Elementy geodezji i

kartografii
Oszacowanie błędów pomiarowych dla
obserwacji bezpośrednich jednakowo i
niejednakowo dokładnych oraz dla obserwacji
pośrednich

mgr inż. Natalia Bugajska-Jędraszek

inż. Kinga Szczypkowska

Semestr letni 2022/2023

Wrocław, marzec 2023 r.
 Pomiary bezpośrednie i pośrednie

Pomiar jest czynnością mającą na celu wyznaczenie wartości danej wielkości fizycznej. Pomiar może być
bezpośredni lub pośredni. W pomiarze bezpośrednim dokonuje się porównania wartości mierzonej
wielkości fizycznej z wartością wzorcową, na przykład jednego metra. W pomiarze pośrednim mierzy się
inne wielkości fizyczne związane znaną zależnością funkcyjną z wielkością mierzoną.
Przykładami pomiarów bezpośrednich są pomiary długości budynku jak również odległości między ścianami,
posadzką a sufitem za pomocą np. podręcznych dalmierzy laserowych.
 Teoria błędów

Wyniki pomiarów geodezyjnych będące obserwacjami nigdy nie są bezbłędne. Stanowią jedynie wartości
przybliżone pewnych nieznanych nam wartości prawdziwych wielkości przez nas mierzonych. Obserwacje
obarczone są licznymi błędami wynikającymi z niedoskonałości przyrządów pomiarowych, zmiennych i
niejednorodnych warunków atmosferycznych, otaczającego nas środowiska oraz wpływu zmysłów obserwatora w
trakcie wykonywania pomiarów
 Klasyfikacja błędów
• Błędy grube
Wynikają z nieuwagi i z pomyłek obserwatora (np. przy odczycie lub w zapisie wyniku). Często są jednorazowe i
bardzo duże.
Błędu grubego nie należy uwzględniać w analizie serii pomiarów. Zazwyczaj jest on usuwany a pomiar uznany za
nieprawidłowy. Można, a nawet trzeba, analizować co było przyczyną powstania tego błędu, aby zminimalizować
ryzyko jego ponownego wystąpienia.

• Błędy systematyczne
Składnik błędu pomiaru, który przy powtarzaniu
pomiarów pozostaje stały lub zmienia się w
przewidywalny sposób. Wynika on z
niedoskonałości przyrządów i metod
pomiarowych. Błędy systematyczne należy
uwzględniać, wprowadzając korektę do wyniku,
którą może być np. poprawka do wyniku
pomiaru.
Jako przykład tego rodzaju błędu może posłużyć
błąd wywołany wydłużeniem lub skróceniem się
taśmy mierniczej pod wpływem temperatury.
 Klasyfikacja błędów
• Błędy przypadkowe
Błąd przypadkowy jest to składnik błędu pomiaru, który w powtarzalnych pomiarach zmienia się w sposób
nieprzewidywalny. Wynika z różnych przypadkowych czynników (np. wahania temperatury, ruchu powietrza, w
pobliżu przyrządu pomiarowego).
Źródłami błędów są aspekty osobiste, instrumentalne i środowiskowe.
 Wyrównanie obserwacji jednakowo dokładnych

• Spostrzeżenia jednakowo dokładne

Wykonane są tym samym sprzętem pomiarowym, przez tego samego obserwatora jedną metodą pomiaru w
takich samych warunkach atmosferycznych. Celem wyrównania obserwacji jest znalezienie wyniku pomiaru
najbardziej zbliżonego do rzeczywistego oraz oszacowanie błędów pomiaru.

Kroki obliczeniowe:
1. Wyznaczenie najmniejszej wartości ze wszystkich spostrzeżeń - 𝑥0
2. Wyznaczenie różnic pomiędzy każdym ze spostrzeżeń, a 𝑥0
∆𝐿𝑖 = 𝐿𝑖 − 𝑥0
3. Wyznaczenie wartości najbardziej prawdopodobnej - 𝒙
σ ∆𝐿𝑖
𝑥 = 𝑥0 +
𝑛
gdzie:
n – liczba obserwacji
4. Obliczenie poprawek - 𝑣
𝑣𝑖 = 𝑥 − 𝐿𝑖

Suma poprawek musi być równa 0.

5. W kolejnym kroku należy obliczyć kwadraty poprawek - 𝑣𝑣
Kontrola obliczeń
(σ ∆𝐿𝑖 )2
෍ 𝑣𝑣 = ෍ ∆𝐿𝑖 ∆𝐿𝑖 −
𝑛
Wyrównanie obserwacji jednakowo dokładnych

6. Obliczenie błędu pojedynczego spostrzeżenia

σ 𝑣𝑣
𝑚0 = ±
𝑛−1

7. Obliczenie błędu wartości średniej (najbardziej prawdopodobnej wartości)

σ 𝑣𝑣 𝑚0
𝑚𝑥 = ± lub 𝑚𝑥 = ±
𝑛(𝑛−1) 𝑛
 Wyrównanie obserwacji jednakowo dokładnych
– przykład
Zadanie. Wyrównaj obserwacje jednakowo dokładne. Pomierzono 5 odległości
pomiędzy punktami A-B za pomocą ruletki z dokładnością do 1 mm.

Nr Spostrzeżenie - Li
1 20.152
2 20.147
3 20.155
4 20.148
5 20.153

Wyznaczenie najmniejszej wartości ze

wszystkich spostrzeżeń - 𝑥0
𝑥0 = 20,147

Źródło grafiki: Geodezja dla amigos – Bogumił Janiszewski

Wyrównanie obserwacji jednakowo dokładnych
– przykład
Zadanie. Wyrównaj obserwacje jednakowo dokładne. Pomierzono 5 odległości
pomiędzy punktami A-B za pomocą ruletki z dokładnością do 1 mm.

Nr Spostrzeżenie - Li ∆𝐿 = 𝐿 − 𝑥0 [mm]
1 20.152 5
2 20.147 0
3 20.155 8
4 20.148 1
5 20.153 6
SUMA 20

Wyznaczenie różnic pomiędzy każdym ze spostrzeżeń, a 𝑥0

∆𝐿𝑖 = 𝐿𝑖 − 𝑥0

Wyznaczenie wartości najbardziej prawdopodobnej - 𝒙

σ ∆𝐿𝑖 20 𝑚𝑚
𝑥 = 𝑥0 + = 20,147 𝑚 + = 20.151 𝑚
𝑛 5
Wyrównanie obserwacji jednakowo dokładnych
– przykład
Zadanie. Wyrównaj obserwacje jednakowo dokładne. Pomierzono 5 odległości
pomiędzy punktami A-B za pomocą ruletki z dokładnością do 1 mm.
Nr Spostrzeżenie - Li ∆𝐿 = 𝐿 − 𝑥0 [mm] 𝑣 = 𝑥 − 𝐿 𝑚𝑚 𝑣 𝑣 𝑚𝑚
1 20.152 5 -1 1
2 20.147 0 4 16
3 20.155 8 -4 16
4 20.148 1 3 9
5 20.153 6 -2 4
SUMA 20 0 46

Obliczenie poprawek - 𝑣 i kwadratów poprawek Kontrola:

𝑣𝑖 = 𝑥 − 𝐿𝑖
෍ 𝑣𝑖 = 0
Obliczenie błędu pojedynczego spostrzeżenia
(σ ∆𝐿𝑖 )2
σ 𝑣𝑣 46 𝑚𝑚 ෍ 𝑣𝑖 𝑣𝑖 = ෍ ∆𝐿𝑖 ∆𝐿𝑖 −
𝑚0 = ± =± = ±3,4 𝑚𝑚 𝑛
𝑛−1 5−1 400
46 = 126 −
Obliczenie błędu wartości średniej (najbardziej 5
prawdopodobnej wartości) 46 = 46
σ 𝑣𝑣 46 𝑚𝑚
𝑚𝑥 = ± =± = ±1,5 𝑚𝑚
𝑛(𝑛−1) 5(5−1) Wyrównana wartość odległości:
20.151 m± 1.5 mm
 Wyrównanie obserwacji niejednakowo
dokładnych
• Spostrzeżenia niejednakowo dokładne
Spostrzeżeniami niejednakowo dokładnymi nazywamy takie wyniki pomiarów dla których nie jest
spełnione przynajmniej jedno z założeń: ten sam przyrząd, ta sama metoda pomiaru, identyczne warunki
środowiskowe, ten sam obserwator.
Waga - pewna dodatnia i niemianowana liczba p, która określa nasz stopień zaufania do danej
obserwacji. Spostrzeżenie dokładniejsze uzyskuje większą wagę niż spostrzeżenie uzyskane z pomiaru
mniej dokładnego.
Wagi obserwacji niejednakowo dokładnych są odwrotnie proporcjonalne do kwadratów ich błędów
średnich:
1
𝑝𝑖 = 2
𝑚𝑖
 Wyrównanie obserwacji niejednakowo
dokładnych
• Spostrzeżenia niejednakowo dokładne
Kroki obliczeniowe:
1. Wyznaczenie najmniejszej wartości ze wszystkich spostrzeżeń - 𝑥0
2. Wyznaczenie różnic pomiędzy każdym ze spostrzeżeń, a 𝑥0
∆𝐿𝑖 = 𝐿𝑖 − 𝑥0
3. Wyznaczenie wartości najbardziej prawdopodobnej - 𝒙
𝑥 = 𝑥0 + ∆𝑥
gdzie:
σ(𝑝𝑖 ∆𝐿𝑖 )
∆𝑥 =
σ 𝑝𝑖
4. Obliczenie poprawek - 𝑣
𝑣𝑖 = 𝑥 − 𝐿𝑖

Suma pv musi być równa 0.

5. Obliczenie błędu pojedynczego spostrzeżenia
σ 𝑝𝑣𝑣
𝑚0 = ±
𝑛−1

6. Obliczenie błędu wartości średniej (najbardziej prawdopodobnej wartości)

σ 𝑣𝑣 𝑚0
𝑚𝑥 = ± σ 𝑝(𝑛−1)
lub 𝑚𝑥 = ±
σ𝑝
 Wyrównanie obserwacji niejednakowo
dokładnych - przykład
Zadanie. Wyrównaj obserwacje niejednakowo dokładne. Pomierzono 5 kątów ABC
pięcioma różnych teodolitami z różnymi dokładnościami. Oblicz wartość najbardziej
prawdopodobną wraz z oceną dokładności. Tymczasowo przyjęto wartość średniego
błędu jednostkowego m0 = ±10 cc.
Nr Spostrzeżenie - Li [g] Błędy średnie [cc] 𝑝
1 115.1255 5 4.00
2 115.1265 10 1.00
3 115.1248 15 0.44
4 115.1251 15 0.44
5 115.1259 10 1.00
SUMA 6.89

Wagę liczymy w tym przypadku jako iloraz kwadratu średniego błędu

jednostkowego oraz kwadratu błędu średniego – w wypadku zadania do
samodzielnego wykonania proszę obliczyć błąd ze wzoru:
1
𝑝𝑖 = 2
𝑚𝑖
 Wyrównanie obserwacji niejednakowo
dokładnych - przykład
Zadanie. Wyrównaj obserwacje niejednakowo dokładne. Pomierzono 5 kątów ABC
pięcioma różnych teodolitami z różnymi dokładnościami. Oblicz wartość najbardziej
prawdopodobną wraz z oceną dokładności. Tymczasowo przyjęto wartość średniego
błędu jednostkowego m0 = ±10 cc.
Nr Spostrzeżenie - Li [g] Błędy średnie [cc] 𝑝 ∆𝐿 = 𝐿 − 𝑥0 [cc] ∆𝐿 𝑖 𝑝𝑖 [cc]
1 115.1255 5 4.00 7 28
2 115.1265 10 1.00 17 17
3 115.1248 15 0.44 0 0
4 115.1251 15 0.44 3 1.33
5 115.1259 10 1.00 11 11
SUMA 6.89 57.33

Wyznaczenie najmniejszej wartości ze wszystkich spostrzeżeń - 𝑥0

𝑥0 = 115,1248

Wyznaczenie różnic pomiędzy każdym ze spostrzeżeń, a 𝑥0

∆𝐿𝑖 = 𝐿𝑖 − 𝑥0

Wyznaczenie wartości najbardziej prawdopodobnej - 𝒙

σ(𝑝𝑖 ∆𝐿𝑖 ) 57,33 𝑐𝑐
𝑥 = 𝑥0 + = 115.1248 + = 115,1256
σ 𝑝𝑖 6,89
 Wyrównanie obserwacji niejednakowo
dokładnych - przykład
Zadanie. Wyrównaj obserwacje niejednakowo dokładne. Pomierzono 5 kątów ABC
pięcioma różnych teodolitami z różnymi dokładnościami. Oblicz wartość najbardziej
prawdopodobną wraz z oceną dokładności. Tymczasowo przyjęto wartość średniego
błędu jednostkowego m0 = ±10 cc.
Nr Spostrzeżenie - Li [g] Błędy średnie [cc] 𝑝 ∆𝐿 = 𝐿 − 𝑥0 [cc] ∆𝐿 𝑖 𝑝𝑖 [cc] 𝑣 = 𝑥 − 𝐿 𝑐𝑐 𝑝𝑖 𝑣 𝑐𝑐 𝑝𝑖 𝑣 𝑣 𝑐𝑐
1 115.1255 5 4.00 7 28 1 5.3 7.0
2 115.1265 10 1.00 17 17 -9 -8.7 75.3
3 115.1248 15 0.44 0 0 8 3.7 30.8
4 115.1251 15 0.44 3 1.33 5 2.4 12.6
5 115.1259 10 1.00 11 11 -3 -2.7 7.2
SUMA 6.89 57.33 0 133

Obliczenie poprawek - 𝑣 Kontrola:

𝑣𝑖 = 𝑥 − 𝐿𝑖
෍ 𝑝𝑖 𝑣𝑖 = 0
Obliczenie błędu pojedynczego spostrzeżenia
(σ 𝑝𝑖 ∆𝐿𝑖 )2
σ 𝑝𝑣𝑣 133 ෍ 𝑝𝑖 𝑣𝑖 𝑣𝑖 = ෍ 𝑝𝑖 ∆𝐿𝑖 ∆𝐿𝑖 −
𝑚0 = ± =± =± 5,8 𝑐𝑐 σ 𝑝𝑖
𝑛−1 5−1
3287,11
133 = 610 −
Obliczenie błędu wartości średniej (najbardziej prawdopodobnej 6,89
wartości) 133 = 133
𝑚0 5,8
𝑚𝑥 = ± =± = ±2,2 𝑐𝑐 Wyrównana wartość kąta:
σ𝑝 6,89
115,1256 g ± 2.2 cc
 Zawartość sprawozdania nr 2
Zawartość sprawozdania w grupach (para)
1. Okładka
2. Spis treści
3. Sprawozdanie techniczne
4. Załączniki:
•załącznik nr 1: Wyrównanie spostrzeżeń bezpośrednich
jednakowo dokładnych.
Obliczyć wyrównaną wartość kąta, który pomierzono tachimetrem 4-
krotnie wraz z oceną dokładności. Zestaw danych na e-portalu. Proszę zapisać
wszystkie obliczenia i dodać tabelkę jak w przykładzie.

•załącznik nr 2: Wyrównanie spostrzeżeń bezpośrednich

niejednakowo dokładnych.
Obliczyć wyrównaną wartość kąta, który pomierzono 4 –krotnie tachimetrami
o różnej dokładności. Zestaw danych na e-portalu. Proszę zapisać wszystkie
obliczenia i dodać tabelkę jak w przykładzie.
Pytania