AKADEMIA PEDAGOGIKI SPECJALNEJ

im. Marii Grzegorzewskiej

Wydział Nauk Pedagogicznych

Kierunek: Pedagogika

Specjalność: Opiekuńczo-wychowawcza

Przedmiot: Edukacja w perspektywie porównawczej

Imię i nazwisko: Katarzyna Szulc

nr albumu 66271
TEMAT ESEJU
Krytyczna analiza systemu oświaty w Szwecji

Warszawa, 2023
Wstęp

Na całym świecie system oświaty jest nieodłącznym elementem funkcjonowania

społeczeństwa. Pozwala zachować pewną stałą organizację trybu dnia dzieci, studentów a
także ich rodzin. Według Encyklopedii PWN system oświaty upowszechnia wykształcenie
ogólne w społeczeństwie. Powołane są do tego wzajemnie powiązane ze sobą instytucje takie
jak: szkoły, przedszkola, uczelnie oraz placówki upowszechniające wiedzę i kulturę. 1
Tematem pracy jest krytyczna analiza systemu oświaty w Szwecji, natomiast celem jest
własna ocena edukacji w Szwecji w odniesieniu do przedstawionego systemu i problemów
edukacyjnych.
Szwecja jest krajem położonym w Europie Północnej, na Półwyspie Skandynawskim, a
oprócz tego obejmuje także dwie duże wyspy: Gotlandię i Olandię oraz dużą ilość mniejszych
wysp. Charakteryzuje ją górzysty teren oraz duża liczba jezior. Jeziora stanowią 9% całej
powierzchni kraju. Powierzchnia Szwecji wynosi 450 000 km2 , stolicą jest Sztokholm, a
ludność liczy 9 milionów mieszkańców. Językiem urzędowym kraju jest szwedzki, jednak
uznawane są również języki mniejszości takie jak lapoński czy fiński.

System edukacji w Szwecji – informacje ogólne

System edukacji w Szwecji jest powszechnie uznawany jako jeden ze wzorcowych modeli
nauczania. Dzięki swoim charakterystycznym elementom odpowiada na potrzeby
społeczeństwa. Szwecja posiada placówki prywatne oraz publiczne, które ściśle ze sobą
współpracują. Dzięki takim działaniom, uważa się, że Szwedzki system oświaty jest jednym z
najbardziej praktycznych w kwestii kształcenia młodych osób.
Szwedzki system oświaty został zbudowany na lokalnych wartościach i praktykach.
Szwecję cechuje koncepcja państwa opiekuńczego, inaczej nazywane państwem dobrobytu,
gdzie rządy starają się rozwiązywać problemy społeczne.2 Oparty również na ideałach
równości poszanowaniu zasad. Ponad to, system edukacji dąży do poszukiwania nowych
rozwiązań, które wpisane są w kulturę kraju.3
Jak wspomniano wyżej, szkoły w Szwecji dzielą się na państwowe oraz prywatne. Oba typy
placówek są bezpłatne, jednak w prywatnych szkołach mogą obowiązywać szczególne zasady

1
Encyklopedia PWN, pozyskano z: https://encyklopedia.pwn.pl/haslo/system-oswiaty;3982218.html dnia
8.05.2023
2
Encyklopedia zarządzania, pozyskano z: https://mfiles.pl/pl/index.php/Pa%C5%84stwo_opieku%C5%84cze
dnia 9.05.2023
3
N. Broś, Szwedzki Model Edukacji, Uniwersytet Wrocławski, Ogrody Nauk i Sztuk nr 2017 (7), pozyskano z:
https://cejsh.icm.edu.pl/cejsh/element/bwmeta1.element.desklight-269f57eb-ff48-4db5-877e-1119267cdff9/c/
Szwedzki_model_edukacji.pdf dnia 8.05.2023
dotyczące przyjmowania uczniów. Mogą one mieć określony charakter – profil artystyczny
lub wyznaniowy. Obowiązkiem szkół publicznych jest zapewnienie miejsc wszystkim
dzieciom z najbliższych okolic. Szkolny obowiązek trwa do lat 16.
Można dostrzec pewne różnice między polskim a szwedzkim systemem edukacji. Uczeń nie
otrzymuje prac domowych, jednak ma obowiązek samodzielnego przygotowania się do zajęć
i sprawdzianów. Nauczyciele przekazują na bieżąco informacje rodzicom o postępach ucznia,
na co zwrócić uwagę przy rozwijaniu umiejętności oraz informacje o nadrabianiu zaległości.
Oceny w postaci stopni wystawiane są od klasy 6. Litera A określa ocenę celującą, E
najniższą zaliczającą, a F niezaliczającą. W przypadku otrzymania liter F z kilku
przedmiotów, uczeń ostatecznie zalicza rok nauki. W Szwecji powtarzanie klasy ma miejsce
wyłącznie w sytuacjach wyjątkowych.4

Struktura systemu oświaty

Istotnym momentem dla dziecka oraz przyszłego ucznia jest edukacja przedszkolna.
Jej rozwój przypada na lata 60, kiedy Szwecja rozpoczęła okres szybkiego rozwoju
gospodarczego i przemian społecznych. Z uwagi na coraz większe potrzeby na rynku
zawodowym, kobiety zaczęły podejmować decyzje o podjęciu pracy odrzucając przy tym
dotychczasowy tryb życia, polegającym głównie na zajmowaniu się gospodarstwem
domowym.
Aby ułatwić aktywność zawodową kobiet, utworzono różne formy opieki żłobkowej i
przedszkolnej.
Placówki przedszkolne zyskały na znaczeniu w latach 90. Wówczas zostały poddane
Ministerstwu Edukacji (dotychczas znajdowały się pod opieką Ministerstwa Zdrowia i Spraw
Społecznych). Od 1998 roku, przedszkola mają określoną podstawę programową, gdzie jest
wyszczególniona ich kluczowa rola w społeczeństwie.
Szwedzkie przedszkola obowiązuje rejonizacja, a finansowanie ich spoczywa na gminach.
Żłobek z przedszkole jest przeznaczone dla dzieci w wieku od 1 do 5 lat.5
Każdemu dziecku przysługuje darmowa opieka przedszkola w wymiarze około 10 godzin
tygodniowo (525 godzin rocznie), a jeśli jest taka potrzeba rodzice mogą pokryć koszt
pozostałych godzin. Kwota, jaką płacą rodzice zależy od ich statusu majątkowego, ale nie

4
Szkoła Policealna, Jak wygląda system szkolnictwa w Szwecji?, pozyskano z:
https://policealna.gowork.pl/blog/jak-wyglada-system-szkolnictwa-w-szwecji-etapy-ocenianie/ dnia 9.05.2023
5
Tamże.
może przekroczyć 1300 SEK na miesiąc. Wszystkie zajęcia obowiązkowe i dodatkowe
odbywają się od 8:15 do 13:00, jednak przedszkole jest otwarte do godziny 18:00.
Kolejnym etapem edukacji jest zerówka, która posiada szczególny status ze względu na jej
metody edukacyjne, które łączą elementy zaczerpnięte zarówno z przedszkola jak i ze szkoły.
Zerówka jest obowiązkowa dla dzieci w wieku 6 lat i ma ona na celu stymulowanie rozwoju i
nauki oraz zapewnić dobrą przyszłość dla edukacji szkolnej.6
Edukacja szkolna istniała począwszy od czasów średniowiecza, nawet jeśli nie była ona
dostępna dla wszystkich. Od XVII wieku, kościół zajmował się edukacją ogólną najczęściej
poprzez katechezy. Prawo szkolne zostało ostatecznie wprowadzone w roku 1842.
Nauczyciele oraz pedagodzy musieli być odpowiednio wykwalifikowani i przeszkoleni aby
pracować w zawodzie. Szkoły miejskie mogły przyjmować wygląd kamiennych pałacyków.
Na wioskach często były to czerwone drewniane domy z werandami. W budynku szkoły
mieszkał nauczyciel, a klasy były ogrzewane piecykiem.7
Obecnie obowiązek szkolny dotyczy dzieci w wieku od 7 do 16 lat. Szkoła podstawowa ma
możliwość przyjęcia dzieci w wieku 6 lat, jednak w takim wypadku konieczne jest złożenie
dokumentów, które potwierdzą kompetencje edukacyjne jak i społeczne dziecka.
Wspomniany dokument umożliwi rozpoczęcie edukacji rok wcześniej.
Nauka w szkole podstawowej jest bezpłatna. Warto zwrócić uwagę na to, że szkoły podlegają
klauzuli, która polega na równym i nieskrępowanym dostępie do wiedzy. Wyklucza wszystkie
formy dyskryminacji. Powodem jest misja szwedzkiego systemu edukacji, który ma na celu
wyrównać społeczne różnice oraz dać taką samą szanse rozwoju każdemu dziecku w kraju.
Szkoła podstawowa trwa 9 lat i jest podzielona na następujące cykle: niższy (lågstadiet)
obejmujący klasy 1-3, średni (mellanstadiet) obejmujący klasy 4-6 oraz wyższy (högstadiet)
obejmujący klasy 7-9. Opiekę w klasach od 1 do 6 sprawuje najczęściej jeden nauczyciel,
który prowadzi wszystkie zajęcia. Klasy niższe skupiają się na nauce pisania, czytania i
liczenia, natomiast od 4 klasy zostają włączone przedmioty teoretyczne: język szwedzki i
angielski i przedmioty ogólnokształcące łączące elementy historii, geografii, wiedzy o religii i
przyrody. W klasach wyższych zostają wprowadzone bloki przedmiotów przyrodniczych i
społecznych. Dodatkowym elementem programu nauczania jest własny wybór przedmiotu
kierunkowego przez ucznia na podstawie oferty edukacyjnej.

6
Szwedzki system edukacji, 11.02.2022, pozyskano z:
https://doszwecji.pl/szwedzki-system-edukacji/#Dlaczego_szwedzkie_dzieci_radza_sobie_tak_dobrze dnia
10.05.2023
7
History, Högman H., History of the Swedish School System, pozyskano z: http://www.hhogman.se/school-
history-sweden.htm dnia 10.05.2023
Szwedzki system oświaty zwraca uwagę na pewien problem stygmatyzacji i piętnowania
uczniów, dlatego zdecydowano się na sposób oceniania, który ma zmniejszyć produkcję
stresu.
Polega on na promocji zdobywania wiedzy oraz praktycznych umiejętności zamiast
zdobywania ocen. Po roku 2011 skala ocen uległa poszerzeniu o więcej niż 3 stopnie
(dostateczny, dobry, bardzo dobry). Ocenianie uczniów zaczęto już od klasy 6, ponad to,
dopuszczono możliwość otrzymania oceny negatywnej. W sytuacji jej otrzymania, rodzice i
uczniowie otrzymują informację w jaki sposób można poprawić daną ocenę oraz jak osiągnąć
w przyszłości pozytywne wyniki w nauce.
Celem reformatorów szwedzkiego szkolnictwa było również zaniechanie wszystkich form
rywalizacji i współzawodnictwa. Uważa się, że konkurencje utrudniały współpracę między
grupami tworząc przy tym konflikty i problemy z emocjami. 8 Zdaniem badaczy rywalizacja
ma negatywny wpływ na prospołeczne postawy, ponieważ kreują zachowania egoistyczne.
Przedstawiona idea była zgodna z działaniem szwedzkiego społeczeństwa, które utrzymuje
zasady utylitarności oraz harmonii, która dąży do równości każdego obywatela.
Po skończeniu klas wyższych szkoły podstawowej, młodzież od 16 do 20 roku życia ma
prawo uczęszczać do trzyletniego gimnazjum. Edukacja ta nie jest obowiązkiem, ponieważ
uczniowie po ukończeniu 16 lat mogą sami decydować o swojej dalszym wykształceniu. Aby
uczęszczać do gimnazjum, należy złożyć wniosek w ostatniej klasie wyższej szkoły
podstawowej.
Program nauczania charakteryzuje się różnymi kierunkami: zawodowymi, technicznymi i
akademickimi w tym nauki społeczne oraz przyrodnicze.9
Do programów dostępnych w szkole zalicza się takie jak: budowniczy, pedagogiczny,
elektryczny, finansowy, artystyczny, transportowy, biznesowo-administracyjny, hotelarsko-
turystyczny, humanistyczny, rzemieślniczy, przemysłowy, przyrodniczy, technologii
pozyskiwania energii ze źródeł odnawialnych, gastronomiczny, socjologiczny, technologii
informatycznych, gospodarki przestrzennej, socjalny.
Programy nauczania składają się z czterech kursów, które podzielone są na przedmioty:
podstawowe i obowiązkowe (szwedzki, angielski, matematyka, historia, wiedza o
społeczeństwie, sport i zdrowie, edukacja religijna, nauka o środowisku naturalnym),
charakterystyczne dla kursów, kierunkowe oraz indywidualnie wybrane.
8
Lieder U., 2014, s. 5 za Broś N., Szwedzki Model Edukacji, Uniwersytet Wrocławski, Ogrody Nauk i Sztuk nr
2017 (7)
9
Poradnuk, Cechy zdobycia wykształcenia w Szwecji w 2023 roku, pozyskano z:
https://poradnuk.com.ua/pl/edukacja-w-szwecji-w-r-system-uczenia-si%C4%99-zalety-i-wady.htm#OSVSH1
dnia 15.05.2023
Znaczna część młodzieży po szkole podstawowej decyduje się na kontynuację nauki ze
względu na wymagania rynku pracy. Braki w wykształceniu mogą skutkować ograniczeniom
możliwości zdobycia wymarzonego zawodu.
Po nauce w szkole ponadpodstawowej uczniowie mają możliwość studiowania na uczelniach
wyższych. Źródła historyczne podają, że system edukacji ukształtował się pod wpływem
silnego społeczeństwa, dobrej ekonomii i kultury, a tradycje sięgają po XV wiek.
Na szwedzkich uczelniach studiuje ponad 400 000 osób. System nauczania jest znany z
innowacyjnych rozwiązań. 10
Kontynuacja nauki na uczelni wyższej jest powiązana z systemem edukacji w szkole średniej.
Edukacja prowadzona jest na dwóch kierunkach: ogólny (akademicki) i profilowany
(zawodowy). Uczeń, który ukończył w szkole ponadpodstawowej zawodowy program
edukacyjny, nie ma obowiązku dalszej nauki na uczelni, jednak może on uzupełnić swoje
umiejętności na uniwersytecie ludowym w ramach kształcenia zawodowego.
Uniwersytet ludowy skupia się na nabywaniu umiejętności z danej branży. Zalicza się w nim
kursy zawodowe oraz te, które występują na uczelniach wyższych. Na uniwersytetach
ludowych dużą popularność mają kursy ogólnokształcące, które stanowią bazę dla każdej
placówki. Pozwala na pogłębianie wiedzy w zakresie przedmiotów takich jak: szwedzki,
angielski, matematyka oraz nauka o społeczeństwie. Ukończenie go pozwala na dalszą naukę
na uniwersytetach szwedzkich. Drugi kierunek uniwersytetu ludowego dotyczy kursów
zawodowych połączone z modelem kształcenia szkoły ponadpodstawowej.
Uniwersytety ludowe są niejako elementem tradycji i kultury. Wyznają one zasadę nauki
przez całe życie. Dlatego państwo ma obowiązek finansować naukę. Można wyszczególnić
następujące zadania:
 Wsparcie działań w kierunku demokracji
 Wsparcie przy wyborze ścieżki życiowej, wpływ na społeczne zaangażowanie
 Obecność w działaniach politycznych, związkowych, kulturalnych i charytatywnych
 Wsparcie przy wyrównywaniu różnic edukacyjnych
 Proponowanie życia kulturalnego oraz zachęcanie do uczestniczenia w nim11
Uniwersytety ludowe są znane ze swoich oryginalnych programów nauczania, które posiadają
określone tematy kursów, na przykład kurs z zakresu górnictwa w Kirunie. Kursy są układane
zgodnie z obecnymi potrzebami na rynku pracy.

10
Kastu, System oświaty w Szwecji, pozyskano z:
https://www.kastu.pl/studia_w_szwecji/system_oswiaty_w_szwecji dnia 17.05.2023
11
Krueger A. i Lindahl M, Education for Growth in Sweden and the World, 1999, za Broś N., Szwedzki Model
Edukacji, Uniwersytet Wrocławski, Ogrody Nauk i Sztuk nr 2017 (7)
Edukacja wyższa w Szwecji pozwala również na zdobycie wszelkich profesjonalnych i
zawodowych stopni w dziedzinach takich jak: inżynieria, prawo oraz medycyna. W 2007 roku
wprowadzono przepisy mówiące o regulacji działań, struktury szkolnictwa i podziale studiów
na trzy stopnie nauczania: podstawowy, zaawansowany i studia doktoranckie.
Studia pierwszego stopnia, czyli podstawowe, są dostępne w dwóch formach. Pierwsza forma
trwa 2 lata i kończy się egzaminem zwanym högskoleexamen (wartość to 120 punktów
ECTS), a druga trwa 3 lata i kończy się egzaminem zwanym kandidatexamen (wartość to 180
punktów ECTS). Wyłącznie trzyletnie studia, które odpowiadają polskim licencjackim
umożliwiają kontynuację studiów na poziomie II stopnia.

Problemy szwedzkiego systemu oświaty

Pomimo, że Szwedzki system edukacji jest uznawany za jeden z najlepszych na świecie,

zmaga się z różnymi problemami.
Obecnie Szwecja walczy z problemem małej ilości nauczycieli. Jak podaje Szwedzki Urząd
Statystyczny, do roku 2035 zapotrzebowanie na stanowiska nauczycieli będzie znacznie
rosnąć. Jednym z powodów jest coraz większa liczba dzieci i młodzieży. Przewiduje się
największe braki w kadrach nauczycieli wychowania przedszkolnego, wczesnoszkolnego,
pedagogów czasu wolnego oraz nauczycieli przedmiotów zintegrowanych i zawodowych.
Zachęcani są również nauczyciele z innych krajów aby uczyli w szwedzkich szkołach. Aby
zostać nauczycielem w Szwecji, należy spełnić odpowiednie warunki: znajomość języka w
tym zaliczenie egzaminu potwierdzający odpowiedni poziom, znajomość preferowanych
wartości, zasad i metod. Z związku z dużym zapotrzebowaniem nauczycieli na rynku pracy,
osoby z odpowiednimi kwalifikacjami mają szanse znaleźć pracę.
Kolejnym problemem z którym zmaga się szkoła w Szwecji jest rosnący wiek nauczycieli.
Nauczyciele poniżej 30 lat stanowią małą część kadry nauczycielskiej – ich odsetek jest
poniżej średniej w krajach OECD (Organizacja Współpracy Gospodarczej i Rozwoju).
Jednym z powodów jest zbyt małe wynagrodzenie dla nauczycieli szkół podstawowych i
przedszkoli. Pensja jest poniżej średniego wynagrodzenia w Szwecji.12

Zakończenie

System oświaty w Szwecji jest nowoczesnym sposobem kształcenia młodych ludzi, z którego
inspirację czerpią inni. Przykładem kraju, który wciela szwedzkie metody kształcenia jest

12
Ciętak D., Aktualne problemy edukacji w szwedzkim systemie oświatowym, Uniwersytet Pedagogiczny im.
KEN w Krakowie
Polska, gdzie pojawia się coraz więcej żłobków i przedszkoli wychowujących dzieci tak, jak
w Szwecji. Warto jednak pamiętać, że zanim podejmie się decyzje o wprowadzeniu nowych
metod do danego systemu oświaty, należy zastanowić się, czy wszystkie zapożyczone
pomysły dobrze przyjmą się w danym środowisku kulturowym. Cenne jest doświadczenie
nowych metod, ponieważ jest to rozwijające i inspirujące zwłaszcza dla młodych nauczycieli
– pamiętając o ich własnych nowatorskich pomysłach, mogą okazać się niezwykle twórcze i
wnoszące do oświaty wartość dodaną.

Bibliografia

Encyklopedia PWN, pozyskano z: https://encyklopedia.pwn.pl/haslo/system-

oswiaty;3982218.html dnia 8.05.2023

Encyklopedia zarządzania, pozyskano z: https://mfiles.pl/pl/index.php/Pa

%C5%84stwo_opieku%C5%84cze dnia 9.05.2023

N. Broś, Szwedzki Model Edukacji, Uniwersytet Wrocławski, Ogrody Nauk i Sztuk nr 2017
(7), pozyskano z: https://cejsh.icm.edu.pl/cejsh/element/bwmeta1.element.desklight-
269f57eb-ff48-4db5-877e-1119267cdff9/c/Szwedzki_model_edukacji.pdf dnia 8.05.2023

Szkoła Policealna, Jak wygląda system szkolnictwa w Szwecji?, pozyskano z:

https://policealna.gowork.pl/blog/jak-wyglada-system-szkolnictwa-w-szwecji-etapy-
ocenianie/ dnia 9.05.2023

Szwedzki system edukacji, 11.02.2022, pozyskano z: https://doszwecji.pl/szwedzki-system-

edukacji/#Dlaczego_szwedzkie_dzieci_radza_sobie_tak_dobrze dnia 10.05.2023

History, Högman H., History of the Swedish School System, pozyskano z:

http://www.hhogman.se/school-history-sweden.htm dnia 10.05.2023

Lieder U., 2014, s. 5

Poradnuk, Cechy zdobycia wykształcenia w Szwecji w 2023 roku, pozyskano z:

https://poradnuk.com.ua/pl/edukacja-w-szwecji-w-r-system-uczenia-si%C4%99-zalety-i-
wady.htm#OSVSH1 dnia 15.05.2023

Kastu, System oświaty w Szwecji, pozyskano z:

https://www.kastu.pl/studia_w_szwecji/system_oswiaty_w_szwecji dnia 17.05.2023

Krueger A. i Lindahl M, Education for Growth in Sweden and the World, 1999, za Broś N.,
Szwedzki Model Edukacji, Uniwersytet Wrocławski, Ogrody Nauk i Sztuk nr 2017 (7)

Ciętak D., Aktualne problemy edukacji w szwedzkim systemie oświatowym, Uniwersytet

Pedagogiczny im. KEN w Krakowie