Chöông 2 Phöùc chaát 2-5

Soá phoái trí Hình daïng phaân töû Taïp chuûng

2 Thaúng haøng sp
4 Töù dieän sp3
Vuoâng phaúng dsp2
6 Baùt dieän d2sp3, sp3d2
8 Laäp phöông d4sp3, d5p3
2. Soá phoái trí cuûa moät nguyeân töû trung taâm coù theå thay ñoåi khi thay ñoåi caùc ligand.
Vieäc döï ñoaùn soá phoái trí khoâng ñôn giaûn vì soá phoái trí phuï thuoäc vaøo nhieàu yeáu toá
nhö (1) kích thöôùc cuûa nguyeân töû trung taâm, (2) kích thöôùc cuûa ligand, (3) caáu
hình ñieän töû cuûa nguyeân töû trung taâm, (4) ñaëc ñieåm lieân keát cuûa nguyeân töû trung
taâm-ligand, (5) hieäu öùng khoâng gian. May maén laø soá phoái trí hay gaëp nhaát chæ laø 4
vaø 6.

2.4 Danh phaùp cuûa phöùc chaát

2.4.1 Caùch vieát coâng thöùc cuûa phöùc chaát
1. Trong phaàn noäi caàu, coâng thöùc cuûa phöùc chaát ñöôïc vieát theo thöù töï sau:
x Kyù hieäu cuûa nguyeân töû trung taâm
x Sau ñoù laàn löôït vieát ligand theo thöù töï ABC (neáu coù)
 Kyù hieäu cuûa caùc ligand anion
 Kyù hieäu cuûa caùc ligand trung hoøa
 Kyù hieäu cuûa caùc ligand cation
2. Toaøn boä phaàn noäi caàu ñöôïc vieát trong daáu ngoaëc vuoâng. Neáu phaàn noäi caàu mang
ñieän tích thì khi vieát coâng thöùc cuûa ion phöùc chaát, ñieän tích ñöôïc vieát ôû phía treân
beân phaûi gioáng nhö ñoái vôùi caùc ion bình thöôøng.
3. Neáu phöùc chaát coù caû phaàn ngoaïi caàu thì vieát phaàn mang ñieän tích döông tröôùc,
phaàn mang ñieän tích aâm sau. Ví duï nhö Na2[Zn(OH)4], K2[Cr(CN)2O2(O2)(NH3)],
[CoCl2(NH3)4]Cl, [CoCl2(NH3)4]+, [Zn(OH)4]2,…

2.4.2 Caùch ñoïc teân cuûa phöùc chaát

1. Neáu phöùc chaát laø ion thì ñoïc teân phaàn cation tröôùc, phaàn anion sau.
2. Neáu chæ ñoïc teân phaàn phöùc chaát coù ñieän tích thì theâm chöõ ion phía tröôùc.
3. Trong noäi caàu, ñoïc teân
[soá phoái töû - teân ligand] - [teân nguyeân töû trung taâm - (soá oxi hoùa)]
4. Soá löôïng ligand ñôn nha cuøng loaïi ñöôïc bieåu thò baèng caùc tieáp ñaàu ngöõ sau:
Soá löôïng ligand 1 2 3 4 5 6
Tieáp ñaàu ngöõ mono di tri tetra penta hexa
 2-6 Chöông 2 Phöùc chaát

5. Soá löôïng ligand ña nha cuøng loaïi ñöôïc bieåu thò baèng caùc tieáp ñaàu ngöõ sau:
Soá löôïng ligand 1 2 3 4 5 6
Tieáp ñaàu ngöõ bis tris tetrakis pentakis hexakis
Luùc naøy thì teân cuûa ligand ñöôïc vieát trong ngoaëc ñôn.
6. Caùch môùi ñoïc teân cuûa caùc ligand theo thöù töï ABC maø khoâng phuï thuoäc vaøo ñieän
tích hay soá löôïng cuûa caùc ligand naøy.
7. Caùch cuõ ñoïc teân cuûa caùc ligand theo thöù töï anion, tieåu phaân trung hoøa roài cation
neân phöùc taïp hôn, hieän nay ñöôïc söû duïng theo thoùi quen.
8. Teân cuûa ligand laø anion = teân cuûa anion + tieáp vó ngöõ o.
9. Teân cuûa ligand laø tieåu phaân trung tính thöôøng chính laø teân cuûa tieåu phaân ñoù, tröø
moät soá ngoaïi leä nhö teân cuûa H2O laø aquo, NH3 laø ammin,… Teân goïi cuûa moät soá
phoái töû thoâng duïng nhö sau:

Ligand anion Ligand anion Ligand trung hoøa

F
Fluoro OH 
Hydroxo H2O Aquo
Cl Cloro CN Ciano NH3 Ammin
Br 
Bromo NH2 
Amido CH3NH2 Metylamin
I Iodo SO42 Sulfato CO Carbonyl
2
O Oxo SCN 
Thiocianato NO Nitrosyl
2
O2 Peroxo HSO3 
Hydrogen sulfito

10. Khi nguyeân töû trung taâm naèm trong cation phöùc thì söû duïng teân cuûa nguyeân töû ñoù
keøm theo soá La maõ trong daáu ngoaëc ñôn ñeå chæ soá oxi hoùa khi caàn.
11. Khi nguyeân töû trung taâm naèm trong anion phöùc thì söû duïng teân cuûa nguyeân töû ñoù
baèng tieáng La tinh vôùi tieáp vó ngöõ at keøm theo soá La maõ trong daáu ngoaëc ñôn ñeå
chæ soá oxi hoùa khi caàn.
12. Neáu phöùc chaát laø acid thì thay ñuoâi at baèng ic.
13. Teân La tinh cuûa moät soá kim loaïi trong anion phöùc nhö sau:

Kim loaïi Teân kim loaïi trong anion Kim loaïi Teân kim loaïi trong anion
phöùc phöùc
Saét Ferrat Keõm Zincat
Ñoàng Cuprat Thuûy Mercurat
Baïc Argentat ngaân Aluminat
Vaøng Aurat Nhoâm Stanat
Thieác Plumbat
Chì
 Chöông 2 Phöùc chaát 2-7

Ví duï 1:
Na[BrF4] Natri (Sodium) tetrafluorobromat(III)
K[CrF4O] Kali (Potasium) tetrafluorooxocromat(V)
Na4[Ni(C2O4)3] Natri (Sodium) tris(oxalato)nikelat(II)
2+
[Cu(NH3)4] ion tetraamminñoàng(II)
2
[Zn(OH)4] ion tetrahydroxozincat(II)
Ví duï 2:
Ion pentaamminaquoruthenium(III) [Ru(NH3)5H2O]3+
Ion ammintricloroplatinat(II) [Pt(NH3)Cl3]
Pentaaquohydroxo nhoâm(III) sulfat [Al(OH)(H2O)5]SO4
Tetraammindicloroplatin(IV) tetracloroplatinat(II) [Pt(NH3)4Cl2][PtCl4]

2.5 Ñoàng phaân cuûa phöùc chaát

Caùc phöùc chaát coâng thöùc nguyeân gioáng nhau nhöng laïi coù caáu truùc phaân
töû khaùc nhau ñöôïc goïi laø nhöõng phöùc chaát ñoàng phaân vôùi nhau. Coù nhieàu loaïi
ñoàng phaân khaùc nhau. Trong phaàn naøy, chuùng ta seõ xem xeùt hai loaïi ñoàng phaân
chính:
1. Ñoàng phaân caáu truùc laø nhöõng phöùc chaát coù cuøng coâng thöùc nguyeân nhöng coù
moät soá lieân keát khaùc nhau goàm:
x Ñoàng phaân phoái trí x Ñoàng phaân lieân keát
2. Ñoàng phaân laäp theå laø nhöõng phöùc chaát coù cuøng coâng thöùc nguyeân vaø coù lieân keát
gioáng nhau nhöng caùch saép xeáp cuûa caùc ligand trong khoâng gian khaùc nhau
goàm:
x Ñoàng phaân hình hoïc x Ñoàng phaân quang hoïc

2.5.1 Ñoàng phaân caáu truùc

2.5.1.1 Ñoàng phaân phoái trí
Ñoàng phaân phoái trí xaûy ra khi:
1 Coù söï ñoåi choã cuûa caùc tieåu phaân töø giöõa noäi caàu vaø ngoaïi caàu.
Ví duï 1: Phöùc chaát coù coâng thöùc nguyeân Cr(NH3)5SO4Br coù 2 ñoàng phaân phoái trí:
[Cr(NH3)5SO4]Br vaø [Cr(NH3)5Br]SO4
2
do söï ñoåi choã cuûa caùc ion Br vaø SO4

töø noäi caàu ra ngoaïi caàu vaø ngöôïc laïi.
Ví duï 2: Phöùc chaát coù coâng thöùc nguyeân CrCl3.6H2O coù 3 ñoàng phaân phoái trí:
[Cr(H2O)6]Cl3 [CrCl(H2O)5]Cl2H2O [CrCl2(H2O)4]Cl2.2H2O
Maøu tím Maøu xanh laù caây aùnh da trôøi Maøu xanh laù caây