Professional Documents
Culture Documents
Osmanlı Sanatı 2. Sınıf 2. Dön
Osmanlı Sanatı 2. Sınıf 2. Dön
Dönem
Camii giriş kapısı üzerinde yer alan kitabeye göre 1471-1472 yılında rum Mehmet paşa tarafından
yaptırılmıştır
• Camii
• Medrese * yapılarını barındırır.*
• Hamam
• İmaret
Plan – Mimari
Yapı osmanlı camii tipolojisi içerisinde tabhaneli- zaviyeli plan şemasına girmektedir
1. Tabhaneli – zaviyeli plan şemasında 1. Bölümü oluşturan asıl ibadet alanı bu yapıda bir kemer
vasıtası ile 2’ye bölünmüştür ve mihrap önü yarım kubbe ile örtülüdür
2. Tabhaneli- zaviyeli plan şemasının 2. Kısmını oluşturan tabhaneler bu yapıda 2 birim olarak
karşımıza çıkmaktadır birimler kare planlı ve üzeri kubbeli olmakla beraber orta alana bir kapı
ile açılmaktadır
3. Tabhaneli – zaviyeli plan şemasında 3. Kısımı oluşturan kısım ise son cemaat yeridir ve bu
yapıda karşımıza çıkan son cemaat yeri ise 5 gözlü geleneklere bağlı kalınarak kubbe ile
örtülüdür
4. Tabhaneli- zaviyeli plan şemasında 4. Kısımı oluşturan kısım genellikle tek şerefeli minaredir
ve bu yapının minareside tek şerefelidir
Dış Mimari:
Ana kubbe kasnağında pencereler yuvarlak silmeli kat kat işlenmiş ve dışa taşkın görülmektedir buda
geç dönem osmanlı barok tarzında onarıldığını göstermektedir
Ana kubbe kasnağı yuvarlaktır. Klasik dönemde karşımıza çıkan kubbe kasnakları sekizgen yada
çökkendir buradaki yuvarlak kasnak kubbenin barok döneminde yeniden onarıldığının bir
göstergesidir
Tabhaneler ana kubbenin aşağısında inşa edilmiştir buda merkezde tek kubbe fikrini ortaya
çıkarmıştır
Son cemaat yeri yıkılıp onarıldığı için kendi dönem özellikleri dışına çıkmıştır. Klasik dönemde
karşımıza çıkan baklavalı yada mukarnaslı sütün başlıkları yerine barok dönemi özelliği taşıyan
bombeli sütün başlıkları kullanılmıştır
Taç kapı:
eyvan türü taç kapısı vardır sivri kemer alınlıklı ve düz silmelerle dikdörtgen çerçeveye
tamamlanmıştır.
İç Mekan
Erken dönemden beri karşımıza çıkan İbadet alanı ile mihrap önü kubbesi arasında kot farkı
bulunmaktadır
Önemi:
Ankara Karacabey
Yukarıda ismi geçen tabhaneli – zaviyeli plan şemasında inşa ettirilen bu 4 yapıda kullanılan ana
kubbeye yarım kubbe geleneği merkezi planlı camiilerde karşımıza çıkan yarım kubbe geleneğini
yansıttığı açısından önemlidir.
TÜRBE:
Camii’nin güneyinde yer alan türbe osmanlı türbe tipolojisi içerisinde 8gen planlı 8 gen gövdelidir
İstanbulun fetihten sonra fatih sultan mehmedin kendi adına yaptırdığı ilk selatin camii olma sebebi
ile çok önemlidir.
Külliye;
1. Camii
2. Medrese
3. Darüşşifa yapılarından oluşur
4. İmaret
5. Tabhane
6. Kütüphane
7. Hamam
8. Sıbyan mektebi
9. Kervansaray
10. 2 türbe
11. Darüşşifa
12. Hamam
13. Sıbyan mektebi günümüze ulaşmamıştır
14. Kervansaray
15. Kütüphane
İstanbulum fethinden sonra ortadoks patrikliğine tahsis edilmiş 12 havari kilisesi çok harap olduğu
için burada barınamayan patrik 1455 yılında fatih sultan Mehmet hana başka bir yere taşınmak
istediğini iletmiş sultan patrike başka bir kilise bağışlayarak buraya kendi adına yaptıracağı bir külliye
için tahsis eder. Külliyenin yapımına 1463 yılında başlanmış ve 1470 yılında tamamlanmıştır.
Kaynaklarda yapının mimarı azatlı sinan olarak tanınan mimar başı sinanettin Yusuf olarak
geçmektedir
Camii edirne 3 şerefeli camii ile Süleymaniye camiileri arasındaki merkezi kubbeli camiilerin öncüsü
olması bakımından önemlidir
1509
1557
1757 yılları arasındaki depremlerde hasar görmüş 1766 yılındaki depremde dayanamayarak
yıkılmıştır
Sultan 3. Murat tarafından haşim ali beyi tayin ederek camii ve türbe dahil olmak üzre diğer yapıları
inşa ettirmiştir
1767-1771 yılları arasında bugunki fatih camii inşa ettirilmiştir 1771 yılında ise ibadete açılmıştır
Eski fatih camii ile bugunki fatih camii birbirinden farklı olmakla beraber eski fatih camii kalıntıları
görülmektedir
Osmanlı camii tipolojisi içerisinde merkezi kubbeli camii plan şemasındadır. Tabhaneli- zaviyeli
plandan merkezi plana geçiş yapılarındandır diğer tabhaneli- zaviyeli plandan merkezi plana geçiş
yapıları ise şunlardır;
Camii 4 ayak üzerinde merkezi kubbe ile kapatılmıştır , güney yönde yarım kubbe ile desteklenmesi ,
yan kanatların ise 3er yarım kubbe ile kapatılmasıyla üst örtü sistemi tamamlanmıştır
Ana kubbeye eklenen yarım kubbe planı ile kendinden sonra İstanbul 2. Beyazıt camii ve selimiye
camii planlarının öcüsüdür
Konya selimiye
Selatin camii geleneğinde camii önünde 5 gözlü son cemaat yeri bulunmaktadır , avlu 4 yönde
revaklar ile çevrilidir , üzerleri kubbe ile kapatılmıştır
2 minaresi bulunmaktadır
Ana kubbe 4 yönde yarım kubbeler ile desteklenmiştir. Bu plan tipi daha önce
Merkezi plan şemasında ele alınmıştır.( her 2 camiinde de merkezi planlı şema görülmesi ortak
noktadır )
Onarım sonrası 18. Yyda yapılan bu yapıda klasik üslup anlayışından tamamen kopulmamıştır fakat
yer yer barok tarzına yer verildiği görülmektedir. Bütününde klasik dönemi yansıtan yapı detaylarda
barok tarzını gösterir.
Fatih medreseleri :
Külliye içerisinde camiinin her 2 tarafına eklenen 4er medreseler osmanlı medrese mimari açısından
önemli bir gelişmeyi işaret etmektedir aynı zamanda eğtime verilen önemi yansıtırken eğtim
sisteminin değiştiğinide gösterir
Plan – mimari
Sahnı seman medreseleri osmanlı medrese tipolojisi içerisinde U planlı medreseler gurubuna
girmektedir.
Burada yer alan 8 medresenin her birinin altında yer alan tetinme denilen hazırlık odaları
bulunmaktadır. Tetinme medreseleri günümüze ulaşmadığından planları hakkında pek bilgi
bulunmamaktadır
Camiinin doğusunda yer alan 4 medrese karadeniz medreseleri olarak isimlendirilirken batısında yer
alan 4 medrese akdeniz medreseleri olarak isimlendirilmiştir.
Dikdörtgen planlı avlu 3 yönden revaklarla çevrili , revak üzeri kubbelerle örtülüdür , revak gerisinde
kare planlı kubbe ile örtülü öğrenci odaları bulunmaktadır.
Kare planlı üzeri kubbe ile örtülü dershanesi alt plan tipini belirler, dershane kubbeleri yüksek kasnak
üzerine oturmaktadır
Önemi :
Tüm birimlerin kubbe ile örtülü oluşu ve simetrik oluşu kendinden sonraki klasik olarak ifade
edeceğimiz medreselerinde özelliklerini belirler
Külliye önemi;
Fatih külliyesi hem külliye olarak hemde kendi içerisindeki birimleri ile kendinden sonraki yapıları
etkilemiştir
1481 yılında vefat eden fatih sultan Mehmetin cenazesi istanbula getirilmiş ve camiinin kıble duvarı
önünde yer alan hazire alanındaki türbesine defnedilmiştir
Daha öce Abdulhamit ve Abdülmecit döneminde onarım gören türbe deprem sonrası hasar görmüş
ve 18. Yy da camii ile beraber tekrar onarım görmüştür.
Plan – mimari
Çokken planlıdır
Giriş kısmında 2 sütun üzerine bir sundurma bulunmaktadır ve üzeri kubbe ile kapatılmıştır
*2 katlı pencere sistemi klasik dönem osmanlı mimarisini yansıtırken pencerelerde yuvarlak kemer
kullanılması barok tarzını ortaya koymaktadır
Çökkeni belirleyen gövdenin köşelerindeki çıkıntı halindeki payeler ile bunların üzerindeki kademeli
silmeler ve kırılan çatı pervazları barok dönemi yansıtır.
Türbe içerisinde sadece fatih sultan mehmetin sandukası bulunurken türbe içerisindeki süslemeler
barok tarzda ele alınmıştır
Gülbahar türbesi ;
Tabhane :
Plan – mimari
Girişten sonra dikdörtgen bir avlu vardır avlu etrafı 4 yönde revaklarla çevrilidir , revak gerisinde 4
yönde kapalı hacimlere yer verilmiştir girişin karşısında eksen üzerinde dışa taşkın , kare planlı üzeri
kubbe ile örtülü büyük bir mescide yer verilmiştir
Girişin her 2 yanındaki kolların uzatılarak u şeklinde düzenlenen bir avlu bölümünün oluşturulduğu
görülür
Simetrik planlıdır
Külliye
1. Camii
2. Medrese yapılarından oluşur
3. Mektep
4. Türbe
5. Çeşme
Camii giriş kapısı üzerinde bulunan kitabeye göre sultan 2. Beyazıtın vezirlerinden Davut paşa
tarafından 1485 yılında yaptırılmıştır
Camii plan
Camii girişinden sonra kare planlı üzeri tek kubbe ile örtülü asıl ibadet alanı yer alır. *Klasik haline
gelen tabhaneli – zaviyel plan şemasında yer alan asıl ibadet alanı dikdörtgen planlı iken davut paşa
camii asıl ibadet alanı kare planlıdır*. Kubbe geçiş sisteminde içerisi mukarnaslarla dolgulanmış tromp
sistemi görülür. Mihrap 5 cepheli çıkıntı ile ele alınmıştır ve üzeri yarım kubbe ile örtülüdür
Davut paşa camii planında görülen asıl ibadet alanını örten kubbe ve 5 cepheli çıkıntı ile dışa taşıntı
yapan mihrabın üzerinin yarım kubbe ile örtülmesi camii planını tabhaneli zaviyeli plan şemasından
ayıran bir özelliktir.
** asıl ibadet alanının dikdötgen planlı ve 2 kubbe ile örtülü olmaması bunun yerine kare planlı ve
büyük çaplı tek kubbe ile örtülü olması tabhaneli zavilyeli plan şemasından merkezi kubbeli planlı
şemasına geçiş unsuru olarak değerlendirmemizi sağlar ***
2 birim halinde düzenlenmiş üzeri kubbe ile örtülü kare planlı bir şema göstermektedir.
Tabhanelerden biri dışa açık eyvan şeklinde tasarlanmıştır bu uygulama daha önce Afyon gedik ahmet
paşa camiinde görülmektedir
5 gözlü son cemaat yeri vardır ve üzeri kubbe ile örtülüdür ve son cemaat yeri 1855 ve 1894
depremlerinde tamamen yıkılmıştır , bugünkü görüntüsünü restorasyonla almıştır
4.bölüm minare
Minarenin yukarı doğrı daralan silindirik gövdesi ve şerefe altındaki bilezik kısmı minarenin geç
osmanlı döneminde onarıldığını gösterir
Kubbe ve kubbeye bağlı sistemlerde kullanılan kalem işi süslemeleri geç dönem özelliği yansıtır
Medrese:
Osmanlı medrese tipolojisi içerisinde u planlı medreseler gurubuna girmektedir, alt tipini ise eksen
üzerinde u’nun geniş tabanında hücreler arasında yer alan dershane mescit oluşturmaktadır
Girişten sonra dikdörtgen şeklindeki avlu 3 yönden revaklarla çevrilidir, revak gerisinde kare planlı
kubbe ile örtülü öğrenci odalarına yer verilmiştir
Avluda revak düzeninde baklavalı başlık formları ile mermer sütunlar yer alır sütunlar yuvarlak
kemerlerle birbirine bağlanmıştır
Revak sisteminde tuğla malzeme kullanılmıştır ve revak düzenlemesinde devşirme sütun başlıkları
kullanılmıştır
Restorasyon sonrası
Türbe :
Ünik bir örnektir sadece 2 örneği vardır bunlardan bir diğeri ise;
Kitabeye göre 2. Beyazıt döneminde kapı ağası hüseyin ağa tarafından 1489 yılında yaptırılmıştır
8gen bir avlu etrafı revaklarla çevrilidir revak üzeri tonozla kapatılmıştır revak gerisinde kare planlı
üzeri kubbe ile kapatılan öğrenci odaları vardır
Derhane kare planlı üzeri kubbe ile örtülüdür ve dershane 2 yanda genişletilmiştir bu genişletme
farklı bir uygulamadır
Taç kapı eyvan şeklindedir , son derece sadedir ve anıtsaldır. Kapı almaşık sistemle örülmüştür kapıda
almaşık sistem pek fazla kullanılmaz buda kapıyı farklı kılar
• Camii
• Medrese yapılarından oluşmaktadır
• İmaret
Camiinin önünde bulunan şadırvan 20. Yyın başlarına tarihlendirilir, yapıyla aynı tarihli değildir
Erken osmanlı dönemi Tabhaneli zaviyeli plan şemasından farklı olarak asıl ibadet alanı dikdörtgen bir
alan üzerinde ve ard arda 2 kubbe ile kapatılmamıştır bunun yerine asıl ibadet alanı kare planlı ve
üzeri tek kubbe ile örtülüdür
** 15. Yyın sonlarına doğru tabhaneli zaviyeli plan şeması dikdörtgen alt yapı üzerinde art arda 2
kubbe ile örtülmeyi bırakmıştır ve bunun yerine kare alt yapı üzerinde tek kubbe anlayışı hayata
geçmiştir , bu dönemde artık tabhaneler kubbeden daha aşağısında inşa edilerek merkezi kubbeli
camii plan şemasına zemin hazırlamıştır **
5 gözlü son cemaat yeri vardır ve kubbe ile kapatılmıştır. Son cemaat yeri mermer sütunları ile, sarkıtlı
sütun başlıkları ile ve korniş kısmındaki bezemesel mukarnaslar ile yapının en gösterişli yerini
oluşturmaktadır
Taç kapıda bursa kemeri kullanılması ve 2 renkli mermer işçiliği ile olması ile farklıdır. Mukarnas
kavsaralıdır. Kapının 2 yanında mukarnas kavsaralı mihrabiyelere yer verilmiştir
Taç kapının 2 yanında gömme sütunlara yer verilmiştir ve bu gömme sütunların alt kısmında kum
saati olarak adlandırılan bezemesel ayrıntılar vardır
İç mimari :
Batısında medrese
Külliye edirne 2. Beyazıt külliyesinde olduğu gibi bir nehrin kenarında inşa edilmiştir
Camii giriş kapısı üzerinde bulunan kitabeye göre 1486 yılında tamamlanmıştır bu kitabeler ali bin
mezid adında bir hattat tarafından yazılmıştır
Külliyenin vakfiyesi 1496 tarihlidir bu vakviyede camii, medrese , imaret ve sıbyan mektebinden
oluşan bir düzenleme olarak tanıtılmıştır
Camii plan:
Osmanlı camii tipolojisi içerisinde tabhaneli – zaviyeli plan şemasında yer almaktadır
Ard arda 2 kubbe ile örtülü olan ibadet alanında mihrap önü kubbesi daha geniş olarak karşımıza çıkar
2 kubbeden birinin büyük birinin küçük olarak yapılması çok sık rastlanmasada nadiren kullanılan
özelliktir
Tabhaneler :
Tabhaneler orta alana sivri kemerlerle açılmaktadı bu sivri kemerler kalın payelere oturtulmuştur, yan
kanatların orta alana dahil edilmesi tek mekan anlayışını yansıtması bakımından önemlidir
Minare
Dış mimari ;
Tabhaneler kubbeden daha aşağıda inşa edilerek yan kanatlar soyutlanmış ve kubbe yükseltilmiştir
buda merkezi kubbeli plana geçiş için zemin hazırlamıştır
Kubbeyi taşıyan ağırlık kuleleri vardır bu ağırlık kuleleri ileride kubbenin taşıma sorununu çözmesi
bakımından bir gelişim başlatmıştır. Bu ağırlık kuleleri kubbe ağırlığını dengeli bir biçimde emine
aktarmıştır.
Yapının minarelerinin gövdeleri bezemeli olarak ele alınmıştır, bunlardan kuzeybatı köşesindeki
minare zikzaklı ve bu zikzakların uçları palmetlerle bezenmiştir. Kuzeydoğu köşede yer alan minare ise
kırmızı – beyaz yivli olarak tasarlanmıştır. Bu yönü ile önemlidir.
İbadet alanını örten 2 kubbede çokken bir kasnak üzerine oturtulmuştur. Kasnakta pencerelere yer
verilmiştir
İç mekan aydınlıktır
Taç kapı sade ele alınmış mukarnas kavsaralıdır. Sütünce başlıklarının alt ve üst kısmında kum saati
işlenmiştir . mukarnaslar sarkıtlı ve yivlidir
plastik sarkıtlar
Kubbeye geçiş sistemi ve kubbede kalemişi süsleme görülür
Medrese ;
Osmanlı medrese tip. İçerisinde u plan şemasındadır. Girişin karşısında eksen üzerinde kere planlı
dışa taşkın üzeri kubbe ile örtülü dershane planın alt tipini oluşturmaktadır
Avlu 3 yönde revaklarla çevrilidir revaklar tonoz ile örtülüdür sadece dershane önü kubbe ile
örtülüdür
Simertik yapıdır
İmaret :