce.

• Rozważania ontologiczne: Filozofia bada naturę rzeczywistości i istnienia, co ma bezpośredni

wpływ na takie dziedziny jak fizyka, biologia czy kosmologia.

• Rola wartości w nauce: Filozofia analizuje, w jaki sposób wartości społeczne, kulturowe i
etyczne wpływają na praktykę naukową i interpretację wyników.

• Wspieranie komunikacji i argumentacji: Filozoficzne metody argumentacji i analizy pomagają

naukowcom w skuteczniejszym komunikowaniu swoich idei i wyników.

• Wpływ na politykę i społeczeństwo: Filozofia nauki może pomóc w zrozumieniu implikacji

społecznych, politycznych i kulturowych wyników badań naukowych, wpływając na
podejmowanie decyzji na poziomie społecznym.

Czym jest zabobon (wg. K. Poppera i J. M. Bocheńskiego)?

• STRESZCZENIE CZAT GPT - J.M. BOCHEŃSKI:

o W tekście omawiana jest książka "Sto zabobonów. Krótki filozoficzny słownik
zabobonów" autorstwa Innocentego Józefa Marii Bocheńskiego z 1987 roku. Autor
podkreśla, że mimo pozornej ironii i humoru w książce, Bocheński precyzyjnie określa
kryteria demarkacyjne zabobonu, co sugeruje, że temat ten nie jest jedynie żartem i
warto go brać "na poważnie". Celem pracy jest określenie warunków wystarczających
"zabobonu filozoficznego" według Bocheńskiego. Według Bocheńskiego zabobon
 może być albo wewnętrznie, albo zewnętrznie sprzeczny. Wewnętrzna sprzeczność
polega na zawieraniu sprzecznych wierzeń lub twierdzeń, a zewnętrzna sprzeczność
może wynikać z konfliktu z doświadczeniem wyznawcy lub z zasadami logicznymi oraz
semantycznymi języka, w którym jest wyrażony. Autor odróżnia także zabobon w
sensie względnym od bezwzględnego. Zabobon względny to wierzenie sprzeczne z
własnym światopoglądem, podczas gdy zabobon bezwzględny to "wierzenie, które
jest oczywiście w wysokim stopniu fałszywe, a mimo to uważane za na pewno
prawdziwe". Przy czym "oczywiście w wysokim stopniu fałszywe" odnosi się do
stopnia oczywistości fałszu zabobonu, który nie jest stopniowalny. W pracy podjęto
także pytania dotyczące tego, na czym polega fałsz zabobonu, kto jest arbitrem oceny
fałszu oraz dla kogo dane wierzenie jest "oczywiście w wysokim stopniu fałszywe" lub
"oczywiście nieprawdziwe". Autor sugeruje, że odpowiedzi na te pytania można
znaleźć w filozoficznej tradycji, na którą nawiązuje Bocheński, oraz w przykładach
zabobonów, które analizuje. Ogólnie rzecz biorąc, tekst koncentruje się na analizie
pojęcia zabobonu w kontekście filozofii, zwracając uwagę na różne aspekty jego
definicji i oceny, które są istotne w kontekście rozważań Bocheńskiego.
•