ONTWERPMETHODIEK: DEEL 2C: ORDENING EN COMPOSITIE

VORMGEVEN AAN HET ONBEPAALDE

Inleiding

Postmodernisme (eind 20ste eeuw)

➔ radicale verschuivingen in opvattingen en waarden
➔ toenemend ongeloof in het bestaan van één waarheid
➔ de werkelijkheid is op meerdere manieren te interpreteren
➔ pluriforme samenleving – meer dan één zienswijze of levensbeschouwing

Gevolgen voor architectuur

➔ ontwerpopgaven steeds complexer
➔ programma’s vager en onbepaalder – toekomstig gebruik
➔ niet één overkoepelend architectonisch systeem – alle stijlen en vormen
(men maakt terug woningen met een plat dak geïnspireerd op het modernisme)
Hoe vormgeven aan het onbepaalde/ onvoorspelbare wereld?
➔ Door ordening in lagen
➔ Door ordening in zones

Ordening in lagen
• Tschumi, Parc de la Vilette, Parijs, 1983/1993
o Puntraster 1,20m x 1,20 m folies
o Lijnen hoodsontsluiting
o Vlakken ruimten voor openluchtactiviteiten
o Flexibel: tussenliggende elementen zijn zowel
een structureel idioom in de openbare ruimte,
als een architectonisch instrument in de
oriëntatie van het landschap

Ordening in zones
• OMA, Rem Koolhaas, Parc de la vilette, Parijs
Ordeing door 3 zones (vgl functionalisten)
➔ Strakke scheiding tussen de zones
➔ Volledige ontwerpvrijheid binnen elke zone

o Zonering van gebruik – verschillende bestratingen – verschillende sferen

o Dramatische bewerking
o Filmmontage als organiserend principe

Pagina 1 van 7
DE NAOORLOGSE PERIODE UNIVERSALITEIT VAN GEBRUIK
Universaliteit van gebruik
• Scenario’s van gebruik
o Een zoektocht naar de diepere betekenis van de activiteiten van het dagelijks leven
→ verwijzen naar tijdloze, universele aard van de activiteiten
→ culturele betekenis van activiteiten
o ALDO VAN EYCK
o Relatie gebouwde vorm – activiteiten
o Handelingen = rituelen = hebben culturele betekenis
o Van Eyck: aandacht op relatie van gebouwde vorm en alledaagse rituelen
o “ogenschijnlijk doelmatige activiteiten hebben vaak een ritueel karakter”
• Aldo van Eyck
o Nederlandse architect,
o Actief lid van CIAM en een stichter van TEAM X en een vertegenwoordiger van het
structuralisme
CIAM: = congres internationaux d’architecture moderne
- 1928 – 1933 eerste fase
➢ beheerst door Duitse socialistische architecten (BAUHAUS)
➢ bouwen i.p.v. architectuur
➢ minimale woonnormen
- 1933 – 1947 tweede fase
➢ beheerst door Le Corbusier
➢ voorrang aan stedenbouw
➢ voorstellen verbetering van de stad volgens 5 thema’s:
wonen – recreatie – vervoer – werken – historische gebouwen
- 1947 – 1956 derde fase
➢ de fysieke omgeving moet beantwoorden aan de emotionele en materiële behoeften
van de mens
- 1956 TEAM X met o.a. Aldo VAN EYCK
➢ tegen vervreemding en abstractie van de moderne architectuur
o hij vond dat architecten socioloog moesten zijn DUS vorm geven aan tijdloze universele
leven DUS architectuur op basis van emotionele en sociale noden
o tegen eendimensionale functionalistische benadering (tegen moderne architectuur)
o tweelingfenomenen = eenheid die functioneert in een groter geheel → relatie: overgangen
➢ Elke eenheid functioneert autonoom en in een groter geheel
➢ Relatie tussen alle onderdelen van een gebouw is even belangrijk als het onderdeel zelf
➢ Belang van overgangen (door die relaties)
o Bepaald ritueel in een manier van wonen
o Universele dubbelfenomenen en hun overgangen
➢ Het beeld (cirkel) heeft een ambivalente betekenis
➢ De heuvel verraadt wat de holte verbergt
o Dubbelfenomenen zijn complementaire of tegengestelde aspecten,
ze zijn de opbouwende elementen van de architectuur
o Overgangen zijn de ruimtes die de sociale intimaties inhouden
o Tegenstelingen die gelijktijdig kunnen opstaan bv regenboog = tweelingfenomeen
o Eclips is ook een tweelingfenomeen (dag en nacht tegelijk zichtbaar)
o Aldo van Eyck, woonhuis Vreeland
- Toevoeging van zones
- Circulatiezone
- Publiek – semi publiek – semi privé – privé
- Inkom krijgt een beslotenheid door wat gesloten was te openen
→intimiteit tussen binnen en buten, dit doet hij door een tweede ingang toe te voegen

Pagina 2 van 7
DRAMATISEREN VAN DE TECHNIEK
Nieuwe ontwerpmethode scenes gebaseerd op emoties
• Rem Koolhaas Kunsthal Rotterdam 1993

o Filmmontage als organiserend principe voor de ruimte

o Mijlpaal in de ontwerpmethodiek
o Een complexe, gelaagde ruimte-opbouw,
o Grote platte doos
o Door het gebouw lopen twee openbare routes. Er is een wandelroute die door middel
van een hellingbaan het museumpark en de Westzeedijk verbindt. De andere route is
een weg die evenwijdig onder aan de Westzeedijk onder het gebouw door gaat.
(metaforisch concept)
o een slimme routing in een oneindige loop,
o het handige oplossen van de verschillende kruisende verkeerssoorten (voetgangers,
expeditieverkeer, rijweg),
o de vanzelfsprekende inpassing in een Deltadijk,
o Context: overgang tegen de dijk
o Een platte doos tegen de dijk geschoven
o Een dijkhuis
o het ongewone (maar inmiddels dus alledaagse) gebruik van koud gemonteerde
goedkope materialen
o Verschil kunsthal en museum: geen eigen collectie maar wisselende tentoonstellingen
o Cultureel concept: genius loci, kritisch regionalisme
o Hellingsbaan aanbrengen die de bouwmassa gaat versnijden en opdelen in verschillende
ruimtes
o Asymmetrisch: aan de kant geschoven → geeft veel spanning
o Concepten
➔ Het gebouw is opgezet als een plein dat in vieren is gedeeld door de kruising van
twee routes
➔ Exterieur uiterlijke vorm: DOOS – rechthoekig (60m x 60m)
➔ Labyrint: iedere ruimte is op een bijzondere manier vorm gegeven
o Metaforen: Dijkhuis, doos, labyrint
o Iedere ruimte op een bijzondere manier vormgegeven
o Hij wil scenes creëren, verrassend contrasterende ervaringen meedelen
o Auditorium: ligt aan de hellingbaan (gezet in een omgekeerde richting)
o Telkens nagedacht over op een bijzondere manier ruimte geven door verschillende
scenes → dragende kolommen staan loodrecht
o Koolhaas definieert de Kunsthal in Rotterdam als een systeem van kruisende
hellingbanen (WANT als je verticaal gaat stapelen heb je geen ruimtelijke scheiding en
daardoor krijg je nooit iets dynamisch),
die de status van de individuele vloer opheft. Eén van de hellingbanen die als
buitenruimte door het gebouw snijdt, kruist de hellingbaan die het auditorium vormt,
waardoor het gebouw betreedbaar word. Eenmaal binnen kan men met een continue
route van hellingbanen en expositiehallen, die elkaar kruisen, de daktuin bereiken.
o Zoals Corbusier: hij heeft ook gewerkt met een hellingbaan, promenade architecturale

Pagina 3 van 7
 o Concept collage -filmmontage als organiserend principe voor de ruimte (5de metafoor)
➔ Iedere ruimte is op een bijzondere manier vorm gegeven
➔ Elke ruimte kreeg een eigen constructieve uitwerking
➔ deze principes worden koudweg tegen elkaar aan gezet
= dramatiseren van de techniek
➔ Bij oma staat de kennis van techniek van het bouwen geheel in dienst van het
scheppen van theatrale effecten. De per ruimtewisselende dragende
constructieprincipes functioneren hierin als een bij iedere nieuwe scene wisselend
decor.
➔ Elke kolom in een gebouw anders ontwerpen omdat hij telkens een nieuwe scene
een nieuwe decor te geven
➔ Ruimtes behandelen als autonome elementen in een compositie
o Vernieuwend materiaalgebruik, architectuur met vele gezichten (constructief concept)
➔ Ook dure materialen in het gebouw verwerken
➔ Collage in materialisering
➔ Collage in gevel: eerst licht, dan donker → telkens andere sfeer, andere fenomeen
= tweelingfenomeen
o Gebouw= kunstwerk door al de metaforen → bijna een installatie
o Gebouw met veel gezichten: zwevend, verbonden, transparant, gesloten, geen
duidelijke voor – en achter ruimte

LESS AESTHETICS MORE ETHICS

Terugkeer naar de natuur?
Lactation & Vassal
De mens gaat weer zwerven
➔ terug naar verstedelijkte eenheden
➔ herwaardering stedenbouw
➔ herbestemmingsarchitectuur i.p.v. alles af te breken
➔ men wil in architectuur voor stilte
➔ sociale rol van het wonen wordt belangrijk
➔ mens van de toekomst gaan zwerven→ huis moet meer lijken op een mobile-home
• Lactation & Vassal, Duinkerke kunstencentrum Frac
o Statement: radicale architectuur van de economie
o De strategische zet om een tweelinggebouw te ontwerpen redde
de industriële monumentaliteit van de scheepsloods
o sociaal concept
o Goedkope industriële materialen gebruiken
o Nieuwe lood is ook een lichtbaken
o Kritisch regionalisme
o Multi-functioneel
o Radicale arch: 2 ruimtes voor de prijs van 1
o Zo functioneel mogelijke architectuur

• Lactation & Vassal, camping on a holiday LatapieFloirac 1993

o transparantie als vanzelfsprekendheid en contact met de natuur
o Doos als concept
o Geometrisch plan
o Houten doos → transparante doos
o In de zomer leeft men in 2 ruimtes
o Transparantie, low budget
o In de winter keine ruimte → duurzaam
• Lactation & Vassal, villa in Bordeau

Pagina 4 van 7
 o MEESTE RUIMTE VOOR DE MINSTE PRIJS
Motto: goedkoop en bruikbaar vrijheid – licht – natuur menselijke architectuur
Streefdoel van hun architectuur is: Eenvoud – simpel Minimum
minimalisme
o Eenvoudig
o Goedkoop
o Menselijke architectuur
o Bruikbaar

TYPOLOGIE EN ONTWERP
Ontwikkeling van het begrip ‘type’
TYPE MODEL
object waarnaar eenieder werken kan concipiëren die Object dat als zodanig moet herhaald
onderling niet hoeven overeen te komen worden
alles is min of meer vaag type kan VERANDEREN, kan alles is nauwkeurig en gegeven
VORMVARIATIES in de uitwerking betreffen- MAAR een
type kan ook grondig wijzigen en verder ONTWIKKELEN
is het idee van een element dat als richtlijn moet dienen
voor het model
type heeft te maken met TRADITIE / HET BESTAANDE
➔ type is het resultaat van een lange traditie
➔ niets komt uit het niets voort
➔ alles heeft een VOORGESCHIEDENIS
➔ BASISPRINCIPE steeds waarneembaar
Constant Je moet het namaken
Kunnen van elkaar verschillen Een nauwkeurig gegeven
vaag

Transformatie van een type door reductie en toevoeging

• Koepelgevangenis Arnhem door OMA (Rem Koolhaas)
o Bouwjaar: 1980
o Bouwgeschiedenis:
- 1880 een oorspronkelijk panopticum van vader en zoon Metselaar
o Opdracht:
- Uitbreiding van gevangenis
- Totale revisie van het terrein
o Oplossing: conceptuele monumentenzorg
- een kruis van ondergrondse straten (ondergronds werken)
- herstellen van het panopticum
- een suprematische compositie
→ het panopticum vertegenwoordigt het ontmanteld verleden datrust op een podium
van moderniteit
- type: koepelgevangenis (bewaken vanuit het midden) → panopticum (geslotenheid)
- hij ontmanteld het doordat hij het middelpunt wegneemt, maar hij verschuift het
- koepel blijft aanwezig
- nieuwe functies opnemen: straten met Religie en sport
- podium waarop de bewaking en opgeslotenheid aanwezig is
- panopticum gebruikt als object
- programatisch platform (podium)
- palimpsest: Het ontwerp is met zijn conceptuele gelaagdheid
verbonden met het oude gebouw (conceptuele historische gelaagdheid)

Pagina 5 van 7
een voorbeeld van de invloed/potentie van een type op een ontwerpproces
• BEARTH & DEPLAZE, HOUSE MUEL FLASCH (CH, 2001, Zwitserland

o genius loci
o typologie van de woning geïnspireerd is op zijn omgeving
Verwijst naar de schuur op de plattegrond (schuur = basis)
o houten bekisting voor betonnen wanden (constructief concept)
o concept: woon-’toren’ -een monoliet in het landschap
o Functie: plattelandswoning– 3 verdiepingen (elk verdiep is in relatie met de omgeving)
o Een duurzaam concept -een betonmuur van 50cm, in één schil gegoten, gemengd met
foamglas (betonnen en isolatie 1geheel)
vertrekken van een hybride materiaal met een muurdikte van beton (50cm) 1 geheel
met isolatie
duurzaamheidsstrategie:
◼ Typologie – people (schuur)
◼ Topologie – planet (genius loci)
◼ Tektoniek – profit (vorm staat in relatie met gewapend beton)
o rechthoekig grondplan
o hoekvorm→ woning afgesneden
o cultureel concept: genius loci
o constructief concept: gewapend beton – isolatie → 1 geheel
o wetenschappelijk concept: ontwikkeling hybride materiaal
o stedenbouwkundig concept: 5 hoekige materie

• Monte Rosa berghut, Zermatt, een duurzaam concept – arch. Beart – Deplazes
o Bouwjaar: 2009
o Ligging: Zermatt, Zwitserland
o Bouwheer: Schweizer AlpenClub SAC
o Architect: Beart & Deplazes
o Vloeroppervlakte: 698 m²
o Kostprijs: 5,5 miljoen euro
o Duurzaamheid concept: moet zelfvoorzienend zijn
Smeltwater in de zomer opvangen, energiezuinig,
o Morfologisch concept: refererend naar berg kristal, door vorm, aluminium bekleding
o Metafoor telkens sterker
o Constructief concept: moeilijk bruikbaar plek, houtskeletbouw, houten prefab
elementen
o Genius loci: De locatie van de berghut is bepaald door de topografie van de plaats
o Functie: een klein hotel met enkele gemeenschappelijke ruimten
o Vormparameters: een kleine voetafdruk hebben, compact zijn, in relatie staan met het
landschap
o Circulatie = ruggengraat van het gebouw =
- Beglaasd – traphal – oriëntatie– zonne-energie
- Excentrisch
- Scenografische zichten (constructie volgt de opgaande zon)

Pagina 6 van 7
Transformatie van het type
• La Tourette, klooster in Eveux-sur – Arbreske arch: Le Corbusier
➔ transformatie van het type van het traditionele klooster
➔ Relatie met de natuur is erg belangrijk

o Binnentuin met kloostergang en de kruis

o Herbekijken relatie met de natuur
o 2de helft van de 20ste eeuw, natuur niet vijandig bekijken
o Herziening van een type kloosterhof
o Beschermd door kloostergebouw
o Corbusier keert dat om: tilt alle niveaus op enkel de kerk niet want kerk = minder
dominant aanwezig
o Onder woongedeelte: gemeenschappelijke ruimtes verbinden met lo-bruggen
o Ommuurde kloosterhof
o Natuur→ meditatieve functie Natuurmeditatie loopt door in het hof
o Kerk met kloosterhof en klooster
o Sacristie gemaakt (kleedruimte priester)
o Organische vorm die aan het gebouw hangt
o Corbusier = atheïst: Hij vat toch samen hoe de klooster samenhangt
o Compositie ramen
o Cellen broeders niet geïsoleerd
o Asymmetrie voor spanning
o Zicht op de kerk
o Houd rekening met opgaande zon:
Lang in het oosten, zuid: spleetvormige ramen naar het vloer gericht
Westen: plafond → helling
 Behandeling van hoe de ruimte speelt met de zon is innovatief
o Universele kleuren
o Zicht op altaar

Pagina 7 van 7