Gitarama Yan Am

GòejkeâeC[ 849
~~ßeer:~~
~~vecees jeIeJeeÙe~~
~~ßeermeerleejeceew efJepeÙesles~~
Oece&Ûe›eâJee|lecenecenesheeOÙeeÙeJeeÛemheeflekeâefJekegâuejlvecenekeâefJe
d .
peieodieg®jeceYeõeÛeeÙe&efJekeâuee”efJeMJeefJeÅeeueÙeerÙepeerJeveheÙe&vlekegâueeefOeheefle
ve
ßeerefÛe$eketâšleguemeerheer"eOeerMJejØemLeeve$eÙeerYee<Ùeekeâej
er
es
peieodieg®jeceevevoeÛeeÙe&mJeeefcejeceYeõeÛeeÙe&ØeCeerleced
R
s
ht
ieerlejeceeÙeCeced
ig
R
ll
s .A
ya
N
(ieerlemeerleeefYejeceb mebmke=âleieerlecenekeâeJÙeced)
va
Se
th
P ee
si
T ul
ri
Sh
11
20
ht
ig
yr
ØekeâeMekeâ:
op
C
peieodieg®jeceYeõeÛeeÙe&efJekeâuee”efJeMJeefJeÅeeueÙe:
©
efÛe$eketâš: G0Øe0 210204
http://www.jagadgururambhadracharya.org/
850 ieerlejeceeÙeCeced
ØekeâeMekeâ :
peieodieg®jeceYeõeÛeeÙe&efJekeâuee”efJeMJeefJeÅeeueÙe:
ØeLeceeJe=efòe :
d .
ve
cekeâjme*d›eâeefvle: efJe›eâceeyo: 2067
er
14 peveJejer 2011 (ieerlejeceeÙeCeØeCeslegpe&vceefoveced)
es
R
meJee&efOekeâej :
s
ht
ØeCes$eeÙevle:
ig
R
ll
.A
hegmlekeâØeeefhle mLeeveced :
s
μ peieodieg®jeceYeõeÛeeÙe&efJekeâuee”efJeMJeefJeÅeeueÙe:
ya
N
va
μ ßeerleguemeerheer" DeeceesoJeve hees0 veÙeeieeBJe
Se
efÛe$eketâš peveheo melevee ce0Øe0 485331

th
ee
osÙejeefMe:
P
he_ÛeMeleeefve (500 ®heÙes)

si
T ul
ri
Sh
keâcheeseEpeie :
11
ßeermeebF& keâchÙetšj
20
3, [er0 jes[, Fueeneyeeo 211003

otjYee<e : 0532-2564642, 09335586352, 09452403384
ht
ig
yr
op
cegõkeâ :
C
veeiejer Øesme
©
91/186, Deueesheeryeeie, Fueeneyeeo 211006

otjYee<e : 0532-2502935, 09415239958, 09335110738
yeeuekeâeC[ced 1
.
~~ßeerŠ~~
d
ve
er
es
~~ßeerceodjeIeJees efJepeÙeles~ ßeermeerleejeceew efJepeÙesles~~
R
ieerlejeceeÙeCeced
s
ht
ig
R
(ieerlemeerleeefYejeceb mebmke=âleieerlecenekeâeJÙeced)
ll
.A
ØeCeslee
s
ßeerefÛe$eketâšleguemeerheer"eOeerÕejpeieodieg®jeceevevoeÛeeÙe&-
ya
mJeeefcejeceYeõeÛeeÙe&Š ØemLeeve$eÙeerYee<Ùekeâej:
N
va
ßeermeerleeveeLemeceejcYeeb ßeerjeceevevoeÙe&ceOÙeceeced~
Se
DemceoeÛeeÙe&heÙe&vleeb Jevos ßeerieg®hejchejeced~~

th
DeLe ceÙee ØemLeeve$eÙeerYee<ÙekeâejsCe

ee
ßeerefÛe$eketâšleguemeerheer"eOeerÕejpeieodieg®jeceevevoeÛeeÙe&mJeeefcejeceYeõeÛeeÙexCe efieefjOejkeâefJevee ieerlejeceeÙeCeb

P
ieerlemeerleeefYejeceb mebmke=âleieerlecenekeâeJÙeb efJejÛeÙelee ieerÙeles~

si
ul
DeLe yeeuekeâeC[ced
T
ri
Sh
ieerlejeceeÙeCes ieerlemeerleeefYejeces mebmke=âleieerlecenekeâeJÙes

11
yeeuekeâeC[s
20
ieerlemleglemeerleejeceÛevões veece
ht
ig
yr
ØeLece: meie&:
op
C
ceÁueeÛejCeced
©
ßeermeerleeùlmejespes ke=âleefvepeefveueÙees veeruejlveeJeoelees

jeleŠ ßeerØescejeÙee jIegkegâueceefn<eerceevÙeÙee ce_pegieg_peŠ~
SsÕeÙee&ÅewŠ <e[ef*Id eÇYe&pevepeefvejmeb jeleg jeceevegiesYÙees
YeewceerYeJÙeemÙekeâ_peemeJeceefYejmeÙeved jecejepeeefuejepeŠ~~1~~
Yeewceeršerkeâe—
peÙe peÙe ßeermeerleeefYejece ßeerjece jece jIegkegâuevevove~
efveefKeueueeskeâveÙeveeefYejece IeveMÙeece keâeceefjhegceveÛevove~~
megke=âleieerle meerleeefYejece megjefiejeieerlejeceeÙeCe keâer~
d .
ve
Yeewceer JÙeeKÙee je°êfieje ceW keâjlee MegYe heejeÙeCe keâer~~
er
Deye ceQ Deheves ner Éeje efJejefÛele mebmke=âle ieerlekeâeJÙe ieerlejeceeÙeCeced (ieerlemeerleeefYejececed) keâer je°^Yee<ee
es
efnvoer ceW YeeJeeLe&™he ceW ‘Yeewceer’ veecekeâ JÙeeKÙee Øemlegle keâjlee ntB~ efpememes mebmke=âle Yee<ee mes DeveefYe%e cenevegYeeJe
R
Yeer ieerlejeceeÙeCeced keâes mejuelee mes mecePekeâj iee mekeWâies~
s
ht
ig
ieerlejeceeÙeCeced kesâ jÛeefÙelee cenekeâefJe peieodieg® jeceevevoeÛeeÙe& mJeeefcejeceYeõeÛeeÙe& DeeMeerJee&oelcekeâ cebieueeÛejCe
R
œeiOeje Úvo ceW Øemlegle keâjles ngS keânles nQ efkeâ ßeermeerleepeer kesâ ùoÙe keâceue keâes efpevneWves Dehevee efveJeeme mLeeve yevee
ll
efueÙee nw, pees veerueceefCe kesâ meceeve megvoj nQ, ßeerjeceØesce keâer Skeâcee$e Oevee{Ÿe jIegkegâue keâer jeefveÙeeW ceW ceeveveerÙee
.A
YeieJeleer keâewmeuÙee peer ves efpevnW Øekeâš keâjkesâ mebmeej keâes meceefhe&le efkeâÙee nw, efpevekeâe ieg_peve DeLee&led Meyo yengle ner
s
ya
ceOegj nw, pees SsÕeÙe&, Oece&, ÙeMe, ßeer, %eeve Deewj JewjeiÙe™he ÚŠ ÛejCeeW mes Ùegòeâ nQ, Ssmes Yetefceveefvoveer meerleepeer kesâ
N
cegKekeâceue kesâ meewvoÙe&cekeâjvo keâe heeve keâjves Jeeues Yeücejßes‰ jepeeefOejepe YeieJeeved ßeerjece ßeerjeceevegieeceer ßeerjeceYeòeâ
va
Jew<CeJeeW keâes Yepeve mes GlheVe jme Øeoeve keâjles jnW~
Se
Ùeefo efÛekeâer<e&efme jececeÙeb ceveŠ

th
Ùeefo yegYet<eefme YeewefceYeJes peveŠ~

ee
veJeheoerueefueleeb efßeleYeejleeR
P
efieefjOejmÙe leoe ëe=Ceg Yeejleerced~~2~~

si
T ul
Yeewceer- Deye cenekeâefJe ßeerieerlejeceeÙeCeced kesâ jefmekeâ DevegMeerueve hee"keâeW keâes meeJeOeeve keâjles ngS õgleefJeueefcyele
ri
Úvo ceW keânles nQ-Ùeefo Deehe Deheves ceve keâes ßeerjececeÙe yeveevee Ûeenles nQ leLee Ùeefo Deehe Yetefceveefvoveer meerleepeer kesâ
Sh
heefle ßeerjece kesâ Yeòeâ yevevee Ûeenles nQ lees efheâj veJeerve-veJeerve heoeW mes ueefuele, YeieJeleer mejmJeleer keâe ßeÙeCe keâjves
11
Jeeueer, ieerlejeceeÙeCeced kesâ ™he ceW Øemlegle nesves Jeeueer efieefjOej keâefJe keâer JeeCeer keâes DeJeMÙe ßeJeCe keâerefpeS~
20
oMeË oMeË men<eË nefjceJeefvepeÙee mJeCe&efmebnemevemLeb

ht
veeceb veeceb efJejeceb YeJeYeÙeefJeheoeb jececeelceeefYejececed~

ig
yr
YeeJeb YeeJeb YeJeeveerYeJeYeJeke=âheÙee ueyOejescee_Ûeosns

op
ieeÙeb ieeÙeb ieJeemceeveieoleg nvegceeved ieerlemeerleeefYejececed~~3~~

C
Yeewceer- Deye cenekeâefJe ßeernvegceeved peer kesâ ßeerÛejCeeW ceW ØeeLe&vee keâjles ngS keânles nQ- Yetefceheg$eer meerleepeer kesâ meeLe
©
mJeCe& efmebnemeve hej efJejepeceeve ØeYeg ßeerjece keâes ØemeVeleehetJe&keâ efvenej-efvenej keâj, mebmeej kesâ YeÙe Deewj efJeheefòeÙeeW kesâ
efJeveeMe kesâ Skeâcee$e keâejCe, efJeMegæ DeelceeDeeW ceW DeefYejceCe keâjves Jeeues ßeerjece keâes yeej-yeej veceve keâjkesâ,
YeJeeveerheefle ßeerMebkeâj kesâ Yeer DeejeOÙe YeieJeeved ßeerjece keâer ke=âhee mes yeej-yeej jesceebÛe keâes Øeehle keâjles ngS, Deheveer
efoJÙeJeeCeer mes ‘ieerlemeerleeefYejececed’ veecekeâ mebmke=âleieerle cenekeâeJÙe keâe ieeve keâjles ngS De_peveevevoJeOe&ve ßeernvegceeved
nce meyekeâes meebmeeefjkeâ jesieeW mes cegòeâ keâjles jnW~
yeeuekeâeC[ced 3
meerleejeceØeefLeleÛeefjleØesceheerÙet<eYeeefiYeŠ
meiezueexkeâeefOeheveÙevekewâYeexieÂiJÙeesceÛewlÙewwŠ ~
meerleeØeerlÙew efJejÛeÙeefle jeceeÙeCeb jeceYeõeÓÓ-
.
ÛeeÙeex owJÙeeb efieefj efieefjOejes ieerlemeerleeefYejececed ~~4~~
d
ve
Yeewceer- Deye cenekeâefJe jÛeefÙe<ÙeceeCe «evLe keâer Øeefle%ee keâjles ngS keânles nQ efkeâ-ßeermeerleejece peer kesâ Øeefmeæ
er
es
Ûeefj$eeW ceW efveŠmÙetle Øesceece=le mes Ùegòeâ Dešd"eF&me meieeX ceW SJeb Skeâ npeej Dee" ieerleeW ceW efieefjOej keâefJe veece mes
R
Øeefmeæ peieodieg® jeceevevoeÛeeÙe& mJeeceer jeceYeõeÛeeÙe& YeieJeleer ßeermeerlee peer keâer Øeerefle kesâ efueS ‘ieerlejeceeÙeCeced’
s
veecekeâ mebmke=âleieerlekeâeJÙe keâer jÛevee keâj jns nQ-
ht
ig
ieerle mebKÙee 1
R
jeceveJeecyegooeefceefve nefjYeeefceefve ns~
ll
.A
meerles OejefCekegâceeefj peÙe peÙe peeveefkeâ ns~~1~~
s
ya
efiejsefvojeefieefjpeepeefve peieeflepeveefve ns~
N
ßeerjIegÛevõÛekeâesefj peÙe peÙe peeveefkeâ ns~~2~~
va
ÛechekeâkeâvekeâefJekeâeefMeefve efmeleJeeefmeefve ns~
Se
ceweLf eefue pevekeâefkeâMeesejf peÙe peÙe peeveefkeâ ns~~3~~

th
njkeâeceg&keâceoKeefC[efve ceefnceefC[efve ns~

ee
keâesmeuejepeJeOetefš peÙe peÙe peeveefkeâ ns~~4~~

P
si
efÛe$eketâšmegefJeneefjefCe JeveÛeeefjefCe ns~

ul
megpevemegpeerJeefvecetefue peÙe peÙe peeveefkeâ ns~~5~~

T
ri
oC[keâefJeefheveefJeueeefmeefve YeÙeveeefMeefve ns~

Sh
ovegpeJevepeefncejeef$e peÙe peÙe peeveefkeâ ns~~6~~

11
cee®efleJejmegjJeuueefj jefleefpelJeefj ns~

20
heeJekeâheeJeefve osefJe peÙe peÙe peeveefkeâ ns~~7~~

ht
ue#ceCeYejleMegYe¿efj efjhegnsÕeefj ns~

ig
yr
meleleceJeOemeeceüeef%e peÙe peÙe peeveefkeâ ns~~8~~

op
yeÇÿeceefÙe ›eleYeeJeefve peveleeJeefve ns

C
efieefjOejceJe peieocye peÙe peÙe peeveefkeâ ns~~9~~

©
Yeewceer- Deye cenekeâefJe ieerlejeceeÙeCeced kesâ yeeuekeâeC[ kesâ cebieueeÛejCe ™he ceW ØeLece ieerle keâe GodYeeJeve
keâjles ngS YeieJeleer peevekeâer keâe peÙe-peÙekeâej keâj jns nQ~ ns ßeerjece™he veJeerve yeeoue keâer efJeÅegle! ns YeieJeeve jece
keâer Oece&helveer! ns he=LJeerheg$eer! ns pevekeâ veefvoveer meerles! Deehekeâer peÙe nes, peÙe nes~ ns, mejmJeleer, ue#ceer SJeb heeJe&leer
keâes Yeer pevce osves Jeeueer, mechetCe& mebmeej keâer ceeB, ßeerjececegKeÛevõ keâer Ûekeâesjer meerleepeer Deehekeâer peÙe nes-peÙe nes~
Ûechee SJeb megJeCe& keâes Yeer Deheveer MeesYee mes efJekeâeme Øeoeve keâjves Jeeueer, veerueJeŒe OeejCe keâjves Jeeueer, efceefLeuee ceW
Øekeâš ngF& ns pevekeâjepeefkeâMeesjer meerles! Deehekeâer peÙe nes, peÙe nes~ ns Mebkeâjpeer kesâ Oeveg<e kesâ Denbkeâej keâes otj keâjves
Jeeueer, he=LJeer keâer Deue¿ejmJe™hee leLee keâesmeuejepe oMejLe keâer yeÌ[er yentjeveer, meerleepeer Deehekeâer peÙe nes, peÙe
nes~ ns efÛe$eketâš efJeneefjCeer! Jeve ceW YeüceCe keâjves Jeeueer ßeerJew<CeJepeve kesâ efueS peerJevecetefuekeâemJe™hee ßeermeerleepeer
d .
Deehekeâer peÙe nes, peÙe nes~ ns oC[keâJeve keâes Deue*dke=âle keâjves Jeeueer, YeòeâeW kesâ YeÙe keâes otj keâjves Jeeueer,
ve
je#emekegâue™he keâceue Jeve kesâ efueS nscevle $e+leg keâer jeef$e ™he ßeermeerleepeer! Deehekeâer peÙe nes, peÙe nes~ ns nvegceeved
er
es
peer kesâ JejoeveeW kesâ efueS keâuheueleemJe™efheCeer, Deheveer MeesYee mes jefle keâes peerleves Jeeueer, Deheves efveJeeme mes Deefive
R
keâes Yeer heefJe$e keâjves Jeeueer oseJf e ßeermeerles! Deehekeâer peÙe nes, peÙe nes~ ns ßeerue#ceCe-Yejle keâe keâuÙeeCe keâjves Jeeueer,
s
ßeerMe$egIveueeuepeer keâer Yeer F&Õejer DeLee&led yeÌ[er YeeYeer keâer Yetecf ekeâe cesW Me$egIve keâe ueeueve-heeueve keâjves Jeeueer, efvejvlej
ht
ßeerDeJeOe keâer meeceüe%eer, cenejeveer peer Deehekeâer peÙe nes-peÙe nes~ ns yeÇÿemJe™efheCeer, mecemle ›eleeW keâer pevceoe$eer, pevelee
ig
R
keâer j#ee keâjves Jeeueer meerles! Deehe cegPe keâefJe efieefjOej keâer j#ee keâerepf eS, Deehekeâer peÙe nes, peÙe nes~
ll
.A
ieerle mebKÙee 2
s
megYeieMejemevemeeÙekeâ jIegveeÙekeâ ns~
ya
keâefšlešueefmeleefve<e” peÙe peÙe jece njs~~1~~ N
va
Deefceleceveespeceveesnj leef[ocyej ns
Se
veefueveveÙeve vejosJe peÙe peÙe jece njs~~2~~

th
keâesmeuepeemegKeJeOe&ve ùleyevOeve ns
ee
oMejLejepeefkeâMeesj peÙe peÙe jece njs~~3~~

P
mcejefjhegkeâece&gkeâKeC[ve ceefnceC[ve ns
si
ul
peeveefkeâjceCe cegkegâvo peÙe peÙe jece njs~~4~~

T
Mejoceuesvogmeceeveve efßelekeâeveve ns
ri
Sh
meerleeveefueefveefovesMe peÙe peÙe jece njs~~5~~

11
mecejefvenleKejot<eCe ieleot<eCe ns
20
KeieMeyejerØeefleheeue peÙe peÙe jece njs~~6~~

ht
meefKelemegkeâC"efJeYeer<eCe jCeYeer<eCe ns
ig
oMecegKekeâceueleg<eej peÙe peÙe jece njs~~7~~

yr
op
ue#ceCeYejlemeceef Û e& l e ef j heg n eef Û e& l e ns

C
cee®efleceevemenbme peÙe peÙe jece njs~~8~~

©
keâesmeuehegjpevej_peve YeJeYe_peve ns
efieefjOejceJe ßeerjece peÙe peÙe jece njs~~9~~
Yeewceer- Deye keâefJe YeieJeeved ßeerjece keâer peÙe-peÙekeâej keâjles ngS keânles nQ- megvoj Oeveg<eyeeCe OeejCe keâjves
Jeeues, keâefšleš hej lejkeâMe keâes megMeesefYele keâjves Jeeues ns jIegveeLe ßeerjece! Deehekeâer peÙe, peÙe nes~ DemebKÙe
yeeuekeâeC[ced 5
keâeceosJeeW kesâ ceveeW keâes njves Jeeues, efJeÅegled kesâ meceeve heerleecyej keâes OeejCe keâjves Jeeues, keâceueves$e, ceveg<ÙeeW ceW
osJelee, cenejepe ßeerjece Deehekeâer peÙe nes, peÙe nes~ ns keâewmeuÙee kesâ megKe keâes yeÌ{eves Jeeues, YeJeyevOeve keâes ve°
keâjves Jeeues, cenejepe oMejLe kesâ efkeâMeesj jepekegâceej ßeerjece Deehekeâer peÙe-peÙekeâej nes~ ns Mebkeâj peer kesâ Oeveg<e keâes
leesÌ[ves Jeeues, he=LJeer kesâ DeuebkeâejmJe™he, meerleejceCe, Yegefòeâ-cegefòeâ Øeoelee, YeieJeeved ßeerjece Deehekeâer peÙe nes, peÙe
d .
nes~ Mejodkeâeueerve efJeceue Ûevõ kesâ meceeve cegKeceC[ue SJeb ØemeVelee mes JeveJeeme mJeerkeâej keâjves Jeeues, ßeermeerlee™he
ve
keâceefueveer kesâ metÙe&, ßeerjece Deehekeâer peÙe nes, peÙe nes~ Ùegæ ceW Kejot<eCe keâe JeOe keâjves Jeeues, mecemle oes<eeW mes
er
es
jefnle, pešeÙeg Je Meyejer keâe Øeefleheeue keâjves Jeeues ßeerjece Deehekeâer peÙe nes, peÙe nes~ ns meg«eerJe-efJeYeer<eCe kesâ efce$e,
R
meb«eece ceW YeÙebkeâj, jeJeCe¤he keâceue kesâ efueS leg<eejmJe¤he ßeerjece Deehekeâer peÙe nes, peÙe nes~ ßeerue#ceCe SJeb
s
ßeerYejle kesâ Éeje hetefpele, ßeer Me$egIve ueeue mes melke=âle SJeb ßeernvegceeved kesâ ceveceeveme mejesJej kesâ jepenbme ßeerjece
ht
Deehekeâer peÙe nes, peÙe nes~ ns DeÙeesOÙeeJeeefmeÙeeW keâes Deeveefvole keâjves Jeeues YeJeYeÙeveeMekeâ ØeYeg ßeerjece cegPe keâefJe
ig
R
efieefjOej keâer j#ee keâerefpeS~ Deehekeâer peÙe, peÙe nes~
ll
.A
ieerle mebKÙee 3
s
ùoÙes efveJesMÙe jeceb veÙeves efveceeruÙe MÙeececed~
ya
hetpevecenb keâefj<Ùes DeÛe&vecenb N keâefj<Ùes~~
va
efveefJe&keâejceLe ceveesceefvojb YeeJeceÙeb efvecee&Ùe~
Se
meevegpemeerleb ke=âheehejerleb jeceb le$e efveOeeÙe~

th
DeeJee¢e OeejCeeKÙeb olJeemeveb megefJeKÙeced ~

ee
hetpevecenb keâefj<Ùes DeÛe&vecenb keâefj<Ùes~~1~~

P
si
Øeerefleb heeÅeb ØeCeefleb mJeIÙeË mJeeÛeceveb melme”ced~

ul
mveeveeLeË les mejÙetmeefueueb YeJeovegjeieceYe”ced ~

T
ri
meogheemeveemegJem$eb $ewYeeJeÙe%emet$eced~
Sh

11
mecyevOeb nefjYeefòeâefveyevOeb cegefoleeheefjceueOeeefj~

20
ceueÙeceveesjLeceefC[leievOeb YeJeJeemeveeØeneefj~
ht
megcevees cevees ceoerÙeb megefJejeefie jeIeJeerÙeced~

ig
yr

op
ßeæeOetheb meewjYeYetheb otefjlekegâceeflekegâievOeced ~

C
©
megmce=efleoerheb efJeefleefcejoerheb oefueleogefjleefveye&vOeced ~

Oe=leÛee®efÛeòeÉejb megmvesnmeefhe&meejced ~
veJeOeeYeefòeâceveesnjceOegjb ØesceYeefòeâvewJesÅeced ~
DevevÙeleeleguemeeroueceefC[lemegueefuele®efÛeceeJesÅeced~
megmJeeogYeeJeYeJÙeb megcecelJeveerjveJÙeced ~
.
efJeieefuelecelmejmebMeÙecetueb Øescece_pegleecyetueced ~
d
ve
jecekeâLeeKeefojb ØeYegheeoemeefòeâmegOeb megKecetueced~
er
Je=efòeÂ&{e ceoerÙee megØeoef#eCee lJeoerÙee~
es
R
s
me¿uheŠ mJeÙecesJe Ûeecejs mcejCeb IeCševeeoced ~
ht
ig
MebKeOJeefveb efve§eÙeb yegæYs e&peves oefceleefJe<eeoced~
R
efJejneßegefoJÙeceIÙeË efJeueheveuemevceneIÙe&ced ~
ll
.A
s
mehleeJejCeJee|lekeâeceefC[leveerjepeveb keâefj<Ùes ~
ya
mehlemehleke=âlJeŠ keâjCewjLe YekeälÙee cevees nefj<Ùes~
N
va
Yepeveb ÛelegefJe&Oeb ces megceveesÓ_peefueb MegYeb les
Se
hetpevecenb Jeâefj<Ùes DeÛe&vecenb keâefj<Ùes~~8~~

th
peeveefkeâpeerJeve efJeueefmeleÙeewJeve jeIeJe peueOejMÙeece~

ee
efieefjOejkeâefJeke=âleceevemehetpeece”erkegâ® ns jece~
P
$eeÙemJe oemecesveb veleheeue heeefn oerveced~

si
ul

T
ri
Yeewceer- Deye cenekeâefJe Deheves ceveesjepÙe ceW ØeYeg ßeerjece keâer ceeveefmekeâ hetpee keâjles ngS iee jns nQ~ ceQ Deheves
Sh
ùoÙe ceW MÙeeceJeCe& ßeerjece keâes efJejepeceeve keâjkesâ yeenjer DeeBKeW yevokeâj GvneR ØeYeg keâer ceevemehetpee Je DeÛe&vee
11
keâ™Biee~ mechetCe& efJekeâejeW mes jefnle, YeeJeveeDeeW mes hetCe& Deheves ceve keâes ner ceefvoj yeveekeâj GmeceW ßeerue#ceCemeerlee
20
meefnle ke=âheehetCe& ßeerjece keâes ner F°osJelee kesâ ™he ceW heOejekeâj, Dee£eve keâjkesâ OeejCee veecekeâ MeesYeeÙegòeâ Deemeve
meceefhe&le keâj hetpeve DeÛe&ve keâ™Biee~ ns ØeYees! Deheveer Øeerefle keâes ner Deehekeâe heeÅe leLee ØeCeece keâes DeIÙe& SJeb melmebie
ht
ig
keâes ner DeeÛeceve yeveekeâj Deehekesâ mveeveeLe& Deheves efvece&ue Devegjeie keâes ner mejÙet peue kesâ ™he ceW GheefmLele keâjkesâ
yr
ßes‰ Gheemevee™he JeŒe OeejCe keâjekeâj Deheves leerveeW YeeJeeW DeLee&led meKÙe, JeelmeuÙe Deewj oemÙe keâes ner Ùe%eesheJeerle
op
yeveekeâj Deehekeâer hetpee DeÛe&vee keâ™Biee~ Yepeve keâer ØemeVelee ™he megjefYe mes Ùegòeâ Deehe ßeerjece keâer Yeefòeâ mes efveyeæ,
C
YeJeJeemevee keâes ve° keâjves Jeeues, cebieueceÙe ceveesjLe™he ceueÙe megievOe mes Ùegòeâ, mesJekeâ-mesJÙe YeeJe ™he mecyevOe
©
keâes ner ceQ Deehekesâ efueS ievOe meceefhe&le keâ™Biee~ ßes‰ JewjeiÙe mes Ùegòeâ Deehe ßeerjeIeJe kesâ efueS meceefhe&le Deheves ceve
keâes ner ceQ heg<he kesâ ™he ceW Deehekeâes meceefhe&le keâ™Biee~ ns ØeYees! Deheveer ßeæe keâes ner ceQ ßes‰ megievOe mes Ùegòeâ Oethe
yeveeTBiee efpemeceW ogie&vOe veneR nesieer Deewj DevOekeâej ™he neLeer keâes oefuele keâjves Jeeues oerhe kesâ ™he ceW ceQ Øemlegle
keâ™Biee Deheveer mce=efle keâes peneB n"™he oeefjõŸe veneR nesiee~ peneB megvoj mvesn ner Ieer yevekeâj peieceieeSiee Deewj Gme
oerhekeâ keâes ceQ Deheveer efÛeòe™he osnueer hej efJejepeceeve keâjekeâj Deehekeâer hetpee-DeÛe&vee keâ™Biee~ ns ØeYees! Deheveer
yeeuekeâeC[ced 7
veJeOeeYeefòeâ™he veew efce‰evveeW mes mepeekeâj, DevevÙelee leguemeeroue mes ceefC[le megvoj ueefuele ®efÛe mes hetCe& ØesceYeefòeâ
keâes ner vewJesÅe kesâ ™he ceW Deefhe&le keâ™Biee peneB Deehekesâ Øeefle efveŠmJeeLe& cecelJe peue nesiee Deewj efvece&ue YeeJe ner
Deueewefkeâkeâ mJeeo nesiee~ Fme Øekeâej ceQ Deehekeâer hetpee-DeÛe&vee keâ™Biee~ ns ØeYees! celmej Deewj mebMeÙe kesâ cetue mes
jefnle cesje efvece&ue Øesce ner Deehekesâ efueS leecyetue nesiee GmeceW ßeerjecekeâLee ner keâlLes keâer Yetefcekeâe efveYeeSieer Deewj
d .
Deehekesâ ßeerÛejCe keâer Deemeefòeâ ner Ûetvee yeve peeSieer~ cesjer ÂÌ{ Je=efòe ner Deehekeâer megvoj Øeoef#eCee nesieer~ Fme Øekeâej
ve
ceQ Deehekeâer ceevemeer hetpee keâ™Biee~ ns ØeYees! cesje mebkeâuhe ner Deehekeâe Ûeecej nesiee leLee mcejCe IeCševeeo~ Yepeve
er
es
ceW efJe<eeo keâes ve° keâjves Jeeuee cesjer yegefæ keâe ÂÌ{ efve§eÙe ner MebKeOJeefve, cesjs efJejn kesâ DeeBmet ner cesjs efJeueeheeW keâer
R
yentcetuÙelee mes Ùegòeâ efJeMes<eeIÙe& keâer Yetefcekeâe efveYeeSBies~ Ùener cesjer ceeveefmekeâ hetpee DeÛe&vee nesieer~ ns ØeYees! Deheves
s
meele DeeJejCeeW mes Ùegòeâ, meele Jeefle&keâeDeeW Éeje mepeer ngF& veerjepevee mes Deheves Ûeewon keâjCeeW DeLee&led ome FefvõÙe Deewj
ht
Ûeej DevleŠkeâjCeeW Éeje ceQ Deehekeâer Ûeewon Deejleer keâ™Biee Deewj Deheveer Yeefòeâ mes Deehekesâ ceve keâes Yeer nj uetBiee~
ig
R
Deheves Ûeej Øekeâej kesâ Yepeve keâes Deehekeâer heg<hee_peefue yeveekeâj ceQ Deehekeâer hetpee-DeÛe&vee keâ™Biee~ ns peevekeâerpeerJeve!
ll
ns ÙegJeeJemLee keâes Yeer megMeesefYele keâjves Jeeues, veJeerve yeeoue kesâ meceeve MÙeeceue, jIegßes‰ ns ØeYees jece! Fme efieefjOej
.A
keâefJe Éeje keâer ieF& Ùen ceeveefmekeâ hetpee Deehe mJeerkeâej keâjW~ Fme oeme keâer j#ee keâjW Deewj ns ØeCeleheeue! Fme oerve
s
ya
keâes YeJeyeeOeeDeeW mes yeÛee ueW, ceQ Deehekeâer meowJe ceeveefmekeâ hetpee keâ™Biee~
ieerle mebKÙee 4 N
va
Se
oMeeJeleejmlegefleŠ
DeefOeueÙepeueefOeOe=lee YeJelee ceefnveewkeâe~
th
ee
efßelecevegJesoceÙesve peveewkeâe~
P
jeIeJe Oe=lecelmÙeMejerj peÙe ßeerjece njs~~1~~

si
ul
kegâOejceJeved YeieJeved mJekeâjs Oe=lecevoj ~

T
YeJeJeeefjefOecevoj iegCeceefvoj~
ri
Sh
jeIeJe Oe=lekeâce"Mejerj peÙe ßeerjece njs~~2~~

11
keâvekeâveÙeveceJelee YeJeleeJeefve™{e ~
20
efveefMeveefueves mJeefueveerJe efveiet{e ~

ht
jeIeJe Oe=lemeewkeâj™he peÙe ßeerjece njs~~3~~

ig
efMeleveKekeâvekeâkeâefMeheglevegJeerjCeoejCe ~
yr
op
peveØenueeoefJeheefòeefJeoejCe ~
C
jeIeJe Oe=leve=nefjMejerj peÙe ßeerjece njs~~4~~

©
efYe#eÙemes yeefueceJeefvecen JešgefJe«en ~

heoveKepeefveleie”Keueefve«en ~
jeIeJe Oe=leJeeceve™he peÙe ßeerjece njs~~5~~
efÉpekegâueMemÙeheÙeesohejÕeOeOeejCe ~
nwnÙeheefleiepeheefleceoJeejCe ~
jeIeJe Oe=leYe=iegJej™he peÙe ßeerjece njs~~6~~
oMejLekeâewmeuÙeemegke=âleeefyOemegOeekeâj ~
.
jeceÛevõjCenleoMekeâvOej ~
d
ve
jeIeJe Øekeâefšleve=he™he peÙe ßeerjece njs~~7~~
er
kebâmeJebMeJeveonve megpevemegKeMeeefueved ~
es
jeOeeJej efieefjOej Jeveceeefueved ~
R
s
jeIeJe Oe=leke=â<CeMejerj peÙe ßeerjece njs~~8~~
ht
ig
keâ®CeÙemesÓkeâ®Ces<eg efJeOetleefJejesOeŠ ~
R
meceoMeea ùefo mebefßeleyeesOeŠ ~
ll
.A
jeIeJe Oe=leyegæMejerj peÙe ßeerjece njs~~9~~
s
cuesÛÚsYÙeesÓefhe efJeefOelmegŠ heoefveJee&Ceced ~
ya
keâueÙeefme menpeke=âheesÓefhe ke=âheeCeced ~
N
va
jeIeJe Oe=lekeâefukeâMejerj peÙe ßeerjece njs~~10~~
Se
efieefjOejkeâefJeke=âleieerleb hejcecegoejced ~
th
ëe=Ceg nj ces YeJeMeeskeâceheejced ~

ee
jeIeJe Oe=leoMeefJeOe™he peÙe ßeerjece njs~~11~~

P
si
Yeewceer-Deye cenekeâefJe YeieJeeved ßeerjece keâes ner oMe DeJeleejeW kesâ DeJeleejer™he ceW Øemlegle keâjles ngS Ùen
ul
MeeŒeerÙemebieerleefJeOeehetCe& ueefuele ieerle ieeles nQ-ns ØeYees ßeerjece! Deeheves ØeueÙe kesâ meceÙe Deheveer MejCe ceW DeeÙes ngS
T
Jewefokeâ Jee*dceÙe kesâ meeLe Jele&ceeve JewJemJele ceveg keâe Gæej keâjves kesâ efueS he=LJeer keâes ner veewkeâe yeveekeâj mJeÙeb
ri
Sh
celmÙeeJeleej «enCe keâjkesâ Deheves meeRie ceW OeejCe efkeâÙee Lee~ pees mechetCe& peerJeeW keâe efveJeeme mLeeve nw~ ns celmÙecetlex
jeIeJe! Deehekeâer peÙe nes~ ns YeieJeved ! peye mecegõcevLeve kesâ meceÙe cevojeÛeue heJe&le heeleeue ceW Oebmeves ueiee Lee
11
leye Gme heJe&le keâer j#ee keâjles ngS mecemle iegCeeW kesâ ceefvoj YeJemeeiej keâes ceLeves kesâ efueS cevoj kesâ meceeve nes keâjkesâ
20
Yeer Deehe ßeerjeIeJe ves keâÛÚhe keâe ™he OeejCe keâjkesâ Deheveer heer" hej cevojeÛeue keâes OeejCe keâj efueÙee Lee~ ns
ht
keâÛÚheeJeleej ßeerjece! Deehekeâer peÙe nes~ ns ØeYees ßeerjece! efnjCÙee#e keâe JeOe keâjles ngS Deeheßeer ves Deheves oeBleeW hej
ig
he=LJeer keâes OeejCe efkeâÙee Lee Jen he=LJeer Deehekesâ oeBleeW hej Gmeer Øekeâej megMeesefYele ngF& Leer pewmes jeef$e kesâ meceÙe keâceue
yr
op
ceW Yeücejer efÚhe ieF& nes~ ns MetkeâjeJeleejer ßeerjece! Deehekeâer peÙe nes~ Deheves vegkeâerues veKeeW mes efnjCeÙekeâefMeheg ™he
C
keâesceue Ieeme keâes heâeÌ[ osves Jeeues Yeòeâ Øendueeo keâer efJeheefòe keâes otj keâjves Jeeues ve=efmebneJeleejOeejer jeIeJe! Deehekeâer
©
peÙe nes~ Denes! yeÇeÿeCe Ješg Mejerj OeejCe keâjkesâ Jener Deeheßeer cenejepe yeefue mes leerve heie Yetefce ceeBieles nQ efpeve
Deeheßeer kesâ ÛejCekeâceue mes iebiee peer Øekeâš ngF&, efpeve Deeheßeer ves yeÌ[s-yeÌ[s og°eW keâes oefC[le efkeâÙee Ssmes ßeerJeeceveeJeleejer
ØeYeg ßeerjece Deehekeâer peÙe nes~ ns ØeYees! Deeheves hejMegjece keâe ™he OeejCe keâjkesâ yeÇeÿeCe kegâue™he Kesleer kesâ efueS
efoJÙe yeeoue yeves heâjmes keâes OeejCe efkeâÙee Deewj Deehe menœeyeeng ™he celeJeeues neLeer keâes ve° keâjves kesâ efueS DebkegâMe
yeves~ ns hejMegjece ™heer DeJeleejer ßeerjece! Deehekeâer peÙe nes~ ns ßeerjeIeJe ØeYeg jece! Deeheves DeJeleejer nesles ngS Yeer
yeeuekeâeC[ced 9
ßeerDeJeOe ceW mJeÙeb keâes ßes‰ jepee kesâ ™he ceW Øekeâš efkeâÙee~ ns ßeeroMejLe SJeb ceeB keâewmeuÙee kesâ hegCÙe #eerjmeeiej kesâ
Ûevõcee, Ùegæ ceW jeJeCe keâe JeOe keâjves Jeeues jeceÛevõ ßeerjeIeJe Deehekeâer peÙe nes~ ns jeIeJe! Deeheves ßeerke=â<Ce Mejerj
OeejCe keâjkesâ kebâme kesâ JebMe keâes Gmeer Øekeâej ve° efkeâÙee pewmes yeebme kesâ Jeve keâes Deefive ve° keâj osleer nw~ megpeveeW keâes
megKe osves Jeeues ns jeOeeJej, ns ieesJeOe&veOeejer, ns Jeveceeueer jeceeefYeVeßeerke=â<Ce! Deehekeâer peÙe nes~ ns ØeYees! Deehe yegæ
d .
Mejerj OeejCe keâj efveo&Ùe ueesieeW hej Yeer keâ®Cee keâjles nQ~ Deehe mechetCe& efJejesOeeW mes jefnle meceoMeea leLee efoJÙe %eeve
ve
kesâ DeeßeÙe nQ~ ns yegæ peieVeeLemJe™he ßeerjece! Deehekeâer peÙe nes~ ns hejceelceved! menpe ke=âheeueg neskeâj Yeer cuesÛÚ
er
es
ueesieeW kesâ efueS efveJee&Ce heo keâe efJeOeeve keâjves keâer FÛÚe mes Deeheßeer nmlekeâceue ceW leueJeej OeejCe keâjles nQ~ ns
R
keâefukeâ DeJeleej kesâ DeJeleejer ßeerjece! Deehekeâer peÙe nes~ ns ØeYeg ßeerjeIeJe! cegPe efieefjOej keâefJe Éeje ØeCeerle Fme
s
ßes‰ ieerle keâes megefveS Deewj cesjs Deheej YeJeMeeskeâ keâes otj keâerefpeS~ ns oMeeJeleejeW kesâ DeJeleejer ßeerjece! Deehekeâer peÙe
ht
nes~
ig
R
ieerle mebKÙee 5
ll
.A
ßeerjece oerveyevOees IeveMÙeece MeerueefmevOees~
s
ya
kegâ® efvece&ueb cevees ces kegâ® meodyeueb cevees ces ~~
ns jIegveeÙekeâ N
pevemegKeoeÙekeâ keâesmeuejepeefkeâMeesj ~
va
mejefmepeueesÛeve YeJeYeÙeceesÛeve efJeÕeefJeueesÛeveÛeesj ~~
Se
efoJemesMeJebMekesâlees YeJeYeerceefmevOegmeslees ~
th
kegâ® efvece&ueb cevees ces kegâ® meodyeueb cevees ces~~1~~

ee
#eCeceefhe efJeceueb leJeheokeâceueb efÛevleÙeles veefn osJe ~

P
OÙeeÙeefle efJe<eÙeb YeJeYeÙeefveueÙeb mecyeæb mJeÙecesJe ~~

si
ul
ve keâoeefhe ÙeelÙejesieb efceüÙeles efJeheVeYeesieb ~

T
kegâ® efvece&ueb cevees ces kegâ® meodyeueb cevees ces~~~~2~~

ri
Sh
lÙekeälJee leJe Ûeefjleece=leceefveMeb heelegb YeJece=ieJeeefj ~

11
efoefMe efoefMe YeüecÙeefle veefn efJeßeecÙeefle leecÙeefle ceceleeOeeefj~~

20
efvepeheeohe©eYe=”b efJeceob efJecegòeâme”b ~

ht

ig
Ûe_ÛeuekeâefheefjJeeefYekebâ YeieJeved YeüecÙeefle Éejs Éejs ~

yr
op
JeevejyevOees Jepe&Ùe yeueJeod Yeü°b YeJekeâevleejs ~~

C
efvepeYeeJejppegyevOeb vele&Ùe efJeYees efJeyevOeced ~

©

meejcesÙe FJe Ùe$e le$e efkeâue mJeÛÚvob heefjÙeeefle ~
meenb meenb eflejmkeâejceefhe YegòeâesefpYeâleceMveeefle ~~
ueYeles ve Jew efJejeceb oC[Ùe Me"b efvekeâececed ~

nefjCe FJeeleË megKele=<CeeleË efoefMe efoefMe Yeüceefle efJe<eCCeced ~
ns nefjCeeef#eoefÙele nefjCeevegie heeueÙe cejCeemeVeced ~~
.
efvepeheeoØesceveerjb heeÙeÙe efJeuegyOeOeerjced ~
d
ve
er
ceesnef$eketâšs efßeleceueketâšs Â°dJee efJe<eÙele[eieced ~
es
og°cele”Š efßeleYeJejbÁ: efheyeefle heÙees Oe=lejeieced ~~
R
s
Pe<ejepejepe«emleb $emleb YeÙeeod efJe<emleced ~
ht
ig
R
«een«emleceyeueceefleoerveb efceüÙeceeCeb heefjheeefn ~
ll
.A
DeYeÙemegoMe&veefvenlecenePe<e ke=âheeefveOes efkeâue $eeefn ~~
s
kegâ® cee efJeYees efJeuecyeb efoMe les keâjeJeuecyeced ~
ya
N
va
ns njùoÙemejes®nceOegkeâj ØeCeefleb ØeYees ie=neCe ~
Se
efieefjOejceveesceleÁb efvepeÛejCee¿ÏMelees efveie=neCe ~~

th
DeeieÛÚ jeJeCeejs Jeme ceevemes Kejejs ~

ee

P
si
Yeewceer- cenekeâefJe ØeYeg ßeerjece mes ØeeLe&vee keâjles ngS keânles nQ ns ßeerjece! IeveMÙeece! oerveyevOeg ßeerjece! cesjs
ul
ceve keâes efvece&ue keâerefpeS Deewj Gmes mevleeW kesâ yeue mes mecheVe yeveeFS~ ns jIegveeÙekeâ! ns YeòeâeW kesâ megKeoelee! ns
T
oMejLejepeefkeâMeesj! ns keâceueveÙeve! YeJeYeÙenejer, efJeÕe kesâ ves$eeW keâes Ûegjeves Jeeues, metÙe&JebMe kesâ heleekeâemJe™he,
ri
Sh
YeÙebkeâj mebmeejmeeiej keâes heej keâjves kesâ efueS meslegmJe™he ØeYeg ßeerjece cesjs ceve keâes efvece&ue yeveeFS leLee Gmes
Deelceyeue mebheVe yeveeFS~ ns ØeYees! Ùen cesje ceve Skeâ Yeer #eCe efvece&ue neskeâj Deehekesâ ßeerÛejCe keâe efÛevleve veneR
11
keâjlee Deewj mJeÙeb mecyeæ neskeâj YeJeYeÙe kesâ efveJeememLeeve™he mebmeej kesâ efJe<eÙe keâe ner OÙeeve keâjlee jnlee nw
20
FmeerefueS Ùen keâYeer Yeer jesiecegòeâ veneR nes heelee Deewj YeesieeW mes Lekeâkeâj Ùen cejlee pee jne nw~ DeleŠ Fmes efvece&ue
ht
keâerefpeS Deewj melmebie yeue mes Ùegòeâ keâerefpeS~ ns ØeYees! Ùen og° ceve Deehekesâ Ûeefjleece=le keâes ÚesÌ[keâj mebmeej keâer
ig
ce®cejerefÛekeâe keâe peue heerves kesâ efueS meYeer efoMeeDeeW ceW Yeškeâlee jnlee nw~ keâYeer efJeßeece veneR ueslee~ kegâšgcye keâer
yr
op
cecelee mes Ùegòeâ veerÛe ceve yengle ner keâ° hee jne nw~ Fmes ceo mes nerve Deewj Deveemeòeâ yeveekeâj Deheves ßeerÛejCekeâceue
C
keâe Yeücej yevee ueerefpeS~ Fmes efvece&ue keâj oerefpeS Deewj Yepeve yeue mes mecheVe keâj oerefpeS~ ns JeevejeW keâes yevOeg pewmes
©
Øesce osves Jeeues ØeYeg ßeerjece! cesje Ùen keâeceer ceve Ûe_Ûeue yevoj keâer YeeBefle ner Éej-Éej hej Yeškeâ jne nw~ mebmeej
Jeve ceW Yetues ngS Fme ceve keâes yeuehetJe&keâ jeskeâ ueerefpeS~ Fmekesâ efJekeâej yevOeve keâes otj keâerefpeS Deewj Deheveer YeeJe
jmmeer ceW yeeBOekeâj Fmes veÛeeFS, efvece&ue yeveeFS Deewj ßes‰ yeue mes Ùegòeâ keâerefpeS~ ns hejcesÕej! cesje mJeÛÚvo ceve
kegâòes kesâ meceeve ner peneB-leneB Yeškeâ jne nw~ Deheceeve men-menkeâj Yeer Ùen pet"ve ner Ûeešlee jnlee nw~ keâYeer
efJejece veneR ueslee~ Fme Me" keâes yengle oefC[le keâerefpeS~ Fmes efvece&ue yeveeFS Deewj efoJÙe yeue mes mecheVe keâerefpeS~ ns
yeeuekeâeC[ced 11
ØeYees! cesje og° ceve ce=iele=<Cee mes Deele& neskeâj nefjCe keâer YeeBefle JÙeekegâue ngDee meYeer efoMeeDeeW ceW Yeškeâlee jnlee nw~
ns ce=ieeef#e meerlee peer kesâ heefle, ns keâhešce=ie kesâ Devegieeceer ßeerjece cejCeemeVe Fme ceve keâes heeefueS Deewj Oeerj peveeW kesâ
efJejesOeer Fme ceve keâes Deheves ßeerÛejCe keâe Øescepeue efheuee oerefpeS Deewj Fmes efvece&ue yevee oerefpeS~ ns ØeYees! Ùen og°
neLeer mebmeej keâer jbieYetefce hej Ietcelee ngDee Fme ceueketâš Ùegòeâ ceesn ef$eketâš hej efJe<eÙe mejesJej keâes osKekeâj Gmekeâe
d .
jeieelcekeâ peue heer jne nw~ Fmes keâece™he «een ves «eme efueÙee nw~ Ùen YeÙeYeerle neskeâj ve° nes Ûegkeâe nw~ Fmes efvece&ue
ve
yeveeFS~ ns ØeYees! «een mes «emle efveye&ue, DelÙevle oerve, cejCeemeVe Fme ceve celebie keâer j#ee keâerefpeS~ Deheves
er
es
DeYeÙeoeve™he megoMe&ve mes keâece«een keâe JeOe keâjkesâ ceve iepejepe keâes yeÛee ueerefpeS~ ns ØeYees! efJeuecye cele
R
keâerefpeS, Deheves ßeernmle keâe DeJeuecye oerefpeS~ Fmes efvece&ue yeveeFS Deewj meeefòJekeâ yeue mes mecheVe keâerefpeS~ ns
s
ßeerMebkeâj kesâ ùoÙekeâceue Yeücej ØeYeg ßeerjece! cesje ØeCeece mJeerkeâej keâerefpeS Deewj cegPe keâefJe efieefjOej kesâ cevecelebie
ht
keâes Deheveer ÛejCe keâer DebkegâMe jsKee mes efveÙebef$ele keâerefpeS~ ns jeJeCe kesâ Me$eg ØeYeg ßeerjece! DeeFS~ ns Kejejs! cesjs ceve
ig
R
ceW yeme peeFS~ Fmes efvece&ue yeveeFS Deewj Deheveer Yeefòeâ keâe yeue Øeoeve keâerefpeS~
ll
.A
ieerle mebKÙee 6
s
jeIeJe leJe OevÙee
ya
ceÙee&oe ~
N
megjvejcegefvemegKeoe ieleJeeoe MeefcelemecemleefJe<eeoe~~1~~
va
melÙemevOe Fn Oece&jLeer lJeb heeefueleJewefokeâmeslegŠ ~
Se
lJeefceJe lJeb les jece mekeâuemeodiegCepeueOeer jIegkesâlegŠ~~2~~

th
hejyeÇÿe heg®<eesòece F&MeŠ meJe&%eŠ mJeÙecesJe ~

ee
mJeerke=âleJeeveLewkeâveejer›eleceer[dÙeb ›eleer lJecesJe~~3~~

P
si
meoeÛeejÛeeefj$eMeerueefveefOejskeâmlJeb meefJeJeskeâŠ ~
ul
heefle›eleeefŒeYegJeves keâesefšMeŠ helveer›elemlJeceskeâŠ~~4~~

T
ri
meerleeleesÓvÙee mJehvesÓefhe Œeer keâeefÛeled lJeÙee ve Â°e ~

Sh
Denes Deues veefueveerJÙeefleefjòeâe vewJe megceeefueŠ mhe=°e~~5~~

11
kegâmegceOevJevee mcejsCeeefhe vees efJeefpelees OeefvJeOegjerCeŠ ~

20
Ùees<eeÂkeâdmeeÙekewâve& efJeæmlJeb meeÙeefkeâØeJeerCeŠ~~6~~

ht
veeuegYÙeŠ megjjepeogue&Yes ØeepÙes keâewmeuejepÙes ~

ig
yr
meevegpeie=efnefCeefjleŠ JeâC"erjJe FJe keâevevemeeceüepÙes~~7~~

op
veekegâhÙeŠ keâesefheleŠ kegâceeflevee oMeefMejmee ke=âlemeslegŠ ~

C
©
peueOeew ue¿eb ielees nleefjhegpe&ieoiece”uenslegŠ~~8~~

keâece›eâesOeueesYeveecekeâceLe efpeleJeeved vejkeâÉejced ~
vejkeâevlekeâ efieefjOejb heeefn vejkeâeefYecegKeb meefJekeâejced~~9~~
Yeewceer- Deye cenekeâefJe Deheves F°osJe ßeerjece keâer ceÙee&oe keâe mleJeve keâjles ngS keânles nQ- ns jeIeJe! osJelee
ceveg<Ùe SJeb cegefveÙeeW keâes megKe osves Jeeues, mebhetCe& Jeeo-efJeJeeoeW mes jefnle, mecemle efJe<eeoeW keâes ve° keâjves Jeeues Deehe
ßeerjece keâer ceÙee&oe OevÙe nw~ ns ØeYees! Fme Â° peieled ceW Deehe ner Skeâcee$e melÙemevOe DeLee&led melÙeØeefle%e nQ~ Deehe
Oece&jLe hej Dee™Ì{ neskeâj Jewefokeâ Oece& mesleg keâe heeueve efkeâS nQ~ ns ßeerjece Deehekesâ meceeve Deehe ner nQ~ Deehe mecemle
meodiegCeeW kesâ cenemeeiej leLee jIeggkegâue kesâ OJepe nQ~ Deehe hejyeÇÿe hejceelcee heg®<eesòece DeLee&led #ej Deewj De#ej Mejerj
d .
peerJeelcee mes Deleerle hejce heg®<e, meyekesâ Meemekeâ, meJe&%e nesles ngS Yeer mJeÙecesJe vejueeruee jbiecebÛe hej Skeâ veejer›ele
ve
pewmes keâef"velece ›ele keâes mJeerkeâej keâj ueeskeâesòej DeeoMe& keâe heeueve keâj jns nQ~ ns ØeYees! Deehe efJeJeskeâJeeved,
er
es
meoeÛeej, Ûeefj$e Deewj Meerue kesâ Skeâcee$e efveoMe&ve nQ~ leerveeW ueeskeâeW ceW heefle›eleeSB lees keâjesÌ[eW nQ hejvleg helveer›ele lees
R
Skeâcee$e Deehe ner nQ~ ØeYees! Deeheßeer ves mJehve ceW Yeer ßeermeerlee peer mes Deefleefjòeâ efkeâmeer veejer hej Âef° veneR [eueer~
s
Denes Yeücejßes‰! legceves keâceefueveer keâes ÚesÌ[keâj DevÙe heg<heeW keâer hebefòeâ keâe mheMe& Yeer veneR efkeâÙee~ legce efJeue#eCe
ht
Yeücej nes~ ns OeefvJeÙeeW ceW OegjerCe! legce heg<heOevJee keâece kesâ Éeje Yeer veneR peerles ieS~ ns kegâMeue yeeCeOeejer! legce efkeâmeer
ig
R
Yeer veejer kesâ ves$eyeeCe mes Yeer keâYeer veneR efyeodOe ngS~ Deehe Fvõ kesâ efueS ogue&Ye mJeCe&mebheoe mes hetCe& DeÙeesOÙee kesâ jepe
ll
hej Yeer veneR uegyOe ngS Deewj efmebn keâer YeeBefle Deheves Úesšs YeeF& ue#ceCe Deewj Oece&helveer ßeermeerlee peer kesâ meeLe Jeve kesâ
.A
meeceüepÙe ceW heOeej ieS~ kegâyegefæ jeJeCe Éeje ›eâesOe kesâ efueS GkeâmeeS peeves hej Yeer Deehe kegâefhele veneR ngS Deewj mecegõ
s
ya
ceW mesleg yeeBOekeâj uebkeâe hej Dee›eâceCe keâjkesâ ef$eueeskeâMe$eg jeJeCe keâe JeOe keâjkesâ peÌ[-Ûesleve meYeer kesâ cebieue kesâ
N
keâejCe yeve ieS~ ns YeieJeved! Deeheves keâece, ›eâesOe, ueesYe veecekeâ leerveeW vejkeâÉejeW keâes peerle efueÙee nw~ DeleSJe ns
va
vejkeâevlekeâ! efJekeâejeW mes Yejs ngS vejkeâ keâer Deesj cegKe efkeâS ngS DeLee&led vejkeâ peeves keâer hetCe& hee$elee mes Ùegòeâ cegPe
Se
keâefJe efieefjOej keâes yeÛee ueerefpeS, cesjer j#ee keâerefpeS~

th
ieerle mebKÙee 7
ee
DeefYejce cevees jceeJejÛejCes~

P
si
megjvejcegevf eMejCes YeÙenjCes efvepepeveleejCelejCes~~1~~

ul
yevOegpeerJejepeerJemece®Ces mejmeefMejer<emeJeCex~~2~~
T
ri
MegkeâmevekeâeefoYeJeeefomekeâ®Ces osJeOegveerYeJekeâjCes~~3~~
Sh
ieewlecehelveerheelekeâojCes ceweLf eefueùoÙeeYejCes~~4~~

11
njùlmejefme mejes®nle®Ces keâefueceuekeâueg<eefJeojCes~~5~~

20
ue#ceCeYejlemegpeerJevekeâjCes nvegcelmegKeefJemlejCes~~6~~
ht
hejcenbmecegefveJew<CeJeJejCes oC[keâefJeefheveefJeÛejCes~~7~~
ig
yr
JeveYegeJf e keâhešnefjCecevegmejCes cebieueceesoefJelejCes~~8~~

op
efÛe$eketâšJeveMewueefJenjCes DeMejCeefieefjOejMejCes~~9~~
C
©
Yeewceer- Deye cenekeâefJe Deheves ceve keâes ØeYeg ßeerjece kesâ ÛejCeeW ceW jceves kesâ efueS Øeeslmeeefnle keâjles nQ—ns cesjs
ceve! legce meerleeheefle ßeerjece kesâ ßeerÛejCeeW ceW jce peeDees~ pees osJelee, ceveg<Ùe Deewj cegefveÙeeW kesâ DeeßeÙe nQ leLee Deheves
YeòeâeW kesâ efueS mebmeejmeeiej mes leejCeeLe& veewkeâe kesâ meceeve nQ, pees yevOeg heg<he SJeb ueeuekeâceue kesâ meceeve De®Ce nQ
pees keâesceuelee ceW efMejer<e heg<he kesâ mecekeâ#e nQ, pees MegkeâeÛeeÙe&, mevekeâeefocenef<e&ieCe leLee efMeJe Deeefo osJeieCeeW kesâ Øeefle
keâ®CeehetCe& nQ, pees iebieepeer kesâ pevceoelee ßeer Jeeceve YeieJeeve kesâ Yeer cetuekeâejCe nQ, pees ieewlece $e+ef<e keâer helveer
yeeuekeâeC[ced 13
DenuÙee kesâ heelekeâeW kesâ veeMekeâ leLee efceefLeueeefOejepe keâvÙee ßeermeerlee peer kesâ ùoÙe kesâ Deuebkeâej nQ, pees efMeJepeer kesâ
ùoÙe mejesJej kesâ veJeerve keâceue leLee keâefueÙegie kesâ ceueeW Deewj heeheeW kesâ veeMekeâ nQ, pees ue#ceCe SJeb Yejle peer kesâ
peerJeveoelee leLee ßeernvegceeved peer kesâ megKeeW kesâ efJemleejkeâ nQ, pees hejcenbme cegefveieCe ßeerJew<CeJeeW kesâ JejCeerÙe leLee
oC[keâJeve ceW efJenej keâjles jnles nQ, pees oC[keâJeve keâer heie[bef[ÙeeW ceW keâhešce=ie ceejerÛe keâe DevegmejCe keâjles nQ
d .
Deewj pees Deheves YeòeâeW kesâ efueS cebieue Deewj ØemeVelee keâe efJelejCe keâjles nQ, pees efÛe$eketâš Jeve Deewj keâeceo heJe&le hej
ve
efJenej keâjles nQ leLee MejCenerve cegPe efieefjOej keâefJe kesâ Skeâcee$e DeeßeÙe nQ, Ssmes ßeerjece kesâ ßeerÛejCe ceW jce peeDees~
er
es
ieerle mebKÙee 8
R
(Ùegieueieerleced )
s
ht
ig
Yepes ùefo keâesefškeâecekeâceveerÙeew megjvejcegefveveceveerÙeew~
R
ßeermeerleejeceew Yepes~~1~~
ll
.A
hegjnjùoÙemejespeceOegkeâjew jeflejefleheeflejceCeerÙeew~
s
ya
ÛeheueevevoheÙeesomegvojew N
efJeefOenefjnjYepeveerÙeew~
va
Se
Oe=leJejkeâeceg&keâefJeefMeKeefve<e”ew efJeceuemeleeb ßeÙeCeerÙeew~

th
ee
heerleveeruemejmeer®nmegYeieew YeieJevleew JejCeerÙeew~

P
si
ul
efÛe$eketâšJeveMewueefJenjCeew meoe meceeojCeerÙeew~

T
ri
Sh
MejCeeieleYeJeYeerefleveeMeveew keäJeeefhe ve efJemcejCeerÙeew~

11
20
cee®efleue#ceCeYejleJeefvoleew melelecevegmcejCeerÙeew~
ht
ig
cevemee JeeÛee leLee keâce&Cee keâefJeefieefjOejceveveerÙeew~

yr
op
C
Yeewceer- YeieJeeved ßeermeerleejecepeer kesâ Yepeve keâjves keâer Øeefle%ee keâjles ngS cenekeâefJe keânles nQ—ceQ keâjesÌ[eW jefle
©
keâeceosJeeW mes megvoj osJelee, cegefve Deewj ceveg<ÙeeW kesâ veceve keâjves ÙeesiÙe YeieJeeved ßeermeerleejecepeer keâe Yepeve keâjlee ntB
pees ef$ehegjemegj kesâ Me$eg efMeJepeer kesâ ùoÙe keâceue kesâ YeücejmJe™he nQ leLee jefle Deewj keâece keâes jceCeerÙelee efpevemes Øeehle
ngF& nw, pees efyepeueer Deewj Deevebo kesâ yeeoue kesâ meceeve megvoj nQ, pees yeÇÿee, efJe<Ceg leLee Me¿j kesâ YepeveerÙe nQ leLee pees
efveefJe&keâej mevleeW kesâ Yeer DeeßeÙeCeerÙe nQ, pees heerues-veerues keâceueeW kesâ meceeve megvoj <e[wÕeÙe& mecheVe YeieJeled mJe™he
leLee meyekesâ JejCeerÙe nQ, pees efÛe$eketâš kesâ Jeve Deewj heJe&leeW hej efJenej keâjves Jeeues nQ leLee pees meowJe ØeeefCeÙeeW kesâ efueS
DeeojCeerÙe nQ, pees MejCeeieleeW kesâ YeJeYeÙe keâes ve° keâjves Jeeues nQ Deewj pees keâYeer Yeer keâneR Yeer YegueeS veneR pee
mekeâles, pees nvegceeved peer, ue#ceCe peer, Yejle peer Éeje Jeefvole nQ Deewj pees efvejblej Devegketâuelee hetJe&keâ mcejCeerÙe nQ
DeLee&led efpevekeâe Øeefleketâuelee mes mcejCe keâjvee GefÛele veneR nw Deewj pees ceve mes JeeCeer mes leLee keâce& mes efieefjOej keâefJe
kesâ efueS ceveveerÙe nQ Ssmes ßeermeerleejece peer keâe ceQ Yepeve keâjlee ntB~
d .
ve
efJeMes<e- Ùen ieerle DeJeOeer ueeskeâOegve ceW efveyeæ nw~ Fmes ØeeÙeMeŠ ceeleeSB efJeJeeneslmeJe ceW ieeleer nQ~ Gmekeâe
er
Deekeâej ÙeeW mecePevee ÛeeefnS-
es
‘‘pesefnb efove jece pevekeâhegj DeeS......
R
osKeve DeeF& meejer ogefveÙee ßeermeerleejece peer Yepees........~’’
s
ht
mevoYe&MueeskeâŠ
ig
R
kesâefÛeod OÙeevehejeÙeCeeŠ megke=âefleveŠ heejchejb Jew YeJeeod
ll
.A
YetefÙe‰b mecegheemeles leg efJejpeb leefVeieg&Ceb efveef<›eâÙeced ~
s
efkeâvlJemceVeÙeveeefYejeceefJe<eÙeŠ MÙeecemleceeueÅegefleŠ
ya
N
keâewmeuÙeemegke=âleeefyOeMeejoMeMeer ßeerjeIeJees jepeles~~1~~
va
Yeewceer- Fme mevoYe&Mueeskeâ ceW keâefJe Deheves ceveesYeeJeeW keâes JÙeòeâ keâjles ngS keânles nQ- kegâÚ megke=âled peve
Se
OÙeevemLe neskeâj peieled kesâ JÙeJenej mes DelÙevle otj jpeesieggCe mes jefnle Gme DehetJe& efveieg&Ce Deewj efveef<›eâÙe yeÇÿe keâe
th
Yepeve keâjles nQ lees efkeâÙee keâjW; efkeâvleg cesjs ves$eeW kesâ lees efJe<eÙe yeve Ûegkesâ nW leceeue Je=#e kesâ meceeve megvoj cenejeveer
ee
keâewmeuÙee kesâ hegCÙemeeiej keâes lejbefiele keâjves kesâ efueS Mejod hetefCe&cee kesâ ÛevõmJe™he ßeerjeIeJe~
P
ieerle mebKÙee 9
si
ul
DeÙes cevcevees efvelÙecesJesefle ieeÙe

T
ri
vecees jeIeJeeÙe vecees jeIeJeeÙe~

Sh
celes! ces efJeefveef§eefvJeob ce”ueeÙe

11
vecees jeIeJeeÙe vecees jeIeJeeÙe~~

20
Fob peerJecee$emÙe meæce&cetueb

ht
Fob Ieesjmebmeejketâheejketâueced~
ig
yr
Fob Ûeevegketâueb ßegefleefve&efCe&veeÙe

op
vecees jeIeJeeÙe vecees jeIeJeeÙe~~1~~

C
Fob efJeÕejesiemÙe efoJÙeb efveoeveb

©
le=<eele&mÙe efÛeòemÙe Ûesob efveheeveced~

Fob MeefVeOeeveb mce=efleefve&efMÛekeâeÙe
vecees jeIeJeeÙe vecees jeIeJeeÙe ~~2~~
yeeuekeâeC[ced 15
Fob ieeÙeleerMeŠ meieewjerieCesMeŠ

Fob OÙeeÙeleer mJeevegießeerjcesMeŠ~
vecemÙeeefceob Jeefòeâ JesOee efJeOeeÙe
.
d
ve
Fob keâewlÙenes kegâŠ heÙees jewefle Ûesob
er
Fob Yee<elesÓefiveve&Yees JekeälÙeKesoced~
es
Fob Jeeefle JeeleŠ meoeMeb ØeJeeÙe
R
s
ht
ig
ù<eerkewâefjob mevleleb ØeeLÙe&ceeveb
R
Fob ØeeCekewâŠ ØeeCele§eeLÙe&ceeveced~
ll
.A
Fob he_ÛeYetlewveg&leb keâewMeueeÙe
s
ya
leceeueeyoveerueeÙe ueerueeOejeÙe
N
va
›elee{dÙeeÙe OeerjeÙe meerleeJejeÙe~
Se
uemelkeâce&Ces yeÇÿeCes efÛevceÙeeÙe

th

ee
peveer jeIeJees ces efhelee jeIeJees ces

P
meKee jeIeJees ces Oeveb jeIeJees ces~

si
ul
ve cesÓvÙee ieleer jeIeJeb leb efJeneÙe

T

ri
Sh
ve peeveeefce cev$eb ve Ùev$eb ve lev$eb

11
ve peeves efJeefOeb keâ_Ûeveemceeled mJelev$eced ~

20
Denb cegòeâefÛevleŠ mJecemcew ØeoeÙe

ht
ig
vecees jeIeJeeÙesefle cev$eb <e[CCeË

yr
meoe jeceYekeälÙeskeâJeCÙeË megJeCe&ced ~

op
C
efieje ieeÙe efieefjOejceveesÓefmceved efveOeeÙe

©

Yeewceer- Deye Deheves DeejeOÙe ßeerjeIeJe keâes vecemkeâej keâjles ngS keâefJe Deheves efØeÙe ‘‘vecees jeIeJeeÙe’’ GodIees<e
keâes DeeOeej yeveekeâj ieerle iee jns nQ— Dejs cesjs ceve! ‘vecees jeIeJeeÙe-vecees jeIeJeeÙe’ Ùener GodIees<e legce efvejvlej ieeles
jnes~ ns cesjer yegefæ leggce Yeer peieled kesâ cebieue kesâ efueS ‘vecees jeIeJeeÙe’ Ùener GodIees<e efveef§ele keâj uees~ Ùener GodIees<e
peerJecee$e keâe ßes‰ Oece&cetue nw~ ‘vecees jeIeJeeÙe’ ner mebmeej meeiej keâe efkeâveeje nw~ ßegefle ves Yeer Fmeer keâe Devegketâuelee
mes efveCe&Ùe keâj efueÙee nw~ ‘ vecees jeIeJeeÙe’ GodIees<e ner efJeÕe kesâ jesieeW keâer efoJÙe Dees<eefOe nw~ Ùener GodIees<e hÙeeme mes
JÙeekegâue efÛeòe kesâ efueS peueeMeÙe nw~ mce=efle ceW Yeer Fmeer GodIees<e keâes keâuÙeeCeeW keâe keâesMe efveef§ele efkeâÙee nw~ Fmeer
GodIees<e keâes heeJe&leerieCesMe meefnle efMeJe peer ieeles nQ, Deheves DevegieeefceÙeeW meefnle YeieJeeved efJe<Ceg Yeer Fmeer keâe OÙeeve
keâjles nQ~ yeÇÿee peer Yeer ßeerjece keâer hetpee keâjkesâ ‘vecees jeIeJeeÙe’ keâerle&ve keâjles jnles nQ~ ‘vecees jeIeJeeÙe’ GodIees<e
d .
he=LJeer keâjleer jnleer nw~ peue Deheves ØeJeen ceW Fmeer keâes ieelee jnlee nw~ Deefive Deheves mhegâefuebieeW ceW Fmeer keâes jšlee
ve
jnlee nw~ DeekeâeMe Deheveer mevemeveenš ceW ‘vecees jeIeJeeÙe’ keânlee nw~ JeeÙeg meoe yenlee ngDee Deheveer njnjenš ceW
er
‘vecees jeIeJeeÙe’ keâer šsj ueieelee jnlee nw~ FefvõÙeeB Fmeer keâer ØeeLe&vee keâjleer jnleer nQ~ ØeeCe Deheves ØeeCeYetle peerJeelcee
es
mes Fmeer keâes ceeBieles jnles nQ~ Deheveer kegâMeuelee kesâ efueS he=LJeer, peue, lespe, JeeÙeg Deewj DeekeâeMe ‘vecees jeIeJeeÙe’
R
keânkeâj YeieJeeved ßeerjece keâes veceve keâjles jnles nQ~ leceeue Deewj yeeoue kesâ meceeve veerues, Deueewefkeâkeâ ueerueeDeeW keâes
s
ht
OeejCe keâjves Jeeues, efoJÙe ›eleeW mes mebheVe meerleeheefle, ßes‰ keâceeX mes Ùegòeâ efÛevceÙe hejyeÇÿe ßeerjeIeJe keâes vecemkeâej-
ig
vecemkeâej~ ßeerjeIeJe ner cesjs ceelee, efhelee, efce$e Deewj Oeve nQ~ ØeYeg jeIeJe keâes ÚesÌ[keâj cesje DevÙe ievleJÙe veneR nw~
R
GvneR efMeMeg jeIeJe keâes vecemkeâej nw, vecemkeâej nw~ ceQ cev$e, Ùev$e Deewj lev$e kegâÚ Yeer veneR peevelee leLee ßeerjeIeJe kesâ
ll
.A
Deefleefjòeâ keâesF& Yeer mJeleb$e efJeefOe ceQ veneR peevelee~ ceQ Dehevee meyekegâÚ ßeerjeIeJe keâes meceefhe&le keâjkesâ Deye hetCe&leÙee
s
efveef§evle nes Ûegkeâe ntB~ ns efieefjOej! efvejvlej jeceYeòeâeW kesâ Éeje JejCeerÙe, megvoj De#ejeW mes Ùegòeâ ‘vecees jeIeJeeÙe’ Ùener
ya
ÚŠ De#ejeW keâe cev$e YeieJeeved ßeerjece ceW ceve ueieekeâj ieeles jnes~
N
va
mevoYe&MueeskeâŠ
Se
cevoeefkeâveerhegCÙelešs efJenejer meerleemejespeemÙeefJekeâemekeâejer~

th
Yeiveef$eketâšŠ efßeleefÛe$eketâšŠ ßeerjeIeJees ce”ueceeleveesleg~~1~~

P ee
keâefJe peieled kesâ efueS ßeerjeIeJe mes cebieue keâer ØeeLe&vee keâjles ngS keânles nQ- ßeer cevoeefkeâveer kesâ heefJe$e leš hej
si
efJenej keâjves Jeeues ßeermeerlee kesâ cegKekeâceue kesâ efJekeâemekeâ YeòeâeW kesâ keâece›eâesOeueesYeelcekeâ ketâš keâes ve° keâjves Jeeues
ul
ßeerefÛe$eketâšefJenejer jeIeJe mejkeâej peieled kesâ efueS cebieue keâe efJemleej keâjW~
T
ri
ieerle mebKÙee 10
Sh
ns efÛe$eketâšefJeneefjved efvepeb oMe&veceeMegoÙs eced~

11
ns jIegvevove efvepepeveÛevove letCeÛeeheMejOeeefjved

20
efvepeb oMe&veceeMegosÙeced~~1~~
ht
ig
JeukeâuehešOej peueOejmegvoj pešecegkegâš®efÛekeâeefjved

yr
op
meerleeveÙeveÛekeâesjmegOeekeâj cevoeefkeâefvelešÛeeefjved
C
©
Me¿jceevemejepecejeuekeâ cegefvepeveceevemeneefjved
keâ®Ceemeeiej megvojveeiej MejCeeielemegKekeâeefjved
yeeuekeâeC[ced 17
le®CeleceeueheÙeesoceveesnj oC[keâogefjleefJeoeefjved
efvepeb oMe&veceeMegoÙs eced~~6~~
megjheeflemegleceonj keâ®Ceekeâj YeJeJeemeveeØeneefjved
d .
ve
jeJeCemetoveceleceOegmetove peveiegCeefvekeâjØeÛeeefjved
er
es
R
efceüÙeles oMe&veke=âles efieefjOejŠ heeefn heeefn YeÙeneefjved
s
ht
efvepeb oMe&veceeMegoÙs eced~~9~~
ig
R
Yeewceer- Deye keâefJe ØeYeg ßeerjeIeJe mes oMe&ve keâer ØeeLe&vee keâjles nQ- ns efÛe$eketâšefJenejer ØeYeg Deehe MeerIeÇ Dehevee
ll
oMe&ve oW~ ns jIegkegâue keâes Deevebo keâjves Jeeues Deheves YeòeâeW keâes Dee¥eefole keâjves Jeeues, lejkeâMe Oeveg<e yeeCe OeejCe
.A
keâjves Jeeues, JeukeâueJeŒeOeejer, yejmeeleer yeeoue kesâ meceeve megvoj, pešecegkegâš keâer MeesYee keâes yeÌ{eves Jeeues, meerleepeer
s
ya
kesâ ves$eÛekeâesj kesâ Ûevõcee, cevoeefkeâveer kesâ leš hej efJenej keâjves Jeeues, efMeJe peer kesâ ceve ceevemejesJej kesâ jepenbme,
N
cegefvepeve kesâ ceveeW keâes Ûegjeves Jeeues, keâ®Cee kesâ mecegõ, megvoj leLee Ûelegj, MejCeeieleeW keâes megKe osves Jeeues, veJeerve
va
leceeue SJeb cesIe kesâ meceeve megvoj, oC[keâJeve kesâ heehe keâes efJeoerCe& keâjves Jeeues, Fvõheg$e peÙevle keâe ceo Ye” keâjves
Se
Jeeues, keâ®Cee keâer Keeve, mebmeej keâer Jeemevee keâes ve°-Yeü° keâjves Jeeues, jeJeCe keâe JeOe keâjves Jeeues, ceOeg kesâ Me$eg
YeieJeeved efJe<Ceg Éeje Yeer hetefpele, YeòeâeW kesâ iegCeeW keâe ØeÛeej keâjves Jeeues ns ØeYeg ßeerjece! efieefjOej keâefJe lees Deehekesâ
th
ee
oMe&ve kesâ efueS cej jne nw~ ns YeòeâYeÙeneefjved! Deehe cesjer j#ee keâerefpeS~
P
efJeMes<e- Ùen ieerle DeJeOeer keâer ueÛeejer ueeskeâOegve kesâ DeeOeej hej efveyeæ nw, efpemekesâ yeesue nQ-
si
ul
‘‘kewâmes OejTB ceve Oeerje, nceej oesG nerje efvekeâefj ieS’’

T
ri
ieerle mebKÙee 11
Sh
jeIeJe cece YeJeYejb JÙeggomÙe~

11
ns jefJeJebMeJevepeJeveYeevees ceeÙeeleceeR efvejmÙe~~1~~

20
ceceleeÛeheueÛekeâesjerJeuueYeceesnÛevõcehemeejÙe ~
ht
ig
JeejÙe heeheesuetkeâkegâueb celmejmlÙesveceheJeejÙe~~2~~

yr
YepevejerefleveefueveerceheMeeskeâÙe keâguešeceefleb meMeeskeâÙe~

op
efJeceueefJejeflekeâeskeâer_Ûe efJeMeeskeâÙe Yeerelf ekegâcegeof veeR MeeskeâÙe~~3~~

C
©
jefMcejLÙe efvepeke=âheejefMceefYeŠ peieoieefceob ØekeâeMeÙe~

efÛejmeghleb ceeceefhe mecyeesOeÙe veerÛeefvejeMeeb veeMeÙe~~4~~
ieg_peÙe efvepeevegjeieceOegkeâjb efvepeheoheodces ceòeced~
ketâpeÙe ceOegjceveesjLeefhekeâceLe efvepeiegCeieeveefJeceòeced~~5~~
YeeJeceÙeb Keiekegâueb efvejuemeb efJeÙeefle efJeMegæ efJeveesoÙe~

ieeheÙe Øeerelf ekeâesekf eâueeb efkeâue megKeueeskebâ ØeYees ØeceesoÙe~~6~~
efveefJe&keâejceLe megceveŠ megceveŠ megceveŠ megKeb efJekeâemeÙe~
d .
hejceevevocejvoYejsCe hejsMe hegve§e ÛekeâeMeÙe~~7~~
ve
cece efJeJeskeâefkeâmeueÙeceefYeveJeÙe veJeerveheÙeesOejmegvoj~
er
es
MejCeeielehe_pejefJe®ob mcej ns YeJeJeeefjefOecevoj~~8~~
R
mJeØeheefòeceÙeceg<eŠkeâeueceefYeueeskeâÙe osJe efJeYeeleced~
s
ht
efieefjOejùodÙeieieves GefoleŠ ØekeâšÙe ØeeefLe&leb ØeYeeleced~~9~~
ig
R
Yeewceer- Deye ™hekeâ Deuebkeâej Éeje YeieJeeved ßeerjece mes ØeeLe&vee keâjles ngS keânles nQ- ns jeIeJe! ØeYeg ßeerjece
ll
cesjs mebmeejYeej keâes ve° keâj oerefpeS~ ns metÙe&JebMe™he keâceue kesâ metÙe& ßeerjece! cesjs peerJeve ceW DeeF& ngF& ceeÙee ™heer
.A
jeef$e keâes efvejmle keâj oerefpeS DeLee&led otj Yeiee oerefpeS~ cecelee™efheCeer ÛebÛeue Ûekeâesjer kesâ efØeÙe ceesn™heer Ûevõcee keâes
s
ya
otj keâj oerefpeS~ heehe™he GuuegDeeW kesâ mecetn keâes Yeiee oerefpeS Deewj celmej™he Ûeesj keâes cegPemes otj keâj oerefpeS~
N
Yepeve keâer heæefle™he keâceefueveer keâes ØemeVe keâerefpeS~ kegâceefle™efheCeer kegâueše keâes Meeskeâekegâue keâerefpeS DeLee&led
va
oggyeg&efæ keâes nj ueerefpeS Deewj efvece&ue efJejefle™efheCeer Ûe›eâJeekeâer keâes ØemeVe keâerefpeS leLee mebmeej keâer YeÙeefJe[byevee
Se
™he kegâcegefoveer keâes og:Keer keâj oerefpeS~ ns jefMcejLÙe, DeLee&led jefMce jLe metÙe& kesâ kegâue ceW Øekeâš ØeYeg ßeerjece! Deheves
th
ke=âhee efkeâjCeeW Éeje Fme pe[Ûesleveelcekeâ peieled keâes ØekeâeefMele keâerefpeS Deewj efÛejkeâeue mes meesÙes ngS cegPes Yeer peiee
ee
oerefpeS Deewj cesjer veerÛe efvejeMee keâes ve° keâj oerefpeS~ Deheves ßeerÛejCe ceW celeJeeues cesjs Øesce™he Yeücej keâes iegef_pele keâj
P
oerefpeS DeLee&led iegveiegveJee oerefpeS~ Deheves iegCeieeve ceW heeieue cesjs ceOegjceveesjLe™he keâesefkeâue keâes kegânkeâe oerefpeS~ ns
si
ØeYees! hejceheefJe$e ßeerjece! cesjs YeeJe™he heef#emecetn keâes DeeuemÙejefnle keâjkesâ YeeJeveeceÙe DeekeâeMe ceW efJeveesefole
T ul
keâerefpeS, DeeheefJe<eÙekeâ cesjer Øeerefle™he keâesefkeâuee mes Dehevee iegCeieeve keâjeFS~ cesjs megKe mecetn keâes mevleg° keâerefpeS~
ri
ns megceveŠ DeLee&le ßes‰ ceve Jeeues ßeerjece! cesjs efJekeâej jefnle megvoj ceve™he heg<he keâes megKehetJe&keâ efJekeâefmele keâerefpeS
Sh
Deewj ns hejcesÕej! hegveŠ cesjs ceveŠheg<he keâes hejceevebo™he cekeâjbo mes Yejkeâj megMeesefYele keâerefpeS~ ns veJeerve yeeoue kesâ
11
meceeve megvoj, cesjs efJeJeskeâ™he heuueJe keâes veJeerve yeveeFS Deewj ns YeJemeeiej keâes ceLeves kesâ efueS cevojeÛeuemJe™he
20
ØeYeg! Deehe MejCeeiele kesâ efueS efhebpejs kesâ meceeve nQ, Fme efJe®o keâe Yeer mcejCe keâerefpeS~ ns ØeYeg ßeerjece, osJeeefOeosJe,
ht
Deheveer MejCeeiele™he Fme G<eekeâeue keâes efveneefjS Deewj cegPe keâefJe efieefjOej kesâ ùoÙeekeâeMe ceW metÙe& kesâ meceeve Gefole
ig
neskeâj cesjs Éeje ØeeefLe&le ØeeleŠkeâeue keâes Øekeâš keâerefpeS~ DeLee&led ØeYeelekeâeue keâer mebhetCe& Yetefcekeâe cesjs ùoÙe™he
yr
DeekeâeMe ceW GheefmLele keâj oerefpeS~

op
C
mevoYe&MueeskeâŠ
©
peeveerceŠ hejceb yeÇÿe keâewmeuÙeeslme”ueeefueleced ~

Oeteuf eOetmejmeJee&”b jeIeJeb ueIeg efJe«enced~~1~~
Yeewceer- nce lees keâewmeuÙee peer kesâ Éeje Deheveer ieeso ceW ueskeâj oguejeS peeles ngS mechetCe& DebieeW ceW Oetefue mes
Oetmeefjle yeeue™he ßeerjeIeJe keâes ner hejyeÇÿe kesâ ™he ceW peeveles nQ~
yeeuekeâeC[ced 19
ieerle mebKÙee 12
jeIeJe cee kegâ® efkeâceefhe efJeuecyeced ~
DeefOeYeJeefveefOe ceppeles meheefo ces efoMe keâj®neJeuecyeced~~1~~
d .
<e[defJekeâejceuekeâefueleceveeÙeË heecejheelekeâheerveced~
ve
heeefn heeefn heeJe&leerveeLe efnle! heeheheÙeesefveefOeceerveced~~2~~
er
es
MejCeeieleheeuekebâ leJe ÙeMeŠ meodYÙeŠ ßeglJee Ùeeleced~
R
Deieefleb heefleleefceceb heefjheeueÙe ßeerheojpeesÓvegÙeeleced~~3~~
s
ht
meJezpe&ieefle efvejeÂleceefYekebâ MejCeeieleceIehee$eced~
ig
ØeebMegheelekebâ heeefn hejceheo ieueOe=lekeâefueÙegieoe$eced~~4~~
R
ÙeÙee keâ®CeÙee jece jef#elees ie=odOeÇes pej"pešeÙegŠ~
ll
.A
leÙewJeeÅe heeuÙeleeces<e efve<he#eŠ MeerIeÇceIeeÙegŠ~~5~~
s
ya
cev$eceLees Ùev$eb ve Ûe lev$eb ÙeesieefJeefOeb ve efn peeves~
N
YeüecÙevYeJeešJeerceefYe meleleb lJeeceefhe veeLe efJepeeves~~6~~
va
ueyOJee ceeveJelevegb Yepeveceefhe efJe<eÙeer keäJeeefhe ve kegâJex~
Se
lJeefÙe ve oOes #eCecee$eceefhe cevemleveg®efÛeefJeieefCeleotJex~~7~~

th
SleeJeeefVeIe&=Cees efvejerMees efveke=âlees efvecvees veerÛeŠ~

ee
ceefÙe keâheefšefve kegâefšues kegâceleew efpeÜsefle njs ceejerÛeŠ~~8~~

P
si
leJe ieg®iees$epeefveefÉ&peyevOegie&leÂkeâd meeOevenerveŠ~

ul
DevesvewJe YeeJesve efieefjOejes j#Ùees efvelejeb oerveŠ~~9~~

T
ri
Yeewceer- ns ßeerjeIeJe, kegâÚ Yeer efJeuecye cele keâerefpeS~ Fme mebmeej meeiej ceW [tyeles ngS cegPekeâes Deheves ßeerkeâj
Sh
keâer GBieueer keâe DeJeuecye os oerefpeS~ ns heeJe&leerheefle efMeJe peer kesâ DeejeOÙe, ÚŠ efJekeâejeW Deewj ceueeW mes Ùegòeâ,
11
DemeYÙe, veerÛe, heeheesW kesâ keâejCe mLetue, heehemeeiej keâer ceÚueer cegPe peerJe keâer j#ee keâerefpeS, j#ee keâerefpeS~ Deehe
20
MejCeeieleeW kesâ heeuekeâ nQ Ssmee Deehekeâe ÙeMe cenelceeDeeW mes megvekeâj Deehekesâ ßeerÛejCeeW ceW DeeS ngS Deewj Deehekeâer
ht
ÛejCeOetefue keâe Devegieceve keâjles ngS meYeer ieefleÙeeW mes MetvÙe Fme heeflele keâe heeueve keâerefpeS~ Fme mebmeej ceW meyekesâ
ig
Éeje Deheceeefvele keâeceevOe, heeheeW kesâ hee$e™he, keâefuekeâeue Éeje ieues ceW keâešves Jeeues nBefmeÙee veecekeâ MeŒe keâes
yr
OeejCe efkeâS ngS cegPe yengle yeÌ[s heeheer keâer j#ee keâerefpeS keäÙeeWefkeâ Deehe hejceheo mJe™he nQ~ ns ßeerjece! Deeheves efpeme
op
keâ®Cee mes yetÌ{s ie=æ pešeÙeg keâer j#ee keâer Leer Gmeer keâ®Cee mes ueeskeâ-hejueeskeâ oesveeW he#eeW mes nerve Fme heeheeÙeg peve
C
keâer Yeer MeerIeÇ j#ee keâerefpeS~ ns veeLe! ceQ cev$e, Ùev$e, lev$e Deewj ÙeesieefJeefOe Yeer veneR peevelee, ÙeneB lekeâ efkeâ mebmeej kesâ
©
pebieue cesW efovejele Yeškeâlee ngDee ceQ Deeheßeer keâe Yeer lees Deheceeve keâjlee ntB~ ns ØeYees! ceeveJe Mejerj heekeâj Yeer ceQ
efJe<eÙeer ØeeCeer keâYeer Yeer Deehekeâe Yepeve veneR keâjlee, Deheveer Mejerjkeâebefle mes otJee&oue keâer Yeer megbojlee keâes ueefppele
keâjves Jeeues Deeheßeer ceW Yeer Skeâ #eCe Yeer ceQ Deheves ceve keâes veneR ueieelee~ ns ßeernjs! ceQ Flevee efveo&Ùe, DeveerÕejJeeoer,
meYeer kesâ Éeje "gkeâjeÙee ngDee efvecveheLeieeceer veerÛe ntB efkeâ cegPe keâhešer, kegâefšue, kegâyegefæ ØeeCeer hej lees keâhešce=ie yevee
ngDee ceejerÛe Yeer ueefppele nes peelee nw~ ns ØeYees! ceQ keâefJe efieefjOej Deehekesâ ieg®osJe ßeerJeefme‰ kesâ iees$e ceW pevcee ntB~
ÙeÅeefhe ceQ yeÇeÿeCeesefÛele keâceeX mes nerve nesves kesâ keâejCe efÉpeyevOeg DeLee&led DeOece yeÇeÿeCe ntB, ceQ ves$enerve Deewj meeOeveeW
mes Yeer nerve ntB, hejvleg Deehekesâ ieg®iees$e ceW cesje pevce ngDee nw kesâJeue Fmeer YeeJe mes Deehe cesjer j#ee keâerefpeS~
.
ieerle mebKÙee 13
d
ve
keâefn&efÛeòeJe ke=âhee ceefÙe YeefJe<Ùeefle ØeYees~
er
es
Ùee ke=âhee les ke=âheeCeerJe nvlegb njs
R
keâefne& Ûf evceefõhetved ØeeYeefJe<Ùeefle ØeYees~~1~~
s
Ùee ke=âhee les YeJeòeesÓefhe Jeumeueleje
ht
ig
keâefn&efÛevceÙÙeveeLes õefJe<Ùeefle ØeYees~~2~~
R
Ùee ke=âhee ns ke=âheeveeLe efvepe&jieJeer
ll
.A
keâefne& Ûf evce”ueb ces œeefJe<Ùeefle ØeYees~~3~~
s
ya
Ùee ke=âhee les keâcevekeâuhele®Jeuuejer
keâefne& Ûf evcelke=âles MecYeefJe<Ùeefle N ØeYees~~4~~
va
Ùee ke=âhee les ke=âheCeheeue efÛevleeceefCeŠ
Se
keâefn& efÛevceodoefjõeb oefJe<Ùeefle ØeYees~~5~~

th
Ùee ke=âhee les hegveeleerJe ie”epeieod

ee
keâefne& Ûf evcevceueevÙeefYe YeefJe<Ùeefle ØeYees~~6~~

P
Ùee ke=âhee les megceelesJe ceceleeceÙeer

si
ul
keâefn&efÛevceodJÙeLeecevegYeefJe<Ùeefle ØeYees~~7~~
T
Ùee ke=âhee les mJeÙeb jecemeerleeceÙeer

ri
Sh
keâefne& Ûf evceeb efJeheodYÙeesÓhÙeefJe<Ùeefle ØeYees~~8~~

11
Ùee ke=âhee les megveewkesâJe YeJeJeeefjOesŠ

20
keâefn&efÛeod efieefjOejeÙe hueefJe<Ùeefle ØeYees~~9~~

ht
Yeewceer- Deye keâefJe ßeerjece keâer ke=âheeÙeeÛevee keâjles ngS ØeeLe&vee keâjles nQ— ns ØeYeg ßeerjece! cegPe hej Deehekeâer
ig
yr
ke=âhee keâye nesieer? Deehekeâer pees ke=âhee leueJeej kesâ meceeve nw Jen cesjs yee¢e Deewj Deevlej Me$egDeeW keâes ceej [eueves ceW
op
keâye meceLe& nesieer? pees Deehekeâer ke=âhee Deeheßeer mes Yeer DeefOekeâ Jelmeuee nw Jen cegPe DeveeLe hej keâye õefJele nesieer?
C
ns ke=âheeveeLe! Deehekeâer pees ke=âhee keâeceOesveg kesâ meceeve nw Jen cesjs efueS keâye cebieue™he ogiOe keâes Øeoeve keâjsieer? pees
©
Deehekeâer ke=âhee megvoj keâuheuelee kesâ meceeve nw Jen cesjs efueS keâuÙeeCeeW keâes keâye GlheVe keâjsieer? ns oerveeW kesâ heeuekeâ
ØeYeg ßeerjece! Deehekeâer pees ke=âhee efÛevleeceefCe kesâ meceeve DeYeer°oeefÙeveer nw Jen cesjer oefefjõlee keâes keâye Yemcemeeled
keâjsieer DeLee&led cegPekeâes Deehekesâ ØesceOeve mes keâye mecheVe keâjsieer~ ns ØeYees! Deehekeâer pees ke=âhee iebieepeer kesâ meceeve
mechetCe&peieled keâes heefJe$e keâjleer jnleer nw Jen cesjs ceueeW keâes keâye ve° keâjsieer? ns ØeYees! Deehekeâer pees ke=âhee DeeoMe&
ceelee keâer YeeBefle ceceleeceÙeer nw Jen cesjer JÙeLee keâe keâye DevegYeJe keâjsieer~ ns ØeYees! Deehekeâer pees ke=âhee ßeermeerleemJe™hee
yeeuekeâeC[ced 21
nw Jen efJeheefòeÙeeW mes cesjer keâye j#ee keâjsieer? Deehekeâer pees ke=âhee YeJemeeiej mes heej keâjves kesâ efueS megvoj veewkeâe kesâ
meceeve nw Jen cegPe keâefJe efieefjOej kesâ efueS keâye penepe yevesieer DeLee&led cegPes heej keâye keâjsieer?
ieerle mebKÙee 14
d .
keâefn&efÛeòeeb ke=âheeb ceefÙe keâefj<Ùeefme njs~~
ve
jecejepeerJeueesÛeve megiegCeJeeefjOes
er
es
efJeceueefJe%eeve leecevegmeefj<Ùeefme njs~~1~~
R
Ùeeb meceeefßelÙe heejb iepeeÅee ielee
s
ht
efJeÕeJeejeefVeOeew ÙesÓhelevogmlejs~~2~~
ig
leecegheemeerve S<eesÓefmce heeheer‰keâes
R
veeLe jeseof cÙeveerMees ceues efveYe&j~s ~3~~
ll
.A
hejceyeye&jKeueŠ heeefheÛet[eceefCeŠ
s
ya
›eâvoceeveesÓmcÙeveeLeŠ MueLekeäkegâmJejs~~4~~
N
mevcegKesYÙees efveMecÙeeLe keâerefleË MegYeeced
va
leeJekeâerveeb ce=leeÓMeeshÙemetved mJeeved Yejs~~5~~
Se
kegâ$e ieÛÚeefce kebâ JesoÙes Jesoveeced

th
ueyOepevceeefmce keâeues keâueew ogYe&j~s ~6~~

ee
%eeveieJeexhÙeKeJeex ceneved celmejes

P
og°OeeroxJe yeerpeb JeheecÙetmejs~~7~~

si
ul
Yetejf efveef<keâ_ÛeveesÓmeeOeveesÓnb pevees

T
ri
IeesjefmevOegb keâLeb veeLe Jew efvemlejs~~8~~

Sh
ns ØeCeleheeue vejheeue meerleeheles

11
jece keâeÙee& ke=âhee heecejs efieefjOejs~~9~~

20
Yeewceer- ns ßeernjs! Deehe Jen ke=âhee cegPe hej keâye keâjWies? ns ueeue keâceue kesâ meceeve ves$e Jeeues, meod iegCeeW keâs
ht
cenemeeiej efvece&ue efJe%eeve mebheVe ØeYeg ßeerjece! Gme ke=âhee keâe DevegmejCe keâye keâjWies, efpeme ke=âhee keâes Øeehle keâjkesâ
ig
yr
iepe- Depeeefceue Deeefo YeJemeeiej mes heej Ûeues ieS, pees DelejCeerÙe YeJeefmevOeg ceW efiej heÌ[s Les~ ns veeLe! Gmeer ke=âhee
op
keâe ceQves Yeer meneje efueÙee nw pees yengle yeÌ[e heeheer ntB~ DeleSJe DemeceLe& neskeâj YeÙebkeâj ceue ceW heBâmee ngDee jes jne
C
ntB~ ns ØeYees! hejce yeye&j (DevlÙevle veerÛe), Keue, heeefheÙeeW ceW Ûet[eceefCe DeLee&led ßes‰ heeheer, DemeneÙe neskeâj keâeBheles
©
ngS efJeke=âle mJej ceW ›eâvove keâj jne ntB~ cesjer DeeMeeSB cej Ûegkeâer nQ efheâj Yeer mevleeW kesâ cegKe mes Deeheßeer keâer MegYekeâerefle&
megvekeâj hegveŠ DeeMeeefvJele neskeâj Deheves ØeeCeeW keâes OeejCe keâj jne ntB efkeâ keâYeer ve keâYeer Deehekeâer cegPe hej ke=âhee nesieer
ner~ ceQ keâneB peeGBâ? Deheveer Jesovee efkeâmemes keântB? keäÙeeWefkeâ ceQves ogYe&j keâefuekeâeue ceW pevce efueÙee nw, cegPes %eeve keâe
yengle ieJe& nw Deewj cesjs ceve ceW yengle yeÌ[e celmej Yeer nw~ og° yegefæ Jeeuee ceQ Tmej ceW yeerpe yees jne ntB pees keâYeer veneR
Debkegâefjle nesiee~ ns ØeYees! ceQ DelÙevle efveef<keâÃeve meeOevenerve Skeâ peerJe ntB~ Deehe ner yeleeSB ceQ Fme Ieesj YeJemeeiej mes
kewâmes heej nesTB? Devle ceW ceQ Ùener keân mekeâlee nBt efkeâ ns ØeCeleeW kesâ heeuekeâ, meerleeheles jepeeefOejepe ßeerjece! cegPe
heecej efieefjOej keâefJe hej Ssmeer ke=âhee keâer peeÙe efpememes ceQ YeJemeeiej lej peeGBâ~
ieerle mebKÙee 15
d .
jece MeerIeÇÇb ceÙeer<elke=âhee ef›eâÙeleeced ~
ve
ceveŠ <e[deYf eefJe&keâejwve& efJeef›eâÙeleeced~~
er
es
lÙekeälJee jeiejes<eew mekeâuepeerJeMees<eew
R
YeJelheeohe©eb ùoe ef›eÙeleeced~~1~~
s
ht
ÙeeJevleesÓhÙeYeer°eŠ MejerjmecyevOee
ig
YeJelÙesJe meJezŠ meceeùÙeleeced~~2~~
R
ll
DevevÙesve cevemee efJeieleYetejf jYemee
.A
YeJeodJÙeefleefjòebâ efvejeef›eâÙeleeced~~3~~
s
ya
melme”keâerle&veYepeveefKeVemesJee
YeJelØeerlÙeLeË N
mecevegeßf eÙeleeced~~4~~
va
Se
keâefueceueefJepeefveleb efveefKeueoes<ejeefMeced
ceejb ceejb cevemee efvejeefõÙeleeced~~5~~
th
ee
YeJeodYeefòeâyeeOekeâmekeâueoes<epeeleced
P
Ûeslemees yeuesve leod yeefnŠ ef›eâÙeleeced~~6~~

si
ceveesJÙeesecf ve YeieJeved cevees%ecegKeÛevõcee-

T ul
MÛe#eg§ekeâesjkesâCe meefl›eâÙeleeced~~7~~
ri
Sh
Øeeke=âleŠØeJe_Ûekeâes ceueerceÙetjJÙebbmekeâŠ
11
heefjleŠ Øehe_ÛeesÓefhe heefjefÜÙeleeced~~8~~

20
keâjmejespeÙegieueb Ùegieueke=âheeueefmeleced
ht
jeceYeõ efieefjOejefMejefme efOeÇÙeleeced~~9~~

ig
yr
Yeewceer- ns ßeerjece! cegPe hej LeesÌ[er ke=âhee keâer peeÙe efpememes cesje ceve ÚneW efJekeâejeW mes efJeke=âle ve nse~ mebhetCe&
op
peerJeeW keâes megKeeves Jeeues jeie Deewj jes<e keâes ÚesÌ[keâj cesjs ùoÙe Éeje Deehekesâ ßeerÛejCeeW keâe JejCe efkeâÙee peeÙe~ efpeleves
C
Yeer Fme Mejerj kesâ ceveYeeS mebyebOe nQ Jes Deeheßeer ceW ner meceeefnle nes peeÙeW~ mechetCe& GÉsie mes jefnle cesjs DevevÙeceve Éeje
©
Deehemes Deefleefjòeâ meYeer mecyeefvOeÙeeW keâes otj keâj efoÙee peeÙe~ Deeheßeer kesâ mevlees<e kesâ efueS ner melmebie, keâerle&ve,
Yepeve Deewj efJekeâueebie peveeW keâer mesJee keâer peeÙe~ keâefueceue mes GlheVe ngF& mechetCe& oes<ejeefMeÙeeW keâes yeej-yeej ve°
keâjkesâ cessjs ceve Éeje Gvekeâe efvejeoj efkeâÙee peeÙe~ Deehekesâ Yepeve kesâ yeeOekeâ mechetCe& oes<eeW keâes yeuehetJe&keâ efÛeòe mes
yeenj efkeâÙee peeÙe~ cesjs ceve kesâ DeekeâeMe ceW efJejepeceeve Deeheßeer kesâ megvoj cegKeÛevõ keâe cesje ceeveefmekeâ ves$eÛekeâesj
meceeoj keâjlee jns~ Ùen Øeke=âefle kesâ mecyevOeeW mes Ùegòeâ peerJeelcee keâes "ieves Jeeuee, ceefueve, ceÙetj kesâ meceeve Oetle&
yeeuekeâeC[ced 23
mebmeej keâe ØeheÃe Yeer cesjs Éeje ÚesÌ[ efoÙee peeÙe~ ns jeceYeõ! Deehe oesveeW ßeermeerleejece peer keâer ke=âhee mes megMeesefYele
Deehekeâe keâjkeâceue Ùegieue cegPe keâefJe efieefjOej kesâ efMej hej jKe efoÙee peeÙe~
mevoYe&MueeskeâŠ
d .
mJeveealee ke=âheÙee ÙeÙee Ûe ieefCekeâe cegòeâe iepeeÅee ÙeÙee
ve
ceOÙesJeeefjefOe MewuemeslegjefJelees JevÙee ÙeÙee heeefueleeŠ~
er
es
ceÉejs Ûe efJeuecyemes jIegheles leecesJe kegâJe&ved ke=âheeb
R
ceodogozJeoJeeefivevewJe Ûe ke=âhee keâeoefcyeveer Meesef<elee~~1~~
s
ht
ns ØeYeg ßeerjece! Deehekeâer efpeme ke=âhee ves ™hepeerJee ieefCekeâe JesMÙee keâes Yeer mJeie& os efoÙee, efpeme ke=âhee ves iepe,
ig
ie=æ Deeefo keâes cegòeâ keâj efoÙee, Deehekeâer efpeme ke=âhee ves meeiej kesâ yeerÛe ceW helLejeW keâe mesleg yeBOee efoÙee , efpeme ke=âhee
R
ll
ves DemeYÙe JeevejeW Deewj YeeuegDeeW keâe Yeer heeueve efkeâÙee ås jIegheles! Deehe Gmeer ke=âhee keâes keâjves ceW cesjer yeejer Deeves hej
.A
efJeuebye keâj jns nQ~ ueielee nw efkeâ cesjs ogYee&iÙe™he oeJeeefive ves Yeer Deehekeâer ke=âhee cesIeceeuee keâes Yeer megKee efoÙee nw~
s
ya
ieerle mebKÙee 16
keâLeÙe efkeâced ke=âhee N
efJemce=lee jece~
va
Se
Gòejkeâesmeueheles efoMeesòejceefYeveJepeueOejMÙeece~~1~~
mlecYeelØekeâšerYetÙe ve=nefjJeheg<ee Øe¥eom$eeleŠ~
th
ee
JewefokeâOeceË efÉ<eefvJeefvenleesÓmegjmleoerÙemleeleŠ~~2~~
P
ØeCeleheeue ns leLee heeuÙeleeb cece keâefuhelee Øeefle%ee~

si
ul
YeJesovÙeLee peieefle efßelee peieoerÕej les ogefYe&%ee~~3~~

T
efvepeefjhegyevOegŠefkeâue efJeYeer<eCees YeJelee $eelees Ye=lÙeŠ~

ri
Sh
mecØeefle keâefueveehÙenb leeef[leŠ efMejefme efJekeâefuheleve=lÙeŠ~~4~~

11
efJeheše meoefme YeJevleer õgheomeglee YeJelee mev$eelee~

20
mecØeefle cece Je=efòenx YeieJeved efkeâue hee_Ûeeueer peelee~~5~~

ht
OeeJeefme oC[keâJeves ØemeYecevegieÛÚvkeâheškegâj”ced~

ig
cece jeIeJe mecØeefle efveÙeÛÚ Ûe_ÛeueceLecevemlegj”ced~~6~~

yr
op
jeefme jece YejleeÙe heeogkeâeb efÛe$eketâšefieefjÛeeefjved~

C
osefn leLeeJeuecyeveb ce¢eb meerleeceveesefJeneefjved~~7~~

©
nbefme cewefLeueerceheeefpener<egË jIegJej ovegpeefJejeOeced~

nleg&keâececeLeceefleb keâefueb #ecemes efkebâ uemeohejeOeced~~8~~
ns DeoYeükeâ®Ceemeeiej vešveeiej ot<eCeot<eCe~
MejCeeieleb heeefn efieefjOejceefhe jeceYeõ ve=heYet<eCe~~9~~
Yeewceer- ns ßeerjece! Deehe yeleeSB Deeheves Deheveer ke=âhee keâes keäÙeeW Yeguee efoÙee nw? ns Gòej keâesmeue kesâ mJeeceer
veJeerve yeeoue kesâ meceeve MÙeeceue ØeYeg ßeerjece Gòej oerefpeS~ Deeheves ve=efmebn ™he OeejCe keâjkesâ, KecYes mes Øeieš
neskeâj Øe¥eo keâer j#ee keâer~ Jewefokeâ Oece&õesner Gme Demegj efnjCÙekeâefMeheg keâe JeOe efkeâÙee pees Yeòeâ Øe¥eo keâe efhelee
Lee~ ns ØeCeleheeue! Gmeer Øekeâej cesjer Øeefle%ee keâe heeueve keâerefpeS veneR lees ns peieoerÕej! Fme mebmeej ceW Deehekeâe
d .
DeheÙeMe hewâue peeSiee~ Deeheves Deheves Me$eg jeJeCe kesâ YeeF& Yeòeâ efJeYeer<eCe keâer j#ee keâer~ Fme meceÙe Deveskeâ Øekeâej
ve
mes veeÛelee ngDee ceQ Yeer keâefuekeâeue Éeje efMej hej leeef[le ngDee ntB~ DeLee&led jeJeCe ves efJeYeer<eCe keâer Úeleer hej Øenej
er
es
efkeâÙee Lee leye Deeheves Gmekeâer j#ee keâer Leer; peyeefkeâ keâefuekeâeue ves cesjs efMej hej Øenej efkeâÙee nw efheâj Yeer cesjer j#ee
R
veneR keâj jns nQ~ Deeheves ke=â<CeeJeleej ceW jepemeYee ceW efveJe&Œe nesleer ngF& õewheoer keâer j#ee keâer lees ns YeieJeved! Fme meceÙe
s
cesjer Je=efòe Yeer heeÃeeueer nes ieF& nw DeLee&led yengle ueesieeW hej efve<"e keâjves ueieer nw~ DeleŠ Fmekeâer j#ee keâjkesâ Fmes
ht
Skeâefve‰ yeveeFS~ ns ßeerjeIeJe! Deeheßeer oC[keâJeve ceW keâhešce=ie kesâ heerÚs oewÌ[les nQ Deewj Gmekeâe JeOe keâjles nQ~ Fme
ig
R
meceÙe cesjs ceve™he Ûe_Ûeue DeÕe keâes efveÙebef$ele keâj ueerefpeS~ ns ßeerjece! Deehe ßeerefÛe$eketâš ceW efJejepeceeve ßeerYejle
ll
keâes heeogkeâe Øeoeve keâjles nQ, ns meerlee peer kesâ ceve ceW efJenej keâjves Jeeues ØeYeg, Gmeer Øekeâej cegPes Yeer keâesF& ve keâesF&
.A
DeJeuecye oerefpeS~ ns jIegJej! Deehe ßeermeerlee peer kesâ njCe keâer FÛÚe keâj jns efJejeOe veecekeâ je#eme keâe JeOe keâjles
s
ya
nQ lees efheâj cesjer yegefæ kesâ njCe keâer keâecevee keâj jns DehejeOeer keâefuekeâeue keâes keäÙeeW #ecee keâj jns nQ~ ns Demeerce
N
keâ®Cee kesâ meeiej, Ûelegj ueerueeveš, ot<eCe kesâ Yeer Me$eg, jepeeDeeW kesâ Deuebkeâej ßeerjeceYeõ, MejCe ceW DeeS ngS cegPe
va
keâefJe efieefjOej keâer Yeer j#ee keâj ueerefpeS~
Se
ieerle mebKÙee 17
th
peÙe jece meiegCe keâ®CeeefveOeeve

ee
peÙe efJeefOenefjnjke=âleÛeefjleieeve~~1~~
P
si
peÙe leveg®efÛeefJeieefCelekeâesefškeâece
ul
peÙe jecejece veÙeveeefYejece~~2~~

T
ri
peÙe oMejLemegke=âleheÙeesefOeÛebõ
Sh
MeesYeemecegõ peÙe jeceÛevõ~~3~~

11
peÙe DepeieJeKeC[ve peevekeâerMe

20
peÙe pevekeâmegKeo keâesmeueeOeerMe~~4~~

ht
peÙe efhele=efveosMeke=âleefJeefheveieceve
ig
yr
peÙe efÛe$eketâšYeÙeketâšMeceve~~5~~
op
peÙe megjheeflemegleceonjCeefyeefMeKe
C
peÙe ovegpeienveJeveonveef$eefMeKe~~6~~
©
peÙe oC[keâheeJevekeâjCeÛejCe
peÙe keâhešnefjCeke=âleMecevegmejCe~~7~
peÙe ØeCeleheeue cee®efleke=âheeue
peÙe oMecegKeJebMekeâjeuekeâeue~~8~~
yeeuekeâeC[ced 25
peÙe keâesmeueve=he jepeerJeveÙeve

peÙe ke=âleefieefjOejùojCÙeMeÙeve~~9~~
Yeewceer- Deye cenekeâefJe ßeerjece keâe peÙe-peÙekeâej keâj jns nQ- ns meiegCemeekeâej, yeÇÿe, keâ®CeeefveOeeve ßeerjece
d .
Deehekeâer peÙe nes~ yeÇÿee, efJe<Ceg Deewj efMeJe Éeje efpevekesâ Ûeefj$e keâe ieeve efkeâÙee ieÙee nw Ssmes ØeYeg ßeerjece Deehekeâer peÙe
ve
nes~ Deheveer MejerjMeesYee mes keâjesÌ[eW keâeceeW keâer efveboe keâjves Jeeues, hejMegjece kesâ Yeer ves$eeW keâes Deevevo osves Jeeues ØeYeg jece
er
Deehekeâer peÙe nes~ ns oMejLe peer kesâ hegCÙe#eerjmeeiej kesâ Ûevõcee Deehekeâer peÙe nes~ ns MeesYee kesâ meeiej ßeerjeceÛevõ
es
R
Deehekeâer peÙe nes~ ns efMeJeOeveg<e leesÌ[ves Jeeues meerleeheefle, pevekeâ keâes megKe osves Jeeues, DeÙeesOÙeeheefle ßeerjece Deehekeâer
s
peÙe nes, peÙe nes~ efhelee keâer Dee%ee heeueve keâjles ngS Jeveieceve keâjves Jeeues ØeYeg Deehekeâer peÙe nes, efÛe$eketâš kesâ
ht
YeÙemecetneW keâes ve° keâjves Jeeues ØeYeg Deehekeâer peÙe nes~ Fvõheg$e peÙevle kesâ Den¿ej veeMekeâ yeeCeOeejer ØeYeg Deehekeâer
ig
R
peÙe nes Deewj je#emeJeve keâes Yemce keâjves kesâ efueS DeefivemJe™he ØeYeg Deehekeâer peÙe nes~ oC[keâJeve keâes heefJe$e keâjves
ll
Jeeues ßeerÛejCe keâceue, keâhešce=ie keâe DevegmejCe keâjves Jeeues ØeYeg ßeerjece Deehekeâer peÙe nes, peÙe nes~ ns ØeCeleeW kesâ
.A
heeuekeâ, ßeernvegceeved peer hej ke=âhee keâjves Jeeues ØeYeg Deehekeâer peÙe nes~ ns jeJeCeJebMe kesâ YeÙeevekeâ keâeue Deehekeâer peÙe
s
ya
nes~ ns DeÙeesOÙeeefOeheefle, ns jepeerJeveÙeve, ns keâefJe efieefjOej kesâ ùoÙe™he Jeve ceW MeÙeve keâjves Jeeues ØeYeg ßeerjece
Deehekeâer peÙe nes, peÙe nes~ N
va
ieerle mebKÙee 18
Se
JejoerÙe ceoerÙecevees efveÙeÛÚ

th
ee
efvepeheeohe©eYeefòebâ ØeÙeÛÚ~~1~~
P
ns Me¿jceevemejepenbme
si
ns nbmeJebMenbmeeJelebme~~2~~
T ul
ns meerleeveveÛeefvojÛekeâesj
ri
Sh
peveefÛeòeÛeesj nleovegpeIeesj~~3~~
ns jIegkegâuekewâjJekeâceveÛevõ
11
20
megceveesÓefYejceÙe cece jeceÛevõ~~4~~

ceoceeve ceneb ceceleeb peneleg
ht
ig
mebkeâuheMetvÙeceLe YeJeefle Yeeleg~~5~~

yr
ve keâLe_Ûeve ceeb efJekeâjesleg jece

op
C
Yepeveb keâjesleg efJeleveesleg Oeece~~6~~

©
Ûe_ÛeuekeâefheefceJe efveie=neCe ØeYees

ÛejCes yeOeeve ve heg<eeCe efJeYees~~7~~
DeefleveerÛeefceob heefleleb hegveerenf
cece heeheJeveb ueJelele uegveerenf ~~8~~
ns YejleYeõ YeJeYeeJe Yeeefn

efieefjOejb OevegOe&j heeefn heeefn~~9~~
Yeewceer- ns Jejoeve osves Jeeueer meerlee peer kesâ heefle ßeerjece cesjs ceve keâes efveÙebef$ele keâerefpeS~ cegPes Deheves
d .
ßeerÛejCekeâceue keâer Yeefòeâ oerefpeS~ ns ßeerMebkeâj kesâ ceveceeveme mejesJej kesâ jepenbme, ns metÙe&JebMe kesâ metÙe&, ßeeroMejLe kesâ
ve
Yeer DeeYet<eCe, ns meerlee peer kesâ cegKeÛevõ kesâ Ûekeâesj, ns YeòeâeW kesâ efÛeòe keâes Ûegjeves Jeeues, ns Ieesj je#emeeW keâe JeOe keâjves
er
Jeeues, ns jIegkegâue™he kegâcegoJeve keâes efJekeâefmele keâjves Jeeues Ûevõcee, ns ßeerjeceÛevõ cesjs megvoj ceve keâes jcee oerefpeS~
es
cesje Ùen ceve ceoceeve Deewj mebmeej keâer yengle yeÌ[er cecelee keâes ÚesÌ[ os leLee meYeer mebkeâuheeW mes MetvÙe neskeâj Deehekesâ
R
meceerhe ner megMeesefYele nes~ ns ßeerjece! Ùen ceve efkeâmeer Yeer Øekeâej cegPes efJeke=âle ve keâjs, Deehekeâe Yepeve keâjs Deewj efoJÙe
s
ht
lespe keâe efJemleej keâjs~ ns ØeYees! ÛeÃeue yeboj kesâ meceeve og° Fme cessjs ceve keâes efveie=nerle keâerefpeS~ ns meJe&JÙeehekeâ! Fmes
ig
Deheves ÛejCeeW ceW yeeBOe ueerefpeS, Fmekeâe hees<eCe cele keâerefpeS~ ns ueJe kesâ efheleeßeer! Fme DelÙevle veerÛe heeflele ceve keâes
R
heefJe$e keâerefpeS Deewj cesjs heehe kesâ Jeve keâes keâeš [eefueS~ ns ßeerYejle keâe keâuÙeeCe keâjves Jeeues, ns ßeerMebkeâj Éeje
ll
.A
hetefpele ØeYeg ßeerjece! Deehe ØekeâeefMele nesFS~ ns OevegOe&j! cegPe keâefJe efieefjOej keâer j#ee keâerefpeS, j#ee keâerefpeS~
s
ya
ieerle mebKÙee 19
ëe=Ceg ns jepeerJeveÙeve N
jece jeJeCeejs~
va
Yeüceefle YeJeYeJeešJeerceYeer#Ceceef#eÙegieuenles~~
Se
ceefÙe õJe oÙeeefveOes Øe™{<e[defJekeâejs~~1~~

th
keâesÓefhe vees meneÙekeâŠ efhelee ve ceelee mJeeceer meKee~

P ee
yevOegjes efveceppeefle YeJeecyegOeeJeheejs~~2~~

si
efvejeOeejs efvejeÛeejs efvejemeejs efvejekeâejs~

T ul
efJe<eeroeefce YeieJeefVeueerveIeesjkeâejs~~3~~
ri
kebâ yeÇpeeefce kebâ Yepeeefce kebâ Jeoeefce kebâ ßeÙeeefce~

Sh
otjÛeguuegkeâesÓefmce peelees YeüecÙeved Éejs Éejs~~4~~

11
ßeglJee legueefmeoemecegKeeled megmJeYeeJeb oeMejLesŠ~

20
keâLeb keâLeef_ÛeoeieleesÓnb cenejepeÉejs~~5~~

ht
keâece›eâesOeueesYeve›eâcenecelmÙeme*dkegâues ~
ig
yr
YeÙeekegâues efJeYesefce Yeer<eYeerceheejeJeejs~~6~~

op
Peefšefle mecØemeeÙe&leeceepeevegyeengce&neyeenes~
C
osefn ces keâjeJeuecyeveb ØeYees Kejejs~~7~~

©
Keueg efJeuecyÙe cenejepe jepejepe oerveyevOees~

heeefn heeefn ceeb efveceiveb JeeefjOeeJemeejs~~8~~
Mees<eCesYÙees JewYeJeefJekeâejhetiehees<eCesYÙees~
efieefjOejb efiejerMe j#e j#e je#emeejs~~9~~
yeeuekeâeC[ced 27
Yeewceer- Deye cenekeâefJe Deheves DeejeOÙe kesâ Øeefle owvÙe Øekeâš keâjles ngS keânles nQ- ns jepeerJeueesÛeve! jeJeCe
kesâ Me$eg megefveS- oesveeW ves$eeW mes nerve mebmeej kesâ Jeve ceW Yeškeâles ngS ÚneW efJekeâejeW mes Ùegòeâ cegPe meeOekeâ hej Deehe
õefJele nes peeFS; keäÙeeWefkeâ Deehe oÙeeefveefOe nQ~ Fme Deheej meeiej ceW [tyeles ngS cesjs efJe<eÙe ceW efhelee-ceelee, mJeeceer,
efce$e, YeeF& Deeefo keâesF& Yeer meneÙekeâ veneR nw~ YeieJeved! Ieesj yevoerie=n mes Ùegòeâ, DeeOeejjefnle, DeeÛejCejefnle, ßes‰
d .
DeekeâejeW mes jefnle, Deewj leòJenerve Fme mebmeej ceW ceQ yengle keâ° hee jne ntB~ ØeYees! efkeâmekesâ heeme peeTB? efkeâmekeâe
ve
Yepeve keâ™B? efkeâmemes keântB? efkeâmekeâe DeeßeÙe uetB? Éej-Éej hej Yeškeâlee ngDee ceQ, Skeâ Ûeguuet peue Yeer veneR hee jne
er
es
ntB~ ieesmJeeceer leguemeeroeme peer kesâ cegKe mes Deeheßeer oMejLevebove keâe megvoj mJeYeeJe megvekeâj ceQ Deehe cenejepe kesâ Éej
R
hej efkeâmeer Øekeâej Dee ieÙee ntB~ ns YeÙeeW kesâ Yeer F&Õej ØeYeg ßeerjece! keâece, ›eâesOe, ueesYe™he IeefÌ[Ùeeue Deewj cenecelmÙeeW
s
mes Ùegòeâ YeÙeekegâue YeÙebkeâj Fme mebmeejmeeiej ceW ceQ yengle [j jne ntB~ ns ceneyeenes! ns Kej kesâ Me$eg! meJe&meceLe& ØeYeg
ht
ßeerjece! Deheves Deepeevegyeeng MeerIeÇ ye{eFS Deewj cegPes Deheves ßeernmle keâe DeJeuecyeve oerefpeS~ ns cenejepe! ns
ig
R
jepeeDeeW kesâ jepee! ns oerveyevOeg ßeerjece! Deye efJeuebye cele keâerefpeS~ Demeej mebmeejmeeiej ceW [tyes ngS cegPe oeme keâer
ll
j#ee keâerefpeS, j#ee keâerefpeS~ ns JeeCeer kesâ F&Õej! ns je#emeeW kesâ Me$eg YeieJeeved ßeerjece! mebmeej kesâ efJekeâej mecetneW kesâ
.A
hees<ekeâ Ùen ÛekeâeÛeeQOe kesâJeue Mees<eCe ner keâj jns nQ~ FmeefueS cegPe efieefjOej keâer Fvemes j#ee keâerefpeS, j#ee keâerefpeS~
s
ya
ieerle mebKÙee 20
N
va
peÙe peÙe jece meerleejece~
Se
YeJecenecyegefOe ceLevecevoj menpemegvojMÙeece~~1~~

levegefJeYeeefpeleveJeuepeueOejkeâesefšMeleMelekeâece ~
th
ee
JeeceYeeieefJejepeceeveOeefjef$emegleeefYejece ~~2~~
P
keâefšefve<e”efMeueercegKeeJeefuekeâefuelekeâjMejÛeehe ~
si
efovekeâjevJeÙeoerhe efovekeâjkeâesefškeâesefšØeleehe~~3~~
T ul
efMeMegefoJeekeâjÛee®ÛeheueeyeuiegyeukeâueJeŒe ~
ri
Sh
heÇCelepevej#eCeefvehegCeÛeCe keâefuelemeodiegCeMeŒe~~4~~
efMejefme ce=ogueØemetveceefC[lepešecegkegâšcevees%e~
11
20
efJeceueyeesOe efJeMegæefJe«en ceefnlekeâeveveYeesiÙe~~5~~

melelemeerleeue#ceCeeefÛe&le megYeieÛejCemejespe~
ht
ig
efJeefpelejefle$e+legjepemenÛejkeâesefškeâesefšceveespe ~~6~~
yr
heefleleheeJeveÛeefjleÛeefÛe&le JevoveerÙeÛeefj$e~
op
megkeâefJeceevemenbmece”ue efJeÕeJeeefOe&Jeefn$e~~7~~
C
©
cewefLeueerce_pegueceveesnjJeoveÛevõÛekeâesj ~
ØeCelepevemebkeâšefvekeâjnj keâesmeuesvõefkeâMeesj~~8~~
yeÇÿe hejcesÕej vejsÕej veefuevemegcemegkegâceej~
efJenj efieefjOejceveefme efÛevceÙe efÛe$eketâšefJenej~~9~~
Yeewceer- Deye ™hekeâ leeue ceW efveyeæ ieerle ieeles ngS cenekeâefJe Deheves DeejeOÙe ßeermeerleejece peer keâer peÙe-
peÙekeâej keâjles nQ~ YeJemeeiej keâes ceLeves kesâ efueS cevojmJe™he, mJeYeeJe mes megvoj, MÙeece Mejerj ns ßeerjece! ns
ßeermeerleejece! Deehekeâer peÙe nes, peÙe nes~ Deheves Mejerj keâer keâebefle mes veJeerve yeeoue SJeb DeieefCele keâeceosJeeW keâes
peerleves Jeeues, JeeceYeeie ceW efJejepeceeve he=LJeerheg$eer peevekeâer peer keâes Deevebo osves Jeeues ØeYeg Deehekeâer peÙe nes~ keâefšleš
d .
ve
hej yeeCeeW mes Yejs ngS oes lejkeâMe OeejCe keâjves Jeeues, ßeernmle ceW Oeveg<eyeeCe OeejCe efkeâS ngS, metÙe&kegâue kesâ oerhekeâ
er
SJeb keâesefš-keâesefš metÙeeX kesâ meceeve Øeleehe Jeeues ØeYeg, Deehekeâer peÙe nes~ keâjesÌ[eW yeeuemetÙeeX SJeb efyepeueer kesâ meceeve
es
MeesYee mes mebheVe heerleJeukeâueJeŒe OeejCe efkeâS ngS SJeb ØeCelepeveeW kesâ j#eCe keâer kegâMeuelee mes Ùegòeâ, ßes‰ meodiegCe SJeb
R
MeŒeeW keâes OeejCe keâjves Jeeues ØeYeg, Deehekeâer peÙe nes~ efMej hej keâesceue heg<heeW mes Ùegòeâ megvoj pešecegkegâš OeejCe efkeâS
s
ngS, efvece&ue%eevemecheVe, leerveeW iegCeeW mes Deleerle efJeMegæ Mejerj SJeb JeveYeesiÙe efJe<eÙeeW keâes Yeer mecceeefvele keâjves Jeeues
ht
ig
ØeYeg, Deehekeâer peÙe nes~ ßeermeerleeue#ceCe peer mes efvejvlej hetefpele megvoj ßeerÛejCekeâceue Deheveer Fme cetefle&peÙeer MeesYee
R
mes jefle, Jemevle SJeb keâeceosJe keâes peerleves Jeeues ØeYeg ßeerjece Deehekeâer peÙe nes~ heefleleheeJeve pewmes megÙeMe mes megMeesefYele
ll
.A
JevoveerÙe Ûeefj$eJeeues ßes‰ keâefJeÙeeW kesâ ceve™he ceevememejesJej kesâ nbme, YeJemeeiej kesâ efueS peueheesle mJe™he
cebieuecetefle& ßeerjece Deehekeâer peÙe nes~ ßeermeerlee peer kesâ ceOegj SJeb ceveesnj cegKeÛevõ kesâ Ûekeâesj YeòeâeW kesâ mebkeâš mecetn
s
ya
keâes ve° keâjves Jeeues oMejLe jepeefkeâMeesj Deehekeâer peÙe nes-peÙe nes~ ns hejyeÇÿe hejcesÕej, ns jepeeefOejepe, ns keâceue mes
N
Yeer megkegâceej Mejerj, ns efÛevceÙe efÛe$eketâš ceW efJenej keâjves Jeeues ØeYeg ßeerjece cegPe efieefjOej kesâ ceve ceW efJenej keâerefpeS~
va
ieerle mebKÙee 21
Se
kebâ yeÇJeerefce Jesoveeb efJevee YeJevleceerÕejced~

th
ee
keâŠ ëe=Ceeself e me¿šb meleece=les efßeÙeesJejced~~1~~

P
Skeâ SJe JewYeJeevØeheVeheeueve›eleŠ~

si
ul
melÙemevOe Skeâ SJe oervej#eCes jleŠ~~2~~

T
lJeeb efJeneÙe keâmÙe ùÅeMes<eMes<emebefmLeefleŠ~

ri
Sh
keâmÙe ùÅenes ØeheVeheeueefJe®omebmce=elf eŠ~~3~~

11
keâesÓYeJelØeefleßegefleb ¢eJevceveg<Ùekesâmejer~
20
kesâve efveefJe&Mes<e efÛevlevesÓhÙejef#e Jew keâjer~~4~~

ht
keâesÓhegveelmJeheeoOetefueleŠ efMeueeceIeeÙeg<eced~
ig
me_§ekeâej keâŠ meglees ÙeLee pe[b pešeÙeg<eced~~5~~

yr
op
keâ§eKeeo mecØememÙe efYeuueYeeefceveerheâueced~

C
keâmÙe veece cee®lesjYetled mece«emecyeueced~~6~~

©
kesâve yevOegleeef[leŠ keâefhemmeKesJe heeefueleŠ~

kesâve JewefjyevOegjhÙeceesIeJejwuee&efueleŠ~~7~~
Øemleje§e kesâve ueerueÙeecyegOeew efn leeefjleeŠ~
kesâve veece peeefheveeb «ene Deefhe ØeleeefjleeŠ~~8~~
yeeuekeâeC[ced 29
<e[defJekeâeefjMesKejb kegâyeesOeYeejYe=lKejced~
keâes efieje ie=Ceeefle efieefjOejb efJevee OevegOe&jced~~9~~
Yeewceer- Deeheßeer meJe&meceLe& ØeYeg ßeerjece kesâ efyevee ceQ Deheveer Jesovee efkeâmemes keântB~ meerleeheefle Deehe ßeer kesâ
d .
efyevee mevleeW keâe mebkeâš keâewve megvelee nw? Fme ef$eueeskeâer ceW MejCeeieleeW kesâ heeueve keâe ›ele uesves Jeeues Skeâcee$e Deehe
ve
ner nQ~ Skeâcee$e Deehe ner oerveeW keâer j#ee ceW lelhej Deewj melÙeØeefle%e nQ~ Yeuee Deehekeâes ÚesÌ[keâj keâewve mebhetCe& YeòeâeW kesâ
er
heeme GheefmLele jnlee nw? Dejs! Deehekeâes ÚesÌ[keâj efkeâmekesâ ùoÙe cesW MejCeeiele efJe®o keâe mcejCe jnlee nw~ Yeuee
es
Deehekeâes ÚesÌ[keâj Yeòeâ keâer Øeefle%ee keâer j#ee keâjves kesâ efueS keâewve vejefmebn yevee? efyevee efkeâmeer kesâ veece efÛevleve
R
keâjves hej Yeer Deehekesâ Deefleefjòeâ efkeâmeves iepejepe keâer j#ee keâer~ Deehekesâ Deefleefjòeâ heeefheveer efMeuee keâes Deheveer
s
ht
ÛejCeOetefue mes efkeâmeves heefJe$e efkeâÙee? Deewj Deehekesâ Deefleefjòeâ DeOece ie=æ pešeÙeg keâe efkeâmeves heg$e keâer YeeBefle oen
ig
mebmkeâej efkeâÙee? Deehekesâ Deefleefjòeâ Yeerefuueveer kesâ heâue efkeâmeves KeeÙes, Deehekesâ Deefleefjòeâ efkeâmekeâe veece ßeernvegceeved
R
peer keâe mebyeue yevee~ Deehekesâ Deefleefjòeâ Deheves YeeF& mes ØeleeefÌ[le Jeevej meg«eerJe keâes efkeâmeves heeuee? Deehe kesâ
ll
.A
Deefleefjòeâ Me$eg kesâ YeeF& efJeYeer<eCe keâes DeceesIe Jej oskeâj efkeâmeves mecceeefvele efkeâÙee? Deehekesâ Deefleefjòeâ efkeâmeves mecegõ
s
ceW helLejeW keâes lewjeÙee Deewj efkeâmeves Deheves veecepeehekeâeW kesâ meYeer «eneW keâes otj efkeâÙee? Deehe ner yeleeFS, Deeheßeer
ya
OevegOee&jer jeIeJesvõ jece kesâ efyevee ÚneW efJekeâejeW mes Ùegòeâ, heeefheÙeeW kesâ cegkegâšceefCe De%eeveYeej keâes {esles ieOes kesâ meceeve
N
cegPe efieefjOej keâes Deheveer JeeCeer mes yegueekeâj efkeâmeves mecceeefvele efkeâÙee? kesâJeue Deeheves Deewj efkeâmeer ves veneR~
va
Se
ieerle mebKÙee 22
th
jeceYeõ jesefoefce heleved YeJemeeiejceOÙes~

ee
GheJemeeefce OeveoeueÙesÓheervOeveb ve efJevOÙes~~1~~

P
lJeeÂkeâd megheefleleheeJevees vees ßeglees ve Â°Š~

si
ul
ceeÂkeâd heefleleefMejesceefCe&ve efJeOee$ee me=°Š~~2~~

T
DevevJeÙeb ¢egYeÙe$e Jew heMÙeeypeefJeueesÛeve~

ri
Sh
lJeefceJe lJecenefceJeenkebâ YeJeYeerelf eefJeceesÛeve~~3~~

11
ceÙee lJeeÂMes mJeeefceves olleb efvepehe=‰ced ~

20
oC[Ùemes ve leLeeefhe efkebâ ceeb heeheJeefj‰ced~~4~~

ht
meefle meJe&%eefMejesceCeew veeLes Ûe meceLex~

ig
heeflelemmeeroefle mesJekeâŠ mebkeâšs efvejLex~~5~~

yr
op
mJeeefleIeves meefleJeeefjos ÛeelekeâesÓefhe efceüÙeles~

C
meefle efmebns lemÙeeYe&keâes pecyegkesâve ùÙeles~~6~~

©
YeJeefle keâeceefjhegJeefvoles efkeâue ve=lÙeefle keâeceŠ~

efkebâ ØeYeJeefle efoJemesÕejs jpeveerheefjCeeceŠ~~7~~
MeerIeÇcesefn keâ®CeeefveOes keâewlegkebâ efJeueesÛeÙe~
lepe&Ùe keâeueefceceb keâefueb Meeskeâ_Ûe efJeceesÛeÙe~~8~~
efieefjOejceevemeceefvojs Øeefleefle‰ Kejejs~

efJenj efoJeeefveefMe me_ÛejVeIeveeMeceIeejs~~9~~
Yeewceer- ns jeceYeõ! ceQ YeJemeeiej ceW efiejlee ngDee jes jne ntB~ ceQ kegâyesj kesâ Yeer YeJeve ceW GheJeeme keâj jne ntB
d .
Deewj cegPes efJevOÙeeÛeue ceW Yeer peueeves kesâ efueS uekeâÌ[er Yeer veneR efceue jner nw~ ns ØeYees, Deehekesâ meceeve heefleleheeJeve
ve
ve megvee ieÙee ve osKee ieÙee Deewj cesjs meceeve Yeer heeflele efMejesceefCe efJeOeelee kesâ Éeje jÛee ner veneR ieÙee~ ns
er
keâceueueesÛeve! Deehe oesveeW Deesj DevevJeÙe osefKeS DeLee&led Ùeefo Deehekesâ meceeve keâesF& heefleleheeJeve veneR nw lees cesjs
es
meceeve keâesF& heeflele Yeer veneR nw~ ns YeJeYeÙenejer ßeernefj Deehekesâ meceeve Deehe ner nQ lees cesjs meceeve ceQ ner nt@B~ ceQves Deehe
R
pewmes mJeeceer keâes heer" oer nw efheâj Yeer Deehe cegPe meyemes yeÌ[s heeheer keâes keäÙeeW veneR obef[le keâjles nQ~ Dee§eÙe& nw Deehe pewmes
s
ht
meJe&%eefMejesceefCe meceLe& mJeeceer kesâ jnles ngS Yeer Ùen mesJekeâ efvejLe&keâ mebkeâš ceW heÌ[keâj keâ° hee jne nw~ Dejs, mJeeefle
ig
kesâ cesIe pewmes peueoelee kesâ jnves hej Yeer Ûeelekeâ heeveer kesâ efJevee cej jne nw~ efmebn kesâ GheefmLele nesles ngS Yeer Gmekeâe
R
yeÛÛee ieeroÌ[ kesâ Éeje ÛegjeÙee pee jne nw~ Me¿j Éeje hetefpele Deeheßeer kesâ GheefmLele jnves hej Yeer cesjs Deeies keâece vele&ve
ll
.A
keâj jne nw~ metÙe& kesâ GheefmLele nesves hej Yeer jeef$e keâe heefjCeece (DevOekeâej) keäÙeeW meceLe& nes jne nw? keäÙee Ùen GefÛele
s
nw? ns keâ®CeeefveOeeve ßeerjece MeerIeÇ DeeFS Deewj Ùen keâewlegkeâ osefKeS~ Fme keâefuekeâeue keâes lepe&vee oerefpeS Deewj cesje
ya
Meeskeâ otj keâj oerefpeS~ ns Kejot<eCe kesâ Me$eg ßeerjece! cegPe keâefJe efieefjOej kesâ ceeveme ceefvoj ceW Øeefleef‰le nesFS Deewj
N
heehenejer nefj cesjs heeheeW keâes ve° keâjles ngS cesjs ceveceefvoj ceW efoJeeefveefMe efJenej keâerefpeS~
va
Se
ieerle mebKÙee 23
th
jIegvevove jeIeJe jece njs

ee
peÙe jece njs meerleejece njs~~

P
peÙe levegefpeleMeleMelekeâece njs

si
ul
peÙe veeruemejse®nMÙeece njs~

T
peÙe YeJeYeÙeefJe<eoefJejece njs

ri
Sh
peÙe jece njs meerleejece njs~~1~~

11
peÙe keâesceueMÙeeceMejerj njs

20
jIegJeerj njs jCeOeerj njs~

ht
peÙe vejheefleueefueleueueece njs

ig

yr
op
peÙe jIegkegâuekewâjJeÛevõ njs

C
peÙe MeesYeemegiegCemecegõ njs~

©
peÙe peveueesÛeveeefYejece njs

peÙe jefJekeâjefvevokeâJeŒe njs
peÙe KeueieCeveeMekeâMeŒe njs~
yeeuekeâeC[ced 31
peÙe megvojmegYeieefvekeâece njs

peÙe Me¿jceevemenbme njs
.
peÙe efovekeâjkegâueeJelebme njs~
d
ve
peÙe meerleeJej megKeOeece njs
er
es
peÙe oMejLejepekegâceej njs
R
s
peÙe efMeefj<ekegâmegcemegkegâceej njs~
ht
ig
peÙe jeIeJe hegCÙeØeCeece njs
R
ll
.A
peÙe oMecegKekeâeuekeâjeue njs
s
peÙe mesJekeâmeppeveheeue njs~
ya
peÙe MeeruemekeâueiegCeOeece njs
N
va
Se
peÙe keâesmeuece_pegueYethe njs

th
peÙe YeiveefJeveleYeJeketâhe njs~

ee
peÙe hetefjleefvepepevekeâece njs

P

si
ul
peÙe keâefšlešueefmeleefve<e” njs

T
peÙe ÛejCemejse®nj” njs~

ri
Sh
peÙe efieefjOejÂiedefJeßeece njs

11

20
Yeewceer- ns jIegvevove, ns jeIeJe, ns ßeerjece, ns meerleejece, ßeernefj Deehekeâer peÙe nes~ Deheveer MeesYee mes keâjesÌ[eW
ht
keâeceeW keâes peerleves Jeeues, veerue keâceue kesâ meceeve MÙeeceue Deewj mebmeej keâer efJeheefòeÙeeW kesâ efJejecemLeue ns ßeerjece!
ig
Deehekeâer peÙe nes~ ns keâesceueMÙeeceMejerj, ns jIegJeerj, ns jCeOeerj ns jepeeDeeW ceW megvoj jlve ßeerjece, Deehekeâer peÙe nes~
yr
ns jIegkegâuekegâcego kesâ Ûevõcee! ns MeesYee Deewj meodiegCeeW kesâ cenemecegõ! ns YeòeâeW kesâ ves$eeW keâes Deevebo osvesJeeues ßeerjece!
op
Deehekeâer peÙe nes~ ns metÙe&efkeâjCeeW kesâ efvevokeâ heerleecyejOeejer, ns KeueeW keâes ve° keâjves Jeeues efoJÙeMeŒeeW mes mebheVe ns
C
megvojeW ceW Yeer megvoj, keâece kesâ efve<esOekeâ ØeYeg ßeerjece Deehekeâer peÙe nes~ ns efMeJe peer kesâ ceve ceeveme kesâ mejesJej kesâ
©
nbme, ns metÙe&keâgue kesâ DeeYet<eCe, ns mebmeej keâer FÛÚeDeeW mes jefnle, ns meerleeheefle ßeerjece Deehekeâer peÙe nes~ ns oMejLe
peer kesâ pÙes‰ jepekegâceej, efMejer<e heg<he kesâ meceeve megkegâceej heefJe$e ØeCeece ßeerjece, Deehekeâer peÙe nes~ ns jeJeCe kesâ
keâjeue keâeue, ns mesJekeâmeppeveeW kesâ heeuekeâ, Meerue Deeefo ßes‰ iegCeeW kesâ YeJeve ßeerjece Deehekeâer peÙe nes, peÙe nes~ ns
ßeer DeÙeesOÙee kesâ ßes‰ jepee, ns YeòeâeW kesâ YeJeketâheeW kesâ veeMekeâ, efvepepeveeW keâer keâeceveeDeeW kesâ hetCe& keâjves Jeeues ØeYeg
jece Deehekeâer peÙe nes~ ns keâefšleš hej lejkeâme megMeesefYele keâjves Jeeues, Deheves ßeerÛejCeeW ceW YeòeâeW keâes Deevebo osves
Jeeues Deewj efieefjOej keâefJe kesâ ves$eeW ceW efJeßeece keâjves Jeeues ßeerjece Deehekeâer peÙe nes, peÙe nes~
ieerle mebKÙee 24
d .
ieerÙeleeb jIegheefle efn ßeerjeceŠ meerleeueesÛeveceveesÓefYejeceŠ~~1~~
ve
Me¿jceevemece_peguenbmeŠ nbmeJebMeJeve®nkeâuenbmeŠ~~2~~
er
es
Oe=lekeâjleueMeeÙekeâJejÛeeheŠ keâesešf keâesešf jefJemeÂMeØeleeheŠ~~3~~
R
cegevf eieCeieerlemegce”ueueerueŠ JesohegjeCeefJeefoleiegCeMeerueŠ~~4~~
s
ht
JeefOe&lekeâewmeuÙeemegKeefmevOegŠ YejleMe$egnjue#ceCeyevOegŠ~~5~~
ig
MÙeecemejes®npeueoMejerjŠ hejcenbmeoefÙelees jIegJeerjŠ~~6~~
R
cee®efleceevemece_pegcejeueŠ ßeerjeIeJeŠ ØeCelekegâueheeueŠ~~7~~
ll
.A
oMecegKekeâoveØeyeueYegpeoC[Š keâeuekeâjeuemeÂMekeâesoC[Š~~8~~
s
ya
yeÇeÿeCeOesvegmegpeveefnlekeâejer efieefjOejceevemeYeJeveefJenejer~~9~~
N
Yeewceer- Gve jIegheefle ßeerjece keâe iegCeieeve keâjvee ÛeeefnS pees meerlee peer kesâ ves$e Deewj ceve kesâ Deevebooelee nQ pees
va
efMeJe peer kesâ ceve-ceeveme mejesJej kesâ megvoj nbme leLee metÙe&JebMe ™he keâceue keâes efJekeâefmele keâjves kesâ efueS mJeÙeb
Se
yeeuemetÙe& mJe™he nQ~ efpevneWves keâjkeâceue ceW Oeveg<e-yeeCe OeejCe efkeâS nQ, efpevekeâe Øeleehe keâjesÌ[eW-keâjesÌ[eW metÙeeX kesâ
th
meceeve nw, efpevekeâer cebieueceÙeer ueerueeDeeW keâe cegefveieCe ieeve keâjles nQ, efpevekesâ iegCe Deewj mJeYeeJe JesoeW Deewj hegjeCeeW ceW
ee
Øeefmeæ nw, efpevneWves keâewmeuÙee peer kesâ megKe cenemeeiej keâes lejef”le efkeâÙee nw Deewj pees Yejle, ue#ceCe, Me$egIve kesâ yeÌ[s
P
YewÙee nQ efpevekeâe Mejerj veerues keâceue Deewj yeeoue kesâ meceeve megvoj nw, pees hejcenbmeeW keâes efØeÙe Deewj hejcenbme cenelcee
si
efpevnsW efØeÙe nQ pees lÙeeieJeerjlee, oÙee Jeerjlee, efJeÅee Jeerjlee, heje›eâce Jeerjlee leLee Oece& Jeerjlee mes Gheueef#ele neskeâj
T ul
jIegkegâue kesâ Skeâcee$e Jeerj nQ pees ßeernvegceeve kesâ ceveceeveme kesâ jepenbme leLee MejCeeieleeW kesâ heeuekeâ nQ~ efpevekeâer YegpeeSB
ri
jeJeCe kesâ oMeeW efMejeW keâes keâešves ceW meceLe& nQ Deewj YeÙebkeâj keâeue ner efpevekeâe Oeveg<e nw Deewj pees yeÇeÿeCe, ieew Deewj mevleeW
Sh
kesâ efnlekeâejer leLee efieefjOej keâefJe kesâ ceeveme YeJeve ceW efvejvlej efJenej keâjles jnles nQ, Ssmes ØeYeg ßeerjece keâe iegCeieeve
11
keâjles jnvee ÛeeefnS~

20
ieerle mebKÙee 25
ht
ce”ueeefve leJe ns jIegvevove

ig
yr
keâ®Ceekeâj meppevekegâueÛevove~~1~~
op
keâefšefve<e”keâjkeâecegk& eâMeeÙekeâ
C
YeeiÙeefJeOeeÙekeâ pevemegKeoeÙekeâ~~2~~
©
le®CeleceeuepeueomeceefJe«en
ke=âheeefveOeeve efJeefnleKeueefve«en~~3~~
efMeJemeJe&mJe Ûeefj$eceveesnj
jCekeâewMeueÛeefkeâleerke=âlenefjnj ~~4~~
yeeuekeâeC[ced 33
MejCeeieleheeuekeâ YeJeYe_peve
ke=âheeefveOeeve megpevekegâuej_peve~~5~~
ceÙee&oeheg®<eesòece jeIeJe
.
meoeYeòeâYeJemeeiejJee[Je ~~6~~
d
ve
ßeermeerleeJej oerveoÙeeuees
er
ue#ceCeJeefvole hejb ke=âheeuees~~7~~
es
cee®eflemesefJeleÛejCemejes®n
R
s
ceOegheefJeefvevokeâmegYeieefMejes®n ~~8~~
ht
ig
hejceerÕej megKece”uekeâeefjved
R
efieefjOejceevemeefJeefheveefJeneefjved ~~9~~
ll
.A
Yeewceer- ns jIegvevove, ns keâ®Cee keâer Keeve, ns meppeve kegâue keâes Deevevo osves Jeeues, ns keâefš ceW lejkeâme leLee
s
ya
ßeernmle ceW Oeveg<e yeeCe OeejCe keâjves Jeeues, ns YeeiÙe efJeOeelee, ns YeòeâeW kesâ megKeoelee, ns veJeerveleceeue leLee yeeoue
N
kesâ meceeve ßeerefJe«en, keâ®Cee kesâ keâesMe SJeb og°eW kesâ ob[oelee, ns efMeJe peer kesâ meJe&mJe ™he ceveesnj Ûeefj$eeW mes mebheVe
va
leLee Deheveer ÙegækegâMeuelee mes efJe<Ceg Deewj efMeJe keâes Ûeefkeâle keâjves Jeeues, MejCeeieleeW kesâ heeuekeâ, mebmeej Yeej keâes ve°
Se
keâjves Jeeues, ke=âhee kesâ Kepeevee, legce meppeve mecetn keâes Deevebo osves Jeeues, ceÙee&oe heg®<eesòece jIegJebefMeÙeeW ceW ßes‰,
meowJe Yeòeâ kesâ YeJemeeiej keâes megKeeves nsleg Jee[JeeefivemJe™he, meerleeheefle, oerveeW hej oÙee keâjves Jeeues, ue#ceCe peer kesâ
th
Éeje Jeefvole, ns hejceke=âheeueg, ns ØeYees, ns nvegceeve peer Éeje mesefJele ßeerÛejCekeâceue, YeücejeW keâes Yeer efvebefole keâjves
ee
Jeeues, keâeues IegBIejeues kesâMeeW mes Ùegòeâ, ns hejcesÕej, ns megKeeW Deewj cebieueeW keâes keâjves Jeeues, efieefjOej keâefJe kesâ
P
si
ceve™heJeve ceW efJenej keâjves Jeeues, YeieJeeved ßeerjece, Deehekeâe cebieue nes, cebieue nes~
ul
ieerle mebKÙee 26
T
ri
OÙeeÙeleeb peueomegvojMÙeeceŠ
Sh
levegmeg<eceeefpeleMeleMelekeâeceŠ ~~1~~
11
oMejLemegke=âleheÙeesevf eefOeÛevõŠ
20
hejceevevomegOeemegKemeevõŠ ~~2~~
ht
ig
MejCeeieleheeueveMegYeMeerueŠ
yr
efMeJemevekeâeefokeâefLeleveJeueerueŠ ~~3~~
op
ßeermeerleecegKeÛevõÛekeâesjŠ
C
kegâMeueŠ keâesmeuejepeefkeâMeesjŠ ~~4~~

©
keâe®efCekeâŠ ßegeflemeccelekeâcee&
JewefokeâOece&ceefnleJejJecee& ~~5~~
keâefuele efoJÙece”uemegKeefmevOegŠ
peveJelmeuees oervekegâueyevOegŠ~~6~~
efveefMeleefJeefMeKeceefC[lekeâesoC[Š
keâecenefmlekeâjmeceYegpeoC[Š ~~7~~
YeejleYeeiÙeveJeecyejYeevegŠ
.
ovegpeceneJeveonveke=âMeevegŠ ~~8~~
d
ve
YeJeYeÙeme¿šMeeskeâefJejeceŠ
er
ke=âleefieefjOejceevemeefJeßeeceŠ ~~9~~
es
R
Yeewceer- Deheveer Mejerj keâer MeesYee mes Deveskeâ keâeceeW keâes efvebefole keâjves Jeeues cenejepe oMejLe kesâ hegCÙe™he
s
#eerjmeeiej kesâ Ûevõcee, hejceevebo ™he Dece=le SJeb Devegketâue JesoveerÙe megKe kesâ IeveerYetle efJe«en, MejCeeieleeW keâe heeueve
ht
ig
ner efpevekeâe keâuÙeeCeceÙe mJeYeeJe nw, efpevekeâer veJeerve ueerueeDeeW keâe MegkeâeÛeeÙe& Deewj mevekeâeefo ieeve keâjles nQ~ pees
R
hejce keâe®efCekeâ nQ, pees Jeso meccele keâce& keâjves ceW ner efJeÕeeme keâjles nQ, Jewefokeâ Oece& ner efpevekeâe megvoj keâJeÛe nw, pees
ll
.A
efoJÙe cebieue Deewj megKe kesâ cenemeeiej nQ, pees YeòeâJelmeue leLee oervepeveeW kesâ Skeâcee$e yevOeg nQ, efpevekeâe Oeveg<e
vegkeâerues yeeCe mes megMeesefYele nw, efpevekeâer YegpeeSB keâeceosJe kesâ neLeer keâer metB[ kesâ meceeve nQ, pees YeejleYeeiÙe™he veJeerve
s
ya
DeekeâeMe kesâ metÙe& nQ, pees je#emekegâue ™he ceneJeve keâes Yemce keâjves kesâ efueS Deefive mJe™he nQ, pees mebmeej kesâ
N
YeÙemebkeâš Deewj Meeskeâ kesâ DeYeeJe kesâ mLeeve nQ, pees efieefjOej keâefJe kesâ ceve ceW efJeßeece keâjles nQ Ssmes veJeerve yeeoue
va
kesâ meceeve MÙeece YeieJeeve ßeerjece keâe OÙeeve keâjvee ÛeeefnS~ jece keâe iegCeieeve keâerefpeS, jece keâe ner OÙeeve keâerefpeS~
Se
ieerle mebKÙee 27
th
ee
meheefo efkeâue jceÙe cevees cece jece

P
veerÛeefvej*dkegâMeefveke=âleefvejeÂleefceob oceÙe ßeerjece~~1~~

si
ns njùoÙemejespeceOegheJej
T ul
jIegJej keâ®CeeefmevOees~~2~~
ri
MeerIeÇb ceveesiepeb efveÙeÛÚ

Sh
ÛejCee*dkegâMelees peveyevOees~~3~~
11
#eCeceefhe vees efle‰efle YeJele-

20
MÛejCes yengceueb leveesefle~~4~~

ht
ig
Jeejb Jeejb megmce=leJeejb

yr
peerJeefceob efJekeâjesefle~~5~~
op
›eCeÙeefle ùoÙeb ieleYeÙeceoÙeced

C
veefn efMe#eCeb ëe=Ceesefle~~6~~

©
YegòeâesefpPelee ve nes efJe<eÙeeved

MJesJesob meoe efJeJe=Ceesefle~~7~~
ns nvegcelmeej”heÙeesOej
cewefLeefueùoÙeueueece ~~8~~
yeeuekeâeC[ced 35
MejCeeieleb efieefjOejb heeÙee:

ØeCeleùoÙeefJeßeece ~~9~~
Yeewceer- ns ßeerjece! cesjs ceve keâes MeerIeÇ ner jcee oerefpeS~ Fme veerÛe, Deheceeefvele, DevegMeemeve kesâ DebkegâMe mes
d .
jefnle, mebmeej mes "gkeâjeS ngS ceve keâe oceve keâerefpeS~ ns Mebkeâj peer kesâ ùoÙekeâceue kesâ Yeücejßes‰, keâ®Cee kesâ
ve
cenemeeiej, meppeveeW kesâ yevOeg jIegJej ßeerjece Fme ceve celebie keâes Deheves ÛejCe kesâ DebkegâMe mes MeerIeÇ ner efveÙeefv$ele
er
keâerefpeS~ ns ØeYees! Ùen Skeâ Yeer #eCe Deehekesâ ßeerÛejCe ceW efmLej veneR jnlee, efvecvekeâesefš kesâ ceue keâe efJemleej keâjlee
es
jnlee nw~ yeejcyeej Jeemevee™he Jeejebievee keâe mcejCe keâjkesâ Fme peerJeelcee keâes Yeer efJeke=âle keâjlee nw~ ns ØeYees! Ùen
R
s
efveo&Ùe cesje ceve efveYeeakeâ neskeâj cesjs ùoÙe keâes IeeÙeue keâjlee jnlee nw~ efkeâmeer keâer efMe#ee Yeer veneR megvelee~ Denes! kegâòes
ht
keâer YeeBefle Yeesiekeâj ÚesÌ[s ngS efJe<eÙeeW keâe ner JejCe keâjlee nw~ ns nvegceeved™he Ûeelekeâ kesâ mJeeefleIeve ßeerjece, ns
ig
R
meerleepeer kesâ ùoÙe kesâ ßeerjlve, ØeCeleeW kesâ ùoÙe ceW efJeßeece keâjves Jeeues ØeYeg! MejCe ceW DeeS ngS cegPe efieefjOej keâer
ll
j#ee keâerefpeS~
.A
mevoYe&MueeskeâŠ
s
ya
meerleejeceew leovegYejlees ue#ceCees JeeÙegmetvegŠ
N
va
ßeerJeeuceerefkeâmleovegleguemeeroemeveecee keâJeervõŠ~
Se
JevÅeeÙeesOÙee jIegheefleheowjef¿lewefMÛe$eketâšes
th
ueeskesâ Mesles veJemegke=âeflevees jeceYekeälÙew peÙeefvle~~1~~

ee
Yeewceer- ßeermeerleepeer, YeieJeeve ßeerjece Devevlej ßeerYejle, ue#ceCe, ßeernvegceeved, cenef<e& Jeeuceerefkeâ, ieesmJeeceer
P
si
leguemeeroeme, JevoveerÙee ßeerDeÙeesOÙee, ßeerjece kesâ ßeerÛejCe mes Debefkeâle ßeerefÛe$eketâš Ùes veew (9) megke=âppeve leerveeW
ul
ueeskeâeW ceW ßeerjece Yeefòeâ kesâ efueS Glke=â° GhekeâjCe kesâ ™he ceW efJejepeceeve nQ~
T
ri
ieerle mebKÙee 28
Sh
peÙeefle jeIeJeefØeÙee meerlee ceefnlepevekeâmeceslemeerlee~

11
uemeoJeOemeekesâlemeerlee peÙeefle jeIeJeefØeÙee meerlee~~1~~

20
DeeefoMeòeâer jeceYeefòeâŠ jeceheohejceevegjefòeâŠ~

ht
ig
yeÇÿeceÙeceeÙeeefYeJÙeefòeâŠ efJeÕeJevÅemeleer hegveerlee peÙeefle jeIeJeefØeÙee meerlee~~2~~

yr
ieesmegjieJeerieJÙeosne efJeefnlejIegJejHeomvesne njOevegce&oKeC[vesne~

op
Ûe›eâJeefle&JeOet efJeveerlee peÙeefle jeIeJeefØeÙee meerlee~~3~~

C
©
ÛelegjefceefLeueeefOeheefkeâMeesjer jececegKeÛeefvojÛekeâesjer~
®efÛeefJeefpelejeflejceeieewjer cetelf e&jJs eke=âhee ØeCeerlee peÙeefle jeIeJeefØeÙee meerlee~~4~~
jeIeJesCe meceb efJenleg&ced YetYejb efkeâue meceenleg&ced~
Jevepeg<eeb YeJeYeÙeb nlegc& ed Jeveefcelee JeefveleeÓJeveerlee peÙeefle jeIeJeefØeÙee meerlee~~5~~
efÛe$eketâšefJenejo#ee ØeCelepevej#ewkeâoer#ee~
ke=âlehegjvojheg$ej#ee DeeÙe&veejeriegCehejerlee peÙeefle jeIeJeefØeÙee meerlee~~6~~
ke=âlengleeMeveceOÙeJeemee #eefhelemesJekeâceveœeemee~
.
efJenleuebkeâeheefleogjeMee JejoJeuueYeceveefmeveerlee peÙeefle jeIeJeefØeÙee meerlee~~7~~
d
ve
heJevemeglemeewefceef$eceelee jececeefn<eer peielKÙeelee~
er
efmeefæefjJe jIegjeefpejelee YeieJeleer YeieJelØeleerlee peÙeefle jeIeJeefØeÙee meerlee~~8~~
es
efJeMeoJesohegjeCeieerlee mebefnleeiecekeâeJÙeieerlee~
R
s
DeeefokeâefJeleguemeermegieerlee meleleefieefjOejefieje ieerlee peÙeefle jeIeJeefØeÙee meerlee~~9~~
ht
ig
Yeewceer- pevekeâ kesâ meefnle nue keâer jsKee keâes mecceeefvele keâjves Jeeueer, ßeerDeJeOe SJeb meekesâle keâes megMeesefYele
R
keâjves Jeeueer, ßeerjeIeJe keâer Oece&helveer ßeermeerleepeer keâer peÙe nes~ DeeefoMeefòeâ ßeerjeceYeefòeâmJe™efheCeer, ßeerjece keâer
ll
.A
hejce DevegjefòeâmJe™hee, mJeÙeb hejyeÇÿemJe™efheCeer, YeieJeeve ßeerjece keâer mee#eeled ke=âheeceÙe Øemlegefle, mecemle mebmeej ceW
s
JevoveerÙe heefJe$e meleer meerlee peer keâer peÙe nes~ he=LJeer™he keâeceOesveg keâe ieJÙe™he efpevekeâe Mejerj nw DeLee&led pees he=LJeer
ya
mes Øekeâš ngF& nQ, efpevneWves ßeerjece kesâ ÛejCekeâceue ceW mvesn efkeâÙee nw, efpevekeâer Ûes°e mes efMeJe peer kesâ Oeveg<e keâe ceo
N
KeefC[le ngDee Ssmeer efJeveceü Ûe›eâJeleea oMejLe peer keâer yeÌ[er heg$eJeOet meerlee peer keâer peÙe nes~ Ûelegj cenejepe pevekeâ keâer
va
jepeefkeâMeesjer ßeerjece kesâ cegKeÛevõ keâer Ûekeâesjer, Deheveer MeesYee mes jefle, ue#ceer Deewj ieewjer keâes Yeer peerleves Jeeueer
Se
cetefle&ceÙeer ßeerjece keâer ke=âhee meerlee peer keâer peÙe nes~ ßeerjece kesâ meeLe efJenej keâjves kesâ efueS YetYeej keâes mecesšves kesâ
th
efueS, JeveJeeefmeÙeeW keâe YeJeYeÙe njves kesâ efueS, ÙegJeleer neskeâj Yeer he=LJeer hej heOeejkeâj JeveJeeme mJeerkeâej keâjves
ee
Jeeueer ßeermeerlee peer keâer peÙe nes~ efÛe$eketâš kesâ efJenej ceW kegâMeue, ØeCelepeveeW keâer j#ee keâes ner Deheveer oer#ee ceeveves
P
Jeeueer, Fvõheg$e peÙevle keâer ØeeCej#ee keâjves Jeeueer, YeejleerÙe veejer kesâ mechetCe& iegCeeW mes Ùegòeâ meerleepeer keâer peÙe nes~
si
ul
Deefive kesâ ceOÙe efveJeeme keâjves Jeeueer YeòeâeW kesâ ceve keâe $eeme ve° keâjves Jeeueer uebkeâeheeflejeJeCe kesâ ogjeMee keâes ve°
T
keâjves Jeeueer, Jejoeve osves Jeeues Deheves ØeeCe JeuueYe ßeerjece kesâ ceveescebefoj ceW efJejepeceeve ßeermeerlee peer keâer peÙe nes~
ri
heJeveheg$e Deewj ue#ceCe peer keâer ceeB peieled efJeKÙeele ßeerjece keâer helveer, jIegkegâue kesâ jepee ßeerjece keâes pevekeâ peer Éeje
Sh
efmeæ kesâ meceeve ner Øeoeve keâer ngF& YeieJeeve ßeerjece keâer Skeâcee$e efJeÕeemehee$e ™hee YeieJeleer meerlee peer keâer peÙe nes~
11
Jeso-hegjeCeeW Éeje mebefnlee Deewj keâeJÙeeW Éeje efpevnW efvejvlej ieeÙee ieÙee, efpevekeâes DeeefokeâefJe Jeeuceerefkeâ Deewj
20
leguemeeroeme peer ves ieeÙee, Ssmeer cegPe keâefJe efieefjOej keâer JeeCeer kesâ ieeve keâe efJe<eÙe yeveer YeieJeleer meerlee peer keâer peÙe
ht
nes~
ig
ieerle mebKÙee 29
yr
op
peÙeefle jIegkegâueefleuekeâjeceŠ~
C
DeehlekeâeceŠ hetCe&keâeceŠ ÚefJeefJeefveefvolekeâesefškeâeceŠ~~1~~

©
peevekeâerùoÙeeefYejeceŠ efveefšueveÙeveceveesefYejeceŠ~
ØeCelepeveveÙeveeefYejeceŠ efveefKeuejepekegâueeefYejeceŠ~~2~~
DeceuecejkeâleceefCeMÙeeceŠ mepeuece_pegueIeveMÙeeceŠ~
efJeceueÙeecegvepeueMÙeeceŠ veJeueotJee&oueMÙeeceŠ~~3~~
yeeuekeâeC[ced 37
Dece=lekeâjkeâjefvekeâjnemeŠ cewefLeueerùoÙeeefOeJeemeŠ~
efJeefnlecegevf emejefmepeefJekeâemeŠ ßeerkeâjŠ ßeerùuueueeceŠ~~4~~
efMeMegefceefnjkeâjheerlehešOej heeheMejkeâjkeâefšMejekeâj~
.
meleleefvepepeveYeerelf eIevenj njnjelcepeke=âleØeCeeceŠ~~5~~
d
ve
cegefveJeOetogefjleehenejer efieefjMekeâeceg&keâYe”keâejer~
er
hejMegjececeoehenejer oMejLeeefle&njesÓefJekeâeceŠ~~6~~
es
efÛe$eketâšefJenejYeeJeve efJeefnleoC[keâefJeefheveheeJeve~
R
s
ke=âlekeâvekeânefjCeevegOeeJeve KeieMeJeefjkeâeYeÙeefJejeceŠ~~7~~
ht
ig
ceefnlecee®leleveÙehe=‰Š keâefhemeKees efjhegyevOegefve‰Š~
R
jCejlees efJeog<eeb Jeefj‰Š oMecegKeevlekeâjesÓefJejeceŠ~~8~~
ll
.A
keâesmeueeheeflejer[dÙeÛeefjleŠ heoheÙees®nØekeâšmeefjleŠ~
s
efieefjOejsCe efiejecegKeefjleŠ ieerÙeles meerleeefYejeceŠ~~9~~
ya
N
Yeewceer- mecemle keâeceveeDeeW keâes Øeehle efkeâÙes ngS SJeb YeòeâeW keâer meYeer FÛÚeDeeW keâes hetCe& keâjves Jeeues, Deheveer
va
MeesYee mes keâesefš-keâesefš keâeceeWs keâer efveefvole keâjves Jeeues jIegkegâue efleuekeâ ßeerjece keâer peÙe nes~ ßeermeerlee peer kesâ ùoÙe
Se
keâes Deevevo osves Jeeues, efpevekesâ cemlekeâ hej ves$e nQ Ssmes efMeJe kesâ ceve keâes jceeves Jeeues, ØeCelepeveeW kesâ ves$eeW keâes
th
Deevevo osves Jeeues, mechetCe& jepeJebMeeW kesâ Deevevooelee ßeerjece keâer peÙe nes~ veJeerve cejkeâleceefCe kesâ meceeve MÙeeceue,
ee
megvoj Je<ee&keâeueerve yeeoue kesâ meceeve MÙeeceue, Mejokeâeueerve Ùecegvee peue kesâ meceeve MÙeeceue, keâesceue otJee&oue kesâ
P
meceeve MÙeeceue ßeerjece keâer peÙe nes~ Dece=leœeeJeer Ûevõcee kesâ efkeâjCeeW kesâ meceeve nemeJeeues, meerleepeer kesâ ùoÙe ceW
si
efveJeeme keâjves Jeeues, cegefvepeve™he keâceue kesâ efJekeâemekeâ efoJÙe MeesYee keâes Øemlegle keâjves Jeeues, meerlee peer kesâ ùoÙe
T ul
jlve ßeerjece keâer peÙe nes~ yeeuemetÙe& kesâ meceeve heerleJeŒe OeejCe keâjves Jeeues, neLe ceW Oeveg<e yeeCe SJeb keâefš ceW
ri
lejkeâme mes megMeesefYele, Deheves YeòeâeW kesâ meIeve YeÙe keâes njves Jeeues, efMeJe SJeb efMeJepeer kesâ heg$e keâeefle&kesâÙe Deewj
Sh
ieCeheefle kesâ Yeer ØeCecÙe ßeerjece keâer peÙe nes~ DenuÙee kesâ heehe keâes njves Jeeues, efMeJepeer keâe OevegYe&” keâjves Jeeues,
11
hejMegjece kesâ ceo keâes Ye” keâjves Jeeues, ßeeroMejLe kesâ Deeefle&veeMekeâ, efJeke=âle keâeceveeDeeW mes jefnle ßeerjece keâer peÙe
20
nes~ ßeer efÛe$eketâš ceW efJenej mes ØemeVe, oC[keâ Jeve keâes heefJe$e keâjves Jeeues, keâhešce=ieceejerefÛe kesâ heerÚs-heerÚs oewÌ[ves
ht
Jeeues, pešeÙeg Deewj Meyejer kesâ YeÙe kesâ DeJemeeve mLeeve ßeerjece keâer peÙe nes~ ßeer nvegceeved keâer heer" keâes mecceeve osves
ig
Jeeues, meg«eerJe kesâ efce$e Me$egyevOeg efJeYeer<eCe ceW Yeer efJeÕeeme Deewj efve‰e jKeves Jeeues, meb«eece ceW kegâMeue, efJeÉeveeW ceW ßes‰,
yr
jeJeCe kesâ efJeveeMekeâejer, mJeÙeb Devle mes jefnle ßeerjece keâer peÙe nes~ DeÙeesOÙeeheefle heefJe$e Ûeefj$e mes mecheVe,
op
Jeeceve™he ceW Deheves ßeerÛejCe mes ie”e peer keâes Øekeâš keâjves Jeeues, ßeermeerleeefYejece YeieJeeved jece keâe keâefJe efieefjOej
C
Éeje Yeer mebmke=âle Yee<ee ceW cegKeefjle neskeâj iegCeieeve efkeâÙee pee jne nw, peÙe ßeer meerleejece~
©
ieerle mebKÙee 30
peÙeef l e jIeg h eef l eYekeä l eYejleŠ~
jeceØesceØeÙeeieYejleŠ jeceveecemegÙeeieYejleŠ~~1~~
jeceØesceceÙeeJeleejŠ jecemesJeeOece&nejŠ~
jeceYeefòeâmegOewkeâmeejŠ jeceheoheeLeespeefvejleŠ~~2~~
Ke[dieOeeje›elecenerheŠ efovekeâjevJeÙejlveoerheŠ~
d .
meleleke=âlejeIeJemeceerheŠ efJe<eceleceefJe<eefJe<eÙeefJejleŠ~~3~~
ve
DeJeOemegKeJewYeJeefJejeieer jeceÛevõheoevegjeieer~
er
es
efJejnefmebnemevemegjeieer ØeYegefJeÙeesieefJeoiOemegjleŠ~~4~~
R
veiveheoieleefÛe$eketâšŠ YeieJeoerÙemegYeeJeketâšŠ~
s
ht
efMejefmekeâefuhelepešepetšŠ jecemeerleeYeefòeâYeefjleŠ~~5~~
ig
veoVeefvo«eeceJeemeer oYe&MeÙeveiegneefveJeemeer~
R
ll
jece jece jšVegoemeer veÙeveefveie&ueoßegmeefjleŠ~~6~~
.A
heeogkeâeve=hemeeqÛeJeJeÙe&Š meleleefveefvolepeveefvekeâeÙe&Š~
s
ya
efveefMeefoJeeefÛe&leue#ceCeeÙe&Š jeIeJeb ØeefCeOeeÙe hegjleŠ~~7~~
efJeefnleleeceüÂießegpeeleŠ N
heefj®ovMe$egIveleeleŠ~
va
veecepeehekeâheeefjpeeleŠ jececesJe efJeYeeJÙe heefjleŠ~~8~~
Se
Yeüele=YeeJemegYeefòeâmeercee Yejleveecee jeceØescee~

th
ee
efieefjOejb megKeÙeslmeYetcee ceeC[Jeerheeflejer[Ùd eÛeefjleŠ~~9~~

P
Yeewceer- ßeerjece Øesce kesâ ØeÙeeie™he, ßeerjece veece ceneÙe%e, ßeerjece Yeòeâ Yejle peer keâer peÙe nes~ pees ßeerjece
si
ul
Øesce kesâ ner DeJeleej nQ, ßeerjece mesJee ner efpevekesâ ùoÙe keâe nej nw, ßeerjece Yeefòeâ™he Dece=le ner efpevekeâe meej-meJe&mJe
T
nw Ssmes ßeerjece ÛejCekeâceue ceW efvejle Yejle peer keâer peÙe nes~ Ke[dieOeeje›eefleÙeeW kesâ cenejepe, metÙe&JebMe kesâ jlveceÙe
ri
Sh
oerhekeâ efvejvlej ßeerjeIeJe keâer meceerhelee keâjves Jeeues, DelÙevle YeÙe¿j efJe<eÙe™he efJe<e mes efJejòeâ YewÙee Yejle keâer
peÙe nes~ ßeer DeJeOe kesâ megKe-JewYeJeeW mes efJejòeâ, ßeerjeceÛevõ kesâ ÛejCekeâceue ceW Devegjòeâ SJeb efJejn kesâ efmebnemeve ceW
11
Deemeòeâ leLee YeieJeeved ßeerjece kesâ efJeÙeesieeefive ceW mebmeej kesâ Yeesie keâes Ye<ce keâjves osves Jeeues Yejle peer keâer peÙe nes~
20
veive ÛejCeeW mes efÛe$eketâš ØemLeeve keâjves Jeeues, YeieJeoerÙe YeeJeeW kesâ efMeKejmJe™he efMej hej pešepetš OeejCe efkeâÙes
ht
ngÙes, ßeerjece-meerlee keâer Yeefòeâ mes Yejs ngS Yejlepeer keâer peÙe nes~ veefvo«eece ceW Jeeme keâjkesâ, ßeerjece efJejn ceW ›eâvove
ig
keâjles ngÙes Yetefce ceW Keesokeâj yeveeF& ngF& iegheâe ceW kegâMe efyeÚekeâj MeÙeve keâjves Jeeues, efJe<eÙeeW mes Goemeerve jnkeâj
yr
ßeerjece jece jšles ngÙes Deheves DeeBKeeW mes DeeBmegDeeW keâer veoer yeneves Jeeues Yejle peer keâer peÙe nes~ Deheves mece#e ßeerjeIeJe
op
keâes GheefmLele keâjkesâ heeogkeâe cenejepe kesâ ßes‰ cev$eer keâer Yetefcekeâe efveYeeves Jeeues, ceeB kewâkesâÙeer kesâ kegâke=âlÙeeW keâer meowJe
C
efvevoe keâjves Jeeues SJeb jeleefove ue#ceCe peer kesâ yeÌ[s YewÙee ßeerjece keâer hetpee keâjves Jeeues Yejle peer keâer peÙe nes~
©
Me$egIve kesâ yeÌ[s Yeüelee, ßeerjece veece peehekeâeW kesâ efueÙes keâuheJe=#e mJe™he, meJe&$e ßeerjece keâer ner YeeJevee keâjkesâ
efvejvlej Deheves ueeue DeeBKeeW mes DeeBmet yenekeâj hetâš-hetâš keâj jes jns Yejle peer keâer peÙe nes~ ceeC[Jeer kesâ heefle, mlegefle
keâjves ÙeesiÙe Ûeefj$e Jeeues, Yeüele=lJe Deewj Yeefòeâ keâer meercee, Yejle veecekeâ ßeerjeceØesce, ØeYeg ßeerjece kesâ DelÙevle
efvekeâšlece heefjkeâj YeeJemes Yejle cegPe efieefjOej keâes megKeer keâj oW~
yeeuekeâeC[ced 39
ieerle mebKÙee 31
peÙeefle Jew ue#ceCe GoejŠ~
jeceue#ÙeceveŠ ØemeejŠ ØeefLeleue#ceCeveecemeejŠ~~1~~
d .
Mesef<enefjMes<eeJeleejŠ levegefJeefveefvolekeâefCe&keâejŠ~
ve
Oe=lejefpelemeceYegJeveYeejŠ megecf e$eeoMejLekegâceejŠ~~2~~
er
es
heerleÛechekeâkeâceueJeCe&Š ®efÛeefJeefpeleefnceefieefjmegJeCe&Š~
R
jeceÛevõÛeefj$ekeâCe&Š YeJecenecyegefOekeâCe&OeejŠ~~3~~
s
ht
letCeMeeÙekeâÛeeheOeejer kegâCehekegâueohe&Øenejer~
ig
pevekeâmebMeÙeMeeskeânejer veecejeceevegpeØeÛeejŠ~~4~~
R
jecemesJeejmemegÙeesieŠ lÙeòeâkeâesmeuejepÙeYeesieŠ~
ll
.A
nlemegpeveYeJeYeercejesieŠ mekeâueJew<CeJeùoÙenejŠ~~5~~
s
ya
jecemesJeemegKeefJenejŠ peevekeâerJelmeueeOeejŠ~
efÛe$eketâšùoskeânejŠ N
ovegpemetovemet$eOeejŠ~~6~~
va
Gefce&ueeheeflejefleefJeme”Š peevekeâerheohe©eYe=”Š~
Se
jecemesJeecee$ej”: ØeYee›eeref[lekeâesefšceejŠ~~7~~
th
jecejCeefveefOeyeengmeslegŠ oMecegKeevJeÙeOetcekesâlegŠ~
ee
efJeyegOemegpeveevevonslegŠ Me›eâefpeledmejefmepeleg<eejŠ~~8~~
P
si
peerJepeieoeÛeeÙe&JeÙe&Š yeuekeâoLeeake=âlekeâoÙe&Š~
ul
melelemesefJelejeIeJeeÙeex YeJeleg ùleefieefjOejefJekeâejŠ~~9~~

T
ri
Yeewceer- ßeerjece™he ue#Ùe ceW efpevekeâe ceve Øemeefjle jnlee nw, efpevneWves ue#ceCe veece kesâ meejleòJe keâes Øekeâš
Sh
efkeâÙee Ssmes Goej ue#ceCe keâer peÙe nes~ pees Mes<eer ßeerjece kesâ Mes<e DeLee&led mesJekeâ™he DeJeleej nQ, efpevneWves Deheveer
11
MeesYee mes keâefCe&keâej heg<he keâes peerle efueÙee nw, efpevneWves Oetefue keâCe kesâ meceeve he=LJeer kesâ Yeej keâes OeejCe efkeâÙee nw, Ssmes
20
cenejeveer megefce$ee Deewj cenejepe oMejLe kesâ megheg$e ßeerue#ceCekegâceej keâer peÙe nes~ heerueer Ûechee Deewj heerues keâceue kesâ
ht
meceeve megvoj, Deheveer MeesYee mes mJeCe& keâes Yeer peerleves Jeeues leLee ßeerjeceÛevõ kesâ Ûeefj$e keâes ner Deheves keâeveeW keâe
ig
efJe<eÙe yeveeves Jeeues, mebmeejmeeiej kesâ keâCe&OeejmJe™he ue#ceCe peer keâer peÙe nes~ lejkeâme-Oeveg<e-yeeCe OeejCe keâjves
yr
Jeeues, je#eme kegâue kesâ Den¿ej keâes ve° keâjves Jeeues, cenejepe pevekeâ kesâ mebMeÙe Deewj Meeskeâ keâes efceše osves Jeeues,
op
peieled ceW jeceevegpe veece mes efJeKÙeele ßeerue#ceCe keâer peÙe nes~ ßeerjece mesJee keâe jme ner efpevekeâe megvoj megÙeesie nw,
C
efpevneWves ßeerjece mesJee kesâ efueÙes ner ßeerDeJeOe keâe jepÙeYeesie ÚesÌ[ efoÙee nw Deewj efpevekesâ Éeje YeòeâpeveeW kesâ YeÙe¿j
©
meebmeeefjkeâ jesie ve° keâj efoÙes ieÙes nQ, Ssmes meYeer Jew<CeJe peveeW kesâ ùoÙenejmJe™he ue#ceCe peer keâer peÙe nes~
ßeerjecemesJee ceW ner pees Dehevee megKeefJenej ceeveles nQ, pees meerlee peer kesâ Jelmeue jme kesâ DeeßeÙeeuecyeve nQ, Ssmes ßeer
efÛe$eketâš kesâ ùoÙenejmJe™he, je#emeeW kesâ efJeveeMe kesâ met$eOeej ue#ceCe peer keâer peÙe nes~ Gefce&uee kesâ heefle mebmeej kesâ
jefle mes DelÙevle Deveemeòeâ, ßeer meerleepeer kesâ ÛejCe keâceue kesâ Yeücej, ßeerjecemesJee ceW ner Deevevo keâer DevegYetefle keâjves
Jeeues, Deheveer keâeefvle mes keâjesÌ[eW keâeceosJeeW keâes ueefppele keâjves Jeeues ue#ceCe peer keâer peÙe nes~ ßeer jece kesâ Ùegæ
meeiej ceW efpevekeâer Yegpee ner mesleg yeveer, Ssmes jeJeCeJebMe™he JebMeJeve kesâ efueÙes Deefive, osJelee Deewj meppeveeW kesâ Deevevo
kesâ Skeâcee$e keâejCe leLee Fvõefpeled cesIeveeo™he keâceue kesâ efueÙes mee#eeled Deesuee ßeerue#ceCe keâer peÙe nes~ peerJepeieled
kesâ ßes‰ DeeÛeeÙe&, Deheves yeue mes og°eW keâes meceehle keâjves Jeeues, efvejvlej Deheves yeÌ[s Yeüelee ßeerjeIeJe peer keâer mesJee
keâjves Jeeues, kegâceej ßeerue#ceCe cegPe keâefJe efieefjOej kesâ efJekeâejeW keâes meceehle keâj oW~
d .
ve
ieerle mebKÙee 32
er
peÙeefle nvegceevee_pevesÙeŠ~
es
R
ÙeseefieOesÙeŠ %eeefveiesÙeŠ YeJeefJeYeeefJeleYeeieOesÙeŠ~~1~~
s
hejcece”ueYepevekeâerle&vemekeâuekeâefueceuekegâueefveke=âvleve~
ht
ig
heefleleheeJeveùoÙeÛevove heJevevevove veeceOesÙeŠ~~2~~
R
peele™heefiejervõ™efhele efJehegueefovekeâjkegâueme®efhele~
ll
.A
veself e veself e efveieceefve¤efhele KeueefJe®efhele™heOesÙeŠ~~3~~
s
hejceOeerjŠ ceneJeerjŠ ye»eJejJeevejMejerjŠ~
ya
N
ùoÙeOe=lejIegJebMeJeerjŠ mecejOeerjes efJeefOeefJeOesÙeŠ~~4~~
va
jeceYeòeâefMeJeeJeleejŠ mekeâueiegCece”ueeieejŠ~
Se
cewefLeueerJeelmeuÙemeejŠ efJehegueJeerÙe&yeueesÓØecesÙeŠ~~5~~
th
MewueOeejer yeÇÿeÛeejer jeceue#ceCeceesokeâejer~

ee
peevekeâermevleehenejer oefueleefveefMeÛejÛeÙeesÓpesÙeŠ~~6~~
P
iese<heefolepeueefveefOejMe¿Š ovegpekeâeveveke=âleele¿Š~
si
ul
nesefuekeâeke=âlekeâvekeâue¿ jes<eheeJekeâmeceeOesÙeŠ~~7~~
T
oMeJeovekegâuekeâoveMeerueŠ JesoefJeßegleefJeMeoueerueŠ~
ri
Sh
jeceotleJejŠ megMeerueŠ mecejpeerefJeleceeieOesÙeŠ~~8~~

11
hejbJew<CeJeÛe›eâJeleea jeceYeòeâpeveevegJeleea ~
20
jeceYeefòeâjmeØeJeleea meoe efieefjOejefieje iesÙeŠ~~9~~

ht
Yeewceer- ÙeesefieÙeeW kesâ OÙesÙe Deewj %eeefveÙeeW kesâ %esÙe leLee efMeJe peer Yeer efpevekesâ YeeiÙe keâer ØeMebmee keâjles nQ Ssmes
ig
De_peveevevoJeOe&ve nvegceeved peer keâer peÙe nes~ efpevekeâe Yepeve Deewj keâerle&ve hejce ce”ueceÙe nw, pees mebhetCe& keâefueceueeW
yr
op
keâes ve° keâjves Jeeues nQ, Ssmes heefleleheeJeve ßeerjece kesâ ùoÙe keâes Meerleue keâjves Jeeues heJeve heg$e nvegceeved keâer peÙe nes~
C
efpevekeâe mJe™he mJeCe& heJe&le kesâ meceeve leLee pees Deveskeâ metÙeeX kesâ meceeve ØekeâeMeceeve nQ, vesefle-vesefle keânkeâj JesoeW ves
©
efpevekeâe efve™heCe efkeâÙee nw, Ssmes KeueeW keâes efJeke=âle keâjves Jeeues Yeerce™he mebheVe nvegceeved peer keâer peÙe nes~ Ssmes
hejceJeerj Je»e kesâ meceeve JeevejMejerj, Deheves ùoÙe ceW jIegJeerj ßeerjecepeer keâes efJejepeceeve keâjeves Jeeues, Ùegæ ceW efmLej,
yeÇÿee peer kesâ Yeer ieg® nvegceeved peer keâer peÙe nes~ ßeerjeceYeòeâ Me¿j peer kesâ DeJeleej, mebhetCe& iegCe Deewj ce”ue kesâ
YeJeve, meerleepeer kesâ JeelmeuÙe kesâ Deeuecyeve, Devevleyeue Deewj heje›eâce mes mebheVe, ØeceeCeeW mes Yeer hejs nvegceeved peer keâer
peÙe nes~ neLe ceW heJe&le efueÙes ngS yeeueyeÇÿeÛeejer ßeerjeceue#ceCe keâes Deeveefvole keâjves Jeeues, meerleepeer kesâ mebleehe keâes
yeeuekeâeC[ced 41
njves Jeeues, je#emeeW kesâ mebnejkeâlee& DepesÙe nvegceeved peer keâer peÙe nes~ efpevneWves meeiej keâes ieeÙe keâe Kegj pewmee yevee
efoÙee Deewj efpevneWves je#emeJeve ceW Deelebkeâ hewâueeÙee leLee efpevneWves mJeCe& keâer ue¿e keâer nesueer peueeF&, Ssmes ßeermeerleepeer
kesâ ›eâesOeeefive kesâ meceeOeevekeâlee& nvegceeved peer keâer peÙe nes~ efpevekeâe mJeYeeJe ner jeJeCe kesâ kegâue keâe efJeveeMekeâ yevee,
efpevekeâer ueerueeSb JesoeW ceW Øeefmeæ nQ Ssmes Ùegæ ceW cesIeveeo keâer JeerjIeeefleveer Meefòeâ mes cetefÛÚ&le megefce$eevevove ue#ceCe
d .
peer keâes peerefJele keâjves Jeeues megMeerue jeceotle nvegceeved peer keâer peÙe nes~ Ssmes Jew<CeJe ßes‰eW kesâ Ûe›eâJeleea ßeerjeceYeòeâeW
ve
keâe Devegieceve keâjves Jeeues, ßeerjeceYeefòeâjme kesâ heÇJele&keâ Deewj efieefjOej keâefJe keâer JeeCeer mes meowJe ner iesÙe ßeernvegceeved
er
es
peer keâer efvejvlej peÙe nes~
R
ieerle mebKÙee 33
s
ht
peÙeefle JeeuceerefkeâŠ keâJeervõŠ~
ig
R
Yeeie&Jees Jew Yetmegjvs õŠ ÛejCehe¿pevelemegjvs õŠ~~1~~
ll
JÙeeOeme”eled kegâmJeYeeJeŠ mehle$e+ef<eoMe&veØeYeeJeŠ~
.A
jeceveecepeheevegYeeJeŠ hegveyeÇ&ÿe cenecegveervõŠ~~2~~
s
ya
ØeLecekeâefJeleepevceoelee DeeefokeâefJejLekeâeJÙeOeelee~
N
keâefJeJejeCeeb efhelee ceelee heC[ÙeeefÛe&leheefC[lesvõŠ~~3~~
va
ØeLecejeceeÙeCeœe°e jeceueerueecev$eõ°e~
Se
jeceveecemegÙeeieÙe°e keâueheowmleesef<elekeâheervõŠ~~4~~
th
ee
cetuejeceeÙeCeb ieeÙeved jecekeâerefleË efheyeved keâeÙeved ~

P
meoe meerleeheob OÙeeÙeved mJejceOegjleeefpeleefhekesâvõŠ~~5~~

si
uemeoveg°gyyengueJe=llewŠ efJeMeomeerleejeceJe=òewŠ~
T ul
nvegceoeefokeâYeefòeâke=âlÙewŠ me_peieew meejmJelesvõŠ~~6~~

ri
DeJeefveheg$ÙevegjeiemeiezŠ Yejleue#ceCeke=âleefJemeiezŠ~
Sh
jeceÛeefjlejmeeueJeiewzŠ jmemeceeJeefpe&leMegkesâvõŠ~~7~~
11
Deue¿ejjmeeefYeOeeves keâeJÙeiegCeieewjJeefJeOeeves~
20
cevegpeceÙee&oeefJeleeves jeceYeefòeâuemeõmesvõŠ~~8~~
ht
jcÙejeceeÙeCeØeme”wŠ efJenlekeâefuekegâuemeceueme”wŠ~
ig
yr
efJeefpeleMegefÛeie”elej”wŠ efieefjOejb meceJeleg $e+<eervõŠ~~9~~

op
C
Yeewceer- Ye=iegJebMe ceW GlheVe, yeÇeÿeCe ßes‰, Deheves ÛejCe keâceue ceW Fvõ keâes Yeer Pegkeâe osves Jeeues, keâJeervõ
©
Jeeuceerefkeâ keâer peÙe nes~ hetJe& ceW JÙeeOeeW kesâ me”mes kegâeflmele mJeYeeJe Jeeues, hegveŠ mehleef<e&ÙeeW kesâ oMe&ve ØeYeeJe mes Deewj
ßeerjece veece pehe keâer ke=âhee mes efheâj yeÇÿeef<e& heo hej Øeefleef‰le ngS Jeeuceerefkeâ peer keâer peÙe nes~ ØeLece keâefJelee kesâ
pevceoelee, DeeefokeâefJe, keâeJÙepeiele kesâ yeÇÿee, keâefJekegâue kesâ efhelee-ceelee Deewj Deheveer meomeled efJeJesefkeâveer yegefæ mes
ßes‰ heefC[leeW keâes mecceeefvele keâjves Jeeues, cenef<e& Jeeuceerefkeâ keâer peÙe nes~ ØeLece jeceeÙeCe kesâ jÛeefÙelee, ßeerjeceueeruee
kesâ jnmÙe ceb$eõ°e, jeceveece Ùe%e kesâ ÙepJee, Deheves ßes‰ heoeW mes keâefJeÙeeW keâes mevleg° keâjves Jeeues cenekeâefJe Jeeuceerefkeâ
peer keâer peÙe nes~ cetue jeceeÙeCe keâes ieeles ngÙes, ßeerjecekeâerefle& jme keâes heer-heer keâj keânles ngÙes meowJe ßeermeerlee heo keâe
OÙeeve keâjles ngÙes, Deheves mJej keâer ceOegjlee mes ßes‰ keâesefkeâue keâes peerleves Jeeues, cenef<e& Jeeuceerefkeâ peer keâer peÙe nes~
efpeve meejmJelesvõ DeLee&led keâefJeßes‰ Jeeuceerefkeâ peer ves heefJe$e meerleejecepeer kesâ Ûeefj$eeW mes Ùegòeâ nvegceevepeer Deeefo
Jew<CeJeeW kesâ Yeefòeâke=âlÙeeW mes megMeesefYele Deveg°ghe yengle megvoj ÚvoeW ceW Melekeâesefš jeceeÙeCe keâe ieeve efkeâÙee, Ssmes cenef<e&
d .
Jeeuceerefkeâ peer keâer peÙe nes~ Yetefceheg$eer meerleepeer kesâ Devegjeie Deewj efve§eÙeeW mes hetCe&, ßeerYejle Deewj ue#ceCe peer kesâ
ve
lÙeeie mes mebheVe, ßeerjeceÛeefjle™he yengjbies Deeceü heâueeW kesâ Éeje ßeerjece jme mes MegkeâeÛeeÙe& pewmes hejcenbme keâes Yeer
er
es
Deheveer Deesj Deekeâef<e&le keâjves Jeeues cenef<e& Jeeuceerefkeâ peer keâer peÙe nes~ ceveg<Ùe keâer ceÙee&oe kesâ efJeleeveeW mes Ùegòeâ,
R
Deuebkeâej Deewj jmeeW kesâ keâLeve mes hetCe&, keâeJÙeiegCeeW kesâ ieewjJe keâer jÛevee ceW efpevneWves jmejepe ëe=bieej keâes Yeer
s
ßeerjeceYeefòeâjme mes megMeesefYele keâj efoÙee, Ssmes cenef<e& Jeeuceerefkeâ peer keâer peÙe nes~ keâefuekeâeue kesâ ceuemecetneW keâes ve°
ht
keâjves Jeeues, Deheveer heefJe$elee mes iebieepeer kesâ lejbieeW keâes Yeer peerleves Jeeues Ssmes ßes‰ ßeerjeceeÙeCe kesâ ØemebieeW Éeje
ig
R
$e+ef<eßes‰ Jeeuceerefkeâ cegPe keâefJe efieefjOej keâer j#ee keâj ueW~
ll
.A
ieerle mebKÙee 34
s
peÙeefle keâefJeieg®legueefmeoemeŠ~
ya
jeceue#ceCeÛejCeoemeŠ megYeiemeerleemcejCeoemeŠ~~1~~ N
va
meyeeuceerefkeâMegYeeJeleejŠ YeefCeefleYeeefcevÙeuebkeâejŠ~
Se
jeceveecepehewkeâmeejŠ jeceYeòeâceveesefveJeemeŠ~~2~~
th
«eecejepeehegjefJenejer lejefCeleveÙeehegefueveÛeejer~
ee
melelemesefJeleOevegOee&jer peveefvenguemeercegKeesuueemeŠ~~3~~
P
Ûevõve=hepeueOeeceÛevõ: efJejefleje$ÙeefYejeceÛevõŠ~
si
ul
ieerlemeerleejeceÛevõŠ mevlekegâuekewâjJeefJekeâemeŠ~~4~~
T
ueyOevejnefjoemeoer#eŠ efßelemeveeleveOece&efMe#eŠ~
ri
Sh
jecehe©eheoØeleer#eŠ #eefheleJew<CeJecevem$eemeŠ~~5~~
11
jeceefleuekeâefJeYeeleYeeueŠ jeceIeómegkeâerefle&YeeueŠ~
20
efÛe$eketâšleheesjmeeueŠ efJenleKeuekeâefuekegâefšuejemeŠ~~6~~
ht
efJeÕeefJeßegleefJeYegefJeYetefleŠ efJeÕeveeLeke=âheeefJeYetefleŠ~
ig
YeejleerÙemegKeevegYetefleŠ megmeeefnlÙeefJeYeeefJeYeemeŠ~~7~~
yr
op
Mueeskeâoesnemeesj"euemeÚvoÛeewheeF&megOeejme-
C
jefÛelejeceÛeefj$eceevememegkeâefJeleeJeefveleeefJeueemeŠ ~~8~~
©
jecekeâLeeJejsCÙeieelee jeceYeòeâpevewkeâOeelee~
efieefjOejb YeJeYeÙeeled $eelee peÙeefle jIegJejùoÙeJeemeŠ~~9~~
Yeewceer- ßeerjece-ue#ceCe-meerlee peer kesâ ÛejCe kesâ Jeeme SJeb megvoj meerleepeer kesâ mcejCe kesâ oeme keâefJekegâue kesâ
ieg® ieesmJeeceer leguemeeroeme peer keâer peÙe nes~ cenef<e& Jeeuceerefkeâ kesâ cebieueceÙe DeJeleej, keâefJelee-Jeefvelee kesâ DeeYet<eCe,
yeeuekeâeC[ced 43
ßeerjece veece pehe keâes ner Skeâcee$e lelJe ceeveves Jeeues Gve ieesmJeeceer leguemeeroeme peer keâer peÙe nes~ jepeehegj «eece ceW
efJenej keâjves Jeeues, Ùecegvee leš hej YeüceCe keâjves Jeeues, efvejvlej OevegOee&jer ßeerjece keâer mesJee keâjves Jeeues, ceelee nguemeer
kesâ cegKeesuueeme ™he (ØemeVelee) leguemeeroeme peer keâer peÙe nes~ Ûevõcee ner efpevekesâ jepee nQ Ssmes yeÇeÿeCe kegâue™he
#eerjmeeiej kesâ Ûevõcee JewjeiÙeYeeJevee™he jeef$e kesâ DeevevooeÙekeâ Ûevõ mJe™he, ßeer meerleejece Ûevõ keâes ieeves Jeeues,
d .
mevle™he kegâcegoJeve kesâ efJekeâeme keâlee&, ieesmJeeceer leguemeeroeme peer keâer peÙe nes~ ßeer vejnefjoeme peer mes efJejòeâ
ve
Jew<CeJeer oer#ee Øeehle keâjkesâ, meveeleve Oece& keâer efMe#ee keâe DeeßeÙe ueskeâj, efpevneWves ßeerjece kesâ ÛejCekeâceue keâer
er
es
Øeleer#ee keâer Deewj Jew<CeJe peve kesâ ceve keâe $eeme ve° efkeâÙee, Ssmes leguemeeroeme peer keâer peÙe nes~ efpevekeâe ßeercemlekeâ
R
ßeerjece kesâ Éeje efkeâÙes ngÙes efleuekeâ mes megMeesefYele ngDee, efpevekeâer keâerefle&ceeuee efÛe$eketâš kesâ jeceIeeš hej efJejepeer,
s
efpevnW efÛe$eketâš ceW lehemÙee keâjkesâ ßeerjece jme keâer DevegYetefle ngF& leLee efpevneWves keâefueÙegie keâe kegâefšue jeme ve° efkeâÙee,
ht
Ssmes leguemeeroeme peer keâer peÙe nes~ hejceelcee ßeerjece kesâ efJeÕe Øeefmeæ efJeYetefle mJe™he, ßeerefJeÕeveeLe peer keâer ke=âhee
ig
R
™he efJeYetefle mes Ùegòeâ, YeejleerÙe oMe&ve ceW megKe keâer DevegYetefle keâjves Jeeues, megvoj meeefnlÙe keâer keâeefvle mes ØekeâeefMele
ll
leguemeeroeme peer cenejepe keâer peÙe nes~ efpevneWves Mueeskeâ-oesne-meesj"e-Úvo Deewj ÛeewheeF& pewmes cegKÙe Je=òeeW ceW
.A
ßeerjeceÛeefjleceeveme keâer jÛevee keâjkesâ keâefJelee Jeefvelee keâes yeÌ[Yeeefieveer yevee efoÙee Ssmes ieesmJeeceer leguemeeroeme peer keâer
s
ya
peÙe nes~ ßeerjecekeâLee kesâ ßes‰ ieeÙekeâ, ßeerjeceYeòeâ peveeW kesâ yeÇÿee, Deheves jeceÛeefjleceeveme mes cegPe keâefJe efieefjOej
N
keâes Yeer YeJeYeÙe mes ÚgÌ[eves Jeeues, YeieJeeve ßeermeerleejece keâes Deheves ùoÙe ceW yemeeves Jeeues ieesmJeeceer leguemeeroeme peer
va
keâer peÙe nes~
Se
ieerle mebKÙee 35
th
peÙeefle jIegheefle hegÙe&ÙeesOÙee~

ee
cevegefJeefveefce&lehegÙe&ÙeesOÙee oMejLeefßeefle hegÙe&ÙeesOÙee~~1~~

P
si
DeeÙeleejefJeÙeespeveevleb $eerefCe efJemleerCee& efoievleced ~

ul
oerheÙevleer oerhÙeceevee Oeece efJeuemeefle hegÙe&ÙeesOÙee~~2~~

T
ri
DeÙeesefYen&efjefJeefOeefiejerMewŠ Mes<ecegefveveejoieCesMewŠ~
Sh
meoeÓÙeesJeodOÙeeÙeceevee OÙeeveheefjCeeflehegÙÙe&ÙeesOÙee~~3~~
11
mejmemejÙetveerjMeesYee megkeâefJeÙeesefiecegveervõueesYee~
20
hejcenbmew%ee&Ùeceevee %eeveieg®ieeflehegÙÙe&ÙeesOÙee~~4~~
ht
DeeefokeâefJevee efJeefJeOemeiezmlegueefmeoemeefiejeØeJeiezŠ~
ig
yr
megkeâefJeJeiezieeaÙeceevee ieeveiegCeOe=eflehegÙÙe&ÙeesOÙee~~5~~
op
oef#eCes meefjlees efJeceeveb ØeefLeleef$eMeleOeveg<ØeceeCeced~

C
jecepevcemLeuececeevee uemeefle oOeleer hegÙe&ÙeesOÙee~~6~~

©
Ùe$e Kesueefle jpeefme jeceŠ meevegpees veÙeveeefYejeceŠ~

lesve YekeälÙee YepÙeceevee Yeeefle YeieJeleer hegÙe&ÙeesOÙee~~7~~
Ùe$e efJenjefle cegoe meerlee jeIeJesCe meceb Øeleerlee~
nvegcelee mebmesJÙeceevee YeefòeâmebefmLeeflehegÙe&ÙeesOÙee~~8~~
ßegeflemenœewŠ ßetÙeceeCee jeceYeòewâŠ ßeerÙeceeCee~

efieefjOejeÙe ØeerÙeceeCee Øesceheefjefceefle hegÙe&ÙeesOÙee~~9~~
Yeewceer- ßeerjece keâer hegjer DeÙeesOÙee keâer peÙe nes, JewJeÕele ceveg ves efpemekeâer meercee keâe efveOee&jCe efkeâÙee Deewj pees
d .
cenejepe oMejLe keâer efveJeeme jepeOeeveer yeveer, Gme DeÙeesOÙee keâer peÙe nes~ pees yeejn Ùeespeve DeeÙele Deewj leerve Ùeespeve
ve
efJemleerCe& nw, Jen mebhetCe& efoievleeW keâes ØekeâeefMele keâjleer ngF& Deewj mJeÙeb Yeer ØekeâeMeceeve nesleer ngF&, hejceOeece ™he ceW
er
efJejepeceeve nw~ pees DeÙeesefYeŠ DeLee&led efJe<Ceg, yeÇÿee Deewj efMeJepeer Éeje SJeb Mes<e osJeef<e& veejo SJeb ieCeheefle Éeje ueewn
es
kesâ meceeve efmLej neskeâj OÙeeve keâe efJe<eÙe yeveeÙeer peeleer ngF& OÙeeve keâer meercee yeve Ûegkeâer nw~ peneB efoJÙe meefueuee
R
mejÙet MeesYee hee jner nQ, efpeme hej ßes‰ keâefJe Ùeesieervõ Deewj cegveervõ uegyOe nes jns nQ, pees hejcenbmeeW kesâ Yeer %eeve keâe
s
ht
efJe<eÙe yevekeâj %eeve kesâ ieg®DeeW keâe ievleJÙe mLeeve yeve ieÙeer nw~ DeeefokeâefJe cenef<e& Jeeuceerefkeâ kesâ Deveskeâ meieeX leLee
ig
ieesmJeeceer leguemeeroeme kesâ Deveskeâ JeeCeer-efJeYeeieeW Éeje keâneR keâefJeleeJeueer keâer keâefJeleeDeeW ceW, keâneR ieerleeJeueer kesâ
R
ieerleeW ceW Deewj DevÙe keâefJeÙeeW Éeje Yeer ieeÙeer peeleer ngF& ieerle hejbheje keâer OeejCee Meefòeâ yeve ieÙeer nw~ mejÙet ceeB mes
ll
.A
oef#eCe keâer Deesj leerve meew Oeveg<e keâer otjer hej efJeefMe° mecceeve Ùegòeâ ßeerjece pevcemLeue keâes OeejCe keâjleer ngÙeer ßeer
s
DeÙeesOÙee megMeesefYele nes jner nw~ efpeme ßeer DeÙeesOÙee ceW ßeerYejle, ue#ceCe, Me$egIve kesâ meeLe YeieJeeve yeeue™he jece
ya
Kesueles ngÙes YeòeâeW kesâ ves$eeW keâes Deevevo osles jnles nQ, Gvekesâ Éeje Yeer Yeefòeâ mes Yepeer peeleer ngF& YeieJeleer DeLee&led
N
<e[wMJeÙe& mebheVe DeÙeesOÙee megMeesefYele nes jner nw~ efpeme ßeer DeÙeesOÙee ceW YeieJeeve ßeerjece kesâ meeLe efJeÕemle YeeJe mes
va
ßeermeerleepeer efJenej keâjleer jnleer nQ, Ssmeer nvegceeve peer Éeje mesefJele nesleer ngF& Yeefòeâ kesâ efveJeeme mLeeve DeÙeesOÙee peer
Se
efJejepeceeve nes jner nw~ Deveskeâ ßegefleÙeeW Éeje ßeJeCe keâe efJe<eÙe yeveeÙeer peeleer ngF& ßeer jeceYeòeâeW Éeje DeeßeÙe keâer
th
peeleer ngF& Deewj keâefJe efieefjOej kesâ Thej ØemeVe nesleer ngF& Ùen DeÙeesOÙee hegjer ßeerjece Øesce keâer meercee yeve ieÙeer nw,
ee
ßeerDeJeOeOeece keâer peÙe nes peÙe nes~

P
si
ieerle mebKÙee 36
T ul
peÙeefle efÛevceÙeefÛe$eketâšŠ~
ri
jpeleJeCe&megefÛe$eketâšŠ MegefÛemegJeCe&efJeefÛe$eketâšŠ~~1~~
Sh
MegYeefJeJeskeâ#es$eketâšŠ efJejefleJewYeJeJes$eketâšŠ~
11
%eeveÙeesieef$eves$eketâšŠ jeceYeefòeâmeefJe$eketâšŠ~~2~~
20
ceefnlecevoeefkeâefvelej”: efJeefnlekeâefueceuekeâueg<eYe”:~
ht
ueefuelemeerleejecej”: keâefuelekeâeceoefce$eketâšŠ~~3~~
ig
yr
Deef$ejvemetÙeeJeoeleŠ ieghleieesoeJeefjefJeYeeleŠ~
op
mheâefškeâefMeueeØeYeeØeYeeleŠ pe[peÙevlepeefJe$eketâšŠ~~4~~
C
ØeefLelejIegheefleheCe&MeeueŠ ueefueleue#ceCejeflejmeeueŠ~
©
peevekeâerÛejCee¿ceeueŠ ØeYegheoe¿heefJe$eketâšŠ~~5~~
Delegueleguemeerheer"MeesYeŠ heJevemegleheonle#eesYeŠ~
megKeomeeOevemegOeveueesYeŠ efJe<eÙeefJeefheveueefJe$eketâšŠ~~6~~
yeeuekeâeC[ced 45
keâefueleleguemeeroemeketâšŠ jececewefLeefuejemeketâšŠ~
megpeveJe=voefJeueemeketâšŠ YejleÛee®Ûeefj$eketâšŠ~~7~~
õg e f n Cenef j njpevceYet e f c eŠ jeceue#ceCekeâce& Y et e f c eŠ~
.
YepevemeeOevecece&YetefceŠ ØeCeleoes<emeefn$eketâšŠ~~8~~
d
ve
jecejlveb meceenlegË meeOeveemebmeefo efJenleg&ced ~
er
IeesjYeJemeeiejb lelegË efieefjOejeÙe yeefn$eketâšŠ~~9~~
es
R
Yeewceer- ÛeeBoer kesâ JeCe& Jeeues Dee§eÙe&ceÙe efMeKejeW mes Ùegòeâ leLee mJeCe& efMeKejeW mes efJeefÛe$e hejceÛesleve efÛe$eketâš
s
keâer peÙe nes~ pees megvoj efJeJeskeâ keâe #es$e leLee JewjeiÙe JewYeJe keâer Jes$euelee mes Ùegòeâ efMeKejeW Jeeuee Deewj %eeveÙeesie™he
ht
ig
ceneosJe mes Ùegòeâ SJeb ßeerjeceYeefòeâ kesâ pevceoelee efMeKejeW mes meveeefLele nw~ pees cevoeefkeâveer kesâ lejbieeW mes hetefpele leLee
R
keâefueÙegie kesâ ceue Deewj heeheeW keâes ve° keâjves Jeeuee, ßeermeerleejece peer keâer efJenejmLeueer yevee ngDee keâeceo heJe&le kesâ
ll
.A
metÙe& pewmes efMeKejeW mes megMeesefYele nes jne nw~ pees leerveeW melJe-jpemed-lecemed veecekeâ Øeeke=âle iegCeeW mes jefnle nw, pees
DevemetÙee peer kesâ lehe mes mJeÛÚ ieghle ieesoeJejer mes megMeesefYele SJeb mheâefškeâ efMeuee keâer ØeYee mes ØekeâeefMele leLee cetKe&
s
ya
peÙevle kesâ ØeeCeevlekeâejer YeÙeJesie keâe j#ee mLeeve nw~ peneB ßeerjece keâer heefJe$e heCe&Meeuee nw, pees ßeer ue#ceCe keâer
N
Yeefòeâ mes jmeeruee nes Ûegkeâe nw, peneB ßeermeerlee kesâ ßeerÛejCekeâceue kesâ efÛevn ceeuee keâer YeeBefle efJejepe jns nQ, efpemekesâ
va
efMeKej YeieJeeve ßeerjece kesâ ÛejCe efÛevneW mes heefJe$e nes Ûegkesâ nQ~ peneB DelegueveerÙe nw leguemeerheer" keâer MeesYee Deewsj
Se
nvegceeve peer kesâ ßeer ÛejCeeW ves efpemekeâe #eesYe ve° keâj efoÙee nw, peneB megKeo Yepeve meeOeve keâe ueesYe nw Deewj efpemekesâ
th
efMeKej efJe<eÙe Jeve keâes keâešves kesâ efueÙes ueefJe$e DeLee&led nBefmeÙee (Kesleer keâešves Jeeuee Skeâ nefLeÙeej) yeve ieÙes nQ~
ee
peneB kesâ efMeKej leguemeeroeme peer keâes megKe osles nQ, efpemekesâ efMeKejeW hej ßeermeerleejece peer kesâ cenejeme nesles nQ Deewj
P
efpemekesâ efMeKejeW hej Jew<CeJe-Je=vo Yepeve megKe kesâ efJeueeme keâe DevegYeJe keâjles nQ Deewj efpemekesâ efMeKejeW hej ßeerYejle
si
kesâ efoJÙe Ûeefj$e Øekeâš ngÙes~ pees yeÇÿee, efJe<Ceg leLee efMeJepeer keâer pevceYetefce, ßeerjeceue#ceCe keâer keâce&Yetefce SJeb meeOeve
ul
Yepeve kesâ cece&Yetefce, Deewj ØeCelepeveeW kesâ oes<eeW keâes menve keâjves Jeeues efMeKejeW mes Ùegòeâ nQ~ efpemekesâ efMeKej ßeerjecejlve
T
ri
Øeehle keâjves kesâ efueÙes, meeOevee kesâ mebmeo ceW efJenej keâjves kesâ efueÙes, Deiece YeJemeeiej keâes heej keâjves kesâ efueÙes
Sh
efieefjOej keâefJe kesâ nsleg efJeMeeue peueÙeeve yeve ieÙes nQ, Ssmeer efÛe$eketâš keâer peÙe nes~
11
Fefle
20
ßeerefÛe$eketâšleguemeerheer"eOeerÕejcenekeâefJepeieodieg®jeceevevoeÛeeÙe&mJeeefcejeceYeõeÛeeÙe&efieefjOejkeâefJeØeCeerles
ht
ieerlejeceeÙeCes ieerlemeerleeefYejeces mebmke=âleieerlecenekeâeJÙes yeeuekeâeC[s

ig
ieerlemleglemeerleejeceÛevões veece ØeLeceŠ meie&Š~

yr
op
Fme Øekeâej ßeerefÛe$eketâšleguemeerheer"eOeerÕej cenekeâefJe peieodieg® jeceevevoeÛeeÙe& mJeeceer jeceYeõeÛeeÙe& efieefjOejkeâefJe

C
Éeje efJejefÛele ieerlejeceeÙeCe ‘ieerlemeerleeefYejece’ veecekeâ mebmke=âle ieerlecenekeâeJÙe kesâ yeeuekeâeC[ ceW ieerlemleglemeerleejeceÛevõ
©
veecekeâ ØeLece meie& mecheVe ngDee~

~~ßeerjeIeJe: Mevleveesleg~~
~~ßeerŠ~~
d .
ve
er
es
yeeuekeâeC[s
R
ieerlejeIeJeeefJeYee&Jees veece
s
ht
ig
efÉleerÙe: meie&Š
R
ll
.A
mevoYe&MueeskeâŠ
s
ßeerceledmeekesâleueeskesâ hejcemegYeieÙee mebmLeÙee JeeceYeeies
ya
N
meerleeosJÙee efJeYeelees efJeefpeleÛeheueÙee mJeCe&efmebnemevemLe:~
va
jecees jeceeefYejecees veJepeueo®Ûeer jepeceevees ceefncvee
Se
meevevob mletÙeceeveŠ megjkegâue$e+ef<eCee ieerlemeerleeefYejeceŠ~~1~~

th
YeewceerŠ- ßeer meekesâleueeskeâ ceW Deheveer MeesYee mes efyepeueer keâes peerleves Jeeues DelÙevle megvoj JeeceYeeie ceW
ee
efJejepeceeve ßeermeerlee osJeer kesâ meeLe, mJeCe&efmebnemeve hej efmLele mJeeYeeefJekeâ meewvoÙe& mes megMeesefYele nes jns YeòeâpeveeW
P
kesâ Deevevooelee YeieJeleer meerlee peer kesâ megKeo SJeb Deheveer ceefncee mes osoerhÙeceeve veJeerve yeeoue kesâ meceeve keâebefle
si
ul
Jeeues YeieJeeve ßeerjece Deevebo kesâ meeLe osJeef<e& veejo peer kesâ Éeje mlegefle kesâ efJe<eÙe yeve ieS nQ~ DeLee&led Deheves
T
JeeceYeeie ceW efmLele ßeermeerlee peer kesâ meeLe mJeCe&efmebnemeve hej efJejeefpele meekesâleefJenejer ßeerjece keâer ßeerveejo mlegefle
ri
Sh
keâj jns nQ~

ieerle mebKÙee 1
11
20
peÙeefle efvece&uejeceÛeefjleced~
ht
ceOegjceOegjb ®efÛej®efÛejb keâefuelekeâefJeleeueefuelemeefjleced~~1~~

ig
%eeveYeefòeâmegOeeefveOeeveced efveefÛelejeIeJekeâerefle&ieeveced ~
yr
op
DeeefokeâefJekeâuekeâC"heeveced legueefmeoemeefieje cegKeefjleced~~2~~

C
ØeefLelejIegJejefJeefheveJeemeb cewefLeueerue#ceCeefJeueemeced~
©
keâefLeleoMecegKeJebMeveeMeb YejleYeeJeefJeMegæYeefjleced~~3~~
jecejepÙeceneIe&Meerueb efveefÛelejIegheefleueefueleueerueced~
meleleefveefnleleceeueveerueb YeJeleg efieefjOejùefo efJeÛeefjleced~~4~~
Yeewceer- DelÙevle ceOegj, DelÙevle megvoj SJeb ueefuelekeâefuele keâefJeleeDeeW keâer veoer mes Ùegòeâ efvece&ue ßeerjeceÛeefjle
yeeuekeâeC[ced 47
keâer peÙe nes~ %eeve Yeefòeâ¤he Dece=le kesâ keâesMe ßeerjeIeJe keâer keâerefle&ieeLee mes Ùegòeâ, DeeefokeâefJe cenef<e& Jeeuceerefkeâ kesâ
keâesefkeâue keâC" keâe hesÙe, ieesmJeeceer leguemeeroeme peer keâer JeeCeer mes cegKeefjle ßeerjeceÛeefjle keâer peÙe nes~ efpemeceW
ßeerjeIeJe keâer JeveJeemeieeLee Øeefmeæ nw~ efpemeceW ßeermeerlee SJeb ue#ceCe peer keâer efveŠmJeeLe& mesJee keâe Deevevo JeefCe&le
nw~ peneB jeJeCe JeOe keâer ueeruee keâe keâLeve efkeâÙee ieÙee nw Ssmes heefJe$e Yejlepeer kesâ YeeJeeW mes Deesle-Øeesle ßeerjeceÛeefjle
d .
keâer peÙe nes~ ßeerjecejepÙe kesâ yengcetuÙe Ûeefj$eeW mes Ùegòeâ ßeerjece keâer ueefuele ueerueeDeeW mes Yejhetj SJeb leceeue kesâ
ve
meceeve veerueJeCe& ØeYeg ßeerjece keâe efveJeeme mLeeve ™he Ùen ßeerjeceÛeefjle cegPe keâefJe efieefjOej kesâ ùoÙe ceW meowJe
er
es
efJejepelee jns~
R
mevoYe&MueeskeâŠ
s
ht
heewuemlÙeeJe«enelezn&leefvepeefJeYeJewoxJeoefvleØekeâeC[w-
ig
R
Oee&JeefodYeYeealeYeerlewŠ mejefceJe memejŠ ØeeCej#ewkeâefÛellewŠ~
ll
yeÇÿeeÅewŠ Øee_peueer[Ùd ewŠ mennjnefjefYeŠ ØeesuuemeVes$eyee<hewŠ
.A
efme_ÛeefÆŠ heeohe©eb ØeCeleYeÙenjes ieodieob jece TÛes~~1~~
s
ya
Yeewceer- heguemlÙe kesâ heew$e jeJeCe ™he og<keâeÙe& mes Deeòe& DelÙevle YeÙeYeerle, heeveer mes Yejs ngS leeueeye keâer Deesj
N
va
oewÌ[les ngS, efMeJe SJeb efJe<Ceg kesâ meeLe neLe peesÌ[s ngS osJelee ™he pebieueer neefLeÙeeW Éeje Deheves ØeeCeeW keâer j#ee ceW
Se
levceÙe neskeâj Deheves ves$eeW kesâ DeeBmegDeeW mes ØeYeg keâer ÛejCe keâceue keâes meeRÛeles ngS, ØeCeleYeÙenejer, ßeerjece mes ieodieo
mJej ceW efveJesove efkeâÙee ieÙee nw~ DeLee&led pewmes efveoeIekeâeue ceW hÙeemee neLeer leeueeye keâer Deesj oewÌ[lee nw, Gmeer Øekeâej
th
osJelee meekesâleefyenejer ßeerjece kesâ heeme DeeÙes Deewj Deheveer ØeeLe&vee Øemlegle keâer~
P ee
efJeMes<e- Fme Úvo ceW ØeÙegòeâ mejÙet Meyo ‘Depevle’ neskeâj leeueeye keâe JeeÛeer nw~ ‘‘meJex meevleeŠ DepevleeŠ’’
si
Fme efveÙece mes Ùen DeJÙeeke=âle veneR nw~

T ul
ieerle mebKÙee 2
ri
Sh
peieoerMe peieogæj ØeYees DeJelej ØeYees DeJelej ØeYees~

peieles cevegpeceghenj ØeYees DeJelej ØeYees DeJelej ØeYees~~
11
20
jesefolÙeveeLee ieewefjÙeb meeroefle efJeveeLee ÅeewefjÙeced~

ieefJe efoefJe MegYeeefve efJelej ØeYees DeJelej ØeYees DeJelej ØeYees~~1~~
ht
ig
›eâvoles Oeceex YeerYejes vevolÙeOeceex efJepJejŠ~

yr
meeOJemeb mecØeefle nj ØeYees DeJelej ØeYees DeJelej ØeYees~~2~~

op
ßegeflemeslegjsJeesefÛÚÅeles meppevemeceepeŠ efKeÅeles~

C
©
efvepeYeejleb heefjÛej ØeYees DeJelej ØeYees DeJelej ØeYees~~3~~

Deele¿Jeeocene«enes jeJeÙeefle je°^cemeod«enes~
pevejeJeCeb mebnj ØeYees DeJelej ØeYees DeJelej ØeYees~~4~~
DeeÙeeefn DeÙeesOÙeeb jece ns heeueÙe efvepeeved megKeOeece ns~
efieefjOejogejf lecehenj ØeYees DeJelej ØeYees DeJelej ØeYees~~5~~
Yeewceer- osJelee ØeeLe&vee kesâ mJej ceW meekesâleefyenejer ßeerjece mes efveJesove keâjles nQ, ns peieoerÕej ØeYees! Fme peieled
keâe Gæej keâerefpeS~ DeJeleej ueerefpeS, DeJeleej ueerefpeS~ ns ØeYees! peieled keâes ceveg<Ùe keâe Ghenej oerefpeS~ DeLee&led
peye Deehe ceveg<Ùe yevekeâj DeeSBies~ lees peieled keâes ceveg<Ùelee keâe Ghenej efceue peeSiee~ hejceelceved DeveeLe ngF& Ùen
he=LJeer efÛeuuee jner nw Deewj Fmekesâ meeLe DemeneÙe ieewSB Yeer efÛeuuee jner nQ, mJeie& Yeer meneÙekeâeW mes MetvÙe neskeâj ogŠKeer
d .
ve
nes jne nw~ Deehe he=LJeer Deewj mJeie& ceW keâuÙeeCe keâe efJelejCe keâerefpeS Deewj DeJeleej ueerefpeS~ ØeYees, YeÙeYeerle ngDee
er
meveeleveOece& efÛeuuee jne nw Deewj DeOece& efveef§eble neskeâj ØemeVe nes jne nw, Fme meceÙe nce meyekeâe YeÙe otj keâerefpeS~
es
hejceelceved DeJeleej ueerefpeS, DeJeleej ueerefpeS~ ns hejcesÕej! Fme Jewefokeâ Oece& keâe mesleg štš jne nw Deewj meppeveeW keâe
R
meceepe ogŠKeer nes jne nw~ ns YeieJeved Deehe Deheves Yeejle keâer heefjÛeÙee& DeLee&led mesJee keâerefpeS~ DeLee&led DeJeleej
s
ht
ueerefpeS, DeJeleej ueerefpeS~ ns oerveyevOees! Demeod efJeÛeejeW keâe Dee«ener Ùen DeelebkeâJeeo ™he cene«en Deehekesâ je°^ keâes
ig
®uee jne nw~ Fme DeelebkeâJeeo ™he ueeskeâjeJeCe keâe mebnej keâerefpeS~ YeieJeved DeJeleej ueerefpeS~ ns ßeerjece! Deehe
R
ßeerDeJeOe ceW heOeeefjÙes~ ns megKe kesâ YeJeve ØeYees! Deehe Deheves YeòeâeW keâe heeueve keâerefpeS Deewj keâefJe efieefjOej kesâ
ll
.A
heehe-mecetn keâes ve° keâerefpeS~ ns meekesâleeefOeheefle ßeerjece Deehe DeJeleej ueerefpeS~
s
ya
mevoYe&MueeskeâŠ
ßeglJee JeeCeeR N
jeJeCeJÙeeefo&leeveeced
va
ieerJee&Ceeveeb heeokeâ_peb ieleeveeced~
Se
Glhegâuuee#ees efveYe&ÙeevmebefJeOeemÙeved
th
ee
owJÙeeb JeeCÙeeb jececesIees peiepe&~~1~~

P
Yeewceer- Fme Øekeâej Deheves ßeerÛejCe keâceue ceW ØeheVe jeJeCe kesâ Éeje ØeleeefÌ[le osJeleeDeeW keâer JeeCeer megvekeâj
si
GvnW efveYe&Ùe keâjves kesâ efueS ØemeVe keâceue ves$e ßeerjece cesIe ves osJeJeeCeer ceW mhe° yeesueles ngS iepe&vee keâer~
T ul
ieerlemebKÙee 3
ri
Sh
YeejlesÓÙeesOÙeeÙeeb ceÙee oMejLeie=nsÓJeleefj<Ùeles~

11
ßeerjeceue#ceCeYejleMe$egIveeKÙeÙeevegÛeefj<Ùeles ~~
20
osJelee cee Yew<eer° Yees OewÙe&_Ûe cee #eefÙe<eer° Yees~

ht
MeerIeÇb ceÙee Ùeg<celedke=âles vejJes<e S<e Oeefj<Ùeles~~1~~

ig
yr
DebMewefm$eefYen&efjefYece&Ùee veveg meerleÙee megefJeveerleÙee~

op
megheâueÙÙe keâewmeuÙeeceveesjLeJeuuejeR efJeÛeefj<Ùeles~~2~~

C
efJemeKeC[Ye_peb Je=<eheles§eeheb efJeYepÙe Ûe peevekeâerced~

©
mJeerke=âlÙe JeveJeemeÛÚueeodYetleueYejesÓhenefj<Ùeles~~3~~
ÙegefOe jeJeCeb nlJee ceÙee peieoheYeÙeb ke=âlJee ceÙee~
efvepeYeefòeâce”uemecheoe veveg efieefjOejs efJeleefj<Ùeles~~4~~
yeeuekeâeC[ced 49
Yeewceer- meekesâleefyenejer ßeerjece osJeleeDeeW mes yeesues- ceQ YeejleJe<e& ceW ßeerDeÙeesOÙee ceW cenejepe oMejLe kesâ Iej
ceW DeJeleej uetBiee~ jece, ue#ceCe, Yejle, Me$egIve veece mes Øekeâš neskeâj ceeveJelee keâer mesJee keâ™Biee~ ns osJeleeDeeW!
YeÙeYeerle cele nes, Dehevee OewÙe& cele KeesDees, legce ueesieeW kesâ efueÙes ner ceQ MeerIeÇ ner ÙeneR Yeejle ceW vejJesMe OeejCe keâ™Biee,
pees legce meekesâle ceW osKe jns nes~ Deheves leerveeW DebMeeW DeLee&led yewkegâC"eefOeheefle, #eerjmeeiejMeeÙeer, ÕesleÉerheeefOeheefle leerveeW
d .
ve
efJe<CegDeeW kesâ meeLe Deewj meekesâleueeskeâ keâer cenejeveer Deheveer efvelÙe menÛeeefjCeer Dee¥eefoveer Meefòeâ Deefle efJeveceü
er
YeieJeleer meerleepeer kesâ meeLe DeJeleej ueskeâj ceelee keâewmeuÙee peer keâer ceveesjLe keâuheuelee keâes megheâue yeveekeâj ceQ ßeer
es
DeJeOe ceW efJeÛejCe keâ™Biee~ leelheÙe&leŠ ceQ meekesâleefyenejer jece ner ßeerDeJeOe ceW jece™he mes Øekeâš nesGBâiee~ meekesâle
R
keâer cenejeveer ßeermeerlee peer ßeerDeJeOe ceW Yeer cegPe jece keâer Oece&helveer yevekeâj Øemlegle neWieer~ yewkegâC"eefOeheefle efJe<Ceg
s
Yejle yevekeâj, #eerjmeeiejMeeÙeer efJe<Ceg ue#ceCe yevekeâj, ÕesleÉerheeefOeheefle efJe<Ceg Me$egIve yevekeâj cesjer mesJee ceW
ht
ig
GheefmLele neWies~ keâceueob[ kesâ meceeve efMeJeOeveg<e leesÌ[keâj mJeÙebJej ceW peevekeâer peer keâes Øeehle keâjkesâ, JeveJeeme kesâ
R
yeneves ceQ he=LJeer keâe Yeej njCe keâj uetBiee~ Fmeer Øekeâej Ùegæ ceW jeJeCe keâes ceejkeâj, mebmeej keâes efveYe&Ùe yeveekeâj ceQ
ll
.A
keâefJe efieefjOej keâes Yeer Deheveer cebieueceÙeer Yeefòeâ mecheoe keâe efJelejCe keâ™Biee~
s
efJeMes<e-
ya
JewkegâC"sMemleg YejleŠ #eerjeyOeerMe§e ue#ceCeŠ
N
va
ÕesleÉerhesMeMe$egIvees jecemesJeeLe&ceeieleeŠ~~
Se
mevoYe&Mueeskeâew
th
ßeglJee JeekeäÙeb jIegkegâuehelesŠ meefVeJe=llee§e osJeeŠ

ee
YetÙees peelee peieefle keâheÙees jecekewâ¿Ùe&keâeceeŠ~

P
si
MecYeg§eeÙeb veveg heJeveleesÓhÙe_peveeÙeeb Øepe%es

ul
ØeeleŠ mJeelÙeeb keâvekeâJeheg<ee ce”ues ce”uee{dÙeŠ~~1~~

T
ri
leefmce_peeles ceneYeeies jeceheeohejeÙeCes~

Sh
megje§e JeJe=<egŠ heg<heb ievOeJee&§e keâueb peiegŠ~~2~~

11
Yeewceer- Fme Øekeâej ßeerjece keâer JeeCeer megvekeâj meekesâle mes osJeleeieCe ueewš DeeS Deewj YeieJeeve ßeerjece keâer
20
mesJee kesâ efueS celÙe&ueeskeâ ceW Jeevej™he ceW pevce efueÙes~ YeieJeeved efMeJe ßeerheJeve kesâ mebkeâuhe mes ceelee Debpevee kesâ ieYe&
ht
ceW Deekeâj ØeeleŠkeâeue mJeeefle ve#e$e ceW keâeefle&keâ ke=â<Ce Ûelego&Meer, ØeeleŠkeâeue cebieue kesâ efove mJeCe& kesâ meceeve Mejerj
ig
yr
OeejCe keâjkesâ ßeernvegceeved kesâ ™he ceW Øekeâš ngS~ Fme Øekeâej ßeerjeceYeòeâ nvegceeve kesâ Øekeâš nesves hej osJeleeDeeW ves
op
heg<heJe<ee& keâer Deewj ievOeJe& ieerle ieeves ueies~

C
ieerle mebKÙee 4
©
De_peves peerJÙeeefÛÛejb leJe heg$eŠ~~

jeIeJeÛejCemejespeceOegkeâjes JeerÙe&heÙeesefOeefveceefppeleefce$eŠ~~1~~
jeceeLeË Oe=leJeevejosnb leJe iesns efJeÛekeâeefmle ef$eves$e:~~2~~
yeÇÿeÛeÙe&efve‰Š megJeefj‰Š keâesefšJe»eJejefJe«eniee$eŠ~~3~~
JesieefJeveleefJeveleeJejmetvegŠ keâefuhelemeeiejiees<heocee$eŠ~~4~~
JeOee&heveb efieefjOejes ieeÙeefle peÙeleg meoe KeueKeuekegâueoe$eŠ~~5~~
Yeewceer- Deye cenekeâefJe yeOeeF& ueeskeâOegve kesâ mJej ceW ievOeJeeX kesâ cegKe mes ieerle ieJeeles nQ-ns De_pevee ceelee!
d .
Deehekesâ DeeÙeg<ceeve-heg$e ßeernvegceeve peer efÛejbpeerJeer neW, efÛejbpeerJeer neW, Ùes ßeerjece kesâ ÛejCekeâceue kesâ Yeücej yeveWies Deewj
ve
Deheves heje›eâce kesâ cenemeeiej ceW metÙe& keâes [gyees oWies~ DeLee&led MeerIeÇ ner metÙe&veejeÙeCe keâes efveieue peeSBies~ YeieJeeve
er
ßeerjece keâer mesJee kesâ efueS Jeevej keâe Mejerj OeejCe keâjkesâ mJeÙeb ef$eves$e Mebkeâj ner Deehekesâ YeJeve ceW megMeesefYele nes jns
es
nQ~ Ùes Deheves Jesie mes Jeefveleeheg$e ie®Ì[ keâes Yeer Pegkeâe oWies Deewj mecegõ keâes Yeer ieew kesâ Kegj kesâ meceeve Úesše keâjkesâ ueeBIe
R
peeSBies~ Fmekesâ meeLe-meeLe keâefJe efieefjOej Yeer yeOeeF& iee jns nQ~ je#eme ™he Keefueneve keâes keâešves kesâ efueÙes nefmeÙee
s
ht
MeŒe mJe™he ßeernvegceeved peer Deehekeâer peÙe nes~
ig
R
mevoYe&Mueeskeâew
ll
.A
jeceÛÚêrMele™heÙee Jejcemeew ueyOJee lehemleesef<eleeled
s
keâewmeuÙeeefØeÙeÙeeÓefvJelees oMejLeŠ mJeeÙecYegJeesÓYetvcevegŠ~
ya
keâeueb <eef°menœeJe<e&cemeglees efJeIveesÓOÙeÙeesOÙeb veÙeved
N
va
heg$eehetJe&heÙeescegÛeb ceKeceLees F&pes Jeefme‰evegieŠ~~1~~
Se
ØeeogYet&lees peg£lees peeleJesoeŠ efJeYeülhee$eeR heeÙemes veeefYehetCee&ced ~

th
cevÙes mee#eeled meodieg®yeÇÿ& eefJeÅeeb efolmegŠ ØeeÙeeodyeÇÿeCee Je=eb nf leeYeeced~~2~~

ee
Yeewceer- lehemÙee mes ØemeVe ßeerjece mes Jejoeve heekeâj Mele®hee ner keâewmeuÙee peer kesâ ™he ceW heefjCele ngF& Deewj
P
mJeÙeb mJeeÙeb YegJeceveg ner cenejepe oMejLe kesâ ™he ceW DeJeleerCe& ngS~ mee" npeej Je<e& heÙe&vle DeÙeesOÙeehegjer ceW heg$enerve
si
ul
jnkeâj GefÉive ceve mes meceÙe keâer Øeleer#ee keâjles ngS, cenejepe ves Jeefme‰ peer kesâ efveoxMekeâlJe ceW heg$e™he DehetJe& peue
T
keâer Je<ee& keâjves Jeeues cesIekeâuhe heg$esef°-Ùeeie keâe Deveg‰eve efkeâÙee~ Fme Øekeâej heg$esef°-Ùeeie ceW Deengefle osles ngS
ri
Sh
cenejepe oMejLe kesâ mece#e heeÙeme DeLee&led Keerj mes Yejer yešgueesF& neLe ceW efueÙes ngS mJeÙeb DeefiveosJe Øekeâš nes ieÙes~
cegPes Ssmee ueielee nw ceevees yeÇÿe kesâ Éeje ØekeâeefMele nesleer ngF& yeÇÿeefJeÅee keâes Øeoeve keâjves keâer FÛÚe mes mee#eeled
11
meodieg®osJe ner Øekeâš nes ieÙes nQ~ Deye DeefiveosJe ieerle iee jns nQ~
20
ieerle mebKÙee 5
ht
ig
JeefÖiee&Ùeefle
yr
op
ëe=Ceg ëe=Ceg Ûe›eâJeefle&vejsMe~

C
ieg®Jeefme‰eefMe<ee efo°dÙee JeOe&mes cevegpesMe~~1~~

©
DeÅe OevÙeefMejesceefCemlJeb peieefle keâesmeuejepe~

Øeehlehejceevevo FJe vejjepejepeefJejepe~~2~~
ie=ndÙeleeefceoceLe nefJe<Ùeb yeÇÿeceÙeceJeveerMe~
ÙeLeeÙeesiÙeb efJeYepe helveer$eÙesÓ$ewJe ieJeerMe~~3~~
yeeuekeâeC[ced 51
uehmÙemes ÛelegjŠ megheg$eeved heâueeveerJe ceneefvle~

yeÇÿeefpe%eemegce&neJeekeäÙeeefve ÙeLee efJeYeeefvle~~4~~
mJeceLe jeIeJeJeoveÛevõÛekeâesjkebâ ØeefJeOeeÙe~
.
ieeÙe efieefjOejØeYegb Øecegeof leceveefme efvelÙeb OÙeeÙe~~5~~
d
ve
Yeewceer- DeefiveosJe yeesues- ns Ûe›eâJeleea cenejepe megefveS megefveS, meewYeeiÙe mes ßeerieg®osJe Jeefme‰ kesâ DeeMeerJee&o
er
es
mes Deehekeâe DeYÙegoÙe nes jne nw~ ns keâewMeuesÕej! Deepe Deehe mebmeej kesâ OevÙeeW ceW Yeer efMejesceefCe yeve ieÙes nQ~ ns
R
ceveg<ÙesÕej! hejceevevo keâes Øeehle efkeâÙes ngS cegòeâelcee keâer YeeBefle Deye Deehe megMeesefYele neW~ ns he=LJeerheles! Ùen yeÇÿeceÙe
s
nefJe<Ùe «enCe keâerefpeS~ ns FefvõÙeeW kesâ efveÙev$ekeâ cenejepe! Fmeer Ùe%eMeeuee ceW yegueekeâj Deheveer leerveeW meJeCee&
ht
heeflveÙeeW-keâewmeuÙee, kewâkesâÙeer, megefce$ee ceW Fme nJÙe keâes ÙeesiÙeleevegmeej yeeBš oerefpeS~ DeLee&led Fmekeâe DeOeeËMe
ig
R
keâewmeuÙee keâes Øeoeve keâerefpeS, ÛelegLeeËMe kewâkeâÙeer keâes Deewj ÛelegLeeËMe ceW oes Yeeie keâjkesâ keâewmeuÙee kewâkesâÙeer kesâ neLeeW
ll
mes oesveeW De°ceebMeeW keâes megefce$ee peer keâes efJeleefjle keâerefpeS~ Fmemes Deehe cees#e, keâece, Oece&, DeLe& pewmes ceneHeâueeW kesâ
.A
meceeve Ûeej heg$e Øeehle keâjWies, efpeme Øekeâej yeÇÿe efpe%eemeg Ûeej ceneJeekeäÙeeW keâes Øeehle keâj ueslee nw~ Deye Deehe mJeÙeb
s
ya
keâes ßeerjeIeJe kesâ cegKeÛevõ keâe Ûekeâesj yeveekeâj, ØemeVe ceve ceW GvneR keâe efvejvlej OÙeeve keâjles ngS efieefjOej keâefJe kesâ
ØeYeg ßeerjece keâes efvejvlej ieeles jnW~
N
va
efJeMes<e- ceneJeekeäÙe Ûeej keâns ieS nQ- Øe%eeveced yeÇÿe, DeÙeceelcee yeÇÿe, leòJeceefme, Denb yeÇÿeeefmce~
Se
mevoYe&Mueeskeâe:
th
ee
keâewmeuÙee veveg kewâkeâÙeer ceieOepee ueyOJee Ûe®b Yetheles

P
n&mleeæefmleJeOetmeceeveieleÙees ieYee&ved meoYee&ved oOegŠ~

si
letÙeË ÛesÕejcesJe lewpemeceLees efJeÕeb cegngYet&leÙes

T ul
mJeeOÙeeÙeeYÙemeveeefoJeehleceeflekeâeefmleœeŠ ßegleerveeb efJeOeeŠ~~1~~

ri
Øeehles ÉeoMeceeefme ce”ueefoves Ûew$es veJecÙeeb efmeles

Sh
he#es ÛeeefYeefpeles hegveJe&megceÙes ceeOÙeefvoves Yeemkeâjs~

11
keâkeËâ ueiveefceles iegjew MeefMeYe=lee he_ÛeieÇns meesÛÛekesâ

20
keâewmeuÙeehegjleesÓYeJelØekeâefšlees jeceŠ <e[elcee nefjŠ~~2~~

ht
ces<emÙe Yeeveew cekeâjmÙe ce”ues legueeMeveew keâke&âJe=nmheleew leLee~

ig
yr
ceervemÙe Meg›esâ efkeâue Jesomeeiejs DeeefJeye&Yeew jeIeJe F&[Ùd eieewjJeŠ~~3~~

op
C
Yeewceer- Deye keâefJe leerve mevoYe& MueeskeâeW Éeje Fme keâLeeJemleg keâes ›eâceyeæ keâjles ngS mevoYe&Megefæ kesâ
©
ceeOÙece mes ßeerjece kesâ pevce keâe ieeve keâj jns nQ~ efpeme Øekeâej mJeeOÙeeÙe kesâ DeYÙeeme mes ßegefleÙeeW keâer leerveeW efJeOeeSB-
%eeve, Gheemevee, ef›eâÙee efpeme Øekeâej legjerÙe, Øee%e (F&Õej) lewpemed Deewj efJeÕeefJeYeg keâes OeejCe keâjleer nQ Gmeer Øekeâej
peiele kesâ keâuÙeeCe kesâ efueS iepeieeefceveer keâewmeuÙee, kewâkesâÙeer, megefce$ee ves cenejepe oMejLe kesâ neLe mes Ûe® Øeehle
keâjkesâ mevle ner efpevekesâ yeeuekeâ nQ Ssmes Ûeej Gòece ieYeeXb keâes OeejCe efkeâÙee~ DeLee&led keâewmeuÙee peer ves ßeerjece keâes ieYe&
ceW OeejCe efkeâÙee pewmes DeevJeeref#ekeâer keâer ßegefle legjerÙe Ûeslevee keâes OeejCe keâjleer nw~ kewâkesâÙeer peer ves ßeerYejle keâes OeejCe
efkeâÙee pewmes keâce&keâeC[ keâer ßegefle Øee%e F&Õej keâes OeejCe keâjleer nw~ megefce$ee peer ves ßeer ue#ceCe, Me$egIve keâes ieYe& ceW
OeejCe efkeâÙee pewmes Gheemevee keâeC[ keâer ßegefle lewpeme Deewj efJeÕeefJeYeg keâes OeejCe keâjleer nw~ ÙenBe ßeer jece legjerÙe
ßeerYejle Øee%e, ßeer Me$egIve lewpeme Deewj ßeer ue#ceCe efJeÕeefJeješ efJeYeg keâns peeles nQ~ Fme Øekeâej yeejn cenerves yeerle
peeves hej Ûew$e Megkeäue he#e veJeceer cebieue efove DeefYeefpele cegntòe&, hegveJe&meg ve#e$e, ceOÙeefove keâer heefJe$e yesuee, keâke&â
d .
ueive SJeb kesâvõ kesâ Ûevõcee kesâ meeLe heeBÛe «eneW kesâ Deheves GÛÛe mLeeve ceW efJejepeceeve nesves hej YeieJeleer keâewmeuÙee kesâ
ve
mece#e <e[wÕeÙe& mecheVe YeieJeeve ßeerjece Øekeâš ngS~ ces<e kesâ metÙe&, cekeâj kesâ cebieue, leguee kesâ Meefve, keâke&â kesâ
er
es
Je=nmheefle leLee ceerve kesâ Meg›eâ keâer GheefmLeefle ceW ‘Jesomeeiej’ veecekeâ Ùeesie ceW mlegleÙeesiÙe ieewjJe kesâ meeLe YeieJeeve
R
ßeerjece DeeefJeYet&le ngS~
s
ieerle mebKÙee 6
ht
ig
keâefJeiee&Ùeefle
R
ll
ØekeâšesÓYeJeoerMees yeÇÿeieJeerMees ieesefÉpemegjYeÙenejer~
.A
efJeefOenefjnjJevÅees efJeYegjveJeÅees oMejLeYeJeveefJenejer~~
s
ya
efßeleMecYegÛelegceg&KehetCe&ÛevõcegKekeâewmeuÙeemegKekeâejer ~
veJekeâvokeâuesJejheerleJemeveJejletCeÛeeheMejOeejer N ~~1~~
va
levegyengefJeOeYet<eCemegjkegâueYet<eCeot<eCeefjhegIeveJeCe&Š ~
Se
Oe=lekeâvekeâefkeâjeršŠ ke=âleKeuekeâeršŠ kegâC[ueceefC[lekeâCe&Š~~

th
ee
MegYeÛeefjlehejerleŠ hejceefJeveerleŠ ceKeesheJeerlemegJeCe&Š~

P
MegkeâmegvojveemeŠ MeefMekeâjnemeŠ ke=âlemesJekeâefJeieleCe&Š~~2~~

si
keâuekeâewmlegYekeâC"es ceefnlemegkeâC"Š mece®CeveerjpeveÙeveŠ~

T ul
cegKeefJeieefCeleÛevõŠ megoMevemeevões ce”ueiegCeieCeÛeÙeveŠ~~

ri
ßeerJelmejmeeuees Oe=leJeveceeuees veeefYeieYeerj$e+ieÙeveŠ~

Sh
MegeÛf emegvojcetelf e&Š MegYeiegCehetelf e&Š ke=âlemeppeveùefoMeÙeveŠ~~3~~

11
uemeoer°ehetleË megke=âleb cetleË Oe=leefJe«enceeÙeeleced~

20
efÛevceÙeefMeMegons b iegCeieCeiesnb efkeâceefhe hegCÙeefceJeÙeeleced~~

ht
JejOeeceefkeâMeesjb ceefnleÛekeâesjb Ûe_ÛeueÛe#et jeleced~

ig
yr
keâefJeefieefjOejieerleb yeÇÿekeâceerleb ÂiieesÛejb efJeYeeleced~~4~~

op
C
Yeewceer- Deye keâefJe iee jns nQ- meyekesâ F&Õej, hejyeÇÿe FefvõÙe, yegefæ, JeeCeer Deewj he=LJeer kesâ efveÙevlee, ieew osJelee
©
Deewj yeÇeÿeCeeW kesâ YeÙenejer, yeÇÿee, efJe<Ceg Deewj efMeJe kesâ Yeer JevoveerÙe, meJe&JÙeeheer, DelÙevle heefJe$e ßeeroMejLe kesâ
YeJeve ceW efJenej keâjves Jeeues, Mebkeâj Deewj yeÇÿee kesâ DeeßeÙeoelee, hetCe&Ûevõ kesâ meceeve cegKeceb[ue Jeeues, keâewmeuÙee peer
keâes Deevebo osves Jeeues veJeerve yeeoue kesâ meceeve ßeerefJe«en, heerleecyejOeejer, lejkeâMe, Oeveg<e Deewj yeeCe OeejCe efkeâÙes
ngS, YeieJeeve ßeerjece keâewmeuÙee peer kesâ meeceves Øekeâš ngS~ Mejerj hej yengle mes DeuebkeâejeW mes megmeefppele, osJekegâue kesâ
DeeYet<eCe, ot<eCe veecekeâ je#eme kesâ Me$eg, cesIeJeCeea mJeCe&cegkegâš OeejCe efkeâÙes ngS, KeueeW keâes Úesšs keâerÌ[eW kesâ meceeve
yeeuekeâeC[ced 53
ceevekeâj cemeue osves Jeeues, keâeveeW ceW kegâC[ue mes meceuebke=âle efoJÙeÛeefj$e mes Ùegòeâ, hejce efJeveceü, mJeCe& keâe Ùe%eesheJeerle
OeejCe efkeâÙes ngS, leesles kesâ meceeve megvoj veeefmekeâe Jeeues, ÛevõefkeâjCe kesâ meceeve cegmekeâeve mes Ùegòeâ, mesJekeâeW keâes meYeer
$e+CeeW mes cegòeâ keâjves Jeeues ØeYeg ßeerjece keâewmeuÙee peer kesâ meeceves Øekeâš ngS~ keâC" ceW keâewmlegYe OeejCe efkeâÙes ngS
YeefJe<Ùe ceW meg«eerJe keâes mecceeefvele keâjves Jeeues, ueeue keâceue pewmes ves$e, cegKe keâer keâebefle mes Ûevõcee keâes Deheceeefvele
d .
keâjves Jeeues, Ieves-Ieves megvoj oeBleeW Jeeues, cebieue Deewj megKeeW keâe me_ÛeÙe keâjves Jeeues, ßeerJelme uee_Úve mes megvoj,
ve
ùoÙe ceW Jeveceeuee OeejCe efkeâÙes ngS iecYeerj veeefYe, meYeer $e+ÛeeDeeW kesâ DeeßeÙe DelÙevle megvoj cetefle&, meYeer ßes‰ iegCeeW
er
es
keâer hetCe&lee kesâ mLeeve, meppeveeW kesâ ùoÙe ceW MeÙeve keâjves Jeeues ØeYeg ßeerjece keâewmeuÙee peer kesâ mece#e Øekeâš ngS~ Deepe
R
cenejepe keâe F°ehetefle& mes Ùegòeâ megke=âefle ner cetefle&ceeve neskeâj megvoj efJe«en OeejCe keâjkesâ Dee ieÙee~ ceevees cenejepe keâe
s
keâesF& DeefveJe&ÛeveerÙe hegCÙe ner meYeer iegCeieCeeW keâe YeJeve yevekeâj ÛesleveeceÙe yeeue™he OeejCe keâjkesâ GheefmLele nes ieÙee
ht
nw~ Ssmee ueielee nw ceevees ßes‰ lespe ner Ûekeâesj keâes mevleg° keâjves Jeeuee efkeâMeesj Ûevõ yevekeâj, Ûe_Ûeue ves$eeW keâes Øeehle
ig
R
keâje efoÙee ieÙee nes~ Jemleglemleg MeesYee mes Ùegòeâ megKeelcekeâ yeÇÿe ner keâefJe efieefjOej kesâ ieerle keâe efJe<eÙe yevekeâj
ll
keâewmeuÙee peer keâes Âef°ieesÛej nes jne nes~
.A
mevoYe&Mueeskeâ:
s
ya
keâewmeuÙeÙee ØeeefLe&le SJe osJees yeeuees JeYetJeeLe leceeueveerueŠ~
N
va
lece¿cee™{ceiet{ueerueb ceelee peieew ieerlecegoejMeerueced~~1~~
Se
Yeewceer- ceelee keâewmeuÙee peer keâer ØeeLe&vee hej YeieJeeve ßeerjece leceeue kesâ meceeve veerueJeCeea yeeuekeâ yeve ieS~
th
Gve Øekeâšueeruee Jeeues yeeuejeIeJe keâes ieeso ceW ueskeâj ceelee keâewmeuÙee ØeYeg kesâ GoejMeerue keâes KÙeeefhele keâjves Jeeuee
ee
ieerle ieeves ueieeR~

P
ieerle mebKÙee-7
si
ul
mekeâueÛejeÛejveeÙekeâ pevemegKeoeÙekeâ ns
T
ri
ØeYeg ceneceefnYeejcehenlegË ceceeefvlekesâ ÙeeleesÓefme ns~~1~~

Sh
Je=noefhe peieefoob Je=bnoefhe yeÇÿeJeefj‰ceefhe ns

11
ØeYeg cece ceveesjLeueeflekeâeb heâueefÙelegb efMeMegYet&lJee ÙeeleesÓefme ns~~2~~

20
ceefnleef$eves$ees efJeefÛe$eesÓefme peerJecee$emet$eesÓefme ns

ht
cece heg$ees YetlJee efheyeefme heÙeesob efJeOeelegjefhe leeleesÓefme ns~~3~~

ig
yr
Jesoe vewJe peeveefvle YeJevlece=<eervõe cegveervõe§e ns

op
mewJe ie=nemeòeâjepeceefn<Ùee ceÙewJeeÅe %eeleesÓefme ns~~4~~

C
efhelegjefhe efhelee ceelegcee&leeÓefme peerJecee$eOeeleeÓefme ns

©
ØeYees efieefjOejYeeJeb Â{efÙelebg cevegpeyeeuees peeleesÓefme ns~~5~~

Yeewceer- ceeB keânleer nQ- ns mechetCe& peÌ[ÛesleveeW kesâ veeÙekeâ! ns YeòeâeW kesâ megKeoelee ØeYeg ßeerjece! Deehe he=LJeer
keâe ceneve Yeej njves kesâ efueS cesjs efvekeâš yeeue™he mes Øekeâš ngS nQ~ Deehe mJeÙeb meyemes yeÌ[s neskeâj Yeer peieled keâes
yeÌ[e DeLee&led efJemle=le keâjkesâ Yeer meyemes ßes‰, hejyeÇÿe hejceelcee nesles ngS Yeer cesjer ceveesjLe uelee keâes heâueJeleer yeveeves
kesâ efueS yeeuekeâ yevekeâj DeeÙes ngS nQ~ ns ØeYees! leerve ves$e Jeeues Mebkeâj Yeer Deehe keâer hetpee keâjles nQ~ Deehe mJeÙeb
Dee§eÙe&ceÙe nQ~ peerJecee$e kesâ met$eOeej nesles ngS Yeer yeÇÿee peer kesâ efhelee neskeâj Yeer Fme meceÙe cesjs heg$e yevekeâj cesje
mleveheeve keâj jns nQ~ Deehekeâe Ùen keâewlegkeâ nw~ ØeYees! pees Deehekeâes Jeso, $e+ef<eßes‰ Deewj cegefveßes‰ Yeer veneR peeve heeles,
Jener Deehe ßeerjece cegPe ie=nemeòeâ keâesmeuejepe keâer heóceefn<eer keâewmeuÙee Éeje Deepe %eeve keâe efJe<eÙe yeveeS pee jns
d .
nQ~ DeLee&led ceQ Deepe Deehekeâes peeve hee jner ntB~ ns ØeYees! Deehe efhelee kesâ efhelee, ceelee keâer ceelee Deewj mebhetCe& peerJeeW kesâ
ve
heeuekeâ neskeâj Yeer efieefjOej keâefJe kesâ JeelmeuÙe YeeJe keâes ÂÌ{ keâjves kesâ efueS ner ceveg<Ùe yeeuekeâ kesâ ™he ceW Øekeâš
er
es
ngS nQ~
R
ieerle mebKÙee 8
s
ht
YeefJe<Ùeefle Yeejleb meveeLeb kegâMeeskebâ efJenemÙeefle ns~
ig
R
njs j#eŠ kegâueceeleË efJeveeLeb efJeMeeskebâ ve ÙeemÙeefle ns~~1~~
ll
oMeË oMeË yeeueueerueeoMeË efhelee Øen<e&ces<Ùeefle ns~
.A
njs ceele=Jeie&mlÙekeälJee ÛelegJe&ieË YeJevlecevegves<Ùeefle ns~~2~~
s
ya
efMeJees YegMegefC[vee meekebâ yeeueueerueeb leJeevegYeefJe<Ùeefle ns~
N
njs efieefjMeeefÙeveesÓefhe lJeefÙe ùoÙeb ÙeLeeÙeleg õefJe<Ùeefle ns~~3~~
va
Ùeoe efMeMegueerueeÙeeb kegâlegkeâlees YeJeeved OevegOe&efj<Ùeefle ns~
Se
njs jeJeCemÙe Yeerceceefhe ùoÙeb leoeveeR efJeoefj<Ùeefle ns~~4~~

th
ee
peevegheeefCeÛejŠ keâue efkeâuekeâved YeJeeved ÙeoeÛeefj<Ùeefle ns~

P
njs efieefjOejceveesJee_Úeueeflekeâe leowJe megheâefue<Ùeefle ns~~5~~

si
ul
Yeewceer- ns ßeernjs! Deehekeâes heekeâj Yeejle meveeLe nes ieÙee, JeneB Deheves kegâeflmele Meeskeâ keâes meceehle keâj osiee
T
Deewj je#emekegâue Deeòe& Deewj DemeneÙe nesiee~ Jen efJeMeeskeâ DeLee&led Meeskeâ keâe DeYeeJe Øeehle veneR keâjsiee, DeLee&led
ri
Sh
og:Keer ner jnsiee~ Deehekeâer yeeue-ueeruee kesâ DeeoMeeX keâes efvenej-efvenej keâj Deehekesâ efhelee peer ØemeVe neWies, ns ßeernjs!
cegPe meefnle Deehekeâer meele meew ceeleeSB DeLe&, Oece&, keâece, cees#e keâes ÚesÌ[keâj Deehe keâes ner ogueejves Deewj cevegnej keâjves
11
ceW ueie peeSBieer~ ns ßeernjs! efMeJe peer Yeer keâekeâYegMegbef[ kesâ meeLe Deehekeâer yeeueueeruee keâe DevegYeJe keâjWies Deewj heJe&le
20
hej MeÙeve keâjves Jeeues efMeJe keâe Yeer keâ"esj ùoÙe Deehekeâes osKekeâj ueen kesâ meceeve efheIeue peeSiee~ ns ØeYees! peye
ht
yeeueueeruee ceW Deehe Kesue-Kesue ceW Oeveg<e G"e ueWies, Gmeer meceÙe jeJeCe keâe ùoÙe efJeoerCe& nes peeÙesiee~ ns ØeYees! peye
ig
efkeâuekeâejer keâjles ngS Deehe IegšveeW kesâ yeue neLe-heeBJe mes ÛeueWies, Gmeer meceÙe efieefjOej keâer FÛÚe™efheCeer uelee
yr
heâueJeleer nes peeSieer~

op
C
ieerle mebKÙee 9
©
JeefueceefYeÙeeefce les jIegÛevõ~

Yeeefme ueIegjefhe ueefueleÛeefjlewn&efmeleMeecYeJeÛevõ~~1~~
JÙeehekeâes JÙeehÙees YeJeved yeÇÿeeefhe yeeuees Yeeefme~
veÙeveÙeesj_peveb keâueÙeved efvej_pevees efJeYeeefme~~2~~
yeeuekeâeC[ced 55
efveieg&CeesÓefhe efvejmleceeÙeeiegCeŠ meiegCemeg™he~

efJeefJeOeefJeOeceeÛejb§eefjleb uemeefme megjvejYethe~~3~~
efJeielemekeâueefJeveeso keâesÓefhe efJeveesocesJe leveesef<e~
.
efJeefJeOeefJeOeueerueejnefme Øeefleefyecyelees efJeleveese<f e~~4~~
d
ve
celke=âles <e[diegCee ceiveemlJeefÙe efJeYees YeemÙeefvle~
er
Úieve ceieve FleerJe ueeskeâemlJeecelees ieemÙeefvle~~5~~
es
Depevceeefhe megpevce ie=þved ve=heb jceÙeefme jece~
R
s
Jejo efieefjOejùoÙeceefhe ueIeg meheefo kegâ® efvepeOeece~~6~~
ht
ig
Yeewceer- ceelee keâewmeuÙee keânleer nQ- ns jIegÛevõ ßeerjece! ceQ Deehekeâer yeefuenejer peeleer ntB, Deehe Úesšs nesles ngS
R
Yeer Deheveer ueefuele Ûeefj$eeW mes efMeJe peer kesâ cemlekeâ hej jnves Jeeues Ûevõcee keâer Yeer nBmeer GÌ[eles ngS mes megMeesefYele nes
ll
.A
jns nQ~ Deehe JÙeehekeâ neskeâj Yeer JÙeehÙe, yeÇÿe DeLee&led , meyemes yeÌ[s neskeâj Yeer Úesše-mee yeeuekeâ yevekeâj megMeesefYele
s
nes jns nQ, Deehe efvejbpeve DeLee&led keâce& kesâ ueshe mes jefnle neskeâj Yeer ves$eeW ceW Debpeve OeejCe keâjkesâ yengle megvoj ueie jns
ya
nQ~ ns osJeleeDeeW kesâ Yeer F&Õej! meiegCe meekeâej jeIeJe! Deehe efveieg&Ce neskeâj Yeer ceeÙee iegCeeW keâe efvejmeve keâjkesâ Deveskeâ
N
Øekeâej kesâ Ûeefj$e keâjles ngS megMeesefYele nes jns nQ~ Deehe meYeer efJeveesoeW mes jefnle neskeâj Yeer efJeveeso ner keâjles jnles nQ,
va
Deehe Skeâevle ceW Deheves ØeefleefyecyeeW mes Yeer Deveskeâ ueerueeDeeW keâe efJemleej keâjles nQ~ cesjs ner efueS Deehekesâ JÙeehekeâlJe,
Se
yeÇÿelJe, efvejbpevelJe, efveieg&CelJe, DeefJeveesolJe Deewj DepelJe veecekeâ ÚneW iegCe Deehe ceW ner efÚhes ngS MeesefYele neWies,
th
FmeerequeS ueesie Deehekeâes Úieve-ceieve keânkeâj ieeÙeWies~ ns Jejoelee ßeerjece! Deehe Depevcee neskeâj Yeer megvoj pevce
ee
«enCe keâjkesâ cenejepe Ûe›eâJeleea peer keâes jcee jns nQ, Gmeer Øekeâej efieefjOej keâefJe kesâ ùoÙe keâes Yeer MeerIeÇ ner Dehevee
P
Úesše-mee Oeece yevee ueerefpeÙes~

si
ul
ieerle mebKÙee 10
T
ri
keâefJeiee&Ùeefle-
Sh
DeefleefmekegâmegceveJepeueOej mejefmepemegceueIeg ns~

11
njs hejceefhe Oe=leefMeMegJejlevegiegCeke=âlejIegueIeg ns~~1~~

20
ueIegueIegveefueveÛejCe ÙegieheoveKeceefhe ueIeg ns~

ht
njs efMeMegeof vekeâj®efÛeefJeieefCele Oe=lekeâefšhešueIeg ns~~2~~

ig
yr
œeiegjefme efJeuemeefle ceefnmegjieg®lejheoueIeg ns~

op
njs ojJej keâueJeue megceefnleceefCeJej heoueIeg ns~~3~~

C
G[gheeflemece®efÛece=ogMegefÛemejefmepecegKeueIeg ns~
©
njs veÙevekeâceueJejYe=kegâefškegâefšuekeâÛemegKeueIeg ns~~4~~

efveefKeueogefjlenj jIegJej efvepepevemegKekeâj ns~
efieefjOejceJe kegâefJeheo Fn nj YeJeYeÙenj ns~~5~~
Yeewceer- Deye mJeÙeb keâefJe YeieJeeve ßeerjece keâer efMeMeg™he ceeOegjer keâe ieeve keâj jns nQ- Denes! leermeer kesâ hetâue,
veJeerve yeeoue Deewj keâceue heg<he kesâ meceeve megvoj hejyeÇÿe YeieJeeve ßeerjece ves yeeue™he OeejCe keâjkesâ Yeer Deheves
iegCeeW mes jepee jIeg keâes Yeer Úesše keâj efoÙee~ ØeYeg kesâ ÛejCekeâceue Yeer Úesšs-Úesšs SJeb Gvekesâ veKe Yeer Úesšs-Úesšs nQ,
Fmeer Øekeâej yeeuemetÙe& keâes eflej<ke=âle keâjves Jeeueer keâefšleš hej efJejepeceeve heerueer keâÚveer Yeer Úesšer nw~ ØeYeg kesâ ieues
ceW efJejepeceeve ceeuee megMeesefYele nes jner nw Deewj Gvekesâ Je#e hej Úesše-mee yeÇeÿeCe keâe ÛejCe efÛevn Yeer efJejepeceeve nes
d .
jne nw, Fmeer Øekeâej ßes‰ MebKe kesâ meceeve ieuee Deewj GmeceW efJejepeceeve Úesše-mee ceefCenej yengle megvoj ueie jne nw~
ve
Ûevõcee kesâ meceeve megvoj keâceue cegKe Yeer Úesše nw, Fmeer Øekeâej keâceue kesâ meceeve ves$e, šsÌ{er Ye=kegâefš Deewj šsÌ{s-šsÌ{s
er
es
kegbâefÛele kesâMe yengle megKeØeo nes jns nQ~ ns mebhetCe& heehenejer, ns Mebkeâj peer kesâ Yeer YeÙe keâes otj keâjves Jeeues, megKekeâejer
R
jIegJej jece, cegPe keâefJe efieefjOej keâer Yeer kegâeflmele efJeheefòeÙeeW mes j#ee keâerefpeÙes~
s
mevoYe&Mueeskeâ:
ht
ig
hepe&vÙeefceJe Iecee&lee&Š ßeglJee Jew jesoveb efMeMeesŠ~
R
ll
DeeÙeesOÙekeâe§e cegeof lee veve=legleg°& Jg egpe&iegŠ~~1~~
s .A
Yeewceer- efpeme Øekeâej efÛeueefÛeueeleer Oethe mes JÙeekegâue ueesie cesIe keâe iepe&ve megvekeâj ØemeVe nesles nQ, Gmeer Øekeâej
ya
yeeuekeâ ßeerjece keâe jesove megvekeâj meYeer DeÙeesOÙeeJeemeer ØemeVe neskeâj veeÛeves ueies, mlegefle keâjves ueies Deewj ieeves ueies~
N
va
ieerle mebKÙee 11
Se
Jeoefle JeOee&heer Dee”Ces<eg Jeoefle JeOee&heer Dee”Ces<eg~~

th
DeÅeeÓÙeesOÙeeefcelees jeIeJees ueeskeâe ve=lÙevlÙee”Ces<eg~~1~~

ee
DeeÙeesOÙekeâeŠ ØesceYejcegefoleeŠ meJex ieeÙevlÙeÁCes<eg~~2~~

P
keâewmeuÙee kewâkeâÙeer megefce$ee ce”uejÛeveeŠ Øee”Ces<eg~~3~~

si
ul
ve=hees JeejÙeefle nÙejepejlveb keäJeeefhe ve ueppee j”Ces<eg~~4~~

T
JeOee&heveb efieefjOejes ieeÙeefle ceivemlejuelej”Ces<eg~~5~~

ri
Sh
Yeewceer- Deye keâefJe yeOeeF& ueeskeâ Oegve ceW ieerle Øemlegle keâj jns nQ efpemekesâ yeesue nQ- ‘‘yeOewÙee yeepes DeeBieves ceW’’
11
Yeewceer- Deepe cenejepe oMejLe kesâ DeeBieves ceW yeOeeF& yepe jner nw, Deepe ner DeÙeesOÙee ceW ßeerjece Øekeâš ngS nQ,
20
ueesie cenejepe kesâ DeeBieve ceW veeÛe jns nQ~ DeÙeesOÙeeJeemeer Øesce keâer efveYe&jlee mes ØemeVe nQ Deewj meYeer cenejepe kesâ
ht
DeeBieve ceW yeeueieerle iee jns nQ~ keâewmeuÙee, kewâkesâÙeer Deewj megefce$ee peer jepeØee”Ce ceW ce”ueeW mes mepeer ngF& nQ~ cenejepe
ig
neLeer, IeesÌ[e, ceefCe uegše jns nQ, keâneR Yeer oefjõeW ceW ueppee veneR nw~ Deewj YeieJeeve keâer Øesce lejbieeW ceW ceive ngDee
yr
op
efieefjOej keâefJe Yeer yeOeeF& iee jne nw~

C
ieerle mebKÙee 12
©
je%ees oMejLemÙe peeleeŠ kegâceejeŠ JeOee&hÙees JeeÅevles~~

jeceYejleue#ceCeMe$egIveeŠ efMeefj<ekegâmegcemegkegâceejeŠ~~1~~
megYeieeŠ megcegKeeŠ meces megMeerueeŠ #eefheleefJeveleYeJeYeejeŠ~~2~~
veeÙeex veje yeeuekeâe Je=æe cegeof lee efJeieleefJekeâejeŠ~~3~~
yeeuekeâeC[ced 57
ueeskeâeŠ meces vejerve=lÙevles pesieerÙevle GoejeŠ~~4~~

JeOee&heveb efieefjOejes ieeÙeefle JeOe&vleeb megkegâceejeŠ~~5~~
Yeewceer- cenejepe oMejLe kesâ ÙeneB Ûeej heg$e Øekeâš ngS nQ, ßeerDeJeOe ceW yeOeeFÙeeB yepe jner nQ~ efMejer<e heg<he kesâ
d .
meceeve keâesceue ßeerjece-Yejle-ue#ceCe-Me$egIve Øekeâš ngS nQ, jepeYeJeve ceW yeOeeFÙeeB yepe jner nQ~ meYeer kegâceej
ve
megvoj, megcegKe, megMeerue leLee YeòeâeW kesâ Yeej keâes njves Jeeues nQ, DeleSJe yeOeeFÙeeB yepe jner nQ~ ceefnueeSB heg®<e,
er
es
yeeuekeâ, Je=æ meYeer efJekeâejjefnle neskeâj ØemeVe nQ, DeleŠ yeOeeFÙeeB yepe jner nQ~ meYeer ueesie yeej-yeej veeÛe jns nQ Deewj
R
hegveŠ-hegveŠ iee jns nQ Deewj yeOeeFÙeeB yepe jner nQ~ Deewj Fvekesâ meeLe efieefjOej keâefJe Yeer JeOee&heve iee jne nw, ÛeejeW
s
jepekegâceejeW keâer yeOeeF& nes~
ht
ig
ieerle mebKÙee 13
R
ll
meceJeslewjÅe ce”ueieerleb ieerÙeleeced~~
.A
je%eer keâewmeuÙee meglecepeveÙeled meesenf uees ce=og ieerÙeleeced~~1~~
s
ya
jÛeÙe cegòeâeceÙeÛeleg<kebâ cee”efuekebâ ÛeeveerÙeleeced ~~2~~
N
Øeefleie=nb ieesceÙeeefuehleb veJeueleguemeer OeerÙeleeced ~~3~~
va
jesÛeveb oefOeogiOeotJee&: meeojb mevOeerÙeleeced ~~4~~
Se
ieCeheßeernefjefMeJeYeJeeveerhetpeveb ØeefJeOeerÙeleeced ~~5~~

th
ee
OesvegceefCeieCeJemeveceVeb yeÇeÿeCesYÙees oerÙeleeced ~~6~~

P
efJeØeJeOetmegJeeefmeveerefYeŠ megJemeveb heefjOeerÙeleeced ~~7~~

si
ul
jecepevceceneslmeJeb efkeâue efieefjOejes pesieerÙeleeced ~~8~~

T
ri
Yeewceer- Deepe meye ueesie efceuekeâj cebieue ieeve keâjW, meesnj ieeÙeW keäÙeeWefkeâ jeveer keâewmeuÙee peer ves heg$e keâes pevce
Sh
efoÙee nw~ ceesefleÙeeW kesâ Ûeewkesâ hetjes, ceebieefuekeâ õJÙe ues DeeDees~ ØelÙeskeâ Iej keâes ieesyej mes efueheeF& keâjes, veJeerve leguemeer
11
ueieeDees~ ieesjesÛeve, oner, otOe, otJee&oue meye-kegâÚ DeeojhetJe&keâ Fkeâªe keâjes~ ieCeheefle, efJe<Ceg, efMeJeheeJe&leer keâe
20
hetpeve keâjes~ ieeÙe, ceefCe, JeŒe, DeVe Ùen meye yeÇeÿeCeeW keâes oes~ yeÇeÿeCe heeflveÙeeB Deewj Yeer DeJeOe keâer efJeJeeefnle-
hegef$eÙeeB megvoj JeŒe OeejCe keâj ueW~ Fme Øekeâej efieefjOej keâefJe Yeer ßeerjecepevceeslmeJe keâes yeej-yeej ieeÙeW~
ht
ig
mevoYe&Mueeskeâ:
yr
op
oMejLeie=efnCeermegYeeieYetlÙew megjueueveeŠ mhe=nÙeecyeYetJeg®ÛÛewŠ~

C
veÙevemegJeveefmeòeâmegmleveeÛee& peiegjLe efoJÙeJeOetJeOetceÛeÛee&Š~~1~~

©
Yeewceer- cenejepe oMejLe keâer Oece&helveer keâewmeuÙee, kewâkesâÙeer Deewj megefce$eepeer keâer meewYeeiÙe mebheefòe hej
osJeJeOegSB Yeer mhe=ne keâjves ueieeR Deewj Deheves ves$e kesâ megvoj peue mes Deheves Je#e kesâ kegbâkegâceeW keâes Oeesleer ngF& ßes‰
osJeebieveeSB Deueewefkeâkeâ jepeceefnef<eÙeeW kesâ meewYeeiÙe keâes mejenleer ngF& ieeves ueieeR~
ieerle mebKÙee 14
efkeâceefhe efkeâceefhe keâueieerleb ceOegjce=og ieeÙeefle ns~
ceelee jIegJejJeovemejespeb ceveefme efkeâue OÙeeÙeefle ns~~1~~
d .
hegvejefhe heguekeâMejerje megcegKeer cegKeb Ûegcyeefle ns~
ve
cevÙes hejceb efveOeeveb ßegefleefveefnleb meocyee mececyeefle ns~~2~~
er
es
Gjefme efveJesMÙe megueIegefMeMegce_Ûeues efveietnefle ns~
R
efkebâ Jee oMejLemegke=âlemecetnb meceg¢e mecetnefle ns~~3~~
s
ht
Âef°oes<eYeerlee keâheesueÙeesŠ megkeâppeueb efJeefuecheefle ns~
ig
Me¿s veerueveerueveefuevemegkeâes<eÙeesŠ efhekeâeJeefYeefuecheefle ns~~4~~
R
OevÙee OevÙee je%eer keâewmeuÙee ceelee oMejLehegCÙeceefle ns~
ll
.A
ÙeÙeesŠ heg$ees YetlJee efieefjOejØeYegjefhe efMeMegjefleefJeuemeefle ns~~5~~
s
ya
Yeewceer-Denes! ceelee keâewmeuÙee kegâÚ-kegâÚ yengle keâesceue Deewj ceOegj mJej ceW iee jner nQ leLee ßeerjece kesâ
N
cegKekeâceue keâe ceve ceW OÙeeve keâj jner nQ~ efheâj hegueefkeâle neskeâj megvoj cegKe Jeeueer ceelee keâewmeuÙee ØeYeg keâe cegKe
va
Ûetceleer nQ, cegPes ueielee nw efkeâ Jes ØeYeg keâer ceeleeßeer ßegefleÙeeW ceW efÚhes ngS Gme hejcelelJe keâes ogueejleer ngF& mecneue jner
Se
nQ~ Deheves ùoÙe mes ueieekeâj Gve hejyeÇÿe yeeuekeâ YeieJeeve ßeerjece keâes ceeleeßeer DeeBÛeue ceW {Bkeâ uesleer nQ, keäÙee Jes
th
efyeKejs ngÙes oMejLe peer kesâ hegCÙe keâes ner mecesškeâj ùoÙe ceW efÚhee lees veneR jner nQ~ Âef°oes<e kesâ YeÙe mes ceeleeßeer ØeYeg
ee
kesâ keâheesueeW hej oes keâepeue kesâ efšhhes ueiee jner nQ, cegPes Mebkeâe nesleer nw efkeâ pewmes Jes veerues-veerues oes keâceue-keâesMeeW ceW
P
oes-keâesefkeâueeDeeW keâer jÛevee keâj jner neW~ ceelee keâewmeuÙee jeveer OevÙe nQ Deewj cenejepe oMejLe keâe Yeer DelÙevle hegCÙe
si
nw, efpevekesâ heg$e yevekeâj efieefjOej keâefJe kesâ mJeeceer YeieJeeve ßeerjece yeeue™he ceW yengle megvoj ueie jns nQ~
T ul
ieerle mebKÙee 15
ri
Sh
oerJÙele oerJÙele osJeosJÙeŠ kegâ®le cee efJeuecyeefcen ns~

11
osJÙees oerJÙele efoJÙeeceÙeesOÙeeb yeeuekebâ efoJÙeb oerJÙesce ns~~1~~

20
meerJÙele meerJÙele megjmeeOÙe cee meeOJeme keâocyeefcen ns~

ht
meeOÙeŠ efMeJemÙeeefhe ogjejeOÙe nslees efPeiegeuf eJeŒeb meerJÙesce ns~~2~~

ig
Ûeuele Ûeuele Ûeefuelee#Ùees ve YeÙeefvekegâjcyeefcen ns~

yr
op
meKÙeŠ mekeâuepevemÙe meKeeÙeb meheefo ielJee heMÙesce ns~~3~~

C
vešle vešle megjveeÙeex ve ueppeeJeuecyeefcen ns~

©
veeÙeex ceeÙee vešer veešveÛeeCeceefhe jeceb heefjlees vešsce ns~~4~~

YeJele YeJele YeeJeYeJÙee ve ogefjlekeâjcyeefcen ns~
DeeuÙees efieefjOejØeYegceefYeve=lÙe ØemeVee hegjlees YeJesce ns~~5~~
Yeewceer-ns osefJeÙeeW! mlegefle keâjes, mlegefle keâjes, efJeuebye cele keâjes, meJe&ØeLece lees efoJÙe DeÙeesOÙee keâer mlegefle keâjes,
yeeuekeâeC[ced 59
he§eeled nce efoJÙe yeeuekeâ keâer mlegefle keâjW~ ns meefleÙeeW! efmeuees, efmeuees efkeâmeer Øekeâej keâe YeÙe cele keâjes, meefKeÙeeW!
efMeJepeer kesâ Yeer ogjejeOÙe ØeYeg ßeerjece kesâ efueÙes nce efPeiegueer JeŒe efmeueW~ ns ÛebÛeueves$eeW Jeeueer meefKeÙeeW! Ûeuees-
Ûeuees, efkeâmeer Øekeâej keâe YeÙe cele keâjes, meefKeÙeeW! mechetCe& peerJeeW kesâ efce$e™he ßeerjece keâes nce Ûeuekeâj efvenejW~ ns
osefJeÙeeW! veeÛees-veeÛees, ÙeneB ueppee keâe DeJeuebyeve cele keâjes, ns osefJeÙeeW! ceeÙee vešer keâes veÛeeves ceW kegâMeue efMeMeg
d .
ßeerjece kesâ mece#e nce veeÛeW~ ns meefKeÙeeW! YeeJegkeâ yevees-YeeJegkeâ yevees, ÙeneB efkeâmeer Øekeâej kesâ heeheeW keâe mecetn veneR
ve
nw, meefKeÙeeW! keâefJe efieefjOej ØeYeg kesâ mece#e veeÛekeâj nce ØemeVe nes peeÙeB~
er
es
mevoYe&Mueeskeâ:
R
DeÙeesOÙeemeewYeeiÙes Øekeâefšleleveew ßeerjIegheleew
s
ht
vešved ieeÙeVe=lÙeved ØeCeefolemegJeeÅe: hegjpeve:~
ig
R
mhegâjodyeÇÿeevevoŠ efMeMeg®efolemebœeeJecegefolees
ll
.A
Âieb Yees efve<Ùevoes ceOegjefceocetÛes oMejLeŠ~~1~~
s
Yeewceer-ßeerDeJeOe kesâ meewYeeiÙe™he ØeYeg ßeerjece kesâ yeeue™he ceW Øekeâš nes peeves hej leLee ßeerDeJeOeJeeefmeÙeeW kesâ
ya
TBÛes mJej ceW yeesueles-ieeles-veeÛeles SJeb megvoj JeeÅe yepeeles jnves hej yeeuekeâ ßeerjece kesâ ØeLece jesove kesâ ßeJeCe mes
N
va
ØemeVe ùoÙe ceW mhegâefjle yeÇÿeevevo mes Deesle-Øeesle ves$eeW ceW DeeBmet Yejs ngS cenejepe oMejLe ceOegj mJej ceW Fme Øekeâej
Se
yeesues~
ieerle mebKÙee 16
th
ee
DeÅe meesnjieerleb ieeheÙeOJeb jeIeJees cece ie=ncesleŠ~

P
DeÅe ce”ueJeeÅeb JeeoÙeOJeb jeIeJees cece ie=ncesleŠ~~1~~

si
ul
<eef°menœeJe<e&ceveg ce¢eb Øeehleb megKeb ieleb ogefjlecemelÙeced~

T
DeÅe cegòeâeÛeleg<kebâ hetjÙeOJeb jeIeJees cece ie=ncessleŠ~~2~~

ri
Sh
efJelejle ceefCeieCenÙeiepeJemeveb <e[dhe_ÛeeMeodefJeOece=ogce_peguecemeveced~

11
DeÅe leesjCeb Éejs<eg jÛeÙeOJeb jeIeJees cece ie=ncesleŠ~~3~~

20
ve=lÙele ieeÙele ù<Ùele ueeskeâe Yepele cegkegâvob heefjùleMeeskeâeŠ~~

ht
DeÅe hegCÙeeÓnb efÉpewJee&ÛeÙeOJeb jeIeJees cece ie=ncesleŠ~~4~~

ig
meglees peevegheeefCeÛejŠhegjle§eefue<Ùeefle leoe cece ceveesjLeueeflekeâe heâefue<Ùeefle~

yr
op
DeÅe efieefjOejØeYegb ueeueÙeOJeb jeIeJees cece ie=ncesleŠ~~5~~

C
Yeewceer-Deepe meye ueesie meesnj ieerle ieeÙeW Deewj cebieue JeeÅe yepeeÙeW, keäÙeeWefkeâ jeIeJe mejkeâej cesjs YeJeve ceW
©
heOeej DeeÙes nQ~ mee" npeej Je<eeX kesâ he§eeled cesjs efueS Ùen megKe Øeehle ngDee nw Deewj cesje Deme¢e-oeefjõÙe Ûeuee ieÙee
nw~ Deepe ceesefleÙeeW kesâ Ûeewkesâ hegjJeeDees ßeerjeIeJe ØeYeg cesjs Iej ceW Øekeâš ngS nQ~ Deepe ceefCeieCe-neLeer, IeesÌ[s Deewj JeŒe
uegšeDees Deewj Úhheve Yeesie ceer"s megvoj Yeespeve meYeer keâes efKeueeDees, Deepe ÉejeW hej JevoveJeej mepeeDees, keäÙeeWefkeâ
ßeerjeIeJe cesjs Iej cesW DeeefJeYe&tle ngS nQ~ meYeer ueesie veeÛees-ieeDees-ØemeVe nes peeDees Deewj Meeskeâ ÚesÌ[keâj YeieJeeve
yeeue cegkegâvo keâe Yepeve keâjes, Deepe yeÇeÿeCeeW Éeje hegCÙeenJeeÛeve keâjJeeDees, ØeYeg jeIeJe cesjs ÙeneB heOeejs nQ~ peye cesjs
DeeÙeg<ceeved jeIeJe IegšveeW mes Ûeuevee ØeejbYe keâjWies, leye cesjs ceveesjLe keâer uelee heâueJeleer nesieer~ Deepe efieefjOej keâefJe
kesâ mJeeceer yeeue™he YeieJeeve keâe ueeueve keâjes, ßeerjeIeJe ØeYeg cesjs YeJeve ceW Øekeâš ngS nQ~
ieerle mebKÙee 17
d .
DeÙeesOÙeeÙeeceYetod jecepevce JeOee&heer mebJeeÅeles~~
ve
DeÅe efveieg&CeŠ meiegCees peeleŠ megleesÓYeJeved efveefKeueve=Ceeb leeleŠ~
er
es
DeÅe hetleb cenerheefleme©e JeOee&heer mebJeeÅeles~~1~~
R
%eeveefiejeieesleerleceKeC[b efÉYegpeceYetled Oe=leMejkeâesoC[ced~
s
ht
DeÅe Øekeâšb uemeefle hejyeÇÿe JeOee&heer mebJeeÅeles~~2~~
ig
hejceevevos cegefoleeÙeesOÙee ve=lÙeefle ieeÙeefle megjJejyeesOÙee~
R
DeÅe hetCeË uemeefle MegYekeâce& JeOee&heer mebJeeÅeles~~3~~
ll
.A
mejÙetŠ mejmee Yeeefle JemevleŠ hejceevevoeefJe°efoievleŠ~
s
ya
%eelJee efieefjOejŠ Øemeeroefle cece& JeOee&heer mebJeeÅeles~~4~~
N
Yeewceer-DeÙeesOÙee ceW ßeerjece keâe pevce ngDee, Deepe JeneB yeOeeF& yepe jner nw~ Deepe efveieg&Ce yeÇÿe meiegCe nes
va
ieÙes, mecemle mebmeej kesâ efhelee heg$e yeves, Deepe cenejepe keâe YeJeve heefJe$e nes ieÙee, yeOeeF& yepe jner nw~ %eeve-JeeCeer
Se
Deewj FefvõÙeeW mes Deleerle, DeKeC[, hejyeÇÿe hejceelcee Oegve<e-yeeCe OeejCe keâjkesâ, oes YegpeeDeeW Jeeues megvoj ceveg<Ùe
th
™he ceW Øekeâš nes ieÙes nQ, ßeerDeJeOe ceW yeOeeF& yepe jner nw~ osJeleeDeeW Éeje peeveves-ÙeesiÙe ßeerDeÙeesOÙee Deepe
ee
hejceevevo ceW cegefole nw, Deepe mebhetCe& ßes‰keâce& hetCe& neskeâj megMeesefYele nes jns nQ, ßeerDeÙeesOÙee ceW yeOeeF& yepe jner nw~
P
Deepe mejÙet mJeÛÚ peueOeeje yen jner nw, Deewj hejceevevo mes mebhetCe& efoie efoievleeW keâes mejeyeesj keâjlee ngDee Jemevle
si
MeesefYele nes jne nw, Ùen cece& peevekeâj Deepe efieefjOej keâefJe yengle ØemeVe nw~
T ul
mevoYe&Mueeskeâ:
ri
Sh
peelekeâce&efCe mecheVes veevoercegKehegjŠmejced~

11
veKeÛÚsoveceejyOee ve=lÙevleer Øeen veeefheleer~~1~~

20
Yeewceer-peelekeâce&& mebheVe nesves hej, veevoercegKe ßeeæ kesâ meeLe ØeYeg ßeerjeIeJe keâe veKe keâešleer ngF&, veeÛeleer ngF&
ht
veeFve (veGefveÙeeB) yeesueer~

ig
yr
ieerle mebKÙee 18
op
DeeoemÙes cenerheles! keâewmeuÙeekeâjkeâ¿Ceced ~

C
©
megecf e$eekeâjkeâ¿Ceb kewâkesâÙeer keâjkeâ¿Ceced~~

efJeYeüleer efvepee¿s jeceb ueeskeâueesÛeveeefYejececed ~
veeefheleer veefceleveÙevee Øeen heefÝOeesjCeced~~1~~
Je=æÓs efhe JeÙeefme efJeefOemetvetke=âheÙee efJeOeelee~
efJeoOes efJeefOe%ees cenejepece”ue#eCeced~~2~~
yeeuekeâeC[ced 61
efMeJemÙeeefhe ogue&Yeb YeJelke=âles megueYeefceoced~

heg$ejlvecesleled ØeehleJeeved ØeYees efJeue#eCeced~~3~~
keâesefškeâecekeâceveerÙeb veKeefMeKejceCeerÙeced~
.
efJeMeoefJe®ocesleb ceneheg®<eue#eCeced~~4~~
d
ve
ëe=Ceg ëe=Ceg jepejepe Ûe›eâJeefle&cenejepe Øeerelf eoeveced~
er
efJevee veevegceesefo<Ùes megles#eCeced~~5~~
es
efieefjOejØeYegceLe mJee_Ûeues efveietnÙevleer jepeÙevleer~
R
s
efJejjepe jIegjepeØee”Ceced ~~6~~
ht
ig
Yeewceer-ns cenejepe! Deepe ceQ ueeuee kesâ veKe keâešves kesâ vesie ceW keâewmeuÙee peer kesâ neLe keâe keâ¿Ce
R
(kebâieve) uetBieer~ Fmeer Øekeâej kewâkesâÙeer kesâ neLe keâe keâ¿Ce (kebâieve) Deewj megefce$ee peer kesâ neLe keâe keâ¿Ce
ll
.A
(kebâieve) Yeer uetBieer~ Fme Øekeâej mecemle ueeskeâeW kesâ ves$eeW keâes Deevevo osves Jeeues ßeerjece keâes Deheveer ieeso ceW ueer
s
ngF&, ves$eeW keâes kegâÚ veerÛes keâer ngF&, veeFve cenejepe oMejLe mes "veieve (vesie uesves keâe n") keâjves ueieer~ ns
ya
cenejepe! Deehekeâer mee" npeej Je<e& keâer Je=æeJemLee ceW Yeer yeÇÿeepeer kesâ heg$e Jeefme‰ peer keâer ke=âhee mes efJeefOe keâes
N
peeveves Jeeues efJeOeelee ves Ùen cebieue #eCe GheefmLele efkeâÙee nw~ ns mJeeefceved ! efMeJe peer kessâ efueS Yeer ogue&Ye Ùen
va
#eCe Deehekeâes megueYe nes ieÙee, Deeheves meYeer yeeuekeâeW mes efJeue#eCe Ùen heg$ejlve Øeehle efkeâÙee nw~ ns cenejepe!
Se
Ùen yeeuekeâ keâjesÌ[eW keâeceosJeeW kesâ Yeer FÛÚe keâe efJe<eÙe nw, Ùen veKeefMeKeheÙe&vle megvoj leLee efvece&ue ÙeMe Jeeuee
th
nw, FmeceW lees ceneheg®<e meekesâle efJenejer YeieJeeve ßeerjece kesâ meYeer ue#eCe efoKe jns nQ~ Jener heerleecyej, Jener
ee
Mee”&Oeveg<e, Jes ner oes lejkeâMe, GveceW Gmeer Øekeâej De#eÙeyeeCe, Gmeer Øekeâej Je#e hej ßeerJelmeueebÚve, Gmeer Øekeâej
P
JewpeÙevleer ceeuee Deewj keâewmlegYe ceefCe, Jes ner efkeâjerš-kegâC[ueeefo DeeYet<eCe, Jener veerue-cesIe pewmee MÙeeceue
si
ul
keâuesJej, cegPes ueielee nw efkeâ meekesâleefyenejer ßeerjece ner DeJeOeefyenejer yeve ieÙes nQ~ ns jepeeDeeW kesâ jepee! ns
T
Ûe›eâJeleea cenejepe! megefveÙes-megefveÙes peye lekeâ vesie veneR oerefpeÙesiee, leye lekeâ ceQ heg$e-oMe&ve keâe Devegceesove veneR
ri
keâ™Bieer~ Fme Øekeâej efieefjOej keâefJe kesâ ØeYeg ßeerjeIeJe keâes Deheves DeeBÛeue ceW efÚheeleer ngF&, veGefveÙeeB jIegjepe
Sh
oMejLe kesâ ØeebieCe keâes MeesefYele keâjleer ngF& mJeÙeb Yeer megMeesefYele ngF&~
11
ieerle mebKÙee 19
20
DeÅe hejcece”ues keâesmeues meglee vejheles§elJeejŠ~

ht
ig
keâewmeuÙeekewâkesâÙeermegefce$eeÉejes nlevejkeâÉejŠ~~1~~
yr
jeceYejleue#ceCeMe$egIvee ce”ueceÙemegKeoeleejŠ~
op
MejCeeielepevekeâuheheeohee F&MeeefŒeYegJeveOeeleejŠ~~2~~
C
©
me”eÙeefvle ce”ueb ieerleb men JeeÅewŠ MegYeieeleejŠ~

iepejLelegjÁOesvegceefCeJemeveb jeefvle ®efÛejceLejeleejŠ~~3~~
menlegueefmekeâejesehf eleemlejJeŠ Ùes Keueg ce”uekeâlee&jŠ~
hetpÙevles ieCeheeflenjiegjJees efJeIveJe™Lehenlee&jŠ~~4~~
DeeÙeesOÙekeâeŠ ØesceYejcegefoleeŠ hejceevevoefJepesleejŠ~

efieefjOejùefo efJenjvleg efvelÙeMeMÛelJeejŠ KeuepesleejŠ~~5~~
Yeewceer-Deepe DeÙeesOÙeehegjer ceW hejce cebieue nw, cenejepe oMejLe peer kesâ ÙeneB Ûeej heg$e Øekeâš ngS nQ, GvneWves
d .
keâewmeuÙee, kewâkesâÙeer Deewj megefce$ee peer keâes pevceÉej DeLee&led ceelee™he ceW mJeerkeâeje nw, ßeerjece ves keâewmeuÙee peer keâes,
ve
ßeerYejle ves kewâkesâÙeer keâes, ßeerue#ceCe-Me$egIve ves megefce$ee peer keâes ceelee ceevee nw Deewj Fve ÛeejeW YeüeleeDeeW ves keâece-
er
es
›eâesOe-ueesYe-ceesn veecekeâ vejkeâ ÉejeW keâes ve° efkeâÙee nw~ ßeerjece-Yejle-ue#ceCe-Me$egIve, Ùes ÛeejeW F&Õej nQ, Ùes
R
MejCeeieleeW kesâ efueS keâuheJe=#e, cebieue Deewj megKe kesâ oelee leLee leerveeW ueeskeâeW kesâ j#ekeâ nQ~ megvoj ieeÙekeâ ueesie JeeÅeeW
s
kesâ meeLe megvoj cebieue ieerle iee jns nQ Deewj oeveer ueesie neLeer-jLe-IeesÌ[s-ieeÙe-ceefCe Deewj JeŒeeW keâe megvoj oeve keâj
ht
jns nQ~ pees cebieue keâjves Jeeues nQ Ssmes leguemeer Deeefo Je=#e ueieeS pee jns nQ Deewj efJeIveye™LeeW keâes njves Jeeues efMeJe-
ig
R
ieg® Deewj ieCeheefle hetpes pee jns nQ~ hejceevevo keâes Yeer peerle uesves Jeeues, DeÙeesOÙeeJeemeer Øesce mes Deeveefvole nes jns nQ,
ll
Fme Øekeâej og°eW kesâ efJepeÙeer ÛeejeW Yeüelee ßeerjece-Yejle-ue#ceCe-Me$egIve efieefjOej keâefJe kesâ ùoÙe ceW efvejvlej efJenej
.A
keâjW~
s
ya
ieerle mebKÙee 20
N
va
DeÅe efoveb megefovebb ns ceeleŠ~
Se
hejcesÕejes vejhelesYe&Jeves megle™heŠ me_peeleŠ~~

th
OevÙee ce”ueefoJemeceefC[lee Ûew$eMegkeäueefleefLeveJeceer~

ee
efjòebâ Øeeefle veceefle veJeÛeefjleb Oe=leveJeMeefòeâjveJeceer~~1~~

P
nefjØeerleceefYeefpelmegcegntleË hegveŠ hegveJe&megmeefnleced ~

si
ul
oMejLeÙeeiee hetJe&cehetJeË le$eeÓYetvcenceefnleced~~2~

T
ri
mJeesÛÛeejefJekegâpeieg®keâefJejefJepee «eneŠhe_ÛeùleMetueeŠ~
Sh
mJeceveg«eenefÙelegb ØeLeceeÙeeb heÝew ce”uecetueeŠ~~3~~

11
Je<e&vlÙegle megceveebefme megcevemees vešdÙees veYeefme vešefvle~

20
efieefjOejØeYegpe&Ùeleg peÙeleeefoefle efoefJe osJelee jšefvle~~4~~

ht
ig
Yeewceer-DeÙeesOÙee keâer Skeâ yent Deheveer meemeg-ceeB mes keân jner nw- ns ceeB! Deepe keâe efove megefove nw, keäÙeeWefkeâ
yr
hejyeÇÿe hejcesÕej ßeerjece ner cenejepe oMejLe kesâ YeJeve ceW heg$e™he OeejCe keâjkesâ Øekeâš ngÙes nQ~ cebieue efove mes
op
megMeesefYele Ûew$e Megkeäue he#e keâer veJeceer efleefLe OevÙe nw, Ùen efjòeâe nesves hej Yeer ØeYeg kesâ ØeekeâšŸe kesâ keâejCe Fme efjòeâ
C
peiele keâes ØemeVelee mes Yej jner nw, veJeerve Ûeefj$eeW mes mebheVe ßeerjece keâes veceve keâj jner nw~ Ùen veJeceer efJeceuee-
©
Glkeâef<e&Ceer-Ùeesiee-%eevee-ef›eâÙee-Øe£er-melÙee-F&Meevee Deewj Deveg«ene veecekeâ veew hejcesÕej MeefòeâÙeeW mes Ùegòeâ nw~ Ùen
Deveghece nw~ ns ceeB! ØeYeg keâes efØeÙe DeefYeefpeled cegntòe&, hegveJe&meg ve#e$e kesâ meefnle Fmeer veJeceer kesâ ceOÙe-efoJeme ceW
GheefmLele ngDee nw, Gmeer MegYe IeÌ[er ceW oMejLe peer kesâ Ùe%e keâe DehetJe&™he GlmeJeeW mes Ùegòeâ, DehetJe& yeeuekeâ hejyeÇÿe
hejceelcee lelJe ner Øekeâš ngDee~ ns ceeB! mJeÙeb keâes ØeYeg mes Devegie=nerle keâjeves kesâ efueS ner meYeer cebieueeW kesâ cetue metÙe&-
yeeuekeâeC[ced 63
cebieue-Meefve-ye=nmheefle Deewj Meg›eâ Ùes heeBÛeeW «en cebieue kesâ cetue yevekeâj ØeLece hebefòeâ ceW efmLele nessles ngS, Deheves
GÛÛemLeeve hej efJejepeceeve nes ieS nQ~ DeLee&led ces<e kesâ metÙe&, cekeâj kesâ cebieue, leguee kesâ Meefve, keâke&â kesâ ye=nmheefle
Deewj ceerve kesâ Meg›eâ GÛÛe mLeeve hej peekeâj ØeYeg keâer ke=âhee Øeehle keâj jns nQ~ osJelee ØemeVe neskeâj DeekeâeMe mes
heg<heJe<ee& keâj jns nQ, DehmejeSB veeÛe jner nQ, efieefjOej kesâ ØeYeg ßeerjece keâer peÙe nes, peÙe nes, Fme Øekeâej mJeie& ceW
d .
ve
osJelee jš ueiee jns nQ~
er
ieerle mebKÙee 21
es
R
DeÅe jeceŠ efMeMegÂ&MÙeleeced ÂMÙeleeced~~
s
ht
keâesmeuesÙeb hegjer meòegjerÙee legjer le$e ielJee legjer ke=â<Ùeleeced ke=â<Ùeleeced~~1~~
ig
jecepevceeslmeJes OJemlekeâeceesoYd eJes le$e Meevleb cevees efoMÙeleeced efoMÙeleeced~~2~~
R
ll
vele&ves Ùeese<f eleeb keâerle&ves meelJeleeb le$e Ûesleef§ejb efMue<Ùeleeced efMue<Ùeleeced~~3~~
.A
jeceJeOee&heves n<e&meb%eeheves le$e ÛeelceJÙeLee efkeäueMÙeleeced efkeäueMÙeleeced~~4~~
s
ya
efieefjOejsCeemleceeÙeeYejsCeeefhe YeesŠ jeceheeoecyegpeb mhe=MÙeleeced mhe=MÙeleeced~~5~~
N
va
Yeewceer-ns ceeB! Deepeyeeue™he ßeerjece peer kesâ yeej-yeej oMe&ve efkeâS peeÙeB~ Ùen DeÙeesOÙeehegjer legjerÙe yeÇÿe
Se
ßeerjece keâer Deelegjer DeLee&led yeeue-Ûeheuelee mes Ùegòeâ nes ieF& nw, JeneB peekeâj Deheveer Deelegjer DeLee&led mebmeej keâer jesie
JÙeekegâuelee ve° keâj oer peeÙe~ keâeceeefo efJekeâejeW keâes ve° keâjves Jeeues, Gme ßeerjece-pevceeslmeJe ceW Deheves Meevle ceve
th
ee
keâes meceefhe&le keâj efoÙee peeÙe~ ceefnueeDeeW kesâ veòe&ve ceW, ßeerJew<CeJe kesâ keâeròe&ve ceW Deheves efÛeòe keâes yengle keâeue kesâ
P
efueS peesÌ[ efoÙee peeÙe~ n<e& keâes metefÛele keâjves Jeeueer Gme ßeerjece peer keâer yeOeeF& ceW Deelcee keâer JÙeLee meceehle keâj
si
ueer peeÙe~ Fme Øekeâej meebmeeefjkeâ ceeÙee keâe Yeej ÚesÌ[keâj keâefJe efieefjOej kesâ Éeje Yeer yeej-yeej ßeerjece kesâ ÛejCe
ul
keâceue keâe mheMe& keâj efueÙee peeÙe~

T
ri
ieerle mebKÙee 22
Sh
jeceveecves hejyeÇÿeCes ce”ueced~

11
efoJÙeOeecves efÛejb yeÇÿeCes ce”ueced~~

20
veeruekeâ_peeYeotJee&eflJe<es ce”ueb
ht
ig
ollemebßesÙemes melheg<es ce”ueced~

yr
efJeÕeefJeKÙeelemelkeâce&Ces ce”ueb
op
jeceveecves hejyeÇÿeCes ce”ueced~~1~~

C
©
heefÝmÙevovecevemÙeefvoves ce”ueb
ÙeesefiecegefvepeveveÙeveveefvoves ce”ueced~
efkeäuehlemesJekeâmegpeveMece&Ces ce”ueb
yeeueYet<eCeJemeveMeeef”&Ces ce”ueb
oMejLeeefpejjpeesjeefieCes ce”ueced~
%eeefveog%exÙeùvcece&Ces ce”ueb
d .
ve
er
ceele=megmlevÙeheevemhe=ns ce”ueb
es
JesoefJeÅeg[defJeOeeveõgns ce”ueced~
R
œeefiJeCes Oece&meodJece&Ces ce”ueb
s
ht
ig
R
›eâer[lesÓefkeäue°keâeceeÙe les ce”ueb
ll
.A
jecejeceeefYejeceeÙe les ce”ueced~
s
oemeefieefjOejveÙevevece&Ces ce”ueb
ya
N
va
Yeewceer- jece veecekeâ hejyeÇÿe keâe cebieue nes, efoJÙe lespeesceÙe hejyeÇÿe hejcesÕej keâe efÛejkeâeueheÙe&vle cebieue nes~
Se
veeruekeâceue Deewj otJee&oue kesâ meceeve megvoj ßeerjece keâe cebieue nes, YeòeâeW keâes ßesÙe Øeoeve keâjves Jeeues mevleeW kesâ
th
hees<ekeâ efJeKÙeele, ßes‰keâce& ceW efvejle ØeYeg ßeerjece keâe cebieue nes~ oMejLe peer kesâ ceve keâes Deeveefvole keâjves Jeeues jeIeJe
ee
mejkeâej keâe cebieue nes, Deheves mesJekeâ ßeerJew<CeJeeW keâes megKe osves Jeeues ØeYeg ßeerjece Deehekeâe cebieue nes~ yeeueesefÛele
P
Deuebkeâej, JeŒe SJeb MeeÁ&Oeveg<e OeejCe keâjves Jeeues, cenejepe oMejLe kesâ DeeBieve keâer Oetue ceW jeie keâer DevegYetefle keâjves
si
ul
Jeeues, ÙeesieerpeveeW kesâ Éeje Yeer efpevekesâ ùoÙe keâe DeeMeÙe og%exÙe nw, Ssmes hejyeÇÿe ßeerjece keâe cebieue nes~ ceeB keâewmeuÙee
T
kesâ mlevÙeheeve mes mhe=ne jKeves Jeeues, Jeso ôs<eer peveeW kesâ keâeÙe&keâueehe keâe efJeõesn keâjves Jeeues, JeveceeueeOeejer Oece& keâes
ri
Sh
ner keâJeÛe ceeveves Jeeues ØeYeg ßeerjece keâe cebieue nes~ ßeerDeJeOe ceW Kesueles ngÙes SJeb YeòeâeW kesâ Deevevo kesâ efueS
Deueewefkeâkeâ FÛÚeSB keâjves Jeeues, hejMegjece Deewj jecee DeLee&led cewefLeueeefveÙeeW keâes Deevevo osves Jeeues, cegPe oemeevegoeme
11
efieefjOej kesâ ves$eeW keâes Deevevo osves Jeeues hejyeÇÿe ßeerjece keâe cebieue nes~
20
ieerle mebKÙee 23
ht
ig
je%eer keâewmeuÙeeÓpeveÙeled megheg$eb keâesmeuehegjs JeeÅeles JeOee&heer~

yr
op
keâeefuevoermeefueuecesIeotJee&meJeCeË veerjpeveJeueveerueves$eced~~1~~
C
mesJekeâogefjlenjCeueIegueIegÛejCeb keâ®Ceeke=âheeefoJÙehee$eced~~2~~
©
keâesefškeâesefškeâueeOejefvevokeâmegJeoveb YeJemeeiejheeslekeâÛeefj$eced~~3~~
ceveefmepeceOeghece_pegcesÛekeâmegkesâMeb efJe<eÙeienvekeâeveveueefJe$eced~~4~~
keâefJeefieefjOejpeerJevemeJe&mJeb hejyeÇÿe hejceb heefJe$eced~~5~~
yeeuekeâeC[ced 65
Yeewceer- Deye keâefJe DeJeOe DebÛeue keâer Øeefmeæ ueeskeâ Oegefve ‘veÛeejer’ ceW yeOeeF& ieerle Øemlegle keâj jns nQ-
cenejeveer keâewmeuÙee ves megvoj heg$e keâes pevce efoÙee nw, DeJeOehegj ceW yeOeeF& yepe jner nw~ Ùecegvee peue, cesIe SJeb otJee&oue
kesâ meceeve veerue-keâeefvle leLee veJeerve veerueskeâceue kesâ meceeve keâpejejs ves$e Jeeues jepekegâceej keâes keâewmeuÙee peer ves
pevce efoÙee nw, DeleŠ yeOeeF& yepe jner nw~ mesJekeâeW kesâ heehe njves Jeeues, efpevekesâ Úesšs-Úesšs ÛejCe nQ, pees keâ®Cee Deewj
d .
ve
ke=âhee kesâ Deueewefkeâkeâ hee$e nQ, Ssmes ØeYeg keâes ceeB keâewmeuÙee ves pevce efoÙee, DeleŠ DeJeOe ceW yeOeeF& yepe jner nw~ efpevekeâe
er
cegKe keâjesÌ[eW-keâjesÌ[eW ÛevõceeDeeW keâe efvevokeâ nw, efpevekeâe Ûeefj$e YeJemeeiej kesâ efueS penepe nw~ efpevekesâ kesâMe
es
keâeceosJe kesâ YeÇcej kesâ meceeve MÙeece nQ, pees mJeÙeb YeòeâeW kesâ Ieves efJe<eÙe Jeve keâes keâešves kesâ efueS ueefJe$e DeLee&led
R
nBefmeÙee MeŒe kesâ meceeve nQ, pees keâefJe efieefjOej kesâ peerJevemeJe&mJe hejce heefJe$e hejyeÇÿe hejceelcee nQ, GvneR keâes
s
ht
keâewmeuÙee peer ves Deheves heg$e™he ceW Øekeâš efkeâÙee nw, ßeerDeÙeesOÙee ceW yeOeeF& yepe jner nw~
ig
mevoYe&Mueeskeâ:
R
ll
.A
meceÕeslee ÕesleecyejefJeefpeleleejeefOeheefJeYee
s
meceeÙeeleeÓÙeesOÙeehegefjkeâhešYe=lÙee levegOeje~
ya
cegoejeshÙe mJee¿b heoveleJe=<ee¿b efMeMegecf eceb
N
va
efveke=âvlevleer veeueeb efieefjOejefiejsuee heefjpeieew~~1~~
Se
Yeewceer- Gmeer meceÙe ßeerDeÙeesOÙeehegj ceW keâheš-mesefJekeâe (OeieefÌ[ve) keâe Jes<e yeveekeâj YeieJeleer mejmJeleer
th
heOeejeR, pees meJe&Megkeäuee LeeR Deewj efpevneWves Deheves ÕesleJeŒe keâer keâeefvle mes Ûevõcee keâer Yeer MeesYee keâes peerle efueÙee Lee,
ee
Ssmeer YeieJeleer mejmJeleer efpevekesâ ÛejCeeW ceW YeieJeeve Mebkeâj Yeer vele nesles nQ, Ssmes efMeMeg YeieJeeve jece keâes ieeso ceW ueskeâj
P
Gvekesâ veeue (veej) keâešleer ngF&, efieefjOej keâefJe keâer JeeCeer keâes ceeOÙece yeveekeâj ieeves ueieeR~
si
ul
ieerle mebKÙee 24
T
ri
JeOee&heveeefve JÙeeùÙevleeced DeJeOehegjs jeceŠ ØekeâefšleŠ~

Sh
jeceŠ heÇkeâefšleŠ DeefYejeceŠ ØekeâefšleŠ jeceŠ ØekeâefšleŠ IeveMÙeeceŠ ØekeâefšleŠ~~1~~

11
mJeÙeb veovleer veYeefme ogvogYeÙeŠ mJece&evf ojeCÙeue*de›f eâÙevleeced~~2~~

20
jIegheeflepevceceneslmeJeb õ°gb Ùeeveeefve megjŠw mebemf ›eâÙevleeced~~3~~

ht
ig
MeÛeerjceeheeJe&leerØeYe=elf eefYeŠ Yet<eCeeefve iee$es<eg efYeüÙevleeced~~4~~

yr
ceesovleeb meeOeJeefœeYegJeves j#eŠ kegâueeefve Jew efceüÙevleeced~~5~~

op
C
jecepevcece”ueceLeieelegb efieefjOejieerleevÙeeefõÙevleeced~~6~~
©
Yeewceer- Dejs! yeOeeF& nes, yeOeeF& nes, meye ueesie yeOeeFÙeeB ieeÙeW, ßeerDeJeOehegj ceW YeieJeeve jece Øekeâš ngS nQ,
meyekeâes Deevevo osves Jeeues, veerue cesIe kesâ meceeve MÙeeceue ßeerjece Øekeâš ngS nQ yeOeeFÙeeB ieeDees~ osKees, DeekeâeMe ceW
ogvogefYeÙeeB mJeÙeb yepe jner nQ, mJeie& kesâ ceefvojeW keâes mepeeDees~ ßeerjece keâe pevce ceneslmeJe osKeves kesâ efueS osJeieCe
Deheves efJeceeveeW keâes mepee ueW~ MeÛeer-ue#ceer-heeJe&leer Deeefo osefJeÙeeB Deheves De”eW ceW megvoj Deuebkeâej OeejCe keâj ueW~
Deye leerveeW ueeskeâ ceW meeOegpeve ØemeVe neW, meYeer je#eme heefjJeej cejW~ ßeerjece pevce keâe cebieue ieeves kesâ efueS efieefjOej
keâefJe kesâ ieerleeW keâe meceeoj efkeâÙee peeÙe, meye ueesie yeOeeFÙeeB ieeÙeW, ßeerDeJeOe ceW ßeerjece keâe ØeekeâšŸe ngDee nw~
ieerle mebKÙee 25
d .
DeLe jepeeveb Øeefle-
ve
megKeb veeueekeâle&veb keâefj<Ùes keâewmeuÙeeÙeeŠ meešeR «ener<Ùes~
er
es
Ye=lÙee Jeoefle meefmcelee ve=heefleb yeejcyeejcee«ener<Ùes~~1~~
R
ØeepÙeb ve jepÙeb vewJe ueeskeâmeeceüepÙeb cenejepe efkeâceefhe heefj«ener<Ùes~~2~~
s
ht
ÙeeJeVe ueYes cenerhelesmJeeYeer°b leeJeled meeefOekeâejb efJe«ener<Ùes~~3~~
ig
Sleod efJekeâuheb ve efJeÅeles ef$eYegJeves Fob Oeveb keâes<es me*d«ener<Ùes~~4~~
R
efieefjOejØeYegÙe&mÙeeb ØeLeceb ØekeâefšleŠ leÙewJeeÅe mJeceveg«ener<Ùes~~5~~
ll
.A
Yeewceer- Deye mejmJeleer peer cenejepe oMejLe keâes mebyeesefOele keâjleer ngF& ieeleer nQ-ns cenejepe! ceQ megKehetJe&keâ
s
ya
ueeueve keâer veeuee (veej) keâeštBieer, FvnW leefvekeâ Yeer keâ° veneR nesiee, hejvleg Ghenej ceW keâewmeuÙee peer keâer meeÌ[er
N
DeJeMÙe uetBieer~ OeieefÌ[ve cegmkegâjekeâj cenejepe mes keânleer nw, ceQ Deehe mes yeej-yeej Ùener Dee«en keâ™Bieer~ ns cenejepe!
va
Fme vesie kesâ efJekeâuhe ceW ceQ Deehekeâe ØeepÙe DeLee&led mJeCe& YeC[ej veneR uetBieer, DeJeOe keâe jepÙe veneR uetBieer, efkebâJee
Se
leerveeW ueeskeâeW keâe meeceüepÙe Yeer veneR uetBieer, uetBieer kesâJeue keâewmeuÙee jeveer keâer meeÌ[er~ ns cenejepe! peye lekeâ ceQ Dehevee
th
cegBn ceeBiee vesie veneR heeTBieer, leye lekeâ DeefOekeâejhetJe&keâ Deheveer vesie kesâ efueS Deehemes "veieve keâjleer jntBieer~ Fmekeâe
ee
efJekeâuhe leerveeW ueeskeâeW ceW Yeer veneR nw, Fme Oeve keâes ceQ Deheves keâes<e ceW meb«en keâjkesâ jKetBieer~ efpeme meeÌ[er kesâ DeBÛeue hej
P
efieefjOej keâefJe kesâ mJeeceer ßeerjece ØeLece yeej Øekeâš ngS nQ, keâewmeuÙee jeveer keâer Gmeer meeÌ[er mes Deepe ceQ mJeÙeb keâes
si
Devegie=nerle keâ™Bieer, DeLee&led yeeue™he ßeerjece kesâ ØeekeâšŸe keâer ØeLece #eCe keâer meeef#eCeer meeÌ[er ner Deye ceQ efvejvlej
T ul
OeejCe efkeâS jntBieer, Gmes keâYeer Glee™Bieer ner veneR~

ri
efheâj keâefJe yeOeeF& ieerle ner Øemlegle keâj jns nQ-

Sh
ieerle mebKÙee 26
11
20
DeÅeepeeiejeroÙeesOÙeeYeeieŠ Øekeâefšlees jIegveeLeŠ~~

ht
je%eer keâewmeuÙeeÙeeŠ kegâef#eŠ megheâefuelee meheâefuelees oMejLeYeeieŠ~~1~~

ig
meheâuee meppeveJee_Úeueeflekeâe meheâefuelees YetleueefJeYeeieŠ~~ 2~~

yr
op
$e+<Ùeëe=”heg$esef°Š meheâuee meheâuees Jeefme‰mÙe lÙeeieŠ~~ 3~~

C
meheâuee efoMee megmeheâuee efJeefoMee meheâuees Jew<CeJeefJejeieŠ~~4~~

©
meheâuee efieefjOejce”uekeâefJelee meheâueŠ MegYeevegjeieŠ~~5~~

Yeewceer- Deepe ßeerDeÙeesOÙee keâe meewYeeiÙe peie ieÙee, ÙeneB jIegkegâue kesâ veeLe ßeerjece Øekeâš nes ieS~ cenejeveer
keâewmeuÙee peer keâer keâesKe heâueJeleer nes ieF&, cenejepe oMejLe keâe Ùe%e Yeer meheâue nes ieÙee~ jIeg DeLee&led peerJecee$e kesâ
mJeeceer ßeerjece Øekeâš nes ieS~ meppeveeW keâer FÛÚe™heer uelee ceW Deepe heâue ueie ieÙes, Ùen Yeejle Yetefce keâe Yeeie
yeeuekeâeC[ced 67
keâesmeueosMe meheâue nes ieÙee, ÙeneB mebhetCe& peerJeeW keâer ØeeLe&vee keâe efJe<eÙe ßeerjece Øekeâš nes ieS~ cenef<e& $e+<Ùeëe=bie keâer
heg$esef<š Ùe%e meheâue ngF& Deewj ieg®osJe Jeefme‰ keâe lÙeeie Yeer meheâue ngDee, keäÙeeWefkeâ FvneR oesveeW $e+ef<eÙeeW kesâ ØeÙeesie mes
peiele kesâ jIeg DeLee&led F&°osJe mJeeceer ßeerjece Øekeâš ngS~ Deepe efoMeeSB Deewj efJeefoMeeSB meheâue nes ieFË Deewj
ßeerJew<CeJepeveeW keâe JewjeiÙe Yeer meheâue nes ieÙee, FvneR keâer ØeeLe&vee keâes hetCe& keâjves kesâ efueS YeieJeeve ßeerjece Øekeâš ngS
d .
ve
nQ~ Deewj Ùen yeOeeF& ieekeâj efieefjOej keâefJe keâer keâefJelee meheâue nes ieÙeer leLee Fme keâefJe keâe keâuÙeeCekeâejer ßeerjece
er
Devegjeie Yeer meheâue nes ieÙee, keäÙeeWefkeâ jIeg DeLee&led mebhetCe& peerJeeW kesâ veeLe DeLee&led DeeMeerJee&o ™he ceW ÙeLes° Jejoeve
es
osves kesâ efueS YeieJeeve ßeerjece Øekeâš nes ieS nQ~
R
ieerle mebKÙee 27
s
ht
ig
JeeÅeles keâesmeues JeOee&heer jeIeJeŠ ØekeâefšleŠ~~
R
Ûew$eMegkeäueveJeceerMegYeefoJemees ce”ueceÙeeseJf eÕeJÙeeheer~
ll
.A
JeOee&heer jeIeJeŠ ØekeâefšleŠ~~1~~
s
ya
ve=lÙeefle ieeÙeefle ù<Ùeefle ueeskeâes peÙe peÙe peÙe mebueeheer~
JeOee&heer jeIeJeŠ N
ØekeâefšleŠ~~2~~
va
ue¿sMeŠ Meb ueYeles ve heeheer ùefo meeroefle heefjleeheer~
Se

th
ØekeâšŠ hejcesÕejes Yetleues keâesefšefovesMeØeleeheer~

P ee

si
ve=lÙeefle JeOee&heÙeved efieefjOejes IeveefceJe Jeer#Ùe keâueeheer~

T ul

ri
Sh
Yeewceer-Deepe DeÙeesOÙee hegjer ceW yeOeeF& yepe jner nw, yeOeeF& nw ßeerjeIeJe Øekeâš ngS nQ~ Deepe keâe efove
efJeÕeJÙeeheer cebieueceÙe, Ûew$eMegkeäue he#e veJeceer mes Ùegòeâ nw, yeOeeF& nw ßeerjeIeJe keâer ØeekeâšŸe keâer~ Fme meceÙe mebhetCe&
11
mebmeej peÙe nes, peÙe nes, peÙe nes keânlee ngDee veeÛe jne nw, iee jne nw Deewj ØemeVe nes jne nw, yeOeeF& nes YeieJeeve
20
ßeerjece kesâ ØeekeâšŸe keâer~ Fme meceÙe heeheer jeJeCe Meeefvle veneR hee jne nw, meYeer keâes keâ° osves Jeeuee og° jeJeCe ùoÙe
ht
ceW Ieyeje jne nw, yeOeeF& nes jeJeCeMe$eg ßeerjece kesâ ØeekeâšŸe keâer~ keâjesÌ[eW metÙe& kesâ meceeve Øeleehe Jeeues hejyeÇÿe hejcesÕej
ig
yr
ner Deepe ßeerDeJeOe ceW Øekeâš ngS nQ, yeOeeF& nes ceÙee&oe heg®<eesòece ßeerjece kesâ ØeekeâšŸe keâer~ Fme GlmeJe ceW yeeoue keâes
op
efvenejkeâj ceÙetj keâer YeeBefle yeOeeF& oslee ngDee keâefJe efieefjOej Yeer veeÛe jne nw, yeOeeF& nes keâewmeuÙeevevoJeOe&ve ßeerjece
C
kesâ ØeekeâšŸe keâer~

©
ieerle mebKÙee 28
mJepeveefØeÙeØeeCe ns jeIeJe MegYeb JeOee&heveb yeÇtceŠ~
meleeb mev$eeCe ns jeIeJe YeJeodJeOee&heveb yeÇtceŠ~~1~~
megefoJemees OevÙelece S<eŠ ØeieleYeÙeefJeIveueJeuesMeŠ~

megeK
f eleieerJee&Ce ns jeIeJe! YeJeod JeOee&heveb yeÇct eŠ~~2~~
JeoevÙee Ûew$eefmeleveJeceer megOevÙee MeefòeâefjJe veJeceer~
.
efvenleefveÙee&Ce ns jeIeJe YeJeodJeOee&heveb yeÇtceŠ~~3~~
d
ve
ØeceesoÙe jece meodJeieË efJeveesoÙe Yeerce$ewJeie&ced~
er
ceefnleefveJee&Ce ns jeIeJe YeJeodJeOee&heveb yeÇtceŠ~~4~~
es
efJenj efieefjOejceveefme efvelÙeb efMeMees leJe ÛesoceLeke=âlÙeced~
R
s
ueefmeleefMeleyeeCe ns jeIeJe YeJeodJeOee&heveb yeÇtceŠ~~5~~
ht
ig
Yeewceer- ns Deheves YeòeâeW kesâ Øesceemheo jeIeJe! nce Deehekeâer yeOeeF& ieeles nQ~ ns mebleeW kesâ mebj#ekeâ ØeYeg! nce
R
Deehekeâer yeOeeF& ieeles nQ~ Ùen efove OevÙe nw, Deepe Fmekesâ YeÙeeW Deewj efJeIveeW keâe LeesÌ[e-mee DebMe Yeer otj nes ieÙee nw~
ll
.A
ns osJeleeDeeW kesâ megKeoelee ßeer jeIeJe! nce Deehekeâe yeOeeF& ieeve keâj jns nQ~ OevÙeJeeoen& hejceelcee keâer veJeceer DeLee&led
s
Deveg«ene-Meefòeâ kesâ meceeve ner Ùen Ûew$eMegkeäue veJeceer OevÙe nes ieF& nw~ ns efvepe-YeòeâeWs kesâ vejkeâ keâ° kesâ efJeveeMekeâ
ya
jeIeJe mejkeâej nce Deehekeâer yeOeeF& iee jns nQ~ ns ØeYeg ßeerjece! mevleeW kesâ Jeie& keâes ØemeVe keâerefpeÙes Deewj YeÙebkeâj
N
keâece-›eâesOe-ueesYe kesâ Jeie& keâes ve° keâerefpeÙes, ns cees#e keâes Yeer mevceeve osves Jeeues ßeerjeIeJe! nce Deehekeâe yeOeeF& ieeve
va
keâj jns nQ~
Se
ieerle mebKÙee 29
th
ee
JeeÅeles JeOee&heer oMejLeÉejs~~

P
heg®<eesòeceesÓYeJeved ve=hemetvt egŠ MegeÛf eefovekeâjheefjJeejs~~ 1~~

si
ul
ve=lÙevlÙees ieeÙeefvle Ùeesef<eleŠ ØeeÛeerjs Øeekeâejs~~ 2~~

T
pevemebyeeOeesÓYeJeved ve=heYeJeves ueefmeleefJeefJeOeëe=”ejs~~3~~

ri
Sh
$eelegb ieeseÉf pemelees jIegheefleŠ ØekeâšesÓYetled mebmeejs~~4~~

11
jeIeJe heeefn efieefjOejb efJeØeb heefleleb heejeJeejs~~5~~

20
Yeewceer- Deepe cenejepe oMejLe kesâ Éej hej yeOeeF& yepe jner nw, keäÙeeWefkeâ heefJe$e metÙe& heefjJeej ceW Øekeâš neskeâj
ht
hegjeCe heg®<eesòece hejceelcee ner cenejepe oMejLe peer kesâ heg$e yeve ieS nQ, DeleŠ Gvekesâ Éej hej yeOeeF& yepe jner nw~
ig
Deepe ÛenjoerJeejer kesâ heeme Deewj hejkeâesšeW hej ceefnueeSB ve=lÙe keâjleer ngF& iee jner nQ~ Deveskeâ ëe=bieejeW mes megmeefppele
yr
cenejepe kesâ YeJeve ceW Yeejer YeerÌ[ GceÌ[ DeeF& nw~ keäÙeeWefkeâ ieew-yeÇeÿeCe Deewj mevleeW keâer j#ee keâjves kesâ efueS meekesâle
op
efyenejer YeieJeeve ßeerjece ner Fme mebmeej ceW DeJeOeefyenejer ßeerjece ™he ceW Øekeâš ngS nQ~ ns ßeerjeIeJe! Fme mebmeej meeiej
C
ceW heÌ[s ngS Skeâ yeÇeÿeCe efieefjOej keâefJe keâer Yeer j#ee keâj ueerefpeS~
©
ieerle mebKÙee 30
ØeCelepeveØeeCeOeve jeIeJe megJeOee&heer megJeOee&heer~
efJeceueefJe%eeveOeve jeIeJe megJeOee&heer megJeOee&heer~~1~~
yeeuekeâeC[ced 69
lJeÙeeÓÙeesOÙeemegKeb Ùeelee mekeâue ueeskesâ megefJeKÙeelee~

ceefnleoMejLeYeJeve jeIeJe megJeOee&heer megJeOee&heer~~2~~
Jemevlees Yeeefle megKeefveueÙeŠ megJeelees Jeeefle ce=ogceueÙeŠ~
d .
megcegKeMeesYeemeove jeIeJe megJeOee&heer megJeOee&heer~~3~~
ve
ceOegjceOegjes ceOegcee&meŠ efmelee veJeceer megKeesuueemeŠ~
er
es
efJeYeeceesefnleceove jeIeJe megJeOee&heer megJeOee&heer~~4~~
R
cegntleË ÛeeefYeefpeod OevÙeb hegveJe&megÙegòeâceefleceevÙeced~
s
ht
iegCeeJeefpe&lemegpeve jeIeJe megJeOee&heer megJeOee&heer~~5~~
ig
peielmeJeË Oe=leevevob efvejer#ÙeeYe&_Ûe ieesefJevoced~
R
ll
megefKeleefieefjOejveÙeve jeIeJe megJeOee&heer megJeOee&heer~~6~~
s .A
Yeewceer- ns ØeCelepeveeW kesâ ØeeCeOeve ßeerjeIeJe! Deehekeâer yeOeeF& nes, yeOeeF& nes~ ns efvece&ueefJe%eeve kesâ yeeoue
ya
ØeYeg! Deehekeâer yeOeeF& nes, yeOeeF& nes~ Deehekesâ keâejCe Ùen DeÙeesOÙee DehetJe&megKe keâes Øeehle ngF& Deewj mebhetCe& ueeskeâ ceW
N
Øeefmeæ nes ieF&~ ns cenejepe oMejLe kesâ YeJeve keâes mevceeve osves Jeeues jeIeJe! Deehekeâer yeOeeF& nes, yeOeeF& nes~ Denes!
va
Deepe mebhetCe& megKeeW keâe DeeßeÙe yevekeâj Jemevle megMeesefYele nes jne nw Deewj cevo-cevo ceueÙe JeeÙeg yen jne nw~ ns
Se
megvoj cegKe Jeeues MeesYee kesâ Oeece ßeerjeIeJe! Deehekeâer yeOeeF& nes, yeOeeF& nes~ Denes! Ùen Ûew$e keâe cenervee DelÙevle
th
ceOegj nw, Ùen Megkeäuehe#e keâer veewceer megKeGuueefmele nes jner nw~ Deheveer keâeefvle mes keâeceosJeeW keâes ceesefnle keâjves Jeeues
ee
ßeerjeIeJe! Deehekeâer yeOeeF& nes, yeOeeF& nes~ hegveJe&meg ve#e$e mes Ùegòeâ Ùen DeefYeefpeled cegntòe& DelÙevle ceeveveerÙe Deewj OevÙe
P
nw, Deheves iegCeeW mes meppeveeW keâes Deeke=â° keâjves Jeeues ßeerjeIeJe! Deehekeâer yeOeeF& nes, yeOeeF& nes~ Deeheßeer ieesefJevo keâes
si
yeeue™he ceW efvenejkeâj Ùen mebhetCe& peieled DeevevoceÙe nes jne nw~ ns efieefjOej keâefJe kesâ ves$eeW keâes Deevevo osves Jeeues
T ul
jeIeJe! Deehekeâer yeOeeF& nes, yeOeeF& nes~

ri
Sh
ieerle mebKÙee 31
11
DeÅeleveer meefKe veJeceer megefJeefÛe$ee~

20
ÙemÙeecesJe ceelejesÓYetJeved keâewmeuÙee kewâkeâÙeer megecf e$ee~~1~~

ht
vees Yetlee ve YeefJe<Ùeefle YeJÙee ëe=Ceg meefKe efleefLejerÂMeer keâoeefÛeled~

ig
ÙemÙeeb meeOe&cebMekewâjbMeer Øekeâšes YeieJeeved efMeMegcego& eefÛeled ~~2~~

yr
op
ieYee&Oeevehebmg eJevemeercevleesVeÙevewŠ megmebmke=âlee yeeueeŠ~

C
ÛelJeejes Oecee& FJe peelee§elJeejes ve=hemeglee ve=heeueeŠ~~3~~

©
hetCee& ve=heoMejLeceveesjLeeŠ memegleeefmleœees jepeceefn<ÙeŠ~

Je<e&vlÙeLe megceveebemf e megcevemees jeefvle ÛeeefMe<ees efJeØeefJeog<ÙeŠ~~4~~
peelekeâce&mebmke=âlee Ûekeâemeefle ve=heheg$ee ke=âleJeweof keâke=âlÙeeŠ~
megiegCee{dÙee: MejoerJe efvejYeüs ieieves ÙeLee efJeYeevlÙeeefolÙeeŠ~~5~~
JeeCeer JeeCeeR meceekeâCÙe& efJeyeYeew ieodieodJeeCeer ieerJee&Ceer~

efieefjOejØeYegb peieeefJevõeCeer efoefJe ieefJe menmeJee& MeJee&Ceer~~6~~
Yeewceer- ns meKeer! Deepekeâer Ùen veewceer DelÙeble efJeefÛe$e nes ieF& nw, efpemeceW ßeer keâewmeuÙee-kewâkesâÙeer-megefce$ee ceeB
d .
yeve ieFË~ ns meKeer! megveeW Ssmeer efleefLe ve henues keâYeer ngF& Deewj ve YeefJe<Ùe ceW keâYeer nesieer, efpemeceW Deheves leerveeW efJe<Ceg
ve
DebMeeW kesâ meeLe meYeer DeJeleejesW kesâ DebMeer YeieJeeve ßeerjece ØemeVeleehetJe&keâ cenejepe oMejLe kesâ ÙeneB Øekeâš ngS~
er
es
ieYee&Oeeve-hegbmeJeve Deewj meercevleesVeÙeve mebmkeâejeW mes megmebmke=âle cenejepe kesâ ÛeejeW yeeuekeâ ceeveeW ceveg<Ùe kesâ heeuekeâ
R
Ûeej OeceeX kesâ ™he ceW Øekeâš ngS nQ~
s
ht
efJeMes<e- Oece& kesâ Ûeej Yeso nesles nQ, meeceevÙe Oece&, efJeMes<e Oece&, efJeMes<elej Oece&, efJeMes<elece Oece&~ ßeerjece
ig
meeceevÙe Oece& keâe DeLee&led Oece& kesâ meYeer DebieeW keâe heeueve keâjles nQ~ ßeerue#ceCe YeieJeled keQâkeâÙe&™he efJeMes<e Oece& keâe
R
ßeerYejle YeieJeled heejlev$Ùe™he efJeMes<elej Oece& keâe~ Deewj ßeerMe$egIve YeeieJele heejlev$Ùe™he efJeMes<elece Oece& keâe heeueve
ll
.A
keâjles nQ~ cenejepe oMejLe kesâ ceveesjLe hetCe& ngS, leerveeW jepejeefveÙeeB, heg$eJeleer ngFË, osJelee hetâueeW keâer Je<ee& keâj jns nQ Deewj
s
yeÇeÿeCe heeflveÙeeB DeeMeerJee&o os jner nQ~ Fme Øekeâej peelekeâce& mebmkeâej mes mebheVe ÛeejeW jepekegâceej Jeso efJeOeeve kesâ hegCÙe mes
ya
Ùegòeâ neskeâj Mejokeâeue ceW cesIejefnle DeekeâeMe ceW Gefole ngS Ûeej metÙe& pewmes efJejepeceeve nes jns nQ~ Fme Øekeâej mejmJeleer
N
va
peer keâer JeeCeer megvekeâj ieodieod mJej Jeeueer mebmke=âle JeeCeer megMeesefYele ngF& Deewj efieefjOej keâefJe kesâ ØeYeg keâes mJeie& ceW
Se
FvõeCeer ves ieeÙee Deewj ßeerDeÙeesOÙee keâer Yetefce hej heOeejkeâj efMeJepeer kesâ meeLe heeJe&leer ves Yeer ieeÙee~
ieerle mebKÙee 32
th
ee
DeÅe jeIeJe<e‰er DeeÙeelee ns jefmekesâ~

P
si
DeeÙeelee ns jefmekesâ meceeÙeelee ns jefmekesâ~~

ul
Ûew$eÛee®jefJeefmeleÛelegoM& eer ieefJe YegeJf e efoefJe efJeKÙeelee ns jefmekesâ~~1~~

T
ri
ie=nie=nceJeOehegjs ceneslmeJes cegeof lee pevelee peelee ns jefmekesâ~~2~~

Sh
JeOee&heveb JeeÅeles efoJÙeb meesenf uees ieeÙeefle ieelee ns jefmekesâ~~3~~

11
keâewmeuÙee ieleMeuÙee cegeof lee memeefueueÂied peuepeelee jefmekesâ~~4~~

20
<e‰erceÛe&elf e ve=hees oMejLees efJekeâmeefle Jeer#Ùe efJeOeelee ns jefmekesâ~~5~~

ht
ig
efieefjOejØeYeg efMeMegcegKece®vOeleer MegeÛf e Ûegcyeefle ieg®ceelee ns jefmekesâ~~6~~

yr
op
Yeewceer- Deye ßeerjece keâer Ú"er (Úšd"er) GlmeJe keâe JeCe&ve keâjles nQ-Skeâ meKeer otmejer meKeer mes keânleer nw efkeâ
C
ns meKeer! Deepe ßeerjeIeJe peer keâer Ú"er Dee ieÙeer nw~ Ùen Ûew$e Megkeäue-he#e Ûelego&Meer jefJeJeej efove ceW mebheVe ngF& <e‰er
©
JesoeW ceW, he=efLeJeer hej Deewj mJeie& ceW Øeefmeæ nes ieF&~ DeÙeesOÙee kesâ ØelÙeskeâ ie=n ceW Ú"er (Úšd"er) keâe ceneslmeJe nes jne
nw, mebhetCe& pevelee ØemeVe nw~ ÛeejeW Deesj yeOeeFÙeeB yepe jner nQ Deewj ieeÙekeâ ueesie meesefnuees ieerle iee jns nQ~ keâewmeuÙee peer
Meeskeâ mes jefnle neskeâj ØemeVe nes jner nQ, Gvekesâ ves$e peue mes Yej ieS nQ~ cenejepe oMejLe ØemeVe neskeâj Ú"er hetpeve keâj
jns nQ, Ùen osKekeâj yeÇÿee peer yengle ØemeVe nes jns nQ~ efieefjOej kesâ ØeYeg efMeMeg ßeerjece keâe cegKe Ûetce jner nQ-ieg® ceelee
De®vOeleer~
yeeuekeâeC[ced 71
ieerle mebKÙee 33
DeÅe Oe=lece”uee efJeYeeefle <e‰er jpeveer~
Yeeefle <e‰er jpeveer efJeYeeefle <e‰er jpeveer~~
d .
Ûew$eÛelego&Meer Ûee™efveMeekeâjceOegjceÙetKewefJe&Yeeefle <e‰er jpeveer~~1~~
ve
er
oMejLeheg$eÛeleg°ÙeceefYeleŠ efveefÛeleogejf leceefhe oeefle <e‰er jpeveer~~2~~
es
pee«ele cee efveõele jceCÙees jeIeJejefleceefhe jeefle <e‰er jpeveer~~3~~
R
heMÙele heMÙele efMeMetved ce=iee#Ùees peerJeveheâueb ooeefle <e‰er jpeveer~~4~~
s
ht
ce”ueefceoce®vOeleer kegâ®les efieefjOejb YeJeYeÙeeled heeefle <e‰er jpeveer~~5~~
ig
R
Yeewceer- Deepe mebhetCe& cebieueeW keâes OeejCe keâer ngF&, ßeerjece pevce keâer Ú"er jele megvoj ueie jner nw~ Ûew$e
ll
.A
Megkeäuehe#e keâer Ûelego&Meer kesâ megvoj Ûevõcee keâer efoJÙe efkeâjCeeW mes Ú"er keâer jele yengle megvoj ueie jner nw~ ßeer oMejLe
s
peer kesâ ÛeejeW heg$eeW kesâ heeme hewâues ngS, vejueerueesefÛele nesvee Deeefo efJeIveeW keâes Yeer Ú"er keâer jele ve<š keâj jner nw~ ns
ya
megvoefjÙeeW! Deepe peeiejCe keâjes, meesDees cele, keäÙeeWefkeâ Ùen Ú"er keâer jele ßeerjece Øesce keâe efJelejCe ner keâj jner nw~ ns
N
ce=ieveÙeefveÙeeW! Fve yeeuekeâeW keâes efvenejes, efvenejes, Ùen Ú"er keâer jele nceW peerJeve keâe heâue Yeer os jner nw~ YeieJeleer
va
De®vOeleer cebieueeÛeej keâer efJeefOe keâj jner nQ Deewj ØeYeg pevce keâer Ùen Ú"er jele cegPe keâefJe efieefjOej keâes mebmeej kesâ
Se
YeÙe mes cegkeäle keâj jner nw~

th
ieerle mebKÙee 34
P ee
DeÅe meKÙe: megKesveeielee ÉeoMeer~

si
Deeielee ÉeoMeer mJeeielee ÉeoMeer~~

T ul
yeejnerelf e meeceevÙeueeskesâ Øeefmeæe yeejener ßegleerJe Ûeeielee ÉeoMeer~~1~~

ri
Sh
efMeMetveeb ÛelegCeeË Ûe metelf ekeâe efJeMegæÙew peeÖJeerke=âleerJe Ûeeielee ÉeoMeer~~2~~

11
veKeÛÚsojerelf eb veeefheleeveer efJeOeòes ce”ueefJeYetleerJeeielee ÉeoMeer~~3~~

20
De¿s<eg ie=þerOJeb YeeiÙeb Je=CeerOJeb ce_peguemecetleerJeeielee ÉeoMeer~~4~~

ht
ØeYegmheMe&ceefYeue<eefle efieefjOejŠ MejCeeieefleefjJeeielee ÉeoMeer~~5~~

ig
yr
Yeewceer- ns meefKeÙeeW! Deepe megKe mes efMeMeg jeIeJe keâer yejner Dee ieF&~ (heg$e kesâ pevce kesâ yeejnJeW efove keâe
op
GlmeJe)~ nce Fmekeâe mJeeiele keâjleer nQ~ meeceevÙe ueeskeâ ceW yeejner Meyo mes Øeefmeæ Ùen yejner, yeejenerßegefle kesâ
C
meceeve Dee ieF&~ ÛeejeW yeeuekeâeW keâer meteflekeâe heefJe$elee kesâ efueS Ùen yeejner iebieepeer kesâ meceeve Dee ieF&~ Deepe veeF&ve
©
yeeuekeâeW kesâ veKe keâešves keâer efJeefOe mebheVe keâj jner nQ, Ùen yeejner efvece&ue efJeYetefle kesâ meceeve Dee ieF& nw~ ns meefKeÙeeW!
ÛeejeW yeeuekeâeW keâes ieeso ceW uees, Deheves YeeiÙe keâe JejCe keâjes, Ùen yeejner hejcesÕej keâer cebieueceÙeer ueeruee kesâ meceeve
Dee ieF&~ Fmeer JÙeepe mes efieefjOej keâefJe Yeer YeieJeeve keâe mheMe& Ûeenlee nw, keäÙeeWefkeâ Ùen yeejner MejCeeieefle kesâ meceeve
Dee ieF& nw~
ieerle mebKÙee 35
efMeMees jeIeJe ve=heefleYeJeves megKeb peerJÙeeŠ Meleb Mejoeced~
keâefueleueeIeJe megceefleYeJeves megKeb peerJÙeeŠ Meleb Mejoeced~~1~~
d .
efoveb vees OevÙeleeb peeleb peveveceefhe ceevÙeleeb Ùeeleced~
ve
er
meoe efnvotlJeMevlevletved efMeJeb meerJÙeeŠ Meleb Mejoeced~~2~~
es
meoe les JeOe&leeb lespeŠ efJeefoefMe efoefMe JeOe&leeceespeŠ~
R
megYeejleJe<e&Jejmeoves YeJeb YeJÙeeŠ Meleb Mejoeced~~3~~
s
ht
YeJe lJeb Jelme oerIee&ÙegŠ ce=keâC[elcesJe megmveeÙegŠ~
ig
R
meleeb ce”ueceÙes Jeoves õJeved õJÙeeŠ Meleb Mejoeced~~4~~
ll
.A
Øeleeheer YeevegJeod YetÙeeŠ meoe ßes‰eved cegngŠ mletÙeeŠ~
s
ve=Ceeb meewYeeiÙemegKeMeÙeves veJeved veJÙeeŠ Meleb Mejoeced~~5~~
ya
Ûeueved Kesueved nmeved efkeâuekeâved DeJeOeJemegOeeb efßeÙee efleuekeâved~
N
va
meoe efieefjOejveefceleveÙeves efoJeved oerJÙeeŠ Meleb Mejoeced~~6~~
Se
Yeewceer- ns efMeMeg jeIeJe! cenejepe kesâ YeJeve ceW Deehe DevevleJe<e&heÙeËle peerefJele jnW~ ns MeerIeÇlee mebheVe ØeYeg!
th
meodyegefæ mebheVe cenejepe kesâ heeme Deehe Devevle Je<e& heÙe&vle peerefJele jnW~ ns ØeYeg! Deepe nceeje efove OevÙe ngDee Deewj
ee
Ùen pevce Yeer mecceeefvele ngDee, Deehe meowJe DevevleJe<e&heÙe&vle efnvoglJe keâer levlegDeeW keâes efmeueles jnW~ ns jeIeJe! Deehekeâe
P
lespe efvejvlej yeÌ{lee jns Deewj Deehekeâe Deespe efoMeeDeeW Deewj efJeefoMeeDeeW ceW Yeer Øemeeefjle neslee jns~ Fme Yeejle Je<e& kesâ
si
ul
ßes‰ YeJeve ceW Deehe DevevleJe<e&heÙe&vle keâuÙeeCe keâes YeJÙelee Øeoeve keâjles jnW~ ns Jelme! Deehe ceeke&âC[sÙe keâer YeeBefle
T
megvoj mveeÙegDeeW mes mebheVe neskeâj oerIee&Ùeg yeveW, Deehe Devevle Je<eeX lekeâ mevleeW kesâ cebieueceÙe JeÛeveeW ceW õefJele neskeâj õJÙe
ri
Sh
keâer Yetefcekeâe efveYeeÙeW~ Deehe metÙe& keâer YeeBefle Øeleeheer yeveW Deewj efvejvlej ßes‰eW keâer ØeMebmee keâjles jnW, ceveg<ÙeeW kesâ megKe
meewYeeiÙe kesâ MeÙeve kesâ meceÙe Deehe DevevleJe<e&heÙe&vle veceve keâjles ngS veJeervelee keâe mebÛeej keâjles jnW~ ns ßeerjeIeJe!
11
Ûeueles ngS, Kesueles ngS, efkeâuekeâles ngS, nBmeles ngS efvejvlej Yeejle Yetefce keâes Deheves iegCeeW Éeje efleueefkeâle DeLee&led
20
mecceeefvele keâjles ngS meowJe efieefjOej kesâ efJeveceü ves$eeW ceW Kesueles ngS Deehe DevevleJe<e& lekeâ osoerhÙeceeve jnW~
ht
ig
ieerle mebKÙee 36
yr
op
OevÙee OevÙee je%eer keâewmeuÙee ceelee OevÙee keâesmeuehegjer ns~

C
jeIeJe OevÙeŠ efhelee jepee oMejLeesÓefhe OevÙee efJeefOeÛeelegjer ns~~1~~

©
OevÙee OevÙee mejÙetŠ megmeefjlee hegefueveceefhe OevÙeb OevÙeb ns~

jeIeJe OevÙee OevÙee leJe yeeuekesâefueOe&jefCeleueb OevÙeb OevÙeb ns~~2~~
OevÙee OevÙee DeÙeesOÙeeÙeeŠ OetefueJe&meveceefhe OevÙeb OevÙeb ns
jeIeJe OevÙeb leJe ›eâer[vekeâpeeleb Yet<eCeceefhe OevÙeb OevÙeb ns~~3~~
yeeuekeâeC[ced 73
OevÙees OevÙees ueeskesâ mewJe ØeeCeer YeJevleb Ùeefo OÙeeÙeefle ns~

jeIeJe OevÙee OevÙee efieefjOejJeeCeer YeJevlecesJe ieeÙeefle ns~~4~~
Yeewceer- cenejeveer keâewmeuÙee OevÙe nQ, ßeer DeÙeesOÙeehegjer OevÙe nw Deewj cenejepe efhelee oMejLe Yeer OevÙe nQ leLee
d .
efJeOeelee keâer Ûelegjlee Yeer OevÙe nw~ ßes‰ veoer mejÙet OevÙe nQ Deewj Gvekeâe leš Yeer OevÙe nw~ ns jeIeJe! Deehekeâer
ve
yeeueueeruee OevÙe nw Deewj Ùen he=efLeJeer leue Yeer OevÙe nw~ ns ßeerjeIeJe! DeÙeesOÙeekeâer Oetefue OevÙe nw, Deehekeâer ›eâerÌ[e
er
Yeer OevÙe nw, Deehekesâ JeŒe OevÙe nQ Deewj Deehekesâ DeeYet<eCe Yeer OevÙe nQ~ ns ØeYeg! ueeskeâ ceW Jen ØeeCeer OevÙe nw pees
es
Deehekeâe OÙeeve keâjlee nw Deewj cegPe keâefJe efieefjOej keâer JeeCeer Yeer OevÙe nw pees efvejvlej Deehekeâes ner ieeleer nw, ØeeÙeMeŠ
R
mebmke=âle ceW keâYeer-keâYeer efnvoer ceW~
s
ht
ig
R
Fefle
ll
.A
s
ya
ieerlejeIeJeeefJeYee&Jees veece efÉleerÙeŠ meie&Š~
N
va
Se
Éeje efJejefÛele ieerlejeceeÙeCe ‘ieerlemeerleeefYejece’ veecekeâ mebmke=âle ieerlecenekeâeJÙe kesâ yeeuekeâeC[ ceW ieerlejeIeJeeefJeYee&Je
veecekeâ efÉleerÙe meie& mecheVe ngDee~
th
ee
P
si
T ul
ri
Sh
11
20
ht
ig
yr
op
C
©
~~ßeerŠ~~
d .
ve
er
yeeuekeâeC[s
es
R
ieerlejeIeJeyeeuekesâefuevee&ce
s
ht
ig
le=leerÙeŠ meie&Š
R
ll
.A
mevoYe&MueeskeâŠ
s
ya
DepevceveesÓhÙeke&âkegâues megpevce Ùeled DeveecekeâmÙeeefhe Ûe veecemebmke=âefleŠ~
N
efvej_pevemÙeeefhe Âiecyegpee_peveb mece_pemes meJe&ecf eob mece_pemeced~~ 1~~
va
Yeewceer- Depevcee neskeâj Yeer metÙe&JebMe ceW ØeYeg keâe pevce «enCe keâjvee, Deveece neskeâj Yeer hejcesÕej keâe
Se
veecekeâjCe mebmkeâej, efvejÀeve neskeâj keâceueves$eeW ceW DeÀeve OeejCe keâjvee, Ùen meYeer hejmhej efJe®æ Oece& hejceelcee ceW
th
meceÀeme DeLee&led DeefJe®æ, Devegketâue ner nQ~ keäÙeeWefkeâ YeieJeeve ßeerjece keâe meyemes meeceÀemÙe nw~
ee
ieerle mebKÙee 1
P
si
Øeefleie=nceJeOemegce”ueb keâefueles°ehetle&ced~
T ul
jIegJej veecekeâjCeheâueb MegYeceÅecegntle&ced~~

ri
Sh
veYeefme vešefvle megje”vee: megJeoefle JeOee&heer~

MegYeceefYeoOeefle hegje”vee n<eex peveJÙeeheer~~1~~
11
efoefMe efoefMe efJeefoefMe ceneslmeJeŠ megKeceefle mebmeejs

20
pevemecceo&megieewjJees oMejLeve=heÉejs~~2~~
ht
ig
Deemeervee megÛeleg<keâkesâ efleœeesÓefhe ceefn<ÙeŠ

yr
efJeYeüeCeeMÛelegjŠ megleeved mJee¿s<eg efJeog<ÙeŠ~~3~~

op
meheefo Jeefme‰cegveerÕejes vejhesCeentleŠ~

C
©
Â°dJee efieefjOejØeYegcegKeb efJemceÙeeeffYeYetleŠ~~4~~

Yeewceer- Deepe ßeerDeÙeesOÙee kesâ ØelÙeskeâ YeJeve ceW F°ehetle& kesâ meeLe megboj cebieue nes jne nw~ Deepe ØeYeg ßeerjeIeJe
kesâ veecekeâjCe kesâ Devegketâue efoJÙecegntòe& Dee ieÙee nw~ DeekeâeMe ceW osJee”veeSB veeÛe jner nQ, megvoj yeOeeF& yepe jner nw~
ßeer DeJeOehegjer keâer ceefnueeSB megvoj ieerle iee jner nQ ØeYeg kesâ veecekeâjCe keâe Deevebo mechetCe& ueeskeâeW ceW JÙeehle nes jne
nw~ Deepe ØelÙeskeâ efoMee cesW Deewj efoMeeDeeW kesâ DevlejeueeW ceW Yeer Ùen ceneslmeJe Úe ieÙee nw~ Fme ceneslmeJe kesâ Gheue#Ùe
yeeuekeâeC[ced 75
ceW cenejepe oMejLe kesâ Éej hej pevelee keâer Yeejer YeerÌ[ pece ieF& nw~ Deepe mebmeej Yej ceW Ùen megKe Úe ieÙee nw~
cenejepe keâer leerveeW heóceefnef<eÙeeB pees YeieJeled lelJe keâes YeueerYeeBefle peeveleer nQ, Deepe ÛeejeW-heg$eeW keâes ieeso ceW ueskeâj
megvoj Ûeewkesâ hej yew"er nQ~ cenejepe oMejLe peer Éeje, mecceeve kesâ meeLe MeerIeÇ Deentle ngS (yegueeS ngS) cenef<e& Jeefme‰
peer ves peye efieefjOej keâefJe kesâ mJeeceer ßeer jeIeJe keâe cegKe efveneje leye Jes efJemceÙe mes DeefYeYetle nes G"s~
d .
ve
efJeMes<e- Ùen ieerle ieesmJeeceer leguemeeroeme peer keâer ieerleeJeueer kesâ Skeâ ieerle kesâ Deveggmeej efveyeæ nw efpemekesâ yeesue
er
Fme Øekeâej nw-
es
yeepeefnb DeJeOe ieneiens Deevebo yeOeeÙes~
R
veecekeâjCe jIegJejve kesâ ve=hemegefovemees OeeÙes~~
s
ht
ieerle mebKÙee 2
ig
R
ns ke=âheekeâj jece jeIeJe heeheleŠ heefjheeefn ceeced~
ll
.A
ns meceefpe&lemeodiegCeeCe&Je leeheleŠ efkeâue $eeefn ceeced~~1~~
s
ya
JÙeehekeâes JÙeehÙeesÓYeJeved peeleŠ efMeMeg%ee&lees ceÙee~
N
ns Ûeheue Ûeue peevegheodYÙeeb MeerIeÇcesJeeÙeeefn ceeced~~2~~
va
DeefceleJe<exYÙeŠ Øeleer#eeb veeLe kegâJex lJelke=âles~
Se
oerveyevOees oervecesveb melJejb ¢egheÙeeefn ceeced~~3~~

th
ne efvejenejesÓefhe jesefoefce efkeâVeg mebëe=Ceg<es efJeYees~

P ee
heefleleheeJeve heeojpemee jeIeJesvõ hegveerefn ceeced~~4~~

si
veecekeâjCeb les efÛekeâer<e&gOee&°dÙe&cesleod #ecÙeleeced~

T ul
ns #eceecetlex meheefo efvepeefkeâ¿jb ØeefJeOesefn ceeced~~5~~

ri
Deekegâues veÙeves ceoerÙes ef#eheÇceeÕeemeÙe njs~

Sh
yeeueJej keâueJeueefieje efieefjOejefiejerMe ie=Ceerefn ceeced~~6~~

11
20
Yeewceer- Deye Jeefme‰ peer ØeYeg keâer mlegefle keâjles ngS keânles nQ- ns ke=âhee keâer Keeve, ßeerjece jeIeJe mejkeâej! heeheeW
ht
mes cesjer j#ee keâerefpeS~ ns Deefpe&le efkeâÙes ngS meodiegCeeW kesâ mecegõ ØeYeg, leerveeW leeheeW mes cesjer j#ee keâerefpeS~ ns ØeYees! ceQves
ig
peeve efueÙee nw efkeâ Deehe JÙeehekeâ nesles ngS Yeer JÙeehÙe DeLee&led Úesšs mes oMejLe peer kesâ YeJeve ceW yeeuekeâ yevekeâj Øekeâš
yr
ngS nQ~ ns Ûeheue! Deheves IegšveeW mes Ûeuekeâj MeerIeÇ ner cesjs meceerhe Dee peeDees~ ns ØeYees! Deehekesâ efueS ceQ Deveskeâ Je<eeX mes
op
Øeleer#ee keâj jne ntB~ ns oerveyevOees! efve§eÙehetJe&keâ DelÙevle MeerIeÇ Fme oerve Jeefme‰ kesâ heeme Dee peeDees~ ne, ne!! ceQ
C
efvejenej DeLee&led Yeespeve ÚesÌ[keâj jes jne ntB~ ns ØeYees Deehe keäÙeeW veneR megve jns nQ~ ns jeIeJesvõ! ns heefleleheeJeve! Deheveer
©
ÛejCekeâceue keâer Oetefue mes cegPes heefJe$e keâerefpeS~ ns hejceelcee! #ecee kesâ efJe«en ØeYees! ceQ Deehekeâe veecekeâjCe keâjvee Ûeen
jne nt@B~ cesjer Ùen Oe=°lee #ecee keâerefpeS~ Deewj MeerIeÇ ner cegPes Dehevee mesJekeâ yevee ueerefpeS~ ns njs! cesjs ves$e Dekegâuee jns
nQ~ Deehe MeerIeÇ DeeÕeemeve oerefpeS~ ns keâefJe efieefjOej keâer JeeCeer kesâ mJeeefceved yeeuekeâßes‰ ßeerjeIeJe Deehe Deheveer leesleueer
yeesueer mes Skeâ yeej cegPemes Yee<eCe keâj ueerefpeS~
ieerle mebKÙee 3
oMejLeve=heeflemeceefÛe&lees efJeefOeJeodefJeefOeheg$eŠ~
d .
ve
efJeefOecekeâjesod efJeefOeÛeefÛe&leŠ menefJeØeef$eves$eŠ~~1~~
er
he"efle cegoe j#ee-$e+ÛeŠ memJejce=ef<ejepeŠ~
es
hegCÙeenb yeÇlt es hegveŠ hegueefkeâlecegevf ejepeŠ~~2~~
R
pÙes‰b yeeueceLeeyeÇJeerod jececeevevoefmevOegced~
s
ht
kewâkeâefÙepeb Yejleb cegoe KÙeelemeppeveyevOegced~~3~~
ig
R
meewefceef$eb ue#ceCeceLees jeceYeefòeâue#eCeced~
ll
.A
Me$egIveb Ûe keâefve‰kebâ efjhegJeOeefJeÛe#eCeced~~4~~
s
cegefve§elegCee&ceefhe cegoe veecekeâjCeb ke=âlJee~
ya
efieefjOejØeYegceefheie=nceieeled oef#eCeeb ie=nerlJee~~5~~
N
va
Yeewceer- Deye mJeÙeb keâefJe iee jns nQ-Fme Øekeâej keânkeâj yeÇÿee peer kesâ De°ce-heg$e cenef<e& Jeefme‰ peer ves mJeÙeb
Se
cenejepe oMejLe mes hetefpele neskeâj yeÇÿee peer keâe DeeosMe heekeâj DevÙe yeÇeÿeCe SJeb efMeJepeer kesâ meeLe ØemeVelee mes
th
YeieJeeve ßeerjeIeJe keâer veecekeâjCe efJeefOe ØeejbYe keâer~ $e+ef<eßes‰ Jeefme‰ peer j#ee $e+Ûee keâe megmJej hee" keâj jns nQ Deewj
ee
efheâj hegueefkeâle neskeâj cenef<e& hegCÙeenJeeÛeve keâj jns nQ~ cenef<e& Jeefme‰ peer ves keâewmeuÙee peer mes Øekeâš ngS Deevevo kesâ
P
cenemeeiej ØeYeg pÙes‰ jepekegâceej keâe veece jece keâne, DeLee&led Ieesef<ele efkeâÙee~ Fmeer Øekeâej Øeefmeæ Jew<CeJeeW kesâ yevOeg
si
ul
kewâkesâÙeer heg$e keâe veece ßeerYejle keâne, FmeerØekeâej ßeerjeceYeefòeâ kesâ ue#eCe mes mebheVe megefce$ee kesâ pÙes‰ kegâceej keâe veece
T
ue#ceCe keâne Deewj Me$egJeOe ceW kegâMeue keâefve‰ megefce$ee-heg$e keâe veece Me$egIve jKee~ Fme Øekeâej cenef<e& Jeefme‰ peer
ri
Sh
cenejepe kesâ ÛeejeW heg$eeW keâe jece, Yejle, ue#ceCe, Me$egIve veecekeâjCe keâjkesâ efieefjOej ØeYeg ßeerjece keâes ner oef#eCee
™he ceW «enCe keâjkesâ Deeßece heOeej ieS~
11
20
efJeMes<e- Ùen ieerle Yeer ieerle mebKÙee Skeâ keâer efveefo&° ueeskeâOegve kesâ DeeOeej hej ner nw~
ht
mevoYe&MueeskeâŠ
ig
yr
keâvoeJeoeleb peveheeefjpeeleb keâekeâevegieb keâefuhelekeâekeâhe#eced~

op
C
ßeerjeIeJeb yeeCeOevegoO& eeveb Je›eâeuekebâ yeeuekeâceeßeÙeeefce~~1~~

©
Yeewceer- veJeerve cesIe kesâ meceeve megvoj YeòeâeW kesâ efueS keâuheJe=#e mJe™he keâekeâYegMegefC[ peer kesâ heerÚs-heerÚs
Ûeueves Jeeues megvoj keâekeâhe#e DeLee&led mkeâvOe lekeâ ueškesâ ngS yeeueeW mes Ùegòeâ neLe ceW Úesšs-Úesšs Oeveg<e yeeCe efueS
ngS IegBIejeueer uešeW Jeeues yeeuekeâ YeieJeeve ßeerjeIeJe keâe ceQ DeeßeÙe ues jne ntB~
yeeuekeâeC[ced 77
ieerle mebKÙee 4
DeÅe yeeueŠ ØeYegÂ&MÙeleeced ÂMÙeleeced~~
d .
veerueveerueecyegoMÙeeceueb efvece&ueced ~
ve
er
Ûee® Â°dJee ÂMeesŠ mevle=<ee ke=â<Ùeleeced~~1~~
es
ueeskeâueeskeâeefYejeceesÓefYejeceŠ meleeced~
R
Ûe#eg<ee ÂMÙeleeced Je#emee efMue<Ùeleeced~~2~~
s
ht
keâesefškeâvohe&ohe&IveosneflJe<ee ~
ig
he_Ûepevcee cenekeäues<ekeâŠ efkeäue<Ùeleeced~~3~~
R
vees efJeuecyees efJeOesÙeŠ keâjeYÙeeceÙeced~
ll
.A
efieefjOejsCe lJeÙee jeIeJeŠ mhe=MÙeleeced~~4~~
s
ya
Yeewceer- Deye cenekeâefJe mJeÙeb iee jns nQ- Deepe yeeue™he ßeerjeIeJe kesâ yeej-yeej oMe&ve keâjW~ veerues cesIe kesâ
N
meceeve MÙeeceue, efvece&ue, efMeMeg™he ceW YeieJeeve ßeerjece keâes efvenejkeâj Deheves ves$eeW keâer hÙeeme keâes Meevle keâj ueW~ Dejs
va
peerJe! mebmeej kesâ ves$eeW keâes Deevebo osves Jeeues mevleeW kesâ megKeoelee ØeYeg efMeMegjece kesâ ves$e mes oMe&ve keâjes Deewj ùoÙe mes
Se
ueiee uees~ Denes, Dejs keâefJe efieefjOej! keâesefš-keâesefš keâeceosJeeW kesâ ieJe& keâes ve° keâjves Jeeues ØeYeg ßeerjece kesâ Mejerj
keâer keâebefle mes Deheves heeBÛeeW DeefJeÅeeDeeW mes GlheVe cenekeäuesMeeW keâes meceehle keâj uees, efJeuebye cele keâjes~ efieefjOej
th
ee
Kesueles ngS ßeerjeIeJe keâes Deheves oesveeW neLeeW mes mheMe& keâj uees~ hekeâÌ[ uees~
P
ieerle mebKÙee 5
si
ul
jeIeJe efÛe$eb leJe MewMeJeÛeefj$eb efkeâcegle keâesÓefhe JeÛemee Jeosled~~

T
peieledefhelee heg$ekeâes oMejLeie=nceeÙeeleŠ~

ri
Sh
efJejpemkeâesÓefhe Ûe jpees™ef<elees ÂiieesÛejb ØeÙeeleŠ~~

11
SleppeeÖJeerpeueeoefhe heefJe$eb efkeâcegle keâesÓefhe JeÛemee Jeosled~~1~~

20
JÙeehekeâesÓefhe Yees JÙeehÙees YetlJee Kesueefme ueIegleceosMes~

ht
keâesefškeâesefšyeÇÿeeC[eOeerMees ueIegleceleuhes Mes<es~~

ig
Sleod YeerceheehekeâšgkeâeveveueefJe$eb efkeâcegle keâesÓefhe JeÛemee Jeosled~~2~~

yr
op
efveieg&CeesÓefhe meiegCees YetlJee lJeb YeieJeved peieoeOeejŠ~

C
keâewmeuÙeeheÙemes mhe=nÙeeuegŠ Mele#eerjketâheejŠ~~

©
Sleod YeòeâpeveceevemeheefJe$eb efkeâcegle keâesÓefhe JeÛemee Jeosled~~3~~

yeejcyeejcegheefve<eled keâLeÙeefle cenleesÓhÙes<e cenerÙeeved~
keâewmeuÙeeÙeeŠ ke=âles meceYeJees ueIegleesÓhÙenes ueIeerÙeeved~~
Sleled efieefjOejke=âles YeJeefveefOeJeefn$eb efkeâcegle keâesÓefhe JeÛemee Jeosled~~4~~
Yeewceer- Deye keâefJe DeodYegle Deuebkeâej keâer Yebefiecee mes DeJeOeer Deewj Yeespehegjer ceW ØeÛeefuele keânjJee ueeskeâOegve
ceW mebmke=âleieerle ieeles ngS keânles nQ- ns jeIeJe! Deehekeâe yeeue Ûeefj$e yengle ner DeodYegle nw~ Fmes Yeuee JeeCeer mes keâewve
keân mekeâlee nw? Yeuee yeleeFÙes, Deehe peiele kesâ efhelee neskeâj cenejepe oMejLe kesâ YeJeve ceW heg$e yevekeâj heOeejs~ Deehe
efJejpemkeâ DeLee&led jpeesiegCe kesâ ueshe mes jefnle neskeâj Yeer ßeerDeJeOe ceW Oetefj-Oetmeefjle neskeâj ueesieeW kesâ ves$eeW kesâ efJe<eÙe
d .
yeves nQ~ Ùen Ûeefj$e lees iebiee peer kesâ peue mes Yeer heefJe$e nw, Fmes JeeCeer mes keâewve JeCe&ve keâj mekeâlee nw? Dejs ØeYees! Deehe
ve
JÙeehekeâ DeLee&led meYeer ÛejeÛej ceW jnkeâj Yeer Deepe JÙeehÙe yevekeâj oMejLe peer kesâ Úesšs mes DeeBieve ceW Kesue jns nQ~
er
es
keâjesÌ[eW-keâjesÌ[eW yeÇÿeeC[eW kesâ DeOeerÕej neskeâj Yeer Deehe ceelee keâewmeuÙee kesâ yengle Úesšs mes heuebie hej mees peeles nQ~
R
Deehekeâe Ùen Ûeefj$e YeÙebkeâj heeheeW kesâ YeÙeevekeâ Jeve keâes keâešves kesâ efueS kegâuneÌÌ[er kesâ meceeve nw~ Fmes Deheveer JeeCeer
s
mes keâewve JeCe&ve keâjs? ØeYees! Deehe Øeeke=âleiegCeeW mes jefnle efveieg&Ce neskeâj Yeer Fme meceÙe mekeâue keâuÙeeCe iegCeieCeeW mes
ht
Ùegòeâ meiegCe yevekeâj <e[wÕeÙe& mecheVe neskeâj peiele kesâ DeeOeej neskeâj Yeer jesce-jesce ceW keâjesÌ[eW #eerjmeeiejeW keâes OeejCe
ig
R
keâjkesâ Yeer keâewmeuÙee peer kesâ mleve kesâ otOe keâer mhe=ne keâjles nQ~ DeLee&led Gmekesâ efueS ueeueeefÙele jnles nQ~ Ùener Deehekeâe
ll
Ûeefj$e YeòeâpeveeW kesâ ceve keâes heefJe$e keâjlee nw~ Ùen efkeâmeer kesâ JeeCeer keâe efJe<eÙe veneR nw~ Gheefve<eod yeej-yeej keânleer
.A
nw efkeâ hejceelcee ceneve mes Yeer ceneve nQ~ Jener Deehe ceelee keâewmeuÙee kesâ efueS ueIeg mes Yeer ueIeg yeve ieS~ Ùener
s
ya
Deehekeâe Ûeefj$e cegPe keâefJe efieefjOej kesâ ueS YeJemeeiej mes heej nesves kesâ ueS peue keâe penepe yeve ieÙee nw~ Deehekeâe
N
Ùen Ûeefj$e JeeCeer mes keâewve keân mekeâlee nw? Ùen lees kesâJeue DevegYeJeiecÙe nw~
va
efJeMes<e- Fme ieerle keâer ‘keânjJee’ ueeskeâOegve kesâ yeesue efvecveefueefKele nQ-
Se
‘‘jeIeJe Oeefve Oeefve yeejQ jeJegefj yeeueueeruee,

th
efieje mes kesânt kewâmes keâner~’’

P ee
mevoYe&Mueeskeâ:
si
ul
keâewmeuÙeemleveheeveueeuemecevee cevoefmceleesÓJÙeòeâJeeied
T
Skebâ yeÇÿe iegCeeuekeâeJe=lecegKeecYeespees IeveMÙeeceueŠ~

ri
Sh
Kesueved heefÝjLeeefpejs jIegJejes yeeueevegpewŠ megvojes

osJees Oeteuf eefJeOetmejes efJepeÙeles jecees cegkegâvoŠ efMeMegŠ~~1~~
11
20
Yeewceer- cenekeâefJe Deheves efMeMeg jeIeJe keâe efJepeÙeieeve keâjles ngS keânles nQ- keâewmeuÙee peer kesâ mleveheeve kesâ
ht
efueS efpevekesâ ceve ceW efvejvlej ueeuemee yeveer jnleer nw Ssmes cevo-cevo cegmkeâeve Deewj leesleueer yeesueer mes Ùegòeâ Skeâ
ig
DeLee&led meYeer GheceeDeeW mes jefnle yeÇÿe neskeâj IegBIejeueer uešeW mes efIejs ngS cegKeceb[ue Jeeues, veerues cesIe kesâ meceeve
yr
MÙeeceue yeeueefce$eeW Deewj Úesšs YeüeleeDeeW kesâ meeLe cenejepe oMejLe kesâ DeeBieve ceW Kesueles ngS Oetefue mes Oetmeefjle neskeâj
op
Yeer DelÙevle ØekeâeMeceeve YeòeâeW kesâ Yegefòeâ-cegefòeâ kesâ Øeoelee, DelÙevle megvoj yeeue™he YeieJeeve ßeerjece meyemes Glke=â°
C
™he ceW efJejepeceeve nes jns nQ~

©
ieerle mebKÙee 6
jepelesÓefOeMeÙeveb keâewmeuÙee ›eâes[s ke=âlJee efMeMegjececed~
efJeÙeoeMesJe efvenleYeJeheeMee hejceevevoIeveMÙeececed~~1~~
yeeuekeâeC[ced 79
keâefn&efÛeled megcegKeÛevõÛekeâesefjleveÙeveb mekeâuemegke=âleOeececed~

keâefne& Ûf eÛÛe efJeOegJeoveb Ûegcyeefle efvepeYeeiÙeb veececed veececed~~2~~
keâefn&efÛeled mecevegueeueÙeles levegMeesYeeefJeieefCeleMelekeâececed~
.
hegveŠ hegveŠ ØeCeceefle heguekeâe”er oMejLeÙeeieheâueejececed~~3~~
d
ve
keâefn&efÛeÛÛe heeÙeÙeles mlevÙeb ØescCee megpeveÂieefYejececed~
er
Â°dJee ÚefJeb efieefjOejes ueYeles ùoÙes hetCeË efJeßeececed~~4~~
es
R
Yeewceer- Denes! Deepe YeieJeleer keâewmeuÙee mechetCe& YeJeheeMeeW keâes meceehle keâjkesâ, Deheveer ieeso ceW efMeMeg ßeerjece
s
keâes ueskeâj heuebie hej Gmeer Øekeâej megMeesefYele nes jner nQ, pewmes Je<ee&keâeueerve hejceevebo cesIe keâes OeejCe keâer ngF&
ht
ig
DeekeâeMeefoMee~ keâYeer-keâYeer ceeB Deheves ves$eeW keâes ßeerjece cegKeÛevõ keâe Ûekeâesj yevee uesleer nQ lees keâYeer mechetCe& megKeeW
R
kesâ Oeece ÛevõcegKe ßeerjece keâes Ûetceleer ngF& Deheves YeeiÙe keâes yeej-yeej vecemkeâej keâjleer ngF& ØemeVe nesleer nQ~ keâYeer-
ll
.A
keâYeer Mejerj keâer MeesYee mes keâjesÌ[eW keâeceeW keâes Deheceeefvele keâjves Jeeues ßeerjece keâes ceelee ogueejleer nQ lees keâYeer-keâYeer
oMejLe peer kesâ Ùe%e kesâ heâue kesâ GÅeeve™he ßeerjece keâes hegueefkeâle neskeâj ØeCeece keâjleer åQ~ keâYeer-keâYeer YeòeâpeveeW kesâ
s
ya
ueesÛeveeefYejece ØeYeg keâes ceeB mleveheeve keâjeleer nQ~ Fme ÚefJe keâes efvenejkeâj efieefjOej keâefJe Yeer ùoÙe ceW hetCe& efJeßeece
hee peelee nw~ N
va
efJeMes<e- Ùen ieerle leguemeerke=âle ieerleeJeueer kesâ- ‘‘megYeie mespe MeesefYele keâewmeuÙee ®efÛej jece efMeMeg ieeso efueS’’
Se
ieerle keâer Oegve kesâ DeeOeej hej nw~

th
ieerle mebKÙee 7
ee
DeÅe keâewmeuÙeeÙeMees pesieerÙeleeced~~

P
si
yeÇÿeefMeMegceefYeueeueÙevleeR efvepecevees vesveerÙeleeced~

ul
leo¿s veJepeueomegYeieŠ efMeMegJejes osOeerÙeleeced~~1~~

T
ri
JeejÙele ceefCeieCeb cegòeâemecemJeb osoerÙeleeced~

Sh
nmele ve=lÙele he"le ieeÙele ceelcevee yesYeerÙeleeced~~2~~

11
jIegheles MegefÛeyeeueueeruee peveceveefme uesueerÙeleeced~

20
Fceeb ieeÙeb ieeÙeceveIeeb meppeve§eskeâerÙeleeced~~3~~

ht
hejcenbmeeefYecelejeIeJejeflemegOee hesheerÙeleeced~
ig
yr
meevõjeceevevokeâvos efieefjOejŠ kesâkeâerÙeleeced~~4~~

op
Yeewceer- Deye keâefJe JeeieerÕejer jeie ceW ceelee keâewmeuÙee keâe ÙeMeesieeve keâj jns nQ~ Deepe YeieJeleer keâewmeuÙee peer
C
keâe ÙeMe yeej-yeej ieeÙee peeÙe~ yeeue ™he ceW efJeÅeceeve hejyeÇÿe keâes ogueejleer ngF& keâewmeuÙee peer kesâ meceerhe ner Deheves
©
ceve keâes meleled ues peeÙee peeÙe Deewj keâewmeuÙee peer keâer ieeso ceW efJejepeceeve veJeerve cesIe kesâ meceeve megvoj yeeuekeâ
ßeerjece keâe yeejbyeej OeejCee ceW OÙeeve efkeâÙee peeÙe Deewj ceefCeceesefleÙeeW keâer efveÚeJej keâjes, Dehevee meJe&mJe ØeYeg kesâ
ÛejCeeW ceW uegše oes~ nBmees, veeÛees, ØeYeg kesâ Ûeefj$e heÌ{es, ieeDees mJeÙeb mes cele [jes, Deheves ceve ceW ßeerjece keâer yeeueueeruee
keâes meceeefnle keâj uees~ Fme ueeruee keâes iee-ieekeâj ßeerJew<CeJe peve Fme jme keâe ÛeÙeve keâjW Deewj hejcenbmeeW keâer Yeer
DeYeer° ßeerjece ØescemegOee keâe yeejbyeej heeve keâjW Deewj DelÙevle meIeve ßeerjece kesâ DeevebocesIe keâe efieefjOej keâefJe Yeer
ceÙetj yeve peeÙe~
ieerle mebKÙee 8
d .
ueefuelemegleb ueeueÙeles ceelee~
ve
keâewmeuÙee ieleYeJeYeÙeMeuÙee mepeueveÙevepeuepeelee~~1~~
er
es
ueIegueIegÛejCemejes®ncevegheceveerjoveerueMejerjced ~
R
oMeË oMe&cecevob n<eË yeÇpeefle cegnt jIegJeerjced~~ 2~~
s
ht
Ûegcyeefle ueIegefJeOegcegKeb keâoeefÛeled OÙeeÙeefle efÛejb keâoeefÛeled~
ig
ØeCeceefle efvepeb YeeiÙeceefnceeveb ieeÙeefle keâueb keâoeefÛeled~~3~~
R
De_ÛeuehešmecYe=leb megleb heeÙeÙeles mvegleb heÙeesoced~
ll
.A
ØeeÛeer ØeefleheodeJf eOegb efkeâcegle OeeÙeÙeefle megOeeb meefJeveesoced~~4~~
s
ya
Glme”s ke=âleefMeMegceeflejYemee ØeesÛÚeueÙeefle ce=iee#eer~
peeÖJeerJe jesuecyeMeeJeceLe veYeefme Ûecet® Ûeuee#eer~~5~~N
va
Ùemcew megKeeÙe mhe=nÙeles ßeer®cee efieje megjje%eer~
Se
efieefjOejØeYeglelmegKepeueOeew ceivee keâesmeuemeeceüe%eer~~6~~

th
ee
Yeewceer- Deye keâefJe nJesueer ieerle keâer Oegve ceW mebmke=âle ieerle Øemlegle keâjles nQ- mebmeej kesâ YeÙe kesâ IeeJeeW mes jefnle
Deßeghetefjle keâceueves$e keâewmeuÙee ceelee, Deheves ueefuele ueeue ßeer jeIeJe peer keâes ogueej jner nQ~ Úesšs-Úesšs Gheceejefnle
P
si
ÛejCekeâceue veerues yeeoue kesâ meceeve Mejerj jIegkegâue kesâ Jeerj ßeerjece keâes hegveŠ-hegveŠ efvenej-efvenejkeâj keâewmeuÙee peer
ul
DelÙevle n<e& Øeehle keâj jner nQ~ keâYeer-keâYeer ØeYeg keâe cegKeÛevõ Ûetceleer nQ lees keâYeer yengle osj lekeâ OÙeeve keâjleer nQ~
T
keâYeer Deheves YeeiÙe keâer ceefncee keâes ØeCeece keâjleer nQ lees ceelee peer keâYeer ceOegj-ceOegj ieerle ieeleer nQ~ ceelee keâewmeuÙee
ri
Sh
Deheves DeeBÛeue mes {Bkeâkeâj ßeerjeIeJe keâes mleveheeve keâje jner nQ~ keäÙee hetJe&efoMee ner Øeefleheo keâer Ûevõcee keâes
efJeveesohetJe&keâ Dece=leheeve keâje jner nw? DeJeMÙe~ keâYeer yeeuekeâ jece keâer ieeso ceW ueskeâj ceeB keâewmeuÙee Gmeer Øekeâej
11
GÚeue jner nQ pewmes iebiee peer ner megvoj veejer keâe ™he OeejCekeâj Yeücej MeeJekeâ keâes DeekeâeMe ceW GÚeueleer nQ~ efpeme
20
megKe kesâ efueS ue#ceer, heeJe&leer Deewj FvõeCeer mhe=ne keâjleer jnleer nQ efieefjOej kesâ mJeeceer ßeerjece mebyebOeer Gmeer
ht
Deevevomeeiej ceW keâesmeue osMe keâer cenejeveer keâewmeuÙee peer ceive nQ~
ig
yr
ieerle mebKÙee 9
op
jece ueeueve efJeJeefOe&<Ùemes lJeb keâoe yeeueueerueeb ØeJeefle&<Ùemes lJeb keâoe~~

C
©
DeeveKesYÙeŠ efMeKeeb ÙeeJeoevevoIeve De”ce”efßeÙeeefueef”leb ßeermeove~

Jeer#Ùe les JeejefÙe<ÙeecÙenb mJeb keâoe jece ueeueve efJeyeefOe&<Ùemes lJeb keâoe~~1~~
keâ_pekegâ[dceuemeceeveb lJeoerÙeb heob meJe&meewYeeiÙeob mecheoeceemheoced~
vethegjb OeejefÙe<Ùes cegoenb keâoe jece ueeueve efJeJeefOe&<Ùemes lJeb keâoe~~2~~
yeeuekeâeC[ced 81
keâesefškeâeoefcyeveerefveefvokeâeb les levetb yeeuejefJeJeememee Ûeefvokeâeb mevcevegced~

Ûee® mebmkeâejefÙe<Ùes meoenb keâoe jece ueeueve efJeJeefOe&<Ùemes lJeb keâoe~~3~~
Ûee®Ûeefvojmeceeveb efmceleerÙeeveveb keâeceKe_peveÂie_pevemeceeceeveveced~
.
efvelÙe! veernejefÙe<Ùes leJeenb keâoe jece ueeueve efJeJeefOe&<Ùemes lJeb keâoe~~4~~
d
ve
ns lehevekegâue efoJeekeâj efJeJeOe&mJe Yees! megkeâefJeefieefjOejceveefme meeOeg Jele&mJe Yees~
er
ieerlecegÛÛeejefÙe<Ùes megKeenb keâoe jeceueeueve efJeJeefOe&<Ùemes lJeb keâoe~~5~~
es
R
Yeewceer- ns jeceueueve! Deehe keâye yeÌ[s neWies? Deewj Deehe keâye yeeueueerueeSB ØeJeefle&le keâjWies~ ns DeeveboIeve ns
s
ßeerefveJeeme ØeYees! Deehekesâ veKe mes efMeKeeheÙe&vle MeesYeeÙegòeâ ØelÙeskeâ Debie keâes efvenejkeâj ceQ Deheves keâes ner keâye
ht
ig
efveÚeJej keâ™Bieer~ mechetCe& meewYeeiÙe keâes osves Jeeues, mechetCe& mecheefòeÙeeW kesâ mLeeve keâceue kesâ cegkegâue kesâ meceeve
R
Deehekesâ ßeerÛejCe ceW ceQ keâye vethegj OeejCe keâjeTBieer? keâjesÌ[eW cesIeceeueeDeeW keâes efvebefole keâjves Jeeueer, meppeveeW kesâ
ll
.A
cev$eeW keâer DeejeOÙe menpe megvoj Deehekeâer MÙeececetefle& keâes ceQ yeeuemetÙe& keâes uepeeves Jeeues heerleecyej Deewj DeeYet<eCeeW
mes keâye mepeeGBâieer? keâeceosJe kesâ Ke_pejerš he#eer kesâ meceeve ves$e ceW De_peve mes Ùegòeâ hetCe&Ûevõcee kesâ meceeve megvoj
s
ya
Deehekesâ cegKeÛevõ keâes ceQ keâye efvene™Bieer? ns metÙe&kegâue kesâ metÙe&! Deehe MeerIeÇ yeÌ[s nes peeÙeB, megkeâefJe efieefjOej kesâ ceve
N
ceW meevevo efJejepeW~ Deehekesâ yeeuemJe™he ieerleeW keâes ceQ keâye GÛÛee™Bieer? Fme Øekeâej ceelee keâewmeuÙee ceveesjLe keâj
va
jner nQ~
Se
ieerle mebKÙee 10
th
ee
ueueve keâoe JeefOe&<Ùemes yeefueceelee~

P
keâewmeuÙee keâLeÙeefle ieleMeuÙee meefueueveÙeve peuepeelee~~1~~

si
keâoe Ûeuevleb lJeeb meceer#Ùe Yet<eCeeefve JeejefÙeleeefmce~

T ul
keâoe lJeÙee keâueJeueJeÛemee ceeceslÙeekeâejefÙeleeefmce~~2~~

ri
keâoe mKeueved efheÛÚueb§euebMlJeb ceeceefYeÙee<Ùeefme jece~

Sh
keâeceÙeceeveŠ keâoe keâuÙeceefhe MelmÙeefme ns efve<keâece~~3~~

11
keâoe yeeuekewâjvegpewŠ meekebâ ÙeemÙeefme Yees ›eâeref[<Ùeved~

20
keâoe YeefJe<Ùeefme keâesešf keâesešf keâeceeved Jeheg<ee ›eere[

f <Ùeved~~4~~
ht
ig
jIegkegâuekewâjJeÛevõ YeJeodieewjJeceÙeefoveb meceer#Ùes~

yr
jeIeJe efieefjOejkeâefJevee meekebâ leJe JeOe&veb Øeleer#Ùes~~5~~

op
C
Yeewceer- keâceue ves$e ceW DeeBmet Yejkeâj meebmeeefjkeâ heerÌ[e mes jefnle ceelee keâewmeuÙee keânleer nQ- ns jeIeJe ueueve
©
pet! Deehe keâye yeÌ[s neWies? ceQ yeefuenejer peeleer ntB~ Deehekeâes heie mes Ûeueles osKe ceQ keâye Yet<eCeeW keâes vÙeewÚeJej
keâ™Bieer? Deehe leesleueer yeesueer ceW ceeB-ceeB keânkeâj cegPes keâye yegueeÙeWies? ns efve<keâece ßeerjece! Deehe ueÌ[KeÌ[eles-
efheâmeueles-Ûeueles ngS cesjs heeme heie mes keâye DeeÙeWies? Deehe keâuesJee ceeBieles ngS cesjs meeceves "ggvegkeâ-"gvegkeâ keâj keâye
jesÙeWies? ns jeIeJe! Deehe Deheves yeeueefce$e Deewj Úesšs YeeFÙeeW kesâ meeLe keâye Kesueves kesâ efueS peeSbies Deewj Deheves Mejerj
keâer keâeefvle mes keâjesÌ[eW efkeâMeesj keâeceeW keâes keâye ueefppele keâjWies? ns jIegkegâuekegâcego kesâ Ûevõcee ßeerjece! ceQ Deehekesâ
ieewjJeceÙe efove keâer meceer#Ùee keâj jner ntB, DeLee&led ceve ceW ceveesjLe keâj jner ntB~ ns jeIeJe! efieefjOej keâefJe kesâ meeLe ner
ceQ keâewmeuÙee Deeheßeer kesâ yeÌ{ves keâer Øeleer#ee keâj jner ntB~
ieerle mebKÙee 11
d .
ve
oMejLeve=heYeJeves efJeuemeefle keâewmeuÙee~~
er
es
efmeleJeemeesJejJehegef<e Jemeevee Je#eefme Jelmeuejmeb oOeevee~
R
JejMejefoJe ieieves efJeuemeefle keâewmeuÙee~~1~~
s
ht
jIegkegâuekegâcegokegâcegocekeâue¿b ›eâes[s oOeleer megleb MegYee¿ced~
ig
efJeÙeefoJe veerueIeves efJeuemeefle keâewmeuÙee~~2~~
R
ll
keäJeeefhe heÙeesoeled heÙeŠ œeJevleer keäJeeefhe Jelmeuee megles õJevleer~
.A
Gheefve<eefoJe megpeves efJeuemeefle keâewmeuÙee~~3~~
s
ya
hegvejpeefJeOegcegKe megOeeb efheyevleer ke=âheCe FJee_Ûeuehešs ¢eJevleer~
Åeg<eefoJe osJepeves efJeuemeefle N
keâewmeuÙee~~4~~
va
efieefjOejieerefjJe ieerleb ieeÙeefle yeÇÿeceÙeb efvepeheg$eb OÙeeÙeefle~
Se
ÂMeefoJe megjefJeefheves efJeuemeefle keâewmeuÙee~~5~~

th
ee
Yeewceer- Deye keâefJe keâewmeuÙee peer keâer ceveesoMee keâe ieeve keâjles ngS keânles nQ, cenejepe oMejLe kesâ jepeYeJeve
P
ceW ceelee keâewmeuÙee megMeesefYele nes jner nQ~ ßes‰ Mejerj hej veeruee JeŒe henveer ngF&, Je#e ceW Jelmeue jme keâes OeejCe keâjleer
si
ngF& keâewmeuÙee peer DeekeâeMe ceW heefJe$e Mejod $e+leg kessâ meceeve cenejepe kesâ YeJeve ceW megMeesefYele nes jner nQ~ jIegkegâue ™he
ul
kegâcego keâes efJekeâefmele keâjves kesâ efueS, efve<keâuebkeâ ÛevõmJe™he MegYeue#eCe Jeeues heg$e ßeerjece keâes ieeso ceW ueer ngF& ceelee
T
keâewmeuÙee veerue yeeoue ceW DeekeâeMe efoMee keâer YeeBefle jepeYeJeve ceW megMeesefYele nes jner nQ~ keâYeer Leve mes otOe ÛegÛeeleer
ri
Sh
ngF&, lees keâYeer JeelmeuÙeJeleer nesves kesâ keâejCe heg$e efMeMegjece hej mJeÙeb efheIeueleer ngF& ceelee keâewmeuÙee efpe%eemeg
11
ßeerJew<CeJe kesâ mece#e Gheefve<eod keâer YeeBefle jepeYeJeve ceW MeesYee hee jner nQ~ hegveŠ Depevcee ßeerjece kesâ cegKeÛevõ keâer
MeesYee megOee keâes heerleer ngF& Deewj ke=âheCe keâer YeeBefle Deheves megke=âleOeve ßeerjece keâes DebÛeue ceW efÚheeleer ngF& ceelee
20
keâewmeuÙee osJepeve kesâ mece#e mJeie& efveJeeme-mLeueer kesâ meceeve jepeYeJeve ceW megMeesefYele nes jner nQ~ efieefjOej keâefJe
ht
keâer JeeCeer keâer YeeBefle ceeleeßeer ØeYeg keâe yeeueieerle iee jner nQ Deewj efheâj Deheves heg$e yeves ngS hejyeÇÿe hejcesÕej ßeerjece
ig
yr
keâe efmLej neskeâj OÙeeve keâj jner nQ~ Denes! ceelee keâewmeuÙee vevoveJeve ceW efmLele hee<eeCe-efMeuee keâer cetefle& keâer YeeBefle
op
jepeYeJeve ceW megMeesefYele nes jner nQ~

C
mevoYe&MueeskeâŠ
©
yeefnefve&<›eâceCes veerleb mejÙethegefueveb nefjced~

jeceb jepeerJehe$ee#eb Â°dJee keâeefÛeled meKeer peieew~~1~~
Yeewceer- yeefnefve&<›eâceCe mebmkeâej kesâ meceÙe ßeermejÙet kesâ leš hej ueeS ngS jepeerJeueesÛeve YeieJeeve ßeerjece keâes
osKekeâj keâesF& meKeer ieeves ueieer~
yeeuekeâeC[ced 83
ieerle mebKÙee 12
DeÅe meevegpeefŒeceemees jecees peelees ns MegYes~
veeruekeâ_pekeâvocejkeâleeJeoelees ns MegYes~~
d .
yeefnefve&<›eâceCeMegYemebmkeâejsCe mebmke=âleŠ kegâueieg®JejmJeefmleJeeÛevehegjmke=âleŠ~
ve
nes DeÅe mejÙetheÙeefme hetCeË mveelees ns MegYes~~1~~
er
es
efJeefOeheew$eerØeJeens GÛÚeueÙeefle ÛejCeew DeefOeefJeOegyevOegpeerJejepeerJeevegkeâjCeew~
R
nes heeefCeefJeYeeefJeieefCeleJeeefjpeelees ns MegYes~~2~~
s
ht
ueeueb ueeueb ueeueceLe mveeheÙeefle peveveer efmeveerJeeueerceg<eeieceb %eeheÙeefle jpeveer~
ig
nes GhepeeÖJeerJe Jeeefjoes efJeYeelees ns MegYes~~3~~
R
De”ce”b Yet<eCeweJf e&Yete<f eleb efJeYeeefle ns ØeeJe=e<f e ØeYeeleefceJe ØeYeeleb ØeYeeefle ns~
ll
.A
nes Yejleue#ceCeMe$egmetoveleelees ns MegYes~~4~~
s
ya
ceelegj¿sÓhÙej¿Š ßeerJelmee¿es efJejepeles efoJeerJe Mejefo MegYeüŠ MeMee¿esÓefYejepeles~
nes keâefJeefieefjOejke=âles heeefjpeelees N ns MegYes~~5~~
va
Yeewceer- ns MegYeue#eCes meKeer! veeruecesIe-veeruekeâceue Deewj cejkeâleceefCe kesâ meceeve megvoj ßeerjece Deepe Deheves
Se
leerveeW YeeFÙeeW mecesle leerve cenerves kessâ nes Ûegkesâ nQ~ yeefnefve&<›eâceCe mebmkeâej mes mebmke=âle leLee ieg® Jeefme‰ peer kesâ
th
mJeefmleJeeÛeve mes hegjmke=âle neskeâj efMeMeg jeIeJe peer Deepe mejÙet peue ceW efMej mes mveeve keâj Ûegkesâ nQ~ ns meKeer! osKees
ee
yeÇÿeepeer keâer heew$eer mejÙetpeer kesâ ØeJeen ceW ßeerjece Deheves ÛejCeeW keâes GÚeue jns nQ, ceeveeW Ûevõcee ceW yevOetkeâ-heg<he
P
Deewj keâceue efKeue jns neW, Deheves ßeernmle keâer MeesYee mes FvneWves keâceue keâes Yeer ueefppele keâj efoÙee nw~ meKeer! Deheves
si
ul
ueeueve keâes yeej-yeej ogueejkeâj ceelee keâewmeuÙee mveeve keâje jner nQ, ceevees Gpesueer jeef$e DeceeJemÙee keâes ØeeleŠkeâeue
T
kesâ Deeieceve keâer metÛevee os jner nes~ ßeerjece Ssmes Øeleerle nes jns nQ ceevees iebiee peer kesâ meceerhe yeeoue Dee ieÙee nes~ Deepe
ri
Sh
ØeYeg keâe Debie-Debie DeeYet<eCeeW mes mepekeâj megMeesefYele nes jne nw, ceevees-Je<ee&keâeue ceW ØeYeele ner metÙe& efkeâjCeeW mes jbie
ieÙee nes~ Fme Øekeâej ßeerYejle-ue#ceCe Deewj Me$egIve kesâ yeÌ[s YewÙee ßeerjece Deepe leerve cenerves kesâ nes ieS nQ~
11
ßeerJelmeueebÚve ßeerjece Dejbkeâ DeLee&led YeieJeeve efJe<Ceg Yeer efpevekesâ meeceves jbkeâ DeLee&led oefjõ ueieles nQ, Ssmes meodiegCe
20
mebheVe neskeâj keâewmeuÙee peer keâer ieeso ceW efJejepe jns nQ, pewmes Mejod keâer hetefCe&cee kesâ efove DeekeâeMe ceW hetCe& Ûevõcee
ht
megMeesefYele nessles nQ~ Ùes ner efMeMeg jeIeJe efieefjOej keâefJe kesâ efueS keâuheJe=#e mJe™he nQ~
ig
yr
efJeMes<e- Ùen ieerle efceefLeuee keâer ueeskeâOegve kesâ mJej ceW efveyeæ efkeâÙee ieÙee nw, efpemekesâ yeesue nQ ‘‘Deepe Deejleer
op
Gleejes meKeer efmeÙeJej keâer’’~

C
ieerle mebKÙee 13
©
heMÙe meefKe! jeceŠ efMeMegŠ efkeâue Kesueefle~

leuheielees peeÖJeerØeJeenieleefcevoerJejceJensueefle~~1~~
jnefme jnmÙeceÙees jYemee keâekesâve meceb efkeâue ›eâer[efle~
pecyetheâueheefjuegyOeceoveceOegkeâjMeesYeeceefhe yeÇer[efle~~2~~
jneffme cegoekeâjheob ÛeeueÙebMÛeheuees yeeueefvemeiee&led~

JeejÙeleer ÛelegYe&òeâeved veveg ÛelegeJf e&OeeoheJeiee&led~~3~~
keâewmeuÙee heMÙevleer megYeieb yeeueb ùoÙes OÙeeÙeefle~
.
mJeevevoeÙe efieje owJÙee efieefjOejes ieerleceefhe ieeÙeefle~~4~~
d
ve
Yeewceer- ßeerDeJeOe keâer Skeâ meKeer otmejer meKeer mes keânleer nw; ns meKeer! osKees efMeMeg ßeerjece Kesue jns nQ Deewj Jes
er
es
heuebie hej efJejepeceeve neskeâj iebieepeer kesâ ØeJeen keâes Øeehle veerueskeâceue keâes Yeer eflejmke=âle keâj jns nQ~ mJeÙeb jnmÙeceÙe
R
neskeâj yeeue™he ßeerjece keâekeâYegMegefC[ kesâ meeLe Kesue jns nQ, Jes peecegve kesâ heâue hej uegyOe keâeceosJe kesâ Yeücej keâer
s
MeesYee keâes Yeer ueefppele keâj jns nQ~ yeeuemJeYeeJe mes Skeâevle ceW ÛebÛeue ßeerjece neLe-ÛejCe Ûeueeles ngS, Deheves
ht
Deeòe&-efpe%eemeg-DeLee&Leea leLee %eeveer Fve ÛeejeW Øekeâej kesâ YeòeâeW keâes DeLe&-Oece&-keâece-cees#e Fme heg®<eeLe& kesâ
ig
R
ÛelegJe&ieeX mes otj keâj jns nQ~ ceelee keâewmeuÙee keâuÙeeCekeâejer yeeuekeâ ßeerjece keâes efvenejleer ngF& ùoÙe ceW OÙeeve keâj jner
ll
nQ leLee Deheves Deevevo kesâ efueS efieefjOej keâefJe Yeer nJesueer hejbheje ceW mebmke=âle ceW Ùen ieerle iee jns nQ~
.A
efJeMes<e- keâekeâYegMegefC[ peer keâe Gheceeve nw peecegve keâe heâue Deewj ßeerjece keâe Gheceeve nw Yeücej, ‘›eer[eb
s
ya
DeeÛe°s’ Fefle yeÇer[efle Ùen veeceOeeleg ØeÙeesie nw~
N
va
mevoYe&MueeskeâŠ
Se
oMejLeŠ heefjhetCe&ceveesjLeŠ megleceJeehÙecegoe ceefn<eerkeâjeled~

th
mecevegueeueÙeefle mce ielepJejef§ejoefjõ FJewlÙe ce®vceefCeced~~1~~

P ee
Yeewceer- cenejepe oMejLe keâe ceveesjLe heefjhetCe& nes ieÙee nw, Jes cenejeveer keâewmeuÙee kesâ neLe mes heg$e ßeerjece keâes
si
ieeso ceW ueskeâj yengle osj lekeâ ogueejles jns, pewmes yengle keâeueeW keâe oefjõ efÛevleeceefCe Øeehle keâjkesâ ØemeVe nes jne nes~
T ul
ieerle mebKÙee 14
ri
Sh
oMejLees ieeÙeefle-
11
mJeefie&CeesÓhÙeÅe ce¢eb meceer<Ùe&efvle Yees~

20
veeefmle le$eeefhe ÛewJebefJeOeb Jew megKeced~~

ht
veeYÙemetÙeeefce lesYÙees ceveekäedâ lelke=âheeced~

ig
ØeehÙe heMÙeeefce heeJe&CeefveMeekeâjcegKeced~~1~~

yr
op
YetlJee peieleeb efhelee heg$ekeâes cesÓYeJeled~

C
meJe&mechevceÙeesÓefkeâ_ÛevesÓhÙeõJeled ~~
©
leeleleelesefle ceeb Je#eles yeeuekeâŠ~

mebØeMebmeefvle meJex hegjvojmeKeced~~2~~
F°ehetleË ke=âleb efkebâ leheŠ efkebâ efßeleced~
meeOeveb efkebâ Oe=leb efkeâ_Ûe hegCÙeb efÛeleced~~
yeeuekeâeC[ced 85
Ùesve ÛewJeeefleMeefÙelees efJeYetlÙee mJeÙee~

efJeÕeefJeßegleefJeYetefleb megKeb MeleceKeced~~3~~
Skeâ SJee$e osJees ceÙeeÓÓjeefOeleŠ~
.
Øesceveecee megOeecee megKeb meeefOeleŠ~~
d
ve
Ùesve efieefjOejØeYegŠ heg$eleeb ces ielees~
er
peeÖJeerpevcepevceemheob ÙeVeKeced~~4~~
es
R
Yeewceer- cenejepe oMejLe iee jns nQ-Denes! mJeie& kesâ osJelee Yeer Deepe cegPe hej F&<Ùee& keâj jns nQ, keäÙeeWefkeâ JeneB
s
Fme heÇkeâej keâe megKe veneR nw~ hejbleg ceQ Gve hej efkebâefÛeled Yeer DemetÙee (oes<eoMe&ve) veneR keâj jne ntB, keäÙeeWefkeâ Gve
ht
ig
osJeleeDeeW keâer ke=âhee Øeehle keâjkesâ ner ceQ hetCe&Ûevõ cegKe ßeerjece keâes efvenej jne ntB~ peiele kesâ efhelee neskeâj Yeer ØeYeg
R
ßeerjece cesjs heg$e yeves Deewj mechetCe& mebheefòeÙeeW mes Ùegòeâ neskeâj Yeer cegPe DeefkebâÛeve hej õefJele ngS, Deye ØeYeg ßeerjeIeJe
ll
.A
cegPes leele-leele keânkeâj yegueeSBies Deewj meYeer osJelee cegPe Fvõ kesâ efce$e keâer ØeMebmee keâjWies~ Denes! ceQves keâewve F°ehetle&
efkeâÙee, keâewve-meer lehemÙee keâer, keâewve-mee meeOeve OeejCe efkeâÙee Deewj keâewve-mee hegCÙe Fkeâªe efkeâÙee, efpememes Deepe
s
ya
efJeÕe keâer mebhetCe& efJeYetefleÙeeW mes Ùegòeâ meew DeÕecesOe Ùe%e keâjves Jeeues Fvõ mes Yeer ceQ DeefOekeâ nes ieÙee ntB DeLee&led Fvõ keâes
N
Yeer cegPe pewmee megKe veneR efceue jne nw? ceQves Øesce veecekeâ Skeâ ner osJelee keâer DeejeOevee keâer nw Deewj GvneR megvoj-
va
lespemJeer YeieJeled-Øesce osJelee keâer mJeeLe&jefnle neskeâj megKehetJe&keâ meeOevee keâer nw GvneR Øesce YeieJeeve keâer ke=âhee mes Jes
Se
efieefjOej keâefJe kesâ mJeeceer cesjs heg$e yeves, efpevekesâ ßeerÛejCe keâe veKe iebiee peer kesâ pevceoelee Jeeceve YeieJeeve keâe Yeer
th
pevcemLeeve nw~
ee
efJeMes<e- Ùen keâeJÙeeueer ueeskeâYee<ee ceW keâJJeeueer kesâ {eue keâe ieerle nw~
P
ieerle mebKÙee 15
si
T ul
Denes cece Yetefj Yetefj meewYeeiÙeced~

ri
Mes<ekeâesefšjefhekeâuhekeâesefšefYevee&ueceeref[legb YeeiÙeced~~1~~
Sh
ÙeŠ Keueg ÙeesefieÙeleervõeCeeceefhe cevemeehÙenes DeiecÙeŠ~

11
meesÓmeeJeYetved ceecekeâŠ heg$eŠ meleleb meleeb ØeCecÙeŠ~~2~~

20
Ùees oÙeeuegjLe JesoefJeßegleŠ MejCeeieleØeefleheeueŠ~

ht
mecheeuÙeles ceÙee meseÓÙeb efMeJeceevemece_pegcejeueŠ~~3~~

ig
yr
Ùees Jew ueeskeâheeueefJeJegOeeveefhe efJeYeJewŠ me*d›eâerCeerles~

op
efieefjOejØeYegŠ me SJe mJeceYeex cece efkeâue efJe›eâerCeerles~~4~~

C
©
Yeewceer- Deye cenejepe oMejLe nJesueer hejbheje ceW mebmke=âle ieerle iee jns nQ~ Denes! Deepe cesje yengle yeÌ[e meewYeeiÙe
nw, efveef§ele ner keâjesÌ[eW keâuheheÙeËle keâjesÌ[eW Mes<eveejeÙeCe Yeer cesjs YeeiÙe keâer mlegefle veneR keâj mekeâles~ Denes! pees ØeYeg
ÙeesefieÙeeW Deewj mebvÙeeefmeÙeeW kesâ efueS ceve mes Yeer DeiecÙe nQ, Jes Ùes ner ßeerjece pees mevleeW kesâ meowJe ØeCecÙe nQ, Deepe cesjs heg$e
yeve ieS nQ~ Dejs! pees ØeYeg oÙeeueg nQ Deewj pees MejCeeieleeW kesâ Øeefleheeuekeâ kesâ ™he ceW JesoeW ceW Yeer Øeefmeæ nQ, GvneR Fve
efMeJe peer kesâ ceveceeveme mejesJej kesâ jepenbme ßeerjece keâes DeYeer ceQ ÚgVeg-cegVeg keân keâjkesâ heeue jne ntB DeLee&led ueeueve-
heeueve keâj jne ntB~ Dejs! pees efieefjOej keâefJe kesâ mJeeceer ßeerjece Deheves JewYeJe mes ueeskeâheeue pewmes osJeleeDeeW keâes Yeer
›eâÙe keâj uesles nQ, Jes ner ØeYeg ßeerjece Deepe yeeuekeâ yevekeâj mJeÙeb keâes cesjs neLe yesÛe os jns nQ~
mevoYe&Mueeskeâ:
d .
efvejer#Ùewleb leecÙeled le®CeleceleeefheÛÚpeueoced
ve
ke=âheeefmevOegb yevOegb ØeCelepeveleeÙee YeÙenjced~
er
es
njejeOÙeb meeOÙeb efJeceuecevemeeb yeeuekeânefjced
R
megecf e$ee meefvce$ee efkeâceefhe efkeâue efÛe$eb ØeefCepeieew~~1~~
s
ht
Yeewceer- Deheveer keâeefvle mes veJeerve leceeue Je=#e Deewj yeeoue keâes Yeer ueefppele keâjves Jeeues, ke=âhee kesâ meeiej
ig
ØeCelepeveeW kesâ YeÙenejer yevOeg, efMeJepeer kesâ Yeer DeejeOÙe, efvece&ue ceve Jeeues cenelceeDeeW kesâ meeOÙe Fve yeeuekeâ ßeerjece
R
keâes efvenejkeâj mevleeW keâes Dehevee menÙeesieer ceeveves Jeeueer ceelee megefce$ee kegâÚ efJemceÙekeâejer ieerle iee G"eR~ pees nJesueer
ll
.A
heæefle kesâ oeoje {eue keâe nw~
s
ya
ieerle mebKÙee 16
keâoeef*Id eÇeYf eMÛeefue<ÙeLe ÛelJeejŠ N kegâceejeŠ~~
va
keâoeef*dIeÇefYe§eefue<ÙeLe ÛelJeej: kegâceejeŠ~
Se
jeceYejleue#ceCeMe$egIveeŠ efMeefj<ekegâmegcemegkegâceejeŠ~~
th
keâoeefpejs ueefue<ÙeLe ÛelJeejŠ kegâceejeŠ~~1~~

P ee
yeeueefJeYet<eCeYetef<eleosneŠ meg<eceeefpeleMeleceejeŠ~
si
hejcenbmeceevemenbmesne DeheùleYetleueYeejeŠ~~
T ul
keâoeJeueb Jeefue<ÙeLe ÛelJeejŠ kegâceejeŠ~~2~~

ri
›eâer[vleŠ efkeâueefkeâleeŠ nmevleŠ mevleŠ #eefheleefJekeâejeŠ~

Sh
yeeuewŠ meekebâ hegvejmceekebâ JeefOe&leceesoØeÛeejeŠ~~

11
keâoeefKeueeŠ Kesefue<ÙeLe ÛelJeejŠ kegâceejeŠ~~3~~

20
kesâMeefjMeeJecee$eÂ{iee$ee JewYeJeheejeJeejeŠ~
ht
keâjleueOe=lekeâeceg&keâyeeCeeŠ hegjJeerLeerefJeefnleefJenejeŠ~~
ig
yr
keâoe Keueeved Keefue<ÙeLe ÛelJeejŠ kegâceejeŠ~~4~~

op
ceele¸Ceeb je%eŠ Øeke=âleerveeb ceOegjceveesjLeceuueerced~

C
keâJesefie&efjOejmÙeeefhe cevees%eeb keâefuelekeâuheveeJeuueerced~~

©
keâoe heâueeb heâefue<ÙeLe ÛelJeejŠ kegâceejeŠ~~5~~

Yeewceer- ns ÛeejeW kegâceejeW! legce ueesie ÛejCeeW mes keâye Ûeueesies? ßeerjece-Yejle-ue#ceCe-Me$egIve legce ueesie
efMejer<e heg<he kesâ meceeve megkegâceej nes~ nceejs DeeBieve ceW legce ÛeejeW YeeF& keâye Deevevo mes Kesueesies? yeeueesefÛele efJeYet<eCeeW
mes Deheves DebieeW keâes megMeesefYele keâjkesâ Deheveer MeesYee mes keâjesÌ[eW keâeceosJeeW keâes peerleles ngS, hejcenbmeeW kesâ Yeer
yeeuekeâeC[ced 87
ceveceeveme mejesJej ceW nbme kesâ meceeve efJenej keâjles ngS, YeòeâeW kesâ YeJeYeej keâes otj keâjves Jeeues legce ÛeejeW YeeF& keâye
yeue keâes Yeer yeueJeeve yeveeDeesies? yeeuekeâeW kesâ meeLe ›eâerÌ[e keâjles ngS efkeâuekeâkeâj nBmeles ngS, mebmeej kesâ efJekeâejeW keâes
ve° keâjles ngS, nce ceeleeDeeW kesâ n<e& keâes yeÌ{eles ngS, DeKeC[ mJe™he Jeeues legce ÛeejeW jepekegâceej keâye Kesueesies? efmebn
kesâ yeÛÛeeW kesâ meceeve ÂÌ{ MejerjJeeues, JewYeJeeW kesâ cenemeeiej ™he, neLe ceW Oeveg<eyeeCe OeejCe keâjkesâ ßeerDeÙeesOÙee keâer
d .
ieefueÙeeW ceW efJenej keâjles ngS, legce ÛeejeW YeeF& keâye og°eW keâe oceve keâjesies? Deheveer ceeleeDeeW keâer, cenejepe keâer ØepeeDeeW
ve
keâer ceOegj ceveesjLeeW keâer Ûecesueer leLee efieefjOej keâefJe keâer Yeer keâesceue- keâuhevee keâer uelee pees DeYeer lekeâ heâueJeleer
er
es
veneR ngF& nw, keâes legce ÛeejeW jepekegâceej keâye heâueJeleer yeveeDeesies?
R
mevoYe&Mueeskeâ:
s
ht
DeLe ßeeJeCes ßeeefJeleeYeer°YeeJes Je=nÉefn&meej”keâvoeefYejeJes~
ig
R
ve=heeuee”Ces Jeer#Ùe oesueeefJenejs peiegŠ efkeâVejeŠ meevegpeb jeceYeõced~~1~~
ll
.A
Yeewceer- Fmekesâ he§eeled DeYeer° YeeJeeW keâes megveeves Jeeues SJeb ceÙetjÛeelekeâ leLee yeeoueeW kesâ iepe&ve mes Ùegòeâ ßeeJeCe
s
cenerves ceW cenejepe oMejLe kesâ DeeBieve ceW Petuee GlmeJe kesâ efJenej kesâ mevoYe& ceW mebueive efvenejkeâj YeeFÙeeW meefnle ßeerjece
ya
keâes GösMÙe keâjkesâ efkeâVejeW ves ieeÙee~
ieerle mebKÙee 17 N
va
Se
DeÅe oesueeefJenejer cegoe oesuÙeles~

th
Jeer#Ùe Ûeslemmeleeb Jew meceevoesuÙeles~~1~~

ee
ßeeJeCeb ceesoce”uemegKeßeeJeCeb yeefn&meej”kesâkeâeùleb õeJeCeced~

P
heMÙe mejÙetveoer Ûeeefhe keâuueesuÙeles~~2~~

si
ul
keâefn&efÛevcesIeceeuee Je=CeeslÙecyejb keâceükeâeoefcyeveer keâeMeles melJejced~

T
ri
ceele=eYf e§eeefhe oesuee meceeoesuÙeles~~3~~

Sh
Ûe›eâJeleea efJeueeskeäÙeeLe ceesoeÓÓlegjes jefMcenmleŠ MevewoexueÙeb§eelegj:~

11
Ûee® keâewmeuÙeÙee Ûeeefhe efnvoesuÙeles~~4~~

20
keâppeueeR Ûeeefhe ieeÙeefvle veeÙeex vejeŠ Jeer#Ùe efoJÙeeceYeerKÙeeb cegneg vf e&Ye&je:~

ht
efieefjOejsCeeefhe keâeceb ceveeied ueesuÙeles~~5~~

ig
yr
op
Yeewceer- Deepe oesueeefJenejer mejkeâej ØemeVelee mes Petue jns nQ, Ssmee osKekeâj mevleeW keâe efÛeòe Yeer Deevoesefuele nes
C
jne nw~ Ùen ßeeJeCe ØemeVelee cebieue Deewj megKe keâe ßeeJeer nw, Fmeer Øekeâej ceÙetj Deewj ÛeelekeâeW keâer JeeCeer mes ÙeneB ceve
©
õJeerYetle neslee nw, osKees mejÙet veoer Yeer lejbieeW mes lejbieeefÙele nes jner nw~ keâYeer-keâYeer cesIeceeuee heJe&le keâes {keâ uesleer
nw Deewj JesieJeleer cesIeceeuee megMeesefYele nes G"leer nw Deewj ceeleeSB Yeer jece-ueuee keâes PetueeW hej Pegueeleer nQ~ Ûe›eâJeleea
oMejLe Yeer Ùen osKekeâj ØemeVe nes G"les nQ Deewj mJeÙeb [esjer hekeâÌ[keâj Pegueeves ueieles nQ~ ceelee keâewmeuÙee Yeer Deepe
efnb[esuee Petuee jner nQ~ Fme efoJÙe MeesYee keâes osKekeâj ceefnueeSB Deewj heg®<e Deevevo ceW DeehueeefJele neskeâj keâppeueer
iee G"les nQ Deewj keâefJe efieefjOej Yeer Deeveefvole nes G"lee nw~
ieerle mebKÙee 18
DeÅe jecemÙe oesuee megKeb oesuÙeleeced~
ceevemeb Ûe meleeb ueesueleeced~~
d .
ßeeJeCeb megKeb efJeYeeleg mebJe=leb Ûe Keb ØeYeeleg
ve
veYeesveerueveerueveerefueleb efveÛeesueleeced~~1~~
er
es
keâueeb keâesekf eâuee: ketâpevleg MegYes <ešdheoe: ieg_pevleg
R
efoJÙemeieex efvemeie&lees cenesueleeced~~2~~
s
ht
ceeleeefhele¸Ceeb megKeeefve YeefòeâmeuuemevcegKeeefve
ig
ØeehÙe mejÙetmlej”w: keâuueesueleeced~~3~~
R
keâesmeuesMe keâppeueeR YeefòeâYeeJevee_peefueb
ll
.A
Jeer#Ùe efieefjOejkeâJesce&vees efJeueesueleeced~~4~~
s
ya
Yeewceer- Ùen ieerle ceerjpeehegjer keâpeueer ueeskeâOegve ceW efveyeæ nsw, efpemekesâ yeesue nQ ‘‘peeceJeble peer kesâ heo meerme
N
veeFkesâ, Ûeues nvegcele nj<eeF& kesâ~~’’ Deepe ßeerjece keâe efnb[esuee megKe mes Deevoesefuele nes Deewj mevleeW keâe ceve Fme hej
va
uenjelee jns~ ßeeJeCe megMeesefYele nes, DeekeâeMe cesIeeW mes efIeje ngDee MeesYee heeS, DeekeâeMe ceC[ue ienve veerefuecee mes
Se
efIeje ngDee veeruee DebieJeŒe OeejCe keâj ues~ keâesefkeâue kegânkeWâ Deewj YeeQjW iegbpeej keâjW, osJeleeDeeW keâe mJeie& Øeeke=âeflekeâ
th
lespe mes Ùegòeâ nes peeÙe~ Yeefòeâ mes megMeesefYele YeefJe<ÙeeW Jeeues ßeerjeIeJe kesâ efhelee cenejepe oMejLe SJeb ØeYeg keâer meYeer
ee
ceeleeDeeW keâe megKe Øeehle keâj YeieJeleer mejÙet lejbieeW mes keâuueesefuele nes G"W~ Fme Øekeâej Yeefòeâ keâer YeeJeveeBbpeueer mes
P
Ùegòeâ YeieJeeve ßeerjece keâer keâppeueer keâes osKekeâj efieefjOej keâefJe keâe ceve ÛebÛeue neskeâj Gmeer ceW ueie peeÙe~
si
ul
mevoYe&Mueeskeâ:
T
ri
oesuÙeceeveb efMeMegb Â°dJee jeceb megefmceleceevemee~

Sh
keâewmeuÙee JeejÙevleerJe Øeen je%eer meKeer: keâueced~~1~~

11
Yeewceer- Petues hej Petueles ngS Deheves efØeÙe heg$e jeIeJe keâes osKekeâj ceve ceW cegmkeâjeleer ngF& osJeer keâewmeuÙee meefKeÙeeW
20
keâes cevee keâjleer ngF&-meer ceOegj mJej ceW ieeves ueieer~

ht
ieerle mebKÙee 19
ig
yr
cee cee oesueÙeleeb meefKeJeieex jecees Yeerlees jepeefle ns~~

op
MegYes ßeeJeCes efJeuemeefle ieieveb cesIeIešeÙeeb ceiveb meefKe ns~

C
©
ieeÙeefle keâppeueeR KeieJejJeieex jecees Yeerlees jepeefle ns~~1~~

cevob keâvoes Je<e&efle meefueueb ù<Ùeefle YeeJemegkeâefueueb meefKe ns~
F&<Ùe&lÙemceYÙeb megmJeieex jecees Yeerlees jepeefle ns~~2~~
õgleb ÛeeueÙeefle heefjpeveJeieex efJemce=lemegKeeheJeie&: meefKe ns~
veemles leefmceved yeeueefJemeieex jecees Yeerlees jepeefle ns~~3~~
yeeuekeâeC[ced 89
efieefjOejØeYegb oesueÙeefle oesuee ef›eâÙeleeb MeerIeÇceueesuee meefKe ns~

efÛejb ceesoleeb Jew<CeJeJeieex jecees Yeerlees jepeefle ns~~4~~
Yeewceer- Deye ceelee keâewmeuÙee DeJeOeer DeBÛeue ceW Øeefmeæ keâpeueer keâer {eue ceW ieerle ieeleer ngF& keânleer nQ-ns
d .
meefKeÙeeW! Petuee DeefOekeâ Jesie mes cele PegueeDees~ cesjs yeeuekeâ jeIeJe [j jns nQ~ meefKeÙeeW! ßeeJeCe ceeme Megkeäue le=leerÙee
ve
kesâ cebieueceÙe efove ceW veerueIešeDeeW ceW [tyee ngDee Ùen DeekeâeMe megMeesefYele nes jne nw~ ßes‰-heef#eÙeeW keâe mecetn
er
keâppeueer ieerle iee jne nw~ meefKe! cesIe cevo-cevo peue yejmed jne nw Deewj nceeje YeeJeelcekeâ peieledceÙe hebKe yengle
es
ØemeVe nes jne nw~ Deepe mJeie&ueeskeâ Yeer nce hej F&<Ùee& keâj jne nw~ ns meefKe! Deepe cees#e megKe keâes Yetuekeâj Ùen jepe-
R
heefjJeej Petuee Jesie mes Ûeuee jne nw~ FmeceW yeÛÛeeW keâe Yeer lÙeeie veneR nw DeLee&led yeeuekeâ Yeer FmeceW meefcceefuele nQ~
s
ht
hejvleg õgleieefle mes Petuee Pegueeves hej cesjs yeeuekeâ jece [j jns nQ~ meefKe! efieefjOej keâefJe kesâ mJeeceer ØeYeg efMeMeg jece
ig
keâes Ùen efnb[esuee efnuee jner nw, Fmes MeerIeÇ ner efmLejkeâj oes~ Fme ceneslmeJe ceW ßeerJew<CeJeeW keâe Jeie& yengle keâeue lekeâ
R
Deevevo keâe DevegYeJe keâjlee jns~
ll
.A
ieerle mebKÙee 20
s
ya
efoJÙeoesuee Mevew: meefKe ÛeeuÙeleeb Yeefòeâhejcheje heeuÙeleeced~~
N
MegYe: ßeeJeCees efn ceeme: Øeke=âeflemeg<eceeefJeueeme:~
va
MeevleÛeslemewJe keâeue:
Se
ØeefleheeuÙeleeced~~1~~
veeruececyejb efJeYeeefle ce_pegcee®leesÓefhe Jeeefle~
th
ee
Øeeefle mejÙet: MegYeeefve leefVeYeeuÙeleeced~~2~~

P
osefJe! kewâkesâefÙe! megefce$es! heMÙeleb ÚefJeb efJeefÛe$es!

si
Fle: #eCeb vewJe ceevemeb efJeÛeeuÙeleeced~~3~~

T ul
ßeeJeCeercevees%eieerleb osJeYeejleerefJeveerleced~
ri
ieeÙeleeÓefhe efieefjOejsCe efMeMeguee&uÙeleeced~~4~~

Sh
11
Yeewceer- keâewmeuÙee peer keânleer nQ, ns meKeer! Ùen efoJÙe Petuee, Oeerjs-Oeerjs ÛeueeDees, Yeefòeâ hejbheje keâe heeueve
20
keâjes~ Øeke=âefle kesâ meg<ecee mes Ùegòeâ, Ùen ßeeJeCe cenervee yengle ner MegYe nw, MeevleefÛeòe mes Fme meceÙe keâe Deevevo efueÙee
peeÙe~ Ùen veeruee DeekeâeMe megvoj ueie jne nw Deewj JeeÙeg Yeer cevo-cevo Ûeue jne nw mejÙet nce meyekeâes keâuÙeeCe mes
ht
heefjhetCe& keâj jner nQ, Gmes mebneuee peeÙe~ ns osJeer kewâkesâÙeer Deewj megefce$es! Ùen ÚefJe efvenejes, Fmemes Skeâ #eCe Yeer ceve
ig
yr
keâes cele nšeDees~ osJeYee<ee ceW DelÙevle efJeveceülee mes efveefce&le Ùen ßeeJeCeer megvoj ieerle (keâppeueer) ieeles ngS keâefJe
op
efieefjOej kesâ Éeje efMeMeg™he ßeerjece keâe ueeueve efkeâÙee peeÙe~

C
ieerle mebKÙee 21
©
oesueeÙeeb oesueefle jIegÛevõŠ~
YeJeheeuekeâŠ heeueveeceOÙes efJeuemeefle efJeOegefjJe efJeÙeefle efJelevõŠ~~1~~
keâvekeâjlveceefCejefÛeleheeuevee leogheefj jepeefle yeeuecegkegâvoŠ~

cevÙes jefJeieg®kegâpekeâj¿kesâ uemeefle ueefuelemeg<eceeceÙekeâvoŠ~~2~~
Gheefj ueefcye OelegË ›eâer[vekebâ efkeâuekeâefle mecØemeeÙe& efvepeheeCeer~
.
MejCeeielepeerJeeveeoelegb Ùeleles efkeâcegle megefKele melØeeCeer~~3~~
d
ve
keäJeeefhe jnefme keâjkeâ_peeYÙeeb heokeâ_peb cegKekeâ_pes efveJesMeÙeefle~
er
cegefvepevepeg°e*dieg‰heeveefce<eleŠ meppeg<šb mJeb ØeJesMeÙeefle~~4~~
es
oMeË oMe&efceceeb efMeMegueerueeb memegKeb keâewmeuÙee oesueÙeles~
R
s
Sleled megKeueJecehÙevegYeefJelegb efieefjOejceevemeceefhe ueesueÙeles~~5~~
ht
ig
Yeewceer- Deye keâefJe mJeÙeb ØeYeg keâer meg<ecee keâe ieeve keâjles nQ-jIegkegâue kesâ Ûevõcee YeieJeeve ßeerjece Petues ceW
R
Petue jns nQ, YeieJeeve Mebkeâj kesâ Yeer heeuekeâ neskeâj Yeer ØeYeg ßeerjece heeuevee kesâ yeerÛe Gmeer Øekeâej megMeesefYele nes jns nQ,
ll
.A
pewmes hetCe& Ûevõcee DeekeâeMe ceW MeesefYele nesles nQ~ mJeCe&-jlve SJeb ceefCeÙeeW mes efveefce&le megvoj heeuevee efJejepe jner nw, Gme
s
hej yeeuecegkegâvo megvoj ueie jns nQ~ ceQ ceevelee ntB efkeâ metÙe&-cebieue Deewj ye=nmheefle mes jefÛele efhešejer ceW hejce MeesYee mes
ya
efveefce&le yeeoue ner megMeesefYele nes jne nw~ jeceueuee peer heeuevee kesâ Thej Thejer Yeeie ceW ueškeâ jns efKeueewveeW keâes uesves
N
kesâ efueS Deheves ßeernmle hewâueekeâj uehekeâles nQ, keäÙee ØeYeg MejCeeiele peerJeesW keâes mJeerkeâej keâjves kesâ efueS Ùelve keâj jns
va
nQ, keäÙeeWefkeâ mevle ner Gvekesâ ØeeCe nQ~ keâYeer Skeâevle ceW Deheves keâj-keâceueeW mes ÛejCe keâceue keâes cegKekeâceue ceW ues
Se
uesles nQ, cegefveieCeeW mes mesefJele Debieg‰heeve kesâ yeneves mevleeW keâe pet"ve ner Deheves ceW ØeefJe° keâjles jnles nQ~ Fme
th
yeeueueeruee keâes osKe-osKekeâj keâewmeuÙee peer Oeerjs-Oeerjs Øesce mes jeIeJe peer keâes Peguee jner nQ Deewj Fme megKe kesâ
ee
uesMecee$e keâe DevegYeJe keâjves kesâ efueS efieefjOej keâefJe keâe ceve Yeer ÛebÛeue nes G"e nw~
P
ieerle mebKÙee 22
si
T ul
oesueeb oesueÙe Jelme jeIeJe Je=lee ieieves IeveeŠ~~

ri
Je<e&efle megKeefJevogvezJe Yeemkeâjes ve Ûesvog-

Sh
Yee&efle Jelmeuees jmesvogmleceŠ meeOJemeb efJevee~~1~~

11
oogj& ÛeelekeâceÙetjheef#ekeâuejJeØehetj—
20
hetCee& JemegOee Ûe letCee& YeemJeod YeevegvevoveeŠ~~2~~

ht
ÙeesefieÙeleÙe§e Éejs ceivee n<e&heejeJeejs

ig
yr
JeefvoefJe™oØeÛeejs oMe&veelegjveÙeveeŠ~~3~~
op
Ûe›eâJeefle&veŠ meceerhes jepeodYeevegkegâueoerhes

C
ØescCee efJeefnleØeleer#eeŠ meJex meefvle megpeveeŠ~~4~~

©
oesueeb oesueÙe ns ke=âheeuees efveõeb lÙepe ns oÙeeuees

keâJeew efieefjOejs Ûe MeerIeÇb ØeYees YeJe megceveeŠ~~5~~
Yeewceer- ns Jelme jeIeJe! Petuee PetefueS, DeekeâeMe ceW yeeoue efIej DeeS nQ~ osKees jeIeJe! cesIe megKe efyevogDeeW keâer
Je<ee& keâj jne nw~ Ùen meeÙebkeâeue keâe meceÙe nw, DeleŠ Fme meceÙe ve metÙe& nQ ve Ûevõcee, DevOekeâej kesâ YeÙe kesâ efyevee
yeeuekeâeC[ced 91
Fme meceÙe lees nceeje Jelmeue-jme Ûevõcee ner ØekeâeefMele nes jne nw~ Fme meceÙe cesÌ{keâ-Ûeelekeâ-ceesj Deeefo heef#eÙeeW
kesâ keâuejJeeW kesâ ØeJeen mes Ùen he=efLeJeer hetCe& nes ieF& nw, FmeceW Deehekesâ oMe&veeW keâer lJeje nw, ÙeneB Yeevegvevove DeLee&led
DeefÕeveer kegâceej Yeer DeeYee Øeehle keâj jns nQ~ JevoerpeveeW kesâ efJe®o kesâ ØeÛeej mes Ùegòeâ jepeÉej hej n<e& kesâ meeiej ceW
ceive, Deehekesâ ßeeroMe&ve kesâ efueS Deelegj ves$e Jeeues Ùeesieer Deewj mebvÙeemeer Fme GlmeJe keâes osKeves kesâ efueS GheefmLele nQ~
d .
metÙe&kegâue kesâ oerhekeâ Deeheßeer kesâ cenejepe Ûe›eâJeleea kesâ efvekeâš efJejepeceeve nesves hej meYeer Jew<CeJepeve Deehekesâ Petuee
ve
GlmeJe keâer Øeleer#ee keâj jns nQ~ ns ke=âheeuees! Deye Petuee PetefueS Deewj Deheveer veeRo ÚesefÌ[S Deewj ns ßeerjece! cegPe
er
es
efieefjOej keâefJe hej Yeer Deehe ØemeVe ceve nesFÙes~
R
ieerle mebKÙee 23
s
ht
meKeer ieeÙeefle-
ig
R
heMÙe meefKe oMejLe›eâes[s jececed~
ll
.A
efveefKeueueeskeâueeJeCÙeueeefueleb meppeveceveesÓefYejececed~~1~~
s
le®CeleceeuelejefCeleveÙeepeueotJee&meÂMeMejerjced ~
ya
efveefJe&keâejmeefÛÛeoevevokeâvob heomesefJeleOeerjced~~2~~
N
va
ie”epevekeâpevekeâmeewjYeheuueJemecemece®CeÛejCeced ~
Se
keâoueermlecYemeefkeäLekesâMeefjkeâefšefvepepeveYeJeYeÙenjCeced ~~3~~
th
ceovekeâueYekeâjyeengceveesnjefMeMegjefJemecekeâjkeâ_peced ~
ee
keâcyegkeâheesleefJeceokeâuekeâC"b efÛeyegkeâceefnlemegKeheg_peced~~4~~
P
keâceuecegkegâueMeMeOejJejJeoveb Megkeâveeefmekebâ megJesMeced~

si
ul
Ke_peveveÙeveceovekeâecegk& eâJejYe=kegâefšceOeghekeâuekesâMeced ~~5~~

T
ri
oMejLeÙeeieehetJe&cehetJeË levegmeg<eceeefpeleceejced~
Sh
efieefjOejpeerJeveOeveb heMÙe meefKe efMeMegceeflemeermegkegâceejced~~6~~

11
Yeewceer- Deye ßeerDeJeOe keâer meKeer iee jner nw- ns meKeer! mebhetCe& ueeskeâeW keâer megvojlee mes heeefuele, meppeveeW kesâ
20
ceve keâes Deevevo osves Jeeues ßeerjece! cenejepe oMejLe peer keâer ieeso ceW efJejepe jns nQ~ meKeer! veJeerve leceeue-Ùecegvee
ht
peue Deewj otJee&oue kesâ meceeve Mejerj Jeeues, efJekeâej jefnle meefÛÛeoevevoIeve mJe™he Oeerj, efpevekesâ ÛejCeeW keâer mesJee
ig
yr
keâjles nQ; Ssmes ßeerjece keâes osKees~ meKeer! osKees ØeYeg kesâ Deeceü kesâ heuueJe kesâ meceeve ueeue-ueeue ÛejCe, iebieepeer kesâ
op
pevceoelee YeieJeeve Jeeceve kesâ Yeer DebMeer nQ~ ØeYeg keâer pebIeeSB kesâues kesâ mlecYe kesâ meceeve Deewj ØeYeg keâe keâefšØeosMe
C
efmebn kesâ keâefš kesâ meceeve nw, pees YeJeYeÙe keâe njCe keâjlee nw~ keâeceosJe kesâ neLeer kesâ yeÛÛes kesâ Megb[ kesâ meceeve
©
YeieJeeve keâer YegpeeSB nQ Deewj yeeuemetÙe& kesâ meceeve ueeue nQ, YeieJeeve kesâ keâjkeâceue, Fmeer Øekeâej YeieJeeve kesâ megvoj
keâC" mes MebKe Deewj keâyetlej Yeer ueefppele nes Ûegkesâ nQ Deewj ßeerjece kesâ efÛeyegkeâ mes megKe keâer jeefMe keâes Yeer mecceeve
efceuee nw~ efMeMeg jeIeJe peer keâe cegKe keâceue kesâ keâesMe Deewj Ûevõcee kesâ meceeve nw, Gvekeâer leesles keâer ÛeeWÛe kesâ meceeve
veeefmekeâe Deewj JesMe yengle ceveesnj nw, efKejCeerÛe he#eer kesâ meceeve ves$e, keâeceosJe kesâ Oeveg<e kesâ meceeve YeeQnW SJeb
keâeceosJe kesâ YeücejeW kesâ meceeve megvoj kesâMe nQ~ ns meKeer! cenejepe oMejLe kesâ Ùe%e kesâ heâuemJe™he DeefÉleerÙe, Mejerj
keâer MeesYee mes keâjesÌ[eW keâeceeW keâes peerleves Jeeues leermeer kesâ hetâue kesâ meceeve megvoj efieefjOej keâefJe kesâ peerJeve-Oeve
ßeerjece keâes osKees~
efJeMes<e- Ùen ieerle Yeer nJesueer ieerle heæefle kesâ {eue ceW efveyeæ nw~
.
mevoYe&Mueeskeâ:
d
ve
er
keâhešheeKeC[ocYecelmejceomlecYekewâleJeefvekegâjcyeuecyeceeveog°kegâkeâLeeb
es
jeieÉs<ekeâCškeâYeÙeekegâueeb meceekegâueeb ceneceneR jmesMeJeäuesMeMetuecetuekeâeheLeeced~
R
<e[deJf ekeâejefvejemeejogeJf e&ÛeejheejeJeejYeerceJeereÛf eefJeke=âleefJeueemeceÁueMueLeeb
s
ht
efieefjOejes efiejb ie=Ceerles Jejob Jejb Je=Ceerles heeueveeefJenejer nefjn&jleg cece JÙeLeeced~~1~~
ig
R
Yeewceer- keâheš-heeKeC[-obYe-celmej-Denbkeâej, keâheš mes peefvele kegâke=âlÙe keâes DeeßeÙe ceevekeâj ØeÛeefuele nes
ll
.A
jns og°eW keâer kegâeflmele keâLee mes Ùegòeâ, jeie És<e-™he keâeBšesW kesâ YeÙe mes Ùegòeâ SJeb Deekegâuelee keâer he=efLeJeer leLee
meebmeeefjkeâ ëe=bieej mes GlheVe keäuesMe Deewj keâ°eW kesâ cetue; kegâeflmele ceeieeX Jeeueer, ÚneW efJekeâejeW mes Ùegòeâ lelJenerve
s
ya
ogefJe&ÛeejeW kesâ cenemeeiej keâer lejbieeW mes efJeke=âle efJeueemeeW Jeeueer Deewj peneB mes cebieue ner efheâmeue ieS nQ, Ssmeer cesjer YeJe
N
JÙeLee keâes heeuevee efyenejer ßeernefj otj keâjW, Fme Øekeâej efieefjOej keâefJe ØeeLe&vee keâjles ngS YeieJeeve mes Jejoeve ceeBieles
va
nQ~
Se
ieerle mebKÙee-24
th
ee
ieeÙeefle keâefJe:—
P
njleg JÙeLeeb nefjce&ce heeueveeefJenejer~

si
ul
YeJeYeÙecetueeb efßeleMeceMetueeb Øeefleketâueeb MeceÙeleg megKekeâejer~~1~~

T
oesueejpJee ceveescele”b meheefo efveÙeÛÚleg keâeceg&keâOeejer~

ri
Sh
DeevoesueÙeleg oesueÙee meekebâ yegeæ f b meppeveceevemeÛeejer~~2~~

11
mJeÙeb oesuÙeceevees cece oesueÙeleeled Den¿ejceefÙe efJeheefÉoejer~

20
mJeÛÚvob efieefjOejesÓefhe ieeÙeleg ieerleb YeJelees YeÙeehenejer~~3~~

ht
Yeewceer- Deye keâefJe nJesueer heæefle keâe ieerle ieeles ngS keânles nQ-heeuevee efyenejer nefj nceejer JÙeLee nj ueW, pees
ig
yr
YeJeYeÙeeW keâer cetue keâejCe nw leLee pees Mece-Ùeceeefo kesâ efueS keâ°keâj leLee meeOekeâeW kesâ efueS Øeefleketâue nQ, Gme JÙeLee
op
keâes megKe osves Jeeues ØeYeg Meevle keâj oW~ OevegOee&jer YeieJeeve Deheves Petues kesâ [esj mes cesjs ceve-celebie keâes efveÙebef$ele keâj
C
oW~ efJeheefòe keâes ve° keâjves Jeeues YeieJeeve ßeerjece mJeÙeb Petueles ngS cesjs Denbkeâej keâes Yeer Fme Petues ceW Pegueekeâj Dehevee
©
Yeòeâ yevee ueW~ Fme Øekeâej efieefjOej Yeer mJeÛÚvo neskeâj Deehekeâe ieerle ieeÙes, keäÙeeWefkeâ Deehe Yeòeâ-YeÙenejer nQ~
ieerle mebKÙee-25
jepeefle ßeerjeceyeÇÿe yeeue™heOeejer~
meJe&JÙeehekeâesÓefhe oMejLeeefpejefJenejer~~1~~
yeeuekeâeC[ced 93
FvõveerueceefCeMÙeecees ueeskeâueesÛeveeefYejecees~
osJeosJees osnefJeYee keâeceohe&nejer~~2~~
mJeeÙecYegJecevegosefJeMele™heeYeefòeâJeMeŠ ~
d .
hejceefhelee efMeMegYe&Jeved ceeseof levejveejer~~3~~
ve
ueIegueIegveJeveefueveÛejCe-ef$eefJeOeleeheheehenjCe ~
er
es
JeeceosJeùoeYejCeMejCemeewKÙekeâejer ~~4~~
R
Je#eefme ßeerJelmeueefmele-le®Celegueefmekeâemegceefnle~
s
ht
keâecekeâueYeMegC[yeengmeppeveYeÙenejer ~~5~~
ig
efve<keâue¿ÛevõJeovekeâceueveÙeveMeesYeemeove ~
R
ll
efJeefpeleceovecesÛekeâkeâÛeceOegheceoØenejer ~~6~~
.A
efkeâuekeâefle efJenmeefle efJejewefle ceelejb cegoe ØeCeewefle~
s
ya
Oeewefle Yetefj heelekeâeefve megpeveùoÙeÛeejer~~7~~
N
efieefjOejes efiejb ie=Ceerles Jejoefcen Jejb Je=Ceerles~
va
Se
heeueÙeleeled heeueveerÙeb heeueveeefJenejer~~8~~

th
Yeewceer- hegveŠ nJesueer heæefle kesâ ieerle ceW YeieJeeve ßeerjece kesâ yeeue™he keâe JeCe&ve keâjles ngS cenekeâefJe ieeles
ee
nQ-yeeue™he OeejCe efkeâS ngS, meJe&JÙeehekeâ neskeâj Yeer cenejepe oMejLe kesâ DeeBieve ceW efJenej keâjves Jeeues yeeue™he
P
ßeerjece yengle megMeesefYele nes jns nQ~ osJeeefOeosJe YeieJeeve ßeerjece cejkeâleceefCe kesâ meceeve MÙeeceue mebmeej kesâ ves$eeWs keâes
si
Deevevo osves Jeeues leLee Deheves Mejerj keâer keâeefvle mes keâeceosJe kesâ Denbkeâej keâes Yeer njCe keâj jns nQ~ mJeeÙebYegJe ceveg
T ul
Deewj osJeer Mele™hee keâer Yeefòeâ kesâ JeMe ceW neskeâj meYeer vej-veeefjÙeeW keâes Deevevo osles ngS hejce-efhelee hejceelcee Yeer
ri
Deepe yeeuekeâ yeve ieS nQ~ ØeYeg kesâ Úesšs-Úesšs keâceueÛejCe leerveeW leeheeW Deewj heeheeW keâes njves Jeeues nQ leLee YeieJeeve
Sh
Mebkeâj kesâ Yeer ùoÙe kesâ Deuebkeâej ØeYeg ßeerjece MejCeeieleeW keâes megKe os jns nQ~ YeieJeeve kesâ Je#e hej ßeerJelmeueebÚve
11
efJejepe jne nw, pees veJeerve leguemeer keâer ceeÙee mes megMeesefYele nw Deewj ßeerjece kesâ yeeng keâeceosJe kesâ nefmleMeeJekeâ kesâ
20
MegC[ kesâ meceeve leLee meppeveeW kesâ YeÙenlee& nQ~ YeieJeeve ßeerjece keâe cegKe efve<keâuebkeâ Ûevõcee kesâ meceeve nw, YeieJeeve
ht
kesâ ves$e keâceue kesâ meceeve leLee MeesYee kesâ YeJeve nQ, ØeYeg ves megvojlee mes keâece keâes Yeer peerle efueÙee nw, ØeYeg kesâ keâeues
ig
IegBIejeues yeeue Yeücej keâe Yeer ceo ve° keâj jns nQ~ meppeveeW kesâ ùoÙe ceW efJeÛejCe keâjves Jeeues YeieJeeve ßeerjece
yr
efkeâuekeâejer keâjles nQ, nBmeles nQ, TBÛes mJej ceW yeesueles nQ, ceeB keâes ØeCeece keâjles nQ Deewj mcejCe keâjves JeeueeW kesâ meYeer
op
heeheeW keâes Oees [eueles nQ~ keâefJe efieefjOej ieerle ieelee ngDee Jejoeve osves Jeeues ØeYeg mes Ùen Jejoeve ceeBielee nw efkeâ
C
heeueveeefyenejer nefj cegPe heeueveerÙe Yeòeâ keâe heeueve keâjW~

©
ieerle mebKÙee-26
DeÅe jeIeJeŠ megKeesheefJe<šes oMejLee”Ces~
õ°gceeieleeŠ megjeŠ heewjvojhegje”Ces~~1~~
heeueveeb efJeneÙe heefjneÙe mJemeneÙeleeced~

heeuekeâes yeeuekeâes YeJeved efJeYeüuB ueIegkeâeÙeleeced~~2~~
DeeJe DeeJe keâLeÙeved mecee£Ùeefle ceelejced~
.
De*dieguÙee me¿sleÙeefle ue#ceCeb Ûe Yeüelejced~~3~~
d
ve
keâewmeuÙeehÙeentÙe efMeMebg oMe&Ùeles oMejLeced~
er
jeceefMeMegmeewYeiejLeesuuemevedceveesjLeced ~~4~~
es
MeesYeeb yeYetJeeLe Jeer#Ùe efhelee n<e&efveYe&jŠ~
R
s
hetjefÙe<Ùeved ceveesjLeŠ MeerIeÇb menefieefjOejŠ~~5~~
ht
ig
Yeewceer- keâefJe hegveŠ nJesueer heæefle keâe MeeŒeerÙe ieerle iee jns nQ, Denes! Deepe ßeerjeIeJe cenejepe oMejLe kesâ
R
DeeBieve ceW megKehetJe&keâ Deemeerve DeLee&led yew"s nQ, vejueeruee ceW ØeLeceJeej Deemeerve ngS ØeYeg kesâ oMe&ve keâjves Fvõ kesâ efce$e
ll
.A
oMejLe kesâ DeeBieve ceW meYeer osJelee heOeej DeeS nQ~ heeueves keâes ÚesÌ[keâj Deheves meneÙekeâeW kesâ mecetn mes otj neskeâj
s
mebmeej kesâ heeuekeâ ØeYeg Úesše Mejerj OeejCe keâj, yeeuekeâ yevekeâj DeeJe-DeeJe-(DeeFÙes-DeeFÙes) keânkeâj ceeB
ya
keâewmeuÙee keâes yeguee jns nQ Deewj YeeF& ue#ceCe keâes Deheveer Debiegueer mes mebkesâle keâjkesâ heeme yeguee jns nQ~ ßeerjece
N
yeeue™he jeIeJe kesâ meewvoÙe&™he jLe hej efpevekeâe ceveesjLe meceguueefmele nes jne nw, Ssmes cenejepe oMejLe keâes yeguee-
va
yegueekeâj keâewmeuÙee peer yeeue™he jeIeJe keâer PeeBkeâer efoKee jner nQ~ efhelee oMejLe Fme MeesYee keâes osKekeâj n<e& mes efveYe&j
Se
nes G"s, keäÙeeWefkeâ efieefjOej keâefJe kesâ meeLe ner Fvekesâ meYeer ceveesjLe efMeMeg jeIeJe keâer ke=âhee mes MeerIeÇ hetCe& nes peeÙeWies~
th
ieerle mebKÙee-27
P ee
cenejepeŠ heMÙeletheefJe°b megKeb jeIeJeced~

si
IeesjYeJeJeeefjefveefOeogefve&JeeÙe&Jee[Jeced ~~1~~
T ul
FvõveerueceefCeMÙeeceb keâecekeâesefšmegvojced~
ri
Sh
nsÙeiegCeØelÙeveerkeâmeodiegCewkeâceefvojced ~~2~~
meefmceleJeoveejefJevoveÙeveefJeefpeleKe_peveced ~
11
efvej_peveb leLeehÙenes heMÙe ce_peguee_peveced~~3~~

20
YeJeodYeefòeâJeMebJeob meppevemegKeØeoced~
ht
ig
cenejepe ueeueÙe meleeb cevees%eceemheoced~~4~~

yr
DeeJeeceLe heeueÙesJe ueeskeâØeefleheeuekeâced~

op
efieefjOejsCe meeOe&ceÅe heMÙe efJeYegb yeeuekeâced~~5~~

C
©
Yeewceer- ceelee keâewmeuÙee keânleer nQ, ns cenejepe! Ieesj mebmeejmeeiej keâes megKeeves kesâ efueS DeceesIe JeeÌ[JeeefivemJe™he,
DeeBieve ceW efkeâmeer keâer meneÙelee kesâ efyevee megKehetJe&keâ yew"s ngS efMeMeg jeIeJe keâes leefvekeâ efveneefjS lees~ ns cenejepe!
leefvekeâ osefKeS lees, Fvõveerue ceefCe kesâ meceeve MÙeeceue keâjesÌ[eW keâeceosJeeW kesâ meceeve megvoj, lÙeepÙe iegCeeW kesâ efJejesOeer,
JeelmeuÙeeefo GheeosÙe iegCeeW kesâ Skeâcee$e ceefvoj, cevoneme hetCe& keâceuecegKe Deewj Kebpevehe#eer kesâ Yeer efJepeslee ves$e,
Denes! efvejbpeve DeLee&led keâce&uesshe mes jefnle nesles ngS Yeer ßeerves$eeW ceW megvoj keâepeue ueieeS ngS ØeYeg efMeMegjece keâes
yeeuekeâeC[ced 95
efveneefjS~ Deehekeâer Yeefòeâ kesâ JeMeerYetle meppeveeW kesâ megKeoelee Deewj meppeveeW kesâ Skeâcee$e DeeßeÙe, efMeMegjeIeJe keâes
ogueeefjÙes cenejepe! ueeskeâ kesâ Øeefleheeuekeâ ØeYeg efMeMeg jeIeJe keâes nce oesveeW oMejLe-keâewmeuÙee megKe mes heeueW, ns
cenejepe! efieefjOej keâefJe kesâ meeLe ner Deehe efJeYeg DeLee&led mebhetCe& cetòe& õJÙeeW kesâ menÙeesieer yeeuekeâ efMeMegjece keâes
efveneefjÙes~
d .
ve
ieerle mebKÙee-28
er
DeOegvewJe efMeMegveeÓefpejs cegoesheefJeMÙeles~
es
R
efkeâcegle MeefMeefve yeeueJeeefjOejes osJe ÂMÙeles~~1~~
s
efkeâceglesvoerJejb ÛeeefOeie”ceefOeYeüepeles~
ht
ig
efkeâcegle YeJelhegCÙeceÅe cetefle&ceodefJejepeles~~2~~
R
uecyevles megleeveveceYeer#Cecenes kegâvleueeŠ~
ll
.A
efkebâ efheyeefvle efJeOeew megOeeb ceOegkeâje cenesppJeueeŠ~~3~~
s
heMÙe efMeMegŠ mJeeÁÏefueefYeŠ keâÛeeved Yeeefle JeejÙeved~
ya
cevÙes
N
efJeOegJe&wOegvlegob kegâpewŠ meved efveJeejÙeved~~4~~
va
Denes FÙeb ceeOegjer ùoe”Ces efveJesMÙeleeced~
Se
efieefjOejsCe meekeâceÅe yeeuekeâŠ ØeJesMÙeleeced~~5~~

th
Yeewceer- ceelee keâewmeuÙee keânleer nQ-ns cenejepe! DeYeer-DeYeer Fmeer meceÙe DeeBieve ceW efkeâmeer meneÙelee kesâ
ee
efyevee yeeuekeâ ßeerjece yew" jns nQ, ns osJe! keäÙee Ûevõcee ceW Úesše-mee yeeuekeâ efoKe jne nw? Ùee DeeBieve ceW yew"s ngS
P
jeIeJe? keäÙee iebieepeer ceW veerueekeâceue megMeesefYele nes jne nw? DeLeJee keäÙee Deehekeâe hegCÙe ner yeeue™he OeejCe keâjkesâ
si
ul
ßeerjece ™he ceW efJejepe jne nw? osefKeÙes cenejepe! yeeuekeâ kesâ cegKe hej yeÌ[s-yeÌ[s IegBIejeues yeeue ueškeâ jns nQ, keäÙee
T
Ûevõcee kesâ heeme peekeâj yeeoue Dece=le lees veneR heer jns? osefKeS cenejepe! efMeMeg jeIeJe Deheves DebiegefueÙeeW mes cegKe hej
ri
Sh
ueškeâles ngS yeeueeW keâes nše jns nQ, ueielee nw pewmes Ûevõcee ner jeng-mecetneW keâes cebieueeW keâer meneÙelee mes Yeiee jns neW~
Denes! Ùen ™heceeOegjer nce oesveeWb Deheves ùoÙe kesâ ØeebieCe ceW heOeje ueW Deewj keâefJe efieefjOej kesâ meeLe yeeue™he jeIeJe
11
keâes nce Deheves ceve ceW efÚhee ueW~

20
ieerle mebKÙee-29
ht
ig
}efuelemegleb ueeueÙe vejheeue~

yr
meheâueceveesjLekeâuheJeuuejerOevÙeceneceefnheeue ~~1~~
op
DeeJeÙeesce&veesJee_Úeb vetveb mecYeeJeÙeved ke=âheeuegŠ~

C
©
peieledehf eleeÓefhe YeJeved metvegveez Øekeâšes oerveoÙeeuegŠ~~2~~

cenejepe jepeerJeueesÛeveb heMÙeved meheâueÙe ves$eced~
OevÙeb kegâ® Yeejle#es$eceLe mecceeveÙe mJe#es$eced~~3~~
ceefCeefceJe heâCeer meefueueefceJe ceervees yeeueb ùoÙes ieesheÙe~
efieefjOejØeeCeOeveb meÁesheÙe cee cee megke=âleb ueesheÙe~~4~~
Yeewceer- ceelee keâewmeuÙee nJesueer heæefle keâe ner ieerle ieeleer ngF& keânleer nQ, ns cenejepe! Deehekeâer ceveesjLe
keâuheuelee ceW heâue ueie ieÙee nw, Deehe OevÙe nQ~ efveef§eled nce oesveeW keâer FÛÚe keâe mecceeve keâjles ngS oerveeW kesâ oÙeeueg
peieledefhelee ØeYeg ßeerjece heg$e yevekeâj Øekeâš ngS nQ~ ns cenejepe! jepeerJeueesÛeve ßeerjece keâes efvenejkeâj Deheves ves$eeW keâes
meheâue keâerefpeS, Yeejle Yetefce keâes OevÙe keâerefpeS, Deewj Deheves #es$e cegPe keâewmeuÙee keâes Yeer ßeerjece keâer ceelee kesâ ™he
d .
ve
ceW bmecceeve oerefpeS~ mehe& pewmes ceefCe keâes efÚhee kesâ jKelee nw, ceÚueer pewmes peue keâe mecceeve keâjlee nw, Gmeer Øekeâej
er
efMeMeg jece keâe mecceeve keâerefpeS, keâefJe efieefjOej kesâ ØeeCeOeve ßeerjece keâes ùoÙe ceW Úghee ueerefpeS Deewj Deheves megke=âle
es
keâes ve° cele keâerefpeS~
R
mevoYe&Mueeskeâ:
s
ht
ig
mebYeeJeÙeb§esleefme Oece&helveeR helveerlJecemÙeeŠ yengcevÙeceeveŠ~
R
mJee¿s ie=nerlJee efMeMegjeceYeõb peieeo peercetleefieje ieYeerjced~~1~~
ll
.A
Yeewceer- Deheves efÛeòe ceW Oece&helveer keâewmeuÙee peer keâe mecceeve keâjles ngS Deewj Gvekesâ helveer mecyevOeer iegCe keâe
s
ya
yengle Deeoj keâjles ngS, yeeuekeâ ßeerjeceYeõ keâes ieeso ceW ueskeâj cenejepe oMejLe cesIe pewmeer JeeCeer ceW iebYeerjeLe&keâ
JeekeäÙe yeesues~
N
va
ieerle mebKÙee-30
Se
DeÅe efkeâceg megke=âleb Ûeefjleb ceÙee~

th
efJeefOenefjnjhetepf eleŠ efMeMegJejŠ meefvo<šes Ùesve lJeÙee~~1~~

P ee
ogjejeOÙeceefhe ÙeesefieÙeleerveeb ueeueÙeeefce YekeälÙewkeâÙee~

si
vetveb lJeled ke=âheÙee keâewmeuÙes efJeef§eveesecf e celÙee mJeÙee~~2~~

T ul
njùvedceevemeyeeuecejeueb ØeerCeÙeeefce ØeerlÙee ÙeÙee~

ri
Sh
efoJeeefveMeb efieefjOejes efJeOeòeeb veÙevehegšs jlÙeeÓveÙee~~3~~

11
Yeewceer- cenejepe JeeieerÕejer jeie ceW nJesueer {eue keâe ieerle ieeles ngS keânles nQ, Denes! Deepe ceQves keâewve-mee
20
megke=âle efkeâÙee nw, efpemekesâ keâejCe yeÇÿee-efJe<Ceg Deewj Mebkeâj peer mes hetefpele hejyeÇÿe ßeerjece ner Deehekesâ Éeje yeeuekeâ
ht
™he ceW cegPes efoÙes ieS nQ~ Denes! Ùeesieer-ÙeefleÙeeW kesâ Yeer ogjejeOÙe hejceelcee ßeerjece keâes Deepe DevevÙe heg$e efJe<eÙekeâ
ig
JeelmeuÙe-Yeefòeâ mes ogueej jne ntB, ns keâewmeuÙes! Deehekeâer ke=âhee mes ner ceQ Deheveer yegefæ mes Fme Øekeâej efve§eÙe keâj hee
yr
jne ntB~ Mebkeâj peer kesâ ùoÙe ceevememejesJej kesâ yeeuenbme ™he ßeerjece keâes ceQ efpeme Øeerefle mes efoJeeefveMe ØemeVe keâjlee
op
jne ntB, efieefjOej keâefJe Yeer Gmeer DevevÙe-jefle mes ØeYeg jeIeJe keâes Deheves ves$e mechegš ceW OeejCe keâj ueW~
C
©
ieerle mebKÙee-31
ueefuelemegleb peveveer ueeueÙeles~
efßelemenœeyeÇÿeeC[efceJeeC[b heef#eCeerJe heefjleŠ heeueÙeles~~1~~
yeeuekeâeC[ced 97
keâefn&efÛeo_ÛeueJe=leb mleveceLees ceelee Oeeleejb OeeÙeÙeles~

‘‘jmees Jew me Fefle’’ ßegelf eØeefmeæceefhe JelmeuemegOeejmeb heeÙeÙeles~~2~~
megjkegâueYet<eCeceefhe efJeYet<eCewve&KeefMeKeceveIeb mebJeejÙeles~
.
MeesYeeb Â°dJee ceefCeieCeJemeveb keâewmeuÙee jeces JeejÙeles~~3~~
d
ve
mleyOee keâefn&efÛeoÛeueÛeslemee jeIeJeefJeOegJeoveb efkeâue OÙeeÙeefle~
er
OÙeeveefceob peerJevemeJe&mJeb ieerleb efieje efieefjOejes ieeÙeefle~~4~~
es
R
Yeewceer- Deye mJeÙeb keâefJe cebieue jeie ceW ieeles nQ, DelÙevle megvoj yeeuekeâ ßeerjece peer keâe ceelee keâewmeuÙee
s
ueeueve keâj jner nQ, keâesefš-keâesefš yeÇÿeeC[eefOeheefle keâes Yeer ceelee keâewmeuÙee SsÕeÙe& keâer efJemce=efle kesâ meeLe heeue jner
ht
ig
nQ, pewmes efÛeefÌ[Ùee Deheves Deb[s keâes heeueleer nw~ keâYeer Deheves DebÛeue mes {Bkeâkeâj peiele kesâ Oeelee ßeerjece keâes ceelee peer
R
mleveheeve keâjeleer nQ~ Ùen hejceelcee jme™he nQ, Fme Øekeâej ßegefle Øeefmeæ hejcesÕej keâes Yeer Jelmeue jmemegOee efheuee jner
ll
.A
nQ~ osJekegâue kesâ DeeYet<eCe ØeYeg keâes Yeer keâewmeuÙee peer veKe mes efMeKeeheÙe&vle DeuebkeâejeW mes mepee jner nQ, MeesYee keâes
efvenejkeâj ßeerjece hej ceefCe SJeb JeŒe JeejCee keâj jner nQ~ keâYeer Øesce ceW mleyOe neskeâj DeÛeue cegõe ceW keâewmeuÙee ceelee
s
ya
YeieJeeve ßeerjece kesâ cegKeÛevõ keâe OÙeeve keâjves ueieleer nQ, Fmeer OÙeeve keâes Dehevee peerJeve meJe&mJe ceevekeâj efieefjOej
keâefJe mebmke=âle JeeCeer ceW yeæ keâjkesâ ieerle iee jns nQ~ N
va
ieerle mebKÙee-32
Se
jeceueuevees cece jeIeJeueuevees cece Øee”Ces<eg KesueVeemles jeceueueveŠ~~

th
ee
De_peefuevee Oetmejefle OetuÙee efMejesYeeieb~

P
efJeOeJe FJeehe&Ùeefle kegâpewIe&veesÓcyegpehejeieced~~

si
DeekeâeMe§ekeâeefmle keâefuelekewâjJeJeveŠ~~1~~
T ul
OetueOetmejesÓefhe efMeMegevf e&lejeb efJejepeles~

ri
Sh
keâesefškeâesefškeâececeJeved efJeYeÙee efJeYeüepeles~~

oMeË oMeË Fceb ceesoles efn meppeveŠ~~2~~
11
mKeueefle Ûeueefle Kesueefle efovesMeJebMeYet<eCeŠ~

20
hetCe&hegjeleveesÓhÙes<e ot<eCeefJeot<eCeŠ~~
ht
ig
heMÙe meefKe hegjleesÓefmle meewYeieIeveŠ~~3~~

yr
heMÙe heMÙe kewâkesâefÙe heMÙe ns megefce$es~

op
Ûe›eâJeefle&megke=âleb cetle&cee”Ces heefJe$es~~

C
©
ceescegÅeles efvelejeb efieefjOejceveŠ~~4~~

Yeewceer- YeieJeleer keâewmeuÙee YewjJeer jeie ceW keânleer nQ Denes! cesjs jece ueuevee Deepe cesjs DeeBieve ceW Kesue jns nQ,
Deheveer DeBpegueer mes Yej-Yejkeâj efmej hej Oetue [eue jns nQ~ Ssmee ueielee nw, ceevees mJeÙeb yeeoue cebieueeW keâes ceeOÙece
yeveekeâj Ûevõcee keâes keâceue keâe hejeie Deefhe&le keâj jne nw~ Denes! Oetefue mes Yeje ngDee Yeer Ùen yeeuekeâ yengle megvoj
ueie jne nw, Deheveer keâeefvle mes Ùen keâesefš-keâesefš keâeceosJeeW keâes Yeer heerÚs ÚesÌ[lee ngDee megMeesefYele nes jne nw, Fme
yeeuekeâ keâes efvenej-efvenejkeâj Jew<CeJe peve ØemeVe nes jns nQ~ meKeer! metÙe&kegâue kesâ Yet<eCe efMeMeg jece ueÌ[KeÌ[eles nQ,
Ûeueles nQ, Kesueles nQ, hetCe&hegjeleve yeÇÿe™he ßeerjece meYeer ot<eCeeW kesâ ve° keâjves Jeeues nQ, meKeer! osKees, cesjs mece#e Fme
meceÙe meeQoÙe& keâe yeeoue efJejepe jne nw~ ns kewâkesâÙeer! osKees, ns megefce$es! osKees, Deepe Ûe›eâJeleea cenejepe keâe hegCÙe ner
d .
yeeue™he ceW heefjCele neskeâj Fme heefJe$e DeeBieve ceW Kesue jne nw; Fmes osKekeâj keâefJe efieefjOej keâe ceve DelÙevle ØemeVe
ve
nes jne nw~
er
es
mevoYe&Mueeskeâ:
R
DeVeØeeMevekeâeÙe jepeceefn<eer jecemÙe j”eÛe&veb
s
ht
ke=âlJee mee efJeefveJesÅe YeespeveceÙeb megmJeeog veeveeefJeOeced~
ig
R
ielJee melJejceeieleeÛe&veie=nb ØeeMvevleceYeË mJekeâb
ll
.A
keâewmeuÙee MeefÙeleb efvejer#Ùe efkeâue leb efJemceeefhelee me_peieew~~1~~
s
Yeewceer- Deye keâefJe keâLeeJemleg keâes peesÌ[ves kesâ efueS mevoYe&Mueeskeâ ceW keânles nQ, ßeerjece kesâ DeVeØeeMeve kesâ efueS
ya
DeJeOejepe ceefn<eer keâewmeuÙee peer jbieveeLe peer keâer hetpee keâjkesâ GvnW Deveskeâ mJeeo mebheVe jepeYeesie vewJesÅe keâjkesâ yeenj
N
va
peekeâj efheâj cebbefoj ceW Deekeâj JeneB efMeMeg jece keâes Yeespeve keâjles Deewj hegveŠ MeÙeve ie=n ceW MeÙeve keâjles ngS ØeYeg keâes
Se
osKekeâj efJeefmcele neskeâj Fme Øekeâej ieeves ueieeR~

ieerle mebKÙee-33
th
ee
jece jeIeJees cece jece jeIeJees

P
cece ceefvojsÓefhe Yeg_peevees jece jeIeJeŠ~

si
ul
cece heeueveeÙeeb oesuÙeceevees jece jeIeJeŠ~~

T
ueIeg ueIeg keâJeueb mJeJeoveb ØeJesMeÙeved ~

ri
Sh
efJeOeew YeeJemegOeeb ÙeLee veerjoes efveJesMeÙeved~~

11
Yeüepeles mJeØeYeÙee ueefueleueeIeJeŠ~~1~~

20
heeÙemes<eg kegâefšuekegâefšuekegâvleueeefve mveeheÙeved~

ht
jepeles ÙeLewJe MeefMeefve veerjoeefVeOeeheÙeved ~~

ig
efkeâuekeâefle keâueb efJeveesoYeivejewjJeŠ~~2~~

yr
op
keâjpewjekeâejÙeefle keâekebâ YegMegefC[veced~

C
KeeoÙeefle efkeâcegle IeveŠ keâecece_peglegefC[veced~~

©
MetueheeefCeceevemeeefYejecekeâuejJeŠ ~~3~~
j”veeLeb MeeÙeefÙelJee Yeg*òesâ ke=âheeuegŠ~
keâe®efCekeâÛet[eceefCeŠ meppeveoÙeeuegŠ~~
efieefjOejeÙe jeleg peg°b efJehegueJewYeJeŠ~~4~~
yeeuekeâeC[ced 99
Yeewceer- Dejs! cesjs jece, cesjs efMeMeg™he jeIeJe, Fmeer meceÙe cesjs ceefvoj ceW Yeespeve Yeer keâj jns nQ leLee cesjs heeueves
ceW Petue Yeer jns nQ~ osKees, cesjs jeIeJe Úesše-Úesše «eeme Deheves cegKe ceW [eue jns nQ, pewmes yeeoue Ûevõcee ceW YeeJeece=le
efveefJe° keâj jne nes, DelÙevle ueefuele ÛebÛeuelee Jeeues ØeYeg Deheveer ner keâeefvle mes megMeesefYele nes jns nQ~ heeÙeme DeLee&led
Keerj ceW IegBIejeues-IegBIejeues yeeueeW keâes uenjeles ngS jeIeJe Ssmes ueie jns nQ, pewmes mJeÙeb Jes Ûevõcee ceW yeeoueeW keâes efÚhee
d .
jns neW, Deheveer efkeâuekeâejer Deewj yeeueefJeveeso mes ØeYeg ves YeòeâeW kesâ jewjJe keâes ve° keâj efoÙee nw~ osKees, jeIeJepet Deheveer
ve
DeBiegefueÙeeW mes mebkesâle keâjkesâ keâekeâYegMegefC[ keâes yeguee jns nQ Deewj keâeceosJe mes jÛeer ngF&-meer megvoj ÛeeWÛe Jeeues
er
es
YegMeggC[er keâes kegâÚ efKeuee jns nQ, Fvekeâer yeeue efkeâuekeâve Mebkeâj peer kesâ Yeer ceve keâes Deevevo os jner nw~ jbieveeLe peer
R
keâes megueekeâj jeIeJe mejkeâej mJeÙeb Yeespeve keâj jns nQ, keâe®efCekeâeW kesâ ÛetÌ[eceefCe meppeveeW hej oÙee keâjves Jeeues, ØeYeg
s
ßeerjece cegPe keâefJe efieefjOej keâes Yeer Dehevee LeesÌ[e-mee pet"ve os oW, keäÙeeWefkeâ Deehekeâe JewYeJe yengle efJeMeeue nw~
ht
ig
ieerle mebKÙee-34
R
De$e Jew jeIeJeŠ le$e Jew jeIeJeŠ
ll
.A
Ùe$e kegâ$eeefhe meJe&$e Jew jeIeJeŠ~~
s
ya
ceefvojsÓhÙes<e Yeg_peevees Jew ÂMÙeles
heeueveeÙeeb MeÙeeveŠ N meceemhe=MÙeles~
va
keâesefšyeÇÿeeC[mebefpelJejes jeIeJeŠ
Se
Ùe$e kegâ$eeefhe meJe&$e Jew jeIeJeŠ~~1~~

th
efkeâVeg mJehvees ceÙee ÂMÙeles ns efJeOes

ee
efkeâ_Ûe melÙeb ùoe efMue<Ùeles meefVeOes~

P
Skeâ SJeeÅe ÉsOee keâLeb jeIeJeŠ

si
ul

T
MeeefÙele:heeueveeÙee_Ûe ëe=”eefjleŠ
ri
Sh
Jeejb Jeejb peveeveeb jJees JeeefjleŠ~

11
ceefvojb keâLeefceleŠ melJejes jeIeJeŠ

20

efoJÙeosJee keâLeb ÛeeieleeŠ ¢e$e Yees
ht
ig
keâesefšmetÙee&oÙeŠ megefmLelee ns ØeYees~

yr
efkeâ_Ûe efieefjOejceveMÛeesjÙeved jeIeJeŠ

op

C
©
Yeewceer- keâewmeuÙee peer keânleer nQ, Dejs! ÙeneB DeLee&led ceefvoj ceW Yeer jeIeJe Deewj JeneB DeLee&led heeueves ceW Yeer
jeIeJe, ceQ peneB-peneB osKe jner ntB, meJe&$e jeIeJe ner jeIeJe efoKe jns nQ~ Jes cegPes cebefoj ceW Yeespeve keâjles ngS efoKe jns
nQ Deewj heeuevee ceW MeÙeve keâjles ngS Yeer ceQ Gvekeâe mheMe& keâj jner ntB~ keâjesÌ[eW yeÇÿeeC[ keâer efJepeÙeer jeIeJe cegPes peneB-
leneB meJe&$e efoKe jns nQ~ ns efJeOeelee! keäÙee ceQ Deepe mehevee osKe jner ntB? DeLeJee ns keâuÙeeCe kesâ efveOeeve hejcesÕej
jbieveeLe! keäÙee ceQ melÙe keâe ùoÙe mes mheMe& keâj jner ntB? Deepe Skeâ ner jeIeJe oes ™heeW ceW keäÙeeW oMe&ve os jns nQ? ceQves
ëe=bieej keâjkesâ jeIeJe peer keâes heeuevee ceW megueeÙee nw Deewj yeej-yeej ueesieeW keâes efÛeuueeves mes cevee efkeâÙee, efpememes ØeYeg
keâer veeRo ve štš peeS~ hej cesjs meesS ngS jeIeJe DeefleMeerIeÇ jbieveeLe cebefoj ceW kewâmes Dee ieS? Dejs! ÙeneB efoJÙe osJelee
kewâmes Dee ieS? ÙeneB keâjesÌ[eW metÙeeX keâe ØekeâeMe kewâmes efmLele nes ieÙee? keäÙee yeeue™he jeIeJe keâefJe efieefjOej kesâ ceve
keâes lees veneR Ûegje jns nQ?
d .
ve
mevoYe&Mueeskeâ:
er
Â°dJee leoodYegleb ™heb efJemceÙeeefJe°ceevemee~
es
R
keâewmeuÙee kebâefhelee jeceb mleeslebg mecegheÛe›eâces~~1~~
s
ht
Yeewceer- YeieJeeve ßeerjece kesâ Fme DeodYegle™he keâes osKekeâj efJemceÙe mes Ùegòeâ ceve Jeeueer keâewmeuÙee ØeYeg keâer
ig
mlegefle keâjves ueieeR~
R
ieerle mebKÙee-35
ll
.A
jeIeJe ef›eâÙeleeb #ecee vewJe %eelees ceÙee~
s
ya
vewJe %eelees ceÙee DeJeOÙeelees ceÙee~~1~~
ØeyeuepeieppeeuekeâeueÛe›esâ N helevlÙee~
va
#eCeceefhe ßeerÛejCees ve OÙeelees ceÙee~~2~~
Se
Ûe›eâJeefle&ie=efnCeerefle ieJeË oOelÙee~

th
YeeieJelemegOeceex ve heelees ceÙee~~3~~

ee
keâoeefÛeod efJecet{Ùee mJekeâerÙeceveŠkeâueMees~

P
si
YeJeodYeefòeâmegOeÙee ve Øeelees ceÙee~~4~~

ul
DeefJeJeskeânsleesce&efnleßegeflemeslees-
T
ri
Jee&lmeuÙeYeeJees ve $eelees ceÙee~~5~~

Sh
efieefjOejØeYeJes efveefKeueueeskeâefJeYeJes~
11
#esceeÙe Øescee ve jelees ceÙee~~6~~

20
Yeewceer-ns jeIeJemejkeâej! Deehe #ecee keâjW, Deehekeâes ceQ veneR peeve heeF&, FmeerefueS ceQves Deehekeâe Deheceeve keâj
ht
efoÙee~ ns ØeYees! Fme mebmeej kesâ Øeyeue peeue Deewj keâeueÛe›eâ ceW heÌ[er ngF&, ceQves Skeâ #eCe Yeer Deehekeâe OÙeeve veneR
ig
efkeâÙee~ ceQ Ûe›eâJeleea keâer jepeceefn<eer ntB, Fme Denbkeâej keâes OeejCe keâjleer ngF&; ceQves YeeieJele Oece&keâer j#ee veneR keâer~
yr
op
cegPe cetKee& ves keâYeer Yeer Deehekeâer YeefòeâmegOee mes Deheves ùoÙe-keâueMe keâes heefjhetCe& veneR efkeâÙee~ Deheves DeefJeJeskeâ kesâ
keâejCe Jewefokeâ mesleg keâe mecceeve keâjves Jeeues Deeheßeer kesâ JeelmeuÙe YeeJe keâer Yeer ceQves j#ee veneR keâer~ Deheves keâuÙeeCe
C
kesâ efueS ceQves mechetCe& ueeskeâ JÙeeheer efieefjOej keâefJe kesâ mJeeceer Deeheßeer jeIeJe mejkeâej keâes Deheves Øesce keâe mecehe&Ce
©
Yeer veneR efkeâÙee, ceQ Deeheßeer keâes veneR peeve heeF&, ns jeIeJe Deehe cegPes #ecee keâerefpeS~
mevoYe&Mueeskeâ:
Yeerleeb ceelejcee%eeÙe mebnjved ™heceodYegleced ~
YetlJee yeeueŠ hegvee jeceŠ MeevlJeÙeved peveveeR peieew~~1~~
yeeuekeâeC[ced 101
Yeewceer-ceeB keâes YeÙeYeerle osKekeâj Dehevee DeÆgle ™he mecesšles ngS efheâj yeeuekeâ ™he ceW GheefmLele neskeâj
YeieJeeve ßeerjece peveveer keâewmeuÙee peer keâes meeblJevee osles ngS Fme Øekeâej ieeves ueies~
ieerle mebKÙee-36
d .
ùoÙes cee Yew<eerce&ce ceeleŠ~
ve
leJe efJeJeskeâJeOe&veeÙew<e cece ÛeefjleefJeMes<ees peeleŠ~~1~~
er
es
Â°b celØeeflejescekeâesefškeâesefšyeÿeeC[eOeejced ~
R
mhe=nÙes leJe heÙemes leLeeefhe Oe=lekeâesefš#eerjketâheejced~~2~~
s
ceòees efJeYÙeefle efJeefOenefjnjÙecekeâeueYeevegjpeveerMee:~
ht
ig
ØeefleefJecyeeod efJeYesecf e leonb Ùeod Jemes mecemleefoieerMee:~~3~~
R
ÙeesÓnb ceeÙeevešeR vele&Ùeved peieefon melelecešeefce~
ll
.A
meesÓnb leJe ÛegšgkeâerMeyoeefon efvelÙeb peveefve vešeefce~~4~~
s
DeodYegle™efceob efvejvlejb ùoÙes ceeleOÙee&Ùe~
ya
YegJevece”ueb efMeMegnefjÛeefjleb megjefieefj efieefjOej ieeÙe~~5~~
N
va
Yeewceer- Deye nJesueer heæefle ceW ieerle Øemlegle keâjles ngS YeieJeeve jece keânles nQ, ns cesjer ceeB! Deehe ùoÙe ceW cele
Se
[jW, Deeheßeer kesâ efJeJeskeâ kesâ mebJeOe&ve kesâ efueS ner cesje Ùen efJeMes<e Ûeefj$e Øekeâš ngDee~ Deeheves osKee, cesje ØelÙeskeâ jesce
th
keâjesÌ[eW-keâjesÌ[eW yeÇÿeeC[eW keâe DeeOeej leLee keâjesÌ[eW-keâjesÌ[eW #eerjmeeiejeW keâes OeejCe keâjlee nw efheâj Yeer Gve keâesefš-
ee
keâesefš ogiOe efmevOegDeeW keâes ÚesÌ[keâj ceQ Deehekesâ mleve mes efvePe&efjle keâefleheÙe ogiOeefyevogDeeW kesâ efueS ueeueeefÙele jnlee
P
ntB~ Deehe osKe jner nQ, yeÇÿee-efJe<Ceg-efMeJe-Ùece-keâeue-metÙe&-Ûevõ Ùes meYeer cegPemes [jles nQ, efpemekesâ JeMe ceW meYeer
si
efoiheeue nQ~ Jen ceQ Deehekesâ YeJeve ceW Deheves Øeefleefyecye mes Yeer [j peelee ntB, pees ceQ ceeÙeevešer keâes veÛeelee ngDee melele
ul
mebmeej ceW YeüceCe keâjlee jnlee ntB, Jener ceQ Deehekeâer Ûegškeâer kesâ MeyoeW kesâ mebkesâle mes veeÛelee ntB~ ns ceeB! cesjs Fme
T
DeodYegle™he keâe ùoÙe ceW efvejvlej OÙeeve efkeâÙee keâerefpeS, ns efieefjOej keâefJe! legce Yeer Fme YegJeve- cebieue ßeerjeceÛeefj$e
ri
Sh
keâes osJeJeeCeer ceW meowJe ieeles ner jnes~

11
Fefle
20
ht

ig
ieerlejeIeJeyeeuekesâefuevee&ce le=leerÙeŠ meie&Š~

yr
op

C
Éeje efJejefÛele ieerlejeceeÙeCe ‘ieerlemeerleeefYejece’ veecekeâ mebmke=âle ieerlecenekeâeJÙe kesâ yeeuekeâeC[ ceW ieerlejeIeJeyeeuekesâefue
©
veecekeâ le=leerÙeŠ meie& mecheVe ngDee~

~~ßeerŠ~~
d .
ve
er
yeeuekeâeC[s
es
R
ieerlejeIeJeyeeueueeruees veece
s
ht
ÛelegLe&Š meie&Š
ig
R
ieerle mebKÙee-1
ll
.A
mKeueefle Ûeueefle jeceÛevões JeeÅeles heovethegjŠ~~
s
ya
efkeâuekeâefle efJenmeefle ØeÙeeefle heleefle megeflLeleMÛe Ùeeefle~
Sefle ueeefle ›eâes[s jeceb oMejLemÙeevleŠhegjŠ~~1~~ N
va
De_Ûeuewj&peebefme Øees#Ùe yee<heOeejÙee cegoew#Ùe~
Se
ueeuÙeceevees ceele=efYeŠ hegve§e OetefueOetmejŠ~~2~~

th
kegâvleuee cegKeb mhe=Meefvle meleeb keäuesMekebâ ke=â<eefvle~

ee
keâewmeuÙeekegâceejŠ meggkegâceejes ceejmegvojŠ~~3~~

P
si
veKeefMeKece=o®g efÛej®efÛejmegOeecesIeceOegjceOegj-
ul
keâueyeueJejJeÛevecegKejYeJeceneefyOecevojŠ ~~4~~
T
ri
oMejLeŠ efMeMegb efveneÙe& efveefce<eved efveefce<eb efveJeeÙe&~

Sh
cegòeâeceefCeb JeejÙeles ieehÙeceeveefieefjOejŠ~~5~~

11
Yeewceer- Deye cenekeâefJe ÛelegLe& meie& ceW YeieJeeve jece keâer yeeueueeruee keâe JeCe&ve keâjles ngS iee jns nQ-Deepe
20
ßeerjece "gcegkeâ-"gcegkeâ Ûeue jns nQ~ Gvekesâ ÛejCe ceW vethegj yepe jne nw~ efMeMeg jeIeJe efkeâuekeâles nQ, nBmeles nQ, oewÌ[les nQ,
ht
efiejles nQ, G"les nQ, efheâj Ûeueves ueieles nQ, ceeB kesâ heeme Deeles nQ~ efheâj cenejepe keâer jeefveÙeeB GvnW ieeso ceW ues uesleer nQ~
ig
yr
ceeleeSB DeeBÛeue mes ØeYeg keâer Oetue PeeÌ[keâj hegveŠ Deheves iejce hesÇceeßegDeeW ceW venuee keâj ßeerjeIeJe keâes ogueejleer nQ~
op
hegveŠ ceeleeDeeW keâer ieeso mes Glejkeâj ßeerjeIeJe Oetefue-Oetmeefjle nes peeles nQ, DeLee&led Deheves Mejerj ceW Oetue Yej uesles nQ~
C
ØeYeg keâer IeBgIejeueer uešW Gvekesâ ßeercegKe ceC[ue keâe mheMe& keâj jner nQ~ meppeveeW kesâ keäuesMe keâes otj keâj jner nQ~
©
keâewmeuÙeevevoJeOe&ve ØeYees DelÙevle megkegâceej Deewj keâeceosJe mes Yeer megvoj nQ SJeb keâeceosJe ves Yeer ßeerjece mes ner
megvojlee heeF& nw~ ØeYeg ßeerjece veKe mes efMeKeheÙe&vle DelÙevle megvoj Dece=le kesâ yeeoue mes Yeer ceOegj leesleueer yeesueer
yeesueles ngS YeJemeeiej kesâ efueS cevojeÛeue mJe™he nQ~ oMejLe peer cenejepe yeeuejeIeJe keâes efvenejkeâj efiejleer ngF&
heuekeâeW keâes jeskeâkeâj, ØeYeg hej cegòeâeceefCe keâer JeejCee keâjles nQ Deewj efieefjOej keâefJe mes ieerle ieJee jns nQ~
efJeMes<e- Ùen ieerle ‘‘"gcegkeâ Ûeuele jeceÛevõ yeepele.......’ keâer {eue hej ner nw~
yeeuekeâeC[ced 103
mevoYe&MueeskeâŠ
ßeerjeceb meceveg›eleb efveefMe efoJee meuue#eCeb ue#ceCeced
MeÙÙeenejefJenejkesâefuehegškesâ ÚeÙeeefceJeekeâe&leheced~
d .
Me$egIve_Ûe leLee meowJe Yejleb ØescCee Yepevleb cegoe
ve
Â°dJee keâesmeuejepejepeleveÙeeved mvesneppeieew kewâkeâÙeer~~1~~
er
es
Yeewceer- MeÙeve, Deenej, efJenej Deeefo efYeVe-›eâerÌ[eDeeW ceW metÙe&veejeÙeCe keâe Devegieceve keâjleer ngF& ÚeÙee kesâ
R
meceeve, ßes‰ ue#eCeeW Jeeues ue#ceCe peer keâes leLee Fmeer Øekeâej Øesce Deewj ØemeVelee mes ßeerYejle peer keâe Yepeve keâjles ngS
s
ht
Me$egIve keâes MÙeece-ieewj oes peesefÌ[ÙeeW ceW efJeYeòeâ osKekeâj oMejLe jepekegâceejeW keâe efÛevleve keâjkesâ cePeueer ceeB-kewâkesâÙeer
ig
ØescehetJe&keâ iee G"eR~
R
ll
ieerle mebKÙee-2
.A
heMÙe ueerueeb ÛelegCeeË megleeveeb MegYes~
s
ya
yeeueYeeJesÓefhe ÛeeoefMe&leeveeb MegYes~~
ÙeÅeefhe N
meceeveMeerue™heiegCeJeÙemeeced~
va
ÛelegefYe&heg&ceLez®heefceleeveeb MegYes~~1~~
Se
cees#eefceJe Oeceex jececeveg›elees ue#ceCeŠ~

th
ee
Oeòes megKeb YeieJeefÛÚ^leeveeb MegYes~~2~~

P
keâeceb jeIeJeerÙeefceJe Me$egIveesÓhÙeLe&Š~

si
Yepeved Yejle ceevÙeŠ meelJeleeveeb MegYes~~3~~

T ul
›eâer[leeb Ûe Ùegieheled heefleleheeJeveeveeced~

ri
MeesYeeb heMÙe ßesÙemeerjleeveeb MegYes~~4~~

Sh
efieefjOejØeYetCee_Ûe peieleeb efJeYetveeced~

11
efJeveleJe=voj#ee›eleeveeb MegYes~~5~~
20
ht
Yeewceer- kewâkesâÙeer ceelee Skeâ meKeer keâes mecyeesefOele keâjleer ngF& keânleer nQ ns meefKe! yeeueueeruee ceW Yeer DeeoMe&
ig
ceÙee&oe keâe heeueve keâj jns, cesjs ÛeejeW heg$eeW keâer ueeruee lees osKees! ÙeÅeefhe cesjs ÛeejeW yesšs Meerue, ™he, iegCe Deewj
yr
DeJemLee ceW meceeve ner nQ~ FvnW ÛeejeW heg®<eeLeeX cees#e, keâece, Oece& Deewj DeLe& mes Gheefcele efkeâÙee peelee nw~ leelheÙe&leŠ
op
ßeerjece cees#e kesâ, Yejle keâece kesâ, ue#ceCe Oece& kesâ Deewj Me$egIve DeLe& kesâ GhecesÙe nQ~ ÙeneB keâece Meyo hejcesÕej kesâ
C
keQâkeâÙe& keâer FÛÚe™he DeLe& ceW ØeÙegòeâ ngDee Deewj DeLe& YeieJele ØesceOeve kesâ ™he nw~ Oece& YeieJeod Yepeve kesâ DeLe& ceW,
©
cees#e efvelÙe YeieJeled heefjkeâj kesâ DeLe& ceW~ osKees, ue#ceCe ßeerjece keâe Devegieceve keâjles ngÙes YeieJeled YeòeâeW kesâ megKe keâe
Gmeer Øekeâej efJeOeeve keâj jns nQ- pewmes Oece& cees#e keâe Devegieceve keâjlee nw~ ßeerJew<CeJeeW kesâ mecceeveveerÙe Me$egIve Yejle
keâer Gmeer Øekeâej mesJee keâj jns nQ- pewmes DeLe& YeieJeled efJe<eÙekeâ FÛÚe keâe DevegmejCe keâjlee nw~ ns meKeer! YeòeâeW kesâ
keâuÙeeCe ceW ueies ngS heefleleeW keâes heefJe$e keâjves Jeeues Skeâ ner meeLe Kesue jns cesjs ÛeejeW heg$eeW keâer MeesYee osKees~ meKeer!
mecemle mebmeej kesâ hejcesÕej, F&Õej, lewpeme Deewj efJeješ veecekeâ efJeYeg™he YeòeâeW keâer j#ee keâes ner Dehevee ›ele ceeveves
Jeeues efieefjOej keâefJe kesâ mJeeceer ßeerjece ue#ceCe, Yejle, Me$egIve keâer MeesYee osKees Deewj ßeerjece keâes hejcesÕej efJeYeg
Yejle keâes F&Õej efJeYeg, Me$egIve keâes lewpeme efJeYeg leLee ue#ceCe keâes efJeješ efJeYeg mecePees~
efJeMes<e- Ùen ieerle Skeâ ueeskeâ Oegve kesâ {eue ceW efveyeæ nw- efpemekesâ yeesue ‘Úeef[ keâneB peeFyew nes........~
d .
ieerle mebKÙee-3
ve
er
ceelejes jeceefMeMegb mveheÙeefvle~
es
mejÙetheÙemee megjceele¸jefhe efvepeYeeiÙewŒeheÙeefvle~~
R
keâes<Cepeueb kewâkeâÙÙeefYeef<e_Ûeefle, megjefYemegecf e$ee heÙees efveef<e_Ûeefle
s
ht
keâewmeuÙee heefjce=<eefle MegYee”b mecee: ßeceb iueheÙeefvle~~1~~
ig
R
MevewŠ Øees#Ùe efMeMegJejb mJee_ÛeuewŠ meceeõ&Ùeefvle hegveÂ&iemeefueuewŠ
ll
hegvejefYeefmeÛÙe #ej#eerjsCe Jejb Jelmeb ueheÙeefvle~~2~~
.A
ßeheÙevles ogefjleeefve pevevÙees veeruekeâceue FJe MejõpevÙeŠ
s
ya
Fob jeceefMeMegÛeefjleb ieelegb efieefjOejcee%eheÙeefvle~~3~~
N
va
Yeewceer- Deye keâefJe nJesueer heæefle ceW ner YeieJeeve efMeMeg jece keâer mveeve PeeBkeâer keâe ieeve keâj jns nQ~ ceeleeSB
Se
efMeMegjeIeJe keâes mveeve keâje jner nQ~ ßeermejÙet kesâ peue mes ØeYeg keâes venueeleer ngF& cenejeefveÙeeB Deheves YeeiÙeeW mes
osJeceeleeDeeW keâes Yeer ueefppele keâj jner nQ, FmeefueS efkeâ osJeceeleeSB hejcesÕej keâes heg$e™he ceW Øeehle veneR keâj mekeâeR
th
ee
peyeefkeâ FvneWves Øeehle keâj efueÙee~ ceelee kewâkesâÙeer ØeYeg keâes LeesÌ[s-LeesÌ[s iejce peue mes venuee jner nQ~ ceelee megefce$ee
P
megieefvOele peue mes ßeerjece keâe DeefYe<eskeâ keâj jner nQ Deewj keâewmeuÙee peer Oeerjs-Oeerjs keâesceue DebieeW keâes ceue jner nQ,
si
meYeer ceeleeSB ßeerjece keâer mveeve ueeruee ceW meefcceefuele neskeâj Dehevee ßece meceehle keâj jner nQ~ Oeerjs-Oeerjs Deheves
T ul
DeeBÛeueeW mes heeWÚkeâj hegveŠ Deheves ves$epeueeW mes mveeve keâjekeâj hegveŠ Deheves Leve mes Ûetles ngS otOe mes DeefYe<eskeâ keâjkesâ
ri
ßes‰ yeeuekeâ ßeerjece keâes ogueej jner nQ~ veeruekeâceue keâes meefVeefOe ceW Mejod keâer Gpeeueer jeef$eÙeeW kesâ meceeve ceeleeSB ØeYeg
Sh
ßeerjece kesâ meceerhe GheefmLele neskeâj Deheves meYeer mebkeâšeW keâes meceehle keâjleer ngF& efMeMeg jeIeJe peer kesâ Fme yeeueÛeefj$e
11
keâes ieeves kesâ efueS cegPe keâefJe efieefjOej keâes Dee%ee os jner nQ~
20
ieerle mebKÙee-4
ht
ig
Deue*dke=âleceue¿ejÙevles ve=heeflemegke=âleb ëe=”ejÙevles~~

yr
De¿cegheJesMÙe ßeerjeceb FvõceefCeveerjOejMÙeececed~

op
C
mebmke=âleb megmebmkeâejÙevles~~1~~
©
efleuekeâceLe oOeefle YeeueosMes kegâmegceiegÛÚb kegâef_ÛelekesâMes~

ßegleew kegâC[ueb OeejÙevles~~2~~
keâheesues keâefueleke=â<CeefJevogb efkeâcegle nefjCee¿Ùevle Fvogced~
ÂMees: keâppeueb keâejÙevles~~3~~
yeeuekeâeC[ced 105
hegveŠ heefjOeehÙeheerleJeŒeb heÇCelepeveKesoYe”keâeŒeced~

JemeveceefCeieCeb JeejÙevles~~4~~
De¿ceemeerveefMeMegb Â°dJee mleveeYÙeeb heÙees Yetejf me=°Jd ee~
.
YeJeeod efieefjOejb leejÙevles~~5~~
d
ve
Yeewceer- Deye keâefJe ßeerjece kesâ Deue¿ejeW keâe ieeve keâj jns nQ-ceeleeSB hetCe&™he mes Deue*dke=âle ßeerjece keâes Yeer
er
es
mepee jner nQ, Fmeer JÙeepe mes cenejepe oMejLe peer kesâ hegCÙe keâes ëe=”eefjle keâj jner nQ~ cejkeâleceefCe Deewj veeruescesIe kesâ
R
meceeve MÙeeceue, Jewefokeâ mebmkeâejeW mes mebmke=âle ßeerjece keâes ieeso ceW efye"ekeâj, ceeleeSB GhekeâjCeeW mes mepee jner nQ~ ØeYeg
s
kesâ cemlekeâ hej efleuekeâ ueiee jner nQ Deewj IegBIejeues kesâMeeW ceW heg<heeW keâe iegÛÚe mepee jner nQ leLee ØeYeg kesâ keâeveeW ceW
ht
kegâC[ue OeejCe keâje jner nQ~ ØeYeg kesâ keâheesue hej ceeleeSB keâeuee efšhhee ueiee jner nQ~ keäÙee Ûevõcee keâes ner ceeleeSB
ig
R
nefjCe kesâ Debkeâ mes efÛeefÖle keâj jner nQ? ceeleeSB ØeYeg kesâ ves$e ceW keâepeue ueiee jner nQ~ hegveŠ YeòeâpeveeW kesâ keâ° keâes
ll
ve<š keâjves kesâ efueS keâeŒe DeLee&led yeÇÿeeŒemJe™he heerleecyej ØeYeg keâes OeejCe keâjekeâj ØeYeg hej JeŒe Deewj ceefCeieCeeW
.A
keâes efveÚeJej keâjleer nQ~ Deheveer ieeso ceW Jes Deemeerve ØeYeg ßeerjece keâes osKekeâj Deheves mleveeW mes ogiOeOeeje keâer Je<ee&
s
ya
keâjkesâ leerveeW ceeleeSB cegPe keâefJe efieefjOej keâes Yeer YeJemeeiej mes heej keâj jner nQ~
mevoYe&MueeskeâŠ N
va
Â°dJee YeeiÙeb Ûe je%eerCeeb je%ees oMejLemÙe Ûe~
Se
jeceYeefòeâhejerleelcee JeerCeÙee veejoes peieew~~1~~

th
ee
Yeewceer- cenejepe oMejLe SJeb Gvekeâer meYeer cenejeefveÙeeW keâe YeeiÙe osKekeâj ßeerjeceYeefòeâ mes heefjhetCe& DevleŠkeâjCe
P
mes JeerCee yepeeles ngS ßeerveejo peer ieerle ieeves ueies~

si
ul
ieerle mebKÙee-5
T
ri
ÙetÙeb OevÙee OevÙee jeIeJepevevÙees ve keâeÓefhe veejer Ùeg<celmecee~

Sh
ÙetÙeb YetefjceevÙee meewYeiejpevÙees ve keâeÓefhe veejer Ùeg<celmecee~~1~~

11
mhe=nÙelesÓmcew megKeeÙesvõeCeer efieje jcee megYeiee MeJee&Ceer

20
leod Jees nmleieleb keâesmeuejceCÙees ve keâeÓefhe veejer Ùeg<celmecee~~2~~

ht
Ùeg<cel›eâes[ceLees Deejes{gb Ùeg<celJelmeuejmeb Ûe yeesOegced

ig
Jee_Úved YeieJeeefVenemles megKeOejCÙees ve keâeÓefhe veejer Ùeg<celmecee~~3~~

yr
op
keâesefšogiOemeeiejOe=lejescee Ùeg<celedheÙemes ueueefle efJeYetcee

C
efieefjOejJevÅeceevee oMejLeie=enf CÙees ve keâeÓefhe veejer Ùeg<celmecee~~4~~

©
Yeewceer- cenekeâefJe keânjJee ueeskeâOegve ceW veejo kesâ Éeje Ùen ieerle ieJeeles nQ-ns jeIeJe peer keâer ceeleeDeeW! Deehe
ueesie yengle OevÙe nQ, keâesF& veejer Deehekesâ meceeve vener nw~ ns meewvoÙe& keâer ßes‰ jeef$emJe™hee jeefveÙeeW! Deehe ueesie yengle
mecceeveveerÙe nQ~ efpeme megKe kesâ efueS FvõeCeer, mejmJeleer, ue#ceer Deewj megvoj heeJe&leer Yeer lejmeleer jnleer nQ, Jener megKe
Deehe ueesieeW keâes nmleiele nw~ ns keâesmeueosMe keâer cenejeefveÙeeW! Deehe kesâ meceeve keâesF& veejer veneR nw~ ns megKe keâer
pevceYetefce jepeceefnef<eÙeeW! Deehekeâer ieeso ceW ÛeÌ{ves kesâ efueS Deewj Deehekesâ Jelmeue jme keâes mJeerkeâej keâjves kesâ efueS
mJeÙeb YeieJeeve ÙeneB Øeleer#eejle nQ~ efpevekesâ jesce-jesce ceW keâjesÌ[eW-keâjesÌ[eW #eerjmeeiej efJejepeles nQ, Ssmes hejceelcee
Deehekeâe mleveheeve keâjves kesâ efueS ueeueeefÙele jnles nQ~ ns cenejepe oMejLe keâer ie=nueef#ceÙeeW! Deehe efieefjOej keâefJe
keâer Yeer JevoveerÙe nQ~
d .
ve
mevoYe&MueeskeâŠ
er
ceeleJÙeexeqcve keâS<e cevcegKe®efÛemlJeVeecehe§eeæ&Yeeied
es
R
Yees! vees veeieefjheesŠ meceevemegYeieŠ keâhetj& keâes vees efMeMees!~
s
lelheÙee&Ùeheosve Ùees efcele Fefle %eelemlele§evõcee:
ht
ig
keâewmeuÙeeØeefleYeeb Fceeb jIeghelesJee&#r ÙeeJeleeod efJeefmcelee~~1~~
R
ll
Yeewceer- ßeerjece DeekeâeMe ceW Gefole Ûevõcee keâes osKekeâj ceeB keâewmeuÙee mes hetÚles nQ-ceeleeßeer! cesjs cegKe kesâ
.A
meceeve keâebefleJeeuee Ùen keâewve nw? ceeB ves keâne- legcnejs veece keâe GòejeOe& DeLee&led Ûevõcee~ ßeerjece ves keâne efkeâ cesjs
s
veece kesâ GòejeOe& ceW lees yengle mes Meyo Deeles nQ-keâYeer jece kesâ meeLe Yeõ Yeer Deelee nw, keâYeer efmebn Yeer, Ùen keâewve nw?
ya
keäÙee Ùen efmebn kesâ meceeve megvoj nw? veneR cegPes ueielee nw efkeâ Ùen keâhetj keâe KeC[ nw~ ceeB ves keâne veneR yesšs~ efpemes
N
va
keâhetj kesâ heÙee&ÙeJeeÛeer mes Gheefcele efkeâÙee peelee nw Jen keâhetj keâe heÙee&ÙeJeeÛeer nw-Ûevõ~ ÛevõsCe ceerÙeles GheceerÙeles Fefle
Se
Ûevõcee:~ ßeerjece ves keâne-DeÛÚe! DeÛÚe! keâhetj lees kesâJeue Ûevõcee mes ner Gheefcele efkeâÙee peelee nw~ ceQ peeve ieÙee,
Ùen Ûevõcee nw~ ßeerjeIeJe keâer Fme ØeefleYee keâes osKekeâj efJeefmcele keâewmeuÙee peer nce meyekeâer j#ee keâjW~
th
ee
ieerle mebKÙee-6
P
MeMee¿s kegâleŠ MÙeecelee peelee~

si
ul
he=ÛÚefle peveveerceeflekegâletnueeod yeeueefŒeYegJeveOeelee~~1~~

T
ke=â<Cece=iemleJe MejYeÙeeod efJeOegb Ùeelees vewleved ceeleŠ~

ri
Sh
keâhešce=ieb ØeefCenefvce veehejb lemÙe efJeceesn: KÙeeleŠ~~2~~

11
oMecegKeYeÙeeod YegJees Ùeelee Ùee efJeOegb MÙeecelee Â°e~

20
keâLeb jengYeerleesÓmeew heeÙeevcenercet{lee mhe°e~~3~~

ht
lJeceLe Jeer#Ùe Ûevõcemeb efvepeoefÙeleeveve™hemeceeveced~

ig
MeefMeefve iele: MÙeeceŠ efkeâue Â°Š keâlegË leoOejheeveced~~4~~

yr
op
veefn ceeleŠ heerÙes leJemleveb ßeglJee cevegpesvõeCeer~

C
meefmcelecegKeer efJeefmcelee peelee Ûeefkeâlee efieefjOejJeeCeer~~5~~

©
Yeewceer- leerveeW ueeskeâeW keâe YejCe-hees<eCe keâjves Jeeues YeieJeeve ßeerjece yeeueueeruee keâjles ngS DelÙevle keâewletnue
mes ceelee keâewmeuÙee peer mes hetÚles nQ efkeâ ceeleeßeer! Ûevõcee ceW keâeefuecee keâneB mes Dee ieF&? ceelee keâewmeuÙee peer ves Gòej
efoÙee- Deehekesâ yeeCe kesâ YeÙe mes YeÙeYeerle ngDee ke=â<Cemeej-ce=ie Ûevõcee ceW ØeJesMe keâj ieÙee nw~ Gmeer keâer Ùen
MÙeecelee efoKe jner nw~ ßeerjeIeJe ves Gòej efoÙee veneR ceeB-Ssmee veneR nw~ ceQ kesâJeue keâhešce=ie keâes ner ceejlee ntB Deewj
efkeâmeer keâes veneR, keäÙeeWefkeâ Gmekeâe ceesn Øeefmeæ nw Deewj ce=ie cegPemes keäÙeeW [jWies~ efheâj ceeB ves Gòej efoÙee jeJeCe kesâ YeÙe
yeeuekeâeC[ced 107
mes he=LJeer Ûevõcee kesâ heeme Ûeueer ieF&~ DeleŠ he=LJeer keâer MÙeecelee Ûevõcee ceW efoKe jner nw~ hegveŠ ßeerjeIeJe ves ØelÙegòej
efoÙee-ceeB, Ûevõcee mJeÙeb jeng mes YeÙeYeerle jnlee nw, DeleŠ Jen he=LJeer keâer j#ee kewâmes keâj mekesâiee? FmeefueS Deheveer
j#ee kesâ efueS he=LJeer keâe Ûevõcee kesâ heeme peeves keâer FÛÚe keâe ›eâce he=LJeer keâer yengle yeÌ[er cetKe&lee nesieer peyeefkeâ
he=LJeer cetKe& veneR nw~ leye keâewmeuÙee peer ves keâne efkeâ ns jeIeJe! Ûevõcee Deehekeâer ogueefnve kesâ meceeve nw, DeleŠ Deehe
d .
Fmes osKekeâj Deheveer ogunve keâe DeOejece=le heerves kesâ efueS FmeceW ØeJesMe keâj ieS nQ, Fmemes Deehekeâer MÙeecelee ner
ve
Ûevõcee ceW efoKe jner nw~ jeIeJe ves keâne-veneR-veneR ceeB, DeYeer lees ceQ Deehekeâe kesâJeue mleveheeve keâjlee ntB~ DeleSJe
er
es
DeYeer ve keâesF& ogueefnve nw Deewj ve ner ceQves Ûevõcee ceW ØeJesMe efkeâÙee nw~ efheâj Ûevõcee ceW MÙeecelee kewâmeer? Fme Øekeâej
R
ØeYeg kesâ JeÛeveeW mes efve®òej neskeâj cenejeveer keâewmeuÙee cegmkeâjeleer ngF& efJeefmcele nes ieFË Deewj efieefjOej keâefJe keâer JeeCeer
s
Ûeefkeâle nes ieF&~
ht
ig
mevoYe&MueeskeâŠ
R
ll
ceeleŠ keâesÓÙeefcenecyejs keâLeÙe Yees lJeodYeeueefJevotheceŠ
.A
#eerjeyOesve&Jeveerlekebâ ØeefoMe ces Keeefo<Ùeles meecØeleced~
s
ya
ÚerŠ ÚerŠ le$e leg Jele&lesÓefmeleefJeYeŠ efkebâ KeeÅeleeb heg$ekeâŠ
N
Øe#eeuÙeef<e&megleepeuesÓJeleg nefjefJe&mceeheÙeved kewâkeâÙeerced~~1~~
va
Se
Yeewceer- ßeerjece ves ceeB kewâkesâÙeer mes hetÚe-ceeB! Deehekesâ cemlekeâ keâer efyevoer kesâ meceeve Deekeâej Jeeuee Ùen
DeekeâeMe ceW keâewve nw? cePeueer ceeB ves keâne-yesšs! Ùen lees #eerjmeeiej keâe cekeäKeve nw~ yeeuejeIeJe ves keâne-ceeB! Fmes
th
DeYeer ceBieJee oerefpeS, ceQ DeYeer Fmes KeeTBiee~ ceeB kewâkesâÙeer ves keâne-ÚerŠ ÚerŠ osKe veneR jns nes? FmeceW kegâÚ keâeuee-
ee
keâeuee ueiee nw~ Fmes keäÙee KeeDeesies? yeeuejeIeJe ves keâne- Fmes mejÙet peue ceW Oees uetBiee~ Fme Øekeâej kewâkesâÙeer ceeB keâes
P
Ûeefkeâle keâjves Jeeues yeeue™he YeieJeeve ßeerjeIeJe nce meyekeâer j#ee keâjW~
si
ul
ieerle mebKÙee-7
T
ri
peveefve ce¢eb Ûevõ›eâer[vekebâ osefn~

Sh
me*d›eâere[f <Ùes MeefMevee meeOeË lelmelJejb efJeOesenf ~~1~~

11
Demcew ieieveefveJeemees ®efÛeleMlJenceefhe ÛeecyejveerueŠ~

20
DeÙeb MecYegYet<eCecenceefhe leodùoÙes efveJemeveMeerueŠ~~2~~

ht
DeÙeb MÙeeceÛevõmlJenceefhe YegeJf e ‘jeceÛevõ’ Fefle KÙeeleŠ~

ig
yr
yengmeeOecÙe&ceeJeÙeesmlemceeòÙepe mevosnb ceeleŠ~~3~~

op
DeeveÙe Ûevõcemeb MeerIeÇb ces lelkeäuesMeb MeceefÙe<Ùes~

C
efieefjOejØeYegŠ ›eâer[veb Ûevõb ùoÙeveYeefme jceefÙe<Ùes~~4~~

©
Yeewceer- ßeerjece keânles nQ- ns ceeB! cegPes ÛevoefKeueewvee os oerefpeS~ ceQ Ûevõcee kesâ meeLe KesuetBiee~ Deehe MeerIeÇ
Ssmeer JÙeJemLee keâj oerefpeS~ Fme Ûevõcee keâes DeekeâeMeefveJeeme Yeelee nw~ lees ceQ Yeer DeekeâeMe kesâ meceeveveerueJeCe& ntB~
Ûevõcee Mebkeâj-peer keâe efMejesYet<eCe nw, lees ceQ Yeer efMeJe peer kesâ ùoÙe ceW efveJeeme keâjlee ntB, Ùen MÙeeceÛevõ keâne peelee
nw lees ceQ jeceÛevõ ntB~ nce oesveeW ceW yengle meeÂMÙe nw~ DeleŠ ceeB mevosn ÚesÌ[ oerefpeS~ MeerIeÇ cesjs efueS ÛevõefKeueewvee uee
oerefpeS, Gmekesâ meYeer keäuesMeeW keâes ceQ meceehle keâj otBiee~ efieefjOej keâefJe keâe mJeeceer ceQ Ûevõ-efKeueewves keâes Deheves
ùoÙeekeâeMe ceW jceeTBiee~
mevoYe&MueeskeâŠ
d .
›eâeref[lJee megefÛejb megKeb meovegpewefce&$ewŠ meefce$eevJeÙee-
ve
cYeespeeveerkeâefoJeekeâjb jIegJejb ßeevleb MueLeodYet<eCeced~
er
es
meeÙeb Ûeemleefceles jJeew Keiekegâues veer[b ieles cetkeâleeb
R
jeceb MeeÙeefÙelebg meÛes°cevemeefmleœees peiegcee&lejŠ~~1~~
s
ht
Yeewceer- Deheves leerveeW Úesšs YeeFÙeeW Deewj efce$eeW kesâ meeLe efoveYej Kesuekeâj Lekesâ ngS metÙe&keâceue kesâ metÙe& efyeKejs
ig
ngS DeeYet<eCeeW Jeeues yeeuekeâ ßeerjece keâes metÙe&veejeÙeCe kesâ Demle nes peeves hej Deheves-Deheves IeeWmeues ceW ÛegheÛeehe
R
ll
heef#eÙeeW kesâ MeÙeve keâj peeves hej meeÙebkeâeue MeÙeve keâjeves kesâ efueS GheefmLele leerveeW ceeleeSB MeÙeve ieerle ieeves ueieeR~
.A
ieerle mebKÙee-8
s
ya
MeÙeveceLe MeerueÙe ns efMeMegjece~~
N
mekeâueb efoveb ›eâeref[leb efMeMegefYeie=&nsÓefpejs JeerLeermJeefYejece
va
Se
DeOegvee efJeßece heefjkeâefueleßece oòemecemleYegJeveefJeßeece~~1~~

DeeÙeeõpeveer efveõepeveveer Mesles Keiekegâueceefhe efveoe&ce~
th
ee
lJeceefhe ve Mes<es MeefÙelesÓMes<es Mes<emenœekeâefLeleiegCe«eece~~2~~

P
kegâefšueecegKeb ueefcyelee kesâMee Yet<eCeceefhe efMeefLeueb megKeOeece~

si
efveefce<eb efveefce<eefle efveefce<ecegevf ce<eefle veÙevehe#ce leJe ns IeveMÙeece~~3~~

T ul
lJeceLe Mes<Je ieeÙesÙeb ieerleb jece keâeceefjheghetefjlekeâece~

ri
Sh
ØeeleŠ hegveefie&ejf Oejes ueyOee leJe heoeypemegjpeŠ ßeerjece~~4~~

11
Yeewceer- ns efMeMeg jeIeJe! Deye MeÙeve mJeerkeâej keâerefpeS~ keäÙeeWefkeâ Deehe mechetCe& efove Iej ceW, DeeBieve ceW Deewj
20
DeJeOe keâer ieefueÙeeW ceW yeeueefce$eeW kesâ meeLe Kesuekeâj Lekeâ ieS nQ~ ns megvoj ns meejs mebmeej keâes efJeßeece osves Jeeues Deewj
YeòeâeW kesâ keâ° mJeÙeb ues uesves Jeeues yeeue jeIeJe! Deye efJeßeece keâerefpeS~ efveõe keâer ceeB jele Dee ieF&~ yebOevecegòeâ
ht
ig
he#eerieCe Yeer mees jns nQ~ menœeeW Mes<e efpevekeâe iegCeieeve ieeles nQ, Ssmes ns jeceYeõ! meyekesâ mees peeves hej Yeer Deehe veneR
yr
mees jns nQ~ ns megKeeW kesâ YeJeve! ns IeveMÙeece ßeerjece! IegBIejeues kesâMe Deehekesâ cegKe hej ueškeâ jns nQ~ Deehekesâ
op
DeeYet<eCe efyeKej jns nQ~ Deehekeâer heuekeWâ #eCe cesW Kegueleer nQ, #eCe ceW cegBo peeleer nQ~ Deye Deehe mees peeFS, ceQ Yeer
C
MeÙeve ieerle ieeTB~ ns Mebkeâj peer keâer FÛÚe keâes hetCe& keâjves Jeeues ßeerjece! hegveŠ keâue ØeeleŠ efieefjOej keâefJe Yeer
©
Deehekesâ ßeerÛejCe keâceue keâe hejeie Øeehle keâjsiee~

ieerle mebKÙee-9
lJeb Mes<JeeÓnb ieeÙesÙeb leJe efJeOegJeoveb OÙeeÙesÙeced~~
megle heMÙe MeJe&jer ceelee efveõemeccegKeceeÙeelee~
yeeuekeâeC[ced 109
meevOÙes lJeeb mevOÙeeÙesÙeb leJe efJeOegJeoveb OÙeeÙesÙeced ~~1~~

Ûevõceemmecegeof lees Yeele: ce=og Jeeefle ceueÙeJejJeeleŠ~
leJe Ûeefjleb efveOÙeeÙesÙeced leJe efJeOegJeoveb OÙeeÙesÙeced ~~2~~
.
leJe cegKeceefYeue<eefle Øeceeruee megKeceefhe efJelejefle efMeMegueeruee~
d
ve
efieefjOejefiejcevegOÙeeÙesÙeb leJe efJeOegJeoveb OÙeeÙesÙeced ~~3~~
er
es
Yeewceer- ceeB keâewmeuÙee keânleer nQ-ns Jelme jeIeJe! Deehe mees peeÙeB, ceQ ieerle ieeTB Deewj Deehekesâ ÛevõcegKe keâe
R
OÙeeve keâ™B~ ns heg$e! osKees jeef$eceelee Yeer efveõe kesâ efvekeâš Dee ieF& nQ~ Deehe mees peeFS~ Fme meebOÙeJesuee ceW ceQ
s
Deehekeâe mecÙekeâd OÙeeve keâj uetB~ osefKeS, Fme meceÙe hetJe& Gefole ngS Ûevõcee MeesefYele nes jns nQ Deewj cevo-cevo ceueÙe
ht
ig
JeeÙeg Yeer Ûeue jne nw~ Deehe MeÙeve keâjW~ ceQ Deehekesâ Ûeefj$e keâe yeej-yeej DeYÙeeme keâ™B~ ns jeIeJe! Deehekesâ cegKe
R
hej Øeefceuee DeLee&led (pecegneF&) megMeesefYele nes jner nw Deewj Deehekeâer yeeueueeruee meYeer keâes megKe keâe efJelejCe keâj jner
ll
.A
nw, ceQ keâefJe efieefjOej keâer JeeCeer keâe DevegMeerueve keâj uetB~ Deehe MeÙeve keâjW, ceQ Deehekeâes MeÙeveieerle megveeTB Deewj
s
Deehekesâ ßeerÛevõcegKe keâe OÙeeve keâj uetB~
ya
N
efJeMes<e- Fme Øekeâej kesâ {eue keâes ueesjer ieerle keânles nQ~ Fmekesâ yeesue Fme Øekeâej nQ-
va
‘‘legce mees peeDees ceQ ieeGBâ legcns efvejKe-efvejKe megKe heeTB~~’’
Se
ieerle mebKÙee-10
th
Mesleeb Mesleeb kegâceejes jeIeJeŠ~

P ee
cece ØeeCeeOeejes jeIeJeŠ Mesleeb Mesleeced~~1~~

si
ns efovekeâjJebMeefJeYet<eCe efpeleot<eCe ot<eCeot<eCe

T ul
Keuekeâceueleg<eejes jeIeJeŠ Mesleeb Mesleeced~~2~~

ri
Sh
keâceefueveer efJeÙegòeâe helÙee kegâcegefoveer meYelee& ielÙee

ùleYetleueYeejes jeIeJeŠ Mesleeb Mesleeced~~3~~
11
20
DevegveÙeles lJeeceLe efveõe DeefYeveÙeles Jeoves levõe

ht
megKece”uemeejes jeIeJeŠ Mesleeb Mesleeced~~4~~

ig
cee JeeleeË kegâ® ovegpeejs De”erkegâ® MeÙeveceIeejs

yr
op
ùleefieefjOejkeâejes jeIeJeŠ Mesleeb Mesleeced~~5~~

C
Yeewceer—ceeB keâewmeuÙee ueesjer kesâ {eue kesâ ieerle iee jner nQ~ ns cesjs ØeeCeeOeej! jIegkegâue ceW Øekeâš mechetCe& peerJeeW kesâ
©
efnlew<eer kegâceej jeIeJe! Deehe MeÙeve keâjW, MeÙeve keâjW~ ns metÙe&kegâue kesâ DeeYet<eCe ot<eCe veecekeâ je#eme keâes peerleves Jeeues
oes<eeW keâes Yeer ve° keâjves Jeeues ØeYeg! Deehe je#eme ™he keâceueeW keâes ve° keâjves kesâ efueS efnceheele kesâ meceeve nQ~ Deehe
MeÙeve keâj ueerefpeS~ keâceefueveer Deheves heefle metÙe& mes efJeÚgÌ[ ieF& nw Deewj kegâcegefoveer meewYeeiÙe Øeeefhle kesâ keâejCe Ûevõcee mes
Ùegòeâ nes ieF& nw Deewj Deehe mebmeej keâe Yeej njves Jeeues nQ, DeleŠ MeÙeve keâj ueerefpeS~ osefKeÙes, efveõe Deehekeâe DevegveÙe keâj
jner nw Deewj levõe Deehekesâ cegKe hej DeefYeveÙe keâj jner nw Deewj Deehe megKeeW Deewj cebieueeW kesâ meejYetle Jemleg nQ, Deehe
MeÙeve keâj ueerefpeS~ ns owlÙeeW kesâ Me$eg! Deye Jeelee&ueehe cele keâerefpeS, ns heehe veeMekeâ! Deye MeÙeve mJeerkeâej keâj uees~
ns YeieJeeve! Deehe keâefJe efieefjOej keâer Yeer Ùecekeâeje keâes ve° keâjves Jeeues nQ~ Deehe MeÙeve keâefjÙes~
mevoYe&MueeskeâŠ
d .
leuhes MeÙeeveb efkeâue leppevevÙees
ve
efveMeerLejepeerJemeceeveJekeä$eced ~
er
es
jeceb jceeueeefueleheeohe©ebd
R
mecyeesOeÙevlÙeŠ ØepeiegŠ ØeYeeles~~1~~
s
ht
Yeewceer- Fme Øekeâej ceOÙe jeef$e kesâ keâceue kesâ meceeve cegKeJeeues ue#ceer Éeje efpevekesâ ÛejCekeâceue keâe ueeueve
ig
efkeâÙee ieÙee nw, Ssmes leuhe hej MeÙeve keâj jns efMeMeg-ßeerjece keâes mecyeesefOele keâjleer ngF&, ØeeleŠkeâeue Gvekeâer ceeleeSB
R
ieeves ueieeR~
ll
.A
ieerle mebKÙee-11
s
ya
peeie=efn peieefVeJeeme jeIeJe MeefMeefkeâjCeneme~
N
ceelee Øeen hegveŠ hegveŠ heg$e heMÙe ØeeleŠ~~1~~
va
Se
MeeÕelemeg<eceemecegõ jeceYeõ jeceÛevõ~

Mes<eMeejos lJeoerÙeiegCeeved ceveefme ØeeleŠ~~2~~
th
ee
ielee meleer MeJe&jer ØeoeÙe lJevcegKeeÙe ®efÛeced~

P
KeefC[keâeefceJesvogŠ kegâcegeof veeR efJeÙeespÙe ÙeeleŠ~~3~~

si
Ûekeâefle Ûee®Ûe›eâJeekeâer jewefle Ûekeâesjer Jejekeâer~

T ul
meb*kd egâefÛeleŠ kegâcegoieCeesÓhÙeg[ig eCees ve YeeleŠ~~4~~

ri
Sh
Keiee keâuejJeb ®Jeefvle Ùeesefievees cegveÙeŠ mlegJeefvle~

mevlemlJeeb vegJeefvle Ùes<eeb lJeceefme heeefjpeeleŠ~~5~~
11
efJekeâmeefle keâceueb lešeies Øeme=leheef©eveerhejeies~

20
vešefle meejIe_Ûe heeÙeb heeÙeceefueyeÇeleŠ~~6~~

ht
ig
ieg_peefle jesuecyeJe=vob efhekeâŠ ketâpeefle mJeÛÚvoced~

yr
MeerleuemegievOecevob Jeeefle ceueÙeJeeleŠ~~7~~

op
mejme: mejÙetØeJeenŠ efJeØemeppeveeJeieenŠ~

C
©
lejueceneslmeenes Yeeefle ceewekf eälekeâeJeoeleŠ~~8~~

GoÙeefle leJe JebMekeâjes oerhÙeceevees efoJeekeâjŠ~
ØeeÛÙeeb efoefMe efveefKeueueeskesâ ceneslmeJees jeleŠ~~9~~
GvceerueÙe veÙevekeâ_peb meheâueÙe pevehegCÙeheg_peced~
efieefjOejb efJeueeskeâÙe ke=âheeÂ°dÙee efJeÕeOeeleŠ~~10~~
yeeuekeâeC[ced 111
Yeewceer- Deye YewjJe jeie ceW ceeB ieerle Øemlegle keâjleer nQ~ ns peieefVeJeeme! ns Ûevõcee keâer efkeâjCe kesâ meceeve neme
Jeeues jeIeJe Deehe peie peeÙeW~ ceeB keâewmeuÙee yeej-yeej keân jner nQ, ns heg$e! Ùen ØeeleŠkeâeue osKees~ ns efvelÙe hejce
MeesYee kesâ meeiej jeceYeõ-jeceÛevõ! Mes<e Deewj mejmJeleer Yeer Deehekesâ iegCeeW keâes Deheves ceve ceW Yej jns nQ~ jeIeJe Deehe
kesâ cegKe keâes Deheveer MeesYee oskeâj meeOJeer jeef$e Ûevõcee kesâ meeLe Ûeueer ieF& Deewj Ûevõcee Yeer KeefC[keâe DeLee&led
d .
GheveeefÙekeâe keâer YeeBefle kegâcegefoveer keâes efJeÙegòeâ keâjkesâ Ûeues pee Ûegkesâ nQ~ Fme meceÙe ÛekeâF& yengle ØemeVe nes jner nw~
ve
efyeÛeejer Ûekeâesjer jes jner nw~ kegâcegoieCe mebkegâefÛele nes ieÙes nw, Deewj leejeieCe Yeer veneR Ûecekeâ jns nQ~ he#eer megvoj mJej
er
es
ceW yeesue jns nQ~ Ùeesieerpeve Deewj cegefve Deehekeâer mlegefle keâj jns nQ~ Deehe efpevekesâ keâuhe Je=#e nQ, Ssmes mevle Deehekeâes
R
ØeCeece keâj jns nQ~ heefodceveer keâer hejeie mes JÙeehle mejesJej ceW keâceue efKeue jne nw Deewj keâceue keâe cekeâjvo heer-
s
heerkeâj Yeücej mecetn ceòe neskeâj veeÛe jne nw~ YeeQjeW keâe mecetn iegbpeej keâj jne nw, keâesÙeue mJeÛÚvolee mes kegânt kegânt
ht
yeesue jner nw Deewj Meerleue-cevo-megievOe-ceueÙe JeeÙeg yen jne nw~ yeÇeÿeCe Deewj ßeerJew<CeJeeW kesâ mveeve keâe mLeeve™he
ig
R
mejÙet keâe ØeJeen lejbieeW kesâ Glmeen mes Ùegòeâ neskeâj cegòeâeceefCe kesâ meceeve mJeÛÚ leLee yengle megvoj ueie jne nw~ ns
ll
jeIeJe! osefKeÙes, Deehekesâ JebMe kesâ ØeJele&keâ metÙe&veejeÙeCe ØekeâeefMele nesles ngS hetJe& efoMee ceW Gefole nes jns nQ Deewj mechetCe&
.A
ueeskeâeW ceW GvnesWves ceneslmeJe Øeoeve keâj efoÙee nw~ ns efJeÕe kesâ heeuevekeâòee& yeeue™he jeIeJe! Deehe keâceue ves$e
s
ya
KeesefueÙes, YeòeâeW keâe hegCÙe meheâue keâerefpeS Deewj Deheveer ke=âheeÂef° mes efieefjOej keâefJe keâes efveneefjÙes~
ieerle mebKÙee-12 N
va
Se
leele peeleb ØeYeeleb hejceheeJeveb

peeleg peeie=efn peveevevokeâeefjved~~1~~
th
ee
jece jepeerJeueesÛeve ke=âheeJeeefjOes

P
oMe&veb osefn YeJeYeÙeØeneefjved~~2~~

si
Øeekedâ Ûe YeevetoÙeeled meejefLe§eeÓ®Cees-

T ul
ÓveeMeÙeod OJeevleceevevokeâeefjved~~3~~
ri
Sh
ÙeLee lJeòeŠ hegje ue#ceCees nefvle Jew

Mee$eJeeved Me$egme‹šefJeoeefjved~~4~~
11
efJekeâefmeles mejefmepes vešefle ceOegkeâjkeâjes

20
ceesoÙeVees cevees vece&neefjved~~5~~

ht
ig
ÙeLee cesÛekeâkeâÛeemlJevcegKeecYees®ns
yr
uecyeceeveecens<JeemeOeeefjved ~~6~~
op
Peefšefle peeie=efn ØeYees leuhecegpPeeMegYees

C
©
YeòeâkeâeocyekeâeveveefJeÛeeefjved ~~7~~
ceeleeefhele=heefjkeâjb megKeÙe keâefJeefieefjOejb
jece ns oMejLeeefpejefJeneefjved~~8~~
Yeewceer—ceeB keâewmeuÙee keânleer nQ, ns YeòeâeW kesâ Deevevokeâejer hÙeejs jeIeJe! hejce heefJe$e ØeeleŠkeâeue nes ieÙee nw,
Deye Deehe peie peeFÙes~ ns jepeerJe ueesÛeve ke=âheemeeiej ßeerjece! ns YeJeYeÙe keâes ve° keâjves Jeeues ØeYeg! Deehe oMe&ve
oerefpeS~ ns Deevevo kesâ pevceoelee! ns Me$egmecetn keâes efJeoerCe& keâjves Jeeues efMeMegjeIeJe! metÙeexoÙe kesâ henues ner
metÙe&veejeÙeCe kesâ meejLeer De®Ce ves DevOekeâej ve° keâj efoÙee nw, pewmes Deehekesâ hetJe& ner ue#ceCe peer Me$egDeeW keâes ve° keâj
oWies~ ns mebmeej kesâ Jeemevee efJeueeme njves Jeeues, efJeMeeue Oeveg<e OeejCe keâjves Jeeues jeIeJe! keâceue kesâ efJekeâefmele nesves
hej nceejs ceve keâes Deeveefvole keâjlee ngDee YeücejeW keâe mecetn keâceue hej Gmeer Øekeâej ceB[je keâj veeÛe jne nw, pewmes
d .
Deehekesâ keâeues IegBIejeues yeeue Deehe kesâ cegKekeâceue hej ueškeâles jnles nQ~ ns Yeòeâmecetn™he Jeve ceW efJeÛejCe keâjves
ve
Jeeues oMejLe peer kesâ DeeBieve ceW efJenej keâjves Jeeues ØeYeg ßeerjece! Deehe MeerIeÇ peeie peeFÙes~ Dehevee MeÙeve MeerIeÇ ÚesÌ[
er
es
oerefpeÙes, Deheves ceelee-efheleeßeer mesJekeâJeie& SJeb keâefJe efieefjOej keâes Yeer megKeer keâj oerefpeS~
R
ieerle mebKÙee-13
s
ht
ØeelejYetppeeie=efn jIegvevove ØeCeleheeue peveceevemeÛevove~
ig
R
Ùeelee jpeveer meceYetlØeeleŠ Jeeefle ce_pegce=ogceueÙepeJeeleŠ~~1~~
ll
leeceüÛet[cegKejŠ megKekeâejer ieg_peefle ceOeghees JevepeefJenejer~
.A
leelemlJeeb Øeleer#eles Éejs peeie=efn peeie=efn MeerIeÇceIeejs~~2~~
s
ya
Ûeue efveceppe heefjOeeheÙe Jemeveb efJenme efveoMe&Ùe ueIegueIegoMeveced~
N
ØeelejeMeceefhe meheefo efJeOesÙeb efieefjOejkeâJeÙes peg°b osÙeced~~3~~
va
Se
Yeewceer- ns ØeCeleheeue! ns YeòeâeW kesâ ceve keâes Meerleue keâjves Jeeues jIegvevove, ØeeleŠkeâeue nes ieÙee, Deehe peie
peeFÙes~ osefKeÙes, jele Ûeueer ieF&, ØeeleŠkeâeue nes ieÙee Deewj ceueÙeeÛeue mes DeeÙee ngDee JeeÙeg Oeerjs-Oeerjs Ûeue jne nw~
th
ee
osefKeÙes, cegiex keâe mJej DelÙevle megKekeâj nes jne nw Deewj keâceueJeve ceW efJenej keâjves Jeeuee Yeücej iebgpeve keâj jne nw~
P
Deehekesâ efheleeßeer Deehekesâ oMe&veeW keâer Øeleer#ee keâj jns nQ~ ns heehenejer ßeernjs! Deehe MeerIeÇ peie peeFÙes-peie peeFÙes~
si
Ûeuees mveeve keâjes, JeŒe OeejCe keâjeDees, cegmkegâjeDees Deewj Deheveer Úesšer-Úesšer oBlegefueÙeeW keâes efoKeeDees~ MeerIeÇ kegâÚ
ul
ØeelejeMe DeLee&led otOe efheÙees, Deewj efieefjOej keâefJe keâes LeesÌ[e-mee pet"ve os oes~
T
ri
ieerle mebKÙee-14
Sh
jeIeJemÙe Yeeues uemeefle efleuekeâes efJeuemeefle efleuekeâes

11
Â°dJee ueeueeÙeles veÙeveced~~

20
De®vOelÙee keâceuekeâjsCe ®efÛejefÛeleŠ~

ht
ig
MegYeeefMe<eeb jeefMeefjJe vewhegCesve efveefÛeleŠ~~

yr
ef$emevOÙeefceJeeiveer®uuemeefle efleuekeâes efJeuemeefle efleuekeâ:~~1~~

op
oMejLehegCÙeefceJe cemlekesâ MegeJf eefnleced~

C
©
ßegelf emegevf eOeeveefceJe efveefšues efJeefveefnleced~~

veerueOeveJesCeeR efJenmeefle efleuekeâes efJeuemeefle efleuekeâe:~~2~~
kegâefšueeuekeâeveeb ueefcyeleeveeb YeeueosMes~
veerueheÙemeeefceJeeke&âheg$eerØeosMes ~~
keâefJeÙegiekegâpeb efJejmeefle efleuekeâes efJeuemeefle efleuekeâ:~~3~~
yeeuekeâeC[ced 113
ÕeslejsKeeÉÙeceOÙesÓ®CejsKee jepeles~
ie”eefÉØeJeenceOÙes mejmJeleer Yeüepeles~~
efieefjOejùefo efveJemeefle efleuekeâes efJeuemeefle efleuekeâ:~~4~~
d .
Yeewceer- jeIeJe peer kesâ cemlekeâ hej efleuekeâ DelÙevle megMeesefYele nes jne nw~ Gmes osKekeâj hegveo&Me&veeW kesâ efueS ves$e
ve
ueeueeefÙele nes jns nQ~ De®vOeleer peer Éeje Deheves keâjkeâceue mes Ùen ®efÛehetJe&keâ cemlekeâ hej ueieeÙee ieÙee nw, ceeveeW
er
es
Ùen megvoj DeeMeerJee&o keâes jeefMe kesâ ™he ceW kegâMeuelee mes cemlekeâ hej mLeeefhele efkeâÙee ieÙee nw~ Ùen leerveeW mebOÙeeDeeW
R
ceW efkeâÙee peelee ngDee Deefive kesâ meceeve megMeesefYele nes jne nw~ Fmes osKekeâj ves$e ueeueeefÙele nes jns nQ~ cenejepe oMejLe
s
keâe hegCÙe ner ceevees cemlekeâ hej efJejepe jne nw eEkeâJee JesoeW keâe cebieueceÙe efJeOeeve ner ØeYeg kesâ Yeeue hej MeesYee hee jne
ht
ig
nw veerues yeeoue kesâ yeerÛe mebYeeefJele ef$eJesCeer keâer Yeer nBmeer GÌ[e jne nw, Ssmes megvoj-efleuekeâ keâes osKekeâj ves$e
R
ueeueeefÙele nes jns nQ~ keâeefuevoer kesâ leš hej veerues peueeW keâer YeeBefle ueškesâ ngÙes IegBIejeues yeeueeW kesâ yeerÛe cemlekeâ hej
ll
.A
efJejepeceeve Ùen efleuekeâ oes Meg›eâeÛeeÙe& Deewj cebieue keâes Yeer jmenerve yevee jne nw~ leelheÙe& Ùen nw efkeâ Meg›eâ keâe jbie Õesle
neslee nw Deewj cebieue keâe ueeue, ÙeneB TOJe&hegC[^ keâer oes Õesle-jsKeeDeeW keâer Ghecee oes Meg›eâ mes leLee ueeue ßeer keâer
s
ya
Ghecee cebieue mes oer ieF& nw~ oes Õesle jsKeeDeeW kesâ yeerÛe ceW Skeâ ueeuejsKee Gmeer Øekeâej megMeesefYele nes jner nw, pewmes iebiee
N
peer kesâ oes ØeJeeneW kesâ yeerÛe mejmJeleer peer efJejepeceeve nes, keâefJe efieefjOej kesâ ùoÙe ceW Yeer ØeYeg keâer Ùen efleuekeâ PeeBkeâer
va
efJejepe jner nw~ Fmes osKekeâj ves$e ueeueeefÙele nes jns nQ~
Se
efJeMes<e- Ùen ieerle hetJeeËÛeue keâer Skeâ ueeskeâOegve kesâ DeeOeej hej efveyeæ nw, efpemekesâ yeesue nQ—
th
ee
jeIeJe peer kesâ Yeeue hej efleuekeâ Peuekesâ

P
osefKe ueueÛes veÙeveJee~

si
ul
ieerle mebKÙee-15
T
DeÅe ›eâer[veeÙe jeIeJesCe meefKe iecÙeles~

ri
Sh
ÛejeÛejb peerJekegâueb jecesCeeÅe jcÙeles~~

11
keâjOe=leueefueleueefueleMejOeveg<ee ~
20
keâewmeuÙeepe"jhegCÙeheÙeesevf eefOepeveg<ee ~~
ht
Deiepeieefoob Ûeefjlesve heefjjcÙeles~~1~~

ig
De«es jeceÛevões Ùeeefle he=‰s Ùeeefle ue#ceCeŠ~

yr
op
Yejle_Ûe Me$egIveesÓvegieÛÚefle efJeÛe#eCeŠ~~

C
ÉervoerJejb hegC[jerkeâÉÙesveevegiecÙeles~~2~~
©
DenesYeeiÙecenesYeeiÙeceÙeesOÙeeefveJeeefmeveeced ~
vewleled meceb YeeiÙeb meefKe megjhegjJeeefmeveeced~~
ÙewjÙeb ueeskeâeefYejecees jecemleg ØeCecÙeles~~3~~
yeeue›eâer[eefYejvegpemegùo§e j_peÙeved~
MejCeeieleeveeb meefKe YeJeYeÙeb Ye_peÙeved~~

DevesvewJe ÙeesieerpeveceveesÓefhe efveÙecÙeles~~4~~
Je<eË Je<eË megceveebefme ceesovles megcevemeŠ~
.
efJeMeeroefvle jeJeCeeÅee efjheJees efJecevemeŠ~~
d
ve
jeIeJesCe efieefjOejefJe<eeoesÓefhe efJejcÙeles~~5~~
er
es
Yeewceer- Skeâ meKeer otmejer meKeer mes keân jner nw—ns meKeer! Deepe ßeerjece Kesueves kesâ efueS yeenj heOeej jns nQ~
R
mechetCe& peÌ[-Ûesleveelcekeâ peerJekegâue keâes Deepe ßeerjece jcee jns nQ~ Deheves keâjkeâceue ceW Úesšs-Úesšs Oeveg<e-yeeCe
s
OeejCe efkeâÙes ngÙes keâewmeuÙee peer kesâ ieYe& ™he heefJe$e #eerjmeeiej mes GlheVe Ûevõcee ßeerjece kesâ Éeje mechetCe& peÌ[-
ht
ig
Ûesleveelcekeâ ueeskeâ Deheves Ûeefj$eeW mes Deeveefvole efkeâÙee pee jne nw~ Deeies-Deeies ßeerjece Ûeue jns nQ, Gvekesâ heerÚs-heerÚs
R
ßeerue#ceCe; Fmeer Øekeâej kegâMeue Me$egIveueeue, Yejle peer kesâ heerÚs-heerÚs pee jns nQ~ Deepe oes Õeslekeâceue oes
ll
veeruekeâceueeW keâe ceeveeW DevegmejCe keâj jns nQ~ DeÙeesOÙeeJeeefmeÙeeW keâe DenesYeeiÙe nw, DenesYeeiÙe nw~ ns meKeer! Fvekeâs
.A
meceeve meewYeeiÙe osJeueeskeâ JeeefmeÙeeW keâe Yeer veneR nw, efpevekesâ Éeje ueeskeâeefYejece ßeerjece keâes ØeCeece efkeâÙee pee jne nw~
s
ya
ns meKeer! yeeue ›eâerÌ[eDeeW kesâ Éeje ßeerjece Úesšs YeeFÙeeW Deewj efce$eeW keâes Deevevo os jns nQ Deewj MejCeeieleeW kesâ YeJeYeÙe
N
keâes Yeer ve° keâj jns nQ~ FvneR kesâ Éeje ÙeesieerpeveeW keâe ceve Yeer efveÙebef$ele efkeâÙee pee jne nw~ heg<heeW keâer Je<ee& keâj keâjkesâ
va
osJelee ØemeVe nes jns nQ Deewj jeJeCe Deeefo efJeke=âle ceve Jeeues Me$eg Deepe ogŠKeer nes jns nQ~ ßeerjece kesâ Éeje keâefJe
Se
efieefjOej keâe efJe<eeo Yeer meceehle efkeâÙee pee jne nw~

th
efJeMes<e- Ùen ieerle iegpejeleer jeme ‘iejyes’ keâer {eue hej efveyeæ efkeâÙee ieÙee nw~
ee
ieerle mebKÙee-16
P
si
ceecekeâerveb ceveesÓÛetÛegjmlJeb yeeuecevoefmcelewnx Kejejs~

T ul
meJe&ceeÙeeefJeveesÓotojg mlJeb oervej#ee›elewŠ ot<eCeejs~~1~~

ri
peevegheodYÙeeb Ûeueb§ee® efkeâuekeâved YeJÙeYeejleefceob Yeeues efleuekeâved~

Sh
jeefMeefj”ved keäJeCeVethegjmlJeb mJesYÙe DeevevoceÛe&ved cegjejs~~2~~

11
keäJeeefhe OeeJeved mKeueved keäJeeefhe ieÛÚved keäJeeefhe keâekeâeÙe peg°b ØeÙeÛÚved~

20
meefVeÙeÛÚved ceveŠ keäJeeefhe ve¸Ceeb Yeeefme keâeceeefj keâefjJeÙe&Jeejs~~3~~

ht
keäJeeefhe Jeeueeke&âJeemees efJeefJeYe=led keäJeeefhe Øeefleefyecyele§eeefhe efJeYÙeled

ig
yr
ceesokebâ ue#ceCeeÙeehe&eÙf e<Ùeved oeefme efJeheob meleeceefol& eejs~~4~~

op
vesefle vesleerefle Ùeb Jeso Jesoes Ùeb peieeoeieceesÓheemleKesoŠ~

C
mewJe me*d›eâer[ceeveesÓefJeceevees jece jejepÙemes jepeÉejs~~5~~

©
meccegKeb MeerIeÇceeÙeeefn jeIeJe cee iecees ceòees otjb oÙeeCe&Je~

melJejb Meb efJeoOÙee OevegOe&j meerolees efieefjOejmÙeehÙeIeejs~~6~~
Yeewceer- ns Kejveecekeâ je#eme kesâ Me$eg ØeYegjece! Deeheves yeeueesefÛele cevo cegmkeâeve mes cesjs efÛeòe keâes Ûegje efueÙee~
ns ot<eCe kesâ veeMekeâ ßeerjeIeJe! Deeheves Deheveer oervej#ee›eleeW mes meYeer ceeÙeeefJeÙeeW keâes otj keâj efoÙee~ ns cegjowlÙe kesâ
yeeuekeâeC[ced 115
Me$eg ØeYeg! Deehe IegšveeW mes Ûeueles ngS efkeâuekeâejer keâjles ngS YeJÙe Yeejle keâes ner Deheveer cemlekeâ keâe efleuekeâ yeveeles
ngS, jWieles ngS, ÛejCe ceW vethegj yepeeles ngS, mebleeW keâe mecceeve keâjles ngS, Deehe DeheveeW keâes efoJÙe Deevevo Øeoeve keâj
jns nQ~ ns efMeJe™he ßes‰neLeer kesâ yevOeve mJe™he ØeYees! keâneR oewÌ[les ngS, keâneR ueÌ[KeÌ[eles ngS, keâneR peeles ngS, keâneR
YegMegC[er peer keâes pet"ve efKeueeles ngS, keâneR ØeeefCeÙeeW kesâ ceve keâes efJe<eÙeeW mes efveÙebef$ele keâjles ngS megMeesefYele nesles nQ~ ns
d .
ve
Me$egDeeW kesâ veeMekeâ! keâneR lees yeeuemetÙe& kesâ meceeve heerle JeŒe keâes OeejCe keâjles ngS, keâneR Deheves Øeefleefyecye mes Yeer
er
[jles ngS Deewj ue#ceCe peer keâes ue[d[t Øemeeo osles ngS Deehe mevleeW kesâ efJeheefòe-Jeve keâes keâeš [eueles nQ~ efpevekeâes Jeso
es
vesefle-vesefle keânkeâj peeveles nQ Deewj Deeiece ves Yeer Keso mes jefnle neskeâj efpevnW ieeÙee, Jener Deehe ßeerjece ceevejefnle
R
neskeâj Deheves yeeueefce$eeW kesâ meeLe Kesueles ngS cenejepe oMejLe kesâ Éej hej megMeesefYele nes jns nQ~ ns heehenejer ßeernefj!
s
ht
cesjs meccegKe MeerIeÇ DeeFS~ ns oÙee kesâ meeiej! cegPemes otj cele peeFS~ ns OevegOe&j! keâ° mes JÙeekegâue Fme keâefJe
ig
efieefjOej keâe Yeer MeerIeÇ keâuÙeeCe keâerefpeS~
R
ll
ieerle mebKÙee-17
.A
s
ya
jeIeJees peveveermeefVeOeew peerceefle~
N
va
ÙeLee efveefKeueceeOegjermegOeeceefhe peueoŠ MeefMeefve memeerceefle~~1~~
Se
efkeâef_Ûeled efkeâef_Ûeefl#ehelesÓVeb YegefJe Â°dJesob ØeefleYeeefle~

th
DeJeefveefJeueerveeb oefÙeleeb efkeâef_Ûeod Yeesòegâb keâefCekeâeb jeefle~~2~~

ee
DeeJe DeeJe keâLeÙeved YegMegefC[veb Yeesòegbâ Ûeecev$eÙeles~

P
efkeâcegle veerjoŠ hegmb keâesekf eâueefcen mecØeefle meccev$eÙeles~~3~~

si
ul
ueIegueIegkeâJeueb cegKes oOeevee meÈeoÙeles ceelee~

T
ri
lemÙeeŠ meceb megkg e=âleefcen hegjlees efve<heeoÙeefle efJeOeelee~~4~~

Sh
keâhešyeeueJes<eefŒehegjeefjŠ #eCeceefhe vees efJejnÙeles~

11
lemÙew jeIeJeefMeMegcegKehe=<eles keâefJeefieefjOejŠ mhe=nÙeles~~5~~

20
Yeewceer—Deye keâefJe mJeÙeb nJesueer heæefle ceW jeIeJe peer keâe pesJeveej iee jns nQ-Deepe ßeerjeIeJe ceeB kesâ meeefVeOÙe
ht
ig
ceW peerce jns nQ, DeLee&led Yeespeve keâj jns nQ, ceeveeW veeruee yeeoue ner mebhetCe& ceeOegjer mes Ùegòeâ Dece=le keâes ner Ûevõcee ceW ues
yr
peekeâj meerceeyeæ keâj jne nw~ ØeYeg kegâÚ-kegâÚ keâCe he=efLeJeer hej efieje os jns nQ, Ùen ÂMÙe osKekeâj Ssmee ueie jne nw,
op
ceeveeW he=efLeJeer ceW efÚheer ngF& Deheveer ØeeCeyeuueYee meerlee peer keâes ner kegâÚ Keeves kesâ efueS meceefhe&le keâj jns nQ~ ‘DeeJee-
C
DeeJee’, Fme Øekeâej keânkeâj ØeYeg YegMegC[er peer keâes Deheves Deehe Yeespeve keâjves kesâ efueS Deecebef$ele keâj jns nQ, keäÙee
©
keâneR yeeoue, heg®<e, keâesÙeue keâes ner lees veneR yeguee jne nw? Úesšs-Úesšs keâJeue cegKe ceW osleer ngF& ceeB keâewmeuÙee ØeYeg
keâes Yeespeve keâje jner nQ Deewj YeieJeeve yeÇÿee peer keâewmeuÙee peer kesâ mebhetCe& megke=âle keâe efve<heeove keâj jns nQ~ YeieJeeve
efMeJe Yeer keâhešceÙe yeeue-JesMe yeveeÙes ngS Skeâ Yeer #eCe jeceueuee keâes veneR ÚesÌ[les, Fme Øekeâej jeIeJe peer kesâ
cegKeÛevõ keâer Skeâ yetBo kesâ efueS efieefjOej keâefJe mhe=ne keâj jne nw~
ieerle mebKÙee-18
ue#ceCeŠ Øeen-
ns jIegveeLe Kesefuelegb Ûeue Ûeue~~
d .
le®CeleceeuemeceeveceveesnjosnefJeYee›eeref[leÙecegveepeue ~
ve
hejceevevomeevõveJeveerjo ke=âheeJeeefjkeâjleg°ke=â<eerJeue~~1~~
er
es
MejoceuesvogmeceeveMegYeeveve veÙeveefJeefpelevevoveJeveMeleoue~
R
oMevekeâeefvlekeâceveerÙekegâvo®efÛe keâefjkeâjmeceYegpeoC[ceneyeue~~2~~
s
ht
keâuekeâheesleJejkeâC"legueefmekeâeceefnleJelme ßeerJelmemegmecyeue~
ig
veemeeMegkeâefhekeâJeÛeveceveesjcemegOeeMeefceleMelekeâesefšnueenue ~~3~~
R
Oe=leueIegueIegletCeerjÛeeheMej leheveØeleeheef$eleeheceneveue~
ll
.A
DemceeefYeŠ men ieÛÚ Kesefuelegb ns jIegJej efieefjOejueesÛeveheâue~~4~~
s
ya
Yeewceer—Deye ßeerue#ceCe YeieJeeve jece mes keânles nQ-ns jIegveeLe peer! Deye, Kesueves kesâ efueS ÛeefueS~ veJeerve
N
leceeue kesâ meceeve ceveesnj osn keâer keâeefvle mes Ùecegvee peue keâes ueefppele keâjves Jeeues, hejceevevo™he Ieves yeeoue,
va
ke=âhee™he peue mes meeOekeâ™he efkeâmeeveeW keâes ØemeVe keâjves Jeeues ØeYeg! Deye Kesueves kesâ efueS heOeeefjS~ Mejod keâeueerve
Se
Ûevõcee kesâ meceeve megvoj cegKeJeeues, ves$e keâer keâeefvle mes vevoveJeve kesâ keâceue keâes Yeer peerleves Jeeues, oeBle keâer keâeefvle
th
mes kegbâo keâer MeesYee keâes Yeer megvoj yeveeves Jeeues, neLeer keâer Megb[ kesâ meceeve YegpeoC[ Jeeues, ceneyeueer ØeYeg! Deehe
ee
Kesueves kesâ efueS heOeejW~ megvoj keâheesle kesâ meceeve kebâ", leguemeerceeuee mes megMeesefYele Je#emLeue, ßeerJelmeueebÚve kesâ
P
DeeOeej, leesles kesâ meceeve veeefmekeâe, keâesÙeue kesâ meceeve megvoj JeeCeer keâer megOee mes keâjesÌ[eW efJe<eeW keâes Meevle keâjves Jeeues
si
ØeYeg! Deehe Kesueves kesâ efueS heOeejW~ Úesšs-Úesšs lejkeâme Oeveg<e-yeeCe OeejCe keâjves Jeeues, metÙe& kesâ meceeve Øeleeheer,
T ul
leerveeW leeheeW keâes Yeer Yemce keâjves kesâ efueS DeefivemJe™he, efieefjOej keâefJe kesâ ves$eeW kesâ heâue ns jIegßes‰ ßeerjeIeJe! nceejs
ri
meeLe Kesueves heOeeefjS~

Sh
mevoYe&Mueeskeâ:
11
20
ieÛÚvleb meevegpeb jeceb efveÙeÛÚvleb meleeb ceveŠ~

ØeÙeÛÚvleb megKeb mJesYÙeesÓJeesÛeled kewâkeâÙeJebMepee~~1~~
ht
ig
Yeewceer—mevleeW keâe ceve efveÙebef$ele keâjles ngS DeelceerÙe peveeW keâes megKe osles ngS Úesšs YeüeleeDeeW kesâ meefnle
yr
op
jepeYeJeve mes ›eâerÌ[eLe& peeles ngS ßeerjece keâes efvenejkeâj kewâkesâÙe-JebMe ceW GlheVe ™heceeefueveer kewâkesâÙeer ceeB yeesueeR~
C
ieerle mebKÙee-19
©
›eâeref[legb Yeele=efce$ew§e meekebâ cee efJeotjb iecees jeceueeueve~

yeÇeer [
f legb efmebnMeeJeeb§e jeIeJe ceemleg Yetejf ßecees jeceueeueve~~1~~
meecØeleb vees ke=âleŠ ØeelejeMees cee mce Yetvceele=Jeieex efvejeMeŠ~
peerce hetCee&ce=leekeâjmeceeveve ceemleg les efJeYeücees jeceueeueve~~2~~
yeeuekeâeC[ced 117
heMÙe YeevegŠØeKejleeb ØeÙeelees cueemÙemes lJeb JehegJee&efjpeeleŠ~

ßeerÛejCeMejCeieleheeefjpeelees JeuiegJeeÛeb Ùecees jeceueeueve~~3~~
Sefn jeIeJe kegâ® mlevÙeheeveb ieesheÙeecÙe_Ûeues lJeeb efveOeeveced ~
.
lJeb meleeb Øescehee$eb efveheeveb mJeefmle les efJeßecees jeceueeueve~~4~~
d
ve
mees{gcen&Š keâLeb Iece&ÛeC[b keâesceuee”es jJesJez ØeÛeC[ced~
er
peerJe jepeerJeueesÛeve efÛejb Jew megkeâefJeefieefjOejjcees jeceueeueve~~5~~
es
R
Yeewceer- ceeB kewâkesâF& keânves ueieeR- ns jeceueeueve! Deheves yeeueefce$eeW Deewj YeüeleeDeeW kesâ meeLe Kesueves kesâ efueS
s
otj cele peeDees~ efmebnMeeJekeâeW keâes ueefppele keâjves kesâ efueS Deehe DeefOekeâ ßece ve keâjW keäÙeeWefkeâ Jen lees Deehekesâ efueS
ht
ig
mJeeYeeefJekeâ nw~ Fme meceÙe Deeheves ØeeleŠ keâe peueheeve veneR efkeâÙee~ ceele=Jeie& efvejeMe ve neW~ ns hetCe& Ûevõcee kesâ
R
meceeve ØeYeg! Deehe kegâÚ peueheeve ues ueW~ Deehekeâes efkeâmeer Øekeâej keâe GleeJeueeheve veneR keâjvee ÛeeefnS~ ns efveÙele
ll
ceOegjJeeCeer kesâ Oeveer jeceueeueve peer! Deehe MejCeeieleeW kesâ efueS heeefjpeele mJe™he nQ~ Deehekeâe Mejerj keâceue kesâ
.A
meceeve megkegâceej nw~ FOej metÙe&veejeÙeCe Yeer ØeKej nes Ûegkesâ nQ~ Deehe keâneR kegâcYeuee ve peeÙeB~ cePeueer ceeB keânves
s
ya
ueieeR- DeeDees jeIeJe! ogodOet heer uees~ cenejepe kesâ OevemJe™he legcnW ceQ DeeBÛeue ceW efÚhee uetB~ legce mevleeW kesâ Øescehee$e
N
Deewj efveheeve DeLee&led peueeMeÙe nes~ ns jeIeJe! Deehekeâe keâuÙeeCe nes Deewj Deehe cesjer ieeso ceW efJeßeece keâjW~ Denes!
va
jeceueeueve, Deehekesâ Debie yeÌ[s keâesceue nQ~ Deehe metÙe&veejeÙeCe keâer ØeÛeb[ Oethe kewâmes men mekeWâies? ns jepeerJeueesÛeve,
Se
ßeerjece! Deehe megkeâefJe efieefjOej keâes jceeles ngS DevevlekeâeueheÙe&vle peerefJele jnW~
th
ieerle mebKÙee-20
ee
efMeMegefYeŠ ›eâer[efle yeeuecegkegâvoŠ~

P
si
meefKeefYeŠ megYeiewjvegpewŠ meekebâ hetCe&Š hejceevevoŠ~~1~~

ul
keâefn&efÛeoehlekeâvogkewâŠ ›eâer[ved jceÙeefle heefjkeâjueeskeâced~

T
ri
keâefn&efÛeoefhe›eâer[ves MeòeâŠ kegâ®les peieodefJeMeeskeâced~~2~~

Sh
OeeJeefle keäJeeefhe OeeJeÙeved Yeüele¸ved levegles MewMeJeueerueeced~

11
nmeved nemeÙeved mejÙetleerjs ef$eYegJeveceÁueMeerueeced~~3~~

20
DehejeefpeleesÓhÙenes efJeefpeleŠ meved YejleefJepeÙeceefYevevoved~

ht
meoe efJeueesÛeveheLes efJenjleeled efieefjOejùoÙeb Ûevoved~~4~~

ig
yr
Yeewceer—yeeue cegkegâvo ßeerjece yeeuekeâeW kesâ meeLe Kesue jns nQ~ hetCe&, hejceevevomJe™he nesles ngS Yeer ØeYeg ßeerjece
op
efce$eeW SJeb megvoj YeüeleeDeeW kesâ meeLe yeeue-kesâefue keâj jns nQ~ keâYeer Øeehle ieWo kesâ meeLe Kesueles ngS Deheves mesJekeâeW keâes
C
jceeles nQ lees keâYeer DevÙe ›eâerÌ[eDeeW ceW levceÙe neskeâj, mebmeej keâes Meeskeâjefnle keâjles nQ~ keâYeer oewÌ[les nQ lees keâYeer Deheves
©
YeeFÙeeW keâes oewÌ[eles ngS nBmeles-nBmeeles ngS ØeYeg ßeerjece mejÙet kesâ leš hej leerveeW ueeskeâeW keâes cebieue osves Jeeueer
yeeueueeruee keâjles nQ~ mJeÙeb Dehejeefpele neskeâj Yeer, Kesue ceW Yejle peer mes hejeefpele neskeâj Gvekeâer efJepeÙe keâe
DeefYevevove keâjles nQ~ Fme Øekeâej efieefjOej keâefJe kesâ ùoÙe keâes Meerleue keâjles ngS yeeue™he jeIeJe cesjs ves$eheLe hej
efvejblej efJenej keâjles jnW~
mevoYe&MueeskeâŠ
keâoe efce$ewŠ meekebâ Yejleceefnleb ue#ceCevegleced
nmevleb ßeerjeceb õgefnCemegleheg$eerJejlešs~
d .
uemevleb Kesuevleb Oe=leefJeefMeKeÛeeheb IeveefveYeced
ve
keâefj<ÙesÓnb yeeueb veÙeveheLeieb yeÇÿemeiegCeced~~1~~
er
es
Yeewceer—Deye keâefJe Dehevee ceveesjLe Øemlegle keâj jns nQ~ Denes! yeÇÿee kesâ heg$e Jeefme‰ peer keâer heg$eer mejÙet peer kesâ
R
leš hej efce$eeW kesâ meeLe Kesueles ngS Yejle peer Éeje hetefpele, ue#ceCe peer Éeje ØeCele, veeruecesIe kesâ meceeve megvoj Oeveg<e
s
ht
yeeCe OeejCe efkeâS ngS efoJÙe MeesYee mes Ùegòeâ Kesueles ngS, ØemeVe meiegCe-meekeâej hejyeÇÿe mJe™he, yeeuekeâ ßeerjece keâes
ig
ceQ Deheves ves$eeW keâe efJe<eÙe keâye yeveeTBiee?
R
ll
ieerle mebKÙee-21
.A
Deejeces jceles jeceŠ men megùovegpewŠ ßeerjeceŠ~
s
ya
Deelceejece FJew<e efveieg&Ceb meiegCeb yeÇÿeJehegOee&ceŠ~~1~~
N
heMÙe heMÙe OeeJeefle efMeMegceOÙes meleeb meowJe ÂieefYejeceŠ~
va
Se
›eâer[efle keâueb keâvogkewâŠ keâeceb keâeceJewefjJeefOe&lekeâeceŠ~~2~~

th
jIegkegâuehe©eheleÁŠ heodYÙeeb ef#eheefle heleÁceefJeßeeceŠ~

ee
cevÙes peerJeceerMeceeefveveefcen peveefoefMe efnveeslÙeefJelekeâeceŠ~~3~~

P
nmeefle nemeÙeefle Ûeueefle ÛeeueÙeefle hejceevevoIeveMÙeeceŠ~

si
ul
vevoefle vevoÙeles megùoŠ Keueg YeòeâkeâuheefJešheejeceŠ~~4~~

T
DeefYevevÅeles megjwŠ megceJe=°dÙee Ûe›eâJeefle&ceKeheefjCeeceŠ~

ri
Sh
peÙepeÙesefle efkeâVejwieeaÙeles efieefjOejieerleiegCe«eeceŠ~~5~~

11
Yeewceer—kewâkesâÙeer peer keânleer nQ- efce$eeW Deewj YeüeleeDeeW kesâ meeLe ßeer peer keâes Yeer jceeves Jeeues cesjs jece yeieerÛes ceW
20
Deevevo kesâ meeLe Kesue jns nQ~ osKees meefKeÙeeW! Deelceejece neskeâj Yeer efveieg&Ce neskeâj Yeer meiegCe meekeâej, hejce
ht
lespemJeer, meppeveeW kesâ ves$eeW keâes meowJe Deevevo osves Jeeues, Ùes jeIeJe yeeuekeâeW kesâ yeerÛe oewÌ[ jns nQ~ osKees meefKe! keâece
ig
kesâ Me$eg efMeJe peer kesâ Yeer ceve ceW Deheves oMe&veeW keâer keâecevee yeÌ{eves Jeeues jIegkegâue keâceue kesâ metÙe& ßeerjece ieWo Kesue jns
yr
op
nQ Deewj efyevee efkeâmeer Yeüce kesâ ÛejCeeW mes ieWo keâes heWâkeâles nQ, (Fmeer ›eâerÌ[e keâes Deepe hegâšyeeue keânles nQ)~ ceQ Ssmee
C
ceeveleer ntB efkeâ heeo-keâvogkeâ ›eâerÌ[e kesâ yÙeepe mes Deheves keâes F&Õej ceeveves Jeeues peerJe keâes ner YeieJeeve efoMee-efoMee ceW
©
Peškeâeles jnles nQ Deewj Gvekeâer FÛÚeDeeW keâes Yeer ve° keâjles jnles nQ, DeLee&led keâYeer hetCe& veneR keâjles~ hejceevevoceÙe
yeeoue kesâ meceeve MÙeeceue, Deheves YeòeâeW kesâ efueS keâuheJe=#emJe™he ßeerjece nBmeles nQ, nBmeeles nQ~ Ûeueles nQ, efce$eeW keâes
Deheves heeme yegueeles nQ, mJeÙeb ØemeVe nesles nQ Deewj efce$eeW keâes Yeer ØemeVe keâjles nQ~ cenejepe oMejLe kesâ Ùe%e kesâ MegYe
heâuemJe™he ØeYeg! heg<heJe=ef° kesâ Éeje osJeleeDeeW Éeje DeefYeveefvole nes jns nQ~ efieefjOej keâefJe kesâ Éeje efpevekeâe
iegCeieeve ieeÙee ieÙee, Ssmes ØeYeg ßeerjece peÙe-peÙekeâej kesâ meeLe efkeâVejeW Éeje Yeer ieeS pee jns nQ~
yeeuekeâeC[ced 119
mevoYe&Mueeskeâ:
Deejeces jceceeCeb leb jeceb jepeerJeueesÛeveced~
menevegpeb nefjb Â°dJee keâeefÛeled meerceefvleveer peieew~~1~~
d .
Yeewceer- Úesšs YeeFÙeeW kesâ meeLe GÅeeve ceW DeevebohetJe&keâ Kesueles ngS jepeerJeueesÛeve hejcesÕej ßeerjece keâes
ve
efvenejkeâj keâesF& ßeerDeJeOe keâer megneefieveer ceefnuee nJesueer ieerle kesâ {eue ceW iee G"er~
er
es
ieerle mebKÙee-22
R
jeceŠ megùodyevOegleeb jceÙeefle~
s
ht
oMejLemegke=âlece_pegueejeces ›eâer[ved meefKe megpeveeveefYejceÙeefle~~1~~
ig
R
veerueleecejmepeueomegvojes efvepeefoefMe efveÙeleceveesÓefhe efveÙeceÙeefle~
ll
.A
efJeefnlemeggke=âleheoveleefvekeâjeCeeb mececevegveÙeveheâueb heefjCeceÙeefle~~2~~
s
DeefueieCeefvekeâjefJeefvevokeâefÛekegâjefvekeâjefJeYeÙee efJeheo_Ûe efJejceÙeefle~
ya
N
me”eheÙeved yeeueueerueeceLe meheâueeb efieefjOejefiejceefhe ieceÙeefle~~3~~
va
Yeewceer—ns meefKe! ßeerjece Deheves efce$eeW Deewj yevOeg-yeevOeJeeW kesâ mecetn keâes jcee jns nQ~ oMejLe peer kesâ
Se
hegCÙe™he megvoj GÅeeve ceW ßeerjece Deheves Yeòeâ ßeerJew<CeJeeW keâes Deevebefole keâj jns nQ~ veerueskeâceue SJeb yeeoue kesâ
th
meceeve ØeYeg Deheves Yepeve keâer efoMee ceW efveef§ele efkeâS ceve keâes Yeer efveÙeefcele keâj jns nQ~ Deveskeâ pevcepevceevlej kesâ
ee
hegCÙe efkeâÙes ngS SJeb ØeYeg kesâ ÛejCeeW ceW ØeCele ngS, Yeòeâ mecetneW kesâ ves$eeW kesâ heâue keâes Yeer meceeve ™he mes Devegketâue
P
Øeeefhle keâer Deesj efueS pee jns nQ~ YeücejeW keâes Yeer efveefvole keâjves Jeeues kesâMemecetneW keâer MeesYee mes YeòeâeW keâer efJeheefòeÙeeW
si
ul
keâes Yeer ØeYeg ve° keâj jns nQ Deewj Fmeer yeneves Deheveer yeeueueeruee ieJeeles ngS cegPe efieefjOej keâefJe keâer JeeCeer keâes
T
meheâue yevee jns nQ~

ri
Sh
mevoYe&MueeskeâŠ
11
DeLees efÛekeâer<e&ved efkeâue keâCe&JesOeb jecemÙe jepeerJeÂMeŠ meyevOeesŠ~

20
mecemleYeõmÙe Ûe Yeõmetòebâ he"ved Jeefme‰es Øepeieew megieerleced~~1~~

ht
ig
Yeewceer—Fmekesâ he§eeled DeLee&led ØeYeg kesâ ØeekeâšŸe kesâ leermejs Je<e& YeeFÙeeW meefnle keâceue ves$e ßeerjece keâe keâCe&JesOe
yr
mebmkeâej keâjves keâer FÛÚe keâjles ngS yeÇÿeef<e& Jeefme‰ peer mecemle mebmeej keâe keâuÙeeCe keâjves Jeeues ØeYeg ßeerjeceYeõ kesâ
op
efueS Yeõmetkeäle heÌ{les ngS Fme Øekeâej Yeõieerle ieeves ueies~

C
ieerle mebKÙee-23
©
DeÅe jeIeJemÙe MeesYee efveneÙe&leeb JemeveYet<eCeceefCeJee&Ùe&leeced~~

JesOeÙeeefce keâCee&JeJesOemÙe OeelegŠ~
mebmkeâjesecf e mebmkeâejCeb cegoe efhelegcee&legŠ~~
DeÅe mebmke=âleesÓefhe nefjŠ mebmkeâeÙe&leeced~~1~~

mekeâueYeõefveOesŠ ke=âles Yeõmetòebâ JeeÛÙeles~
meJe&ceÁueefJeOesŠ ke=âles ce”ue_Ûe ÙeeÛÙeles~~
.
DeÅe yeeueueeruee njsjJeOeeÙe&leeced~~2~~
d
ve
DeÅe je%eer keâewmeuÙee mecemlewjefYevevÅeleeced~
er
Ûe›eâJeefle&oMejLemÙe megke=âle_Ûe JevÅeleeced~~
es
ÂMÙeceeueeskeâodefYeŠ #eCees ve efveJeeÙe&leeced~~3~~
R
s
jesefoleg ve efMeMegYet&efjefce<šeVeb ØeoerÙeleeced~
ht
ig
›eâer[veeÙe keâekeâYegMegC[er Ûe meceeveerÙeleeced~~
R
ßegleew kegâC[ueb veJeerveb heefjOeeÙe&leeced~~4~~
ll
.A
hetpeÙevleg keâewMeueeÙe ieewejf njieCesMeeved~
s
uegC"Ùevleg nscejlveiepejLeeveMes<eeved~~
ya
efieje efieefjOejmÙe ce”uecegÛÛeeÙe&leeced~~5~~
N
va
Yeewceer—Deepe ßeerjeIeJe keâer MeesYee efvenejes Deewj JeŒe, Yet<eCe, ceefCeÙeeW keâes efveÚeJej keâjes~ Deepe efkeâmeer Yeer
Se
Øekeâej mes JesOejefnle hejceelcee ßeerjece kesâ keâeve ceQ efÚoe jne ntB~ mebmkeâejeW kesâ efhelee-ceelee ØeYeg keâes Yeer ceQ mebmkeâej
th
mecheVe keâj jne ntB~ meye Øekeâej mes mebmke=âle ßeernefj keâes mebmkeâej mecheVe keâjeDees~ mechetCe& keâuÙeeCeeW kesâ efveOeeve ØeYeg
ee
kesâ efueS Deepe Yeõmetòeâ keâe JeeÛeve efkeâÙee pee jne nw Deewj mechetCe& cebieueeW kesâ efJeOeevemJe™he ØeYeg kesâ efueS cebieue
P
keâer ØeeLe&vee keâer pee jner nw~ ØeYeg keâer Fme yeeueueeruee keâe efÛevleve efkeâÙee peeÙe~ Deepe keâewmeuÙee jeveer keâe meYeer
si
DeefYevevove keâjW Deewj cenejepe peer kesâ megke=âefle keâe meye ueesie Jevove keâjW~ Fme ÂMÙe keâe DeJeueeskeâve keâjles ngS Skeâ
T ul
#eCe kesâ efueS Yeer heuekeâ yevo cele keâerefpeS~ yeeuekeâ jesÙes ve FmeefueS FvnW yengle-meer efce"eFÙeeB oer peeÙe, Kesueves kesâ
ri
efueS keâekeâYegMegefC[ peer keâes yeguee efueÙee peeÙe~ ØeYeg kesâ keâeve ceW Oeerjs mes veÙee kegâC[ue henveeÙee peeÙe~ kegâMeuelee kesâ
Sh
efueS Mebkeâj heeJe&leer, Deewj ieCeheefle keâer hetpee keâer peeÙe Deewj neLeer, IeesÌ[s, jlve Deeefo meYeer yengcetuÙe JemlegSB uegšeF&
11
peeÙeB, keâefJe efieefjOej keâer JeeCeer mes cebieue keâe GÛÛeejCe keâjeÙee peeÙe~
20
efJeMes<e- Ùen ieerle yegvosueKeC[ keâer Skeâ ueeskeâOegve keâer {eue ceW efveyeæ nw- efpemekesâ yeesue nQ-
ht
‘‘Ùen ve nesJes Oeveg<e keâes leesefjJees, keâef"ve kebâkeâve ieeB" Úesjyees~’’

ig
yr
ieerle mebKÙee-24
op
keâefuelekegâC[uees jecees jepeefle~

C
©
hejceevevoheÙeesoes ieg®ÙegiemeefnleŠ meceefOekeâcenes efJejepeefle~~1~~

mLeeuÙeeb Oe=leb ceesokebâ efJenmeved Keeoefle yevOetved $eeR§e KeeoÙeefle~
efkeâcegle ØeheefòemegOeeheefjJesMeb ef$eefJeOeeved MejCeeieleeved ¥eoÙeefle~~2~~
keâCe&JesOemebmkeâejceefC[lees peveveerJez menevegpeŠ ØeCeceefle~
le®CeleceeueŠ keâuheJeefuuekeâeŠ MecheeŠ efkeâcegle JeeefjoesÓefheveceefle~~3~~
yeeuekeâeC[ced 121
Â°dJee yeeueJeÙe&ceÙee&oeb Ùeesefiepevees veleefMejmee OÙeeÙeefle~

meleeb keâeceOesvegb efMeMegueerueeb mebmke=âleefieje efieefjOejes ieeÙeefle~~4~~
Yeewceer—Deye cenekeâefJe nJesueer heæefle ceW YeieJeeve keâer keâCe&yesOeueeruee keâe ieeve keâj jns nQ~ Denes! Deepe
d .
veJeerve kegâC[ue OeejCe keâjkesâ YeieJeeve efMeMeg jece Gmeer Øekeâej mes MeesefYele nes jns nQ, pewmes oes ye=nmheefleÙeeW kesâ meeLe
ve
hejceevevoceÙe yeeoue efJejepeceeve nes jns neW~ mLeeueer ceW jKee ngDee ue[d[t nBmeles ngS ØeYeg Kee jns nQ Deewj leerveeW
er
YeeFÙeeW keâes Yeer efKeuee jns nQ~ keäÙee leerve Øekeâej kesâ ceeveefmekeâ, JeeefÛekeâ Deewj keâeefÙekeâ MejCeeieleeW keâes ØeYeg Øeheefòe-
es
Dece=le keâes hejesmekeâj Dee¥eefole keâj jns nQ? keâCe&JesOe kesâ mebmkeâej mes Ùegòeâ keâeve efÚoeS ngS ØeYeg ßeerjece Úesšs
R
YeeFÙeeW meefnle Deheveer leerveeW ceeleeDeeW keâes ØeCeece keâj jns nQ~ ceevees veJeerve leceeueJe=#e Deewj yeeoue mJeCe& keâer
s
ht
keâuheuelee Deewj efyepeueer keâes ØeCeece keâj jns neW~ Fme Øekeâej yeeue™he ØeYeg keâer ceÙee&oe osKekeâj Ùeesieerpeve efJeveceü
ig
efMej mes ØeYeg keâer Fme ceÙee&oe keâe OÙeeve keâj jns nQ Deewj meppeveeW keâer keâeceOesveg ™he ØeYeg keâer yeeueueeruee keâes
R
efieefjOej keâefJe Yeer mebmke=âleJeeCeer ceW iee jns nQ~
ll
.A
mevoYe&Mueeskeâ:
s
ya
DeLe ØeerleŠ ØeerlÙee jIegkegâuehegjesOee hegjefjheg-
N
efØeÙeb ØeeLÙeË ØeeLÙeË mekeâuemegjÛet[eceefCecemeew~
va
ÛeueÛÛet[b Ûet[ekeâjCeefJeefOevee jececevegpewŠ
Se
meceb mebmkegâJee&CeŠ megjefieefj Jeefme<": ØeefCepeieew~~1~~

th
ee
Yeewceer—keâCe&JesOe mebmkeâej kesâ he§eeled ef$ehegjemegj kesâ Me$eg YeieJeeve Mebkeâj peer kesâ Yeer efØeÙe ØeeLe&veerÙe osJeleeDeeW
P
kesâ Yeer efØeÙe, mechetCe& osJeleeDeeW kesâ cegkegâš ceefCe, IegBIegjeues kesâMeeW Jeeues YeieJeeve ßeerjece keâes YeeFÙeeW kesâ meeLe
si
ÛetÌ[ekeâjCe mebmkeâej mes mebmke=âle keâjles ngS jIegkegâue kesâ hegjesefnle ßeerJeefme‰ peer mebmke=âle Yee<ee ceW Ùen ieerle iee G"s-
T ul
ieerle mebKÙee-25
ri
Sh
jeceÛet[ekeâjCeb mebefJeOeerÙeleeced~
11
DeÅe mekeâuewŠ megceÁueb ieerÙeleeced~~

20
JÙeehekeâes yeÇÿe hejcesÕejefMÛevceÙeŠ~

ht
meefÛÛeoevevokeâvoes nefjmlevceÙeŠ~~
ig
Ieves ÛeheuesJe kesâMees efJeueerÙeleeced~~1~~

yr
op
efkebâ #egjØeb ÛeuesÛÚêrnjsce&mlekesâ~

C
efve<keâues efve<Øehe_Ûes ceueeheemlekesâ~~

©
ueeskeâueeruewJe mee meceeOeerÙeleeced~~2~~

je%eerkeâewmeuÙeemegke=âleeefyOeÛevõŠ ØeYegŠ~
nsÙeiegCeJepÙe&MeesYeemecegões efJeYegŠ~~
mebmke=âleŠ mebmke=âles ùefo efJeOeerÙeleeced~~3~~
ueyOeyengoef#eCewŠ efJeØeJeÙezŠ mececed~

lÙeòeâceeÙeeiegCewefJe&YeüceodefJeYeüceced ~~
megkeâefJeefieefjOejsCe jecees ceveefme veerÙeleeced~~4~~
d .
Yeewceer—ßeerjece keâe ÛetÌ[ekeâjCe mebmkeâej efkeâÙee peeÙe Deewj Deepe meye ueesie megcebieue ieeve keâjW~ Ùen ßeerjece
ve
JÙeehekeâ yeÇÿe, hejcesÕej, ÛesleveeceÙe, meefÛÛeoevebo kesâ yeeouemJe™he, heehenejer Deewj hejcelelJe ™he nQ, FmeefueS Fvekesâ
er
kesâMe keâešs veneR pee mekeâles~ yeeoue ceW efyepeueer keâer YeeBefle ßeerjece kesâ kesâMeeW keâe mecetn Fvekesâ cemlekeâ ceW ner efJeueerve
es
nes peeÙe~ keâueeDeeW mes jefnle meejs Øehe_ÛeeW mes otj mebmeej kesâ ceveeW mes Deleerle, ØeYeg kesâ cemlekeâ hej keäÙee Úgjer Ûeue
R
s
mekeâleer nw? Ùen lees Jewefokeâ ceÙee&oe keâer ueeskeâueeruee nw~ Fmekeâe Fmeer Øekeâej meceeOeeve keâj uesvee ÛeeefnS~ ØeYeg ßeerjece
ht
cenejeveer keâewmeuÙee kesâ hegCÙe#eerj-meeiej kesâ Ûevõcee nQ~ Ùes nsÙeiegCeeW mes jefnle Deewj MeesYee kesâ meeiej nQ~ Deheves
ig
R
mebmkeâej mecheVe ùoÙe ceW Fve mebmkeâej mecheVe ØeYeg keâes OeejCe keâjW~ Fme Øekeâej yengle-meer oef#eCee Øeehle ceeÙeeiegCeeW
ll
mes jefnle Yeücejefnle yeÇeÿeCeeW kesâ meeLe keâefJe efieefjOej kesâ Éeje Yeer ßeerjece keâes ceve ceW OeejCe efkeâÙee peeÙe~
.A
mevoYe&Mueeskeâ:
s
ya
Yeg_peeve§e›eâJeleea mececeefMelegceLees jececeepeg£oYeË
N
va
lÙeskeälJes<šeVeeyeÇpevleb jIegkegâueceefn<eer OeeJeceeveeÓefhe Oeleg&ced~
Se
veeMeÄeâesod ÙeesieefÛeòewceg&efvepevecevemee ogOe&jb Oetpe&šer[dÙeb

th
keâewmeuÙee YeiveMeuÙee ßececeefnlecegKeer Øeen efÛe$eb megecf e$eeced~~1~~

ee
Yeewceer—Yeespeve keâjles ngS Ûe›eâJeleea peer Deheves ner meeLe Yeespeve keâjves kesâ efueS yeeuekeâ ßeerjece keâes yeguee jns
P
si
nQ~ hejvleg Deheves yeeueefce$eeW keâes ÚesÌ[keâj ve Deeles ngS ßeerjece keâes hekeâÌ[ves kesâ efueS oewÌ[leer ngF& jIegkegâue keâer cenejeveer
ul
keâewmeuÙee peye efMeJe peer kesâ Yeer mleglÙe, ÙeesefieÙeeW kesâ efÛeòe leLee cegefveÙeeW kesâ ceve mes Yeer ve OeejCe keâjves ÙeesiÙe ßeerjece
T
ri
keâes peye veneR hekeâÌ[ heeFË leye ßece kesâ efyevogDeeW mes MeesefYele cegKeJeeueer mebmeej kesâ keâ°eW mes jefnle keâewmeuÙee megefce$ee
Sh
mes Fme Øekeâej yeesueeR-

11
ieerle mebKÙee-26
20
jeIeJees vewJe MekeäÙees ceÙee OelegË meggefce$es Oesefn yeeueb cegoe~

ht
ig
ueeIeJeeved vewJe MekeäÙeŠ meesÓvegmelegË megefce$es Oesefn yeeueb cegoe~~1~~

yr
ÙeŠ mJelev$e F&ÕejŒÙeOeerMeŠ efveefJe&keâej Skeâes peieoerMeŠ~

op
keâLeb MekeäÙeŠ meesÓÅe ceÙee JeMeerkeâlegË megecf e$es Oesenf yeeueb cegoe~~2~~
C
©
ÙeŠ ØeeflejescekeâefuelekeâesšdÙeC[Š ØeyeueØeleeheefJeefpeleceele&C[Š~

keâLeb MekeäÙeŠ me cecee_Ûeues efJenlegË megecf e$es Oesenf yeeueb cegoe~~3~~
vesefle vesefle Ùeb ieeÙeefle JesoŠ meceoMeea nefjjmleefJeYesoŠ~
keâLeb MekeäÙees ceÙee je%es GhenlegË megecf e$es Oesenf yeeueb cegoe~~4~~
yeeuekeâeC[ced 123
Ùeb ve Meejoe ØeYeJeefle ieelegb metefòeâŠ efkeâceueb efmevOegb ceelegced~

keâLeb MekeäÙees efieefjOejefieefj meceenlegË megecf e$es Oesenf yeeueb cegoe~~5~~
Yeewceer—ns megefce$es! ceQ jeIeJe keâes veneR hekeâÌ[ hee jner ntB~ Fme yeeuekeâ keâes ØemeVelee mes hekeâÌ[es lees, ueIeglee kesâ
d .
keâejCe ceQ Fvekesâ heerÚs-heerÚs Yeer veneR Ûeue hee jner ntB~ FvnW legcneR hekeâÌ[es~ pees mJelev$e, meJe&meceLe&, meYeer efJekeâejeW mes
ve
jefnle, Gheceejefnle Deewj peiele kesâ F&Õej nQ, Gvekeâes ceQ kewâmess JeMe ceW keâj mekeâleer ntB? efpevekesâ jesce-jesce ceW keâesefš-
er
keâesefš yeÇÿeeC[ jnles nQ~ efpevneWves Deheves Øeleehe mes metÙe&veejeÙeCe keâes peerlee nw, Jes cesjs De_Ûeue ceW kewâmes efJenej keâj
es
mekeâles nQ? efpevnW vesefle-vesefle keânkeâj Jeso ieeles nQ, pees meceoMeea heehenejer leLee YesoeW mes jefnle nQ, Gve ßeerjeIeJe keâes ceQ
R
hekeâÌ[keâj cenejepe keâes kewâmes meeQhetB~ efpevekeâes mejmJeleer Yeer veneR iee mekeâleer keäÙee Úesšer-meer meerheer meeiej keâes mecesš
s
ht
mekeâleer nw? Jener ØeYeg keâefJe efieefjOej keâer JeeCeer ceW kewâmes meceeefnle nes mekeâles nQ~
ig
R
ieerle mebKÙee-27
ll
.A
DeeJe ueueve jIegjeefÙeved keâewmeuÙee lJeeb mecevegueeueÙesled~~
s
efMeMegefYeŠ KesueleŠ Øenjb Ùeeleb Mees<eb ieleb Jeovepeuepeeleced~
ya
efvepepeveceesoØeoeefÙeved keâewmeuÙee lJeeb mecevegueeueÙesled~~1~~
N
va
DeeieÛÚ jeIeJe heÙeŠ heeÙeÙesÓnb leJe cegKeÛevõceLees OÙeeÙesÓnced ~
Se
KeiekegâuekeâoveefJeOeeefÙeved keâewmeuÙee lJeeb mecevegueeueÙesled~~2~~

OeeJevlÙee cece osnb ßeevleb efMeefLeueeŠ kesâMeeŠ Jeoveb keäueevleced ~
th
ee
Je_ÛeÙe cee ceneceeefÙeved keâewmeuÙee lJeeb mecevegueeueÙesled~~3~~

P
keâesmeueve=heeflemlJeeb Øeleer#eles efieefjOejmegceeflemlJeeb meceer#eles~

si
mecØemeero megKeoeefÙeved keâewmeuÙee lJeeb mecevegueeueÙesled~~4~~

T ul
Yeewceer—ns peerJeeW keâes Deevevo osves Jeeues jeceueuee! Dee peeFS~ keâewmeuÙee Deehekeâes ogueej keâjWieer~ yeÛÛeeW kesâ
ri
Sh
meeLe Kesueles ngS Deeheves leerve IeCšs efyelee efoS~ Deehekeâe cegKekeâceue metKe ieÙee nw~ Deheves YeòeâeW keâes Deevevo osves
11
Jeeues ØeYeg Deehe Dee peeFS~ ns jeIeJe! ns og°eW keâe veeMe keâjves Jeeues! DeeFS, Deehekeâes ceQ mleveheeve keâjeTBieer Deewj
Deehekesâ cegKeÛevõ keâe ceQ OÙeeve keâ™Bieer~ oewÌ[les-oewÌ[les cesje Mejerj Lekeâ ieÙee nw~ cesjs kesâMe efMeefLeue nes ieÙes nQ~ cesjs
20
cegKe hej hemeerves keâer yetBos Dee ieF& nQ~ ns ceneceeÙeeefJeved! Deye cegPes cele "efieS~ DeÙeesOÙeeefOeheefle cenejepe oMejLe
ht
Deehekeâer Øeleer#ee keâj jns nQ~ efieefjOej keâefJe keâer megvoj yegefæ Yeer Deehekeâer meceer#ee keâj jner nw~ ns meJe&megKeoelee
ig
yr
ØeYeg! Deehe ØemeVe nes DeeSB, keâewmeuÙee Deehekeâes ogueej keâjWieer~

op
mevoYe&Mueeskeâ:
C
©
DeLee#ejejcYeefJeOeew hejsMelegŠ ØelevJelees ceeveJeueeskeâefMe#eCeced~

ßegefle§e Mes<e§e mejmJeleer efMeJeŠ meceeieceved kesâuÙeghepeerefJevees ÙeLee~~1~~
Yeewceer—Fmekesâ Devevlej ceveg<Ùe ceeve keâer efMe#ee keâe efJemleej keâj jns ØeYeg ßeerjece keâer De#ejejbYe efJeefOe kesâ
meceÙe yeeueueeruee kesâ GhekeâjCe keâer ner YeeBefle ßegefle-mejmJeleer-Mes<e SJeb efMeJe peer heOeej DeeS~
ieerle mebKÙee-28
nefjefcen uesKeÙeefle megYeiee mejmJeleer~~
Mes<eoòeheefókeâeÙeecegheÛeejwŠ hetefpeleeÙeeb
d .
efMe#eÙeefle mJejekeâejb JeCee&keâejb YeemJeleer~~1~~
ve
met$eeefCe Ûelego&MewJe ÛelegjŠ mebuueeheÙeefle
er
es
ÛelegjÛe›eâÛet[eceefCeŠ efMeJeŠ efØeÙeheeJe&leer~~2~~
R
£mJeoerIe&huegleYesob Jesoes JesoÙelesÓYesob
s
ht
efJeieefueleKesob Øeen ßegeflejefhe MeeÕeleer~~3~~
ig
ÛelegjesÓefhe Ûelegjeved ØeefMe#eÙevles ÛelJeejesÓefhe
R
oMeË oMeË ceescegÅeles oMejLeŠ megke=âleer~~4~~
ll
.A
De#ejmÙe Ûee#ejejcYeCeieerleb ieeÙeb ieeÙeb
s
ya
YeJeefle meveeLee vetveb efieefjOejYeejleer~~5~~
N
Yeewceer—ßes‰ mejmJeleer Deepe YeieJeeve ßeerjece keâes efueKevee efmeKee jner nQ~ <ees[MeesheÛeejeW mes hetefpele Mes<e kesâ
va
Éeje oer ngF& heefókeâe ceW YeieJeleer mejmJeleer mJejeW kesâ Deekeâej Deewj JeCeeX kesâ Deekeâej keâer efMe#ee os jner nQ~ heeJe&leer peer
Se
kesâ efØeÙe ÛelegjmecetneW kesâ efMejesceefCe efMeJe peer ÛeejeW jepekegâceejeW keâes Ûeewon met$eeW keâe GÛÛeejCe keâje jns nQ~ meYeer KesoeW
th
mes jefnle DeYesomJe™he hejceelcee keâes MeeÕeleer ßegefle Yeer ÜmJe-oerIe&-huegle keâe Yeso efmeKee jner nQ~ Fme Øekeâej
ee
mejmJeleer-Mes<e-efMeJe Deewj ßegefle Ùes ÛeejeW YeeiÙeMeeueer heefjkeâj ÛeejeW jepekegâceejeW keâes efMe#ee os jns nQ~ Fme Øekeâej
P
De#ej hejyeÇÿe ßeerjece kesâ De#ejejbYe ieerle keâes iee-ieekeâj efieefjOej keâefJe keâer JeeCeer Yeer meveeLe nes jner nw~
si
ul
efJeMes<e- Ûelego&Me met$e efvecveJeled nQ—

T
ri
DeFGCed - $e+èkeâd - SDees*d - SsDeewÛed - nÙeJejšd - ueCed - _ece*Ceveced - PeYe_ed - Ie{Oe<ed -

Sh
peyeie[oMed - KeheâÚ"LeÛešleJed - keâheÙed - Me<emejd - nued~

11
mevoYe&Mueeskeâew
20
DeLees kegâceeje§elegjŠ kegâceejeŠ peelee efJeYeeyeÇeer [ f lekeâesešf ceejeŠ~

ht
iegCewkeâmeeje efJeuemeodeJf eÛeejeŠ ßeerkeâesmeueeOeerMeceveeseJf enejeŠ~~1~~

ig
yr
meceslÙe leeleb veveg ceele=keâ$eÙeb ØehegâuueheeLeespecevees%eueesÛeveŠ~

op
meceglmegkeâŠ meved ›eleJevOeves efJeOeew peieeo peercetleefieje me jeIeJeŠ~~2~~

C
©
Yeewceer—Fmekesâ he§eeled ßes‰iegCe™he Skeâcee$e lelJe Jeeues, efJeÛeejeW mes megMeesefYele, oMejLe peer kesâ ceve ceW efJenej
keâjves Jeeues, Deheveer ØeYee mes keâjesÌ[eW keâeceosJeeW keâes ueefppele keâjves Jeeues, ßeerjece-Yejle-ue#ceCe-Me$egIve ÛeejeW
jepekegâceej kegâceej nes ieS DeLee&led heeBÛe Je<e& keâer keâewceejeJemLee keâes hetCe& keâjkesâ Ú"W Je<e& ceW ØeJesMe keâj ieS~
‘‘yeuekeâeceŠ #eef$eÙeb <e‰s Je<ex GheveÙeerle’’ DeLee&led yeue keâer keâecevee keâjves Jeeuee #eef$eÙe efhelee Deheves heg$e keâes Ú"W
Je<e& ceW GheJeerle keâj os, Fme JesoJeÛeve keâe heeueves keâjles ngS, efJekeâefmele keâceue kesâ meceeve megvoj ves$e Jeeues ßeerjeIeJe
›eleyevOe DeLee&led Ùe%eesheJeerle mebmkeâej ceW Glkebâef"le nesles ngS efhelee ßeer oMejLe SJeb leerveeW ceeleeDeeW keâewmeuÙee-
yeeuekeâeC[ced 125
kewâkesâÙeer-megefce$ee kesâ heeme peekeâj cesIe kesâ meceeve iebYeerj JeeCeer ceW DeJeOe hejbheje kesâ DeeBbÛeefuekeâ ueeskeâ Oegve keâer {eue
ceW Deewj Gmeer hejbheje keâer YeeJevee ceW ieerle ieeles ngS yeesues~
ieerle mebKÙee-29
d .
osefn Ûeleg&YÙeŠ efheleve&veg Ùe%emet$eb
ve
efJevee Ùe%emet$eb Jew vees keâeefhe ve peeefleŠ~
er
es
mLeelegb ve MekeäÙeceefOeJewJemJelecevegheefÝ~~1~~
R
osefn keâewmeuÙeeceeleve&§e Ùe%emet$eb
s
ht
efJevee Ùe%emet$eb Jew veŠ #eef$eÙee ve peeefleŠ~
ig
R
mLeelegb ve MekeäÙeb ceefOeYeieerjLeheefÝ~~2~~
ll
osefn kewâkeâÙeerceeleve&§e Ùe%emet$eb
s .A
efJevee Ùe%emet$eb Jew vees vÙetvewJe peeefleŠ~
ya
mLeelegb ve MekeäÙeceefOekeâkegâmlLeheefÝ~~3~~
N
va
osefn megefce$eeceeleve&§e Ùe%emet$eb
Se
efJevee Ùe%emet$eb Jew vees megefmLeje ve peeefle:~

th
mLeelegb ve MekeäÙeceefOejIegve=heheefÝ~~4~~
ee
efieefjOejØeYegefiejb ßeglJee cenejepeŠ

P
menYeeÙeex nmeefle cegob heefjÙeeefle~

si
ul
hejceevevomegOeeheÙeesOeew mveeefle~~5~~
T
ri
Yeewceer—ßeerjece DeJeOe keâer ueeskeâ Oegve Deewj DeJeOe keâer YeeJevee ceW keânles nQ—ns efhelee peer! Deye nceW pevesT os
Sh
oerefpeS, DeLee&led Ùe%eesheJeerle mebmkeâej keâje oerefpeS~ efyevee Ùe%eesheJeerle kesâ nceejer keâesF& peeefle efveef§ele veneR nes jner nw,
11
Deewj nce JewJeÕele ceveg keâer hebefòeâ ceW veneR yew" hee jns nQ~ ns keâewmeuÙee ceelee! nceW Ùe%eesheJeerle efouee oerefpeS, keäÙeeWefkeâ
20
efyevee Ùe%eesheJeerle kesâ nceejer #eef$eÙe peeefle efveef§ele veneR nes jner nw Deewj nce cenejepe YeieerjLe keâer hebefòeâ ceW veneR yew"
ht
hee jns nQ~ ns kewâkesâÙeer ceelee! nceW Ùe%eesheJeerle efouee oerefpeS, keäÙeeWefkeâ efyevee Ùe%eesheJeerle kesâ nceejer keâesF& peeefle efmLej
ig
veneR nw, nce Ùe%eesheJeerle kesâ efyevee cenejepe jIeg keâer hebefòeâ ceW veneR yew" hee jns nQ~ Fme Øekeâej efieefjOej keâefJe kesâ ØeYeg
yr
op
ßeerjece keâer JeeCeer megvekeâj cenejepe oMejLe leerveeW cenejeefveÙeeW kesâ meeLe nBme jns nQ Deewj ØemeVelee keâes Øeehle keâj jns
C
nQ leLee hejceevevo Dece=le kesâ cenemeeiej ceW mveeve keâj jns nQ~
©
efJeMes<e- Ùen ieerle DeJeOe DebÛeue kesâ Megæ ueeskeâ Oegve kesâ {eue ceW efveyeæ nw~ Fmekeâe yeesue nw-
osng ve ceesjs yeeyee cegPekesâ pevesT~
efyevee js pevesT ceesejf DeesÚjer peeefle,
yew" ve heeTB jepee YeeieerjLeer heeBelf e~~
ieerle mebKÙee-30
meccegKeceemeervee keâewmeuÙee je%eer Ûe›eâJeefle&vecevegveÙeefle nes~
ÛelegCeeË kegâceejeCeeb Ûe metvegveeb yeÇleyevOeeÙe Ûe efJeveÙeefle nes~~
d .
ëe=Ceg ëe=Ceg ve=hekegâuecegkegâšceCes ßegeflemeccelemelheLe nes~
ve
ÛelegCeeË kegâceejeCeecegheveÙevekesâ MegYecegntleË mevOesÙeceLe nes~~
er
es
yeÇÿeJeÛe&mekeâeceŠ he_ÛeJe<eË efÉpeb ßegefle®heveslegb keâLeÙeefle nes~
R
yeuekeâeceŠ #eef$eÙemleg <e‰Je<eË ›eleyevOes JesoŠ ØeLeÙeefle nes~~
s
ht
<e‰Je<ee& peelee Fces cece heg$ekeâe meceentÙe Jeefme‰ce=ef<eb nes~
ig
GheJeerleefJeefOeheÙemee mesÛeÙe meJe&ceveesjLeMegYeke=âef<eb nes~~
R
hetjCeerÙeb ceewefòeâkeâÛeleg<keâceefhe hetpeveerÙees ieCeheefleosJees nes~
ll
.A
ogefjlemeceehleÙes megheg$ekeâeCeeb MegYeb keâeÙe&ceLe meJe&cesJe nes~~
s
ya
ÉeoMeJešJeesÓefhe YeespeveerÙee ieewjerieCeheleer OÙeeÙele nes~
N
YeJeefmevOeglejCeeÙe keâefuekeâeues efieefjOejieerleeefve ieeÙele nes~~
va
Yeewceer—cenejepe kesâ efvekeâš yew"er ngF& cenejeveer keâewmeuÙee, ÛeejeW heg$eeW kesâ Ùe%eesheJeerle kesâ efueS Ûe›eâJeleea peer mes
Se
DevegveÙe Deewj efJeveÙe keâj jner nQ~ ns jepeJebMe kesâ cegkegâšceefCe! ns Jesomebcele ßes‰ ceeie& keâe DevegmejCe keâjves Jeeues
th
cenejepe! megefveS, megefveS, Deye ÛeejeW heg$eeW kesâ GheveÙeve mebmkeâej kesâ efueS megvoj cegntòe& keâe DevegmevOeeve keâj ueerefpeS~
ee
cenejepe! ßegefle keânleer nw efkeâ heg$e kesâ yeÇÿeJeÛe&mJeer keâer keâecevee keâjves Jeeuee yeÇeÿeCe efhelee yesšs keâe heeBÛeJeW Je<e& ceW
P
GheJeerle keâj os~ Fmeer Øekeâej yeue keâer keâecevee keâjves Jeeuee #eef$eÙe efhelee yesšs keâe Ú"s Je<e& ceW GheJeerle keâjs, Ssmeer Jeso
si
ul
YeieJeeve Dee%ee osles nQ~ cesjs ÛeejeW yesšs Ú"s Je<e& ceW ØeJesMe keâj Ûegkesâ nQ, DeleŠ cenef<e& Jeefme‰ peer keâes yegueekeâj GheJeerle
T
kesâ efJeOeeve mes meYeer keâer ceveesjLe ™he Kesleer keâes meeRÛe ueerefpeS~ Deye ceesefleÙeeW mes Ûeewkeâe hegjeÙee peeÙe, ieCeheefle keâer
ri
Sh
hetpee keâer peeÙe, heg$eeW kesâ efJeIveeW keâer meceeefhle kesâ efueS meYeer MegYekeâeÙe& efkeâÙes peeÙeB~ yeejn yešgDeeW keâes Yeespeve keâjeÙee
peeÙe Deewj meye ueesie ieewjer-ieCeheefle keâe OÙeeve keâjes, Fme keâefuekeâeue ceW Yeer YeJemeeiej mes heej nesves kesâ efueS
11
efieefjOej keâefJe Éeje jefÛele ‘ieerle jeceeÙeCeced’ keâs ieerleeW keâes ieeDees~
20
ieerle mebKÙee-31
ht
ig
mejmJeleer peieew—
yr
op
Ùeefmceved Jeves meerkeâjes ve oesueefle Keiees ve keâuueesueefle~~

C
leefmceved Jeves efJe°es jepee ßeeroMejLeŠ ke=âvleefle heueeMeoC[ced~

©
ueg_Ûeefle Ûe ceew_peerkeâeC[ced~~1~~
Dejs Dejs Je®Ce ieesmJeeefceved ! ëe=Ceg<Je cece ØeeefLe&leb ns~
mJeeefceved jeceke=âles osenf efkebâMegkeâoC[b leLewJe ceew_peerkeâeC[b ns~~2~~
lesve Keueg oC[sve oC[efÙe<Ùevles jeJeCeeÅee efveefMeÛeje ns~
yeeuekeâeC[ced 127
mJeeefceved ceew_pÙee JevOeefÙe<Ùevles Ûe og°e jecesCe jCecetOe&evf e ns~~3~~

Dejs Dejs DeJeOemÙe le#eved leJeeefhe Keueg YetefjYeeiÙeb les~
le#eved efvecee&ÙemJe heeogkeâe§eleœe§elegCeeË metvegveeb ns~~4~~
.
Dejs Dejs DeJeOemÙe veeefhele ßegCeg cece %eeefheleb ns~
d
ve
veeefhele Deewocg yejb ovleOeeJeveceeveÙe efJeuecyeb vees efJeOesÙe Fn ns~~5~~
er
Dejs Dejs DeJeOemegJeeefmevÙees efJeJegOeefJeueeefmevÙees ns~
es
osJÙees kegâJex jeIeJemÙeesheJeerleb ieeÙele efieefjOejieerleeefve ns~~6~~
R
s
ht
Yeewceer—Deye mejmJeleer iee jner nQ- Denes! efpeme Jeve ceW meeRkeâ Yeer veneR [esueleer, he#eer Yeer veneR keâuueesue
ig
keâjlee, Gmeer Jeve ceW yew"s ngS cenejepe oMejLe heueeMe oC[ keâeš jns nQ,Deewj ceeQpeer Fkeâªer keâj jns nQ~ ns
R
Je®CemJeeceer! cesjer ØeeLe&vee megefveS, ns mJeeceer! jecepeer kesâ efueS heueeMe oC[ Deewj cegbpe keâe ieªe os oerefpeS~ ns
ll
.A
Je®CeosJe! heueeMe efveefce&le Gme ob[ mes ßeerjece jeJeCeeefo je#emeeW keâes obef[le keâjWies Deewj cegbpe keâer jmmeer mes og°eW keâes
s
yeeBOeWies~ ns DeJeOe kesâ yeÌ{F&! legcneje Yeer DenesYeeiÙe nw, legce cenejepe kesâ ÛeejeW jepekegâceejeW kesâ efueS Ûeej peesÌ[er
ya
heeogkeâe yeveeDees~ ns DeÙeesOÙee kesâ veeF&! cesjer Dee%ee megvees, ßeerjece kesâ efueS ietuej keâer oeletve ues DeeDees, efJeuebye cele
N
keâjes~ ns megJeeefmeefveÙeeW! DeJeOe keâer efJeJeeefnle yesefšÙeeW! ns osefJeÙeeW! ceQ jeIeJe peer keâe GheJeerleeslmeJe keâj jner ntB,
va
efieefjOej keâefJe kesâ Éeje jefÛele ieerle ieeDees~
Se
ieerle mebKÙee-32
th
ee
hegvepe&ieew mejmJeleer-
P
efle‰b§eleg<kesâ ceefCecegòeâeceÙes Ješt jeceÛevões jepeefle ns~

si
ul
Yejleue#ceCeMe$egIvewŠ mJeYeüele=eYf eŠ meceb ceOÙesceC[heb efJejepeefle ns~~1~~

T
ØecegefoleceveeŠ ßeerJeefme<"es ieg®Š Jesocev$ecegÛÛeejÙeefle ns~

ri
Sh
ØepJeefueleceefiveceLe hetpeefÙelJee keâce&keâeC[b ØeÛeejÙeefle ns~~2~~

11
oòeb Ùe%emet$eb Ûeleg&YÙees cegoe les<eg efvelejeb Ûe MeesYeles ns~

20
Me¿s veerueheerlemejefmepeÙegices nefjOevegce&vees ueesYeles ns~~3~~

ceew_peercesKeueeheueeMeoC[Ùeglee ÙeeÛeceevee ceele¸efYe&#eeb ns~
ht
ig
efYe#eeb YeJeefle osnerelf e JÙeenjceeCee efMe#eÙevlees ueeskeâefMe#eeb ns ~~4~~

yr
ceeleguesve ueesefYeleesÓefhe JeOetke=âles vewJe jeIeJeesÓefhe uegYÙeefle ns~

op
C
efieefjOejieg®kegâueb cegeof leceieeled vees ceveefme jeceŠ #egYÙeefle ns~~5~~

©
Yeewceer—mejmJeleer efheâj iee jner nQ- Deepe cegòeâeceÙe Ûeewkesâ ceW yew"s ngS yešg-Jes<eOeejer ßeerjece megvoj ueie jns nQ,
Yejle-ue#ceCe SJeb Me$egIve Fve leerveeW YeeFÙeeW kesâ meeLe ceb[he kesâ ceOÙe ceW ßeerjece efJejepeceeve nes jns nQ~ ØemeVe ceve mes
ieg®osJe Jeefme‰ Jeso ceb$eeW keâe GÛÛeejCe keâj jns nQ, Deewj ØeppJeefuele-Deefive keâer hetpee keâjkesâ keâce&keâeb[ keâe ØeÛeejCe
keâj jns nQ~ ÛeejeW YeüeleeDeeW keâes efoÙee ngDee Ùe%eesheJeerle DelÙeble megvoj ueie jne nw, cegPes Mebkeâe nesleer nw efkeâ pewmes oes-
oes veerues Deewj heerues keâceueeW hej efJejepeceeve ngDee FvõOeveg<e ner ceve keâes Deekeâef<e&le keâj jne nw~ Deepe ceeQpeer-cesKeuee
Deewj heueeMe-oC[ mes Ùegòeâ ÛeejeW jepekegâceej ‘‘efYe#eeb YeJeefle osefn’’ keânles ngS, ueeskeâ keâes efMeef#ele keâjles ngS ceeleeDeeW
mes efYe#ee ceeBie jns nQ~ yent kesâ efueS ceecee kesâ Éeje ueesefYele efkeâS peeves hej Yeer ßeerjece uegyOe veneR nes jns nQ Deewj keâefJe
efieefjOej kesâ JebMe ØeJele&keâ Jeefme‰ peer kesâ ieg®kegâue ceW DeOÙeÙeveeLe& ßeerjece heOeej jns nQ, Gvekeâe ceve #egyOe veneR nes
jne nw~
d .
ve
mevoYe&Mueeskeâew
er
GJeeA iegJeeA ØekegâJe&ved heokeâceue™Ûee cesKeueeb Ùe%emet$eb
es
R
efJeYeüeCeŠ efMe#eceeCees efveiececeefhe OevegJexoefJeÅeeb Jeefme‰eled~
s
keâvoMÙeeceesÓefYejecees efJeefnlepevecevemme©eJeemees JemeeveŠ
ht
ig
heelegßeerjeceÛevõmlJeÛeceLe ®efÛejeb jewjJeeR jewjJeeVeŠ~~1~~
R
heMÙevlemmeevegpeb jeceb oC[ceew_peerOejb Ješgced~
ll
.A
mJeefmleJeekebâ yeÇgJeeCee§e Jeefme‰JešJees peiegŠ~~2~~
s
ya
Yeewceer—keâesceue ÛejCe keâceue keâer keâeefvle mes he=LJeer keâes ieewjJeMeeefueveer yeveeles ngS, cesKeuee Deewj Ùe%emet$e
N
OeejCe keâjles ngS, efveÙece-heeueve kesâ meeLe ßeerJeefme‰ peer mes Jeso-Jesoebie meefnle OevegJexo keâe DeOÙeÙeve keâjles ngS ®®
va
ce=ie keâe Ûece& OeejCe efkeâÙes ngS, YeòeâeW kesâ ceve ceefvoj kesâ efveJeemeer, veerues cesIe kesâ meceeve, DelÙeble megvoj YeieJeeve
Se
ßeerjeceÛevõ jewjJe vejkeâ mes nceejer j#ee keâjW~ ceeQpeer-cesKeuee SJeb heueeMe-oC[ OeejCe efkeâS ngS, yešgJes<eOeejer
ßeerjece keâes efvenejkeâj Jeefme‰ osJe kesâ efMe° yešgieCe mJeefmleJeeÛeve keâjles ngS ieerle ieeves ueies~
th
ee
ieerle mebKÙee-33
P
Jeefme‰evevoJeOe&ve les JeÙeb JeOee&heveb yeÇtceŠ~

si
ul
#eefhelemebmeejyevOeve les JeÙeb JeOee&heveb yetÇceŠ~~1~~

T
ri
mecee›epe Yeevegkegâuekesâlees ceefnlemeodOece&ßegeflemeslees~

Sh
efveefKeuepeveÛee®Ûevove les JeÙeb JeOee&heveb yeÇtceŠ~~2~~

11
meveeLeb veeLe kegâuecesleod efoveb ßeerjece MegYecesleod~

20
DeJeOehegjveÙevevevove les JeÙeb JeOee&heveb yeÇtceŠ~~3~~

ht
DeÙes veJeveerjOejmegvoj ceneYeJeJeeefjefveefOecevoj~

ig
ÛejCeefßeleYeerefleYe_peve les JeÙeb JeOee&heveb yeÇtceŠ~~4~~

yr
op
JeÙeb megmJeeieleb kegâce&Š MegYeb jeIeJe meceelevceŠ~

C
ØeCelekegâueefÛeòej_peve les JeÙeb JeOee&heveb yeÇtceŠ~~5~~

©
DeOeer<JeemceodiegjesefJe&Åeeb njemceekebâ pe[eefJeÅeeced~

megkeâefJe efieefjOejveÙeveOeve les JeÙeb JeOee&heveb yeÇtceŠ~~6~~
Yeewceer—ns Jeefme‰ peer kesâ Deevevo keâes yeÌ{eves Jeeues ßeerjece! nce Deehekeâe JeOee&heve yeesue jns nQ, ns meebmeeefjkeâ
yevOeveeW keâes ve° keâjves Jeeues ØeYeg! nce Deehekeâe yeOeeF& ieeve keâj jns nQ~ Jewefokeâ mesleg keâe mecceeve keâjves Jeeues, YeòeâeW
yeeuekeâeC[ced 129
kesâ ceve keâes Meerleue keâjves Jeeues ÛevovemJe™he metÙe&kegâue kesâ OJepemJe™he ns ßeerjece! nce Deehekeâe ce”ueeÛejCe keâj
jns nQ, Deehe heOeejW~ ns veeLe! Deepe Ùen ieg®kegâue meveeLe nes ieÙee nw, Deepe Ùen efove Yeer OevÙe nes ieÙee nw ns
DeJeOeJeeefmeÙeeW kesâ ves$eeW keâes Deevevo osves Jeeues ØeYeg! nce Deehekeâer DeiegJeeveer ceW yeOeeF& iee jns nQ~ ns veerueyeeoue kesâ
meceeve megvoj! mebmeejmeeiej kesâ efueS cevojmJe™he, MejCeeieleeW kesâ YeÙenejer ßeernefj! nce Deehekeâe hegCÙeenJeeÛeve
d .
™he JeOee&heve keâj jns nQ~ ns jeIeJe! nce Deehekeâe mJeeiele keâjles nQ, nce Deehekesâ keâuÙeeCe keâe efJemleej keâjles nQ~ ns
ve
ØeCelepeveeW kesâ efÛeòe keâes megKe osves Jeeues ØeYeg! nce Deehekesâ Deeieceve hej yeOeeF& yeesue jns nQ~ ns ØeYees! nceejs ieg®osJe
er
es
mes JesoefJeÅee keâe DeOÙeÙeve keâerefpeS Deewj nceejer peÌ[-DeefJeÅee keâes nj ueerefpeS~ ns efieefjOej keâefJe kesâ ves$e kesâ Oeve!
R
nce Deehekeâe yeOeeF& ieeve keâj jns nQ~
s
mevoYe&MueeskeâŠ
ht
ig
DeLeevegpewŠ YeevegkegâueeJelebmeŠ meekebâ cenvceevemejepenbmeŠ~
R
ll
mee®vOeleerkeâmÙe iegjesŠ heoeypejesuecyeleeceeßeÙeoehlen<e&Š~~1~~
s .A
Yeewceer—Fmekesâ Devevlej meppeveeW kesâ ceveceeveme mejesJej kesâ jepenbme™he metÙe&kegâue kesâ metÙe& YeieJeeve ßeerjece
ya
Deheves YeeFÙeeW kesâ meefnle ØemeVeleehetJe&keâ ßeerJeefme‰ Deewj ceelee De®vOeleer peer kesâ ÛejCekeâceue kesâ Yeücej yeve ieS~
N
va
ieerle mebKÙee-34
Se
th
jeceb Jeer#ele GšpesÓ®vOeleer~

ee
Deefveefce<eveÙevee megefveefce<eveÙeveb veÙeveveerjceefhe ®vOeleer~~1~~

P
si
õ°gb efve®heceJešgb jeIeJeb keâjpewŠheefleceepeg£leer~

ul
ueewekf eâkeâmegleJeemeveeb meefceOeefceJe nefjØesceeiveew peg£leer~~2~~

T
ri
keâesefškeâecekeâceveerÙekeâuesJejceehlJee nefjcegšpes meleer~

Sh
me<e&heueJeCewŠ nefjb JeejÙeefle Âiedoes<eeefoJe efJeYÙeleer~~3~~

11
melÙeb efkeâefceocegleenes mJehvees veefn veefn Ùeonb pee«eleer~

20
cegefolee hejcehegceLe&efceJeslJee MeleMelepevceoefjõleer~~4~~

ht
ig
ùoÙekeâueMeceLe JelmeuejmeheerÙet<ehe=<eodefYeŠ efheØeleer~~

yr
ve=lÙevlÙe¿s ßeerJelmee¿b efieefjOejØeYegefcen efJeYeüleer~~5~~

op
C
Yeewceer—Deye cenekeâefJe mJeÙeb ‘JeeieerÕejer’ jeie ceW ieerle iee jns nQ— megvoj heuekeâeW mes Ùegòeâ ves$e Jeeues, ßeerjece
©
keâes Deheuekeâ ves$e mes Deheveer kegâefšÙee ceW efvenejleer ngF& ceelee De®vOeleer ves$eeW kesâ Deßegpeue keâes jeskeâ jner nQ~ YeieJeleer
De®vOeleer Fve Deueewefkeâkeâ yešg ßeerjece kesâ oMe&veeW kesâ efueS Deheves heefle Jeefme‰ peer keâes DebiegefueÙeeW mes mebkesâle keâj jner
nQ Deewj ØeYeg ßeerjece kesâ Øesceeefive ceW meebmeeefjkeâ heg$e-Jeemevee keâes meefceOee keâer YeeBefle nJeve keâj jner nQ~ keâjesÌ[eW-
keâjesÌ[eW keâeceosJeeW kesâ meceeve megvoj ßeerefJe«en-ØeYeg ßeerjece keâes Deheveer kegâefšÙee ceW Øeehle keâjkesâ ueesieeW kesâ Âef°-oes<eeW
mes [jleer ngF&-meer ceelee De®vOeleer ßeernefj keâes Yeer mejmeeW Deewj vecekeâ mes yeej jner nQ~ Ùen melÙe nw efkeâ mehevee veneR-
veneR keäÙeeWefkeâ ceQ peie jner ntB, De®vOeleer Fleveer ØemeVe nes jner nQ efkeâ ceeveeW keâjesÌ[eW pevceeW keâer oefjõ ceefnuee hejce
heg®<eeLe& ØesceefÛevleeceefCe keâes Øeehle keâj ueer neW~ Deheves ùoÙe-keâueMe keâes Jelmeuejme megOee kesâ efyevogDeeW mes Yejleer ngF&
ßeerJelmeueebÚve efieefjOej keâefJe kesâ mJeeceer ßeerjece keâes Deheves ieeso ceW ueskeâj ceelee De®vOeleer veeÛe jner nQ~
.
ieerle mebKÙee-35
d
ve
jeIeJees ieg®leŠ MeeŒeceOeerles~
er
es
yeÇÿeÛeÙe&efvejlees JešgJes<ees cegefoleŠ mJeiegjew Øeerles~~1~~
R
MÙeecemejes®nmecekeâuesJejes ceew_pecesKeueeOeejer~
s
ht
Oe=leheueeMeoC[es YegpeoC[esvceefLelemegpeveYeÙekeâejer~~2~~
ig
meke=âefVeieocee$esCe iegjesOee&jÙeefle mececeLe Jesoced~
R
hetJee&YÙemleefceneefYeveÙeefle efMe#eCeceLeefJeieefueleKesoced~~3~~
ll
.A
OevegJexoceefhe mejnmÙeb efkeâue jnefme jcesMees ie=þved~
s
ya
DeveeÙeemecegheMecemebnejew Øeehveesled Keueeved efveie=þved~~4~~
N
Gheefve<eoesÓefhe mecegheefve<esogefjÙeceveIeefØeÙee FJe ØeerleeŠ~
va
ÛelJeejes ve efÛejeoLepeelee efJeÅeeefJeveÙeefJeveerleeŠ~~5~~
Se
menevegpewŠ keâefleheÙewjnesefYeŠ ØeehÙe mecemleeŠ efJeÅeeŠ~

th
meceeJele&veeLeË efieefjOejØeYegjemeerodOevlegceefJeÅeeŠ~~6~~
P ee
Yeewceer—ßeer jeIeJesvõ ØeYeg jece ieg®osJe mes MeeŒe keâe DeOÙeÙeve keâj jns nQ, Jes yeÇÿeÛeÙe&›ele OeejCe efkeâS nQ,
si
Deheveer mesJee mes ieg®osJe kesâ ØemeVe nesves hej ØeYeg ØemeVe nes jns nQ~ ØeYeg keâe ßeerefJe«en veerueskeâceue kesâ meceeve nw, Jes
ul
ceeQpeer-cesKeuee leLee heueeMe-oC[ OeejCe efkeâÙes ngS nQ, ØeYeg kesâ YegpeoC[ meppeveeW keâes YeÙe osves Jeeues je#emeeW keâes
T
ri
oefC[le keâjles jnles nQ~ Skeâ yeej ieg®cegKe mes megveves cee$e mes ØeYeg mechetCe& JesoeW keâes OeejCe keâj jns nQ, JemlegleŠ Jen lees
Sh
Gvekeâe hetJee&YÙemle nw, Fme meceÙe lees Kesojefnle meppeveeW keâer efMe#ee keâe DeefYeveÙe cee$e keâj jns nQ~ meerleeheefle ßeerjece
11
og°eW keâes oC[ osves kesâ efueS Skeâevle ceW ieg®osJe mes mejnmÙe-OevegJexo «enCe keâjles ngS, efyevee ØeÙeeme kesâ GheMeve Deewj
20
Ghemebnej Yeer Øeehle keâj efueÙee~ ØemeVe ngF& efve<heehe heeflveÙeeW keâer YeeBefle mechetCe& Gheefve<eoW Yeer ØeYeg ßeerjece keâes Øeehle
nes ieFË, Fme Øekeâej ßeerjece-Yejle-ue#ceCe-Me$egIve ÛeejeW Yeüelee MeerIeÇ ner efJeÅee Deewj efJeveÙe mes efMeef#ele nes ieS~ Fme
ht
Øekeâej kegâÚ ner efoveeW ceW efieefjOej keâefJe kesâ ØeYeg ßeerjece Úesšs YeeFÙeeW meefnle mechetCe& efJeÅeeSB heÌ{keâj hebÛeheJee&
ig
yr
DeefJeÅee keâe nveve keâjves kesâ efueS ieg®osJe kesâ heeme meceeJeòe&ve mebmkeâejeLe& oer#eevle efJeefOe kesâ efueS GheefmLele ngS~
op
mevoYe&Mueeskeâ:
C
©
oer#eefÙe<Ùeved kegâceejebmleeved Øes<eefÙe<ÙebMÛe keâesmeueeved~

Øeen ieodieoÙee JeeÛee Ûelegj§eelegjeveefveŠ~~1~~
Yeewceer—ÛeejeW jepekegâceejeW keâes oer#eevle efJeefOe mes mecheVe keâjles ngS hegveŠ DeÙeesOÙee kesâ efueS ßeerjece-Yejle-
ue#ceCe-Me$egIve keâes ØemLeeve keâer Devegceefle osles ngS yeÇÿee peer kesâ heg$e Jeefme‰ peer ieodieod mJej ceW yeesues~
yeeuekeâeC[ced 131
ieerle mebKÙee-36
jeIeJe Ùeeefn ie=nceefYejece~
meJe&efJeÅee›elemveeleŠ meevegpeŠ ßeerjece~~1~~
d .
mJeÙeb meJe&%eŠ hejsÕej yeÇÿe Jeseflme megcece&~
ve
meJe&cegòeâcevegòeâceLe peeveeefme Jeweof keâkeâce&~~2~~
er
es
ØeJeÛeveeled mJeeOÙeeÙelees cee kegâ® Øeceeob leele~
R
meleleJewefokeâOece&j#eCejlees Âipeuepeele~~3~~
s
ht
Ùeeefn leele megKesve ßeerkeâesmeueeved hegvejeÙeeefn~
ig
õ°gkeâecees ieg™ DeeJeeb jeceefvelÙeb Yeeefn~~4~~
R
Ùeeefn je°êfnleeÙe peefn Mee$eJeeved mebÙegieOeerj~
ll
.A
efJenj ieg® efieefjOejceveefme ßeerjece jIegkegâueJeerj~~5~~
s
ya
Yeewceer—Deye ™hekeâ leeue ceW Jeefme‰ peer ieerle ieeles ngS keân jns nQ~ ns menpe megvoj! efMeJe peer keâes Yeer jceeves
N
Jeeues, jIegkegâue ceW Øekeâš YeieJeeve jece! Deye Deehe mebhetCe& efJeÅee›eleeW ceW mveele DeLee&led efvehegCe nes ieS nQ, DeleSJe
va
YeeFÙeeW meefnle ßeerDeJeOe jepeYeJeve keâes heOeeefjS~ ns ØeYeg! Deehe meJe&%e nQ, Deehe Jeso kesâ meYeer ceceeX keâes peeveles nQ,
Se
pees ceQves keâne nw Deewj pees veneR Yeer keâne nw, Jen meye Jewefokeâ keâce& Deehe peeveles nQ~ ns keâceueves$e! ns leele jeIeJe!
th
Deehe mebhetCe& Jewefokeâ Oece& ceW lelhej jnW, mJeeOÙeeÙe Deewj ØeJeÛeve mes keâYeer Øeceeo ve keâjW~ ns leele! Deehe ØemeVelee mes
ee
ßeerDeJeOe heOeejW Deewj nce oesveeW ieg®ceelee De®vOeleer Deewj ieg® Jeefme‰ keâes osKeves kesâ efueS Deeßece efheâj DeeSB Deewj ns
P
ßeerjece! Deehe nce oesveeW kesâ mece#e efvejblej ØekeâeMeceeve jnW~ ns mecejOeerj ßeerjece! Deehe je°^ kesâ efnle kesâ efueS heOeejW,
si
Ùegæ ceW Me$egDeeW keâes ceejW Deewj Deheves ieg® iees$e ceW GlheVe cegPe keâefJe efieefjOej kesâ ceve ceW melele efJenej keâjles jns~
T ul
Fefle
ri
Sh
11
ieerlejeIeJeyeeueueeruees veece ÛelegLe&Š meie&Š~~

20
Fme Øekeâej ßeerefÛe$eketâš leguemeerheer"eOeerÕej cenekeâefJe peieodieg® jeceevevoeÛeeÙe& mJeeceer jeceYeõeÛeeÙe& efieefjOejkeâefJe
ht
Éeje efJejefÛele ieerlejeceeÙeCe ‘ieerlemeerleeefYejece’ veecekeâ mebmke=âle ieerlecenekeâeJÙe kesâ yeeuekeâeC[ ceW ieerlejeIeJeyeeueueeruee
ig
yr
veecekeâ ÛelegLe& meie& mecheVe ngDee~

op
~~ßeerjeIeJe: Mvleveesleg~~
C
©
~~ßeer:~~
d .
ve
er
es
R
yeeuekeâeC[s
s
ht
ieerlemeerleeefYeYee&Jees veece
ig
R
he_ÛeceŠ meie&Š
ll
.A
mevoYe&Mueeskeâ:
s
ya
megjJejoefÙelee peveveer ef$eYegJeveJevÅee efJejepeles OejCeer~
N
ÙemÙeeb mee#eeled meerlee ØekeâefšleefJeYeJee mecee›eâer[efle~~1~~
va
Se
Yeewceer—ßeernefj efJe<Ceg keâer efØeÙee, meyekeâer ceelee, leerveeW ueeskeâeW keâer JevoveerÙee he=LJeer ceelee efJejepe jner nQ,
th
efpeveceW mee#eeled peieppeveveer meerlee peer Dehevee JewYeJe Øekeâš keâjkesâ megMeesefYele nes jner nQ~
ee
ieerle mebKÙee-1
P
si
peÙeefle peieefle efceefLeueehegjer ns YegefJe efleuekeâmJe™hee~

ul
YegJevepeveefvepeefveÛeelegjer ns Yeef_peleYeJeketâhee~~1~~
T
ri
ÙemÙeeceYetppevekeâes ve=hees ns meerjOJepeveecee~

Sh
yeÇÿeefJeÛeejhejeÙeCees ns ÙeesieJeefOe&leOeecee~~2~~
11
peerJevecegòeâcenerheefleiexnsÓefhe efJeosnŠ~
20
Ùeesieer YeesieerJeeÛejved ns ØeYegiet{mvesnŠ~~3~~

ht
Ùeb mce heleerÙeefle Jemegceleer ns olJee megleeceefhe meerleeced~

ig
yr
$ewkeâeefuekeâYetheeved peÙeved Yeeefle keâerefleË Øeleerleeced~~4~~

op
DeefOeÙeesieYeesieJejmechegšb ieesheeÙee_Ûe›esâ vetlveced~

C
efieefjOejØeYetheeÙeceewkegâšb jeceØescemegjlveced~~5~~
©
Yeewceer—Deye keâefJe efceefLeueeBÛeue ceW Øeefmeæ efJeÅeeheefle keâer ueeskeâOegve keâer {eue ceW ieerle Øemlegle keâjles ngS
keânles nQ-Denes! he=LJeer keâer efleuekeâmJe™hee, ef$eYegJevepeveveer meerlee peer keâer Glheefòe keâer Ûelegjlee mes Ùegòeâ, mebmeejketâhe
keâes ve° keâjves Jeeueer, efceefLeueehegjer mebmeej ceW meYeer mes ßes‰ yevekeâj efJejepe jner nw~ efpeme efceefLeueehegjer ceW Ùee%eJeukeäÙe
peer mes ØeefMeef#ele Ùeesie-ef›eâÙee kesâ Éeje Deheves lespe keâes yeÌ{eves Jeeues, meerjOJepe veecekeâ jepee pevekeâ GlheVe ngS~ Jes
yeeuekeâeC[ced 133
cenejepe pevekeâ peerJevecegòeâ keâer Yetefcekeâe ceW Les, Jes Iej ceW jnkeâj Yeer efJeosn oMee keâes Øeehle keâj Ûegkessâ Les~ GvneWves
Ùeesie-Yeesie kesâ mebhegš ceW ßeerjeceØesce Úghee jKee Lee, DeleSJe Ùeesieer neskeâj Yeer cenejepe pevekeâ Yeesieer pewmee DeeÛejCe
keâjles Les~ efpeve cenejepe pevekeâ keâes meerlee pewmeer heg$eer Øeoeve keâj he=LJeer ves Dehevee mee#eeled heefle ceevee, Gve cenejepe
ves leerveeW keâeue kesâ jepeeDeeW keâes peerlekeâj he=LJeerheefle keâer ÙeLeeLe& keâerefle& keâes Øeehle efkeâÙee~ efpeve cenejepe pevekeâ ves
d .
Ùeesie-Yeesie kesâ mebhegš ceW efieefjOej keâefJe kesâ ØeYeg ßeerjece kesâ veJeerve Øescejlve keâes efÚheeÙee Deewj ØemeVelee mes j#ee keâer~
ve
er
mevoYe&Mueeskeâew
es
DeLewkeâoe keâefuhelemeesceÙeeieŠ meerjOJepeŠ keâe_Ûeveuee”uesve~
R
s
›eâ°gb ceneR yeerpeefÙelegb mehegCÙeejCÙeb uemelhegCÙecevee peieece~~1~~
ht
JewMeeKeceemes MegYeMegkeäuehe#es efleLeew veJecÙeeb efkeâue YeewceJeejs~
ig
R
MegYes cegnlt exÓefYeefpeefle ØeMemleb ØeekeâšdÙeceengŠ efkeâue Yetecf epeeÙeeŠ~~2~~
ll
.A
Yeewceer—Deye keâefJe YeieJeleer meerleepeer kesâ ØeekeâšdÙe Øemebie keâes ›eâceyeæ keâj jns nQ~ Skeâ yeej meerjOJepe
s
cenejepe pevekeâ meesceÙe%e keâer mebkeâuhevee keâjkesâ meesceuelee kesâ JeheveeLe& mJeCe& kesâ nue mes he=LJeer keâes peesleves kesâ efueS
ya
JewMeeKe Megkeäue veJeceer YeewceJeej DeefYeefpeled cegngle& ceW ØemeVelee hetJe&keâ hegCÙeejCÙe heOeejs~ Ùener efleefLe-Jeej-ve#e$e
N
va
meerleepeer kesâ ØeekeâšdÙe kesâ efueS ØeMemle keâne ieÙee nw~
Se
ieerle mebKÙee-2
th
JewMeeKeceemes MegYes Megkeäuehe#es veJecÙeeb Ûe YeewceJeejs ns~

ee
nefjnefj ceOÙeeÖerkesâ hegCÙeejCÙes Yetefceb pevekeâes jepee ke=â<eefle mce ns~~1~~

P
keâjOe=lekeâe_Ûeveuee”uees efceefLeuesMees Yeeefle mce ns~

si
ul
nefjnefj DeejCÙekebâ ÙeLewJe efpe%eemegefJe&ÛeejwefJe&Yeeefle mce ns~~2~~

T
ri
meesceueleeJeheveeLeË je%ee efJeOeerÙeceevemeerleeceOÙes ns~

Sh
nefjnefj meerlee Øekeâefšlee Ûe Yetefceb efYelJee ßeglesefjJe yeÇÿeefJeÅee ns~~3~~

11
ÛechekeâkeâvekeâMejerje megvojer ef$eYegJeves KÙeelee ns~

20
nefjnefj ØeYeggcegKeÛevõÛekeâesjer leg pevekeâefkeâMeesjer peelee ns~~4~~

ht
Je<e&efvle mce osJeeŠ Øemetveeefve JÙeesceJeeÅeb JeeÅeles mce ns~

ig
nefjnefj efieefjOejieerlesve ieerlesve peieefoob ¥eÅeles mce ns~~5~~

yr
op
Yeewceer—Deye keâefJe efceefLeueeBÛeue ceW ner Øeefmeæ ueeskeâ Oegve ceW ieerle Øemlegle keâj jns nQ-JewMeeKe ceeme, Megkeäue
C
he#e, veJeceer, cebieueJeej ceOÙeeÖ kesâ meceÙe jepee pevekeâ hegCÙeejCÙe ceW he=LJeer keâes peeslevee ØeejbYe efkeâÙes~ cenejepe
©
pevekeâ neLe ceW meesves keâe nue ueskeâj hegCÙeejCÙe keâer Yetefce peesleles ngS, Gmeer Øekeâej megMeesefYele nes jns Les, pewmes keâesF&
yeÇÿeefpe%eemeg DeejCÙekeâ yeÇeÿeCe keâe efJeÛeejeW mes Deeuees[ve keâj jne nes~ meesceuelee kesâ yeesves kesâ efueS peye cenejepe
pevekeâ Deheves nue mes jsKee ner yevee jns Les efkeâ Gmeer meceÙe Gmeer kesâ yeerÛe ceW he=LJeer keâes heâesÌ[keâj meerleepeer Gmeer Øekeâej
Øekeâš ngFË, pewmes ßegefle mes yeÇÿeefJeÅee Øekeâš nesleer nw~ Ûebhee Deewj mJeCe& kesâ meceeve Mejerj Jeeueer, leerveeW ueeskeâ ceW
efJeKÙeele, ßeerjeceÛevõ kesâ cegKeÛevõ keâer Ûekeâesjer, meekesâle efJeneefjCeer meerleepeer ner pevekeâjepe keâer heg$eer ™he ceW Øekeâš
ngFË~ osJelee heg<he yejmeeves ueies, DeekeâeMe ceW osJeJeeÅe yepeves ueies Deewj efieefjOej keâefJe Éeje ieeÙes ngS ieerle mes meeje
mebmeej Dee¥eefole nesves ueiee~
ieerle mebKÙee-3
d .
Øekeâefšlee kegâceejer velemegjveejer efßelenuemeerlee meerlee~
ve
jIegÛevõÛekeâesjer pevekeâefkeâMeesjer megefJeceueÛeefjlehegveerlee~~
er
es
megvojJejJeecee ùefo Oe=lejecee jeceYeefòeâmegefJeveerlee~
R
veJeÛechekeâJeCee& efJeefpelemegJeCee& ßegefleieCeieerlemegieerlee~~1~~
s
ht
Oe=lekeâvekeâeheer[e ke=âleKeueheer[e yeÇer[ecevceLeveejer~
ig
efßeleceewefòeâveemee MeefMekeâjnemee efJeuemeefle Yetefcekegâceejer~~
R
oeef[ce®efÛeoMevee veeruemegJemevee ÛejCeefJeveleJeveÛeejer~
ll
.A
keâjkeâ¿CeMeesYee ùleceoueesYee ueeseYf eleYegJeveefJenejer~~2~~
s
ya
efpeleYeevegngleeMeveefßelekeâceueemeveefmebnemeveceemeervee ~
JejefJeuemeÛÚ$ee N
hejceheefJe$ee efÛe$ee MegYee veJeervee~~
va
JemegmeKeerhejerlee ØeLeeØeleerlee jIegJejefÛevleveueervee~
Se
efpeleueeskeâueueecee megYeiee MÙeecee ØeeÛÙehÙeJee&Ûeervee~~3~~

th
MeleÛeueeØekeâeMee efJeefpeleekeâeMee uemeovekeâeMee efoJÙee~

ee
Je=noMejCeMejCee mejefmepeÛejCee keâCee&Yet<eCeYeJÙee~~

P
ßegeflekegâC[ueueesuee ueefmelekeâheesuee meleleceueesuee veJÙee~

si
ul
keâefJeefieefjOejieerlee ØeYeJeefle meerlee OejefCemegjieJeer ieJÙee~~4~~

T
ri
Yeewceer—Deye keâefJe ‘YeS Øeieš ke=âheeuee oerveoÙeeuee’ keâer {eue ceW meerleepeer keâe ØeekeâšdÙe ieerle Øemlegle keâj
Sh
jns nQ-osJeJeOegSB efpevnW ØeCeece keâjleer nQ, Ssmeer ßeerjececegKeÛevõ keâer Ûekeâesjer, DelÙeble efvece&ue Ûeefj$eeW mes heefJe$e, ùoÙe
11
ceW ßeerjece keâes OeejCe keâer ngF&, ßeerjeceYeefòeâ™he nesves kesâ keâejCe DelÙeble heefJe$e, megvoj <ees[Meer ceefnuee keâe Jes<eOeejCe
20
keâer ngF&, nue keâer meerlee DeLee&led jsKee keâe DeeßeÙe ueer ngF&, veJeerve Ûebhee kesâ meceeve keâeefvle Jeeueer, Deheveer MeesYee mes
ht
mJeCe& keâes peerleves Jeeueer, Jewefokeâ $e+ÛeeDeeW Éeje Deveskeâ ieerleeW cesW ieeF& peeves Jeeueer, ßeermeerlee ner pevekeâjepe efkeâMeesjer
ig
kesâ ™he ceW ØeLece DeJemLeeheVe meesuen Je<e& keâer oerKeves Jeeueer keâvÙee kesâ ™he ceW Øekeâš ngFË~ og°eW keâes heerefÌ[le keâjves
yr
Jeeueer, mJeCe& cegkegâš OeejCe keâer ngF&, keâecehelveer jefle keâes Yeer ueefppele keâjves Jeeueer, veeefmekeâe ceW cegòeâeceefCe OeejCe
op
keâer ngF&, Ûevõcee kesâ efkeâjCeeW kesâ meceeve neme Jeeueer, Deveej kesâ oeveeW kesâ meceeve oeBle Jeeueer, veerueJeŒe OeejCe keâer ngF&,
C
ßeernmle ceW efJejepeceeve kebâkeâCe keâer MeesYee mes Ùegòeâ, ceo-ueesYeeefo keâes ve° keâjves Jeeueer, YegJeveefJenejer YeieJeeve
©
ßeerjece keâes Yeer uegYee osves Jeeueer, efpevekesâ ÛejCeeW ceW JeveÛeejer keâesue-Yeerue-Jeevej-Yeeueg Yeer YeefJe<Ùe ceW Pegkeâves Jeeues
nQ, Ssmeer Yetefceveefvoveer meerleepeer hegCÙeejCÙe (hegveewje) keâer Oejleer hej Øekeâš neskeâj megMeesefYele nes jner nQ~ Deheves lespe
mes metÙe&veejeÙeCe Deewj Deefive keâes Yeer peerleves Jeeues, he©eemeve kesâ Deekeâej ceW oerKeves Jeeues, efoJÙe efmebnemeve hej
Deemeerve, megvoj Ú$e mes megMeesefYele, hejce heeJeve, Dee§eÙe&ceÙeer, keâuÙeeCekeâeefjCeer, meowJe veJeerve DeJemLee ceW efJejepeceeve,
Dee" meefKeÙeeW mes Ùegòeâ, Øeefmeefæ mes mebheVe, ßeerjece keâer Skeâcee$e efJeÕeemehee$e Deewj GvneR ØeYeg kesâ efÛevleve ceW ueerve,
yeeuekeâeC[ced 135
ueeskeâ kesâ jlveeW keâes peerleves Jeeueer, ØeeÛeer DeLee&led meyemes ØeeÛeerve neskeâj Yeer DeJee&Ûeerve ™he mes mebheVe DeLee&led ceeB
neskeâj Yeer ogueeqnve pewmeer efoKeleer ngF& meerlee peer Øekeâš ngFË~ Deveble efyepeefueÙeeW kesâ meceeve ØekeâeMe Jeeueer, DeekeâeMe
DeLee&led YeieJeeve ßeerjece keâes Yeer peerleves Jeeueer, meyekeâes DeeßeÙe osves Jeeueer, efoJÙee DeLee&led meekesâle ueeskeâ mes DeeF&
ngF&, yeÇÿemJe™efheCeer, DeMejCeeW keâes Yeer MejCe osves Jeeueer, keâceue pewmes ÛejCeeW Jeeueer, keâeveeW kesâ DeeYet<eCeeW kesâ keâejCe
d .
megvoj ueieves Jeeueer, ÛebÛeue kegbâ[ueeW keâes keâeve ceW OeejCe keâjves Jeeueer, megvoj keâheesueeW Jeeueer, meowJe efmLej mJeYeeJe
ve
Jeeueer, he=LJeer ™he keâeceOesveg keâer ieJÙe DeLee&led ogiOe-oefOe- Ie=leOeeje mJe™he, veJeerve DebieeW mes mebheVe, efieefjOej
er
es
keâefJe kesâ Éeje ieeF& ieF& YeieJeleer meerlee Deepe ØeYeeJe mebheVe nesleer ngF& Øekeâš ngF& nQ~
R
meerleejeceefnlewef<eCeer ceKeYegefJeYet&Ùe~
s
ht
efieefjOejsMJejer uemeefle Jew ogefjleieCeeveefYeYetÙe~~
ig
ßeerjeceÛevõ peer keâe efnle keâjves kesâ efueS, pevekeâ peer keâer Ùe%eYetefce ceW Øekeâš neskeâj, efieefjOej keâefJe kesâ heeheeW keâes
R
meceehle keâjleer ngF&, pevekeâveefvoveer meerleepeer efJejepeceeve nes jner nQ~ pevekeâhegj pevekeâueueer keâer peÙe~
ll
.A
ieerle mebKÙee-4
s
ya
OevÙee OevÙee efceefLeueeOejCeer S<ee OevÙees jepee pevekeâesÓefhe ns~
N
Ùe$e meglee YetlJee ef$eYegJevepeveveer efkeâMeesjer meerlee efJeuemeefle ns~~1~~
va
Ûechekeâkeâvekeâmegosne efMejefme Ú$eb MeesYeceeveb ns~
Se
ÙemÙeeŠ veKeefMeKeue#ceeR ue#eefÙelJee jecemÙe cevees ueesYeceeveb ns~~2~~

th
De°eefYeMÛe meKeerefYeŠ megmesJÙeceevee meleleb ØemeeÅeceevee ns~

P ee
nefjnefj efieefjOejieerleb ieeÙeb ieeÙeb Øenef<e&lee mecheeÅeceevee ns~~3~~

si
ul
Yeewceer—Deye keâefJe efceefLeuee kesâ meesnj Oegve ceW ner yeOeeF& ieerle Øemlegle keâj jns nQ~ Denes! Ùen efceefLeuee keâer
T
he=LJeer OevÙe nw, OevÙe nw leLee cenejepe pevekeâ Yeer OevÙe nQ efpeve oesveeW DeLee&led he=LJeer Deewj pevekeâ kesâ Devegjeie mes
ri
ØeYeeefJele neskeâj leerveeW ueeskeâeW keâer ceelee meerlee peer GvneR he=LJeer Deewj jepee pevekeâ keâer heg$eer neskeâj megMeesefYele nes jner
Sh
nQ~ YeieJeleer meerleepeer keâe megvoj Mejerj Ûechee Deewj mJeCe& kesâ meceeve nw~ Gvekesâ cemlekeâ hej Ú$e megMeesefYele nes jne nw~
11
meerlee peer Fleveer megvoj nQ efkeâ efpevekesâ veKe-efMeKe-meewvoÙe& keâes osKekeâj YeefJe<Ùeled keâeue ceW ßeerjece keâe ceve Yeer Gve
20
hej uegyOe nes peeÙesiee~ meerlee peer Dee" efvelÙe meefKeÙeeW Éeje mesefJele nes jner nQ Deewj ØemeVe keâer pee jner nQ~ Fmeer Øekeâej
ht
efieefjOej keâefJe kesâ ieerleeW keâes iee-ieekeâj Jes Deeåueeefole keâer pee jner nQ~
ig
ieerle mebKÙee-5
yr
op
meerleeØeekeâšdÙeceÅe peeleb ns ceeleŠ ieievesÓefhe JeeÅeles JeOee&heer~~

C
ceelegŠ he=eLf eJÙee kegâef#eŠ meheâefuelee ueeskesâ ÙeMe§ee® KÙeeleced~~1~~

©
peÙe peÙe keâLeÙeefle efJeve=lÙeefle ieeÙeefle megjJejcegefveJej›eeleced~~2~~

DeÅe ceneslmeJees Yetejf pevekeâhegjs megKeb veefn ceve:meg mecceeleced~~3~~
ceelee megveÙevee jlveeefve uegC"Ùeefle efhelee OesvegceefCeieCepeeleced~~4~~
ieeÙeb ieeÙeb meerleeØeekeâšdÙeÙeMees YeJÙeb efieefjOejmÙe OevÙeb pevce peeleced~~5~~
Yeewceer- Deye keâefJe cewefLeue DebÛeue keâer yeOeeF& ueeskeâOegve keâer {eue ceW meerlee peer keâe ØeekeâšŸe ceneslmeJe iee jns
nQ- Skeâ cewefLeueer yeeefuekeâe Deheves ceeB mes keân jner nw- ns ceeB! Deepe meerlee peer keâe ØeekeâšŸe ngDee nw~ DeekeâeMe ceW Yeer
yeOeeF& yepe jner nw~ ceeB he=LJeer keâer keâesKe meheâue nes ieF&~ ueeskeâ ceW Gvekeâe ÙeMe efJeKÙeele nes ieÙee~ ßes‰ osJeleeDeeW
leLee cegefvepeveeW keâe mecetn peÙe-peÙekeâej keâj jne nw, veeÛe jne nw Deewj iee jne nw~ Deepe pevekeâhegj ceW yengle yeÌ[e
d .
ceneslmeJe nes jne nw, ceve ceW megKe mecee veneR jne nw~ ceelee megveÙevee peer jlve uegše jner nQ Deewj efhelee pevekeâ JeŒe Deewj
ve
ceefCeieCe uegše jns nQ~ Fmeer Øekeâej meerlee peer keâer ØeekeâšŸe ÙeMees ieeLee iee-ieekeâj efieefjOej keâefJe keâe Yeer pevce OevÙe
er
es
nes ieÙee nw~
R
mevoYe&Mueeskeâew
s
ht
DeLeeÙeÙeew jefJeefjJe YeemeÙeved YegJeb meMeejoes efJeefJeOekeâueeefJeMeejoŠ~
ig
R
meveejoŠ megjieCehetefpelees cegoe ceKeeJeeEve pevekeâcenecenerhelesŠ~~1~~
ll
efvejer#Ùe leeb <ees[MeJe<e&ceehleeb MecheemegJeCeexheceefoJÙeiee$eeced~
.A
efmebnemevemLeeb Oe=leOece&mebmLeeb meerleeb Øeleerleeb Øepeieew megjef<e&Š~~2~~
s
ya
Yeewceer- Deye keâefJe oes mevoYe& MueeskeâeW ceW keâLee›eâce keâes JÙeJeefmLele keâj jns nQ~ Fmekesâ Devevlej Deveskeâ
N
va
keâueeDeeW ceW efJeMeejo osJeieCeeW mes hetefpele osJeef<e& veejo metÙe& keâer YeeBefle he=LJeer keâes ØekeâeefMele keâjles ngÙes mejmJeleer peer
Se
kesâ meeLe cenejepe pevekeâ peer keâer Ùe%e Yetefce ceW heOeejs~ efyepeueer Deewj mJeCe& kesâ meceeve efoJÙe Mejerj Jeeueer meesuen Je<e&
keâer efkeâMeesjer pewmeer efoKeleer ngF& meYeer Oece&-mebmLeeDeeW keâes OeejCe keâjves Jeeueer efmebnemeve hej Deemeerve Gve efJeÕemle
th
meerlee peer kesâ oMe&ve keâjkesâ osJeef<e& veejo Skeâ ieerle iee G"s~
P ee
ieerle mebKÙee-6
si
peÙeleeled pevekeâefkeâMeesjer meerlee~

T ul
DeeefoMeefòeânefjYeefòeâ™efheCeer ØeYegcegKeÛevõÛekeâesjer~~1~~
ri
Sh
DeMejCeMejCee mejefmepeÛejCee ßeermeekesâleeJeefveefJeneefjCeer~

ÛechekeâJeCee& kegâC[uekeâCee& efJeuemeoheCee& ceve§eeefjCeer~~2~~
11
20
jeceYeefòeâheLeØeLeceeÛeeÙee& peieppeveefmLeefleefJeueÙekeâeefjCeer~
mecØeefle ueeskesâ keâ®Cee keâeÙee& jeceÛevõùoefpejefJeneefjCeer~~3~~
ht
ig
keâle&JÙee mecØeefle efMeMegueeruee ™hecesleoghemebnjCeerÙeced~

yr
megjmeefjoceueb Ûeefjleb efJeceueb MewMeJeevegketâueb ÛejCeerÙeced~~4~~

op
efmeveesef<e jeceb lesve meerÙemes lemceeVeecvee KÙeelee meerlee~

C
©
meerlee«eelØekeâše mÙeefme ogŠKeb leleesÓefhe meerlee nefjØeleerlee~~5~~

YeejleerÙeueueveesefÛeleueeruee YeieJeefle efkeâue Yeejles efJeOesÙee~
efvepeJejieg®iees$es Ûe efieefjOejs ke=âheÙee efvepeheoYeefòeâoxÙee~~6~~
Yeewceer- pevekeâjepe heg$eer, DeeefoMeefòeâ, YeieJeodYeefòeâmJe™efheCeer, ßeerjece cegKeÛevõ keâer Ûekeâesjer, pevekeâjepe
yeeuekeâeC[ced 137
efkeâMeesjer meerlee peer keâer peÙe nes~ Deehe Ûechee kesâ meceeve JeCe& Jeeueer keâeve ceW kegâC[ue OeejCe keâer ngF&, megvoj heeJe&leer
peer kesâ ceve ceW YeüceCe keâjves Jeeueer ßeerjece Yeefòeâ hejcheje keâer ØeLece DeeÛeeÙee& leLee mebmeej keâe pevce, heeueve Deewj
ØeueÙe keâjves Jeeueer nQ~ ßeerjece kesâ ùoÙeebieCe ceW efJenej keâjves Jeeueer meerlee peer Fme meceÙe Deehe mebmeej hej keâ®Cee
keâjW~ Fme meceÙe Deehe yeeueueeruee keâjW Deewj Ùen efkeâMeesjer ™he efÚhee ueW Deewj yeeuÙeeJemLee kesâ Devegketâue ner iebiee peer
d .
kesâ meceeve efvece&ue Ûeefj$e keâe efJemleej keâjW~ Deehe ßeerjece keâes Øesce yevOeve ceW yeeBOeleer nQ Deewj ØeYeg kesâ Øesce-yebOeve ceW
ve
yeBOe peeleer nQ~ meerlee DeLee&led nue kesâ De«e Yeeie mes Deehe Øekeâš ngF& nQ~ Deehe ogŠKeeW keâes ve° keâjleer nQ~ FvneR Deveskeâ
er
es
keâejCeeW mes Deehekeâe meerlee veece KÙeele nesiee~ Deehe mJeÙeb YeieJeeve ßeerjece keâer efJeÕeemehee$e nQ~ DeleŠ Deehe meerlee ner
R
nQ~ ns YeieJeefle! Fme YeejleJe<e& ceW Deehe YeejleerÙe DeeoMe& ceefnuee keâer ueeruee Øemlegle keâjW Deewj Deheves heefle ßeerjece kesâ
s
ieg® iees$e ceW pevceW ngS cegPe keâefJe efieefjOej keâes Deheves ØeeCeheefle ßeerjece keâer Yeefòeâ Øeoeve keâjW~
ht
ig
ieerle mebKÙee-7
R
ll
meerleepevekeâjepepevÙee YeJeleg kegâuekeâceveerÙekeâvÙee~
.A
SsÕeÙeË mebnjleg megMeeruee efceefLeuee DeÙeesOÙee YetÙeeod OevÙee~~1~~
s
ya
pevekeâmegveÙevee›eâes[s ›eâer[leg cewefLeueeR Jeoleg JeoevÙee~
N
megKeÙeleg Jew cewefLeueeveJeefOevees ueuevee mekeâueueeskeâceevÙee~~2~~
va
jefmekeâceveesjLemegjle®ueeflekeâeb Jeâe megheâueÙeleg lJeovÙee~
Se
osÙee ke=âheÙee efieefjOejkeâJeÙes efvepeJejYeefòeâjvevÙee~~3~~

th
ee
Yeewceer- Deye veejo peer DeJeOe Deewj efceefLeuee keâer veÛeejer ueeskeâ Oegve keâer {eue ceW ieerle iee jns nQ~ ns meerlee peer!
P
Deehe pevekeâjepe keâer heg$eer yevekeâj jepekegâue keâer megvoj keâvÙee keâe ™he OeejCe keâj ueW~ Deehe MeerueJeleer nQ leLee
si
Dehevee SsÕeÙe& mecesš ueerefpeS efpememes Deehekeâes heg$eer ™he ceW heekeâj efceefLeuee OevÙe nes Deewj yent™he ceW heekeâj
ul
ßeerDeÙeesOÙee OevÙe nes peeÙe~ Deehe Goej mJeYeeJe Jeeueer nQ DeleŠ Úesšer yeeefuekeâe yevekeâj cenejepe pevekeâ Deewj jeveer
T
megveÙevee keâer ieeso ceW KesueW Deewj cewefLeueer Yee<ee ceW yeesueW~ Deehe mechetCe& ueeskeâeW ceW ceeveveerÙe ceefnuee ™he ceW Øekeâš
ri
Sh
neskeâj cewefLeueeW Deewj DeJeOeJeeefmeÙeeW keâes megKeer keâj oW~ keäÙeeWefkeâ meKÙeefceefßele ceOegjesheemevee™he keâuheuelee keâes
11
Deehekesâ Deefleefjefòeâ keâewve osJeer megheâue yevee mekeâleer nw? Deehe ke=âhee keâjkesâ efieefjOej keâefJe keâes Yeer Deheves ØeeCeOeve
ßeerjece keâer DevevÙe Yeefòeâ Øeoeve keâj oW, efpemes Øesce Yeefòeâ keâne peelee nw~
20
ieerle mebKÙee-8
ht
ig
OevÙeb OevÙeb YeeiÙeb lJeoerÙeb pevekeâve=he megleeb ØeehÙe YeieJelmJe™heeced~

yr
op
OevÙeb OevÙeb hegCÙeb Ùeg<ceoerÙeb pevekeâve=he megleeb ØeehÙe YeieJelmJe™heeced~

C
oMeË oMeË meØen<e&ecf eceeb ueeskeâpeveveeR OevÙeb OevÙeb veÙeveb ceoerÙeb pevekeâve=he~~1~~
©
ØeLeceeceeÛeeÙee&ecf eceeceeÙeeË veeceb veeceb OevÙeb OevÙeb pevceemceoerÙeb pevekeâve=he~~2~~

Ùes Yepeefvle Ùes Yeefpe<Ùevles osJeercesleeb OevÙeb OevÙeb peerJeveb leoerÙeb pevekeâve=he~~3~~
j#e je#emesYÙeŠ ØeÙelvesve cenlee vÙeemeb menesuueemeb YeieJeoerÙeb pevekeâve=he~~4~~
efieefjOejieerleb ieerlemeerleeefYejeceb OevÙeb cenekeâeJÙecesleoerÙeb pevekeâve=he~~5~~
Yeewceer- ns cenejepe pevekeâ! Deehekeâe YeeiÙe OevÙe nw Deewj Deehekeâe hegCÙe Yeer OevÙe nw~ Fve YeieJelmJe™efheCeer
heg$eer keâes Øeehlekeâj Deehe mJeÙeb OevÙe nQ~ Deepe ØemeVelee kesâ meeLe Fve ueeskeâceelee meerlee peer kesâ oMe&ve keâj-keâjkesâ cesje
ves$e Yeer DeefleMeÙe OevÙe nw~ ns cenejepe! Fve veejer ßes‰ Yeefòeâ hejcheje keâer ØeLece DeeÛeeÙee& meerleepeer keâes yeej-yeej
ØeCeece keâjkesâ Deepe nceeje pevce Yeer DeefleMeÙe OevÙe nes jne nw~ pees FvnW Yepe jns nQ Deewj YeefJe<Ùe ceW pees Fve osJeer keâe
d .
ve
Yepeve keâjWies Gvekeâe peerJeve Yeer DelÙevle OevÙe nw~ ns cenejepe! Ùes meerlee peer YeieJeeve ßeerjece keâer Oejesnj nQ~ Fvekeâes
er
yengle yeÌ[s ØeÙeeme mes Deewj ØemeVelee mes meowJe je#emeeW mes yeÛeeles jefnÙesiee~ Fmeer Øekeâej efieefjOej keâefJe Éeje ieerleyeæ
es
efkeâÙee ngDee ßeermeerlee peer kesâ ÙeMe mes mecyeefvOele ieerlemeerleeefYejeceb veecekeâ mebmke=âle ieerle cenekeâeJÙe Yeer OevÙe-
R
OevÙe nw keäÙeeWefkeâ FmeceW Øeeke=âle veeÙekeâ-veeefÙekeâe keâe JeCe&ve veneR efkeâÙee ieÙee nw Deewj ve ner FmeceW Gòespekeâ ëe=bieej keâe
s
ht
JeCe&ve nw~
ig
R
efJeMes<e- Fme ieerle ceW keâefJe ves peeveyetPekeâj ‘Yeefpe<Ùevles’ Meyo keâe ØeÙeesie efkeâÙee nw~ meeceevÙeleŠ Yeped Oeeleg
ll
Deefveš nw~ Gmekesâ ue=šd uekeâej ceW Yeefpe<Ùevles veneR yeve mekeâlee, JeneB Ye#Ùevles yevelee nw~ hej Ùen ØeÙeesie keâefJe keâes
.A
Devegketâue veneR DeeÙee~ DeleŠ Yepeveb YepeŠ Yeped Oeeleg mes heÛeeefolJeeled YeeJe ceW DeÛed ØelÙeÙe keâjkesâ hegveŠ Yepeb
s
ya
keâefj<Ùevles Fefle Yeefpe<Ùevles Fme Øekeâej JÙeglheefòe keâjkesâ DeeÛeejefkeäJeyevle Meyo mes èšd uekeâej ceW mesšd ceevekeâj
N
‘Yeefpe<Ùevles’ ØeÙeesie yeveeÙee nw~ Ùener ÙeneB keâefJe keâer JewÙeekeâjCe Ûeelegjer nw~
va
mevoYe&Mueeskeâ:
Se
efveieÅe YetJejheefleefcelLeceeojeled hegveie&les efJeJegOe-$e+<eew ÙeLeeieleced~

th
Øemeseof Jeeved keâefuelekeâj¿keâvÙekeâes yegOees ÙeLee pevekeâve=heŠ Øeheefòeceeved~~1~~

P ee
Yeewceer- Fme Øekeâej he=LJeer kesâ JeemleefJekeâ heefle pevekeâ peer keâes mecePeekeâj osJeef<e& veejo kesâ DeekeâeMe ceeie& mes
si
ul
yeÇÿeueeskeâ Ûeues peeves hej Skeâ megvoj efhešejer ceW keâvÙee meerlee peer keâes efueÙes ngS pevekeâpeer Gmeer Øekeâej ØemeVe nes jns
T
Les pewmes MejCeeieefle keâes Øeehle keâj cegceg#eg efJeÉeve ØemeVe nes peelee nw~
ri
Sh
ieerle mebKÙee-9
11
cegefolees efJeosnkegâuejepees ie=nerlekeâjkeâvÙekeâes ns~

20
mvesneved efceefLeueeb ØeefJeMÙe efvepehegjesOemecee£ÙeoeojsCe ns~~1~~

ht
ëe=Ceg ëe=Ceg meleevevo hegjesefnle mJeefmleJeekebâ JeeÛeÙe ns~

ig
DeÅe peeleb cece keâvÙeeueueece ÙeLes°Jejb ÙeeÛeÙe ns~~2~~

yr
op
ie=ns ie=ns ceÁueeefve ieeheÙe Ûeleg<keâeefCe hetjÙe ns~

C
YeieJeved «enMeeefvleb nesceb efJeOesefn mekeâueefJeIveb otjÙe ns~~3~~

©
efJenmÙeen hegjesefnleŠ MeleevevoŠ efkeâceg jepeved cet{es peelees ns~

jepeved heg$Ùeeb efkeâceg peeleeÙeeb ceneslmeJeŠ efkeâceg ceÁueeveeb ›eelees ns~~4~~
heg$eer leg Oeveb hejkeâerÙeb efkeâceLe&cemÙeeb n<e&sCe ns~
jepeved efkeâceg hejiesnb efkeâue iev$Ùeeb ceneslmeJeØekeâ<exCe ns~~5~~
yeeuekeâeC[ced 139
#egyOeŠ Øeen pevekeâ: hegjesefnleb YeJeleeÓefhe veslLeb JeeÛÙeb ns~

yeÇÿeved heg$eer Melekeâesešf heg$emeÂMeer jnmÙeb Ûesob ùefo meeÛÙeb ns~~6~~
FÙeceeefoMeefòeân&efjYeefòeâŠ meleleefceÙeceveJeÅee ns~
.
yeÇÿeved DeÙeesevf epee OeefjCeerueueece heefJe$ee ÙeLee yeÿeefJeÅee ns~~7~~
d
ve
ve mhe=nÙes metveJes keâoeefhe cecew<ee peerJeveeMeeefmle ns~
er
yeÇÿeved meceeÙeelee efveefcekegâueYeeiÙeb #eefheleYeJeheeMeeefmle ns~~8~~
es
keâesešf keâesešf heg$emecee cece heg$eer veecvee YegeJf e KÙeelee meerlee ns~
R
s
yeÇÿeved efieefjOejieerlemegieerlee meowJe megØeleerlee meerlee ns~~9~~
ht
ig
Yeewceer- Deye keâefJe efheâj efceefLeueeBÛeue kesâ meesnj Oegve ceW ner Ùen ieerle Øemlegle keâj jns nQ—cenejepe pevekeâ
R
Ùe%emLeueer mes Øekeâš keâvÙee keâes Øeehle keâjkesâ yengle ØemeVe ngS Deewj mvesn kesâ meeLe efceefLeuee ceW ØeJesMe keâjkesâ Deheves
ll
.A
kegâuehegjesefnle Meleevevo peer keâes DeeojhetJe&keâ yegueeÙee Deewj yeesues- ns hegjesefnle Meleevebo peer megefveÙes! megefveÙes! Deepe
s
cegPes heg$eerjlve keâer Øeeefhle ngF& nw~ Deehe mJeefmle-JeeÛeve keâerefpeÙes Deewj ceveÛeene Jejoeve ceeBie ueerefpeÙes~ ns YeieJeved!
ya
pevekeâhegj kesâ Iej-Iej ceW cebieueieeve keâjJeeFÙes, Ûeewkesâ hegjJeeFÙes, «enMeeefvle nesce keâerefpeÙes, meYeer efJeIveeW keâes otj
N
keâerefpeÙes~ Meleevevo hegjesefnle ves nBmekeâj keâne-jepeved! keäÙee Deehe cetÌ{ nes ieÙes nQ? Dejs heg$eer kesâ pevce uesves hej keâewve-
va
mee ceneslmeJe? keäÙee cebieueeW keâe mecetn? DeYeer Fve meyekeâer keâesF& DeeJeMÙekeâlee veneR~ jepeved! heg$eer lees hejeÙee Oeve nw,
Se
Fmekesâ efueS Flevee yeÌ[e n<e& keäÙee? hejeÙes Iej peeves Jeeueer yesšer kesâ efueS Flevee yeÌ[e GlmeJe keäÙeeW? pevekeâ peer ves
th
#egyOe neskeâj hegjesefnle mes keâne—Deehe Ssmee cele yeesueW~ Skeâ yesšer meew yesšeW kesâ meceeve nesleer nw, Ùen jnmÙe ùoÙe ceW
ee
efmLej keâj ueW~ yeÇÿeved! cesjer yesšer DeeefoMeefòeâ nQ leLee Ùener efvevoejefnle ßeerjece peer keâer Yeefòeâ Yeer nQ, Ùen meebmeeefjkeâ
P
ceefnuee kesâ Mejerj mes veneR GlheVe ngF& nQ~ Ùen he=LJeer keâer jlve Deewj Jesoevle-efJeÅee kesâ meceeve heefJe$e nQ~ ns yeÇÿeved!
si
ul
meerleepeer keâes Øeehle keâj Deye ceQ keâYeer Yeer heg$e keâer FÛÚe veneR keâjlee ntB~ Ùen cesjs peerJeve keâer DeeMee nQ~ efveefcekegâue
T
kesâ meewYeeiÙe kesâ ™he ceW Ùen yesšer DeeF& nw, Fmemes cesjs YeJeyevOeve meceehle nes peeÙeWies~ ns yeÇÿeved! meerlee veece mes
ri
efJeKÙeele cesjer yesšer keâjesÌ[eW-keâjesÌ[eW heg$eeW kesâ meceeve nw~ Ùener efieefjOej keâefJe kesâ Éeje efvejvlej ieeÙeer pee jner nw Deewj
Sh
Ùener meerlee cesjs efJeÕeeme keâe hee$e nw~

11
mevoYe&Mueeskeâ:
20
efveMecÙe leod pevekeâefiejb hegjesOemee meceeùlee efÉpekegâuekesâleJees yegOeeŠ~

ht
ig
efvejer#Ùe leeb keâvekeâefveYeeb Ûe keâvÙekeâeb peiegcego& e ßegelf eieCeieerleieewjJee~~1~~

yr
op
Yeewceer- Fme Øekeâej pevekeâ peer keâer JeeCeer megvekeâj Meleevevo hegjesefnle ves efJeÉeve yeÇeÿeCe ßes‰eW keâes yegueJee efueÙee~
C
Jes yeÇeÿeCe Jeso-ceb$eeW Éeje efpevekeâe ieewjJe ieeve efkeâÙee pee jne nw Ssmeer ÛebheeJeCeea keâvÙee kesâ oMe&ve keâjkesâ ØemeVeleehetJe&keâ
©
ieeves ueies~
ieerle mebKÙee-10
JeeÅeles JeOee&heer pevekeâjepeÉejs~
DeÅe Øekeâefšlee ef$eYegJevepeveveer efJeueefmelehegjeke=âlehegjeCehegCÙemeejs~~1~~
JewMeeKes Megkeäuehe#es heeJeveveJecÙeeb DeefYeefpeefle cegnlt ex ØeefmeæYeewceJeejs~~2~~

DeÙeesevf epee efYelJee Yetecf eb Øekeâefšlee meerlee ce_pegueceneslmeJeŠmecemlemebmeejs~~3~~
ve=lÙevlÙees JeeoÙevlÙees ieeÙevlÙees Ùeese<f elees n<e&Øekeâ<ee&Ós efmle ve=heheefjJeejs~~4~~
d .
«eenb «eenb ›eâes[meces ueeueÙevles! pevekeâve=hekegâceejeR ØeeÛeerjs Øeekeâejs~~5~~
ve
JeOee&heveb ieeÙeved keâefJeieg®& efie&ejf Oejes Jeejb Jeejb ceppelÙeeveboheejeJeejs~~6~~
er
es
Yeewceer- Deye keâefJe MeeŒeerÙe oeoje leeue ceW efveyeæ keâjkesâ meerlee peer keâer yeOeeF& iee jns nQ~ Deepe megMeesefYele nes
R
jns hegjeCe heg®<eeW kesâ hetJe& ceW efkeâÙes ngÙes hegCÙeeW kesâ lelJeeW mes Ùegòeâ pevekeâjepe Éej hej yeOeeF& yepe jner nw keäÙeeWefkeâ Deepe
s
ht
ner leerveeW ueeskeâeW keâer ceelee meerlee peer Øekeâš ngF& nQ~ Deepe ner JewMeeKe Megkeäue he#e keâer heefJe$e veJeceer, DeefYeefpeled cegntle&
ig
Deewj meJe&Øeefmeæ cebieueJeej Yeer nw~ Deepe ner he=LJeer keâes heâeÌ[keâj DeÙeesefvepee meerlee peer Øekeâš ngF& nQ~ mechetCe& mebmeej
R
ceW DeevevohetCe& ceneslmeJe nes jne nw~ meYeer ceefnueeSB veeÛeleer, yeepes yepeeleer ngF& iee jner nQ~ jepeheefjJeej ceW yengle n<e&
ll
.A
nes jne nw~ meYeer ueesie oerJeejeW keâer ÚleeW hej, hejkeâesšeW hej meerlee peer keâes ieeso ceW ues-ueskeâj jepeheg$eer keâe ogueej keâj
s
jns nQ Deewj Fme ceneslmeJe keâer yeOeeF& ieelee ngDee ØeYeg kesâ kegâueieg® ceW GlheVe keâefJe efieefjOej Yeer Deevevo kesâ meeiej ceW
ya
yeej-yeej vene jne nw~
N
va
ieerle mebKÙee-11
Se
DeÅe ceÁueJeeÅeb Ûe JeeoveerÙeb pevekeâiesns meerleeielee~~

th
hegCÙeejCÙeOejefCelees peelee veecvee meerlee YegefJe efJeKÙeelee~

ee
DeÅe efveefKeuepeieVees efJe<eeoveerÙeb pevekeâiesns meerleeielee~~1~~

P
si
OevÙeesÓÙeb ceeOeJeŠ megceemees efoefMe efoefMe efJeueefmeleefJeMeoesuueemeŠ~

ul
DeÅe ceÁueb Ûe mecheeoveerÙeb pevekeâ iesns meerleeielee~~2~~

T
ri
hetpÙevleeb osJeleeŠ mecemleeŠ ÛeÛÙe&vleeb JeerefLekeâe§e JÙemlee:~

Sh
DeÅe ceevemeb Ûe mecee¥eoveerÙeced pevekeâiesns meerleeielee~~3~~

11
keâvÙeepeefveceneslmeJeb keâeÙeË kesâve ÛeevÙeLee vewJe efJeÛeeÙe&ced~

20
efieefjOejsCe ieerleb mecØemeeoveerÙeb pevekeâiesns meerleeielee~~4~~

ht
ig
Yeewceer- Deepe ceebieefuekeâ JeeÅe yepeevee ÛeeefnS, keäÙeeWefkeâ pevekeâjepe kesâ YeJeve ceW meerlee peer Øekeâš nes ieF& nQ~
yr
Ùes hegCÙeejCÙe (hegveewje) keâer he=LJeer mes Øekeâš ngF& nQ, meerleeveece mes peiele ceW Øeefmeæ ngF& nQ, Deepe mebhetCe& peiele keâes
op
ogŠKeer veneR nesvee ÛeeefnS, keäÙeeWefkeâ meerlee peer keâe ØeekeâšdÙe nes Ûegkeâe nw~ Ùen JewMeeKe ceeme OevÙe nw, meYeer efoMeeDeeW
C
ceW Deevevo ner Deevevo megMeesefYele nes jne nw, Deepe cebieueeW keâe mebheeove keâjvee ÛeeefnS Deewj meerlee peer keâe ØeekeâšdÙe
©
nes ieÙee~ meYeer osJeleeDeeW keâe hetpeve efkeâÙee peeÙe Deewj JÙemle ieefueÙeeW keâes Yeer mepeeÙee peeÙe, Deepe meYeer kesâ ceve
ØemeVe neW, keäÙeeWefkeâ pevekeâjepe kesâ ceefvoj ceW meerleepeer keâe DeJeleej nes Ûegkeâe nw~ heg$eer pevce keâe ceneslmeJe efkeâÙee
peeÙe, efkeâmeer kesâ Éeje keâesF& otmeje efJeÛeej ve efkeâÙee peeÙe Deewj keâefJe efieefjOej kesâ Éeje Yeer ØemeVeleehetJe&keâ ieerle ieeÙee
peeÙe, Deye efceefLeuee ceW meerlee peer Øekeâš nes Ûegkeâer nQ~
yeeuekeâeC[ced 141
ieerle mebKÙee-12
›eâes[s ke=âlJee megveÙevee ns ueeueÙeles meerleeced~
memeefueuemejefmepeveÙevee ns heeueÙeles meerleeced~~1~~
d .
oeefceefvekeâvekeâmegJeCeeË ns megcece=ogueMejerjeced~
ve
kegâC[uekeâefuelemegkeâCeeË ns ùefo Oe=lejIegJeerjeced~~2~~
er
es
ueIegueIegveefueefveleÛejCeeb ns keâjmejefmepeMeesYeeced~
R
mevleleceMejCeMejCeeb ns ke=âlejIegJejueesYeeced~~3~~
s
ht
Ûegcyeefle heMÙeefle oesueefle ns heeÙeÙeles peveveer~
ig
efieefjOejmJeeefceefveÛeevõeR ns efkeâcegheeefle megjpeveer~~4~~
R
ll
Yeewceer—Deye keâefJe efceefLeuee keâer DeeBÛeefuekeâ Oegve ceW ner ieerle Øemlegle keâj jns nQ-Deepe ceelee megveÙevee meerlee
.A
peer keâes ieeso ceW ueskeâj ogueej jner nQ, keâceueves$eeW ceW DeeBmet Yejkeâj Deheveer Fkeâueewleer yesšer keâe heeueve hees<eCe keâj jner
s
ya
nQ~ meerleepeer keâe ßeerefJe«en efyepeueer Deewj mJeCe& kesâ meceeve nw, Gvekeâe Mejerj heg<he kesâ meceeve keâesceue nw, meerleepeer kesâ
N
keâeve ceW kegbâ[ue Deewj ùoÙe ceW ßeerjece efJejepeceeve nQ~ Gvekesâ ÛejCe Úesšs-Úesšs Deewj keâceue kesâ meceeve nQ, Gvekesâ
va
neLeeW hej Yeer keâceue keâer MeesYee nw, Jes DeMejCeeW keâes Yeer MejCe osleer nQ leLee ßeerjece keâe GvnW ueesYe nw~ ceelee megveÙevee
Se
yesšer keâes Ûetceleer nQ, ogueejleer nQ Deewj mleveheeve keâjeleer nQ, keäÙee keâoeefÛeled Gpeeueer jele ner efieefjOej keâefJe keâer
mJeeefceveer ßeermeerlee™he ÛeeBoveer keâe ueeueve heeueve keâj jner nw?
th
ee
efJeMes<e- Fmeer mJej ceW cewefLeuekeâesefkeâue efJeÅeeheefle ves cewefLeueer Yee<ee ceW yengle mes ieerle ieeS nQ~
P
ieerle mebKÙee-13
si
ul
›eâer[vleer efkeâMeesjer ueIJeer Mecee”Ces metles ns~

T
ri
Ùeoe lemÙee veece he=ÛÚs meerlee meerlee yeÇtles ns~~1~~

Sh
ueIeg ueIeg ÛejCeeYÙeeb ceodie=nb hegveerles ns~

11
keâueJeueefieje heehekeâeveveb uegveerles ns~~2~~

20
cevocevonemewpe&veMeceueb ëe=Ceerles ns~

ht
efÉefÉoMeveeYÙeeb! oerIe&oeg jf leb ÂCeerles ns~~3~~

ig
yr
DeÙeesOÙeeveiejkeâLeeb ëe=Cegles ie=Ceerles ns~

op
efieefjOejØeYegJejb ceelejb Je=Ceerles ns~~4~~

C
©
Yeewceer- DeeBieve ceW Kesueleer ngF& pevekeâleveÙee meerleepeer efoJÙe keâuÙeeCe keâes pevce os jner nQ, peye Gvekeâe veece
hetÚleer ntB, leye Jes meerlee-meerlee keânkeâj Gòej osleer nQ~ Úesšs-Úesšs ÛejCekeâceueeW mes meerleepeer cesjs Iej keâes heefJe$e keâj
jner nQ Deewj Deheveer leesleueer yeesueer mes nceejs heehe kesâ Jeve keâes keâeš [eue jner nQ~ cevo-cevo neme mes meerleepeer YeòeâeW
kesâ ceueeW keâes meceehle keâj jner nQ, Deheveer oes-oes oBlegefueÙeeW mes YeòeâeW kesâ heeheeW keâes efJeoerCe& keâj jner nQ~ DeÙeesOÙee veiej
keâer keâLee megveleer nQ Deewj keânleer nQ Deewj efieefjOej keâefJe kesâ ØeYeg ßeerjece keâes ner Deheves Jej ™he ceW ceelee peer mes
ceebieleer nQ, DeLee&led keânleer nQ efkeâ ceeB! ßeerjeIeJe mes cesje efJeJeen keâje oerefpeS~ Ùen ieerle Skeâ megveÙevee peer keâer meKeer
iee jner nw~
mevoYe&MueeskeâŠ
d .
DeLeeJeesÛeled megveÙevee cew$esÙeeR õ°gceeieleeced~
ve
ØesceieodieoÙee JeeÛee meerleeJeweÛf e$Ùeceeojeled~~1~~
er
es
Yeewceer—Skeâ yeej Ùee%eJeukeäÙe peer keâer helveer cew$esÙeer peer ßeermeerleepeer kesâ oMe&veeW kesâ efueS pevekeâjepe YeJeve ceW
R
heOeejeR, leye Øesce mes ieod-ieod JeeCeer Éeje Deeojhet&keâ megveÙevee peer ves meerleepeer keâer efJeefÛe$elee kesâ mecyevOe ceW cew$esÙeer
s
ht
peer mes hetÚe~
ig
ieerle mebKÙee-14
R
ll
.A
ns ceeleŠ efkebâ keâLeÙeeefce leJee«es meerlee meglee efJeefÛe$ee ces~~
s
Fceeb Jeer#Ùe ØemeJesve efJevee MegYes ogiOeb œeJeefle mlevees cece~
ya
meerleeb ueeueefÙelegb mhe=nÙele Fn Â°dJee õJeles cevees cece~~
N
ns ceeleŠ efkebâ ØeLeÙeeefce leJee«es meerlee peielheefJe$ee ces~~1~~
va
Se
Ùeoe ØeYe=lÙee Ùeelee meerlee hejceØemeVee pevekeâhegjer~

veeÙeex veje vejerve=lÙevles efJeuemeefle Oeeleg§e Ûeelegjer~~
th
ee
ns ceeleŠ efkeâcegle Jeoeefce leJee«es meerlee efJeMeoÛeefj$ee ces~~2~~

P
heg$eer ochelÙees: meceYeer°e keâesefšheg$elees iejerÙemeer~

si
keâesefškeâesefšefieefjpesvõeCeer Meejoejceelees JejerÙemeer~~

T ul
ns ceeleŠ efkeâceg efveieoeefce leJee«es meerlee ceefnleefJeefOe$ee ces~~3~~

ri
Sh
peerJevecetefueefceJeeefle efJeefMe°eb he#ceveÙeveefceJe megueeueÙes~

efieefjOejØeYeesvÙee&meceLej#Ùeb Fefle yegOÙeenb efveYeeueÙes~~
11
ns ceeleŠ melÙeb Jeoeefce leJee«es meerlee #eceemeefn$ee ces~~4~~

20
ht
Yeewceer- jeveer megveÙevee keânleer nQ—ns ceeB cew$esÙeer! cesjer yesšer meerlee peer lees efJeefÛe$e ner nQ~ ns keâuÙeeCeer! yeeuekeâ
ig
GlheVe efkeâÙes efyevee Yeer meerlee peer keâes osKekeâj cesjs mleve mes otOe Ûet heÌ[lee nw~ meerleepeer keâes osKekeâj GvnW ogueejves kesâ
yr
efueS FÛÚgkeâ neslee ngDee cesje ceve õefJele nes peelee nw DeLee&led efheIeue peelee nw~ ns ceeB! Deehekesâ mece#e ceQ keäÙee keântB?
op
cesjer meerleepeer lees mebhetCe& peiele keâes heefJe$e keâj jner nQ~ peye mes meerleepeer efceefLeuee ceW DeeF& nQ, leye ner mes pevekeâhegjer
C
yengle ØemeVe nw, meYeer ceefnuee-heg®<e ve=lÙe keâj jns nQ Deewj yeÇÿee peer keâer Ûelegjlee Yeer megMeesefYele nes jner nw efkeâ Gvekeâer
©
meewvoÙe&-keâuee keâe meerleepeer kesâ mecceeve ceW meogheÙeesie nes jne nw~ ceeB! Deehekesâ meeceves keäÙee keânBt? cesjer meerleepeer keâe
Ûeefj$e lees yengle efvece&ue nw~ ceeB! nce heefle-helveer, pevekeâ Deewj megveÙevee ves ØeYeg mes ßeerjece Yeefòeâ keâes ner heg$eer™he ceW
ceeBiee Lee Deewj Jener nceW efceue ieFË, Ùes keâjesÌ[eW yesšeW mes ßes‰ nQ~ nceejer meerlee lees keâjesÌ[eW heeJe&efleÙeeW, keâjesÌ[eW
FvõeefCeÙeeW, keâjesÌ[eW mejmJeefleÙeeW Deewj keâjesÌ[eW ueef#ceÙeeW mes Yeer Glke=â° nQ~ ceeB cew$esÙeer! ceQ Deehekeâes keäÙee yeleeTB? cesjer
yeeuekeâeC[ced 143
meerlee yesšer lees efJeefÛe$e DeLee&led yeÇÿeepeer keâer j#ee keâjves Jeeues efJe<Ceg keâer Yeer hetpÙee nQ~ ‘‘ceefnleŠ efJeefOe$eŠ efJe<CegŠ Ùeeb
mee ceefnleefJeefOe$ee’’~~ ceeB ceQ yesšer meerlee keâes DelÙeble efJeefMe° peerJevecetefuekeâe mecePekeâj Gmeer Øekeâej ogueejleer ntB Deewj
heeueleer ntB, pewmes heuekeâ heglejer keâer j#ee keâjleer nw~ meerleepeer efieefjOej keâefJe kesâ mJeeceer ßeerjecepeer keâer Oejesnj nQ,
Fvekeâer ÙeLeeMeefòeâ j#ee keâjveer ÛeeefnS, Fmeer yegefæ mes ceQ meowJe heg$eer meerlee keâes mebYeeuekeâj jKeleer ntB~ ns ceeB! ceQ
d .
Deehekeâes melÙe keân jner ntB, cesjer meerlee yesšer lees he=LJeer keâe Yeer Yeej menve keâjves Jeeueer, #ecee DeLee&led he=LJeer keâer Yeer
ve
heg$eer nQ, JÙeJenej ceW Yeues ner nce FvnW he=LJeer keâer heg$eer keânW, hej JeemleefJekeâlee ceW meerlee he=LJeer keâer Yeer ceeB nQ~
er
es
mevoYe&Mueeskeâ:
R
Mece_ÛevleeR meerleeb ßegefleieefoleieerleeb YeieJeleerced
s
ht
mJeÂijepeerJeeYÙeeb heefjkeâefueleØesceece=leYeje~
ig
R
efJeefMe°e mee ù°e YeJekeâLeveke=â°eJeefveYegJees
ll
.A
efJeefÛe$eb cew$esÙeer iegCeieefjceiegchebâ ØeefCepeieew~~1~~
s
Yeewceer—Fme Øekeâej megveÙevee peer Éeje meerleepeer kesâ keâuÙeeCe ieeLee kesâ ØeMve mes jesceebefÛele ngF& yeÇÿeJeeefoefveÙeeW ceW
ya
efJeefMe° ßeercew$esÙeer Deheves keâceueves$eeW ceW meerleepeer kesâ Øeefle GceÌ[s ngS Øesceece=le-ØeJeen keâes OeejCe keâer ngF& Yetefceveefvoveer
N
va
kesâ iegCeeW keâer ieefjcee kesâ iegÛÚ mes mepeeS ngS ieerle kesâ Éeje yesoeW Éeje ieeS ngS ieerleeW mes Ùegòeâ, meYeer SsÕeÙeesX mes mebheVe
Se
keâuÙeeCekeâeefjCeer YeieJeleer meerleepeer keâes mebyeesefOele keâjkesâ ØemeVeleehetJe&keâ ieeves ueieeR~

ieerle mebKÙee-15
th
ee
OevÙee OevÙee je%eer megveÙevee peieppeveveer ceele=™hee~~

P
DeeefoMeefòeâjLe leJe ie=ns peelee megcegKeer mejefmepeveÙevee~

si
ul
peieppeveveer ceele=™hee~~1~~
T
ØeYegb legjerÙeb efceefLeueehegjerÙeb õ#Ùeefle meheâefueleveÙevee~

ri
Sh
11
YeJeleg efJeosnes iegCeeod efJeosnŠ veiejer uemeleg ef$eveÙevee~

20
ht
mÙeeled meewYeeiÙeJeleer leJe leveÙee mebJe=leveerjpeveÙevee~

ig
yr
op
efieefjOejieerjefhe ieeÙeleg ieerleb ke=âlenefjiegCeieCeÛeÙevee~

C
©
Yeewceer—ns jeveer megveÙevee! Deehe OevÙe nQ, Deehe peieppeveveer meerlee peer keâer Yeer ceeB DeLee&led mebhetCe& mebmeej keâer
veeveer ceeB yeve ieFË~ osefKeS lees Deehekesâ YeJeve ceW mJeÙeb DeeefoMeefòeâ ner megvoj cegKeJeeueer keâceueveÙeveer yesšer yevekeâj
pevceeR~ FvneR kesâ keâejCe ves$eeW keâes meheâue keâjleer ngF& Ùen efceefLeueehegjer legjerÙe hejyeÇÿe ßeerjece kesâ Yeer oMe&ve keâjsieer~
Yeues iegCeeW mes pevekeâpeer efJeosn yeve peeÙeB, hej Ùen veiejer Deye leerve ves$eeW mes Ùegòeâ nesieer, DeLee&led %eeve-JewjeiÙe Deewj
Yeefòeâ ves$eeW mes meerleepeer kesâ SsÕeÙe&-meewvoÙe& Deewj ceeOegÙe& kesâ oMe&ve keâjsieer~ keâceueves$e ßeerjece keâes Deheves ùoÙe ceW
Úgheekeâj Deehekeâer heg$eer meerlee peer meewYeeiÙeJeleer yeveW~ Deewj YeieJeeve ßeerjece kesâ iegCeieCeeW keâe ÛeÙeve keâjleer ngF& keâefJe
efieefjOej keâer JeeCeer Yeer ieerle ieeleer jns~
.
ieerle mebKÙee-16
d
ve
efJeuemeefle pevekeâceefvojs meerlee~
er
es
yeeueYeeJeceefYeleesÓefYeveÙevleer efJeveÙeefJeJeskeâefJeÛeejefJeveerlee~~1~~
R
ueIegueIegveefueefvelepeevegheodeYf ejefhe ie=nÓs efpejs JeerLeermeg Ûe ›eâer[efle~
s
›eâer[vekeâeefve «enerlegb ueuekeâefle yeeuejefleb ØeYeÙee heefjyeÇe[ r efle~~2~~
ht
ig
hešhegef$ekeâeb efvejer#Ùe efveefce&leeb ›eâer[vekesâ mee leeceefhe efce$eefle~
R
jeceÛevõefÛe$eb efÛe$eebieer heMÙeefle Ûegcyeefle hegvejLe efÛe$eefle~~3~~
ll
.A
ùefopehegšs efveiet¢e heguekeâe”er efvepeefmeleveÙevepeuewjefYeef<e_Ûeefle~
s
ya
efkeâcegle keâuhepeecyetveoueeflekeâeheeefjpeeleØeefleke=âefleb efveef<e_Ûeefle~~4~~
N
Jeer#Ùe megveÙevee keâjpewpe&vekebâ ogenf lejceLe mebkesâlÙe oMe&Ùeefle~
va
efieefjOejØeYegYeeefceveeR YeeefJeleeb YeeJeceÙes hešues efveoMe&Ùeefle~~5~~
Se
Yeewceer—Deye keâefJe nJesueer heæefle ceW meerlee peer kesâ meewvoÙe& keâe JeCe&ve keâj jns nQ-pevekeâceefvoj ceW YeieJeleer
th
meerlee peer megMeesefYele nes jner nQ, oesveeW Øekeâej mes yeeueYeeJe keâe DeefYeveÙe keâjleer ngF& efJeveceülee-efJeJeskeâ Deewj efJeÛeej mes
ee
ØeefMeef#ele meerlee peer MeesYeeÙeceeve nQ~ meerlee peer Úesšs-Úesšs Deheves nmle Deewj ßeerÛejCeeW mes Iej ceW, DeeBieve ceW Deewj
P
ieefueÙeeW ceW Kesueleer nQ, efKeueewves uesves kesâ efueS uehekeâleer nQ Deewj Deheveer ØeYee mes Jelmeue jefle keâes Yeer ueefppele keâjleer
si
ul
nQ~ keâheÌ[s mes efveefce&le iegefÌ[Ùee keâes meerleepeer Kesue ceW Dehevee efce$e yevee uesleer nQ Deewj ßeerjeceÛevõ kesâ efÛe$e keâes
T
efvenejkeâj OÙeeve mes osKeleer nQ, Ûetceleer nQ Deewj hegveŠ efÛe$e yevee uesleer nQ~ ØeYeg kesâ efÛe$e keâes ùoÙe ceW efÚheekeâj YeieJeleer
ri
Sh
ves$eeW kesâ DeeBmet mes meeRÛeleer nQ, Sssmee ueielee nw, ceevees keâuheJe=#e keâer mJeCe&uelee ner heeefjpeele keâer Øeeflecee keâe DeefYe<eskeâ
keâj jner nw~ Ùen ÂMÙe osKekeâj jeveer megveÙevee pevekeâ peer keâes DebiegefueÙeeW keâe mebkesâle keâjkesâ meerleepeer keâer Fme YeeJeceÙe
11
hešue hej YeefJe<Ùeled keâeue ceW nesves Jeeueer efieefjOej keâefJe kesâ ØeYeg ßeerjece keâer Oece&helveer keâer efveoMe&vee ner keâje jner
20
nQ~
ht
ieerle mebKÙee-17
ig
yr
megveÙevee Øeen-
op
efoves efoves JeOe&ceevee Megkeäuehe#eÛeevõerJe efceefLeueeveiejs meerlee Yeeefle ns~

C
©
he#ceCee Ûe hegòeueerJe efveefMe efoJee ocheefleYÙeeb heeuÙeceevee efvelejeb efJeYeeefle ns~~1~~

MeerIeÇcesJe meerleeÙee§e ÙeesiÙees Jejef§evleveerÙeefMÛevceÙemJe™hee ØeefleYeeefle ns~
DeÙeesefvepee ogefnlee ces meJe&iegCeceefnlee JejesÓefhe JejsCÙees YegefJe KÙeeefle ns~~2~~
efoefMe efoefMe efJeefoMeemeg Âef°efve&heelÙee ve=heÙelveŠ megce”ueb oOeeefle ns~
keâvÙeeb keâceveerÙeeb Jeer#Ùe JeOe&ceeveeb efoves efoves OewÙeË heles ceeb Ûe efJepeneefle ns~~3~~
yeeuekeâeC[ced 145
hegjeÓefhe ceveesjLees ces oMejLemegleke=âles mecØeefle me vetleveleeb Ùeeefle ns~

efieefjOejØeYegmce=leew mhegâjefle Ûe Jeecee”b Mekegâveb megce”ueb ØeÙeeefle ns~~5~~
Yeewceer—Deye megveÙevee iee jner nQ-Denes! Megkeäuehe#e keâer ÛevõuesKee keâer YeeBefle cesjer yesšer meerleepeer efceefLeuee
d .
veiej ceW megMeesefYele nes jner nQ~ heuekeâ Éeje hegleueer keâer YeeBefle jele-efove nce jepeocheefle Éeje heeefuele nesleer ngF&
ve
meerleepeer megMeesefYele nes jner nQ~ Deye MeerIeÇ ner cesjer yesšer meerlee kesâ efueS megvoj Jej keâe efÛevleve keâjvee ÛeeefnS~ keäÙeeWefkeâ
er
Ùes efÛevceÙe mJe™hee nQ, cesjer yesšer DeÙeesefvepee nQ, DeleŠ Fvekesâ efueS meJe&iegCemebheVe Jej efJeÛeejCeerÙe nw, Jen GheueyOe
es
Yeer nw~ ns ØeeCeheles! Deye lees megvoj keâvÙee keâes efove-efove yeÌ{leer osKekeâj cesje OewÙe& štš jne nw, meYeer efoMeeDeeW ceW,
R
efoMeeDeeW kesâ keâesCeeW ceW Âef° [eefueS~ meled ØeÙeeme cebieue keâjlee ner nw~ oMejLe heg$e ßeerjece kesâ efueS cesje ØeLece ner
s
ht
ceveesjLe Lee, Deye Jen Deewj Yeer veÙee neslee pee jne nw, efieefjOej keâefJe kesâ mJeeceer ßeerjece kesâ mcejCe mes ner cesje
ig
Jeecee” heâÌ[keâ jne nw, efveef§eled keâesF& ve keâesF& cebieue Deewj Mekegâve Øeleerle nes jne nw~
R
ll
ieerle mebKÙee-18
s .A
ieeÙeefle keâefJeŠ-
ya
ueefueleueueeR ueeueÙeefle megveÙevee~~
N
va
›eâes[s ke=âlJeeÓ_Ûeuesve Je=lJee #eefjleheÙeŠ heeÙeÙeefle megveÙevee~
Se
DeefOeheeueveb kegâceejeR ke=âlJee Meevlee heefjMeeÙeÙeefle megveÙevee~~1~~

DeeÙeeefn efveõs peevekeâerveÙeves keâjpew§e mecee£Ùeefle megveÙevee~
th
ee
cece heg$Ùee veefn ueieleg kegâÂef°: me<e&heceLe JeejÙeefle megveÙevee~~2~~

P
œeJeoefhe veÙeveveerjceLe YeerlÙee JemevewŠ heefjmeejÙeefle megveÙevee~

si
ul
JelmeuemeejÛeefjleefceoceveIeb efieefjOejceefhe ieeheÙeefle megveÙevee~~3~~

T
Yeewceer—Deye keâefJe nJesueer heæefle keâe ieerle ieeles ngS meerleepeer keâer yeeue PeeBkeâer Øemlegle keâjles nQ-jeveer megveÙevee
ri
Sh
peer megvojueueerpet keâes ogueej jner nQ, meerleepeer keâes ieeso ceW ueskeâj DeeBÛeue mes {keâkeâj mleve mes Ûetlee ngDee otOe efheuee
11
jner nQ~ yesšer keâes heeueves ceW uesšekeâj MeevleYeeJe mes megveÙevee peer meerleepeer keâes MeÙeve keâje jner nQ, DeeDees efveboefjÙee
20
peevekeâer kesâ DeeBKe ceW Dee peeDees, Fme Øekeâej megveÙevee peer veeRo keâes Debiegueer mes yeguee jner nQ~ cesjer yesšer keâes efkeâmeer kesâ
vepej ve ueie peeÙe, DeleŠ megveÙevee jeF&-ueesve Jeej jner nQ, Decebieue kesâ YeÙe mes efiejles ngS Øesceeßeg keâes Yeer Jemleg mes
ht
jeskeâ jner nQ~ Fmeer Øekeâej jeveer megveÙevee peer Fme efve<heehe heg$eer efJe<eÙekeâ Jelmeue Ûeefj$e keâes efieefjOej keâefJe mes Yeer
ig
yr
ieJee jner nQ~

op
ieerle mebKÙee-19
C
©
›eâer[efle efkeâMeesjer meerlee ogiOeceleerleerjs ns~~

ceeC[Jeercegecf e&ueeb Ûe ßegelf ekeâerelf eË me”s veerlJee peevekeâer Kesuevleer Yeeefle megeJf eceueveerjs ns~~1~~
heâueheg<hehe$eÛeÙes megce=ogueheuueJeceÙes MeerleuemegievOecevoceueÙemeceerjs ns~~2~~
De°eefYeŠ meKeereYf eŠ meceb yeeuekesâefueceveesjceb efJenjefle Yetecf ekeâvÙee keâcevekegâšerjs ns~~3~~
efkeâceefhe heefjnjefle efkeâceefhe meceenjefle nejb nejb Ùe$e le$e peg°cegefveOeerjs ns~~4~~
efieefjOejes ieerleb ieeÙeved ùefo MeesYeeefceceeb OÙeeÙeved ceesoles efJeveesohetCe&keâesekf eâuee megkeâerjs ns~~5~~
Yeewceer—keâefJe hegveŠ nJesueer heæefle kesâ ieerle ceW ner meerlee peer keâer yeeuekesâefue keâe JeCe&ve keâj jns nQ—efkeâMeesjer
d .
pevekeâveefvoveer peer ogOeceleer kesâ lešhej Kesue jner nQ, ceeC[Jeer-Gefce&uee Deewj ßegeflekeâerefle& keâes meeLe ceW ueskeâj peevekeâer
ve
peer efvece&ue peue mes mebheVe ogOeceleer kesâ leš hej megMeesefYele nes jner nQ~ Jen ogOeceleer leš heâue-hetâue-heòeeW leLee veJeerve
er
heuueJeeW mes mebheVe nw, JeneB Meerleue-cevo-megievOe ceueÙe JeeÙeg yen jne nw~ Yetefceveefvoveer peevekeâer peer Deheveer Dee"eW
es
meefKeÙeeW kesâ meeLe ogOeceleer kesâ lešhej yeves ngS megvoj kegâšerjeW ceW yeeueueeruee keâjleer ngF& efJenej keâj jner nQ~ Oeerj-
R
cegefveÙeeW mes Ùegòeâ ogOeceleer leš hej peneB-leneB kegâÚ-kegâÚ «enCe keâjleer ngF&, kegâÚ JemlegSB heWâkeâ osleer nQ, Deewj kegâÚ
s
ht
Deheves heeme jKe uesleer nQ~ Fme ueeruee keâe OÙeeve keâjles ngS efieefjOej keâefJe Yeer cewefLeue DebÛeue keâer mebieerle heæefle ceW
ig
ieerle ieelee ngDee keâesefkeâue Deewj MegkeâeW kesâ meeLe ØemeVe nes jne nw~
R
ll
efJeMes<e- Ùen ieerle leguemeerke=âle ieerleeJeueer kesâ yeeuekeâeb[ kesâ 64 JeW heo kesâ DeeOeej hej efveyeæ efkeâÙee ieÙee nw~
.A
ieerle mebKÙee-20
s
ya
efJeuemeefle pevekeâkegâceejer ns efceefLeueejepeiesns~
N
va
efveefcekegâuejepekegâceejer ns efceefLeueejepeiesns~~
Se
ÛechekeâJeCeeË veJekeâ_peÛejCee ›eere[ f lecevceLeveejer ns efceefLeueejepeiesn~s ~1~~

th
Yeefieveermeefnlee iegCeieCeceefnlee velecee®efleyeÇÿeÛeejer ns efceefLeueejepeiesns ~s ~2~~

ee
›eâes[s ke=âlJee ueeueÙeefle pevekeâes ceesoles yeÇÿeefJeÛeejer ns efceefLeueejepeiesn~s ~3~~

P
oMeË oMeË megleeefJeOegJeoveb ueesÛevemeefueueØeÛeejer ns efceefLeueejepeiesn~s ~4~~

si
ul
DemÙee Deveg™hees efieefjOejØeYegJejes oMejLeYeJeveefJenejer ns efceefLeueejepeiesn~s ~5~~

T
ri
Yeewceer—Deye keâefJe Megæ cewefLeue ueeskeâOegve ceW meerleepeer keâer yeeue ueeruee keâes ieerleyeæ keâj jns nQ—pevekeâpeer
Sh
keâer heg$eer meerlee peer cewefLeue jepeYeJeve ceW MeesefYele nes jner nQ, efveefce JebMe keâer jepekegâceejer efceefLeuee YeJeve ceW megvoj
11
ueie jner nQ~ meerlee peer keâe Mejerj Ûebhee kesâ meceeve nw, Gvekesâ ÛejCe veJeerve keâceue kesâ meceeve nQ Deewj meerleepeer Deheves
20
™he mes keâecehelveer jefle keâes Yeer ueefppele keâj jner nQ~ meerleepeer pevekeâjepe YeJeve ceW efoJÙeiegCeieCeeW mes mebheVe neskeâj
Deheveer leerveeW yenveeW kesâ meeLe efJejepe jner nQ Deewj meceeefOe ceW oMe&ve keâjkesâ yeÇÿeÛeejer nvegceeve peer Yeer meerleepeer keâes
ht
ig
veceve keâj jns nQ~ yesšer meerlee kesâ ÛevõcegKe keâes efvenej-efvenej keâj cenejepe kesâ ves$eeW mes DeeBmet yen jns nQ~ pevekeâ peer
yr
ceve ceW ner efJeÛeej keâj jns nQ efkeâ cesjer yesšer kesâ ÙeesiÙe Jej lees ßeeroMejLe kesâ YeJeve ceW efJenej keâjves Jeeues, efieefjOej
op
keâefJe kessâ mJeeceer ØeYeg ßeerjece ner nes mekeâles nQ~

C
mevoYe&Mueeskeâew
©
DeLeeieceod õ°efceceeceefvevÅeeb osnØeYee›eeref[lekeâesefšMecheeced~

me Ùee%eJeukeäÙees Oe=leÙe%eJeukeäÙees cew$esÙeerveeLeŠ efßeleefce$eJebMÙeeced~~1~~
Â°dJeeÓLe meerleeb efvelejeb efJeveerleeb megue#eCeeb ue#eCeyeesOeÛeg_ÛegŠ~
DeentÙe jepeevecegoejmeòJeb peieew megieerleb efkeâue Ùee%eJeukeäÙeŠ~~2~~
yeeuekeâeC[ced 147
Yeewceer—Fmekesâ he§eeled Deheves osn keâer MeesYee mes keâjesÌ[eW efyepeefueÙeeW keâes peerleves Jeeueer, metÙe&JebMeesodYeJe ßeerjece
keâes ceve mes ßeÙeCe keâj jner efvevoejefnle yeeue meerleepeer kesâ oMe&veeW kesâ efueS Ùe%e keâe yeukeâue neLe ceW efueS ngS cew$esÙeer
kesâ heefle ßeerÙee%eJeukeäÙe heOeejs~ ue#eCe efJeÛeej ceW efvehegCe cenef<e& Ùee%eJeukeäÙe ves ßes‰ ue#eCeeW mes mebheVe Deefle efJeveceü
meerlee peer kesâ oMe&ve keâjkesâ pevekeâ peer keâes yegueekeâj Fme Øekeâej ieerle ieeÙee—
d .
ve
ieerle mebKÙee 21
er
OevÙeesÓefme Yees ve=hecegkegâšceCes peerJeveb leJe OevÙeced ~
es
R
hejcesÕejeR megleeb heMÙe ns kegâ® veÙeveb OevÙeced~~1~~
s
veKeefMeKeueefueleueueecee ns efpelekeâesefškeâeceJeecee~
ht
ig
MÙeecee ùefo Oe=lejecee ns jceCeerÙee jecee~~2~~
R
DeelceejecemegmeeOÙee ns cegefvepevemecejeOÙee~
ll
.A
#eceeceÙeer #eecesÙeer ns ve keâoehÙehejeOÙee~~3~~
s
ya
keâesmeuejepeùoerÕeefj ns ueuevee hejceeÙee&~
N
efieefjOejmJeeefceveer Yeeefceveer ns efkeâue ØeLeceeÛeeÙee&~~4~~
va
Se
Yeewceer—keâefJe efJeÅeeheefle keâer ueeskeâOegve keâer {eue ceW Ùee%eJeukeäÙe mes ieerle ieJee jns nQ—Ùee%eJeukeäÙe keânles nQ—
ns jepeeDeeW kesâ cegkegâšceefCe cenejepe pevekeâ! Deehe OevÙe nQ, Deehekeâe peerJeve OevÙe nw, Deehekeâer yesšer yevekeâj DeeF& ngF&
th
ee
hejyeÇÿe™hee meekesâleeqyeneefjCeer hejcesÕejer meerlee peer kesâ oMe&ve keâefjS, Deheves ves$e OevÙe yevee ueerefpeS~ osefKeS!
meerleepeer ceW veKeefMeKeheÙeËle ueeefuelÙe™he jlve efJejepe jne nw, FvneWves Deheveer MeesYee mes keâjesÌ[eW keâeceheeflveÙeeW keâes
P
si
peerle efueÙee nw, Ùes MÙeecee DeLee&led cegiOee veeefÙekeâe kesâ ue#eCeeW mes mebheVe nQ, FvneWves Deheves ùoÙe ceW ßeerjece keâes OeejCe
ul
efkeâÙee nw, Ùes YeefJe<Ùe ceW DelÙevle megvoj DeeoMe& ceefnuee yeveWieer~ cenejepe! he=LJeer mes Øekeâš ngF& meerlee peer Deelceejece
T
cenef<e&ÙeeW keâer meeOÙe nQ, FveceW #ecee keâer DeefOekeâlee nw, Ùeesieerpeve Fvekeâer DeejeOevee keâjles nQ, Fvekeâe keâYeer Yeer
ri
Sh
DehejeOe veneR keâjvee ÛeeefnS~ cenejepe! meerleepeer efieefjOej keâefJe keâer mJeeefceveer ßes‰ ue#eCeeW mes mebheVe ceefnuee,
Yeefòeâ hejbheje keâer ØeLece DeeÛeeÙee&, ßes‰ DeeÙe&veejer leLee YeieJeeve ßeerjece keâer ùoÙesÕejer nQ~
11
20
ieerle mebKÙee 22
ht
ueeueÙe megleeefceceeb peieocyeeced~

ig
OevÙeb kegâ® vejheeue peerJeveb ueyOJee peieoeuecyeeced~~1~~

yr
op
Yetefceb efYelJee meerlee«eeled efkeâue Øekeâše meleer hegveerlee~

C
lemceeled meerlee veecvee KÙeelee YeefJelee MeeÕelemeerlee~~2~~

©
ØescCee ßeerjeceb efmeveesefle meerÙeles hegveefve&peYe$ee&~

mÙelÙece”ueb megJeefle Ûe peerJeeved metÙele Fob efJen$ee&~~3~~
mJeÙeb meefÛÛeoevevo™efheCeer efJeieefuelemekeâueefJekeâeje~
ceeÙeeveeceefhe ceeÙee ÛewJee #eefheleYeerceYeJeYeeje~~4~~
™heoerefhekeâe oerheefMeKee efvepeYeòeâeveeceveJeÅee~

efieefjOejØeYeesŠ melelecee¥eefoefve Meefòeâefve&lÙeceefvevÅee~~5~~
Yeewceer—hegveŠ Ùee%eJeukeäÙe nJesueer heæefle cesW ieeles nQ—ns cenejepe! Deye peieobyee keâes ner Deheveer heg$eer™he ceW
d .
heekeâj ueeueve-heeueve keâerefpeS, mebhetCe& mebmeej keâes DeeßeÙe osves Jeeueer, meerleepeer keâes yesšer kesâ ™he ceW Øeehle keâj
ve
Dehevee peerJeve OevÙe keâerefpeS~ ÛetBefkeâ Ùes he=LJeer keâe Yesove keâjkesâ Deehekeâer meerlee DeLee&led nuekeâer jsKee kesâ De«eYeeie mes
er
Øekeâš ngF& nQ, FmeerefueS hejce heefJe$e efvelÙe meekesâle keâer meerleepeer Fme meceÙe Yeer meerlee veece mes Øeefmeæ nes jner nQ~ Ùes
es
Øesce mes ßeerjece keâes yeeBOe jner nQ, mJeÙeb Yeer ßeerjece kesâ Øesce mes yeBOe jner nQ, meejs DecebieueeW keâes ve° keâj jner nQ, peerJeeW
R
keâes Yepeve kesâ efueS hesÇefjle keâj jner nQ leLee Deheves meeLe efJenej keâjves Jeeues ØeYeg ßeerjece keâer FÛÚe mes mebmeej keâes
s
ht
pevce os osleer nQ~ Fve DeLeeX kesâ Deveg™he efmeveesefle Fefle meerlee, meerÙelesleerefle meerlee, mÙeleerefle meerlee, megJeefle Fefle meerlee,
ig
metÙeles Fefle meerlee FlÙeeefo JÙeglheefòeÙeeW kesâ Éeje ‘efme_ed Oeeleg’ ‘<ees Oeeleg’ ‘meg Oeeleg’ ‘met_ed Oeeleg’ mes Yeer keäle ØelÙeÙe
R
he=<eesojeefolJeeled efve<heVe meerlee ner Fvekeâe veece nw~ Ùes mJeÙeb meefÛÛeoevevo ™efheCeer nQ, FvneR keâer keâ=hee mes YeòeâeW kesâ
ll
.A
efJekeâej otj nesles nQ, Ùes ceeÙeeDeeW keâer Yeer ceeÙee leLee mecemle YeJeYeejeW keâes otj keâjves Jeeueer nQ~ Ùes ™he keâer oerefhekeâe
s
leLee Deheves YeòeâeW kesâ ùoÙe ceW efJejepeves Jeeueer efvevoejefnle, oerheefMeKee efieefjOej keâefJe kesâ mJeeceer ßeerjece keâer
ya
Dee¥eefoveer Meefòeâ, efvelÙe efveoex<e nQ~
N
va
ieerle mebKÙee 23
Se
heMÙe heMÙe jepeved heMÙe megYeieeb kegâceejeR ns~

th
heMÙeleg megveÙevee je%eer megleeb megkegâceejeR ns~~1~~

ee
veKeefMeKejcÙeeefceceeb efpelekeâeceJeeceeb ns~

P
si
megjcegefvemelØeCecÙeeb ùefo Oe=lejeceeb ns~~2~~

T ul
Deeme=°sve& Â°e ceÙee SleeÂMeer Ùees<ee ns~

ri
S<ee vees efJeOee$ee me=°e efvelejeceoes<ee ns~~3~~

Sh
vethegjew oOeeveeb heMÙe heoÙeesjefvevÅeeb ns~

11
cegefvenbmeew veer[Ùevleer efkeâcegleeveJeÅeeb ns~~4~~

20
efkebâefkeâCeeR neškeâceÙeeR keâšŸeeb heMÙe efJeYeüleeR ns~

ht
ig
efkeâcegle ØeheòeercesJe hetCe&leÙee efheØeleeR ns~~5~~

yr
efmeleJeemeŠmebJemeeveeb heMÙe Yetheueefmeleeb ns~

op
C
heg®<ejefleb oOeeveeb hegjlees efJeueefmeleeb ns~~6~~

©
keâ¿Ceew keâjÙeesjmÙeeŠ efvelejeb efJeYeelees ns~

Megkeäueke=â<CeÙepegJexoew cece ØeefleYeelees ns~~7~~
efieefjOejmJeeefceveerÙeb meecØeleb Ûekeâeefmle ns~
jeceYeõYeeefceveerÙeb YeJÙee efJeÛekeâeefmle ns~~8~~
yeeuekeâeC[ced 149
Yeewceer—hegveŠ Ùee%eJeukeäÙe peer ieerle ieeles ngS cenejepe pevekeâ keâes Øeeslmeeefnle keâjles nQ—ns cenejepe! Fme megvoj
heg$eer keâes osefKeS, osefKeS, osefKeS~ cenejeveer megveÙevee Yeer megkegâceejer heg$eer kesâ oMe&ve keâjW~ veKe mes efMeKeheÙeËle megvoj
jefle keâes Yeer peerleves Jeeueer osJelee-ceveg<Ùe-cegefveÙeeW Deewj mevleeW kesâ ØeCecÙe Deheves ùoÙe ceW ßeerjece keâes efJejepeceeve keâer
ngF& Fve meerleepeer kesâ oMe&ve keâerefpeS~ cenejepe! mebhetCe& mebmeej ceW Ssmeer ceefnuee ceQves veneR osKeer, Ùes yeÇÿee peer keâer me=ef°
d .
ve
veneR nQ, keäÙeeWefkeâ Gvekeâer me=ef° ceW iegCe Deewj oes<e oesveeW nesles nQ, peyeefkeâ meerleepeer ceW keâesF& oes<e nw ner veneR~ cenejepe!
er
osefKeS, meerleepeer keâes ÛejCeeW ceW vethegj OeejCe efkeâS ngS keäÙee keânW; meerleepeer cegefveJes<eOeejer oes nbmeeW keâes Deheves
es
ÛejCekeâceueeW ceW Iees<euee yeveeves keâer Devegceefle lees veneR os jner nQ? cenejepe! osefKeS meerleepeer keâšer ØeosMe ceW mJeCe&
R
efkebâefkeâCeer OeejCe efkeâS ngS nQ, ueielee nw efkeâ meerleepeer MejCeeieefle efmeæevle keâes ner heefjhetCe& keâj jner nQ~ cenejepe!
s
veerueeJeŒe OeejCe keâer ngF&, megMeesefYele meerlee peer keâes osefKeS, Ùes veerueJeŒe OeejCe keâjves kesâ yeneves ßeerjece kesâ Øesce keâes
ht
ig
ner OeejCe keâj jner nQ~ cenejepe! kegâceejer meerlee kesâ neLeeW ceW oes kebâkeâCe megMeesefYele nes jns nQ, cegPes lees Ùes Megkeäue
R
ÙepegJexo Deewj ke=â<Ce ÙepegJexo ner Øeleerle nes jns nQ~ cenejepe! Fme meceÙe efieefjOej keâefJe keâer mJeeefceveer ™he ceW
ll
.A
meerleepeer megMeesefYele nes jner nQ, Deewj Ùener oMejLe peer kesâ ÙegJejepe ßeerjeceYeõ keâer nesves Jeeueer helveer ™he ceW Yeer efJejepe
s
jner nQ~
ya
ieerle mebKÙee 24
N
va
pevekeâ kegâceejeR heg$eeRb YeeJesve heeueÙe ns~
Se
FÙeb meJe&mevleefleueueece ns efveefceJebefMeved jepeved iegCeieewjJeYeepeve ns~~1~~

th
peerJevemegcetefueefceJe ØescCee ueeueÙe ns~

ee
S<ee meJe&ueueveeueueece ns efveefceJebefMeved jepeved megceneslmeJeYeepeve ns~~2~~

P
meerleeb ceeJecebmLee cee Mebefkeâ‰emlemÙeeb ns~

si
ul
FÙeb hejyeÇÿe hejceOeece ns efveefceJebefMeved jepeved DehegveYe&JeYeepeve ns~~3~~

T
ri
j#e je#emesYÙees YeieJeved vÙeemeYetleeb ns~

Sh
meerleeb pehe efvelÙecemÙeeŠ veece ns efveefceJebefMeved jepeved keâ®CeeYeJeYeepeve ns~~4~~

11
efieefjOejmJeeefceveerpevekeâlJeb Øeehlees ns~

20
YeeJeheejchejerceeefle›eâecens efveefceJebefMeved jepeved YeJeJewYeJeYeepeve ns~~5~~

ht
ig
Yeewceer—Ùee%eJeukeäÙe efheâj ieeles nQ—ns cenejepe pevekeâ! Fve kegâceejer meerlee keâe heg$eerYeeJe mes heeueve keâerefpeS~ ns
yr
iegCe Deewj ieefjcee kesâ hee$e efveefceJebMeer cenejepe! Ùes meYeer mevleeveeW ceW jlve nQ~ ns megvoj ceneslmeJeeW kesâ hee$e jepeved!
op
mebpeerJeveer yetšer keâer YeeBefle Fvekeâe ueeueve-heeueve keâerefpeS; Ùes meYeer veeefjÙeeW ceW ßes‰ nQ~ ns cees#e kesâ hee$e efveefcejepe
C
pevekeâ! meerlee peer keâe keâYeer Deheceeve cele keâerefpeSiee Deewj GveceW Mebkeâe cele keâerefpeSiee, Ùes hejce lespeesceÙe hejyeÇÿe ner
©
nQ~ ns keâ®Cee Deewj keâuÙeeCe kesâ hee$e pevekeâ! meerlee peer YeieJeeve ßeerjece keâer Oejesnj nQ, je#emeeW mes Fvekeâer j#ee
keâerefpeS, Fvekesâ veece keâe efvelÙe pehe keâerefpeS~ ns mebmeej kesâ JewYeJeeW kesâ Yeepeve cenejepe pevekeâ! Fme meceÙe Deehe
efieefjOej keâefJe keâer mJeeefceveer meerleepeer kesâ efhelee yeve Ûegkesâ nQ, Fme YeeJehejbheje keâe keâYeer Deefle›eâceCe cele
keâerefpeSiee~
efJeMes<e- Ùen ieerle meekesâleJeemeer ßeerKeekeâer yeeyee mejkeâej kesâ Éeje jefÛele Skeâ Yeespehegjer kesâ DeebÛeefuekeâ
ueeskeâieerle kesâ {eue hej efveyeæ nw, efpemekesâ yeesue efvecveefueefKele nQ-
jleve peÌ[eJeue kesâ keâerue ueeieue ns~
heefnjer Ûeuele oguene jece ns ceveYeeJeve oguene ceveceesnve oguene ns~
d .
ve
ieerle mebKÙee 25
er
es
pevekeâ kegâceejer heg$eerYeeJesve heeuÙee ns efceefLeueeefOehe jepeved~
R
peieppeveveeR peevekeâeR peeveerefn ns efceefLeueeefOehe jepeved~~1~~
s
peerJevemegcetueerjs<ee ØeeCe FJe heeuÙee ns efceefLeueeefOehe jepeved~
ht
ig
ogjesojogo&jb ÂCeerefn ns efceefLeueeefOehe jepeved~~2~~
R
meefle YeefòeâYeeJehetCe&MeejomegOeebMeew ns efceefLeueeefOehe jepeved~
ll
.A
%eevemeewJeerjkebâ cee ›eâerCeerefn ns efceefLeueeefOehe jepeved~~3~~
s
ya
keâesefškeâesefšpevcehegCÙeheâueØescejlveb ns efceefLeueeefOehe jepeved~
N
cee Ùeesie«eeefnCes efJeheefj›eâerCeerenf ns efceefLeueeefOehe jepeved~~4~~
va
mebMeÙekegâ"ejeled ›etâjleke&âleer›eOeejeled ns efceefLeueeefOehe jepeved~
Se
jmemegjle®b cee uegveerefn ns efceefLeueeefOehe jepeved~~5~~

th
efieefjOejØeYeg: hejceelcee heeflejmÙee ns efceefLeueeefOehe jepeved~

ee
lesve ØelÙeieelceeveb hegveerefn ns efceefLeueeefOehe jepeved~~6~~

P
si
Yeewceer—Ùee%eJeukeäÙe efheâj efceefLeuee kesâ ueeskeâOegve ceW ieerle iee jns nQ~ ns pevekeâ! kegâceejer meerlee peer keâe
ul
heg$eerYeeJe mes ueeueve keâjes~ peevekeâer peer keâes peieled keâer peveveer mecePees~ Ùes mee#eeled peerJeve keâer cetefuekeâe nQ~ Fvekeâe
T
ri
ØeeCe kesâ meceeve heeueve keâjes Deewj YeÙebkeâj heefjCeece Jeeues YeÙe keâes meceehle keâj oes~ YeefòeâYeeJeceÙe Mejokeâeueerve
Sh
Dece=le efkeâjCe Jeeues Ûevõcee kesâ GheefmLele jnves hej legce %eeve ™he Keóer peeJeve keâe ›eâÙe cele keâjes~ keâjesÌ[eW-keâjesÌ[eW
11
pevceeW kesâ hegCÙeheâue™he Fme Øescejlve keâes ÙeesefieÙeeW kesâ neLe cele yesÛe oes~ ns efceefLeueeefOeheles! ›etâj leerKes leke&â™heOeeje
20
Jeeues Fme mebMeÙe kesâ kegâuneÌ[s mes jme ™he keâuheJe=#e keâes cele keâešes~ ns cenejepe! efieefjOej keâefJe kesâ mJeeceer
hejceelcee ßeerjece ner Fvekesâ heefle nQ~ Gvekeâer ke=âhee mes Deewj Gvekesâ meeefveOÙe mes Deheveer peerJeelcee keâes heefJe$e keâj
ht
ueerefpeS~
ig
yr
efJeMes<e- Fme ieerle keâe cewefLeue ieerle {eue Fme Øekeâej nw—Deheveer efkeâMeesjer peer kesâ ÛejCe ceve Fyew ns nce
op
efceefLeuew jnyew~ efceefLeuee ceW yeešw Ûeejes Oeece ns nce efceefLeuew jnyew~
C
ieerle mebKÙee 26
©
Yethe meerlee meglee YepÙeleeb YepÙeleeced~

meJe&Me¿ešJeer YepÙeleeb YepÙeleeced~~1~~
heMÙe efYelJeeÓJeveeR Øeeogjemeereof Ùeb keâesešf meppevceveeb hegCÙejeefMeŠ mJeÙeced~
YeeJeveeœe*dcegoe me=pÙeleeb me=pÙeleeced~~ 2~~
yeeuekeâeC[ced 151
osJeceeÙeeceÙeer ™heMeeruee meleer MeeÕeleer YeieJeoerÙee leLee YeieJeleer~

YeJees Yepeveeveues YepÙe&leeb YepÙe&leeced~~3~~
ieeÙelewleeb cegoe ueyOemelmecheoe YeefòeâYeeefJeleùoe ceesolee meJe&oe~
.
efieefjOejsCeehÙeIeb lÙepÙeleeb lÙepÙeleeced~~4~~
d
ve
Yeewceer—Ùee%eJeukeäÙe Deeies keânles nQ efkeâ ns cenejepe pevekeâ! Deehe heg$eer meerlee keâe efvejvlej Yepeve keâerefpeS Deewj
er
es
Deheves ceve ceW Deeves Jeeues mevosn Jeve keâes keâeš [eefueS~ osefKeÙes-keâjesÌ[eW keâjesÌ[eW ßes‰ pevce uesves Jeeues mebleeW keâer
R
hegCÙe-jeefMe ™hee meerleepeer he=LJeer keâes heâesÌ[keâj mJeÙeb Øekeâš ngF& nQ~ Fvekesâ efueÙes lees ØemeVeleehetJe&keâ Deehe Deheveer
s
YeeJevee keâer ceeuee yeveeFÙes~ Ùes heefJe$e mJeYeeJe Jeeueer meeOJeer, efvejvlej efJeÅeceeve jnves Jeeueer, YeieJeeve keâer
ht
Dee¥eefoveer Meefòeâ ÚneW SsÕeÙeeX mes Ùegòeâ mee#eeled hejcesÕej ßeerjece keâer ke=âhee ner nQ~ Fvekesâ Yepeve keâer Deefive ceW Fme
ig
R
mebmeejYeeJe keâes Yetve [eefueÙes~ ßes‰ YeieJeodYeeJe keâer mecheefòe Øeehle keâjkesâ YeefòeâhetCe& ùoÙe mes ØemeVeleehetJe&keâ meowJe
ll
FvneR meerlee peer keâe ÙeMeesieeve keâjles ngÙes efieefjOej keâefJe Éeje Yeer Dehevee heehe ÚesÌ[ efoÙee peeÙe DeLee&led ßeermeerleejece
.A
kesâ Deefleefjòeâ efkeâmeer Yeer osJeer-osJelee keâe efÛevleve ve efkeâÙee peeÙe~
s
ya
ieerle mebKÙee 27
N
ëe=Ceg ëe=Ceg Yetheles JeÛeveb ceoerÙeb iet{b jnmÙeb keâLeÙeeefce les~~
va
Se
DeeefoMeefòeâjs<ee meerlee YeieJelmJe™hee~

ØeLeecesleeb melÙeeb ØeLeÙeeefce les~~1~~
th
ee
hegje me¿efuheleeb leJe ceveesjLemegjueleeb meecØelecenn heâueÙeeefce les~

P
meerleeYeefJe<ÙelkeâLeeb keâLeÙeved cenerheles meceefueleb ceveMÚeueÙeeefce les~~2~~

si
mJeÙecyejJÙeepeeõecees efceefLeueehegjb ¢eeievlee leb peeceeleejb keâueÙeeefce les~

T ul
efieefjOejmJeeefceves mecehÙe& efvepeleveÙeeb OevÙeleeceJe keâueÙeeefce les~~3~~

ri
Sh
Yeewceer—hegveŠ Ùee%eJeukeäÙe efceefLeuee kesâ ueeskeâOegve ceW keânles nQ efkeâ ns cenejepe! cesje JeÛeve megefveÙes- ceQ
11
Deehekeâes ietÌ{ jnmÙe yelee jne ntB~ meerlee peer DeeefoMeefòeâ Deewj YeieJeodmJe™efheCeer nQ Fme leLÙe keâes ceQ melÙe kesâ
20
Øeefle%eeve mes keân jne ntB~ hetJe& mebkeâefuhele legcnejer ner mece#e heâueJeleer osKe jne ntB~ legcnejs ner meeceves meerlee peer kesâ
mecyevOe ceW keâLee keânlee ngDee ceQ JÙeLe& efvecet&ueJeeoer he#eeW mes ceefueve ngÙes legcnejs ceve keâes Deepe ceQ #eeefuele keâj jne
ht
ntB~ mJeÙebJej kesâ yeneves ßeerjece Deehekesâ efceefLeueehegj ceW DeeÙeWies, GvneR keâes ceQ Deehekeâe peeceelee efveef§ele keâj jne ntB~
ig
yr
efieefjOej keâefJe kesâ mJeeceer ßeerjece keâes Deheveer heg$eer meerlee keâes meceefhe&le keâjkesâ Deehe OevÙe nes peeÙeWies, Ssmee cesje
op
ceevevee nw~
C
ieerle mebKÙee 28
©
mJeieleced—
meerles lJeeb keâLeb keâjJeeefCe ØeMebmeeced~
efve®hece™heMeerueiegCeMeesYeeb ueueveepeieoJelebmeeced~~1~~
Ùeefo Ûechekebâ leJeesheceevecevegefÛeleb leoefhe peieocye~

leefVeefMe mebkegâefÛeleb leJe efmceleb meleleceskeâjmececye~~2~~
keâvekesâveesheceerÙemes Ûesvedcenleer DeveewefÛeleer peelee~
.
leled keâ"esjceLe pe[b efÛevceÙeer lJeb ce=oguee efJeKÙeelee~~3~~
d
ve
ÛejCeew leJe Jeve™nesheceelegb cevemeeÓnb efpen^sefce~
er
leefVeefMe mechegefšleb mhegâšeefJeceew mecevJeÙeb§e efJeYesefce~~4~~
es
YeJehueJeew leJe keâjew Jeoved heuueJeefceJe efkeâue meeroeefce~
R
s
keâefuelekeâue¿ÛevõefceJe Jeoveb yeÇgJeved ve Øemeeroeefce~~5~~
ht
ig
JeefOekeâJeMÙeKe_peveefceJeveÙeveb keâLeÙe keâLeb keâLeÙeeefve~
R
DeYeÙeØeoevjoeved Ûeheuee FJe ØeLeÙe keâLeb ØeLeÙeeefve~~6~~
ll
.A
Dece=leœeeefJe kegâvleueeved efJe<eOejYegpeiewŠ efkeâceg meceÙesÙeced~
s
#eCeYe”eb ÛeheueeefceJe cetefleË keâLeÙeved kebâ veceÙesÙeced~~7~~
ya
DeOe&osnefJe<eJevOegceewKejerJejefJeMues<eÙegleeefYeŠ ~
N
va
legueÙes efkebâ lJeeb efieefjpeeJeeefjefOeYeJeeefiejekeâmegleeefYeŠ~~8~~
Se
%eelJee meoe efve®heceeceveIeeb efvejJeefOeiegCeeb efJeveerleeced~

th
keâefJeefieefjOejmJeeefceveeR YeieJeleeR JevÅeeb Jevos meerleeced~~9~~

ee
Yeewceer—Ùee%eJeukeäÙe DevevJeÙe Deuebkeâej keâer Yebefiecee mes nJesueer heæefle ceW meerlee peer keâe meewvoÙe& ieeve keâj jns
P
nQ—ns meerles! Deehekeâe ™he, Meerue SJeb Deehekeâer MeesYee Ùes meYeer DeJeefOe mes jefnle nQ~ Deehe veejer peiele keâer Deuebkeâej
si
ul
mJe™hee nQ~ Deehekeâer ceQ efkeâme Øekeâej ØeMebmee keâ™B~ ns peiele keâer ceeB! Ùeefo ceQ Ûechee keâes Deehekeâe Gheceeve keântB lees
T
yengle DevegefÛele nes peeÙesiee~ ns ceeB! Ûechee jeef$e ceW mebkegâefÛele nes peeleer nw Deewj Deehe jele-efove cegmkegâjeleer jnleer nQ~
ri
Sh
Ùeefo ceQ mJeCe& mes Deehekeâer Ghecee otB lees cegPemes yengle yeÌ[e DevegefÛele nes peeÙesiee keäÙeeWefkeâ meesvee lees keâ"esj Deewj peÌ[
11
nw, peyeefkeâ Deehe efÛevceÙeer (Ûeslevee mJe™efheCeer) Deewj DelÙevle ce=ogue Øeefmeæ nQ~ Deehekesâ ÛejCeeW keâes keâceue mes
20
Gheefcele keâjles meceÙe ceQ ceve mes yengle ueefppele neslee ntB~ keäÙeeWefkeâ keâceue jeef$e ceW efmekegâÌ[ peelee nw Deewj Deehekesâ
ßeerÛejCe meowJe efJekeâefmele jnles nQ DeLee&led jeef$e ceW Yeer Keguekeâj Ûeueles nQ~ DeleŠ Fvekeâe mecevJeÙe keâjles ngÙes ceQ [jlee
ht
ig
ntB~ mebmeej-meeiej kesâ efueÙes penepe kesâ meceeve Deehekesâ ßeernmleeW keâes heuueJe kesâ meceeve keânlee ngDee ceQ yengle ogŠKeer
yr
nes jne ntB keäÙeeWefkeâ heuueJe LeesÌ[e-mee Yeer Yeej veneR G"e mekeâlee, štš peelee nw peyeefkeâ Deehekesâ ßeernmle DemebKÙe
op
ueesieeW keâes Deheves hej ÛeÌ{ekeâj mebmeej-meeiej mes heej nes peeles nQ~ Fmeer Øekeâej Deehekesâ ßeercegKe keâes keâuebkeâer Ûevõcee
C
kesâ meceeve keânlee ngDee ceQ ØemeVe veneR nes jne ntB~ Deehe ner yeleeFÙes efkeâ Deehekesâ ßeer ves$eeW keâes ceQ yensefueÙes kesâ JeMe ceW
©
Deeves Jeeues Kebpeve he#eer keâer YeeBefle kewâmes keântB? leefvekeâ yeesefueÙes lees! mebmeej keâes DeYeÙe Øeoeve keâjves Jeeues Deehekesâ
megvoj oeBleeW keâes ceQ efyepeueer kesâ meceeve kewâmes Øemlegle keâ™B? Dece=le keâer Je<ee& keâjves Jeeues Deehekesâ megvoj kesâMeeW keâes
ceQ efJe<ewues meeBheeW mes kewâmes meceevelee Øeoeve keâ™B? Deehekeâer DeefJeveeefMeveer cetefle& keâes #eCeYebiegj efyepeueer kesâ meceeve
keânlee ngDee ceQ keäÙee keâeJÙe-peiele keâer yeÇÿee, cenef<e& Jeeuceerefkeâ keâes Deheves Fme kegâke=âlÙe mes ueefppele keâjkesâ Pegkeâe
yeeuekeâeC[ced 153
otB? YeieJeleer! Deehe ner yeleeSB pees heeJe&leer DeOe&-osne nQ leLee efpevekeâe Mejerj ner hetCe& veneR nw, efpeve ue#ceer keâe YeeF&
efJe<e nw, pees mejmJeleer yengle yeesueleer nQ Deewj pees keâmeglee DeLee&led yeÇÿee keâer heg$eer jefle Deheves heefle kesâ efJeÙeesie mes ogŠKeer
jnleer nQ Fvemes ceQ Deehekeâer kewâmes leguevee keâ™B? keäÙeeWefkeâ Deehe heeJe&leer keâer YeeBefle DeOe&osn veneR nQ~ Deehe meJeeËiehetCe&
Deewj megvojer nQ~ ue#ceer pewmes Deehekeâe YeeF& efJe<e veneR ØelÙegled cebieuekeâejer cebieue-«en nw~ mejmJeefle keâer YeeBefle Deehe
d .
ve
cegKej veneR nQ Deewj jefle keâer YeeBefle Deehe heefle mes efJeÙegòeâ Yeer veneR nQ~ jefle kesâ heefle keâes efMeJe peer ves peueeÙee peyeefkeâ
er
Deehekesâ heefle ßeerjece keâes Mebkeâj peer ves ùoÙe ceW yemeeÙee nw~ JemlegleŠ ceQ Ùee%eJeukeäÙe Deeheßeer keâes meowJe Ghecee jefnle,
es
efve<heehe, efveŠmeerce iegCeeW Jeeueer, efJeveceü, keâefJe efieefjOej keâer mJeeefceveer, ÚneW SsÕeÙeeX mes Ùegòeâ, ØeeefCecee$e keâer
R
JevoveerÙe, meekesâleefJeneefjCeer meerlee ner peevekeâj Fme DeJeleej ceW Yeer Deehekeâe efvelÙe Jevove keâjlee ntB~
s
ht
mevoYe&Mueeskeâ:
ig
R
DeLees jnes oeef[ceyeerpejeefpeefYeŠ Øelehe&Ùevleer pevekesâvõkeâvÙekeâe~
ll
.A
mJemeeefjkeâeb neškeâhe_pejefmLeleeb Øeieehekebâ ieeheÙeefle mce peevekeâer~~1~~
s
ya
Yeewceer—keâefJe mevoYe&Mueesskeâ Éeje Deieueer keâLee keâes ›eâceyeæ keâj jns nQ—Ùee%eJeukeäÙe peer kesâ ØemLeeve keâjves
N
kesâ he§eeled pevekeâkegâue ceW Øekeâš meerjOJepe keâer jepeheg$eer peevekeâer meerlee peer Skeâevle ceW meesves kesâ efhebpejs ceW efmLele
va
Deheveer uee[ueer cewvee keâes Deveej kesâ oeveeW mes mebleg° keâjleer ngF& Gmemes Skeâ megvoj ieerle ieJeeveW ueieeR~
Se
ieerle mebKÙee 29
th
meeefjkeâeb hee"Ùeles meerlee MegYes Jeo meoe jecemeerlee~~

ee
oeef[ceerheâueevÙeeMeÙevleer he_pejs MegkeâeR MeemeÙevleer~

P
si
hee"Ùeeceeme megKeb Øeerlee MegYes Jeo meoe jecemeerlee~~1~~

ul
jnefme meØesce ješÙevleer kegâmebMeÙeJeveb heešÙevleer~

T
ri
MueeskeâÙeeceeme YeeJeveerlee MegYes Jeo cegoe jecemeerlee~~2~~

Sh
meKeeR meeefjkeâeb ceeveÙevleer heâueb ceOegjb meceeveÙevleer~

11
YeespeÙeeceeme Øeerelf e›eâerlee MegYes Jeo meoe jecemeerlee~~3~~

20
ØeYegb efieefjOejb yeesOeÙevleer hegjeleveceIeb MeesOeÙevleer~

ht
JeeÛeÙeeceeme JeÛemheâerlee MegYes Jeo meoe jecemeerlee~~4~~

ig
yr
Yeewceer—meerlee peer cewvee keâes heÌ{e jner nQ- ns keâuÙeeCeer! ØemeVelee mes jecemeerlee-jecemeerlee yeesuees~ cewvee keâes
op
Deveej kesâ oeves efKeueeleer ngF& Deewj Gmekeâer ØeeflemheefOe&veer efhebpejs ceW efmLele leesleer keâes Ûeghe keâjeleer ngF& meerleepeer Deheveer
C
efce$e cewvee keâes ØemeVelee mes heÌ{eveW ueieeR~ jecemeerlee jecemeerlee yeesue~ Skeâevle ceW cewvee keâes jecemeerlee jecemeerlee jšeleer
©
ngF& kegâeflmele mebMeÙeeW kesâ Jeve keâes keâešleer ngF& ØescehetJe&keâ YeeJe-efJeYeesj ngF& meerleepeer ßeerjece ÙeMe keâes Mueeskeâ yeæ
keâjves ueieeR~ cewvee keâer Øeerefle mes ›eâÙe keâer ngF&-meer meerleepeer meKeer cewvee keâe mecceeve keâjleer ngF& ceOegj heâue ceBieJeekeâj
Gmes efKeueeves ueieeR Deewj jecemeerlee jecemeerlee heÌ{eveW ueieeR~ Fmeer yeneves efieefjOej keâefJe keâes Yeer ØeYeg ßeerjece keâe yeesOe
keâjeleer ngF& Deewj meeOekeâ keâefJe kesâ hetJe&ke=âle heeheeW keâes meceehle keâjleer ngF& megvoj JeeCeer mes Ùegòeâ meerleepeer cewvee mes Yeer
jecemeerlee jecemeerlee yegueJeeves ueieeR~
mevoYe&Mueeskeâ:
ueerueeMegkeâceJes#ÙeeLe yegOeb Úe$eÛejb meleer~
nwcehe_pej Deemeerveb peevekeâer meceheerhe"led~~1~~
d .
ve
Yeewceer—Skeâ yeej meeOJeer meleer meerleepeer Deheves hetJe&efJeÅeeLeea ueerueeMegkeâ DeLee&led Megkeâ Jes<eOeejer MegkeâeÛeeÙe& peer
er
keâes meesves kesâ efhebpejs ceW yew"s ngÙes osKekeâj GvnW Yeer Skeâ megvoj hee" heÌ{eves ueieeR~
es
ieerle mebKÙee 30
R
s
he" Megkeâ meoe meerleejece~
ht
ig
ÚefJeefJeefveefvoleÛee™ÛeheueeveerueveerjoMÙeece ~~1~~
R
heerleveefueveerkeâesMekeâefuhelecegKejceOegkeâjoece ~
ll
.A
keâvekeâmegjueefuekeâevegpeg°leceeueiegCeeefYejece~~2~~
s
veJeueveerueefveÛeesuemeerefueleheerlehešmegKeOeece ~
ya
megkeâefJeefieefjOejceOegjceevemeke=âleÙegieueefJeßeece~~3~~
N
va
Yeewceer- Deye ™hekeâ leeue ceW ßeermeerleejece peer keâer meceJesled Ùegieue MeesYee keâe JeCe&ve Øemlegle keâj jns nQ~
Se
meerleepeer ØelÙeskeâ ÛejCe ceW Ùegieue PeeBkeâer keâe mecyeesOeveelcekeâ heo ØeÙegòeâ keâjleer ngF& Megkeâ keâes heÌ{e jner nQ~ ns Megkeâ!
th
meowJe meerlee-jece meerlee-jece heÌ{es~ ns Ùegieue mejkeâej! Deeheves Deheves meefcceefuele ÚefJe mes megvoj efyepeueer Deewj veerues
ee
yeeoue keâes Yeer efvebefole efkeâÙee nw~ Deehe oesveeW Gmeer Øekeâej ueie jns nQ, pewmes—heerueer keâceefueveer kesâ keâesMe ceW iegbpeeÙeceeve
P
Yeücej yeBOe ieÙee nes Deewj pewmes mJeCe& keâer keâuheuelee mes Deeefuebefiele iegCeeW mes Ùegòeâ leceeue nes~ Deehe oesveeW DeLee&led
si
meerlee peer veJeerve veerueer kebâÛegkeâer OeejCe keâer ngF& Deewj Deehe ßeerjeIeJe heeruee JeŒe OeejCe efkeâÙes ngÙes Fme Øekeâej meceJesled
ul
ßeermeerleejece ÙeggieuemJe™he Deehe oesveeW megkeâefJe efieefjOej kesâ ceOegj ceve ceW efJeßeece keâjW~ Fme Øekeâej heÌ{es~
T
ri
mevoYe&MueeskeâŠ
Sh
mJehves Â°dJee jIegkegâueceefCeb veerueheeLeesokeâevleb

11
20
mJeevleb Meevleb Ùeeflelecevemeb ØeeefJeefJe#evleceejeled~

meerlee Øeerlee hegueefkeâle levegyeexOeÙevleer Ûe Jesieeled
ht
ig
ØelÙe«eb leled mKeefueleJeÛevee ceelejb Øeen meeOJeer~~1~~

yr
op
Yeewceer—Skeâ yeej YeieJeleer meerleepeer ves veerues yeeoue kesâ meceeve megvoj mebÙele ceve Jeeues, Deheves Meevle ceve ceW
C
ØeJesMe keâjles ngS jIegkegâueceefCe ßeerjece keâes mJehve ceW osKekeâj Deheveer ceeB megveÙevee keâes peieeleer ngF&, ØemeVeleehetJe&keâ
©
jesceebefÛele nesleer ngF&, ieodieod-JeeCeer ceW megveÙevee peer mes Fme Øekeâej keâne~
ieerle mebKÙee 31
ceelece&Ùee mJehves Â°: efkeâMeesjŠ keâesÓefhe ùoÙeb ØeefJe°:~~
veKeefMeKeMegYee”Š keâesešf keâecekeâceveerÙees vewÂiedeJf eOees vejes Oee$ee me=°:~~1~~
yeeuekeâeC[ced 155
TveÉeoMeeyoes efJeYee›eeref[leveJeeyoes veceüveefueveveÙeveesÓvegefMe°:~~2~~

kegâcegoyevOegkeâjnemeŠ heeJe&CesvogJeovees oeef[cekegâvooMevees vÙeeÙeefMe°:~~3~~
ØeeleŠ ØeYeekeâjkeâjeYeJejJemeveŠ FvoerJejJejCees efJeefMe°:~~4~~
d .
heerleesheJeerlees Oevegyee&CeOe=ied efJeveerleŠ ØeLeceeßecees ÙeLee efveefo°:~~5~~
ve
DeJee&Ûeer megYeiee YeJe meerles cev$eefceceb he"ved efJeefveefo&°Š~~6~~
er
es
efieefjOejØeYegŠ efJeOegce&veesveYemÙegefoleŠ hegje ves$ece=iejLeesheefJe°:~~7~~
R
Yeewceer—ns ceeB! Deepe ceQves mJehve ceW Skeâ efkeâMeesj keâes osKee, pees cesjs ùoÙe ceW ØeJesMe keâj jne Lee~ Jen veKe mes
s
ht
efMeKee-heÙeËle megvoj, keâesefš-keâesefš keâeceosJeeW kesâ Yeer FÛÚe keâe efJe<eÙe yeve jne Lee, Fme Øekeâej keâe heg®<e efJeOeelee
ig
R
kesâ Éeje veneR yeveeÙee ieÙee~ Jen efkeâMeesj yeejn Je<e& keâer DeJemLee keâe Lee, Gmeves Deheveer keâeefvle mes veJeerve yeeoue keâes
ll
ueefppele keâj jKee Lee, Gmekesâ ves$e keâceue kesâ meceeve Les leLee Pegkesâ ngS Les Deewj Jen hetCe&™hesCe DevegMeeefmele Lee~ Gme
.A
efkeâMeesj keâer cegmkeâeve Ûevõcee keâer efkeâjCe kesâ meceeve Leer, cegKe hetCe&Ûevõ pewmee ner Lee, Gmekesâ oeBle-Deveej Deewj kegâvo
s
ya
kesâ meceeve Les, Jen vÙeeÙeceeie& keâe DevegmejCe keâjves Jeeuee efMe° Lee~ Gme efkeâMeesj ves ØeeleŠkeâeueerve metÙe& kesâ meceeve
N
lespeesceÙe JeŒe OeejCe efkeâS Les, Jen veerues keâceue kesâ meceeve MÙeeceue, Deewj efJeefMe° Lee~ Gmekesâ keâvOes hej heerle-
va
Ùe%eesheJeerle efJejepe jne Lee, Jen Oevegyee&CeOeejer efkeâMeesj Flevee efJeveceü Lee, ceeveeW yeÇÿeÛeÙee&ßece ner Gmekesâ Mejerj ceW
Se
ØeJesMe keâj ieÙee nes~ Deewj efkeâmeer De%eele ØesjCee mes efveefo&° neskeâj Jen efkeâMeesj ‘‘DeJee&Ûeer megYeiee YeJe meerles’’ Ùen ceb$e
th
heÌ{ jne Lee~ efieefjOej keâefJe keâe mJeeceer Jen efkeâMeesjÛevõ pees henues cesjs ves$ece=ie jLe hej Dee™Ì{ ngDee Lee, Fme
ee
meceÙe cesjs ceve DeekeâeMe ceW Gefole nes ieÙee nw~

P
megveÙevee Øeen—
si
ul
mevoYe&Mueeskeâ:
T
ri
mJehves Ùeled Ùeled lJeÙee Â<šb leefÛÛe$eÙe ceveesjceced~

Sh
leoenb keâuheefÙe<Ùeeefce MegYeeMegYeheâueb megles~~1~~

11
Yeewceer—Devevlej megveÙevee ves keâne—yesšer! Deeheves pees mJehve ceW osKee, Gmeer efkeâMeesj keâes efÛe$e ceW yeveekeâj
20
efoKeeFÙes, efheâj ceQ MegYeeMegYe heâue keâe efJeÛeej keâ™Bieer~

ht
ig
ieerle mebKÙee 32
yr
op
ßeerjeIeJeb efÛe$eÙeefle meerlee~

C
cee$ee efveefo&°e mebefo°e efJeefOevee efJeJegOeefJeOeeveefJeveerlee~~1~~

©
hejceØesceheâuekesâ jeflecemÙeeŠ meerlee jefJekegâuejefJeb efÛe$eÙeefle~

efce$eJebMemejmeer®nefce$eb efvepeefce$eb MeeÕeleb efce$eÙeefle~~2~~
veJeueveefueveÛejCeew heoe*diegueerŠ hejcejcÙejsKeeÛeleg°Ùeced~
keâoefuepeevegkesâMeefjkeâefšYeeieb GojÛee®uesKeeefvejeceÙeced~~3~~
keâecekeâueYeYegpeoC[ÙegieueceLe Je#eŠmLeueefJeMeeueceeflejcÙeced~
keâcyegeJf eefvevokeâkeâceükeâC[ceeflehejcenbmecegevf eJe=voØeCecÙeced~~4~~
GVeleceme=CekeâheesueceefnlePe<ekesâlegkegâC[ueb veerjpeveÙeveced~
.
cevceLekeâecegk& eâYe=kegâefšYeeueefleuekebâ mecemleMeesYeemegKeÛeÙeveced~~5~~
d
ve
ceoveceOegheefvevokeâkegâef_ÛelekeâÛekeâjmejefmepeOe=leJejMejÛeeheced~
er
hejceOeerjOevJeerMeOegjvOejkeâesefškeâesefšjefJemeÂMeØeleeheced~~6~~
es
hejceceveesnjcetefle&ceOegjceLe ßeerJelmee¿ceve¿ce¿Ùeefle~
R
s
efvepemeewYeeiÙeceefncvee meerlee keâesešf keâesešf Melejleer j¿Ùeefle~~7~~
ht
ig
efÛe$eb heefjefvecee&Ùe Jeer#eles Jeoveb nefjcegKeÛevõÛekeâesjer~
R
efieefjOejØeYegheohe¿peYeücejer yeYeew Yetecf epee pevekeâefkeâMeesjer~~8~~
ll
.A
Yeewceer- Deye nJesueer heæefle ceW ieerle Øemlegle keâjles nQ—ceeB kesâ efveosxMe hej Deewj yeÇÿeepeer kesâ efJeMes<e Dee«en hej
s
ya
Deveskeâ efJeOeeveeW ceW ØeefMeef#ele meerleepeer ßeerjeIeJe keâe efÛe$e yevee jner nQ~ Deheveer ceOegj jefle™he mÙeener mes hejce Øesce
N
kesâ efÛe$e heâuekeâ hej meerleepeer metÙe&kegâue kesâ metÙe& ßeerjece keâes efÛe$e kesâ ceeOÙece mes Dehevee efvelÙe efJeÕeemehee$e yevee jner
va
nQ~ efÛe$e ceW meerleepeer ßeerjece kesâ veJeervekeâceue pewmes ÛejCeeW keâes megvoj hÙeejer DebiegefueÙeeW keâes, ÛejCeeW ceW keâceue-
Se
OJepe-DebkegâMe Deewj Je»e pewmeer Ûeej jsKeeDeeW keâes keâoueer pewmes efheogefjÙeeW, efmebn pewmes keâefšleš Deewj Goj hej leerve
jsKeeSB Yeer efÛeef$ele keâj jner nQ~ keâeceosJe kesâ neLeer kesâ MeeJekeâ kesâ MegB[ pewmeer YegpeeSB Deewj efJeMeeue Je#emLeue,
th
hejcenbmeeW Deewj cegefveJe=voeW kesâ efueS ØeCecÙe, MebKe keâes ueefppele keâjves Jeeuee ieuee efÛeef$ele efkeâÙee~ meerleepeer ves efÛe$e ceW
ee
ØeYeg keâe GYeje ngDee keâheesue, cekeâjeke=âle kegâC[ue,keâceue pewmee ves$e Deewj meYeer MeesYeeDeeW keâe meb«eneueÙe cemlekeâ hej
P
si
efleuekeâ efÛeef$ele efkeâÙee~ keâeceosJe kesâ YeücejeW keâes uepeeves Jeeues IegBIejeues keâeues yeeue, neLe ceW Oeveg<e-yeeCe OeejCe
ul
efkeâS ngS, DelÙevle Oeerj Øeke=âefle, OevegOee&efjÙeeW ceW meJe&ßes‰, keâesefš-keâesefš metÙeeX kesâ meceeve Øeleeheer efkeâMeesj keâes efÛeef$ele
T
efkeâÙee~ Deepe meerleepeer efÛe$e ceW ØeYeg keâer hejce ceveesnj cetefle& Deewj efve<keâuebkeâ ßeerJelmeueebÚve keâes Yeer Debefkeâle keâj
ri
Sh
jner nQ Deewj meeLe ner meeLe Deheves meewYeeiÙe keâer ceefncee mes keâjesÌ[eW-keâjesÌ[eW jefleÙeeW keâes Yeer oefjõ yevee jner nQ~ Fme
Øekeâej efieefjOej keâefJe kesâ mJeeceer ßeerjece kesâ ÛejCe keâceue kesâ Yeücejer Yetefceveefvoveer pevekeâjepe heg$eer meerleepeer ßeerjece
11
kesâ cegKeÛevõ keâer Ûekeâesjer yeveer ngF& ØeYeg keâe efÛe$e yeveekeâj GvneR kesâ cegKeÛevõ keâes efvenej jner nQ~
20
ieerle mebKÙee 33
ht
ig
megveÙevee Øeen-
yr
op
Fob efÛe$eb ëe=Ceg Jelmes cenejepeoMejLeÛe›eâJeefle&metvees jecemÙeeefmle ns~

C
Ùe$e efvelÙeb meefÛÛeoevevoŠ megKemÙeeefhe ceneefmevOegŠ ogŠKemÙe ues<ees Ùe$e veeefmle ns~~1~~
©
DemlensÙeØelÙeveerkeâe mekeâuee keâuÙeeCeiegCee JÙeesecf ve ÙeLee Yeeefve Ùe$e Yeeefvle ns~

ueeskeâmeb«enesheÙegkeälee ceÙee&oeefoßes<"iegCee Ùe$e efvejJeÅee ØeefleYeeefvle ns~~2~~
Ùeefo les JejsCÙeŠ hege$f e jeceÛevões Jejes YetÙeeefVeefceJebMeŠ ke=âleeLe&leeb Ùeeleg ns~
ieeÙeb ieeÙeefceob ieerleb leJewJe efJeJeenmÙe efieefjOejYeejleer efJeYeeleg ns~~3~~
yeeuekeâeC[ced 157
Yeewceer- Deye megveÙevee peer keânves ueieeR- ns yesšer! megefveS, Ùen efÛe$e lees Ûe›eâJeleea cenejepe oMejLepeer kesâ
pÙes‰heg$e ßeerjece keâe nw~ peneB efvejvlej meefÛÛeoevevo nw, peneB megKe keâe cenemeeiej nw Deewj ogŠKe keâe uesMe Yeer veneR nw~
yesšer! efpeme Øekeâej DeekeâeMe ceW ve#e$e ceb[ue efJejepeles nQ, Gmeer Øekeâej nsÙeiegCeeW mes otj meYeer keâuÙeeCe iegCeieCe peneB
efJejepeceeve nQ Deewj peneB ueeskeâmeb«enesheÙeesieer ceÙee&oe Deeefo ßes‰iegCe heehejefnle neskeâj ØeefleefJeefcyele nes jns nQ~ ns
d .
yesšer! Ùeefo Fme Øekeâej ßes‰ ßeerjece peer legcnejs Jej yeve peeÙeB, lees efveefceJebMe ke=âleeLe& nes peeÙe Deewj legcnejs efJeJeen keâe
ve
Ùen ieerle iee-ieekeâj efieefjOej keâefJe keâer mejmJeleer Yeer megMeesefYele nes G"s~
er
es
megveÙevee Øeen-
R
ieerle mebKÙee 34
s
ht
hejvlJeskeâcemece_pemeb efÛeòeb mhe=Meefle hege$f e megkeâesceuees oMejLekegâceejes ns~
ig
R
keâLe¿ejb OevegYe&”b keâjeslJes<e yeeuekeâŠ keâecegk& eâŠ keâ"esjes Je»emeejes ns~~1~~
ll
.A
efvelÙeb heefjhetpeÙe YeJeeveeR meerles OÙeeveheje! keâceueeefJeceueÙeesevf e&lÙeb mveeefn ns~
s
cebieueeieewjerveece ›eleb kegâ® keâuÙeeefCe ns! efÉpesYÙees JemeveceVeb jeefn ns~~2~~
ya
FleŠ heef§eceeÙeeb efoefMe DeÙeesOÙee megveiejer ns, cevegvee efJeefveefce&lee Ûekeâeefmle ns~
N
va
DeeÙelee jefJeÙeespeveb $eereCf e Ûeeefhe efJemle=lee mee efÉleerÙeecejeJeleer efJeYeeefle ns~~3~~
Se
le$e ÕemegjeueÙemles mJehveheâues efveef§elees ns meerles DeÙeesOÙeeb MeerIeÇb Ùeeefn ns~

YetlJee efieefjOejØeYegiesenf veer efJeosnkeâvÙes Jew<CeJeeved meowJe heefjheeefn ns~~4~~
th
ee
Yeewceer—cenejeveer megveÙevee keânves ueieeR-meye kegâÚ "erkeâ nw hej Skeâ ner DemeecebpemÙe cesjs efÛeòe keâes PekeâPeesj
P
jne nw~ yesšer oMejLe jepekegâceej yengle keâesceue nQ~ yeeuekeâ ßeerjece OevegYeËie kewâmes keâj mekeWâies? Ùen efMeJeOeveg<e lees
si
ul
Je»e kesâ meceeve keâ"esj nw~ meerles yesšer! Deehe OÙeeve-hejeÙeCe neskeâj heeJe&leer peer keâer efvelÙe hetpee keâjW, keâceuee-
T
efJeceuee veecekeâ veefoÙeeW ceW mveeve keâjW, cebieuee ieewwjer veecekeâ ›ele keâjW Deewj yeÇeÿeCeeW keâes JeŒe-DeVe oeve keâjW~ ÙeneB mes
ri
heef§ece efoMee ceW DeÙeesOÙee veece keâer veiejer nw, efpemekeâer meercee JewJemJele ceveg ves yeveJeeF& nw~ Jen yeejn Ùeespeve DeeÙele
Sh
Deewj leerve Ùeespeve efJemle=le nw~ Jen otmejer DecejeJeleer pewmeer ueieleer nw~ Fme mJehveheâue kesâ Devegmeej DeÙeesOÙee ceW ner
11
Deehekeâer memegjeue efveef§ele nw~ Deehe MeerIeÇ ner ßeerDeJeOe heOeejW~ efieefjOej keâefJe kesâ mJeceer ßeerjece keâer Oece&helveer
20
yevekeâj Deehe meYeer Jew<CeJeeW keâer j#ee keâjWieer~

ht
efJeMes<e- Ùen ieerle cewefLeue DeBÛeue kesâ Skeâ efJeJeen ueeskeâOegve keâer {eue kesâ DeeOeej hej efveyeæ nw~ efpemekeâe
ig
yeesue efvecveJeled nw-

yr
op
ceÌ[Ùes ceW yewmeue peesieer pevekeâjepee keâjF ÚLe yesšer keâ oeve ns~
C
mevoYe&Mueeskeâ:
©
ßeglJee ceelegefie&jb meerlee vejerveefle& mce Yeeefceveer~

keâeoefcyeveerefveveeosve ceÙetjerJe ielekeäuecee~~1~~
Yeewceer—Fme Øekeâej ceeB megveÙevee keâer JeeCeer megvekeâj meerleepeer Gmeer Øekeâej veeÛeves ueieeR pewmes cesIeceeuee kesâ
efveveeo mes ØemeVe neskeâj ceesjveer veeÛeves ueieleer nw~
ieerle mebKÙee 35
efJeuemeefle pevekeâefkeâMeesjer meerlee hegueefkeâlelevegŠ mJeYeeJeefJeveerlee~~1~~
efJevOÙeefceJeeveIejIegheefleYeeJeb mee pegieeshe efkeâue keâesekf eâuejeJeced~~2~~
d .
ùoÙeeJeefveheeefuelemegjJeuueer Devegeof veceefC[lece_pegueceuueer~~3~~
ve
mee efveveeÙe Mejob megekf eâMeesjer efieefjOejØeYegcegKeÛevõÛekeâesjer~~4~~
er
es
Yeewceer- Deye keâefJe mJeÙeb leerve leeue ceW YeieJeleer kesâ meewvoÙe& keâe JeCe&ve keâj jns nQ~ mJeYeeJe mes efJeveceü, jesceebÛe
R
Mejerj Jeeueer pevekeâvebefoveer meerleepeer megMeesefYele nes jner nQ~ keâesefkeâueeDeeW keâes Yeer cegKeefjle keâjves Jeeues efve<heehe
s
ht
efJebOÙeeÛeue pewmes ßeerjece kesâ Øeefle ceOegj-YeeJe keâes meerleepeer ves Deheves ùoÙe ceW efÚhee efueÙee~ ùoÙe™he he=LJeer ceW
ig
GvneWves YeeJevee™he keâuheuelee keâe heeueve efkeâÙee Deewj efceueve keâer DeeMee™he ceefuuekeâe keâes efvejvlej megMeesefYele
R
efkeâÙee~ Fme Øekeâej efieefjOej keâefJe kesâ mJeeceer ßeerjececegKeÛebõÛekeâesjer meerleepeer ves Je<eeX efyelee efoÙes~
ll
.A
ieerle mebKÙee 36
s
ya
meheefo ceeb keâoe efceefue<Ùeefme veeLe~
N
ØeCeleheeue efvepeYeòeâceveesjLeheeefjpeele jIegveeLe~~1~~
va
keâoe Meg<keâpeueceuueesÛeveheLeheefLekeâmlJeb YeefJeleeefme~
Se
efoJeeefveMeb lJelke=âles ®ovlÙeeb keâoe ØeYees õefJeleeefme~~2~~

th
keâoe YeJeeved meceslÙe efceefLeueeb cece heeefCe«enb efJeOeelee~

ee
keâoe efJejnheeJekesâ onvleeR YeefJelee Jew cece $eelee~~3~~

P
ns keâ®Ceeketâheejke=âheekeâj meheefo Yetefcepeeb heeefn~

si
ul
ceppevleb YeJeJeeefjefveOeew efieefjOejb keâefJeb efkeâue $eeefn~~4~~

T
ri
Yeewceer- Deye meerlee peer nJesueer heæefle keâe ieerle iee jner nQ— ns ØeCeleheeue! ns Deheves YeòeâeW kesâ ceveesjLeeW kesâ
Sh
efueÙes keâuheJe=#e mJe™he, jIegkegâue kesâ veeLe cesjs veeLe! Deehe cegPes Deefle MeerIeÇ keâye efceueWies? ns ØeYees! efpevekesâ DeeBmet
11
metKe ieÙes nQ, Ssmes cesjs ves$e, heLe kesâ heefLekeâ Deehe keâye yeveWies? efove-jele Deehekesâ efueÙes jesleer ngF& cegPe meerlee hej Deehe
20
keâye õefJele neWies? Deehe efceefLeuee ceW Deekeâj cesje heeefCe«enCe keâye keâjWies Deewj efJejn keâer Deeie ceW peueleer ngF& cegPe
meerlee keâer Deehe keâye j#ee keâjWies? ns keâ®Cee kesâ meeiej! ke=âhee keâer Keeve ßeerjece! cegPe meerlee keâer MeerIeÇ j#ee keâerefpeÙes
ht
Deewj YeJemeeiej ceW [tyeles ngÙes efieefjOej keâefJe keâes Yeer yeÛee ueerefpeÙes~
ig
yr
Fefle
op
C

©
ieerlemeerleeefJeYee&Jees veece he_ÛeceŠ meie&Š~~

Fme Øekeâej ßeer efÛe$eketâš leguemeerheer"eOeerÕej cenekeâefJe peieodieg® jeceevevoeÛeeÙe& mJeeceer jeceYeõeÛeeÙe& efieefjOejkeâefJe
Éeje efJejefÛele ieerlejeceeÙeCe ieerlemeerleeefYejece mebmke=âleieerlecenekeâeJÙe kesâ yeeuekeâeC[ ceW ieerlemeerleeefJeYee&Je veecekeâ
he_Ûece meie& mecheVe ngDee~
~~ßeerjeIeJeŠ Mevleveesleg~~
yeeuekeâeC[ced 159
~~ßeer:~~
d .
ve
er
es
R
yeeuekeâeC[s
s
ht
ieerleÙegieuekewâMeesjkeâes veece
ig
R
<e‰Š meie&Š
ll
.A
mevoYe&MueeskeâŠ
s
ya
mJehves Â°b efÛeodpeieodYÙeeb efJeefMe°b
jeceb MÙeeceb N
meJe&ueeskeâeefYejececed~
va
Se
OÙeeÙevleerMee yee<heheÙee&kegâuee#eer
Meb vees uesYes MeevleefÛeòeeÓefhe meerlee~~1~~
th
ee
Yeewceer- Deye keâefJe Deieueer keâLee keâes ›eâceyeæ keâjles ngS Mueeskeâ Øemlegle keâjles nQ—mJehve ceW oMe&ve kesâ efJe<eÙe
P
yeves ngS ÛeslevepeerJe leLee peÌ[-peiele mes efJeefMe° mechetCe& ueeskeâeW keâes Deevevo osves Jeeues MÙeeceJeCeea YeieJeeve ßeerjece
si
ul
keâes OÙeeve ceW ueeleer ngF& meerlee peer MeevleefÛeòe nesleer ngF& Yeer Meeefvle veneR hee jner LeeR~
T
ieerle mebKÙee-1
ri
Sh
Jeerlee mecemlee je$eer jIegveeLees ve Â°:~~

11
#eCeceefhe ve ueYes efveõeb ves$es leveglesÓkebâ levõe levegJes$es~

20
iueheÙeefle ceeb YeÙeoe$eer jIegveeLees ve Â°:~~1~~

ht
veÙes efveMeeb leeje ieCeÙevleer ve=hekegâueueppeeceJeieCeÙevleer~

ig
efKeÅesÓnb ke=âMeiee$eer jIegveeLees ve Â°:~~2~~

yr
op
jesÛesles YeespeveMeÙeves ØeeJe=<eeefÙeles efvelejeb veÙeves~

C
efJejnJÙeLee levegoe$eer jIegveeLees ve Â°:~~3~~

©
efceefLeueeleesÓhÙeefleotjeÓÙeesOÙee efkebâ mee#eelkeâeÙee& ßegefleyeesOÙee~

cece meewYeeiÙeefJeOee$eer jIegveeLees ve Â°Š~~4~~
Jemeefle efØeÙelecees otjs osMes efieefjOejØeYegjLe efhelegefve&osMes~
keâLeb Øes<Ùeleeb he$eer jIegveeLees ve Â°:~~5~~
Yeewceer- Deye meerlee peer efJejn kesâ ieerle ieeleer ngF& keânleer nQ—Denes! mechetCe& jeef$e yeerle ieF& hej jIegveeLe peer kesâ
oMe&ve veneR ngS~ ceQ Skeâ #eCe Yeer ves$eeW ceW efveõe veneR Øeehle keâj jner ntB Deewj levõe cesjer yeWle uelee pewmeer Mejerj ceW og:Ke
keâe efJemleej keâjleer pee jner nw~ Ùen YeÙe osves Jeeueer pecegneF& cegPes ogye&ue yevee jner nw~ ceQ keäÙee keâ™B? jepekegâue keâer
ueppee keâer Yeer efÛevlee ve keâjleer ngF& leeje efieve-efievekeâj jele efyelee jner ntB~ DeYeer lekeâ jIegveeLe peer kesâ oMe&ve veneR ngS
d .
DeleŠ ogye&ueebieer ceQ yengle og:Keer nes jner ntB~ Yeespeve-MeÙeve kegâÚ Yeer veneR DeÛÚe ueie jne nw~ cesjer DeeBKeW yejmeeleer nes
ve
Ûegkeâer nQ~ efJejn keâer JÙeLee cesjs Mejerj keâes keâeš [eue jner nw~ DeYeer lekeâ jIegveeLe peer kesâ oMe&ve veneR ngS~ Denes! cesjs
er
es
meewYeeiÙe keâer efvecee&efhekeâe ßeerDeÙeesOÙee efceefLeuee mes yengle otj nw~ Gme Jeso kesâ ØeefleheeÅee kesâ oMe&ve kewâmes keâ™B? DeYeer
R
lekeâ jIegveeLe peer kesâ ner oMe&ve veneR ngS~ efieefjOej keâefJe kesâ mJeeceer cesjs efØeÙelece ßeerjeIeJe yengle otj osMe ceW efveJeeme
s
keâj jns nQ Deewj Jes Deheves efheleeßeer kesâ efveoxMe ceW ner jnles nQ~ ceQ heef$ekeâe kewâmes YespetB?
ht
ig
ieerle mebKÙee-2
R
ll
keâoe efceefuelee ceeb ßeerjIegJeerjŠ~~
.A
levegmeg<eceeefpelele®Celeceeuees peueOejmegvojMÙeeceMejerjŠ~~1~~
s
ya
keâesceuekeâesmeuejepeefkeâMeesjŠ MeleMelemeeiejmeceiecYeerjŠ~~2~~
N
efJeefpeleveJeeyoesÓefhe ÉeoMeeyoŠ hejb Oece&Oeerjes OevJeer Oegejf OeerjŠ~~3~~
va
efMeMeg jefJeJemevees oeef[ceomevees veeefkeâveefceleheomebÙegieOeerjŠ~~4~~
Se
efieefjOejØeYegŠ keâoe ceÙee jbmÙeles efßelemejÙetleškegâ_pekegâšerjŠ~~5~~

th
ee
Yeewceer- Denes! Deheves Mejerj keâer MeesYee mes veJeerve leceeue keâes peerleves Jeeues yeeoue kesâ meceeve megvoj MÙeece Mejerj
P
DelÙevle keâesceue Ûe›eâJeleea cenejepe kesâ efkeâMeesj, Deveskeâ mecegõeW kesâ meceeve iecYeerj veJeerve yeeoue keâes peerlekeâj Yeer
si
yeejn Je<e& kesâ efkeâMeesj, Oece& Deewj OevegefJe&Åee ceW Oeerj, yeeuemetÙe& kesâ meceeve JeŒe OeejCe keâjves Jeeues, Deveej kesâ meceeve
ul
ovle hebefòeâ Jeeues, Deheves ÛejCeeW ceW osJeleeDeeW keâes Yeer Pegkeâeves Jeeues, Ùegæ ceW efmLej jnves Jeeues efieefjOej keâefJe kesâ mJeeceer
T
ßeerjece -mejÙet kesâ leš hej efmLele kegbâpe-kegâšerj ceW cesjs meeLe keâye jceCe keâjWies?
ri
Sh
ieerle mebKÙee-3
11
jece jepeerJeueesÛeve efceefue<Ùeefme keâoe~

20
YeòeâYeerelf eceesÛeve efleuekeâOesvegjesÛeve ueesÛeveheLes ces efJeÛeefj<Ùeefme keâoe~~1~~

ht
mheMeË mheMeË keâheesueÙees: keâceükeâjkeâceueb efJejnJeeefjMegÛecces nefj<Ùeefme keâoe~~2~~

ig
yr
ØeCeÙekeâesheceeefveveeR Ûe ceeveÙeved jme%eŠ efMejefme heeefCehe¿peb Oeefj<Ùeefme keâoe~~3~~

op
efieefjOejceveesevf ekegâ_pes ceOegjYeeJeheg<heheg_pes ceÙee meceb jeIeJe efJenefj<Ùeefme keâoe~~4~~

C
©
Yeewceer- efheâj oeoje leeue ceW meerleepeer iee jner nQ- ns jepeerJeueesÛeve ßeerjece! Deehe cegPes keâye efceueWies? ns YeòeâeW
kesâ YeÙe keâes otj keâjves Jeeues, ieesjesÛeve efleuekeâ keâjves Jeeues ØeYeg ßeerjece Deehe cesjs ves$e heLe hej keâye efJeÛejCe keâjWies?
cesjs keâheesueeW hej keâesceue keâjkeâceue keâe mheMe& keâj-keâjkesâ Deehe cesjs efJejn ßeceefyevogDeeW keâes keâye heesÚWies? ns jefmekeâ
ØeYeg! ØeCeÙekeâeshe ceW ™"er ngF& cegPe meerlee keâes ceveeles ngS cesjs efmej hej Deheves keâjkeâceue keâye jKeWies? ns jeIeJe! ceOegj
YeeJeheg<heeW mes mepes ngS efieefjOej keâefJe kesâ ceve™he efvekegbâpe ceW Deehe cesjs meeLe keâye efJenej keâjWies?
yeeuekeâeC[ced 161
mevoYe&MueeskeâŠ
Â°dJee efveMeerLesÓLe efveMeeefOeveeLeb
Jekeä$eØeYeenerveefveMeekeâjeYee ~
d .
efveefvevo efvevoemheocesJe celJee
ve
oes<eekeâjb Yetecf emeglee Ûe oes<ee~~1~~
er
es
Yeewceer—Deheves cegKeØeYee mes ÛevõØeYee keâes ueefppele keâjves Jeeueer Yetefce keâvÙee peevekeâer peer Deæ&jeef$e ceW Ûevõcee
R
keâes osKekeâj Gme oes<eekeâj keâes oes<eeW keâe mLeeve ceeveleer ngF& jeef$e ceW Gmekeâer efvevoe keâjves ueieeR~
s
ht
ieerle mebKÙee-4
ig
R
efJeuemeefme efkeâceg efveefMe veYeefme efveMeekeâj~~
ll
.A
jesenf efCemeefnlees cenceefnlemlJeb, efkeâced ceeb nmeefme MeMee¿keâueeOej~~1~~
s
ieew®oeefjkeâes efvelÙeuechešes cee meenmeb ke=âLee oes<eekeâj~~2~~
ya
N
heerlekeâueŠ mekeâue¿es Je›eâŠ meQefnkesâÙenleJewYeJe mepJej~~3~~
va
efieefjOejØeYegveeceesòejeOe&yeuelees YeJe Yeeues Yeeefme efJeYeemJej~~4~~
Se
Yeewceer- meerlee peer nJesueer heæefle ceW ieeleer ngF& keânleer nQ—ns Ûevõcee! legce DeekeâeMe ceW kewâmes megMeesefYele nes jns
th
nes? Deheveer DevÙe heeflveÙeeW keâe Deheceeve keâjkesâ kesâJeue jesefnCeer kesâ meeLe jnkeâj Gmekesâ meenÛeÙe& mes GheefmLele
ee
ceneslmeJeeW ceW ceive neskeâj MeefMeefÛevn mes keâuebefkeâle keâueeDeeW keâes OeejCe keâjves Jeeues Ûevõ! legce cesjer nBmeer keäÙeeW GÌ[e
P
jns nes? legce ieg®helveerieeceer leLee efvelÙeuecheš nes~ DeleŠ ns oes<eekeâj DeLee&led oes<eeW keâer Keeve Ûevõcee! efvejLe&keâ
si
ul
meenme cele keâjes~ ns jeng kesâ Éeje ve° JewYeJe, efÛevleekegâue Ûevõcee! osJeleeDeeW ves legcnejer keâueeSB heer ueer nQ~ legce
T
keâuebkeâer Deewj šsÌ{s nes~ legceceW kesâJeue Skeâ ner efJeMes<elee nw efkeâ efieefjOej kesâ ØeYeg kesâ mJeeceer ßeerjece keâe GòejeOe& Ûevõ
ri
Sh
ner legcneje veece nw~ Fmeer yeue mes legce Mebkeâj YeieJeeve kesâ cemlekeâ hej efJejepe jns nes DeLee&led Ùeefo jeceÛevõ Meyo keâe
GòejeOe& Ûevõ Meyo legcneje veece ve neslee lees keâoeefÛeled legcekeâes YeieJeeve Mebkeâj Deheves cemlekeâ hej ve mJeerkeâejles~
11
ieerle mebKÙee 5
20
ht
MeerIeÇceeÙeeefn ns ßeerjece efJejefnCeer efvelejeb JÙeLes~

ig
ns efMeJeceevemejepenbme YeJeYeer<eCeefJeheodefJejece~~1~~
yr
op
lJeÂles ÙegieeÙeles Keueg efveefce<eŠ keâuheeÙeles lJeeb efJevee efoJemeŠ~

C
meJeË peeveeefme hegCÙeØeCeece~~2~~

©
MetvÙeeÙeles mekeâuemebmeejŠ Yeesiees jesiees Yet<eCeb YeejŠ~

ve ces jesÛeles efceefLeueeOeece~~3~~
cee ke=âLee efieefjOejØeYees efJeuecyeb osefn osJe efvepekeâjeJeuecyeced~
heeefn megkeâefJeieerlemeerleeefYejece~~4~~
Yeewceer- meerleepeer hegveŠ DeJeOe-efceefLeuee ceW ØeÛeefuele ueeskeâOegve keâer {eue ceW iee jner nQ— ns ßeerjece! Deehe
MeerIeÇ Dee peeFÙes, efJejefnCeer ceQ meerlee yengle JÙeefLele nes jner ntB~ ns efMeJepeer kesâ ceveceeveme mejesJej kesâ jepenbme! ns
mebmeej keâer YeÙebkeâj efJeheefòe ve° keâjves Jeeues ØeYeg! Deehekesâ efyevee Skeâ #eCe Ùegie meceeve ueie jne nw Deewj Deehekesâ
DeYeeJe ceW Skeâ-Skeâ efove keâuhe meceeve yeerle jne nw~ ns hegCÙe-ØeCeece ØeYeg! Deehe meye kegâÚ peeveles nQ~ ceQ efJejefnCeer
d .
meerlee Deehekesâ efyevee yengle JÙeekegâue ntB~ Deehekesâ efyevee cegPes meeje mebmeej MetvÙe ueie jne nw~ cegPes Yeesie-jesie leLee
ve
DeeYet<eCe Yeej Øeleerle nes jns nQ~ cegPes efceefLeueeOeece Yeer veneR DeÛÚe ueie jne nw~ ns efieefjOej keâefJe kesâ mJeeceer
er
es
ßeerjIegveeLe peer! Deye efJeuebye cele keâerefpeS~ ns osJe! cegPes Deheves keâjkeâceue keâe meneje oerefpeS Deewj ßes‰ keâefJeÙeeW kesâ
R
ieerle keâe efJe<eÙe yeves ngS meekesâle efJenejer ØeYeg Deye cegPe efceefLeueeefJeneefjCeer meerlee keâer j#ee keâerefpeS~
s
efJeMes<e- Ùen ieerle Skeâ DeeBÛeefuekeâ ueeskeâOegve hej efveyeæ nw, efpemekeâe yeesue efvecveJeled nw-
ht
ig
DeeDees Meyejer kesâ Iej ßeerjece, yeueQÙee uesleer cewÙee lesjer~~
R
mevoYe&Mueeskeâew
ll
.A
efJeYeeJeÙevleer jIegJeÙe&ceeojeòeoerÙemeboMe&vemeòeâceevemee~
s
ya
efve<esog<eer ogiOeceleerlešs meleer meceeieleb veejoceeooMe& n~~1~~
N
ke=âleØeCeeceeb me GJeeÛe Yetefcepeeb ØenmÙe JeeÛebÙececeewefueMesKejŠ~
va
KejesŠ KejeefjŠ efkeâceglesefhmelees Jejes yeÇJeerleg Ûesod ieeshÙeefceob ve cevÙeles~~2~~
Se
th
Yeewceer—Deye keâefJe oes mevoYe&MueeskeâeW mes keâLee keâes ›eâceyeæ keâj jns nQ- meerleepeer DeeojhetJe&keâ ßeerjece keâe
ee
efÛevleve keâj jner nQ keäÙeeWefkeâ ßeerjece kesâ oMe&ve ceW ner Gvekeâe ceve Deemeòeâ nw~ Fme Øekeâej ßeerjece ceW levceÙe ngF&
P
otOeceleer kesâ leš hej yew"er ngF& meerleepeer ves Deheves heeme DeeÙes ngÙes veejo peer keâes osKee~ Deewj GvnW ØeCeece efkeâÙee efheâj
si
DeuheYeeef<eÙeeW ceW cegkegâšceefCe veejo peer ves he=LJeerheg$eer meerlee peer mes keâne—jepekegâceejer! ueielee nw Deehe Kej kesâ Me$eg
ul
ßeerjece keâes ner keäÙee Dehevee F&efhmele Jej mJeerkeâej keâjleer nQ~ Ùeefo Ùen efJe<eÙe yengle ieesheveerÙe ve nes lees cegPes yeleeÙeW~
T
ri
ieerle mebKÙee 6
Sh
ßeermeerlee ieeÙeefle—
11
20
cen<ex ßetÙeleeb MeevleŠ vejes ces ØeeefLe&le: keâevleŠ~

megj<ex ßetÙeleeb Meevle: vejes cesÓYÙeefLe&le: keâevle:~~1~~
ht
ig
lehemJeer meef_pele›eâesOeŠ DeveemeòeâŠ mhegâjodyeesOeŠ~

yr
ceneved ke=âlekeâecemebjesOeŠ vejes ces ØeÇeefLe&leŠ keâevleŠ~~2~~

op
oÙeeJeeved Oeeefce&keâŠ ßeerceeved efJecegòeâmlÙeeieJeeved Oeerceeved~

C
©
ØeJeerjŠkeâeueefpeod Üerceeved vejes ces ØeeefLe&leŠ keâevleŠ~~3~~

efÛejeÙeg: Meeruecee”uÙeŠ keâefuelekeâe®CÙekeâewMeuÙeŠ~
megce”uÙees efJeieleMeuÙeŠ vejes ces ØeeefLe&leŠ keâevleŠ~~4~~
ieleJÙeefYeÛeejJewiegCÙeŠ uemelÛeeefj$ÙevewhegCÙeŠ~
ieefoleefieefjOejefiejehegCÙeŠ vejes ces ØeeefLe&leŠ keâevleŠ~~5~~
yeeuekeâeC[ced 163
Yeewceer- Deye meerlee peer iee jner nQ—ns cenef<e&! megefveÙes! ceQves Meevleheg®<e keâes ner heefle ™he ceW Ûeene nw~ ns
osJeef<e&! megefveS, ceQves FefvõÙeeW kesâ ocevekeâòee& heg®<e keâes ner heefle ™he ceW DeYÙeLe&vee keâe efJe<eÙe yeveeÙee nw~ ceQves Gme
heg®<e keâes heefle ™he ceW Ûeene nw pees lehemJeer nesles ngS Yeer ›eâesOe keâe efJepeslee nes Deewj pees %eeveer neskeâj Yeer Deemeòeâ ve
nes Deewj pees ceneve neskeâj Yeer keâece keâe efJepeslee nes~ pees Oeeefce&keâ neskeâj Yeer oÙeeueg nes, pees lÙeeieJeeved neskeâj Yeer
d .
cegefòeâheLe keâe heefLekeâ SJeb yegefæceeve nes~ pees ueppeeMeerue Jeerj neskeâj Yeer keâeue keâe efJepeslee nes, Jener Jej cesjer FÛÚe
ve
keâe efJe<eÙe nw~ pees oerIee&Ùeg neskeâj Yeer keâ®Cee Deewj kegâMeuelee mes Ùegòeâ neslee ngDee MeerueceebieuÙe DeLee&led veejer keâes
er
es
ØemeVe keâjves keâer efJeefOe peevelee nes Deewj pees meJe&cebieueceÙe leLee mebmeej keâer meYeer heerÌ[eDeeW mes otj nes, Jewmee ner Jej
R
cesjer keâecevee keâe efJe<eÙe nw~ efpemeceW JÙeefYeÛeej™he ogieg&Ce ve nes leLee efpemeceW Ûeefj$e j#ee keâer efvehegCelee nes Deewj
s
efieefjOej keâefJe keâer JeeCeer mes efpemekesâ hegCÙe keâe ieeve efkeâÙee ieÙee nes, Ssmee mekeâue keâuÙeeCe iegCe-ieCe mecheVe
ht
heg®<eesòece ner cesje heefle nes mekeâlee nw~
ig
R
mevoYe&MueeskeâŠ
ll
.A
Yetefcepee YeejleerYeemee YeeefmelemJeevle F&ÕejŠ~
s
ya
cegveerveeb ceeveÙeved ceevÙeeb Øepeieew le$e veejoŠ~~1~~
N
Yeewceer- Fme Øekeâej Yetefceveefvoveer meerleepeer keâer mejmJeleer keâer MeesYee mes megMeesefYele DevleŠkeâjCe cegefveÙeeW kesâ
va
mJeeceer veejo peer mecceeveveerÙe meerleepeer keâe mecceeve keâjles ngÙes Fme Øekeâej ieeves ueies~
Se
ieerle mebKÙee 7
th
ee
meerles! SJebefJeOees vej SkeâŠ~

P
leceefleefjÛÙe veehejefŒeueeskeäÙeeb JeefÛce Ûesefle meefJeJeskeâŠ~~1~~

si
keâe®efCekeâes efJeveÙeer ce=ogYee<eer meÛÛeefj$eceÙecetefle&Š~

T ul
meoeÛeejefvehegCees ieg®efve‰es efJeefnleceveesjLehetefle&Š~~2~~

ri
Sh
veeruesvoerJejIeveMÙeeceuees ceOegjŠ keâ®CeeefmevOegŠ~

efveefJe&keâejefJe«enes OeefvJeOegÙeex efvepemesJekeâyevOegŠ~~3~~
11
20
Ss#JeekeâŠ keâceues#eCe F&MeŠ yegOees veerjoMÙeeceŠ~

efieefjOejØeYegŠ efJeYegefJe&efoleelcee oeMejefLeŠ ßeerjeceŠ~~4~~
ht
ig
Yeewceer—ns meerles! efpeme Øekeâej kesâ Jej keâer Deeheves FÛÚe keâer nw Fme Øekeâej keâe Jej lees leerveeW ueeskeâeW ceW Skeâ ner
yr
op
nw~ Ùen yeele ceQ efJeJeskeâ mes keâne jne ntB efkeâ cesjs Éeje mebkesâeflele Jej kesâ Deefleefjòeâ ef$eueeskeâer ceW keâesF& nw ner veneR, pees
C
Deehekesâ Deveg™he nes efpemekeâe ceQ mebkesâle keâj jne ntB Jes keâ®CeeefveOeeve, efJeveceü, ce=ogYee<eer, ßes‰ Ûeefj$eceÙe cetefle& mes Ùegòeâ
©
nQ~ Jen meoeÛeej ceW efvehegCe ieg®peveeW ceW efve‰e jKeves Jeeues Deewj mJepeveeW kesâ ceveesjLeeW keâer hetefle& keâjves Jeeues nQ~ Jes veerues
keâceue kesâ meceeve MÙeeceue-ceOegj mJeYeeJe mes mecheVe keâ®Cee kesâ meeiej, meYeer efJekeâejeW mes jefnle, DeefÉleerÙe OevegOe&j
Deewj Deheves mesJekeâeW kesâ yevOeg nQ~ Jes F#Jeekegâ JebMe ceW GlheVe meJe&meceLe&, meJe&JÙeeheer, meyekesâ ceve keâes peeveves Jeeues,
meYeer cetle&-õJÙeeW kesâ meeLe jnves Jeeues efieefjOej keâefJe kesâ mJeeceer oMejLevevove ßeerjece ner DeehekeâesJej ™he ceW Øeehle
neWies~
mevoYe&MueeskeâŠ
ßeglJewJe jeIeJeiegCeeefVJeyegOeef<e&Jekeä$eeoevevoJeeefjefveefOeueervecevee cenerpee~
Øeesoyd egæhetJe&heefjmeseJf elejeceMeesYee megmvesnieodieod efieje efvepeieeo meerlee~~1~~
d .
ve
Yeewceer- Fme Øekeâej veejopeer kesâ cegKe mes YeieJeeve ßeerjece kesâ iegCeeW keâes megvekeâj hetJe& DevegYetefle keâer ngF& ßeerjece keâer
er
mesJee keâe mcejCe keâjkesâ Deevevo kesâ cenemeeiej ceW [tyeer ngF& Yetefceveefvoveer meerlee peer ves efJeMegæ Øesce mes ieodieodJeeCeer ceW
es
Fme Øekeâej keâne~
R
ieerle mebKÙee 8
s
ht
cen<ex! ØeesÛÙeleeb ke=âheÙee keâoe jecees efceefue<Ùeefle ceeced~
ig
R
megj<ex! YeCÙeleeb oÙeÙee keâoe MÙeecees efceefue<Ùeefle ceeced~~1~~
ll
keâoe keâesceuekeâceueheodYÙeeb pevekeâhegjceeieleŠ ßeerceeved~
.A
efJejnefJeiveeb JevepeÂiYÙeeb mJeÙeb mee#eeled keâefj<Ùeefle ceeced~~2~~
s
ya
keâoe Ye*dkeälJee Oeveg: MewJeb cegngŠ ke=âlJee yeueb owJeced~
N
efMejefme Oe=leheeefCejepeerJeb mJeÙeb me: mJeerkeâefj<Ùeefle ceeced~~3~~
va
Se
mJeÙebJejjepekebâ efpelJee meces<eeb mebMeÙeb ùlJee~

keâoe efieefjOejØeYegveealJee efØeÙesefle JÙeenefj<Ùeefle ceeced~~4~~
th
ee
Yeewceer- YeieJeleer meerlee peer keânleer nQ—ns cenef<e&! Deehe ke=âhee keâjkesâ yeleeÙeW efkeâ ßeerjece cegPes keâye efceueWies? ns
P
osJe<ex! Deehe oÙeehetJe&keâ Dee%ee oW efkeâ MÙeeceJeCe& ßeerjece cegPes keâye efceueWies? ns cen<ex! DehetJe& MeesYee mecheVe cesjs ØeYeg
si
keâesceue ÛejCekeâceueeW mes efceefLeuee heOeejkeâj cegPe efJejn-efJekeâue meerlee keâes keâceue ves$eeW mes keâye efvenejWies? ns cen<ex!
T ul
Jen keâye megvoj #eCe nesiee peye ßeerjece efMeJe-Oeveg<e leesÌ[keâj meyekeâes osJeesefÛele-yeue keâe oMe&ve keâjekeâj cesjs efMej
ri
hej Deheves keâceue keâj keâe mheMe& keâjkesâ mJeÙeb cegPes mJeerkeâej keâjWies? mJeÙebJej ceW DeeÙes ngÙes jepeeDeeW keâes peerlekeâj
Sh
meYeer keâe mebMeÙe otj keâjkesâ efieefjOej keâefJe kesâ mJeeceer ßeerjece cegPes Øeehle keâjkesâ keâye efØeÙee peer keânkeâj cegPes
11
yegueeÙeWies?
20
ieerle mebKÙee 9
ht
Deefhe Ûe-
ig
yr
jeceb ef$eueeskeâeefYejeceb keâoe veg cegves mee#eelkeâefj<Ùes~

op
efceefLeueej”ce_ÛeceefYeÙeeleb veJeueveÙeveefveefvolepeuepeeleced~
C
©
ef$eYegJeveefJeheodefJejeceb keâoe veg cegves mee#eelkeâefj<Ùes~~1~~

kegâlegkeâYeiveYeJeYeer<eCeÛeeheb ùleefvepeheojleoe®Celeeheced~
vejkegâueueefueleueueeceb keâoe veg cegves mee#eelkeâefj<Ùes~~2~~
keâe®efCekebâ efJeveefÙeveb megMeerueb ceÙee&oeheg®<eesòeceueerueced~
levegefpeleMeleMelekeâeceb keâoe veg cegves mee#eelkeâefj<Ùes~~3~~
yeeuekeâeC[ced 165
Oe=leefve<e”meeÙekeâkeâesoC[b ceovekeâueYekeâjmeceYegpeoC[ced~
efieefjOejÂefiJeßeeceb keâoe veg cegves mee#eelkeâefj<Ùes~~4~~
Yeewceer- meerlee peer Deewj Yeer veÛeejer keâer Oegve ceW iee jner nQ—ns cegves! leerveeW ueeskeâeW keâes Deevevo osves Jeeues ßeerjece
d .
keâe ceQ keâye mee#eelkeâej keâ™Bieer? ns cen<ex! efceefLeuee kesâ jbiecebÛe hej heOeejs ngÙes Deheves veJeerve ves$eeW mes keâceue keâer
ve
MeesYee keâer Yeer efvevoe efkeâÙes ngÙes leerveeW ueeskeâeW keâer efJeheefòe keâes otj keâjves Jeeues jIegveeLe peer keâes ceQ keâye efvene™Bieer?
er
efpevneWves Kesue-Kesue ceW Mebkeâj peer keâe Oeveg<e leesÌ[ efoÙee nw Deewj mesJekeâeW kesâ oe®Ce-leehe keâes nj efueÙee nw, Ssmes
es
ceveg<Ùe-kegâue kesâ megvojjlve keâe oMe&ve ceQ keâye keâ™Bieer? keâ®CeeefveOeeve, efJeveceü, megMeerue, ceÙee&oe heg®<eesòece keâer
R
ueeruee mes mecheVe Deheveer MeesYee mes keâesefš-keâesefš keâeceeW keâes peerleves Jeeues ØeYeg keâes ceQ keâye osKe heeTBieer? Oeveg<e-
s
ht
yeeCe-lejkeâme OeejCe efkeâÙes ngÙes, keâece nefmleMeeJekeâ kesâ Megb[ meceeve YegpeoC[ Jeeues, efieefjOej keâefJe kesâ ves$eeW ceW
ig
efJeßeece keâjves Jeeues ØeYeg ßeerjece keâe ceQ keâye mee#eelkeâej keâ™Bieer?
R
ll
mevoYe&MueeskeâŠ
s .A
hegveŠ MeebMeefÙekeâer yeeuee yeeuemeej”ueesÛevee~
ya
Øeen ceevememeej”vÙemlejeceheoecyegpee~~1~~
N
va
Yeewceer- hegveŠ yeeue-ce=ieveÙeveer Deheves ceve-Yeücej keâes ßeerjece kesâ ÛejCekeâceue ceW Dehe&Ce keâer ngF& meerlee peer
Se
mevosnhetCe& DeJemLee ceW yeesueeR-

th
ieerle mebKÙee 10
ee
ÙeesÓJeleejer keâLeb meesÓJeleejes YeJesos<e ØeMvees cen<ex meceeOeerÙeleeced~

P
si
efveefJe&keâejŠ keâLeb meodeJf ekeâejb ›epeso<s e ØeMvees cen<ex meceeOeerÙeleeced~~

ul
JÙeehekeâŠ ØeehvegÙeeled efkebâ ØeYees JÙeehÙeleeb ØeehekeâŠ Øeeleg efkebâ ØeeÙeMeŠ ØeehÙeleeced~
T
ri
meJe&osMeer keâLeb ÛewkeâosMeer uemesos<e ØeMvees cen<ex meceeOeerÙeleeced~1~~

Sh
efkebâ cenòJesÓCeglee efkebâ iegjesuee&IeJeb efkebâ veg ceeÙee Øehe_ÛeŠ mhe=Mesved ceeOeJeced~
11
efkebâ peieÛÚemekeâŠ efMe<Ùeleeb mebßeÙesos<e ØeMvees cen<ex meceeOeerÙeleeced~2~~

20
Ùees¢epevcee Je=Ceerles keâLeb pevce Yees, vÙemlekeâcee& ØekegâJeeale efkebâ keâce& Yees~
ht
ÙeŠ meces<eeb efhelee efkebâ megle: mebYeJeso<s e ØeMvees cen<ex meceeOeerÙeleeced~~~3~~

ig
yr
YetefcepeeYeejleerceiveJewMeejoes Yeeefle menMeejoes cetefkeâlees veejo:~

op
peevekeâerpeeefveueeefuelÙeueerueece=leb efieefjOejsCeeefhe veòebâ efoJeb heerÙeleeced~~4~~

C
©
Yeewceer—Deye meerlee peer ØeMve keâer cegõe ceW ieerle iee jner nQ—ns cen<ex! pees ØeYeg DeJeleejer nQ, Jes DeJeleej kewâmes nes
mekeâles nQ? ke=âheÙee cesjs Fme ØeMve keâe meceeOeeve keâerefpeÙes~ pees meekesâleefyenejer ßeerjece meJe&Lee efveefJe&keâej nQ, Jes
efJekeâejÙegòeâ Fme mebmeej ceW kewâmes Dee mekeâles nQ? ns osJe<ex! cesjs Fme ØeMve keâe meceeOeeve keâerefpeS~ ns cegefveJeÙe&!
JÙeehekeâ JÙeehÙe kewâmes nes mekeâlee nw? Øeehekeâ ØeehÙelee keâes kewâmes hetCe& keâjsiee? pees meJe&osMeer nw Jen SkeâosMeer yevekeâj
keâewmeuÙee peer kesâ DeeBÛeue ceW kewâmes MeesYee hee mekeâlee nw? Deehe Fme ØeMve keâe meceeOeeve keâjW~ keäÙee cenled lelJe ceW
DeCeglJe Dee mekeâlee nw? keäÙee ieg® ueIeg yeve mekeâlee nw? keäÙee peiele keâe Meemekeâ efkeâmeer keâer efMe<Ùelee mJeerkeâej keâj
mekeâlee nw? cesjs Fme ØeMve keâe meceeOeeve efkeâÙee peeÙe~ pees Depevcee nw Jen pevce kewâmes mJeerkeâej keâj mekeâlee nw? pees
meYeer keâceeX mes otj nw, Jen keâce& ceW ØeJe=òe kewâmes nesiee? pees meYeer keâe efhelee nw, Jen heg$e kewâmes yeve mekeâlee nw? cesjs Fme
ØeMve keâe meceeOeeve efkeâÙee peeÙe~ Fme Øekeâej Yetefceveefvoveer meerleepeer keâer mejmJeleer ves veejopeer keâer meejer Ûelegjlee
d .
ceefšÙeecesš keâj oer Deewj Meejoepeer kesâ meeLe veejopeer Ûeghe nes ieÙes~ YeieJeeve ßeermeerleejece keâe Ùen ueefuele-ueerueece=le
ve
jele-efove efieefjOej keâefJe kesâ Éeje Yeer heeve efkeâÙee peeÙe~
er
es
ieerle mebKÙee 11
R
mekeâueefJe®æOecee&ßeÙeleeJeÛÚsokeâlJeb YeieJelJeb Øeesòebâ yegOewŠ ëe=Ceg meerles mJeeefceefve~
s
ht
me SJeeJeleejer me SJeeJeleejes efveefJe&keâejŠ heefjCeeceJeeomleg efveef§eveg meerles mJeeefceefve~~1~~
ig
R
Denesje$e FJe keâeues meJexÓefhe efJe®æeOecee& jece SJeb efvelÙecesJe efÛeveg meerles mJeeefceefve~
ll
.A
YeòeâYeeJeveevegmeejer melØeheVeYeÙenejer DeJeleejer nefjØesce leveg meerles mJeeefceefve~~2~~
s
peieppevceefmLeefleueÙenslegŒeeleßegelf emeslegYee&vegJebMekesâleg%ee&lJee efOeveg meerles mJeeefceefve~
ya
efveŠmebMeÙes yeÇÿeefCe efJeÛeejhejMegOeejeÉeje mebMeÙeefJeefheveceefhe ef#eCeg meerles mJeeefceefve~~3~~
N
me efveiegC& ees efvejekeâejŠ meiegCeŠ meekeâejes yeÇÿe jecemle$e mJeceveŠ ØeeefnCeg meerles mJeeefceefve~
va
Se
vewJe efveOe&ce&keâŠ me leg Oece& SJe Jew Mejerjer efieefjOejØeYegb Jejb Je=Ceg meerles mJeeefceefve~~4~~
th
Yeewceer—Deye veejo peer efceefLeueeBÛeue keâer ueeskeâOegve ceW Gòej os jns nQ-ns mJeeefceefve meerlee peer megefveÙes! efJeÉeveeW
ee
ves YeieJeeve keâe ue#eCe keâjles ngS keâne nw-‘mekeâue efJe®æ Oecee&ßeÙeleeJeÛÚsokeâlJeb YeieJelJeb’ DeLee&led YeieJeeve ceW
P
meYeer efJe®æ-Oece& Skeâ meeLe jne keâjles nQ~ FmeerefueS GveceW DeJeleejerlJe Deewj DeJeleejlJe Ùes oesveeW efJe®æ Oece& Skeâ
si
meeLe jnles nQ~ DeleŠ Jes ner ØeYeg ßeerjece meekesâleueeskeâ ceW DeJeleejer Deewj ßeerDeJeOe ceW DeJeleej Yeer nQ~ mJeeefceveer meerlee
T ul
peer! hejcesÕej keâe heefjCeeceJeeo efveefJe&keâej nw~ Deehe Fme Øekeâej efve§eÙe keâj ueerefpeS~ ÙeÅeefhe DeeÛeeÙe& ueesie yeÇÿe keâes
ri
heefjCeeceer ceevekeâj heefjCeecepeefvele efJekeâej Øeke=âefle ceW ceevekeâj meceeOeeve keâjles nQ leLeeefhe yeÇÿe DeefÛevlÙe-Meefòeâ kesâ
Sh
DeeOeej hej heefjCeeceer neskeâj Yeer efveefJe&keâej jn mekeâlee nw~ pewmes-Skeâ oerhekeâ Deveskeâ oerhekeâeW keâes GlheVe keâjkesâ Yeer
11
efJekeâejJeeve veneR neslee~ ns mJeeefceefve meerlee peer! pewmes Skeâ ner meceÙe ceW efove-jele oesveeW efJe®æOeceea jn uesles nQ Gmeer
20
Øekeâej meYeer hejmhej efJe®æ Oece& YeieJeeve ßeerjece ceW efvejvlej efJejepeles nQ Fme Øekeâej Deehe ceve kesâ mebkeâuhe keâe
ÛeÙeve keâj ueerefpeS~ YeieJeeve ßeerjece DeJeleejer neskeâj Yeer Yeòeâ keâer YeeJevee keâe DevegmejCe keâjles ngÙes MejCeeiele
ht
ig
mevleeW keâe YeÙe njves kesâ efueS DeJeleej Yeer ues uesles nQ~ Ssmee peevekeâj GveceW Øesce keâe efJemleej keâerefpeS~ ns
yr
pevekeâveefvoveerpet! metÙe&JebMe kesâ OJepe kesâ mJe¤he ßeerjece ner Jewefokeâ Oece&mesleg kesâ j#ekeâ Deewj peiele kesâ pevce-efmLeefle-
op
ØeueÙe kesâ keâejCe hejyeÇÿe ner nQ~ Ssmee peevekeâj Deehe ØemeVe nes peeFÙes~ ns cenejeveer pet! mebosnjefnle hejyeÇÿe ceW GlheVe
C
ngÙes mebMeÙe™he yeve keâes efJeÛeej™he kegâuneÌ[s keâer Oeeje mes keâeš [eefueÙes~ Jener ßeerjece efveieg&Ce, efvejekeâej Deewj
©
meiegCe-meekeâej yeÇÿe Yeer nQ DeLee&led Skeâ ner meceÙe ceW nsÙe iegCeeW mes jefnle nesves kesâ keâejCe efveieg&Ce leLee GheeosÙe iegCeeW
mes Ùegòeâ nesves kesâ keâejCe meiegCe! Fmeer Øekeâej meebmeejer DeekeâejeW mes otj nesves mes efvejekeâej Deewj Yepeve kesâ efueS GheÙeesieer
DeekeâejeW mes Ùegòeâ nesves kesâ keâejCe meekeâej yeÇÿe ßeerjece ner nQ~Deehe Dehevee ceve GvneR kesâ ÛejCeeW ceW Yespe oerefpeS~ ns
cenejeveer peevekeâer pet! ßeerjece efveOe&ce& yeÇÿe veneR nQ, ØelÙegled Jes lees efJe«enJeeve Oece& ner nQ~ DeleŠ mebosn ÚesÌ[keâj Deehe
ßeermeerlee peer efieefjOej keâefJe kesâ ØeYeg ßeerjece keâes ner Jej™he ceW JejCe keâj ueW~
yeeuekeâeC[ced 167
efJeMes<e- Fme mebmke=âle ieerle keâe ueeskeâOegve mebyebOeer {eue Fme Øekeâej nw—
‘‘keâJeves veiej mes heOeejs oesT MÙeece ieewj
keâne lesjes efheleepeer keâes veece OevegOeefjÙee
keâJeves he"eÙes kesâefnb nsleg legce DeeÙes Flew
d .
ve
YeefjJes keâes hetâue oesvee keânes OevegOeefjÙee~~’’
er
ieerle mebKÙee 12
es
R
Deefhe Ûe
s
ht
meiegCeefveieg&CeÙeesYexoes veeefmle~
ig
ÙeŠ meiegCeŠ me leg ØeYegefve&ieg&CeŠ efYeoe ve keâeefhe Ûekeâeefmle~~
R
peueleg<eejÙeesefjJe leg leòJeleŠ ÉÙeesjskeâlee Yeeefle~
ll
.A
vÙemlensÙeiegCeleÙee efveieg&CeŠ ceeÙeeb efJevee efJeYeeefle~~1~~
s
ya
me Ûe keâuÙeeCeiegCeieCewÙeg&òeâŠ meiegCees YeJeefle efn efvelÙeced~
N
veevee efJeOeeÓJeleejwŠ Meb Yeòeâeveeb kegâ®les efvelÙeced~~2~~
va
efve®hecee§e efveŠMes<ee efvelÙee efveÙeleekeâejemlemÙe~
Se
DeekeâejmlecYeeosefve&jÙeeled efvejekeâejleeÓhÙemÙe~~3~~
th
ÙegieheefVejekeâejmeekeâejŠ meiegCeesÓhÙeiegCees jeceŠ~

ee
DeefJeke=âleheefjCeeceer peieoerMeŠ KÙeeleŠ hegCÙeØeCeeceŠ~~4~~

P
si
Delees %eevekeâke&âMeleeb lÙekeälJee leb YeeJegkeâe Yepeefvle~

ul
efieefjOejØeYeesue&yOeyeesOee Deefhe Yeefòebâ vewJe lÙepeefvle~~5~~

T
ri
Yeewceer—veejo peer nJesueer heæefle ceW keânles nQ Deewj Yeer meiegCe Deewj efveieg&Ce ceW keâesF& Yeso veneR nw~ pees ØeYeg meiegCe
Sh
nQ Jener efveieg&Ce Yeer nQ~ oesveeW ceW efkeâmeer Øekeâej keâe Yeso veneR nw~ Jemleglemleg oesveeW keâer Skeâlee peue Deewj yehe&â kesâ meceeve
11
nw~ YeieJeeve keâes efveieg&Ce FmeefueÙes keâne peelee nw efkeâ Jes ceeefÙekeâ nsÙeiegCeeW mes jefnle nQ~ Jes ner ØeYeg keâuÙeeCe iegCeieCeeW
20
mes Ùegòeâ neskeâj efvejvlej meiegCe ngÙes yeves jnles nQ Deewj Jes Deheves Deveskeâ DeJeleejeW mes Deheves YeòeâeW keâe keâuÙeeCe keâjles
ht
jnles nQ~ YeieJeeve kesâ Deekeâej efve®hece nQ FmeefueS Yeer Jes efvejekeâej nQ~ ‘efve®heceeŠ DeekeâejeŠÙemÙe me efvejekeâejŠ’
ig
meYeer Deekeâej YeieJeeve kesâ ner nQ, FmeerefueS Jes efvejekeâej nQ~ ‘efveŠMes<ee: Deekeâeje: ÙemÙe meŠ efvejekeâejŠ’ YeieJeeve
yr
kesâ Deekeâej efveÙele nQ~ FmeefueS Jes efvejekeâej nQ~ ‘efvejvlejced efveÙelee Deekeâeje: ÙemÙe me efvejekeâejŠ~’ Fmeer
op
Øekeâej KebYes keâes heâeÌ[keâj ØeYeg Øekeâš ngS~ FmeefueS GvnW efvejekeâej keânles nQ~ efve<›eâevleŠ Deekeâejeled Fefle
C
efvejekeâejŠ~ heefJe$e heefjCeece Jeeues YeieJeeve ßeerjece Skeâ ner meeLe efvejekeâej-meekeâej leLee efveieg&Ce-meiegCe Yeer nQ~ Jes
©
peiele kesâ F&Õej leLee peiele kesâ heefjCeeceer neskeâj Yeer efveefJe&keâej nQ~ DeLee&led peiele YeieJeeve keâe efJeJele& veneR nw, ØelÙegled
heefjCeece nw~ DeleSJe yeÇÿemet$e ceW Yeer ‘‘heefjCeeceeled’’ (yeÇÿemet$e 1,4,26) keânkeâj heefjCeeceJeeo ner efmeæ efkeâÙee
ieÙee nw~ FmeerefueS YeeJegkeâ Yeòeâ-ueesie %eeve keâer keâke&âMelee ÚesÌ[keâj YeieJeeve keâe Yepeve keâjles nQ~ %eeve Øeehle keâjkesâ
Yeer %eeveer peve efieefjOej keâefJe kesâ ØeYeg ßeerjece keâer Yeefòeâ veneR ÚesÌ[les~
ieerle mebKÙee 13
Yetefcepes YeefòeâJeMees YeieJeeved~
ØeCeleheeuekeâes oerveefnlew<eer keâ®CeeefyOeŠ ßeerceeved~~1~~
d .
lJeb mee#eeod YeieJelees YeefòeâjLe me Ûe efve®heceiegCeJeeved~
ve
jecees YeieJeeved hejceelcee hejcesÕej Fefle Yetceeved~~2~~
er
es
mJe™hemecyevOesve mecemlewieg&CewÙeg&leŠ ßegefleceeved~
R
Delees vewJe JÙeefYeÛejefle leoerÙeb yeÇeÿeb me Ûe Oe=elf eceeved~~3~~
s
ht
YeefòeâjsveceLe veÙeefle efveieceÙeefle YekeälÙeOeerveleeJeeved~
ig
efieefjOej Yepe jeceb YeieJevleb ØeYegYe&eòf eâiegCeJeeved~~4~~
R
ll
Yeewceer—veejo peer hegveŠ nJesueer heæefle ceW ner iee jns nQ—ns he=LJeervebefoveer meerles~ YeieJeeve ßeerjece MejCeeieleeW kesâ
.A
heeuekeâ oerveeW kesâ efnlew<eer, keâ®Cee kesâ cenemeeiej, efvelÙe ßeermecheVe nesles ngS Yeer Yeefòeâ kesâ ner JeMe ceW jnles nQ~ Deehe
s
ya
mee#eeled YeieJeeve keâer Yeefòeâ ner nQ Deewj ßeerjece efve®hece iegCeeW mes Ùegòeâ hejceelcee, hejcesÕej, efvelÙemeòee mecheVe
N
YeieJeeve nQ~ Ùener Deehe Deewj ØeYeg keâe efJeJesÛeve nw~ OewÙe& mecheVe Jes ßeerjece JesoceÙe neskeâj Yeer mJe¤he mecyevOe mes
va
iegCeeW mes Ùegòeâ jnles nQ~ FmeerefueS Gvekesâ yeÇÿelJe ceW JÙeefYeÛeej veneR Deelee~ YeieJeeve keâes Yeefòeâ ner Yeòeâ kesâ heeme ues
Se
peeleer nw~ Yeefòeâ ner Gvekeâe yeesOe keâjeleer nw~ YeieJeeve ßeerjece Yeòeâ kesâ DeOeerve nQ~ ns keâefJe efieefjOej! legce Yeer
YeieJeeve jece keâe ner Yepeve keâjes keäÙeeWefkeâ Jes meJe&meceLe& neskeâj Yeer Yeefòeâ keâer jmmeer mes yeBOes jnles nQ~
th
ee
ieerle mebKÙee 14
P
ÙemÙe ßeglJee iegCeeved efÛeòeceglkeâC"leeb leb efJepeeveerefn Øeehleb Jejb Yetefcepes~

si
ul
ÙemÙe OÙeelJee JehegŠ mJeevleceglkeâC"leeb leb efJepeeveerefn Øeehleb Jejb Yetefcepes~~

T
ri
ÙelkeâLeekeâCe&heerÙet<eheeÙeb MegYes ÙevceOegjieerleieeÙeb megMecheeefJeYes~

Sh
mevleleb les jme%ee meceglkeâC"leeb leb efJepeeveerefn Øeehleb Jejb Yetefcepes~~1~~

11
keâesefšPe<ekesâlegefvevokeâveJeecyego®Ûeew Ùe$e keâuÙeeCeiegCeieCeefJeyeefOe&leMegÛeew~

20
lJevceveesveeruekeâC"es vejerve=lÙeleeb leb efJepeeveerefn Øeehleb Jejb Yetefcepes~~2~~

ht
ÙemÙe meewvoÙe&meeiejuemeÛÚefJemegOeeßeeJeceeJeOe&leeb leeJekeâer Âkeâd#egOee~

ig
Ùees JejsCÙees JejlJes JejerJe=lÙeleeb leb efJepeeveerefn Øeehleb Jejb Yetefcepes~~3~~

yr
op
heg<heJeešdÙeeb mejJeerlees efveMecÙeÛÚefJeb lJeb efoÂkeä#emJe Ùeb Yeòeâhe¿pejefJeced~

C
efieefjOejsMees ÂMee les ojerÂMÙeleeb leb efJepeeveerefn Øeehleb Jejb Yetefcepes~~4~~

©
Yeewceer—ns Yetefcevebefoveer meerles! efpemekesâ iegCeeW keâes megvekeâj Deewj efpemekesâ mJe¤he keâe OÙeeve keâjkesâ Gmemes efceueves
keâer Deehekesâ efÛeòe Deewj ceve ceW GlkeâC"e peie peeÙe, Gmeer keâes Deehe Dehevee Øeehle Jej mecePe ueerefpeSiee~ ns meerles!
efpevekesâ keâLeece=le keâe heeve keâjkesâ, efpevekesâ mecyevOeer ceOegjieerle iee keâjkesâ Yeer Deehekeâer efpe£e keâes ØeYeg keâe
iegCeevegJeeo keâjves keâer efvejvlej GlkeâC"e nes peeÙe, Gmeer keâes Deehe Dehevee Jej mecePe ueerefpeÙesiee~ ns meerles! keâuÙeeCe
yeeuekeâeC[ced 169
iegCe™he efoJÙepeue mes efpemekeâer heefJe$elee efvejvlej yeÌ{ jner nw, Ssmes keâjesÌ[eW keâeceosJeeW keâes Yeer efveefvole keâjves Jeeues,
veJeerve yeeoue pewmeer keâeefvle mes Ùegòeâ efpeve IeveMÙeece kesâ mece#e Deehekeâe ceveceÙetj veeÛe G"s Jener Deehekeâe Jej nesiee,
Ssmee Deehe peeveW~ eqpemekesâ meewvoÙe& meeiej keâer ÚefJe megOee keâe ßeJeCe keâjkesâ Yeer Deehekesâ ves$e keâer #egOee yeÌ{ peeÙe~ pees
meyekeâe JejCeerÙe neskeâj Yeer Deehekesâ Jej-YeeJe ceW DeefleMeÙe Jele&ceeve nes, Gmeer keâes Deehe Deheves Øeehle-Jej™he ceW
d .
mecePe ueerefpeSiee~ hegâueJeejer ceW meKeer kesâ cegKe mes efpevekeâer ÚefJe megvekeâj efpeve Yeòeâkeâceue kesâ metÙe& keâes osKeves kesâ
ve
efueS Deehekeâe ceve keâjs Deewj efpeve efieefjOej keâefJe kesâ F&Õej keâes Deehekeâer Âef° yeej-yeej efvenejs Gmeer heg®<e efJeMes<e
er
es
keâes Deehe Deheves heeme DeeÙee ngDee Jej mecePe ueerefpeSiee~
R
ieerle mebKÙee 15
s
ht
Oej Oej OejefCemegles ùefo OewÙe&ced~ cee lÙee#eerù&oÙemÙe mLewÙe&ced~~1~~
ig
R
keâeÙee& osJÙee meoe Øeleer#ee~ meheâuee mÙeeòes YeeiÙemeceer#ee~~2~~
ll
DeeÙeemÙeefle veJepeueoMÙeeceŠ~ Ye*d#Ùeefle les efJejnb ßeerjeceŠ~~3~~
.A
kegâlegkeâYeiveieewjerheefleÛeeheŠ~ YeemÙeefle Yethes mJeefceleØeleeheŠ~~4~~
s
ya
OeemÙeefle heeefCe«enb hegveerleced~ ieemÙeefle MegYeb efieefjOejes ieerleced~~5~~
N
va
Yeewceer—ns he=LJeerheg$eer meerles! ùoÙe ceW (OewÙe& OeejCe keâerefpeS) Deheves ùoÙe keâer efmLejlee cele ÚesefÌ[Ùes~ Deehe
Se
efvejvlej Øeleer#ee keâerefpeS~ Deehekesâ YeeiÙe keâer meceer#ee meheâue nes~ veJeerve cesIe kesâ meceeve ßeerjece DeeÙeWies Deewj
Deehekesâ efJejn keâes meceehle keâjWies~ Jes Kesue-Kesue ceW efMeJepeer keâe Oeveg<e leesÌ[keâj jepeeDeeW kesâ yeerÛe Demeerce Øeleeheer
th
heg®<e kesâ ¤he ceW ØekeâeefMele neWies Deewj Jen Deehekeâe heefJe$e heeefCe«enCe keâjWies leLee keâefJe efieefjOej Yeer cebieue-ieerle
ee
ieeÙeWies~
P
si
efJeMes<e- Ùen ieerle leerve leeue ceW efveyeæ nw Deewj Fmes keâuÙeeCe kesâ ner mJej ceW ieevee ÛeeefnS~
T ul
ieerle mebKÙee 16
ri
Sh
DeoŠ hetCeË Fob hetCeË ÉÙeb Jewosefn Jew hetCe&ced~

11
ve Ûeeceg<ceeefoob vÙetveb ÉÙeb Jewoes nf Jew hetCe&ced~~1~~

20
Deoes veJeleeefj meekesâles Fob lJeJeleeÙe&JeOekesâles~

ht
DeomlJeiegCeb Fob meiegCeb ÉÙeb Jewoes nf Jew hetCe&ced~~2~~

ig
Deoes jeceŠ Fob meerlee lJecesJe mvesnmeceJeerlee~

yr
op
ve hetJe&mceeled hejb vÙetveb ÉÙeb Jewoes nf Jew hetCe&ced~~3~~

C
megmeewueYÙeeled mekeâe®CÙeeled GoÛÙeb hetCe&ceLehetCee&led~

©
meoeslke=â°b MegYeb hetCeË Fob Jewoes nf Jew hetCe&ced~~4~~

ie=nerlJee hetCe&hetCeeËMeb meiegCeefveieg&CemecemleebMeced~
megkeâefJe efieefjOejØeYegŠ hetCeË ÉÙeb Jewoes nf Jew hetCe&ced~~5~~
Yeewceer—veejopeer hegveŠ ueeskeâOegve ceW ieeles nQ—ns meerles! Jen DeLee&led meekesâle kesâ ßeerjece hetCe& nQ Deewj Ùen DeLee&led
DeJeOe kesâ ßeerjece Yeer hetCe& nQ~ oesveeW ner hetCe& nQ~ Jen Fvemes vÙetve veneR nQ~ oesveeW ner hetCe& nQ~ DeoŠ DeLee&led Jes
meekesâleefyenejer ßeerjece DeJeleej veneR uesles Deewj Fob DeLee&led DeJeOeefyenejer ßeerjece DeJeleej uesles nQ~ Jes efveieg&Ce nQ Ùes
meiegCe nQ, hejvleg oesveeW ner hetCe& nQ~ otmejs he#e ceW DeoŠ DeLee&led Jes nQ ßeerjece leLee Fob DeLee&led Ùen DelÙeble efvekeâš
Jele&ceeve Fob Meyo keâe DeLe& legcner nes mvesnceÙeer meerlee! keâesF& efkeâmeer mes keâce veneR nw~ legce oesveeW ner hetCe& nes~ hejvleg
d .
ßeerjece keâer Dehes#ee Deehe ceW megueYelee Deewj keâ®Cee keâer DeefOekeâlee nw~ DeleŠ Gve hetCe& ßeerjece mes hetCe& DeLee&led Deehe
ve
GoÛÙeles DeLee&led DeefOekeâ hetpÙe Deewj Glke=â° nQ~ FmeerefueS Deehe MegYe nQ, Glke=â° nQ Deewj hetCe& Yeer nQ~ Fme Øekeâej
er
es
meiegCe-efveieg&Ce ™he mecemle DebMeeW kesâ DebMeer hetCe& hejceelcee kesâ hetCeeËMe keâes «enCe keâjkesâ Deehe oesveeW efieefjOej keâefJe
R
kesâ mJeeceer ßeermeerleejece hetCe& nQ~
s
ht
efJeMes<e- Ùen ieerle ‘hetCe&ceoŠ hetCe&efceob’ keâe hetCe& Yee<Ùe nw~
ig
ieerle mebKÙee 17
R
ll
DevÙeÛÛe-
s .A
jepeeÓefhe Â<šes cenejepeesÓefhe
Â°es cece jecemeÂMeŠ~
ya
keâesÓefhe jepee ve Â°Š~~
N
oervepeveyevOegŠ keâ®CeeefmevOegŠ keâesÓefmle YeòeâYeÙenejer~
va
Se
keâŠ heoeypejpemee heefleMeeheeled heefleleenuÙeeleejer~~

osJeesÓefhe Â°es ceneosJeesÓefhe Â°es cece jece meÂMeŠ~
th
ee
keâesÓefhe osJees ve Â°Š~~1~~

P
lÙekeälJee megjogue&Yeefhele=jepÙeb keâesÓieeled Jeveb ke=âheeuegŠ~

si
OeerJejkeâesueefkeâjelepeveeveeb keâes oÙeles mce oÙeeuegŠ~~

T ul
lÙeeieer Ûe Â°es cenelÙeeieer Ûe Â°es cece jecemeÂMeŠ~

ri
Sh
keâesÓefhe lÙeeieer ve Â°Š~~2~~

keâmÙe heefleleheeJeveMegYeefJe®ob keâesÓke=âle ie=æb leeleced~
11
keâ: MeJejerpeg°heâueceMveeled keâesÓke=âle keâefheb mJepeeleced~~

20
Ùeesieer Ûe Â°es ceneÙeesieer Ûe Â<šes cece jecemeÂMe:~

ht
ig
keâesÓefhe Ùeesieer ve Â°Š~~3~~

yr
keâes JeevejefveefMeÛejYeuuetkeâeved meefÛeJeeveke=âle ke=âle%eŠ~

op
efieefjOejmeefcceleeieefCeleheefleleeved keâesÓheeueÙele ieefle%eŠ~~

C
©
mJeeceer Ûe Â°es cenemJeeceer Ûe Â°es cece jece meÂMeŠ~

keâesÓefhe veeLees ve Â°Š~~4~~
Yeewceer—Deewj Yeer! jepes Yeer osKes ieÙes cenejepes Yeer osKes ieÙes hejvleg cesjs jece peer kesâ meceeve keâesF& jepee veneR osKee
ieÙee~ keâewve nQ oervepeveeW keâe yevOeg Deewj keâ®CeeefmevOeg keâewve nQ YeòeâeW keâe YeÙenlee&? heefle kesâ Meehe mes heeflele DeefnuÙee
keâes Deheves ÛejCe keâceue keâer Oetefue mes efkeâmeves leeje? nceves osJelee Yeer osKee, ceneosJelee Yeer osKee, hej ßeerjece pewmee
yeeuekeâeC[ced 171
keâesF& osJelee veneR osKee~ osJeleguÙe efhelee keâe jepÙe ÚesÌ[keâj meeceevÙe-peveeW hej ke=âhee keâjves kesâ efueS Jeve ceW keâewve
ieÙee? kesâJeue ßeerjece kesâJeš-keâesue-efkeâjeleeW hej efkeâmeves oÙee keâer? Skeâcee$e ßeerjecepeer ves~ ceQves lÙeeieer Yeer osKee
Deewj cenelÙeeieer Yeer osKee hej ßeerjece pewmee keâesF& lÙeeieer veneR osKee~ heefleleheeJeve pewmee efJe®o efkeâmeves OeejCe efkeâÙee?
efkeâmeves pešeÙeg keâes efhelee ceevee? efkeâmeves Meyejer kesâ pet"s heâue KeeÙes Deewj efkeâmeves JeevejMejerjOeejer nvegceeve peer keâes
d .
Dehevee heg$e yeveeÙee? ceQves Ùeesieer Yeer osKes Deewj ceneÙeesieer Yeer osKes nQ, hej ceQves jece pewmee keâesF& Ùeesieer veneR osKee~ efkeâme
ve
ke=âle%e ves Jeevej-Yeeuet-Deewj je#eme keâes Dehevee ceb$eer yeveeÙee? efkeâme ieefle%e ves cegPe keâefJe efieefjOej pewmes Deveskeâ
er
es
heefleleeW keâe heeueve efkeâÙee? nceves mJeeceer Yeer osKee cenemJeeceer Yeer osKee hej cesjs jece peer pewmee keâesF& mJeeceer veneR
R
osKee~
s
ht
efJeMes<e- Ùen ieerle cesjs ner Éeje jefÛele ‘jepes Yeer osKes cenejepes Yeer osKes’ ieerle keâer ner {eue ceW efveyeæ nw~
ig
mevoYe&Mueeskeâew
R
ll
efoJeefceles iegCeJeefCe&efve veejos efJeyegOeJe=æefJeÛeejefJeMeejos~
.A
DeJeefvepeepeveceefC[leceevemee efJeefMeefLeueeefceefLeueeefOeheyeeefuekeâe~~1~~
s
ya
Ûee®Meerueeb meceentÙe jeceheeoeypeÛeefvõkeâe~
Ûekeâesjer efceefLeueeOeerMeefkeâMeesjer N
efkeâef_Ûeoepeieew~~2~~
va
Se
Yeewceer—Fme Øekeâej ØeYeg keâe iegCe JeCe&ve keâjkesâ owJeerÙe-efJeÛeej ceW efvehegCe osJeef<e& veejopeer kesâ yeÇÿeueeskeâ heOeej
peeves hej hejceelcee ßeerjece kesâ DeeJesMe mes megMeesefYele ceve Jeeueer he=LJeerheg$eer efceefLeueeefOejepe keâvÙee peevekeâer peer kegâÚ
th
ee
#eCeeW kesâ efueS efMeefLeue nes ieÙeeR~ he§eeled Deheveer Devlejbie meKeer Ûee®Meerueepeer keâes yegueekeâj ßeerjece ÛejCekeâceue keâer
P
veKeceefCe Ûeefvõkeâe keâer Ûekeâesjer pevekeâjepe efkeâMeesjer kegâÚ ieeves ueieeR~

si
ieerle mebKÙee 18
T ul
meefKe ns efkebâ keâLeeb keâLeÙeeefce~

ri
Sh
mecemÙeeÙeeŠ meceeOeeveb ve ces lJeeb JÙeLeÙeeefce~~

11
pevegefjob megkegâueerveJebMes JehegŠ hejJeMecesJe~

20
cejCeceefhe ÙeeefÛelegceMekeäÙeb Ûesod Jejb mJeÙecesJe~~1~~

ht
jeIeJemÙe keâLeeb ëe=Ceesefce meowJe leb OÙeeÙeeefce~

ig
leod iegCeeved efkeâue efÛevleÙeeefce efvejvlejb ieeÙeeefce~~2~~

yr
op
Yeespeveb ve keâjesefce efoJemes efveefMe Ûe vees efveõeefce~

C
oefjõeefle Ûe ceevemeb YeeiÙeb mJekeâerÙeb õeefce~~3~~

©
jeIeJesCe efJevee peieefoob MetvÙeJeled ØeefleYeeefle~

Denes jpeveerJeuueieefle jefJejsJe MeMeer efJeYeeefle~~4~~
peevekeâerpeerJeveb ÛesÛÚefme Ûee®Meerues osefn~
MeerIeÇceLe efieefjOejØeYegb cece meefVeOeew ØeefJeOesefn~~5~~
Yeewceer—ns meKeer! legcemes keäÙee keântB? cesjer mecemÙee keâe keâesF& meceeOeeve veneR nw~ ceQ legcnW og:Keer ner keâj jner ntB~
cesje pevce-kegâueerve-JebMe ceW ngDee nw~ DeleŠ Iej mes ßeerDeÙeesOÙee kesâ efueÙes Yeeie veneR mekeâleer~ Mejerj hejeOeerve nw, Gmes
lÙeeie veneR mekeâleer~ cejCe ceeBbievee Yeer keâef"ve nw, Ùeefo Jen mJeÙeb Dee peelee lees DeÛÚe neslee~ ceQ ßeerjece keâer keâLee
megveleer ntB meowJe Gvekeâe OÙeeve keâjleer ntB, GvneR ØeYeg kesâ iegCeeW keâe ùoÙe ceW efÛevleve keâjleer ntB Deewj GvneR ØeYeg keâe ieeve
d .
keâjleer jnleer nttB~ ceQ efove ceW Yeespeve veneR uesleer ntB Deewj jele ceW meesleer veneR ntB~ cesje ceve oefjõ nes jne nw, ceQ Deheves YeeiÙe
ve
keâer Yeer efvevoe keâj jner ntB~ ßeerjeIeJe kesâ efyevee Ùen mebmeej MetvÙe pewmee Øeleerle nes jne nw~ Denes! DeLee&led efove-jeef$e kesâ
er
es
meceeve ueie jne nw Deewj metÙe& Yeer Ûevõcee pewmes efoKe jns nQ~ ns Ûee®Meerues! Ùeefo cegPe peevekeâer keâe peerJeve Ûeenleer nes
R
lees peevekeâerpeerJeve ßeerjece keâes os oes Deewj efieefjOej keâefJe kesâ mJeeceer jeIeJe peer keâes MeerIeÇ ner cesjs efvekeâš uee oes~
s
ieerle mebKÙee 19
ht
ig
meefKe efkebâ keâLeÙes efvepeYeeJeced~
R
ll
peevevlÙeefhe ØeYeesŠ mJeYeeJeced~~
.A
Ùeoe ØeYe=efle veejoes ieleŠ meefKe JeefCe&leveeLeÛeefj$eŠ~
s
ya
leoe ØeYe=elf e ceeb onefle efveefMe efoJee ØeYegeJf ejneefivejefce$eŠ~~1~~
N
keäJeeÙeesOÙee keäJe Ûe otjosMeiee megYeies pevekeâhegjerÙeced~
va
keäJeenb heecejceeflejuhe%ee keäJesob yeÇÿelegjerÙeced~~2~~
Se
ÙeÅeefhe ceeb efJeneÙe jIegveeLeŠ keâeceefhe vees heefjCeslee~

th
meowJewkeâhelveer›eleefvejlees ceÙee&oeke=âleÛeslee:~~3~~
ee
jefJeCee ØeYesJe efJeOegvee Ûeevõer jecesCeencevevÙee~

P
si
meerleeÙee jecees efvejvlejb Øeke=âefle§ew<ee ceevÙee~~4~~

ul
ueeskeâJesomeccelee megefmLeje ÙeoheerÙeb ceerceebmee~

T
ri
leoefhe efJekeâueÙeefle ceeb efieefjOejØeYegcegKeefJeOegmegOeeefheheemee~~5~~

Sh
Yeewceer—hegveŠ meerlee peer keânleer nQ—ns meKeer! ceQ Deheves ØeYeg keâe mJeYeeJe peeveleer ngF& Yeer Deheves ceve keâe YeeJe
11
kewâmes keântB? ØeeCeveeLe keâe Ûeefj$e megveekeâj peye mes ßeerveejo cesjs heeme mes ieÙes nQ, leYeer mes Me$eg yevee ngDee ØeYeg keâe
20
efJejneefive cegPes jele-efove peuee jne nw~ keâneB DeÙeesOÙee Deewj keâneB Gmemes yengle otj osMe ceW yemeer ngF& Ùen efceefLeueehegjer~
ht
keâneB ceQ Deuheyegefæ meeceevÙe ceefnuee, keâneB legjerÙelelJe hejyeÇÿe ßeerjece~ ÙeÅeefhe jIegveeLe peer ceÙee&oe heg®<eesòece Deewj
ig
yr
meowJe Skeâveejer-›eleer nesves kesâ keâejCe cegPes ÚesÌ[keâj efkeâmeer Yeer veejer mes efJeJeen veneR keâjWies~ efpeme Øekeâej metÙe& mes
op
Gvekeâer ØeYee Deewj Ûevõcee mes Ûeefvõkeâe DeefYeVe nw, Gmeer Øekeâej ceQ Yeer ßeerjece mes DevevÙe ntB~ ßeerjece lees efvejvlej meerlee
C
kesâ ner nQ~ Ùener Øeke=âefle meJe&ceevÙe nw~ ÙeÅeefhe Ùen ceerceebmee ueeskeâ Deewj Jeso oesveeW mes meccele nw efkeâ ßeerjece meerlee kesâ
©
ner nQ, efheâj Yeer efieefjOej keâefJe kesâ ØeYeg ßeerjece kesâ cegKeÛebõ keâer Dece=le efheheemee ner cegPes JÙeekegâue keâj jner nQ~
mevoYe&Mueeskeâ:
keâoeefÛeod Jeer#Ùe owJe%e™efheCeb mee Je=<eekeâefheced~
Je<e&oJd eejcyekeâecYeespee heØeÛÚsob MegeÛf eefmcelee~~1~~
yeeuekeâeC[ced 173
Yeewceer—efkeâmeer meceÙe pÙeesefle<eer kesâ JesMe ceW DeeÙes ngÙes YeieJeeve Mebkeâj keâes osKekeâj ves$e keâceue mes Deßeg Je<ee&
keâjleer ngF& heefJe$e cegmkeâeve Jeeueer meerleepeer Fme Øekeâej DeeojhetJe&keâ hetÚves ueieeR~
ieerle mebKÙee 20
d .
efkeâef_Ûeomceekebâ megMekegâveb efJeÛeejÙe pÙeewefleef<eved~
ve
keâoeÓÓÙeemÙeefle jIegveeLe GÛÛeejÙe pÙeewelf eef<eved~~
er
es
efceüÙeceeCeeb meerleeb efÉpe megOeeb heeÙeÙesLee~
R
jIegkegâueÛevõb cece meefVeOeeheÙesLee~~
s
ht
efÛejjeseif eCeeR efÛeefkeâlmeÙeesheÛeejÙe pÙeewelf eef<eved~~1~~
ig
R
melÙeb melÙeb yeteÇ nf yeÇet nf keâoe levcegnlt e&ced~
ll
meheâueÙe yeÇeÿeCe ceoerÙeefce°ehetle&ced~~
s .A
meerleepeerJeveefJeOeevekebâ efJeOeejÙe pÙeewefleef<eved~~2~~
ya
keâvekeâJemeveceef C eYet < eCeeef v e oemÙes ~
N
va
Yetmegjocheleerke=âles YeJeveb efJeOeemÙes~~
Se
melÙeb pÙeewelf e<emÙe megheâueb efJeÛeejÙe pÙeewelf eef<eved~~3~~

th
keâvekeâefoJemees iegjes keâoe mee ieefce<Ùeefle~

ee
Ùeoe cece ves$ehetjes jecees veg YeefJe<Ùeefle~~

P
efieefjOejØeYegÂefMe efveefce<eb efveJeejÙe pÙeewefleef<eved~~4~~

si
ul
Yeewceer—meerlee peer efMeJe pÙeesefle<eer peer mes keân jner nQ—ns pÙeesefle<eer peer! LeesÌ[e-mee nceeje meiegve efJeÛeej
T
ri
ueerefpeS~ cesjs jIegveeLe peer keâye DeeÙeWies? Ùen heâue YeeKe oerefpeS~ ns yeÇeÿeCe osJelee! cej jner cegPe meerlee keâes Dece=le
Sh
efheuee oerefpeÙes~ jIegkegâue kesâ Ûebõcee ßeerjeIeJe keâes cesjs efvekeâš uee oerefpeS~ Fmeer efÛeefkeâlmee mes yengle keâeue mes ®iCe
11
cegPe meerlee keâe GheÛeej keâj oerefpeS~ ns yeÇeÿeCe! melÙe yeleeFÙes-melÙe yeleeFÙes Jen cegntòe& keâye nw? Deehe cesjer F&°ehetle&
20
DeLee&led kegâDeeBb yeeJeueer Deeefo kesâ efvecee&Ce kesâ hegCÙe keâes meheâue keâj oerefpeS~ cegPe meerlee kesâ peerJeve kesâ efJeOeeve keâes Yeer
ht
efveef§ele keâj oerefpeS~ DevÙeLee ceQ cej peeGBâieer~ ns pÙeesefle<eer! Deehe Deheves pÙeesefle<e keâe melÙe heâue efJeÛeej oerefpeS,
ig
ØeYeg kesâ Dee peeves hej ceQ Deehekeâes mJeCe&-JeŒe-ceefCe Deewj Yet<eCe keâe oeve keâ™Bieer Deewj Deehe heefle-helveer kesâ efueS
yr
Skeâ megvoj YeJeve yeveJee otBieer~ ns ieg®osJe! Jen meesves keâe efove keâye DeeÙesiee? peye ßeerjece cesjs ves$e kesâ meeceves neWies~
op
Deye lees pÙeesefle<eer peer efieefjOej keâefJe kesâ mJeeceer ßeerjece kesâ oMe&ve ceW yeeOee yeve jner heuekeâeW keâe efiejvee Yeer jeskeâ
C
©
oerefpeS~
efJeMes<e- Ùen ieerle "W" efceefLeuee kesâ DeeBÛeefuekeâ Oegve keâer {eue ceW efveyeæ nw~ efpemekesâ yeesue nQ-
keâefve ncejew meiegveJeeb efJeÛee® pÙeewelf e<eer~
keâKeveew Sslew jIegveeLe GÛÛee® pÙeewefle<eer~~
mevoYe&Mueeskeâew
JesoJÙeememegleb Øeheefòeefveieceb %eelegb hegjwJeeieleced
ceeÙeekeâerjlevegb efßeÙewJe ceefnleb JewjeiÙemelhe_pejs~
d .
meerleentÙe efmeleecyekeâemJeefueefKeleb ueerueeMegkebâ ØeeefnCees-
ve
er
õeceeÙeehÙe& meghe$eceeMegmeefKeefYeŠ ßeerkeâesmeueeJeeefmeves~~1~~
es
ielJee keâerjes jeIeJeeR jepeOeeveeR Â°dJee jeceb keäJeeefhe meb›eâer[ceeveced~
R
MeewkeäÙee JeeÛeentÙe JeeÛebÙeceeÙe Øeeoeled he$eeR jeIeJeeÙeeJevesÙÙeeŠ~~2~~
s
ht
ig
Yeewceer—JesoJÙeeme peer kesâ heg$e MegkeâeÛeeÙe& pees efkeâ hetJe& ceW ner MejCeeieefle keâe jnmÙe peeveves kesâ efueS ßeermeerlee kesâ
R
ÛejCeeW ceW DeeÙes ngÙes Les meyekesâ mece#e GvneWves ueeruee ceW leesles keâe ™he yevee jKee Lee Deewj ßeer peer ves Yeer GvnW JewjeiÙe
ll
.A
kesâ efhebpejs ceW jKekeâj MejCeeieefle keâe jnmÙe heÌ{eÙee Lee~ Deepe GvneR MegkeâeÛeeÙe& keâes yegueekeâj keâpejejs-vewveeW Jeeueer
meerlee peer ves mJenmleefueefKele Skeâ he$e meeQhee Deewj keâne- Ùen legce efce$eeW kesâ meeLe Kesue jns keâesmeuejepe efkeâMeesj
s
ya
ßeerjece keâes Ûeghekesâ mes meeQhe osvee~ Devevlej ßeerjece keâer jepeOeeveer ceW peekeâj Skeâevle ceW Kesueles ngS ßeerjece kesâ oMe&ve
N
keâjkesâ GvnW leesles keâer ner JeeCeer ceW yegueekeâj MegkeâeÛeeÙe& peer ves mebÙeefcele JeeCeer ceW yeesueves Jeeues ØeYeg ßeerjece keâes
va
he=LJeervebefoveer meerlee peer keâe he$e meeQhee~
Se
ieerle mebKÙee 21
th
ee
meerlee Øeen-
P
peÙe peÙe jIegvevove Kejejs ns peÙe mJepevemeewKÙekeâeefjved~

si
ul
ßeglJee iegCeemles ßeeroJs eef<e&Jekeä$eeled meejevemeejs~

T
mebmeejs ns keâeefceleeefmce keâeceoeefjved~~

ri
Sh
peÙe peÙe jIegvevove ..........................................~~1~~

11
GodOelegË hueJeeefveJe meJe&peerJepeieleeb ceiveeveeceheejs~

20
heejeJeejs ns ceeseof leeefmce ceeseoq leeefjved~~

ht

ig
$ewueeskeäÙeueeJeCÙeue#ceerceÙes ™hekegâueueueeces~
yr
op
ovegpeejs ns ceesenf leeefmce ceesnneefjved~~

C
peÙe peÙe jIegvevove ........................................~~3~~

©
meJe&Ûe#eg<celeeb Ûe#eguee&Yes IeveeYes DeeOeejYetles~

efvejeOeejs ns YeefJeleeefmce YeJeØeneefjved~~
efieefjOejØeYegb heeflecesJe Je=leJeleer heeefn je#emesYÙees~
yeeuekeâeC[ced 175
je#emeejs ns lJeeb ieleemcÙeJeOeefJeneefjved~~

peÙe peÙe jIegvevove ...........................................~~5~~
Yeewceer—Deye meerlee peer he$e ceW keân jner nQ- ns jIegvevove! ns Kej veecekeâ je#eme kesâ Me$eg! ns mJepeveeW keâes megKe
d .
osves Jeeues ØeYeg! Deehekeâer peÙe nes, peÙe nes, peÙe nes~ ns keâeceeefoefJekeâejeW keâes ve° keâjves Jeeues ØeYeg! ßeer osJeef<e& kesâ cegKe
ve
mes Deehekesâ iegCeeW keâes megvekeâj pees Fme Demeej mebmeej ceW meejYetle lelJe nQ, ceQ Deehekeâer keâecevee keâjves ueieer ntB~ ns
er
es
Me$egDeeW keâes Yeer ØemeVe keâjves Jeeues ØeYeg! Gve iegCeeW keâes megvekeâj pees DeieeOe meeiej ceW [tyes ngÙes mechetCe& peerJeeW kesâ Gæej
R
kesâ efueS penepe kesâ meceeve nQ, ceQ Deehe hej yengle ØemeVe nes jner ntB~ ns ceesn keâes njves Jeeues ØeYeg! Deehekesâ ceveg<Ùe kegâue
s
kesâ jlve kesâ meceeve SJeb leerveeW ueeskeâeW kesâ meewvoÙe& keâer MeesYee mes Ùegòeâ ™he hej ceQ ceesefnle nes Ûegkeâer ntB~ ns meebmeeefjkeâ
ht
yeeOeeDeeW keâes ve° keâjves Jeeues njs! mechetCe& ves$e JeeueeW kesâ ves$eeW kesâ ueeYe mJe™he veerues yeeoue kesâ meceeve megvoj Deehe
ig
R
ßeer hej ceQ Dehevee mechetCe& YeeJe GÌ[sue Ûegkeâer ntB~ ns DeJeOe efJeneefjve efieefjOej keâefJe kesâ mJeeceer! Deehe ßeerjeIeJe keâes
ll
ner ceQves heefle™he ceW JejCe keâj efueÙee nw~ ns je#emeeW kesâ Me$eg ßeerjIegveeLe! ceQ Deehekeâes ner Øeehle keâj Ûegkeâer ntB, Deehe cesjer
.A
je#emeeW mes j#ee keâerefpeS~
s
ya
efJeMes<e- Ùen ieerle efceefLeueeBÛeue kesâ ueeskeâOegve keâer {eue hej efveyeæ nw efpemekeâe yeesue nw-
N
va
DeeFue DeJeOe kesâ yejefleÙee ns efceefLeuee kesâ ogDeefjÙee
Se
ieerle mebKÙee 22
th
cece efJeveefleb ëe=Ceg ßeerjece ns~

ee
ØeCeleheeue jepeerJeefJeueesÛeve ØeCeleefJeJegOele®veece ns~1~~

P
si
peueOejmegvoj YeJeefveefOecevoj megKeceefvoj iegCeOeece ns~

ul
DeeieÛÚeMeg ke=âheekeâj jIegJej keâeceÙemJe ceeb keâece ns~~2~~

T
ri
cee Yeg*dkeäleeb nefjyeefueb JeeÙemees efJeefpeleovegpemeb«eece ns~

Sh
efieefjOejØeYees ceeb meheefo heefjCeÙe ØeCeÙehetCe&heefjCeece ns~~3~~

11
Yeewceer—Deye meerlee peer ceeuekeâeQMe jeie ceW efveyeæ ieerle Øemlegle keâj jner nQ~ ns ØeCeleheeue! ns ueeuekeâceue kesâ
20
meceeve ves$e Jeeues! ns ØeCelepeveeW kesâ keâuheJe=#e mJe™he veece Jeeues! ßeerjece cesjer ØeeLe&vee megefveÙes~ ns yeeoue kesâ meceeve
ht
megvoj! ns mebmeej meeiej kesâ cebojeÛeue™he! ns megKe kesâ cebefoj! ns ßes‰ iegCeeW kesâ YeJeve! ns ke=âhee kesâ YeeC[eieej! ns
ig
jIegkegâue ceW ßes‰ efve<keâece ßeerjece! Deehe cesjer keâecevee keâerefpeS DeLee&led cegPes helveer ™he ceW Deheveer FÛÚe keâe efJe<eÙe
yr
op
yeveeFS~ ns Ùegæ ceW je#emeeW keâes peerleves Jeeues ØeYeg! ns heefjCeece ceW Yeer ØeCeÙehetCe& ßeerjece! osefKeÙes keâneR efmebn keâe YeeJe
C
keâewJee ve Kee peeÙe~ ns efieefjOej keâefJe kesâ mJeeceer cegPes MeerIeÇeefleMeerIeÇ heefjCeerle keâj oerefpeS~
©
ieerle mebKÙee 23
jIegvevove ØeCeefleŠ ßetÙeleeced~
cee cece YeeiÙeefJeyegOele®ueeflekeâeiejueheâueb heefj<etÙeleeced~~
YeivekeâeceefjhegOeveg<eeÓpeveg<ee j#eesyeueceefYeYetÙeleeced~
efpelJee jepekegâueb mJeÙecyejs ØeYegCee cegnŠg ØeYetÙeleeced~~1~~

lJeÛÚjefovekeâjkeâjefvekegâjb Jew efjhegefleefcej_Ûe efJeOetÙeleeced~
leJe efJe›eâceØeYe_peveJesieeÛÚ$egIešehÙeJeOetÙeleeced~~2~~
.
meheefo ceÙee men pevekeâceC[hes YeJelee ueepee ntÙeleeced~
d
ve
ieeÙeved meerleejeceheefjCeÙeb keâefJeefieefjOejes ve otÙeleeced~~3~~
er
es
Yeewceer—meerlee peer efheâj ceeuekeâeQMe ceW ner iee jner nQ—ns jIegvevove! cesjer ØeeLe&vee megveer peeÙe~ cesjer YeeiÙe ™he
R
keâuheuelee keâneR efJe<eheâue keâes ve pevce os os~ Depevcee Deewj efJe<Ceg keâes Yeer DebMe kesâ ™he ceW GlheVe keâjves Jeeues Deehe
s
ßeerØeYeg jece kesâ Éeje efMeJeOeveg<e leesÌ[keâj je#emeeW keâer mesvee keâes Deewj je#emeeW kesâ yeue keâes DeefYeYetle efkeâÙee peeÙe
ht
ig
DeLee&led kegâÛeue efoÙee peeÙe Deewj mJeÙecyej ceW jepekegâue keâes peerlekeâj Deheves heje›eâce keâe hegveŠ-hegveŠ ØeoMe&ve efkeâÙee
R
peeÙe~ Fmeer Øekeâej Deehekesâ yeeCe™he metÙeeX keâer efoJÙe efkeâjCeeW mes Deehekesâ Me$eg™he DebOekeâej keâe veeMe nes peeÙe Deewj
ll
.A
Deehekesâ heje›eâce™he JeeÙeg kesâ Jesie mes Me$eg mecetn™he IešeSB ve° nes peeÙeB~ pevekeâ ceC[he ceW cesjs meeLe Deehe MeerIeÇ ner
s
ueepeengleer keâjW DeLee&led Deefive ceW Oeeve keâer ueeJee [eueW Deewj Fme Øekeâej ßeermeerleejece keâe efJeJeen cebieue mebmke=âle
ya
Yee<ee ceW ieeles ngÙes efieefjOej keâefJe keâYeer og:Keer ve neW~
N
va
ieerle mebKÙee 24
Se
njs efceefLeueehegjceeiecÙeleeced~~
th
DeelceejecejcÙeefceefLeueeÙeeŠ Deejeces DeejcÙeleeced~

ee
jefJekegâuejefJejceCeerÙejeseÛf e<ee YeJeefJeheoeefhe efJejcÙeleeced~~1~~

P
keâcevekeâeceefjhegkeâeceg&keâYe_peb pevekeâmebMeÙeŠ MecÙeleeced~

si
ul
Ùeod Oee<šdÙeË he$esÓefmceved efueefKeleb lel#eceÙesJe #ecÙeleeced~~2~~

T
melJejceerÕejYeJeleehÙeJelee pevekeâØeCeŠ heefjCecÙeleeced~

ri
Sh
efieefjOejùoÙeefvekegâ_pes efvelÙeb jece ceÙee men jcÙeleeced~~3~~

11
Yeewceer—meerlee peer efheâj ceeuekeâeQMe ceW ieeleer ngF& keânleer nQ—ns ßeernjs! Deehe efceefLeueehegj ceW heOeej DeeÙeW~ ns
20
Deelceejece! Deehe efceefLeuee kesâ jceCeerÙe GÅeeveeW ceW meevebo YeüceCe keâjW~ metÙe&kegâue kesâ metÙe& Deehe ßeerjece kesâ lespe mes
ht
mebmeej kesâ YeÙe Deewj efJeheefòe keâe veeMe nes peeÙe~ Deewj, ns megvoj! efMeJe peer keâe Oeveg<e leesÌ[keâj Deehe ßeer Éeje pevekeâ
ig
peer kesâ mebMeÙe keâe Meceve efkeâÙee peeÙe~ Fme he$e ceW ceQves pees Oe=°leehetCe& JeekeäÙe efueKee nes, Gmes Deehe Deheves #ecee mes ner
yr
op
#ecee keâj oerefpeS~ Fmeer Øekeâej ns F&Õej! Deehe Yeer pevekeâ keâer Øeefle%ee keâer j#ee keâjles ngÙes Gmes DeefleMeerIeÇlee mes
heefjCeece lekeâ hengBÛee oW~ ns ßeerjece! Deehe efieefjOej keâefJe kesâ ùoÙekegbâpe ceW cegPe meerlee kesâ meeLe jceCe keâerefpeS~
C
©
ieerle mebKÙee 25
jeIeJe cee kegâ® efkeâceefhe efJeuecyeced~
efkeâef_Ûeved efce<esCeeielees efceefLeueeb MeerIeÇb efoMe ces keâjeJeuecyeced~~1~~
efovekeâjkegâuemejmeer®nefovekeâj nj njkeâeceg&keâ efleefcejmlecyeced~
yeeuekeâeC[ced 177
efJekeâmeÙe melmejespeefvekegâjcyeb ueeskeâÙe ueeskeâueeskeâjesuecyeced~~2~~

ie=þermJeeÙe&heg$e cece heeefCeb oMecegKeceefhe kegâ® efJeieleeuecyeced~
hetjÙe keâefJeefieefjOejmÙe jIegJej ceOegjceveesjLekeâcevekeâjcyeced~~3~~
d .
Yeewceer—ns ßeerjeIeJe! Deye kegâÚ Yeer efJeuebye cele keâerefpeS~ efkeâmeer Yeer yeneves efceefLeuee Deekeâj cegPes Deheves
ve
keâjkeâceue keâe MeerIeÇ DeJeuecye oerefpeS~ ns metÙe&kegâue keâceue kesâ metÙe&! Fme Oeveg<e™he DebOekeâej kesâ Dee[byej keâes nj
er
ueerefpeS, nj ueerefpeS Deewj ns ØeYees! meble™he keâceueJeve keâes efJekeâefmele keâerefpeS, mebmeej kesâ ves$e™he Yeücej keâes Yeer
es
ØekeâeefMele keâj oerefpeS~ ns DeeÙe&heg$e! cesje heeefCe«enCe keâerefpeS Deewj jeJeCe keâes Yeer DemeneÙe keâj oerefpeS~ Fmeer
R
Øekeâej efieefjOej keâefJe kesâ ceOegj ceveesjLeeW kesâ mecetn keâes hetCe& keâj oerefpeS~
s
ht
ig
ieerle mebKÙee 26
R
meheefo ke=âhee ef›eâÙeleeb Peefšefle oÙee ef›eâÙeleeced~
ll
.A
ns keâesmeueeefJeneefjved ßeerkeâesmeueeefJeneefjved~~
s
ya
veeie=þs kesâJeuecevegjvOes õJe ceefÙe YeieJeved YeJeYeÙeneefjved~~1~~
N
Deyeuee ielee YeJevleceefleyeueb MejCeb MejCeeielemegKekeâeefjved~~2~~
va
Me$eg_peÙe j_peÙe ceeb oefÙeleeb Ye_peÙe efJeheob efJeheodeJf eoeefjved~~3~~
Se
$eesšÙe MecYegOevegŠ heefjceesšÙe oMecegKeceoceefhe keâecegk& eâOeeefjved~~4~~

th
ceeb heefjCeerÙe efJenj njhetepf ele efieefjOejkeâefJemegceveesJeveÛeeefjved~~5~~

P ee
Yeewceer—ns DeJeOeefJenejer! ØeYeg cegPe hej MeerIeÇ ke=âhee keâerefpeS Deewj MeerIeÇ oÙee keâerefpeS~ ceQ Deehemes Dee«en veneR
si
keâj jner ntB, kesâJeue DevegjesOe keâj jner ntB~ ns YeJeYeÙenejer YeieJeeve! cegPe hej õefJele nes peeFÙes~ ns MejCeeieleeW keâes
ul
megKe osves Jeeues ØeYeg! ceQ Deyeuee DeLee&led yeuenerve nesleer ngF& Yeer DelÙevle yeueJeeve Deeheßeer keâer MejCe ceW peekeâj Deye
T
Deyeuee DeLee&led Dekeâej kesâ JÙebiÙeeLe&™he Deehekesâ yeue mes Ùegòeâ nes ieF& ntB~ ns efJeheefòe keâes njves Jeeues jeIeJe! Deehe
ri
Sh
Me$egDeeW keâes peerefleÙes~ cegPe Deheveer ØeeCeefØeÙee keâes ØemeVe keâerefpeS Deewj cesjer efJeheefòe keâes ve° keâerefpeS~ ns OevegOe&j!
efMeJeOeveg<e leesÌ[ oerefpeS Deewj jeJeCe keâe ceo cemeue [eefueS~ ns efieefjOej keâefJe kesâ megvoj ceve™he Jeve ceW YeüceCe
11
keâjves Jeeues jIegveeLe peer cesjs meeLe efJeJeen keâjkesâ efJenej keâerefpeS~
20
efJeMes<e- Ùen ieerle DeJeOeer DeeBÛeue kesâ Skeâ ueeskeâOegve keâer {eue hej efveyeæ nw, Gmekeâe yeesue nw-
ht
ig
legcnejs mebie peFyew legcnejs mebbie jefnyew ns DeJeOe efyenejer ns DeJeOe efyenejer~
yr
op
ieerle mebKÙee 27
C
ØeeCeefØeÙelece ceoerÙee JÙeLee ßetÙeleeb MeevleMevlece ceoerÙee keâLee ßetÙeleeced~~

©
meJee&vleÙee&ecf eved mekeâueueeskeâmJeeefceved JÙeLeÙeeveÙee efÛeòes cee otÙeleeced~~1~~

lJeecevlejsCesn ielemeewKÙee Jeefvelee Jeefvelee mecevegJeesYetÙeleeced~~2~~
efceefLeuee ces efMeefLeuee efJeYeeefle njs MeerIeÇb keâjeuecJeveb oerÙeleeced~~3~~
meej”er efceüÙeles le=<eelegje mJeeeflecesIe lJeoOejmegOee heerÙeleeced~~4~~
®peefle ceveŠ keâeceb ceveesYeJeŠ meJee& mecemÙee meceeOeerÙeleeced~~5~~

efieefjOejØeYees efJeYepÙe efMeJeOevegŠ meerlee efJeveerlee Ûe heefjCeerÙeleeced~~6~~
Yeewceer-meerleepeer hegveŠ ueeskeâOegve ceW ner keânleer nQ efkeâ ns ØeeCeefØeÙelece! cesjer JÙeLee megve ueer peeÙe~ ns Meevle
d .
mJeYeeJe keâuÙeeCekeâejer ØeYeg! Deehe cesjer keâLee megve ueW~ ns meyekesâ DevleÙee&ceer! ns mecemle ueeskeâeW kesâ mJeeceer jIegveeLe
ve
peer cesjer Fme JÙeLee mes Deehe efÛeòe ceW og:Keer cele nesFÙes, ØelÙegled Fme JÙeLee keâe efveJeejCe keâerefpeS~ ns oerveyevOees!
er
Deehe kesâ efyevee Deehe ceW hetCe& Devegjeie jKeves Jeeueer Dee¤Ì{ ÙeewJevee Ùen meerlee megKe mes nerve nes Ûegkeâer nw~ Fme melÙe
es
keâe Deehe yeej-yeej DevegYeJe keâerefpeS~ Ùen efceefLeuee cegPes efMeefLeue ueie jner nw DeLee&led FmeceW jeJeCeeefo kesâ Øeeflekeâej
R
keâe heew®<e veneR nw~ Deehe Deefle MeerIeÇ cegPes Deheves keâj keâe DeJeuecyeve oW~ ns mJeeleer kesâ yeeoue! Ùen Ûeelekeâer hÙeeme
s
ht
mes cej jner nw, Jen Deehekeâe DeOejece=le heeve keâjs, Ssmeer JÙeJemLee keâerefpeS~ Deehekesâ efceueve keâe ceveesjLe cesjs ceve keâes
ig
yengle JÙeekegâue keâj jne nw, Deehe meYeer mecemÙeeDeeW keâe meceeOeeve keâj oerefpeS~ ns efieefjOej keâefJe kesâ mJeeceer
R
ßeerjeIeJe! efMeJe Oeveg<e keâes leesÌ[keâj cegPe efJeveceü meerlee keâe heeefCe«enCe keâj ueerefpeS~
ll
.A
ieerle mebKÙee 28
s
ya
meerlee Øeen-
N
va
jece njs ßeerjece njs meeroefle meerlee efJe<ecepJejs~~
Se
meleleb efJeueheefle Jeve®nveÙevee heefjùleYet<eCeYeespeveMeÙevee~

jesefoefle oervee MueLemJejs~~1~~
th
ee
efoefMe efoefMe YeüecÙeefle veefn efJeßeecÙeefle

P
efveefMe efveefMe leecÙeefle heefjleŠ ›eâecÙeefle~

si
heleefle cenerleueOetefueYejs~~2~~
T ul
De®Cekeâheesues efmeleleeb Ùeeles melelekeâefueleveÙeveeßegevf eheeles~

ri
Sh
efJeMeefle ceveefme leJe efJe<eceMejs~~3~~

Jeoefle ve Ûeueefle ve peuheefle oervee ÙeesieerJeeefmle meceeOeew ueervee~
11
efJekeâuee lJeodefJejnØemejs~~4~~
20
le$e YeJevleb OÙeeÙeefle meerlee efieefjOejieerleb ieeÙeefle meerlee~

ht
ig
heeefn ØeheVeeb meheefo njs~~5~~

yr
op
Yeewceer—meerlee peer hegveŠ leesÌ[er jeie ceW efJejn ieerle ieeleer nQ—ns ßeer DeLee&led cegPe meekesâleefyenejer meerlee keâes jceeves
C
Jeeues heehenejer nefj! ÙeesefieÙeeW kesâ Yeer jceCemLeeve ßeerjeIeJe! Deehekeâer Ùen meerlee Deehekeâer efJejnelcekeâ efJe<ecepJej ceW
©
yengle keâ° hee jner nw~ Ùen keâceueveÙeveer meerlee Deuebkeâej, Yeespeve Deewj MeÙeve ÚesÌ[keâj Deehekesâ efueS efvejvlej efJeueehe
keâjleer jnleer nw Deewj efMeefLeuemJej ceW oerveYeeJe mes jesleer jnleer nw~ Deehekesâ efyevee Ùen FOej-GOej YeüceCe keâjleer, jele-
jele JÙeekegâue nesleer, ÛeejeW Deesj Ûekeäkeâj ueieeleer Deewj Oetefue mes Yejs ngS he=LJeer leue hej efiej heÌ[leer nw~ ØeYeg! Deehekesâ
mcejCeelcekeâ keâece kesâ ceve ceW ØeJesMe keâjles ner efvejvlej Deßegheele nesves kesâ keâejCe cegPe meerlee kesâ ueeue-ueeue keâheesue
Õesle heÌ[ ieÙes nQ~ Deehekesâ efJejn kesâ Øemeej ceW JÙeekegâue nesleer ngF& Ùen meerlee Ùeesieer keâer YeeBefle meceeefOe ceW ueerve jnleer
yeeuekeâeC[ced 179
nQ~ ve yeesueleer nw, ve Ûeueleer nw~ keâYeer-keâYeer kegâÚ Demecyeæ yeesue peeleer nw~ Ùen meerlee Deehe DeeojCeerÙe keâe OÙeeve
keâjleer jnleer nw Deewj efieefjOej keâefJe kesâ ieerleeW kesâ efJe<eÙe yeves ngÙes Deehekeâe ner ieeve keâjleer jnleer nw~ ns ßeernjs! Deehe
keâer MejCeeieefle Fme Øekeâej JÙeefLele cegPe meerlee keâer MeerIeÇ j#ee keâerefpeS~
.
mevoYe&Mueeskeâ:
d
ve
he$eb efveMecÙe Melehe$eYeJeeypeveeYeŠ mewjOJepeerÛeefjleefÛevleveueerveefÛeòeŠ~
er
es
ØelÙegòejb efueefKelegcew#ele heeÕe&Jeefle&leeceüeceüheuueJecemeew oefÙeleeOejeYeced~~1~~
R
Yeewceer—Fme Øekeâej meerlee peer kesâ Éeje efueKes ngS he$e keâes megvekeâj keâceuepevcee yeÇÿee keâes Yeer GlheVe keâjves
s
ht
Jeeuee keâceue efpevekeâer veeefYe mes Øekeâš ngDee Ssmes ØeYeg ßeerjece efJeosnveefvoveer meerleepeer kesâ Ûeefj$e kesâ efÛevleve ceW efÛeòe
ig
mes ueerve nes ieÙes Deewj GvneWves he$e keâe ØelÙegòej efueKeves kesâ efueS Deheves heeme Jele&ceeve Skeâ Deeceü keâe heuueJe osKee,
R
pees ØeYeg keâer efØeÙee meerlee peer kesâ DeOej kesâ ner meceeve De®Ce Lee~
ll
.A
ieerle mebKÙee 29
s
ya
meoe Ûeeefj$eMeerueeb lJeecevevÙeeb peevekeâeR peeves~
N
MegYeeb heeefJe$ÙeMeerueeb lJeecevevÙeeb peevekeâeR peeves~~1~~
va
ceoLeË me¿šb <ees{b efJeheodJe=vob cegoe Jees{ced~
Se
meoe meeodiegCÙeMeerueeb lJeeb megceevÙeeb peevekeâeR peeves~~2~~

th
ee
peievceeleeÓefhe efJeKÙeelee ceoLeË lJeb meglee peelee~

P
efJeosnmÙeeÙe&Meerueeb lJeeb megOevÙeeb peevekeâeRr peeves~~3~~

si
ul
meowJewkeäÙesÓhÙenes YeeÙee& yegYet<evleer ceceehÙeeÙee&~

T
Ùeoe meewvoÙe&Meerueeb lJeeb JeoevÙeeb peevekeâeR peeves~~4~~

ri
Sh
MegYeb mesJee›eleb Oe=lJee Jejb heeefle›eleb ke=âlJee~

11
meowJewÕeÙe&Meerueeb lJeeb JejsCÙeeb peevekeâeR peeves~~5~~

20
ceoerÙeeb ceeveJeeR ueerueeb ØeYeeJeefÙelegb efJeveleMeerueeced~

ht
ceceeefYeVeeb megkeâefJeefieefjOejMejCÙeeb peevekeâeR peeves~~6~~

ig
yr
Yeewceer—ØelÙegòej efueKeles ngS YeieJeeve ßeerjece ieeles nQ-ceQ meowJe Ûeefj$e Ùegòeâ mJeYeeJe Jeeueer, cegPemes DevevÙe
op
Deehe pevekeâveefvoveer keâes peevelee ntB~ ceQ keâuÙeeCeceÙeer mJeYeeJe mes heefJe$e cegPemes Deefleefjòeâ DeeßeÙe keâe lÙeeie keâer ngF&
C
Deehekeâes Deheves mes DeefYeVe ner peevelee ntB~ ceQ peevelee ntB efkeâ Deehe ßeerpevekeâveefvoveer ves cesjs efueÙes yengle mebkeâš mens
©
Deewj ØemeVelee mes efJeheefòeÙeeW keâe Yeej {esÙee~ Deehekesâ mJeYeeJe ceW meowJe ßes‰ meod iegCe jnles nQ~ Deehe meyekeâer ceeveveerÙe
nQ~ peiele keâer ceelee kesâ ™he ceW Øeefmeæ neskeâj Yeer Deehe cesjs efueÙes ner pevekeâjepee keâer heg$eer yeveeR~ Deehekeâe Meerueßes‰
nw Deewj Deehe OevÙe nQ~ Ssmee ceQ mecePelee ntB~ Denes! meowJe cegPemes DeefYeVe neskeâj Yeer Deehe ueeruee-jbiecebÛe hej cesjer
helveer yevevee Ûeenleer nQ~ Deehe meeQoÙe&Jeleer Deewj efvejvlej OevÙe nQ Ssmee ceQ mecePelee ntB~ Deehe SsÕeÙe&Jeleer nesleer ngF& Yeer
cesjer JejCeerÙe neskeâj Yeer heefJe$e mesJee›ele keâes OeejCe keâjkesâ heefJe›ele Oece& keâe heeueve keâj jner nQ Ssmee ceQ peevelee ntB~
ceQ peevelee ntB efkeâ Deehe cegPemes DeefYeVe nQ Deewj cesjer ceeveJeueeruee keâes ØeYeeefJele keâjves kesâ efueS ner efceefLeuee ceW
DeJeleerCe& ngF& nQ~ Deehekeâe mJeYeeJe efJeveceü nw Deewj Deehe efieefjOej keâefJe keâes MejCeeieefle osves ceW meceLe& nQ~
ieerle mebKÙee 30
d .
Ùe%ej#eeÛÚuesvewJe efceefLeueeb hegjerceeieefce<Ùeeefce heodYÙeeb lJeoLeË efØeÙes~
ve
Oece&oer#eeefce<esCeesuuemeÛÛeelegjeR DeeyeÇepf e<Ùeeefce heodYÙeeb lJeoLeË efØeÙes~~1~~
er
es
YeeJeÙeved YeeJeveerÙeb cen<exce&Keb lees<eÙeved meodOeefJeefYe&§e cee®ledmeKeced~
R
JeOe&Ùeved ceweLf eueeveeb Âie_ÛeuemegKeb ceeveefÙe<Ùeeefce ceevÙeeved lJeoLeË efØeÙes~~2~~
s
ht
meevegpees Ieesjveòeâ_Ûejeved ceejÙeved heeojpemeehÙenuÙeeb õgleb leejÙeved~
ig
keâejÙeved cegevf eceveesjLeueleeb heâueJeleeR YeeJeefÙe<Ùeeefce YeeJeb lJeoLeË efØeÙes~~3~~
R
jepekebâ lJeledmJeÙecJejieleb me_peÙeved ™heueeJeCÙelees cewefLeueeved j_peÙeved~
ll
.A
megkeâefJeefieefjOejYeJeb keâuce<eb Ye_peÙeved $eesšefÙe<Ùeeefce Ûeeheb lJeoLeË efØeÙes~~4~~
s
ya
Yeewceer—YeieJeeve ßeerjece he$e ceW Deeies keânles nQ—ns efØeÙes! Ùe%e j#ee kesâ yeneves mes Deehekesâ efueS ceQ efceefLeueehegjer
N
ceW hewoue DeeTBiee~ Oece& oer#ee kesâ yÙeepe mes %eeve Ûeelegjer mes Ùegòeâ pevekeâhegjer ceW ceQ Deehekesâ efueÙes cenef<e& efJeÕeeefce$e kesâ
va
Ùe%e keâe mecceeve keâjles ngS ßes‰ nefJe<Ùe mes Deefive keâes mebleg° keâjles ngÙes, efceefLeueeJeeefmeÙeeW keâe ves$e megKe yeÌ{eles ngÙes
Se
ceQ ceeveveerÙe efceefLeueehegjer keâe Yeer mecceeve keâ™Biee~ ns pevekeâvebefoveer pet! Deehener kesâ efueS Ùegæ ceW je#emeeW keâes ceejkeâj
th
ÛejCe keâer Oetue mes DenuÙee keâes leejkeâj efJeÕeeefce$e keâer ceveesjLe keâer uelee keâes meheâue yeveekeâj efceefLeuee kesâ ceOegj
ee
YeeJe keâe mecceeve keâ™Biee~ ns meerles! kesâJeue Deehekesâ efueS Deehekesâ mJeÙecyej ceW DeeÙes ngS jepeeDeeW keâes peerlekeâj
P
Deheves ™he-ceeOegjer mes efceefLeueeJeeefmeÙeeW keâe ceveesjbpeve keâjkesâ Deewj keâefJe efieefjOej kesâ ceve kesâ keâuce<e keâes ve°
si
keâjkesâ ceQ efMeJe peer keâe Oeveg<e Yeer leesÌ[ otBiee~

T ul
ieerle mebKÙee 31
ri
Sh
lÙekeälJee meekesâleueeskeâmÙe JewYeJemegKeb meerles YetcesŠ ØepeeleemÙenes celke=âles~

11
ceuueefueleueerueekeâeÙexÓefhe cee®ledmeKeb hebeòf eâceemeb ØeÙeeleemÙenes celke=âles~~1~~

20
veerjpemkeâe jpeesjeefMeefYeŠ ›eâer[mes efoJÙeosneflJe<ee efJeÅegleb ›eer[mes~

ht
YetlJee yeÇÿeeefoceeleeÓefhe meerjOJepes keâvÙekeâerYetÙepeeleemÙenes celke=âles~~2~~

ig
meJe&MeefòeâmJe™heeÓefhe Ùevceeb MegYes he$ele§eepegnes<eerefle efÛe$eb ve leled~

yr
op
$eesšvesÓefhe #ecee lJeb efheveekeâmÙe Yees efoJÙekeâerelf eË ØeoeleemÙenes celke=âles~~3~~

C
$eesšefÙe<ÙemÙeueb vewpe MekeälÙee Oeveg: efkeâvlJeceekeâejÙemÙesJe ceeÙe&›eles~~

©
vetvecesleved efce<esCewJe ceefÙe Yetefcepes ieewjJeb mebØeOeeleemÙenes celke=âles~~4~~

he©eheodYÙeeb Øeievleeefme meeOeË ceÙee oC[keâejCÙeceejeefleJeOensleJes~
jeJeCeb IeeleefÙelJee Ûe efieefjOejØeYeew jepeue#ceeR efveOeeleemÙenes celke=âles~~5~~
Yeewceer- YeieJeeve ßeerjece Deeies keânles nQ-Denes meerles! cesjs ner efueS meekesâle-ueeskeâ keâe JewYeJe megKe ÚesÌ[keâj
yeeuekeâeC[ced 181
Deehe he=LJeer mes Øekeâš ngF& nQ~ cesjer ueefuele-ueeruee kesâ mebefJeOeeve ceW cesjs ner efueÙes Deehe ome ceemeheÙe&vle Deefive ceW Yeer
efveJeeme keâjWieer~ Deehe mJeÙeb jpeesiegCe mes jefnle neskeâj Yeer yeeefuekeâe yevekeâj Oetue keâer jeefMe mes Kesue jner nQ Deewj
Deheves Mejerj keâer keâebefle mes efyepeueer keâes Yeer ueefppele keâj jner nQ~ yeÇÿeeefo osJeleeDeeW keâer ceelee neskeâj Yeer Deehe cesjs
ner efueÙes pevekeâ peer kesâ ÙeneBb keâvÙee yevekeâj pevce ueeR~ meJe&MeefòeâmJe™hee neskeâj Yeer Deehe cegPes he$e mes DeeåJeeve keâj
d .
jner nQ~ Ùen keâesF& Dee§eÙe& veneR nw~ mJeÙeb efMeJeOeveg<e leesÌ[ves ceW meceLe& nesleer ngF& Yeer Deehe cesjs efueS efoJÙe keâerefle& Øeoeve
ve
keâjvee Ûeen jner nQ~ Deehe lees Deheveer Meefòeâ mes ner Oeveg<e leesÌ[JeeÙeWieer efheâj Yeer Fme Øekeâej Deehe cegPes yeguee jner nQ~
er
es
efveef§ele ner Fmeer yeneves ns he=LJeervebefoveer! Deehe cesjs efueS cegPeceW efoJÙe ieewjJe keâe efJeOeeve keâjvee Ûeen jner nQ~ ns efØeÙes!
R
Me$eg jeJeCe kesâ JeOe kesâ efueS cesjs meeLe Deehe Deheves keâesceue ÛejCekeâceueeW mes oC[keâejCÙe Yeer peeÙeWieer~ cesjs efueS
s
jeJeCe keâe JeOe keâjekeâj efieefjOej keâefJe kesâ mJeeceer cegPe jece kesâ meceerhe Deehe mJeÙeb jepeue#ceer keâes ues DeeÙeWieer~
ht
ig
ieerle mebKÙee 32
R
ll
cewefLeefue leJe OevÙeb efkeâue Meerueced~
.A
keâesÓefhe ve Jesòegb ØeYeJeefle Yeõs efveefKeueefveieceefÛeleueerueced~~1~~
s
ya
mJeÙeb peielmJeeefceveer YeJevleer YeJeefme meecØeleb oemeer~
N
peveveer peieleeceefhe JeOetjnes ceeseof lekeâesmeueJeemeer~~2~~
va
keâesefškeâesefšJeeCeerefieefjpeeue#ceermesefJeleheokeâceuee ~
Se
ÕeßetŠ mJeÙeb mesefJelegb Jee_Úefme YetlJee mveg<ee megefJeceuee~~3~~

th
lÙekeälJee meekesâleb heefjmesefJelekeâesmeuejepeefvekesâlee~

ee
efieefjOejùoÙekegâšerjs efJenj meoe efvepeYele=&meceslee~~4~~

P
si
Yeewceer- hegveŠ ßeerjece nJesueer heæefle keâe ieerle ieeles ngÙes keânles nQ efkeâ- ns efceefLeueeefOejepeveefvoveer meerles!
T ul
mechetCe& JesoeW ceW JeefCe&le ueerueeDeeW Jeeues Deehekesâ Meerue keâes keâesF& peeve ner veneR mekeâlee~ Denes OevÙe nw~ mJeÙeb peiele
ri
keâer mJeeefceveer neskeâj Yeer Fme meceÙe cesjer helveer yevekeâj Deehe oemeer yevevee Ûeen jner nQ Deewj meejs mebmeej keâer ceeB
Sh
neskeâj Yeer DeÙeesOÙeeJeeefmeÙeeW keâes ØemeVe keâjleer ngF& Deehe cenejepe oMejLe keâer heg$eJeOet yeve jner nQ~ ÙeÅeefhe keâjesÌ[eW-
11
keâjesÌ[eW mejmJeleer, heeJe&leer SJeb ueef#ceÙeeW Éeje Deehekesâ ßeerÛejCekeâceue keâer mesJee nesleer jnleer nw~ Ssmeer ceefncee ceefC[le
20
neskeâj Yeer Deehe heefJe$e heg$eJeOet yevekeâj meele meew JesMe yeveekeâj Deheveer meele meew meemegDeeW keâer mesJee keâjvee Ûeenleer
nQ~ meekesâle keâes ÚesÌ[keâj DeJeOe jepeYeJeve ceW efyejepekeâj Deheves mJeeceer cegPe jece kesâ meeLe efieefjOej keâefJe kesâ ùoÙe
ht
ig
kegâšerj ceW efJenej keâerefpeS~

yr
ieerle mebKÙee 33
op
C
efkeâMeesjer leJe Ûeefjleb keâevegkeâjesleg~~

©
efkebâ mejmeer cevoeefkeâveermeceleeb oOeleer ùefo ve ogveesleg~

efkebâ KeÅeesleer leheveefJeYeeÙeeŠ meceleeb ceveekedâ leveesleg~~1~~
Ùelheoeypejpe Deekeâeb#evlees yeÇÿeeoÙeŠ megjsMeeŠ~
leshegefJe&efJeOelehemlevegleeheb nefjnjMes<eieCesMeeŠ~~2~~
mewJe meecØeleb oMejLeiesns YeemÙeefme JeOetYe&Jevleer~

efvepemJe™heoerefhekeâÙee vejheefleYeJeveb efJeoerheÙevleer~~3~~
ÙemÙeeŠ ke=âheekeâše#eb efJeyegOee vees mJehvesÓefhe ØeehegŠ~
.
leeb cewefLeuee yeeefuekeâeYetleeb Ùelveb efJeveehÙeJeehegŠ~~4~~
d
ve
SkeâceÉÙeb ÉÙeefme efJelevegmes efJeÕeJevÅeoechelÙeced~
er
efvepes jecehelveerlJeb meveg<es ceefÙe efkeâue mewleehelÙeced~~5~~
es
Ùee meekesâleeOeerMemJeeefceveer mee ve=hepevekeâefkeâMeesjer~
R
s
meerlee mewJe meecØeleb YeemÙeefme cevcegKeÛevõÛekeâesjer~~6~~
ht
ig
efveefJe&Jeeocekeâue¿ceIeIveb leJe efvejJeÅeÛeefj$eced~
R
YeJeefmevOeesŠ ceppelees efieefjOejmÙeeefhe leosJe Jeefn$eced~~7~~
ll
.A
Yeewceer- ns efkeâMeesjer pet! Deehekesâ Ûeefj$e keâe keâewve ceefnuee DevegkeâjCe keâj mekeâleer nw? keäÙee Úesšer-meer leuewÙee
s
ya
cevoeefkeâveer keâer leguevee keâj mekeâleer nw? Ssmee keâjves ceW keäÙee Gmekeâe ceve ueefppele veneR nesiee? keäÙee KeÅeesleer DeLee&led
N
pegiegvetB ceeoe metÙe& veejeÙeCe keâer ØeYee keâer leguevee keâj mekeâleer nw? efpevekesâ ÛejCe keâceue keâer Oetefue keâes Øeehle keâjves keâer
va
FÛÚe keâjles ngÙes efJe<Ceg, efMeJe, Mes<e, ieCesMe, yeÇÿeeefo Deveskeâ osJelee Deveskeâ Øekeâej mes lehe efkeâÙes~ Jener Deehe Fme
Se
meceÙe Deheves ™he keâer oerefhekeâe mes DeÙeesOÙee jepeYeJeve keâes ØekeâeefMele keâjleer ngF& cenejepe oMejLe keâer heg$eJeOet
yevekeâj megMeesefYele neWieer~ osJelee ueesie mJehve ceW Yeer efpevekeâer ke=âhee keâše#e keâes veneR Øeehle keâj mekesâ GvneR Deehekeâes
th
efceefLeueeJeeefmeÙeeW ves keâvÙee™he ceW menpeleŠ Øeehle keâj efueÙee~ JemlegleŠ cegPemes DeefYeVe neskeâj Yeer Deehe ueeruee ceW oes
ee
YeeJe GheefmLele keâj jner nQ~ mJeÙeb ceW jece helveerlJe keâe Deewj cegPeceW meerleeheleerlJe keâe~ pees cegPemeekesâleeefOeheefle jece
P
si
keâer mJeeefceveer nQ Jener Fme meceÙe pevekeâ jepekeâvÙee DeJeOejepeJeOet yevekeâj cesjs cegKeÛevõ keâer Ûekeâesjer yeve jner nQ~
ul
JemlegleŠ ns meerles! Deehekeâe Ùen efvece&ue Ûeefj$e efveefJe&Jeeo, efve<keâuebkeâ Deewj heehenejer nw Deewj Ùener mebmeej meeiej ceW
T
[tyeles ngÙes cegPe keâefJe efieefjOej keâe Yeer peueÙeeve nw~

ri
Sh
ieerle mebKÙee 34
11
meerles efÛeòes cee efJekeâuee YeJe~~

20
efJejnleehelehevesve megMeerues mJehvesÓefhe ve Yees ÙelegJeled lJeb õJe~~1~~

ht
veefn veerjvOeÇveefueveveÙeveeYÙeeb ceeweòf eâkeâMejefceJe meefueueb mebœeJe~~2~~

ig
yr
cee nemeerOe&jefCepes mJeOewÙeË cee efieefjmeÂMeb mJeevleb efkeâue peJe~~3~~

op
celØeerleÙes keâvekeâueeflekeâeefceJe levegb pevekeâveefvoefve efvelejeceJe~~4~~

C
efieefjOejØeYeesŠ hegjeleveØeerefleb ieleYeerefleb efvepecevemeehÙevegYeJe~~5~~

©
Yeewceer- ßeerjece efheâj MeeŒeerÙe nJesueer heæefle ceW keânles nQ efkeâ ns meerles! Deehe efÛeòe ceW efJekeâue ve neW~ ns
megMeerues! Deehe mJehve ceW Yeer efJejn leehe keâer pJeeuee mes ueen keâer YeeBefle cele efheIeueW Deewj Deheves efveefve&ces<e keâceue
ves$eeW mes cegòeâe keâer ceeuee keâer Yeebefle DeeBmegDeeW keâer Oeeje cele ÛegJeeFÙes~ ns pevekeâ vebefoveer Dehevee OewÙe& cele ÚesefÌ[Ùes Deewj
Deheves heJe&le kesâ meceeve ceve keâes Yeer efJeÛeefuele cele keâerefpeS~ ns pevekeâvebefoveer peer mJeCe& keâer uelee kesâ meceeve Deheves
yeeuekeâeC[ced 183
Mejerj keâes cesjer ØemeVelee kesâ efueÙes Ùelve mes yeÛeekeâj jefKeÙes~ efieefjOej keâefJe kesâ ØeYeg cegPe jece keâer hegjeleve Øeerefle keâes
Deheves ceve mes DevegYeJe keâjleer jefnÙes~
ieerle mebKÙee 35
d .
efØeÙeleces DeeÙeeefce MeerIeÇÇced~~
ve
meevegpeŠ keâewefMekeâmeneÙeŠ pevekeâhegjceeÙeeefce MeerIeÇced~~1~~
er
es
efvenleÙe%eOJebefmeefveefMeÛejkeâjmlJeecegheÙeeefce MeerIeÇced~~2~~
R
leeefjleenuÙees cegefoleYetmegjieCewŠ mebÙeeefce MeerIeÇced~~3~~
s
ht
pevekeâve=heueesÛeveb efvepelevegjesefÛe<ee megKeÙeeefce MeerIeÇced~~4~~
ig
og°ve=hehe¿peJeveb efmebnes ÙeLee veKeÙeeefce MeerIeÇced~~5~~
R
YeiveMebkeâjkeâeceg&keâesÓnb YeJeJÙeLeeb Ûe njeefce MeerIeÇced~~6~~
ll
.A
lJeÙee men efieefjOejùoÙekegâ_peeefpejs efJenjeefce MeerIeÇced~~7~~
s
ya
Yeewceer- YeieJeeve ßeerjece hegveŠ meele cee$ee ™hekeâ leeue ceW iee jns nQ-ns efØeÙeleces meerles! ceQ MeerIeÇ Dee jne ntB~
N
Deheves Úesšs YeeF& ue#ceCe kesâ meeLe efJeÕeeefce$e keâer meneÙelee keâjves kesâ efueS ceQ pevekeâveiejer ceW MeerIeÇ Dee jne ntB~ ceQ
va
Ùe%e-efJejesOeer je#eme-mecetn keâes ceejkeâj legcnejs meceerhe MeerIeÇ Dee jne ntB~ ceQ DenuÙee keâe Gæej keâjkesâ yeÇeÿeCe
Se
mecetneW kesâ meeLe MeerIeÇ GheefmLele nes jne nttB~ ceQ Deheves Mejerj keâer keâebefle mes cenejepe pevekeâ kesâ ves$eeW keâes MeerIeÇ megKeer
th
keâj jne ntB~ og°jepe mecetn™he keâceue Jeve keâes efmebn kesâ meceeve MeerIeÇ ner Øeleehe veKe mes efJeoerCe& keâj otBiee~ ceQ MeerIeÇ
ee
ner efMeJe Oeveg<e leesÌ[keâj mebmeej keâer JÙeLee keâes nj uetBiee Deewj Deehekesâ meeLe efieefjOej keâefJe kesâ ùoÙe kegbâpe kesâ Deebieve
P
ceW MeerIeÇ ner efJenej keâ™biee~

si
ul
mevoYe&Mueeskeâ:
T
ri
ueyOJee Megkeâes jeIeJeÛee®he$eb heleefl$eJeÙeex efceefLeueeb peieece~

Sh
ooew me YeewcÙew efÛejefJe£ueeÙew DemetvlÙepevlÙee FJe meesceheeveced~~1~~

11
Yeewceer- Fme Øekeâej ßeerjece keâe he$e Øeehle keâjkesâ ßes‰ he#eer ueerueeMegkeâ ßeerefceefLeuee heOeej ieÙes~ ØeeCeeW keâes
20
ÚesÌ[leer ngF& efJejefnCeer kesâ efueÙes Dece=leheeve kesâ meceeve ØeYeg keâe ßeerhe$e Yetefceveefvoveer ßeermeerlee peer keâes meeQhe efoÙee~
ht
ieerle mebKÙee 36
ig
yr
he"efle jIegÛevõhe$eb pevekeâveefvoveer~~

op
jecekeâjkeâ_peefJevÙemleceOegje#ejb YeeJeveemee#ejb efJeÕeJejJeefvoveer~~1~~

C
©
Yele=&™heevegkeâeÙe&#ejwjef¿leb jef¿lesJeehÙe efÛevleeceefCeb ›eâvoveer~~2~~

peelen<ee& ÛegÛegcyeeLe YeeJeekegâueeÓÓJe#emeeÓÓefMue<Ùe ÂiJeeefjpemÙevoveer~~3~~
meevegjeiee vejerve=lÙeceeveeveveb Jee<hehetCeË heoeypesve mebmkeâefvoveer~~4~~
ieerlemeerleeefYejeceb uemelhe$ekebâ megkeâefJe efieefjOejØeYeesŠ mevceve§eefvoveer~~5~~
Yeewsceer- Deye keâefJe mJeÙeb ome cee$ee Peheleeue ceW meerlee peer keâer ceveesoMee keâe JeCe&ve keâjles ngÙes ieeles nQ~
mechetCe& efJeÕe kesâ ßes‰Jevove keâer DeeßeÙe™hee pevekeâvebefoveer meerlee peer YeeJevee kesâ meekeâej ™he ßeerjece kesâ keâj keâceue
mes šbefkeâle De#ejeW Jeeuee he$e heÌ{ jner nQ~ ØeYeg ßeerjece kesâ ™he keâe DevegkeâjCe keâjves Jeeues veerues De#ejeW mes Debefkeâle
he$e keâes Øeehle keâj meerlee peer Gmeer Øekeâej ØemeVe nes jner nQ pewmes Oeve kesâ DeYeeJe ceW efyeueKeleer ngF& oefjõe ceefnuee keâes
d .
efÛevleeceefCe Øeehle nes ieÙee nes~ Deheves ves$e mes DeeBmet yeneleer ngF& ØemeVe meerlee peer he$e keâes ùoÙe mes ueieekeâj Ûetceves
ve
ueieeR~ meerlee peer kesâ ùoÙe ceW Devegjeie GceÌ[ DeeÙee Deewj Jes veeÛeves ueieeR Deewj Jes Deheves DeßeghetCe& cegKe mes ÛejCekeâceue
er
es
keâe mheMe& keâjves ueieeR~ Fme Øekeâej meerleepeer keâes Deevevo osves Jeeues ieerleeW mes Yeje ngDee Ùen he$e Øeehle keâj pees efkeâ
R
efieefjOej keâefJe kesâ mJeeceer ßeerjece ves Yespee Lee, mebleeW kesâ ceve keâes Deevevo osves Jeeueer meerlee peer yengle ØemeVe ngFË~
s
ht
ig
Fefle
R
ll
.A
s
ieerleÙegieuekewâMeesjkeâes veece <e‰Š meie&Š~
ya
N
va
Éeje efJejefÛele ieerlejeceeÙeCe ‘ieerlemeerleeefYejece’ veecekeâ mebmke=âle ieerlecenekeâeJÙe kesâ yeeuekeâeC[ ceW ieerleÙegieuekewâMeesjkeâ
Se
veecekeâ <e‰ meie& mecheVe ngDee~

th
P ee
si
T ul
ri
Sh
11
20
ht
ig
yr
op
C
©
yeeuekeâeC[ced 185
~~ßeer:~~
yeeuekeâeC[s
d .
ve
ieerlemJeÙecJejeshe›eâcees veece
er
es
mehleceŠ meie&Š
R
s
ceÁueeÛejCeced
ht
ig
meerles ceeleŠ keâcesleb Jenefme ùefo megles veerueJeCeË efJeOegb YeesŠ
R
ll
me Õeslees vewJe veerueesÓhÙehej Fefle ceÙee vewJe Â°: me ÂMÙeŠ~
.A
keäJeeslheVeŠ #eerjefmevOeew keäJe Keueg efoefMe njsYee&jles keâesmeueeÙeeced
s
ya
keâewmeuÙeekegâef#eveecveerelf e cegeof lepeveveer peevekeâer kebâ keâjesleg~~1~~
N
meerles keâŠ mecegosefle Kesefle megYeiemlJeodJekeä$eMeesYees nefjŠ~
va
efkebâ meheex veefn mehe&nejcegkegâšb efkebâ ceewefòeâkebâ vees leLee~~
Se
cegòeâJÙeenjCeeefvleceeLe&JeÛeveŠ MecYegŠ ve leodYet<eCeced~

th
veeskeälJee ÛevõefceveeefYeOeeefvleceleÙee Øeerlee Ûe meerleeJeleg~~2~~

P ee
Yeewceer- Deye keâefJe mehlece meie& kesâ oes MueeskeâeW ceW DelÙevle ceOegj keâuhevee Øemlegle keâjles ngÙes meerlee-megveÙevee
si
mebJeeo kesâ JÙeepe mes DeeMeerJee&oelcekeâ cebieueeÛejCe efJevÙemle keâj jns nQ~ Skeâ yeej ceelee megveÙevee peer ves meerlee peer
T ul
keâes mveeve keâjeles ngÙes Gvekesâ ùoÙe keâer Deesj OÙeeve mes osKee Deewj kegâletnue mes hetÚe—meerles! yesšer! Deheves ùoÙe kesâ
ri
ceOÙe ceW efkeâme veerueJeCeea heg®<e keâes legceves OeejCe efkeâÙee nw? meerlee peer ves Gòej efoÙee-efJeOeg keâes~ DeLee&led ßeerJelmeueebÚve
Sh
meekesâleefJenejer ßeerjece keâes~ keâesMe ceW efJeOeg Meyo kesâ Ûevõcee Deewj ceneefJe<Ceg Ùes oes DeLe& Øeefmeæ nQ—‘efJeOegŠßeerJelmeueebÚveŠ
11
Ûevõ§e’ meerlee peer ves lees ‘efJeOeg’ keânkeâj Ùen keânvee Ûeene efkeâ Jes ßeerJelmeueebÚve ceneefJe<Ceg ßeerjece keâes ner Deheves
20
ùoÙe ceW OeejCe keâj jner nQ~ hej ceelee megveÙevee ves efJeOeg Meyo keâe DeLe& Ûevõ mecePee Deewj efheâj hetÚe-efkeâMeesjer pet!
efJeOeg lees Õesle neslee nw peyeefkeâ legcnejs ùoÙe ceW lees veerueJeCe& efoKe jne nw~ meerlee peer ves keâne-ceeB! Skeâ Deewj Yeer efJeOeg
ht
ig
nw pees veerueJeCe& neslee nw-ceelee megveÙevee ves keâne—ceQves lees Gmes keâYeer veneR osKee~ meerlee peer ves Gòej efoÙee neB, kegâÚ
yr
meceÙe he§eeled Deehe GvnW osKe ueWieer~ megveÙevee peer ves hetÚe—Ùen veerueJeCeea efJeOeg keâneB GlheVe ngDee? meerlee peer ves
op
keâne- keâewmeuÙee peer keâer keâesKe veecekeâ #eerjmeeiej ceW~ megveÙevee ves efheâj hetÚe~ keâewmeuÙee keâewve? meerlee peer ves keâne—
C
keâesmeue cenejepe keâer Oece&helveer~ megveÙevee peer ves keâne—keâewmeuÙee keâneB nQ? meerlee peer ves keâne- ÙeneB mes hetJe& efoMee
©
ceW Fmeer Yeejle osMe ceW efJejepeceeve keâewmeuÙee veecekeâ hegjer ceW efpemes DeÙeesOÙee Yeer keânles nQ~ Fme Øekeâej Deheveer JeÛeve—
Ûeelegjer mes ceelee megveÙevee keâes ØemeVe keâjleer ngF& pevekeâveefvoveer meerlee peer nce meyekeâe keâuÙeeCe keâjW~ hegveŠ Skeâ yeej
ceelee megveÙevee ves uee[ueer ueueer meerlee peer mes efJeveeso efkeâÙee~ meerles! legcnejs cegKe pewmeer MeesYee Jeeuee DelÙevle megvoj
Ùen keâewve DeekeâeMe ceW Gefole nes jne nw? meerlee peer ves Yeer ßeerjeceÛevõ peer keâe GòejeOe& nesves kesâ keâejCe heefle kesâ
veeceesÛÛeejCe ceW mebkeâesÛe keâe DevegYeJe keâjleer ngF& Ûevõ keâe heÙee&ÙeJeeÛeer ‘nefj’ Meyo keânkeâj Gòej efoÙee~ ceeB!
DeekeâeMe ceW nefj Gefole nes jns nQ megveÙevee peer ves Yeer heBâmeevee Ûeene yeesueeR-meerles! keäÙee Jen mehe& nw? keäÙeeWefkeâ nefj keâe
DeLe& mehe& Yeer neslee nw lees meerlee peer ves Gòej efoÙee—veneR~ Ùen lees mehe&nej (efMeJe peer keâe cegkegâš) nw~ DeLee&led Ûevõcee~
megveÙevee peer ves efheâj meerlee peer keâes Ûekeäkeâj ceW [euevee Ûeene! lees keäÙee Ùes cegòeâeceefCe nw? meerlee peer ves keâne, veneR-
Ùen cegòeâpeveeW kesâ Éeje GÛÛeeefjle nesves Jeeues cenecev$e kesâ Deefvlece De#ej keâe DeLe& nw~ DeeMeÙe Ùen nw efkeâ cegòeâpeve
d .
‘jece’ Fme cenecev$e keâe GÛÛeejCe keâjles nQ~ jece keâe Deefvlece De#ej ‘ce’~ ‘ce’ kesâ Ûebõcee Deewj efMeJe, Ùes oesveeW DeLe&
ve
Øeefmeæ nQ~ meerlee peer ves ØeLece DeLe& keâe mebkesâle keâjles ngS keân efoÙee efkeâ Ùes Ûevõcee nQ~ megveÙevee peer ves otmeje DeLe&
er
es
‘efMeJe’ ceevekeâj hetÚe~ lees keäÙee Ùes efMeJe peer DeekeâeMe ceW Gefole nes jns nQ? keäÙeeWefkeâ jeceMeyo kesâ cekeâej keâe DeLe& efMeJe
R
Yeer neslee nw~ meerlee peer ves keâne veneR~ Ùes efMeJe veneR ØelÙegle efMeJe peer kesâ DeeYet<eCe nQ~ Fme Øekeâej Deheves mJeeceer
s
ßeerjeceÛebõ kesâ veece kesâ Devleie&le nesves mes mhe° ™he mes Ûevõ Meyo keâe GÛÛeejCe ve keâjkesâ Gmekeâe efYeVe-efYeVe
ht
ÙegefòeâÙeeW mes mebkesâle keâjleer ngF& hejce ØemeVe meerlee peer nce meyekeâer j#ee keâjW~
ig
R
mevoYe&MueeskeâŠ
ll
.A
keâoeefÛeled ›eâer[vleer mJeme=MegeÛf emeKeereYf eŠ heefjJe=lee
s
ya
MevewŠ meerlee ielJee efhele=ceKeie=nb le$e heefleleced~
N
OevegÂ°& Jd ee efJepÙeb jpeefme efJeefnleb hetepf eleceLees
va
Øenemeb levJeevee efhelejefcen heØeÛÚ leveÙee~~1~~
Se
Yeewceer- keâefJe keâLee Øemebie keâes ›eâceyeæ keâj jns nQ~ efkeâmeer meceÙe Deheveer leerveeW yenveeW ceeb[Jeer, Gefce&uee,
th
ßegeflekeâerefle& leLee Dee"eW heefJe$e meefKeÙeeW kesâ meeLe Kesueleer ngF& pevekeâveefvoveer meerleepeer—efheleeßeer keâer Ùe%eMeeuee ceW
ee
Oeerjs mes peekeâj JeneB efyevee [esjer kesâ heÌ[s ngS Oetefue mes Oetmeefjle efheâj Yeer pevekeâ peer Éeje iebOee#ele heg<heeW mes hetefpele nes
P
si
jns efvejern Oeveg<e keâes osKekeâj heefjneme keâjleer ngF& uee[ueer pet pevekeâ peer mes hetÚves ueieeR~
ul
ieerle mebKÙee-1
T
ri
efkeâefceoceJeefveYejYetleb ns efJeueg"efle ceefnhe=‰s~

Sh
YeJeYeÙeefceJe heefjYetleb ns efÛeefle ieefjceieefj‰s~~1~~

11
lece FJe veYeefme hegjeCeb ns Kejjpeefme efJeueerveced~

20
DenefceJe ceveefme meceeveb ns iegCe™heefJenerveced~~2~~

ht
efoJe Fle veng<emegke=âleefceJe ns mKeefueleb ieleueeYeced~

ig
yr
hegjefcen efJeefMeKeefveke=âleefceJe ns heefleleb efJeieleeYeced~~3~~

op
pe[efceoceÛe&efme j#eefme ns efhelej$e efkeâceLe&ced ~

C
leg<eceJenvlegefcensÛÚefme ns leC[gueeÙe efvejLe&ced ~~4~~

©
leefooceueb cece heeefCenx OevegjmÙeleg hegjleŠ~

DeIeefceJe megjJejJeeCeer ns efJeefvejmÙeleg heefjleŠ~~5~~
yeeuekeâeC[ced 187
GkeälJesefle efieefjOejmJeeefceveer ns OevegjsJe Ûekeâ<ex~

megjOevegefjJe efMeMegoeefceveer ns Jeecekeâjlees pen<ex~~6~~
Yeewceer- meerlee peer ves hetÚe—efheleeßeer! Ùen keäÙee nw? pees he=LJeer keâe Yeej-mee yevee ngDee Deheceeefvele ngDee
mebmeej keâe YeÙe pewmee, Ûeslevee keâer ieefjcee mes ßes‰, efceefLeuee kesâ YetYeeie hej ueesš jne nw~ efheleeßeer! Ùes keâewve-mee
DelÙevle peerCe&-#eerCe Jemleg efJeMes<e nw, pees DeekeâeMe ceW DevOekeâej keâer YeeBefle YeÙebkeâj Oetue ceW efÚhee ngDee nw~ Ùen lees
d .
ceve ceW ceeve kesâ meefnle Denbkeâej keâer YeeBefle iegCeeW Deewj ™he mes efJenerve nes Ûegkeâe nw~ efheleeßeer! Ùen lees mJeie& mes efiejs ngÙes
ve
jepee veng<e kesâ hegCÙe meceeve ueeYe mes jefnle neskeâj efvejern pewmee efieje heÌ[e nw~ Fmekeâer MeesYee Gmeer Øekeâej ve° nes ieÙeer
er
nw ceevees efMeJe peer kesâ yeeCe mes eflelej-efyelej ngDee ef$ehegjemegj keâe veiej ner nes~ efheleeßeer! efkeâmeefueS Fme peÌ[-heoeLe&
es
keâer Deehe hetpee keâj jns nQ Deewj j#ee keâjles jnles nQ? Deehe lees Gmeer Øekeâej JÙeLe& keâer Ûes°e keâj jns nQ pewmes keâesF&
R
ÛeeJeue kesâ Oeeve keâer Yetmeer ketâš jne nes~ FmeerefueS efpeme Øekeâej osJeJeeCeer mebmke=âle Yee<ee heehe keâes ve° keâj osleer nw
s
ht
Gmeer Øekeâej Fme Oeveg<e keâes cesje neLe ner meeceves heWâkeâ os Deewj ÛeejeW Deesj Iegceekeâj Fmes lenme-venme keâj os, Fme
ig
Øekeâej keânkeâj FvõOeveg<e keâes Úesšer efyepeueer keâer yeeefuekeâe keâer YeeBefle efieefjOej keâefJe keâer mJeeefceveer meerlee peer ves
R
Deheves yeeÙeW neLe mes Oeveg<e keâes KeeRÛekeâj Iemeerše Deewj yengle ØemeVe ngFË~
ll
.A
efJeMes<e- ÙeneB Ûekeâ<ex Deewj pen<ex ØeÙeesieeW ceW keâce&JÙeeflenej mes Deelceves-heo efkeâÙee ieÙee nw Deewj Ùen Yeer
s
ya
cewefLeue keâesefkeâue efJeÅeeheefle kesâ ieerle keâer {eue ceW efveyeæ nw~ efpemekeâe yeesue nw- kegbâpe ieefueve ceW jeskeâue ns hekeâjue
cegefjmeejer~
N
va
ieerle mebKÙee-2
Se
meerlee MecYegOevegYeg&efJe keâ<e&efle~~

th
kesâefueIeesškeâerke=âleb ke=âleyeuee ØeyeueeyeueefceJe yeueb Øekeâ<e&efle~

ee
JeejÙeles pevekeâes ve ceeveÙeefle efvejeÂlÙe efvelejeb Ûe efvekeâ<e&elf e~~1~~

P
pÙeÙee keâMeerke==âleÙee keâ<eeÙeÂkeâd keâe<eb keâe<eb mJemeefVekeâ<e&efle~

si
ul
yeeueoeefceveer ÙeLee nefjOevegOe=l& Jee OeeJeefle Oeeefcve ØeOe<e&elf e~~2~~

T
ù<Ùeefle heefjheMÙeefle meKeerpeves OejCeew OeeJeefle Oevegjekeâ<e&efle~

ri
Sh
cevÙesÓmeeJeyeueeØeJeeoceefhe efvejeke=âlÙe meodyeueceglkeâ<e&elf e~~3~~

11
peÙe peeveefkeâ keâLeÙeved megcevees yengmegceveeŠ megceveesieCeŠ ØeJe<e&elf e~

20
Â°dJee mJemJeeefceveerØekeâ<eË ieeÙeved efieje efieefjOejes n<e&efle~~4~~

ht
Yeewceer- hegveŠ keâefJe nJesueer heæefle ceW iee jns nQ—meerlee peer efMeJepeer keâe Oeveg<e Iemeerš jneR nQ~ ßes‰yeue mes Ùegòeâ
ig
yr
peevekeâer peer Fme efveye&ue Oeveg<e keâes Kesue keâe IeesÌ[e yeveekeâj yeuehetJe&keâ KeeRÛe jner nQ pevekeâ peer jeskeâ jns nQ efheâj Yeer
op
meerlee peer veneR ceeve jner nQ~ Jen Oeveg<e keâes efvejeojhetJe&keâ yengle Iemeerš jner nQ~ ›eâesOe mes ueeue ves$e Jeeueer meerlee peer
C
Oeveg<e keâer [esjer keâes ner keâesÌ[e yeveekeâj Gmeer mes IeesÌ[e yeveeÙes ngÙes Oeveg<e keâes heerš-heerš keâj Deheves meeceves KeeRÛe
©
ueeleer nQ~ ceevees FvõOeveg<e keâes Deheves neLe ceW ueskeâj efyepeueer keâer yeeefuekeâe oewÌ[leer ngF& efoJÙe lespe keâes ØeIeef<e&le keâj
jner nQ~ meKeerpeveeW kesâ osKeles-osKeles meerleepeer ØemeVe nes jner nQ~ oewÌ[ jner nQ Deewj he=LJeer hej Oeveg<e keâes Iemeeršleer pee
jner nQ~ cegPes ueielee nw efkeâ meerlee peer Fmeer yeneves veejer Deyeuee nw Fme DeheJeeo keâes Yeer otj keâjkesâ meppeveeW kesâ yeue
keâe Glkeâ<e& keâj jner nQ~ peÙe peevekeâer, peÙe peevekeâer keânkeâj osJeieCe ØemeVelee mes heg<he-Je=ef° keâj jns nQ Deewj Deheveer
mJeeefceveer meerlee peer keâe DeYÙegoÙe osKekeâj efieefjOej keâefJe Yeer ieerle iee-ieekeâj ØemeVe nes jne nw~
mevoYe&Mueeskeâe:
peevekeäÙeeŠ keâewlegkebâ Â°dJee efJeefmcelees pevekeâes ve=heŠ~
DemeeOeejCeleeb cesves ogefnlegog&efnle=JelmeueŠ~~1~~
d .
lelemmeceentÙe ieg™ved meceefv$eCees efveieÅe meerleeYegpeJeerÙe&JewYeJeced~
ve
er
ieJes<eÙebMleod Jejceeefohet®<eb mJeÙecJejb mebjÛeÙeecyeYetJe n~~2~~
es
DepetIeg<eod efJeosnsMees Iees<eCeeb meJe&mecceleeced~
R
osMes osMes vejsvõeCeeb meefJeOes otleceeOÙeceeled~~3~~
s
ht
Ùees jepemebmeefo hegjeefjOeveg§e efJepÙeb mepÙeb efJeOeeÙe heefjYe*d#Ùeefle ceOÙelees Jew~
ig
leb meJe&ueeskeâheefjueesekf eâleJeerÙe&ueeskebâ meerleeefJeMeeskeâceveIe_Ûe Jeefj<Ùeleerelf e~~4~~
R
ll
DeLeeefo<eved censMeeveb meerleemeJee&Le&meeefOeveer~
.A
DeÙeesOÙeeb ievlegcesJeeMeg mJehves keâewefMekeâceeefoMe~~5~~
s
ya
leLesefle mebØeefleßeglÙe velJee meerleeb Je=<eekeâefheŠ~
keâeweMf ekebâ keâesmeueeved ievlegb mJehve SJe meceeefoMeled~~6~~ N
va
efJeÕeeefce$eesÓefhe Ùe%eIveje#emeeved mebØeIeeleÙeved~
Se
FÙes<e jeIeJeb õ°gb keâesmeues kesâefueceeefmLeleced~~7~~

th
me Ûe me*d›eâer[ceeveesÓefhe efMeMegefYe:MÙeecemegvojŠ~
ee
Â°es oMejLeeefo°es ieeÙe$eercev$eoefMe&vee~~8~~

P
si
Yeewceer—meerlee peer keâe Ùen keâewlegkeâ osKekeâj cenejepe pevekeâ efJeefmcele nes ieÙes Deewj heg$eer hej JeelmeuÙe-YeeJe
T ul
jKeves Jeeues cenejepe ves yesšer meerlee keâes DemeeOeejCe ceevee~ Fmekesâ he§eeled ieg®peveeW Deewj ceefv$eÙeeW keâes yegueekeâj Gvekesâ
ri
mece#e meerlee peer keâer YegpeeDeeW kesâ heje›eâce keâe yeKeeve keâj veefvoveer peer kesâ efueÙes Jej ™he ceW hejce heg®<e hejceelcee
Sh
keâes Keespeles ngÙes cenejepe pevekeâ ves meerlee mJeÙecJej keâer mebjÛevee keâer~ cenejepe pevekeâ ves otleeW kesâ ceeOÙece mes ØelÙeskeâ
11
osMe kesâ jepeeDeeW kesâ heeme lekeâ meJe&meccele Iees<eCee metefÛele keâjeÙeer~ Iees<eCee kesâ Meyo efvecveJeled nQ-jepe meceepe ceW
20
efMeJeOeveg<e hej ØelÙebÛee ÛeÌ{ekeâj pees Gmes ceOÙe mes leesÌ[ osiee meYeer ueesieeW Éeje heje›eâce kesâ mecyevOe ceW hejeref#ele Gmeer
ht
efve<heehe, heje›eâceer, Meeskeâjefnle ceneheg®<e keâes meerlee peer JejCe keâjWieer~ Fmekesâ Deveblej YeieJeleer meerlee peer ves efMeJe peer
ig
keâes DeeosMe efoÙee efkeâ Deehe efJeÕeeefce$e keâes mJehve ceW jecej#ee-keâJeÛe keâe GheosMe keâjkesâ, GvnW MeerIeÇ DeÙeesOÙee peeves
yr
kesâ efueS Øesefjle keâefjÙes~ Ssmee ner nesiee Fme Øekeâej Øeefle%ee keâjkesâ meerlee peer keâes ØeCeece keâjkesâ efMeJepeer ves mJehve ceW ner
op
ßeer DeÙeesOÙee peeves kesâ efueÙes efJeÕeeefce$e keâes DeeosMe os efoÙee Deewj jece j#ee keâe GheosMe oss efoÙee~ cenef<e& efJeÕeeefce$e ves
C
Yeer Ùe%e efJeOJebMekeâejer je#emeeWW keâe JeOe keâjeves kesâ efveefceòe ßeer DeJeOe ceW yeeueueeruee keâjles ngÙes YeieJeeve jece kesâ
©
oMe&veeW keâer FÛÚe keâer~ yeeuekeâeW kesâ meeLe Kesueles ngÙes SJeb efhelee cenejepe oMejLe kesâ DevegMeemeve ceW jnles ngÙes
MÙeecemegvoj YeieJeeve ßeerjece kesâ ieeÙe$eer ceb$e kesâ Â°e efJeÕeeefce$e ves oMe&ve efkeâÙes~
yeeuekeâeC[ced 189
ieerle mebKÙee-3
Kesueefle efMeMeg: meefKeefYeJe=&leŠ mejÙetlešs ßeerjeIeJeŠ~
Me$egIveue#ceCemebÙeglees YejleeefÛeleŠ keâ®CeeCe&JeŠ~~1~~
veJeveerueveerjomegvojŠ keâuekeâceükesâmeefjkeâvOejŠ~
MejÛeeheletCeceveesnjŠ megYeiees uemelkeâjueeIeJeŠ~~2~~
d .
MejefovogkeâevleMegYeevevees ovegpesvõoeJengleeMeveŠ~
ve
er
›eeref[leefJehegueyeueMeemevees ùleYeòeâYeer<eCejewjJe:~~3~~
es
veJeveeruekeâ_peefJeueesÛevees peveheeheleeheefJeceesÛeveŠ~
R
MelekeâesefšefovekeâjjesÛevees ieg®mesJeÙeeefßeleieewjJeŠ~~4~~
s
ht
keâvogkeâOejŠ ›eâer[efle keäJeefÛeod nefjMeeJekeâeved yeÇer[efle keäJeefÛeled~
ig
efieefjOejùoÙemeoves keäJeefÛeled efJenjefle YeJeecyegeOf eJee[JeŠ~~5~~
R
ll
.A
Yeewceer—Me$egIve-ue#ceCe kesâ meeLe Yejle peer Éeje mecceeefvele keâ®Ceemecegõ YeieJeeve ßeerjeIeJe Deheves yeeue-
meKeeDeeW kesâ meefnle mejÙet leš hej Kesue jns nQ~ Jes veJeerve yeeoue kesâ meceeve megvoj nQ leLee Gvekesâ mkeâvOe efmebn kesâ
s
ya
meceeve megÂÌ{ nQ~ Jes Oeveg<e-yeeCe OeejCe keâjves mes DelÙevle ceveesnj Je meueesves ueie jns nQ Deewj Gvekesâ yeeCe keâe
N
efveMeevee yengle ner megneJevee nw~ Gvekeâe cegKe Mejokeâeueerve Ûevõ kesâ meceeve megvoj nw leLee Jes je#eme ™he Jeve keâes
va
peueeves kesâ efueÙes Deefive kesâ meceeve nQ~ GvneWves Deheves Øeleehe mes DemebKÙe FvõeW keâes ueefppele efkeâÙee nw Deewj Jes Deheves
Se
YeòeâeW keâer YeÙebkeâj jewjJe Ùeelevee keâes ve° keâj [eueles nQ~ Jes ØeYeg ßeerjece veJeerve keâceue kesâ meceeve ves$e Jeeues YeòeâeW
th
kesâ heehe-leehe keâes otj keâjves Jeeues keâesefš-keâesefš metÙeeX kesâ meceeve ØekeâeMeceeve leLee ieg®peveeW keâer mesJee mes hejce
ee
ieewjJeeefvJele nes jns nQ~ keâneR lees ßeerjeIeJe ieWo Kesue jns nQ Deewj keâneR Deheves heje›eâce mes efmebneW kesâ yeÛÛeeW keâes Yeer
P
ueefppele keâj osles nQ Deewj keâneR efieefjOej keâefJe kesâ ùoÙe meove ceW efJenej keâj jns nQ, Jes Fme mebmeej-meeiej keâes ve°
si
keâjves kesâ efueÙes JeeÌ[Jeeefive kesâ meceeve nQ~

T ul
mevoYe&Mueeskeâ:
ri
Sh
ceveesjLejLee™{es iet{mJesvewJe lespemee~

11
efJeÕeeefce$ees ceneYeeieŠ heefLe Øeen MegeÛf eefmceleŠ~~1~~

20
Yeewceer—Fme Øekeâej ceveesjLeeW kesâ jLe hej Dee™Ì{ Deewj efMeJepeer Éeje Gheefo° ßeerjece j#ee ØeÙeesie mes peefvele
ht
Deheves ner lespe mes megjef#ele efJeÕeeefce$e ßeerDeÙeesOÙee kesâ ceeie& ceW ner Fme Øekeâej cegmkegâjeles ngS yeesues~
ig
ieerle mebKÙee-4
yr
op
DeÅe ielJee ceÙee Ûee® keâesmeuehegjeR

C
jeceÛevõevevesvoesŠ megOee heerÙeleeced~

©
DeÅe Â°dJee legjerÙeb uemeÛÛeelegjeR

le$e meJee& mecemÙee meceeOeerÙeleeced~~1~~
megØeYeelee efveMee cesÓÅe ceÁueefoMee

ØesefjleesÓnb MekegâvemetefÛeoef#eCeÂMee~
Ûee®ueesÛeveÛekeâesjCs e Jew meeojb
keâesceueŠ keâesmeuesvogŠg meceeßeerÙeleeced~~2~~
efJeÕeeefce$eesÓefhe efce$eb hejb ØeeefCeveeb
d .
Yeòeâkeâ_pewkeâefce$eb meceemeeÅe YeesŠ~
ve
er
mJeeefYeceeveb efJeneÙewJe jeIeJekeâjs
es
cegeòf eâcetuÙeb efJevewJeeÅe efJe›eâerÙeleeced~~3~~
R
ÙeeÛekeâesÓnb nefj§evõhegjleŠ hegjes
s
ht
jeceÛevõb leLewJeeÅe ÙeeÛes megKeced~
ig
R
ØeeLÙe&ceevÙeb JeoevÙeb ve=heb oMejLeb
ll
.A
jecejlveb ceveŠ mechegšs OeerÙeleeced~~4~~
s
DeÅe ÙeemÙeecÙeÙeesOÙeeb YeJevÙeepekeâŠ
ya
yeÇÿe mee#eeled keâefj<Ùes heefj›eepekeâŠ~
N
va
Ùe%ej#eeefce<esCeeÅe ue#ceCeÙegleŠ
Se
mJeeßeceb efieefjOejsMeŠ meceeveerÙeleeced~~5~~

th
Yeewceer—Deepe peekeâj ceveesnj ßeer keâesmeuehegjer jece efJeOegcegKe MeMeer keâer megOee heer uetB ceQ~
ee
Deepe ÛeelegÙe& ceefC[le efvejKe letÙe& keâes Deheveer meejer mecemÙee keâes nue keâj uetB ceQ~~1~~
P
megØeYeelee efveMee cesjer cebieue efoMee ØesjCee nw Mekegâve metefÛe oef#eCe ÂMee~
si
Ûee® ueesÛeve ÛekeâesjeW mes Deeoj meefnle jece keâesmeue megOeekeâj keâes JeMe keâj uetB ceQ~~2~~
T ul
efce$e peie keâe efJeÕeeefce$e nes keâjkesâ ceQ Yeòeâ kegâue kebâpe jefJe jece keâes Øeehle keâj~
ri
lepe kesâ DeefYeceeve efyeve cegefòeâ kesâ ceesue Deye Deepe efJe›eâerle jIegveeLe keâj nes uetB ceQ~~3~~
Sh
ceQ Lee ÙeeÛekeâ nefj§evõ keâe hetJe& ceW Deepe jIegÛevõ keâes megKe mes ceeBiet Denes~
11
ueskesâ oMejLe mejerKes ceneoeveer mes ceve kesâ mechegš ceW ØeYeg jlve keâes Oej uetB ceQ~~4~~
20
Deepe Ùeeef%ekeâ nes keâesmeue keâes peeGBâiee ceQ Oej ÙeleerJesMe ØeYeg keâes efvene™Biee ceQ~
Ùe%e j#ee kesâ efceme mes Devegpe kesâ meefnle efieefjOej Deeßece jIegyej DeefleefLe keâj uetB ceQ~~5~~
ht
ig
mevoYe&Mueeskeâ:
yr
op
me Ûe jepemeYeeb ielJee ieerÙeceeveb Ûe ÛeejCewŠ~

C
ooMe& meevegpeb jeceb meceerhes Ûe›eâJeefle&veŠ~~1~~

©
Yeewceer—cenef<e& efJeÕeeefce$e ves jepemeYee ceW peekeâj Ûe›eâJeleea cenejepe oMejLe kesâ meceerhe YeeFÙeeW meefnle Gve
ßeerjeceÛebõ peer kesâ oMe&ve efkeâÙes efpevekeâe ÙeMe ÛeejCe iee jns Les~
yeeuekeâeC[ced 191
ieerle mebKÙee-5
peÙe vejueeskeâueueece mepeueIevelevegmeg<eceecevceLeceoneefjved~~
keâewmeuÙeemegMegefòeâceewefòeâkeâJej oMejLemegke=âleheÙeesefOemegOeekeâj~
megpeveÛee®meej”ceOegheJej jefJejefJekegâuemejespemegKekeâeefjved~~1~~
peÙe ceeveJe ceeveJeleeYet<eCe peÙe vejJej jIegJebMeefJeYet<eCe~
d .
Yetecf eYeejcehenj jCeYeer<eCe Keuekegâuekeâove MejemeveOeeefjved~~2~~
ve
er
keâ®CeeJe®CeeueÙe Oe=leueeIeJe ceÙee&oeheg™<eesòece jeIeJe~
es
hejyeÇÿe megpeves megcegKees YeJe efieefjOejsMe peveceveeseJf eneefjved~~3~~
R
Yeewceer— peÙe vejueeskeâ ueueece mepeue Ieve, leveg meg<ecee cevceLeceonejer~
s
ht
keâewmeuÙee megMegefòeâ ceewefòeâkeâJej, oMejLe megke=âle heÙeesefOe megOeekeâj~
ig
megceve Ûee® meejbie ceOegheJej, jefJejefJekegâue mejespe megKekeâejer~~1~~
R
peÙe ceeveJeceeveJelee Yet<eCe, peÙe vejJej jIegJebMe efJeYet<eCe~
ll
.A
Yetefce Yeej nj uees jCeYeer<eCe Keuekegâue keâove Mejemeve Oeejer~~2~~
s
keâ®Cee Je®CeeueÙe Oe=leueeIeJe ceÙee&oeheg®<eesòece jeIeJe~
ya
hejyeÇÿe nesJees ØemeVe Deye jeceYeõ peveceveesefJenejer~~3~~
va
Se
efvejer#ÙeceeCeesÓLe leceeueveerueb helevlece*dIeÇew heefleleeefle&nejced~

nejb neEj nef<e&lenejnejb jeceb efvekeâeceb cegevf ejYÙeieeÙeled~~1~~
th
ee
Yeewceer—Fme Øekeâej leceeue kesâ meceeve veerueJeCe& heefleleeW kesâ keâ° keâes otj keâjves Jeeues efJe<Ceg kesâ Yeer DeejeOÙe
P
efMeJe peer kesâ heg$e ieCeheefle Deewj keâeefle&kesâÙe Gvekesâ nej mJe™he Mes<e veejeÙeCe keâes nef<e&le keâjves Jeeues Deheves ÛejCe heÌ[s
si
ngÙes YeieJeeve jece kesâ oMe&ve keâjles ngÙes cenef<e& efJeÕeeefce$e ves Fme Øekeâej ieeÙee~
T ul
ieerle mebKÙee-6
ri
Sh
ceveefme cece Jemeleg meoe ßeerjeceŠ~

efveefKeueueeskeâueeJeCÙeueeefuelees ›eeref[leMeleMelekeâeceŠ~~
11
20
®efÛejjmesvõmejesJejpeeleb ceme=Cece=ogueveJeefceJe peuepeeleced~

hejceceOegjmeewvoÙe&efJeYeeleb ™heb oOeoefYejeceŠ~~1~~
ht
ig
le®CeleceeuepeueomeceMeesYeŠ hejcenbmeceevemeke=âleueesYeŠ~
yr
efJeieefuelemegpeveceveeseJf e#eesYeŠ YeJeYeÙeefJeheodeJf ejeceŠ~~2~~

op
njleg nefjce&ce YeJeheefjleeheb MeceÙeleg Me$egpeefvelemevleeheced~

C
©
efJelejleg efoefMe efoefMe keâerelf e&keâueeheb #eefheleogejf leheefjCeeceŠ~~3~~

heeleg ceKeb nleefjhegkegâueÙetLeŠ jCeùleefveefMeÛejieJe&Je™LeŠ~
YeJeleg MecYegkeâecegk& eâKeC[vehejefieefjOejueefueleueueeceŠ~~4~~
Yeewceer—nceejs ceve yemes meoe ßeerjece~

mekeâue ueeskeâ ueeJeCÙe megueeefuele, ueefppele Mele-Mele keâece~~
®efÛej ëe=bieej mejesJej mecYeJe, keâesceue ce=ogue mepeue Ieve veJe-veJe~
hejce ceOegj megvojlee DeefYeveJe, ¤he Oejs DeefYejece~~1~~
le®Ce leceeue peueo mece MeesYeve, hejce nbme cegefve ceeveme ueesYeve~
efJeieefuele mekeâue megpeve ceve ÚesYeve, YeJeYeÙe efJeheod efJejece~~2~~
d .
cece heefjleehe mekeâue nefj nj ueW, efjheg mebleehe otj ØeYeg keâj oW~
ve
efoefMe efoMe ceW efvece&ue ÙeMe Yej osb, njW otefjle heefjCeece~~3~~
er
es
Me$eg ceej, keâj ueW ceKe j#eCe, njW efveMeeÛej ieJe& efJeÛe#eCe~
R
keâjW MebYeg keâeceg&Ke KeC[ve ØeYeg, efieefjOej ueefuele ueueece~~4~~
s
ht
mevoYe&MueeskeâŠ
ig
R
ke=âleeefleLÙeesÓLe yeÇÿe<eea je%ee he=°Š mJeceeiececed~
ll
Ùe%eIveeved IeeleÙeved jeceb efJeÕeeefce$eesÓYÙeÙeeÛele~~1~~
s .A
Yeewceer—cenejepe kesâ Éeje DeeefleLÙe mecheVe keâj efueÙes peeves hej leLee GvneR kesâ Éeje Deheves Deeieceve keâe keâejCe
ya
hetÚs peeves hej Ùe%eOJebMeer je#emeeW keâe JeOe keâjeves kesâ efueÙes cenef<e& efJeÕeeefce$e peer ves cenejepe oMejLe mes ßeerjece-
ue#ceCe keâes ceeBiee~ N
va
Se
ieerle mebKÙee-7
th
jepeved osefn meevegpeb jececed~

ee
keâekeâhe#eOejceypemegvojb ßeerùuueefueleueueececed~~1~~
P
Oevegyee&CeletCeerjOeeefjCeb ceoveceveesnjJes<eced~
si
ul
efJeefoleJeerjjmeefJeceueefJe«enb efßeleefJeefOeefJe<CegefJeMes<eced~~2~~
T
ceveefmepeceOegkeâjefvekeâjefJeefvevokeâefJeuegefueleefÛekegâjkeâheesueced ~
ri
Sh
ßegelf eÙegieueefmeleßegelf eÙegieceÙecekeâjeke=âlekegâC[ueueesueced ~~3~~

11
efleuekeâueefueleueueešceveefmepeMegkeâÛe_ÛegefJeefvevokeâveemeced ~
20
peveepeerJejepeerJeueesÛeveb YeJenjYeügkegâefšefJeueemeced~~4~~
ht
meewjYeheuueJeefJeuemeoOejefJeOegJeovemegOeeceÙenemeced ~
ig
yr
oeef[ceyeerpeoMeveceveIeb megceveesnjJeÛeveefJekeâemeced~~5~~
op
keâC"le®Celegueefmekeâeœeieeùlecegòeâmegcegòeâenejced ~
C
Je#eesefJeuemeÛÚêrJelmeb keâewmlegYecegefveceveesefJenejced~~6~~
©
efMeMegefoveceefCeoerefOeefleosefJeleoerefhelepeecyetveoJeŒeced ~
DebmeuecebmeceKeesheJeerleceKej#eCeme#eCeMeŒeced ~~7~~
yeeuekeâeC[ced 193
peeÖJeerpevekeâpevekeâmegKekeâjYeJeleejCelejefCeleÛejCeced ~
ßegelf eÛeÙeefJeefoleheefleleheeJeveiegCeceveghececeMejCeMejCeced ~~8~~
hejyeÇÿe hejcesÕejceer[dÙeb #eceb efJeefpeleMelekeâececed~
jeceb osefn cejkeâleMÙeeceb efieefjOejceveesÓefYejececed~~9~~
Yeewceer- ns jepeve! ue#ceCe kesâ meefnle Gve ßeerjece keâes os oerefpeÙes~ pees keâekeâ he#e DeLee&led mkeâvOe lekeâ ueškeâves
d .
Jeeues IegBIejeues yeeueeW mes Ùegòeâ SJeb veeruekeâceue kesâ meceeve megvoj leLee ßeerpeer kesâ ùoÙe kesâ jlve nQ~ pees Oeveg<e-yeeCe
ve
lejkeâMe OeejCe keâjves Jeeues Deewj keâece kesâ ceve keâes njves Jeeues JesMe mes Ùegòeâ Øeefmeæ Jeerj jme ner efpevekeâe cebieueceÙe
er
es
efJe«en nw; yeÇÿee-efJe<Ceg Deewj Mes<e Yet<eCe efMeJe efpevekesâ mesJekeâ nQ~ efpevekesâ keâheesue hej keâeceosJe kesâ YeücejeW keâes efveefvole
R
keâjves Jeeues IegBIejeues yeeue ueškeâ jns nQ Deewj Ûelegj JesomJe¤he cekeâjeke=âle kegâC[ue efpevekeâer MeesYee yeÌ{e jns nQ~
s
efpevekesâ ueueeš hej ueefuele efleuekeâ nw, efpevekeâer veeefmekeâe leesles keâer ÛeeWÛe keâes Yeer ueefppele keâj osleer nw, efpevekesâ ves$e
ht
meppeveeW kesâ peerJeveoelee Deewj ueeue keâceue kesâ meceeve nQ, efpevekeâe Ye=kegâefš efJeueeme YeJeYeÙenejer nw~ efpevekeâe DeOej
ig
R
DeeceüheuueJe kesâ meceeve nw, efpevekeâe cegKe Ûevõ kesâ meceeve leLee cegmkeâeve Dece=leceÙe nw, efpevekesâ oeBle Deveej kesâ yeerpe
ll
kesâ meceeve nQ Deewj efpevekeâer JeeCeer keâe efJekeâeme meppeveeW keâe ceve nj ueslee nw Ssmes ßeerjece keâes cegPes os oerefpeÙes~ efpevekesâ
.A
keâC" ceW efJejepeceeve leguemeer keâer ceeuee Deheveer megievOe mes cegòeâpeveeW keâes Yeer Deekeâef<e&le keâj uesleer nw, efpevekesâ Je#e hej
s
ya
ßeerJelmeueebÚve megMeesefYele nw Deewj efpevekeâe keâewmlegYeceefCe cegefvepeve kesâ ceve keâe efJenej mLeue yeve ieÙee nw~ efpevekeâe
N
heerleecyej yeeuemetÙe& keâer efkeâjCeeW keâe efvevokeâ leLee ØekeâeMeceeve Megæ mJeCe& kesâ meceeve nw, pees DelÙevle mJemLe nQ leLee
va
efpevekesâ mkeâvOe hej Ùe%eesheJeerle efJejepe jne nw Deewj efpevekeâe MeŒe Ùe%e j#ee ceW kegâMeue nw~ efpevekesâ ÛejCe iebieepeer kesâ
Se
pevceoelee Jeeceve YeieJeeve kesâ DebMeer efJe<Ceg keâes Yeer Deevevo osves Jeeues mebmeej meeiej keâes heej keâjves Jeeues SJeb veJeerve
keâceue kesâ meceeve nQ, efpevekeâe heefleleheeJeve iegCe JesoeW ceW efJeefole nw, pees DeveghecesÙe Deewj DeMejCeeW kesâ Yeer MejCe oelee
th
ee
nQ~ Ssmes hejyeÇÿe hejcesÕej mlegefle keâjves ÙeesiÙe, meJe&meceLe&, Deveskeâ keâeceeW keâes peerleves Jeeues veerueceefCe kesâ meceeve
MÙeeceue efieefjOej keâefJe kesâ ceve keâes Devegketâuelee mes jceeves Jeeues ßeerjece keâes cegPes os oerefpeÙes~~9~~
P
si
mevoYe&Mueeskeâ:
T ul
efveMecÙe jepee cegefveJeekeäÙeJepebÇ heheele Yetceew meefJecetefÛÚ&leesÓYetled~

ri
Sh
hegveŠ meceemeeefoleosnme_%ees peieeo peercetleefieje ieYeerjced~~1~~

11
Yeewceer- Je»e kesâ meceeve keâ"esj efJeÕeeefce$e keâe JeekeäÙe megvekeâj cenejepe oMejLe cetefÛÚ&le neskeâj Yetefce hej efiej
20
heÌ[s~ efheâj Ûeslevee Øeehle keâj yeeoue kesâ JeeCeer ceW iebYeerjeLe&keâ JeÛeve yeesues-
ieerle mebKÙee-8
ht
ig
nmleew yeOJee heeoew velJee ØeeLe&Ùes YeJevleb ns efmeæeßecemeeOees~

yr
op
jeceÛevõb oelegb ve Mekeäveesecf e ns efmeæeßecemeeOees~~1~~

C
jeceYeõ Deemles cece ØeeCeeveeceeOeejes ns efmeæeßecemeeOees~

©
jeceueeueb oelegb efJeogveesecf e ns efmeæeßecemeeOees~~2~~

mechetCee&ÓhÙeÙeesOÙee JeOeb efJeveeÓefhe ceefj<Ùeefle ns efmeæeßecemeeOees~
jeceb efJevee ce=lÙegb efveef§eveesefce ns efmeæeßecemeeOees~~3~~

DeveYÙemleeÙegOees ÉeoMeeyoes cece jecees ns efmeæeßecemeeOees~
leleef§eòes efvelejeb ogveesefce ns efmeæeßecemeeOees~~4~~
jececevlejsCe vewJe peerJeeefce cegntleË ns efmeæeßecemeeOees~
lelØeoeves OewÙeË ve leveesefce ns efmeæeßecemeeOees~~5~~
d .
jececesJe JeefÛce jeceb efÛevleÙeeefce efvelÙeb ns efmeæeßecemeeOees~
ve
jececesJe keâCee&YÙeeb ëe=Ceesefce ns efmeæeßecemeeOees~~6~~
er
es
jececesJe oMeË oMeË Ùeg_pes ceveŠ #es$es ns efmeæeßecemeeOees~
R
melÙecesJe YeJeles Øeefleëe=Ceesefce ns efmeæeßecemeeOees~~7~~
s
ht
efieefjOejØeYeew ueeskeâueesÛeveeefYejeces ns efmeæeßecemeeOees~
ig
jeces meJe&ceceleeb efmeveesefce ns efmeæeßecemeeOees~~8~~
R
ll
Yeewceer—Deye keâefJe efyenej-Yeespehegj keâer ueeskeâOegve ceW oMejLe peer keâe ieerle Øemlegle keâj jns nQ efpemekeâe {eue nw-
.A
neLe peesj heeBÙe heefj keâjeruee efyeveefleÙee ns yekeämej kesâ yeeyee~ osle vee yeveÙeuesve yeyegDee jece ns yekeämej kesâ yeeyee~ ns
s
ya
efmeæeßece kesâ yeeyee efJeÕeeefce$e! ceQ neLe peesÌ[keâj, heeBÙe heÌ[keâj Deehemes ØeeLe&vee keâjlee ntB efkeâ ßeerjece Ûevõ keâes ceQ
N
veneR os mekeâlee~ ßeerjeceYeõ cesjs ØeeCeeW kesâ DeeOeej nQ~ FmeerefueS GvnW osves cesW ceQ DelÙevle JÙeekegâue nes jne ntB~ ns
va
efmeæeßece kesâ meble keâewefMekeâ peer! mechetCe& DeÙeesOÙee ßeerjece kesâ efyevee JeOe kesâ efyevee Yeer cej peeÙesieer~ ßeerjece kesâ
Se
efJeÙeesie ceW cesjer ce=lÙeg Yeer efveef§ele nw~ cesjs ßeerjece DeYeer MeŒe Ûeueeves ceW DeYÙemle veneR nQ~ mecØeefle, Gvekeâer DeJemLee
yeejn Je<e& mes Yeer Deuhe nw~ Fmemes ceQ efÛeòe ceW yengle efÛeefvlele nes jne ntB~ ceQ jece-jece ner jšlee ntB~ ßeerjece keâe ner
th
ee
efvelÙe efÛevleve keâjlee ntB Deewj keâeveeW mes Yeer ßeerjece Meyo ner megvelee ntB~ jecepeer kesâ efyevee ceQ Skeâ cegntòe& Yeer veneR peer
P
mekeâlee~ ns efmeæeßece kesâ mevle! ßeerjece kesâ Øeoeve ceW ceQ OewÙe& veneR jKe hee jne ntB~ ns efmeæeßece kesâ yeeyee! ßeerjece keâes
si
ner osKe-osKekeâj ceQ ceve mecesle Fme Mejerj ceW pegÌ[ jne ntB~ Deehekesâ mece#e ceQ melÙe Øeefle%eeve mes keân jne ntB~ efieefjOej
ul
keâefJe kesâ mJeeceer mecemle ueeskeâeW kesâ ves$eeW keâes Deevevo osves Jeeues ßeerjece ceW ner ceQves Deheveer mechetCe& ceceleeSB yeeBbOe jKeer
T
nQ~ ns efmeæeßece kesâ DeefOeheefle efJeÕeeefce$e peer! ceQ ßeerjece keâes veneR os mekeâlee~
ri
Sh
ieerle mebKÙee-9
11
jeIeJecenb ve oemÙes cejCesÓefhe ns cegveerÕej~

20
ØeeCee ve ces YeJesÙegoe&veeefolees ÙeleerÕej~~

ht
veerjb efJeveeÓefhe ceervees osnb Oejsled keâoeefÛeled~

ig
yr
OelegË lJenb ve MekeäÙes jeceb efJevee levegb efmJeled~~

op
iee$es<eg JesheLegcex YeerlemÙe ns MegYeekeâj~~1~~

C
cenlee ØeÙelvelees ces ueyOee§elegŠ kegâceejeŠ~

©
efhele=ceele=heefjpeveeveeb peerJÙee Fces GoejeŠ~~

ueesÛeveÛekeâesjÛevõb oemÙeeefce vewJe cegevf eJej~~2~~
yeeuekeâeC[ced 195
Ùeevleb efvejer#Ùe veeLeb MetvÙee YeJeslhegjerÙeced~

mLeelegb keâLeb efn MekeäÙee keâeweMf ekeâ efJevee legjerÙeced~~
$eeÙemJe MeeskeâJeÖsŠ heewjeved ke=âheeheÙeesOej~~3~~
YeieJeved Øemeero ueyOJee jepÙeb Oeveb mekeâes<eced~
ievleeefmce heg$eYeeÙee&Ùegòeâes Jeveb melees<eced~~
d .
ÙeeÛemJe cee megleb ces ceeb mebkeâšelmecegæj~~4~~
ve
er
yeeueew megkeâesceuee”ew ßeerjeceue#ceCeew ces~
es
Ùegæs keâLeb Iešsleeb heg$eeJeÛe#eCeew ces~~
R
efieefjOejØeYegb ve oemÙes jes<eb $e+<es meceenj~~5~~
s
ht
ig
Yeewceer— jeIeJe keâes ceQ ve otBiee cegefveveeLe cejles-cejles~
R
cesjs ØeeCe vee jnWies Ùen oeve keâjles-keâjles~~
ll
.A
peue kesâ efyevee keâoeefÛele ceÚueer Mejerj Oeejs~
hej ceQ ve peer meketBâiee Fvekeâes efyevee efvenejs
s
ya
keâewefMekeâ efmenj jns nQ cesjs Debie [jles-[jles~~ jeIeJe keâes.....~~1~~
N
keâj Ùelve ÛeewLesheve ceW megle Ûeej ceQves heeÙee
va
efheleg ceeleg hegjpeveeW keâes jIegÛevõ ves efpeueeÙee
Se
ueesÛeve Ûekeâesj levceÙe ÚefJe heeve keâjles-keâjles~~ jeIeJe keâes.....~~2~~

th
Ûeueles efJeueeskeâ ØeYeg keâes nesiee GpeeÌ[ keâewmeue

ee
cebieue YeJeve kesâ peeles mebYeJe keâneB mes cebieue

P
meeRÛes ke=âheeueg le® keâes ce=ogheele Pejles-Pejles~~ jeIeJe keâes.....~~3~~

si
nesJeW ØemeVe cegefveJej ues jepekeâes<e meeje

ul
jeveer megleeW kesâ mebie ceQ Jeve ceW keâ™B iegpeeje

T
ri
ues ieeso jece efMeMeg keâes megKe ceeso Yejles-Yejles~~ jeIeJe keâes.....~~4~~
Sh
ueÌ[kesâ nQ jece ue#ceCe kewâmes keâjsW ueÌ[eFË

11
efieefjOejØeYeg keâes osles yevelee veneR iegmeeFË

20
keân ÙeeW heÌ[s ÛejCe ceW, Âie veerj {jles-{jles~~ jeIeJe keâes.....~~5~~
mevoYe&Mueeskeâew
ht
ig
DeLees Jeefme‰efveefo&°Yeiveceesnlecee ve=heŠ~

yr
op
ooew kegâefMekeâheg$eeÙe jeIeJeb menue#ceCeced~~1~~

C
leleŠ hegjesOemee meekebâ yeÇeÿeCee yeÇÿeJeeefoveŠ~

©
peiet jeIeJeceeefßelÙe ØemLeeves mJeefmleJeeÛeveced~~2~~

Yeewceer—Fmekesâ he§eeled Jeefme‰ kesâ efveoxMe hej cenejepe oMejLe keâe ceesnevOekeâej ve° ngDee Deewj GvneWves ue#ceCe
meefnle ßeerjece keâes efJeÕeeefce$e peer keâes meceefhe&le keâj efoÙee~ Fmekesâ Devevlej hegjesefnle Jeefme‰ peer kesâ meeLe Jeso%e
yeÇeÿeCe-peve ßeerjece kesâ ØemLeeve kesâ meceÙe Gvekeâe cebieueeMeemeve keâjles ngS ieerle ieeves ueies~
ieerle mebKÙee-10
ieÛÚ jeIeJemegKeb mJeefmle ce”uemegKeb
veeefOekeâevesnmee YetÙe DeeiecÙeleeced~
d .
meeOeefÙelJee ceKeb leg°cee®ledmeKeb
ve
er
meevegpesveeMeg meefKeefYeŠ meceeiecÙeleeced~~1~~
es
megØeYeeleeŠ meceeŠ mevleg ce_pegueefveMeŠ
R
Jeemejb YeemJejb Yeevleg YeemegjefoMeŠ~
s
ht
lJelØeleeheeveues yeeCeefpe£ekegâues
ig
R
ØeespJeues Me$egeYf eYe&mceleeb iecÙeleeced~~2~~
ll
ueyOeefJeÅeeÙeMeŠ keâerefle&ceefC[leefoMeŠ
.A
peerJe Mejoeb Meleb efoJÙemebÙegiejmeŠ~
s
ya
efoJÙeefJepeÙeefßeÙee lJelheoecYees®ns
ns njs ù°levJee meceevecÙeleeced~~3~~ N
va
Se
ns leheveJebMehe¿peefoJeekeâj efJeceue
heeefn heeheerÙemeŠ Meerueceefvoj mejue~
th
ee
jecejepeerJeueesÛeve ke=âheekeâj lejue

P
Ûeslemee efieefjOejs Jew meoe jcÙeleeced~~4~~

si
ul
Yeewceer—ns jeIeJe megKehetJe&keâ peeDees, Deehekeâe cebieueceÙe keâuÙeeCe nes, DeefleMeerIeÇ ner hegveŠ Deevee~ Deefive keâes
T
mevleg° keâjkesâ, Ùe%e keâes meheâue keâj ßeerue#ceCe kesâ meeLe DeefleMeerIeÇ Deekeâj efceuees~ Deehekesâ Je<e& cebieueceÙe ØeYeele mes
ri
Sh
Ùegòeâ neW, Deehekeâer jeef$e ceOegj nes, Deehekesâ efove lespeesceÙe neW, Deehekeâer meye efoMeeSB efoJÙe DeeYee mes Ùegòeâ neskeâj meowJe
megMeesefYele jnW~ yeeCe™he peerYe mes Ùegòeâ peepJeuÙeceeve legcnejs Øeleehe™he Deefive ceW Me$eg-helebies keâer YeeBefle Yemce nes
11
peeÙeW~ Deehe efJeÅee Deewj ÙeMe Øeehle keâjkesâ megÙeMe mes efoMeeDeeW keâes megMeesefYele keâj efoJÙe Jeerjjme mes mecheVe neskeâj
20
DevevleJe<e& heÙe&vle peerles jnW~ ns YeieJeeve! Deueewefkeâkeâ efJepeÙeßeer hegueefkeâle Mejerj Jeeueer neskeâj Deehekesâ ÛejCekeâceueeW
ht
ceW ØeCeece keâjs~ ns metÙe&JebMe ™he keâceue kesâ efJeceue metÙe&! ns Meerue kesâ ceefvoj! ns mejue ßeerjece! ns keâceueves$e! ns
ig
yr
Jelme! ns efÛeòe mes lejue DeLee&led keâ®Ce! Deehe keâefJe efieefjOej kesâ ùoÙe ceW jceles jnW~
op
ieerle mebKÙee-11
C
osJee peieg:—
©
jeIeJemleg keâeweMf ekesâve meeOeË ØeÙeeefle leb Ûe ue#ceCeesÓvegÙeeefle~~

veerueleecejmeMÙeecekeâesceueMejerjŠ ~
yeeuekeâeC[ced 197
keâesefškeâecekeâceveerÙeŠ mecejjÁOeerjŠ~~
efmevOegkeâesefšmeceieYeerjes OewÙeË ve peneefle~~1~~
keâefšlešefve<eÁueefmeleheeefCeOevegŠmeeÙekeâŠ ~
YeevegJebMeveeÙekeâŠ mJeYeòeâceesooeÙekeâŠ~~
efJeveefceleefJeveeÙekeâes ve Oe=efleb efJepeneefle~~ 2~~
d .
MeerleuemegievOecevoheJeveb efve<esJeles~
ve
ceeiex heefjßeevleb cegefveb jeIeJeesÓefhe mesJeles~~
er
es
ueeskeâueesÛeveeefve Ûeesjb Ûeesjb heefLe Ùeeefle~~3~~
R
Keiece=iemeefjlmejebefme ue#ceCeeÙe oMe&Ùeved~
s
ht
ceeiex ceOegjJeelee&efYeŠ keâewefMekebâ Øen<e&Ùeved~~
ig
Ûe›eâJeefle&metvegmle=CeMeÙÙeeÙeeb efJeYeeefle~~4~~
R
efmebnMeeJekeâeveeb keäJeefÛeod ovleeb§e ieCeÙeleŠ~
ll
.A
keäJeefÛeod Ieesjpevletved mJeyeeCew›e&CeÙeleŠ~~
s
ya
efieefjOejØeYeesÂ&°dJee cegefvemegKeb ve mecceeefle~~5~~
N
Yeewceer—Deye cewefLeue ueeskeâOegve ceW keâefJe ßeerjece keâer Ùee$ee keâe JeCe&ve keâjles nQ~ osJelee ieeves ueies~ ßeerjece
va
efJeÕeeefce$e kesâ meeLe ØeÙeeCe keâj jns nQ Deewj kegâceej ue#ceCe Gvekesâ heerÚs-heerÚs Ûeue jns nQ~ ØeYeg keâe Mejerj veerues
Se
keâceue kesâ meceeve keâesceue nw, Jes keâjesÌ[eW keâeceosJeeW kesâ meceeve megvoj leLee Ùegæ-Yetefce ceW efmLej mJeYeeJe kesâ nQ~ ØeYeg
th
ßeerjece keâjesÌ[eW meeiejeW kesâ meceeve iecYeerj nQ, FmeerefueS OewÙe& veneR ÚesÌ[ jns nQ~ Gvekesâ keâefš ØeosMe ceW lejkeâMe leLee
ee
neLe ceW Oeveg<e-yeeCe nw~ Jes metÙe&JebMe kesâ veeÙekeâ Deewj Deheves YeòeâeW kesâ megKeoelee nQ~ ßeerieCesMe Yeer Gvekesâ ÛejCeeW ceW
P
Pegkeâ jns nQ Deewj YeieJeeve jece Deheveer meeeflJekeâ Oe=efle veneR ÚesÌ[ jns nQ~ Meerleue-cebo-megiebOe JeeÙeg keâe mesJeve keâjles
si
ngÙes ßeerjece ceeie& ceW Lekesâ ngÙes efJeÕeeefce$e peer keâer mesJee keâjles nQ Deewj ueesieeW kesâ ves$eeW keâes Ûegje-Ûegjekeâj JeveheLe ceW
T ul
Ûeues pee jns nQ~ he#eer-efnjve-veoer-leeueeye Deeefo Øeeke=âeflekeâ JemlegSB ue#ceCe peer keâes efoKeeles ngÙes Deheveer ceer"er-
ri
ceer"er yeeleeW mes efJeÕeeefce$e keâes ØemeVe keâjles ngÙes ØeYeg ßeerjece Ûe›eâJeleea cenejepe kesâ heg$e neskeâj Yeer MeÙeve kesâ efueS
Sh
kegâMe MewÙÙee hej megMeesefYele nes jns nQ~ keâneR hej efmebn kesâ yeÛÛeeW kesâ oeBle efieveles ngS keâneR efnbmekeâ peblegDeeW keâes Deheves
11
yeeCeeW mes yesOeles ngS efieefjOej keâefJe kesâ ØeYeg ßeerjece keâes efvenej-efvenejkeâj cenef<e& efJeÕeeefce$e keâe megKe veneR mecee jne
20
nw~
ht
efJeMes<e-ÙeneB keâce& ceW Mes<elJe efJeJe#eÙee <e‰er ngF& nw~

ig
ieerle mebKÙee-12
yr
op
MeerleueheJeve ce_pegceÁueYeJeve mJesoefJevotved efJeMees<eÙe ns~

C
mÙevoveieceve keâesceueb Yeevegceved YeevegJebMÙeb Øehees<eÙe ns~~1~~

©
ce=odJeer YeJe heeJeveJemegvOejs otjÙe Mewueeved hegCÙeefveYe&js~

keâCškeâefJeefheveueleele®ieCeienveceeie&Kesob efJeveesoÙe ns~~2~~
mejefmepeefMeefj<ekegâmegcemegkegâceejew ›epele Flees Éew jepekegâceejew~

veJeveerueIeve Deeleheef$eleieieve jepeheg$eew ØeceesoÙe ns~~3~~
Øeke=âles kegâ® mJeeieleceefJeuecyeb ieeheÙe ce=ogefhekeâceOeghekeâocyeced~
efieefjOejveÙeveveeruemechegšmegOeve keâesmeuesvogb efJeueeskeâÙe ns~~4~~
Yeewceer—ns MeerleueheJeve! megvoj SJeb cebieueYeJeve ßeerjece kesâ mJeso-efyevogDeeW keâes megKee oes~ ns jLeieeceer
d .
metÙe&osJe! metÙe&JebMeesodYeJe keâesceue jece keâe hees<eCe keâjW~ ns hegCÙeMeeefueveer heefJe$e JemegOes! ßeerjece ue#ceCe kesâ efueÙes
ve
keâesceue yeve peeDees Deewj Gvekesâ ceeie& mes heJe&leeW keâes otj keâj oes~ ns keâCškeâ, Jeve, uelee, Je=#emecetn legce ßeerjece kesâ
er
es
ceeie& ceW nesves Jeeues Keso keâes meceehle keâj oes~ keâceue Deewj efMejer<eheg<he meÂMe keâesceue SJeb megkegâceej oes jepekegâceej
R
FOej mes pee jns nQ~ ns veJeerve veeruecesIe! DeekeâeMe ceW ÚeÙee keâjkesâ oesveeW jepekegâceejeW keâes Deeveefvole keâjes~ ns Øeke=âefle!
s
legce ßeerjece ue#ceCe keâe DeefJeuecye mJeeiele keâjes leLee keâesÙeue Deewj YeücejeW kesâ mecetn Éeje cebieueieeve keâjeDees leLee
ht
efieefjOej keâefJe kesâ ves$e™he veeruemechegš kesâ jlve keâesmeuesvõ ßeerjece keâes efvenejes~
ig
R
ieerle mebKÙee-13
ll
.A
keâefJeiee&Ùeefle—
s
peÙeefle cegevf eÙe%ej#eejlees jeIeJe peÙeefle ßegelf eefJeefnleOece&›elees jeIeJeŠ~
ya
N
yeÇÿe hejcesÕejes JÙeehekeâes YeemJejes efveiegC& eŠ meiegCe SkeâesÓefpelees jeIeJeŠ~~1~~
va
jece DeepeevegYegpeoC[keâesoC[MejÛeC[JejJevÅeefJe®owJe=l& ees jeIeJeŠ~
Se
ÙeeefÛelemleelece=e<f eCee meceb Oece&Ye=od Yeüele=meewecf e$emeOÙeÇ*id elees jeIeJeŠ~~2~~

th
Skeâ JeeCesve nlelee[keâŠ keâeveves yeueeefleyeueeKÙeefJeÅeeefvJelees jeIeJeŠ~

ee
ueyOeefoJÙeeÙegOeŠ meJe&ceeÙeeyegOeŠ ØeehleefmeæeßecemJeeielees jeIeJeŠ~~3~~

P
veerÛeceejerÛecegelf #ehÙe heejspeueefOe megYegpeceoceo&vees Jeefvolees jeIeJeŠ~

si
ul
efJeefnleceKej#eCees Oevegce&KeoMe&ves mecØeefle‰emegjOJeee|Ûelees jeIeJeŠ~~4~~

T
ÛejCehe¿pehejeiesCe ieewleceJeOetMeeheùodeJf eØeocheefleveglees jeIeJeŠ~

ri
Sh
meerleecegKeÛee®ÛeefvojÛekeâesjes YeJeved cegeof le efieefjOejØeYegŠ Øemleglees jeIeJeŠ~~5~~

11
Yeewceer—cenekeâefJe mJeÙeb iee jns nQ-efJeÕeeefce$e keâer Ùe%e j#ee ceW lelhej ßeerjeIeJe keâer peÙe nes~ JesoefJeefnle
20
Oece&›eleer ßeerjeIeJe keâer peÙe nes~ yeÇÿe hejcesÕej, JÙeehekeâ, oerefhleceeve, efveieg&Ce, meiegCe; efkeâmeer mes Yeer ve peerles peeves
ht
Jeeues jeIeJe mejkeâej keâer peÙe nes~ Iegšves lekeâ ueškeâves Jeeueer Yegpee ceW Oeveg<e-yeeCe OeejCe keâjves Jeeues ßes‰
ig
efJe®oeJeueer mes Ùegòeâ jecejeIeJe keâer peÙe nes~ efJeÕeeefce$e kesâ Éeje efheleeßeer mes mJeÙeb kesâ ceeBies peeves hej YeeF& ue#ceCe kesâ
yr
meeLe efJeÕeeefce$e kesâ mebj#eCe ceW ØeÙeeCe keâjves Jeeues jeIeJe mejkeâej keâer peÙe nes~ Jeve ceW Skeâ ner yeeCe mes leeÌ[keâe keâe
op
JeOe keâjkesâ yeuee-Deefleyeuee efJeÅee mes Ùegòeâ jeIeJe keâer peÙe nes~ efJeÕeeefce$e mes efoJÙeeŒe Øeehle keâjves Jeeues Deewj
C
mechetCe& ceeÙeeDeeW kesâ Jesòee SJeb efmeæeßece keâe mJeeiele Øeehle keâjves Jeeues ßeerjeIeJe mejkeâej keâer peÙe nes~ veerÛe ceejerÛe
©
keâes mecegõ kesâ heej hesWâkeâkeâj megyeeng keâe ceo ve° keâjves Jeeues $e+ef<eÙeeW Éeje Jebefole jeIeJe keâer peÙe nes~ efJeÕeeefce$e keâer
Ùe%e j#ee keâjkesâ efceefLeuee ceW OevegÙe&%e kesâ oMe&ve kesâ efueS efmeæeßece mes ØemLeeve keâjves kesâ FÛÚgkeâ efceefLeuee ceeie& ceW
mecceeefvele ßeerjeIeJe keâer peÙe nes~ Deheves ÛejCekeâceue keâer Oetefue mes DenuÙee keâe Meehe ve° keâjves Jeeues yeÇeÿeCe-
yeeuekeâeC[ced 199
ocheefòe Éeje mecceeefvele neskeâj Yeer efÉpe ocheefle keâes ØeCeece keâjves Jeeues jeIeJe peer keâer peÙe nes~ meerleecegKe Ûevõ kesâ
Ûekeâesj nesles ngS DelÙevle ØemeVe efieefjOej keâefJe kesâ mJeeceer Oeveg<e leesÌ[ves kesâ efueS Øemlegle ßeerjece-jeIeJe keâer peÙe nes~
efJeMes<e- Ùen ieerle jeie-yeeiesMJejer Deewj Peheleeue ome cee$ee ceW efveyeæ nw~
mevoYe&Mueeskeâ:
nlJee j#eesefvekeâjefce<egefYeÙe&%ej#eeb efJeOeeÙe
d .
ve
ØeesÅeodOe<ezefJe&yegOeefveÛeÙewŠ keâerÙe&ceeveŠ ØemetvewŠ~
er
õ°gb Ùe%eb ceefnleefceefLeueb mecØeefle‰emegjejeled
es
ceeiexÓnuÙeeb efMeefueleJeheg<eb Ûeerlke=âlee mevooMe&~~1~~
R
s
Yeewceer—yeeCeeW mes Ùe%e-õesner je#emeeW keâes ceejkeâj efJeÕeeefce$e keâer Ùe%e-j#ee keâjkesâ ØemeVe osJeleeDeeW Éeje
ht
ig
heg<heJe=ef° mes mecceeefvele neskeâj efceefLeueevejsMe keâe OevegÙe&%e osKeves kesâ efueÙes ØemLeeve keâjves kesâ FÛÚgkeâ ØeYeg ves ceeie& ceW
R
efMeuee yeveer ngF& efÛe$e kesâ meceeve efve§es° DenuÙee keâes osKee~
ll
.A
ieerle mebKÙee-14
s
DenuÙee ieeÙeefle—
ya
N
jeIeJe! ve peeÙeles ceefÙe ÙeeJeled ke=âhee lJeoerÙee~
va
leeJeled mecee mecemÙee MeecÙesled keâLeb ceoerÙee~~
Se
heefleMeehengleYegpee Jew Yemceerke=âleeÓefKeueeÓnced~

th
peeleeefmce osJe YetÙees YetlJee ceneefMeueeÓnced~~

ee
ef›eâÙelesÓOegvee Øeleer#ee ceÙee Yetefj YeieJeoerÙee~~1~~

P
si
DeÙegleeyokeâeefve jeIeJe efJemeneefce #egeflheheemes~

ul
otjb ieles Ûe ceòeŠ megceveesefJeueemenemes~~

T
ri
heefjJe=<ÙeleeefceoeveeR keâ®CeemegOee mJekeâerÙee~~2~~

Sh
keâeÙeex ve Jew efJeuecyees ns keâesmeueeefJeneefjved~

11
osÙees ceceeJeuecyees peveheeheleeheneefjved~~

20
MeerIeÇb veg meefVeOesÙee keâerelf e&§e MeeÕeleerÙee~~3~~

ht
ßeevleeefmce veeLe <ees{dJee ve=Ceeb heos Øenejced ~

ig
yr
keäueevleeefmce osJe Jees{dJee osn_Ûe efvejenejced~

op
efieefjOejØeYees efJeOesÙee megoÙewJe Ùeg<ceoerÙee~~4~~

C
©
Yeewceer- DenuÙee peer iee jner nQ-ns jeIeJe! peye lekeâ Deehekeâer ke=âhee cegPe hej veneR nesieer, leye lekeâ cesjer meYeer
mecemÙeeDeeW keâe meceeOeeve kewâmes nesiee? ns osJe! Deheves heefle ieewlece kesâ Meeheeefive mes ØeLece lees ceQ Yemce keâj oer ieF&
efheâj efJeMeeue-efMeuee neskeâj pevce ueer~ Fme meceÙe ceQ Deeheßeer YeieJeeve keâer Øeleer#ee keâj jner nttB~ ns jeIeJe! ceQ ome
npeej Je<eeX mes YetKe-hÙeeme men jner nBt Deewj ØemeVe ceve kesâ neme Deewj efJeueeme cegPemes yengle otj Ûeues ieÙes nQ~ Fme
meceÙe Deehe Deheveer keâ®Cee megOee keâer Je<ee& keâj oerefpeÙes~ ns DeJeOeefyenejer! Deye efJeuecye cele keâerefpeÙes~ ns YeòeâeW kesâ
heehe-leehe ve° keâjves Jeeues ØeYeg! cegPekeâes Deheves ßeernmle keâe DeJeuecye oerefpeÙes Deewj Deheveer MeeÕelekeâerefle& keâes cesjs
efvekeâš DelÙevle MeerIeÇ ues DeeFÙes~ ns ØeYees! ceQ ueesieeW kesâ ueeleeW keâe Øenej men-menkeâj Lekeâ ieF& ntB Deewj Deenejnerve
Fme Mejerj keâes {es-{eskeâj ceQ yengle JÙeekegâue nes jner ntB~ ns efieefjOej keâefJe kesâ mJeeceer! Deye Deehekeâer oÙee cegPe hej
nesveer ÛeeefnÙes~
d .
ieerle mebKÙee-15
ve
er
efJeMJeeefce$ees ieeÙeefle—
es
jeIeJe efJeØeJeOetcegodOeejÙe~~
R
oefÙeleMeeheleefŒeefJeOeleehelemheefleleeb ØeYees efveJeejÙe~~1~~
s
ht
oMemenœeJe<ee&eCf e ke=âheeuees lehÙevleeR efkeâue leejÙe~~2~~
ig
meeOevenerveeb oerveoÙeeuees Jeer#Ùe oÙeeb efJemleejÙe~~3~~
R
ll
efvepeheohe©ehejeiejeielees ¢emÙee jeieb oejÙe~~4~~
.A
ke=âlJee efŒeÙeb veerjpemkeâeb efJeØe<exefJe&heob JeejÙe~~5~~
s
ya
jewjJeÙeesiÙeeb efvepeieewjJelees ieg®JeÛeveeved efJemleejÙe~~6~~
N
ceppevleb YeJeefveOeew efieefjOejb veerjpeveÙeve efvenejÙe~~7~~
va
Se
Yeewceer- Deye cenef<e& efJeÕeeefce$e iee jns nQ—ns jeIeJe! yeÇeÿeCe helveer keâe Gæej keâerefpeÙes~ ns ØeYees! heefle kesâ ßeehe
Deewj leerveeW leeheeW mes Fme heeflele DenuÙee keâe efveJeejCe keâj oerefpeÙes~ ns oerveoÙeeueg! hejceke=âheeueg ØeYeg! ome npeej
th
Je<eeX mes lehe jner, Fme DenuÙee keâes leej oerefpeÙes~ Fme DenuÙee keâes meeOevenerve osKekeâj Fmehej Deheveer oÙee keâes
ee
efJemleej keâerefpeÙes~ Deheves ÛejCekeâceue kesâ hejeie-jeie mes Fmekeâe meebmeeefjkeâ jeie ve° keâj oerefpeS Deewj Fme Œeer keâes
P
jpeesiegCe mes jefnle keâjkesâ cenef<e& ieewlece keâer efJeheefòe otj keâerefpeS~ jewjJe vejkeâ ÙeesiÙe Fme DenuÙee keâes cegPe efJeÕeeefce$e
si
ul
kesâ JeÛeve mes ieewjJeeefvJele keâj oerefpeS Deewj ns keâceueves$e! mebmeej-meeiej ceW [tyeles ngÙes keâefJe efieefjOej keâes Skeâ yeej
T
efvenej ueerefpeS~
ri
Sh
mevoYe&Mueeskeâ:
11
efJeÕeeefce$eJeÛees efveMecÙe YeieJeeved jecees jceeJeuueYeŠ

20
hemheMee&Meg heoecyegpesve ke=âheÙeeÓnuÙee veceved cetOe&efve~

ht
mee efnlJee efn efMeueelevegb mJecenmee mebjesÛeÙevleer efoMeŠ

ig
YetlJee veeefjJeje ke=âlee_peefuehegše leg°eJe meerleeJejced~~1~~

yr
op
Yeewceer- Fme Øekeâej efJeÕeeefce$e keâer JeeCeer megvekeâj meerleeheefle YeieJeeve ßeerjece ves ke=âhee keâjkesâ Pegkeâer ngF&
C
DenuÙee kesâ cemlekeâ hej Deheves ÛejCekeâceue mes mheMe& efkeâÙee~ DenuÙee Yeer Dehevee efMeueeceÙe Mejerj ÚesÌ[keâj ßes‰
©
veejer yevekeâj Deheves ØekeâeMe mes mechetCe& efoMeeDeeW keâes Yeer pÙeeseflece&Ùe keâjleer ngF& YeieJeeve ßeerjece keâer mlegefle keâjves
ueieer~
yeeuekeâeC[ced 201
ieerle mebKÙee-16
ns ke=âheeceÙe jece YeJelee ceÙÙeheejke=âhee ke=âlee~
Oece&Ûeeefjved Oece&ceJelee ceÙÙegoejoÙee Oe=lee~~
Oece&leŠ heeflelee efJeheefolee Yele=&Meeheeled heeefheveer~
meenceypeÂMeeYeJeeyOesŠ heledhueJesve mecegæl= ee~~1~~
d .
ve
keäJeence%ee ›etâjkegâueše mecheefle<Cet jewjJes~
er
meeÓefhe ieewjJeoevelees ieg®Jelmeuesve ieg™ke=âlee~~2~~
es
ceIeJeleeÓIeJelee lehemlees Oeef<e&lee efvepeoes<eleŠ~
R
ot<eCeejs mewJe Yees efveot&<eCee YeJelee ke=âlee~~3~~
s
ht
SkeâcegKeleŠ efkebâ yegÇJes YeJeleŠ ke=âleeefve ke=âheeefveOes~
ig
R
megkeâefJeefieefjOejieerleieerlee Yeejleer meheâuee ke=âlee~~4~~
ll
.A
Yeewceer- ns ke=âheeueg ØeYeg ßeerjece! Deeheves cegPe hej Deheej ke=âhee keâer~ ns Oecee&ÛejCeMeerue ØeYeg! Oece& keâer j#ee
s
keâjles ngÙes Deeheves cegPe hej Deheej oÙee keâer~ ns keâceueves$e! ceQ Oece& mes heeflele ngF& Deewj heefle kesâ Meehe kesâ keâejCe yengle
ya
yeÌ[er efJeheefòe ceW heÌ[er~ Jener ceQ Deehekesâ Éeje Deehekesâ ßeerÛejCe™he penepe keâer meneÙelee mes mebmeej-meeiej mes ner leej
N
oer ieF&~ keâneB ceQ De%eeveer, og°, JÙeefYeÛeeefjCeer ceefnuee pees efkeâ jewjJe-vejkeâ ceW heÌ[ jner Leer Jener Deepe ieg®Jelmeue
va
Deeheßeer jeIeJe kesâ Éeje ieewjJe Øeoeve keâjkesâ meJe&ßes‰ keâj oer ieF&~ ns ot<eCeje#eme kesâ Me$eg ßeerjece! heeheer Fvõ kesâ Éeje
Se
Deheves ner oes<e kesâ keâejCe ceQ lehemÙee mes heeflele keâj oer ieF&, Jener ceQ Deehekesâ Éeje efveoex<e keâer ieF&~ ns ke=âheeefveOes! ceQ
th
Skeâ cegKe mes Deehekesâ Devevle GhekeâejeW keâes kewâmes keân mekeâleer ntB? Deeheves lees efieefjOej keâefJe keâer ieerleyeæ mejmJeleer
ee
keâes Yeer meheâue keâj efoÙee~

P
si
mevoYe&Mueeskeâ:
T ul
DeLe ce®lheeflehetpÙeheoecyegpees efveefKeueefvepe&jueeskeâefMeKeeceefCeŠ~

ri
pevekeâpeeveveoMe&vekeâe*d#eÙee ve efMeefLeuees efceefLeueeceieceæefjŠ~~1~~

Sh
Yeewceer—Fmekesâ Devevlej osJelee efpevekesâ ÛejCekeâceue keâer hetpee keâjles nQ, Ssmes mechetCe& osJeeW kesâ efMejesceefCe
11
YeieJeeve ßeerjece meerleepeer kesâ cegKe kesâ oMe&veeW keâer Deekeâeb#ee mes efMeefLeue ve nesles ngÙes efceefLeueehegjer heOeejs~
20
ieerle mebKÙee-17
ht
ueeskeâe ieeÙeefvle
ig
yr
Sleew oMejLejepeefkeâMeesjew~
op
veerueheerlepeuepeelemegvojew efJeÕeefJeueesÛeveceevemeÛeesjew~~1~~
C
Ùe%eeLeË ÙeeefÛeleew Ûe cegefvevee ®olee efhe$ee meceveg%eeleew~

©
keâekeâhe#eÛevõkeâefMeKeC[keâew meeOeË keâeweMf ekeâcegevf evee Ùeeleew~~2~~

SkeâefJeefMeKeIeeeflelee leeškeâe efJeÅes meceefOeieles jceCeerÙes~
efoJÙeeŒeeCÙeveskeâMeesÓefOeieleew efve®heceMeefòeâyeues keâceveerÙes~~3~~

hejceveerÛeceejerÛeveerÛelee F<egCee heejsefmebOeg ØeefCeefnlee~
Ùe%eIveermegyeengØecegKee efkeâue efveefKeuee efveefMeÛejÛecet efJeefvenlee~~4~~
heohe¿pejpemee efJejpemkeâe efJeefnlee efMeueeceÙeer $e+ef<eveejer~
ue#ceCee«epevcee meecØeleceeÙeelees efceefLeueeb keâecegk& eâOeejer~~5~~
d .
Fefle peveefveieefoleceeëe=CJeevees jecees efJeØeJeÙe&efveefo&°:~
ve
efieefjOejØeYegpe&veÂMe: hetJeË he§eeved efceefLeueehegjeR Øeefo°:~~6~~
er
es
Yeewceer—ueesie iee jns nQ-Ùes oesveeW cenejepe oMejLe kesâ jepekegâceej nQ, pees veerues heerues keâceue kesâ meceeve megvoj
R
leLee efJeÕe kesâ ves$e Deewj ceveeW keâes Ûegjeves Jeeues nQ~ Ùes keâekeâ-he#e, DeOe&Ûevõekeâej, ceesjcegkegâšOeejCe keâjves Jeeues oesveeW
s
ht
jepekegâceej Ùe%e keâer j#ee kesâ efueÙes efJeÕeeefce$e peer kesâ Éeje Ûe›eâJeleea peer mes ceeBies ieÙes Deewj jesles-jesles cenejepe oMejLe
ig
ves Devegceefle oer leLee Ùes efJeÕeeefce$e peer kesâ meeLe efmeæeßece heOeejs~ Skeâ yeeCe mes Fvekesâ Éeje leeÌ[keâe ceejer ieF& Deewj
R
FvneWves Gheceejefnle Meefòeâ Deewj yeue mes Ùegòeâ ueesieeW keâer Deekeâeb#ee keâe efJe<eÙe yeveer ngF& yeuee-Deefleyeuee veecekeâ JeerjeW
ll
.A
keâes jceeves Jeeueer oes efJeÅeeSB leLee Deveskeâ efoJÙeeŒe efJeÕeeefce$e peer mes ner Øeehle efkeâÙes Deewj FvneR kesâ Éeje Skeâ ner yeeCe
s
mes DelÙevle veerÛe ceejerÛe keâer veerÛelee Yeer mecegõ kesâ heej heWâkeâ oer ieF& leLee Ùe%e-efJejesefOeveer megyeeng kesâ vesle=lJe Jeeueer
ya
efJeMeeue je#eme mesvee Fvekesâ Éeje ceej [eueer ieÙeeR~ ue#ceCe peer kesâ yeÌ[s YeeF& ßeerjece Éeje Deheves ÛejCekeâceue keâer
N
Oetue mes efMeuee yeveer ngF& ieewlecepeer keâer helveer DenuÙee efvece&ue keâjkesâ leejer ieF& Deewj Fme meceÙe Jes OevegOe&j ßeerjece
va
efceefLeuee heOeej DeeÙes nQ~ Fme Øekeâej ueesieeW keâe keâLeve megveles ngS yeÇeÿeCeJeÙe& efJeÕeeefce$e kesâ efveoxMeve kesâ Devegmeej
Se
efieefjOej keâefJe kesâ mJeeceer ßeerjece henues ueesieeW kesâ ves$eeW ceW ØeJesMe efkeâÙes, efheâj pevekeâhegjer ceW~
th
efJeMes<e- Ùen ieerle nJesueer heæefle keâer {eue ceW ef$eleeue ceW efveyeæ nw~
ee
ieerle mebKÙee-18
P
si
jeIeJees peeceelee Ùeelees efceefLeuee veieÙeeË ns~~

ul
ßeeJeb ßeeJeb OeeJeb OeeJeb oÂMegueexkeâe YeeJeb YeeJeced~

T
ri
YeeJelees efveceivee: meJex ØescejmeuenÙÙeeË ns~~1~~

Sh
keâeef§eled heeveb keâeef§eled mveeveb keâeef§eled Jew YeespeveefJeOeeveced~

11
leòÙepegce&neslmeJees peelees pevekeâhegjveeieÙeeË ns~~2~~

20
Denb hetJeË Denb hetJeË heMÙesÙeb mJe™hecehetJe&ced~

ht
SJeb ØeeflemheOee& peelee cewefLeueercegKeÙee& ns~~3~~

ig
yr
JeerLÙeeb JeerLÙeeb ueeskeâeyeeOees ØeeflejLÙeb peveeyeeOees~

op
YeeJehepe&vÙeesÓhÙeJe<eealed YeeJeveemeeieÙeeË ns~~4~~

C
efieefjOejØeYegb Â°dJd ee mvesnceÙeeR œepeb me=°Jd ee~

©
heØet jece™hemegOeeb ueesÛeveieie&ÙeeË ns~~5~~

Yeewceer- Deepe efceefLeuee veiejer ceW ßeerjeIeJe heengvee heOeej DeeÙes nQ~ Ùen meceeÛeej megve megvekeâj, oewÌ[-oewÌ[keâj
yeeuekeâeC[ced 203
ØemeVe nes-neskeâj ueesie oMe&ve keâjves ueies Deewj meYeer Œeer-heg®<e Øescejme keâer uenj ceW ceive nes ieÙes~ efkeâvneR ceefnueeDeeW
ves peueheeve, lees efkeâvneR ves mveeve ÚesÌ[e, efkeâvneR ves Yeespeve ner ÚesÌ[ efoÙee~ Fme Øekeâej pevekeâ keâer veiejer ceW ceneve
GlmeJe GheefmLele nes ieÙee~ Ùen DehetJe&mJe™he henues ceQ osKetB-henues ceQ osKetB, Fme Øekeâej cegKeefjle veejer Jeie& ceW
ØeeflemheOee& nesves ueieer~ ieueer-ieueer ceW ueesieeW keâer YeerÌ[ ØelÙeskeâ Ûeewjens ceW pevemebkegâue GceÌ[ heÌ[e Deewj YeeJevee keâer
yeeJeueer ceW meKÙeefceefßele ceeOegÙe& keâe yeeoue yejmeves ueiee~ efieefjOej keâefJe kesâ mJeeceer ßeerjeIeJe kesâ oMe&ve keâjkesâ
mvesnceÙeer ceeuee keâe efvecee&Ce keâjkesâ cewefLeueeefveÙeeW ves Deheves ves$e keâer ieeiej ceW ßeerjece™he Dece=le keâes Yej efueÙee~
d .
ve
efJeMes<e- Ùen ieerle Skeâ Yeespehegjer keâer DeeBÛeefuekeâ {eue ceW efveyeæ nw- Gmekeâe yeesue nw- ‘jecepeer hengveJeeB
er
DeFueve efceefLeuee veieefjÙee ns~’
es
mevoYe&MueeskeâŠ
R
s
DeLe efJeueeskeäÙe jIetòecemeewYeieb YeieJeleeùleefvece&ueceevemeŠ~
ht
mepeueueesÛevemelheguekeâeJeefueŠ me pevekeâes pevekebâ lehemeeb peieew~~1~~
ig
R
Yeewceer- ßeerjece ves ner efpevekesâ efvece&ue ceve keâes Ûegje efueÙee Lee, Ssmes Ùeesefiejepe pevekeâ jIegkegâue ßes‰ ØeYeg keâe
ll
.A
meewvoÙe& osKekeâj mepeue ves$e Deewj heguekeâhetCe& Mejerj neskeâj lehemÙeeDeeW kesâ pevceoelee efJeÕeeefce$e keâes mecyeesefOele
s
keâjkesâ ØeMve kesâ mJejeW ceW Fme Øekeâej ieeves ueies~
ya
ieerle mebKÙee-19
N
va
cen<ex metÛÙeleecesleled kegâlemlÙeew yeeuekeâeJesleew~
Se
ceKe<ex metÛÙeleecesleled kegâlemlÙeew yeeuekeâeJesleew~~1~~

th
efkeâMeesjew keâvokeâvekeâeYeew efJeueesÛevecetelf e&ceuueeYeew~

ee
ve=he<exÓvetÛÙeleecesleled kegâlemlÙeew yeeuekeâeJesleew~~2~~

P
si
MegYee”ew OeefvJeveew Oeerjew Jejew JejJeefCe&veew Jeerjew~

ul
vej<exÓYÙetÛÙeleecesleled kegâlemlÙeew yeeuekeâeJesleew~~3~~

T
ri
efkeâceerÙee ieYe&mecheefòeŠ ØenvlÙee megjceneheòeerŠ~

Sh
megj<ex DeesÛÙeleecesleled kegâlemlÙeew yeeuekeâeJesleew~~4~~

11
keâLeb heodYÙeeefcen Øeehleew efMeMet efieefjOejØeYet Deehleew~

20
efÉpe<ex ØeesÛÙeleecesleled kegâlemlÙeew yeeuekeâeJesleew~~5~~

ht
ig
Yeewceer- ns cen<ex! Deehe metefÛele keâjW efkeâ Ùes oesveeW yeeuekeâ keâneB mes DeeÙes nQ? ns Ùe%e kesâ $e+ef<e! Deehe
yr
megKehetJe&keâ yeleeÙeW efkeâ Ùes oesveeW ke=âheehetCe& yeeuekeâ keâneB mes heOeejs nQ? ns jepeef<e&! Deehe Devegketâuelee mes yeleeÙeW efkeâ
op
efkeâMeesjeJemLee mecheVe yeeoue Deewj mJeCe& kesâ meceeve MÙeece-ieewj ves$eeW kesâ cetefle&ceeve ueeYemJe™he Ùes oesveeW yeeuekeâ
C
keâneB mes DeeÙes nQ? ns ceveg<ÙeeW ceW $e+ef<e! megvoj DebieeWJeeues OewÙe&Meeueer, OevegOe&j, ßes‰ yeÇÿeÛeejer Jeerj! Ùes oesveeW yeeuekeâ
©
efkeâme osMe mes heOeejs nQ? ns osJeleguÙe $e+ef<e! Deehe efve§eÙe keâjkesâ keânW efkeâ Ùen efkeâme ieewjJeceÙeer ceeB keâer ieYe&mecheefòe
nw, pees je#emeeW keâer Dee›eâceCe ™he YeÙebkeâj efJeheefòe keâes ve° keâj jner nw? DeLee&led Fve oesveeW yeeuekeâeW keâe efkeâve
ceeleeDeeW mes pevce ngDee nw? Ùes oesveeW yeeuekeâ efkeâme Yet-Yeeie mes ÙeneB heOeejs nQ? efieefjOej keâefJe kesâ mJeeceer
DeuheJeÙemkeâ efJeÕemle Ùes oesveeW yeeuekeâ efkeâme osMe mes Deewj efkeâme efveefceòe mes ÙeneB hewoue heOeejs nQ? ns yeÇÿe<ex! Deehe
ke=âhee keâjkesâ nceW Ùen meye jnmÙe yeleeÙeW~
ieerle mebKÙee-20
Deefhe Ûe—
keâewefMekeâ keâeefJeceew kegâleMÛeeÙeeleew~
d .
levegmeg<eceeefveefvoleIevekeâe_Ûeveveerueheerlepeuepeeleew ~~1~~
ve
er
Ke[dieletCeMejÛeeheOeeefjCeew keâesefškeâecekeâceveerÙeew~
es
meppevece=ocg eevemeefJeneefjCeew cegevf epeveùodYepeveerÙeew~~2~~
R
efMejefme efMeKeC[Oejew OeejeOejkeâvekeâmeceeveMejerjew~
s
ht
legenf veefkeâjCekeâjmegceOegjnemeew megeJf eueemeew jCeOeerjew~~3~~
ig
R
efkeâceg jepevÙekegâueeefyOeefveMes<eew efkebâ Jee cegefveJejyeeueew~
ll
keâesešf keâesešf heg®ntleefJe›eâceew ke=âheeceÙeew Keuekeâeueew~~4~~
s .A
efkeâceg nefjnjew yeÇÿepeerJeew Jee efkebâ Jee ceoveJemevleew~
ya
meeOeg efJeJesÛeÙe ke=âheÙee meeOees efieefjOejceveefme uemevleew~~5~~
N
va
Yeewceer- Deewj Yeer-ns efJeÕeeefce$e peer! Deheves Mejerj keâer MeesYee mes yeeoue, megJeCe& leLee veerues-heerues keâceueeW keâes
Se
Yeer efveefvole keâjves Jeeues Ùes oesveeW yeeuekeâ keâewve nQ Deewj keâneB mes DeeÙes nQ? Ke[die, lejkeâMe, Oeveg<eyeeCe OeejCe efkeâÙes
ngÙes, keâesefškeâece, megvoj, meppeveeW kesâ ceve ceW efJenej keâjves Jeeues, cegefvepeveeW kesâ ùoÙe Éeje YepeveerÙe, Ùes yeeuekeâ keâewve
th
ee
nQ? efMej hej ceesjhebKe OeejCe efkeâÙes ngÙes yeeoue Deewj megJeCe& pewmes Mejerj Jeeues Ûebõcee keâer efkeâjCe kesâ meceeve cegmkeâeve
P
Jeeues, DelÙevle megvoj Ùegæ ceW kegâMeue Ùes oesveeW yeeuekeâ keâewve nQ? keâjesÌ[eW-keâjesÌ[eW Fvõ kesâ meceeve heje›eâceer,
si
ke=âheemJe™he og°eW kesâ keâeue, Ùes oesveeW yeeuekeâ keäÙee jepekegâceej nQ? Ùee keâesF& $e+ef<ekegâceej? ns mevleefMejesceefCe!
ul
efieefjOej keâefJe kesâ ùoÙe ceW efJejepeceeve Ùes oesveeW efkeâMeesj keäÙee efJe<Ceg Deewj efMeJe nQ? keäÙee yeÇÿe Deewj peerJeeÛeeÙe& nQ?
T
keäÙee keâeceosJe Deewj yemevle nQ? ke=âhee keâjkesâ efJeJesÛeve kesâ meeLe Fve ØeMveeW keâe Gòej mecePeeÙeW~
ri
Sh
ieerle mebKÙee-21
11
keâewefMekeâes peieew-
20
Fceew Éew oMejLejepekegâceejew~

ht
yeÇÿepeerJeoseMf ekeâew vejheles #eefheleceneceefnYeejew~~1~~

ig
yr
ceÙee ÙeeefÛeleew Ûe›eâJeefle&veb $eelegb Ùe%ecegoejew~

op
kesâefueÛeeheMejOejew ØeÛeefueleew efMeefj<ekegâmegcemegkegâceejew~~2~~

C
SkeâMejsCe efveheelÙe leeškeâeb ceuueyOeeÙegOeefJeÅeew~

©
Dej#eleeb Ùe%eb nlekeâewCehekegâueew meoe efvejJeÅeew~~3~~

ceeiexÓnuÙeeb mecegoOd e=lÙe mecØeefle Øeehleew leJe osMeced~
yeeuekeâeC[ced 205
õ°ejew meerleemJeÙecJejb keâlee&jew meesöMs eced~~4~~

veece jeceue#ceCeew jefJeceleerceeieOeerieYe&eJf enejew~
efJepeeveerenf hejcesÕej™heew efieefjOejØeeCeeOeejew~~5~~
Yeewceer—efJeÕeeefce$e ieekeâj Gòej osves ueies-ns cenejepe pevekeâ! he=LJeer keâe yengle yeÌ[e Yeej njves Jeeues Ùes oesveeW
yeeuekeâ cenejepe oMejLe kesâ jepekegâceej SJeb mee#eeled yeÇÿe Deewj peerJeeÛeeÙe& ner nQ~ efMejer<e heg<he kesâ meceeve megkegâceej,
d .
DelÙevle Goej, Ùes oesveeW yeeuekeâ Ùe%e keâer j#ee kesâ efueÙes cesjs Éeje Ûe›eâJeleea cenejepe oMejLe mes ceeBies ieÙes Deewj legjvle
ve
ner efKeueewves kesâ Oeveg<eyeeCe ueskeâj Ûeue heÌ[s~ efvejvlej efveoex<e mJeYeeJe Jeeues jepekegâceejeW ves Skeâ ner yeeCe mes leeÌ[keâe
er
es
keâes ceejkeâj, cesjs MeŒeeŒeeW keâes Øeehle keâjkesâ, je#emekegâueeW keâe mebnej keâjkesâ, cesjs Ùe%e keâer j#ee keâer~ ceeie& ceW DenuÙee
R
keâe Gæej keâjkesâ Fme meceÙe Ùes Deehekesâ osMe efceefLeuee ceW DeeÙes nQ~ Ùes meerlee mJeÙebJej osKeWies Deewj Deheves GösMÙe keâer
s
hetefle& keâjWies~ Fvekeâe veece jece-ue#ceCe nw~ Ùes Yeevegceleer keâewmeuÙee Deewj megefce$ee kesâ ieYe& mes Øekeâš ngÙes nQ~ Ùes
ht
efieefjOej keâefJe kesâ ØeeCeeW kesâ DeeOeej nQ, FvnW hejcesÕej ™he ner peevees~
ig
R
efJeMes<e- Ùen ieerle nJesueer heæefle ceW efveyeæ nw~
ll
.A
ieerle mebKÙee-22
s
meYeemeoeŠ ieeÙeefvle-
ya
peÙeleeb keâesmeue jepekegâceejew~
N
va
MÙeeceieewjlevegjeceue#ceCeew Keuekegâuekeâceueleg<eejew~~1~~
Se
jefJekeâjJemeveefve<eÁkeâefuelekeâefškeâjleuemeeÙekeâÛeeheew ~
keâefjkeâjmeceYegpeoC[efJehegueJeueJeerÙe&eJf eefnleheefjleeheew ~~2~~
th
ee
keâcyegkeâC"efÛeyegkeâeOejmegvojJeoveefJeefpeleefJeOegMeesYeew ~
P
veefueveveÙeveefmelenememeceefhe&lecegevf epeveceevemeueesYeew ~~3~~

si
heuueJekegâmegceefMeKeC[MesKejew efveefMeÛejkeâovekeâjeueew~
T ul
efJeØeOesvegmegjmeeOegheeuekeâew ce_pegueyeeuecejeueew~4~~
ri
Sh
$eeÙesleeb YeejleJemegvOejeb njleeb YetleueYeejced~

MejCeeieleefieefjOejb j#eleeb efJeueefmeleefJe<eÙeefJekeâejced~~5~~
11
20
Yeewceer- Deye meYeemeo iee jns nQ—ns keâesmeuejepekegâceej jece-ue#ceCe! Deehekeâer peÙe nes~ ns MÙeeceue ieewj-
ht
MejerjOeejer, og°eW kesâ JebMe™he keâceue kesâ efueS leg<eej jece-ue#ceCe! Deehekeâer peÙe nes! metÙe& keâer efkeâjCeeW kesâ meceeve
ig
heerleJeŒe megvoj keâefš hej lejkeâMe SJeb keâjleue ceW Oeveg<eyeeCe OeejCe efkeâÙes ngS, neLeer kesâ metB[ kesâ meceeve YegpeoC[
yr
Jeeues, Deheej yeueJeerÙe& mes Me$egDeeW keâes keâ° osves Jeeues Deehe oesveeW keâer peÙe nes~ MebKe kesâ meceeve kebâ", "esÌ{er SJeb DeOej
op
mes Ùegòeâ megvoj cegKe mes Ûevõcee keâer MeesYee keâes peerleves Jeeues keâceueveÙeve, megvoj-nemÙe mes cegefvepeveceeveme keâes
C
uegYeeves Jeeues Deehekeâer peÙe nes~ he$eheg<he SJeb ceÙetjefheÛÚ keâes DeeYet<eCe yeveeves Jeeues je#emeeW kesâ JeOe nsleg YeÙebkeâj
©
efJeØe, Oesveg, osJelee, Deewj meppeveeW kesâ heeuekeâ, megvoj yeeuenbme, Deehe oesveeW keâer peÙe nes~ Deehe oesveeW YeejleYetefce keâer
j#ee keâjW Deewj he=LJeer kesâ Yeej keâes otj keâjW leLee MejCeeiele efJe<eÙe-efJekeâej«emle efieefjOej keâefJe keâer j#ee keâjW~
mevoYe&Mueeskeâ:
ke=âleYeespeveefJeßeceeefokebâ mecegheemeervecele§e keâeweMf ekeâced~
jIegvevoveceyomeewYeieb kegâlegkeâeosJe peieeo ue#ceCeŠ~~1~~
Yeewceer- Yeespeve efJeßeece keâjves kesâ Devevlej efJeÕeeefce$e peer keâer mesJee keâjles ngÙes veerue-yeeoue kesâ meceeve megvoj
jIegvevove ßeerjece mes Kesue-Kesue ceW ue#ceCe peer ves efveJesove efkeâÙee~
d .
ve
ieerle mebKÙee-23
er
jeIeJe lJeoe%eecehes#es pevekeâhegjb efvelejeb efoÂ#es~
es
YeefòeâYeieJeleerpevcecenerÙeb mJekeâerÙeb meewYeeiÙeb meceer#es~~1~~
R
s
meeOeË YeJelee mebÙececeJelee peieleerefJe<eÙeceghes#es~~2~~
ht
ig
meerleeÛejCemejespeefÛeefÖleeb Jevob Jevoceer°ceYeer#es~~3~~
R
Sleefvce<esCeeefhe nefjefve‰b efvepeceevemeb hejer#es~~4~~
ll
.A
efceefLeueeÙeeb efieefjOejmJeeefceveerke=âheekeâeoefcyeveeR Øeleer#es~~5~~
s
ya
Yeewceer- ns jeIeJe! ceQ Deehekeâer Dee%ee keâer Dehes#ee keâj jne ntB~ cegPes pevekeâhegj kesâ oMe&veeW keâer yengle FÛÚe nw~
N
keäÙeeWefkeâ Ùen YeieJeleer-Yeefòeâ keâer pevceYetefce nw~ ceQ Deheves meewYeeiÙe keâer meceer#ee keâj jne ntB~ mebÙece keâer j#ee keâjves
va
Jeeues Deeheßeer kesâ meeLe jnkeâj ceQ mebmeej kesâ efJe<eÙeeW keâer Ghes#ee keâj meketBâiee~ meerlee peer kesâ ÛejCekeâceue mes efÛeefvnle
Se
efceefLeueeYetefce keâes ØeCeece keâj-keâjkesâ ceQ Deheves F&°-ßeerjece Øesce kesâ oMe&ve keâ™Biee~ Fmeer yeneves ceQ YeieJeefVe‰ Deheves
ceve keâer hejer#ee keâ™Biee~ Fmeer efceefLeuee ceW efieefjOej keâefJe kesâ mJeeceer ßeerjece kesâ Øesce keâer cesIeceeuee keâer Øeleer#ee
th
ee
keâ™Biee~
P
mevoYe&Mueeskeâew
si
ul
Deveg%eeleesÓLe jecesCe cegevf evee oerIe&oefMe&vee~

T
peieece efceefLeueeb jecemeIÙeÇ*d mvesnvs e ue#ceCeŠ~~1~~

ri
Sh
le$e yeeuee meceepeicegŠ ceweLf euee jeceue#ceCeew~

11
Â°dJee Øee_peueÙeŠ ØeengŠ ØesceieodieoÙee efieje~~2~~

20
Yeewceer- Fme Øekeâej YeieJeeve jece Deewj efJeÕeeefce$e keâer Dee%ee heekeâj kegâceej ue#ceCe ßeerjece kesâ meeLe efceefLeuee
ht
oMe&veeW kesâ efueÙes Ûeue heÌ[s~ JeneB hej efceefLeuee kesâ yeeuekeâ Dee ieÙes~ Jes ßeerjece-ue#ceCe keâes osKekeâj neLe peesÌ[keâj
ig
Øesce mes ieodieo JeeCeer ceW yeesues~

yr
op
ieerle mebKÙee-24
C
efceefLeueeveieÙeeË YeJelmJeeieleb yeÇJeece Sleeb hegjb oMe&Ùeece~~

©
Fle Flees oMejLejepekegâceejew Keuekegâuekeâ_pemecetnleg<eejew~

YeJelheeohe©es<eg efvelÙeb ØeCeceece Sleeb hegjb oMe&Ùeece~~1~~
yeeuekeâeC[ced 207
ieÁeieC[keäÙeesce&OÙes hegjerÙeb Ùe$e pevee OÙeeÙeefvle efvelÙeb legjerÙeced~

DeeefoMeefòeâpevcecener hejceheeJeveOeece Sleeb hegjb oMe&Ùeece~~2~~
ÙemÙeeb jepeles jepee Ùeeseif ejepepevekeâŠ %eevengleeMeves hejere#f elelevetkeâvekeâŠ~
Ùee%eJeukeäÙeefMe<ÙekeâLeeb efkebâ veg JeCe&Ùeece Sleeb hegjb oMe&Ùeece~~3~~
FÙeb ogiOeceleer veoer ÙeecegJeen OejCeer megleeb heÙeŠ heeÙeefÙelegb Jelmeuesve peveveer~
d .
ve
ogiOeOeejeb metles mee melÙeeheÙevleer veece Sleeb hegjb oMe&Ùeece~~4~~
er
DeóeefuekeâeŠ Øeekeâeje efoJÙeheg<heJeeefškeâe megOeehetCe&leesÙee meefjlmejebemf e Jeeefhekeâe~~
es
meevegpees jcemJe ieerlemeerleeefYejece Sleeb hegjb oMe&Ùeece~~5~~
R
Ùe$e Megkeâe meeefjkeâe Jesoevleb ÛeÛe&Ùevles Ùe$e veeÙeex veje Ùegieue™heceÛe&Ùevles~~
s
ht
efieefjOejØeYeg YeJevleew veÙeveb veÙeece Sleeb hegjb oMe&Ùeece~~6~~
ig
R
Yeewceer- efceefLeueeveiejer ceW nce Deehe oesveeW jepekegâceejeW keâe mJeeiele keâjles nQ Deewj Fme veiejer kesâ oMe&ve keâjeles
ll
.A
nQ~ je#eme™he keâceueJeve kesâ efueS efnceheele mJe™he ns oMejLe jepekegâceejeW! FOej mes DeeFÙes-FOej mes DeeFÙes~ nce
s
Deehekesâ ÛejCe keâceueeW ceW efvelÙe ØeCeece keâj jns nQ~ YeieJeved peneB kesâ ueesie efvejvlej hejyeÇÿe keâe ner OÙeeve keâjles jnles
ya
nQ, Ssmeer Ùen efceefLeueehegjer iebiee peer Deewj ieb[keâer peer kesâ ceOÙe ceW yemeer ngF& nw~ Ùen DeeefoMeefòeâ meerlee peer keâer
N
pevceYetefce Deewj hejceheefJe$e Oeece nw efpeme hegjer ceW jepee pevekeâ efJejepeceeve nQ, efpevneWves %eeve keâer Deefive ceW Deheves
va
mJeCe& Mejerj keâes hejeref#ele efkeâÙee nw~ Ùee%eJeukeäÙe peer kesâ efMe<Ùe Ùeesefiejepe peer keâer keâLee keäÙee keânW? Ùen osefKeÙes,
Se
otOeceleer veoer Deheveer heg$eer meerlee keâes otOe efheueeves kesâ efueS efpemes heg$eerJelmeuee he=LJeer ves mJeÙeb Øekeâš efkeâÙee~ pees
th
Dehevee veece melÙe keâjleer ngF& Deepe Yeer ogiOeOeeje GlheVe keâjleer jnleer nw~ Fmekeâer DeóeefuekeâeSB, hejkeâesefš Deewj efoJÙe
ee
heg<heJeeefškeâeSB, Dece=leceÙe peueJeeueer veefoÙeeB, leeueeye, yeeJeefueÙeeB, Ùes meye kegâÚ yengle megvoj nQ~ ns JesoeW ceW ieeÙeer
P
ngF& meerlee peer keâes Deevevo osves Jeeues ØeYeg! Úesšs YeeF& ue#ceCe meefnle Deehe ÙeneR jce peeFÙes~ efpeme efceefLeuee ceW leeslee
si
ul
SJeb cewvee Jesoevle keâer ÛeÛee& keâjles nQ, peneB vej-veejer Deeheßeer meerleejece Ùegieue™he keâer hetpee keâjles nQ, ns efieefjOej
T
keâefJe kesâ mJeeceer! nce Deehe oesveeW keâes Deheves ves$eeW ceW yemeeÙeWies Deewj efceefLeueehegjer efoKeeÙeWies~
ri
Sh
ieerle mebKÙee-25
11
jeceŠ Øeen ue#ceCeb Øeefle-

20
pevekeâveiejeR heMÙe ue#ceCe~~

ht
nefmelemegjheeflejepeOeeveeR keâefueleJew<CeJepeerJeOeeveerced~
ig
ØeefLeleceÁueceweLf eueeveeR ceesnce$e efvejmÙe ue#ceCe~~1~~

yr
op
yeÇÿeefJeÅeenle#eesYeeb efJeefÛeleceÛÛejCeeypeueesYeeced~
C
efJeefnle meerleemejmeMeesYeeb efÛeòece$e mecemÙe ue#ceCe~~2~~

©
heMÙe Yees Jeeheerle[eieeved ueefmeleceÛÛejCeevegjeieeved~

OejefCepeeefßeleYetejf Yeeieeved YeefòeâcesJeeYÙemÙe ue#ceCe~~3~~
DeeefoMeefòeâefveJeemeYetefceb ØesceYeefòeâefJeueemeYetefceced~
efieefjOejeef#eefJekeâemeYetecf eb heMÙe efvelÙecegheemÙe ue#ceCe~~4~~
Yeewceer- ßeerjece ue#ceCe kesâ Øeefle keân jns nQ-ns ue#ceCe! Fvõ keâer jepeOeeveer DecejeJeleer keâer Yeer nBmeer GÌ[eves
Jeeueer Jew<CeJeeW keâer megvoj peerJeveoe$eer, ßes‰ cebieueeWJeeueer cewefLeueeefveÙeeW mes Ùegòeâ Fme pevekeâveiejer keâes efvenejes~ ÙeneB
Dehevee ceesn meceehle keâjes~ ns ue#ceCe! Gme efceefLeueehegjer keâes osKees, peneB yeÇÿe-efJeÅee mes mebmeej keâe #eesYe ve° nes
d .
peelee nw~ peneB cesjs ÛejCekeâceueeW keâe ueesYe efJemle=le nes jne nw~ peneB meerleepeer keâer jmeceÙeer MeesYee keâer Yeer jÛevee ngF&,
ve
ue#ceCe ÙeneB Deheves efÛeòe keâes mecesš uees~ meerlee peer kesâ DeeßeÙe mes efpevekeâe meewYeeiÙe yengle yeÌ{ ieÙee nw, efpeveceW cesjs
er
ÛejCekeâceue keâe Øesce ueyeeueye Yeje nw, Ssmes ÙeneB kesâ yeeJeefueÙeeW Deewj leeueeyeeW keâes efvenejes leLee ÙeneB Yeefòeâ keâe ner
es
DeYÙeeme keâjes~ ns ue#ceCe! Ùen DeeefoMeefòeâ keâer efveJeeme mLeueer nw~ Ùen ØesceYeefòeâ keâer efJeueemeYetefce nw~ ÙeneR hej
R
efieefjOej keâefJe kesâ DeeOÙeeeflcekeâ ves$e keâe efJekeâeme ngDee, Fme Yetefce keâer Gheemevee keâjles ngS Fmekesâ efvejvlej oMe&ve
s
ht
keâjes~
ig
R
efJeMes<e- Ùen ieerle meele cee$ee ™hekeâ leeue ceW efveyeæ nw~
ll
mevoYe&Mueeskeâew
s .A
efceefLeueemeefKeefYeŠ meceerÙeceevesjs jIegJeÙeez veiejb efvejer#ÙeceeCeew~
ya
veJeveerjopeele™hekeâevleer oÂMeeles veveg peevekeâermeKeereYf eŠ~~1~~
N
va
DeLe lee jIegÛevõÛevõJekeä$eØemejlmeewYeiemeesceceeefheyevlÙeŠ~
Se
pevekeâelcepeÙee meceeveÙevlÙees nefjceeieemegjLee°ieerlece°ew~~2~~

th
Yeewceer- efceefLeuee kesâ yeeueefce$eeW mes efceuekeâj veiej keâes efvenejles ngS veJeerve cesIe Deewj megJeCe& kesâ meceeve MeesYee
ee
Jeeues ßeerjece-ue#ceCe, peevekeâer peer keâer meefKeÙeeW kesâ oMe&ve kesâ efJe<eÙe yeve ieÙes~ Fmekesâ Devevlej meerlee peer keâer Dee"
P
meefKeÙeeW ves ßeerjeceÛebõ cegKeÛebõ keâer MeesYeemegOee keâe heeve keâjleer ngF& meerlee peer mes ßeerjece keâer leguevee keâjleer ngF& ØeYeg
si
jece keâes GösMÙe keâjkesâ Dee" ieerle ieeÙes~

T ul
ieerle mebKÙee-26
ri
Sh
ØeLecee peieew-
11
peueOejkeâvekeâmeceeveMejerjew~ hegjleŠ heMÙele meKÙees jIegJeerjew~~1~~

20
keâefšlešletCeerjkeâjMejÛeeheew~ keâesefškeâesefšjefJemeÂMeØeleeheew~~2~~
ht
heeJe&Ceefncekeâjkeâjkeâjnemeew~ efMeJeceveesceevememeleleefveJeemeew~~3~~
ig
yr
OevegÙe&%eefcen õ°gceeÙeeleew~ cegefveJeOetheehenjew peveheeefjpeeleew~~4~~

op
keâe®efCekeâew efJeveefÙeveew megMeerueew~ JesohegjeCeefJeefoleMegefÛeueerueew~~5~~

C
™heMeeruemeg<eceemegKeefmevOet ~ ØelÙeieelcehejelceeveeefJeJe oerveyevOet~~6~~

©
meKÙeŠ megkegâceejeefJeceew jepemegleeYeesiÙeew~ efieefjOejØeYet meerleesecf e&ueÙees§e ÙeesiÙeew~~7~~

Yeewceer- ØeLece meKeer iee G"er-ns meefKeÙeeW! yeeoue Deewj megJeCe& kesâ meceeve Mejerj Jeeues jIegkegâue kesâ Fve oes JeerjeW
yeeuekeâeC[ced 209
keâes meeceves osKees~ Ùes keâefšleš ceW lejkeâme Deewj neLe ceW Oeveg<e-yeeCe efueÙes nQ~ Fvekeâe Øeleehe keâjesÌ[eW metÙeeX kesâ meceeve
nw~ Fvekeâer cegmkeâeve hetCe& Ûevõcee kesâ efkeâjCe kesâ meceeve nw~ Ùes Mebkeâj peer kesâ ceveceeveme mejesJej ceW efveJeeme keâjles nQ~
Ùes DenuÙee kesâ heehe keâes njves Jeeues, YeòeâeW kesâ keâuheJe=#emJe™he ßeerjece-ue#ceCe OevegÙe&%e osKeves kesâ efueS ÙeneB
heOeejs nQ~ Ùes yeÌ[s keâe®efCekeâ, efJeveceü Deewj megvoj MeesYee Jeeues nQ~ Fvekeâer heefJe$e ueeruee JesoeW Deewj hegjeCeeW ceW efJeefole
nw~ Ùes ™he-Meerue-MeesYee Deewj megKe kesâ meeiej nQ Ùes ØelÙeieelcee Deewj hejceelcee kesâ meceeve oerveeW kesâ yevOeg nQ~ ns
meefKeÙeeW! Ùes oesveeW megkegâceej jepehegef$eÙeeW kesâ efueS YeesiÙe nQ Deewj efieefjOej keâefJe kesâ mJeeceer jece-ue#ceCe, ßeermeerlee
d .
Deewj Gefce&uee kesâ efueS ÙeesiÙe nQ~
ve
er
ieerle mebKÙee-27
es
DeLe efÉleerÙee peieew-
R
s
Fceew cenejepeoMejLekegâceejew MegYes~
ht
ig
MÙeeceieewjew efkeâMeesjew Goejew MegYes~~
R
keâekeâhe#eOejew keâefueleletCeJeeCeÛeeheew~
ll
.A
ovegpeJebMehe¿peleg<eejew MegYes~~1~~
s
Fceew keâewmeuÙeemegefce$es Oe=leJelÙeew ieYex~
ya
osnØeYeeefpelekeâesefšceejew N
MegYes~~2~~
va
MÙeecees veece jeceesÓefmle ieewj§eue#ceCeŠ~
Se
GYeew efoJÙeJewYeJeheejeJeejew MegYes~~3~~

th
efJeÕeeefce$eÙe%eb $eelegb efhele=YÙeeb efJeÙegòeâew~

ee
efJenlecesefoveerceefn‰Yeejew MegYes~~4~~
P
si
MeesYeeëe=Áejew megke=âlemegKemeejew~
ul
efJeYee›eeref[leeefÕeveerkegâceejew MegYes~~5~~
T
ri
Fceew Jejew meerleesefce&ueÙees§eeefhe ÙeesiÙeew~

Sh
efieefjOejceveesefJeefheveefJenejew MegYes~~6~~
11
20
Yeewceer- efÉleerÙe meKeer efceefLeuee Oegve ceW iee G"er-ns keâuÙeeCeer! Ùes oesveeW cenejepe oMejLe kesâ kegâceej nQ~ Ùes
MÙeece ieewj, efkeâMeesj, SJeb DelÙevle Goej nQ~ Ùes mkeâvOe lekeâ ueškeâves Jeeues kesâMe leLee lejkeâMe Deewj Oeveg<e yeeCe
ht
OeejCe keâjves Jeeues nQ~ Ùes je#emeJebMe ™he keâceuekegâue keâes ve° keâjves kesâ efueÙes yehe&â kesâ meceeve nQ~ Deheveer Mejerj
ig
yr
MeesYee mes keâece keâes peerleves Jeeues Fve oes yeeuekeâeW keâes ›eâceMeŠ keâewmeuÙee Deewj megefce$ee peer ves ieYe& ceW OeejCe efkeâÙee nw~
op
MÙeeceue jepekegâceej keâe veece jece nw Deewj ieewj JeCe& Jeeues jepekegâceej keâe veece ue#ceCe nw~ Ùes oesveeW Deueewefkeâkeâ
C
JewYeJe kesâ cenemeeiej nQ~ YetefceYeej nejer oesveeW yeeuekeâeW keâes Fvekesâ ceelee efhelee ves efJeÕeeefce$e kesâ Ùe%ej#ee kesâ efueÙes
©
efveÙegòeâ efkeâÙee nw~ Ùes MeesYee kesâ ëe=bieej hegCÙeeW kesâ leòJemJe™he leLee Deheveer MeesYee mes DeefÕeveer kegâceejeW keâes Yeer
ueefppele keâjves Jeeues nQ~ efieefjOej keâefJe kesâ ceve™he Jeve ceW efJenej keâjves Jeeues Ùes oesveeW jepekegâceej jece-ue#ceCe
›eâceMeŠ meerlee SJeb Gefce&uee kesâ efueS ÙeesiÙe nQ~
ieerle mebKÙee-28
le=leerÙee peieew-
me<e&hemeceevee meerlee pevekeâkegâceejer ns~
Deleefmemeceevees jecees YeòeâYeÙenejer ns~~1~~
veefueveermeceevee meerlee jepekegâceejer ns~
d .
ve
Yeücejmeceevees jecees pevemegKekeâejer ns~~2~~
er
Ûeheueemeceevee meerlee OejefCekegâceejer ns~
es
veerjomeceevees jecees Jeemeveehenejer ns~~3~~
R
s
efceefLeueemegke=âleYetlee meerlee meggkegâceejer ns~
ht
ig
DeJeOemegke=âle jeceŠ heehenejer ns~~4~~
R
jeIeJeeveg™hee meerlee efpelekeâeceveejer ns~
ll
.A
Yetecf epeeveg™hees jecees efieefjOejùodeJf enejer ns~~5~~
s
ya
Yeewceer- hegveŠ efceefLeuee kesâ DeebÛeefuekeâ Oegve ceW leermejer meKeer iee heÌ[er—pevekeâkegâceejer meerleepeer mejmeeW kesâ hetâue
N
kesâ meceeve nQ Deewj YeòeâYeÙenejer ßeerjece leermeer kesâ hetâue kesâ meceeve veerues nQ~ nceejer meerleepeer keâceefueveer kesâ meceeve nQ
va
Deewj FOej YeòeâeW keâes megKe osves Jeeues ßeerjece Yeewjs kesâ meceeve nQ~ Yetefceveefvoveer meerleepeer efyepeueer kesâ meceeve nQ Deewj
Se
Jeemevee keâes njves Jeeues ßeerjece yeeoue kesâ meceeve nQ~ Fmeer Øekeâej nceejer megkegâceejer meerleepeer efceefLeuee keâer hegCÙe™hee
nQ FOej ßeerjece DeÙeesOÙee kesâ megke=âle ™he nQ~ Fmeer Øekeâej efieefjOej keâefJe kesâ ùoÙe ceW efJenej keâjves Jeeues ßeerjece
th
ee
meerlee peer kesâ Deveg™he nQ~

P
ieerle mebKÙee-29
si
ul
ÛelegLeea Øeen-
T
meefKe ns jecees peevekeâerÙeesiÙeŠ~

ri
Sh
™heMeerueiegCeefJeYeJemecheoe lemÙee vetveb YeesiÙeŠ~~1~~

11
lÙekeälJee Ùeefo Øeefle%eeb ›etâjeb GYeew heefjCeÙeefle YetheŠ~

20
ßeerjeIeJecen&efle Jewosner me Ûe lemÙee Deveg™heŠ~~2~~

ht
GYeew ™hemecheoeieefjcCee JebMesveeefhe meceeveew~

ig
yr
GYeew keâeÙe&keâejCeyeÇÿeCeer F&Meew ieueoefYeceeveew~~3~~

op
meÁÛÚleeb efJeÅeglee peueoŠ mJeLex veeefhe Ûe JeeCeer~

C
ieeÙeleg efieefjOejieerevf e&jvlejb keâefueceuekeâueg<eke=âheeCeer~~4~~

©
Yeewceer- ÛelegLe& meKeer iee jner nw-ns meKeer! ßeerjece peevekeâerpeer kesâ ÙeesiÙe nQ~ Ùes ™he, Ûeefj$e, iegCe Deewj JewYeJe-
mecheefòe mes ßeermeerlee peer kesâ ner YeesiÙe nQ~ DeLee&led Fvekesâ ™he-Ûeefjle-iegCe Deewj JewYeJeeW keâe ßeer meerleepeer ner Deevevo
yeeuekeâeC[ced 211
ues mekeâleer nQ~ Ùeefo cenejepe pevekeâ Deheveer keâ"esj Øeefle%ee ÚesÌ[keâj ßeermeerleejece peer keâe efJeJeen keâj osles lees eqkeâlevee
DeÛÚe neslee keäÙeeWefkeâ ßeerjece meerleepeer kesâ ÙeesiÙe nQ Deewj ßeermeerlee jecepeer kesâ Deveg™he nQ~ oesveeW ner mJe™he mecheefòe,
ieefjcee Deewj JebMe mes Skeâ otmejs kesâ meceeve nQ~ oesveeW ner keâeÙe&-keâejCe yeÇÿe nQ DeLee&led meerlee peer keâeÙe&yeÇÿe nQ Deewj
ßeerjece keâejCeyeÇÿe~ oesveeW ner DeefYeceevejefnle F&Õej nQ~ meKeer! Deye lees efyepeueer mes yeeoue efceue peeÙe Deewj megvoj
DeLe& mes JeeCeer mebiele nes peeÙe DeLee&led ßeerjece meerleepeer mes efceue peeÙeB Deewj ßeermeerlee peer jecepeer mes~ Fmeer ceneslmeJe
keâes keâefueÙegie kesâ ceueeW Deewj heeheeW keâes keâešves kesâ efueS keâšej yevekeâj efieefjOej keâefJe keâer JeeCeer Yeer efvejvlej ieeleer
d .
jns~
ve
er
efJeMes<e- Ùen ieerle nJesueer heæefle ceW ner efveyeæ nw~
es
ieerle mebKÙee-30
R
s
he_Ûeceer Øeen-
ht
ig
DemceeefYeef§evlee ve keâeÙee& jeceŠ meerleeheeefCeb «enerlee~~
R
DeeÙeelees efceefLeueeb menevegpeŠ efmLeefleŠ meefKe efÛeòes efJeÛeeÙee&~~1~~
ll
.A
Ye*dkeälee MecYegkeâece&kg ebâ kegâlegkeâeod yeeOee mecee efveJeeÙee&~~2~~
s
mJeÙecJejs peslee Yetheeueeved Me¿e efkeâue heefjneÙee&~~3~~
ya
N
veerjepeveeb efJeoOeleeb osJÙees j”eefueŠ efkeâue OeeÙee&~~4~~
va
meerleejeceefJeJeenb ieeÙeleg efieefjOejieerjefveJeeÙee&~~5~~
Se
Yeewceer- heeBÛeJeeR meKeer ieeves ueieer- ns meKeer! nceW efÛevlee veneR keâjveer ÛeeefnÙes~ ßeerjece ßeermeerlee keâe heeefCe«enCe
th
DeJeMÙe keâjWies~ meefKe! ßeerjece, Úesšs YeeF& ue#ceCe meefnle efceefLeuee ceW heOeejs nQ efÛeòe ceW Fme heefjefmLeefle keâe efJeÛeej
ee
keâj uesvee ÛeeefnS DeLee&led mJeÙebJej ceW peevekeâer peer keâe peÙe ßeerjece keâer hetJe& Ùeespevee ceW nw~ ßeerjeIeJe Kesue Kesue ceW
P
ner Mebkeâj YeieJeeve keâe Oeveg<e leesÌ[Wies~ meYeer yeeOeeDeeW keâe efveJeejCe nes peeÙesiee~ Ùes mJeÙebJej ceW meYeer jepeeDeeW keâes
si
peerle ueWies~ meKeer Mebkeâe cele keâjes~ osJeJeOegSB Deejleer mepeeSB Deewj nce meye jbieesueer yeveeÙeW Deewj efkeâmeer kesâ Yeer Éeje
T ul
ve ®keâ mekeâves Jeeueer efieefjOej keâefJe keâer JeeCeer Yeer meerleejece peer keâe efJeJeeneslmeJe ieeleer jns~
ri
Sh
efJeMes<e- Ùen ieerle DeJeOe Øeevle kesâ veÛeejer Oegve ceW efveyeæ nw~ efpemekesâ yeesue nQ-
efÛevlee keâjew efpeefve ceve ceW efmeÙee kesâ jece DeJemew efyeÙeefnnQ~~
11
20
ieerle mebKÙee-31
ht
<e<"er peieew—
ig
Deeefue Ùeefo YeJesoÙeb mebÙeesieŠ~

yr
op
leoe YeJesefvceefLeuee megefKeveer Ûesod owJeeosMemegÙeesieŠ~~1~~

C
GYeew meceew meceefOeÙeew Ûe oMejLepevekeâveece vejjepeew~

©
™heMeerueiegCemeewcÙemecheoe ÉeJeefhe meceew meceepeew~~2~~

YetefceefMejesÓÙeesOÙee efkeâue efceefLeuee lemÙeeŠ efleuekeâmJe™hee~
efceefLeueeOeejesÓÙeesOÙee efceefLeueeÓÙeesOÙeeue*dke=âefle™hee~~3~~
hejyeÇÿe keâesmeueekegâceejes efceefLeueeÙeeb Ûe kegâceejer~
meJexMJejes vejesÓÙeesOÙeeÙeeb efceefLeueeÙeeb efkeâue veejer~~4~~
le$e jIegŠ efkeâue kegâueØeJele&keâes ¢e$e efveefceŠ kegâueßes‰Š~
oMejLemeerjOJepeÙeesce&OÙes jeceØescee pÙes‰Š~~5~~
d .
ßeerkeâesmeuee MegYee efceefLeuee jceCeerÙee MegYee hegjerÙeced~
ve
leÙeesyee&efuekeâeyeeuekeâ™heb Kesueefle yeÇÿe legjerÙeced~~6~~
er
es
efceefLeueeÙeesOÙeecenb ceÁueb meerleejecehegveerleced~
R
meevevob efieefjOejesÓefhe ieeÙeleg ce_pegueceÁueieerleced~~7~~
s
ht
Yeewceer- Ú"JeeR meKeer nJesueer heæefle ceW iee jner nw-ns meKeer! Ùeefo Ùen mebÙeesie yeve peeÙe, leye lees Ùen efceefLeuee
ig
megKeceÙeer yeve peeÙe~ Ùeefo F&Õej keâer ke=âhee mes Ùen megÙeesie yeve mekesâ~ JemlegleŠ oesveeW ner meceOeer oMejLe-pevekeâ meceeve
R
nQ SJeb Gvekeâer Oeer DeLee&led yegefæ Yeer meceeve nw~ ‘‘meceeOeerŠ ÙeÙeesŠ leew meceefOeÙeew’’~ ™he, Meerue, iegCeieCeeW keâer meewcÙe-
ll
.A
mecheefòe mes oesveeW ner DeJeOeefceefLeuee meceepe meceeve ner nQ~ ßeerDeÙeesOÙee he=LJeer keâe cemlekeâ nw Deewj ßeerefceefLeuee
s
he=LJeer keâe efleuekeâ~ heâueleŠ ßeerDeÙeesOÙee ßeerefceefLeuee keâe DeeOeej nw Deewj ßeerefceefLeuee ßeerDeÙeesOÙee keâe ëe=bieej nw~
ya
keäÙeeWefkeâ efleuekeâ cemlekeâ keâe ëe=bieej neslee nw Deewj cemlekeâ efleuekeâ keâe DeeOeej neslee nw~ Skeâ ner hejyeÇÿe ßeerDeJeOe ceW
N
kegâceej yevekeâj ßeerjece veece mes Øekeâš ngDee Deewj ßeerefceefLeuee ceW kegâceejer yevekeâj ßeermeerlee veece mes DeeefJeYe&tle ngDee~
va
Jener hejcesÕej ßeerDeJeOe ceW vej Deewj ßeerefceefLeuee ceW veejer yevekeâj efJeKÙeele ngDee~ DeÙeesOÙee ceW kegâue ØeJele&keâ nQ
Se
cenejepe jIeg Deewj efceefLeuee ceW kegâueßes‰ nQ cenejepe efveefce~ oMejLe Deewj pevekeâ peer kesâ yeerÛe ceW ceOÙemLelee efveYee
th
jne nw meYeer meeOeveeW keâe efMejesceefCe ßeerjece-Øesce~ Fme Øekeâej ßeerDeÙeesOÙee Deewj ßeerefceefLeuee Ùes oesveeW hegefjÙeeB
ee
keâuÙeeCekeâeefjCeer Deewj jceCeerÙe nQ keäÙeeWefkeâ Fve oesveeW ceW legjerÙelelJe hejyeÇÿe hejceelcee ner yeeuekeâ Deewj yeeefuekeâe
P
yevekeâj Kesue jns nQ~ Fme Øekeâej ßeermeerleejece peer kesâ keâejCe heefJe$e Fme efceefLeuee-DeJeOe ceneslmeJe keâes ceOegj
si
ul
cebieueceÙe ieerleeW kesâ ceeOÙece mes efieefjOej keâefJe Yeer DeevevohetJe&keâ ieelee jns~
T
ieerle mebKÙee-32
ri
Sh
mehleceer peieew-
11
meefKe ns jeceYeõ TveÉeoMeJe<e&Š hegjeefjÛeeheb keâLeb $eesšÙesled~~

20
Deeefue heMÙe jeceb IeveMÙeeceb keâesceuejepeefkeâMeesjced~

ht
keäJesob OevegŠkeâef"vemeJee&”b MeleMelekegâefueMekeâ"esjced~~

ig
yr
meefKe ns! efvelejecemecYeJeesÓvesve Oeveg<keâ<e&Š hegjeefj Ûeeheb keâLeb $eesšÙesled~~1~~

op
keäJesob keâÛÚhehe=‰efve‰gjb Me¿jOevegefJe&Meeueced~

C
keäJesceb heMÙeefme efMeefj<ekeâesceueb oMejLeyeeuecejeueced~~

©
Deeefue! keâLeb MekeäÙeŠ efMeJekeâece&kg eâefJekeâ<e&Š hegjeefjÛeeheb keâLeb $eesšÙesled~~2~~

veeMeÄegâJeved oeveJee osJee efleueceefhe ÙeÛÛeeueefÙelegced~
yeeuekeâeC[ced 213
keâLeceuecenes ceeveJees jecees pevekeâheCeb heeueefÙelegced~~

Â°dJee peeÙeles ØemeVeleehekeâ<e&Š hegjeefjÛeeheb keâLeb $eesšÙesled~~3~~
Øemeeroleeb heeJe&leerieCeheleer ce=[Ùeleg ce=[es ieJeerMeŠ~
le=CeYe_peb efJeYeveòegâ efMeJeOevegŠ ßeerjecees JeeieerMeŠ~~
õ<še efieefjOejsCe efvepeØeYegheje›eâceeslkeâ<e&Š hegjeefjÛeeheb keâLeb $eesšÙesled~~4~~
d .
ve
Yeewceer- mehlece meKeer ieeves ueieer-ns meKeer! ßeerjeceYeõ DeYeer 12 Je<e& mes Yeer Deuhe DeJemLee kesâ nQ~ Ùes Mebkeâj
er
peer keâe Oeveg<e kewâmes leesÌ[ mekeWâies? ns meKeer! veerues yeeoue kesâ meceeve MÙeeceue, keâesceue jepeefkeâMeesj ßeerjece keâes osKees
es
keâneB Ùes Fleves keâesceue Deewj keâneBb meJeeËie keâef"ve keâjesÌ[eW Je»eeW mes Yeer keâ"esj Ùen efheveekeâ Fvekesâ Éeje Fmekeâe ÛeÌ{eÙee
R
peevee DelÙevle DemecYeJe nw~ meKeer! osKe jner nes- keâneB keâÚgS keâer heer" kesâ meceeve keâ"esj, efJeMeeue efMeJeOeveg<e Deewj
s
keâneB efMejer<e heg<he kesâ meceeve megkegâceej oMejLe peer kesâ yeeuenbme ßeerjece keâes osKe jner nes~ Fvekesâ Éeje Fme Oeveg<e keâe
ht
ig
DeejesheCe kewâmes mecYeJe nw? Dejer meKeer! efpeme Oeveg<e keâes osJelee Deewj oeveJe efleueYej Yeer veneR efKemekeâe mekesâ, Jener
R
Oeveg<e efKemekeâekeâj ceveg<Ùeeke=âefle ßeerjece pevekeâ keâer Øeefle%ee keâes kewâmes hetCe& keâj heeÙeWies? Ùen efJemebieefle osKekeâj cesjer
ll
ØemeVelee meceehle nesleer pee jner nw~ ieewjer-ieCeheefle ØemeVe neW Deewj vevoer yewue hej meJeejer keâjves Jeeues efMeJepeer Deewj
.A
yeÇÿee peer Devegketâue neW, efpememes ßeerjece efheveekeâ keâes eflevekesâ kesâ meceeve leesÌ[ oW Deewj efieefjOej keâefJe Yeer Deheves ØeYeg
s
ya
ßeerjece keâe heje›eâce osKes~
N
efJeMes<e- Ùen ieerle DeJeOeer kesâ keânjJee ueeskeâOegve ceW efveyeæ nw efpemekesâ yeesue nQ-
va
‘yeešw jece keâF yeÙeefmeÙee yeejn Je<e& keâer OevegefnÙeeB veeneR Fvekesâ yeme keâer~’
Se
ieerle mebKÙee-33
th
ee
De°ceer peieew-
P
meKÙeŠ mebMeÙeŠ mecemleesÓefhe lÙepÙeleeced~

si
ul
JeovewJe&ovleeb peÙe ßeerjece~~

T
jecees ueeskeâeefYejecees yeueMeeueer MegYes~

ri
Sh
me leg efJeØekeâ_peJevejefMceceeueer MegYes~~

11
meecØeleb leg mJemevosnes efJeYepÙeleeced~

20
JeovewJe&ovleeb peÙe ßeerjece~~1~~

ht
S<e ieg®jefhe peveeveeb ueIegÂ&MÙeles~

ig
yr
metÙe&ceC[ueefceJeemeew jIegmhe=MÙeles~~
op
meefKeceesnleceŠ mecØeefle efJeme=pÙeleeced~

C

©
lesve veefueveveeueYe_peb OevegYe&*#d Ùeles~

meerlee heefjCes<Ùeles me¿šb ve*d#Ùeles~
efieefjOejsCeeefhe ØeYegefve&lÙeb YepÙeleeced~

Yeewceer- De°ce meKeer iee jner nw-ns meKeer mechetCe& mebMeÙe ÚesÌ[ oes Deewj meye ueesie cegKeeW mes peÙe ßeerjece yeesuees~
ns keâuÙeeCeer! ßeerjece ueeskeâeW keâes Deevevo osves Jeeues, yeueJeeve leLee yeÇeÿeCe keâceuemecetn kesâ efueS metÙe&mJe™he nQ~
Fme meceÙe Dehevee mebosn ve°keâj oes Deewj peÙe ßeerjece yeesuees~ Ùes ØeeefCeÙeeW kesâ ieg® neskeâj Yeer Úesšs efoKe jns nQ~
d .
metÙe&ceC[ue kesâ meceeve Ùes yeeue™he ceW nceejs mheMe& keâe efJe<eÙe yeve jns nQ~ ns meefKeÙeeW! Fme meceÙe ceesn-DevOekeâej
ve
keâe efJemepe&ve keâj oes~ Fvekesâ Éeje keâceueoC[ kesâ meceeve efMeJeOeveg<e leesÌ[e peeÙesiee~ meerleepeer keâe heeefCe«enCe efkeâÙee
er
es
peeÙesiee~ mecemle mebkeâš ve° keâj efoÙes peeÙeWies~ DeleŠ efieefjOej keâefJe Yeer FvnbeR ØeYeg ßeerjece keâe efvejvlej Yepeve keâjs~
R
efJeMes<e- Ùen ieerle iegpejeleer ueeskeâOegve kesâ yeeueieerle keâer {eue ceW efveyeæ efkeâÙee ieÙee nw- Fmekeâe yeesue nw-
s
ht
‘Deces efÛe$eketâš heâjJee peeMetB cegKesefLe keânerMetb jece-jece-jece~’
ig
R
mevoYe&Mueeskeâ:
ll
.A
Fefle lee efceefLeueehegjerhegjvOÇÙeŠ
s
hegjleŠ Øes#Ùe hegjvojb efMeMetveeced~
ya
megceveŠ
N
heefjJe<e&CeÛÚuesve
va
leceLeesÛet ®efÛejb ®efÛeyokeâuheced~~1~~
Se
Yeewceer- Fme Øekeâej Dee" ieerle ieekeâj efceefLeueehegj keâer veeieefjÙeeW ves Deheves mece#e MeesYee ceW yeeoue kesâ meceeve
th
megvoj yeeueßes‰ ßeerjece keâes efvenejkeâj heg<heJe<ee& kesâ yeneves Gve ØeYeg mes kegâÚ ieesheveerÙe efveJesove efkeâÙee~
ee
ieerle mebKÙee-34
P
si
jeIeJe ØeeleŠ heg<heJeeefškeâeceeÙeeefn ns njs!~~1~~

T ul
le$e meerleÙee mJehelvÙee meceeÙeeefn ns njs~~2~~

ri
Sh
meerleeJeovemejespeceOeg›ele Skeâhelveer›eleb heefjheeefn ns njs~~3~~

veKeefMeKe¤heceJes#Ùe efØeÙeeÙeeŠ ueesÛevele=ehf lecegheÙeeefn ns njs~~4~~
11
20
ÙegieueefJeYeeb heMÙesce JeÙeb efkeâue jefmekesâYÙe Deevevob jeefn ns njs~~5~~

ht
efieefjOejùoÙeceveesnjkegâ_pes efvelÙeb meerleemeefnlees efJeYeeefn ns njs~6~~

ig
yr
Yeewceer- ns jeIeJe! Deehe ØeeleŠkeâeue heg<heJeeefškeâe ceW heOeejW~ JeneB Deheveer efvelÙe helveer meerleepeer mes efceueW~ ns
op
meerlee peer kesâ cegKekeâceue kesâ Yeücej! Deehe Deheves Skeâ helveer›ele keâer j#ee keâjW~ Deheveer efØeÙeepeer kesâ veKe-efMeKe
C
meewvoÙe& keâes efvenejkeâj Deheves hÙeemes ves$eeW keâes le=hle keâj ueW~ Gmeer heg<heJeeefškeâe ceW nce ueesie Yeer Ùegieue™heceeOegjer kesâ
©
oMe&ve keâjW Deewj Deeheßeer nce ÙegieueesheemeveejefmekeâeW keâes Deevevo Øeoeve keâjW Deewj efieefjOej keâefJe kesâ ùoÙe™he
megvojkegbâpe ceW Deehe ßeerjeIeJe mejkeâej meerleepeer kesâ meefnle efJejepeceeve neskeâj efvejvlej megMeesefYele jnW~
yeeuekeâeC[ced 215
mevoYe&Mueeskeâew
DeLee›epeled keâeceg&keâÙe%eMeeueeb
meoeflJe&peb JeefÖefJeYeeb efJeMeeueeced~
jecees jceeueeefueleheeohe©eŠ
me ue#ceCees ue#ceCehetJe&pevcee~~1~~
d .
ve
le$eeflJe&peŠ meeOegmeYeemeo§e
er
efvejer#Ùe ÂkedâmJemleÙeveb vejeCeeced~
es
hegCÙeen JeeefiYeŠ ßegeflemetòeâcev$ewŠ
R
s
ßeerjeIeJeb mJeeieleÙeecyeYetJegŠ~~2~~
ht
ig
Yeewceer- Fmekesâ Devevlej ue#ceCe peer kesâ yeÌ[s Yeüelee meekesâleue#ceer Éeje efpevekesâ ÛejCekeâceue ueeefuele nQ Ssmes
R
YeieJeeve ßeerjece Úesšs YeeF& ue#ceCe kesâ meeLe meowJe $e+eflJepeeW mes Ùegòeâ, Deefive mes megMeesefYele, efJeMeeue Oeveg<e keâer
ll
.A
Ùe%eMeeuee ceW heOeejs~ JeneB $e+eflJepeeW Deewj meYeemeoeW ves ØeeefCeÙeeW kesâ ves$eeW kesâ mJeemlÙevemJe¤he ßeerjece keâes efvenejkeâj
s
hegCÙeenJeeÛeve Deewj Jeso kesâ efmeæcev$eeW mes mJeeiele efkeâÙee~
ya
ieerle mebKÙee-35
N
va
mJeeieleb jeIeJe OevegOe&j mJeeieleb jeIeJe~
Se
mJeeieleb megmJeeieleb megmJeeieleb jeIeJe~~

th
OevÙee ke=âlee mJeerÙepeveg<ee cevegpeveg<ee Jew keâewmeuÙee~

ee
heeohe©ejpemee jpemee leeefjlee meueeruecenuÙee~~

P
si
$eeÙeleeb Mev$eeÙeleeb heefj$eeÙeleeb jeIeJe~~1~~

T ul
DeÅe meveeLee pevekeâhegjerÙeb lJelheoecyegpeb mhe=°dJee~

ri
hejyeÇÿe efveieg&Ceb leggjerÙeb meiegCeb lJeeceLe Â°dJee~~

Sh
DeemÙeleeceOÙeemÙeleeb MecegheemÙeleeb jeIeJe~~2~~

11
Me$etved peÙe peevekeâeR Ûe j_peÙe Ye_peÙe OevegŠ ke=âheeuees~

20
MejCeeieleb efieefjOejb efJeØeb heeueÙe oerveoÙeeuees~~

ht
ig
mLeerÙeleeceghemLeerÙeleeb Øeefle‰erÙeleeb jeIeJe~~3~~

yr
op
Yeewceer- ns OevegOe&j jeIeJe! Deehekeâe mJeeiele nw, mJeeiele nw, megmJeeiele nw~ ns cevegJebMe ceW DeeefJeYet&le ØeYeg!
C
Deeheves Deheves DeJeleej mes keâewmeuÙeepeer keâes OevÙe keâj efoÙee Deewj mJeÙeb jpeesiegCe mes jefnle neskeâj Yeer Deeheßeer ves Kesue
©
Kesue ceW Deheves ÛejCekeâceue keâer Oetefue mes DenuÙee keâe Gæej keâj efoÙee~ ns ØeYeg! Deehe nceejs DeeefOeYeeweflekeâ,
DeeefOeowefJekeâ Deewj DeeOÙeeeflcekeâ keâuÙeeCe keâer j#ee keâjW, j#ee keâjW, j#ee keâjW~ Deehekeâe mJeeiele nw~ Deepe Deehekesâ
ÛejCekeâceue keâe mheMe& keâjkesâ leLee Øeeke=âleiegCeeW mes jefnle legjerÙelelJe, meiegCe-meekeâej Deeheßeer hejyeÇÿe hejcesÕej kesâ
oMe&ve keâjkesâ Ùen pevekeâhegjer meveeLe nes ieF& nw~ ns jeIeJe! DeeFÙes, Deemeve hej efJejeefpeS, YeòeâeW keâe keâuÙeeCe
keâerefpeS~ Deehekeâe mJeeiele nw~ ns ke=âheeuees! Deehe Me$egDeeW keâes peerleW~ pevekeâveefvoveerpeer keâes ØemeVe keâjW~ efMeJeOeveg<e
leesÌ[W~ ns oerveeW hej oÙee keâjves Jeeues MejCeeiele Jelmeue! efieefjOej keâe Yeer heeueve keâerefpeS~ efJejeefpeÙes, JÙeJeefmLele
nesFÙes, Øeefle‰e Øeehle keâerefpeS~
mevoYe&Mueeskeâ:
d .
Â°dJee veiejceMes<eb menMes<eb ievlegkeâececeeÛeeÙe&ced~
ve
er
jeceb peueoMÙeeceb efceefLeueeefMeMeJeŠ ke=âheCecetÛegŠ~~1~~
es
Yeewceer- Fme Øekeâej mechetCe& veiej osKekeâj ue#ceCe peer kesâ meeLe DeeÛeeÙe& ÛejCeeW ceW peeles ngS, cesIeMÙeece ßeerjece
R
mes efceefLeuee kesâ yeeuekeâ efJeveceü Yee<ee ceW yeesues-
s
ht
ieerle mebKÙee-36
ig
R
keâesefškeâesefšÙelvekeâejb Ùeb heMÙeefvle Ùeesieerpeveemleb YeJevleb keâLeceelÙepesce~
ll
.A
keâjieleb megjogue&Yeb Ûee®efÛevleeceefCeb le=CeœepeefceJe efJeme=pesce~~1~~
s
meeOeË le$e YeJeefodYe§e ›eâeref[leb megKeeefyOeceivewŠ keâLeb lJeefÉÙeesieb efJemensce~
ya
N
leJe cegKeÛevõeveeueeskeâvepeb efJe<eeoJeefÖb keâLeb jece ùoÙes Jensce~~2~~
va
ØeeCee ievlegefceÛÚefvle efJeÙeesies leye jeIeJesvõ leeb§e OelegË vewJe heejÙesce~
Se
YeJelees efJeJeenmÙe efoÂ#eÙee efpepeereJf e<eecees Ùelveeole SJe OeejÙesce~~3~~

th
yeeuee§e efveoex<ee JeÙeb YeJevleb MejCeb YeeJeYeefòeâœepeceeme=pesce~

ee
mecyeefvOeveceeJegòeceefJeefolJee cevemee JeÛemee YeJelheokeâceueb Yepesce~~4~~

P
#ecÙeleeb Ûe Oe=°lee keâefve‰e ke=âlee osJeosJe Deßegceeueeb ÂMe§eeslme=pesce~

si
ul
efieefjOejØeYegcevegcevÙeievlegb ieg®heeÕex mceejb mceejb efJekeâuee yeÇpesce~~5~~

T
ri
Yeewceer- ns ØeYeg! efpeve Deeheßeer keâes keâjesÌ[eW-keâjesÌ[eW Ùelve keâjkesâ Ùeesieerpeve efvenejles nQ, GvneR Deehe ßeerjece keâes
Sh
Deepe nce kewâmes ÚesÌ[ oW? Deheves neLe ceW Øeehle osJeogue&Ye efÛevleeceefCe keâes nce le=CeeW keâer ceeuee keâer Yeebefle kewâmes
11
efJemeefpe&le keâj oW~ Deehekesâ meeLe nce Fleves osj lekeâ Kesueles jns Deewj megKe kesâ meeiej ceW ceive nesles jns~ Deye Deehekeâe
20
efJeÙeesie kewâmes menW~ ns ßeerjece! Deehekesâ cegKeÛevõ kesâ DeoMe&ve mes GlheVe Fme efJeÙeesieeefive keâes nce Deheves ùoÙe ceW kewâmes
OeejCe keâjW? ns jeIeJesvõ mejkeâej! Deehekesâ efJeÙeesie ceW nceejs ØeeCe efvekeâuevee Ûeenles nQ Gvekeâes nce OeejCe veneR keâj hee
ht
ig
jns nQ~ neB Deehekesâ efJeJeen kesâ oMe&veeW keâer FÛÚe mes nce peervee Ûeen jns nQ~ FmeerefueS ÙelvehetJe&keâ jKe jns nQ~ nce
yr
efveoex<e yeeuekeâ Deehekeâer MejCe ceW DeeÙes nQ Deewj Deehekesâ efueS YeeJeYeefòeâ keâer ceeuee yeveevee Ûeen jns nQ~ Deehekeâes
op
Dehevee mecyevOeer peerpee ceevekeâj ceve-JeeCeer mes nce Deehekesâ ßeerÛejCekeâceue keâe Yepeve keâjWies~ ns osJe-osJe! nceejer
C
Oe=°lee #ecee keâjW~ nceves Deehekeâes yengle Úesše mecePe efueÙee~ nce Deehekeâes Deheveer DeeBKeeW keâer Deßegceeuee ner Deefhe&le
©
keâj mekeâles nQ~ ns efieefjOej keâefJe kesâ mJeeceer Deehekeâes ieg®osJe kesâ heeme peeves keâer Devegceefle oskeâj Deehekeâes mcejCe
keâj-keâjkesâ nce Yeer JÙeekegâue ceve mes Deheves Iej ueewš peeÙeWies~
yeeuekeâeC[ced 217
efJeMes<e- Ùen ieerle efceefLeuee kesâ meceove Oegve ceW yeæ nw~ Fmekeâe yeesue nw-
‘yeÌ[ yeÌ[ peleve kewâ kewâ meerÙee peer kesâ heesmeueeQ mes neW jIegJebMeer ves ves peeF~~’
mevoYe&Mueeskeâ:
Fefle yeeueeved efvepeØesceefJe£ueeved Jeer#Ùe jeIeJeŠ~
ieerlemeerleeefYejecemleeved efJemepÙee&Le ieg®b ieleŠ~~1~~
d .
ve
efJeßecÙeleeb efveMeeb jeceŠ meevegpeŠ efvelÙeke=âæefjŠ~
er
Deveg%eeleesÓLe heg<heeLeË ØeefmLelees heg<heJeeefškeâeced~~2~~
es
R
Yeewceer- Fme Øekeâej Deheves Øesce ceW efJeåJeue yeeuekeâeW keâes Øesce mes efJeoe keâjkesâ ieerlemeerleeefYejece YeJeieeve
s
ßeerjece ieg®osJe kesâ heeme heOeej DeeÙes~ Gme jele ceW efJeßeece keâjkesâ ieg®osJe keâer Dee%ee heekeâj heg<he uesves kesâ efueS Úesšs
ht
ig
YeeF& ue#ceCe kesâ meeLe heg<he Jeeefškeâe heOeejs~
R
Fefle
ll
.A
s
ya
ieerlemeerleemJeÙecJejeshe›eâcees veece mehleceŠ meie&Š~
N
va
Éeje efJejefÛele ieerlejeceeÙeCe ‘ieerlemeerleeefYejece’ veecekeâ mebmke=âle ieerlecenekeâeJÙe kesâ yeeuekeâeC[ ceW ieerle meerlee
Se
mJeÙebJejeshe›eâce veecekeâ mehlece meie& mecheVe ngDee~

th
P ee
si
T ul
ri
Sh
11
20
ht
ig
yr
op
C
©
~~ßeer:~~
d .
yeeuekeâeC[s
ve
er
ieerlemeerleeefvekesâlekeâes veece
es
De°ceŠ meie&Š
R
s
ht
ieerle mebKÙee-1
ig
R
ll
.A
jeceÛevões ue#ceCemeceslees pevekeâhegjJeeefškeâeceghesleŠ~
s
kegâmegceb Ûeslegb kegâmegcekeâesceueŠ kegâefMekeâmegles ßeæeYÙegheslees pevekeâhegjJeeefškeâeceghesleŠ~~1~~
ya
efkeâmeueÙe hegš efJeueefmele keâjefkeâmeueŠ keâefuelekegâmeuekeâesmeueemegkesâlees pevekeâhegjJeeefškeâeceghesleŠ~
N
ieg®mesJee›elejlees cevemJeer efvejJeefOekeâuÙeeCeiegCeesheslees pevekeâhegjJeeefškeâeceghesleŠ~~2~~
va
Se
efMeJeceevemeceevemekeâuenbmees nbmeJebMece_peguekesâlees pevekeâhegjJeeefškeâeceghesleŠ~

efieefjOejØeYegejf n MeerIeÇb YeefJelee efvelÙeefØeÙeemeerleeefvekesâlees pevekeâhegjJeeefškeâeceghesleŠ~~
th
ee
Yeewceer- keâefJe mJeÙeb iee jns nQ-YeieJeeve ßeerjeceÛevõ Úesšs YeeF& ßeerue#ceCe kesâ meeLe pevekeâhegj keâer Jeeefškeâe ceW
P
heOeej DeeÙes~ mJeÙeb heg<he kesâ meceeve keâesceue nesves hej Yeer kegâefMekeâheg$e efJeÕeeefce$e kesâ Øeefle DeefOekeâ ßeæeJeeved nesves mes
si
heg<heeW keâe ÛeÙeve keâjves ØeYeg Jeeefškeâe ceW DeeÙes nQ~ ØeYeg kesâ heuueJe pewmes ßeernmle ceW heuueJe efveefce&le oesvee efJejepe jne
T ul
nw leLee ßeerjece ßeerDeJeOe kesâ ØelÙeskeâ YeJeve keâe kegâMeue mecheVe keâj Ûegkesâ nQ~ ßeerjIegveeLe peer meerceejefnle meYeer
ri
keâuÙeeCeiegCeeW mes Ùegòeâ nQ~ Gvekeâe efvece&ue ceve GvneR kesâ JeMe ceW nw~ meJe&meceLe& neskeâj Yeer ØeYeg, ieg®osJe keâer mesJee ceW
Sh
lelhej nQ~ Gvekesâ mkeâvOe hej heeruee Ùe%eesheJeerle nw Deewj ØeYeg meYeer oes<eeW Deewj ogieg&CeeW mes otj nQ~ ßeerjece efMeJepeer kesâ
11
ceveceeveme mejesJej kesâ jepenbme nQ leLee Jes metÙe&JebMe kesâ megvoj OJepemJe™he nQ~ efieefjOej keâefJe kesâ mJeeceer ßeerjeIeJe
20
peer MeerIeÇ ner meerlee efvekesâle neWies DeLee&led meerlee peer kesâ ùoÙe ceW efveJeeme keâjWies~
ht
mevoYe&Mueeskeâ:
ig
yr
heefjhe=ÛÚdÙe leleŠ meesceeefueJeieË efØeÙeJeiee&ef*dIeÇveleeefKeueeheJeie&Š~

op
iegjJes ieg®jhÙeMes<eve¸Ceeb megceveeseYf eŠ megcevees yeYeew efJeefÛevJeved~~1~~

C
©
Yeewceer- Fmekesâ Devevlej efpevneWvess Deheves efØeÙepeveeW kesâ ÛejCeeW ceW ÛeejeW Øekeâej kesâ cees#eeW keâes Pegkeâe efoÙee nw, Ssmes
mechetCe& ØeeefCeÙeeW kesâ efhelee Deewj ieg® YeieJeeve ßeerjece Deheveer ØeeCeefØeÙee meerlee peer keâer meefKeÙeeW mes hetÚkeâj ieg®osJe
efJeÕeeefce$e kesâ efueS heg<he ÛeÙeve keâjles ngÙes ÛeÙeefvele Deewj oesveeW ceW jKes pee jns heg<heeW mes megMeesefYele ngÙes~
yeeuekeâeC[ced 219
ieerle mebKÙee-2
JevemheefleosJelee peieew-
ueefueleueleeOevelejes! keâCškeâmeIeve mJeeb keâ"esjleeb efveJeejÙe ns~
heefjceueheJeve ce_pegceÁueYeJeve Iece&Ieesjleeb Ûe JeejÙe ns~~1~~
DeÅe jeIeJeŠ kegâmegceb efÛevegles keâjkeâceueeYÙeeb cegob efJelevegles~
d .
ve
heâueheg<heIeve ÛeC[ceeleheJenveceÅehe$ewŠ ØeJeejÙe ns~~2~~
er
keâesceuekeâesmeuejepeefkeâMeesjb ßeercegKeÛeefvojÛee®Ûekeâesjced~
es
R
ceesefolemegpeve meJe&oeveJeoceve cegiOeceeOeJe cee JeejÙe ns~~3~~
s
efoefMe efoefMe heMÙeved keâeb Øeleer#eles efve<ØelÙetnb keâeef_Ûeoer#eles~
ht
ig
keâesekf eâueketâpeve ceOegjceOegkeâjieg_peveceypeves$eb efvenejÙe ns~~4~~
R
ieeheÙe ÛeelekeâkeâesefkeâueYe=”b kegâ® mJeeieleb efJeieleefJeme”ced~
ll
.A
heuueJemeIeve efJeYee›eere[ f leieieve YeeJeJeMÙeb efJeOeejÙe ns~~5~~
s
ya
legoleg ve leled keâ<šb keâjkeâ_peb megjieCeieerleefveefKeueiegCeheg_peced~
N
efieefjOejveÙeveÛee®ÛeelekeâmegIevejeceYeõb mecYeejÙe ns~~6~~
va
Se
Yeewceer- Je=#e keâer osJeer ieeves ueieer~ ns megvoj uelee™he mecheefòeJeeues, keâebšeW mes Yejs ngS iegueeye heg<he kesâ Je=#e!
Deheveer keâ"esjlee ÚesÌ[ oes keâesceue cebieue kesâ DeeßeÙe mJe™he! ns megieefvOele JeeÙeg! Oethe keâer YeÙebkeâjlee meceehle keâj
th
oes~ Deepe ßeerjece Deheves keâjkeâceueeW mes heg<he ÛeÙeve keâj jns nQ Deewj ØemeVelee keâe efJemleej keâj jns nQ~ ns heâueeW Deewj
ee
heg<heeW mes Oevee{dÙe Je=#e! Deepe leer#Ce T<cee keâes OeejCe keâjves Jeeues metÙe&veejeÙeCe keâes he$eeW mes jeskeâ uees~ ns hÙeejs
P
Jevemheefle! meppeveeW keâes Deevevo osves Jeeues, meYeer oeveJeeW keâe oceve keâjves Jeeues, meekesâleefJeneefjCeer meerlee peer kesâ
si
ul
cegKeÛevõ kesâ Ûekeâesj, ceOegceeme ceW Øekeâš ngÙes DelÙevle keâesceue keâesmeuejepe-oMejLe kesâ efkeâMeesj ßeerjece keâes Deepe
T
Deheveer šnefveÙeeW mes uehesš uees~ Ùes ØelÙeskeâ efoMee ceW Âef° [eueles ngS efkeâmekeâer Øeleer#ee keâj jns nQ~ efveef§ele ner
ri
Sh
efveefJe&Ive-YeeJe mes efkeâmeer ØesÙemeer keâes osKevee Ûeen jns nQ~ ns le®Jej! efpevekesâ mJeeiele ceW keâesÙeue ketâkeâ jner nw Deewj
Yeücej iegbpeej keâj jne nw Gve keâceue ves$e ßeerjece keâes efvenejes lees~ ns meIeve heuueJeeW Jeeues! Deheveer veerueer-ØeYee mes
11
DeekeâeMe keâes Yeer ueefppele keâjves Jeeues yeÌ[s Jevemheefle! legce Ûeelekeâ, keâesÙeue Deewj YeücejeW mes ieerle ieJeeDees Deewj
20
mebmeej keâer Deemeefòeâ ÚesÌ[keâj ØeYeg keâe mJeeiele keâjes~ Ùes lees YeeJe kesâ JeMe ceW nQ~ Flevee efveef§ele keâj uees~ osKees,
ht
osJeleeDeeW kesâ Éeje efpevekesâ efJeceueiegCeeW keâe ieeve efkeâÙee ieÙee nw, Ssmes ØeYeg ßeerjece kesâ keâjkeâceue ceW keâneR iegueeye kesâ
ig
keâeBšs ve ÛegYe peeÙeB~ ns Je=#eieCe! efieefjOej keâefJe kesâ ves$e™he Ûeelekeâ kesâ yeeoue ßeerjeceYeõ keâes mecneue uees~
yr
op
ieerle mebKÙee-3
C
meKÙe: Øeeng: ßeerjeceb Øeefle—

©
efceefLeueeefOejepemÙe pÙes‰e kegâceejer Ùee otjleesÓefhe ogefjleb uegveeefle ns~~

jeIeJe mewJesn meerlee meceeÙeeefle ns~
De°eefYejer[dÙeeefYeŠ meKeerefYeŠ hejerlee ieewjeR hetpeefÙelegceeÙeeefle ns~~1~~

Jeenveb efJeveeÓefhe he©eheodYÙeeb Ûeuevleer ielÙee iepesvõmegleeb nbemf eveeR ueuevleer~
Yetceeveb YetefÙe‰b YeeJes Jenvleer Yetefcemeglee Yetefceb hegveeefle ns~~2~~
veKeefMeKemegvojer pevekeâefkeâMeesjer jeceÛevõcegKeÛee®ÛeefvojÛekeâesjer~
ÚefJeceÙeueefuelelevegueuevee megosJeer ceneÚefJeefjJe ØeefleYeeefle ns~~3~~
d .
levegefJeYeeefJeieefCelekeâesefšceejveejer cevocevoceeÙeeefle pevekeâkegâceejer~
ve
ielÙee cejeuÙee efieje keâuekeâesefkeâueeÙee iet{cen¿ejb Øeuegveeefle ns~~4~~
er
es
ueppeles Ûechekeâuelee Jeer#Ùe levegmeewYeieb heešueceJes#Ùe lemÙee ce=olg eeb Ûe ogYe&ieced~
R
Fceeb Â°dJee efpeÜsefle Üefoveer keâceefueveer MecheeÓefhe ieJeË efJepeneefle ns~~5~~
s
ht
™heoerefhekesâJe oerheÙevleer efoievleb ØesceYeefòeâefjJe YeeJeÙevleer YeJevleced~
ig
efieefjOejmegce_pegceeflekewâjefJeCeerkeâewcegoer keâew keâehÙeefYeKÙee ØeefJeYeeefle ns~~6~~
R
ll
Yeewceer- meefKeÙeeB ßeerjece keâes metÛevee os jner nQ-ns jeIeJe! pees efceefLeueeefOejepe keâer pÙes‰ jepekegâceejer nQ, Jes ner
.A
otj mes ner heeheeW keâes ve° keâj jner nQ Deewj Fme meceÙe mJeÙebJej kesâ hetJe& ØeeleŠkeâeue ieewjer-hetpeve kesâ efueS ÙeneB heOeej
s
ya
jner nQ~ Dee" ßes‰ meefKeÙeeW mes efIejer ngF& pevekeâ veefvoveer peer Fmeer heg<he-Jeeefškeâe ceW mLeeefhele efieefjpee keâe hetpeve keâjves
N
GheefmLele nes jner nQ~ ns jeIeJesvõ! osefKeÙes, Jeenve kesâ efyevee Yeer ßeerÛejCekeâceueeW mes Ûeueleer ngF& Deheveer ieefle mes iepesvõ
va
yeeefuekeâe SJeb nbefmeveer keâes megMeesefYele keâjleer ngF& Deheveer YeeJevee ceW Deeheßeer hejyeÇÿe-Yetcee keâes efvejvlej OeejCe keâjleer
Se
ngF&, Yetefce-keâvÙee meerleepeer he=LJeer keâes heefJe$e keâj jner nQ~ Deehe ßeerjeceÛevõ kesâ cegKeÛevõ keâer Ûekeâesjer yeveer ngF&
pevekeâveefvoveer meerleepeer ÚefJe™he megvoj ceefnueeDeeW keâer Yeer osJeer yeveer ngF&, Fme meceÙe ceneÚefJe pewmeer efJejepe jner nQ~
th
ee
ns jeIeJe mejkeâej! osefKeÙes! Deheves Mejerj keâer MeesYee mes jefle keâes Yeer eflejmke=âle keâjleer ngF& pevekeâveefvoveer peer Oeerjs-Oeerjs
P
heg<heJeeefškeâe keâer Deesj Dee jner nQ~ Jes Deheveer ieefle mes nbefmeveer keâe leLee Deheveer JeeCeer mes keâesÙeue keâe Yeer efÚhee ngDee
si
Denbkeâej ve° keâj jner nQ~ Mejerj keâer MeesYee osKekeâj Ûechee keâer uelee Yeer ueefppele nes jner nw Deewj meerlee peer keâer
ul
keâesceuelee osKekeâj iegueeye keâe heg<he Yeer Deheves keâes ogYee&iÙeMeeueer ceeve jne nw~ FvnW osKekeâj leuewÙee keâer keâceefueveer
T
Yeer mekegâÛee jner nw Deewj efyepeueer Yeer Dehevee ieJe& ÚesÌ[ jner nw~ ™he keâer oerefhekeâe kesâ meceeve efoefioievle keâes ØekeâeefMele
ri
Sh
keâjleer ngF& Deewj Øescee-Yeefòeâ kesâ meceeve Deeheßeer keâes ner ØemeVe keâjleer ngF& efieefjOej keâefJe keâer megvoj yegefæ™he
kegâcegefoveer keâes efJekeâefmele keâjves kesâ efueS ÛebefõkeâemJe™he meerlee peer Fme he=LJeer hej Skeâ DeefveJe&ÛeveerÙe MeesYee-meer
11
Øeleerle nes jner nQ~

20
ieerle mebKÙee-4
ht
ig
keâefJeiee&Ùeefle -
yr
op
efceefLeueeefOehemeglee efieefjpeeb hegjŠ hetpeefÙelegceeielee~~

C
ceÁueb ieeÙeefÆJee&Åe_Ûe JeeoÙeefÆŠ~

©
ØeerleÙes legjerÙeeÙeeMletÙeË veeoÙeefÆŠ~~

meKeerJe=vowJe=l& ee efieefjpeeb hegjŠ hetpeefÙelegceeielee~~1~~
yeeuekeâeC[ced 221
heodYÙeeb ÛeuevleerJe nbmeer nmevleer~

™heoerehf ekesâJe heefLe hejcee uemevleer~~
YeefòeâYeeJeeefvJelee efieefjpeeb hegjŠ hetpeefÙelegceeielee~~2~~
Øeke==âlÙee efJeMegæeÓefhe mejesJejs mveelee~
heerlehešb heefjoOeevee efveÙeces efve<Ceelee~~
d .
ieewjerceefvojefcelee efieefjpeeb hegjŠ hetpeefÙelegceeielee~~3~~
ve
er
ØeereflehetJeË hetJexÅegŠ mJeÙecyeje megœeiOeje~
es
Dehethegpeled ØeerlÙee heeJe&leeR mee heeflecyeje~~
R
efJeÕeefJeÕeJeefvolee efieefjpeeb hegjŠ hetpeefÙelegceeielee~~4~~
s
ht
<ees[MeesheÛeejwŠ hetpeefÙelJee YeJeeveerced~
ig
R
Jejb yeyeÇs jIegJejb meerlee ce=[eveerced~~
ll
.A
efieefjOejeefYeveefvolee efieefjpeeb hegjŠ hetpeefÙelegceeielee~~5~~
s
Yeewceer- Deye keâefJe mJeÙeb iee jns nQ-efceefLeueeefOehe jepekegâceejer meerleepeer efieefjpee-hetpeve kesâ efueÙes heOeej DeeF&
ya
nQ~ cebieueieeve keâjleer leLee yeepes-yepeeleer SJeb legjerÙeeJemLee™efheCeer meerlee peer keâer ØemeVelee kesâ efueÙes letÙe& DeLee&led
N
va
leg®ner-JeeÅe keâe GodIees<e keâjleer ngF& meKeer-mecetneW mes efIejer pevekeâveefvoveerpeer efieefjpee-hetpeve keâes heOeej DeeF& nQ~
Se
ßeerÛejCeeW mes Ûeueleer ngF& (DeLee&led hewoue Ûeueleer ngF&) nbefmeveer keâe heefjneme keâjleer ngF&-meer ceeie& ceW ßes‰™he
oerheceeefuekeâe keâer YeeBefle YeefòeâYeeJe mes Ùegòeâ nQ~ mJeYeeJeleŠ heefJe$e neskeâj Yeer peevekeâerpeer ves mejesJej ceW mveeve efkeâÙee
th
efveÙece mes efvehegCe cewefLeueerpeer ves heeruee JeŒe OeejCe efkeâÙee Deewj heeJe&leer peer kesâ ceefvoj ceW DeeFË~ mechetCe& efJeÕe keâer
ee
JevoveerÙee Deieues efove mJeÙecJej ceW GheefmLele nesves Jeeueer megvojceeefuekeâe OeejCe keâer ngF& pevekeâveefvoveerpeer ves
P
Deveg™he Jej kesâ JejCe keâer FÛÚe mes ØescehetJe&keâ heeJe&leer peer keâer hetpee keâer~ efieefjOej keâefJe kesâ Éeje DeefYeveefvole
si
ul
YeieJeleer meerleepeer ves <ees[MeesheÛeej mes heeJe&leerpeer keâer hetpee keâjkesâ Gvemes jIegJej ßeerjece keâes ner Jej™he ceW Jejoeve
T
ceeBiee~
ri
Sh
efJeMes<e- Ùen ieerle Skeâ yeÇpeieerle keâer {eue ceW efveyeæ nw, Gmekeâe yeesue Fme Øekeâej nw-
11
‘yejmeeves keâer ieueer keâevne kesâ ojmeve keâes jeefOekeâe Ûeueer~’

20
ieerle mebKÙee-5
ht
meerlee peieew-
ig
yr
ns $Ùecyekesâ $Ùecyekeâkeâjb jeceb Jejb Jew osefn ces~

op
ns jcyekesâ efkeâmeueeOejb jeceb Jejb Jew osenf ces~~1~~

C
MeleMeleceveespeceveesnjb letCeerjyeeCeOevegOe&jced~
©
peieoefcyekesâ peieoIenjb jeceb Jejb Jew osenf ces~~2~~

DeveJeÅeceskeâceieesÛejb efvepeYeòeâueesÛeveieesÛejced~
JejosÓefcyekesâ veveg jIegJejb jeceb Jejb Jew osenf ces~~3~~

veerueeslheueecyegomegvojb YeJeYeerceJeeefjefOecevojced~
ns Deefcyekesâ efieefjOejOejb jeceb Jejb Jew osenf ces~~4~~
Yeewceer- Deye meerleepeer iee jner nQ—ns $Ùecyekesâ leerve ves$eeW Jeeueer heeJe&leer peer! $Ùecyekeâ efMeJe peer keâes Yeer Deevevo
osves Jeeues ßeerjece keâes ner cegPes heefle ™he ceW os oerefpeÙes~ nsjcye! ieCesMe peer keâes Deevevo osves Jeeueer heeJe&leer peer! heuueJe
d .
kesâ meceeve DeOej Jeeues ßeerjece keâes cegPes heefle™he ceW Øeehle keâje oerefpeÙes~ ns peieoefcyekesâ! keâjesÌ[eW keâeceosJeeW kesâ
ve
meceeve megvoj lejkeâMe Oeveg<e-yeeCe OeejCe keâjves Jeeues, mebmeej keâe heehe njves Jeeues, ßeerjece keâes ner cesje Jej yevee
er
es
oerefpeS~ ns Jej osves Jeeueer ceeB~ efvevoejefnle DeefÉleerÙe FefvõÙeeW kesâ efJe<eÙeeW mes hejs Deheves YeòeâeW kesâ ves$eeW kesâ efJe<eÙe
R
yeves ngS jIegJej ßeerjece keâes ner cesje heefle yevee oerefpeS~ ns Deefcyekesâ! veerues keâceue Deewj yeeoue kesâ meceeve megvoj
s
YeÙebkeâj mebmeej-meeiej kesâ cebojeÛeue mJe™he efieefjOej keâefJe keâes OeejCe keâjves Jeeues ßeerjece keâes ner cegPes heefle™he ceW
ht
GheueyOe keâje oerefpeS~
ig
R
mevoYe&Mueeskeâ:
ll
.A
leemeeceskeâmeKeer efJeosnleveÙeeb lÙekeälJee efMeJeeceefvojs
s
ielJee heg<heheâuewÙeg&leeb vejhelesŠ mheâerleeb iegCewJee&efškeâeced~
ya
le$eehÙeodYegle™hemeewYeieceÙeew Â°dJee N
efkeâMeesjeJegYeew
va
meevevob hegvejslÙe ieodieodeif eje meerleeb efJeveerlee peieew~~1~~
Se
Yeewceer- Gve Dee" meefKeÙeeW ceW Skeâ meKeer DeLee&led heeJe&leer efieefjpee cebefoj ceW meerleepeer keâes ÚesÌ[keâj heg<he-heâueeW
th
mes Ùegòeâ Deheves ßes‰iegCeeW mes megMeesefYele cenejepe pevekeâ keâer Jeeefškeâe ceW peekeâj JeneB hej DeodYegle ™he Deewj meewvoÙe&
ee
mes mecheVe oes jepeefkeâMeesjeW keâes osKekeâj hegveŠ meerlee peer kesâ heeme Deekeâj ieodieo JeeCeer ceW efJeveceülee hetJe&keâ meerleepeer
P
keâes mebyeesefOele keâjkesâ DeevevohetJe&keâ ieeves ueieer~

si
ul
ieerle mebKÙee-6
T
ri
Deeieleew JeeefškeâeÙeeb megkegâceejew~

Sh
MÙeeceieewjJeCeez Ûe JeefCe&veew oMejLejepekegâceejew~~1~~

11
efMejefme efMeKeC[Oejew Ûe OeefvJeveew Keuekegâuekeâceueleg<eejew~

20
eqve®hecesÙeueeJeCÙeceefC[leew #eefhelecenerleueYeejew~~2~~
ht
ßegeflekegâC[ueÛegefcyelekeâheesuekeâew efJeOeggcegKeMeesYeemeejew~
ig
yr
efveefKeueMeeskeâMees<ekeâce=ognemeew le®Celegueefmekeâenejew~~3~~
op
heerleceKeesheJeerleheefjJeerleew iegCeieCeheejeJeejew~
C
efieefjOejØeYet heMÙe ns ceweLf eefue efJeieefueleefJeke=âefleefJekeâejew~~4~~

©
Yeewceer- ns meerles! ßes‰ yeÇÿeÛeejer MÙeece Deewj ieewjJeCe& kesâ oes oMejLe jepekegâceej Jeeefškeâe ceW heOeejs nQ pees yengle
megkegâceej nQ~ GvneWves Deheves cemlekeâ hej ceesjcegkegâš OeejCe efkeâÙee nw~ Jes ßes‰ OevegOe&j leLee je#ememecetn™he keâceue kesâ
yeeuekeâeC[ced 223
efueÙes efnceheele mJe™he nQ~ GveceW DelegueveerÙe meewwvoÙe& nw Deewj Jes Yet-Yeej njves Jeeues nQ~ Gvekesâ keâeveeW ceW efJejepeceeve
kegâC[ue keâheesueeW keâes Ûetce jns nQ~ Jes ÛevõcegKe Deewj MeesYee kesâ lelJemJe™he nQ~ Gvekeâe keâesceue-neme mechetCe&
ØeeefCeÙeeW kesâ Meeskeâ keâes ve° keâj oslee nw, GvneWves veJeerve leguemeer keâe nej OeejCe efkeâÙee nw, GvneWves heeruee Ùe%eesheJeerle
OeejCe keâj jKee nw~ Jes iegCeieCeeW kesâ cenemeeiej nQ~ ns efceefLeueejepeheg$eer! mebmeej kesâ efJekeâejeW mes jefnle leLee efieefjOej
keâefJe kesâ oesveeW mJeeceer ßeerjece-ue#ceCe keâes Deehe DeJeMÙe osefKeÙes~
ieerle mebKÙee-7
d .
ve
oMejLeefkeâMeesjew meceeÙeeleew ns
er
Ûeue Ûeue õ°gb meerles~~1~~
es
R
peveefÛeòeÛeesjeefJeneÙeeleew ns
s
ht
ig
veerueheerleheeLeespemegvojew veerjokegâvoeJeoeleew ns
R
ll
.A
DeveentleeJeefhe meceeÙeeleew ke=âheÙee cegeg vf epeveOÙeevesÓefhe Ùeew ve Ùeeleew ns
s
ya
N
veKeefMeKe™heceeOegjerceOegjew ceOegceveefmepeeefJeJe Yeeleew ns
va
Se
iegJe&Lex heg<heeefCe efÛeveglees efJeleveglees ceÁueeefve efJeYeÙee efJeYeeleew ns

th

ee
efveoex<eoMe&veew Jewons er efvenejÙe keâefJeefieefjOejheeefjpeeleew ns

P

si
ul
Yeewceer- meKeer hegveŠ cewefLeueer Oegve ceW ieekeâj keânleer nw-cenejepe oMejLe kesâ oes jepeheg$e ÙeneB DeeÙes nQ~ ns meerles!
T
ri
GvnW osKeves kesâ efueS ÛeefueÙes-ÛeefueÙes~ ueesieeW kesâ efÛeòeeW kesâ oes Ûeesj ÙeneB heOeejs nQ~ ns meerles! GvnW efvenejves kesâ efueS
Sh
MeerIeÇ ÛeefueÙes~ Ùes veerues-heerues keâceue kesâ meceeve megvoj leLee yeeoue Deewj kegâvo kesâ meceeve ÚefJe Jeeues nQ~ pees cegefveÙeeW
11
kesâ OÙeeve ceW Yeer keâYeer veneR Deeles, Jes ner ßeerjece-ue#ceCe efyevee yegueeÙes ner ke=âhee keâjkesâ efceefLeuee ceW heOeejs nQ~ Jes
20
veKeefMeKeheÙe&vle ™he-ceeOegjer mes ceOegj nQ leLee yemevle Deewj keâeceosJe kesâ meceeve megMeesefYele nes jns nQ~ Ùes ieg®
efJeÕeeefce$e kesâ efueÙes heg<he Ûegve jns nQ Deewj cebieueeW keâe efJemleej keâj jns nQ~ Ùes Deheveer ner MeesYee mes megMeesefYele nQ~ ns
ht
Jewosner! Fvekeâe oMe&ve efveoex<e nw~ efieefjOej keâefJe kesâ efueS keâuhe-Je=#e mJe™he Fve oesveeW jepekegâceejeW keâes Deehe
ig
yr
DeJeMÙe efveneefjÙes Deewj oMe&veeW kesâ efueS ÛeefueÙes-ÛeefueÙes~

op
ieerle mebKÙee-8
C
©
meerlee peieew-
meefKe! efkeâceglkeâefC"leb efJeiveb cevceveŠ ØeefleYeeefle~
ve peeves efkeâue leefVeoeveb Ùesve Oe=efleb uegveeefle~~
meefKe efkeâceg meceglkeâefC"leced~~1~~

meefKe efJeefÛevlÙe megjef<e&JeÛeveb ceveefme vewJe efJeYesecf e~
jeIeJees YeefJelee Jejes cece Ûeslemee ØelÙesefce~~
MekegâveceLe ieewjerieCesMeb efvelÙecesJe leveesefce~
d .
jeceefJejnoJeeefivevee oJeuelesJeeefleogveesefce~~
ve
er
es
DeÅe meJeË megke=âleheâueefcen ueyOeceJeieÛÚeefce~
R
DeleŠ meefKe keâewletnueeefon lJeecenced he=ÛÚeefce~~
s
ht
ig
R
veejoerÙeefiejevegmeejb jececeehleceJewefce~
ll
.A
megkeâefJeefieefjOejØeYegb ie=efnCeerYeeJeleŠ meceghewefce~~
s
meefKe efkebâ meceglkeâefC"leced~~5~~
ya
N
Yeewceer- Deye meerlee peer oerheÛevoer leeue Ûeewon cee$ee ceW iee jner nQ-ns meKeer! Ùen cesje ceve keäÙeeW Flevee
va
GlkeâefC"le Deewj GefÉive Øeleerle nes jne nw~ ceQ Fmekeâe efveoeve veneR mecePe hee jner ntB~ efpememes Ùen cesjs OewÙe& keâes ner keâeš
Se
[eue jne nw~ ns meefKe! osJeef<e& veejo kesâ JeÛeve keâe mcejCe keâjkesâ ceQ ceve ceW veneR [j jner ntB~ jeIeJe ner cesjs Jej neWies,
Fme Øekeâej Deheves efÛeòe ceW efJeÕeeme keâj jner ntB~ ceQ efvejvlej ieewjer-ieCesMe keâe Mekegâve ceveeleer ntB Deewj Jeve keâer uelee keâer
th
ee
YeeBefle meowJe ßeerjece efJejneefive ceW peueleer jnleer ntB~ Deepe mechetCe& melkeâceeX keâe heâue cegPes efceue ieÙee nw, Ssmee ceQ
mecePe jner ntB~ FmeerefueÙes ceQ keâewletnuehetJe&keâ legcemes hetÚ jner ntB~ veejopeer keâer JeeCeer kesâ Devegmeej ceQ Ùen ceeveleer ntB efkeâ
P
si
ßeerjece ner heg<he-Jeeefškeâe ceW Deepe heOeejs nQ, keäÙeeWefkeâ veejopeer ves Ùen keâne Lee efkeâ efpeme heg®<e kesâ iegCe-ßeJeCe mes
ul
Gmes osKeves kesâ efueS legcneje ceve GlkeâefC"le nes, Gmeer keâes legce ßeerjece mecePe uesvee~ mebÙeesie mes Deepe cesje ceve
T
GlkeâefC"le nes jne nw~ FmeerefueS ceQ helveer-YeeJe mes ner efieefjOej keâefJe kesâ mJeeceer ßeerjece kesâ heeme Ûeue jner ntB~
ri
Sh
ieerle mebKÙee-9
11
meKeer Øeen-
20
Fceew efveoex<eueeJeCÙeew efvenejÙe efveYe&Ùeb meerles~

ht
Fceew lJeodJebMemeeJeCÙeez efvenejÙe efveYe&Ùeb meerles~~1~~

ig
yr
DeveentleeefJeneÙeeleew ve meodOÙeevesÓefhe Ùeew Ùeeleew~

op
Fceew efveŠmeercekeâe®CÙeew efvenejÙe efveYe&Ùeb meerles~~2~~

C
efkeâMeesjew MÙeeceieewjeYeew hejcenbmewkeâÂiedueeYeew~

©
Fceew efve<keâecelee™CÙeew efvenejÙe efveYe&Ùeb meerles~~3~~

hegjerÙeb OevÙeleeb Ùeelee lJeceefhe mecceeefvelee KÙeelee~
yeeuekeâeC[ced 225
Fceew efvejJeÅemeewvoÙeez efvenejÙe efveYe&Ùeb meerles~~4~~

Deueewekf eâkeâ™heiegCeMeesYeew megkeâefJeefieefjOejveÙeveueesYeew~
FceeJeveJeÅeceeOegÙeez efvenejÙe efveYe&Ùeb meerles~~5~~
Yeewceer- Deye meKeer keân jner nw-ns meerles! Fve oesveeW jepekegâceejeW keâe ueeJeCÙe efveoex<e nw~ FvnW efveYe&Ùelee mes
osefKeÙes~ Ùes Deehekesâ JebMe kesâ Deveg™he nQ, DeleŠ FvnW efveYe&Ùe neskeâj efveneefjÙes osefKeÙes, pees mebleeW kesâ OÙeeve ceW Yeer veneR
d .
peeles, Jes ner ßeerjece-ue#ceCe Deehekeâer efceefLeuee ceW efyevee yegueeÙes ner heOeejs nQ~ Fvekeâer keâ®Cee keâer keâesF& meercee veneR
ve
nw~ DeleŠ FvnW efveYe&Ùelee mes efveneefjÙes~ MÙeece-ieewj MeesYee Jeeues hejcenbmeeW kesâ ves$eeW kesâ Skeâcee$e ueeYemJe¤he Ùes
er
es
jepeefkeâMeesj Jeemeveejefnle le®CeeF& mes Ùegòeâ nQ~ efveYe&Ùelee mes Fvekesâ oMe&ve keâerefpeÙes~ Ùen hegjer OevÙe ngF& Deewj Deehe Yeer
R
yengle mecceeefvele ngF& nQ~ Fvekeâe meewvoÙe& heehejefnle nw~ DeleŠ FvnW efveŠmebkeâesÛe neskeâj efveneefjÙes~ meerles! Fvekesâ ™he,
s
iegCe Deewj MeesYee Deueewefkeâkeâ nQ Deewj FvneR hej efieefjOej keâefJe kesâ ves$eeW keâe ueesYe nw~ Fvekeâe ceeOegÙe& efvevoejefnle nw~
ht
DeleŠ Fvekeâes efveYe&Ùelee mes efveneefjÙes~
ig
R
ieerle mebKÙee-10
ll
.A
jeces vewJe keâecees Yeeefle~
s
ya
jJeew efle‰efle keâLeÙe efkeâceg jpeveerleceŠ ØeefleYeeefle~~1~~
N
Mejefo veYeefme efJeOeew efJejepeefle efkeâcegle efJe<eb efJeYeeefle~
va
efkeâcegle ieÁeheÙeefme efJeceues he¿ÛeÙe DeeYeeefle~~2~~
Se
meJe&Lee efvejJeÅe™hees JeeefškeâecegheÙeeefle~

th
heMÙe efieefjOejØeYegb ceweLf eefue! JÙeLe&keâeuees Ùeeefle~~3~~

P ee
Yeewceer- ßeerjece ceW keâece efmLej veneR jn mekeâlee~ keäÙeeWefkeâ peneB mes keâece keâer mebKÙee meceehle nesleer nw, JeneR mes
si
jece keâe ØeejcYe neslee nw~ keâefnÙes meerlee peer! keäÙee metÙe& kesâ jnles jeef$e keâe DevOekeâej keâYeer efškeâ mekeâlee nw~ ØeYeg kesâ
ul
efJekeâejjefnle Mejerj ceW keäÙee mebmeej keâe efJekeâej efmLej jn mekeâlee nw~ Mejodkeâeueerve DeekeâeMe ceW Ûevõcee kesâ
T
ri
efJejepeceeve nesves hej keäÙee JeneB efJe<e Dee mekeâlee nw? keäÙee efvece&ue-iebiee kesâ peue ceW keâYeer keâerÛeÌ[ efškeâ mekeâlee nw~
Sh
YeieJeeve ßeerjece keâe mJe™he meJe&Lee efveoex<e nw~ Jes Jeeefškeâe ceW GheefmLele nes jns nQ~ ns efceefLeueeefOejepeheg$eer meerleepeer!
11
efieefjOej keâefJe kesâ mJeeceer ßeerjece kesâ oMe&ve keâerefpeÙes~ meceÙe JÙeLe& Ûeuee pee jne nw~
20
ieerle mebKÙee-11
ht
Ûeue Ûeue efveefcekegâueÛeefvoefve ns cee kegâ®<Je efJeuecyeced~

ig
yr
Ûeue efceefLeueeceefnveefvoefve ns efoMe meeOJeJeuecyeced~~1~~

op
MeerueÙe veerueefveÛeesueb ns ßegeflekegâC[ueueesueced~

C
ueerueÙe Jeoveceueesueb ns ceefmeueefmelekeâheesueced~~2~~

©
OeejÙe heoÙeesce&_peerjb ns cegKeefjleiecYeerjced~

JeejÙe keâšgmebMeÙelees ns efvepemJeevleceOeerjced~~3~~
ÙeeJeod ›epeefle ve otjb ns meevegpeŠ kegâceejŠ~

leeJeod Ùeece meghetjb ns efJeueefmeleMegYemeejŠ~~4~~
Â°dJee veerjpeveÙeveb ns meheâueÙe efvepeveÙeves~
efieefjOejØeYegcegheJesMeÙe ns efvepeceevemeMeÙeves~~5~~
Yeewceer- ns efveefcekegâue keâes ØemeVe keâjves Jeeueer meerles! ÛeefueÙes-ÛeefueÙes, efJeuecye cele keâerefpeÙes~ ns efceefLeuee-
d .
ve
Yetefce keâes Deevevo osves Jeeueer peevekeâerpeer! ÛeefueÙes, meppeveeW keâes DeJeuecye oerefpeÙes~ ns meerles! Deye veeruee heefjOeeve
er
OeejCe keâerefpeÙes leLee keâeveeW ceW kegâC[ue Debieerkeâej keâerefpeÙes~ keâppeue mes megMeesefYele keâheesue Jeeues cegKe keâes efmLej
es
keâerefpeÙes~ efpememes ves$e ceW nce "erkeâ-"erkeâ keâepeue ueiee mekeWâ~ ceOegj Deewj iecYeerj mJej Jeeues vethegjeW keâes ÛejCeeW ceW
R
OeejCe keâerefpeÙes leLee OewÙe&jefnle Deheves ceve keâes mebMeÙe mes otj keâerefpeÙes~ peye lekeâ YeeF& ue#ceCe kesâ meefnle ßeerjece
s
ht
Jeeefškeâe mes otj ve peeÙeB leye lekeâ nce Gvekesâ efvekeâš hengBÛe peeÙeB Deewj keâuÙeeCe kesâ lelJe keâe efJeueeme nes~ keâceue
ig
veÙeve ßeerjece keâes osKekeâj Deheves ves$eeW keâes meheâue keâerefpeÙes Deewj efieefjOej keâefJe kesâ mJeeceer ßeerjece keâes Deheves ceve
R
keâer mespe hej efJejepeceeve keâjeFÙes~
ll
.A
mevoYe&Mueeskeâ:
s
ya
meKeerJeÛees efveMecÙe mee Øemeerooglkeâceevemee~
N
peieece heg<heJeeefškeâeb efJeosnJebMeJeefOe&veer~~1~~
va
Se
Yeewceer- meKeer keâer JeeCeer megvekeâj pevekeâ JebMe keâes mecceeve efoueeves Jeeueer meerleepeer ØemeVe Deewj Glmegkeâ ceve mes
heg<he Jeeefškeâe heOeejeR~
th
ee
ieerle mebKÙee-12
P
Yeejleer ieeÙeefle-
si
ul
efoefMe efoefMe heMÙeefle Ûeefkeâlee meerlee~

T
ri
ØeYegefJejneveueo¢eceeveleveg›eleeflejleerJe meYeerlee~~1~~
Sh
efMeMegnefjCeerJe neEj ùleÛeslee efoefMe efoefMe efJeefoefMe Ûe heMÙeefle~

11
mecegÛÚdJeefmeefle ù<Ùeefle heefjMegÛÙeefle OewÙeË Oe=leb efvejmÙeefle~~2~~

20
mJesoefJevogYejYeefjleueueeše keâefueleÂie_Ûeueveerje~
ht
ig
ieodieodJeÛeveeheguekeâMejerje efÛevlÙeceevejIegJeerje~~3~~
yr
Jeeces Jeeces hegveo&ef#eCes veÙeves Øes<eced Øes<eced~

op
C
Deekeâe*d#eefle keâceueekeâeef*#d eleheokeâ_peb keâ_pekeâjsMeced~~4~~

©
JÙeekegâueÙeefle efJekeâefueleÂiegvcevee ØeYegcegKeefJeOegb efoÂ#egŠ~

mJeeefleIeveb efieefjOejmJeeefceveer meejÁerJe meceer#egŠ~~5~~
yeeuekeâeC[ced 227
Yeewceer- mejmJeleer peer nJesueer heæefle ceW iee jner nQ—ßeerjece kesâ efJeÙeesie ceW efpevekeâer Mejerjuelee peue jner nw, Ssmeer
DelÙevle YeÙeYeerle meerleepeer ØelÙeskeâ efoMee ceW Ûeefkeâle neskeâj osKe jner nQ~ yeeuece=ieer keâer YeeBefle ÛegjeÙes ngÙes efÛeòeJeeueer
meerleepeer ßeernefj keâes efoMee-efoMee ceW Deewj efoMeeDeeW kesâ keâesveeW ceW osKe jner nQ~ TBÛeer Õeeme ues jner nQ, jesceebefÛele nes jner
nQ~ hemeerves-hemeerves nes jner nQ~ OeejCe efkeâÙes ngÙes OewÙe& keâes ÚesÌ[ jneR nQ~ ßeerjece keâe efÛevleve keâjleer ngF& meerleepeer kesâ
cemlekeâ hej hemeerves keâer yetBoW Yej ieF& nQ~ ves$eeW ceW DeeBmet nQ, Gvekeâer JeeCeer efMeefLeue nes ieF& nw Deewj Mejerj ceW jesceebÛe nes
.
ieÙee nw~ megvojer meerlee peer Deheves ves$eeW keâes keâYeer yeeÙeeR Deesj keâYeer oeefnveer Deesj Øesef<ele keâj-keâjkesâ GvneR keâceue kesâ
d
ve
megKeoelee metÙe&veejeÙeCe kesâ kegâue kesâ F&Õej ßeerjece keâer FÛÚe keâj jner nQ~ YeieJeleer ue#ceer Yeer efpevekesâ ÛejCe keâceue
er
keâer FÛÚe jKeleer nQ~ efieefjOej keâefJe keâer mJeeefceveer ßeermeerleepeer ves$eeW keâer efJekeâuelee Deewj ceve keâer Glmegkeâlee kesâ
es
meeLe ØeYeg kesâ cegKekeâceue keâes osKeves keâer FÛÚgkeâ nesleer ngF& Gmeer Øekeâej JÙeekegâue nes jner nQ, pewmes-mJeeleer kesâ yeeoue
R
keâes osKeves kesâ efueÙes Ûeelekeâer efJekeâue nes G"leer nw~
s
ht
ieerle mebKÙee-13
ig
R
meerlee he=ÛÚefle-
ll
.A
kegâmeceb efJeefÛevJeeveŠ kesâveefÛeved cece veeLees Â°Š~
s
õesefCekeâeb efJeOegvJeeveŠ kesâveefÛeod jIegveeLees Â°Š~~1~~
ya
N
ieg®mesJeekeâejer Jeerj›eleOeejer keäJe veg efJeueerveesÓefmle cece ceevemeefJenejer~
va
ueerueemegKeb cevJeeveŠ kesâveefÛeved cece veeLees Â°Š~~2~~
Se
ceeueefle ke=âheÙee oMe&Ùe jeceb ceeOeJeerueles Peefšefle mheMe&Ùe MÙeececed~

th
efJekeâueeb efJeOegvJeeveŠ kesâveefÛeved cece veeLees Â°Š~~3~~

ee
nbefme me¿sleÙe nbmeJebMeeJelebmeb cee heefjnemeÙe nbmekegâuenbmeced~

P
si
ceÁueb efJelevJeeveŠ kesâveefÛeved cece veeLees Â°Š~~4~~

T ul
keâLeÙeleg jIegÛevõb ÛelegjÛekeâesjer Jeoleg veerjoefveYeb ceÙetjefkeâMeesjer~

ri
efieefjOejieerleb ëe=CJeeveŠ kesâveefÛeved cece veeLees Â°Š~~5~~

Sh
11
Yeewceer- meerleepeer hetBÚ jner nQ-Hetâue Ûegveles ngÙes cesjs mJeeceer keâes efkeâmeer ves osKee nw? neLe ceW Hetâue keâe oesvee
20
veÛeeles ngÙes jIegveeLe peer keâes efkeâmeer ves osKee nw? ieg®mesJeehejeÙeCe, yeÇÿeÛeÙe&›ele mecheVe, cesjs ceve ceW efJenej keâjves
Jeeues ØeYeg keâneB efÚhe ieÙes nQ? ueeruee ceW megKe keâe DevegYeJe keâjves Jeeues cesjs mJeeceer keâes efkeâmeer ves osKee nw? ns
ht
ig
ceeueleeruelee! ßeerjece kesâ oMe&ve keâje oes~ ns ceeOeJeer! MÙeecemegvoj ØeYeg keâe MeerIeÇ mheMe& keâje oes~ cegPes JÙeekegâue
yr
keâjles ngÙes cesjs mJeeceer keâes efkeâmeer ves osKee nw? ns nbefmeveer! nbme DeLee&le metÙe&kegâue kesâ DeeYet<eCe ßeerjece keâe mebkesâle
op
keâj oes~ metÙe&kegâue kesâ metÙe& ßeerjece mes cesjer nbmeer cele GÌ[JeeDees~ meejs mebmeej keâe cebieue keâjves Jeeues cesjs mJeeceer
C
keâes efkeâmeer ves osKee nw? ns Ûelegj Ûekeâesjer! jIegkegâue kesâ Ûebõcee ßeerjece kesâ mecyevOe ceW kegâÚ lees keânes~ ns ceÙetj
©
keâvÙes! yeeoue kesâ meceeve ßeerjece keâe helee yeleeDees~ efieefjOej keâefJe kesâ ieerle keâes megveles ngÙes cesjs mJeeceer keâes
efkeâmeer ves osKee nw?
ieerle mebKÙee-14
efkeâef_Ûeled keâ®Ceeb ®olÙeeb ceefÙe Ùeeleg leguemeer~
kegâ$e ielees jIegveeLeŠ me*die=Ceeleg leguemeer~~
efJe<Cegheokeâ_peceOeg›elee ce_pegce_pejer~
megmegjefYemeefjlee heefJe$eØesceefvePe&jer~~
d .
ve
meKeer! ceeb meKeeR efJejnJeÖsŠ heeleg leguemeer~~1~~
er
Â°s ØeYeeJeeueJeeueb jlves OeejefÙe<Ùes~
es
ieC[keâerpeleguemeerefJeJeenb keâejefÙe<Ùes~~
R
s
cece JÙeLeeJeveeR Peefšefle uegveeleg leguemeer~~2~~
ht
ig
ieesceÙesve efuehlJee lJeeb megmLeues jesheefÙe<Ùes~
R
Demeleerefle nemesÓhÙegkeälJee vewJe keâesheefÙe<Ùes~~
ll
.A
cece oewce&vemÙeheekebâ megße¸Ceeleg leguemeer~~3~~
s
oMe&Ùeleg jeIeJesvõb levegleeb ve efJeuecyeced~
ya
nefjefØeÙee njleg N
efJe<eeoefvekegâjcyeced~~
va
ieerlesvewlesveeMeg efieefjOejb hegveeleg leguemeer~~4~~
Se
Yeewceer- YeieJeleer meerlee megiece mebieerle kesâ ner mJej ceW leguemeer ceeB mes ØeeLe&vee keâjleer ngF& keân jner nQ—ns leguemeer!
th
jesleer ngF& cegPe meerlee hej kegâÚ lees keâ®Cee keâerefpeS~ cesjs jIegveeLepeer keâneB Ûeues ieÙes? cegPes mhe° yeleeFÙes~ ns leguemeer
ee
meKeer! Deehe ceneefJe<Ceg ßeerjece kesâ ÛejCekeâceue keâer Yeücejer nQ~ Deehekeâer cebpejer yengle keâesceue nw~ Deehe megieefvOe keâer
P
veoer leLee heefJe$eØesce keâer Peerue nQ~ ns meKeer leguemeer! cegPekeâes efJejn Deefive mes yeÛee ueerefpeS~ Ùeefo ceQ ØeYeg kesâ oMe&ve
si
ul
keâj uetBieer lees jlveeW mes Deehekeâe Leeuee yeveJeeTBieer Deewj Meeue«eece kesâ meeLe Deehekeâe efJeJeeneslmeJe keâjeGBâieer~ ns
T
leguemeer! cesjer JÙeLee ™he Jeve keâer PeeÌ[er keâes MeerIeÇ keâeš [eefueÙes~ ns leguemeer meKeer! ieesyej mes ueerhekeâj Deehekeâes
ri
Sh
megvoj mLeue ceW ueieeTBieer~ Fefleneme kesâ Demebiele nesves hej Yeer DeLee&led meewleve kesâ ™he ceW Deehekeâe helee ueie peeves hej
Yeer ceQ Deehekeâes kegâefhele veneR keâ™Bieer~ cesjs ceve keâer efJekeâuelee kesâ heefjCeece keâes hekeâe [eefueÙes~ ns leguemeer! cegPes jeIeJe
11
kesâ oMe&ve keâje oerefpeS~ ns nefjefØeÙee! cesjs keâ°mecetn keâes ve° keâj oerefpeS Deewj Fme ieerle mes efieefjOej keâefJe keâes heefJe$e
20
keâj oerefpeS~
ht
mevoYe&Mueeskeâ:
ig
yr
kebâ ceeb he=ÛÚefme vewJe keâvoefceefle Yees me JÙeesefcve leled he=ÛÚdÙeleeb

op
vees JÙeesceeke=âeflecesJe MetvÙeefceefle Jew leled meewieleb Øe#Ùeefme~

C
leefVeJee&CeÂMeb ØeYe_peveceLees vees lelmeglemJeeefceveb

©
jeceb Yees me hegjesÂMeerelf e leguemeer meerleeefmceleb JeesÓJeleg~~1~~

Yeewceer- Ùeneb keâefJe meerlee peer keâer SJeb leguemeer peer keâer efJeveeso PeeBkeâer Øemlegle keâj jns nQ~ leguemeer peer keânleer nQ
yeeuekeâeC[ced 229
cegPemes Deehe ‘keâced’ DeLee&led megKemJe™he hejceelcee keâes hetÚ jner nQ Ùee efkeâmeer DevÙe keâes~ meerlee peer ves keâne-veneR~ ceQ
‘keâvo’ DeLee&led megKe osves Jeeues hejceelcee ßeerjece keâes hetÚ jner ntB~ leguemeer ves keâne—keâvo keâe DeLe& lees yeeoue neslee
nw~ ‘keâced peueb ooeefle Fefle keâvoŠ’ pees ‘keâ’ DeLee&led peue oslee nw Gme yeeoue keâes keâvo keânles nQ~ Jen DeekeâeMe ceW nw,
Gmeer mes hetÚ ueerefpeÙes~ meerlee peer ves keâne—veneR; ceQ Gmes hetÚ jner ntB efpemekeâer Deeke=âefle DeekeâeMe kesâ meceeve (veerueer)
nw~ leguemeer ves keâne- DeekeâeMe kesâ meceeve Deeke=âefle MetvÙe keâer Yeer nesleer nw~ Jen yeewæeW kesâ heeme nw~ Deehe GvneR mes hetÚ
ueerefpeÙesiee~ meerlee peer ves keâne—veneR; yeewæeW Éeje Øeefleheeefole efveJee&Ce hej efpevekeâer Âef° nw, Gvekesâ mecyevOe ceW hetÚ jner
d .
ntB~ leguemeer ves keâne—Jes lees JeeÙeg osJelee nQ~ meerlee peer ves keâne—veneR, JeeÙegheg$e kesâ mJeeceer kesâ mecyevOe ceW hetÚ jner ntB~
ve
leguemeer ves keâne- ßeerjece keâes? meerlee peer ves keâne-neB! leguemeer ves keâne- Jes lees Deehekesâ ves$e ceW Yeer nQ Deewj meeceves
er
es
Yeer~ Fme Øekeâej leguemeer Deewj meerlee peer keâe efJeveeso Deehe meyekeâer j#ee keâjs~
R
ieerle mebKÙee-15
s
ht
leguemeer ieeÙeefle-
ig
R
vewJe efÛevlee lJeÙee keâeÙee& efJeosnveefvoefve~
ll
.A
vewJeMe¿e ùefo OeeÙee& pevekeâveefvoefve~~1~~
s
DeOegvewJe ce=ieerÂMee jeceÛevões õ#Ùeles~
ya
hejceevevomJe™hees ùoeÓOegveeÓÓefMue#Ùeles~~
N
va
lJeÙee Øeerelf eŠ heefjÛeeÙee& efJeosnveefvoefve~~2~~
Se
oMeË oMeË oefÙeleb ßeerpevekeâefkeâMeesefjkeâe~

th
jeceÛevõcegKeÛevõs YeefJe<Ùeefle Ûekeâesefjkeâe~~

ee
lJeÙee YeerefleŠ heefjneÙee& ns efJeosnveefvoefve~~3~~

P
ueleekegâ_pes heMÙeleg meecØeleb Øecegoe cewefLeueer~

si
ul
meesÓefhe lJeeb Øeleer#eles meue#ceCees ceneyeueer~~

T
lJeÙee mebme=efleefve&JeeÙee& ns efJeosnveefvoefve~~4~~

ri
Sh
Ye¿lJee MecYeesŠ OevegŠ ef#eØeb lesve heefjCes<Ùemes~

11
efieefjOejØeYegCeehÙeÙeesOÙeeb MeerIeÇb meceeves<Ùemes~~

20
lJeÙee Oe=efleù&efo OeeÙee& ns efJeosnveefvoefve~~5~~

ht
Yeewceer- leguemeer peer keân jner nQ-ns pevekeâjepeheg$eer meerlee peer! Deehe efÛevlee ve keâjW~ Deehe Mebkeâe ÚesÌ[ oW~
ig
yr
ce=ieueesÛeefve! Fmeer meceÙe Deehe ßeerjece kesâ oMe&ve keâjWieer Deewj hejceevevomJe™he hejceelcee ßeerjece keâe Deehe Deeefuebieve
op
Øeehle keâjWieer~ ns peevekeâerpeer! Deehe Øeerelf e keâe heefjÛejCe keâerepf eS~ Deheves efØeÙelece keâes yeej-yeej osKekeâj, Deeheßeer efkeâMeesjer
C
peer ßeerjeceÛebõ kesâ cegKeÛevõ keâer Ûekeâesjer yeveWieer~ ns pevekeâvebeof veer! Deehe YeÙe Úes[Ì oW~ Fmeer meceÙe Deehe ßeerjece keâes
©
ueleekegâb pe ceW efvenejW Deewj ceneyeueer ßeerjece peer Yeer YeeF& ue#ceCe kesâ meeLe Deehekeâer Øeleer#ee keâj jns nQ~ ns peevekeâer peer!
Deehe mebMeÙe Úes[Ì oW~ efMeJepeer keâe Oeveg<e lees[Ì keâj ßeerjece Deehekeâe MeerIeÇ heeefCe«enCe keâjWies, Deewj efieefjOej keâefJe kesâ
mJeeceer Deehekeâes MeerIeÇ ner DeÙeesOÙee ues peeÙeWies~ ns pevekeâveefvoveer peer! Deehe ùoÙe ceW OewÙe& OeejCe keâjW~
mevoYe&Mueeskeâ:
keâ¿Ceefkeâef¿efCevethegjjJeceLe ke=âlJee meceenglees jeceŠ~
efkeâceefhe efJece=MÙe Øepeieew meevevob ue#ceCeb yevOegced~~1~~
Yeewceer- Fmekesâ Devevlej meerlee peer ves kebâkeâCe-efkebâefkeâCeer Deewj veghetj keâer OJeefve mes ßeerjece keâe OÙeeve Deheveer
Deesj Deekeâef<e&le efkeâÙee~ ßeerjece ves Yeer kegâÚ efJeÛeejkeâj DeevebohetJe&keâ Yeüelee ue#ceCe keâes mecyeesefOele keâjles ngÙes Skeâ
d .
ieerle ieeÙee~
ve
ieerle mebKÙee-16
er
es
JeeefškeâeceeÙeelee meerlee~~
R
keâ¿Ceefkeâef¿CeervethegjkeâuejJe ~
s
ht
Pe*dke=âlepeieoieceefnleceveesYeJe ~~
ig
R
YeJeYeÙeùogheeòee meerlee~~1~~
ll
.A
oerheefMeKesJe oerheÙevleerÙeced~
s
ceeceefhe mJeb meceerheÙevleerÙeced~~
ya
efJe<eceMejMejb ceesIeerkeâlegË heefjleŠ heefjÙeelee meerlee ~~2~~
N
va
veerueefveÛeesueb Jehegef<e oOeevee~
Se
Ûeheues JeeypeueefmeleheefjOeevee~~
th
efveefKeueueeskeâueeJeCÙeceneßeerŠ ueesÛevepeuepeelee meerlee~~3~~

ee
heMÙesceeb efJe«eefnCeeR Yeefòeâced~

P
DeeefoMeefòeâceLeefJeieleeMeefòeâced ~~
si
ul
efieefjOejsMeoefÙeleeceefJeYeefòebâ meccegKeceeÙeelee meerlee~~4~~

T
ri
Yeewceer- meerleepeer yeeefškeâe ceW heOeej DeeÙeer nQ~ kebâkeâCe-efkebâefkeâCeer Deewj vethegj kesâ megvoj mJejeW mes peÌ[Ûesleve kesâ
Sh
keâeceYeeJe keâes Yeer ceefnle DeLee&led F&Õej ceveesjLeceÙe keâjkesâ mecceeefvele keâjleer ngF& YeJeYeÙe keâes njves Jeeueer meerlee peer
11
meceerhe Dee ieFË~ oerhekeâ keâer efMeKee keâer YeeBefle meyekeâes ØekeâeMe osleer ngF&, cegPekeâes Yeer Deheves meceerhe ueeleer ngF&, ÛeejeW
20
Deesj mes keâece kesâ yeeCeeW keâes JÙeLe& keâjves kesâ efueÙes ner meerleepeer GheefmLele ngF& nQ~ meerleepeer veerueer meeÌ[er OeejCe keâer ngF&
ht
nQ~ ceeveeW efyepeueer ves ner yeeoue keâer meeÌ[er henve ueer nw~ keâceueveÙeveer meerlee peer mechetCe& ueeskeâeW keâer megvojlee keâer Yeer
ig
ue#ceer nQ~ osKees ue#ceCe! MejerjOeeefjCeer-Yeefòeâ keâes Deemeefòeâjefnle DeeefoMeefòeâ keâes SJeb efieefjOej keâefJe kesâ F&Õej cegPe
yr
jece keâer DevevÙe menÛeeefjCeer Deepe meerlee peer cesjs meeceves GheefmLele nQ~
op
ieerle mebKÙee-17
C
©
ieeÙeefle keâefJe:-
jeIeJees cegoe cewefLeueeR heMÙeefle~
efveefve&ces<eveÙevees ce=ieveÙeveeR heMÙeved efvepeefveefce<eeefCe efvejmÙeefle~~1~~
yeeuekeâeC[ced 231
efveefKeueueeskeâueeJeCÙeueefueleue#ceerueueece efvepeceveefme mecemÙeefle~

keâef"veceskeâhelveer›eleceefhe meerleeoMe&veefce<eleesÓhÙeYÙemÙeefle~~2~~
ÙeesefieJeÙe& FJe YeeJemeceeOeew ceivees ves$eleheebefme lehemÙeefle~
hejkeâue$eoMe&veemeefòeâceefhe meeJeOeevecevemeeefhe JÙeheemÙeefle~~3~~
ceveesceefvojsÓYeer°osJeleeb mecØeOeeÙe& efJeveleesÓefJecevemÙeefle~
d .
efieefjOejØeYegŠ mJeeefceveerMeesYeeb Jejb Jejb JeeÛeb JeefjJemÙeefle~~4~~
ve
er
Yeewceer- keâefJe mJeÙeb nJesueer heæefle ceW iee jns nQ-ßeerjeIeJe ØemeVelee mes efceefLeueeefOejepekeâvÙee ßeermeerleepeer keâes
es
efvenej jns nQ, Skeâškeâ ves$e mes ce=ieveÙeveer meerlee peer keâes osKeles ngÙes ØeYeg heuekeâeW keâe efiejevee Yeer yevo keâj jns nQ~
R
Deheves ceve ceW mechetCe& ueeskeâeW keâer megvojlee keâer MeesYeejlve meerleepeer keâes mecesš jns nQ~ meerlee peer kesâ oMe&veeW kesâ yeneves
s
DelÙevle keâef"ve Skeâ helveer›ele keâe YeieJeeve ßeerjece DeYÙeeme keâj jns nQ~ ØeYeg ßes‰Ùeesieer keâer YeeBefle YeeJe keâer meceeefOe
ht
ig
ceW ceive neskeâj ves$e keâe lehe keâj jns nQ~ DeLee&led Gvekesâ ves$e Deye meerlee peer kesâ Deefleefjòeâ efkeâmeer Yeer veejer keâes keâYeer
R
Yeer veneR efvenejWies~ YeieJeeve ßeerjece, meeJeOeeve ceve mes hejveejer oMe&ve keâer Deemeefòeâ keâes Yeer Deheves YeòeâeW kesâ YeeJeeW mes
ll
.A
otj nše jns nQ~ DeLee&led meerlee oMe&ve Øemebie keâe efÛevleve keâjkesâ ßeerjece Yeòeâ Yeer hejveejer oMe&ve mes yeÛesiee~ Deheves ceve
ceefvoj ceW meerlee peer keâes F&°osJeer keâer YeeBefle heOejekeâj ØeYeg yengle ØemeVe nes jns nQ~ efieefjOej keâefJe kesâ mJeeceer ßeerjece
s
ya
mJeeefceveer peer keâer MeesYee keâes (Jejb-Jejb) yengle megvoj-yengle megvoj keânkeâj hetpe jns nQ~
va
Se
efheyeefle ßeercegKekeâ_pemeerOegb ßeerceeved ceveesceÙeYeücejes YeJeved YeieJeeved~~

efJeefvecesef<eleveerjpeveÙeveŠ meewvoÙe&megOeejmeÛeÙeveŠ~
th
ee
me meceeefOecevJeevees ceefleceeved ceveesceÙeYeücejes YeJeved YeieJeeved~~1~~

P
Jeer#ÙeeJeefvepeecegKekeâeefvleb mJe_Ûeeefhe nefjù&leMeeefvleced~

si
Devegceelegceghe›eâceles Oe=elf eceeved ceveesceÙeYeücejes YeJeved YeieJeeved~~2~~

T ul
efJeOegefJecyeb veefn mekeâue¿b meerleecegKeceveIeceve¿ced~

ri
Sh
keâceueb ve keâjerleodejf hegce&neved ceveesceÙeYeücejes YeJeved YeieJeeved~~3~~

ßeerJeoveefceJe ßeerJeoveb efve®heceiegCeMeesYeemeoheced~
11
20
efJeYeg™heceeceveehvegJeved nêcr eeved ceveesceÙeYeücejes YeJeved YeieJeeved~~4~~

efieefjOejmJeeefceveer™heb jeceesÓefYeYeiveYeJeketâheced~
ht
ig
cegeof lees OÙeeÙeb OÙeeÙeb Oeerceeved ceveesceÙeYeücejes YeJeved YeieJeeved~~5~~

yr
op
Yeewceer- Deye keâefJe mJeÙeb Ùeceve jeie ceW iee jns nQ-YeieJeeve ßeerjece, ceveesceÙe Yeücej yevekeâj meerleepeer kesâ
C
cegKekeâceue keâe cekeâjvo heeve keâj jns nQ~ megvoj yegefæJeeues ØeYeg Deheves keâceueves$e keâes efveefve&ces<e keâjkesâ meerleepeer kesâ
©
meewvoÙee&ce=le keâe ÛeÙeve keâjles ngÙes Øesce meceeefOe keâe DevegYeJe keâj jns nQ~ meerleepeer keâer cegKe-MeesYee keâes Deewj
YetefceleveÙee kesâ ™he-oMe&ve mes Øesce Gvceòe mJeÙeb keâes Yeer osKekeâj OewÙe&Jeeve ßeernefj Devegceeve keâe Ghe›eâce keâj jns nQ~
Dejs! keäÙee Ùen Ûevõefyecye nw? veneR, Ûevõefyecye mekeâuebkeâ neslee nw peyeefkeâ meerleepeer keâe cegKe lees efve<heehe Deewj
Dekeâuebkeâ nw~ lees keäÙee Ùen keâceue nw? veneR, keâceue keâe ceneve Me$eg neLeer nw peyeefkeâ meerleepeer kesâ cegKe keâe keâesF& Me$eg
veneR nw~ Deveghece iegCe Deewj MeesYee keâe YeeC[eieej meerleepeer keâe cegKe meerleepeer kesâ cegKe kesâ meceeve ner nw~ meJe&JÙeeheer
neskeâj Yeer ØeYeg ßeerjece meerleepeer kesâ cegKe keâer Ghecee ve Øeehle keâjkesâ ueefppele nes jns nQ~ mebmeej kesâ ketâhe keâes ve° keâjves
Jeeues, efieefjOej keâefJe keâer mJeeefceveer meerleepeer kesâ ™he keâes yeej-yeej OÙeeve keâe efJe<eÙe yeveekeâj ØeeMemle yegefæceeve
ßeerjece DelÙevle cegefole nQ~
efJeMes<e- Ùen ieerle yeÇpeieerle hejcheje ceW Ùeceve jeie keâe nw~ Fmekeâe yeesue nw-
d .
ve
‘efØeÙee peer keâer ceOegj-ceOegj cegmkeâeve keâvnwÙee peer keâer cegjueer ceveesnj leeve~~’
er
ieerle mebKÙee-19
es
R
Deefhe Ûe- (mJeieleced) -
s
ht
Denes ßeermeerleemeewvoÙeË leoerÙeb ve efkeâceefhe meesoÙe&ced~~
ig
veesheceelegceLeMekeäÙee meerlee yegOewefJe&Åeglee keäJeeefhe~
R
ll
mee #eCeceefhe ve efmLeje ceweLf eueer vees Ûe_Ûeuee keâoeefhe~~1~~
.A
ÛechekeâueleÙee ÛeesheceerÙeleeb keâefJeefYemleefooceJeÅeced~
s
ya
ceOegheefJejefnlee Meg<Ùeefle mee ceoefueÙegleefceob efvejJeÅeced~~2~~
N
vesÙeb legueefÙelegceLe MekeäÙee meerleÙee keâoeefhe keâceefueveer~
va
Se
meerlee veòebâ efoJee ØemeVee efveefMe Ûe efJe<eeroefle veefueveer~~3~~

vesÙeb ue#ceermeÂMeer Jeòegbâ MekeäÙee Yetefcekegâceejer~
th
ee
ceefLelesÙeb mee hejceÙeesefvepee efJeefpeleceveesYeJeveejer~~4~~

P
cevÙes celedmeewYeeiÙeceneue#ceer§ekeâeefmle ÂkeâdhegjleŠ~

si
ul
oerheefMeKesJe efieefjOejmJeeefceveer efJeYee efJeYeeefle Ûe heefjleŠ~~5~~

T
ri
Yeewceer- Deewj Yeer ØeYeg Deheves ceve ceW iee jns nQ-Denes! meerleepeer keâe meewvoÙe& keäÙee efoJÙe nw, Gmekeâe keâesF&
Sh
GhecesÙe ner veneR nw Deewj veneR keâesF& meceeveevlej~ efJeÉeveeW Éeje meerleepeer keâer Ghecee efyepeueer mes keâYeer veneR oer pee
11
mekeâleer, keäÙeeWefkeâ efyepeueer keâYeer efmLej veneR jnleer peyeefkeâ meerleepeer efvejvlej cesjs ceve ceW efmLej ner jnleer nQ~ Ùeefo
20
keâoeefÛeled meerleepeer keâer Ghecee Ûechee uelee mes oer peeÙe lees Ùes keâefJeÙeeW kesâ efueÙes yengle DevegefÛele nesiee, keäÙeeWefkeâ Ûechee
kesâ heeme keâYeer Yeücej veneR peelee Deewj Jen metKe peeleer nw, hejvleg meerlee peer keâe mJe™he meowJe Øehegâuue jnlee nw Deewj
ht
ig
Jen cegPe jeceYeücej mes keâYeer efyeÚgÌ[lee veneR~ Ùen keâceefueveer Yeer meerlee keâer meceevelee veneR Øeehle keâj mekeâleer, keäÙeeWefkeâ
yr
meerleepeer efove-jele ØemeVe jnleer nQ Deewj keâceefueveer jele ceW og:Keer nes peeleer nw Deewj meerlee peer keâes ue#ceer peer kesâ
op
meceeve Yeer veneR keâne pee mekeâlee, keäÙeeWefkeâ ue#ceerpeer veejeÙeCe kesâ Éeje mecegõ keâes ceLekeâj Øekeâš keâer ieFË, peyeefkeâ
C
jefle keâes peerleves Jeeueer nceejer meerleepeer DeÙeesefvepee nQ, DeLee&led efkeâmeer ceefnuee kesâ Mejerj mes veneR GlheVe ngFË Deewj veneR,
©
efkeâmeer kesâ ieYe& ces DeeFË~ ueielee nw cesjer meewYeeiÙeue#ceer ner cesjs ves$eeW kesâ meeceves efJejepe jner nQ~ efieefjOej keâefJe keâer
mJeeefceveer meerlee peer keâer MeesYee oerhekeâ keâer efMeKee kesâ meceeve ÛeejeW Deesj peepJeuÙeceeve nes jner nw~
yeeuekeâeC[ced 233
ieerle mebKÙee-20
efkeâef_Ûeod efJeÛeeÙe&-
meerleeJehegef<e mekeâueceefJe™æced~
OeelegŠ me=°sye&efnYet&leefceocelÙeodYegleb efJeMegæced~~1~~
keâceueÉÙeb keâoefueÙegieceefhe iepeJejes ve keäJeeefhe efJe®væs~
d .
ve
iepeceefhe ùleefvemeie&JewjŠ kesâMejer meleleceveg®væs~~2~~
er
leoefYele[eiecenes jceCeerÙeb ieeefOelegefceYees ve Ûes°s~
es
DeYÙeCeË neškeâkeâueMeeJeefhe leogheefj ceOegheŠ mJeer°s~~3~~
R
leovegce=Ceeueew Éew Â°dJeeefhe keâLeb ve efn keâjer efpeIelmeefle~
s
ht
leovegkeâheeslemleogheefj oeef[ceyeerpeb vewJeeefolmÙeefle~~4~~
ig
R
DeYÙeCeË efyecyeb heMÙeVeefhe Megkeâes ve Keeoefle efÛe$eced~
ll
MeefMeveb efJeOegvlegoesÓefhe meceerhes legoefle ve Jeer#Ùe efJeefÛe$eced~~5~~
.A
keâceuekeâesefkeâueeJeefhe ke=âlecew$eeJeefnefYeŠ MeefMeveŠ meKÙeced~
s
ya
ceOegheKe_pejerškeâÙeesjefhe meJe&oe uemeefle meefKe meewKÙeced~~6~~
N
™heceÙeer Jeeefškeâe JeOe&leeb peieefle peevekeâer efvelÙeced~
va
efieefjOejØeYeeseJf e&ßeceb ueYeleeb megceveeseuf eŠ ke=âleke=âlÙeced~~7~~
Se
th
Yeewceer- ßeerjece ceve ceW kegâÚ efJeÛeej keâjkesâ efheâj keân jns nQ-JemlegleŠ meerleepeer kesâ Mejerj ceW meye kegâÚ
ee
DeefJe®æ nw keäÙeeWefkeâ pevekeâveefvoveerpeer keâe mJe™he yeÇÿee keâer me=ef° mes meJe&Lee yeenj keâe nw~ Ùen DelÙevle DeodYegle
P
Deewj heefJe$e nw~ Denes! oes keâceue Deewj oes kesâues kesâ KecYeeW keâe neLeer efJejesOe veneR keâj jne nw~ Fmeer Øekeâej Dehevee
si
mJeeYeeefJekeâ Jewj-YeeJe ÚesÌ[keâj efmebn neLeer keâes ceejves kesâ yeoues Gmemes Øesce keâj jne nw~ Gmekesâ efvekeâš megvoj
T ul
leeueeye nw, efpemeceW neLeer ØeJesMe keâjves keâer Ûes°e veneR keâj jne nw~ Gme leeueeye kesâ efvekeâš oes megJeCe& keâueMe nQ~ Gve
ri
hej Yeücej ØemeVelee mes jn jne nw peyeefkeâ Gmekeâes keâceue hej jnvee ÛeeefnS~ Dejs! Gmekesâ meceerhe oes keâceueoC[eW keâes
Sh
osKekeâj Yeer neLeer GvnW keäÙeeW veneR Keevee Ûeen jne nw~ Gmeer kesâ efvekeâš nw Skeâ keâyetlej, Jen Deheves meceerhe Deveej kesâ
11
oeves keâes osKekeâj Yeer Gmes uesves kesâ efueS FÛÚgkeâ veneR nes jne nw~ Ùen Dee§eÙe& nw efkeâ efvekeâš efyecyeeheâue keâes osKekeâj
20
Yeer Gmes leeslee veneR Kee jne nw Deewj Fmemes Yeer yeÌ[e Dee§eÙe& Ùes nw efkeâ Ûevõcee keâes efvekeâš osKekeâj Yeer jeng Gmes «emevee
ht
veneR Ûeenlee~ keâceue Deewj keâesefkeâue ves efce$elee keâj ueer nw~ FOej Ûevõcee keâer meheeX mes efce$elee nes ieF& nw~ Fmeer Øekeâej
ig
Yeücej Deewj Ke_pejerš he#eer keâer Yeer megKehetJe&keâ efce$elee efveYe jner nw~ Fme Øekeâej efJejesOejefnle ™heceÙeer meerlee
yr
op
mJe™efheCeer Jeeefškeâe efvejvlej GVeefle keâes Øeehle keâjleer jns Deewj Fmeer Jeeefškeâe ceW ke=âleke=âlÙelee keâes Øeehle keâjkesâ
C
efieefjOej keâefJe kesâ mJeeceer cegPe jece keâe ceveceOeghe efJeßeece Øeehle keâj ues~
©
efJeMes<e- Ùen efÛe$e keâeJÙe nw Deewj Goeòe Deuebkeâej~ ÙeneB pees meerleepeer kesâ DebieeW kesâ Gheceeve keâns ieÙes nQ Jes
peiele ceW Skeâ otmejs kesâ efJejesOeer neskeâj Yeer meerlee peer kesâ DebieeW keâer Ghecee heekeâj efJejesOejefnle nes ieÙes nQ~ pewmes-
keâceue Deewj kesâues mes neLeer keâe efJejesOe nw, hejvleg Jener neLeer meerlee peer keâer Ûeeue keâe Gheceeve yevekeâj ÛejCe™he
keâceue Deewj pebIes™he kesâues keâe efJejesOe veneR keâj jne nw~ Fmeer Øekeâej efmebn keâe neLeer mes efJejesOe nw hejvleg ÙeneB
meerleepeer keâer keâefš keâe Gheceeve efmebn nw Deewj Ûeeue keâe neLeer~ Fvekeâe keâesF& efJejesOe veneR~ meerleepeer keâer veeefYe keâe
Gheceeve leeueeye nw Gmes neLeer #eefle veneR hengBÛee jne nw~ meerleepeer kesâ oes Je#eeW®neW kesâ Gheceeve nw, mJeCe&keâueMe Deewj
Gvekesâ Thejer Yeeie keâe Gheceeve nw—YeeQje~ ÙeneB oesveeW keâer keâeefuecee ner meeOeejCe Oece& nw~ meerleepeer keâer YegpeeSB ner
keâceueoC[ nQ, GvnW neLeer veneR Kee jne nw, Gvekeâe keâC" ner keâyetlej nw Deewj oeBle nQ Deveej kesâ oeves~ meerlee peer keâer
.
neW" efyecyeeheâue kesâ meceeve nw Deewj veeefmekeâe leesles keâer~ ÙeneB leeslee efyecyee keâes veneR Kee jne nw~ meerlee peer keâe cegKe
d
ve
Ûevõcee Deewj IegBIejeueer uešeW keâer keâeefuecee jeng kesâ meceeve nw, DeLee&led jeng Ûebõ kesâ heeme peekeâj Yeer Gmes veneR «eme jne
er
nw Deewj JeeCeer keâesefkeâuee keâer efce$elee nw~ Fmeer Øekeâej keâepeue nQ—Yeücej Deewj ves$e nQ Ke_pejerš he#eer~
es
ieerle mebKÙee-20
R
s
ue#ceCeb Øeefle-
ht
ig
efJeueeskeâÙe Jelme ue#ceCe ns hegjes efceefLeuesMeheg$eerÙeced~
R
mekeâueiegCeieCeefJeÛe#eCe ns hegjes pevekesâMeheg$eerÙeced~~1~~
ll
.A
ÙeoLeË Oevegce&Kecetueb mJeÙecyejcee£Ùeod jepee~
s
ya
meceentlee cenejepeeŠ mekeâueMeesYeemeefJe$eerÙeced~~2~~
keâceueheoce_pegce_peerje ceneceeÙesJe N iecYeerje~
va
efJeefpelemeewoeefceveerOeerje ogefjlekeâeveveueefJe$eerÙeced~~3~~
Se
veJeueIeveveerueheefjOeevee meKeermeÁerleiegCeieevee~
th
meceefhe&leYeefòeâJejoevee efveefKeueiegCeieCeOeefj$eerÙeced~~4~~
ee
YeJeeveerceefÛe&lebbg meerlee meKeerefYeefjn meceeveerlee~

P
ØekeâeefMeleueeskeâiegCeieerlee efJeyegOekegâueMeeskeân$eeaÙeced~~5~~
si
ul
meoehejoejefJecegKeb Ùevcevees cesÓmÙeeb meceemeòeâced~

T
Delees efieefjOejØeYeesvet&veb MegYee YeeÙee& YeefJe$eerÙeced~~6~~

ri
Sh
Yeewceer- ue#ceCe peer keâes mecyeesefOele keâjkesâ ßeerjece megiece mebieerle kesâ mJej ceW keânles nQ-ns mechetCe& iegCeeW mes Ùegòeâ
11
Jelme ue#ceCe! meeceves osKees~ Ùener efceefLeueeefOejepe pevekeâpeer keâer heg$eer meerleepeer nQ~ efpevekesâ efueÙes OevegÙe&%e keâes
20
keâejCe ceevekeâj jepee pevekeâ ves mJeÙebJej yegueeÙee Deewj yeÌ[s-yeÌ[s jepes-cenejepes yegueeÙes ieÙes~ Jener mechetCe& MeesYee
ht
keâer peveveer meerlee peer Ùener nQ~ Deheves ÛejCekeâceue ceW vethegj OeejCe keâer ngF& ceneceeÙee kesâ meceeve iecYeerj Deewj Oeerj
ig
leLee Deheveer MeesYee mes efyepeueer keâes peerleves Jeeueer SJeb heeheJeve keâes keâeš [eueves Jeeueer pevekeâvebbefoveer meerleepeer Ùener
yr
nQ~ veJeerve veerueJeŒe OeejCe keâer ngF& meefKeÙeeW Éeje ieeÙes ngÙes efoJÙe iegCeeW mes Ùegòeâ Yeefòeâ keâe Jejoeve osves Jeeueer, meYeer
op
ßes‰ iegCeeW keâer pevceoeefÙeveer meerleepeer Ùener nQ~ ieewjer-hetpeve kesâ efueS meefKeÙeeW Éeje ÙeneB ueeF& ngF& efoJÙe iegCeeW keâes
C
ØekeâeefMele keâjves Jeeueer osJeleeDeeW keâer MeeskeâneefjCeer meerleepeer Ùener nQ~ ÛetBefkeâ meowJe hejveejer mes efJecegKe cesje ceve FveceW
©
Deemeòeâ nes Ûegkeâe nw, DeleŠ Ùen leLÙe efveef§ele nw efkeâ Ùener pevekeâvebefoveer meerlee peer efieefjOej keâefJe kesâ ØeYeg cegPe jece
keâer Oece&helveer nesves Jeeueer nQ~
yeeuekeâeC[ced 235
ieerle mebKÙee-21
meerleeveveemeJeb ces ceveesYe=”Š heerÙeles~
peeves ve efkebâ YeJeb ces ceveesYe=”es veerÙeles~~1~~
hegjes veerjomÙe ÙeodJeled meewoeefceveer uemesled~
leodJeled ÂMe: hegjes ces meerlee veg veerÙeles~~2~~
d .
ve
DeepevceleŠ heefJe$eb Ûeslees cecesÂMeced~
er
DemÙeeb keâLeb veg jòebâ ØescCee efJeveerÙeles~~3~~
es
keäueeryeb cevees efJeefolJee Øeefnleb efØeÙeeke=âles~
R
s
veeÙeeefle leled leleess Jew jceceeCeceerÙeles~~4~~
ht
ig
megceefleŠ meceeveefue”eod efJeefnlee meKeer leÙee~
R
mee veeYÙeghewefle ne ceeb lemÙeeb efJeueerÙeles~~5~~
ll
.A
efieefjOejØeYeesefJe&JeMeleeb keâes Jesefòe Yetleues~
s
JelexÓJeMees efJeOee$ee ÙeodJeod efJeOeerÙeles~~6~~
ya
N
Yeewceer- Denes! cesje ceveceOeghe meerleepeer kesâ cegKe DeemeJe keâe heeve keâj jne nw~ ceQ veneR mecePe hee jne ntB efkeâ
va
cesje ceveesYeücej keâewve keâuÙeeCe Øeehle keâj jne nw? efpeme Øekeâej cesIe kesâ meceerhe efyepeueer megMeesefYele nesleer nw, Gmeer
Se
Øekeâej cesjs meceerhe meerleepeer efJejepeceeve nQ, pees cesje ceve pevce mes ner Fme Øekeâej heefJe$e nw, Jener FveceW Flevee Devegjòeâ
th
keäÙeeW nes jne nw Deewj ve peeves keäÙeeW FvneR ceW ueerve ngDee pee jne nw? ue#ceCe keäÙee keâ™B? ceve keâes vehegbmekeâ peevekeâj
ee
ceQves Gmes efØeÙeepeer kesâ heeme Yespee efkeâ ueewš DeeÙesiee, hej Ùen lees JeneR jce ieÙee, ueewš ner veneR jne nw~ cegPes lees ceve keâes
P
vehegbmekeâ keânkeâj JewÙeekeâjCeeW ves ceej [euee~ meceefuebiekeâ peevekeâj ceQves Deheveer yegefæ keâes meerlee peer keâer meKeer yeveeÙeer
si
hej Jen Yeer JeneR ueerve nes ieF&~ cegPe efJe<eceefuebieer kesâ heeme veneR Dee jner nw~ efieefjOej keâefJe kesâ mJeeceer cegPe jece keâer
ul
efJeJeMelee keâes Fme mebmeej ceW keâewve peeve jne nw? yeÇÿee pewmee efJeOeeve keâj jns nQ, ceQ efJeJeMe neskeâj Gmeer keâe DevegJele&ve
T
ri
keâj jne ntB~

Sh
efJeMes<e- Ùen ieerle megiece-mebieerle kesâ Deepekeâue ieeÙes peeves Jeeues iepeue kesâ {eue hej efveyeæ nw Fmekeâe yeesue
11
nw- ‘jeIeJe legcnejs Øesce ves heeieue yevee efoÙee~’

20
ieerle mebKÙee-22
ht
kesâÙeb efJeYeeefle Ûee#CeesŠ megjmeeÙeveer ef›eâÙee~

ig
yr
efkeâceg Yeeefle Yeefòeâjs<ee DeveheeÙeveer efßeÙee~~1~~

op
ueeJeCÙeoerefhekesâÙeb Yeevleer hegj:efmLelee~

C
meewvoÙe&oJs elesÙeb Oeòes heob efnÙ^ ee~~2~~

©
ceeOegÙe&OetÙe&™hee efkeâceg Yeeefle Yeeefceveer~

YeemJeÆefJe<Ceglee Jee ot<eCeeflejefm›eâÙee~~3~~
efJeefOeme=ef°lees efJeotjb Ùee meewYeiesefvoje~

mee ves$eieesÛeje efkebâ meodiegCeheefjefm›eâÙee~~4~~
Deefleefvece&ueb cevees ces yeÇtles hegveŠ hegveŠ~
meerlesÙeceeielee YeesŠ efieefjOejØeYeesŠ efØeÙee~~5~~
Yeewceer- ßeerjece efheâj megiece-mebieerle keâer iepeue Oegve ceW iee jns nQ—Denes! cesjs ves$eeW keâer jmeeÙeveer-ef›eâÙee pewmeer
d .
Ùen keâewve megMeesefYele nes jner nw? keäÙee Ùen MeesYee mes Ùegòeâ mee#eeled Yeefòeâ ner nw~ Ùen ueeJeCÙe keâer oerefhekeâe kesâ meceeve
ve
mece#e megMeesefYele nesleer ngF& meewvoÙe& keâer osJeer pewmeer mekegâÛeeleer ngF& Deheves ÛejCe jKe jner nw~ keäÙee Ùen ceOegjlee keâer
er
Oegjer keâes OeejCe keâjves Jeeueer Skeâ DehetJe& ceefnuee nw? DeLeJee oes<eeW keâes eflejmke=âle keâjves Jeeueer cesjer osoerhÙeceeve
es
meJe&-meeceLÙe&-Meefòeâ jepekeâvÙee ™he ceW Øemlegle ngF& nw~ Dejs! yeÇÿee keâer me=ef° mes otj pees meewvoÙe& keâer ue#ceer nw, peneB
R
mebleeW kesâ iegCeeW keâe heefj<keâej neslee nw~ keäÙee Jener cesjs ves$eeW keâe efJe<eÙe yeve jner nw? cesje DelÙevle efvece&ue ceve yeej-yeej
s
ht
keân jne nw efkeâ efieefjOej keâefJe kesâ mJeeceer cegPe jece keâer efvelÙe menÛeeefjCeer, Oece&helveer meekesâleefJeneefjCeer meerleepeer ner
ig
ÙeneB pevekeâjepe keâvÙee kesâ ™he ceW heOeej DeeF& nQ~
R
ll
ieerle mebKÙee-23
.A
peeveeefce peevekeâeR efvepeeb ØeeCeefØeÙeecenced~
s
ya
ØeefleÙeeefce peevekeâeR efvepeeb ØeeCeefØeÙeecenced~~1~~
mhegâjlees Yegpe§e ves$eb cece oef#eCes MegYes~ N
va
meceJewecf e peevekeâeR efvepeeb ØeeCeefØeÙeecenced~~2~~
Se
efpelJee mJeÙecJejs ve=heeved YegpeJeerÙe&MegukeâleŠ~

th
›eâerCeeefce peevekeâeR efvepeeb ØeeCeefØeÙeecenced~~3~~

ee
veeielÙe mJeØeceeoleŠ mJeefJeÙeesieJeefÖvee~

P
si
ßeerCeeefce peevekeâeR efvepeeb ØeeCeefØeÙeecenced~~4~~

ul
efieefjOejØeYegŠ meceLeex YetlJee efJeueefcyeleŠ~

T
ri
ceerveeefce peevekeâeR efvepeeb ØeeCeefØeÙeecenced~~5~~

Sh
Yeewceer- ceQ peevelee ntB efkeâ Ùes meerlee cesjer efvepeer ØeeCeefØeÙee nQ~ ceQ efJeÕeeme keâjlee ntB efkeâ pevekeâveefvoveer meerleepeer
11
ner cesjer efvepeer Oece&helveer meekesâleJeeueer meerleepeer ner nQ~ ue#ceCe! cesjer oeefnveer Yegpee Deewj oeefnveer DeeBKe heâÌ[keâ jner
20
nw, DeleŠ ceQ peeve jne ntB efkeâ Ùener pevekeâvebefoveer peer cesjer helveer nQ~ ceQ mJeÙebJej ceW jepeeDeeW keâes peerlekeâj Deheves yeeng
ht
heje›eâce™he Megukeâ mes mJeÙeb keâer Oece&helveer meerlee peer keâes MeerIeÇ ner ›eâÙe keâj uetBiee~ ue#ceCe! Deheves ner Øeceeo mes
ig
DeYeer lekeâ efceefLeuee ve Deekeâj Deheveer ØeeCeefØeÙee meerleepeer keâes ceQ Deheves ner efJeÙeesieeefive mes hekeâe jne ntB~ efieefjOej
yr
keâefJe keâe mJeeceer ceQ jece meJe&meceLe& neskeâj Yeer Deheves Deeieceve kesâ efJeuecye mes Deheveer ØeeCeefØeÙee meerlee peer keâer efnbmee
op
keâj jne ntB DeLee&led ceej [eue jne ntB~

C
©
ieerle mebKÙee-24
meewefce$es meerlee ceoerÙee~
efØeÙee Keueg pevceevlejerÙee~~1~~
yeeuekeâeC[ced 237
hejoejefvejhes#eb cevees cesÓmÙeeb jceles~

Delees veeefmle ue#ceCe hejkeâerÙee~~2~~
DemÙeeb Deemeefòeâcex Øeefle#eCeb JeOe&les~
lemceeefoÙeb ces mJekeâerÙee~~3~~
ØeerefleŠ hegjeleveer meveeleveer efJeefMe°e~
.
lelees YeüeleŠ meerlee veevÙeoerÙee~~4~~
d
ve
efieefjOejmJeeefceveer efJeefpelekeâesefšoeefceveer~
er
Yeeefle Yeüele=peeÙee lJeoerÙee~~5~~
es
R
Yeewceer- Deye ßeerjece veÛeejer keâer Oegve ceW keânles nQ- ns megefce$eeheg$e ue#ceCe! meerleepeer cesjer pevceevlejeW keâer Yeer
s
ht
helveer nQ~ hejveejer mes efvejhes#e cesje ceve FveceW jce jne nw~ FmeefueÙes ns ue#ceCe! Ùes hejkeâerÙee nes ner veneR mekeâleeR~ FveceW
ig
Øeefle#eCe cesjer Deemeefòeâ yeÌ{ jner nw, FmeefueÙes Ùes cesjer mJekeâerÙee nQ~ Fvekesâ Øeefle Ùen cesjer Øeerefle hegjeveer SJeb efvelÙe nw~
R
FmeefueS ns YewÙee! meerlee peer DevÙeoerÙee DeLee&led otmejs keâer helveer nes ner veneR mekeâleeR~ keâjesÌ[eW efyepeefueÙeeW keâes peerleves
ll
.A
Jeeueer efieefjOej keâefJe keâer mJeeefceveer Ùener meerleepeer legcnejer Yeewpeer nQ~
s
ieerle mebKÙee-25
ya
ue#ceCe leeb cegngŠ N heMÙeeefce~
va
hegveŠ hegvejefhe leeb efJeheMÙeved vewJe le=efhleb Ùeeefce~~1~~
Se
keâef_Ûeo$e efJeOeele=Ùeesieb leele vetveceJewefce~

th
Øemhegâjefvle MegYeeefve Ûee”evÙeleesÓnb ØelÙesefce~~2~~

ee
MekegâvemetÛekeâceÁueeefve MegYeeefve Jew ieCeÙeeefce~

P
mJeÙecJejyeeOeeŠ mecemlee le=CeJeoJeieCeÙeeefce~~3~~

si
ul
MecYegOevegce=&CeeueYe_peb KeC[Mees efJeveÙeeefce~

T
meheefo efieefjOejmJeeefceveeR efvepekeâesmeueeb ØeCeÙeeefce~~4~~

ri
Sh
Yeewceer- ns ue#ceCe! ceQ legcnejer YeeYeer keâes yeej-yeej osKe jne ntB~ GvnW yeej-yeej efvenejlee ngDee Yeer le=hle veneR
11
nes hee jne ntB~ ns leele! Fme mecyevOe ceW ceQ yeÇÿeepeer keâe Skeâ mebÙeesie ner mecePe jne ntB~ cesjs oeefnves Debie heâÌ[keâ jns nQ~
20
Fmemes Deewj efJeÕemle neslee pee jne ntB~ ceQ megvoj MekegâveeW kesâ metÛekeâ cebieueeW keâe Deekeâueve keâj jne ntB Deewj mJeÙebJej
keâer meYeer yeeOeeDeeW keâes eflevekesâ kesâ meceeve mecePe jne ntB~ efMeJeOeveg<e keâes keâceueoC[ kesâ meceeve leesÌ[keâj MeerIeÇ ner
ht
ig
KeC[-KeC[ keâj [euetBiee Deewj efieefjOej keâefJe keâer mJeeefceveer meerleepeer keâes MeerIeÇ ner Deheveer DeÙeesOÙee ues ÛeuetBiee~
yr
efJeMes<e- Ùen ieerle ™hekeâ leeue meele cee$ee ceW efveyeæ nw, Fmes DeemeeJejer Deewj peewvehegjer jeie ceW Yeer ieeÙee pee
op
mekeâlee nw~
C
©
mevoYe&Mueeskeâ:
Fefle efveieoefle Ûe›eâJeefle&metveew
efveYe=leefvekegâ_peueleeie=ns efveueerves~
pevekeâve=hemegleecegheslÙe meKÙees
cevegpehelesŠ meceoMe&Ùeved efkeâMeesjew~~1~~
Yeewceer- Fme Øekeâej Ieves efvekegâvpe Jeeues uelee-YeJeve ceW efJejepeceeve Ûe›eâJeleeavevove ßeerjece kesâ ue#ceCe peer mes
heefjmecJeeo keâjles meceÙe ner meerleepeer keâer meefKeÙeeB Gvekesâ heeme peekeâj pevekeâveefvoveer peer keâes oMejLe jepeefkeâMeesj
ßeerjeceue#ceCe keâes efoKeeF&~
d .
ieerle mebKÙee-26
ve
er
meerlee jeceue#ceCeew Â°dJee~
es
efÛevleÙeles mce efÛevceÙeer yeeuee veÙeveeYÙeeb Ûe mhe=°Jd ee~~1~~
R
ceodYeeiÙesve Øesef<eleew efceefLeueeefceceew efJeOee$ee me=°dJee~
s
ht
ve Keueg yeefnYet&leew efJeefOeme=°s®YeeJeefYe°eefJe°dJee~~2~~
ig
R
MÙeeceueJeCe&efkeâMeesjb Jeer#Ùe Øeyegæes ces heefleYeeJeŠ~
ll
.A
ieewjb Jeer#Ùe JeOe&les ùoÙes JelmeuejmeevegYeeJeŠ~~3~~
s
Oece&me¿šb cenvceoerÙeb efJeefOeefJeefOeeflmeleb efkebâ Jee~
ya
SkeâmÙeeefhe keâLeb keâevlee mÙeecehejmÙeeefhe leLeecyee~~4~~
YeJeleg veece ieewjb ØeLeceb JeelmeuÙeYeepeveb kegâJex~N
va
Se
he§eeled efieefjOejØeYegb MÙeeceueb efMue<Ùes YeeJesÓhetJex~~5~~

th
Yeewceer- meerleepeer ßeerjece-ue#ceCe keâes osKekeâj GvnW ves$eeW mes mheMe& keâjkesâ hegveŠ ÛesleveeceÙeer YeieJeleer efÛevleve
ee
keâjves ueieeR~ efveef§ele ner efJeOeelee kesâ Éeje jÛevee keâjkesâ Ùes oesveeW jepekegâceej cesjs meewYeeiÙe mes ner efceefLeueehegjer keâes Yespes
P
ieÙes nQ~ Ùes oesveeW ner nceejs DeYeer° nQ~ Ùes efvejvlej hebÛeÙe%e keâjkesâ me=ef° mes yeefnYet&le veneR nQ, DeLee&led me=ef° keâer Jewefokeâ
si
ceÙee&oevegmeej meYeer efveÙeceeW keâe heeueve keâjles nQ~ keäÙee keântB! MÙeeceue jepekegâceej keâes osKekeâj cesjs ceve ceW heefleYeeJe
T ul
peie jne nw Deewj otmejer Deesj ieewj jepekegâceej keâes osKekeâj cesjs ceve ceW Jelmeue-jme keâe DevegYeeJe GceÌ[ jne nw~ Fme
ri
meceÙe cegPes yengle yeÌ[e Oece&mebkeâš nw~ ceQ Skeâ keâer helveer Deewj Skeâ keâer ceeB kewâmes yevetB? keäÙeeWefkeâ oesveeW menesoj-Yeüelee
Sh
nQ~ efJeOeelee keâes keäÙee keâjvee F&° nw? "erkeâ nw~ ieewj jepekegâceej keâes henues ceQ JeelmeuÙe keâe hee$e yevee jner ntB Deewj hegveŠ
11
efieefjOej kesâ ØeYeg ßeerjIegveeLe peer keâes DehetJe& keâevleeYeeJe mes Deeefuebieve keâ™Bieer~
20
ieerle mebKÙee-27
ht
jeIeJeb heMÙeefle pevekeâefkeâMeesjer~

ig
yr
efJeefveefce<eveÙevee MejlhetCe&efJeOegefcelJee ÙeLee Ûekeâesjer~~1~~

op
veKeefMeKemegYeiemekeâuemeewYeieefveefOekeâesefškeâecekeâceveerÙeced ~
C
DeMejCeMejCeÛejCemejefmepekesâmeefjkeâefšceeflejceCeerÙeced ~~2~~
©
DebmeuecebmeceKeesheJeerlecebmeeefßeleJejkeâesoC[ced ~
efovekeâjefMeMegkeâjefvevokeâJemeveueefmelekeâjJejMejÛeC[ced ~~3~~
yeeuekeâeC[ced 239
JeeceheeefCeheuueJemegceveŠkegâšmegmhegâšmegke=âlekeâueeheced ~
heg®<emeejmeJe&mJeefJe«enb efovekeâjkeâesefšØeleeheced~~4~~
heeJe&CeefJeOegJeoveb ßeermeoveb ceoveceveesnjJes<eced~
efieefjOejØeYegb efvejer#Ùe ve le=hlee oefÙeleb efvepeùoÙesMeced~~5~~
Yeewceer- veKe-efMeKe megvoj mechetCe& MeesYeeDeeW kesâ Kepeeves, keâjesÌ[eW keâeceosJeeW keâer FÛÚe kesâ efJe<eÙe, DeMejCeeW
d .
keâes MejCe osves Jeeues keâceue-ÛejCe, efmebn kesâ meceeve keâefš ØeosMe Jeeues DelÙevle jceCeerÙe, mJemLe, JeecemkebâOe ceW
ve
Ùe%eesheJeerle mes megMeesefYele Deewj Gmeer mkeâvOe hej Oeveg<e OeejCe efkeâÙes ngÙes, yeeuemetÙe& kesâ meceeve heerleecyej OeejCe efkeâÙes
er
es
ngS leLee oeefnves neLe ceW efoJÙe yeeCe efueÙes ngS, yeeBÙeW neLe ceW heg<heeW mes megMeesefYele heuueJe efveefce&le oesvee OeejCe efkeâÙes
R
ngS, megmhe° iegCe mecetneW mes Ùegòeâ-heew®<e ØeOeeve Mejerj, keâjesÌ[eW metÙeeX kesâ meceeve Øeleehe Jeeues, MeesYee kesâ DeeßeÙehetCe&
s
Ûevõ kesâ meceeve cegKe Jeeues, keâeceosJe mes Yeer ceveesnj JesMe Jeeues, Deheves ùoÙe kesâ mJeeceer ØeeCeyeuueYe efieefjOej keâefJe
ht
kesâ ØeYeg ßeerjecejeIeJe keâes ØemeVelee mes efveefve&ces<eveÙevee pevekeâefkeâMeesjer meerleepeer MejodhetefCe&cee kesâ Ûevõ keâes Øeehle keâj
ig
R
Ûekeâesjer pewmeer ØemeVeleehetJe&keâ efvenej jner nQ, hejvleg ØeYeg keâes hegveŠ-hegveŠ osKekeâj Yeer le=hle veneR nes jner nQ~
ll
ieerle mebKÙee-28
s .A
ÂiJelce&vee veerÙeceevemecepemegleceevemekeâuenbmeced~
ya
efheoOes
N
he#cekeâheešcegopeueesÛeveceefKeueÂieesòebmeced~~1~~
va
Devleù&efo jceles Jewosner~
Se
Deelceejecees jecemlemÙeeb jceles hejcemvesner~~2~~

th
ùlØeehleb efØeÙeleceb efØeÙelecee heefjjYÙeeJeefvepeelee~

ee
ÙeesieerJeemlemeceeefOeefveceivee meJeveveÙeveJevepeelee~~3~~
P
ceerefueleÂ*dce=ieMeeJee#eer heefjheguekeâheuueefJeleosne~
si
ul
lemLeew keâe‰Ùeesef<eefoJe meerlee efJemce=leheefjpeveiesne~~4~~

T
Devleie&leeJegYeew ve ue#ceCeŠ meKeerpevees ve efJeheMÙeefle~

ri
Sh
efieefjOejØeYegocheeflejmeueerueeb heMÙeved keâesÓefhe ve heMÙeefle~~5~~

11
Yeewceer- ves$e kesâ ceeie& mes Depe kesâ heg$e cenejepe oMejLe kesâ ceveceeveme kesâ ßes‰nbme ßeerjece keâes Deheves ceve ceW ues
20
Deekeâj mebhettCe& ves$eeW kesâ DeeYet<eCe mJe™he Deheves ves$e kesâ heuekeâ ™he efkeâJeeÌ[ keâes YeieJeleer meerleepeer ves yevo keâj
ht
efueÙee~ meerleepeer Deheves ùoÙe kesâ Devoj ØeYeg kesâ meeLe jceCe keâj jner nQ Deewj hejcemvesner Deelceejece ßeerjece Yeer
ig
meerleepeer ceW jceCe keâj jns nQ~ he=LJeerheg$eer efØeÙelecee meerleepeer ùoÙe ceW Øeehle Deheves efØeÙelece ßeerjece keâes Deeefue”ve
yr
keâjkesâ keâceueves$e ceW DeeBmet Yejkeâj Ùeesieer keâer YeeBefle meceeefOe ceW ceive nes ieFË~ yeeuece=ieveÙeveer meerleepeer keâer DeeBKeW
op
yevo nes ieFË, Gvekeâe Mejerj jesceebefÛele neskeâj heuueJe keâer YeeBefle keâeBheves ueiee, Jes heefjpeveeW Deewj Iej keâes Yetue ieFË,
C
meerleepeer keâ"hegleueer keâer YeeBefle efmLej nes ieFË~ Fme Øekeâej ßeermeerleejecepeer kesâ Devlej&ceCe keâes ve ue#ceCe Deewj ve ner
©
meefKeÙeeB osKe hee jner nQ, efieefjOej keâefJe kesâ ØeYeg ßeerjece keâer jmehetCe& oechelÙe-ueeruee keâes meeceevÙe ØeeCeer osKekeâj
Yeer veneR osKe heelee~
ieerle mebKÙee-29
meerlee hegvejefhe jeceb heMÙeefle~
efJeceueb efJeYegb efJeMeeuee#eer efJeOegeJf eMeoeveveb efJeYeeJÙe efJeheMÙeefle~~1~~
oMeË oMeË ù°nefjb nefjCee#eer ùoÙes ù°e ù<Ùeefle~
heefjßeevleheohe©ecees<CeueesÛeveheÙemee heefjef<eÛÙe efJece=MÙeefle~~2~~
d .
YegpeefJemeuelee efJeleeefvelekeâevleb cegeof lee keâevlee megeÛf ejb efMue<Ùeefle~
ve
oefÙelee oÙeÙee oefÙeleceypemegkegâceejb vewJe iee{ceeefMue<Ùeefle~~3~~
er
es
Ûegcyeefle vevoefle Ûevoefle Ûelegje Ûeheuee IeveefceJe pevekeâefkeâMeesjer~
R
Yeewceer Yeeefle cegoe efieefjOejØeYegMejoefJeceueefJeOegÛelegjÛekeâesjer~~4~~
s
ht
Yeewceer- meerleepeer hegveŠ-hegveŠ ØeYeg ßeerjece keâes osKe jner nQ, efJeMeeueves$ee meerleepeer ØeYeg keâes efvece&ue-meJe&JÙeehekeâ-
ig
Ûevõcee kesâ meceeve megvoj cegKe efJeÛeejkeâj hegveŠ efJeJesÛevee kesâ meeLe efvenejleer nQ~ ce=ieveÙeveer meerleepeer efJe<Cegpeer keâes
R
Yeer ØemeVe keâjves Jeeues ßeerjece keâes efvenej-efvenejkeâj jesceebefÛele neskeâj ØemeVe nes jner nQ~ efceefLeuee ceW hewoue Deeves kesâ
ll
.A
keâejCe ØeYeg kesâ Lekesâ ngS ÛejCekeâceueeW keâes ves$e kesâ iece& peue mes Oeeskeâj efJeceMe& keâj jner nQ~ cegiOeeYeeJeeheVe veeefÙekeâe
s
ßeermeerleepeer Deheveer keâceueoC[ pewmeer YegpeeDeeW ceW uehesšs ngS efØeÙelece ßeerjece keâes yengle osj lekeâ Deeefuebieve keâj jner
ya
nQ, hejvleg oÙeeueg-efØeÙeepeer keâceuekesâ meceeve megkegâceej ØeeCeOeve ßeerjece keâes oÙeeJeMe yeuehetJe&keâ ieeÌ{ Deeefuebieve veneR
N
keâj jner nQ~ yeeoue keâes Øeehlekeâj efyepeueer keâer YeeBefle ßeerjeceÛevõ kesâ cegKeÛevõ keâer Ûelegj Ûekeâesjer efieefjOej keâefJe keâer
va
mJeeefceveer meerleepeer ØeYeg keâes Ûetce jner nQ, ØemeVe nes jner nQ, Dee¥eefole nes jner nQ Deewj megMeesefYele nes jner nQ~
Se
ieerle mebKÙee-30
th
ee
efJeefÛe$eb meerleejecejnmÙeced~
P
efvejJeÅeb efvejIeb efve®heõJece=e<f ecegevf emegjvejefvekeâjvecemÙeced~~1~~

si
Skebâ efÉOeeYetleefceJe Yeeleb YeòeâYeeJeveevegieceefleefJeuemeefle~

T ul
ßeeroMejLes efJeYeeefle kegâceejes pevekesâ heg$eerYetÙe heefjuemeefle~~2~~

ri
Sh
JewefokeâOece&j#eCeeLeË leled mecØemleewefle efoJÙeoechelÙeced~

meerleelJes Ûe jecehelveerlJeb jecelJes efkeâue mewleehelÙeced~~3~~
11
jsces jceles jbmÙeles Ûe jeces meerlee leovevÙee efvelÙee~

20
efieefjOejefieje peieew ieeÙeefle ieemÙeefle ieerleb efJeYegocheefleYe=lÙee~~4~~

ht
ig
Yeewceer- meerleejece peer keâe jnmÙe yengle efJeefÛe$e nw, Jen oes<ejefnle, heehejefnle leLee GheõJeeW mes jefnle nw, Gmes
yr
$e+ef<e-cegefve osJelee Deewj ceveg<Ùemecetn ØeCeece keâjles nQ~ Skeâ ner yeÇÿe YeòeâeW keâer YeeJevee keâe Devegieceve keâjlee ngDee
op
oes ™heeW ceW megMeesefYele nes jne nw, oMejLe peer kesâ ÙeneB kegâceej yevekeâj SJeb pevekeâpeer kesâ ÙeneB kegâceejer yevekeâj
C
efJejepeceeve nw~ Jener hejcesÕej Jewefokeâ Oece& keâer j#ee kesâ efueS efoJÙe oechelÙe Øemlegle keâjlee nw, meerlee yevekeâj
©
jeceefve™efhele helveerlJe Deewj jece yevekeâj meerlee efve™efhele heeflelJe, Gmeer hejceelcee keâe ueeruee efJeueeme nw~ meerleepeer
jecepeer mes DeefYeVe SJeb efvelÙe neskeâj ßeerjece ceW jceeR, jce jner nQ Deewj jceleer jnWieer Deewj efieefjOej keâefJe keâer JeeCeer Yeer
FvneR meerleejece ocheleer keâer oemeer yevekeâj Fvekesâ ce”ueieerle iee jner nw Deewj ieeleer jnsieer~
yeeuekeâeC[ced 241
ieerle mebKÙee-31
DeÅe meerleeÓYeJeled hetCe&keâecee hejceØeeCeheefleefce&efueleŠ~~
meerleejeceÛevõeJevÙeesÓvÙeleesÓhÙevevÙeew ~
heÙemlejÁeefJeJe hejmhejceefYeVeew~~
DeÅe meerleeÓYeJeled Øeehlekeâecee ØeheVehejceieefleefce&euf eleŠ~~1~~
d .
ve
ÛeheueeIeveeefJeJe efvemeie&meewcÙemegvojew~
er
YeòeâJelmeueeJegYeew YeJeecyegjeefMecevojew~~
es
DeÅe meerleeÓYeJeled YeJÙeYeecee YeJeeveerheefleheefleefce&euf eleŠ~~2~~
R
s
vejerveefle& efMeefKeveerJe megYeiee MegYeeÁer~
ht
ig
JejerJeefle& JejšsJe JeefjCeer Jeje”er~~
R
DeÅe meerleeÓYeJeÛÚêur eueecee ueefmelece_pegceefleefce&euf eleŠ~~3~~
ll
.A
efieefjOejØeYegb efvejer#Ùe ùÅeb ùefo ù<Ùeefle~
s
ya
keâef"veb efheveekeâefceefle efÛevleÙevleer efkeäue<Ùeefle~~
N
DeÅe meerleeÓYeJeuueyOejecee mJekeâerÙeevevÙejefleefce&efueleŠ~~4~~
va
Se
Yeewceer- Deepe meerleepeer hetCe&keâece nes ieF& nQ, GvnW hejcehetpÙe ØeeCeheefle ßeerjece efceue ieS nQ~ ßeermeerleejeceÛevõ
Skeâ otmejs mes DevevÙe nQ, Jes peue Deewj lejbie keâer YeeBefle hejmhej DeefYeVe nQ~ Deepe meerleepeer Øeehlekeâecee DeLee&led mebhetCe&
th
FÛÚeSB Øeehle keâj Ûegkeâer nQ, GvnW MejCeeieleeW kesâ hejce DeeßeÙe ßeerjece efceue ieÙes nQ~ ßeermeerleejecepeer efyepeueer Deewj
ee
cesIe keâer YeeBefle mJeYeeJe mes meewcÙe Deewj megvoj nQ, oesveeW ner YeòeâJelmeue Deewj YeÙebkeâj YeJemeeiej keâes ceLeves kesâ efueS
P
cevojeÛeue mJe™he nQ, Deepe meerleepeer ßes‰ ceefnuee yeve Ûegkeâer nQ, GvnW YeJeeveer peer kesâ heefle efMeJepeer kesâ Yeer heefle
si
ul
DeLee&led hejce DeejeOÙe YeieJeeve ßeerjece efceue ieS nQ~ megvojer leLee megvoj DebieeW Jeeueer meerleepeer Deepe ceesjveer keâer
T
YeeBefle DelÙeble ve=lÙe keâj jner nQ, veJeheefjCeerlee-JeOet Jewosner Deepe nbefmeveer keâer YeeBefle megMeesefYele nes jner nQ, Deepe
ri
Sh
meerleepeer MeesYee keâer Yeer jlve yeve Ûegkeâer nQ, GvnW ßes‰ yegefæ Jeeues ßeerjece efØeÙelece ™he ceW Øeehle nes ieS nQ~ ùoÙe keâes
Yeeves Jeeues efieefjOej keâefJe kesâ mJeeceer ßeerjece keâes osKekeâj meerleepeer ùoÙe ceW ØemeVe nes jner nQ, Mebkeâj peer keâe Oeveg<e
11
yengle keâef"ve nw, Ssmee meesÛekeâj ùoÙe ceW ogŠKeer Yeer nes jner nQ, Deepe meerleepeer ves ßeerjece keâes Øeehle keâj efueÙee nw, GvnW
20
DevevÙe Øesce keâjves Jeeues YeieJeeve jece efceue ieS nQ~

ht
mevoYe&ieerleced
ig
yr
Jeefveleeb efJeveleeb efJeOegeJf e&eOf e%ees YegpeJeuÙee heefjke=â<Ùe keâef<e&lee”erced~

op
kegâMeueb mecehe=ÛÚoele&yevOegŠ efvepeueerueeke=âleÙes efJeotjosMeeced~~1~~

C
©
Yeewceer- DeeleeX kesâ yevOeg, efJeefOeJesòee meJee&vleÙee&ieer ØeYeg ßeerjece ves Deheveer ueeruee kessâ mebheeoveeLe& otjosMe DeLee&led
efceefLeuee ceW Øekeâšer ngFË, hejvleg Deheves ner efJeÙeesie mes ogye&ue De”eW Jeeueer efJeveceü helveer meerleepeer keâes Deheveer Yegpee™he
uelee mes Deheves heeme ueekeâj kegâMeue meceeÛeej hetÚe~
ieerle mebKÙee-32
yeÇet nf ceweLf eefue! keâewMeueb efkeâceg Jele&mes efceefLeueehegj~s ~
ceodeJf evee Meheâjerecf eJeeodYÙees efJeiveefÛeòeeb Jese©f e YeesŠ~
yeÇet nf ceweLf eefue ceÁueb efkeâceg JeOe&mes efceefLeueehegj~s ~1~~
JeeefjJeerÛeer FJeevevÙeew ÙeohÙeeJeeb ns MegYes~
d .
ve
ceeb efJevee mJecevees yeueb efkeâceg $eeÙemes efceefLeueehegj~s ~2~~
er
je°êfvecee&CeeLe&ceeJeeb keäuesMece$e meneJens~
es
yeÇet nf oOeleer meodyeueb efkeâceg efJeÅemes efceefLeueehegj~s ~3~~
R
megkeâefJeefieefjOejØeYegùoeueÙeoerefhekesâ iegCeoerefhekesâ~
s
ht
ceeb efJevee efJejneveues efkeâefcenwOemes efceefLeueehegj~s ~4~~
ig
R
Yeewceer- ns meerles! Deehe Dehevee kegâMeue keâefnS, efceefLeueehegj ceW kewâmes jn jner nQ? ceQ mecePe jne ntB efkeâ cesjs efyevee
ll
.A
Deehe Gmeer Øekeâej leuehe jner nQ, pewmes peue kesâ efyevee ceÚueer, keâefnÙes pevekeâveefvoveerpeer Deehe efceefLeueehegj ceW kewâmes
s
mJemLe jn jner nQ? ÙeÅeefhe nce oesveeW peue Deewj lejbie keâer YeeBefle hejmhej DeefYeVe nQ, efheâj Yeer cesjs efyevee Deehe
ya
efceefLeueehegj ceW Deheves ceveesyeue keâer j#ee kewâmes keâj jner nQ? Fme je°^ kesâ efvecee&Ce kesâ efueS nce oesveeW ner keäuesMe men jns
N
nQ, Deehe ßes‰ Deelceyeue OeejCe keâjleer ngF& efceefLeuee hegj ceW kewâmes jn jner nQ? megkeâefJe efieefjOej kesâ ùoÙe™he YeJeve
va
ceW oerefhekeâe keâer YeeBefle ØekeâeefMele nesves Jeeueer ßes‰iegCeeW keâes ØekeâeefMele keâjves Jeeueer, ns meerles! cesjs efyevee efJejneefive ceW
Se
Yeer Deehe peerefJele jnkeâj mebmeej keâe cebieue JeOee&heve kewâmes keâj jner nQ?
th
ieerle mebKÙee-33
P ee
meerleeØeen-
si
kegâefueMeeoefhe keâef"vekeâ"esjcenes heeueves efJeefnleefvepekeâle&JÙeced~~

T ul
kegâmegceb lÙekeälJee keâCškeâMeÙeveb MeefMeveb efnlJee JeÖeJeÙeveced~

ri
Sh
Metueeoefhe efve‰tjIeesjcenes heeueves efJeefnleefvepekeâle&JÙeced~~1~~

Jejoeveb lÙekeälJee yeefueoeveb Deeoeveceghes#Ùe meoe oeveced~
11
ve keâoeefÛeoheeroceIeesjcenes heeueves efJeefnleefvepekeâle&JÙeced~~2~~

20
heerÙet<ecegomÙe iejueheeveb jesoveceefhe ce=ogce”ueieeveced~

ht
ig
ØeueÙeeveueleesÓhÙeefleIeesjcenes heeueves efJeefnleefvepekeâle&JÙeced~~3~~

yr
peerJeeefce keâLeef_Ûeod ns mJeeefceved efceefLeueeÙeeb ns DevleÙee&efceved~

op
oOeleer efieefjOejÂkeâdÛeesjcenes heeueves efJeefnleefvepekeâle&JÙeced~~4~~

C
©
Yeewceer- meerleepeer yeesueeR- ns ØeYees! Deheves efJeefnle keâle&JÙeeW keâe heeueve Je»e mes Yeer keâ"esj nw~ ØeYees! heg<he keâes
ÚesÌ[keâj keâeBšs ceW MeÙeve Deewj Ûevõcee keâes ÚesÌ[keâj Deefive ceW efveJeeme~ Denes! efJeefnle keâle&JÙe heeueve ceW ceneosJe kesâ
ef$eMetue mes keâ"esj Deewj YeÙe¿j nw~ Jejoeve keâes ÚesÌ[keâj yeefueoeve mJeerkeâej keâjvee, «enCe keâer Ghes#Ùee keâj meowJe
yeeuekeâeC[ced 243
osles ner jnvee, Deheves keâle&JÙe keâe heeueve keâYeer Yeer keâesceue neslee ner veneR~ Dece=le ÚesÌ[keâj efJe<e heervee, jesove keâes Yeer
ieerle ceevevee, Deheves keâle&JÙe keâe heeueve ØeueÙeeefive mes Yeer YeÙe¿j nw~ ns mJeeefceved ! ns meJee&vleÙee&ceer ØeYees! efieefjOej
keâefJe kesâ ves$eeW keâes Ûegjeves Jeeues Deeheßeer keâes ùoÙe ceW OeejCe keâjleer ngF& efkeâmeer Øekeâej efceefLeuee ceW peer jner ntB~
ieerle mebKÙee-34
efJenjeJe mejÙetmegleerjs MeerleuecevomegjefYelemeceerj~s ~
d .
™heMeeruemecheoe Ûe YeJeleeefmce efveefpe&lee~
ve
er
efJeveeefhe mJeÙecJejb Ûe jIegJejcenb Je=lee~~
es
ieÛÚeJe efßeleÙeesefieOeerjs~~1~~
R
MeerIeÇb mecyegYet<eeefce YeJelemmegYeeefceveer~
s
ht
MeesefYelegb meceerns Ievesve ÙeLee oeefceveer~~
ig
R
YeJesJee$e efJeuemeod Jee veerj~s ~2~~
ll
YepÙeleeb ve YepÙeleeb Jee hegjeCeb efheveekeâced~
s .A
veevegcevÙes mJeiexÓefhe #eCeb lJeeb efJevee keâced~~
ya
veÙe ceeb Peefšefle efJeceueveerjs~~3~~
N
va
leJe Meevleb mJeevleb efJeef<eveesefle Ûeeefhe meerlee~
Se
meJeË lJeb efJepeeveeefme efkebâ yeÇJg es efJeveerlee~~

th
jcesJeefn efieefjOejùledkegâšerjs~~4~~
ee
Yeewceer- ns ØeYees! Deye lees nce oesveeW Meerleue-cevo-megievOe JeeÙeg Jeeues mejÙet leš hej efJenej keâjW~ ceQ ™he Deewj
P
Meerue keâer mebheefòe mes Deehe Éeje peerle ueer ieF& ntB, mJeÙebJej kesâ efyevee Yeer Deehe ßeerjIegJeerj keâes ceQ JejCe keâj Ûegkeâer ntB~
si
ul
Deye lees ÙeesefiepeveeW Deewj OeerjeW kesâ DeeßeÙe mejÙet leš hej ner nce ÛeueW~ ceQ MeerIeÇ ner Deehekeâer helveer yevevee Ûeenleer ntB
T
Deewj yeeoue kesâ meeLe efyepeueer keâer YeeBefle ceQ Deehekesâ meeLe megMeesefYele nesvee Ûeenleer ntB, Deye nce megvoj Jes$e ueleeDeeW
ri
Sh
mes Ùegòeâ mejÙet leš hej GheefmLele neW~ Ùen hegjevee efheveekeâ Oeveg<e štšs Ùee ve štšs, Deehekesâ efyevee ceQ mJeie& ceW Yeer megKe
keâer Devegceefle veneR osleer, cegPes lees Deehe efvece&ue peue Jeeues mejÙet leš hej MeerIeÇ ues ÛeefueS~ Deehekesâ efvece&ue ceve keâes
11
meerlee yeeBOe ueWieer, Deehe meye kegâÚ peeveles nQ, ceQ efJeveceü meerlee keäÙee keântB? Deye nce oesveeW efieefjOej keâefJe kesâ ùoÙe-
20
kegâšerj ceW ner jceCe keâjW~

ht
mevoYe&Mueeskeâ:
ig
yr
Fefle leÙee ieefoleb ieefoleeLe&kebâ ieieveiecÙeieJeerkeâefceJewlÙe meŠ~

op
ØeCeÙeJeeefjefJeueesueefJeueesÛevees efJeefvepeieeo peieodYeÙeceesÛeveŠ~~1~~

C
©
Yeewceer- Fme Øekeâej DeekeâeMeJeeCeer kesâ meceeve iebYeerj mhe°™he mes Deheves ØeÙeespeve keâer metÛevee osves Jeeues
meerleepeer kesâ JeÛeveeW keâes megvekeâj Øesceeßeg mes ÛebÛeueves$e mebmeej kesâ YeÙe keâes otj keâjves Jeeues ØeYeg ßeerjece ves efve§eÙe kesâ
mJej ceW Fme Øekeâej keâne~
ieerle mebKÙee-35
cewefLeefue cece ceeveJeceÙee&oe~
Jeweof keâOece&mecyeueerYetlee ùleYeJeYeerelf eefJe<eeoe~~1~~
DeeJeeb ÙeÅeefhe ØeYeeYeevegJeved efvelejecesJeevevÙeew~
pÙeeslmveemegOeeoereOf eleer FJe meceefYeVeew meowJe OevÙeew~~2~~
d .
ve
leLeehÙe$e JewefokeâceÙee&oe ceÙee lJeÙee keâjCeerÙee~
er
mJeÙecJejs YeJeÛeeheefJeYe_peb lJeb efn ceÙee JejCeerÙee~~3~~
es
meKÙegŠ ØeYeesŠ mesJekeâmÙeeefhe Ûe keâLeb KeC[Ùes Ûeeheced~
R
s
JÙeekegâueleeb leJe peeveVeefhe otjÙes keâLeb heefjleeheced~~4~~
ht
ig
lJecevegketâuÙe efieefjpeeb MecYegb ØesjÙe efkeâue ceeb efveox°cg ed~
R
ueyOJee yeueb leoe ØeYeJesÙeb MecYegkeâecegk& ebâ És°cg ed~~5~~
ll
.A
mcejved heg<heJeeefškeâeØemeÁb efieefjOejieerleceefvevÅeced~
s
ya
Sleg ieerlemeerleeefvekesâlekebâ vejes jececeveJeÅeced~~6~~
N
Yeewceer- ns meerles! cesjer Ùen ceveg<ÙeeJeleej keâer ceÙee&oe Jewefokeâ Oece& keâe mebyeue leLee mebmeej keâe keâ° njves Jeeueer
va
nw~ ÙeÅeefhe nce oesveeW metÙe& Deewj metÙe& keâer efkeâjCe keâer YeeBefle leLee Ûevõcee Deewj ÛevõefkeâjCe kesâ meceeve hejmhej DevevÙe
Se
Deewj DeefYeVe nQ~ efheâj Yeer nce oesveeW keâes Jewefokeâ ceÙee&oe keâe heeueve keâjvee nesiee, mJeÙebJej ceW efMeJeOeveg<e leesÌ[keâj ner
th
ceQ Deehekeâe JejCe keâ™Biee~ efMeJepeer cesjs efce$e-mJeeceer Deewj mesJekeâ Yeer nQ, DeleŠ Gvekeâe Oeveg<e kewâmes lees[Bt? legcnejer
ee
JÙeekegâuelee peevelee nggDee Yeer ceQ legcneje keâ° kewâmes otj keâ™B? legce heJe&leer peer keâes Devegketâue keâjkesâ cegPes efveoxMe keâjves
P
kesâ efueS efMeJepeer keâes Øesefjle keâjes, Fme Øekeâej legcneje yeue heekeâj ceQ efMeJe-Oeveg<e leesÌ[ves keâe ceve yeveeTB~ Fme Øekeâej
si
ul
heg<heJeeefškeâe-Øemebie keâe Deewj efveoex<e efieefjOej keâefJe kesâ ieerle keâe mcejCe keâjles ngS ßeerjece Yeòeâ ceveg<Ùe meerleepeer
T
keâes Deeveefvole keâjves Jeeues cegPe jece keâes Øeehle keâjW, Ssmee cesje DeeMeerJee&o nw~
ri
Sh
mevoYe&Mueeskeâew
11
FlÙevlejÁJeelee&eYf eŠ meccev$Ùe megceneceleer~

20
YetÙeŠ mJeueeskeâueerueemeg ØeJe=òeew efoJÙeocheleer~~1~~

ht
jeceesÓefhe heg<heceeefÛelÙe ÙeÙeew meewecf eef$eCee ieg®ced~

ig
yr
meerlee peieeo JewkeâuÙeeved ceesnÙevleerJe melmeKeerŠ~~2~~

op
C
Yeewceer- Fme Øekeâej Devlejbie Jeelee&DeeW kesâ ceeOÙece mes hejmhej cev$eCee keâjkesâ efoJÙe-ocheleer ßeermeerleejecepeer
©
ueeskeâueeruee ceW efheâj ØeJe=òe nes ieS~ ßeerjece heg<he keâe ÛeÙeve keâjkesâ ue#ceCepeer kesâ meeLe ieg®osJe kesâ heeme heOeej DeeÙes
Deewj meerleepeer Deheveer efJekeâuelee mes meefKeÙeeW keâes ceesefnle keâjleer ngF&-meer yeesueeR~
yeeuekeâeC[ced 245
ieerle mebKÙee-36
meKÙeŠ Ûeuele ve kegâ®le efJeuecyeced~
heMÙevleer Keiece=ieueleele™ved ke=âleJelÙenb efJeuecyeced~~1~~
ßeglJee meKeer pevekeâleveÙeeÙeeŠ Depetiegheled leod YeeJeced~
meceLe&Ùevleer leod JeekeäÙeb keâuecetÛes keâesekf eâuejeJeced~~2~~
d .
ve
YeJeleg veece meceÙesÓefmceved ÕeŠ hegvejsce cenerheefkeâMeesjer~
er
YetÙees Yeeleg le$e YeJeleer jeIeJecegKeÛevõÛekeâesjer~~3~~
es
ßeglJee YeügJee JeejÙevleer kegâefhelesJe meKeeR veveg meerlee~
R
s
ùoÙesÓke=âle meerleeefvekesâlekebâ efieefjOejØeYegb efJeveerlee~~4~~
ht
ig
Yeewceer- meefKeÙeeW! Deye Ûeuees! osj cele keâjes! ceQves ner heMeg-he#eer-ce=ie Deewj ueleeDeeW keâes osKeleer ngF& yengle
R
efJeuecye keâj efoÙee nw~ Ûelegj meKeer ves pevekeâveefvoveer keâe JeÛeve megvekeâj Gvekesâ YeeJeeW keâes efÚhee efueÙee Deewj meerleepeer
ll
.A
kesâ ner JeÛeve keâe meceLe&ve keâjleer ngF& keâesefkeâue JeeCeer ceW yeesueer! "erkeâ nw~ jepeefkeâMeesjer peer! keâue nce efheâj Fmeer
s
meceÙe ÙeneB DeeÙeW Deewj Skeâ yeej efheâj ßeerjece cegKeÛevõ keâer Ûekeâesjer yevekeâj Deehe megMeesefYele neW~ Ùen megvekeâj YeeQn
ya
mes jeskeâleer ngF& meerleepeer ves meKeer hej veeškeâerÙe keâeshe efkeâÙee Deewj efJeveceü meerleepeer ves meerlee-efvekesâleve ßeerjece keâes
Deheves ùoÙe ceW OeejCe keâj efueÙee~ N
va
mevoYe&Mueeskeâew
Se
th
mcejvleer ùoÙes meerlee ieerlemeerleeefvekesâlekeâced~

ee
ieerlemeerleeefYejeceb mJeb jceCeerÙeb ie=nb ÙeÙeew~~1~~

P
ieerlejeceeÙeCes jeceYeõeÛeeÙexCe Ûee°ceŠ~

si
ul
ieerlees efieefjOejsCeeÅe meerlee ØeerlÙew cegos ceÙee~~2~~

T
ri
Yeewceer- Fme Øekeâej Deheves ùoÙe ceW meerleeefvekesâleve ßeerjece keâe mcejCe keâjleer ngF& mJeÙeb keâes Deevevo osves Jeeueer
Sh
meerleepeer Deheves YeJeve keâes heOeej ieFË Deewj cegPe efieefjOej keâefJe jeceYeõeÛeeÙe& Éeje ieerle jeceeÙeCe kesâ yeeuekeâeC[ ceW
11
ieerlemeerleeefvekesâlekeâ veecekeâ De°ce meie& mecheVe efkeâÙee ieÙee~

20
Fefle
ht
ig

yr
ieerlemeerleeefvekesâlekeâesveece De°ceŠ meie&Š~

op
C

©
Éeje efJejefÛele ieerlejeceeÙeCe ‘ieerlemeerleeefYejece’ veecekeâ mebmke=âle ieerlecenekeâeJÙe kesâ yeeuekeâeC[ ceW ieerlemeerleeefvekesâlekeâ
veecekeâ De°ce meie& mecheVe ngDee~
~~ßeer:~~
yeeuekeâeC[s
d .
ve
ieerlemeerleemJeÙebJejes veece
er
veJeceŠ meie&Š
es
R
mevoYe&Mueeskeâ:
s
ht
DeLeeYeslÙeesodefJeivee jIegefleuekeâueivee megJeovee
ig
R
efveceivee ØesceeyOeew ùefo keâefueleueiveeslmeJecegoe~
ll
.A
hueglee meerlee Øeerlee efieefjMeoefÙelee ceefvojceLees-
s
ielee ieeÙeod ieerleb efieefjOejØeYegØeeefhleheâuekeâced~~1~~
ya
N
Yeewceer- Fmekesâ Devevlej ßeerjece kesâ efueÙes GefÉive leLee jIegveeLe peer ceW Deemeòeâ, Øesce meeiej ceW ceive ùoÙe ceW
va
GceÌ[leer ngÙeer efJeJeeneslmeJe keâer ØemeVelee mes Yejer ngF& ØemeVe ceve Jeeueer megcegKeer meerlee peer efMeJe peer keâer helveer heeJe&leer
Se
peer kesâ cebefoj ceW heOeejkeâj efieefjOej keâefJe kesâ mJeeceer ßeerjece keâer Øeeefhle ner efpemekeâe heâue nw, Ssmee ieerle ieeves ueieeR~
th
ieerle mebKÙee-1
ee
peÙe efieefjpes! peÙe cesveeveefvoefve! hejceMeefòeâceefÙe! ceeÙes!

P
si
peÙe jIegheefleheohe¿peceOegkeâefj! Me¿efj! Me¿jpeeÙes~~1~~

ul
peÙe ieCeheefleiegnpeveefve! peveeJeefve! ef$eYegJevekeâerefle&lekeâerlex!

T
ri
peÙe efMeJecegKeÛeefvojÛekeâesefjkesâ ceOegjceveesjLehetlex~~2~~

Sh
peÙe peieogodYeJeheeueveefJeueÙeefJeOeeefÙeefve! osefJe! efJeefOe%es!

11
Jeseflme ceoerÙeb neoË YeieJeefle MeJe&efØeÙes! meJe&%es~~3~~

20
ÙeceefOeheg<heJeeefškebâ Je=leJeleer ceveefme cejkeâleMÙeececed~

ht
leb leceeuemegvojb Jejb efoMe efieefjOejceveesÓefYejececed~~4~~

ig
yr
Yeewceer- meerlee peer ieeleer ngF& keânleer nQ- ns efnceeueÙe-heg$eer! Deehekeâer peÙe nes! ns cesveeveefvoveer! Deehekeâer peÙe
op
nes~ ns hejceMeefòeâceefÙe ceneceeÙee! Deehekeâer peÙe nes~ ns ßeerjeceÛevõ kesâ ÛejCekeâceue keâer Yeücejer! meyekeâe keâuÙeeCe
C
keâjves Jeeueer Mebkeâj peer keâer Oece&helveer heeJe&leer peer! Deehekeâer peÙe nes~ ns ieCeheefle Deewj keâeefle&kesâÙe keâer ceeB! Deehekeâer
©
peÙe nes~ ns YeòeâeW keâer j#ee keâjves Jeeueer! efpevekeâer keâerefle& leerveeW ueeskeâeW ceW ieeÙeer ieF& nw Ssmeer ns heeJe&leer ceeB! Deehekeâer
peÙe nes~ ceOegj ceveesjLeeW keâer hetefle& keâjves Jeeueer efMeJecegKe Ûebõ keâer Ûekeâesjer! Deehekeâer peÙe nes~ ns mebmeej keâer Glheefòe
Deewj heeueve leLee ØeueÙe keâjves Jeeueer, efJeefOe keâes peeveves Jeeueer meJe&%ee, MeJe& DeLee&led efMeJe peer keâer efØeÙee YeieJeleer
yeeuekeâeC[ced 247
heeJe&leer! Deehekeâer peÙe nes~ Deehe cesjs ùoÙe keâe YeeJe peeveleer nQ~ efpeve cejkeâle kesâ meceeve MÙeeceue oMejLe
jepeefkeâMeesj keâes heg<heJeeefškeâe ceW ceQves ceve ner ceve Jej efueÙee nw GvneR leceeue kesâ meceeve megvoj leLee efieefjOej keâefJe
kesâ ceve keâes Deevevo osves Jeeues ßeerjece keâes ner cesje Jej yevee oerefpeS~
efJeMes<e- Ùen ieerle efJeÅeeheefle Éeje jefÛele MeefòeâJevovee kesâ {eue hej efveyeæ nw~
ieerle mebKÙee-2
d .
YeieJeefle! heeJe&efle! efJeyegOeceefnleke=âefle! jeceb Jejb ce¢eb osefn ns~
ve
er
ieCeheeflepeveefve! peie$eÙeYeeefJeefve! MeerIeÇb Ûe cece meefVeOesenf ns~~1~~
es
ceefn<eefJeceefoe& vf e! Keuekegâueceefoe& vf e! ceveesjLeb cece Øepeeveeefme ns~
R
DeÙes kesâve me¿esÛesve ßeerheâueheÙeeso!s cece JÙeLeeueleeb ve uegveeefme ns~~2~~
s
ht
ØesjÙe YeJeeefve! YeJeb jeIeJeb keâLeefÙelegb $eesšÙeleg MeerIeÇb efMeJeÛeeheb ns~
ig
ieceÙeleg oceÙeleg ueueešb lehevleb efJejnpeefveleheefjleeheb ns~~3~~
R
ll
YeJeleg oMeemÙeeoerveeb cegKes keâšgkeâeefuecee ns oseJf e cece me¿šb efßeCeeleg ns~
.A
meerleejececeÁueefJeJeenceneslmeJeieerleb efieefjOejesÓefhe megjefieje ie=Ceeleg ns~~4~~
s
ya
Yeewceer- ns YeieJeleer heeJe&leer! ns osJeleeDeeW mes hetefpele keâerefle&Jeeueer ceeB! Deehe cegPes ßeerjece keâes ner heefle ™he ceW
N
Øeoeve keâj oerefpeÙes~ ns ieCeheefle keâer ceeB! leerveeW ueeskeâeW keâes pevce osves Jeeueer heeJe&leer peer! Deehe MeerIeÇ cessjs meccegKe Dee
va
peeFÙes~ ns ceefn<eemegj ceefo&veer! og°eW keâes ve° keâjves Jeeueer ceeB! Deehe cesje ceveesjLe peeveleer nQ~ ns ßeerheâue DeLee&led
Se
efJeuJeheâue kesâ meceeve Je#ees®n Jeeueer! heeJe&leer peer! Deehe efkeâme keâejCe cesjer JÙeLeeuelee keâes veneR keâeš jner nQ~ ns
th
YeJeeveer! ßeerjIegveeLe peer keâes efveos&Me keâjves kesâ efueÙes efMeJepeer keâes ØesjCee oerefpeS efpememes ßeerjece efMeJeOeveg<e leesÌ[ oW
ee
Deewj cesjs metÙe& kesâ meceeve keâ"esj efJejnleehe keâes otj keâj oW Deewj ve° keâj oW~ ns osJeer! jeJeCeeefo DemegjeW kesâ cegKe ceW
P
keâeefueKe ueies Deewj Deehe cesje mebkeâš otj keâj oW Deewj efieefjOej keâefJe Yeer mebmke=âle Yee<ee ceW ßeermeerleejece efJeJeeneslmeJe
si
kesâ cebieue ieerle ieeÙes, keäÙeeWefkeâ Deye lekeâ efkeâmeer Yeer keâefJe ves mebmke=âle ceW ßeerjeceefJeJeen kesâ ieerle veneR ieeÙes~
T ul
efJeMes<e- Ùen ieerle efceefLeuee kesâ efJeJeen ueeskeâieerle keâer {eue ceW efveyeæ nw~
ri
Sh
mevoYe&Mueeskeâew
11
efveMecÙe meerleecegKeieerleieerleb
20
ØemeVeleehetejf leJeeefjpee#eer ~
ht
ie=nerleceeuee megcegKeer jmeeuee

ig
yr
mee heeJe&leer Jew Øekeâše JeYetJe~~1~~

op
veerjvOeÇveerjpeeef#eYÙeeb efheyevleer ßeercegKeecyegpeced~

C
Øemeeoceeefuekeâeb olJee mJeeefMe<ees heeJe&leer peieew~~2~~

©
Yeewceer- Deye keâefJe oes mevoYe&MueeskeâeW ceW keâLee keâes ›eâceyeæ keâjkesâ keân jns nQ~ Fme Øekeâej meerleepeer kesâ cegKe
mes ieeÙes ngS oes ieerle megvekeâj ØemeVelee mes hetCe& keâceueves$e Jeeueer megcegKeer jmemJe™efheCeer heeJe&leer peer neLe ceW ceeuee
ueskeâj Øekeâš nes ieFË~ Deheves yeeOee jefnle keâceueves$eeW mes meerleepeer kesâ cegKe meewvoÙe& keâe heeve keâjleer ngF& heeJe&leer peer
meerleepeer keâes Øemeeoceeuee oskeâj DeeMeerJee&oceÙe ieerle ieeves ueieeR~
ieerle mebKÙee-3
ëe=Ceg meerles! MegYeeefMe<eŠ melÙee ceoerÙeeŠ~
heâefue<Ùeefvle keâecÙeueleeŠ melJejb lJeoerÙee~~1~~
d .
ve
Ùe$e les jceles cevees ceveesjces jeces~
er
Ùe$e lJeb meceefhe&leeÓefme veerjOejMÙeeces~~2~~
es
efceefuelee JejsCÙees JejŠ mewJe ke=âheeefmevOegŠ~
R
Øepeeveeefle YeJeleeR ÙeŠ ØeCeleele&yevOegŠ~~3~~
s
ht
meJe&iegCemecheVees Jew OeefvJeveeb OegjerCeŠ~
ig
R
ceÁueeÙeleveÙeMeeŠ ØesceefCe ØeJeerCeŠ~~4~~
ll
.A
ve efÛejeefoJe õ°eefme leb efJeYegb efJeveerleced~
s
efieefjOejesÓefhe ieelee megceÁueieerleced~~5~~
ya
N
Yeewceer- ns meerles! cesjer melÙe DeeefMe<ee megefveÙes~ Deehekeâer ceveesjLe ueleeSB MeerIeÇ ner heâueJeleer neWieer~ efpeve megvoj
va
ßeerjece ceW Deehekeâe ceve jce jne nw Deewj efpeve cesIeJeCeea MÙeecemegvoj hej Deeheves meye kegâÚ meceefhe&le keâj efoÙee nw Deewj
Se
pees MejCeeieleeW kesâ yevOeg ØeYeg ßeerjece Deehekeâes YeueerYeeBefle peeveles nQ Jes ner ke=âheeefmevOeg ßeerjece legcnejs Jej neskeâj
efceueWies~ Jes meJe&iegCeeW mes mecheVe, OevegOe&jeW ceW ßes‰, cebieueeW kesâ cebefoj mJe™he ÙeMe Jeeues leLee hesÇsce heLe ceW Yeer yengle
th
ee
ØeJeerCe nQ~ GvneR efJeveceü meJe&JÙeeheer ØeYegßeerjece keâes Deehe MeerIeÇ ner Jej ™he ceW oMe&ve keâjWieer Deewj efieefjOej keâefJe Yeer
P
efJeJeen kesâ cebieue ieerle ieeÙeWies~

si
efJeMes<e- Ùen ieerle ceOÙe ueÙe ef$eleeue ceW Je jeie-Yetheeueer ceW iesÙe nw~
T ul
mevoYe&Mueeskeâew
ri
Sh
ßeglJeeÓÓefMe<ees efieefjmegleecegKeÛevõjepeled
11
heerÙet<eÙet<ehe=<eleŠ heefjhetCe&keâecee~
20
jecee ÙeÙeew ùoÙeceefvojjeceÛevõe

ht
Ûevõevevee megveÙeveemeefJeOesÓLe meerlee~~1~~

ig
jeceesÓefhe Ûe meceeiecÙe meevegpeŠ efkeâue keâeweMf ekeâced~

yr
op
n<e&ieodieoÙee JeeÛee efveoex<eb meceefÛeKÙeheled~~2~~

C
Yeewceer- Fmekesâ he§eeled heeJe&leer peer kesâ cegKeÛevõ ceW megMeesefYele, Dece=le-efyevogDeeW mes hetCe&, megvoj DeeefMe<eeSB
©
megvekeâj meerlee peer keâer meYeer keâeceveeSB hetCe& nes ieFË~ Devevlej Jes ÛevõcegKeer ùoÙe ceW ßeerjeceÛevõ keâes OeejCe keâjkesâ
ceelee megveÙevee kesâ heeme heOeej ieFË~ FOej ßeerjece Yeer YeeF& ue#ceCe kesâ meeLe ieg® efJeÕeeefce$e kesâ heeme peekeâj n<e& mes
ieodieo JeeCeer ceW, efveoex<e YeeJe mes heg<heJeeefškeâe keâer Iešvee keân efoÙes~
yeeuekeâeC[ced 249
ieerle mebKÙee-4
DeÅe heg<heJeeefškeâeÙeeb meerlee veejer efceefuelee megkegâceejer efceefuelee~~
ÙeeleŠ heg<heÛeÙeveeÙe mJee%eÙeÙee lJeoerÙeÙee~
yeæes ceÙee&oÙee osJe veveg YeJeoerÙeÙee~~
menmewJe OejCeerkegâceejer efceefuelee~~1~~
d .
ve
Ùeoenceõe#eb lemÙeeŠ efve®heceb meewvoÙe&ced~
er
keâesefškeâesefškeâeceJeeceemeewYeiemeesoÙe&ced ~~
es
ùleJeleer cevees efveefcekegâceejer efceefuelee~~2~~
R
s
hejoejlees efJejòebâ mJeevlecemÙeeb jefceleced~
ht
ig
ve hejeJele&lesÓOegvee le$ewJe mebÙeefceleced~~
R
ieg®osJe pevekeâkegâceejer efceefuelee~~3~~
ll
.A
keäJe yeÇpeeefce efkebâ Jeoeefce cevemeŠ heefjefmLeefleced~
s
ya
keâ®CeeefveOeeve iegjes efÛevleÙe cece efmLeefleced~~
efieefjOejØeYeJes efvelÙeveejer N efceefuelee~~4~~
va
Se
Yeewceer- ns ieg®osJe! Deepe heg<heJeeefškeâe ceW cegPes megkegâceejer meerlee veecekeâ Skeâ efkeâMeesjer veejer efceueer~ Deehekeâer
megvoj Dee%ee mes Deewj Deehekeâer ner ceÙee&oe ceW yeBOee ngDee ceQ Deehe ßeer keâer hetpee kesâ efueÙes heg<he uesves hegâueJeejer ceW ieÙee
th
Lee~ Gmeer meceÙe menmee cegPes he=LJeerheg$eer meerlee peer efceue ieFË~ ØeYeg! efpeme meceÙe ceQves keâjesÌ[eW-keâjesÌ[eW jefleÙeeW kesâ
ee
meewvoÙe& kesâ meceeve Gve meerleepeer keâe meewvoÙe& osKee Gmeer meceÙe efveefcejepekegâceejer ves cegPes efceuekeâj cesje ceve Ûegje
P
si
efueÙee~ ns ieg®osJe! hejveejer mes efJejòeâ cesje ceve GvneR meerlee ceW jce jne nw~ JeneR yeBOe ieÙee nw~ DeYeer Yeer JeneB mes veneR
ul
ueewš jne nw~ ns ieg®JeÙe&! Deepe cegPes pevekeâjepe heg$eer efceueeR~ ns keâ®CeeefveOeeve! ceQ keâneB peeTB? Deheves ceve keâer
T
heefjefmLeefle efkeâmemes keântB? Deehe cesjs ceve keâer efmLeefle keâe efÛevleve lees keâerefpeS~ efieefjOej keâefJe kesâ mJeeceer cegPe jece
ri
Sh
keâes cesjer efvelÙe helveer DeLee&led meekesâleefJeneefjCeer meerlee peer efceue ieFË~
11
efJeMes<e- Ùen ieerle Yeespehegjer keâer ueeskeâOegve ceW efveyeæ nw~ Fmekeâe yeesue nw-
20
ieg®Jej hetâue yeefieÙee ceW meerlee veejer efceueueeR megkegâceejer efceueueeR~~

ht
ig
mevoYe&Mueeskeâ:
yr
op
jeceb efveot&<eCeb Â°dJee ot<eCeeefjb ØeceesoJeeved~

C
Jee<hehetejf leves$eeypeŠ Øepeieew le$e keâeweMf ekeâŠ~~1~~

©
Yeewceer- Fme Øekeâej ot<eCe veecekeâ je#eme kesâ Me$eg ßeerjece keâes efveoex<e osKekeâj efJeÕeeefce$e kesâ ves$ekeâceue ceW
DeeBmet Yej DeeÙes Deewj Jes ieeves ueies~
ieerle mebKÙee-5
Ùeg<celmeg ceveesjLeefJeyegOeJejkeâuheuelee meheâuee YeJeleg ßeerjece ns~
efMeJeÛeeheb efJemeYe_peb YepÙeleeb leJe keâjsCe JeÙeb MecYegecf eefle ØeeLe&Ùeecens~~1~~
GYeÙees: meceeve™heiegCemecheoeefYeefJe&Jeenefceceb meceLe&Ùeecens~
meerlee veece ÛeheueÙee efvelÙeceÛeueÙee Jelme meÁÛÚmJe veerjOejMÙeece ns~~2~~
d .
ve
leJe YegpeyeueJeeOeez ceppeleg ve=heeueJeueheesleb #eCeb leb Ûe Øeleer#eecens~
er
ÙegJeÙeeseJf e&JeenceneceÁuemÙe ieerleb efvelÙeb efieefjOejmÙe efiejwJe ieeÙeece ns~~3~~
es
Yeewceer- ns ßeerjece! Deehe oesveeW keâer ceveesjLe™he keâuheuelee heâueJeleer nes, Ùener cesje DeeMeerJee&o nw~ Deehekesâ ner
R
neLe mes keâceueveeue keâer ner YeeBefle efMeJeOeveg<e leesÌ[e peeÙe~ nce Mebkeâj peer mes Ùener ØeeLe&vee keâjles nQ~ oesveeW kegâue ™he
s
ht
iegCe, Meerue Deewj mebheefòe mes meceeve nQ FmeefueÙes nce Fme efJeJeen keâe meceLe&ve keâjles nQ~ ns Jelme! ns IeveMÙeece! efvelÙe
ig
efmLele jnves Jeeueer meerlee veecekeâ efyepeueer mes MeerIeÇ mebiele nes peeDees DeLee&led pewmes efyepeueer mes pegÌ[keâj yeeoue megvoj
R
ueielee nw Gmeer Øekeâej meerlee peer mes meceeiece keâjkesâ legce megMeesefYele nesJees~ Deehekesâ Yegpeyeue ™he cenemeeiej ceW
ll
.A
jepeeDeeW keâe yeue™he penepe [tye peeÙe nce Gmeer #eCe keâer Øeleer#ee keâj jns nQ Deewj Deehe ßeermeerleejece kesâ efJeJeen
s
cebieueieerle keâes nce efieefjOej keâefJe kesâ JeeCeer ceW ner ieeles jnW~
ya
N
efJeMes<e- Ùen ieerle Yeer efceefLeuee kesâ JewJeeefnkeâ ueeskeâOegve kesâ {eue ceW efveyeæ nw~
va
mevoYe&Mueeskeâ:
Se
DeLe pevekeâve=hesCe keâeweMf ekeâesÓÙeb menjIegveeÙekeâue#ceCeesÓYÙeJeefvo~

th
cegevf eieCemeefnlees ›epeved cenelcee efÉpeØeJejwŠ ieefolees efveiet{ceLe&ced~~1~~

P ee
Yeewceer- Fmekesâ Devevlej jepee pevekeâ peer kesâ Éeje jece-ue#ceCe kesâ meefnle efJeÕeeefce$e keâes ØeCeece efkeâÙee ieÙee
si
leLee cegefveieCeeW kesâ meeLe meerleemJeÙecJej osKeves peeles ngÙes cenelcee efJeÕeeefce$e kesâ Øeefle yeÇeÿeCeeW Éeje iecYeerj DeLeeX mes
T ul
Ùegòeâ Ùen JeekeäÙe keâne ieÙee~

ri
ieerle mebKÙee-6
Sh
11
DeÅe meerleemJeÙecJejceYeer#eecens~~
20
keâmcew ooeefle ieefJe ieewjJeb ieJeerMeŠ heefjCeececesleb megYeer#eecens~

jeJeCeMejemegjØeYe=elf eogce&oeveeb efJe®oyeueb le=CeefceJeeshes#eecens~~1~~
ht
ig
jeceyeengJeeefjOeew efvejeOeejlejÙe FJe meJex efvece#ÙevleerlÙehes#eecens~

yr
jIegkegâuemegke=âleb efvepeeefMe<eeb Ûe Øeefceleb lešmLesve cevemee meceer#eecens~~2~~

op
C
meerleemeleerlJeb ke=âeflelJeb megYegpeejsŠ GYeÙeceÅe ØeerlÙee hejer#eecens~

©
efieefjOejØeYegeMf eMegmehlenÙemecegoÙeb efceefLeueemegØeeÛÙeeb Øeleer#eecens~~3~~

Yeewceer- Deepe nce meerlee peer keâe mJeÙebJej osKeWies~ efMeJepeer Fme he=LJeer hej efkeâmess ieewjJe os jns nQ Ùen heefjCeece
Yeer Deepe nce efvenejWies~ jeJeCe-yeeCeemegj Deeefo Demegj jepeeDeeW kesâ ÙeMe Deewj yeue keâer nce le=Ce kesâ meceeve Ghes#ee
yeeuekeâeC[ced 251
keâjWies~ Ùes meYeer efvejeOeej veewkeâeDeeW keâer YeeBefle ßeerjece kesâ yeengyeue cenemeeiej ceW [tye peeÙeWies, nce Ùener Dehes#ee keâjles
nQ~ Deepe nce lešmLe ceve mes jIegkegâue kesâ hegCÙe keâer Deesj Deheves DeeMeerJee&oeW keâer meercee keâer meceer#ee keâjWies~ meerleepeer
kesâ meleerlJe leLee megyeeng Me$eg ßeerjece kesâ ke=âeflelJe Fve oesveeW keâer Deepe nce ØeereflehetJe&keâ hejer#ee keâjWies Deewj Deepe nce
efceefLeuee™he hetJe& efoMee ceW efieefjOej keâefJe kesâ mJeeceer ßeerjece™he yeeue metÙe& kesâ GoÙe keâer Øeleer#ee keâjWies~
efJeMes<e- Ùen ieerle megiece mebieerle keâer {eue ceW efveyeæ nw~ Fmekeâe yeesue nw-
d .
Deepe ceC[he uemes osKees efmeÙee kesâ efheÙee~
ve
er
ieerle mebKÙee-7
es
R
jÁYetefceb meceeÙeeleew oMejLekegâceejew~
s
ht
veerueheerleheeLeespece_pegueMejerjew jCeOeerjew lee®CÙekeâ®Ceeketâheejew~~1~~
ig
R
™heMeeruemecheoe efJeefpeleYeevegmetvet YeevegYeevet YeevegJebMes efJeefnleeJeleejew~
ll
keâe_Ûeveefkeâjerškeâekeâhe#eOejew JeerjJejew cevocevonemeefJeefpelekeâesešf megOeemeejew~~2~~
.A
ceOegjefkeâmeueÙeeOejew veefueveveJeveÙeveew heeefCeOevegyee&Cekeâefškeâefuelemejeieejew~
s
ya
heerlecegheJeerleceke&âefMeMegJeemeesJemeeveew MeesYeemegke=âleiegCemJe™heheejeJeejew~~3~~
N
hejmhejb Jeovleew nmevleew Ûe yevOet JeelmeuÙeefmevOet #eefheleYetefceYeejew~
va
efieefjOejØeYet efJeueeskeâÙevlÙees ceweLf eueevÙees ceesoceevee ovegpeJebMeJeve®nleg<eejew~~4~~
Se
Yeewceer- keâefJe iee jns nQ-Deepe oMejLe peer kesâ oes jepekegâceej jbieYetefce ceW heOeejs nQ~ Gvekesâ Mejerj veerues-heerues
th
ee
keâceue kesâ meceeve megvoj Deewj keâesceue nQ~ Ùes jCeOeerj leLee ÙeewJeve Deewj keâ®Cee kesâ meeiej nQ~ FvneWves Deheveer
P
™heMeerue mecheoe mes DeefÕeveerkegâceejeW keâes Yeer peerle efueÙee nw~ Ùes metÙe&veejeÙeCe kesâ Yeer metÙe& nQ Deewj metÙe&JebMe ceW
si
DeJeleej efueÙes nw~ mJeCe&efkeâjerš Deewj keâekeâhe#eOeejer Fve oesveeW jepekegâceejeW ves Deheveer cebo-cegmkeâeve mes keâjesÌ[eW
ul
keâeceosJeeW keâes peerle jKee nw~ Fvekesâ DeOej keâesceue heuueJe kesâ meceeve leLee ves$e veJeerve keâceue kesâ pewmes nQ~ FvneWves
T
ri
Deheves neLeeW ceW Oeveg<e-yeeCe leLee keâefšØeosMe ceW lejkeâMe OeejCe keâj jKee nw~ FvneWves heeruee GheJeerle Deewj yeeuemetÙe&
Sh
kesâ meceeve heerleecyej OeejCe efkeâÙee nsw Deewj Ùes MeesYee-hegCÙe Deewj iegCe kesâ cenemecegõ nQ~ YetefceYeejnejer JeelmeuÙe kesâ
11
mecegõ oesveeW YeeF& ßeerjece-ue#ceCe hejmhej ceW Jeelee&ueehe keâjles ngÙes nBme jns nQ~ Fme Øekeâej je#emeJebMe ™he keâceue
20
Jeve kesâ efueS efnceheele mJe™he efieefjOej keâefJe kesâ mJeeceer ßeerjece-ue#ceCe kesâ oMe&ve keâjkesâ efceefLeueeefveÙeeB yengle
ØemeVe nes jner nQ~
ht
ig
efJeMes<e- Ùen ieerle heef§eceer Gòej ØeosMe keâer ueeskeâOegve ceW efveyeæ nw~ Fmekeâe yeesue nw-
yr
op
jeIeJe nceejs nQ vewveeW kesâ leejs~~

C
mevoYe&Mueeskeâ:
©
efJeueeskeäÙe leew keâesefšjefJeØeleeheew efJejepeceeves<egefOeyeeCeÛeeheew~

mees{bg #ecee vewJe efkeâMeesjJeÙeez ßeerkeâesmeuesvõmÙe ve=heemleLeesÛegŠ~~1~~
Yeewceer- Fme Øekeâej keâjesÌ[eW metÙeeX kesâ meceeve Øeleehe Jeeues lejkeâMe, yeeCe Deewj Oeveg<e OeejCe efkeâÙes ngS cenejepe
oMejLe kesâ jepeefkeâMeesjeW keâes osKekeâj Gvekeâe Glkeâ<e& ve menles ngS mJeÙecJejmLe jepeeieCe yeesues—
ieerle mebKÙee-8
yeÇpesce meJex efvepeefvepeie=nb ve=heeueeŠ~
JeerÙeË yeueb heew®<eb efnlJee efjòeâkeâje YetheeueeŠ~~1~~
d .
ve
OevegYe&ÁcevlejsCeeefhe meerlee jeceb efn Jeefj<Ùeefle~
er
ÙeÅeefhe jecemle=CeYe_peb keâecegk& eâYe_peveb keâefj<Ùeefle~~2~~
es
kegâefšueemleoe efve<esOevleŠ ØeesÛegvezJeslLeb JeeÛÙeced~
R
JeÙeb mJeÙecJejefcelee ceeefvevees Yew#Ùeb vewJe efn ÙeeÛÙeced~~3~~
s
ht
efle‰vleŠ mJeÙecJejs YetheeŠ heefjCeeceb heMÙesce~
ig
R
meerleeke=âles keâeueceeieleceefhe Ùegæs YegefJe vÙemmesce~~4~~
ll
.A
meeOegve=hee ØeesÛegŠ Yees cetKee&Š efßeÙeb nefjŠ heefjCes<Ùeefle~
s
efieefjOejieerjefhe ceÁueieerleb ieerlJee keâeueb ves<Ùeefle~~5~~
ya
N
Yeewceer- ns jepeeDeeW! Deye nce ueesie heje›eâce, yeue Deewj heew®<e ÙeneR ÚesÌ[keâj Deheves-Deheves Iej ueewš ÛeueW~
va
keäÙeeWefkeâ Oeveg<e-Yebie kesâ efyevee Yeer DevleleesielJee meerlee peer jecepeer keâe ner JejCe keâjWieer peyeefkeâ ßeerjece, efMeJeOeveg<e
Se
keâes Úesšs mes eflevekesâ keâer YeeBefle leesÌ[ [eueWies~ JeneB DeeÙes ngÙes kegâefšue jepee efMe° jepeeDeeW keâes efve<esOe keâjles ngÙes
yeesues- veneR, veneR~ Deehe ueesieeW keâes Ssmee veneR keânvee ÛeeefnÙes~ nce ceeveer jepeeieCe mJeÙecJej ceW DeeÙes nQ nceW YeerKe
th
ee
veneR ceeBieveer nw~ mJeÙecJej ceW yew"s-yew"s henues nce heefjCeece keâer Øeleer#ee keâjW Deewj meerleepeer kesâ efueS Ùeefo keâeue Yeer
P
DeeÙee nes lees Gmes Ùegæ ceW peerlekeâj Yetefce hej heškeâ oW~ meeOeg jepeeDeeW ves keâne—Dejs cetKeeX! meerlee peer keâes lees ßeerjece
si
peer ner JejCe keâjWies Deewj efieefjOej keâefJe keâer JeeCeer Yeer Ùen efJeJeen cebieue ieekeâj keâeue#eshe keâjleer jnsieer~
T ul
ieerle mebKÙee-9
ri
Sh
ëe=CJevleg meces ceneref#elees jecees ve vee meeOeejCeŠ~

nefjjØecesÙeyeueesÓefpelees ¢evegpemleg OejCeerOeejCeŠ~~1~~
11
20
YeJenslegkesâMeefveefceòekeâesheeoevekebâ ¢egYeÙeb ve=heeŠ~

ht
peieoskeâkeâejCekeâejCeŠ mebmeejmeeiejleejCeŠ~~2~~
ig
<e[Ùegleyeueeb menmegleyeueeb vÙeJeOeerõCes Ùemleeškeâeced ~

yr
op
cegevf eceKeceJeved keâewlegkeâOevegŠ keâLeÙele me efkebâ meeOeejCeŠ~~3~~

C
meerlee ceneue#ceerjceg<Ùee¥eefoveer Meefòeân&jsŠ~

©
jeceesÓÙeceerÕej F&ÕejeCeeb efieefjOejeheodoejCeŠ~~4~~

Yeewceer- ns jepeeDeeW megvees! ßeerjece meeOeejCe ceveg<Ùe veneR nQ~ Fvekesâ yeue keâe keâesF& ØeceeCe veneR nw~ Ùes efkeâmeer mes
yeeuekeâeC[ced 253
Yeer ve peerles peeves Jeeues ßeernefj nQ~ Fvekesâ Úesšs YeeF& ue#ceCe he=LJeer keâes OeejCe keâjves Jeeues efJe<Ceg nQ~ ns jepeeDeeW!
ßeerjece ner mebmeej kesâ cetue keâejCe Deewj efveefceòe leLee Gheeoeve kesâ oesveeW keâejCe ßeerjece ner nQ~ Fme mebmeej kesâ
keâejCeYetle yeÇÿee, efJe<Ceg Je efMeJepeer kesâ Yeer keâejCe YeieJeeve ßeerjece ner nQ~ Ùes mebmeej-meeiej mes leejves Jeeues nQ~
efpevneWves efKeueewves kesâ Oeveg<e mes mee" npeej neefLeÙeeW kesâ yeue Jeeueer leeÌ[keâe keâes Gmes oes heg$eeW Deewj mesvee kesâ meefnle
efJeÕeeefce$e peer keâer Ùe%ej#ee keâjles ngÙes Ùegæ ceW ceej [euee~ yeesuees, keäÙee Jes meeOeejCe heg®<e nQ? Dejs jepeeDeeW! meerlee
peer FvneR ßeernefj jIegveeLe peer keâer DeeåueeefoveerMeefòeâ ceneue#ceer nQ~ efieefjOej keâefJe keâer efJeheefòe keâes ve° keâjves Jeeues
d .
YeieJeeve ßeerjece F&ÕejeW kesâ Yeer F&Õej nQ~
ve
er
efJeMes<e- Ùen ieerle jeie-ojyeejer keâevnje ™hekeâleeue ceW efveyeæ nw~
es
mevoYe&Mueeskeâ:
R
s
DeLe jepee Øeù<šelcee meKeer meJee&Š meceeefoMeled~
ht
ig
mJeÙecJejs meceeveslegb meerlee osJeeR heeflecJejeced~~1~~
R
Yeewceer- Fmekesâ Devevlej ØemeVe cenejepe pevekeâ peer ves heefle JejCe kesâ efueS Den& YeieJeleer meerlee peer keâes
ll
.A
mJeÙecJej ceW ueeves kesâ efueS meefKeÙeeW keâes DeeosMe efoÙee~
s
ya
ieerle mebKÙee-10
pevekeâve=heeflemeglee meerlee jÁYetefceceeielee~N
va
efJeceueefJe®oÙeglee meerlee jÁYetefceceeielee~~
Se
osnefJeYeeefJeefpelekeâesefškeâesefškeâvekeâoeefceveer~
th
ee
YeeefJelee YeefJe<CegYe&Jes jeceYeõYeeefceveer~~

P
veKeefMeKeceodYeglee meerlee jÁYetecf eceeielee~~1~~

si
meKeerefYeŠ hejerlee Øeerlee cevob Ûeuevleer~

T ul
DeyeueeMeyob ceesIeÙevleer meyeueb yeuevleer~~

ri
Sh
YeJÙee keâ®CeeefvJelee meerlee jÁYetecf eceeielee~~2~~

11
heeefCehe©eueefmelece_pegveJekeâ_peceeefuekeâe ~
20
ceneue#ceerue#ceerÙe&Lee yeeYeeefle yeeefuekeâe~~

ht
MeewYemeewYeieÙeglee meerlee jÁYetefceceeielee~~3~~

ig
Ûee®efMeueeØecegKeeefYepexieerÙeceevee ~
yr
op
jeIeJecegKeeypejmeb hesheerÙeceevee~~
C
efieefjOejJeefvolee meerlee jÁYetecf eceeielee~~4~~

©
Yeewceer- jepee pevekeâ keâer heg$eer meerlee peer mJeÙecJej kesâ jbieYetefce ceW heOeej DeeF& nQ~ efvece&ue ÙeMe mes Ùegòeâ
peevekeâer peer jbieYetefce ceW GheefmLele nes ieF& nQ~ Deheves Mejerj keâer keâeefvle mes keâjesÌ[eW mJeCe& efyepeefueÙeeW keâes peerleves Jeeueer
mebmeej ceW mecceeefvele ßeerjeceYeõ keâer nesves Jeeueer Oece&helveer veKe mes efMeKeeheÙe&vle Dee§eÙe&ceÙeer meerlee peer jbieYetefce ceW
GheefmLele nes ieF& nQ~ meefKeÙeeW mes efIejer ngF& DelÙevle ØemeVe Oeerjs-Oeerjs Ûeueleer ngF& veejer kesâ Deyeuee veece keâes PetB"
keâjleer ngF& meyeue ßeerjece keâe ner yeue yeÌ{eleer ngF&, YeJÙe mJe™he Jeeueer keâ®Cee mes Ùegòeâ meerlee peer jbieYetefce ceW heOeej
DeeÙeer nQ~ meerleepeer kesâ keâjkeâceue ceW megvoj keâceue keâer ceeuee nw~ pevekeâjepe keâer yeeefuekeâe meerlee peer ceneue#ceer keâer
Yeer ue#ceer kesâ meceeve DelÙevle megMeesefYele nes jner nQ~ keâuÙeeCe kesâ mecetn Deewj meewvoÙe& mes Ùegòeâ meerlee peer jbieYetefce ceW
Dee ieFË~ Ûee®Meeruee Deeefo meefKeÙeeW Éeje meg®efÛehetCe& ieerleeW ceW ieeF& peeleer ngF& ßeerjeIeJe kesâ cegKekeâceue jme keâes heeve
d .
keâjleer ngF& efieefjOej keâefJe kesâ Éeje Jeefvole meerlee peer jbieYetefce ceW heOeej DeeF& nQ~
ve
er
efJeMes<e- Ùen ieerle õgle Skeâleeue yeejn cee$ee ceW efveyeæ nw~ Fmes jeie yeeiesßeer ceW ieevee ÛeeefnS~
es
mevoYe&Mueeskeâ:
R
cewefLeuee oÂMeg§eesYeew mele=<Cew§ee®ueesÛevewŠ~
s
ht
peieg§e cewefLeueevÙeesÓefhe leodoMe&veceneslmeJeeŠ~~1~~
ig
R
Yeewceer- ßeermeerleejece peer kesâ ÙegieuemeewvoÙe& keâes efceefLeuee-efveJeeefmeÙeeW ves hÙeemes megvoj ves$eeW mes efveneje Deewj
ll
.A
efceefLeueeefveÙeeB Yeer ßeermeerleejece oMe&ve mes GlheVe ceneslmeJe mes mecheVe neskeâj ceOegj ieerle ieeves ueieeR~
s
ieerle mebKÙee-11
ya
meerleejece™heb meKÙeŠ heMÙele efve®heceb ns N
va
Skebâ leòJeb efÉOeeYetleb Yeeefle ns~
Se
keâeÙe&leŠ keâejCele§e efYeVeefceJe ÂMÙeles ns

th
ee
hejmhejeefYeVecesJeeYeeefle ns~~1~~
P
DeÙeesOÙeeÙeeb efJeuemeefle jeceeKÙeb keâejCeyeÇÿe

si
Â°dJee vewJe ves$eb le=efhleb Ùeeefle ns~

T ul
efceefLeueeÙeeb meerlee veece keâeÙe&yeÇÿe efJepeÙeles

ri
Sh
pevees ceesnb Jeer#Ùe efJepeneefle ns~~2~~

11
DeJeOes kegâceejes jecees ef$engleew kegâceejer meerlee

20
SkewâJesn ueeruee ØeefleYeeefle ns~

ht
me SJe kegâceejŠ mewJe kegâceejerefle efJepe=cYeles

ig
meKeer Õesleesheefve<eod ie=Ceeefle ns~~3~~

yr
op
veerueIeveMÙeecees jecees ÛeheuesJe ieewjer meerlee

C
cewefLeueeveeb ogefjleb ogveesefle ns~

©
ÙegieuemJe™heb meefKe! jefmekeâpeveeveeb efkeâue

Ûesleebefme efvelejeb Oegveesefle ns~~4~~
yeeuekeâeC[ced 255
lÙepeefle ve pee[dÙeb pevekeâes OevegYe&ÁheCeb ke=âlJee

efJeefOevee&efhe megceefleb ooeefle ns~
kegâefueMekeâ"esjb OevegŠ efMeefj<eefkeâMeesjes jecees
ùefo heob mebMeÙees oOeeefle ns~~5~~
efJeYeveòegâ efJemeueleeYe_peb efn efheveekebâ jecees
d .
ve
efJeefOejsleb mebÙeesieb leveesleg ns~
er
meerleejeceheefjCeÙes efieefjOejes ieeÙeleg ieerleb
es
ceÁueeefve nsjcyemleveesleg ns~~6~~
R
s
Yeewceer- ns meefKeÙeeW! meerleejecepeer keâe efve®hece ™he osKees~ Skeâ ner leòJe oes ™heeW ceW heefjCele neskeâj megMeesefYele
ht
ig
nes jne nw~ Ùen Skeâ yeÇÿe keâeÙe& Deewj keâejCe Yeso mes Ùen efYeVe pewmee efoKe jne nw JemlegleŠ Ùegieue ™he hejmhej DeefYeVe
R
nQ~ DeÙeesOÙee ceW ßeerjeceveece mes Øeefmeæ keâejCe yeÇÿe megMeesefYele nes jne nw~ Fmes osKekeâj ves$eeW keâes le=efhle veneR nes jner
ll
.A
nw~ Gmeer Øekeâej efceefLeuee ceW Yeer meerleeveece mes keâeÙe&yeÇÿe megMeesefYele nes jne nw efpemes osKekeâj YeeJegkeâpeve ceesn keâe
lÙeeie keâj ossles nQ~ DeJeOe ceW kegâceej yevekeâj ßeerjece ™he ceW Deewj efceefLeuee ceW kegâceejer yevekeâj ßeermeerlee™he ceW
s
ya
hejcesÕej megMeesefYele nQ~ nceW lees yeÇÿe keâer Skeâ ner ueeruee Øeleerle nes jner nw~ ns meKeer! ÕesleeMJelejesheefve<eo Yeer keânleer
N
nw efkeâ Skeâ ner hejceelcee kegâceej Deewj kegâceejer oesveeW ™heeW ceW efJejepeceeve nes jns nQ~ veerueIeve kesâ meceeve ßeerjece Deewj
va
efyepeueer keâer YeeBefle ßeermeerlee peer Ùes oesveeW efceefLeueeJeeefmeÙeeW kesâ heehe keâes ve° keâj jns nQ~ ns meefKeÙeeW! ØeYeg keâe Ùener
Se
ÙegieuemJe™he jefmekeâpeveeW kesâ efÛeòeeW keâes yengle ØemeVe keâj jne nw~ OevegYeËie keâer Øeefle%ee keâjkesâ cenejepe pevekeâ Deheveer
th
peÌ[lee veneR ÚesÌ[ jns nQ Deewj efJeOeelee Yeer Gvekeâes meodyegefæ veneR os jns nQ~ hejvleg meefKe! Oeveg<e ye»e mes Yeer DeefOekeâ
ee
keâ"esj nw Deewj ßeerjeceYeõ efMejer<e heg<he kesâ meceeve keâesceue nQ~ Ùener mebMeÙe ùoÙe ceW nes jne nw~ YeieJeeve ßeerjece
P
efMeJeOeveg<e uelee keâer YeeBefle leesÌ[ oW, efJeOeelee Ùen mebÙeesie GheefmLele keâjW~ Fme meerleejece efJeJeen ceW efieefjOej Yeer ieerle
si
ieeÙeW Deewj ßeerieCeheefle cebieue keâjW~

T ul
efJeMes<e- Ùen ieerle cewefLeue DebÛeue kesâ JewJeeefnkeâ ueeskeâOegve ceW nw~
ri
Sh
ieerle mebKÙee-12
11
heMÙe heMÙe heMÙe meefKe meerleejece™heb ns~

20
Skebâ yeÇÿe efÉOee Yeeefle ÙegieuemJe™heb ns~~1~~

ht
keâesefšjeflejceCeerÙee meerleemegkegâceejer ns~

ig
keâesefškeâecekeâceveerÙees jecees YeÙenejer ns~~2~~

yr
op
meerleÙee efveefvoleb meefKe ÛechekeâmegJeCeË ns~

C
jecesCeeefhe veJekeâvob FvoerJejJeCeË ns~~3~~

©
meerleeÙeeŠ meercevleb meefKe heg<heiegÛÚJesCeer ns~

jecemÙe kegâef_ÛeleeŠ kesâMeeefmleuekeâef$eJesCeer ns~~4~~
meerleeÙeeŠ keâCe&ÙeesYee&efle mJeCe&keâCe&hetjb ns~

jecemÙe kegâC[ueb meefKe efpelekeâesefšmetjb ns~~5~~
meerleeÙeeŠ JeoveefJeOegŠ MeefMekeâjnemees ns~
jecemÙeeefhe cegKeÛevõŠ efmceleMeefMeueemees ns~~6~~
meerleeÙeeŠ keâjs keâškeâceeefCekeäÙekeâueehees ns~
d .
jecemÙe efJeYeeefle meefKe keâjŠ MejÛeehees ns~~7~~
ve
er
meerleeÙee§e jeceJeCeË veerueheefjOeeveb ns~
es
jecemÙeeefhe meerleemeceb heerleecyejefJeOeeveb ns~~8~~
R
GYeeJeefhe Ûee®Ûevõew GYeeJeefhe Ûekeâesjew ns~
s
ht
GYeeJeefhe efieefjOejkeâefJeefÛeòeefJeòeÛeesjew ns~~9~~
ig
R
Yeewceer- hegveŠ efceefLeueeefveÙeeB efJeJeen kesâ ueeskeâOegve ceW ieeleer ngF& keânleer nQ-meefKe! osKees-osKees ßeermeerleejece keâe
ll
.A
™he osKees~ Skeâ ner yeÇÿe ßeermeerleejece kesâ ÙegieuemJe™he ceW megMeesefYele nes jne nw~ nceejer megkegâceejer meerleepeer keâjesÌ[eW
s
jefleÙeeW mes Yeer megvoj nQ Deewj FOej YeòeâYeÙenejer ßeerjece keâesefš-keâesefš keâeceosJeeW mes Yeer ceveesnj nQ~ meefKe! pewmes
ya
meerleepeer ves Deheveer MeesYee mes Ûechee Deewj megJeCe& keâes efveefvole efkeâÙee nw Gmeer Øekeâej ßeerjece ves Yeer Deheveer keâeefvle mes
N
veJeerve yeeoue Deewj veerues keâceue keâes Yeer ueefppele efkeâÙee nw~ meefKe! FOej meerlee peer keâe megvoj petÌ[e Deewj GmeceW
va
hetâueeW kesâ iegÛÚ keâer JesCeer nw~ Fmeer Øekeâej ßeerjece kesâ Yeer IegBIejeues kesâMe Deewj cemlekeâ hej efleuekeâ keâer ef$eJesCeer
Se
megMeesefYele nes jner nw~ FOej meerlee peer kesâ keâeveeW ceW megJeCe& keâe keâvehetâue megMeesefYele nw~ GOej ßeerjece keâe Yeer kegâC[ue
th
keâjesÌ[eW metÙeeX keâes peerle jne nw~ meefKe! pewmes meerlee peer keâe cegKe Ûevõ kesâ meceeve Deewj Gvekeâe neme ÛevõefkeâjCe kesâ
ee
meceeve nw, Gmeer Øekeâej ßeerjece keâe Yeer cegKeÛevõ Deewj Gvekeâe efmcele ÛevõefkeâjCe keâe efJeueeme ner nw~ pewmes meerleepeer kesâ
P
neLe ceW ceefCeÙeeW mes peefšle kebâkeâCe efJejepe jne nw, Gmeer Øekeâej ßeerjece keâe Yeer ßeernmle Oevegyee&Ce mes megMeesefYele nw~
si
ul
meefKe! meerlee peer keâe veeruee JeŒe ßeerjece JeCeea nw Gmeer Øekeâej jecepeer keâe Yeer heerleebyej meerlee peer kesâ ner meceeve
T
heerleJeCeea nw~ ns meefKe! oesveeW ner hetCe&Ûevõ nQ Deewj oesveeW ner Ûekeâesj Deewj oesveeW ner ßeermeerleejece ocheefòe efieefjOej keâefJe
ri
Sh
kesâ efÛeòe efJeòe kesâ Ûeesj Yeer nQ~

mevoYe&MueeskeâŠ
11
20
DeLe pevekeâefveefo°e Jeefvovees JevoveerÙee

ht
efJehegueOejefCeiegJeeA me_ÛeueæejCeesJeeaced~
ig
pevekeâve=heke=âleeb leeb meeYÙeveg%eeb Øeefle%eeb

yr
op
peieogjefYemeYeb les Øeeself LeleesÅelYegpee Jew~~1~~

C
Yeewceer- Fmekesâ Devevlej cenejepe pevekeâ kesâ efveoxMe mes hetpÙe JeefvoÙeeW ves jepemeYee kesâ ceOÙe GÅeceÙegòeâ Deheveer
©
YegpeeSB G"ekeâj OeejCee™he he=LJeer keâes efnueeves Jeeueer OejCeer pewmeer efJeMeeue cenejepe pevekeâ Éeje keâer ngF& Øeefle%ee keâer
Iees<eCee keâer~
yeeuekeâeC[ced 257
ieerle mebKÙee-13
ëe=CJevleg JemegceleerYe=lees efceefLeueeheefleØeefle%eeced~
ëe=CJevleg Jew cenere#f eleesÓefMeefLeueeheefleØeefle%eeced~~1~~
jeces ÙeLewJe mevceefleb kesâveehÙeJeeefjleeced~
ëe=CJevleg Yees OevegYe&=lees OejCeerheefleØeefle%eeced~~2~~
d .
ve
ef$ehegjecyegjeefMekegâcYepeb YetlesMekeâeceg&keâced~
er
heMÙevleg hegCÙemeef_Ûelees JemegOeeheefleØeefle%eeced~~3~~
es
ÙeŠ KeC[Ùesæveg<leb Je=Cegleeb efn cewefLeueer~
R
s
efOevJevleg Oeece OetYe&=lees efOe<eCeeheefleØeefle%eeced ~~4~~
ht
ig
$ewueeskeäÙepeÙeßeerefjceb Je=Cegleeb meceJeefuekeâe~
R
DeLe oMe&Ùevleg melke=âleŠ Meòesâ§e ØelÙeefYe%eeced~~5~~
ll
.A
efieefjOejØeYegYe&veòegâ leefÛÚJecesJe yeÇtcens~
s
DeÛe&vleg Yetejf YetYe=lees peveleeheefleØeefle%eeced~~6~~
ya
N
Yeewceer- ns Jemegceleer! DeLee&led he=LJeer keâe heeueve keâjves Jeeues jepes-cenejepes pevekeâjepe keâer Øeefle%ee megefveÙes~ ns
va
cener DeLee&led he=LJeer ceW efveJeeme keâjves Jeeues jepeeDeeW! keâYeer Yeer efMeefLeue ve nesves Jeeueer efceefLeuee kesâ mJeeceer pevekeâ
Se
keâer Øeefle%ee megefveÙes~ efpeme Øekeâej ßeerjece ceW meceefhe&le mevleeW keâer yegefæ keâes keâesF& veneR ef[iee mekeâlee, Gmeer Øekeâej
th
efkeâmeer kesâ Yeer Éeje ve ef[ieeÙeer peeves Jeeueer he=LJeer hej pevekeâ keâer Øeefle%ee keâes OevegOee&jer jepeeDeeW Skeâ Deesj osefKeÙes Jen
ee
efMeJe Oeveg<e pees ef$ehegjemegj ™he cenemeeiej keâes meesKeves Jeeues DeiemlÙe kesâ meceeve nw Deewj otmejer Deesj osefKeÙes
P
he=LJeerheefle pevekeâ keâer Gme Øeefle%ee keâes efpemeceW Ùen mebkesâle nw efkeâ efMeJeOeveg<e leesÌ[ves Jeeuee ner meerlee peer keâes Øeehle
si
keâj mekeâlee nw~ pees efMeJe peer keâe Oeveg<e leesÌ[ osiee, meerleepeer Gmeer keâe JejCe keâjWieer~ ns lespe keâer Oegjer OeejCe keâjves
ul
Jeeues jepeeDeeW! yegefæ kesâ mJeeceer pevekeâ peer keâer Fme Øeefle%ee keâes ØemeVe keâerefpeS~ DeLee&led hetCe& keâerefpeS~ efieefjOej
T
ri
keâefJe kesâ mJeeceer ßeerjece ner Oegve<e keâes leesÌ[W, Fme Øekeâej nce efMeJepeer mes ØeeLe&vee keâjles nQ~ ns he=LJeerheeue jepeeDeeW!
Sh
pevelee kesâ mJeeceer pevekeâpeer keâer Fme Øeefle%ee keâe yengle mecceeve keâerefpeS~ DeLee&led efMe°lee mes Oeveg<e G"eves keâe ØeÙelve
11
keâerefpeS, ve G"ves hej ÛegheÛeehe ueewš peeFS~ keäÙeesefkeâ efieefjOej keâefJe kesâ ØeYeg ßeerjece ner Fme Oeveg<e keâes leesÌ[ mekeWâies,
20
nce Ùener cebieueeMebmeve keâjles nQ~

ht
efJeMes<e- Ùen ieerle megiece mebieerle iepeue Oegve ceW efveyeæ nw~
ig
mevoYe&Mueesskeâe:
yr
op
yeÇpeefvle OeeJeefvle Oejefvle Ùeeefvle

C
iepe&efvle lepe&efvle veceefvle Ùeefvle~

©
efleueb Ûe veesòeesueefÙelegb efheveekebâ

#ecevle Ùes les #eceleeefJenerveeŠ~~1~~
nenekeâejes ceneveemeerled mJeenekeâejefJeJeefpe&leŠ~

ve=hes<eg YeiveJeerÙex<eg efheveekesâve ke=âles<JeLe~~2~~
pevekeâŠ ›eâesOeleer›eeefivemeodJehegŠkeâvekeâmleoe~
peieeo Yelme&Ùeved Yetheeved efveJeeaÙee&ved JeerjceeefveveŠ~~3~~
Yeewceer- jepee pee jns nQ, oewÌ[ jns nQ, Oeveg<e keâes hekeâÌ[ jns nQ, hegveŠ ueewš jns nQ, iepe&vee keâj jns nQ, Oeveg<e keâes
d .
heâškeâej jns nQ, ve G"ves hej Gmes ØeCeece keâj jns nQ Deewj Deheves mLeeve hej ueewš jns nQ~ meeceLÙe& mes efJenerve jepee
ve
efheveekeâ keâes efleueYej Yeer ef[ieeves ceW meceLe& veneR nes jns nQ~ peye efheveekeâ ves mJeÙebJej ceW DeeÙes meYeer jepeeDeeW keâes
er
heje›eâce mes nerve keâjkesâ cemeue efoÙee, leye jbieYetefce ceW menmee Deefivenes$e keâe mJeenekeâej mLeefiele nes ieÙee Deewj
es
nenekeâej ceÛe ieÙee~ Fmekesâ he§eeled mJeCe& pewmes Mejerj ceW GheefmLele ›eâesOe™he leer›e Deefive mes efleueefceueeÙes ngS
R
s
cenejepe pevekeâ mJeÙeb keâes Jeerj mecePeves Jeeues heje›eâcenerve jepeeDeeW keâer Yelme&vee keâjles ngÙes yeesues~
ht
ieerle mebKÙee-14
ig
R
njs njs! ogo&Mee Ùeg<ceekeâced~
ll
.A
Je=Lee Jeerjceeefvevees efJekeâlLeLe KeeefolJee efkebâ Meekeâced~~1~~
s
ya
ÉerheÉerhelees osMeosMeleŠ megjvejovegpemecesleeŠ~
N
efJeefnlejepeJesMeeŠ mJeÙecJejb Øeehlee JeerÙeexhesleeŠ~~2~~
va
peveveerefve&pepeveg<ee keâoLe&ÙeLe Ûesleefme vees ueppeOJes~
Se
Yeükg egâb mekeâe ÙeLewJe heefjvešLe Je=Lee Yegpeb meppeOJes~~3~~

th
keâerefleË efßeÙeb peevekeâeR peÙeceLe efkebâ Øeehlegb ØeÙeleOJes~

ee
ßeermeekesâleheob Ûe efvejefÙeCees ÙeLeeefJelegb efn ÙeleOJes~~4~~

P
ieÛÚle mJemJeie=neefCe keâeleje jepeleiesnsMetjeŠ~

si
ul
meerlee ogjJeehee Ùeg<ceeefYeŠ yeÇpele j”leŠ ›etâjeŠ~~5~~

T
pevekeâes vewJe Øeefle%eeb nemÙeefle meerlee Jemeleg kegâceejer~

ri
Sh
efieefjOejØeYegŠ meceeOeelee me¿šb YeòeâYeÙenejer~~6~~

11
Yeewceer- njs njs! jepeeDeeW legcnejer Ùen ogo&Mee~ Dejs! Meekeâ-heele Keekeâj legce Deheveer JÙeLe& ØeMebmee keäÙeeW keâjles
20
nes? meYeer ÉerheeW mes meYeer osMeeW mes jepeJesMe OeejCe keâjkesâ heje›eâce mes Ùegòeâ neskeâj osJelee-oeveJe ceeveJe ™he ceW legce
ht
ueesie Fme mJeÙecyej ceW DeeÙes~ Deheves pevce mes legce ueesie Deheveer ceeleeDeeW keâes ueefppele keâj jns nes~ legce Deheves ceve
ig
ceW ueefppele veneR nes jns nes~ Œeer-JesMeOeejer YeC[eW keâer YeeBefle JÙeLe& veeÛe jns nes Deewj JÙeLe& ner Deheveer yeuenerve
yr
YegpeeDeeW keâes mepee jns nes~ Dejs! jepeeDeeW legce ueesie keâerefle&, ue#ceer, peevekeâer SJeb efJepeÙe keâes Øeehle keâjves keâe keäÙeeW
op
ØeÙeeme keâj jns nes? meekesâle heo keâes Øeehle keâjves kesâ efueÙes vejkeâieeceer heeefheÙeeW keâer YeeBefle legce DeLe&nerve ØeÙelve keâj
C
jns nes~ Dejs keâeÙejeW! Deheves-Deheves Iej ueewš peeDees~ Iej ceW ner Jeerj yevekeâj hegpeJeeJees! legcnW meerleepeer keâYeer Yeer
©
veneR efceue mekeâleeR~ og°eW! jbieYetefce mes yeenj nes peeDees~ pevekeâ Deheveer Øeefle%ee veneR ÚesÌ[siee~ meerleepeer kegâceejer ner cesjs
Iej ceW jn ueWieer~ JemlegleŠ YeòeâYeÙenejer efieefjOej keâefJe kesâ mJeeceer YeieJeeve ßeerjece ner Fme mebkeâš keâe meceeOeeve
keâjWies~
yeeuekeâeC[ced 259
ieerle mebKÙee-15
ns efJeOeeleŠ meecØeleb veveg efkebâ ceÙee ØeefJeOeerÙeleeced~
ueeskeâOeeleŠ mJe›eleb efkeâue efkebâ ceÙee heefjnerÙeleeced~~1~~
Ùeefo Ûe peeveerÙeeb cenerÙeb Jeerjnervee Jele&les~
leefn& ke=âlJesceeb Øeefle%eeb mJeb ve nemeb veerÙeleeced~~2~~
d .
ve
ne Oevegefmleuecee$eceefhe veesÛÛeeueÙeefvle ceneref#eleŠ~
er
efkeâceg ceÙee ef#eeflepee Keueeveeb heew®<es efJe›eâerÙeleeced~~3~~
es
vees efJeOeemÙesÓnb leLee pevekeâesÓefmce meerleeÙee ÙeleŠ~
R
s
meerleÙewJeepevce leehemÙee ie=ns ces mLeerÙeleeced~~4~~
ht
ig
efkebâ keâjesefce JeäJe Ùeeefce YeieJeved vewJe Jelce& efJeueeskeäÙeles~
R
meheefo ces JeerÙee&Jeuecyeb efieefjOejsÕej oerÙeleeced~~5~~
ll
.A
Yeewceer- pevekeâpeer leesÌ[er jeie ceW efvejeMee Yejs mJej ceW iee jns nQ~ ns efJeOeelee! Fme meceÙe cegPes keäÙee keâjvee
s
ya
ÛeeefnS? ns ueeskeâmJeeceer! keäÙee cegPes efveef§ele ner Dehevee ›eÇle ÚesÌ[ osvee heÌ[siee~ Ùeefo ceQ peevelee efkeâ Ùen he=LJeer JeerjeW
N
mes efJenerve nw lees Ùen Øeefle%ee keâjkesâ mJeÙeb keâes keäÙeeW heefjneme keâe hee$e yeveelee? neÙe! neÙe! Ùes jepeeueesie efMeJeOeveg<e
va
keâes efleueYej Yeer veneR efKemekeâe hee jns nQ~ keäÙee ceQ YetefcekeâvÙee keâes og°eW kesâ heew®<e Megukeâ ceW yeWÛe otB? ceQ Ssmee veneR
Se
keâ™Biee keäÙeeWefkeâ meerleepeer keâe ceQ efhelee ntB~ Yeues ner meerlee peer peerJeveYej leheefmJeveer yevekeâj cesjs ner Iej ceW jn ueW~ ns
YeieJeved ! ceQ keäÙee keâ™B? keâneB peeTB? keâesF& ceeie& veneR metPe jne nw~ ns efieefjOej keâefJe kesâ mJeeceer ßeerjece Deye lees
th
ee
Deehe ner MeerIeÇ cegPes Deheves heje›eâce keâe DeJeuebye oerefpeS~

P
mevoYe&Mueeskeâew
si
ul
DeLe ue#ceCekeâesheheeJekeâŠ heefjpepJeeue peieodonefVeJe~

T
pevekesâ jCemeefhe&<eesælees efveefoOe#egŠ kegâefšueeved cenere#f eleŠ~~1~~

ri
Sh
Ye=kegâšerefJekeâševevees yeYeew me leoeveeR veveg jeIeJeevegpeŠ~

11
efJekeâjeue FJeevlekeâes peieew pevekebâ Yetecf eYe=le§e Yelme&Ùeved~~2~~

20
Yeewceer- Fmekesâ he§eeled pevekeâpeer kesâ keâLeve™he Ieer mes YeÌ[keâe ngDee meejs mebmeej keâes Yemce keâjlee ngDee-mee,
ht
kegâefšue jepeeDeeW keâes peueeves keâe FÛÚgkeâ ßeerue#ceCe keâe ›eâesOeeefive ØeppJeefuele nes G"e~ Gme meceÙe ßeerjece kesâ Úesšs
ig
YewÙee ue#ceCe šs{er-YeewneW mes YeÙebkeâj cegKe keâebefle mecheVe neskeâj mebmeej keâe ØeueÙe keâjves Jeeues Ùecejepe keâer YeeBefle
yr
op
megMeesefYele ngÙes Deewj pevekeâ SJeb mJeÙecJej ceW DeeÙes jepeeDeeW keâes Yeeflme&le keâjles ngS cee®jeie ceW ieerle iee G"s~
C
ieerle mebKÙee-16
©
#evlegb Ûe veeslmensÓnb pevekesâve Ùeod og®òeâced~

mcelegË Ûe veeslmensÓnb pevekesâve Ùeled keâštòeâced~~1~~
DevegefÛelecemeeOegie¢eË meeOJemecemeYÙeo¢eced~
cevlegb Ûe veeslmensÓnb pevekesâve Ùeõt<eesòeâced ~~2~~
Â°dJee meomÙeLeeÙeË jeceb ØeJeerjÙe&ced~
ßeeslebg Ûe veeslmensÓnb pevekesâve Ùeõt<eesòeâced~~3~~
ns veeLe os¢eveg%eeb mÙeleg YetheefleŠ Øeefle%eeced~
d .
Jees{bg Ûe veeslmensÓnb pevekesâve Ùevce=<eesòeâced~~3~~
ve
er
efieefjOejØeYeesŠ Øeleeheb OevegYe&*dkeälJee oMe&ÙesÓnced~
es
mees{bg Ûe veeslmensÓnb pevekesâve Ùeled efÉ<eesòeâced~~4~~
R
s
Yeewceer- pevekeâ ves pees ogYee&iÙehetCe& JeÛeve keâne, Gmes ceQ veneR #ecee keâj mekeâlee~ pevekeâ ves ÛebÛeueleehetCe& pees
ht
JeÛeve keâne, Gmes ceQ mcejCe Yeer veneR keâj mekeâlee~ pevekeâ ves pees keâšg keâne Jen DevegefÛele nw, DeheefJe$e nw Deewj efveefvole
ig
R
nw, YeÙehetCe& nw, DemeYÙe nw Deewj leehekeâ nw~ Fmes ceQ veneR mJeerkeâej mekeâlee~ Fme meYee ceW Jeerj efMejesceefCe yeÌ[s YewÙee
ll
ßeerjece keâes osKekeâj ceQ Jen JeekeäÙe megve Yeer veneR mekeâlee, efpemes pevekeâ ves ›eâesOe ceW keâne~ ns veeLe! cegPes Dee%ee
.A
oerefpeS~ pevekeâ Deheveer Øeefle%ee efMeefLeue keâjW, keäÙeeWefkeâ pevekeâ ves pees Pet" keâne efkeâ he=LJeer JeerjeW mes efJenerve nes ieF& nw,
s
ya
Gme JeekeäÙe keâes ceQ Jenve veneR keâj mekeâlee~ ceQ efMeJeOeveg<e leesÌ[keâj efieefjOej keâefJe kesâ mJeeceer Deehe ßeerjece keâe
N
Øeleehe efoKee os jne ntB keäÙeeWefkeâ pevekeâ ves pees És<ehetCe& YeeJe mes keâne Gmes ceQ menve veneR keâj hee jne ntB~
va
ieerle mebKÙee-17
Se
hejcenb le$e YeÙeb heMÙeeefce GYeÙeefoefMe veeheYeÙeb heMÙeeefce~~

th
meerlee ceÙee ØeLeceÂefMe ceelee meeef#eefCe njew mJeerke=âlee KÙeelee~

ee
leoe ØeYe=elf e leod YeeJeYeeefJelemleeb peeveeefce veceeefce~~1~~

P
si
OevegYe&”ke=âledmeerleeYelee& pevekeâheCeesÓmeew cece megKenlee&~

ul
OevegYe&_peves heeheefcelejLee yevOJeheefceefleb yeÇpeeefce~~2~~

T
ri
pevekeâogJe&ÛeŠ ßeeJeb ßeeJeb ùoÙeb õJeefle ®<ee pelegõeJeced ~

Sh
Deheceeveb jIegJebMeceCesefjn OeeleŠ keâLeb meneefce~~3~~

11
Oe=leOeveg§e ÙeespeveMeleOeeJeb $eesšÙesÙe Ûeeheb nefjYeeJeced~

20
hejb efJeYesefce heehemebmceejb Ûesleefme Jew iueeÙeeefce~~4~~

ht
mebMeesOeÙeleg ve=hees efvepeheCekebâ jecees Åeleg Jee keâeceg&keâle=Cekeâced~

ig
yr
efieefjOejØeYegŠ Oece&me¿šlees ceecegæjleg ueheeefce~~5~~

op
Yeewceer- ue#ceCe peer efheâj keânles nQ-efkeâvleg ceQ OevegYeËie ceW YeÙe osKe jne ntB~ oesveeW ner efoMeeDeeW ceW efveYe&Ùelee veneR
C
osKe jne ntB~ DeLee&led Oeveg<e leesÌ[ves ceW heehe Deewj ve leesÌ[ves ceW ØeYeg ßeerjece keâe Deheceeve~ ØeLece oMe&ve ceW ner ßeerjece
©
keâer mee#eer ceevekeâj ceQves meerleepeer keâes Deheveer ceeB ceeve efueÙee nw~ leYeer mes ceQ Gmeer YeeJe mes YeeefJele neskeâj meerleepeer
keâes ceelee ner peevelee ntB Deewj ceelee ceevekeâj ØeCeece keâjlee ntB~ OevegYeËie keâjves Jeeuee ner meerleepeer keâe heefle yevesiee,
yeeuekeâeC[ced 261
Ùener pevekeâ keâe heÇCe cesjs megKe keâes Ûegje jne nw, DeLee&led meerlee peer keâe heg$e neskeâj ceQ Oeveg<e kewâmes lees[tB? Skeâ Deesj
Oeveg<e leesÌ[ves keâe heehe Deewj ve leesÌ[ves ceW yeÌ[s Yeüelee keâe Deheceeve DevegYeJe keâj jne ntB~ pevekeâ keâe ogJe&Ûeve megve-
megvekeâj cesje ùoÙe ueen keâer YeeBefle ›eâesOe mes efheIeue jne nw~ ns efJeOeelee! Deepe ceQ jIegkegâue kesâ ceefCe ßeerjece keâe
Deheceeve kewâmes men jne ntB? ceQ Oeveg<e keâes neLe ceW ueskeâj YeieJeeved ßeerjece keâe efÛevleve keâjkesâ meew ÙeespeveheÙe&vle
oewÌ[keâj Oeveg<e keâes leesÌ[ mekeâlee ntB hejvleg heehe keâe mcejCe keâjkesâ [j jne ntB Deewj efÛeòe ceW iueeefve keâj jne ntB~ Ùee lees
pevekeâ Deheveer Øeefle%ee ceW mebMeesOeve keâjW efkeâ ue#ceCe kesâ Éeje Oeveg<e leesÌ[ves hej Yeer meerlee peer keâe efJeJeen ßeerjece mes
d .
ner nesiee DeLeJee ßeerjece ner Fme Oeveg<e ™he eflevekesâ keâes leesÌ[ [euesW~ efieefjOej keâefJe kesâ mJeeceer YeieJeeve jeIeJe ner
ve
cegPes Fme Oece&mebkeâš mes yeÛeeÙeW~ ceQ efÛeuuee-efÛeuueekeâj Gvemes ØeeLe&vee keâj jne ntB~
er
es
mevoYe&MueeskeâŠ
R
ßeglJesob cewefLeueer ù°e ØesceefJe£ueceevemee~
s
ht
ce=oJd Ùee ieodieoÙee JeeÛee met#ceÙesob Ûe me_peieew~~1~~
ig
R
Yeewceer- ue#ceCe keâe Ùen JeekeäÙe megvekeâj meerlee peer yengle ØemeVe ngFË~ Gvekeâe ceve Øesce mes efJe£ue nes G"e Deewj
ll
.A
Jes DelÙevle-met#ce kesâJeue ue#ceCe peer kesâ megveves ÙeesiÙe Øesceeßeg mes ieodieo JeeCeer ceW Fme Øekeâej ieeves ueieeR~
s
ieerle mebKÙee-18
ya
$eeleb lJeÙee Ûeefj$eb ns ceeieOesÙe Oeerceved~ N
va
KÙeeleb lJeÙee Ûeefj$eb jeIeJeefJeOesÙe nêrceved~~1~~
Se
efvepemevlegueveceveIÙeË jes<esÓefhe vees JÙenemeerŠ~

th
heeleb kegâueb heefJe$eb megKemesJeOes megOeerceved~~2~~

P ee
pÙes‰evegJe=efòejs<ee mleeod YeiveefJeIveues<ee~

si
Deeòeb ÙeMees ÙeefJe$eb ÙeceJeeefjOes ÙeJeerÙeved~~3~~

T ul
jIegveeLekeâerefle&kesâlees! jCeefmevOegyeengmeslees~
ri
Sh
ueeleb MegYeb ueefJe$eb efJeieleesheOes mJemeerceved~~4~~

veefn ueJekegâMeew leLeemleeb ÙeLee lJeb ceoerÙemetvegŠ~
11
20
jeleb lJeÙee Jeefn$eb efieefjOejke=âles ØeOeerceved~~5~~

ht
Yeewceer- meerleepeer iepeue keâer Oegve ceW ieeleer ngF& keânleer nQ-ns ceeieOesÙe! DeLee&led ceieOe JebMepee megefce$ee heg$e
ig
ue#ceCe! ns yegefæceeve! legceves Ûeefj$e keâer j#ee keâj ueer~ ns ßeerjeIeJe kesâ DevevÙe mesJekeâ! ueppeeMeeruekegâceej! legceves
yr
op
Ûeefj$e keâes Øeefmeæ keâj efoÙee~ ›eâesOe ceW Yeer legceves Dehevee mevlegueve veneR ÚesÌ[e~ ns iegCeeW keâer meercee! ns megvoj yegefæ mes
C
mecheVe kegâceej ue#ceCe! legceves Deepe heefJe$e kegâue keâes heehe mes yeÛee efueÙee~ ns mebÙece kesâ meeiej! cePeues osJej! yeÌ[s
©
Yeüelee kesâ Øeefle mesJekeâ-YeeJevee legcnejer efveefJe&Ive efvejvlej yeveer jns~ legceves ØeJeen Meeueer ÙeMe keâes Øeehle keâj efueÙee nw~
ns ßeerjece keâer keâerefle& kesâ OJepe! SJeb meb«eece meeiej ceW jIegveeLe peer kesâ efueS Deheveer YegpeeDeeW keâes ner mesleg yeveeves Jeeues
efve<keâheš Yeefòeâ™he hejceOeve keâer meercee kegâceej ue#ceCe! legceves efJe<eÙe Jeve keâes keâešves kesâ efueS ueefJe$e (nBefmeÙee)
™he keâuÙeeCe keâes Øeehle keâj efueÙee nw~ ns Øeke=â° yegefæceeve ue#ceCe! efpeme Øekeâej legce cesjs heg$e yevekeâj cesje
JeelmeuÙe Øeehle keâjesies, Ssmes ueJekegâMe Yeer veneR neWies~ legceves lees efieefjOej keâefJe kesâ efueS mebmeej meeiej kesâ heej
lejCeeLe& Dehevee Ûeefj$e ™he penepe ner os efoÙee~
mevoYe&Mueeskeâ:
leb leLee kegâefheleb Â°dJee jeIeJees jeIeJeevegpeced~
d .
MeevlJeÙeved MegYeÙee JeeÛee ieerlecesleled mecegppeieew~~1~~
ve
er
Yeewceer- Fme Øekeâej Úesšs YeeF& ue#ceCe keâes kegâefhele osKekeâj ßeerjece GvnW Meevle keâjles ngÙes ceOegjJeeCeer ceW ieerle
es
ieeves ueies~
R
ieerle mebKÙee-19
s
ht
ig
ve oes<ees Jelme Yetpeevesmlelemles ce<e&CeerÙeesÓÙeced~
R
ve oes<eesÓyegOÙemeerheeCesmlelemles ce<e&CeerÙeesÓÙeced~~1~~
ll
.A
efvemeiee&od %eevemebmeiee&od hejmleeved ceeb ÛelegJe&iee&led~
s
ve yegæes leele meb›egâæmlelemles ce<e&CeerÙeesÓÙeced~~2~~
ya
N
ve meJex lJeeÂMee yevOees ceefoÛÚe ns ke=âheeefmevOees~
va
ve=meeceevÙes ke=âhee keâeÙee& lelemles ce<e&CeerÙeesÓÙeced~~3~~
Se
yeefn°es YeelÙemeew Yeesieer ùoe jepee ceneÙeesieer~

th
Demeew ØescCe§e ØeejcYes lelemles ce<e&CeerÙeesÓÙeced~~4~~

ee
lJeceeÛeeÙeex efn peerJeeveeb #ecee keâeÙee& lJeÙee YeüeleŠ~

P
ve efieefjOejÂiedpeves jes<emlelemles ce<e&CeerÙeesÓÙeced~~5~~

si
ul
Yeewceer- ns Jelme ue#ceCe! he=LJeerheefle pevekeâpeer keâe keâesF& oes<e veneR nw~ FmeefueÙes FvnW #ecee keâj oes~ Deepe
T
FvneWves De%eeve keâes ner leueJeej yeveekeâj neLe ceW ues efueÙee Lee, DeleŠ Fvekeâe oes<e veneR Deefheleg Fvekesâ De%eeve keâe oes<e
ri
Sh
nw~ FmeefueÙes FvnW #ecee keâj oes~ ns leele! mJeYeeJe mes ner Oece&-DeLe&-keâece Deewj cees#e mes leLee %eeve kesâ mebmeie& mes Yeer
11
ceQ yengle otj ntB~ FmeerefueÙes ›eâesOeeJesMe ceW pevekeâ peer cegPes veneR henÛeeve heeÙes~ DeleŠ GvnW #ecee keâjes~ ns keâ®Cee kesâ
meeiej Úesšs YewÙee! meYeer ueesie lees legcnejs pewmes veneR nes mekeâles~ pees cesjer ner FÛÚe kesâ Devegmeej Dehevee peerJeve Ûeuee
20
jns neW~ FvnW #ecee keâj oes Deewj meeceevÙe ceveg<Ùe DeLee&led ØeeCeer hej ke=âhee keâj oes~ ue#ceCe! Ùes jepee pevekeâ yeenj mes
ht
Yeesieer Deewj Yeerlej mes Ùeesieer nQ~ DeYeer Ùes cesjs Øesce keâer ØeejefcYekeâ oMee ceW nQ~ DeleŠ FvnW #ecee keâj oes~ ns YewÙee
ig
yr
ue#ceCe! legce mechetCe& peerJeeW kesâ DeeÛeeÙe& nes~ legcnW #ecee keâjveer ner ÛeeefnÙes~ efieefjOej keâefJe pewmes meeceevÙe peerJe hej
op
legcnW ›eâesOe veneR keâjveer ÛeeefnÙes~ DeleŠ legce pevekeâ peer keâes #ecee keâj oes~
C
mevoYe&Mueeskeâ:
©
DeLe keâewefMekeâ SlÙe jeIeJeb megefoÂ#et jIegYeemkeâjesoÙeced~

efceefLeuee nefjÂMÙeceesIeÂkeâd OevegjeYe*dòegâcegheeefoMeod nefjced~~
yeeuekeâeC[ced 263
Yeewceer- Fmekesâ heMÛeeled ßeerjeIeJe™he metÙe& keâe efceefLeuee ™he hetJe&efoMee ceW GoÙe osKeves kesâ FÛÚgkeâ efJeÕeeefce$e
peer ves ßeerjece kesâ heeme Deekeâj GvnW efMeJeOeveg<e leesÌ[ves keâe DeeosMe efoÙee~
ieerle mebKÙee-20
Gefòe‰ Jelme jeIeJe Meb efle‰ nmleueeIeJe~
KeC[Ùe ØeYees efheveekebâ ceC[Ùe MegYesve veekeâced~~
d .
ve
Jeerlee jpeveer kegâefleefcejpeveveer megKeb ØeYeeleb Yeeefle
er
efveve&#e$eb veYeMMegYe$eb mece®CeefJeYee efJeYeeefle~
es
kegâcegoeJeueer efJeueervee keâeskeâer efJe<eeonervee~
R
KeC[Ùe ØeYees efheveekebâ ceC[Ùe MegYesve veekeâced~~1~~
s
ht
efJekeâmeefle veefueveer efJenmelÙeefueveer efJeÙeefle efJenÁes jewelf e
ig
R
mevlees cegeof lee og°e ®efolee jefJeb cegevf eieCe:mleewelf e~
ll
.A
ns YeevegJebMeYeevees mecegoÙe efÉ<eodke=âMeevees
s
ya
lecemleesceveernejnj OevegYe&_peÙe MeerIeÇb osJe
N
va
peÙe cevosneved j_peÙe pevekebâ Gefolees YeJe mJeÙecesJe~
Se
ve kegâ®<Je Yees efJeuecyeb njueeskeâYeerkeâocyeb

th
KeC[Ùe ØeYees efheveekebâ ceC[Ùe MegYesvs e veekeâced~~3~~

ee
DemleÁleŠ MeMeer menYeeÙe&Š ØeeÛÙeece®Ceb heMÙe

P
Deeueeskebâ efieefjOejeÙe efoMe njkeâecegk& eâ lecees efvejmÙe~

si
ul
ns jece jefMceceeefueved mecegosefn meewKÙeMeeefueved

T
ri

Sh
Yeewceer- ns Jelme jeIeJe! G"es~ ns nmleueeIeJe mecheVe ßeerjece! keâuÙeeCe keâjes~ ns ØeYees! efheveekeâ leesÌ[ oes Deewj
11
mJeie& keâes Yeer MegYe mes Deuebke=âle keâj oes~ osKees ØeYees! Deye jepeeDeeW keâer DeeMee™he jeef$e yeerle ieF& nw pees vewjeMÙe™he
20
DevOekeâej keâes pevce os jner Leer~ efJe%eeve keâe ØeYeelekeâeue megKehetJe&keâ megMeesefYele nes jne nw~ cebieueeW keâe j#ekeâ
ht
DeekeâeMe leejeieCeeW mes nerve nes Ûegkeâe nw~ metÙe& kesâ meejLeer De®Ce keâer keâeefvle hetCe&™hesCe Ûecekeâves ueieer nw~ kegâcegoeW keâe
ig
mecetn efÚhe ieÙee nw~ Ûe›eâJeekeâer ØemeVe nes G"er nw~ DeLee&led metÙeexoÙe keâe hetCe& JeeleeJejCe GheefmLele nw~ keâceefueveer
yr
efJekeâefmele nes jner nw, Yeücejer cegmkegâje jner nw, DeekeâeMe ceW he#eer keâuejJe keâj jns nQ, mevle ØemeVe nes jns nQ, og° jes jns
op
nQ Deewj cegefveieCe metÙe& veejeÙeCe keâer mlegefle keâj jns nQ~ ns Me$egDeeW keâes Yemce keâjves Jeeues Deefive! ns metÙe&kegâuekeâceue
C
kesâ metÙe& ßeerjece Deye Deehe Gefole nes peeFÙes~ leesÌ[ oerefpeÙes efMeJeOeveg<e~ ns osJe! Deye DevOekeâej Deewj kegânjs ™he
©
efMeJeOeveg<e keâes mJeÙeb leesÌ[ oerefpeS~ cevo Ûes°e Jeeues cevosn veecekeâ DemegjeW keâes peerle ueerefpeS~ pevekeâ™he keâMÙehe keâes
ØemeVe keâerefpeS~ mJeÙeb Gefole nes peeFÙes~ efJeuecye cele keâerefpeS~ ØeeefCeÙeeW keâe YeÙe mecetn ve° keâj oerefpeS~ efheveekeâ
leesefÌ[S Deewj mJeie& ceW megKe efJelejCe keâerefpeS~ ns ØeYees! helveer meefnle Ûevõcee DemleeÛeue keâes pee Ûegkesâ nQ~ osefKeÙes!
hetJe& efoMee ceW Deheves meejLeer De®Ce keâes~ efieefjOej keâefJe keâes Yeer ØekeâeMe oerefpeS~ efMeJeOeveg<e ™he DevOekeâej keâes ve°
keâerefpeS ns megKemJe™he ßeerjece ™hemetÙe&! Deye Gefole nes peeFÙes~ efheveekeâ leesÌ[ oerefpeS~ keâuÙeeCe mes mJeie& keâes Yej
oerefpeS~
efJeMes<e- Ùen ieerle megiece mebieerle keâer {eue ceW nw~ FmeceW ™hekeâeefleMeÙeesefòeâ Deuebkeâej keâe yengMeŠ ØeÙeesie ngDee
nw~
d .
ve
mevoYe&Mueeskeâ:
er
es
pevekeâ SlÙe efvejer#Ùe jIetòeceb ØeYeggcegKees[gheÛee®ÛekeâesjkeâŠ~
R
veÙeveveerjpeveerjefveceereuf eleŠ ØeefCepeieew kegâefMekeâelcepeceeojeled~~1~~
s
ht
Yeewceer- ßeerjece cegKeÛebõ kesâ megvoj Ûekeâesj cenejepe pevekeâ Oeveg<e leesÌ[ves kesâ efueÙes GÅele jIegveeLe peer keâes
ig
efvenejkeâj Deheves keâceue ves$eeW keâes DeßeghetCe& keâjkesâ efJeÕeeefce$e kesâ heeme Deekeâj DeeojhetJe&keâ ieeves ueies~
R
ll
ieerle mebKÙee-21
s .A
Deeefo°es jIegjepekegâceejes jeceŠ efMeefj<ekegâmegcemegkegâceej:~~
ya
ieewjerheefleÛeeheb $egšleg Jee ve Jee jececegKeÛevõMeesYee ve Ùeeleg~
N
va
YeJeveb YeJeeheb YeJeleg Jee ve Jee jeceYeões ve Yeõb peneleg~~1~~
Se
keäJesob OevegŠ keâce"he=‰heefJekeâ"esjb keäJesceb ØeYees heMÙe he¿peefkeâMeesjced~

th
kegâMeueb megKeeheb uemeleg Jee ve Jee ue#ceCee«epees ve ue#Ùeb uegveeleg~~2~~

ee
YeJeod JeÛemlees Ùeeefle lejmee lejmJeer efpeIe=#eles yeeuenbMees cevojb cevemJeer~

P
peveeŠ mJemevleeheb penleg Jee ve Jee jeceÛevões ve Oe=elf eb efJepeneleg~~3~~

si
ul
vees MeesÛeeefce Øeefle%eeb veerleeb ve efÛevleÙeeefce kegâceejeR meerleeced~

T
ri
Flejb heefjleehees onleg Jee ve Jee jecees efieefjOejceveefme efvelÙeb Yeeleg~~4~~

Sh
Yeewceer- ns ieg®JeÙe&! Deeheves efMeJeOeveg<e leesÌ[ves kesâ efueÙes efMejer<e heg<he kesâ meceeve megkegâceej jIegjepe kegâceej
11
ßeerjece keâes DeeosMe os efoÙee nw~ YeieJeved! efMeJepeer keâe Oeveg<e štšs Ûeens ve štšs, hejvleg jeceÛebõ kesâ cegKeÛebõ keâer MeesYee
20
meceehle ve nes DeLee&led ßeerjece cegmkegâjeles jnW~ cen<ex! cesje YeJeve keâuÙeeCe mes Ùegòeâ nes Ùee ve nes hejvleg jeceYeõ Yeõ ve
ht
ÚesÌ[W DeLee&led keâuÙeeCe mes otj ve neW~ ØeYeg osefKeÙes! keâneB Ùen keâÚgS keâer heer" Deewj Je»e mes Yeer keâef"ve Ùen
ig
yr
efMeJeOeveg<e Deewj keâneB keâceue kesâ meceeve keâesceue ßeerjece! cesje cebieue megKe mes megMeesefYele nes Ùee ve nes hej ue#ceCe kesâ
op
yeÌ[s YewÙee ßeerjece nceejs YeeJe ue#Ùe keâes otj ve keâj oW~ Deehekeâer Dee%ee ceevekeâj ßeerjece yeÌ[s Jesie mes Oeveg<e keâer Deesj
C
yeÌ{ jns nQ~ Deepe meenmeer yeeuenbme cevojeÛeue keâes G"evee Ûeenlee nw~ ueesie Dehevee og:Ke ÚesÌ[W Ùee ve ÚesÌ[W hejvleg
©
ßeerjece Dehevee OewÙe& ve ÚesÌ[W~ ceQ Deheveer keâer ngF& Øeefle%ee keâe Meeskeâ veneR keâj jne ntB Deewj ve ner meerlee peer kesâ keâewceeÙe&
keâer efÛevlee keâj jne ntB~ cesje Ùen he§eeleehe efkeâmeer keâes og:Keer keâjs Ùee ve keâjs hejvleg ßeerjece efieefjOej keâefJe kesâ ùoÙe
ceW efvelÙe megMeesefYele nesles jnW~
yeeuekeâeC[ced 265
efJeMes<e- Ùen Oegve keâefJe keâer mJeÙeb keâer Ghepe nw Deewj ÙeneB ef›eâÙeeDeeW keâe ØeÙeesie yengle Ûeecelkeâeefjkeâ ™he mes
Øemlegle ngDee nw~
ieerle mebKÙee-22
jeIeJees j”ce_Ûeeogeqòe‰efle~
d .
ve
cevÙes ØeelejOÙegoÙeefieefjnefj efoefMeefMeMegjefJe®efòe‰efle~~1~~
er
kegâefheleue#ceCee®CemecØesefjlejIegkegâuekegâyeueÙeYeevegŠ ~
es
GoÙeefle efceefLeueeØeeÛÙeeb heMÙele Keuekegâuekeâoveke=âMeevegŠ~~2~~
R
s
efJeyegOemelmejes®nefvekegâjcyeb ceesoÙeleern mJeefkeâjCewŠ~
ht
ig
ueesÛeveYe=ÁJe™Leb heMÙele ce=[Ùeefle ceesoefJelejCewŠ~~3~~
R
hejcenbmenbmeeefoefJeniejes™ÙeceeCeiegCeieeLeŠ ~
ll
.A
MevewŠ MevewŠ ßesCeerleesÓJelejefle YegJeb YetefceheefleveeLeŠ~~4~~
s
ya
oeefveceefCeŠ efkeâue oeveerÕejieeflejmlensÙeoewieg&CÙeŠ~
N
cevob cevob Ûeueefle ÛeeueÙeefle megceveebmÙeefOemeeodiegCÙeŠ~~5~~
va
keâC"erjJees ÅegjoÙetLeeefoJe ve=heJe™Lelees jeceŠ~
Se
efveYeeakeâes efveÙee&efle efvejefleMeÙemeewYeieefJeieefCelekeâeceŠ~~6~~

th
ee
cegefolecewefLeueeveerves$ewveeajeefpeleveerjpeveÙeveŠ ~
P
ÙeÙeew ie®[ FJe OevegjefnceLe keâefJeefieefjOejvegleiegCeÛeÙeveŠ~~7~~

si
ul
Yeewceer- Deye mejmJeleer peer iee jner nQ-ßeerjeIeJe Oeveg<e leesÌ[ves kesâ efueS jbiecebÛe mes G"keâj veerÛes Dee jns nQ~ cegPes
T
ueielee nw ØeeleŠkeâeue hetJe& efoMee ceW GoÙeeÛeue heJe&le hej yeeuemetÙe& ner Gefole nes jns nQ~ osKees! efceefLeuee™he hetJe& efoMee
ri
Sh
ceW je#eme kegâue keâes ve° keâjves kesâ efueS DeefivemJe™he ›egâæ ue#ceCe™he De®Ce mes Øeeslmeeefnle neskeâj jIegkegâue keâceue
11
kesâ metÙe& Gefole nes jns nQ Ùes Deheves efkeâjCeeW mes Deveskeâ meble ™he keâceue mecetneW keâes ØemeVe keâj jns nQ~ osKees! Deheves
20
Deevevo oeve mes ves$e™he YeücejeW keâes Yeer megKe os jns nQ~ keâesefš-keâesefš hejcenbme ™he, nbme Deeefo heef#eÙeeW Éeje efpevekeâer
efoJÙeiegCe ieeLeeSB ieeF& pee jner nQ, Ssmes jepeeDeeW kesâ Yeer jepee ßeerjece meerefÌ{ÙeeW mes Oeerjs-Oeerjs veerÛes Glej jns nQ~ nsÙe
ht
ig
ogieg&CeeW mes jefnle! meYeer ßes‰ iegCeeW mes Ùegòeâ! ØeYeg ßeerjece mJeÙeb oeefveÙeeW ceW efMejesceefCe neskeâj Yeer celeJeeues neLeer keâer
yr
YeeBefle Oeerjs-Oeerjs Ûeue jns nQ Deewj meppeveeW kesâ ßes‰ ceveeW keâes Yeer Ûeuee jns nQ~ Deheves efvejefleMeÙe meewvoÙe& mes keâeceosJe
op
keâes Yeer Deheceeefvele keâjves Jeeues ßeerjece neLeer mecetneW kesâ yeerÛe mes efmebn keâer YeeBefle Oeerjs-Oeerjs jepeeDeeW kesâ yeerÛe mes
C
efveYeeakeâleehetJe&keâ efvekeâuekeâj Oeveg<e keâer Deesj yeÌ{ jns nQ~ efieefjOej keâefJe kesâ Éeje efpevekesâ iegCemecetneW keâes veceve
©
efkeâÙee ieÙee nw, Ssmes keâceueves$e heÇYeg ßeerjece ØemeVe cewefLeueeefveÙeeW Éeje ves$eeW mes veerjeefpele nesles ngS Oeveg<e kesâ heeme Gmeer
Øekeâej GheefmLele ngÙes pewmes mehe& kesâ heeme ie®[ peeles nQ~
ieerle mebKÙee-23
efJeÕeeefce$eŠ jeIeJeb Øeefle-
jeIeJe efvepees efceefLeueehelesŠ Øescee efJeueeskeäÙeleeced~
efvepeheeohe©emevcelesŠ mLescee efJeueeskeäÙeleeced~~1~~
Ùees ÙeesieYeesiemechegšs ceefCeJeledmegieesefheleŠ~
d .
ve
lJeefÙe lemÙe ØekeâefšleefmLelesie&ejf cee efJeueeskeäÙeleeced~~2~~
er
iesnsÓefhe Ùees efJeosnleeb Ùelveb efJevee ieleŠ~
es
lJeefÙe lemÙe meewcÙeke=âlejlesŠ ØeefLecee efJeueeskeäÙeleeced~~3~~
R
Ùees Ùee%eJeukeäÙemesJeÙee ÙeesieervõleeefceleŠ~
s
ht
lJeefÙe lemÙe leeleOe=leOe=lesue&eIf ecee efJeueeskeäÙeleeced~~4~~
ig
R
Ùees ve oiOeŠ keâeuengleYegpee ve efkeäueVees efn ceevÙee~
ll
.A
efieefjOejØeYeew mevõgleielesce&enf cee efJeueeskeäÙeleeced~~5~~
s
ya
Yeewceer- ßeerefJeÕeeefce$e peer jeIeJe peer keâes mecyeesefOele keâjles ngS iee jns nQ~ ns jeIeJe! Deehe Deheves Øeefle
N
efceefLeueeheefle pevekeâ peer keâe Øesce lees osefKeÙes~ Deheves ÛejCeeW ceW meceefhe&le yegefæ Jeeues pevekeâpeer keâer efmLejlee lees
va
osefKeS~ Deeheßeer keâe pees Øescejlve pevekeâpeer Éeje Ùeesie-Yeesie kesâ mebhegš ceW efÚheekeâj jKee ieÙee Lee, Deehekeâes osKeles ner
Se
Øekeâš keâer ngF& efmLeefle Jeeues Gme Øesce keâer ieefjcee lees osefKeÙes~ pees ØeÙeeme kesâ efyevee Iej ceW jnkeâj Yeer efJeosnlee keâes
Øeehle nes ieÙes~ ns meewcÙe! DeeheceW Devegjeie keâjves Jeeues Gve pevekeâ keâer Øeefle‰e lees osefKeÙes~ ns leele! pees Ùee%eJeukeäÙe
th
peer keâer mesJee keâjkesâ Ùeesieervõ yeve ieÙes, GvneR Deeheßeer ceW meeeflJekeâ OeejCee OeejCe efkeâÙes ngÙes pevekeâpeer keâer ueefIecee
ee
DeLee&led ceeOegÙe& YeeJe mes Øemlegle menpelee lees osefKeÙes~ jeIeJesvõ! pees pevekeâ ØeueÙekeâeue keâer Deefive mes Yeer veneR peues
P
Deewj efnceeueÙe keâer yehe&â jeefMe ceW Yeer veneR ieues, efieefjOej keâefJe kesâ mJeeceer Deeheßeer ceW JesieÙegòeâ ieefle Jeeues Gve
si
ul
pevekeâpeer Jesoevle kesâ veerjme he#e keâes ÚesÌ[keâj Deye Deehekeâe Gmeer Øekeâej leer›eieefle mes DeeßeÙe ues jns nQ~ pewmes hÙeemee
T
neLeer oewÌ[keâj mejesJej ceW ketâo heÌ[lee nw~

ri
Sh
ieerle mebKÙee-24
11
keâewefMekeâes pevekebâ Øeefle-

20
jepeved ! jece ÛejCeveKeÛevões YepÙeleeb mebMeÙeŠ mecemlemlÙepÙeleeced~

ht
S<e ke=âheeceÙekeâ®CeeefmevOegŠ hejcesÕejes peiel$eÙeyevOegŠ oerveeveeLees efJeYegeJf eJevOegŠ

ig
Deefmceved cevegpeceeflece&vegpesvõ YepÙeleeced~~1~~

yr
op
S<e yeÇÿe YeòeâYeÙenejer jecees oMejLeYeJeveefJenejer mJesÛÚeceÙeceÁuelevegOeejer

C
Demceeled mevosnoesnŠ meceglme=pÙeleeced~~2~~

©
jIegveeLees yeefueefJe›eâcemeercee JesoevlewJexÅeŠ megmLescee YetpeeefveYeteÙf e‰es Yetcee

OevegŠkeâefjCes jIegefmebnes efJeme=pÙeleeced~~3~~
yeeuekeâeC[ced 267
Ye*d#ÙelÙeÙeb õgleb efMeJeÛeeheb meerleepeÙeceeueÙee megKeeheb uehmÙele Sveb keâerelf e&keâueeheced

megkeâefJeefieefjOejsCe MejCeb me ›epÙeleeced~~4~~
Yeewceer- eqJeÕeeefce$e peer jepeepevekeâ keâes mecyeesefOele keâjkesâ iee jns nQ~ ns jepeve! ßeerjece kesâ ÛejCe kesâ veKeÛevõ
keâe Yepeve keâefjÙes~ mechetCe& mebMeÙe ÚesÌ[ oerefpeS~ Ùes ke=âheecetefle&, keâ®Cee kesâ meeiej, hejcesÕej, leerveeW ueeskeâeW kesâ yevOeg,
oerveeW kesâ oerve, DenuÙee, meyejer, leeje kesâ Yeer veeLe, meJe&JÙeehekeâ Deewj efJeheefòe kesâ meneÙekeâ nQ~ ns jepeve! Fvekesâ
d .
efJe<eÙe ceW Deehe Deheveer ceeveJe yegefæ ÚesÌ[ oerefpeS~ Ùes ßeerjece! oMejLe peer kesâ YeJeve ceW efJenej keâjles ngÙes Yeer
ve
YeòeâYeÙenejer hejyeÇÿe hejcesÕej nQ~ FvneWves Deheves YeòeâeW keâer FÛÚe mes ueeruee ceW yeeuemJe™he OeejCe efkeâÙee nw peyeefkeâ
er
es
nQ hegjeCe heg®<e~ Fvemes mechetCe& mebosneW keâe mecetn otj keâj oerefpeS~ ßeerjIegveeLe peer yeue Deewj heje›eâce keâer meercee nQ~
R
FvnW Jesoevle JeekeäÙeeW mes peevee pee mekeâlee nw~ Fvekeâer efmLeefle megvoj nw~ Ùes he=LJeer kesâ mJeeceer, meyemes ßes‰, Yetcee,
s
hejyeÇÿe nQ~ DeleŠ Oeveg<e™he neLeer keâes cemeueves kesâ efueÙes Fve jIegkegâue kesâ efmebn ßeerjece keâes Devegceefle oer peeÙe~ Ùes
ht
ig
ßeerjece MeerIeÇ ner efMeJeOeveg<e leesÌ[Wies Deewj meerlee peer Yeer peÙeceeuee kesâ ceeOÙece mes megKehetJe&keâ Øeehle efkeâÙes peeves Jeeues
R
ÙeMeŠ mecetneW mes Ùegòeâ Fve ßeerjece keâes Øeehle keâjWieer Deewj Deye megkeâefJe efieefjOej kesâ Éeje Yeer FvneR ßeerjece keâer
ll
.A
MejCeeieefle mJeerkeâej keâj ueer peeÙe~ cenejepe pevekeâ Deehe mebosn ÚesÌ[ oerefpeS~
s
ieerle mebKÙee-25
ya
N
va
mecegefolees efceefLeueecyejs jeIeJeYeevegŠ~
Se
velJee ieg™ved megce_ÛecegoÙeefieefjceefYekeâjueefcyelepeevegŠ~~1~~

th
ceveefmepeveerjomeÂMeMejerjŠ kegâC[ueÛegefcyeleieC[Š~
ee
MejÛÚJe&jerheeflemeceeveveŠ keâecekeâueYeYegpeoC[Š~~2~~
P
si
ßeerJelmee¿Je#emee megle®Celeguemeerœepeb oOeeveŠ~

ul
yeeueefoJeekeâjoerefOeefleefvevokeâheerleecyejb JemeeveŠ~~3~~
T
ri
cevob cevob ÛeuebMÛeheueÙeled heo®efÛeheejcenbmeŠ~

Sh
heeefjpeele Fn Ùeesefiepeveeveeb hegjnjceevemenbmeŠ~~4~~

11
ce_ÛeeoJeleerCeË efvejer#Ùe ieÛÚvleb Ûeehemeceerheced~

20
JeOe&Ùeles efieefjOejes ce”uewje&ceb jIegkegâueoerheced~~5~~

ht
ig
Yeewceer- Deye keâefJe iee jns nQ~ Deepe efceefLeuee kesâ DeekeâeMe ceW ßeerjeIeJe™he metÙe&veejeÙeCe Gefole nes ieÙes nQ~
yr
ieg®peveeW keâes ØeCeece keâjkesâ Deepeevegyeeng ØeYeg cebÛe™he GoÙeeÛeue hej yeeuemetÙe& pewmes osoerhÙeceeve nQ~ ßeerjece keâe
op
ßeerefJe«en keâeceosJe kesâ yeeoue kesâ meceeve nw~ Gvekesâ keâheesueeW keâes kegâC[ue mheMe& keâj jns nQ Deewj ØeYeg keâe cegKe
C
MejlhetefCe&cee kesâ Ûevõ kesâ meceeve nw Deewj Gvekeâer YegpeeSB keâeceosJe kesâ nefmLeMeeJekeâ kesâ metBÌ[ kesâ meceeve nQ~ Deheves
©
ßeerJelmeebkeâefÛeefvnle Je#emLeue hej ØeYeg ves veJeerve leguemeer ceeuee keâes OeejCe efkeâÙee nw Deewj yeeuemetÙe& keâer efkeâjCeeW keâes
efveefvole keâjves Jeeuee heerleecyej Yeer OeejCe keâj jKee nw~ ØeYeg Oeerjs-Oeerjs Ûeueles ngÙes Deheves ßeerÛejCe keâer MeesYee mes
hejcenbme mecetneW keâes Yeer Deekeâef<e&le keâj jns nQ~ ØeYeg ÙeesefieÙeeW kesâ efueÙes keâuheJe=#e SJeb efMeJe peer kesâ ceveceeveme mejesJej
kesâ jepenbme nQ~ Fme Øekeâej cebÛe mes Glejkeâj Oeveg<e kesâ meceerhe ieÙes ngÙes jIegkegâue kesâ oerhe ßeerjece keâes efieefjOej keâefJe
Deheves ce”ueeW mes JeOee&efhele keâj jns nQ~
mevoYe&Mueeskeâ:
meerlee efvejer#Ùe jIegvevoveceYÙemetveg -
d .
JewÙee&ÙegOeb efMeefj<ekeâewmegcemeewkegâceeÙe&ced~
ve
er
Demleewod Je=<eOJepeceLees efieefjpeeefiejerMee-
es
efJeÛÚejIetòecekeâjsCe efheveekeâYe”ced~~1~~
R
s
Yeewceer- YeieJeleer meerlee peer efMejer<e heg<he kesâ meceeve megkegâceej ßeerjece keâes ‘De’ DeLee&led efJe<Ceg kesâ ‘metveg’ DeLee&led
ht
heg$e keâeceosJe kesâ ‘Jewjer’ DeLee&led Me$eg efMeJe peer kesâ DeeÙegOe efheveekeâ Oeveg<e kesâ meceerhe GheefmLele osKekeâj ßeerjece kesâ ner
ig
R
neLe mes OevegYeËie keâer FÛÚe keâjleer ngF& Je=<eOJepe DeLee&led efpevekeâe OJepe Ûetns kesâ efÛevn mes Ùegòeâ nw, Ssmes ieCeheefle-
ll
heeJe&leer SJeb efMeJepeer keâer mlegefle keâjves ueieeR~
s .A
efJeMes<e- mebmke=âle ceW ‘Je=<e’ Meyo keâe yewue Deewj Ûetne Ùes oes DeLe& nesles nQ~ DeleŠ Je=<eOJepe ieCeheefle Deewj efMeJe
ya
Fve oesveeW keâe veece nw~
N
va
ieerle mebKÙee-26
Se
DeÅe Øemeeroleg ceefÙe nsjcyeŠ~

th
$ewÙecyekeâm$Ùecyekebâ Me¿jceveketâueÙeleg ceefÙe meheefo meecyeŠ~~1~~

ee
keäJe OevegŠheefJekeâef"veb keäJe Ûe jeceŠ MÙeeceŠ efMeefj<ece=ogjOejefyecyeŠ~

P
si
YegJeveieg®Š kegâ®leeb ueIegleeb Oeveg<ees cece Ùeeleg efJeheefòekeâocyeŠ~~2~~

T ul
ce=lÙeg_peÙe cece ce=lÙegevf e&e§f eleŠ ef›eâÙeles Ùeefo efkeâue keâesÓefhe efJeuecyeŠ~~
ri
Sh
hegjnj kegâ® ÙeLee OevegÅe&leg efieefjOejceveesveefueveueefuelejesuecye:~~3~~

11
Yeewceer- Deepe ieCeheefle cegPe hej ØemeVe nes peeÙeB~ Decyee heeJe&leer kesâ meefnle Deehe $ewÙecyekeâ DeLee&led
20
$Ùebyekeâ efMeJe peer kesâ heg$e ieCesMe peer leerve ves$eeW Jeeues efMeJe peer keâes Devegketâue keâj ueW~ efpememes efheveekeâ štšves hej
ht
GvnW keâesF& Deeheefòe ve nes~ keâneB Je»e mes Yeer keâef"ve Oeveg<e Deewj keâneB efyecye kesâ meceeve DeOej Jeeues efMejer<e pewmes
ig
keâesceue MÙeeceebie ßeerjece Deye lees mechetCe& YegJeveeW kesâ ieg® efMeJepeer ner Fme Oeveg<e keâes nukeâe keâj oW efpememes cesjer
yr
efJeheefòeÙeeW keâe mecetn meceehle nes peeÙe~ ns ce=lÙegbpeÙe! Ùeefo Deeheves efkeâmeer Øekeâej keâe efJeuecye efkeâÙee lees cesjer
op
ce=lÙeg efveef§ele ceeefveÙes~ ns ef$ehegjemegj kesâ Me$eg! Deye Deehe Jener keâefjÙes efpememes efieefjOej keâefJe kesâ ceve™he
C
keâceue kesâ megvoj Yeücej ßeerjece Deehekeâe efheveekeâ Oeveg<e leesÌ[ mekeWâ~
©
efJeMes<e- Ùen ieerle leerve leeue meesuen cee$ee ceW efveyeæ nw~ Ùen Ùeceve keâuÙeeCe jeie ceW ieeÙee pee
mekeâlee nw~
yeeuekeâeC[ced 269
mevoYe&MueeskeâŠ
DeLe efMeJeŠ Øekeâšerke=âleefJe«enŠ ØeYegheoecyegpece_pegceOeg›eleŠ~
ef$eveÙeveeßegpeuewŠ Øecegoeõ&Ùeved jIegheefleb megceefleŠ efkeâue me_peieew~~1~~
Yeewceer- Fmekesâ Devevlej ßes‰ yegefæ Jeeues ßeerjeceÛebõ kesâ ÛejCe keâceue kesâ Yeücej YeieJeeve efMeJe Deheves mJe™he
keâes Øekeâš keâjkesâ leerveeW ves$eeW keâer DeßegOeeje mes jeIeJe peer keâes mveeve keâjeles ngS Fme Øekeâej ieeves ueies~
d .
ve
ieerle mebKÙee-27
er
jeIeJe efheveekeâceefYeYe_peÙe pevekeâpeveleeceefYej_peÙe~
es
R
efJeje[n¿ejYetleb cece Oeveg:heesleb yeengJeerÙe&JeeefjOeew efveceppeÙe~~1~~
s
ceneceòecenerpeeefveoeefveoeveoeveb jIegefmebniepe&vewefJe&ieg_peÙe~
ht
ig
YeevegkegâueYeevees mJeØeleehejefMcejeseÛf e<ee mevosnefleefcejb efJeYe_peÙe~~2~~
R
mJeÙecJejve=heeved efpelJee YegJeveefJepeÙeue#ceeR efJeÕekeâuekeâerefleË peevekeâeR peÙe~
ll
.A
efieefjOejØeYees OevegYe&*kd eälJee mJekeâC" meerleepeÙeceeueeceeme_peÙe~~3~~
s
ya
Yeewceer- ns jeIeJe! cesje efheveekeâ Oeveg<e leesÌ[ oerefpeS Deewj pevekeâ keâer pevelee keâes ØemeVe keâj oerefpeS~ efJeješd kesâ
N
Denbkeâej mJe™he cesjs Oeveg<e ™he penepe keâes Deheves yeengheje›eâce mecegõ ceW [gyees oerefpeS~ celeJeeues jepeJebMe™he
va
iepesvõeW kesâ ieJe&™he ceo keâes Deheves efmebn iepe&ve mes meceehle keâj oerefpeS~ ns metÙe&kegâue kesâ metÙe&! Deheves Øeleehe metÙe& keâer
Se
efkeâjCeeW keâer MeesYee mes mevosn ™he DevOekeâej keâes ve° keâj oerefpeS~ mJeÙebJej ceW DeeÙes jepeeDeeW keâes peerlekeâj mebmeej
keâer efJepeÙeue#ceer ßes‰-keâerefle& Deewj peevekeâerpeer keâes Yeer peerle ueerefpeS~ ns efieefjOej keâefJe kesâ mJeeceer ßeerjece Oeveg<e
th
ee
leesÌ[keâj meerlee peer Éeje meceefhe&le peÙeceeuee keâes Deheves ieues ceW mJeerkeâeefjÙes~
P
efJeMes<e- Ùen ieerle DeJeOeer kesâ veÛeejer Oegve ceW efveyeæ nw~
si
ul
ieerle mebKÙee-28
T
ri
Sh
nefjOe&vegJee&cekeâjs Oe=leJeeved~
11
meerleeheguekeâmecesleceLees ceewJeeA meppeeb ke=âleJeeved~~1~~

20
ie®[es ueIegb mehe&MeeJekeâefceJe Oevegj”erke=âleJeeved~

ht
JeueevceC[ueerke=âleb ieieveefceJe #eCeeod efÉOee ke=âleJeeved~~2~~

ig
ceOÙes Ye*dkeälJee heMÙeefle ueeskesâ peveMeeskebâ ùleJeeved~

yr
op
efmebnes ÙeLeeef#eheled KeC[ew Éew ceesnb heefjùleJeeved~~3~~

C
peÙepeÙekeâejb peuheefle megpeves YeÙeceefhe mebùleJeeved~

©
efieefjOejØeYegJeeaÙe&kegâmegcewYet&ecf epeeceue*dke=âleJeeved ~~4~~

Yeewceer- keâefJe mJeÙeb iee jns nQ~ ßeernefj ves Deheves Jeece neLe mes Oeveg<e hekeâÌ[e Deewj meerlee peer keâer heguekeâeJeueer
kesâ meeLe Oeveg<e keâes Gmeer Øekeâej oyeesÛee pewmes ie®[ Úesšs mes meeBhe kesâ yeÛÛes keâes cemeue oslee nw~ yeuehetJe&keâ Oeveg<e keâes
DeekeâeMe keâer YeeBefle ceC[ueerke=âle keâjkesâ ØeYeg ves Gmes Skeâ #eCe ceW oes štkeâ keâj efoÙee~ ueesieeW kesâ osKeles-osKeles Oeveg<e
keâes ceOÙe mes leesÌ[keâj ØeYeg ves YeòeâeW keâe Meeskeâ nj efueÙee~ efmebn keâer YeeBefle jece ves Oeveg<e kesâ oesveeW šgkeâÌ[eW keâes heWâkeâ
efoÙee Deewj ceesn otj keâj efoÙee~ ueesieeW kesâ peÙe-peÙekeâej keâjles-keâjles ØeYeg ves mebmeej keâe meeje YeÙe nj efueÙee~
efieefjOej keâefJe kesâ mJeeceer ßeerjece ves Deheves heje›eâce kesâ heg<heeW mes Yetefceveefvoveer meerleepeer keâes mepee efoÙee~
ieerle mebKÙee-29
d .
ve
er
Yeef_peleb Yeef_peleb Yeef_peleb ns jeIeJesvõsCe MecYegOevegYe&e_f peleced~~1~~
es
je%ees efJeosnmÙe jef#elee Øeefle%ee mJeÙecJejs jepekegâueb efveefpe&leced~~2~~
R
s
yeengyeueJeeefjefveOeew ceneceòeve=heeCeeb hueJeesheceb JewYeJeb efveceefppeleced~ ~3~~
ht
ig
YeevegJebMenefjCee oMeeveveeefoiepeeveeb iepe&lewJe ceoieC[b ieef_peleced~ ~4~~
R
megceveebemf e Je<e&leeb megcevemeeb megcevemeeb megcevees efJeueeskeâvewŠ meYeeefpeleced~~5~~
ll
.A
peevekeâerpeÙesve men ef$eueeskeâefJepeÙeue#cÙee jepekegâueb ßeernleb hejeefpeleced~~6~~
s
megkg eâefJeefieefjOejsCe ieerleb ieeÙelee cevees ÂMeeÓefhe jeceYeõ Yegpeyeueb veerjeefpeleced~~7~~
ya
N
Yeewceer- keâefJe mJeÙeb Yeespehegjer ueeskeâOegve keâer Pecekeâ lejbie ceW iee jns nQ~ Denes! leesÌ[ efoÙee ieÙee, leesÌ[ efoÙee
va
ieÙee, leessÌ[ efoÙee ieÙee~ jeIeJesvõ peer kesâ Éeje efMeJeOeveg<e leesÌ[ efoÙee ieÙee~ cenejepe pevekeâ keâer Øeefle%ee keâer Yeer
Se
ßeerjece ves j#ee keâj ueer Deewj mJeÙecJej ceW Yeer jepekegâue keâes peerle efueÙee~ ØeYeg ves Deheves yeengyeue™he mecegõ ceW
th
DelÙevle celeJeeues jepeeDeeW kesâ JewYeJe keâes penepe kesâ meceeve [gyees efoÙee~ metÙe&JebMe kesâ ßeerjece™heefmebn ves iejpe keâj
ee
jeJeCeeefo celeJeeues neefLeÙeeW keâe ceo Ûetj keâj efoÙee~ heg<heJe<ee& keâjles ngS megvoj ceve Jeeues osJeleeDeeW kesâ megvoj ceve
P
keâes Deheveer efÛeleJeve mes mecceeefvele keâj efoÙee~ peevekeâer peÙe kesâ meeLe leerveeW ueeskeâeW keâer efJepeÙe ue#ceer kesâ Éeje ßeernled
si
jepeJebMe keâes hejeefpele keâj efoÙee~ Fmeer Øekeâej ieerle ieeles ngS megkeâefJe efieefjOej kesâ Éeje Yeer Deheves ceeveefmekeâ ves$eeW keâer
ul
veerjepevee mes ßeerjeceYeõ kesâ Yegpeyeue keâer Deejleer Gleej ueer ieF&~
T
ri
ieerle mebKÙee-30
Sh
ieeÙeefle keâefJeŠ
11
osJee efoefJe megceveebefme Je<e&efvle megjJeOJees ieeÙeefvle ns~

20
jeIeJeYegpeÙegieceefYelees efvejer#Ùe megceveesieCeeŠ keâeÙeefvle ns~~1~~

ht
ve=lÙeefvle cewefLeueveeÙeex JemeveceefCeb JeejÙeefvle ns~

ig
yr
yeejcyeejb jIegJeerjb oMeË oMeË efveefce<eeefCe efveJeejÙeefvle ns~~2~~

op
meerleeOe=leheguekeâMejerje veÙeveveerje jepeceevee ns~

C
ieesheÙevleer ceveefme efvepeYeeJeb ÛeheueeÚefJeYeüep& eceevee ns~~3~~

©
megjvejcegveÙemleg yeefOeje Oeveg&OJeefveb efJeÛeejÙeefvle ns~

efieefjOejØeYegjlet$egšled YeJeÛeeheb peÙe peÙe mecegÛÛeejÙeefvle ns~~4~~
yeeuekeâeC[ced 271
Yeewceer- keâefJe mJeÙeb efceefLeuee keâer ueeskeâOegve ceW iee jns nQ-osJelee DeekeâeMe mes heg<heeW keâer Je=ef° keâj jns nQ~
osJeyeOegSB iee jner nQ~ ßeerjece kesâ oesveeW YegpeeDeeW kesâ oMe&ve keâjkesâ osJeleeDeeW kesâ mecetn n<e&OJeefve keâj jns nQ~ efceefLeuee
keâer veeefjÙeeB veeÛe jner nQ~ JeŒe Deewj ceefCe efveÚeJej keâj jner nQ~ yeej-yeej ßeer jIegJeerj keâes osKe-osKekeâj Deheveer
heuekeWâ veneR efieje jner nQ~ efyepeueer kesâ meceeve Ûecekeâ jner meerleepeer Deheves ceveesYeeJeeW keâes efÚheeleer ngF& Mejerj ceW
jescee_Ûe Deewj ves$eeW ceW Deßeghetefjle neskeâj ØekeâeMeceeve nes jner nQ~ osJelee, ceveg<Ùe, cegefve OevegYeËie OJeefve mes yenjs neskeâj
Gme hej efJeÛeej keâj jns nQ~ efieefjOej keâefJe kesâ mJeeceer ßeerjece ves efMeJe-Oeveg<e leesÌ[ efoÙee nw, Ùen efve§eÙe keâjkesâ
d .
peÙe-peÙekeâej keâj jns nQ~
ve
er
mevoYe&Mueeskeâ:
es
DeLees MeleevevoefveosMeleŠ meleer peieece meerlee peÙeceeueÙee cegoe~
R
s
jIetòeceb YeiveYeJesMekeâecegk& ebâ hegjef§ekeâer<egm& levegceefuueceeueÙee~~1~~
ht
ig
Yeewceer- Fmekesâ Devevlej yeÇnef<e& Meleevevo kesâ efveoxMe mes meeOJeer meerleepeer efMeJe Oeveg<e leesÌ[ves Jeeues ØeYeg jece keâes
R
met#ce Ûecesueer keâer ceeuee mes cebef[le peÙeceeuee mes hegjmke=âle keâjves keâer FÛÚe keâjleer ngF& ßeerjIegveeLe peer kesâ meceerhe
ll
.A
ØemeVeleehetJe&keâ heOeejeR~
s
ieerle mebKÙee-31
ya
N
meerlee jeIeJemeceerheceefYeÙeeefle keâjkeâ_pepeÙeceeefuekeâe~~
va
meKeerefYeŠ hejerlee mJeYeeJeleŠ hegveerlee~
Se
heerleheefjJeerlee efJeMeejoe efJeveerlee~~

th
meerlee efve®heceeb MeesYeeceeoOeeefle keâjkeâ_pepeÙeceeefuekeâe~~1~~

ee
meme¿esÛeb MevewŠ MevewŠ Ûelegje Ûeuevleer~

P
ielÙee mJeÙee iepeeR yeeuenbmeeR nmevleer~~

si
ul
meerlee cetefle&celeer meg<ecesJe Yeeefle keâjkeâ_pepeÙeceeefuekeâe~~2~~

T
ri
keâjmejespepeÙeceeuee efJeÕeefJepeÙeMeesYee~
Sh
ueeJeCÙeue#ceerjeceÛevõceveesueesYee ~~
11
meerlee ØelÙe”b keâeefvleb kegâ<Ceeefle keâjkeâ_pepeÙeceeefuekeâe~~3~~

20
DeÅe ceOegjceÁuÙee ceOegceÙeer yesuee~

ht
OevÙeleeb ØeÙeeefle ÛeeÅe peerJevemegJesuee~~

ig
meerlee hejceevevoJeeefjOeew mveeefle keâjkeâ_pepeÙeceeefuekeâe~~4~~

yr
op
keâ¿Cemegefkeâef¿CeervethegjOJeefveÉeje ~
C
ceneÚefJeueuevesJe ™heheejeJeeje~~
©
meerlee jeceYeõceevemeb ›eâerCeeefle keâjkeâ_pepeÙeceeefuekeâe~~5~~

OevegYe&”s efveveoefle ogvogYeerheCeJeletÙex~
DeefOece_Ûeb efle‰efle efovesMeJebMeOetÙex~~

meerlee efieefjOejmÙe YeJeYeÙeb Me=Ceeefle keâjkeâ_pepeÙeceeefuekeâe~~6~~
Yeewceer- keâceuekeâj ceW peÙeceeuee ueskeâj meerleepeer ßeerjeIeJe kesâ meceerhe pee jner nQ~ meefKeÙeeW mes efIejer ngF&
mJeYeeJeleŠ heefJe$e, Jewefokeâ, ieerleeW ceW ieeF& ngF&, hejce Ûelegj efJeveceü meerlee peer efve®hece MeesYee OeejCe keâj jner nQ~
mebkeâesÛe kesâ meeLe Oeerjs-Oeerjs Ûeueleer ngF& Deheveer ieefle mes nefLeveer Deewj jepenbmeer keâer Yeer nBmeer GÌ[eleer ngF& Ûelegj meerlee
d .
peer Mejerj OeejCe keâer ngF& hejceMeesYee pewmes Øeleerle nes jner nQ~ keâceuekeâj ceW Jele&ceeve peÙeceeuee ceW efJeÕeefJepeÙe keâer
ve
MeesYee OeejCe keâjleer ngF& Deheveer ™heceeOegjer keâer ue#ceer mes ßeerjece kesâ ceve keâes uegYeeleer ngF& meerlee peer Deheves ØelÙeskeâ
er
Debie ceW keâceveerÙelee keâe hees<eCe keâj jner nQ~ Deepe ceOegj cebieue ØeÙeespeve Jeeueer ceOegceF& yesuee nw~ Deepe peerJeve keâer
es
T<ee Yeer OevÙelee keâes Øeehle keâj jner nw~ meerlee peer hejceevevo meeiej ceW mveeve keâj jner nQ~ ceneÚefJeceÙeer osJeer pewmeer
R
™he keâer veoer pewmeer meerleepeer kebâkeâCe-efkebâefkeâCeer Deewj vethegj kesâ keâuejJe Éeje YeieJeeve jeceÛevõ kesâ ceve keâes Yeer ›eâÙe
s
ht
keâj jner nQ~ OevegYeËie kesâ ceneslmeJe ceW veieejs, {esue Deewj legjner yeepes yepe jns nQ Deewj cebÛe kesâ ceOÙe metÙe&JebMe keâer Oegjer
ig
Jenve keâjves Jeeues ØeYeg ßeerjece efJejepeceeve nes jns nQ Deewj meerleepeer neLe ceW peÙeceeuee ueskeâj efieefjOej keâefJe kesâ
R
YeJeYeÙe keâes meceehle keâj jner nQ~
ll
.A
efJeMes<e- Ùen ieerle megiece mebieerle keâer {eue ceW efveyeæ nw~ Fmekeâe yeesue nw—
s
ya
meerlee jeIeJe meceerhe Deye peeÙe
neLe peÙeceeuee efueÙes~~ N
va
ieerle mebKÙee-32
Se
keâefJeŠ hegveiee&Ùeefle-
th
ee
peÙeceeueeb peevekeâer keâceuekeâjs efJeYeüleer~~

P
efJeefJeOeefJeyegOeJevekegâmegceefkeâmeueceÙeerced ~
si
ul
MekegâvemegceÁuemegcetefle&efceJeeefJeYeüleer ~~1~~
T
Ûeefuelee meKeerefYeŠ men jIegveeLeceefYemeerlee~

ri
Sh
heefjceuewŠ jececeveesYe=”efceJeepeg£leer~~2~~
11
DeefYeveerjOejb Ùeevleer meewoeefceveer Yeeefceveer mee~

20
Me›eâOevetjsKeeb oOeevee ùoerJe efJeYÙeleer~~3~~

ht
ieeÙevleer<eg ce”ueb meKeer<eg efoMees oerJÙevleer<eg~

ig
peievce”uemJe™heb œeefpe meceeefJeYeüleer~~4~~

yr
op
keâefJeefieefjOejceveŠkeâueMeb ØeeCeheefle~
C
heeohe©eYeefòeâYeeJeheerÙet<esCe efheØeleer~~5~~
©
Yeewceer- keâefJe hegveŠ ‘ieerleeJeueer’ keâer heæefle ceW iee jns nQ—meerlee peer Deveskeâ vevoveJeve kesâ heg<heeW Deewj heuueJeeW
mes efveefce&le, Mekegâve Deewj megcebieueeW keâer cetefle& pewmeer peÙeceeuee keâes Deheves keâceue keâj ceW DeeojhetJe&keâ OeejCe keâjleer ngF&
yeeuekeâeC[ced 273
Gmekeâe hees<eCe Yeer keâj jner nw~ meefKeÙeeW kesâ meeLe ßeerjece kesâ meceerhe peeleer ngF& meerlee peer Deheveer megjefYeÙeeW mes ßeerjece
kesâ ceve keâes Yeer Ûegje jner nQ~ ceeveeW yeeoue kesâ meceerhe peeleer ngF& meefKeÙeeW kesâ ieerle ieeles jnves hej Deheveer ceeuee ceW
meerlee peer peiele kesâ cebieue keâe mJe™he OeejCe keâj jner nQ Deewj efieefjOej keâefJe kesâ ceve™he keâueMe keâes Yeer Deheves
ØeeCeheefle ßeerjece kesâ Øesceece=le mes Yejleer ngF& meerlee peer peÙeceeuee OeejCe keâjleer ngF& ØeYeg kesâ heeme Dee jner nQ~
ieerle mebKÙee-33
.
d
ve
jeceÛevõJe#ees Jeer#Ùe OejCeerkegâceejer~
er
JeYetJe Ûeefkeâlee #eCeb ÙeLee oe®veejer~~
es
R
ùoÙes JÙeÛeejÙele meerlee megkegâceejer~
s
keâeb Oeòes ùefo jIegveeLeesÓefJekeâejer~~1~~
ht
ig
kesâÙeb ceÙee meÂMeer meceevee JeÙees™hee~
R
yeeYeeefle Je#eefme JeefMelejIegYethee~~
ll
.A
kesâÙeb mheOe&ceeveeefmle meerleÙee kegâveejer~~2~~
s
ya
efkeâcemeew jefleŠ eEkeâ Jee jcee ™heMeeruee~
N
efkebâ Jee MeJee&Ceer meleer Meejoe megMeeruee~~
va
ceovÙeeb Ûe keâeb Yepeles jeceesÓYeÙenejer~~3~~
Se
#eCeb mee efJeYeeJÙe efvepeØeefleefyecyeb %eelJee~

th
ceescegÅeceevee jeceb Â{›eleb OÙeelJee~~

ee
efieefjOejØeYegùefo meerlee efyecyeesÓefOekeâejer~

P
si
yeYetJe cegefolee #eCeb pevekeâkegâceejer~~4~~

T ul
Yeewceer- keâefJe mJeÙeb iee jns nQ- ßeerjeceÛevõ keâe Je#emLeue efvenejkeâj pevekeâveefvoveer meerlee peer #eCe Yej
ri
Sh
keâ"hegleueer pewmeer Ûeefkeâle jn ieFË~ ùoÙe ceW megkegâceejer meerlee peer ves efJeÛeej efkeâÙee efkeâ DeefJekeâejer ßeerjIegveeLe peer ùoÙe
ceW efkeâmekeâes OeejCe keâj jns nQ~ Dejs! cesjs ner meceeve DeJemLee Deewj ™heJeeueer ßeerjece keâes JeMe ceW keâjkesâ Ùen keâewve
11
ceefnuee Fvekesâ ùoÙe ceW efJejepeceeve nes jner nw~ Ùen keâewve og° ceefnuee cegPe meerlee kesâ meeLe mheOee& keâj jner nw~ keäÙee
20
Ùen jefle nw? Ùee ™heJeleer ue#ceer? keäÙee Ùen heeJe&leer nw? Ùee MeerueJeleer mejmJeleer? YeÙe keâes njves Jeeues ßeerjece cegPemes
ht
Deefleefjòeâ efkeâme ceefnuee keâes mJeerkeâej keâj jns nQ? Skeâ #eCe efJeÛeej keâjkesâ meerlee peer ØeYeg kesâ ùoÙe ceW Jele&ceeve
ig
Dehevee ner Øeefleefyecye peevekeâj ßeerjece keâes ÂÌ{›ele mecePekeâj yengle ØemeVe ngFË~ efieefjOej kesâ ØeYeg ßeerjece kesâ ùoÙe ceW
yr
meerlee peer keâe Øeefleefyecye ner efveJeeme keâe DeefOekeâejer nw, Ssmee efve§eÙe keâjkesâ meerlee peer yengle nef<e&le ngFË~
op
C
mevoYe&MueeskeâŠ
©
cevemeeÓcevemeb efJeYeeJeÙevleeR efceefleleeb Jeer#Ùe efJe<eCCeefÛeòeJe=eòf eced~

efJeuemeppeÙeceeefuekeâekeâje«eeb Ûelegjeefue§elegjeb peieew Ûe meerleeced~~1~~
Yeewceer- Fme Øekeâej neLe ceW peÙeceeuee ueskeâj ceve mes kegâÚ meesÛeleer ngF& DevÙecevemkeâ, efKeVe efÛeòe Jeeueer meerlee
peer keâes osKekeâj Ûelegj meKeer ves Ûelegj meerlee peer keâes mecyeesefOele keâjkesâ Fme Øekeâej ieeÙee~
ieerle mebKÙee-34
meerles mevosnb Je=Lee lÙepe ns! Oesefn peÙes peÙeceeueeced~
jeIeJemÙe keâC"s œepeb me=pe ns peefn Yeüeefvleb efJeMeeueeced~~
d .
ve
JeerÛÙee peueb ÙeLee lJeÙee jeceesÓvevÙeŠ~
er
ØeYeÙee Ûe YeevegefjJe lJeÙee jeceesÓefYeVeŠ~~
es
ceesnefceceb og<lÙepeb heefjlÙepe ns! œeÙe Øeerefleb jmeeueeced~~1~~
R
Jemleglemleg pevekeâmegles ÙegJeÙeesjYesoŠ~
s
ht
lJeb jecees jecemlJeefcelLeb Jeoefle JesoŠ~~
ig
R
efve§eÙecesleb Ûesleefme mebme=pe ns! lÙepe Yeerelf eb keâjeueeced~~2~~
ll
.A
Skebâ yeÇÿe efÉOeeYetleb peeveelÙeefOekeâejer~
s
keâesmeues kegâceejesÓefOeefceefLeueb kegâceejer~~
ya
YeeJecesleb cevemee meoe Yepe ns! ef#ehe Yegpeueleece=Ceeueced~~3~~
N
va
heefjOeeheÙe peÙeceeueeb jeIeJeb hegveerleced~
Se
meKÙeesÓefhe ieeÙeefvle cee”efuekeâieerleced~~

th
jecesCe MeerIeÇb meceeyeÇpe ns! efieefjOejceefle mJeCe&Meeueeced~~4~~

ee
Yeewceer- ns meerles! Fme JÙeLe& mebosn keâes ÚesÌ[ oerefpeS~ efJepeÙeer ßeerjece keâes peÙeceeuee Deefhe&le keâerefpeS~ jeIeJe
P
si
peer kesâ keâC" ceW peÙeceeuee [eefueÙes~ Fme efJeMeeue Yeüeefvle keâes ceej [eefueS~ peue mes lejbie keâer YeeBefle ßeerjece Deehemes
ul
DevevÙe nQ~ ØeYee mes metÙe& kesâ meceeve ßeerjece Deehemes DeefYeVe nQ~ FmeefueS ve Útšves Jeeues Fme ceesn keâes ÚesÌ[ oerefpeS~
T
ØeYeg kesâ Øeefle jmeerueer Øeerefle keâe DeeßeÙe keâerefpeS~ Jemleglemleg ns peevekeâer! Deehe oesveeW ceW DeYeso nQ~ Deehe meerlee ner
ri
Sh
ßeerjece nQ Deewj ßeerjece ner Deehe ßeermeerlee nQ~ Fme Øekeâej Jeso keânles nQ—
11
jecees meerlee peevekeâer jeceÛevõŠ

20
efÛeòe ceW Fmeer efve§eÙe keâe efvecee&Ce keâerefpeS~ YeÙebkeâj [j ÚesÌ[ oerefpeS~ Skeâ ner yeÇÿe ßeermeerleejece Fve oes ™heeW
ceW efJejepe jne nw~ Ùen leLÙe DeefOekeâejerpeve ner peeveles nQ~ Jener hejceelcee, DeÙeesOÙee ceW kegâceej yevekeâj ßeerjece ™he
ht
ig
ceW leLee efceefLeuee ceW kegâceejer yevekeâj ßeermeerlee ™he ceW efJejepeceeve nw~ Fmeer YeeJe keâe efvejvlej Yepeve keâerefpeS Deewj
yr
Deheveer keâceueveeue pewmeer Yegpee hewâueeFÙes Deye heefJe$e ßeerjeIeJe keâes peÙeceeuee henveeFÙes osefKeÙes! meefKeÙeeB Yeer
op
ceebieefuekeâ ieerle iee jner nQ~ efieefjOej keâefJe keâer yegefæ™he megJeCe&Meeuee ceW ßeerjece kesâ meeLe MeerIeÇ heOeeefjÙes~
C
ieerle mebKÙee-35
©
peÙeceeueeb keâjs Oe=lJee me*dkegâÛeefle meerlee osJeer

efkeâef_Ûeefon cevemee efpeÜsefle ns~
yeeuekeâeC[ced 275
Ûeueefle ve YegpeJeuueer efJeYeeefpeleveJeceuueer

YeeJeb YeeJeb YeeJevee efJeYesefle ns~~1~~
ùoÙes efJeÛeejÙeefle efMeefj<ekegâmegcelevJeer
mJeÛesleefme efÛevleeb Øeleveesefle ns~
peÙeceeueeceOeghee oMesÙego&MeeveveMe$egb
d .
Fefle JÙeLee ùoÙeb ogveesefle ns~~2~~
ve
er
veefn heefjOeeheÙesÙeb meKÙees nefme<Ùeefvle leoe
es
efJeefOeJÙeefle›eâceŠ ØeefleYeeefle ns~
R
YeücejsYÙeŠ keâLeb j#Ùeb jeIeJemÙe ce=ogJeheg
s
ht
Fefle cece me¿šb ve Ùeeefle ns~~3~~
ig
R
YeJeleg meKeerefYeYe=&”eved JeejefÙe<Ùes yeueeoefhe
ll
.A
peÙeceeueeb keâC"s Ûeehe&Ùeeefce ns~
s
Fefle ke=âlJee heefjOeehÙe ÛejCes efveheeflelee mee
ya
efieefjOejes ce”ueb ieeÙeeefce ns~~4~~
N
va
Yeewceer- neLe ceW peÙeceeuee ueskeâj osJeer, meerlee peer kegâÚ mebkeâesÛe keâj jner nQ Deewj ceve ceW ueefppele nes jner nQ~
Se
MeesYee mes veJeerve Ûecesueer keâes peerleves Jeeueer meerleepeer keâer Yegpee™he uelee LeesÌ[er Yeer veneR efnue jner nw~ YeeJeveeceÙeer
meerlee peer efÛevlee keâj keâjkesâ [j jner nQ~ efMejer<e hetâue kesâ meceeve megkegâceejer meerleeosJeer ùoÙe ceW efJeÛeej keâj jner nQ
th
ee
Deewj Deheves efÛeòe ceW efÛevlee yeÌ{eleer pee jner nQ~ Dejs! keâner peÙeceeuee hej ceB[jeles ngÙes YeeQjs jeJeCe kesâ Me$eg jIegveeLe
P
peer keâes [Bme ve ueW~ Ùener JÙeLee meerleepeer kesâ ùoÙe keâes og:Keer keâj jner nw~ Ùeefo ceeuee (peÙeceeuee) veneR henveeleer ntB
si
lees meefKeÙeeB cesjer nBmeer keâjWieer~ Ssmee keâjves hej efJeefOe keâe JÙeefle›eâce nes peeÙesiee~ hejvleg jeIeJe peer kesâ efMejer<e kesâ
ul
meceeve keâesceue Mejerj keâer YeeQjeW mes kewâmes j#ee keâ™B? cesje Ùen mebkeâš veneR otj nes jne nw~ "erkeâ nw~ YeeQjeW keâes meefKeÙeeW
T
ri
Éeje otj Yeiee otBieer~ Deye ØeYeg kesâ ieues ceW peÙeceeuee Deefhe&le keâj jner ntB~ Fme Øekeâej efve§eÙe keâjkesâ ØeYeg keâes peÙeceeuee
Sh
henveekeâj meerleepeer ßeerjece kesâ ÛejCeeW ceW ØeCeece keâj jner nQ Deewj ceQ keâefJe efieefjOej Yeer cebieue ieerle iee jne ntB~
11
ieerle mebKÙee-36
20
ce”ueb ce”ueb ce”ueb ns efceefLeueeÙeeb ef$eueeskeäÙeeced~

ht
efovekeâjmecegoÙemeceÙes ns ÙeLee n<e&mleg keâeskeäÙeeced~~1~~

ig
yr
ve=lÙeefle ieeÙeefle ØeJeoefle ns ØecegefolehegjueeskeâŠ~

op
ogvogefYeJee&oÙeved ceesoles ns megjueeskeâes efJeMeeskeâŠ~~2~~

C
helveerefYeÙeg&òeâŠ Ûeleme=efYenx Øesceceivees ve=hepevekeâ:~

©
pevceoefjõ:mebÙeesieJeMees ns ÙeLee ueyOeceefCekeâvekeâŠ~~3~~

ue#ceCees uemeefle efJeue#eCees ns ÙeLee kesâmeefjefkeâMeesj:~
cegngce&gngn&efjceefYeheMÙeefle ns ÙeLee Ûevõb ÛekeâesjŠ~~4~~

megceveebefme ÂMe§e meces<eeb ns ieerlemeerleeefYejeces~
keâefJeefieefjOejke=âleveJeces ns meiex MegYe heefjCeeces~~5~~
Yeewceer- Deepe efceefLeuee ceW Deewj leerveeW ueeskeâeW ceW cebbieue-cebieue Deewj cebieue ner nw~ efpeme Øekeâej metÙeexoÙe kesâ
meceÙe ÛekeâJes ceW iee jns nQ, hejmhej yeeleW keâj jns nQ Deewj Meeskeâ jefnle osJeueeskeâ veieejs yepeelee ngDee ØemeVe nes jne nw~
d .
ÛeejeW heeflveÙeeW kesâ meefnle pevekeâpeer Gmeer Øekeâej Øesceceive nQ, pewmes pevce keâe oefjõ mebÙeesieJeMe ceefCe Deewj megJeCe& heekeâj
ve
ØemeVe neslee nw~ efmebn MeeJekeâ keâer YeeBefle efJeue#eCe ue#ceCe peer megMeesefYele nes jns nQ~ pewmes Ûevõcee keâes Ûekeâesj efveneje
er
keâjlee nw Gmeer Øekeâej ue#ceCe peer ØeYeg ßeerjece keâes yeej-yeej efvenej jns nQ~ efieefjOej keâefJe kesâ Éeje JeefCe&le veJece
es
meie& kesâ ØeefleheeÅe keâuÙeeCekeâejer MegYeheefjCeece Jeeues ieerle meerleeefYejece ØeYeg ßeerjece ceW meYeer efceefLeueeJeeefmeÙeeW kesâ ves$e
R
Deewj ceve ueie ieÙes~
s
ht
Fefle
ig
R
ll
.A
ieerlemeerleemJeÙebJejes veece veJeceŠ meie&Š~
s
ya
N
Éeje efJejefÛele ieerlejeceeÙeCe ‘ieerlemeerleeefYejece’ veecekeâ mebmke=âle ieerlecenekeâeJÙe kesâ yeeuekeâeC[ ceW ieerlemeerleemJeÙebJej
va
veecekeâ veJece meie& mecheVe ngDee~
Se
th
P ee
si
T ul
ri
Sh
11
20
ht
ig
yr
op
C
©
yeeuekeâeC[ced 277
~~ßeer:~~
d .
ve
yeeuekeâeC[s
er
es
ieerlemeerleejeceheefjCeÙees veece
R
oMeceŠ meie&Š
s
ht
ig
mevoYe&MueeskeâeŠ
R
Je#eßeerpeÙeceeefuekesâ jIegheleew Ùeeles meceerheb iegjesŠ
ll
.A
DeeÙeeles Ye=iegveeÙekesâÓefYeefceefLeueb pJeeueeJeueer{s ®<eŠ~
s
ya
ßeerjeceeÙe mecehÙe& meeÙekeâOevegŠ Ùeeles censvõeÛeueb
N
je%ee Jew pevekesâve he$eceveIeb ßeerkeâesmeueeved Øesef<eleced~~1~~
va
ßeglJee ßeerjIegveeLeefmebnefMeMegvee Yeiveb hegjejsOe&vegŠ
Se
ßeermeerleepeÙeceeueÙee efJeueefmeleb jeceb Ûe keâerlÙee& efßeÙee~

th
Deevevosve Ùeglees ve=hees oMejLeŠ ßeerjeceueeskeâekegâueŠ

ee
ØemLeelegb JejÙee$eÙee Ûe efceefLeueeb meppeeb meceekeâuheÙeled~~2~~

P
si
keâewmeuÙee veveg kewâkeâÙesvõogefnlee meeOJeer megefce$ee cegoe

ul
meerleejeceefJeJeence”uecens JesoerŠ meceekeâuheÙeved~

T
ri
ueeskeâeÛeejefJeOeeveceÁueÛeCee§eeJe&”ÛeÛee&eÛf e&leeŠ
Sh
ieeÙeefvle mce efJeJeenieerleceveIeb ueeskeâOJeefvemJeeojeled~~3~~

11
Yeewceer- keâefJe leerve mevoYe&MueeskeâeW mes keâLee keâes ›eâceyeæ keâj jns nQ~ meerlee peer keâer peÙeceeuee Je#emLeue hej
20
OeejCe keâjkesâ peye ßeerjece ieg®osJe efJeÕeeefce$e kesâ heeme heOeej DeeÙes, Gmeer meceÙe ›eâesOe keâer pJeeuee mes heefjhetCe&
ht
hejMegjece peer efceefLeuee ceW DeeÙes~ Jes Yeer ßeerjece keâes Oeveg<e-yeeCe meeQhekeâj lehemÙee keâjves censvõeÛeue Ûeues ieÙes~
ig
Fmekesâ he§eeled pevekeâ peer ves ueive-heef$ekeâe DeÙeesOÙee Yespeer~ ueive-heef$ekeâe mes Ùen megvekeâj efkeâ ßeerjece™he yeeueefmebn
yr
op
ves efMeJeOeveg<e leesÌ[ efoÙee Deewj Jes peÙeceeuee, keâerefle&, leLee MeesYee mes Ùegòeâ nes ieÙes nQ~ Deevevo mes Ùegòeâ ßeerjece peer kesâ
C
oMe&veeW kesâ efueS Glmegkeâ Ûe›eâJeleea cenejepe oMejLe yeejele kesâ meeLe efceefLeuee ØemLeeve kesâ efueÙes meepe-meppee keâer
©
lewÙeejer keâjves ueies~ keâewmeuÙeepeer, kewâkesâÙeerpeer SJeb meeOJeer megefce$eepeer ßeermeerleejecepeer kesâ efJeJeen kesâ cebieueeslmeJe kesâ
efueÙes Jesefokeâe yeveeF& Deewj megvoj DebieeW ceW ueshe keâer ngF& ueeskeâeÛeej kesâ efJeOeeve ceW efvehegCe leerveeW ceeleeSB DeJeOeer kesâ
ØeÛeefuele ueeskeâOJeefveÙeeW ceW ßeermeerleejece peer kesâ efJeJeen kesâ ieerle ieeves ueieeR~
ieerle mebKÙee-1
ieeÙeece ieCeheefleb ieeÙeece YeJeeveeR ie=Ceerce§e efmeefæyegæ g erveece~
Ùeg<celke=âheelees Ùe%eesÓmceekebâ meheâueesÓmleg ßesÙeŠ mekeâuemegKeOeece~~1~~
MeerIeÇb meceeÙeeleb jeceb meerleeosJÙee ves$ew: keâoe veg heMÙesce~
veJeJejJeOJeew ce_pegce”uecetleea keâoe efvepekeâjwŠ mebmhe=Mesce~~2~~
d .
ve
Ûeleg<keâeefCe hetjÙe meheefo megecf e$eeoseJf e! kewâkeâefÙe jÛeÙe leesjCeeefve~
er
keâewmeuÙee efveMeuÙee nvleg jIegJeÙe&ce”ueeÙe ieCeheieewjerhetpeeb keâjJeeefCe~~3~~
es
DeeieÛÚle veeefheleeveer ceeefueveer YeefievÙees ieesceÙesve efuehÙelee_Ûe Éeefj~
R
ce_pegceefCeceeweuf eb meJe&ueeskeâvejceewueÙes leg jÛeÙe leoerÙeMeesYeeOeeefj~~4~~
s
ht
DeeieÛÚ YejleYeõMe$egIvesve meceb MeerIeÇb JejÙee$ee meppeeb mebeJf eOesenf ~
ig
R
›epe efceefLeueeÙeeb efieefjOejkeâefJeveeefhe meeOeË ceÁueeefve ùefo mebeVf eOesenf ~~5~~
ll
.A
Yeewceer- nce ieCeheefle keâes ieeÙeW, ieewjer keâes ieeÙeW Deewj efmeefæ-yegefæ keâe veece ueW~ Deehekeâer ke=âhee mes nceeje Ùen
s
Ùe%e meheâue nes Deewj mechetCe& megKeeW kesâ meeLe nceeje keâuÙeeCe nes~ meerleeosJeer kesâ meeLe MeerIeÇ DeJeOe heOeejs ngÙes ßeerjece
ya
keâes nce Deheves ves$eeW mes keâye osKeWieer? ceOegj cebieueesW keâer cetefle& veJeerve Jej-JeOet ßeerjece meerleepeer keâes Deheves neLeeW mes
N
keâye mheMe& keâjWieer? megefce$eeosJeer! MeerIeÇ Ûeewkesâ hetjes~ kewâkesâefÙe! leesjCeÉej mepeeDees Deewj ØemeVe ngÙeer, ceQ keâewmeuÙee
va
jIegJej kesâ cebieue kesâ efueÙes ieCeheefle-ieewjer keâer hetpee keâ™B~ ns veeFve yenve! ns ceeefueveer yenvee! DeeDees Éej keâes ieesyej
Se
mes ueerhe oes Deewj mechetCe& ueeskeâeW kesâ cegkegâšceefCe ßeerjece kesâ efueÙes GvneR kesâ MeesYee kesâ Deveg¤he megvoj ceewj keâe efvecee&Ce
th
keâjes~ ns YejleYeõ! Me$egIve kesâ meeLe MeerIeÇ DeeDees Deewj yeejele mepeeDees~ efieefjOej keâefJe kesâ meeLe MeerIeÇ efceefLeuee
ee
peeDees Deewj Deheves ùoÙe ceW meYeer cebieueeW keâes DevegYeJe keâjes~
P
mevoYe&MueeskeâeŠ
si
ul
meveeleveb yeÇÿemeveeleveeÙe Oecee&Ùe efyeYeüod Ùegieheod efÉ™heced~

T
ri
DeeÙeesOÙekeâeveeb veveg ceweLf eueeveeb ØeceesoyeuueeR me efJeYegJÙe&leeveerled~~1~~

Sh
mebmesJeceevees ieg®ceskeâ™hes meue#ceCees cewefLeueceesokeâejer~

11
DeeÙeesOÙekeâevee_Ûe hegveefÉl& eerÙes JewJeeefnkebâ ueeskeâefJeefOeb JÙeOeòe~~2~~

20
DeLe meerleeveg™heeÙeeŠ ceewuesŠ mebefJeefOelmeÙee~

ht
mJehveŠ mevoMe&Ùeeceemes ceeefuevÙew he©eceeefuevee~~3~~

ig
yr
Yeewceer- meJe&JÙeehekeâ meveeleve hejyeÇÿe YeieJeeve ßeerjece ves meveeleve Oece& keâer j#ee kesâ efueÙes Skeâ meeLe oes ™he
op
OeejCe keâjkesâ DeÙeesOÙeeJeeefmeÙeeW Deewj efceefLeueeJeeefmeÙeeW keâer Deevevo uelee keâe efJemleej efkeâÙee~ Skeâ ™he ceW
C
ue#ceCepeer kesâ meefnle efceefLeuee ceW efJejepeceeve ieg®osJe efJeÕeeefce$e keâer mesJee keâjles ngÙes cewefLeueeW keâes Deevevo efoÙee
©
Deewj otmejs ™he ceW DeÙeesOÙee ceW efJejepeceeve neskeâj efJeJeen kesâ hetJe& otuns kesâ efueÙes nesves Jeeueer meYeer efJeefOeÙeeW keâes
mecheVe efkeâÙee~ Fmekesâ he§eeled meerlee peer kesâ Deveg¤he ceewefjÙee yeveJeeves keâer FÛÚe mes keâceueceeueer YeieJeeve ßeerjece ves
ceeefueveer keâes mehevee efoÙee~
yeeuekeâeC[ced 279
ieerle mebKÙee-2
ceeueer Øemeghlees veveg cenesÛÛes Øeemeeos cegoe
JeeefškeâeÙeeb ceeefueveer efveõeefle ns~
peeie=efn peeie=efn ceeefueefve! ceeueer ØeyeesOeÙeefle
peeie=efn ØeYeeleb heMÙe Yeeefle ns~~1~~
d .
ve
ves$es GvceeruÙe ceeefueveer hegjlemleg heMÙeefle
er
Jejes jeceÛevõmleg efJeYeeefle ns~
es
keâecekeâesefškeâceveerÙeŠ $e+legheeflejceCeerÙeŠ
R
s
meewvoÙe&megOeÙee megmveeefle ns~~2~~
ht
ig
efJeefmcelee mee he=ÛÚefle jeceb veJeveerjOejMÙeeceb
R
efkeâceLe&ceÙeesOÙeeÙeeceeÙeeefme ns~
ll
.A
ßegleb ceÙee efMeJeOevegYe&*dkeälJee peÙeceeueeOeejer
s
efceefLeueeÙeeceOegvee efJeYeeefme ns~~3~~
ya
N
jeIeJeŠ ØeCecÙe Øeen ëe=Ceg ceelecee&euf eefve ns
va
legYÙecesleod jnmÙeb ieoeefce ns~
Se
jepeiesns ceodefJeJeenMekegâvemegce”ueb ns
th
lelemlJeeb efkeâceefhe ØeJeoeefce ns~~4~~

ee
Dee<eeA Ûe ceewefueb ceeefueefve! jÛeÙeeMeg cece ke=âless

P
si
efJeJeens leecesJe OeejÙeeefce ns~

ul
leÙee efkeâue peslegb MÙeeueerŠ MÙeeuehelveeR meKeer§eeefhe

T
ri
jeceŠ meg<eceÙee heejÙeeefce ns~~5~~

Sh
ceeefueveer heØeÛÚ YetÙees YekeälÙee Jejb jeceÛevõb

11
veevÙeLee cevÙemJe kegâceej ns~

20
ve heMÙeeefce vewJe peeves Dee<eeA Ûe ceewefueb jeIeJe

ht
keâerÂkeâd mee Jeo megkegâceej ns~~6~~

ig
yr
$e+ef<eefYe§e Â°e ceewefueJee&uceerefkeâØeYe=efleefYe§e

op
Dee<eea Ûe ceewefuemlemceeled KÙeeefce ns~

C
lJeecesJe ØeheVeeb Keuegceeefueveercenb Ûe YekeälÙee

©
ieghleceefhe jnmÙeb meceeKÙeeefce ns~~7~~

ceeweuf eb Ûe heefjlees ceeefueveer ceefCecegkeäleeceeefCekeäÙeeefve
ceOÙes Ûe meerleeosJeeR efÛe$eÙe ns~

leeb oOeevees ceesnÙesÙeb meJeË peievceeefueefve ns
efieefjOejmÙe ieerleb Ûe efJeefÛe$eÙe ns~~8~~
Yeewceer- ceeueer TBÛeer Deóeefuekeâe hej ØemeVelee mes mees jne nw Deewj ceeefueveer heg<heJeeefškeâe ceW MeÙeve keâj jner nw~
menmee Ssmee ueiee pewmes ceeueer-ceeefueveer keâes peiee jne nw~ ceeefueve peie pee peie pee~ osKe! ØeYeele megvoj ueie jne nw~
d .
ve
ves$e Keesuekeâj ceeefueveer meeceves osKe jner nw lees Gmes ßeerjecepeer oguene™he ceW efoKeeF& heÌ[ jns nQ~ Jes keâjesÌ[eW keâeceosJeeW
er
kesâ meceeve megvoj, Jemevle kesâ meceeve jceCeerÙe leLee meewvoÙee&ce=le mes mveeve efkeâÙes ngÙes mes ueie jns nQ~ ceeefueveer ves
es
efJemceÙe Yejs mJej ceW cesIeJeCeea ßeerjece mes hetÚe—jepekegâceej Deehe DeYeer DeÙeesOÙee ceW kewâmes heOeejs~ ceQveW lees megvee efkeâ
R
efMeJe Oeveg<e leesÌ[keâj meerlee peer keâer peÙeceeuee OeejCe keâjkesâ Deehe efceefLeuee ceW efJejepe jns nQ~ ßeerjece ves ceeefueveer ceeB
s
ht
keâes ØeCeece keâjkesâ keâne! ceeefueveer ceeB! Deehekeâes Ùen jnmÙe megvee jne ntB~ DeÙeesOÙee jepecenue ceW cesje JewJeeefnkeâ
ig
Mekegâve cebieue mecheVe nes jne nw~ FmeerefueÙes Deehemes kegâÚ ØeeLe&vee keâjves DeeÙee ntB~ ns ceeefueefve ceeB! cesjs efueÙes Deehe
R
Dee<eea ceewefjÙee keâer jÛevee keâj oerefpeÙes~ efJeJeen ceW ceQ Gmeer keâes OeejCe keâ™Biee SJeb Gmeer mes meeefueÙeeW, meuenpeeW Deewj
ll
.A
meefKeÙeeW keâes ceesefnle keâj meketBâiee~ ceeefueveer ves YeefòeâhetJe&keâ oguene ßeerjeceÛevõ peer mes hetÚe- ns jepekegâceej! Deehe
s
DevÙeLee ve ueW~ Dee<eea ceewefjÙee ve lees ceQves megveer ner Deewj ve ner osKeer ner nw~ Jees nesleer kewâmeer nw? megkegâceej Deehe yeleeÙeW~
ya
YeieJeeve jece ves Gòej efoÙee~ Fmes Jeeuceerefkeâ Deeefo $e+ef<eÙeeW Éeje osKee ieÙee nw, FmeefueS ceQ Fmes Dee<eea ceewjer keân jne
N
ntB~ ÛetBefkeâ Deehe cesjer MejCeeiele Yeòeâe nQ FmeerefueS ieesheveerÙe jnmÙe Yeer Deehemes keân jne ntB~ ceeefueveer! ceewefjÙee kesâ
va
ÛeejeW Deesj ceefCe-cegòeâe Deewj ceeefCekeäÙe ueieeFÙes Deewj ceewefjÙee kesâ ceOÙe ceW meerleeosJeer keâe efÛe$e yevee oerefpeS Gmeer keâes
Se
OeejCe keâjkesâ ceQ mechetCe& peiele keâes ceesefnle keâj uetBiee Deewj Deehe efieefjOej keâefJe Éeje ieeÙes ieÙes cegPe hejcesÕej ßeerjece
th
keâes Deheves ùoÙe ceW Dee§eÙe& kesâ meeLe OeejCe keâj ueerefpeÙesiee~
P ee
ieerle mebKÙee-3
si
Meevlee ieeÙeefle—
T ul
DeÅe nefjõelewueuesheveb jIegveeLemÙe keâeÙe&ced~

ri
Sh
ieeÙele ceÁueieerlekebâ megcegnlt eË efJeÛeeÙe&ced~~1~~

11
keâvekeâhee$eefßelece”uee Yeefieveer efkeâue Meevlee~

20
efJenmevleer mecegheslÙe mee efuechelÙekeäueevlee~~2~~

ht
uesheb uesheb jeIeJeb heefjÛegcyeefle meeOJeer~

ig
Üsheb Üsheb ceeOeJeb ce=[Ùeefle MegeÛf e ceeOJeer~~3~~

yr
op
<eef°leC[gueb otJe&Ùee menefjõb efme_Ûeefle~

C
mJee¿s ke=âlJee Yeüelejb ogejf leeefve efJeceg_ÛeÙeefle~~4~~

©
$e+ef<ehelveer Yeefieveer ØeYeesŠ megØeMebmeefle YeeiÙeced~

efieefjOejØeYeesŠ megce”ues keâueÙeefle meewYeeiÙeced~~5~~
yeeuekeâeC[ced 281
Yeewceer- ßeerjece keâer yeÌ[er yenve Meevlee peer iee jner nQ-Deepe jIegveeLe peer keâes lesue, nuoer keâe ueshe keâjvee
ÛeeefnÙes~ megvoj cegntle& keâe efJeÛeej keâj uesvee ÛeeefnÙes~ meYeer megJeeefmeefveÙeeW cebieue ieerle ieeDees~ Ssmee keânkeâj cebieue
mecheVe Meevlee yenve ceebieefuekeâ õJÙeeW mes Yejs mJeCe& keâe Leeue ueskeâj ØeYeg kesâ heeme DeeFË Deewj LekeâeJeš kesâ efyevee
ØeYeg keâes lesue-nuoer ueieeves ueieeR~ ueefppele nes-neskeâj, lesue-nuoer keâe ueshe ueiee-ueieekeâj heefJe$e Øescejme ceW
celeJeeueer meleer Meevlee yenve ceOegceeme ceW Øekeâšs ßeerjeIeJe keâes Ûetce jner nQ~ mee"er kesâ ÛeeJeue Deewj nuoer ceW njer-njer
otye-[gyeeskeâj ØeYeg kesâ Mejerj hej efÚÌ[keâ jner nQ Deewj YeeF& ßeerjece keâes Deheveer ieeso ceW ueskeâj meYeer keâ°eW keâes meceehle
d .
keâj jner nQ~ $e+<Ùe ëe=bie keâer Oece&helveer ØeYeg ßeerjece keâer yeÌ[er yenve Meevlee peer Deheves YeeiÙe keâer ØeMebmee keâj jner nQ
ve
Deewj efieefjOej keâefJe kesâ mJeeceer ßeerjece kesâ efJeJeen ceb[ue ceW meefcceefuele neskeâj Dehevee meewYeeiÙe ceeve jner nQ~
er
es
efJeMes<e- Ùen ieerle ieerleeJeueer yeeuekeâeC[ 6 kesâ {eue ceW efveyeæ nw~ Deepe Yeer Jej keâes lesue nuoer ueieekeâj
R
DeJeOe #es$e keâer yenveW YeeF& keâes Ûetceleer nQ Deewj DeeMeerJee&o ieeleer nQ~ efpemekesâ yeesue nQ-
s
ht
mee"erkeâ ÛeeGj neuej otyejs ÛetceF DeeFË jepee oMejLe keâer Oesejf js~
ig
ÛetceFB ÛeešF& yeefnveer osFB DeMeer<e js efpeÙeF jeceÛevõ oguene keâesešf yeefjme js~~
R
ll
ieerle mebKÙee-4
s .A
Meevlee ve=lÙeefle ieeÙeefle ns Âieceuepeuepeelee~
ya
N
ueyOees veveg leÙee Yeüelee ns ef$eYegJevepeve$eelee~~1~~
va
efuecheefle Ûegcyeefle ieeÙeefle ns ceÁueeefMe<eb oòes~
Se
efÛej_peerJeleg jepeerJee#ees ns Fefle JeÛees efJeOeòes~~2~~

th
heeefjleese<f ekeâeLeË kewâkeâÙeer ceelee ns Meevleeceveg®vOes~

ee
efieefjOejØeYegcesJe ÙeeÛeles ns veÙeveveerjb efve®vOes~~3~~

P
si
Yeewceer- Deepe Meevlee peer ØemeVe nes jner nQ, iee jner nQ~ Gvekesâ keâceueves$e ceW n<e& kesâ DeeBmet nQ keäÙeeWefkeâ Meevlee peer
ul
ves leerveeW ueeskeâeW kesâ ØeeefCeÙeeW kesâ j#ekeâ YeieJeeve ßeerjece keâes ner YeeF& ™he ceW heeÙee nw~ Meevlee peer ØeYeg keâes lesue-nuoer
T
ri
ueiee jner nQ, Ûetce jner nQ, cebieue iee jner nQ Deewj cebieue DeeMeerJee&o os jner nQ~ jepeerJeveÙeve ßeerjece efÛejbpeerJeer neW~ Fme
Sh
Øekeâej keâeceveehetCe& JeeCeer keâe JÙeenjCe keâj jner nQ DeLee&led yeesue jner nQ~ ceelee kewâkesâÙeer lesue-nuoer ueieeves keâe vesie
11
ceeBieves kesâ efueÙes Meevlee peer mes DevegjesOe keâj jner nQ Deewj Meevlee peer Yeer efieefjOej keâefJe kesâ mJeeceer ßeerjece keâes ner vesie
20
ceW ceebie jner nQ Deewj ves$e ceW GceÌ[s ngÙes DeeBmegDeeW keâes Decebieue kesâ YeÙe mes jeskeâ jner nQ~
efJeMes<e- Ùen ieerle efJeÅeeheefle keâer ieerle kesâ {eue ceW efueKee ieÙee nw~
ht
ig
mevoYe&Mueeskeâ:
yr
op
DeLe ceele=ieCeŠ meJeex jeceJewJeeefnkebâ MegYeced~

C
ieerleb meÁeheÙee_Ûe›esâ JejÙee$eeceneslmeJeced~~1~~

©
Yeewceer- Fmekesâ he§eeled meYeer ceeleeSB JejÙee$ee ceneslmeJe mecyevOeer ßeerjece keâe JewJeeefnkeâ cebieue ieerle ieJeeveW
ueieeR~
ieerle mebKÙee-5
keâLeb heeefjpeele leJe Meerleuee ÚeÙee ns Meerleuee ÚeÙee ns
keâLeb lJeefÙe Meerlees Jeelees Jeeefle ns~
keâLeb leJe ueles MeeKee nefjlee efJejepevles nefjlee efJejepevles
keâLeb lJeefÙe heâuehetieb Yeeefle ns~~1~~
d .
ve
uelee nsleesvetv& eb cece Meerleuee ÚeÙee ns Meerleuee ÚeÙee ns
er
lemÙee nsleesŠ Meerlees Jeelees Jeeefle ns~
es
Je=#emÙe iegCesve cece MeeKee nefjlee§e meefvle MeeKee nefjlee§e meefvle
R
s
lemÙe nsleesŠ heâuehetieb Yeeefle ns~~2~~
ht
ig
keâLeb jIegÛevõ leJe MeerleuemJeYeeJeŠ efkeâue MeerleuemJeYeeJeŠ efkeâue
R
keâLeb leJe ™heb meewcÙeb Yeeefle ns~
ll
.A
meerleekeâejCesve cece MeerleuemJeYeeJeŠ efkeâue MeerleuemJeYeeJeŠ efkeâue
s
lemÙee nslees¤h& eb meewcÙeb Yeeefle ns~~3~~
ya
meerlee Øeen— N
va
jeIeJekeâejCesveeefmce meleleb ØemeVee ns meleleb ØemeVee ns
Se
lemÙeeOeejs mekeâueb efJeYeeefle ns~

th
meerleejeceÙegieuecevÙeesvÙeb efvelÙeefceefueleb ns
P ee
GYeÙeesoe&chelÙeb efvelÙeb Yeeefle ns~~4~~

si
keâefJeefieefjOejesÓefhe meowJe keâesÓefhe heevLe FJe meowJe keâesÓefhe heevLe FJe

T ul
ÚeÙeeÙegieb mebefmLele§e Yeeefle ns~~5~~

ri
Sh
Yeewceer- ceeleeSB Je=#e Deewj uelee kesâ JÙeepe mes ßeermeerlee-jece peer keâer ØeMebmee keâjleer ngF& iee jner nQ—ns heeefjpeele
Je=#e! legcnejer ÚeÙee Fleveer Meerleue keäÙeeW nw Deewj legcnejer ÚeÙee ceW Meerleue JeeÙeg keäÙeeW Ûeuelee jnlee nw~ ns uelee!
11
legcnejer MeeKeeSB njer-njer keäÙeeW nQ Deewj legce heâue Deewj heg<heeW mes keäÙeeW megMeesefYele jnleer nes~ heeefjpeele Gòej os jne nw-
20
uelee kesâ keâejCe cesjer ÚeÙee Meerleue nw Dewj Gmeer kesâ keâejCe cesjs leues Meerleue JeeÙeg Ûeuelee jnlee nw~ uelee ves Gòej
ht
efoÙee-Je=#e kesâ iegCe mes cesjer MeeKeeSB njer-Yejer jnleer nQ Deewj Je=#e kesâ keâejCe ner cegPeceW heâue Deewj heg<he Yeer megMeesefYele
ig
yr
jnles nQ~ ns ßeerjece! Deehekeâe mJeYeeJe Meerleue keäÙeeW nw? Deewj Deehekeâe ™he Flevee meewcÙe keäÙeeW nw? meerlee peer kesâ
op
keâejCe cesje mJeYeeJe Meerleue nw Deewj cesje ™he Flevee meewcÙe nw~
C
Deye meerlee peer Gòej os jner nQ—ßeerjeIeJe kesâ keâejCe ceQ efvejvlej ØemeVe jnleer ntB Deewj GvneR kesâ DeeOeej hej Ùen
©
peÌ[Ûesleveelcekeâ mebmeej megMeesefYele nw~ ßeermeerlee-jece keâe oechelÙe Skeâ-otmejs mes DeefYeVe nw Deewj ueeruee ceW oesveeW keâe
oechelÙe efvelÙe megMeesefYele nes jne nw Deewj efieefjOej keâefJe Yeer Skeâ yešesner keâer YeeBefle ÚeÙee keâe mesJeve keâjlee ngDee
megMeesefYele nes jne nw~
yeeuekeâeC[ced 283
ieerle mebKÙee-6
efJeuemeefle ceC[hes Ûe›eâJeleea jepee ÙemÙe heg$ees efJeJeenefÙelegb Ùeeefle ns~~1~~
efJeuemeefle ceC[hes megcev$eŠ meefÛeJees ÙemÙe mJeeceer efJeJeenefÙelegb Ùeeefle ns~~2~~
efJeuemeefle ceC[hes ßeerYejlees Yeüelee ÙemÙe pÙeeÙeeved efJeJeenefÙelegb Ùeeefle ns~3~~
efJeuemeefle ceC[hes Me$egIveueeuees ÙemÙe Yeüelee efJeJeenefÙelegb Ùeeefle ns~~4~~
d .
ve
efJeuemeefle ceC[hes efieefjOejieg®Š ÙemÙe efMe<Ùees efJeJeenefÙelegb Ùeeefle ns~~5~~
er
Yeewceer- ceC[he ceW Ûe›eâJeleea peer efJejepe jns nQ~ efpevekesâ heg$e ßeerjece efJeJeen kesâ efueÙes GÅele nQ~ Fmeer ceC[he ceW
es
ceb$eer megcev$e peer megMeesefYele nes jns nQ~ efpevekesâ mJeeceer ßeerjece efJeJeen kesâ efueÙes Øemlegle nes jns nQ~ Fmeer ceC[he ceW YewÙee
R
Yejle megMeesefYele nQ, efpevekesâ yeÌ[s YeeF& ßeerjece efJeJeen kesâ efueÙes mevlJeefjle nQ~ Fmeer ceC[he ceW Me$egIveueeue peer MeesYee
s
ht
hee jns nQ efpevekesâ yeÌ[s Yeüelee ßeerjece efJeJeen kesâ efueÙes GheefmLele nQ~ Fmeer ceC[he cesW efieefjOej keâefJe Yeer ieg® ™he ceW
ig
efJeÅeceeve nQ efpevekesâ efMe<Ùe ßeerjece Deepe heeefCe«enCe kesâ efueÙes GheefmLele nes jns nQ~
R
ll
efJeMes<e- Ùen ieerle DeJeOe kesâ DeeBÛeefuekeâ ueeskeâOegve ceW efveyeæ nw, efpemekeâe yeesue nw-
.A
‘‘ceÌ[ÙescesjepeQ Ûe›eâJeefle& jepee peskeâj hegleJee efJeJeenve peeÙe ns~’’
s
ya
mevoYe&MueeskeâeŠ
N
va
DeLe jIetòeceheeoefoÂ#eÙee me ieg®YetefceYe=lee JejÙee$eÙee~
Se
megKeefcelee efceefLeueeÓefMeefLeueeuemeuueefueleue#ceCeb ue#eueIege<f celee~~1~~

th
jIegheefleŠ heeflelewkeâieefleŠ efhelegŠ ØeefCeheheele heoecyegpeÙeesÉÙ& eesŠ~

ee
meovegpeb levegpeb heefj<emJepes oMejLeŠ heefjhetCe&ceveesjLeŠ~~2~~

P
DeLe Jeefme‰cegKeeved efÉpeheg”Jeeved men cegoe mececevole jeIeJeŠ~

si
ul
lecevegJeer#Ùe meces JejÙeeef$ekeâeŠ cegcegeof js cegcegos ve oMeeveveŠ~~3~~

T
DeLe efJeJeenefleefLeceg&efoleeefleefLeo&MejLes memegles cegefolesÓYÙeieeled~

ri
Sh
ce=ieefMejefßeleceeefme ceueehene Oe=lehegceLe&meghe_Ûecehe_Ûeceer~~4~~

11
efoefJe oogve&ve=legJe&Je=<egŠ efŒeÙeŠ mecevegpeiceg®oef_ÛeleÙeevekeâeŠ~

20
veiejveeefjJejwŠ meefnlee efnlee heefjpeiegiegC& eieewjJeiegecf heâleeŠ~~5~~

ht
Yeewceer- Deye keâefJe keâLee keâes ›eâceyeæ keâjves kesâ efueÙes heeBÛe meboYe&Mueeskeâ Øemlegle keâjles nQ~ Fmekesâ Devevlej
ig
yr
ßeerjece kesâ ÛejCe keâceueesW kesâ oMe&veeW keâer FÛÚgkeâ DeJeOe keâer yeejele ieg®osJe Deewj cenejepe oMejLe kesâ meeLe Gme
op
meef›eâÙe efceefLeueehegj ceW heOeejeR, peneB ue#ceCe peer kesâ ue#Ùe™he ßeerjece keâer cevo-cegmkeâeve efJejepe jner Leer~ heefleleeW
C
kesâ Skeâ cee$e DeeßeÙe jIegkegâue kesâ mJeeceer YeieJeeve jece ves efhelee ßeeroMejLe peer kesâ oesveeW ÛejCeeW ceW ØeCeece efkeâÙee~
©
cenejepe oMejLe ves Yeer Deheves ceveesjLeeW keâes hetCe& keâjkesâ ßes‰ Devegpe meefnle ßeerjece keâes ùoÙe mes ueiee efueÙee~ Fmekesâ
he§eeled jIegkegâue kesâ mJeeceer ßeerjece ves Jeefme‰ Deeefo yeÇeÿeCeeW keâes ØemeVeleehetJe&keâ ØeCeece efkeâÙee~ ØeYeg keâes efvenejkeâj
meYeer yeejeleer ØemeVe ngÙes kesâJeue jeJeCe ØemeVe veneR ngDee~ Fme Øekeâej heg$eeW kesâ meefnle cenejepe oMejLe kesâ ØemeVeleehetJe&keâ
efceefLeuee ceW efveJeeme keâjles jnves hej DeefleefLeÙeeW keâes Deevevo osves Jeeueer ceeie&Meer<e&, Megkeäuehe#e hebÛeceer ßeerjece efJeJeen
efleefLe Dee ieF&~ pees hebÛece heg®<eeLe& ØesceYeefòeâ kesâ meceeve megKeoeefÙeveer Leer~ osJeJeOegDeeW ves mJeie& ceW oeve efoÙee, ve=lÙe
efkeâÙee, heg<heeW keâer Je<ee& keâer Deewj veiej keâer ßes‰ veeefjÙeeW kesâ meeLe GvneR keâe JesMe OeejCe keâjkesâ efceue ieFË leLee
meerleejece peer kesâ iegCe-ieewjJe mes Ùegòeâ ieerle ieeves ueieeR~
ieerle mebKÙee-7
d .
DeÅe meerleejecece”ueefJeJeenhe_Ûeceer~
ve
DeÅe ceeie&Meer<e&Megkeäuemegefoveenhe_Ûeceer~~
er
es
GòejeheâeuiegveerceÁuecegnlt e&ieesOeteuf eÙeglee
R
MegYeueivehetefpelehegCÙeenhe_Ûeceer ~~1~~
s
ht
veejoefveefo°e mJeÙeb efJeefOevee efJeefo°e MegYee
ig
jIegefveefceJebMemegKemeenhe_Ûeceer ~~2~~
R
ll
JejÙeeef$emeefnlees cegeof lejepee oMejLees
.A
yeÇÿeevevoheÙeesefOeØeJeenhe_Ûeceer ~~3~~
s
ya
DeÙeesOÙeeefceefLeueevevomegjJeerLeermegOeemecee
ceOegjceÁueheefjCeenhe_Ûeceer N ~~4~~
va
Se
efJeJegOeJeOetšdÙees cewefLeueeveerefYe§e ieeÙevleer Jew

ueefmeleYegJeveMeceglmeenhe_Ûeceer ~~5~~
th
ee
cegefolee Jeefme‰cegKee mJeefmleJeekebâ JeeÛeÙevleer

P
efieefjOejceesoJeeefjJeenhe_Ûeceer ~~6~~
si
ul
Yeewceer- osJeJeOegSB cewefLeue ueeskeâOegve ceW iee jner nQ~ Deepe meerleejecepeer keâer cebieue mes Ùegòeâ efJeJeen hebÛeceer nw~
T
Deewj Deepe ceeie&Meer<e& Megkeäue hebÛeceer nw~ Deepe ner Gòeje heâeuiegveer cebbieueceÙe ieesOetefuecegntle& leLee MegYe ueive mes
ri
Sh
mecceeefvele hegCÙeefove Jeeueer hebÛeceer nw~ Fme cegntle& keâe veejo peer ves efveoxMe efkeâÙee Lee~ Ùen jIegJebMe Deewj efveefceJebMe kesâ
megKe keâes yeÌ{eves Jeeueer hebÛeceer nw Ùen efJeJeenhebÛeceer DeÙeesOÙee Deewj efceefLeuee kesâ Deevevo DeekeâeMe iebiee keâer Dece=le
11
uenjer kesâ meceeve nw~ Fmekeâe efJemleej ceOegj cebieueceÙe nw~ Deepe osefJeÙeeW kesâ meeLe efceuekeâj efceefLeueeefveÙeeB ieerle iee
20
jner nQ~ Ùen efJeJeen hebÛeceer meYeer YegJeveeW kesâ Glmeen keâes mepee jner nw~ Jeefme‰ Deeefo yeÇeÿeCe ØemeVe neskeâj
ht
mJeefmleJeeÛeve keâj jns nQ Deewj Ùen efJeJeen hebÛeceer efieefjOej keâefJe keâer ØemeVelee keâe yeeoue yeve ieF& nw~
ig
yr
ieerle mebKÙee-8
op
ceeleŠ meerleeJejŠ keâewmeuÙeekegâceejes Yeeefle MegeÛf emegkegâceejes Yeeefle ns~

C
©
ceelevezJe peeves keâewmeuÙeeÙeeŠ kegâ#esiegC& eŠ efkebâ Jee jece™hes iegCees ns~~1~~

ceeleŠ JejYeeues efleuekeâŠ Goejes Yeeefle jeceŠ megkegâceejes Yeeefle ns~
ceelevezJe peeves Jeefme‰mÙe nmles iegCeŠ efkebâ Jee jeceYeeues iegCees ns~~2~~
yeeuekeâeC[ced 285
ceeleŠ jeceves$es keâppeueb ëe=Áejb Yeeefle hejcecegoejb Yeeefle ns~

ceelevezJe peeves efhele=mJemegnm& les iegCees efkebâ Jee jeceves$es iegCees ns~~3~~
ceeleJezJeeefnkebâ Jemeveb ëe=Áejb Yeeefle megKeocegoejb Yeeefle ns~
ceelevezJe peeves levlegJeeÙenmles iegCeŠ efkebâ Jee jeceosns iegCees ns~~4~~
ceeleMÛejCes Deeuekeäleb megKemeejb Yeeefle efJeMeocegoejb Yeeefle ns~
d .
ceelevezJe peeves veeefheleeveernmles iegCees efkebâ Jee jeceÛejCes iegCees ns~~5~~
ve
ceeleJezJeeefnkebâ ieerleb megOeemeejb Yeeefle YeòeâØeeCeeOeejb Yeeefle ns~
er
es
ceelevezJe peeves efieefjOejJeeCeerkeâewmeueiegCeŠ efkebâ Jee jececeÁueiegCees ns~~6~~
R
Yeewceer- hegveŠ efceefLeueeefveÙeeB Deewj osJeJeOegSB iee jner nQ~ ceeB! keâewmeuÙeevevove megkegâceej ßeerjece yengle megvoj
s
ht
ueie jns nQ~ ceeb! ceQ veneR mecePe hee jner ntB efkeâ Ùen iegCe keâewmeuÙee peer keâer keâesKe keâe nw DeLeJee ßeerjece peer kesâ ™he
ig
keâe~ ceeB! ßeerjece kesâ cemlekeâ hej efleuekeâ yengle megvoj ueie jne nw~ ceQ veneR peeveleer, Ùen iegCe Jeefme‰ peer kesâ neLe keâe
R
nw Ùee ßeerjece peer kesâ cemlekeâ keâe~ ceeB! ßeerjece kesâ ves$e ceW keâepeue keâe ëe=bieej osoerhÙeceeve neslee ngDee yengle Deveghece
ll
.A
ueie jne nw~ ceQ veneR peeveleer, Ùen Fvekesâ yegDee kesâ neLe keâe iegCe nw DeLeJee ØeYeg kesâ ves$e keâe~ ceeB! ØeYeg keâe JewJeeefnkeâ
s
Jem$e yengle megvoj ueie jne nw~ ceQ veneR peeveleer efkeâ Ùen opeea kesâ neLe keâe iegCe nw DeLeJee YeieJeeve jece kesâ ßeerefJe«en
ya
keâe~ ceeB! ßeerjece kesâ ÛejCeeW ceW ceneJej yengle megvoj ueie jne nw~ ceQ veneR peeve hee jner ntB efkeâ Ùen veeFve kesâ neLe keâe
N
iegCe nw Ùee YeieJeeve jece kesâ ßeerÛejCeeW keâe~ ns ceeB! ßeermeerlee-jece peer keâe Ùen JewJeeefnkeâ ieerle Yeer megKe keâe meejYetle
va
Deewj YeòeâeW keâe ØeeCeeOeej yevekeâj megMeesefYele nes jne nw~ ceeB! ceQ Ùen veneR peeve hee jner ntB efkeâ Fme JewJeeefnkeâ ieerle ceW
Se
efieefjOej keâefJe keâer JeeCeer kesâ keâewMeue keâe iegCe nw DeLeJee ßeerjece kesâ cebieue keâe~
th
mevoYe&Mueeskeâ:
P ee
DeLe pevekeâefveefo°Mßeermeleevevoveecee
si
efveefcekegâuemeghegjesOee: ØeeLe&Ùeod jepeJeÙe&ced~

T ul
oMejLevejheeueŠ metvegefYeJez ÛelegefYe&Š

ri
Sh
menheCeJeefveveeowŠ Øeeieceod Éejhetpeeced~~1~~

11
Yeewceer- Fmekesâ he§eeled jepee pevekeâ keâe DeeosMe heekeâj Meleevevo hegjesefnle ves cenejepe oMejLe mes efJeJeen
20
ceC[he ceW heOeejves keâer ØeeLe&vee keâer Deewj cenejepe oMejLe ÛeejeW heg$eeW Deewj heCeJe Deeefo yeepeeW kesâ meeLe Éej-hetpee kesâ
efueÙes heOeejs~
ht
ig
ieerle mebKÙee-9
yr
op
meKÙees peiegŠ-
C
heMÙe meerleemJepeveb heMÙe meerleemJepeveced ~

©
nÙehe=<"s jepeceeveb heMÙe meerleemJepeveced~~

yeefn&Ce§e he=‰s meefKe meefMeMegjefJeYeieCeced~
JÙeesceveerJe Yeüepeceeveb Ieveb meJeveb heMÙe~~1~~

Yeüele=meefKeefYeŠ hejerleb efJeceueb efJeÅeeefJeveerleced
cees#emeeOevewŠ mebÙegleceevevoIeveb heMÙe~~2~~
DeJe&vlecee™{bb iet{b ceeveJecenerceJÙet{ced
Yet<eCeweJf e&Yet<ÙeceeCeb keâ_peveÙeveb heMÙe~~3~~
d .
nejb nejb ceveesÓmceekebâ ›epevleb Ûe efhe$ee meekeâced
ve
heMÙe yeÇÿeJejb mewjOJepeerpeerJeveb heMÙe~~4~~
er
es
heg_peerYetleb oMejLehegCÙeb efveefcepeeceeleejced
R
jeceb heMÙe efieefjOejkeâefJemeeOeveeOeveb heMÙe~~5~~
s
ht
Yeewceer- meefKeÙeeB ieerle ieeves ueieeR~ ns meKeer! Fve meerlee peer kesâ meepeve keâes osKees~ IeesÌ[s hej Dee¤Ì{ meerleepeer kesâ
ig
otune YeieJeeve ßeerjece keâes osKees~ ns meKeer! Ssmee ueie jne nw ceeveeW ceesj kesâ heer" hej ve#e$eeW kesâ meeLe metÙe& neW DeLeJee
R
DeekeâeMe kesâ ceOÙe peue-Je=ef° keâjves Jeeuee yeeoue~ meKeer! osKees, ßeerjece mJeYeeJe mes efvece&ue leLee efJeÅeeDeeWs mes
ll
.A
ØeefMeef#ele nQ~ ceeveeW cees#e kesâ meeOeveeW mes Ùegòeâ mee#eeled Deevevo kesâ yeeoue ner neW~ IeesÌ[s hej efJejepeceeve ceeveJe keâer
s
ceefncee mes Ùegòeâ DeeYet<eCeeW mes megMeesefYele keâceueveÙeve ßeerjece keâes osKees~ nceejs ceveeW keâes Ûegje-Ûegjekeâj efheleeßeer kesâ
ya
meeLe peeles ngÙes efJeosnveefvoveer meerleepeer kesâ peerJevemeJe&mJe yeÇÿe otuns keâes osKees~ ns meKeer! Fkeâªs ngÙes oMejLe kesâ hegCÙe
N
keâes efveefcekegâue kesâ peceeF& jepee keâes Deewj efieefjOej keâefJe kesâ meeOevee-Oeve keâes osKees~
va
Se
ieerle mebKÙee-10
th
F&ÂMeer ve Â°e keäJeeefhe JejÙeeef$ekeâe meefKe ùoÙesÓefmle keâewletnueced ces~~

ee
hetJe&pemleg YeieerjLeŠ efhelee ve=hees oMejLeŠ jLeeveeb keâesueenueb ces~~1~~

P
oMejLemÙe oejemleg mehleMeleb KÙeelee le$e Ùeeleb Jew keâMceueb ces~~2~~

si
ul
SkewâkeâjLes meefKe mehleeflemehleeflejefLeveŠ Â°dJeeefmle #eerCees yeueb ces~~3~~

T
mejÙJeeŠ Õemeg§eeefhe mveeefle efvelÙeb meefueues keâLeb mÙeeved cevees efvece&ueb ces~~4~~
ri
Sh
efieefjOejØeYegŠ meJe&ue#eCeefJeue#eCees ceweLf eueerJejmleg meodyeueb ces~~5~~

11
Yeewceer- efceefLeueeefveÙeeB efJeveeso kesâ mJej ceW iee jner nQ~ meefKe! Ssmeer yeejele nceves keâYeer veneR osKeer~ cesjs ùoÙe
20
ceW keâewletnue nes jne nw~ osKees, Fvekesâ hetJe&pe lees nQ YeieerjLe Deewj efhelee nQ oMejLe, ÙeneB lees jefLeÙeeW keâe ner keâesueenue
ht
nw~ cenejepe oMejLe keâer meele meew heeflveÙeeB Øeefmeæ nQ~ Fme hej Yeer cegPes [j ueie jne nw~ keäÙeeWefkeâ meele meew ceW peye ome
ig
keâe Yeeie efoÙee peelee nw lees meòej keâe yeej peelee nw~ Skeâ-Skeâ jLe hej meòej-meòej jLeer Ùen meesÛe keâj cesje yeue
yr
#eerCe nes jne nw~ ßeerjece Deheveer ieg®yenve mejÙet kesâ ner peue ceW ner mveeve keâjles nQ~ Fme heefjefmLeefle ceW cesje ceve efvece&ue
op
kewâmes jn mekeâlee nw? JemlegleŠ yeenj mes pees Yeer nes efieefjOej keâefJe kesâ mJeeceer meerleeheefle ßeerjece meJe&ue#eCe-efJeue#eCe
C
nQ Deewj Jener nceejs JeemleefJekeâ yeue nQ~

©
efJeMes<e- Ùen ieerle keâefJe keâer Ghepeer OJeefve ceW efveyeæ nw~ Fmekeâe yeesue nQ-
‘‘Ssmeer ve osKeer yejele meefKe keâyentB pewmeer yejele jIegJej keâer~~’’
yeeuekeâeC[ced 287
ieerle mebKÙee-11
pevekeâmÙe Éejs Yeeefle YeeceŠ meerleeJejjeceŠ~~
ke=âlece”ueeÛeejs Éejs Jesocev$eesÛÛeejs Éejs~
megKeekeâejs Éejs Yeeefle YeeceŠ meerleeJejjeceŠ~~1~~
.
efßelekeâe<"eOeesjCeÉejs veJe efkeâmeueÙeleesjCeÉejs~
d
ve
IešhetjCeÉejs Yeeefle YeeceŠ meerleeJejjeceŠ~~2~~
er
n<e&heejeJeejs Éejs megceve: ØeeJeejs Éejs~
es
R
iegCeeieejs Éejs Yeeefle Yeece: meerleeJejjece: ~~3~~
s
ht
Me›eâceefCeMÙeecees YetefjveerjOejMÙeecees Éejs~
ig
leecejmeMÙeecees Éejs YeeceŠ meerleeJejjeceŠ~~4~~
R
ll
MegefÛemegkeggâceejs Éejs efpelekeâesefšceejes Éejs~
.A
cewefLeueerëe=Áejes Éejs YeeceŠ meerleeJejjeceŠ~~5~~
s
ya
ueesÛeveeefYejecees Éejs megpeveeefYejecees Éejs~
N
efieefjOejeefYejecees Éejs YeeceŠ meerleeJejjeceŠ~~6~~
va
Se
Yeewceer- Deye keâefJe mJeÙeb iee jns nQ-Deepe cenejepe pevekeâ kesâ Éej hej meerleeJej jece otune ™he ceW efJejepeceeve
nQ~ cebieueeÛeej mes Ùegòeâ Éej hej, Jesocev$eesÛÛeej mecheVe Éej hej otuen mejkeâej efJejepe jns nQ, peneB veJeerve heuueJeeW
th
ee
kesâ leesjCe ueies nQ, peneB peuehetCe& mJeCe& Ieš mepeeÙes ieÙes nQ~ Ssmes Éej hej otuen mejkeâej efJejepe jns nQ~ peneB n<e& keâe
P
meeiej uenje jne nw, peneB heg<heeW keâer ÛeeojW efyeÚer nQ Ssmes iegCeeW kesâ meove Éej hej ßeerjece peer otuns kesâ ™he ceW efJejepe
si
jns nQ~ Gme pevekeâ kesâ jepeÉej hej FvõceefCe kesâ meceeve MÙeeceue, veerues yeeoue kesâ meceeve MÙeeceue Deewj veerues keâceue
ul
kesâ meceeve MÙeeceue peceeF& ßeerjece megMeesefYele nes jns nQ~ Gme pevekeâjepe Éej hej heefJe$e leLee megkegâceej keâjesÌ[eW keâeceeW
T
kesâ efJepeslee meerleepeer kesâ ëe=bieejmJe™he YeieJeeve ßeerjece peeceelee yevekeâj megMeesefYele nes jns nQ~ pevekeâÉej hej meyekesâ
ri
Sh
ves$eeW keâes Deevevo osves Jeeues meppeveeW keâes megKe osves Jeeues Deewj efieefjOej keâefJe kesâ ceve keâes jceeves Jeeues ßeerjece otune
11
yevekeâj efJejepe jns nQ~

20
efJeMes<e- Ùen ieerle cewefLeue ueeskeâOegve keâer {eue ceW efveyeæ nw~ Fmekeâe yeesue nw-
ht
keâewefmeuee kesâ ieeso Deepe meesns jIegvevove ueeuee~

ig
cegefvepeve kesâ ceeso meesns meeOekeâ Øeceeso meesns

yr
op
efieefjOej kesâ efJeveeso ieeso meessns jIegvevove ueeuee~

C
ieerle mebKÙee-12
©
jeceb efvemeiee&ohejerefÛÚVeb hejerÛÚsllegb megveÙevee Ùeeefle~

yeefnYetl& eb meiee&led efßeÙee efYeVeb iegCewŠ ›esâlegb megveÙevee Ùeeefle~~1~~
keâjkeâ_peefJeuemevceÁuemLeeueer efoJÙeieefle›eeref[lejepecejeueer~
meKeereYf eŠ hejerlee efJeveerlee meleer jeceÛevõØescemeefjefle mveeefle~~2~~
oMeË oMeË peeceele=MeesYeeØekeâ<eË hee<eeCeMekeâuewŠ keâheesues mheMeË mheMe&ced~
nMeË nMeË ù°eÁer le=<eb keâ<eË keâ<eË ÂMees je%eer efveefce<eb ve jeefle~~3~~
veerjepeÙevleer veerjpeveÙeveb efJeYeüepeÙevleer ceÁueÛeÙeveced~
d .
ve
DeIÙeË ¢eveIÙee&Ùe ØescCee efoMevleer efoMeeb ogejf leefJeefheveb uegveeefle~~4~~
er
MJeßet: œeJevleer ÂMeesJeeefjOeejeb jeceb heefjefÛÚÅevleer YeJekeâejeced~
es
efieefjOejØeYegb ceveesceC[heb veÙevleer pevekeâjepeceefn<eer efJeYeeefle~~5~~
R
s
Yeewceer- Øeke=âefle efpevekeâes heefjefÛÚVe veneR keâj heeF& DeLee&led meercee ceW veneR yeeBOe heeÙeer, GvneR ßeerjece keâer heefjÚve
ht
ig
keâjves megveÙevee peer heOeej jner nQ~ pees me=ef° mes yeefnYet&le leLee ßeerpeer mes DevevÙe nQ GvneR ØeYeg keâes Deheves iegCeeW mes ›eâÙe
R
keâjves kesâ efueÙes megveÙevee peer heOeej jner nQ~ Gvekesâ neLe ceW cebieueceÙeer Leeueer megMeesefYele nes jner nw~ GvneWves Deheveer
ll
.A
ieefle mes jepenbefmeveer keâes ueefppele efkeâÙee nw~ Deheveer meefKeÙeeW mes efIejer ngF& efJeveceü meeOJeer megveÙeveepeer ßeerjece-Øesce keâer
meefjlee ceW mveeve keâj jner nQ~ Deheves peceeF& ßeerjece keâer MeesYee keâe Øekeâ<e& osKe-osKekeâj helLej kesâ KeC[ DeLee&led ueesÌ{s
s
ya
mes ØeYeg kesâ keâheesue hej meWkeâ-keâjkesâ jesceebefÛele Debie Jeeueer megveÙevee peer ØemeVe nes-neskeâj Deheves ves$e keâer hÙeeme
N
yegPee-yegPeekeâj heuekeâ veneR os jner nQ~ keâceue veÙeve YeieJeeve ßeerjece keâer Deejleer keâjleer ngF& Deewj cebieue kesâ hegbpe ØeYeg
va
keâes Deheves YeeJeeW mes mepeeleer ngF& DecetuÙe ØeYeg keâes DeIÙe& osleer ngF& megveÙevee peer mechetCe& efoMeeDeeW kesâ heeheJeve keâes
Se
keâeš jner nQ~ meemet megveÙevee peer ves$eeW mes Øesceeßeg Oeeje yeneleer ngF& ßeerjece keâer heefjÚve keâjkesâ mebmeej keâer keâeje
th
DeLee&led yevOeve keâes keâešleer ngF& efieefjOej keâefJe kesâ mJeeceer ØeYeg ßeerjece keâes Deheves ceve ceC[he ceW ues peeleer ngF&
ee
heóceefn<eer megveÙevee peer yengle ner megvoj ueie jner nQ~

P
ieerle mebKÙee-13
si
ul
meKÙees peiegŠ-
T
ri
SleeÂMees Jejes vewJe Â°: meefKe keäJeeefhe ns~

Sh
yeefnYet&lees OeelegŠ me=°spee&lees ve keâoeefhe ns~~1~~

11
meg<eceemeerceevecesveb Oeelee efJeoOes efJeYegced~

20
veslLeb JeeÛÙeb ceÙee meefKe mJeb efn efveoOes ØeYegced~~2~~

ht
veerueJeCe&cetefle&Š keäJeeefhe Â°e kesâveÛeve MegYes~

ig
yr
keâesefšÛevõceeOegjer efkebâ cegKes Jeeefj®efvveYes~~3~~

op
keâefjefmebnÙeesŠ keâoeefhe Â°e meefKe efce$elee~

C
efieefjOejØeYeew Yeeefle mekeâuee efJeefÛe$elee~~4~~

©
efceefLeueeÙee pevee OevÙee ÙewjÙeb efn ÂMÙeles~

meerleeYegpeuelee OevÙee ÙeÙee megKeb efMue<Ùeles~~5~~
yeeuekeâeC[ced 289
Yeewceer- meefKeÙeeB ieerle ieeves ueieeR~ ns meefKe! Fme Øekeâej keâe otune keâneR veneR osKee ieÙee~ ßeerjece efJeOeelee keâer
me=ef° mes yeenj kesâ nQ~ Ùes Depevcee nQ, Fvekeâe keâYeer pevce veneR ngDee~ meKeer! efJeOeelee ves Fvekeâes hejce MeesYee keâer meercee
yeveekeâj ner jÛee nw? veneR-veneR, meKeer! cegPes Ssmee veneR keânvee ÛeeefnÙes~ FvneWves mJeÙeb ner mJeÙeb keâes jÛe efueÙee nw~
meefKe! keäÙee efkeâmeer ves Fvekesâ Deefleefjòeâ keâneR veerueJeCeeaÙe cete|le osKeer nw? keäÙee keâceue pewmes cegKe hej keâjesÌ[eW Ûevõcee
keâer ceeOegjer mecYeJe nw? keäÙeeWefkeâ Ûevõ keâes osKekeâj keâceue efmekegâÌ[ peelee nw peyeefkeâ ßeerjece kesâ cegKe ceW keâceue Deewj
.
Ûevõcee Fve oesveeW keâe efveefJe&jesOe meewvoÙe& efoKelee nw~ meKeer! keäÙee efkeâmeer ves neLeer Deewj efmebn keâer efce$elee osKeer nw? hej
d
ve
efieefjOej keâefJe kesâ mJeeceer ßeerjece ceW Øeke=âefle kesâ meYeer efJe®æ Gheeoeve efveefJe&jesOe ™he ceW ner efoKeles nQ~ OevÙe nQ
er
efceefLeuee kesâ ueesie pees Fve ØeYeg keâes efvenej jns nQ Deewj meerlee peer keâer Yegpee™heer uelee Yeer OevÙe nw pees Fvekeâe Deeefuebieve
es
kesâ ›eâce ceW mheMe& keâjsieer~~
R
ieerle mebKÙee-14
s
ht
ig
R
efceefLeueeceC[hes efJeYeevleb heMÙe cewefLeueerJejced~
ll
.A
heMÙe cewefLeueerJejb heMÙe peevekeâerJejced~~
s
efoJÙeØeYeÙee ØeYeevleb heMÙe heeefLe&JeerJejced~
ya
N
efceefLeuee ceC[hes efJeYeevleb heMÙe ceweLf eueerJejced~~1~~
va
YeevegJebMeYet<eCeb efJeYet<eCewefJe&Yet<ÙeceeCeced~
Se
JewJeeefnkewâve&KeefMeKemeg<eceeOejced ~~
th
efceefLeueeceC[hes efJeYeevleb heMÙe ceweLf eueerJejced~~2~~

ee
efMejefme keâefuelemegueueecece_pegceewefueOejced~
P
si
cevÙes veJe«enÙegleb OeejeOejced~~

T ul
efceefLeuee ceC[hes efJeYeevleb heMÙe ceweLf eueerJejced~~3~~

ri
Sh
efÛekegâjYeücejueesueb kegâC[uekeâveledkeâheesueced~
efJeOegcegKekeâ_peves$eheuueJeeOejced ~~
11
20

cevocevonemeefpelekeâesefškeâesefšmegOeekeâjced ~
ht
ig
Je=<emkeâvOekeâC"keâueceewefòeâkeâMejced ~~
yr
op

C
megelf euekeâuemeuueueešb megÂ{Je#eŠkeâheešced~

©
heerleÙe%emet$eefJeÅeglheerleecyejced ~~
efceefLeueeÙee vejveejerceesnveb JejceefJekeâejced~

yeÇÿeÛeeefjJejb MeeruemegKemeeiejced~~
efieefjOejkeâefJeJeeCeer efmevOegleveÙeeMeJee&Ceer~
Jesoe efvelÙeb ieeÙeefvle JejsCÙeveeiejced~~
d .
efceefLeueeceC[hes efJeYeevleb heMÙe peevekeâerJejced~~8~~
ve
er
Yeewceer- keâefJe mJeÙeb iee jns nQ-ns meefKe! efceefLeuee kesâ ceC[he ceW megMeesefYele nesles ngÙes meerlee peer keâe otune
es
osKees~ he=LJeerheg$eer peevekeâerpeer keâe Jej osKees~ efoJÙeØeYee mes megMeesefYele nesles ngÙes peevekeâer peer kesâ otuns keâes osKees~
R
metÙe&JebMe kesâ Deuebkeâej JewJeeefnkeâ DeeYet<eCeeW mes megMeesefYele, veKe-efMeKeheÙe&vle, efoJÙeMeesYee OeejCe efkeâÙes ngÙes, efmej hej
s
ht
jlvepeefšle ceewj OeejCe efkeâÙes ngÙes, cegPekeâes veJe «eneW mes Ùegkeäle, cesIe pewmes Øeleerle nes jns, Yeücej pewmes IeBgIb ejeues yeeue,
ig
kegâC[ue mes megMeesefYele keâheesue, ÛevõcegKe keâceueves$e, heuueJe kesâ meceeve Dees‰, cevo cegmkeâeve mes keâjesÌ[eW ÛevõceeDeeW
R
keâes peerleves Jeeues, yewue kesâ meceeve mkeâvOe, ieues ceW ceesleer keâer ueÌ[er OeejCe keâjves Jeeues, efleuekeâ mes ceefC[le cemlekeâ,
ll
.A
efkeâJeeÌ[ kesâ meceeve Je#emLeue, heeruee Ùe%eesheJeerle, efJeÅegle kesâ meceeve heerleecyej, efceefLeuee kesâ vej-veeefjÙeeW keâes ceesnves
s
Jeeues, efJekeâejjefnle, yeÿeÛeeefjÙeeW ceW ßes‰, Meerue Deewj megKe kesâ meeiej, Ssmes ßes‰JeCeeaÙe hejceÛelegj ßeerjece keâes ue#ceer,
ya
heeJe&leer, ÛeejeW Jeso Deewj efieefjOej keâefJe keâer JeeCeer Ùes meYeer efvelÙe ner ieeles nQ~
N
va
ieerle mebKÙee-15
Se
meKÙees ieeÙeefvle-
th
jeIeJe cevob cevob Ûeue efceefLeueeceC[hes~

ee
jeIeJe MevewŠ Mevew§eue efceefLeueeceC[hes~~

P
lJeoerÙeheeLees®nheojpeŠmheMe&ced ~
si
ul
YeefJe<Ùeefvle veje veeÙeex ueyOemeceglkeâ<e&ced~~

T
jeIeJe cee veŠ Øenj efceefLeueeceC[hes~~1~~

ri
Sh
cenlee meewYeeiÙesve efceefLeueeceeÙeeleŠ~

11
hegveevees peieled meJeË heopeuepeeleŠ~~

20
jeIeJe mejmeb mebÛej efceefLeueeceC[hes~~2~~

ht
efMeefj<ekegâmegcemeceew ce=ot leJe ÛejCeew~

ig
yr
legÅesleeb ve jlvewŠkeâ"esjwjIenjCeew~~
op
jeIeJe lJejeb mebnj efceefLeueeceC[hes~~3~~

C
ns peevekeâerpeerJeve efvepepevemeejÁIeve~
©
jepeerJeveÙeve jece efveef<keâ_ÛevehejceOeve~~

jeIeJe efieefjOejcevees nj efceefLeueeceC[hes~~4~~
yeeuekeâeC[ced 291
Yeewceer- meefKeÙeeB iee jner nQ- ns jeIeJe! efceefLeuee kesâ ceC[he ceW Oeerj-Oeerjs ÛeefueÙes~ ns jeIeJe mejkeâej!
efceefLeuee kesâ ceC[he ceW Oeerjs-Oeerjs heie jefKeÙes~ Deehekesâ ÛejCekeâceue keâe mheMe& keâjkesâ efoJÙe Glkeâ<e& heekeâj efceefLeuee
kesâ meYeer vej, veejer yeve peeÙeWies~ ns jeIeJe! Deehe nceejer peerefJekeâe hej Øenej cele keâerefpeS DeLee&led peye meYeer heg®<e
veejer yeve peeÙeWies leye efceefLeueeefveÙeeB keâneB peeÙeWieer? ns ØeYeg! Deehe yengle yeÌ[s meewYeeiÙe mes Deheves keâesceue ÛejCeeW mes
peiele keâes heefJe$e keâjles ngÙes hewoue ner efceefLeuee heOeejs nQ~ ns jeIeJe! efceefLeuee kesâ ceC[he ceW jmeerueer Ûeeue mes
.
ÛeefueÙes~ Deehekesâ ÛejCe efMejer<e heg<he kesâ meceeve keâesceue Deewj heehenejer nQ~ keâneR efceefLeuee-Yetefce kesâ jlveeW mes Ùes
d
ve
IeeÙeue ve nes peeÙeB~ ns jeIeJe! efceefLeuee ceC[he ceW lJeje mecesš ueerefpeS DeLee&led GleeJeueeheve cele keâerefpeS~
er
mecneue-mecneue keâj heie OeefjÙes~ ns meerlee peer kesâ peerJeve Yeòeâ ÛeelekeâeW kesâ mJeeleerIeve, jepeerJeueesÛeve Je efveefMkebâÛeveeW
es
kesâ hejceOeve ßeerjece! efceefLeuee kesâ ceC[he ceW heOeejkeâj efieefjOej keâefJe kesâ ceve keâes Yeer nj ueerefpeS~
R
efJeMes<e- Ùen ieerle megiece mebieerle keâer Skeâ Pecekeâ Oegve ceW efveyeæ nw~ Fmekeâe yeesue nw-
s
ht
jeIeJe Oeerjs Ûeuees memegjeue ieefueÙeeB
ig
R
ieerle mebKÙee-16
ll
.A
s
ceOÙes ceC[heb efJeYeeefle jeceÛevões efJeJeens meerleeJejŠ~
ya
N
efoJÙeMeesYeeb oOeeefle jeceÛevões efJeefpelekeâesešf efMeJecegKeMejŠ~~1~~
va
DeeÙeesOÙekeâeŠ JejÙeeef$eCe§e heefjleŠ JewÕeevejes YeemJejes Yeeefle hegjleŠ~
Se
Me›eâceefCeYeeb uegveeefle jeceÛevões efJenleYetefjYetleueYejŠ~~2~~

th
osoerhÙeceevees efoJÙeoerheØeYeeefYeŠ heefjnefmelmeew$eecemegueueeceYeeefYeŠ~

ee
meleeb ceg<Ceeefle OewÙeË jeceÛevões yeÇeref[leefJehegueOeejeOejŠ~~3~~

P
si
efceefLeueeefveJeeefmevejveejerCeeb mece#eb Yeeefle JejŠ hejyeÇÿe Je=nled megØelÙe#eced~

T ul
efJeÕeefJeÕeb hegveeefle jeceÛevões efveefKeueiegCejlveekeâjŠ~~4~~

ri
meerleecegKesvogÛee®Ûe#eg§ekeâesjŠ ceweLf eueeveeb YeeceJejes oMejLeefkeâMeesjŠ~

Sh
meodYÙeŠ Meeefvleb ooeefle jeceÛevões efieje ieerlekeâefJeefieefjOejŠ~~5~~

11
20
Yeewceer- keâefJe mJeÙeb megiece mebieerle keâer ueeskeâOegve ceW iee jns nQ~ efJeJeen ceC[he ceW meerlee peer kesâ JejCe kesâ efueÙes
ht
GÅele ßeerjeceÛebõ peer megMeesefYele nes jns nQ~ Deheveer MeesYee mes keâjesÌ[eW-keâjesÌ[eW keâeceosJeeW keâes peerleves Jeeues ØeYeg efoJÙe
ig
MeesYee keâes OeejCe keâj jns nQ~ DeÙeesOÙeeJeemeer yeejeleer ØeYeg kesâ ÛeejeW Deesj efJejepe jns nQ Deewj efJeJeen efJeefOe kesâ mee#eer
yr
Deefive osJelee, ØeYeg kesâ meeceves peepJeuÙeceeve nes jns nQ~ YetYeejnejer ØeYeg Deepe FvõveerueceefCe MeesYee keâes Yeer otj keâj
op
jns nQ~ Deepe FvõceefCe keâer MeesYee keâer nBmeer GÌ[eves Jeeues veerues oerheoeve ceW ØeppJeefuele oerhekeâ keâer keâeefvle mes
C
megMeesefYele nesles ngÙes keâjesÌ[eW cesIeeW keâes peerleves Jeeues ØeYeg ßeerjece mebleeW keâe OewÙe& Yeer Ûegje jns nQ~ efceefLeuee kesâ vej
©
veeefjÙeeW kesâ mece#e meyemes yeÌ[s hejyeÇÿe hejceelcee otuen yevekeâj megMeesefYele nes jns nQ~ mechetCe& iegCeeW kesâ meeiej
ßeerjeceÛevõ mechetCe& efJeÕe keâes heefJe$e keâj jns nQ~ meerlee cegKeÛevõ kesâ ves$e-Ûekeâesj, efceefLeueeJeeueeW kesâ peerpee, oMejLe
peer kesâ jepeefkeâMeesj ØeYeg ßeerjeceÛevõ mevleeW keâes Meeefvle Øeoeve keâj jns nQ Deewj efieefjOej keâefJe Deheveer JeeCeer mes GvneR
keâes iee jne nw~
efJeMes<e- Fme ieerle keâe yeesue nw -
Deepe jeIeJe keâes peerYej efvenejs veÙeveJeeB ceeves veneR~~
ieerle mebKÙee-17
d .
ve
jepeefle Jejes jeceÛevões ns JejCeer peelee meerlee~
er
MegYeiegCeMeesYeemecegões ns YetefcekeâvÙee efJeveerlee~~1~~
es
R
jeceŠ mJeJeheg<ee $eheÙeles ns keâesefškeâesefškeâvohe&ced ~
s
meerlee Yeveefòeâ keâesefšjleerveeb ns ùefo™{b kegâohe&ced ~~2~~
ht
ig
efpen^sefle jeceb Ûe heMÙevleer veJeveerjoceeuee~
R
meeroefle Jeer#Ùe cenerpeeb ns meewcÙee Mechee jmeeuee~~3~~
ll
.A
Ùegiceb efvejer#Ùe ØeMebmeefle ns cegefolee cewefLeueeveer~
s
ya
ieeÙeefle efJeYet DeveJeÅeew ns keâefJeefieefjOejJeeCeer~~4~~
N
Yeewceer- Deepe ceC[he ceW otuen yevekeâj ßeerjece Deewj ogueefnve yevekeâj meerlee peer megMeesefYele nes jner nQ~ FOej
va
ßeerjece keâuÙeeCe iegCeeW Deewj MeesYee kesâ meeiej nQ lees Gmeer Øekeâej efJeveceü he=LJeer keâvÙee meerleepeer Yeer~ ßeerjece Deheveer
Se
Mejerj keâer MeesYee mes keâjesÌ[eW keâeceosJeeW keâes ueefppele keâjles nQ lees meerleepeer Yeer keâjesÌ[eW-keâjesÌ[eW jefleÙeeW kesâ ùoÙe ceW
th
efÚhes ngS ieJe& keâes meceehle keâj osleer nw~ ßeerjece peer keâes osKekeâj veJeerve cesIeceeuee ueefppele nesleer nw lees meerleepeer keâes
ee
efvenejkeâj ceOegj megvoj efyepeueer Yeer og:Keer nes peeleer nw~ Ùegieue mejkeâej keâes efvenejkeâj ØemeVe cewefLeueeveer ØeMebmee
P
keâjleer nQ Deewj efieefjOej keâefJe keâer efveoex<e JeeCeer ieeleer jnleer nQ~
si
ul
efJeMes<e- Ùen ieerle efJeÅeeheefle kesâ ueeskeâ ieerle keâer {eue ceW efveyeæ nw, Gmekeâe yeesue nw-
T
kegbâpe ieefueve ceW jeskeâue ns hekeâjue ceesjer meejer~~

ri
Sh
ieerle mebKÙee-18
11
20
JejÙeeef$eCeŠ Øes#Ùe meerleeb ceveefme hejceb n<e&ceeÙegŠ~~

ht
meewYeieefpeleMelekeâesefšefJeÅegleb MeesYeeMeerueefJeveerleeced
ig
yr
ceveefme hejceb n<e&ceeÙegŠ~~1~~

op
JewJeeefnkeâYet<eCewYet&ef<eleeb meerceefvleveeR hegveerleeced

C

©
meg<eceecetefleË ceveesjLehettefleË heefleosJeleeb Øeleerleeced

yeeuekeâeC[ced 293
efJe«enerCeerefceJe ke=âheeb Kejejse|JeceueefJeJeskeâhejerleeced

ßeerjIegJejcegKeÛevõÛekeâesjeR pevekeâefkeâMeesjeR Meceerleeced
meJex ef$eYegJevepeveveeR ØeCescegŠ ßegelf ekeâefJeefieefjOejieerleeced
d .
ve
er
Yeewceer- keâefJe mJeÙeb veÛeejer keâer Oegve ceW iee jns nQ- yeejeleer ueesie Deheveer MeesYee mes keâjesÌ[eW efyepeefueÙeeW keâes
es
R
peerleves Jeeueer MeesYee Deewj mJeYeeJe mes heefJe$e meerleepeer kesâ oMe&ve keâjkesâ yengle ØemeVe ngÙes~ meerleepeer JewJeeefnkeâ
s
DeeYet<eCeeW mes mepeer ngF& LeeR~ Jes heefJe$e kegâueJeleer ceefnuee kesâ ™he ceW efJejepe jner LeeR~ Jes meg<ecee keâer cetefle&, meYeer
ht
ceveesjLeeW keâes hetCe& keâjves Jeeueer Skeâ Deheves efØeÙelece keâer efJeÕeeme hee$e heefle›elee LeeR~ efpevnW osKekeâj yeejeleer ØemeVe
ig
R
ngÙes~ YeieJeeve ßeerjece keâer cetefle&ceefle ke=âhee, efvece&ueefJeJeskeâ mes Ùegòeâ, ßeerjeIeJe cegKeÛevõ keâer Ûekeâesjer, pevekeâjepe heg$eer,
ll
.A
keâuÙeeCe mes Ùegòeâ, leerveeW ueeskeâeW keâer ceelee, JesoeW SJeb efieefjOej keâefJe Éeje ieeF& ngF& pevekeâveefvoveer meerleepeer keâes meYeer
yeejeefleÙeeW ves ØeCeece efkeâÙee Deewj hejce ØemeVelee keâes Øeehle ngÙes~
s
ya
ieerle mebKÙee-19
N
va
Se
ceC[hes efJejepesles meerleejIegJejew

th
ieeÙeefvle veeÙeex ceÁueeefve ns~

ee
JeeÅevles JeeÅeeefve efoefJe YegefJe efceefLeueeÙeeced

P
efJeØeeŠ he"efvle kegâMeueeefve ns~~1~~

si
ul
ieCeheefleceÛe&lees yeÇÿeocheleer cegoe

T
ri
levceelejb Ûe ieewjerceeojeled~
Sh
j#eesIvecev$ew§e j#eebefme Jeefme‰es ieg®Š

11
ØelÙeeefoMeefle me efvejeojeled~~2~~
20
efvepekegâuejerefleceLe yeÇtles efovesMeŠ mJeÙeb

ht
ig
keg â Jee& l es Éew Ûe ef o JÙeocheleer ~

yr
metÙe&mÙeeefhe metÙeexÓhÙeÅe metÙeË ØeMebmeefle

op
ceÁueeefve Mebmeefle cegoe heeJe&leer~~3~~

C
©
heeJekeâesÓefhe osnb Oe=òJee Ie=leengelf eb mebie=enf Ceerles

lemÙe ùefo heÇerefleve& mecceeefle ns~
meerleejececeÁueeefve n<e&hetJeË ieeÙeb ieeÙeced

Yeejleer Ûe efieefjOejmÙe Yeeefle ns~~4~~
Yeewceer- Deye mejmJeleerpeer iee jner nQ- Deepe ßeermeerleejecepeer ceC[he ceW efJejepe jns nQ, ceefnueeSB cebieue iee jner
nQ~ mJeie& ceW he=LJeer hej leLee efceefLeuee ceW JeeÅe yepe jns nQ~ yeÇeÿeCe kegâMeueJeOe&keâ Jewefokeâ ceb$e heÌ{ jns nQ~ Deepe
yeÇÿeocheefle meerleejecepeer DeeojhetJe&keâ ieCeheefle Deewj Gvekeâer ceelee ieewjerpeer keâe hetpeve keâj jns nQ~ ieg® Jeefme‰peer
d .
j#eesnve FlÙeeefo ceb$eeW mes je#emeeW keâes efJeJeen ceC[he mes efvejeojhetJe&keâ Yeiee jns nQ~ metÙe&veejeÙeCe Øekeâš neskeâj Deheves
ve
er
kegâue keâer hejcheje keân jns nQ Deewj efoJÙe-ocheefle meerleejecepeer Gvekesâ efveoxMeeW keâe De#ejMeŠ heeueve keâj jns nQ~ metÙe&
es
kesâ Yeer metÙe& YeieJeeve jece Deepe metÙe&veejeÙeCe keâer ØeMebmee keâj jns nQ~ Deewj heeJe&leer peer cebieueevegMebmee keâj jner nQ~
R
DeefiveosJe Yeer Mejerj OeejCe keâjkesâ meerleejece peer keâer Ie=leengefle mJeerkeâej keâj jns nQ~ Gvekesâ ùoÙe ceW Øeerefle mecee veneR
s
jner nw~ meerleejecepeer keâe efJeJeen cebieue-n<e&hetJe&keâ iee-ieekeâj efieefjOej keâefJe keâer mejmJeleer Yeer megMeesefYele nes jner
ht
ig
nQ~
R
efJeMes<e- Ùen ieerle Yeer efceefLeuee keâer ueeskeâOegve ceW efveyeæ nw- efpemekeâe yeesue nw-
ll
.A
ceÌ[Ùes ceW yesmeue oguene ogueefnefve ns
s
ya
yeeyee keâ¤B ve yesšer oeve ns~~
va
pevekeâmÙe JeeceefoefMe Yeeefle megveÙevee~~
Se
Deentlee keâvÙee oeveeÙe cegefveefYeŠ

th
ee
efnceefieefjmeÁs ÛekeâemleerJe cesvee~~1~~

P
ceefCeieCekeâefuelekeâvekeâpeuekeâueMeced
si
ul
jeIeJemeccegKeb ueeefle megveÙevee~~2~~

T
efve®hecemeewYeieÙegleb jIegJejb
ri
Sh
heMÙevleer efveefce<eb ve jeefle megveÙevee~~3~~

11
Øe#eeueÙeefle ØeYegheohe©eb hesÇcCee

20
men me¿esÛeb ØeÙeeefle megveÙevee~~4~~

ht
#eeueb #eeueb meerleeJejmejefmepeÛejCeew

ig
ceveefme ve le=efhleb Ùeeefle megveÙevee~~5~~

yr
op
efieefjOejØeYeJes jeIeJeeÙe meerleeb

C
keâvÙeeb JeoevÙeeb ooeefle megveÙevee~~6~~

©
Yeewceer- mejmJeleer peer hegveŠ iee jner nQ-pevekeâpeer kesâ F&Meeve keâesCe ceW megveÙevee peer megMeesefYele nes jner nQ~
keâvÙeeoeve kesâ efueÙes cegefveÙeeW kesâ Éeje yegueeF& ngF& megveÙevee pevekeâpeer kesâ meeLe Gmeer Øekeâej megMeesefYele nes jner nQ, pewmes
yeeuekeâeC[ced 295
efnceeueÙejepe kesâ meeLe cewvee megMeesefYele ngFË LeeR~ megveÙeveepeer ceefCeieCeeW mes Ùegòeâ mJeCe& keâueMe keâes ßeerjece kesâ meeceves
uee jner nQ~ Deveghece megvojlee mes Ùegòeâ ßeerjece keâes efvenejleer ngF& megveÙevee Deheveer heuekeâ veneR ueiee jner nQ~
megveÙeveepeer ØescehetJe&keâ ØeYeg kesâ ÛejCekeâceue heKeej jner nQ Deewj mebkegâefÛele nes jner nQ~ meerleeJej ßeerjece kesâ keâceueÛejCe
keâes heKeej-heKeejkeâj megveÙeveepeer ceve ceW le=hle veneR nes jner nQ~ Deepe megveÙevee peer efieefjOej kesâ ØeYeg ßeerjece keâe
YeieJeleer meerleepeer keâes meceefhe&le keâj jner nw~
efJeMes<e-Ùen ieerle mJeÙeb DevegYetle Oegve ceW oerheÛevoer leeue 14 cee$ee ceW efveyeæ nw~ Fmes Yetheeueer cebieue Deeefo
d .
ve
jeieeW ceW ieeÙee pee mekeâlee nw~ JeeceefoefMe keâe DeLe& JeeceosJe keâer efoMee~ DeLee&led pevekeâ peer kesâ F&Meeve keâesCe ceW megvewvee
er
peer efJejepe jner nQ~
es
ieerle mebKÙee-21
R
s
keâchevles hee$eeefCe keâchevles iee$eeefCe
ht
ig
keâchevles kegâMeeveeb yeneAef<e~
R
ceC[hes Ûe keâcheles efhelee ßeerpevekeâes jepee
ll
.A
heg$eeR jeceÛevõeÙe jeefle~~1~~
s
ya
keâchevles DeŒeeefCe keâchevles MeŒeeefCe
keâchevles N
efJeefMeKeeOevetbef<e~
va
ceC[hes keâcheles efhelee ßeerefJeosnes jepee
Se
ogefnlejb jeceeÙe ooeefle~~2~~

th
keâcheles JemegOee Ûe keâcheles mJeie&ced

P ee
keâchevles Ûelego&MeYegJeveeefve~
si
ceC[hes keâcheles efhelee meerjOJepees jepee

T ul
megleeb jeIeJesvõeÙe jeefle~~3~~

ri
Sh
SleeJeefvle Je<ee&efCe ceoerÙes iesns meerleeÓYeJeled

11
DeÅe Õemegjiesnb ØeÙeeefle~

20
Ùeecenb meowJe efvepeØeeCeheCewjheeueÙeced

ht
mewJe meerlee meecØeleb efn Ùeeefle~~4~~

ig
ceÁueb efvejer#Ùe ve=hees ves$eveerjb efve®Ceefæ

yr
op
Øeereflejefhe ùoÙes ve ceeefle~

C
efieefjOejYeejleer ØeieeÙe keâvÙeeoeveefJeefOeced

©
mJeÙeb ke=âleke=âlÙeleeb mebÙeeefle~~5~~

Yeewceer- mejmJeleer peer hegveŠ iee jner nQ-Deepe keâvÙeeoeve kesâ hee$e keâeBhe jns nQ~ meYeer kesâ Debie keâeBhe jns nQ, kegâMeeW
kesâ cetueYeeie keâeBhe jns nQ Deewj ceC[he ceW efheleeßeer pevekeâjepee keâeBhe jns nQ~ Jes Deepe Deheveer yesšer ßeerjeceÛevõ peer keâes
meeQhe jns nQ~ Deepe Dem$e kebâhe jns nQ, MeŒe keBâhe jns nQ, yeeCe kebâhe jns nQ Deewj Oeveg<e kebâhe jns nQ SJeb ceC[he ceW meerlee
peer kesâ efhelee cenejepe efJeosn kebâhe jns nQ~ Jes ßeerjece peer kesâ efueS Deheveer yesšer keâe oeve keâj jns nQ~ Deepe he=LJeer keâeBhe
jner nw, mJeie& keâeBhe jne nw SJeb Ûeewon YegJeve keâeBhe jns nQ Deewj ceC[he ceW meerlee peer kesâ efhelee ßeerjepee meerjOJepe keâeBhe
jns nQ~ Jes Deheveer yesšer meerleepeer keâes ßeerjeIeJe mejkeâej kesâ neLeeW ceW meeQhe jns nQ~ pevekeâpeer meesÛe jns nQ efkeâ Fleves
.
Je<e&heÙe&vle meerleepeer cesjs Iej ceW LeeR, Deepe memegjeue pee jner nQ efpeve yesšer meerlee keâes ceQves ØeeCe-heCe mes heeuee; Deepe
d
ve
Jener ncemes otj nes peeÙeWieer~ cenejepe pevekeâ cebieue mecePekeâj ves$eeW ceW DeeBmet jeskeâ jns nQ~ Gvekesâ ùoÙe ceW Øeerefle mecee
er
veneR jner nw~ Fme Øekeâej ßeermeerlee jece peer keâe keâvÙeeoeve efJeefOe Øemebie ieekeâj efieefjOej keâefJe keâer mejmJeleer Yeer
es
ke=âleke=âlÙe nes jner nQ~
R
efJeMes<e- Ùen ieerle DeJeOe kesâ JewJeeefnkeâ ueeskeâOegve keâer {eue ceW efveyeæ nw- Fmekeâe yeesue nw-
s
ht
ig
keâeBheF ueesše Dees keâeBheF Leeueer keâeBheF kegâMes keâF [eYe~
R
ceÌ[Ùes ceW keâeBheF jepee pevekeâ peer osF peevekeâer peerkeâ oeve~~
ll
.A
ieerle mebKÙee-22
s
ya
jepee pevekeâes YetefjYeeiees ns #eeueÙeefle leled heoeypeced~~
peeÖJeer efJeYeeefle ÙemÙe N cekeâjvoYetlee~
va
ÙelmeewjYeefÛevlevesve ieefCekeâeÓefhe hetlee~~
Se
efMeueeceefhe hegveeefle Ùeled hejeiees ns #eeueÙeefle leled heoeypeced~~1~~

th
ee
Yeòeâke=âles YeerceYeJemeeiejhueJees Ùe:~

P
megpeveJee_Úeke=âles le®Š efmevOegmecYeJees Ùe:~~

si
ul
uemeledhegjejeefleùledlešeiees ns #eeueÙeefle leled heoeypeced~~2~~

T
keâesefškeâesefškeâuhemegke=âleefveÛeÙewÙe&Ve iecÙeced~
ri
Sh
efveefKeueuesKeeOeerMecegkegâšJejueueecevecÙeced ~~
11
Ùeefmceved hejcenbmeÙeesefiejeiees ns #eeueÙeefle leled heoeypeced~~3~~

20
Ùelke=âles leheefvle me_peheefvle ÙeesefieefmeæeŠ~

ht
Ùeod efJeÛeejÙeefvle Ûee®efOeÙee OeerjJe=æeŠ~~

ig
yr
Ùesve megheâuÙeles lÙeeieÙeeiees ns #eeueÙeefle leled heoeypeced~~4~~

op
efveef<keâ_Ûeveeveeb ÙeÛÛe Oeveb efOe<Ceeb OesÙeced~

C
JesoevleJesÅeb ÙeÛÛe meeceieeveiesÙeced~~

©
ÙeoLeË efJejeefieCeeb efJejeiees ns #eeueÙeefle leled heoeypeced~~5~~

peÖÏpeekeâerueeuekeâefuelekeâcevekeâvekeâhee$es ~
yeeuekeâeC[ced 297
#eeueÙeefle efJeosnjepeŠ ØescehetCe&iee$es~~

efieefjOejesÓefhe Jeer#Ùe meevegjeiees ns #eeueÙeefle leled heoeypeced~~6~~
Yeewceer- Deepe yeÌ[Yeeieer cenejepe pevekeâ ØeYeg kesâ DehetJe& ÛejCe keâceue keâes heKeej jns nQ~ efpeve ÛejCe keâceueeW
keâer jmeYetlee iebieepeer megMeesefYele nes jner nQ Deewj efpevekesâ megievOe kesâ efÛevleve mes ieefCekeâe Yeer heefJe$e nes ieF&, efpevekesâ
Oetefue™he hejeie ves efMeuee yeveer ieewlece helveer DenuÙee keâes heefJe$e keâj efoÙee, GvneR ßeerÛejCekeâceueeW keâes cenejepe
d .
pevekeâ peer heKeej jns nQ~ pees YeòeâeW kesâ efueS YeJemeeiej mes heej nesves kesâ efueÙes peueÙeeve (mecegõer penepe) nQ leLee pees
ve
Jew<CeJeeW keâer FÛÚe-hetefle& kesâ efueÙes mecegõ mes GlheVe heeefjpeele keâuheJe=#e nQ, efpevemes Mebkeâj YeieJeeve keâe ùoÙe™he
er
es
leeueeye megMeesefYele ngDee, GvneR ßeerÛejCekeâceueeW keâes cenejepe pevekeâ heKeej jns nQ~ pees keâjesÌ[eW-keâjesÌ[eW keâuheheÙe&vle
R
Deefpe&le hegCÙeeW mes Yeer veneR Øeehle nesles Deewj mechetCe& osJeleeieCeeW kesâ cegkegâš jlveeW mes efpevekeâes ØeCeece efkeâÙee peelee nw
s
efpeveceW hejcenbmeeW Deewj ÙeesefieÙeeW keâe jeie nw; GvneR ßeerÛejCekeâceueeW keâes pevekeâpeer heKeej jns nQ~ efpevekeâes Øeehle keâjves
ht
ig
kesâ efueÙes Ùeesefiepeve Deewj efmeæpeve lehemÙee leLee pehe keâjles nQ Deewj Deheveer megvoj yegefæ mes Oeerj heg®<e SJeb
R
%eeveJe=æpeve efpeve ÛejCekeâceueeW keâes efJeÛeej keâe efJe<eÙe yeveeles nQ, efpevekesâ keâejCe lÙeeie Deewj Ùe%e megheâue nesles nQ,
ll
.A
GvneR ßeerÛejCekeâceueeW keâes cenejepe pevekeâ heKeej jns nQ~ pees efveef<kebâÛeveeW kesâ Oeve SJeb yegefæ kesâ OÙeeve kesâ efJe<eÙe nQ,
s
pees Jesoevle Éeje peeveves ÙeesiÙe leLee meeceJeso kesâ iesÙe nQ Deewj efpevekesâ efueÙes efJejeefieÙeeW keâe efJejeie nw, GvneR
ya
ßeerÛejCekeâceueeW keâes cenejepe pevekeâ heKeej jns nQ~ cenejepe pevekeâ Øesce-hegueefkeâle Mejerj neskeâj iebieepeer kesâ efoJÙe
N
peue mes hetCe& mJeCe& keâer heejele ceW YeieJeeve ßeerjece kesâ ßeerÛejCekeâceue heKeej jns nQ~ Ùen osKekeâj efieefjOej keâefJe Yeer
va
Devegjeie mes hetCe& nes jne nw~
Se
ieerle mebKÙee-23
th
ee
P
he"efle Jeefme‰es cegefveŠ megmJejb Ûe Jesocev$eeved

si
Meleevevoes ieeÙeefle Ûe meece ns~

T ul
ieeueerŠ megceÁuemLeeueercewefLeueevÙees ieeÙeefvle

ri
Sh
ÛesleŠ megKeb ueefueleueueece ns~~1~~

11
ocheleer Ûe ochelÙeesŠ heoecyegpeeefve #eeueÙeleŠ

20
ves$epeueb ®æb Ûe Øeesodoece ns~

ht
ceÁueeefve oMemeg efo#eg #egefYeleeefve j#eebefme Jew

ig
yr
ùoÙeb efJeoerCeË Ûe JÙegöece ns~~2~~

op
JeeÅevles Jeeefo$eeefCe efoefJe YegefJe Ûe efceefLeueeÙeeced

C
ceÁuew§e hetCeË ve=heOeece ns~

©
peÙepeÙepeÙekeâejb Jeovlees efJeJegOeeŠ ØeesÛegŠ

DeÅe Jew memegKeb jbmÙeece ns~~3~~
mevlees uemevleŠ heguekeâvlees YeJevle§eeefhe

ØeesÛegÙeg&ieue™heb OÙeeÙeece ns~
efieefjOejkeâefJeceveesjLeuelee: megheâuee§e
megjefieefj ieerleeefve ieeÙeece ns~~4~~
Yeewceer- Deye keâefJe mJeÙeb efceefLeuee keâer ner OJeefve ceW iee jns nQ-Jeefme‰ peer memJej Jesocev$e heÌ{ jns nQ Deewj
d .
ve
Meleevevo peer meeceieeve keâj jns nQ Deewj efceefLeueeefveÙeeB megcebieue keâer Leeueer yeveer ngF& efÛeòe keâes jlve kesâ meceeve
er
megKe osves Jeeueer megvoj ieejer iee jner nQ~ Deepe jepe ocheefle megveÙevee pevekeâ, yeÇÿe ocheefle meerleejece peer kesâ ÛejCe
es
keâceue keâes heKeej jns nQ~ Gvekesâ ves$e Deßeg mes Yejs hetefjle nQ~ omeeW efoMeeDeeW ceW cebieue nes jns nQ, je#eme #egefYele nQ,
R
Gvekeâe ùoÙe heâš jne nw, ceve kesâ yevOeve štš jns nQ~ mJeie&, he=LJeer Deewj efceefLeuee ceW JeeÅe yepe jns nQ Deewj
s
cenejepe pevekeâ keâe YeJeve cebieue mes hetCe& nw~ peÙe-peÙekeâej keâjkesâ osJelee keânves ueies, Deepe nce megKehetJe&keâ
ht
ig
ßeerjece ceW ner jceCe keâjWies~ mevle megMeesefYele nesles ngÙes hegueefkeâle nesles ngÙes yeesues—Deepe efieefjOej keâefJe keâer
R
ceveesjLe-ueleeSB heâueJeleer nes ieFË~ Deye lees nce Ùegieue™he keâe OÙeeve keâjW Deewj mebmke=âle Yee<ee ceW efveyeæ
ll
ieerlejeceeÙeCeb kesâ JewJeeefnkeâ ieerle ieeles jnW~
s .A
ieerle mebKÙee-24
ya
N
va
meKÙees! Â°dJee efJeJeens meerleejeceew meheâueÙesce ves$eb JeÙeced~~
Se
efceefLeueeÙee ceC[hes efJejepeceeveew Ûewleew~

th
YeòeâJee_Úekeâuhele™ keâ®Ceeefvekesâleew~~
ee
meKÙees Â°dJee ef$eYegJeveeefYejeceew meheâueÙesce ves$eb JeÙeced~~1~~

P
heMÙele efJeosnŠ keâvÙeeoeveb efJeOeòes~

si
ul
Jejb JeefCe&veeR Ûe ceveesie=ns meefVeOeòes~~

T
ri
meKÙees Â°dJee ueeskeâueesÛeveeefYejeceew meheâueÙesce ves$eb JeÙeced~~2~~

Sh
ÛeheueeIeveeefJeJe Øeke=âeflejceCeerÙeew~
11
efoJÙeocheleer Ûe jeflekeâecekeâceveerÙeew~~
20
meKÙees Â°dJee ceC[hes Ûe ieewjMÙeeceew meheâueÙesce ves$eb JeÙeced~~3~~

ht
Denes ve=heŠ meerleenmleb jecenmles olJee~

ig
yr
peerJeveb meheâueÙeefle keâvÙeeoeveb ke=âlJee~~

op
meKÙees Â°dJee keâefJeefieefjOejeefYejeceew meheâueÙesce ves$eb JeÙeced~~4~~

C
©
Yeewceer- meefKeÙeeB iee jner nQ- ns meefKeÙeeW! Fme efJeJeeneslmeJe ceW ßeermeerleejecepeer keâes efvenejkeâj nce Deheves ves$e
meheâue keâjW~ efceefLeuee kesâ ceC[he ceW efJejepeceeve, YeòeâeW keâer FÛÚehetefle& kesâ efueS keâuheJe=#e mJe¤he, keâ®Cee kesâ
YeJeve, leerveeW ueeskeâeW kesâ Deevevooelee ßeermeerleejece peer kesâ oMe&ve keâjkesâ nce Deheves ves$e meheâue keâjW~ osKees Deepe
yeeuekeâeC[ced 299
pevekeâjepe keâvÙeeoeve keâj jns nQ Deewj JejCe keâjves ÙeesiÙe Jej ßeerjece keâes Deheves ceveYeJeve ceW heOeje jns nQ~ Deepe
ueeskeâ ueesÛeveeefYejece meerleejecepeer keâes osKekeâj nce Deheves ves$e meheâue keâjW~ efyepeueer Deewj cesIe keâer YeeBefle mJeYeeJe
mes megvoj keâjesÌ[eW jefleÙeeW Deewj keâeceosJeeW keâer FÛÚe kesâ efJe<eÙe Deueewefkeâkeâ-ocheefòe ieewjMÙeece meerleejecepeer keâes
efvenejkeâj nce Deheves ves$e meheâue keâjW~ Denes meerlee peer keâe ßeernmle ßeerjece kesâ ßeernmle ceW oskeâj cenejepe keâvÙeeoeve
keâjkesâ Dehevee peerJeve OevÙe keâj jns nQ~ meefKeÙeeW! efieefjOej keâefJe keâes Deevevo osves Jeeues meerleejecepeer kesâ oMe&ve
keâjkesâ nce Dehevee ves$e meheâue keâj ueW~
d .
ve
ieerle mebKÙee-25
er
ieeÙeefle keâefJe:—
es
R
meerleejeceew YeJeew YeüecÙelees Yeüeceefjkeâeb ns~~
s
ht
ÙeÙeesŠ mce=lÙee YeJeYeücees YepÙe&les leew ocheleer
ig
Yeüeceb Yeüeceb YeüecÙelees Yeüeceefjkeâeb ns~~1~~
R
ll
keâvekeâkeâueMeceefYekegâ®leŠ Øeoef#eCeeb
.A
YeeJeb YeeJeb YeüecÙelees Yeüeceefjkeâeb ns~2~~
s
ya
DeeÙeesOÙekeâceweLf euewjefveefce<eweJf e&ueeskeäÙeceeveb
ceeveb ceeveb YeüecÙelees Yeüeceefjkeâeb ns~~3~~N
va
Se
ÛeheueeveerjoeefJeJe efovekeâjb heefjleŠ

›eâeceb ›eâeceb YeüecÙelees Yeüeceefjkeâeb ns~~4~~
th
ee
JesoOJeefvepeÙeOJeefvecee”efuekeâieerleOJeefveced
P
ßeeJeb ßeeJeb YeüecÙelees Yeüeceefjkeâeb ns~~5~~

si
ul
jefleceveefmepeeefJeJe peevekeâerjIegJejew
T
MeesYeb MeesYeb YeüecÙelees Yeüeceefjkeâeb ns~~6~~

ri
Sh
™hemecheoe Ûe JejÙeeef$eie=nÙeeef$eCees
11
ueesYeb ueesYeb YeüecÙelees Yeüeceefjkeâeb ns~~7~~

20
keâefJeefieefjOejefieefj ieefoleÛeheueleeb
ht
#eeceb #eeceb YeüecÙelees Yeüeceefjkeâeb ns~~8~~

ig
yr
Yeewceer- hegveŠ keâefJe cewefLeue JewJeeefnkeâ ueeskeâOegve ceW iee jns nQ-meyekeâe keâuÙeeCe keâjves Jeeues ßeermeerleejecepeer
op
«eefvLe yevOeve keâjkesâ Deefive keâer heefj›eâcee keâjles ngÙes YeeBJejer os jns nQ~ efpevekeâer mce=efle mes mebmeej keâe Yeüce ner Yegve
C
©
peelee nw, Jes ner yeÇÿe ocheefòe meerleejecepeer Ietce-Ietcekeâj YeeBJejer os jns nQ~ Jes mJeCe&keâueMe keâer heefj›eâcee keâj jns nQ
Deewj Jewefokeâ-efJeefOe keâe efJeÛeej keâj-keâjkesâ YeeBJejer os jns nQ~ efveefve&ces<e DeÙeesOÙeeJeeefmeÙeeW SJeb efceefLeueeJeeefmeÙeeW kesâ
efÛeleJeve keâe mecceeve keâj-keâjkesâ ßeermeerleejece peer YeeBJejer os jns nQ~ metÙe&veejeÙeCe kesâ ÛeejeW Deesj efyepeueer Deewj
yeeoue keâer YeeBefle megJeCe& keâueMe kesâ ÛeejeW Deesj Ietce-Ietcekeâj ßeermeerleejece peer YeeBJejer os jns nQ~ JesoOJeefve,
peÙeOJeefve, cebieue kesâ ieerle OJeefve megve-megvekeâj efkeâMeesj-ocheefòe YeeBJejer os jns nQ~ jefle Deewj keâeceosJe keâer YeeBefle
yeej-yeej MeesefYele neskeâj pevekeâveefvoveer SJeb jIegveeLepeer hesâje-hesâjles ngÙes YeeBJejer os jns nQ~ Deheveer ™he mecheefòe mes
yeejeefleÙeeW SJeb IejeefleÙeeW keâes yeej-yeej uegYeeles ngÙes meerleejece peer YeeBJejer os jns nQ~ efieefjOej keâefJe keâer JeeCeer mes
Øekeâš keâer ngF& Ûeheuelee keâes #ecee keâj-keâjkesâ ßeermeerleejece peer efJeJeen keâer Yeüecejer (hesâje) efJeefOe mecheVe keâj jns nQ~
d .
efJeMes<e- Fmekeâe yeesue nw-meerlee jIegJej osle YeBJeefjÙee ns~~
ve
ieerle mebKÙee-26
er
es
ÙeeJeled ØeLecee Yeüeceefjkeâe ns leeJeled meerlee peevekeâer~
R
Yeeefle jIegJejmeefJeOes ns ÛeheuesJe peevekeâer~~1~~
s
ht
ÙeeJeod efÉleerÙee Yeüeceefjkeâe ns leeJeled meerlee peevekeâer~
ig
Yeeefle YeieJelee meceefvJelee ns ÙeLee ceeÙee peevekeâer~~2~~
R
ll
ÙeeJeled le=leerÙee Yeüeceefjkeâe ns leeJeled meerlee peevekeâer~
.A
Yeeefle YeieJeleer Dee¥eefoveer ns DeeefoMeefòeâpeevekeâer~~3~~
s
ya
ÙeeJeled ÛelegLeea Yeüeceefjkeâe ns leeJeled meerlee peevekeâer~
N
Yeeefle Yet<eCewefJe&Yetef<elee ns ceneue#ceerpee&vekeâer~~4~~
va
ÙeeJeled he_Ûeceer Yeüeceefjkeâe ns leeJeled meerlee peevekeâer~
Se
Yeeefle Denwlegkeâer YeieJelees ns ke=âhee mee#eeled peevekeâer~~5~~

th
ÙeeJeled <e‰er Yeüeceefjkeâe ns leeJeled meerlee peevekeâer~

P ee
Yeeefle meewYeiemegiesns ns oerheefMeKee peevekeâer~~6~~

si
Ùeoe mehleceer Yeüeceefjkeâe ns leoe meerlee jeIeJeer~

ul
Yeeefle efieefjOejmJeeefceveer ns efvelÙee meerlee jeIeJeer~~7~~

T
ri
Sh
Yeewceer- peye lekeâ henueer YeeBJejer nw leye lekeâ meerleepeer pevekeâvebefoveer nQ Deewj Jes ßeerjece kesâ meceerhe efyepeueer keâer
YeeBefle megMeesefYele nes jner nQ~ peye lekeâ otmejer YeeBJejer mecheVe nes jner nw leye lekeâ meerleepeer pevekeâ peer keâer yesšer nQ~ Jes
11
YeieJeeve ßeerjece mes meceefvJele neskeâj ÙeesieceeÙee pewmeer megMeesefYele nes jner nQ~ peye lekeâ leermejer YeeBJejer mecheVe nes jner
20
nw leye lekeâ meerleepeer pevekeâveefvoveer nQ~ Jes heeJe&leerpeer keâer Yeer pevceoe$eer neskeâj hejcesÕej keâer Deeåueeefoveer-Meefòeâ
ht
DeeefoMeefòeâ kesâ ™he ceW megMeesefYele nes jner nQ~ peye lekeâ ÛeewLeer YeeBJejer mecheVe nes jner nw leye lekeâ meerleepeer pevekeâpeer
ig
keâer heg$eer nQ pees DeeYet<eCeeW mes efJeYetef<ele neskeâj ceneue#ceer mJe¤he ceW megMeesefYele nes jner nQ~ peye lekeâ heeBÛeJeeR YeeBJejer
yr
op
mecheVe nes jner nw leye lekeâ meerleepeer pevekeâjepe keâvÙee nQ pees hejcesÕej keâer Denwlegkeâer ke=âheemJe™he ceW megMeesefYele nes
C
jner nQ~ peye lekeâ Ú"eR YeeBJejer heÌ[ jner nw leye lekeâ meerlee peer pevekeâ peer keâer uee[ueer yesšer nQ~ pees meewvoÙe& kesâ YeJeve
©
ceW oerheefMeKee pewmeer osoerhÙeceeve nes jner nQ~ hej peye meeleJeeR YeeBJejer mecheVe nes ieF&, leye meerleepeer ßeerjeIeJesvõ mejkeâej
keâer Oece&-helveer nes ieFË~ Deye efieefjOej keâefJe keâer mJeeefceveer meerleepeer jeIeJe mejkeâej ØeYeg jeceÛevõ keâer efvelÙe Oece&-
helveer mJe¤he ceW megMeesefYele nes jner nQ~
yeeuekeâeC[ced 301
efJeMes<e- Ùen ieerle Gòej Yeejle keâer megØeefmeæ ueeskeâOegve ceW efveyeæ nw, Fmekesâ yeesue keâe meb#eshe Fme Øekeâej nw-
peye lekeâ heefnueer YebJeefjÙee ns leye lekeâ yesšer yeehe keâer~
otmejer....leermejer...........................................................
peye meleF& YebJeefjÙee ns leye meerlee jece keâer~~
ieerle mebKÙee-27
d .
ve
er
keâmÙee veieÙee&Š efmevOetjb keâmÙeeb hegefj efJe›eâerÙeles ns~
es
njs njs keâmÙe kegâceejer megkegâceejer Jew efmevOetjb me*d›eâerCeerles ns~~1~~
R
DeJeOeveieÙee&Š efmevOetjb pevekeâhegefj efJe›eâerÙeles ns~
s
ht
njs njs pevekeâkegâceejer megkegâceejer Jew efmevOetjb me*d›eâerCeerles ns~~2~~
ig
R
keâmÙe keâjs Yeeefle efmevOetjb meercevles keâmÙee YeemÙeefle ns~
ll
.A
njs njs efkebâ ™heb jepeled efmevOetjb keâmÙeweÛf eled efkeâef_Ûeod oemÙeefle ns~~3~~
s
jecekeâjs Yeeefle efmevOetjb meerleemeercevles YeemÙeefle ns~
ya
N
njs njs DevegjeieJeCeË efmevOetjb efßeÙew meewYeeiÙeb oemÙeefle ns~~4~~
va
YeejleerÙemebmke=âefleßeermeerlee efmevOetjsCe efJeYeemÙeefle ns~
Se
njs njs Â°dJee jecemeefnleeb Jewons eR efieefjOejes ieerleb ieemÙeefle ns~~5~~

th
Yeewceer- Deye efmevotjoeve ieerle keâefJe mJeÙeb iee jns nQ, pees Yeespehegjer ueeskeâOegve keâer {eue ceW efveyeæ nw~ efkeâme
ee
veiej keâe efmevotj efkeâme hegjer ceW efyekeâ jne nw? Deewj efkeâme veiej keâer kegâceejer efmevotj keâe ›eâÙe keâj jner nQ? DeJeOe veiej
P
si
keâe efmevotj pevekeâhegj ceW efyekeâ jne nw Deewj pevekeâpeer keâer kegâceejer meerlee peer efmevotj keâes ›eâÙe keâj jner nQ~ efmevotj
ul
efkeâmekesâ neLe ceW megMeesefYele nes jne nw Deewj efkeâmekesâ ceeBie ceW megMeesefYele nesiee? efmevotj efkeâme JeCe& keâe nw? Ùen efkeâme
T
ceefnuee keâes keäÙee Ghenej osiee? efmevotj ßeerjece kesâ keâj ceW megMeesefYele nes jne nw Deewj ßeermeerlee kesâ ceeBie ceW megMeesefYele
ri
Sh
nesiee~ Devegjeie ner Fmekeâe JeCe& nw~ Ùen ßeermeerleepeer keâes meewYeeiÙe Øeoeve keâjsiee~ ßeermeerleepeer mee#eeled YeejleerÙe
11
mebmke=âefle nQ pees MeerIeÇ ner ßeerjece Éeje meceefhe&le efmevotj mes megMeesefYele neWieer~ Fme Øekeâej Jewefokeâ efJeJeen efJeefOe mes
20
heefjCeerlee ßeerjece kesâ meefnle meerleepeer keâes efvenejkeâj efieefjOej keâefJe Yeer ceebieefuekeâ ieerle ieelee jnsiee~
mevoYe&MueeskeâŠ
ht
ig
DeLe Jeefme‰cegefvece&vegpe<e&Yeced
yr
op
veJeueveerjokeâevleceefjvoceced ~
C
heguekeâhetCe&Mejerj GoejOeer
©
jIegJejb me cegoe mecegheeefoMeled~~1~~

Yeewceer- Fmekesâ he§eeled Me$egDeeW kesâ veeMekeâ veJeerve cesIe kesâ meceeve megvoj ceveg<ÙeeW ceW ßes‰ DeLeJee efpevekeâer ke=âhee
mes ceveg<Ùe ßes‰ nes peelee nw Ssmes jIegJej ßeerjece keâes Goej yegefæ Jeeues Gve cenef<e& Jeefme‰ peer ves Mejerj ceW jescee_Ûe mes
Ùegòeâ neskeâj Fme Øekeâej DeeosMe efoÙee~
ieerle mebKÙee-28
efmevOetjb mecehe&Ùe jeIeJe meerleemeercevles
efkeâef_Ûeod efJeuecyees ve efJeOeerÙeleeced~
d .
ve
peieocyee peevekeâer peieefæleeÙe peieeflhe$ee
er
peieefle heMÙeefle heefjCeerÙeleeced~~1~~
es
De®CehejeiehetCe&Š heef©eveerhee©epeœepee
R
megOeeÙew megOeebMegYet&<eeb veerÙeleeced~
s
ht
leJe Ûe#eg§ekeâesjeYÙeeb mewjOJepeercegKeÛevõ
ig
R
heerÙett<eb cegowJe cegngŠ heerÙeleeced~~2~~
ll
.A
mJeÙecJejs efpelee lJeÙee meerceefvleveer meerleeJeOet:
s
JevoveerÙeeceÙeesOÙeeb Ûe veerÙeleeced~
ya
jeJeCeb efvenlÙe Ûewleod JÙeepelees oÙeeuegveeLe
N
va
Yetcesjefhe YeejesÓhÙeheveerÙeleeced~~3~~
Se
jecejepÙemechelÙee Jew ØeCeleØehelÙee ØeYees

th
ef$eueeskeäÙeÅe megKeb mebefJeOeerÙeleeced~

ee
efieefjOejYeejlÙeeefhe efoJeeefveMeceveejleced
P
ceeÁefuekeâieerleceefYeieerÙeleeced ~~4~~
si
ul
Yeewceer- ns jeIeJe! meerleepeer keâer ceeBie ceW efmevotj oeve keâerefpeÙes~ efkeâmeer Øekeâej keâe efJeuecye cele keâerefpeS~ peiele
T
ri
kesâ efnle kesâ efueÙes peiele kesâ osKeles-osKeles peiele keâs efhelee Deeheßeer Éeje peieocyee peevekeâer keâe heefjCeÙe keâj efueÙee
Sh
peeÙe~ Dece=leheeve kesâ efueÙes keâceue ceeuee Éeje Ûebõcee ueeue hejeie mes hetCe& keâjkesâ megMeesefYele efkeâÙee peeÙe Deewj
11
Deehekesâ ves$e ÛekeâesjeW kesâ Éeje meerleepeer keâer cegKeÛevõ megOee yeej-yeej heeve keâer peeÙe~ Deehekesâ Éeje mJeÙebJej ceW peerleer
20
ngF& meewYeeiÙeJeleer meerleepeer Deye JevoveerÙee DeÙeesOÙee ceW heOejeF& peeÙeB~ Fmeer yeneves jeJeCe keâe JeOe keâjkesâ Deeheßeer
kesâ Éeje oÙee keâjkesâ he=LJeer keâe Yeej nj efueÙee peeÙe~ ßeerjecejepÙe keâer mecheefòe Deewj MejCeeiele keâer Øeheefòe kesâ meeLe
ht
ig
Deepe leerveeW ueeskeâ megKeer keâj efoÙes peeÙeB~ Deewj efieefjOej keâefJe keâer mejmJeleer kesâ Éeje Yeer efyevee efJeßeece efkeâÙes jele-
yr
efove Deeheßeer keâe ceebieefuekeâ ieerle ieeÙee peeÙe~

op
ieerle mebKÙee-29
C
©
jecees jeefle efßeÙew efmevOetjced~~

meerleemeercevles keâÛekeâevles kegâmegceiegÛÚefpelekeâesefšJemevles~
efvepemeg<eceemevoerhleefoievles mejmeceveIece›etâjced~~1~~
yeeuekeâeC[ced 303
oef#eCekeâjpeefvekeâjYejjcÙeb peieoIeMeceveceMes<eØeCecÙeced~
keâefuelekeâ_peefkeâ_peukeâkeâeefvlenjØeefLeleheÙeespeceotjced ~~2~~
megjosefMekeâkeâefJekegâpeyegOepeg°b hejceØescecekeâjvomegheg°ced~
efJeOegceefYeuemeocYeespecevegheceb keâefuheleMeleefMeMegmetjced~~3~~
ceÁueceLe ieeÙeefle efceefLeueeveer nwceJeleerheefjkeâefueleefnceeveer~
d .
YeJeefle ke=âleeLee& efieefjOejJeeCeer #eefheleogejf leceOeefjlekeâefueMetjced~~4~~
ve
er
Yeewceer- keâefJe mJeÙeb nJesueer heæefle ceW iee jns nQ- ßeerjece meerleepeer keâes efmevotjoeve keâj jns nQ, heg<he kesâ iegÛÚeW
es
mes keâjesÌ[eW yemevleeW keâes peerleves Jeeues Deheveer hejceMeesYee mes efoievle keâes ØekeâeefMele keâjves Jeeues IegBbIejeues yeeueeW mes
R
megvoj meerleepeer kesâ Yeeue ØeosMe (ceeBie) ceW ßeerjece jmeÙegòeâ, efve<heehe, keâesceue efmevotj meceefhe&le keâj jns nQ~ oef#eCe
s
neLe kesâ TbieefueÙeeW kesâ mecetn mes megvoj mebmeej kesâ heehe keâes ve° keâjves Jeeuee, meYeer ØeeefCeÙeeW kesâ efueS ØeCecÙe, megvoj
ht
ig
keâceue kesâ hejeie keâer MeesYee keâes Ûegjeves Jeeuee Deewj keâceue keâer KÙeeefle keâes yeÌ{eves Jeeuee, ocheefòe keâer otjer keâes otj
R
keâjves Jeeuee, efoJÙe efmevotj meerleepeer keâes meceefhe&le keâj jns nQ—ye=nmheefle, Meg›eâ, cebieue Deewj yegOe keâer MeesYee mes Ùegòeâ,
ll
.A
megvoj, hejceØesce, cekeâjvo mes hetCe&, Ûevõcee keâer FÛÚe keâjves Jeeues Gheceejefnle keâceue pewmee efpemeves Deveble metÙeeX kesâ
lespe keâes Fkeâªe keâj efueÙee nes Ssmee efoJÙe efmevotj YeieJeeve ßeerjece meerleepeer keâes Deefhe&le keâj jns nQ~ efceefLeueeveer
s
ya
cebieue ieerle iee jner nQ, iebieepeer mvesn keâer Meerleuelee mes Ùegòeâ nQ~ efieefjOej keâefJe keâer JeeCeer ke=âleeLe& nes jner nw Deewj
N
ßeerjece heehe kesâ veeMekeâ keâefueÙegie ™he Jeerj keâes Yeer eflejmke=âle keâjves Jeeuee efoJÙe efmevotj meerleepeer keâer ceeBie ceW Yej
va
jns nQ~
Se
ieerle mebKÙee-30
th
ee
ßeerjecemeerleeÙegieueb efJepeÙeles
P
DeefYejeceØeerleeÙegieueb efJepeÙeles~
si
ßeerjecepeevekeâerÙegieueb efJepeÙeles~~1~~
T ul
Jeefme‰evegMeemeves vewkeâemevemLeb
ri
Sh
efoJÙeJejJeefCe&veerÙegieueb efJepeÙeles~
11
ßeerjecepeevekeâer Ùegieueb efJepeÙeles~~2~~

20
hejmhejceJeueeskeâÙevce_pegØeerlÙee
ht
veefueveveÙevejefmekeâÙegieueb efJepeÙeles~
ig
ßeerjecepeevekeâer Ùegieueb efJepeÙeles ~~3~~

yr
op
ieghleceefhe ØekeâefšYeJevceOeglej”b
C
ØescehetCe&cevlej”Ùegieueb efJepeÙeles~
©

SkeâmLeÙeesJee&efjoefJeÅeglees megmecevJeÙeb
keâuhele®ueleeMues<eÙegieueb efJepeÙeles~
meg<eceeëe=”ejÙeesjks eâerYeJeõtheced
jIegefveefcekegâuehegCÙeÙegieueb efJepeÙeles~
d .
ve
keâefJeefieefjOejceveesceC[hes efJejepeceeveb
er
meeOÙemeeOevemegheâueÙegieueb efJepeÙeles~
es
R
s
Yeewceer- ßeerjece meerlee Ùegieue mejkeâej keâer peÙe nes~ meyekeâes Deevevo osves Jeeues ßeerjece Deewj hejce ØemeVe meerlee
ht
ig
peer Fve oesveeW efoJÙe-efJeYetefleÙeeW keâer peÙe nes~ Jeefme‰peer kesâ DevegMeemeve mes Skeâ Deemeve hej yew"s ngÙes efoJÙe Jej-JeOet
R
Ùegieue keâer peÙe nes~ Øesce mes DevÙeesvÙe keâes efvenejles ngÙes keâceueveÙeve Ùegieue jefmekeâ keâer peÙe nes~ ieesheveerÙe neskeâj Yeer
ll
efpevekesâ ceOegj-YeeJe lejbie Øekeâš nes jns nQ, Ssmes ØescehetCe& Ùegieue DevlejbieeW keâer peÙe nes~ Skeâ efmebnemeve hej yew"s ngÙes
.A
ßeermeerleejecepeer kesâ yeeoue Deewj efyepeueer kesâ meceeve mecevJeÙe keâer leLee heeefjpeele Deewj keâuheuelee kesâ Ùegieue
s
ya
mebMues<eCe keâer peÙe nes~ meg<ecee Deewj ëe=bieej keâe Skeâer-YeeJe™he jIegjepe Deewj efveefcejepe kesâ hegCÙe-Ùegieue ßeermeerleejecepeer
N
keâer peÙe nes~ efieefjOej keâefJe kesâ ceveesceC[he ceW efJejepeceeve meeOÙemeeOeve kesâ Ùegieue-heâuemJe™he ßeermeerleejeceÙegieue
va
mejkeâej keâer peÙe nes~
Se
mevoYe&Mueeskeâew
th
jepee ßeerYejleeÙe meeojceoeled keâewMeOJepeeR ceeC[JeeR

P ee
heg$eerjlveceLeesefce&ueeb efvepeYeJeeb ßeerue#ceCeeÙeehe&Ùeled~

si
Me$egIveb ßegeflekeâerefle&JeuueYeceLees ke=âlJee efJeosnes cegob

T ul
efJeÅeeveeb Ûe Ûeleg°ÙeerefceJe yegOees oòJee ÛelegYÙeexYÙeieeled~~1~~

ri
Sh
ÛelJeejŠ efkeâuekeâesmeueeefOehemeglee jepeeefvlekesâ jsefpejs

helveerefYeŠ meefnleeŠ ef›eâÙeeefYejveIeeŠ hetCee& hegceLee& ÙeLee~
11
YetÙees ce”ueieeveJeeÅeefJeuemeod ceeOegÙe&ce_petlmeJeb

20
veerleeŠ keâewlegkeâiesnceodYegleJeOetYeepeŠ meKeereYf ecego& e~~2~~

ht
ig
Yeewceer- cenejepe pevekeâ kesâ DeeojhetJe&keâ kegâMeOJepe keâer pÙes‰heg$eer ceeC[Jeer keâes Yejlepeer keâes efoÙee Deewj mJeÙeb
yr
op
keâer GlheVe ngF& heg$eerjlve Gefce&uee keâes ßeerue#ceCe keâes meceefhe&le efkeâÙee~ Fmeer Øekeâej Me$egIveueeueepeer keâes kegâMeOJepe keâer
C
Úesšer yesšer ßegeflekeâerefle& keâe heefle yeveekeâj pevekeâpeer Gleves ner ØemeVe ngÙes pewmes efJeÉeve DeevJeeref#ekeâer, $eÙeer, Jeelee& leLee
©
oC[veerefle veecekeâ ÛeejeW efJeÅeeSB DeefOekeâejeveg™he cegceg#eg, efpe%eemeg, efpeIe=#eg Deewj JegYeg#eg veecekeâ Ûeej DeefOekeâeefjÙeeW
keâes oskeâj ØemeVe neslee nw~ keâesmeueeefOeheefle kesâ Ûeej jepekegâceej jece-Yejle-ue#ceCe-Me$egIve cenejepe oMejLe kesâ
heeme heeflveÙeeW meefnle Gmeer Øekeâej megMeesefYele nes jns Les~ pewmes-mesJee, ßeæe, lehemÙee Deewj Yeefòeâ kesâ meeLe ›eâceMeŠ Ûeej
yeeuekeâeC[ced 305
DeLe&-Oece&-keâece-cees#e heg®<eeLe& megMeesefYele nesles nQ~ efheâj DeodYegle yengDeeW Jeeues ÛeejeW YeeF& cebieueieeve Deewj JeeÅe mes
ceOegj mecheVe keâesnyej YeJeve ceW meefKeÙeeW Éeje ues peeÙes ieÙes~
meKÙees peiegŠ-
ieerle mebKÙee-31
meKÙees OeeJeb OeeJeb JejesÓÙeb Ûeueefle keâerÂMeŠ~
d .
Depees yevOeveeodeJf ecegòeâŠ heueeÙeles ÙeeÂMeŠ~~1~~
ve
er
SleeÂMeb Jejb efkeâcepeb JeoLe megÂMeŠ~
es
Depeheew$eerYetÙe KÙeeleesÓÙeb ÙelemleeÂMeŠ~~2~~
R
meKÙees cevob cevob JejesÓÙeb Ûeueefle keâerÂMeŠ~
s
ht
lewueÙev$es yeæes Je=<eYees Yeüceefle ÙeeÂMeŠ~~3~~
ig
R
F&Âkedâ Jejb keâLeb Je=<eYeb JeoLe megÂMeŠ~
ll
keâce&Ùev$es Ùelees peerJeeved efheveef<š leeÂMe:~~4~~
s .A
meKÙeefmle<"vJej: mecØeefle ueieefle keâerÂMe:~
ya
Keelees cejkeâlemlecYees efJeYeeefle ÙeeÂMe:~~5~~
N
va
F&ÂiedJejb keâLeb mlecYeb JeoLe megÂMe:~
Se
Øe¥eoeLex mlecYeb YeerlJee ØekeâšmleeÂMeŠ~~6~~

th
meKÙeŠ hueeJeb hueeJeb JejesÓÙeb Ûeueefle keâerÂMeŠ~

ee
peeueevcegòeâes JevenefjCees efJeYeeefle ÙeeÂMeŠ~~7~~

P
F&Âkeâd Jejb keâLeb nefjCeb JeoLe megÂMeŠ~

si
ul
iepeesæejs nefjCeerieYee&lme_peelemleeÂMeŠ~~8~~
T
meerleejeceiegCeJeCe&veeheefJe$eùodÂMeŠ ~
ri
Sh
meerleejeces cevees jceleeb efieefjOejmÙesÂMeŠ~~9~~

11
Yeewceer- meefKeÙeeB efceefLeuee keâer heæefle ceW ieeves ueieeR~ meefKeÙeeW! Ùes oewÌ[-oewÌ[keâj otuns jepee kewâmes Ûeue jns nQ,
20
pewmes—yevOeve mes Útše ngDee yekeâje Yeeielee nw~ otmejer meKeer ves hetÚe- Dejer meKeer! Fme Øekeâej megvoj Jej keâes Depe
ht
DeLee&led yekeâje keäÙeeW keân jner nes? meKeer ves Gòej efoÙee-keäÙeeWefkeâ Ùes Depe kesâ heew$e nQ~ Ùeefo oeoe Depe nw lees heeslee Yeer
ig
lees Depe ner nesiee~ JemlegleŠ Depe keâe DeLe& yeÇÿee nw Deewj yeÇÿee kesâ DebMe nesves mes oMejLe peer kesâ efheleeßeer keâe veece Yeer
yr
op
Depe ner ngDee~ ÛetBefkeâ Depe keâe DeLe& yekeâje Yeer neslee nw, DeleŠ efceefLeueeefveÙeeW ves efJeveeso ceW Jener DeLe& ues efueÙee~ leye
C
YeieJeeve ßeerjece Oeerjs-Oeerjs Ûeueves ueies~ meefKe ves hegveŠ keâne- meefKeÙeeW! osKe jner nes-Oeerjs-Oeerjs Ûeueles ngÙes otuen
©
mejkeâej kewâmes ueie jns nQ? pewmes lesue efvekeâeueves Jeeues keâesunt ceW yeBOee ngDee yewue Ûeuelee nw~ meefKe ves efheâj keâne Dejs!
megvoj ves$e Jeeueer Fme Øekeâej kesâ Jej keâes keâesunt keâe yewue keäÙeeW keân jner nes? meefKe ves Gòej efoÙee-keäÙeeWefkeâ Ùes Ûeewjemeer
ueeKe ÙeesefveÙeeW ceW Yeškeâves Jeeues peerJe keâes keâce& kesâ keâesunt DeLee&led lewue-Ùev$e ceW heermeles jnles nQ~ FmeefueÙes FvnW
keâesunt keâe yewue keân efoÙee~ leye YeieJeeve ßeerjece KeÌ[s nes ieÙes keäÙeeWefkeâ peuoer ÛeueW lees yekeâje keâne Deewj Oeerjs Ûeues
lees yewue keân efoÙee~ DeleŠ leermeje efJekeâuhe meesÛekeâj ØeYeg JeneR efmLej KeÌ[s nes ieÙes~ efheâj meefKe ves keâne-meefKeÙeeW!
osKe jner nes~ efmLej KeÌ[s ngÙes otuns jepee kewâmes ueie jns nQ? pewmes—DeeBbieve kesâ ceOÙe ieÌ[e ngDee cejkeâleceefCe keâe
KecYee~ meefKe ves keâne—Dejs! meefKe Fme Øekeâej megvoj Jej ßeerjece keâes legce KecYee keäÙeeW keân jner nes? meefKe ves Gòej
efoÙee-keäÙeeWefkeâ Ùener Øeåueeo kesâ efueÙes KecYes keâes heâeÌ[keâj vejefmebn ™he ceW Øekeâš ngÙes Les~ KecYes mes Øekeâš nesves
.
Jeeuee KecYee ner lees nesiee~ efheâj ßeerjece GÚue-GÚue keâj Ûeueves ueies~ leye meefKe ves keâne- meefKeÙeeW! osKe jner
d
ve
nes~ Deepe otunsjepee GÚue-GÚue keâj kewâmes Ûeue jns nQ? pewmes peeue mes cegòeâ ngDee Jeve keâe nefjCe ketâo-ketâo keâj
er
Yeeielee nw~ hegveŠ meKeer ves hetÚe-Dejer megvoj ves$eJeeueer meefKeÙeeW! Fme Øekeâej megvoj Jej keâes Jeve keâe nefjCe keäÙeeW keân
es
jner nes? meefKe ves Gòej efoÙee- keäÙeeWefkeâ iepesvõ kesâ Gæej kesâ meceÙe Ùes nefj cesOee $e+ef<e keâer nefjCeer kesâ ieYe& mes GlheVe
R
ngÙes Les lees nefjCeer keâe yesše nefjCe ner lees nesiee~ YeeieJeled ceW keâne Yeer ieÙee nw-‘‘nefjCÙeeb nefjcesOemeŠ’’ meerleejece peer
s
ht
kesâ iegCe-JeCe&ve mes efpemekesâ ùoÙe kesâ ves$e heefJe$e nes ieÙes nQ, Ssmes efieefjOej keâefJe keâe ceve meerleejece peer ceW ner jcelee
ig
jns~
R
ll
efJeMes<e- Ùen ieerle efceefLeuee jefmekeâ hejcheje keâer ieejer ueeskeâOegve ceW yeæ nw- Fmekeâe yeesue kegâÚ Fme Øekeâej keâe
.A
nw- ‘meefKe ns nueyeue oguene Ûeuew Úer keâesvee yevOeve Útšue yekeâje Yeiew ner pesvee~~’
s
ya
mevoYe&MueeskeâŠ
N
va
DeLees meceeveerÙe Ûe keâewlegkeâeueÙeb JeOeteYf ejsleebMÛelegjŠ kegâceejkeâeved ~
Se
efJeOeeheÙeeceemegjceesIeoMe&veeŠ megÛee®meKÙeŠ efkeâue ueewekf eâkeâeved efJeOeerved~~1~~

th
Yeewceer- Fmekesâ he§eeled DeceesIe oMe&ve Jeeueer megvoj meefKeÙeeB ÛeejeW jepekegâceejeW keâes yeOegDeeW kesâ meefnle keâesnyej
ee
ceW ueekeâj Gvemes meYeer ueewefkeâkeâ efJeefOe mecheVe keâjeÙeeR~

P
si
ieerle mebKÙee-32
T ul
ieejerYe&JeodYÙees veehe&Ùeecees ns keâe_Ûe keâLeeb keâLeÙeeceŠ~

ri
Sh
leLÙeeefve Ùeeefve YegefJe KÙeeleeefve ns Âef°heLes heLeÙeeceŠ~~

ieg®heg$eermejÙJeeb efveceppeefvle meJex
11
20
ßeglJee leÛÛe cevees JÙeLeÙeecees ns keâe_Ûe keâLeeb keâLeÙeeceŠ~~1~~

MeevleÙee YeefievÙee megcetlÙee& mecesleŠ
ht
ig
mevosnb mJeefÛeòes «eLeÙeecees ns keâe_Ûe keâLeeb keâLeÙeeceŠ~~2~~

yr
op
SkeâefveefMe keâewmeuÙee nÙesve mebefJe°e

C
leJe ceele=cew$eeR ØeLeÙeecees ns keâe_Ûe keâLeeb keâLeÙeeceŠ~~3~~

©
oMejLeefveÙegkeäles megefce$eemJeefce$es
peveveeR ve les keâoLe&Ùeecees ns keâe_Ûe keâLeeb keâLeÙeece:~~4~~
yeeuekeâeC[ced 307
efieefjOejØeYees ÉÙe Le&efMue°heefjnemesve

ßeerÛejCejefleb ØeeLe&Ùeecees ns keâe_Ûe keâLeeb keâLeÙeeceŠ~~5~~
Yeewceer- meefKeÙeeBb keânleer nQ- ns jeIeJe mejkeâej! nce Deehekeâes ieejer veneR os jner nQ, hej pees leLÙe mebmeej ceW
Øeefmeæ nQ, GvneR keâes Deehekesâ meb%eeve ceW uee jner nQ~ mejÙet Deehekeâer ieg®heg$eer DeLee&led yenve nQ GvneR keâer Oeeje ceW Deehe
ueesie veneles nQ, Ùen megvekeâj nceeje ceve LeesÌ[e-mee JÙeefLele nes peelee nw~ Deehekeâer Meevlee peer yenve nQ Deewj Deehekeâer
d .
cetefle& Yeer Meevlee nw~ ‘MÙeeceueb Meevlecetefle&ced’ DeleŠ Deehe Deheveer cetefle& ceW ner Meevlee yenve keâes efÛehekeâeÙes ngÙes nQ~ Fmemes
ve
nce Deheves efÛeòe ceW mevosn kesâ iegÛÚeW keâes ner ietBLe jner nQ~ DeLee&led nceW Deehe yenve-YeeF& kesâ ner mecyevOe ceW mevosn nes
er
jne nw~ jeIeJe! Deehekesâ pevce kesâ hetJe& cenejeveer keâewmeuÙee Skeâ jele DeÕecesOeerÙe IeesÌ[s kesâ meeLe jneR LeeR, DeleŠ
es
Deehekeâer ceeleeßeer keâer DeÕeefce$elee keâer KÙeeefle yelee jner nw~ ÙeÅeefhe Gme DeÕeefce$e keâes Deehekesâ efhelee oMejLepeer ves ner
R
keâewmeuÙeepeer kesâ efueS efveÙegòeâ efkeâÙee Lee~ FmeefueS nce Deehekeâer ceeB keâes veneR ieefjÙee jns nQ~ ns efieefjOej keâefJe kesâ
s
ht
mJeeceer! Fme Øekeâej Mues<e mes Ùegòeâ oes DeLeeX Jeeues heefjneme kesâ ceeOÙece mes nce Deeheßeer kesâ ÛejCekeâceue kesâ Devegjeie
ig
keâer ØeeLe&vee keâjleer nQ~ Deehekeâer efvevoe ceW nceeje leelheÙe& veneR nw~ Ùen kesâJeue efJeveeso Yej ner nw~
R
ll
ieerle mebKÙee-33
s .A
efheye keâesmeuejepekegâceej efceefLeueeieeefjjmeced~~
ya
<ešd he_ÛeeMeod Yeesieb peerceved ÙeLee®efÛe ëe=Ceg megkegâceej~~1~~
N
va
oòee mJemee ëe=e” f Ces $e+<eÙes $e+ef<ekegâueke=âles Goej~~2~~
Se
efoMe ceele¸pe&vekeâeÙe jepe<e&Ùes ns keâ®Ceeketâheej~~3~~

th
heeÙemeceLe leJe ieYe&evf eefceòeb cee mhe=Me leefppeleceej~~4~~

ee
cee Yetled les ÙegJeveeÕeogoM& ee ns meerleeëe=Áej~~5~~

P
efhelejew leJe efvemeie&lees ieewjew MÙeecemlJeb ùleYeej~~6~~

si
ul
ÙeesÓefme meesÓefme efceefLeueeceeJeme ueme efieefjOejØeeCeeOeej~~7~~

T
ri
Yeewceer- ns keâesmeue jepekegâceej! efceefLeuee keâe ieejerjme heerefpeS~ Úhheve Yeesie Deheveer ®efÛe kesâ Devegmeej peWJeles
Sh
ngÙes Deehe megefveÙes~ Deeheves Deheveer yenve meeRie Jeeues $e+ef<e keâes os oer~ ueielee nw Deehe $e+ef<ekegâue kesâ efueS yengle Goej
11
nQ~ Ùeefo yenve yeÇÿeef<e& keâes oer lees Deheveer ceeleeDeeW keâes Yeer jepeef<e& pevekeâ keâes os oerefpeS~ keäÙeeWefkeâ Deehe keâ®Cee kesâ
20
meeiej nQ ner~ Keerj ner Deehekesâ ieYe& keâe efveefceòe nw~ FmeefueS ns keâece kesâ efJepeslee ßeerjece! Fmes cele mheMe& keâerefpeSiee~
ht
ns meerleepeer kesâ ëe=bieej! keâneR Deehekeâer ÙegJeveeÕe pewmeer ogo&Mee ve nes peeÙe~ Deehekesâ ceelee-efhelee lees ieesjs nQ Deewj Deehe
ig
MÙeeceue nQ~ ns efieefjOej keâefJe kesâ ØeeCeeOeej Deehe pees nQ mees nQ, ke=âhee keâjkesâ Deehe efceefLeuee ceW ÙeneR yeme peeFS Deewj
yr
op
ÙeneR megMeesefYele nesFÙes~

C
efJeMes<e- Ùen ieerle Yeer efceefLeuee keâer cebieue ieejer hejcheje ceW ner efveyeæ nw~
©
mevoYe&MueeskeâeŠ
efJeOeehÙe heeefCe«enCeb ÙeLeeßegleb
megyeengMe$eesefce&efLeueeefOehees ve=heŠ~
cegceesÛe vees veerjcegÛeesheceØeYeb
me jeIeJeb leled efhelejb menevegieced~~1~~
DeLees efvekegâ_pes<eg ueleeie=ns<eg Ûe
efßeÙee meceeyeÇeref[leJewÅegleeflJe<ee~
d .
meceb Ûe jeces jceceeCe Deeojeled
ve
er
meceeielee JeuiegJemevlehe_Ûeceer~~2~~
es
ceneslmeJeesÓYetogYeÙees§e he#eÙeesŠ
R
efovesMeJebMÙes efveefceJebMeJeOe&ves~
s
ht
Øeceesoceevee JejÙeeef$eCees efceLeŠ
ig
R
megjeiekesâefueb efJeoOeg§e cewefLeuewŠ~~3~~
ll
.A
Yeewceer- Fme Øekeâej Jewefokeâ efJeefOe mes megyeeng je#eme kesâ Me$eg YeieJeeve ßeerjece keâe efJeJeen mebmkeâej mecheVe
s
keâjkesâ Yeer cenejepe pevekeâ ves cesIeJeCeea ßeerjece keâes Gvekesâ efhelee cenejepe oMejLe Deewj yeejeefleÙeeW keâes Yeer DeÙeesOÙee
ya
peeves keâer Devegceefle ve oskeâj efceefLeuee ceW ner jKe efueÙee~ Fmekesâ he§eeled Deheveer MeesYee mes efJeÅegle keâer Yeer MeesYee keâes
N
va
ueefppele keâjves Jeeueer meerlee peer kesâ meeLe efvekegbâpeeW ceW, uelee YeJeveeW ceW jceles ngÙes ßeerjece kesâ meceerhe megvoj yemevle
Se
hebÛeceer Dee ieF&~ Deye oesveeW he#eeW ceW pevekeâpeer Deewj oMejLepeer kesâ ÙeneB nesueer ceneslmeJe ØeejcYe nes ieÙee Deewj ØemeVe
yeejeleer cewefLeueeW kesâ meeLe jbie Kesueves ueies~
th
ee
ieerle mebKÙee-34
P
nesueeR ›eâer[efle jIegJeerjes pevekeâhegjs nesueeR ›eâer[efle jIegJeerjŠ~

si
ul
le$e pevekeâmegleÙee men meKÙeeŠ De$e ßeerue#ceCees JeerjŠ~~1~~

T
meerleeÙeeŠ nmles keâvekeâefvePe&jCeer jeceŠ keâjs heefjuemeoJeerjŠ~~2~~

ri
Sh
meerleeMejerjs veerueer Yeeefle Meešer jeceŠ heerleecyejÛeerjŠ~~3~~

11
meerleeÓefhe efkeäueVee jeceveJejeiewŠ jecees yeYeew mece®CeMejerjŠ~~4~~

20
DevÙeesvÙeb keäuesoÙelees nmelees megjeiewŠ MeerueÙeefle ceueÙemeceerjŠ~~5~~

ht
MeesYeeb Jeer#Ùe efieefjOejes cegefolees peÙeefle meerleeJejes OeerjŠ~~6~~

ig
yr
Yeewceer- pevekeâhegj ceW jIegJeerj ßeerjece peer nesueer Kesue jns nQ~ FOej meerlee peer kesâ meeLe meefKeÙeeB nQ, GOej ßeerjece
op
kesâ meeLe Jeerj ue#ceCe~ meerlee peer kesâ neLe ceW meesves keâer efheÛekeâejer nw~ ßeerjece keâe neLe Deyeerj mes megMeesefYele nw~
C
meerleepeer kesâ Mejerj hej veerueer meeÌ[er megMeesefYele nw Deewj ßeerjece heerleecyej OeejCe efkeâÙes nQ~ meerleepeer jecepeer kesâ jbie mes
©
YeeRie ieF& nQ Deewj ßeerjece meerleepeer kesâ jbie mes ueeue-ueeue nes ieÙes nQ~ oesveeW he#eeW kesâ ueesie Skeâ otmejs keâes jbie mes efYeiees
jns nQ Deewj ceueÙe JeeÙeg meyekeâer mesJee keâj jne nw~ Fme MeesYee keâes osKekeâj efieefjOej keâefJe Øemevve nQ~ meerleeJej
ßeerjece keâer peÙe nes~
yeeuekeâeC[ced 309
efJeMes<e- Ùen ieerle DeJeOeer Yee<ee kesâ nesueer ueeskeâOegve keâer {eue cesW efveyeæ nw- Fmekesâ yeesue nQ~-
nesueer KesueQ jIegJeerje DeJeOe ceW,
nesueer KesueQ jIegJeerje..........~~
ieerle mebKÙee-35
efceefLeueeÙeeb MegYece_Ûeefle nesueer efceefLeueeÙeeced~~1~~
d .
ve
GñerÙeles iegueeueceyeerjb veJeocheleer DeÛe&efle nesueer efceefLeueeÙeeced~~2~~
er
JeeÅevles heCeJeevekeâYesÙe&Š ceÁuecevegJe<e&efle nesueer efceefLeueeÙeeced~~3~~
es
Deeueer ØeYegcegKece®Ceweuf e&cheefle nmeefle Jeoefle nesueer nesueer efceefLeueeÙeeced~~4~~
R
Øenmevleer JeejÙeefle megveÙevee ceevemecevegkeâ<e&elf e nesueer efceefLeueeÙeeced~~5~~
s
ht
efieefjOejØeYegue&meefle veleveÙeveŠ meoe uemeleg ceÁuenesueer efceefLeueeÙeeced~~6~~
ig
R
Yeewceer- Deepe efceefLeuee ceW nesueer ceÛe jner nw~ iegueeue-Deyeerj GÌ[ jne nw~ nesueer veJe ocheefòe ßeermeerleejece peer
ll
.A
keâer hetpee keâj jner nw~ {esue, Deevekeâ (legjner) Deewj YesefjÙeeB yepe jner nQ~ nesueer cebieue keâer Je<ee& keâj jner nw~ meerleepeer
s
keâer meKeer ØeYeg ßeerjece peer kesâ cegKe hej iegueeue ceue jner nQ, nBmeles ngS keânleer nQ, nesueer nw nesueer nw~ nBbmeleer ngF&
ya
megveÙevee peer meefKe keâes jeskeâ jner nQ efkeâ ßeerjeIeJe keâes DeefOekeâ cele melee Deewj nesueer YeeJegkeâeW keâes ceveeW keâes Deekeâef<e&le
N
keâj jner nw~ efieefjOej keâefJe kesâ ØeYeg ßeerjece ves$eeW keâes Pegkeâekeâj mebkeâesÛe keâer cegõe ceW megMeesefYele nes jns nQ Deewj Ùen
va
cebieue nesueer efvejvlej megMeesefYele jns~
Se
efJeMes<e- Ùen ieerle Yeer nesueer keâer ueeskeâOegve ceW yeæ nw, Fmekeâe yeesue nw-
th
ee
efceefLeuee ceW Deepe ceÛeer nesueer efceefLeuee ceW .....

P
ieerle mebKÙee-36
si
ul
›eâer[efle Jemevleefcen jeceyeÇÿe peielee ØeMemÙeles nesefuekeâce&~~1~~

T
ri
meerleemeKÙees efceefLeueemegOeeefcve jeieb ef#eheefvle vejJejueueeefcve~~2~~

Sh
Øenmeefvle cegngiee&jerJe&oefvle veevee efJeveesoJeÛeveb ieoefvle~~3~~

11
Mes<eeJeleejue#ceCeceLeslÙe OeeJeefvle Oejefvle meceeŠ meceslÙe~~4~~

20
ves$es De_peefvle yeueeled ef#eheefvle ue#ceCeceefYejeieb efveef#eheefvle~~5~~

ht
heefjOeeheÙeefvle veejerJemeveb ueuevee ueeefuelÙeefmceleoMeveced~~6~~

ig
DeJeiegC"Ùeefvle Jeoveb efJenmÙe keâLeÙeefvle ue#ceCeeefceefle ØeMemÙe~~7~~

yr
op
jeIeJees nmeefle leeb oMeeb Jeer#Ùe efieefjOejes ceesoles megKeceYeer#Ùe~~8~~

C
Yeewceer- Fme efceefLeueehegjer ceW hejyeÇÿe ßeerjece yemevle Kesue jns nQ~ mechetCe& mebmeej ØeYeg kesâ nesueer keâce& keâer
©
ØeMebmee keâj jne nw~ efceefLeuee Oeece ceW meerlee peer keâer meefKeÙeeB vejjlve ßeerjece peer hej jbie [eue jner nQ~ meefKeÙeeB nBme
jner nQ, ieejer megvee jner nQ, veevee Øekeâej kesâ efJeveeso JeÛeve keân jner nQ he§eeled meYeer meefKeÙeeB Skeâ neskeâj Mes<epeer kesâ
DeJeleejer ue#ceCepeer kesâ heeme peekeâj oewÌ[leer nQ Deewj GvnW hekeâÌ[ uesleer nQ~ GvnW yeuehetJe&keâ jbie kesâ yele&ve ceW heWâkeâ osleer
nQ~ Gvekeâer DeeKeeW ceW keâepeue ueiee osleer nQ~ ceefnueeDeeW keâer YeeBefle cegmkegâjeles ngÙes ue#ceCe peer keâes ceefnuee keâe JeŒe
henvee osleer nQ~ Gvekeâe cegKe IetBIeš mes {Bkeâ osleer nQ~ nBmekeâj keânleer nQ—ue#ceCee! Deehe yengle megvoj nes~ ue#ceCe keâer
Ùen oMee osKe ßeerjecepeer nBme jns nQ Deewj Fme megKe keâe efÛevleve keâjkesâ efieefjOej keâefJe Yeer yengle ØemeVe nes jne nw~
mevoYe&MueeskeâŠ
FlLeb jceeueeefueleheeohe©ees jecemleg jsces veveg nesefuekeâeÙeeced~
d .
JemevleJeemeefvlekeâleeefJeYet<eŠ meerleemeceslees oMeces megmeiex~~1~~
ve
er
Yeewceer- Fme Øekeâej ue#ceer Éeje efpevekesâ ÛejCekeâceue keâe heefjueeueve efkeâÙee ieÙee nw Ssmes YeieJeeve ßeerjece ieerle
es
jeceeÙeCeced kesâ oMece meie& ceW meerlee peer kesâ mecesle Jemevle keâer Jeemeefvlekeâlee keâer MeesYee mes Ùegòeâ neskeâj nesefuekeâe ceW
R
Deevevo efueÙes~
s
ht
Fefle
ig
R
ll
.A
ieerlemeerleejeceheefjCeÙees veece oMeceŠ meie&Š~
s
ya
N
Éeje efJejefÛele ieerlejeceeÙeCe ‘ieerlemeerleeefYejece’ veecekeâ mebmke=âle ieerlecenekeâeJÙe kesâ yeeuekeâeC[ ceW ieerlemeerleejeceheefjCeÙe
va
veecekeâ oMece meie& mecheVe ngDee~
Se
th
P ee
si
T ul
ri
Sh
11
20
ht
ig
yr
op
C
©
yeeuekeâeC[ced 311
~~ßeer:~~
yeeuekeâeC[s
d .
ieerleØelÙegoid eceeslmeJees veece
ve
er
SkeâeoMeŠ meie&Š
es
R
mevoYe&Mueeskeâ:
s
ht
SJeb efJeOeeveskeâceneslmeJes<eg Øeceesoceevees efceefLeueeveieÙee&ced~
ig
JÙeleerlÙe jepee yengJeemejeefCe ØemLeevecewÛÚled efkeâue keâesmeueeÙew~~1~~
R
ll
.A
Yeewceer- Fme Øekeâej Deveskeâ ceneslmeJeeW ceW Yeeie ueskeâj efceefLeuee veiejer ceW Øemevve ngÙes cenejepe oMejLe yengle
efoveeW kesâ he§eeled DeÙeesOÙee peeves kesâ efueÙes FÛÚgkeâ ngÙes~
s
ya
ieerle mebKÙee-1
ieeÙeefle keâefJeŠ- N
va
Se
DeeÙeved he_ÛekegâceeÙeex jIegJejJejCes~~

th
$eesefšles efheveekesâ veekesâÓveekesâ Keuekegâues meekesâ

ee
he_Ûeeefhe meceglkeâe jeIeJeevegmejCes~~1~~

P
ueppeekeâerefle&Øeeaefleoeavelee
si
ul
he_ÛeceerefJeosnmegleemebmkeâjCes ~~2~~
T
Skeâveejer›eleesÓJeehlekeâecees ueeskeâjecees jecees

ri
Sh
cevees ce_peg Ûe›esâ meerleemJeerkeâjCes~~3~~

11
kegâefhelesJe ueppee Ùeelee mJeÙebJejYethewmee&OeË

20
keâere|leMÛeeYeJeodefoievles jecemebmcejCes~~4~~
ht
oerveleeÓefheoervee ueervee yeeueyeÇÿeÛeeefjCeer

ig
yr
hejMegOejs Ye=iegCeeceue¿jCes~~5~~
op
Øeerelf e§eehÙevet{eYeJeved efceefLeueehegjs meowJe

C
ueivee meerlee jeceÙeMeesJÙeenjCes~~6~~

©
efieefjOejes ceesoceevees Jeer#Ùe ÂMÙeceerÂioOes

ceefleb jeces peievceÁueeYejCes~~7~~
Yeewceer- keâefJe mJeÙeb Skeâ DehetJe& keâuheveeceÙe ieerle iee jns nQ- ßeerjece keâe JejCe keâjves kesâ efueÙes heeBÛe
DeuheJeÙemkeâ kegâceejer keâvÙeeSB GheefmLele ngFË~ peye YeieJeeve jece ves efheveekeâ Oeveg<e leesÌ[ efoÙee Deewj veekeâ DeLee&led
mJeie&, Deveekeâ DeLee&led og:Ke mes jefnle nes ieÙee, je#emeeW keâe kegâšgcye meekeâ DeLee&led og:Keer nes ieÙee Gme meceÙe heeBÛe
DeefJeJeeefnle keâvÙeeSB ßeerjece keâe DevegmejCe keâjves kesâ efueS Glmegkeâ ngFË~ Gme mebmkeâjCe ceW ueppee, keâerefle&, Øeerefle,
oervelee Deewj heeBÛeJeeR pevekeâleveÙee meerlee peer GheefmLele ngFË~ hejvleg mecemle keâeceveeDeeW keâes Øeehle efkeâÙes ngÙes mebmeej kesâ
Deevevooelee YeieJeeve ßeerjece ves Skeâ veejer ›ele nesves kesâ keâejCe meerleepeer kesâ mJeerkeâej ceW ner ceve keâe efve§eÙe efkeâÙee~
d .
ueppee kegâefhele ngF&-meer mJeÙecJej ceW DeeÙes ngÙes jepeeDeeW kesâ meeLe Ûeueer ieF& Deewj keâerefle& ØeYeg kesâ mebmcejCe kesâ efueS
ve
efoievleeW ceW hewâue ieF& Deewj oervelee yeeue-yeÇÿeÛeejer Ye=iegJebefMeÙeeW kesâ Deuebkeâej hejMegjece ceW ner ueerve nes ieF&~ Øeerefle ves
er
es
efkeâmeer mes Yeer efJeJeen veneR efkeâÙee~ Jen kegâceejer yevekeâj efceefLeueehegjer ceW ner efJejepeer Deewj mJeÙeb keâes ßeermeerleejecepeer
R
kesâ ÙeMeŠ keâLeve ceW ueiee efoÙee~ Fme Øekeâej keâe ÂMÙe osKekeâj ØemeVe nes jns efieefjOej keâefJe ves Yeer peievcebieue kesâ
s
Deuebkeâej mJe¤he ØeYeg jece ceW ner Deheveer ceefle ueiee oer~
ht
ig
mevoYe&Mueeskeâew
R
ll
FlÙesJeb yengmetlmeJes<eg efceefLeueeueeskewâceg&owJeeÂleŠ
.A
ceemeeved he_Ûe efveveeÙe Jew oMejLeesÓÙeesOÙesJe Jew efJemce=lee~
s
ya
he§eeÛÚêrpevekebâ efveJesÅe keâ®CeeefkeäueVeb me ievlegb Ùeoe
N
SsÛÚÛÚeskeâcenesoOeew Ûe efceefLeueeceivesJe peelee leoe~~1~~
va
ßeglJee mJeb ieceveb Ûe keâesmeuehegjs meerlee Ûe yee<heb ÂMees
Se
ceg_Ûevleer pevekesâve he=°efveiecee leeleb peieeoelegje~

th
ee
Skeâmceeppe"jeogYeew Øepeefveleew heg$emleLee keâvÙekeâe

P
heg$eefmle‰efle leeleme©eefve keâLeb otjb meglee Øes<Ùeles~~2~~

si
ØesceheÙeesefveefOeleer›eØeJeens<eg %eeveefJeJeskeâcegotncejesoerled~
T ul
YetÙees efvejer#Ùe megleeb ®oleeR veÙeveeßeg efJecegÛÙe meceesncejesoerled~~3~~

ri
Sh
OeerjOegjvOejes OewÙeË efJeneÙe Oe=efleb heefjneÙe Jejekeâcejesoerled~

peeveefkeâ peeveefkeâ peeveefkeâ peeveefkeâ mecØeefJeuehÙe megJeekeâcejesoerled~~4~~
11
20
Yeewceer- Fme Øekeâej yengle mes ceneslmeJeeW ceW efceefLeuee kesâ ueesieeW mes mecceeefvele neskeâj cenejepe oMejLepeer ves
ht
efJeJeen kesâ he§eeled Yeer ØemeVelee mes heeBÛe cenerves JÙeleerle keâj efoÙes~ peye keâ®CeehetCe& ùoÙe pevekeâpeer mes DeÙeesOÙeeieceve
ig
keâer Devegceefle ceeBieer leye lees mechetCe& efceefLeuee ner Meeskeâ meeiej ceW [tye ieF&~ DeÙeesOÙee ceW Deheves peeves keâe meceeÛeej
yr
megvekeâj ves$eeW mes DeeBmet efiejeleer ngF& meerleepeer cenejepe pevekeâ Éeje jesves keâe keâejCe hetÚs peeves hej efheleepeer mes Deelegj
op
mJej ceW yeesueeR—Skeâ ner keâesKe mes yesše Deewj yesšer oesveeW pevce uesles nQ, hejvleg yesšs keâes ceelee-efhelee keäÙeeW Deheves Iej ceW
C
jKe uesles nQ Deewj yesšer otj keäÙeeW Yespe oer peeleer nw? pevekeâpeer Øescemeeiej kesâ leer›e ØeJeeneW ceWs %eeve-efJeJeskeâ keâes yeneles
©
ngS jes heÌ[s~ efheâj yesšer meerlee keâes jesleer osKe cenejepe DeeBmet yenekeâj hetâš-hetâš keâj jes heÌ[s~ Oeerj-OegjvOej pevekeâpeer
Dehevee OewÙe& lÙeeiekeâj Jesoevle keâer OeejCee ÚesÌ[keâj efvejern keâer YeeBefle jesves ueies~ peevekeâer-peevekeâer-peevekeâer-
peevekeâer! Fme Øekeâej megvoj JeekeäÙeeW ceW efJeueehe keâjkesâ cenejepe pevekeâ jes heÌ[s~
yeeuekeâeC[ced 313
ieerle mebKÙee-2
megjle®Jeuueerejf Je meerlee ceÙee heeefueleeefmle meerlee ceÙee heeefueleeefmle
leeb Ûe jeceÛevões veÙeved Ùeeefle~~
veÙevehegòeefuekesâJe meerlee ceÙee ueeefueleeefmle meerlee ceÙee ueeefueleeefmle
leeb Ûe jeceYeões veÙeved Ùeeefle~~1~~
d .
keâLeb mee ÕeßetMegßet<eCepeeiejb keâefj<Ùeefle peeiejb keâefj<Ùeefle
ve
er
Ùee meeÙeb veefueveerJe efveõeefle~~2~~
es
efvepe ieeshÙe ®efÛeceefhe keâefceÙeb Jeefo<Ùeefle keâefceÙeb Jeefo<Ùeefle
R
Ùee Ûe mJeuheefieefj oefjõeefle~~3~~
s
ht
heg<hekeâefuekesâJe ceÙee veòebâ efoJeb heese<f elee Ùee veòebâ efoJeb heese<f elee Ùee
ig
mewJe efheheemeÙee heefjÙeeefle~~4~~
R
ll
keâeceOesvegheÙemee MegYeewoveb meceefmelee Ùee MegYeewoveb meceefmelee Ùee
.A
mewJe #egOeelexJe ØeefleYeeefle~~5~~
s
ya
cee yeÇpele cee yeÇpele mkeâvOeJeeneefmle‰le mkeâvOeJeeneefmle‰le
meglee cece otjb N
efkeâceg Ùeeefle~~6~~
va
jesOeÙele meKÙeŠ mecee meerleeb yeefnie&ceveeod YeesŠ meerleeb yeefnie&ceveeod YeesŠ
Se
efhelegŠ efkeâVeg ØeeCeeved vewJe heeefle~~7~~

th
efieefjOejmJeeefceveeR mJeeYeeefJekeâeR ce=ogueleeb mJeeYeeefJekeâeR ce=ogueleeb

ee
kesâve keâejCesve efJepeneefle~~8~~

P
si
Yeewceer- Deye pevekeâpeer meceove ieerle iee jns nQ-Denes! keâuheJe=#e keâer uelee kesâ meceeve efpeve meerlee keâe ceQves
T ul
hees<eCe efkeâÙee, GvneR keâes Deepe ßeerjeceÛevõ efueS pee jns nQ~ Denes! DeeBKe keâer hegleueer kesâ meceeve efpeve meerlee keâes ceQves
ri
ogueej kesâ jKee, GvneR keâes Deepe jeceYeõ efueS pee jns nQ~ nceejer meerleepeer meemegDeeW keâer mesJee ceW peeiejCe kewâmes keâj
Sh
heeÙeWieer? pees keâceefueveer keâer YeeBefle meeÙebkeâeue ner veeRo ceW Dee peeleer nQ~ Ùes uee[ueer peer Deheveer ieesheveerÙe ®efÛe efkeâmemes
11
keânWieer? pees LeesÌ[er JeeCeer ceW Yeer Meyo keâer oefjõlee keâe DevegYeJe keâjleer nQ DeLee&led yengle ner Deuhe yeesueves keâe ØeÙeeme
20
keâjleer nQ~ hetâue keâer keâueer keâer YeeBefle efpevekeâe ceQves efove-jele hees<eCe efkeâÙee nw, Jes ner Deepe hÙeemeer-meer efoKe jner nQ~
ht
keâeceOesveg kesâ otOe mes efpemekeâes ceQves Yeele efKeueeÙee, Jener Deepe YetKeer-YetKeer Øeleerle nes jner nQ~ ns keânejeW! meerlee keâer
ig
heeuekeâer ueskeâj cele peeDees, ®keâ peeDees, cesjer yesšer cegPemes otj keäÙeeW pee jner nw? ns meefKeÙeeW! meerleepeer keâes yeenj peeves
yr
mes jeskeâ uees, yesšer efhelee kesâ ØeeCeeW keâer j#ee keäÙeeW veneR keâj jner nw? efieefjOej keâefJe keâer mJeeefceveer meerlee Deheveer
op
mJeeYeeefJekeâ keâesceuelee keâes efkeâme keâejCe mes ÚesÌ[ jner nQ~

C
efJeMes<e- Ùen ieerle efceefLeuee kesâ meceove ueeskeâ Oegve keâer {eue ceW efveyeæ nw, pees yesšer keâer efJeoeF& kesâ meceÙe ieeÙee
©
peelee nw, FmeceW keâ®Cee keâer hejekeâe‰e nesleer nw, Fmekeâe yeesue nw ‘‘yeÌ[-yeÌ[ peleve keâ-keâ, efmeÙee peer kesâ hees<eueeQ mes
nes jIegJebMeer ves-ves peeÙes’’
ieerle mebKÙee-3
meerlee ®oleer ieeÙeefle-
ielees efieefjcemleb Øeele§evõcee Gosefle metÙeex JÙeessceefve
ceelejveg%eelegcen&emf e megKesve ceeb Õemegjie=nb ÙeelegceÙeesOÙeehegjb Ùeelegced~~1~~
Dejs Dejs efceefLeueeÙeeŠ otJex mekeâ™Cee ve ßeg<ÙeeŠ otJex
d .
ve
Denceefmce keâvÙeehejõJÙeb Õemegjie=nb ÙeeÙeeceÙeesOÙeehegjb ÙeeÙeeced~~2~~
er
Dejs Dejs meefKe cece meeefjkesâ efhe_pejMegkeâyeevOeJe ÙegJeeb lÙekeälJee Ùeeefce
es
efJeJeMeehÙeÙeesOÙeeb efJeuehÙe cee mce ®oleb ØeuehÙe cee mce ™oleced~~3~~
R
s
Dejs Dejs efceefLeueeÙeeŠ keâesefkeâues pevevÙew OewÙeË oÅeeŠ keâesefkeâues
ht
ig
YeejleerÙe mebmke=âlesŠ ØeyevOeeled Õemegjie=ns keâvÙee Ùeeefle~~4~~
R
Dejs Dejs ce=eif e Yeüele=peeÙes ceveefme cee mce efKeÅeLeeŠ efJeuehÙe cee mce jesoerŠ
ll
.A
nefjCeer leJe ØemeJe meceeÛeejceslÙe megKesve JeOe&eÙf e<Ùes meesnjb keâerle&eÙf e<Ùes~~5~~
s
ya
Dejs Dejs ›etâje mkeâvOeJeene õgleb ve efMeefJekeâe vesÙee S<ee efceefLeuee
efJeueeskeäÙeleeb #eCesve hegvemleg mJehves ÙeemÙeefle~~6~~N
va
SJeb efJeOeb keâ®Ceb uehevleer ÂießetefCe efJeceg_Ûevleer
Se
efieefjOejmJeeefceveer efceefLeueeb efJe<eCCeeb efJeOeeÙe Õemegjie=nceself e~~7~~

th
ee
Yeewceer- meerleepeer jesleer-jesleer iee jner nQ-Denes! Deepe ØeeleŠkeâeue nes ieÙee, Ûevõcee DemleeÛeue keâes pee Ûegkesâ
P
nQ, metÙe&veejeÙeCe DeekeâeMe ceW Gefole nes jns nQ~ ceeB! Deye cegPes memegjeue peeves keâer Deveg%ee oerefpeÙes, DeÙeesOÙeehegj peeves
si
keâer Devegceefle oerefpeS~ Deye efceefLeuee keâer otye keâes mecyeesefOele keâjleer ngF& meerleepeer keânleer nQ- Dejs efceefLeuee keâer
ul
otyee&! legce keâ®Ce cele nesDees Deewj keâYeer metKees veneR~ ceQ lees keâvÙee ntB, otmejs keâe Oeve ntB~ DeleŠ memegjeue peevee ner
T
ri
heÌ[siee~ DeÙeesOÙeehegj peevee ner nesiee~ Dejer cesjer efce$e cewvee! efhebpejs ceW jnves Jeeues cesjs YeeF& leeslee! efJeJeMelee ceW legce
Sh
oesveeW keâes ÚesÌ[keâj DeÙeesOÙee pee jner ntB~ legce efJeueehe keâjkesâ cele jesvee, Øeueehe keâjkesâ ¤ove cele keâjvee~ ns
11
efceefLeuee keâer keâesÙeue! cesjer ceeB keâes OewÙe& osleer jnvee~ keâesefkeâues! YeejleerÙe mebmke=âefle keâer JÙeJemLee kesâ keâejCe ner
20
keâvÙee memegjeue peeleer nw~ ns ce=ieer YeeYeer! legce cesjs efJeÙeesie cesW og:Keer cele nesvee Deewj jesvee veneR~ nefjCeer! legcnejs ØemeJe
keâe meceeÛeej megvekeâj ceQ DeÙeesOÙee mes legcnW yeOeeF& YespetBieer Deewj meesnj ieJeeGB@âieer~ Dejs! Dejs! efve‰gj keânejeW! heeuekeâer
ht
ig
peuoer cele ues Ûeuees~ #eCe Yej lees efceefLeuee keâes osKe uesves oes efheâj lees Ùen mehevee nes peeÙesieer~ Fme Øekeâej jesleer ngF&,
yr
ves$eeW mes Deßegheele keâjleer ngF& efieefjOej keâefJe keâer mJeeefceveer meerleepeer efceefLeuee keâes og:Keer yeveekeâj DeÙeesOÙee heOeej
op
DeeFË~
C
©
efJeMes<e- Ùen ieerle DeJeOeer keâer Gme ueeskeâ Oegve ceW efveyeæ nw pees yesšer keâer efJeoeF& kesâ meceÙe ieeÙee peelee nw~
Fmekeâe yeesue nw- hegjyet mes GieueeR DepeesefjÙee Deew heefÛÚce efyemeJeueeR, ceeF& meepeng ketbâÌ[e oGefjÙee nce otefj DepeesOÙee
peeyew otefj ieJeve peeJew~~
yeeuekeâeC[ced 315
ieerle mebKÙee-4
Õemegjie=nb Ùeeefle mecØeefle meerlee~~
Devegpeevevleg leeb le®JejJeuÙeŠ
peeefleceeOeJeerceeueleerce_pegceuÙeŠ ~
efJeuemeleg Õemegjie=ns megKeces<ee
d .
ve
ve Jees ùoe efJepeneefle mecØeefle meerlee~~1~~
er
ceelesJe mJekeâjsCe Ùee JeŠ meoe efme_Ûeefle
es
ve keâoeefhe Ùeg<celed ØeJeeueeefve ueg_Ûeefle~
R
ceg_Ûevleer Jee<heeefCe veefueveveÙevelees
s
ht
Ùeg<ceodefJeotjb Ùeeefle mecØeefle meerlee~~2~~
ig
R
OewÙeË Oejle ùefo nefjCee nefjCÙeŠ
ll
cee cewJe ›eâvole keâefjCeŠ keâefjCÙeŠ~
s .A
meJexÓvegpeeveerle meerleeb meveeleve-
ya
mebmke=âefleefcen heeefle mecØeefle meerlee~~3~~
efieefjOejmJeeefceceveesjLee™{e N
va
Se
keâesmeueheefleJejJeOet veJees{e~
efceefLeueeb efJejnJeeefjOeew mecceppeÙevleer
th
ee
keâesmeueekegâMeueb ueeefle mecØeefle meerlee~~4~~

P
Yeewceer- Fme meceÙe meerlee memegjeue pee jner nQ~ ns Je=#e keâer ueleeDeeW! peeefle! ceeueleer! megvoj Ûecesueer! meye
si
ul
ueesie GvnW Devegceefle oerefpeS~ meerlee Deehekeâes ùoÙe mes veneR ÚesÌ[ jner nQ~ pees ceeB keâer YeeBefle Deehe ueesieeW keâes efvejvlej
T
meeRÛeleer nQ, pees Deehekesâ heuueJeeW keâes keâYeer veneR leesÌ[leeR, Deepe Jener meerlee DeeBmet yeneleer ngF& Deehe ueesieeW mes otj Ûeueer
ri
Sh
pee jner nQ~ ns nefjCe Deewj nefjefCeÙeeW! OewÙe& OeejCe keâjes~ ns neefLeÙeeW Deewj nefLeefveÙeeW! cele jesDees~ meYeer ueesie meerlee
keâes Devegceefle oes~ pees Fme meceÙe meveeleve Jewefokeâ mebmke=âefle keâer j#ee keâj jner nQ~ Fme meceÙe efieefjOej keâefJe kesâ
11
mJeeceer ßeerjece kesâ ceve ¤he jLe hej Dee¤Ì{ veJe-efJeJeeefnlee keâesmeuesÕej oMejLe keâer ßes‰ yentjeveer efceefLeuee keâes
20
efyejn meeiej ceW [gyeesleer ngF& DeÙeesOÙee ceW kegâMeue cebieue keâe Ghenej uee jner nQ~
ht
mevoYe&MueeskeâŠ
ig
yr
megveÙevee Jeve®CveÙeveb nefjb veÙeveveerjpeveerjefve<esefÛeleced~

op
meceieood ieefoleb ßegelf eefYeie&oled megevf eieob ieoveeefMeveceeieoced~~1~~

C
©
Yeewceer- meemeg megveÙeveepeer keâceue kesâ meceeve ves$e Jeeues, YeeJegkeâeW kesâ keâceue ves$e kesâ peueeW mes mveele, ßegefleÙeeW
ceW Øeefmeæ efveieo mes Ùegòeâ YeJejesieveemekeâ, Dece=lemJe™he YeieJeeve ßeer jece keâes mebyeesefOele keâjkesâ ieodieo JeeCeer ceW
kegâÚ keânves ueieeR~
ieerle mebKÙee-5
DeÙes jece! meerleeceOeerleeb ceÙee ceele=kebâ Øes<eÙesLeeŠ keâoeefÛeled keâoeefÛeled~
cegKesvogelf Je<ee mJeerÙekewâjJekegâueb lJeb mecegvces<eÙesLeeŠ keâoeefÛeled keâoeefÛeled~~1~~
ceÙee YetYe=lee ØeeCeleesÓheeuÙeefYe%ee ke=âlee vees keâoehÙesleoerÙee¢eJe%ee~
keâ"esjb ve JeeÛÙee efkeâMeesjer lJeÙee ces efJeefveoxMeÙesLeeŠ keâoeefÛeled keâoeefÛeled~~ 2~~
d .
ve
mecegodefJeiveefÛeòeeb mcejvleeR kegâšgcyeb peveb heefjpeveb Je=æb leeleb menecyeced~
er
efiejeMeerueceÁuÙeÙee Jelme jeIeJe! mecegheosMeÙesLeeŠ keâoeefÛeled keâoeefÛeled~~3~~
es
megleeb veslegkeâecesve jecesCe Yetcvee efvejer#Ùee hegjerÙeb efÛeoevevomeercvee~
R
legjerÙeesÓlegjerÙeeb kegâšgcyeeJeueeR mJeeb megKeb Mues<eÙesLeeŠ keâoeefÛeled keâoeefÛeled~~4~~
s
ht
efØeÙee leeJekeâerÙeb meoe ceMe&veerÙee hejece<e&CeerÙee MegYeb oMe&veerÙee~
ig
R
efieje efieefjOejsÕej efvejeke=âlÙe jes<eb meceeosMeÙesLeeŠ keâoeefÛeled keâoeefÛeled~~5~~
ll
.A
Yeewceer- ns jeceÛevõ! peye Yeer ceQ yesšer meerlee keâe mcejCe keâ™B lees melele veneR lees keâYeer-keâYeer cewkesâ Yespe efoÙee
s
keâefjÙesiee~ Deheves cegKeÛevõ keâer keâeefvle mes Deehe DeelceerÙepeve ™he kegâcego mecetneW keâes keâYeer-keâYeer efJekeâefmele keâj
ya
efoÙee keâefjÙesiee~ ceQves Deewj cenejepe ves Fve DeefYe%ee meerlee keâes ØeeCe mes heeuee nw~ nce oesveeW ves Fvekeâe keâYeer Deheceeve
N
veneR efkeâÙee~ Deehe cesjer efkeâMeesjerpeer keâes keâYeer keâ"esj JeÛeve veneR keânWies~ keâYeer-keâYeer FvnW efveoxMe osles jnWies~ peye
va
cesjer yesšer GefÉive efÛeòe neskeâj kegâšgcye keâe, mesJekeâeW keâe, heefjJeej keâe, yetÌ{s efhelee keâe Deewj cesje mcejCe keâjkesâ GefÉive
Se
nes peeÙe, leye ns Jelme jeIeJe! Deehe Meerue-cebieuÙe DeLee&led DevegveÙe keâer keâuee mes hetCe& JeeCeer Éeje GvnW keâYeer-keâYeer
th
Oeerjpe Oeje oerefpeÙesiee~ ns ØeYeg! Deehe Yetcee Deewj meefÛÛeoevevo keâer meercee nQ, DeleŠ cesjer yesšer keâes efueJee peeles meceÙe
ee
Fme efceefLeueehegjer keâes efvenej ueerefpeS~ ns legjerÙe yeÇÿe! legjerÙee meerleepeer mes jefnle Fme efceefLeuee heefjJeej keâes Yeer keâYeer-
P
keâYeer megKe mes Ùegòeâ keâj efoÙee keâefjÙesiee~ ns ØeYees! Ùes meerleepeer Deye Deehekeâer efØeÙee nQ~ Fvekeâes #ecee keâjles jefnÙesiee~
si
meceÙe-meceÙe hej Fvemes hejeceMe& Yeer uesles jefnÙesiee~ FvnW keâuÙeeCe kesâ oMe&ve keâjeles jefnÙesiee~ ns efieefjOej keâefJe kesâ
T ul
mJeeceer ßeerjece! ›eâesOe keâes ÚesÌ[keâj keâYeer-keâYeer Fvekeâes Deehe DeeosMe Yeer osles jefnSiee~
ri
mevoYe&Mueeskeâew
Sh
11
oefÙeleeceefOeiecÙe OeejCesÙeeR
20
jIegÛevões veveg jesefnCeeR MeMeerJe~

Ûekeâces efkeâue keâesmeueeb Øeievlegb
ht
ig
menYeeÙeex YeieJeeved menevegÙee$eŠ~~1~~

yr
op
veve=legvee&keâvele&keäÙemleg°gJegŠ efmeæÛeejCeeŠ~
C
megceveebmÙeefhe megcevemees JeJe=<egÙeexe<f elees peiegŠ~~2~~

©
Yeewceer- jesefnCeer keâes Øeehle efkeâÙes ngÙes Ûebõ keâer YeeBefle jIegkegâue kesâ Ûebõcee YeieJeeve ßeerjece, Oece&helveer meerleepeer
Deewj yeejeefleÙeeW kesâ meeLe ßeerDeJeOe keâes ØemLeeve kesâ efueÙes FÛÚgkeâ nes G"s~ DehmejeSB veeÛeveW ueieeR~ efmeæ Deewj ÛeejCe
mlegefle keâjves ueies~ osJelee hetâue yejmeeves ueies Deewj osJeyeOegSB ieeves ueieeR~
yeeuekeâeC[ced 317
ieerle mebKÙee-6
DeeÙeelÙeÙeesOÙeeb hegveerlee ns DeÅe meerlee JeOetje%eer~~
ßeerefceefLeueeefOehejepeefkeâMeesjer jeceÛevõcegKeÛevõÛekeâesjer
DeeÙeelÙeÙeesOÙeeceYeerlee ns DeÅe meerlee JeOetje%eer~~1~~
ÚefJeefJeieefCeleMeleMeleMeJee&Ceer efJeYeJeefJeefpeleJevepeeyeÇÿeeCeer
d .
ve
DeeÙeelÙeÙeesOÙeeb Øeleerlee ns DeÅe meerlee JeOetje%eer~~2~~
er
YeejleerÙemebmke=âlÙeveg™hee DeeefoMeefòeâjLe nleYeJeketâhee
es
DeeÙeelÙeÙeesOÙeeb ßegelf eieerlee ns DeÅe meerlee JeOetje%eer~~3~~
R
levegmeg<eceeefpeleÛechekeâJeCee& efieefjOejieerlemejes®nÛejCee
s
ht
DeeÙeelÙeÙeesOÙeeb efJeveerlee ns DeÅe JeOetje%eer~~4~~
ig
R
Yeewceer- Deepe heefJe$e, meerlee yentjeveer peer ßeerDeJeOe heOeej jner nQ~ Deepe efceefLeuee vejsMe pevekeâpeer keâer
ll
.A
jepeefkeâMeesjer ßeerjeceÛebõ kesâ cegKeÛevõ keâer Ûekeâesjer YeÙejefnle meerlee yentjeveer peer ßeerDeJeOe keâes heOeej jner nQ~ Deheveer
ÚefJe mes keâesefš-keâesefš heeJe&efleÙeeW keâes Yeer eflejmke=âle keâjves Jeeueer, Deheves JewYeJe mes ue#ceerpeer Deewj yeÇÿeeCeerpeer keâes Yeer
s
ya
peerleves Jeeueer, ØeYeg kesâ Øeefle DelÙevle efJeÕemle meerleepeer ßeerDeJeOe keâes heOeej jner nQ~ YeejleerÙe mebmke=âefle kesâ Deveg™he
N
JÙeefòeâlJe Jeeueer DeeefoMeefòeâ, mebmeej ketâhe keâes ve° keâjves Jeeueer, JesoeW ceW ieeÙeer ngF& meerlee yentjeveerpeer Deepe ßeerDeJeOe
va
heOeej jner nQ~ Deheveer MeesYee mes efpevneWves Ûechee kesâ JeCe& keâes peerle efueÙee nw, efieefjOej keâefJe kesâ Éeje efpevekesâ
Se
keâceueÛejCe keâe ieeve efkeâÙee ieÙee nw Ssmeer DelÙevle efJeveerle meerlee yentjeveerpeer Deepe ßeerDeJeOe keâes heOeej jner nQ~
th
ieerle mebKÙee-7
ee
meerlee ueeskeâueueveeueueece nes

P
si
ve=heefleie=nb JeOetjeieÛÚefle~
T ul
DeÅe JeÙeb cewefLeueeR heMÙeece nes

ri
ve=heefleie=nb JeOetjeieÛÚefle~~1~~
Sh
hetjÙe osefJe megefce$es Ûeleg<kebâ

11
kewâkeâefÙe efme_Ûe ØeeÁCeb Meg<keâced ~

20
DeLe ceÁueeefve keâjJeece nes

ht
ig
yr
ieg®ceelejcee£Ùee®vOeleeR
op
hetpeÙe ieCeheefleceLees heeJe&leerced~

C
©
DeLe leesjCeeefve jÛeÙeece nes

oesnÙe efoJÙemegjieJeerogiOeb
kegâ® ueewefkeâkebâ Jewefokebâ Megæced~
ieesceÙesve ÉejeefCe efuecheece nes
jesheÙe heefjleŠ hegjeR jmeeueb
d .
yekegâuekeâocyeheueemeleceeueced
ve
er
efieefjOejieerleb ieeheÙeece nes
es
R
s
Yeewceer- osJeJeOegSb keân jner nQ Deepe mechetCe& veeefjÙeeW keâer jlveYetle meerleepeer cenejepe kesâ Iej ceW JeOet yevekeâj Dee
ht
jner nQ~ Deepe nce efceefLeueeefOejepe keâvÙee meerleepeer kesâ oMe&ve keâjWieer~ ns osJeer megefce$ee! Ûeewkesâ hetjes~ kewâkesâÙeer! metKee
ig
R
ØeebieCe megievOe peue mes meeRÛees~ Deepe nce meye cebieueeÛeej keâjW~ oMejLe cenejepe kesâ Iej ceW veJeerve yent Dee jner nQ~
ll
Deepe keâeceOesveg keâe otOe ogneDees~ ueewefkeâkeâ Deewj Jewefokeâ meYeer efJeOeeveeW keâes Megæ ™he mes mecheVe keâjes~ nce ÉejeW keâes
.A
ieesyej mes ueerheW, keäÙeeWefkeâ cenejepe kesâ Iej meerlee ogueefnve heOeej jner nQ~ veiej kesâ ÛeejeW Deesj Deeceü Je=#e, yekegâue,
s
ya
keâocye, šsmet Deewj leceeue kesâ Je=#e ueieeDees Deewj efieefjOej keâefJe kesâ Éeje jefÛele ieerle ieJeeDees Deewj ieeDees, keäÙeeWefkeâ
N
Ûe›eâJeleea oMejLepeer kesâ jepeYeJeve ceW yeÌ[er yentjeveer meerleepeer heOeej jner nQ~
va
efJeMes<e- Ùen ieerle DeJeOeer kesâ DeeBÛeefuekeâ ueeskeâOegve ceW yeæ nw pees veF& yent kesâ Deeves kesâ meceÙe ieeÙee peelee nw-
Se
Fmekeâe yeesue Fme Øekeâej nw-veÙee KeheÌ[FueJee ÚJeeG js veÙes Iej ogueefnefve DeeJew~~
th
ieerle mebKÙee-8
ee
DeÅe DeÙeesOÙee hejceceesoceerlee ns MegYes

P
si
ÛelegJe&Oetmeg megYeielecee meerlee ns MegYes~~

T ul
efJeefnlee efJeOee$ee efkebâ Jee ÚefJeceÙeer Yeeefceveer

ri
jece meefnlesJe Yeeefle meIevee meewoeefceveer~

Sh
DeveÙee jeflekeâesefškeâesefš›eer[eb veerlee ns MegYes

11
ÛelegJe&Oetmeg megYeielecee meerlee ns MegYes~~1~~

20
ÛechekeâkeâvekeâJeCee& efoJÙeYeJÙeeYejCee
ht
ig
DeMejCeMejCee veJeveefueveÛejCee~
yr
MejodefJeOegcegKeer meg<eceehejerlee ns MegYes

op

C
©
veerueveerueheefjOeevee efJeÕeefJeÕeJeefvolee
ef$eueeskeâerueeJeCÙeue#ceerŠ mevleleceefveefvolee~
cetefle&celeer Yeejlemebmke=âefleŠ Øeleerlee ns MegYes
yeeuekeâeC[ced 319

DeÙeesefvepee efceefLeuesMeve=heefleefkeâMeesjer
jeceÛevõcegKeÛevõÛelegjÛekeâesjer ~
jIegkeâerefle&JewpeÙevleer efJeveerlee ns MegYes
d .
efMeefJekeâecee™{e Yeeefle JeefCe&veer veJees{e
ve
er
JeerÙe&Megukeâe jeIeJesCe efvelÙeßeerefjJees{e~
es
megjvejieerYÙeeË keâefJeefieefjOejieerlee ns MegYes
R
s
ht
ig
Yeewceer- Deepe DeÙeesOÙee hejce ØemeVelee keâes Øeehle nes ieF& nw~ ns keâuÙeeCeer! ÛeejeW yengDeeW ceW meerleepeer meyemes
R
megvoj nQ~ ns keâuÙeeCeer! keäÙee efJeOeelee ves ÚefJe mes ner Fme ceefnuee keâer jÛevee keâer nw? yeeoue kesâ meeLe efyepegueer keâer
ll
YeeBefle ßeerjece kesâ meeLe meerleepeer MeesefYele nes jner nQ~ FvneWves keâjesÌ[eW-keâjesÌ[eW jefleÙeeW keâes ueefppele keâj efoÙee nw~ Ûeej
.A
yengDeeW ceW meerleepeer meyemes jceCeerÙe nQ~ ns keâuÙeeCeer! Ûechee kesâ meceeve JeCe& Jeeueer meerleepeer efoJÙe JeŒeeW Deewj
s
ya
DeeYet<eCeeW mes Deuebke=âle nQ~ Ùes DeMejCeeW keâes MejCe osves Jeeueer nQ~ Fvekesâ ÛejCe veJeerve keâceue kesâ meceeve nQ~ Ùes
N
Mejokeâeueerve Ûevõ kesâ meceeve cegKeJeeueer Deewj efoJÙe MeesYee mes mecheVe nQ~ ÛeejeW yengDeeW ceWs meerleepeer meyemes megvoj nQ~
va
ns meKeer! veeruee JeŒe OeejCe keâjves Jeeueer, mecemle efJeÕe keâer JevoveerÙee, ef$eueeskeâ keâer ueeJeCÙe ue#ceer, efvejvlej
Se
efvevoejefnle, DelÙevle efJeÕeMle, meekeâej YeejleerÙe mebmke=âefle mJe™hee meerleepeer ÛeejeW yengDeeW ceW meyemes DeefOekeâ
Deekeâ<e&keâ nQ~ ns meKeer! meerleepeer DeÙeesefvepee DeLee&led mJeÙeb he=LJeer mes Øekeâš neskeâj Yeer cenejepe pevekeâ keâer jepeheg$eer
th
ee
nQ~ Ùes ßeerjeceÛevõ cegKeÛevõ keâer Ûelegj Ûekeâesjer nQ~ Ùes jIegJebMe keâer keâerefle&heleekeâe DelÙevle efJeveerle meerleepeer ÛeejeW
P
yengDeeW ceW meyemes DeefOekeâ ceveesnje nQ~ Ùes veJeefJeJeeefnlee megvoj ogueefnve ue#ceer keâer YeeBefle ßeerjece Éeje heje›eâce
si
Megukeâ mes efJeJeen keâjkesâ ueeF& ngF&, keâefJe efieefjOej kesâ Éeje osJeYee<ee mebmke=âle Deewj vejYee<ee efnvoer ceW ieeF& ngF&
ul
meerleepeer efvelÙe meekesâleefJeneefjCeer neskeâj Yeer mecØeefle ÛeejeW yengDeeW ceW meJee&efOekeâ megvojer nQ~
T
ri
ieerle mebKÙee-9
Sh
efveefcejepeleveÙee pevekeâjepeleveÙee Yeeefle meerlee megKeb jeefle meerlee~~

11
ßeerefceefLeueeOeerMeefkeâMeesjer jeceÛevõcegKeÛeefvojÛekeâesjer~
20
efJeJegOeJeOetYeeefJelee meKeermenpemeseJf elee Yeeefle meerlee megKeb jeefle meerlee~~1~~

ht
ig
osnefJeYeeefJeefpeleÕesleJevepeMeesYee ceeveJesvõmetvegceveesceefnleueesYee~
yr
jeceYeõYeeefceveer ceòeiepeieeefceveer Yeeefle megKeb jeefle meerlee~~2~~

op
ceC[Ùevleer Yetejf YeeieeceÙeesOÙeeb j_peÙevleer ®efÛej®ÛeeJesoyeesOÙeeced~

C
©
jeceJejJeefCe&veer mJeheefleiegCekeâefCe&veer Yeeefle megKeb jeefle meerlee~~3~~

efMeJeeefMeJeeefMeJee efMeefJekeâecee™{e ØeeCeJeuueYesve meefnlee veJees{e~
efieefjOejmÙe mJeeefceveer keâeefvlemeewoeefceveer Yeeefle megKeb jeefle meerlee~~4~~
Yeewceer- efveefceJebMe keâer jepekeâvÙee pevekeâcenejepe keâer heg$eer meerleepeer megMeesefYele nes jner nQ, meyekeâes Deevevo os
jner nQ~ efceefLeueeefOejepe pevekeâpeer keâer efkeâMeesjer ßeerjeceÛevõ kesâ cegKeÛevõ keâer Ûekeâesjer osJeJeOegDeeW mes mecceeefvele,
meefKeÙeeW Éeje mJeYeeJe mes mesefJele meerleepeer megMeesefYele nesleer ngF& meyekeâes megKe os jner nQ~ Deheves Mejerj keâer keâeefvle mes
Õeslekeâceue keâer MeesYee keâes peerleves Jeeueer cenejepe oMejLe kesâ pÙes‰heg$e ßeerjece kesâ ceve kesâ hetpeveerÙe ueesYe keâer DeeßeÙe
mJe™he YeieJeeve jeceYeõ keâer Oece&helveer, ceòe iepeieeefceveer meerleepeer MeesefYele nesleer ngF&, meyekeâes Deevevo os jner nQ~
Yetefj YeeiÙeMeeefueveer, JesoeW ceW Øeefmeæ ßeerDeÙeesOÙee keâes Deheveer megvojkeâeefvle mes MeesefYele leLee Deeåueeefole keâjleer ngF&
d .
ßeerjece keâer veJeerve ogunve Deheves heefle jIegveeLepeer kesâ iegCeeW keâe efvejvlej ßeJeCe keâjves Jeeueer meerleepeer megMeesefYele nesleer
ve
ngF& meyekeâes hejceevevo os jneR nQ~ Deheves ØeeCe efØeÙelece ßeerjece kesâ meeLe heeuekeâer ceW efJejepeceeve veJeefJeJeeefnlee
er
es
efieefjOej keâefJe keâer mJeeefceveer MeesYeeceÙeer efJeÅegle mJe¤he heeJe&leer keâer Yeer heeJe&leer DeLee&led keâuÙeeCeoeefÙeveer meerleepeer
R
megMeesefYele nes jner nQ Deewj meYeer keâes Deevevo os jner nQ~
s
mevoYe&MueeskeâŠ
ht
ig
efJeÕes Jeer#Ùe JeOetb efJe%ee efJeÕeefJeÕeefJeceesefnveerced~
R
ll
meerleeb mJeeielemeodJeekeäÙewcee&veÙevlees cegoe peiegŠ~~1~~
s .A
Yeewceer- meYeer efJe%epeve mechetCe& mebmeej keâes ceesefnle keâjves Jeeueer yeÌ[er yentjeveer meerleepeer keâes osKekeâj mJeeiele
ya
JeekeäÙeeW mes Gvekeâe mecceeve keâjles ngS Fme Øekeâej ieeves ueies~
va
Se
hegjcesefn megKeb meerles mJeeieleefcen les kegâce&Š~

th
ØeefCeOesefn megKeb meerles mJeeieleefcen les levce:~~

ee
leJe heohe¿pejpemee hetÙesle meoeÙeesOÙee~

P
MeleMeleMechee cenmee mletÙesle cegoeÙeesOÙee~~

si
ul
hegjcesefn hejceØeerles mJeeieleefcen les kegâce&Š~~1~~

T
ri
nefjùodie=noerheefMeKes mecYeemeÙe ve=hemeoveced~

Sh
ùledhegefjlehegjeefjmeKes megefJeueemeÙe efJeOegJeoveced~~

11
hegjcesenf hegjšheerles mJeeieleefcen les kegâce&Š~~2~~

20
ogiee&oMee&oMeË otefjlee ogjer#ee veŠ~

ht
he©eemheMee&mheMeË hetefjlee Øeleer#ee veŠ~~

ig
yr
hegjcesenf efveieceveerles mJeeieleefcen les kegâce&Š~~3~~

op
ßeerjeceheje Øescee DeveheeefÙeefveYeefòeâmlJeced~

C
mebme=efleÙeesie#escee jIegJejhejMeefòeâmlJeced~~
©
hegjcesenf nefjefCeÜerles mJeeieleefcen les kegâce&Š~~4~~

jIegÛevõmegOeeOeecvees cegKeÛevõÛekeâesjer lJeced~
yeeuekeâeC[ced 321
efieefjOejØeYegmegKemeercvees ie=enf Ceer megekf eâMeesjer lJeced~~

hegjcesenf efieefjjeieerles mJeeieleefcen les kegâce&Š~~5~~
Yeewceer- ns meerles! Deehe megKehetJe&keâ DeÙeesOÙee heOeejW~ nce Deehekeâe mJeeiele keâjles nQ~ ns meerles! Deehe
DeÙeesOÙeehegj ceW megKe keâer mLeehevee keâjW, nce Deehekesâ mJeeiele keâe efJemleej keâjles nQ~ Deehekesâ ÛejCekeâceue keâer Oetefue
mes DeÙeesOÙee meowJe heefJe$e yeves Deewj mewkeâÌ[eW efyepeefueÙeeW kesâ meceeve Deehekesâ lespe mes ßeerDeÙeesOÙee keâer meowJe mlegefle
d .
nes~ ns hejceØemeVe meerles! Deehe DeÙeesOÙee ceW heOeejW, nce ÙeneB Deehekeâe mJeeiele keâjles nQ~ ns ßeernefj kesâ ùoÙeYeJeve keâer
ve
oerheefMeKes! Deehe jepeie=n keâes ØekeâeefMele keâerefpeS~ ns Mebkeâjpeer kesâ meKee ßeerjece keâes Deheves ùoÙehegj ceW efveJeeme keâjeves
er
Jeeueer meerleepeer! ÛevõcegKe ßeerjece keâes megMeesefYele keâerefpeS~ mJeCe& kesâ meceeve heeruesJeCe& Jeeueer meerles! Deehe DeÙeesOÙee
es
ceW heOeejW, nce ÙeneB Deehekeâe mJeeiele keâjles nQ~ ogiee&peer kesâ efueÙes Yeer DeÂMÙe Deehe ßeer kesâ oMe&ve keâjkesâ nceejer mebmeej
R
oMe&ve keâer Jeemevee otj nes ieF&~ ue#ceer Yeer efpevekeâe mheMe& veneR keâj mekeâleeR Ssmeer Deeheßeer kesâ ÛejCe keâe mheMe& keâjkesâ
s
ht
nceejer Øeleer#ee hetCe& nes ieF&~ ns Jewefokeâ ceb$eeW ceW efJejepeceeve meerles! Deehe DeÙeesOÙeeveiej ceW heOeejW, nce Deehekeâe ÙeneB
ig
mJeeiele keâjles nQ~ Deehe ßeerjecehejeÙeCe Deewj DeveheeÙeveer ØesceeYeefòeâ nQ~ Deehener mebmeej keâe Ùeesie#esce keâjves Jeeueer nQ
R
leLee Deehe ner jIegJej ßeerjece keâer hejeMeefòeâ nQ~ Deheves ves$eeW mes nefjCeer keâes Yeer uepeeves Jeeueer meerles Deehe DeÙeesOÙeeveiej
ll
.A
ceW heOeejW, nce Deehekeâe mJeeiele keâjles nQ~ Deehe ßeerjece™he Ûebõcee kesâ cegKeÛebõ keâer Ûekeâesjer nQ Deewj Deehener megKe keâer
s
meercee efieefjOej keâefJe kesâ mJeeceer ßeerjece keâer ie=nue#ceer pevekeâefkeâMeesjer nQ~ ns efMeJepeer Éeje ieeÙeer ngF& meerleepeer! Deehe
ya
ßeerDeJeOehegj heOeejW, nce Deehekeâe mJeeiele keâjles nQ~
N
va
ieerle mebKÙee-11
Se
DeÅeeÙeesOÙeeb mecegheslee meerlee Yeeefle peevekeâer

th
MeesYeeb ueeefle peevekeâer ueeskeâeved heeefle peevekeâer~~

ee
keâesefškeâ_pemecemece®CeÛejCee
P
si
DeMejCeMejCeefJeveleYeÙenjCee ~
ul
efoJÙemeodiegCew: hejerlee meerlee Yeeefle peevekeâer

T
ri
MeesYeeb ueeefle peevekeâer ueeskeâeved heeefle peevekeâer~~1~~

Sh
mhegâjVeerueMeešer Ûee®mJeCe&ceefCejMevee
11
oeefceveeroeef[ceeryeerpejeefpeÅegefleoMevee ~
20
keâceükeâ®CeeefvekesâleØeerlee Yeeefle peevekeâer

ht
ig

yr
efceefLeueeefOejepekeâerefle&ceeueeßeerefkeâMeesjer
op
jeceÛevõ cegKeÛevõÛelegjÛekeâesjer~
C
©
MeeseYf elemeekesâleefvekesâlee meerlee Yeeefle peevekeâer

MeesYeeb ueeefle peevekeâer ueeskeâeved heeefle peevekeâer ~~3~~
MÙeecemejmeer®ne#eer MÙeecee jecejecee
efieefjOejmJeeefceveer efJeefpelekeâeceJeecee~
ßeerceodjeIeJemeceslee meerlee Yeeefle peevekeâer
Yeewceer- Deepe DeÙeesOÙee ceW heOeejer ngFË meerleepeer osoerhÙeceeve nes jner nQ~ Jes DehetJe& MeesYee Øemlegle keâj jneR Deewj
mechetCe& ueeskeâeW keâer j#ee keâj jner nQ~ keâjesÌ[eW keâceueeW kesâ meceeve ueeueÛejCe Jeeueer DeMejCeeW keâes MejCe osves Jeeueer
d .
leLee ØeCeleeW keâe YeÙe njCe keâjves Jeeueer, efoJÙe meodiegCeeW mes Ùegòeâ meerleepeer megMeesefYele nes jner nQ~ Ûecekeâleer ngF& veerueer
ve
meeÌ[er OeejCe keâjves Jeeueer ceefCe peefšle efkebâefkeâCeer OeejCe keâer ngF&, Deveej kesâ meceeve oeBle Jeeueer megvoj keâ®Ceeefvekesâle
er
es
ßeerjece keâes ØemeVe keâjves Jeeueer meerleepeer megMeesefYele nes jner nQ~ pevekeâjepe keâer keâerefle& keâer heleekeâe ßeerjeceÛevõ kesâ
R
cegKeÛevõ keâer Ûelegj Ûekeâesjer, meekesâleueeskeâ keâes megMeesefYele keâjves Jeeueer meerleepeer megMeesefYele nes jner nQ~ veerueskeâceue kesâ
s
meceeve ves$eJeeueer cegiOeeveeefÙekeâe, ßeerjece keâes jceeves Jeeueer efieefjOej keâefJe keâer mJeeefceveer jefle keâes peerleves Jeeueer
ht
ßeerjeIeJe kesâ meefnle meerleepeer megMeesefYele nes jner nQ Deewj meejs mebmeej keâer j#ee keâj jner nQ~
ig
R
ieerle mebKÙee-12
ll
.A
meefKe ns peevekeâerceefYeheMÙe~~
s
ya
keâefueleueueveeueefueleJes<eeb
N
ceneÚefJeb ØeheMÙe meefKe ns peevekeâerceefYeheMÙe~~1~~
va
mekeâuemeewYeiemeejjefÛeleeb
Se
cetefle&efceceeb JÙeJemÙe~
th
DeOÙeJemÙeecegb efve®heceeb
ee
efveefce<ecenes efvejmÙe meefKe ns peevekeâerceefYeheMÙe~~2~~

P
si
Âieefhe vees le<eË efJeceg_Ûeefle

ul
cegngefjceeb mevÂMÙe~
T
ri
mecemegKebme¿ÏÛeefle mej-
Sh
mejmeer®nb mebmhe=MÙe meefKe ns peevekeâerceefYeheMÙe~~3~~

11
peevekeâerMegYeÛeefjlemet$ew
20
Ye&efCeeflemeghešeR meerJÙe~
ht
ig
jecejceCeeR ieeÙe efieefjOej-

yr
efieje efoJÙeeb oerJÙe meefKe ns peevekeâerceefYeheMÙe~~4~~

op
C
Yeewceer- Deye DeÙeesOÙee keâer meKeer ¤hekeâ leeue ceW iee jner nQ—ns meKeer! peevekeâerpeer keâes meeceves mes osKees~
©
megvoj ceefnuee kesâ JesMe ceW efJejepeceeve ceneÚefJe keâes Deeoj yegefæ mes efvenejes~ ns meKeer! Fme cetefle& keâes legce mechetCe&
megvojlee kesâ lelJe mes ner jefÛele mecePees~ Fvekeâes Gheceejefnle ceeveeW Deewj heuekeâeW keâe efiejevee yevo keâj oes~ meKeer!
Fvekeâes osKekeâj Yeer ves$e Deheveer hÙeeme veneR ÚesÌ[ jns nQ~ meceeve Deevevo nesves kesâ keâejCe Fvekeâes mheMe& keâjkesâ keâceue
yeeuekeâeC[ced 323
Yeer mebkegâefÛele nes jne nw~ meerleepeer kesâ megvoj Ûeefj$e ¤heer leeieeW mes Deheveer YeefCeefle DeLee&led keâefJelee ¤hemegvoj JeŒe
keâes ietBLe uees Deewj efieefjOej keâefJe keâer JeeCeer mes ßeerjece keâer jceCeer meerleepeer keâes ieeDees leLee efoJÙe pevekeâveefvoveerpeer
keâer mlegefle keâjes~
efJeMes<e- Ùen ieerle ¤hekeâleeue ceW efveyeæ nw Fmes DeemeeJejer, peewvehegjer FlÙeeefo jeieeW ceW ieeÙee pee mekeâlee nw~
mevoYe&MueeskeâŠ
d .
FÙeb efkebâ Jee efJeÅegVeefn veefn Ûeuee mesÙeceÛeuee
ve
er
MeefMe pÙeeslmvee efkebâ Jee veefn uemeoIee mesÙeceveIee~
es
jcee eEkeâ vees efmevOeesjueYelepeefveb mesÙecepeefve-
R
OegJ&Ç eb meerlee meerlee Yejlepeveg<ee meslÙevegecf elee~~1~~
s
ht
ig
Yeewceer- kewâkesâÙeer peer ves ØeLece yeej peye meerleepeer keâes osKee leye Gvekesâ ceve ceW meerleepeer kesâ meceeveevlej
R
Deveskeâ-Deveskeâ efyecye GheefmLele nesves ueies~ Dejs! Ùes efJeÅegle nQ keäÙee? veneR-veneR efyepeueer ÛebÛeue nesleer nw peyeefkeâ Ùes
ll
efve§eue Deewj efmLej nQ~ lees keäÙee Ùes Ûevõcee keâer pÙeeslmvee nQ? veneR! Ûevõcee keâer pÙeeslmvee ceW heehe Deewj keâuebkeâ nw
.A
peyeefkeâ Ùes otunve lees heehe Deewj keâuebkeâ mes meJe&Lee otj nQ~ lees keäÙee Ùes ue#ceer nQ? veneR, Jen ue#ceer lees mecegõ mes pevceeR
s
ya
peyeefkeâ Ùes lees DeÙeesefvepee nw, FvneWves keâneR mes pevce veneR efueÙee efve§eÙe ner meerleepeer lees meerleepeer ner nQ~ Fme Øekeâej ßeer
N
Yejle keâer ceeB kewâkesâÙeer peer ves Deheves ner Éeje G"eÙes ngÙes he#eeW keâes Deheves ner lekeâeX mes keâeškeâj efveCe&Ùe keâj efueÙee~
va
ieerle mebKÙee-13
Se
kewâkeâÙeer ÂefMe efveefce<eb vees ueeefle~~

th
ee
heMÙevleer heeefLe&JeeR hegueefkeâlee Øesce ceveefme vees ceeefle~~1~~

P
Deejeefle&keäÙekeâefuelekeâjkeâceuee efvemhevob ve peneefle~~2~~

si
hevemeeefÙeleheuueefJeleMejerje oe®JeOetefjJe Yeeefle~~3~~

T ul
oMeË oMeË ™heceeOegjeR ceesocevegheceb Ùeeefle~~4~~

ri
Sh
mebÇMeceevece_Ûeueb ve Jees{gb meeueb œepeb ve heeefle~~5~~

11
DeeefueefYejefYeefnleeefhe ùleÛeslee-ef§ejb efJeefOeb efJeoOeeefle~~6~~

20
efieefjOejsÕejeroerheefMeKeeÂ*d-ce=ieer ce=ieerÂied Yeeefle~~7~~

ht
Yeewceer- kewâkesâÙeerpeer Deheves ves$e ceW heuekeâ veneR ueiee jner nQ~ he=LJeerheg$eer meerleepeer keâes efvenejleer ngF& cePeueer ceeBb
ig
jesceebefÛele nes jner nQ~ Gvekesâ ceve ceW Øesce veneR mecee jne nw~ Gvekesâ keâceue-keâj ceW Deejleer nw, hejvleg kewâkesâÙeerpeer
yr
op
efmLejlee keâes veneR ÚesÌ[ hee jner nQ DeLee&led Deejleer veneR Iegcee jner nQ~ Gvekeâe Mejerj keâšnue Deewj heuueJe kesâ meceeve
C
nes ieÙee nw~ DeeMeÙe Ùen nw efkeâ pewmes keâšnue kesâ Heâue ceW KeÌ[s-KeÌ[s keâeBšs efoKeles nQ Gmeer Øekeâej kewâkesâÙeerpeer kesâ Mejerj
©
ceW jeWiešs KeÌ[s nes ieÙes nQ Deewj Gvekeâe Mejerj heuueJe keâer YeeBefle keâeBhe jne nw~ Jes keâ"hegleueer keâer YeeBefle efmLej nes ieF&
nQ~ meerleepeer keâer ™heceeOegjer keâes osKe-osKekeâj kewâkesâÙeer Deveghece ØemeVelee keâes Øeehle keâj jner nQ~ Jes efKemekeâles ngÙes
DeeBÛeue keâes Yeer veneR mecneue hee jner nQ Deewj Deheveer ceeuee Yeer veneR yeÛee hee jner nQ~ meefKeÙeeW kesâ Éeje mebkesâle efkeâÙes
peeves hej yengle osj lekeâ Deejleer keâjleer pee jner nQ~ ce=ieveÙeveer kewâkesâÙeerpeer efieefjOej keâefJe keâer F&Õejer meerleepeer ™he
oerheefMeKee kesâ mece#e ce=ieer pewmeer nkeäkeâer-yekeäkeâer nes ieF& nQ~
ieerle mebKÙee-14
kewâkeâÙeer ieeÙeefle-
megmJeeieleb les vecemles DeÙeesOÙeehegjerceeieÛÚ meerles~~
d .
ve
ßeerefveefceJebMepeJewpeÙeefvlekesâ efJeÅeeefJeveÙeefJeveerles~
er
DeÙeseOÙeehegjerceeieÛÚ meerles~~1~~
es
®efÛejefceefnjkegâuekewâjJekeâewcegeof MegYeiegCeÛeefjlehejerles~
R
DeÙeesOÙeehegjerceeieÛÚ meerles~~2~~
s
ht
jecemeJeveIevemegÛelegjÛeeleefkeâ heefleosJeles Øeleerles~
ig
R
ll
.A
mJeßetMemÙekeâcevekeâeoefcyeefve, ce=olg eeefpeleveJeveerles~
s
ya
N
DeeÛeeÙex meppeveme_peerJeefve, efieefjOejieerlemegieerles~
va
Se
Yeewceer- kewâkesâÙeerpeer iee jner nQ- Deehekeâe mJeeiele nw~ ns meerles! meYeer DeÙeesOÙeeJeeefmeÙeeW keâe Deehekeâes veceve nw~
th
Deehe DeÙeesOÙeehegjer ceW heOeejW~ efveefcekegâue keâer JewpeÙevleer, efJeÅee Deewj efJeefMe° veerefle mes efJeveceü, megvoj metÙe&kegâue™he
ee
kegâcego kesâ efueÙes Ûeefvõkeâe mJe™hee, keâuÙeeCeceÙe iegCeeW Deewj Ûeefj$eeW mes Ùegòeâ meerles! Deehekeâe megmJeeiele nw~ ßeerjece™he
P
mepeue mJeeleer cesIe keâer Ûeelekeâer, efJeÕemle heefle›elee, meemetpeve™he megvoj Kesleer kesâ efueS cesIeceeuee mJe¤hee,
si
keâesceuelee mes cekeäKeve keâes peerleves Jeeueer, peiele keâer DeeÛeeÙee&, Jew<CeJeeW keâer mebpeerJeveer Deewj efieefjOej keâefJe kesâ Éeje
T ul
efpevekesâ efueS megvoj ieerle ieeÙes ieÙes nQ, Ssmeer ns meerleepeer! Deehekeâe megmJeeiele nw~ Deeheßeer DeJeOehegj ceW heOeejW~
ri
Sh
ieerle mebKÙee-15
11
DeÅe meJezjeÙeesOÙekewâoxJeer meerlee ÂMÙeleeced~

20
Fceeb oMeË oMeË le<eË ceveŠ keâ<ÙeË ke=âMÙeleeced~~

ht
ÛechekeâkeâvekeâJeCee& yeeueeJejJeefCe&veer
ig
ieefleefpeleueefuelecejeueer MegYekeâefCe&veer~
yr
op
DeÅe meesheves$eves$ewŠ meghegveerlee ÂMÙeleeced~~1~~

C
ÙeeJekeâkeâefuelekeâceuekeâueÛejCee
©
DeMejCeMejCee ueefmeleMegYeeYejCee~
DeÅe efJeÅee›eleefJeveÙeefJeveerlee ÂMÙeleeced~~2~~
yeeuekeâeC[ced 325
efÛeef$eleefceefnjefMeMegJeemee ce_pegceeefueveer
efJeOegcegKeer MeefMemeewcÙenemee MeesYeeMeeefueveer~
DeÅe efJeefJeOeefJeYet<eCewŠ hejerlee ÂMÙeleeced~~3~~
megYeiee meewYeeiÙeJeleer pevekeâefkeâMeesefjkeâe
jeceÛevõcegKeÛevõÛelegjÛekeâesefjkeâe ~
d .
DeÅe ßegelf eleleer keâefJeefieefjOejieerlee ÂMÙeleeced~~4~~
ve
er
Yeewceer- Deepe meYeer DeÙeseOÙeeJeemeer osJeer meerleepeer kesâ oMe&ve keâjW, FvnW osKekeâj ves$eeW keâer hÙeeme Deewj ceve keâer
es
ogye&uelee efceše oW~ Ûechee Deewj mJeCe& kesâ meceeve Mejerj Jeeueer megvoj ogunve, cegiOee veeefÙekeâe, ieefle kesâ Éeje
R
jepenbefmeveer keâes peerleves Jeeueer MegYe ßeerjeceveece keâes ner megveves Jeeueer, Ssmeer hejce heefJe$e meerleepeer keâes mvesn keâe ÛeMcee
s
ht
ueieeÙes ngÙes ves$eeW mes osefKeÙes~ efpevekesâ keâceueÛejCe ceW ceneJej ueiee nw pees DeMejCeeW keâes MejCe Øeoeve keâjleer nQ leLee
ig
megvoj DeeYet<eCe Yeer efpevemes megMeesefYele nesles nQ Ssmeer efJeÅee Deewj efJeveÙe mes efJeveceü meerleepeer kesâ Deepe oMe&ve keâerefpeS~
R
jbie-efyejbieW yeeue-metÙe& pewmee JeŒe OeejCe keâer ngF&, megvojceeuee mes efJeYetef<ele, ÛebõcegKeer, ÛebõefkeâjCe kesâ meceeve meewcÙe-
ll
.A
neme Jeeueer Deveskeâ DeeYet<eCeeW mes Deuebke=âle YeieJeleer meerleepeer kesâ oMe&ve keâerefpeS~ megvojer, meewYeeiÙeJeleer pevekeâefkeâMeesjer,
s
ßeerjeceÛebõ kesâ cegKeÛevõ keâer Ûelegj Ûekeâesjer Jeso $e+ÛeeDeeW Deewj efieefjOej keâefJe kesâ Éeje ieeF& ieF& meerleepeer kesâ Deepe
ya
oMe&ve keâerefpeS~
N
va
mevoYe&MueeskeâŠ
Se
DeLeeJeleerCee& efMeefJekeâele F&[Ÿee meKeerpeveeueefcyeleheeefCehe©ee~

th
cevÙes veYemleŠ efkeâueleeefjkeâeefYeMÛeekeâeMÙeceevee Ûeheuee Ûekeâeefmle~~1~~

ee
Yeewceer- Fmekesâ he§eeled meKeerpeveeW keâe keâjkeâceue mes DeJeuecyeve keâjkesâ meerleepeer heeuekeâer mes veerÛes GlejeR~ cegPes
P
si
ueielee nw efkeâ leejeieCeeW mes megMeesefYele ngF& ceneefJeÅegle ner DeekeâeMe mes Glejkeâj he=LJeer hej megMeesefYele nes jner nw~
ul
ieerle mebKÙee-16
T
ri
Sh
heMÙele heMÙele meKÙees pevekeâefkeâMeesjer meerlee

efMeefyekeâe™{e veJees{e Yeeefle ns~
11
meKeerefYeefve&efo°e ù°e meceJeleerCee& ØeJeerCee

20
Yetceew Mevew§ejCeb oOeeefle ns~~1~~

ht
ig
YeewceerYetefceceefYeheeohe¿peb oOeevee MevewŠ

yr
yene& Jejene& veJee Yeeefle ns~

op
C
heg$eer efvepeceelegŠ efkeâceg ùoÙepeuepeceefYe-

©
efJe°jeÙeceeCeb efJeoOeeefle ns~~2~~

heerleJemevee_ÛeueeJeiegeCf "lecegKeecyeg®ne
megcegefKe keâeceeÓefYeKÙeeb ueeefle ns~

Me¿s Ûee®Ûeheuee efceefnjefMeMegkeâjkeâjw-
jeJe=CJeevee MeefMeveb efJeYeeefle ns~~3~~
meefKeefYeŠ mecevegielee jeIeJesCe meceefvJelee
Yet<eCehejerlee ØeefleYeeefle ns~
d .
cevÙes ceeveJeleer efJeYegŠ efJeOegveevegveerlee Øeerlee
ve
er
jesefnCeerJe meg<ecee oOeeefle ns~~4~~
es
Gefce&ueeceeC[Jeerßeglekeâerefle&efYeŠ meceernceevee
R
ceeveceoheeoheb uegveeefle ns~
s
ht
efleme=efYejJemLeeefYe§e legjerÙee efieefjOejeÙe
ig
R
jeceYeõheeojefleb jeefle ns~~5~~
ll
.A
Yeewceer- ns meefKeÙeeW! osKees! osKees! veJeefJeJeeefnlee pevekeâvebefoveer meerleepeer heeuekeâer hej Dee¤Ì{ neskeâj yengle
s
megvoj ueie jner nQ~ meefKeÙeeW kesâ Éeje efveefo&° ØemeVe meerleepeer he=LJeer hej Oeerjs-Oeerjs heie jKe jner nQ~ he=LJeerheg$eer
ya
meerleepeer he=LJeer hej ÛejCekeâceue jKeleer ngF& megvoj Jej kesâ ÙeesiÙe ßes‰ ceÙetefjCeer-pewmeer ueie jner nQ~ keäÙee heg$eer Deheveer
N
ceelee kesâ ùoÙekeâceue keâes Deheves ÛejCe keâe Deemeve yevee jner nw? meerleepeer heerueer meeÌ[er kesâ DeeBÛeue mes Dehevee cegKe
va
{Bkeâkeâj efkeâmeer DehetJe& MeesYee keâes Øekeâš keâj jner nQ~ cegPes ueielee nw efkeâ megvoj efyepeueer ner yeeuemetÙe& keâer efkeâjCeeW mes
Se
Ûebõcee keâes {Bbkeâkeâj megMeesefYele nes jner nw~ meefKeÙeeW mes efIejer ngF& ßeerjeIeJe kesâ mecesle DeeYet<eCeeW mes mepeer ngF& meerleepeer
th
yengle megvoj ueie jner nQ~ cegPes ueielee nw efkeâ ceeefveveer ™"er ngF& jesefnCeer Ûevõcee kesâ Éeje ceveeÙes peeves hej ØemeVe ngF&
ee
megMeesefYele nes jner nw~ Gefce&uee, ceeC[Jeer Deewj ßegeflekeâerefle& kesâ meeLe megvoj Ûes°e keâjleer ngF& meerleepeer DeefYeceeve Deewj
P
ceo kesâ Je=#e keâes keâeš jner nQ~ Ssmee ueielee nw efkeâ pee«ele, mJehve, meg<egefhle Fve leerveeW DeJemLeeDeeW kesâ meeLe
si
legjerÙeeJemLee ner efieefjOej keâefJe keâes ßeerjece kesâ ÛejCekeâceue keâer Yeefòeâ ner Øeoeve keâj jner nw~
T ul
ieerle mebKÙee-17
ri
Sh
heMÙele heMÙele meKÙees jeceb jceCeerÙeb ns~

11
meerleÙeevegiecÙeceeveb keâecekeâceveerÙeb ns~~1~~

20
meevõevevokeâvokeâ_peMÙeeceueMejerjb ns~
ht
ÛejCemejespeYe=ÁÙeesefiecegefveOeerjb ns~~2~~
ig
yr
keâefšheerlehešletCekeâjMejÛeeheb ns~
op
Je#eesJewpeÙevleerceeueb ùlepeveleeheb ns~~3~~

C
oeef[ceoMeveMegefÛeMejefovogJekeä$eb ns~
©
keâceuekeâheesueves$eb cewefLeueerkeâue$eb ns~~4~~

kegâC[uekeâvelkeâheseueb JewJeeefnkeâJesMeb ns~
yeeuekeâeC[ced 327
efleuekeâkeâefueleYeeueb ceOegkeâjkesâMeb ns~~5~~

meerleecegKeÛevõÛee®ÛelegjÛekeâesjb ns~
efJeÕeefJeueesÛeveÛeesjb keâesmeueefkeâMeesjb ns ~~6~~
JeOetef#ehleefhe°iegefškeâe heefjleef§evJeeveb ns~
keâefJeefieefjOejùefo ØeerefleceelevJeeveb ns~~7~~
d .
ve
Yeewceer- ns meKeer! meerleepeer kesâ Éeje DevegiecÙeceeve, keâesefškeâece keâceveerÙe, jceCeerÙe ßeerjece keâes osKees~ IeveerYetle
er
Deevevo kesâ yeeoue SJeb veerueskeâceue kesâ meceeve MÙeeceue Mejerj Jeeues Deewj efpevekesâ ÛejCekeâceue kesâ Ùeesieercegefve Deewj
es
Oeerjpeve Yeücej yeve ieÙes nQ~ keâefš ceW efve<ebie, neLe ceW Oeveg<eyeeCe OeejCe efkeâÙes ngÙes, Je#emLeue hej JewpeÙevleerceeuee
R
henves ngÙes, YeòeâeW kesâ leehe ve° keâjves Jeeues ßeerjece keâes osKees~ Deveej kesâ meceeve ovleeJeueer Mejod Ûevõcee kesâ meceeve
s
ht
cegKe Deewj megvoj keâheesue SJeb ves$e Jeeues meerleeheefle ßeerjece keâes osKees~ kegâC[ue mes megvoj keâheesue, JewJeeefnkeâ JesMe Deewj
ig
efleuekeâ mes Ùegòeâ cemlekeâ leLee Yeücej kesâ meceeve kesâMe, meerlee cegKeÛevõ kesâ Ûelegj Ûekeâesj, efJeÕe kesâ ves$eeW keâes Ûegjeves
R
Jeeues keâesmeuejepeefkeâMeesj ßeerjece keâes osKees~ meerleepeer kesâ Éeje heWâkeâer peeleer ngF& Deeše keâer ieesefueÙeeW keâes ÛeejeW Deesj
ll
.A
oewÌ[-oewÌ[ kesâ G"eles ngS Deewj efieefjOej keâefJe kesâ ùoÙe ceW Øesce keâe efJemleej keâjles ngS ßeerjece keâes osKees~
s
mevoYe&MueeskeâŠ
ya
N
DeLeeJe®vOes mce cenef<e&ceevÙeeb ceveefmJeveeR ceevÙecenermegleeb leeced~
va
De®vOeleer®æÂießegeJf evogcego& eJelelegË efMeefJekeâele F&[Ùd eeced~~1~~
Se
Yeewceer- Fmekesâ he§eeled ves$eeW ceW GceÌ[les ngÙes DeeBmegDeeW kesâ efyevogDeeW keâes jeskeâkeâj De®vOeleerpeer ves cenef<e&ÙeeW Éeje
th
mecceeefvele meyekesâ efueS mlegefleÙeesiÙe ceveefmJeveer ceeveveerÙe he=LJeerheg$eer meerleepeer mes heeuekeâer mes Glejves keâe DevegjesOe
ee
efkeâÙee~
P
si
ieerle mebKÙee-18
T ul
DeJelejleg megKeb meerlee meekesâlehegjÉejced~

ri
Sh
Devegmejleg megKeb meerlee jIegÛevõb megkegâceejced~~

›eer[Ùeleg ÙegieuekeâeefvleIe&veÛeefueleÛeueeMeesYeeced~
11
20
›eâer[Ùeleg ieleYeüeefvleYe&efòebâ cegefvepeveueesYeeced~~

heefjmejleg megKeb meerlee jIegheefleceLemegKemeejced~~1~~
ht
ig
heMÙeleg peieleerheMÙees efve®heceb Ùegieue™heced~

yr
op
veMÙeleg ceceleeMemÙees veveg Meg<Ùeleg YeJeketâheced~~

C
mebmejleg megKeb meerlee jeceb efpeleMeleceejced~~2~~

©
DevegYeJeleg jmeejmÙeb leJe keâceueheomheMe&ced~

heefjYeJeleg JeMeeJeMÙeb ceoceesnceneslkeâ<e&ced~~
heefjnjleg megKeb meerlee ueppeepeefveleesoid eejced~~3~~
YeJeleer jIegkegâuekesâleesYeg&peJejMegukeâe peeÙee~

YeJeleer JewefokeâmesleesYee&Ùee& ceeÙeeceeÙee~~
Dehenjleg megKeb meerlee keâefJeefieefjOejYeJeYeejced~~4~~
Yeewceer- ns meerleepeer! Deye Deehe megKehetJe&keâ ßeerDeÙeesOÙee kesâ efmebnÉej hej heeuekeâer mes GlejW Deewj megkegâceej
ßeerjecepeer keâe DevegmejCe keâjleer ngF& Gvekesâ heerÚs-heerÚs jepeYeJeve ceW heOeejW~ Ùegieue mejkeâej keâer keâeefvle, yeeoue mes
d .
ceefC[le, efyepeueer keâer MeesYee keâes ueefppele keâjW Deewj Yeüeefvlejefnle neskeâj cegefveÙeeW kesâ ceve keâes uegYeeves Jeeueer Yeefòeâ keâes
ve
›eâerÌ[e keâer Devegceefle oW Deewj Deehe ßeermeerleepeer mechetCe& megKeeW kesâ lelJeYetle ßeerjece keâe heefjMejCe keâjW~ Fme mebmeej ceW
er
es
pevce uesves Jeeuee peerJe Gheceejefnle Ùegieue™he kesâ oMe&ve keâjs~ cecelee keâer Kesleer ve° nes Deewj mebmeej keâe ketâhe metKe
R
peeÙe~ Deewj Deveskeâ keâeceosJeeW keâes peerleves Jeeues ßeerjece keâe Deeheßeer meerleepeer megKehetJe&keâ mebmejCe keâjW DeLee&led
s
megKehetJe&keâ ØeYeg keâe meeceerhÙe ueeYe keâjW~ YeieJeleer he=LJeer Deehekesâ jmeerues ÛejCekeâceue kesâ mheMe& keâe DevegYeJe keâjW
ht
Deewj Ûeyeea kesâ JeMeerYetle ceoceesn kesâ Glkeâ<e& keâes Deehe meceehle keâj oW~ ns meerleepeer! Deeheßeer ueppee keâe Godieej ÚesÌ[
ig
R
oW~ Deehe metÙe&kegâue kesâ kesâleg ßeerjece keâer heje›eâce Megukeâ mes peerleer ngF& helveer nQ~ Deehe meveeleve Oece& kesâ mesleg ßeerjece
ll
keâer Oece&helveer Deewj ceeÙee keâer Yeer ceeÙee nQ~ Deeheßeer meerleepeer efieefjOej keâefJe kesâ YeJeYeej keâes otj keâjW~
.A
mevoYe&Mueeskeâew
s
ya
DeLe meKeerpevemebmleglemebmleJeeb melelepeeheÛeueeOejheuueJeeced~
N
va
veÙeveefveie&leJeeefj ve ®vOeleeR pevekeâpeehÙevecemÙeo®vOeleerced~~1~~
Se
leeb Jevoceeveeb jIegÛevõÛevõÛekeâesjkeâe#eeR mejmeer®ne#eerced~

De®vOeleer efoJÙeiegCeeefMe<eeefYeŠ mecceC[Ùevleer meceieeÙeosleled~~2~~
th
ee
Yeewceer- Fmekesâ Devevlej meefKeÙeeW Éeje mlegefle kesâ MeyoeW ceW efpevekeâe heefjÛeÙe efoÙee ieÙee nw, meleled ßeerjece-veece
P
pehe mes efpevekeâe heuueJe pewmee DeOej efnue jne nw Ssmeer meerleepeer kesâ oMe&veeW mes GceÌ[s ngÙes ØesceeßegDeeW keâes pees veneR jeskeâ
si
ul
hee jner nQ Gve osJeer De®vOeleerpeer keâes veJeJeOet pevekeâleveÙee meerleepeer ves Yeer ØeCeece efkeâÙee~ efpevekesâ ves$e jIeggkegâue kesâ
T
Ûevõcee ßeerjeceÛevõ kesâ cegKeÛevõ kesâ Ûekeâesj yeve ieÙes nQ, Gve keâceueveÙeveer SJeb mJeÙeb keâes ØeCeece keâj jner
ri
pevekeâvebefoveerpeer keâes Deheveer efoJÙe DeeefMe<eeDeeW mes mebÙegòeâ keâjleer ngF& ieg®ceelee De®vOeleerpeer Fme Øekeâej ieeves ueieeR~
Sh
ieerle mebKÙee-19
11
20
yeÇlt es mJeeefMe<emles ceelee®vOeleer lJeceseOf e meewYeeiÙeJeleer~~

ht
YetÙeeod ieÁeÙecegveeOeejemeceb meewYeieced~

ig
leeJekeâerveceKeC[b uemeled<e[dYeieced~~
yr
op
yeÇlt es mJeeefMe<emles oseJf e heeJe&leer lJeceses Of e meewYeeiÙeJeleer~~1~~

C
YetÙee YeJÙee megveJÙee meoe MeesYevee~

©
efvelÙeÙeewJevee jIetòececeveesueesYevee~~
yeÇlt es mJeeefMe<emles mewvOeJeer meleer lJeceseOf e meewYeeiÙeJeleer~~2~~
yeeuekeâeC[ced 329
YetÙeeŠ keâesmeueeveeb meeceüe%eer meoe Jeefvolee~

jeceÛevõheóceefn<eer jeceeefYeveefvolee~~
yeÇlt es mJeeefMe<emles mejmJeleer lJeceseOf e meewYeeiÙeJeleer~~3~~
YetÙeeŠ hegef$eCeer heewef$eCeer efpelemeewoeefceveer~
jeceYeõYeeefceveer efieefjOejmJeeefceveer~~
d .
yeÇlt es mJeeefMe<emles meoe®vOeleer lJeceseOf e meewYeeiÙeJeleer~~4~~
ve
er
Yeewceer- ns meerles! Deehekesâ efueÙes Deehekeâer ieg®ceelee De®vOeleer Ùen DeeMeerJee&o JeekeäÙe keân jner nw- Deehe meowJe
es
meewYeeiÙeJeleer jnW~ SsÕeÙe&, Oece&, ÙeMe, ßeer, %eeve Deewj JewjeiÙe Fve ÚneW YeieeW mes megMeesefYele Deehekeâe meewYeeiÙe iebiee-
R
Ùecegvee keâer Oeeje kesâ meceeve DeefJejue Deewj DeKeC[ jns~ Deehekesâ efueÙes osJeer heeJe&leer DeeMeerJee&o keân jner nQ efkeâ Deehe
s
ht
meewYeeiÙeJeleer jnW~ Deehe meowJe YeJÙe, veJeerve, megvojer, efvelÙe-ÙegJeeJemLee mecheVe ßeerjece kesâ ceve keâes uegYeeves Jeeueer
ig
yeveer jnW~ Deehekesâ efueÙes mecegõkeâvÙee meeOJeer ue#ceerpeer DeeMeerJee&o keân jner nQ, Deehe meowJe meewYeeiÙeJeleer jnW~ Deehe
R
meowJe Jeefvole Deewj keâesmeue peveheo keâer meeceüe%eer yeveW~ Deehe meyekesâ Éeje DeefYeveefvole neskeâj MeerIeÇ ner ßeerjeceÛevõ
ll
.A
peer keâer heóeefYeef<eòeâ ceefn<eer yeveW~ Deehekesâ efueÙes mejmJeleer DeeMeerJee&o JeekeäÙe keân jner nQ, Deehe meewYeeiÙeJeleer neW~
s
Deehe heg$eJeleer neW, Deehe heew$eJeleer neW~ Deheveer keâebefle mes efyepeueer keâes peerleves Jeeueer ßeerjeceYeõ keâer efØeÙelecee
ya
efieefjOej keâefJe keâer mJeeefceveer meerleepeer Deehekesâ efueS De®vOeleer meowJe DeeMeerJee&o os jner nw~ Deehe efvelÙe meewYeeiÙeJeleer
jnW~ N
va
Se
efJeMes<e- Ùen ieerle iegpejeleer ueeskeâOegve ceW efveyeæ nw- Fmekeâe yeesue nw-
leceves meebÛe JeMes De®vOeleer DeKeC[ meewYeeiÙeJeleer~
th
ee
mevoYe&MueeskeâŠ
P
DeLeeJeleerCeeË peieleerleuesMemeneÙeleeLeË YegeJf e ÛeeJeleerCee&ced~

si
ul
meerleeb Øeleerleeb ßegelf eieerleieerleeb veerjepeÙeefvle mce cegoe ceefn<ÙeŠ~~1~~

T
ri
Yeewceer- Fmekesâ he§eeled JesoeW Éeje efpevekesâ efueÙes ieerle ieeÙes ieÙes nQ, pees peieoerÕej ßeerjece keâer meneÙelee kesâ efueÙes
Sh
he=LJeer hej DeJeleerCe& ngF& nQ~ GvneR heeuekeâer mes Glejer ngF& hejce efJeÕemle meerleepeer keâer keâesmeuejepe ceefnef<eÙeeB Deejleer
11
Gleejves ueieeR Deewj efceefLeuee keâer ner ueeskeâOegve keâer {eue ceW Deejleer ieerle ieeves ueieeR~
20
ieerle mebKÙee-20
ht
ig
DeÅe meerleejeceew ocheleer veerjepeÙeecens~

yr
heefjhetCe&keâeceew pecheleer veerjepeÙeecens~~

op
megjJejueleemegleceeueJeefCe&veer Jejew~
C
©
keâesešf keâesešf jeflejefleveeÙekeâceveesnjew ~~

ueeskeâueueeceew peeÙeeheleer veerjepeÙeecens~~1~~
peecyetveoefmebnemeveemeerveew efJeÕeYet<eCeew~
vÙemlemeJe&o<t eCeew efJeYet<eCeefJeYet<eCeew~~

DeÅe ieewjMÙeeceew megceleer veerjepeÙeecens~~2~~
peieppevcemLescemebÙeceeefonslet ocheleer~
YeerceYeJeIeesjheejeJeejmeslet ocheleer~~
peieledheefjCeeceew megke=âleer veerjepeÙeecens~~3~~
d .
pevceueeYeeJeOeerYetleew peievcetuekeâejCeew~
ve
er
hejcekeâe®efCekeâew ØeCelekegâueleejCeew~~
es
iele›eâesOekeâeceew meVeleer veerjepeÙeecens~~4~~
R
nleeve”meej”efÛelmeewoeefceveerIeveew ~
s
ht
iegCeuegyOemeppeveew meoeYegJeveceesnveew~~
ig
R
efieefjOejeefYejeceew meodieleer veerjepeÙeecens~~5~~
ll
.A
Yeewceer- Deepe nce helveer-heefle keâer Yetefcekeâe efveYee jns-ßeermeerleejecepeer keâer Deejleer keâj jner nQ~ efpevekeâer meYeer
s
keâeceveeSB hetCe& nQ, Ssmes hejcesÕej mJe¤he efvelÙe ocheefòe keâer nce Deejleer Gleej jner nQ~ keâuheuelee Deewj leceeue kesâ
ya
meceeve megvoj ogueefnve-oguene keâjesÌ[eW-keâjesÌ[eW jefleÙeeW Deewj keâeceeW kesâ ceeveeW keâes Ûegjeves Jeeues, Fme mebmeej kesâ
N
jlve¤he helveer-heefle ßeermeerleejecepeer keâer nce Deejleer keâj jner nQ~ mJeCe& efmebnemeve hej efJejepeceeve, mebmeej kesâ
va
Deuebkeâej, meYeer oes<eeW mes jefnle, DeeYet<eCeeW kesâ Yeer DeeYet<eCe, megvoj yegefæ Jeeues, ieewjMÙeece, Ùegieue mejkeâej keâer
Se
Deepe nce Deejleer Gleej jner nQ~ Deepe nce Gve yeÇÿe-ocheefòe keâer Deejleer keâj jner nQ pees peiele kesâ pevce-efmLeefle
th
Deewj ØeueÙe kesâ DeefYeVe efveefceòeesheeoeve keâejCe nQ~ nce Gve megke=âleer ocheefòe keâes veerjeefpele keâj jner nQ pees YeÙebkeâj
ee
mebmeejmeeiej kesâ mesleg mJe¤he nQ leLee mechetCe& peiele efpevekeâe heefjCeece nw, efJeJeòe& veneR~ pees pevce-ueeYe keâer DeJeefOe
P
leLee peieled kesâ cetue keâejCe nQ, pees hejce keâ®CeeceÙe Deewj ØeCelepeveeW keâes mebmeej-meeiej mes leejves Jeeues nQ, ›eâesOe Deewj
si
keâece mes jefnle leLee mevleeW kesâ ØeCeece kesâ Yeer DeeßeÙe mJe¤he GvneR meerleejece peer keâer nce Deejleer keâj jner nQ~
T ul
efpevekeâer keâeceJeemevee ve° nes Ûegkeâer nw, Ssmes efve<keâece-YeòeâÛeelekeâeW kesâ efueS ÛesleveeceÙeer efJeÅegle Deewj cesIe mJe¤he,
ri
iegCeeW mes meppeveeW keâes uegyOe keâjves Jeeues, meowJe mebmeej keâes ceesefnle keâjves Jeeues Ssmes mebleeW kesâ Skeâcee$e DeeßeÙe leLee
Sh
efieefjOej keâefJe kesâ Deevevooelee meerleejecepeer keâer nce veerjepevee keâj jner nQ~
11
ieerle mebKÙee-21
20
veKeefMeKemeg<eceeOejb veerjepeÙe meefKe meerleeJejced~~

ht
ig
peuepepeueoIeveieieveMejerjb keâesešf heÙeeseOf emeÂMeiecYeerjced~

yr
Oe=lekeâjÛeeheMejb veerjepeÙe meefKe meerleeJejced~~1~~

op
ceveefmepeceOegheefJeefvevokeâkesâMeced efJehegueceoveceonjJejJes<eced~
C
©
cegKeefpelemegOeekeâjb veerjepeÙe meefKe meerleeJejced~~2~~

Gjefme legueefmeefJeueefmeleJeveceeueb leveg®efÛeefJeieefCelele®Celeceeueced~
keâefšOe=leheerleecyejb veerjepeÙe meefKe meerleeJejced~~3~~
yeeuekeâeC[ced 331
jeceb keâesmeuejepeefkeâMeesjb pevekeâmegleecegKeÛevõÛekeâesjb~

efvepepevelees<ekeâjb veerjepeÙe meefKe meerleeJejced~~4~~~
keâesefšefoJeekeâjmeÂMeØeleeheb YegpeyeueoefueleJe=<eekeâefheÛeeheced~
efieefjOejogejf lenjb veerjepeÙe meefKe meerleeJejced~~5~~
Yeewceer- ceeleeSB iee jner nQ- ns meKeer! veKe mes efMeKeeheÙe&vle meg<ecee keâes OeejCe keâjves Jeeues meerleepeer kesâ Jej
d .
ßeerjece keâer veerjepevee keâjes~ Fvekeâe Mejerj keâceue SJeb peue osves Jeeues yeeoue leLee DeekeâeMe kesâ meceeve nw pees keâjesÌ[eW
ve
meeiejeW kesâ meceeve iecYeerj nw, pees neLe ceW Oeveg<e-yeeCe OeejCe efkeâÙes nQ, Ssmes meerleeJej jecepeer keâer veerjepevee keâjes~
er
es
efpevekesâ kesâMe keâeceosJe kesâ YeücejeW keâer Yeer efvevoe keâjles nQ, efpevekeâe JesMe Deveskeâ keâeceeW kesâ ceoeW keâes nj ueslee nw,
R
efpevekesâ cegKe ves Ûevõcee keâes Yeer peerle jKee nw, Ssmes meerlee-heefle ØeYeg ßeerjece keâer Deejleer keâjes~ efpevekesâ ùoÙe hej
s
leguemeer keâer Jeveceeuee megMeesefYele nw, efpevneWves Deheveer MeesYee mes veJeerve leceeue keâes peerle jKee nw, Ssmes keâefšØeosMe ceW
ht
heerleecyej OeejCe keâjves Jeeues meerleeheefle ßeerjece keâer veerjepevee keâjes~ ns meKeer! keâesmeuejepe oMejLe kesâ efkeâMeesj,
ig
R
pevekeâvebefoveer meerleepeer kesâ cegKeÛevõ kesâ Ûekeâesj, Deheves YeòeâeW keâes mevleg° keâjves Jeeues meerleeJej ßeerjece keâer Deejleer
ll
Gleejes~ ns meefKe! keâjesÌ[eW metÙeeX kesâ meceeve Øeleehe Jeeues Deheves Yegpeyeue mes efMeJepeer keâe Oeveg<e leesÌ[ves Jeeues leLee
.A
efieefjOej keâefJe kesâ mechetCe& heeheeW keâes njves Jeeues meerleeJej ßeerjece keâer Deejleer Gleejes~
s
ya
efJeMes<e- Ùen ieerle Skeâ ØeeÛeerve Deejleer Oegve keâer {eue ceW efveyeæ nw- Fmekeâe yeesue nw-
N
veKe efMeKe ÚefJeOej keâer Deejleer keâerpew efmeÙeeJej keâer~~
va
Se
ieerle mebKÙee-22
th
keâvekeâefmebnemeves jecesCe meekebâ meerlee jeflekeâesešf meÂMeer efJeYeeefle ns~

ee
™heue#ceern&efjCeÂMeerJe Yeeefle ns~~1~~

P
De”vee kegâuee”vee Jeerje”vew<ee osJee”veeieCeieewjJeb ie=Ceeefle ns~

si
ul
mJeerÙelevegeflJe<ee mJeefØeÙeb he=Ceeefle ns~~2~~

T
Yet<eCeweJf e&Yete<f elee YegJeveYet<ee het<eevJeÙeb efJeieleevJeÙeb oOeeefle ns~

ri
Sh
efJeÕeefJeßegleefJe®ob efJeoOeeefle ns~~3~~

11
keâe_ÛevekeâefheMeheerlehešOeje OejemegleeOeje Oe<e&Ceb ceerveeefle ns~

20
heeheheeoheeefve heMÙeleeb uegveeefle ns~~4~~

ht
oMeË oMeË le<exCe megyeengefjhegb meerleeves$eÙees§e efveefce<eb peneefle ns~

ig
efvepeOe=lesjefhe Oegjb efJepeneefle ns~~5~~

yr
op
mceÙeceeves ieleceeves meKeerieCes JeOetye&ueeõCejCekebâ peneefle ns~

C
efieefjOejeÙe efvepeheeflejefleb jeefle ns~~6~~

©
Yeewceer- megJeCe& kesâ efmebnemeve hej ßeerjece kesâ meeLe efJejepeceeve meerleepeer keâjesÌ[eW-jefleÙeeW kesâ meceeve megMeesefYele
nes jner nQ Deewj nefjCe-ves$eeW kesâ meceeve cewefLeueer¤he keâer Yeer ue#ceer DeLee&led MeesYee-meer ueie jner nQ~ Ùen keâuÙeeCeer,
ßes‰ ceefnuee, Jeerjebievee, osJeebieveeieCeeW kesâ ieefjcee keâer Yeer metÛevee os jner nQ Deewj Deheves Mejerj keâer keâebefle mes Deheves
efØeÙelece ßeerjece keâes Yeer ØemeVe keâj jner nQ~ DeeYet<eCeeW mes efJeYetef<ele, meejs mebmeej keâer Deuebkeâej mJe¤hee meerleepeer
metÙe&JebMe keâes Yeer DeefÉleerÙe yevee jner nQ Deewj efJeÕe Øeefmeæ keâerefle&ceeve mLeeefhele keâj jner nQ~ he=LJeerveefvoveer meerleepeer,
megJeCe& keâes Yeer efÛelekeâyeje yeveeves Jeeuee heerle-heefjOeeve OeejCe keâjkesâ he=LJeer keâe Deheceeve meceehle keâj jner nQ Deewj
oMe&ve keâjves JeeueeW kesâ heehe-Je=#eeW keâes Yeer keâeš [eue jner nQ~ ¤he keâer hÙeeme kesâ meeLe megyeeng-Me$eg ßeerjece keâes
osKe-osKekeâj meerleepeer Deheves ves$eeW keâe efveefce<e ÚesÌ[ jner nQ DeLee&led heuekeâ efiejevee yevo keâj jner nQ Deewj OewÙe& keâer
Oegjer keâes Yeer ÚesÌ[ jner nQ~ meerleepeer keâer Ùen DeJemLee osKekeâj peye ceevejefnle meKeerJeie& cegmkegâjeves ueiee leye veJeJeOet
d .
meerleepeer ves yeuehetJe&keâ Deheveer JÙeekegâuelee ÚesÌ[er Deewj efieefjOej keâefJe keâes Yeer Deheves efØeÙelece ßeerjece keâer Yeefòeâ
ve
Øeoeve keâj oer~
er
es
ieerle mebKÙee-23
R
meerleeb Â°dJee jeceÛevõsCe mecesleeb cegoe keâewmeuÙeeceelee hueeefJelee~~
s
ht
oMeË oMeË JeOetcegKeeypeb efJeefmceleefÛeòee je%eer~
ig
R
ØesceheÙeesevf eefOeceiveceevemee cegeof leeYetled meeceüe%eer~~
ll
meerleeb Â°dJee efoJÙemeodiegCew®hesleeb cegoe keâewmeuÙeeceelee hueeefJelee~~1~~
.A
GlØes#eles mce yeeuece=iee#eer efkeâefceÙeb owJeer ceeÙee~
s
ya
DeLeJee mee#eeõefleŠ meheeflekeâe efkeâceg jIegvevovepeeÙee~~
N
meerleeb Â°dJee MeesYeemecheoemecesleeb cegoe keâewmeuÙeeceelee hueeefJelee~~2~~
va
Se
keâesefškeâesefšceesefnveerceesefnveer vetveb pevekeâkegâceejer~

veejeÙeCeerkeâesefšleesÓhÙes<ee jcÙee jeIeJeveejer~~
th
ee
meerleeb Â°dJee meJe&o<t eCeeohesleeb cegoe keâewmeuÙeeceelee hueeefJelee~~3~~

P
SleobMeleŠ keâesefškeâesefšßeermejmJeleerefieefjkeâvÙeeŠ~
si
meoe YeJeefvle Yeeefvle YeieJelÙeŠ meerleeke=âheÙee OevÙeeŠ~~

T ul
meerleeb Â°dJee efoJÙeÛeefjlewŠ hejerleeb cegoe keâewmeuÙeeceelee hueeefJelee~~4~~

ri
Sh
Ûe›eâJeefle&veŠ heójepeceefn<eer meerleeb heMÙevleer~

heguekeâiee$eÙeef°ù&<Ùevleer yee<heœepeb me=pevleer~~
11
meerleeb Â°dJee keâefJeefieefjOejefieje ieerleeb cegoe keâewmeuÙeeceelee hueeefJelee~~5~~

20
ht
Yeewceer- ßeerjeceÛevõ kesâ meefnle meerleepeer keâes osKekeâj keâewmeuÙee ceelee ØemeVelee mes DeehueeefJele nes ieFË~ yeÌ[er
ig
yentjeveer kesâ cegKekeâceue keâes osKe-osKekeâj cenejeveer keâewmeuÙee keâe efÛeòe efJeefmcele nes G"e~ Gvekeâe ceve Øescemeeiej ceW
yr
ceive nes ieÙee~ meerleepeer keâes ßes‰iegCeeW mes Ùegòeâ osKekeâj meeceüe%eer ØemeVe ngÙeeR Deewj Gvekeâe ceve n<e& mes Yej ieÙee~
op
yeeuece=ieveÙeveer keâewmeuÙeepeer GlØes#ee keâjves ueieeR, keäÙee Ùen owJeer ceeÙee nw? DeLeJee Deheves heefle keâece kesâ meefnle ÙeneB
C
jefle ner Dee ieF& nw? DeLeJee Ùen ßeerjece keâer helveer meerleepeer nQ? meerleepeer keâes MeesYee keâer mecheefòe mes Ùegòeâ osKekeâj
©
keâewmeuÙeepeer keâe ceve ØemeVelee mes Yej ieÙee~ efveef§ele ner pevekeâvebefoveer meerlee keâjesÌ[eW-keâjesÌ[eW ceesefnefveÙeeW keâes Yeer
ceesefnle keâjves Jeeueer nQ~ ßeerjeIeJe keâer Oece&helveer meerleepeer keâjesÌ[eW-ueef#ceÙeeW mes Yeer ßes‰ nQ, Fme Øekeâej meerleepeer keâes
yeeuekeâeC[ced 333
meYeer oes<eeW mes jefnle osKekeâj ceelee keâewmeuÙeepeer ØemeVelee mes DeehueeefJele nes G"eR~ FvneR meerleepeer kesâ DebMe mes keâjesÌ[eW
ue#ceer, mejmJeleer, heeJe&efleÙeeB GlheVe nesleer pee jner nQ~ meerleepeer keâer ner ke=âhee mes meYeer YeieJeefleÙeeB meòee ceW Dee jner nQ~
Fme Øekeâej efoJÙe-ÛeefjleeW mes Ùegòeâ meerleepeer keâes osKekeâj keâewmeuÙee ceelee ØemeVelee mes Deesle-Øeesle nes ieFË~ Fme Øekeâej
Ûe›eâJeleea oMejLepeer keâer heóceefn<eer keâewmeuÙeepeer meerleepeer keâes osKeles-osKeles jesceebefÛele nes ieFË ves$eeW mes Deßegceeuee
ØeJeeefnle nes G"er~ efieefjOej keâefJe keâer JeeCeer mes ieeÙeer ngF& meerleepeer keâes osKekeâj ceelee keâewmeuÙee Deevevo mes
DeehueeefJele nes G"eR~
d .
ve
mevoYe&MueeskeâŠ
er
DeLe efJeueeskeäÙe JeOetb Jeefveleeb veleeb pevekeâpeecekeâpeecekeâpeecepeeced~
es
heefjefvejer#Ùe megJeeÛece®vOeleeR mejJeleer efvepeieeo mejmJeleer~~1~~
R
s
ht
Yeewceer- Fmekesâ Devevlej ‘De’ DeLee&led ßeerjece kesâ ‘keâpeeced’ DeLee&led megKe keâes pevce osves Jeeueer hegveŠ ‘Dekeâpeeced’
ig
DeLee&led jeJeCe kesâ og:Ke keâes Øekeâš keâjves Jeeueer ‘Depeeced’ DeLee&led YeieJeeve ßeerjece kesâ efueÙes DeJeleej uesves Jeeueer
R
‘pevekeâpeeced’ DeLee&led meerleepeer keâes efJeveceü veJeJeOet ¤he ceW osKekeâj hegveŠ meccegKe GheefmLele De®vOeleerpeer keâes
ll
.A
efvenejkeâj %eeve kesâ mejesJej mes Ùegòeâ mejmJeleer peer megvoj JeeCeer ceW yeesueeR~
s
ieerle mebKÙee-24
ya
N
heMÙe heMÙe he¿peeef#e! pevekeâefkeâMeesjer meerlee
va
jepeie=nb Mevew®heÙeeefle ns~
Se
jeceÛevocegKeÛevõÛelegjÛekeâesjer meerlee
th
keâesefšjefleceob efJeuegveeefle ns~~1~~

ee
heMÙe meefKe KesuevleerJe ØeefLeleheoecyeg®nb

P
si
YetceeefJen Yeewceer efveoOeeefle ns~

T ul
Me¿s megleeJelmeuee ueefueleJe#eefme efoJÙeb

ri
efJe°jb efJeveceüe efJeoOeeefle ns~~2~~

Sh
Ûeeueb Ûeeueb Ûelegje ÛeefkeâleÛeefkeâlesve ùoe

11
nejnbmeJeOetefJeYeeb ueeefle ns~

20
YeeJeb YeeJeb YeJeYeJÙeeYeJeYeeefceveerJe YeJÙee

ht
ig
YeeJegkesâYÙees YeeJeveerÙee Yeeefle ns~~3~~

yr
vethegjjJesCe meKeer cegefvecevees ceesnÙevleer

op
JÙeheesnvleer yegefæYesob Ùeeefle ns~

C
©
efieefjOejkeâefJeùefo Yeeffòeâle®Øejesnkebâ
jesnÙevleer meleesÓmeleŠ heeefle ns~~4~~
Yeewceer- ns keâceueveÙeveer De®vOeleer! osefKeÙes-osefKeÙes pevekeâveefvoveer meerleepeer Oeerjs-Oeerjs jepeYeJeve keâer Deesj
heOeej jner nQ~ ßeerjeceÛevõ kesâ cegKeÛevõ keâer Ûelegj Ûekeâesjer meerleepeer keâjesÌ[eW-keâjesÌ[eW jefleÙeeW kesâ Yeer Denbkeâej keâes otj
keâj jner nQ~ De®vOeleerpeer! osefKeÙes, YetefcekeâvÙee meerleepeer Kesueleer ngF& pewmeer he=LJeer hej Deheves keâesceueÛejCe jKe jner
nQ~ cegPes lees Mebkeâe nes jner nw ceeveeW heg$eerJelmeueehe=LJeer meerleepeer kesâ ÛejCeeW kesâ Øeefleefyecye kesâ JÙeepe mes Deheves megvoj
Je#emLeue hej efJeveceüYeeJe mes keâceue keâe Deemeve efyeÚe jner nQ~ Ûelegj meerleepeer Ûeue-Ûeuekeâj Deheves Ûeefkeâle ùoÙe
mes megvoj jepenbefmeveer keâer MeesYee keâes GheefmLele keâj jner nQ~ heeJe&leer kesâ ner meceeve hetpeveerÙe mebmeej keâes Yeer YeJÙe
d .
yeveeves Jeeueer yeej-yeej mecceeefvele nesleer ngF& YeeJegkeâeW kesâ efueS hetpeveerÙe Øeleerle nes jner nQ~ osKe jner nQ~ meKeer
ve
De®vOeleer! vethegj kesâ keâuejJe mes cegefveÙeeW kesâ Yeer ceve keâes ceesefnle keâjleer ngF& yegefæYeso keâes ve° keâjleer ngF& meerleepeer
er
es
jepeYeJeve ceW ØeJesMe keâj jner nQ~ efieefjOej keâefJe kesâ ùoÙe ceW YeefòeâJe=#e keâe heewOee ueieeleer ngF& meerleepeer mevleeW keâer
R
Demeled mebmeej mes j#ee keâj jner nQ~
s
ieerle mebKÙee-25
ht
ig
efkeâcegle jefleefve&jJeÅee ns efve®hecelevegÙees<ee~
R
ll
uemeefle meleleceveJeÅee ns jIegheefleOe=lelees<ee~1~~
.A
heefjùleceOegheele¿e ns efkeâceg vevoveÛechee~
s
ya
ieleYe*diegjleeMe¿e ns efkeâceg JeveIeveMechee~~2~~
N
efkeâceg ieleOevekegâkeâue¿e ns #eerjeefyOekegâceejer~
va
Se
efkeâceg Oe=leefJejeflekeâj¿e ns Øesceeke=âefleveejer~~3~~

efkeâcegleepeveheefjÛeÙee& ns efJeceuee efveMÚuevee~
th
ee
efkeâceg MejCeeieeflejeÙee& ns efJeuemeefle Jejueuevee~~4~~

P
efkeâceg nlejengYeÙeeMee ns yeesOeeke&âmegjefMceŠ~

si
ul
efkeâceg efJeYeÙee efJeefoleeMee ns ueeJeCÙemegue#ceerŠ~~5~~

T
FlLeceveskeâeslØesef#eleÙee YeejlÙee ieerlee~

ri
Sh
efieefjOejØeYegie=enf Ceerlee ns mJeheJeieË meerlee~~6~~

11
Yeewceer- ßeerjece keâes mebleg° keâjves Jeeueer Ùen efve<heehe ceefnuee keâewve nw? keäÙee Gheceejefnle Mejerj Jeeueer efveoex<e
20
Ùen ueuevee jefle ner lees veneR nw~ YeücejeW kesâ Deelebkeâ mes jefnle keäÙee Ùen veboveJeve keâer Ûechee nw? DeLeJee veeMe keâer Mebkeâe
ht
mes jefnle keäÙee Ùen efÛevceÙeer efJeÅegle nw? keäÙee Ùes Oeve kesâ kegâeflmele keâuebkeâ mes jefnle #eerjmeeiej keâvÙee ue#ceerpeer nQ?
ig
DeLeJee keäÙee Ùen JewjeiÙe keâe efhešeje efueÙes ngÙes ceefnuee keâer Deeke=âefle ceW Øesce Yeefòeâ nw? keäÙee mecemle Úue-ØehevÛeeW
yr
mes jefnle ßeerjece keâer mesJee ves ner ceefnuee keâe ™he ues efueÙee nw? DeLeJee mJeÙeb MejCeeieefle ner ÙeneB meerleepeer kesâ ™he
op
ceW GheefmLele nes ieF& nw? keäÙee jeng kesâ YeÙe mes jefnle Ùen %eeveceÙe metÙe&veejeÙeCe keâer efkeâjCe nw? DeLeJee keäÙee Deheves
C
ØekeâeMe mes efoefioievle keâes osoerhÙeceeve keâjves Jeeueer Ùen MeesYee keâer ceneue#ceer nw? Fme Øekeâej Deveskeâ GlØes#eeDeeW mes
©
Ùegòeâ mejmJeleerpeer Éeje ieerle keâe efJe<eÙe yeveeÙeer ngÙeer DeLee&led ieeÙeer ngF& efieefjOej keâefJe kesâ ØeYeg ßeerjece keâer ie=efnCeer
meerleepeer heeuekeâer mes Glejkeâj jepeYeJeve kesâ cegKÙe Éej hej heOeej DeeÙeeR~
yeeuekeâeC[ced 335
efJeMes<e- Ùen ieerle efJeÅeeheefle keâer ueeskeâOegve keâer {eue hej efveyeæ nw-
Fmekeâe yeesue nw-
jIegJej Yesue megYeieJej ns ogueefnefve Yesefue meerlee~
ieerle mebKÙee-26
.
uemeefle ve=heÉejs ßeerjeceŠ efØeÙeemeefnlees peueoMÙeeceŠ~~
d
ve
efMejefme JejceefCeceewefueb efJeYeüled megpevemegceveesYeJevebefheØeled~
er
efkeâceefhe yeÇer[eefJeveleesÓefyeYÙeled Jehegefpe&lekeâesefškeâesefškeâeceŠ~~1~~
es
R
ceovecekeâjeYeMegYeesòebmees Â{ebmees nbmeJebMenbmeŠ~
s
heokeâceuekesâefuelecegevf enbmemle®CeleeefheÛÚle®MÙeeceŠ ~~2~~
ht
ig
ueefmeleJejletCeJeeCeÛeeheŠ #eefheleYeJeYeòeâYeerceleeheŠ~
R
meceefpe&lemeewYeiekeâeueehees efJeyegOeJeefvolees jecejeceŠ~~3~~
ll
.A
JeoveefpeleMeejojekesâMees YegpeefJeefpeleef$eYegJeveJeerjsMeŠ~
s
YegJevece”uees efieefjOejsMees nefjefve&peoemeÂieefYejeceŠ~~4~~
ya
N
Yeewceer- cesIeJeCeea ßeerjece Deheveer efØeÙelecee meerleepeer kesâ meefnle ßeerDeÙeesOÙee kesâ jepeÉej hej megMeesefYele nes jns
va
nQ~ efmej hej megvoj ceefCe ceewj OeejCe keâjles ngÙes Deheveer GheefmLeefle mes YeòeâeW kesâ ceveYeJeve keâes hetCe& keâjles ngÙes, efveYe&Ùe
Se
neskeâj Yeer ueppee mes kegâÚ Pegkesâ ngÙes, ØeYeg ßeerjece Deheves Mejerj MeesYee mes keâjesÌ[eW-keâeceeW hej efJepeÙe Øeehle keâjkesâ
th
jepeÉej hej efJejepe jns nQ~ keâeveeW ceW cekeâjeke=âle kegâC[ue OeejCe efkeâÙes ngÙes ÂÌ{-mkeâvOe, metÙe&JebMe kesâ metÙe& ßeerÛejCekeâceue
ee
ceW cegefvepeve ™he nbmeeW keâes ›eâerÌ[e keâer Devegceefle osves Jeeues, megvoj veJeerve leceeue kesâ meceeve MÙeeceue ßeerjece jepeÉej
P
hej efJejepe jns nQ~ megvoj lejkeâMe-Oeveg<e-yeeCe OeejCe efkeâÙes ngÙes YeòeâeW kesâ YeJeleehe keâes ve° keâjves Jeeues, meewvoÙe&
si
mecetn keâes Fkeâªe efkeâÙes ngÙes osJeleeDeeW Éeje Jeefvole, hejMegjecepeer keâes Yeer jceeves Jeeues YeieJeeve ßeerjece jepeÉej hej
ul
efJejepe jns nQ~ Deheves cegKe mes Ûevõ keâes peerleves Jeeues Deewj YegpeeDeeW mes leerveeW ueeskeâeW kesâ JeerjeW hej efJepeÙe Øeehle keâjves
T
ri
Jeeues mechetCe& ueeskeâeW keâe cebieue efJeOeeve keâjves Jeeues efieefjOej keâefJe kesâ F&Õej Deheves YeòeâeW kesâ ves$eeW keâes Deevevo osves
Sh
Jeeues ßeernefj ØeYegjece meerleepeer kesâ meefnle Deepe jepeÉej hej efJejepe jns nQ~
11
ieerle mebKÙee-27
20
jepeÉejs jepeceeveeved mJeYeeefYeŠ meceeefYeŠ metvet§b elegjes efJeueeskeäÙe efleœees ceelejŠ~

ht
DevJeYeJeved YeJeves Ûeleme=eYf ejJemLeeefYeJez ÛelJeejes efJeYeJees Yeeefvle YeüelejŠ~~1~~

ig
yr
OevÙee OevÙee JeÙeb OevÙee OevÙeeefve vees ueesÛeveeefve OevÙeb megØeYeeleb OevÙees JeemejŠ~
op
OevÙeb pevce OevÙeb kegâueb OevÙees cenejepejepees OevÙees efoefJe oerJÙeefle efoJeekeâjŠ~~2~~
C
heMÙele meerleeefYejecees Yeeefle jecees jceCeerÙees, efJeÅeglesJe hejerlees OejeOejŠ~

©
ceeC[JÙee ceefC[lees Yeeefle Yejlees ÙeLewJe nsce›elelÙee leceeueõgŠ MegYeekeâjŠ~~3~~

Gefce&ue Gefce&ue SJe #eerjeefyOeÙe&Lee ue#ceCees efveMe SJe efveMeerLes efveMeekeâjŠ~
ßegelf ekeâerlÙee& MÙeeceÙee efJeYeeefle ÙeLee Me$egIveesÓefhe kegâJeueÙeJelÙesJe efJeYeekeâjŠ~~4~~

DeÅe peele§e›eâJeleea meJe&meewYeiee«eJeleea mekeâuemegke=âlemegKemeeiejŠ~
peerJekeâes peerJeelege§f ejb ieerleefiejes efieefjOejmÙe meef$eÙegicees jeceŠ meerleeveeiejŠ~~5~~
Yeewceer- meceeve mJeYeeJeJeeueer Deheveer Deheveer heeflveÙeeW kesâ meeLe jepeÉej hej efJejepeceeve ÛeejeW heg$eeW keâes
osKekeâj leerveeW ceeleeDeeW ves Ssmee DevegYeJe efkeâÙee efkeâ ÛeejeW DeJemLeeDeeW kesâ meeLe, ÛeejeW efJeYegDeeW kesâ pewmes ner ÛeejeW
d .
Yeüelee efJejepeceeve nes jns nQ~ Deepe nce ueesie OevÙe nQ-OevÙe nQ-OevÙe nQ~ Deepe nceejs ves$e OevÙe nQ~ Deepe nceeje
ve
ØeeleŠkeâeue OevÙe nw Deewj Deepe keâe efove OevÙe nw~ OevÙe nw nceeje pevce, OevÙe nw Ùen jIegkegâue, OevÙe nQ cenejepe
er
es
oMejLe Deewj OevÙe nQ metÙe&- veejeÙeCe pees DeekeâeMe ceW ØekeâeMeceeve neskeâj Deheves JebMeOej ßeermeerleejecepeer keâes efvenej
R
jns nQ~ osKees! meerleepeer mes megvoj ueieves Jeeues ßeerjece Gmeer Øekeâej jceCeerÙe ueie jns nQ pewmes efJeÅegle mes Ùegòeâ veeruecesIe,
s
Gmeer Øekeâej ceeC[Jeer mes Ùegòeâ Yejle yengle ner megMeesefYele nes jns nQ, ceeveeW megJeCe& keâer uelee mes Deeefuebefiele megvoj
ht
ig
leceeue Je=#e ner nes~ Gefce&uee ™he veoer mes lejbieeefÙele #eerjmeeiej keâer YeeBefle ue#ceCepeer Gefce&uee kesâ meeLe Gmeer Øekeâej
R
megvoj ueie jns nQ, pewmes ceOÙejeef$e ceW Gpesueer jeef$e mes Ùegòeâ Ûevõcee megMeesefYele nesles nQ Deewj MÙeeceueebieer ßegeflekeâerefle& kesâ
ll
.A
meeLe Me$egIve Yeer Gmeer Øekeâej MeesefYele nes jns nQ, pewmes veerueJeCeea keâceefueveer mes Ùegòeâ veejeÙeCe~ Deepe Ûe›eâJeleeapeer
cenejepe oMejLe meYeer meewYeeiÙeJeeveeW ceW ßes‰ leLee mechetCe& hegCÙeeW Deewj megKeeW kesâ meeiej yeve ieÙes nQ~ efieefjOej keâefJe
s
ya
kesâ peerJeve keâer Deew<eefOe™he meerleeheefle ßeerjece leerveeW peesÌ[er ceeC[Jeer-Yejle, Gefce&uee-ue#ceCe, ßegeflekeâerefle&-Me$egIve
Fve leerve peesefÌ[ÙeeW kesâ meefnle Ùegieue mejkeâej efÛejpeerJeer jnW~ N
va
efJeMes<e- ÙeneB meerleepeer legjerÙeeJemLee, ceeC[Jeerpeer meg<egefhle DeJemLee, ßegeflekeâerefle& peer mJehveeJemLee SJeb Gefce&uee
Se
peer peeie=leeJemLee nQ~ Fmeer Øekeâej ßeerjece hejcesÕej legjerÙeeJemLee kesâ efJeYeg, ßeerYejle Øee%emeg<egefhle DeJemLee kesâ efJeYeg,
th
ßeerMe$egIve efnjCÙeieYe& mJehveeJemLee kesâ efJeYeg Deewj ßeerue#ceCe efJeješ peeie=leeJemLee kesâ efJeYeg nQ~
ee
mevoYe&MueeskeâŠ
P
si
DeheefjefÛÚVecehÙesveb jeceb jeceemeceefvJeleced~

T ul
DeejYevle heefjÛÚsòegb ceelejes ueeskeâYeeJeveeŠ~~1~~

ri
Sh
Yeewceer- osMekeâeue Deewj Jemleg mes DeheefjefÚVe nesves hej Yeer ßeermeerleepeer kesâ meefnle ßeerjece keâer ceeleeSB ueewefkeâkeâ
11
efJeOeeve kesâ Devegmeej heefjÚve keâjves ueieeR~

20
ieerle mebKÙee-28
ht
keâefuelekeâceuekeâjce”ueYeepevee ceesoles ns~

ig
yr
ceelee kegâJe&leer heefjefÛÚVeceheefjefÛÚVeb, ùoÙes Øeceesoles ns~~1~~

op
veerjepeÙeceevee efJejepeceeveew, meerleejeceew ocheleer ns~

C
ceelee heefjefÛÚVeb kegâJee&Ceeue*dkegâJee&Ceeefhe, meeroefle meleeb ieleer ns~~2~~

©
DevegveÙevleerOceYegpeb ceeleeefhe mJeceveefme Me¿les ns~

cewJe leeheÙesoefivece&oerÙeb yeeueb Ûe jececeeMe¿les ns~~3~~
yeeuekeâeC[ced 337
keâLeÙeefle ëe=Ceg ëe=Ceg heeJekeâ Meerleueleeb yeÇpe ns~

cece jeceesÓOegvee heefjefÛÚÅeceeveesÓefmle Mees<ceeCeceglme=pe ns~~4~~
DeheefjÛÚsÅeb mee heefjefÛÚÅe, ce”ueb ieeÙeefle ns~
ceelee efieefjOejOÙesÙe ÙegieueÚefJeb OÙeeleceefhe OÙeeÙeefle ns~~5~~
Yeewceer- keâceuekeâj ceW cebieuehee$e ueer ngF& ceelee keâewmeuÙee cegefole nes jner nQ~ Deepe DeheefjefÚVe DeLee&led meercee
d .
jefnle ØeYeg keâer heefjÚve keâjleer ngF& ceeB ùoÙe ceW yengle ØemeVe nes jner nQ~ efJejepeceeve meerleejece efoJÙe-ocheefòe keâer
ve
Deejleer Gleejleer ngF& heefjÚve keâjleer ngF&, meppeveeW kesâ DeeßeÙe Ùegieue mejkeâej keâes mepeeleer ngF& ceeB ùoÙe ceW og:Keer nes
er
es
jner nQ~ FËOeve keâes Yemce keâjves Jeeues DeefiveosJe mes DevegveÙe keâjleer ngF& ceelee keâewmeuÙee Deheves ceve ceW Mebkeâe keâj jner
R
nQ efkeâ DeefiveosJe cesjs yeeuekeâ jecepeer keâes lehee ve oW~ Fme Øekeâej Deefve° keâer DeeMebkeâe keâj jner nQ~ ØeeLe&vee keâjkesâ keân
s
jner nQ—ns DeefiveosJe! megefveÙes! megefveÙes! Meerleue nes peeFS~ cesjs jeIeJe keâer Deepe heefjÚve nes jner nw~ Deheveer T<cee
ht
lÙeeie oerefpeS~ Fme Øekeâej DeheefjÚsÅe hejceelcee meerleejecepeer keâer heefjÚve keâjkesâ ceeleepeer cebieue ieeve keâj jner nQ~
ig
R
efieefjOej keâefJe kesâ OÙesÙe Deewj meeOekeâeW kesâ OÙeeve kesâ efJe<eÙe yeves ngÙes ßeermeerleejecepeer keâes OÙeeve keâe efJe<eÙe yeveekeâj
ll
Øesce mes OÙeeve keâj jner nQ~
.A
efJeMes<e- Ùen ieerle DeJeOe efceefLeuee kesâ ceebieefuekeâ meesnj ieerle keâer {eue ceW efveyeæ nw~
s
ya
ieerle mebKÙee-29
N
va
ceelejes ieeÙeefvle
Se
JeÙeb YekeälÙee ceveesveeLeb efßeÙees veeLeb heefjefÛÚodceŠ~

th
jIetCeecehÙeveeLeeveeb meoeveeLeb heefjefÛÚodceŠ~~1~~

ee
heefjÛÚsòegb ve Ùeb MeskegâŠ megje owlÙee ceveg<Ùee Jew~

P
lecesJeenes jceeveeLeb ve=Ceeb veeLeb heefjefÛÚodceŠ~~2~~

si
ul
ßegefleÙeË Øeen ÛeeYesÅeb keâoeefÛeVees heefjÛÚsÅeced~

T
ri
lecesJewlee YegJees veeLeb ke=âheeveeLeb heefjefÛÚodceŠ~~3~~

Sh
ve peicegÙe&mÙe Jew heejb efJeefj_Ûees efJe<CegjerMeeveŠ~

11
megmeodiegCeheeLemeeb veeLeb meleeb veeLeb heefjefÛÚodceŠ~~4~~

20
meoe Ùeb vesefle vesleerlLeb peiegefie&efjOejØeYegb JesoeŠ~

ht
lecesleb peevekeâerveeLeb peieVeeLeb heefjefÛÚodceŠ~~5~~

ig
yr
Yeewceer- Deye ceeleeSB iee jner nQ- nce meele meew ceeleeSB YeefòeâhetJe&keâ ceve kesâ veeLe Deewj ßeerpeer kesâ veeLe ßeerjece
op
keâer heefjÚve keâj jner nQ~ jIegJebMe kesâ leLee DeveeLeeW kesâ meowJe veeLe ßeerjeIeJe keâer nce ceeleeSB heefjÚve keâj jner nQ~
C
efpeve ØeYeg keâes osJe-oeveJe-ceeveJe Yeer heefjefÚVe DeLee&led meerceeyeæ veneR keâj mekesâ GvneR mechetCe& ØeeefCeÙeeW kesâ veeLe
©
meerlee kesâ veeLe jIegveeLepeer keâer nce heefjÚve keâj jner nQ~ efpevekeâes ßegefle DeYesÅe keânleer nw Deewj keâYeer Yeer heefjÛÚsÅe
veneR mJeerkeâej keâjleer, GvneR he=LJeer kesâ veeLe leLee ke=âhee kesâ veeLe ßeerjIegveeLepeer keâer nce heefjÚve keâj jner nQ~ yeÇÿee-
efJe<Ceg Deewj efMeJe Yeer efpemekeâe heej veneR hee mekesâ, ßes‰ meodiegCeeW kesâ meeiej, mebleeW kesâ mJeeceer GvneR ßeerjece keâer nce
heefjÚve keâj jner nQ~ efpeve efieefjOej keâefJe kesâ mJeeceer ßeerjece keâes JesoeW ves meowJe vesefle-vesefle keânkeâj ieeÙee, GvneR
peevekeâerveeLe peieVeeLe jIegveeLepeer keâer nce heefjÚve keâj jner nQ~
ieerle mebKÙee-30
DeÅe meerleejeceew ocheleer heefjefÛÚ©ens~
Ùeesefieceveesjeceew pecheleer heefjefÛÚ©ens~~
d .
ve
efpelekeâesešf YeemkeâjeefÛe&ce&”ueveerjepeveeŠ ~
er
keâefuelekeâceuekeâjkeâvekeâmegYeepeveeŠ ~~
es
DeÅe hetCe&keâeceew ocheleer heefjefÛÚ©ens~~1~~
R
nsceueleele®CeleceeueJeefCe&veer Jejew~
s
ht
efÛevceÙe#eCeØeYeeheÙeesOejceveesnjew ~~
ig
R
DeÅe ieewjMÙeeceew ocheleer heefjefÛÚ©ens~~2~~
ll
.A
hejmhejb heMÙevleew hejmhejjefleefØeÙeew~
s
hejmhejùoÙeew hejmhejveefleefØeÙeew~~
ya
efpelejeflekeâeceew ocheleer heefjefÛÚ©ens~~3~~
N
va
keâeÙe&keâejCeyeÇÿeCeer YeieJevleew efÛevceÙeew~
Se
efÛeoefÛeodefJeefMe°eJeÉwleceÙeew Ûe levceÙeew~~
th
ueeskeâmeuueueeceew ocheleer heefjefÛÚ©ens~~4~~

ee
keâe®efCekeâew hejceke=âheeuegpeieleeb heleer~

P
Oece&meslet peieæslet hejcesMeew mevceleer~~

si
ul
efieefjOejeefYejeceew ocheleer heefjefÛÚ©ens~~5~~

T
ri
Yeewceer- Deepe ßeermeerleejece Ùegieueocheefòe keâer nce heefjÚve keâj jner nQ~ ÙeesefiepeveeW kesâ ceve keâes Deeveefvole
Sh
keâjves Jeeues efoJÙe-ocheefòe keâer nce heefjÚve keâj jner nQ~ nce keâjesÌ[eW-metÙeeX keâer pÙeesefle kesâ meceeve cebieue Deejleer
11
ueskeâj megvoj nmlekeâceue ceW ceebieefuekeâ hee$e ueer ngF& nce meYeer ceeleeSB hetCe&keâece meerleejece keâer heefjÚve keâj jner nQ~
20
nce Gve ieewjMÙeece veJe-ocheefòe keâer heefjÚve keâj jner nQ pees ogueefnve-oguene, megJeCe&-uelee Deewj leceeue kesâ meceeve
ht
megvoj nQ leLee pees efÛevceÙe efJeÅegle yeeoue kesâ meceeve ceveesnj nQ~ nce Gve jeflekeâece keâes peerleves Jeeues megvoj ocheefòe
ig
keâer heefjÚve keâj jner nQ pees Skeâ otmejs keâes osKeles ngÙes DevÙeesvÙe kesâ Deevevo keâes Yeer efØeÙe ceeveles nQ~ pees hejmhej kesâ
yr
ùoÙe Deewj pees hejmhej kesâ Øeefle veceülee keâes ner Øeerefle keâe meeOeve mecePeles nQ~ pees keâeÙe&-keâejCe yeÇÿe nQ, pees efÛeoefÛeod
op
efJeefMe°eÉwleceÙe nQ, pees hejcelelJe mJe¤he efÛevceÙe nQ, GvneR ceeveJe ueeskeâ kesâ ßes‰jlve ßeerÙegieue mejkeâej keâer nce
C
heefjÚve keâj jner nQ~ keâ®Cee kesâ efveOeeve, hejceke=âheeueg, peiele kesâ heeuekeâ Deewj Fme peiele kesâ DeefYeVe efveefceòeesheeoeve
©
keâejCe Oece& kesâ mesleg, ßes‰yegefæ mecheVe, hejcesÕej, efieefjOej keâefJe kesâ ceve keâes Deevevo osvesJeeues ßeermeerleejece
Ùegieuemejkeâej keâer nce keâewmeuÙeeefo ceeleeSB heefjÚve keâj jner nQ~
yeeuekeâeC[ced 339
mevoYe&MueeskeâŠ
kewâkesâÙÙemÙew keâvekeâYeJeveb Jekeä$eueeskeâeslmeJesÓoeled
YeewcÙew ØeeoevceefCeJejefieefjb ¢eeveves#ee megefce$ee~
keâewmeuÙee leg ØeCeleefMejmeb efolmegjsJeeypeveeYeb
jeceb meerleekeâjmejefmepes heeefCeceeÛÚ&led KejejsŠ~~1~~
d .
ve
Yeewceer- kewâkesâÙeer peer ves cegBn efoKeeF& kesâ vesie ceW meerleepeer keâes keâvekeâ YeJeve efoÙee Deewj megefce$ee peer ves meerleepeer
er
keâe cegKe osKekeâj GvnW ceefCeheJe&le os efoÙee~ Deye DeeF& keâewmeuÙee keâer yeejer efheâj lees ØeCeece keâjkesâ efmej PegkeâeÙes ngÙes
es
keâceueveeLe ßeerjece keâes ner cegBn efoKeeF& kesâ vesie ceW cewefLeueerpeer keâes osves keâer FÛÚe keâjleer ngF& ceelee keâewmeuÙee ves
R
s
meerleepeer kesâ keâj keâceue ceW KeueeW kesâ Me$eg ßeerjece keâe ßeernmle ner os efoÙee~ DeLee&led DeYeer lekeâ ßeerjece cesjs Les, Deepe
ht
mes Ùes legce meerlee kesâ nes ieÙes, DeleŠ Deye FvnW meerleejece keâne peeÙesiee~
ig
R
ieerle mebKÙee-31
ll
.A
ceelee keâewmeuÙee ieeÙeefleŠ-
s
ya
efoMesÙeb legYÙeb efkebâ meerles~
N
keâewmeuÙee me_peieew ieodieob ëe=Ceg MegYeÛeefjlehejerles~~1~~
va
DeefCeceeÅee efmeæÙeŠ mecemlee efvelÙeb leJe efkeâ¿Ùe&Š~
Se
veJeefveOeÙees efvejvlejb efvehegCee veceüemleJe efJeefOekeâÙe&Š~~2~~

th
ßeerjeceŠ heg®<emlJeb Øeke=âefleŠ mees YeieJeebmlJeb YeefòeâŠ~

ee
jeceŠ hejcesMemlJeb ceeÙee me MeefòeâceebmlJeb MeefòeâŠ~~3~~

P
si
cece megke=âleb ceæveb mecemleb jecees cece meJe&mJeced~

T ul
leb ooeefce legYÙeb meerleeÙew DeOegveeÓYetled me leJe mJeced~~4~~

ri
FleŠ hetJe&ceemeerlkeâewmeuÙeeÙeeŠ mJeb peueoMÙeeceŠ~

Sh
efieefjOejØeYegmlJeÅelemlesÓYetled KÙeele: meerleejeceŠ~~5~~

11
20
Yeewceer- ceelee keâewmeuÙee iee jner nQ- ns meerles! Deepe ceQ cegBn efoKeeF& kesâ vesie ceW keäÙee otB? keâewmeuÙeepeer ves ieodieo
mJej ceW ieekeâj keâne~ ns ßes‰Ûeefj$eeW mes Ùegòeâ meerles! Deepe ceQ legcnW keäÙee otB? keäÙeeWefkeâ DeefCeceeefo meYeer efmeefæÙeeB
ht
ig
legcnejer efJeveceü, kegâMeue, Dee%eekeâeefjCeer DevegÛeefjÙeeB nQ~ ßeerjece hejceheg®<e nQ Deewj legce Øeke=âefle nes~ ßeerjece YeieJeeve
yr
nQ legce Yeefòeâ nes~ ßeerjece hejcesÕej nQ legce ceeÙee nes~ ßeerjece meJe&Meefòeâceeve nQ legce Gvekeâer Deeåueeefoveer Meefòeâ nes~ ns
op
meerles! cesjs melkeâce& kesâ heâue Deewj cesjs mechetCe& Oeve leLee cesjs Deelcee-DeelceerÙe-%eeleer Deewj mecheefòe meye kegâÚ ßeerjece
C
ner nQ~ Deepe ceQ GvneR keâes cegBn efoKeeF& kesâ vesie ceW legcnW os jner ntB~ Deye Jes legcnejs Oeve nes ieÙes~ Fmemes henues cesIeJeCeea
©
ßeerjece cegPe keâewmeuÙee kesâ Oeve Les, Deepe mes efieefjOej keâefJe kesâ ØeYeg ßeerjece legcnejs Oeve nes ieÙes Deewj Deye Jes
meerleejece veece mes KÙeele neWies~
ieerle mebKÙee-32
ceceeÙeb Oeveb jeIeJe: meerles~
efJeefJeOe›elew®heJeemeleheeseYf eue&yOees ceÙee efJeveerles~ ~1~~
ÙeeflmJe<šb ÙelØengleb oòeb Ùeoefhe ke=âleb MegYekeâce&~
ÙeÛÛes°ehetleË lelheâueefcen ueyOeb ÙeÛÚÎeflecece&~~2~~
d .
ve
vesefle vesefle Ùeb Jesoe peieogŠ efMeJeceefhe ÙeesÓke=âle OevÙeced~
er
mewJe efMeMegY& etlJee nefjjefheyeled yele ceecekeâmegmlevÙeced~~3~~
es
Ùees vele&Ùeefle meoe uesKesMeeved ceeÙeeceefhe $ÙeOeerMe:~
R
s
mewJe ceÙee veefle&leesÓveskeâMeŠ efMeMegŠ keâesmeueeOeerMeŠ~~4~~
ht
ig
leefVepeOeveb oosnb legYÙeb cegKeoMe&veheefjlees<es~
R
mJeerkegâ® meerles j#e Ùelvelees ieesheeÙeesjŠkeâes<es~~5~~
ll
.A
keâewmeuÙeeÙee jece FleŠ ØeeieemeerlkeâvoMÙeeceŠ~
s
meerleeÙee DeOegvee jeceseÓYetled efieefjOejefiejeefYejeceŠ~~6~~
ya
N
Yeewceer- ns meerles! Ùes jeIeJe ner cesjs Oeve nQ~ ns efJeveceü mJeYeeJe Jeeueer yentjeveer! ceQves Deveskeâ ›eleeW, GheJeemeeW Deewj
va
lehemÙeeDeeW kesâ heâue™he ceW ßeerjece keâes Øeehle efkeâÙee nw~ pees ceQves Ùe%e efkeâÙee, pees nJeve efkeâÙee, pees oeve efoÙes Deewj pees
Se
Yeer MegYe keâce& efkeâÙes nQ, pees F&°ehetlee&efo vewefceefòekeâ keâce& efkeâÙes, meYeer kesâ heâuemJe™he Jewefokeâ efmeæeble kesâ cece& hejyeÇÿe
th
ßeerjece keâes Øeehle keâj efueÙee~ efpevekeâes Jeso vesefle-vesefle keânkeâj ieeÙes-efMeJe peer keâes Yeer efpevnesWves OevÙe yevee efoÙee,
ee
GvneR ßeernefj ves efMeMeg¤he ceW Deekeâj cesje mlevÙeheeve efkeâÙee~ pees leerveeW ueeskeâeW kesâ F&Õej ØeYeg meowJe osJeleeDeeW keâes Deewj
P
ceeÙee keâes Yeer veÛeeles jnles nQ, Jener keâesmeueeefOeheefle ßeerjece yeeuÙeeJemLee ceW cesjs Éeje Deveskeâ yeej veÛeeÙes ieÙes~ GvneR
si
ul
Deheves Oeve ßeerjece keâes Deepe ceQ cegBn efoKeeF& kesâ vesie ceW legcnW os jner ntB~ ns meerles! FvnW mJeerkeâej keâerefpeS, ÙelvehetJe&keâ
T
Fvekeâer j#ee keâerefpeS SJeb Fve cesjs hejceOeve ßeerjece keâes Deheves ùoÙe kesâ keâes<e ceW efÚheekeâj jefKeÙes~ Fmekesâ henues lekeâ
ri
Sh
cesIeJeCeea ßeerjece cegPe keâewmeuÙee kesâ Oeve Les~ Fme meceÙe efieefjOej keâefJe keâer JeeCeer keâes Deevevo osves Jeeues ßeerjece
Deye legcnejs nes ieÙes nQ~
11
ieerle mebKÙee-33
20
ht
ef$epeieefle peÙeefle meerleejece:~

ig
keâesefškeâesefškeâvohe&ohe&njef$eYegJeveueefueleueueeceŠ~~1~~
yr
op
JewJeeefnkeâYet<eCewYet&ef<eleŠ keâC"erjJemegÂ{ebMeŠ~
C
megjvejcegevf eJejke=âleØeMebmeŠ keâceuehekegâueeJelebmeŠ~~2~~

©
YeivecensMekeâeceg&keâŠ keâeceŠ kesâMeefjle®CeØeleeheŠ~

mecegheefmLeleÙeewJevees veeefkeâefjhegmetoveOe=leMejÛeeheŠ~~3~~
yeeuekeâeC[ced 341
efvepeheohe¿peØeCeleheeuekeâŠ keâef§eled KeuekegâuekeâeueŠ~

keâeefuevoerkeâerueeuemeewYeieMÙeeceŠ megjkegâueheeueŠ~~4~~
meerleecegKeefJeOegÛee®ÛekeâesjŠ keâesmeuejepeefkeâMeesjŠ~
efieefjOejieerleŠ meoe efJepeÙeles efJeÕeefJeueesÛeveÛeesjŠ~~5~~
Yeewceer- keâjesÌ[eW keâeceosJeeW kesâ Denbkeâej keâes ve° keâjves Jeeues, leerveeW ueeskeâeW kesâ megvojjlve ßeermeerleejecepeer Deepe
d .
ve
leerveeW ueeskeâeW ceW peÙeMeerue nes jns nQ~ efJeJeenesefÛele DeeYet<eCeeW mes megMeesefYele efmebn kesâ meceeve ÂÌ{-mkeâvOe Jeeues,
er
osJelee-ceveg<Ùe Deewj cegefveÙeeW Éeje ØeMebefmele metÙe&kegâueeYet<eCe, efMeJe Oeveg<e leesÌ[ves Jeeues ‘keâ’ DeLee&led yeÇÿee, ‘De’
es
DeLee&led efJe<Ceg ‘ce’ DeLee&led efMeJe, Fve leerveeW kesâ efveJeeme mLeeve ÙegJekeâ efmebn kesâ meceeve Øeleeheer, veJeerve ÙegJeeJemLee ceW
R
ØeefJe°, osJe-Me$egDeeW kesâ veeMekeâlee&, Oevegyee&CeOeejer Deheves ÛejCekeâceueeW ceW ØeCele YeòeâpeveeW kesâ heeuekeâ Skeâ DehetJe&
s
og°kegâue kesâ keâeuemJe¤he Ùecegvee peue kesâ meceeve MÙeeceue, osJeleeDeeW kesâ heeuekeâ, meerlee cegKeÛevõ kesâ megvoj Ûekeâesj,
ht
ig
keâesmeuejepe oMejLe kesâ efkeâMeesj heg$e, mebmeej kesâ ves$eeW keâes Ûegjeves Jeeues ‘efieefjOej keâefJe kesâ ieerleeW kesâ efJe<eÙe ßeerjece
R
efvejvlej efJepeÙeer nes jns nQ~
ll
.A
ieerle mebKÙee-34
s
keâefJeiee&Ùeefle
ya
ceelee jeIeJeyeent heMÙeefle
N ~
va
ceovekeâueYekeâjkeâceuece_pegueew heerveew Â{ew ØeheMÙeefle~~1~~
Se
efÛevleÙeles peveveer mepeuee#eer ceeo&JeceYe&keâoesmeŠ~

th
Jesheceeveheguekeâe”Ùeef°keâe Meg<Ùeefle meceOejkeâes<eŠ~~2~~

ee
efkeâcegle ce=CeeuekeâesceueeYÙeeb oesYÙeeË ÙegeOf e nleeŠ efheMeeÛeeŠ~

P
si
ef#ehlee efkeâceg keâesceuekeâjpewŠ Ùe#eer Je#eefme veejeÛeeŠ~~3~~

ul
efkeâcegjepeerJe ÂMeesvee&Ùeelee cece megheg$eÙeesefve&õe~

T
ri
<e[ê$eb pee«eleeJeheeleeb iegJe&OJejb ve levõe~~4~~

Sh
Megßet<eÙee leg°keâewefMekeâleŠ meceefOeieleeefKeueefJeÅeew~

11
$eelJee ieewleceJeOetceghesleew efceefLeueehegjerceefvevÅeew~~5~~

20
OevÙeb pevce JeÙeb efkeâue OevÙee hetefjlemeppevekeâececed~

ht
heMÙeecees jeIeJeb kegâMeefueveb keâefJeefieefjOejeefYejececed~~6~~

ig
yr
Yeewceer- keâefJe nJesueer heæefle ceW iee jns nQ— Deepe ceeB ßeerjeIeJe mejkeâej keâer YegpeeSB osKe jner nQ~ mLetue, megÂÌ{,
op
keâeceosJe kesâ nefmleMeeJekeâ kesâ metBÌ[ kesâ meceeve, keâceue kesâ meceeve keâesceue ßeerjece keâer YegpeeDeeW keâes ceeB keâewmeuÙee Øesce
C
mes efvenej jner nQ~ ceeB keâewmeuÙee keâe Mejerj jesceebefÛele neskeâj keâeBhe jne nw~ Gvekeâe DeOej-keâes<e metKe jne nw~ ceeB kesâ
©
ves$e ceW DeeBmet Dee ieÙes nQ~ Jes ØeYeg kesâ yeengDeeW keâer keâesceuelee keâe efÛevleve keâj jner nQ~ ceeB keânleer nQ~ neÙe! Ùegæ ceW cesjs
jeIeJe Éeje keâceueveeue kesâ meceeve keâesceue yeengDeeW mes je#eme kewâmes ceejs ieÙes? Deewj FvneWves Deheveer keâesceue,
DeBiegefueÙeeW mes leeÌ[keâe keâer Úeleer hej yeeCeeW keâe Øenej kewâmes efkeâÙee? Dejs! ueeuekeâceue kesâ meceeve ves$eJeeues cesjs heg$eeW
keâes ÚŠ jele peeiejCe keâjves hej Yeer veeRo keäÙeeW veneR DeeÙeer? Deewj Ú: efove, Ú: jele peeiejCe keâjkesâ Fve yeeuekeâeWs ves
ieg® efJeÕeeefce$e kesâ Ùe%e keâer j#ee keâer Fvekeâes pecegneF& lekeâ veneR DeeF&~ mesJee mes mebleg° efJeÕeeefce$e ves FvnW mechetCe&
efJeÅeeSB oeR~ efvevoejefnle ßeerjeceue#ceCe DenuÙee keâe Gæej keâjkesâ ßeerefceefLeuee heOeejs~ nce OevÙe nQ, nceeje pevce
OevÙe nw pees Deepe meppeveeW keâer FÛÚe hetCe& keâjves Jeeues keâefJe efieefjOej keâes Deevevo osves Jeeues ßeerjeIeJe keâes mekegâMeue
efvenej jner nQ~
d .
ve
mevoYe&MueeskeâŠ
er
efJeefnleueewefkeâkeâJewefokeâce”uees YegJevece”uece”uece”ueŠ~
es
R
keâvekeâOeeefcve OejeJejveefvoveeR me jIegjece Fceeb mecejerjceled~~1~~
s
ht
Yeewceer- Fme Øekeâej YegJeveeW keâe cebieue keâjves Jeeues osJeleeDeeW kesâ Yeer cebieuemJe¤he efJe<Ceg keâes Yeer cebieue osves
ig
Jeeues jIeg DeLee&led mechetCe& peerJeeW keâes jceeves Jeeues ßeerjece ves pevekeâveefvoveer peevekeâerpeer keâes keâvekeâ YeJeve ceW jceCe
R
keâjeÙee~
ll
.A
ieerle mebKÙee-35
s
ya
cegoe jceles ßeerjecees cegngŠ meerleÙee~
ØeerleÙee heerleÙee N
oesue&leeveerleÙee~~
va
cegòeâkeâjkeâ¿Cees efJeefpeleveJeveJeIevees
Se
efvelÙeveJevetlevees ueyOece”ueOeve:~
th
ee
JeuueYeeYeeefJelees JeuueYemheâerleÙee
P
cegoe jceles ßeerjecees cegngŠ meerleÙee~~1~~

si
keâvekeâYeJeves YeJeeveerYeJeeYeeref[leŠ
T ul
megjefYeMeerleueceueÙecee®leØeerefCeleŠ ~
ri
Sh
efvelÙemebleg°Ùee heg°Ùee ›eâeref[leŠ

ceesoceeceesefolees cegiOeÙee veerleÙee~
11
20
cegoe jceles ßeerjecees cegnŠg meerleÙee~~2~~

ht
keâvekeâkeâuekeâevleÙee efJeuemeouekeâevleÙee
ig
MeevleÙee ßeevleÙee efvelÙecegodYeüevleÙee~

yr
op
efmveiOeceeefueef”lees JesomeÁerleÙee
C
cegoe jceles ßeerjecees cegngŠ meerleÙee~~3~~

©
YetefcepeemJeeeflekeâeoefcyeveerÛeelekeâŠ
yeengyeueJeerÙe&lees ovegpekegâueIeelekeâŠ~
yeeuekeâeC[ced 343
#eefheleheohe©ecekeâjvoefuešdheelekeâŠ
ueefueleieerlew§e efieefjOejefiejeieerleÙee~~4~~
Yeewceer- hejce ØemeVe heerleJeCeea, yeenguelee ceW yeæ, meerleepeer kesâ meeLe YeieJeeve ßeerjece, ØemeVeleehetJe&keâ jceCe
keâj jns nQ~ JewJeeefnkeâ efJeefOe kesâ Devegmeej Gvekesâ ßeernmle keâe kebâkeâCe ÚesÌ[ efoÙee ieÙee nw~ Deheveer keâebefle mes veJeerve
yeeoueeW keâes peerlevess Jeeues, efvejvlej vetleve efoKeves Jeeues cebieue-Oeve keâes Øeehle, ØeeCeefØeÙee mes mecceeefvele ßeerjece
d .
JeuueYeer-ßeermeerlee kesâ meeLe jceCe keâj jns nQ~ heeJe&leerpeer SJeb efMeJepeer Éeje mlegefle efJe<eÙe yeves ngÙes, Meerleue, cevo,
ve
megievOe JeeÙeg mes ØemeVe, efvelÙe mebleg° Deewj YeeJeheg° meerleepeer Éeje ›eâerÌ[e ceW efveÙegòeâ eqkeâÙes ngS cegiOee veeefÙekeâe
er
es
peevekeâerpeer Éeje keâvekeâ YeJeve ceW Deevevo keâes Øeehle ßeerjece efØeÙeepeer kesâ meeLe jceCe keâj jns nQ~ mJeCe& kesâ meceeve
R
megvoj MeesefYele DeuekeâeW Jeeueer Meevle mJeYeeJe Jeeueer, LekeâeJeš mes jefnle, hejvleg ØeYeg kesâ mvesn ceW GodYeüevle, Ssmeer Jeso
s
Éeje cev$eeW kesâ ceeOÙece mes ieeF& ngF& meerleepeer mes mvesnhetCe& YeeJevee ceW Deeefuebefiele ßeerjece jceCe keâj jns nQ~
ht
ig
Yetefceveefvoveer meerlee¤he mJeeleer cesIeceeuee kesâ Ûeelekeâ Deheves Yegpeyeue heje›eâce mes je#emeeW keâe mebnej keâjves Jeeues SJeb
R
ÛejCekeâceue kesâ Øesce-cekeâjbo keâe heeve keâjves Jeeues YeòeâpeveeW kesâ meYeer heeheeW kesâ veeMekeâ ßeerjece ueefuele ieerleeW kesâ
ll
.A
ceeOÙece mes efieefjOej keâefJe keâer JeeCeer Éeje ieeÙeer ieF& meerleepeer kesâ meeLe YeieJeeve ßeerjece jceCe keâj jns nQ~
s
efJeMes<e- Ùen ieerle Peheleeue 10 cee$es ceW efveyeæ nw~
ya
va
keâefJe: ieeÙeefle
Se
meerlee jecemeÁlee efJenjefle~

th
nefjmegleleveÙeogefnle=Jejhegefueves efJenjvleer jefleohe&cehenjefle~

ee
›eâer[efle efveYe=leefvekegâ_pes efmveiOee #eCeceefhe heefleùoÙeb ve heefjnjefle~~1~~

P
si
ve=lÙeefle vele&Ùeles mJeheefjkeâjerŠ ÛejCemejespevethegjb cegKejefle~

ul
cevÙes megjleeefheÛÚmeÁlee efJeuemevleer megjuelee heefjmejefle~~2~~

T
ri
efJeyegOeJeOetmebme=°megcee_peefueceeefuekeâÙee efvepeoefÙeleceeefkeâjefle~
Sh
oMeË oMeË ÙegieueceeOegjer megkeâefJeefieefjOejes efiejŠ meef”jefle~~3~~

11
Yeewceer- Deye keâefJe nJesueer heæefle ceW iee jns nQ~ Deye meerleepeer ßeerjece kesâ meeLe efJenej keâj jner nQ~ nefjmegle
20
DeLee&led efJe<Cegheg$e yeÇÿee kesâ leveÙe Jeefme‰peer keâer ogefnef$e DeLee&led heg$eer mejÙet kesâ leš hej efJenej keâjleer ngF& meerleepeer
ht
ig
keâecehelveer jefle kesâ ohe& keâes Yeer ve° keâj jner nQ~ ØemeVe ngF& meerleepeer efveYe=le efvekegbâpe ceW ›eâerÌ[e keâj jner nQ~ Skeâ #eCe
yr
Yeer ØeeCe heefle ßeerjece kesâ ùoÙe keâes veneR ÚesÌ[ jner nQ~ mJeÙeb ve=lÙe keâj jner nQ, meefKeÙeeW mes ve=lÙe keâje jner nQ,
op
ÛejCekeâceue ceW henves vethegjeW keâes cegKeefjle keâj jner nQ, cegPes ueielee nw efkeâ osJeleeDeeW kesâ leceeue-Je=#e mes efÛehekeâer ngF&
C
megMeesefYele keâuheuelee ner ÛeejeW Deesj YeüceCe keâj jner nw Deewj leceeue Je=#e keâes Iesj jner nw~ osJeJeOegDeeW Éeje Deefhe&le
©
heg<heceeefuekeâe kesâ heg<heeW mes Deheves ØeeCe Oeve ßeerjece keâes {keâ osleer nQ~ Fme Øekeâej ÙegieueceeOegjer kesâ oMe&ve keâj-keâjkesâ
ßes‰keâefJe efieefjOej Yeer Deheveer JeeCeer keâe Godieej Øemlegle keâj jne nw~
mevoYe&MueeskeâŠ
FlLeb meerleeÛeefjleYeefjles ieerlemeerleeefYejeces
ueeskesâ°eveeb OJeefveleJeÛemeeb ieerlejeceeÙeCes Ûe~
me‹wye&æs megjefieefjcenekeâeJÙe Sleefn& efoJÙes
peerÙeeefVelÙeb efieOejefieje yeeuekeâeC[b megieerleced~~1~~
d .
ve
Yeewceer- Fme Øekeâej efieefjOej keâefJe keâer JeeCeer Éeje mebmke=âle ceW ieeÙes ngÙes meerleepeer kesâ Ûeefj$e mes DeesleØeesle
er
ieerlemeerleeefYejece mebmke=âle cenekeâeJÙe ‘ieerlejeceeÙeCe’ pees efkeâ ØeeÙeMeŠ Yeejle keâer DeeBbÛeefuekeâ ueeskeâ-OJeefveÙeeW ceW yeæ
es
nw yeeuekeâeC[ efvejvlej efJepeÙeer jns~
R
s
ht
Fefle
ig
R
ll
.A
ieerleØelÙegodieceeslmeJees veecewkeâeoMeŠ meie&Š~
s
ya
~~yeeuekeâeC[b mechetCe&ced ~~
N
va
Éeje efJejefÛele ieerlejeceeÙeCe ‘ieerlemeerleeefYejece’ veecekeâ mebmke=âle ieerlecenekeâeJÙe kesâ yeeuekeâeC[ ceW ieerle meerleeØelÙegodiece
Se
veecekeâ SkeâeoMe meie& mecheVe ngDee Deewj yeeuekeâeC[ Yeer mechetCe& ngDee~
th
ee
P
si
T ul
ri
Sh
11
20
ht
ig
yr
op
C
©
DeÙeesOÙeekeâeC[ 345
~~ßeerŠ~~
DeLe DeÙeesOÙeekeâeC[ced
d .
ve
er
es
R
DeÙeesOÙeekeâeC[s
s
ht
ieerleveJeocheefleefJenejes veece
ig
R
ØeLeceŠ meie&Š
ll
s .A
ce”ueeÛejCeced
ya
N
jepeved jepeerJeves$eŠ keâvekeâceefCeceÙes ceefvojsÓcevoMeewÙe&Š
va
metÙexvÉivÙeef#eJeefle& ef$ehegjngleYegpee efvelÙeveerjeefpeleeef*Id eÇŠ~
Se
efJeYeüeCeŠ ØeerÙeceeCeŠ MegYeceJeefvepeÙee keâeC[keâesoC[letCeer

th
jecees veŠ hetCe&keâecees veJeJeveo®Ûeer jeleg meerleeefYejeceŠ~~1~~

P ee
Yeewceer- Deye keâefJe DeÙeesOÙeekeâeC[ keâe cebieueeÛejCe keâjles ngÙes ßeerjece mes MegYe keâer ÙeeÛevee keâj jns nQ~ mJeCe&
si
mes efveefce&le SJeb ceefCe mes peefšle keâvekeâ YeJeve ceW Yetefceheg$eer meerleepeer kesâ meeLe efJejepeceeve, ueeuekeâceue kesâ meceeve
ul
ves$e Jeeues, DelÙevle heje›eâceer, metÙe&, Ûevõ Deewj Deefive, Oethe-Jeefle&keâe mes Ùegòeâ ves$e Jeeues, ef$ehegjemegj keâes Yemce keâjves
T
ri
kesâ efueÙes DeefivemJe¤he efMeJepeer kesâ Éeje efpevekesâ ÛejCeeW keâer efvelÙe veerjepevee keâer ieF& nw, Ssmes yeeCe-Oeveg<e leLee
Sh
lejkeâMe OeejCe efkeâÙes ngS, DelÙevle ØemeVe, veJeerve cesIe kesâ meceeve keâeefvle Jeeues, meerleepeer keâes Deevebefole keâj jns hetCe&
11
keâece YeieJeeve jece nceW keâuÙeeCe Øeoeve keâjW~

20
mevoYe&MueeskeâŠ
ht
Jemevles Jeemevles mJejeflejeflekeâevles cegKeefjles

ig
yr
JeÙees›eeles Jeeles Jenefle ceueÙeeceesoceOegjs~

op
mejŠ keâvÙeekegâ_pes ceefo ceOegheheg_pes jIegJejb

C
efØeÙeepeg°b peg°b peiegejf oceYeer°b megJeoveeŠ~~1~~

©
Yeewceer- yemevle $e+leg ceW peye DeheveeW mes Øesce keâjves Jeeuee jefleheefle keâeceosJe Jemevle kesâ efce$e keâer Yetefcekeâe
efveYee jne Lee, he#eer-mecetn cegKeefjle nes jns Les, ceueÙe kesâ megievOe mes ceOegj JeeÙeg Ûeue jne Lee Gmeer meceÙe celeJeeues
YeewjeW kesâ mecetn mes Ùegòeâ mejÙet kesâ leš hej efmLele efveYe=le efvekegbâpe ceW ØeeCe efØeÙelecee meerleepeer kesâ meefnle efJejepeceeve,
DeefleØemeVe jIegßes‰ ßeerjece keâes mecyeesefOele keâjkesâ megvoj cegKeJeeueer meerleepeer keâer meefKeÙeeB Ùen DeYeer° ieerle ieeFË~
ieerle mebKÙee-1
efJeYeeJÙees YeJÙeŠ meerleeJejŠ ßeerjeceŠ~~
keâesešf keâesešf keâvohe&ohe&njnjùuueefueleueueeceŠ ~
d .
ve
cegevf epeveveceveerÙeŠ keâceveerÙeŠ keâcevekeâoefLe&lekeâeceŠ~~1~~
er
veJejepeerJeefJeceueoueueesÛeveceesÛeveYeJeYeÙeJeeceŠ ~
es
peeÖefJepevekeâÛejCemejefmepejpemeeefÛe&lecegevf eYeJeYeeceŠ~~2~~
R
s
meerleeefOeef‰leJeeceefJeYeeiees ieewjerJejeefYejeceŠ ~
ht
keâjleuekeâefuhelekeâecegk& eâyeeCees ceesoeJenheefjCeeceŠ~~3~~
ig
R
le®Cee®CemeejefLekeâjJemevees veeruepeueOejMÙeeceŠ~
ll
.A
cegefveceevemeceevemekeâuenbmees efieefjOejke=âleØeCeeceŠ~~4~~
s
ya
Yeewceer- nceW DelÙevle YeJÙe meerleepeer kesâ Jej ßeerjece keâer YeeJevee keâjveer ÛeeefnÙes~ pees keâesefš-keâesefš keâeceosJeeW
N
kesâ Denbkeâej keâes ve° keâjves Jeeues leLee efMeJepeer kesâ ùoÙe kesâ ueefuelejlve nQ~ pees cegefvepeveeW kesâ veceve Deewj keâecevee kesâ
va
efJe<eÙe nQ~ efpevneWves Deheveer megvojlee mes keâeceosJe keâes Yeer Deheceeefvele efkeâÙee nw~ pees veJeerve keâceueoue kesâ meceeve ves$e
Se
leLee mebmeej kesâ og°-YeÙe keâes ve° keâjves Jeeues nQ Deewj pees iebieepeer kesâ Glheefòe mLeeve, ßeerÛejCe kesâ Oetefuehejeie mes
cegefvehelveer DenuÙee keâe mecceeve yeÌ{e jns nQ~ meerleepeer efpevekesâ JeeceYeeie ceW efJejepeceeve nQ Deewj pees ieewjerheefle
th
efMeJepeer keâes Deevevo osles nQ, efpevekesâ keâj- keâceue ceW Oeveg<e-yeeCe megMeesefYele nQ Deewj efpevekeâe heefjCeece mebmeej kesâ
ee
efueS ceesoeJen DeLee&led ØemeVeleeDeeW mes Yeje heÌ[e nw~ pees le®Ce DeLee&led veJeerve, De®Ce meejLeer DeLee&led metÙe& kesâ meceeve
P
si
heerle JeŒe OeejCe keâjles nQ Deewj pees veerues yeeoue kesâ meceeve MÙeeceue nQ Deewj pees cegefveÙeeW kesâ ceve™he ceeveme mejesJej
ul
kesâ megvoj nbme nQ Deewj efpevekeâes keâefJe efieefjOej ves ØeCeece efkeâÙee nw Ssmes ØeYeg ßeerjece efvejvlej nceejs efJeÛeejeW kesâ efJe<eÙe
T
yeves jnW~
ri
Sh
ieerle mebKÙee-2
11
efJenjefle efpelejefleheefleefjnkegâ_pes~
20
efJehegueyekegâuekegâuekegâcegokeâoefcyelecegKeefjleceOegkeâjheg_pes~~1~~
ht
keâuejJekeâefuelekeâekeâueerketâefpelehetepf elemejmemeceerjs ~
ig
yr
ceueÙeefveueÙeheefjceueheefjjefcYeleefMeefMeefjlemejÙetveerj~s ~2~~
op
ieeefheleefkeâVejJeOetJe™Les veefle&levešermenœes~
C
JeeefoleefJeyegOeogvogYeerefvekeâjs ce”ueceÙeÛelegjœes~~3~~
©
veeruekeâC"keâuekeâC"keâC"jJekegâefC"leceveesieYeerjs ~
nefjYeJeYeJeefJeefMeKeeefhe&leefJe«enmeefjvceveesnjleerjs ~~4~~
mewjOJepeerveÙeveÛeelekeâpeueOejes efJeefpeleMeleceejŠ ~
keâefJeefieefjOejceefleveJeveefueveerjefJejefJekegâuejefJeŠ kegâceejŠ~~5~~
Yeewceer- Deveskeâ yekegâue Je=#e leLee kegâcegoeW kesâ mecetn hej peneB Yeücej iegbpeej keâj jns nQ Ssmes efveYe=le efvekegbâpe ceW
keâece efJepeslee YeieJeeve ØeYeg ßeerjece efJenej keâj jns nQ~ peneB megvoj mJej Jeeueer keâesefkeâuee kesâ JeeCeer keâer ketâkeâ Deewj
peneB mecceeveveerÙe jmeceÙe JeeÙeg yen jne nw~ peneB ceueÙeeÛeue kesâ megievOeer mes meceefvJele Meerleue mejÙet peue GheueyOe
d .
nw, Ssmes efveYe=le efvekegbâpe ceW YeieJeeve ßeerjece efJenej keâj jns nQ~ peneB efkeâVejeW keâer yeOegDeeW kesâ mecetneW Éeje ieerle ieeves keâer
ve
ØesjCee oer pee jner nw peneB menœeeW ve=lÙeebieveeSB ve=lÙe keâj jner nQ peneB osJelee ogvogYeer yepee jns nQ peneB mece«e JeeleeJejCe
er
cebieueceÙe nw Ssmes efveYe=le efvekegbâpe ceW ßeerjece efJenej keâj jns nQ~ peneB ceÙetj Deewj keâesÙeue kesâ keâC" mes efvePe&efjle mJej
es
Éeje meeOekeâeW keâe iecYeerj ceve Yeer kegbâef"le nes jne nw~ peneB YeieJeeve efJe<Ceg kesâ heg$e keâece ves Yeer ØeYeg kesâ ÛejCeeW ceW
R
Deheves yeeCeeW keâes meceefhe&le keâjkesâ efJe«en meceehle keâj efoÙee nw Ssmes ceveesnejer mejÙet leš hej efveefce&le efvekegbâpe ceW ØeYeg
s
ht
efJenej keâj jns nQ~ meerjOJepe pevekeâ keâer jepeheg$eer mewjOJepeer meerleepeer kesâ ves$e ÛeelekeâeW kesâ efueS veJeerve cesIemJe¤he
ig
Deveskeâ keâeceeW kesâ efJepeslee keâefJe efieefjOej keâer yegefæ ¤he keâceefueveer keâes efJekeâefmele keâjves kesâ efueÙes metÙe&mJe¤he,
R
metÙe&kegâue kesâ metÙe& kegâceej DeLee&led keâeceosJe keâes Yeer kegâeflmele keâjves Jeeues ßeerjece efveYe=le efvekegbâpe ceW efJenej keâj jns nQ~
ll
.A
efJeMes<e- Ùen ieerle-jeie-Megæ keâuÙeeCe leeue ef$eleeue ceW efveyeæ nw~
s
ya
ieerle mebKÙee-3
jceejecees jceles N
jeceŠ melelemeerleeùoÙeejeceŠ~~
va
Se
megùomecemeeÙekeâ $e+legjepes ceOegheefhekeâieeÙekeâmegmeceepes~

jmeb jemÙeved jmemebjepes JeefueleJejJeeceJeeceJeeceŠ
th
ee
melelemeerleeùoÙeejeceŠ~~1~~
P
ceueÙejmeuemeefle Jeeefle Jeeles megjmeveJeheuueJeYeeYeeles~

si
ul
efvekegâ_pes kegâmegceceÙes Ùeeles ØemeerovØeYegŠhetCe&keâeceŠ

T
ri
Sh
ØeefLeleheeefLe&Jeerheefj<Je”es efJeefnleefJeÅegodIeveceoYe”es~
11
ceefnleceOegceeOeJejmej”es Åegelf eefJeefpeleMeleMelejeflekeâeceŠ

20
ht
ceOegceLeveueesÛevepeeleerjs meveeefLelemegOeemeÂMeveerjs~
ig
efceefnjkeâjj_peveJeeveerjs megkeâefJeefieefjOejmegÂieefYejeceŠ
yr
op
C
Yeewceer- efvejvlej meerleepeer kesâ ùoÙe keâes GÅeeve yeveeves Jeeues SJeb Deheveer Meefòeâ meerleepeer keâes Yeer jceeves Jeeues
©
ØeYeg jece Deepe mJeÙeb jce jns nQ~ peneB hebÛeyeeCe keâece ner efce$e nw, Ssmes Jemevle kesâ JeeleeJejCe ceW leLee Yeücej Deewj
keâesefkeâuee pewmes kegâMeue ieeÙekeâeW kesâ meceepe keâer GheefmLeefle ceW jme kesâ meceüeš ëe=bieej keâes Yeer Deevevo osles ngÙes Deheves
Jeeceebie ceW megvojer Oece&-helveer meerleepeer mes meceeefuebefiele ßeerjece Deepe jce jns nQ~ ceueÙe jme mes megMeesefYele JeeÙeg kesâ
Oeerjs-Oeerjs Ûeueles meceÙe Deeceü kesâ veJeerve heuueJeeW keâer ØeYee mes Jeve ØeosMe kesâ ØekeâeefMele nes peeves hej Deewj efveYe=le
efvekegbâpe kesâ heg<heceÙe nes peeves hej ØemeVe ngÙes hetCe&keâece ßeerjece meerleepeer kesâ meeLe efJenej keâjves keâe Ghe›eâce keâj jns nQ~
he=LJeerkeâvÙee meerleepeer keâe meceeMues<e efpevekesâ efueÙes Øeefmeæ GheueefyOe nw efpevneWves Fme heefj<Je” mes efyepeueer Deewj
yeeoue kesâ ceo keâes ve° efkeâÙee nw Deewj efpevneWves Jemevle keâer ceOeg Deewj ceeOeJe (Ûew$e Deewj JewMeeKe) keâer jmejbie Yetefce
keâes mecceeefvele efkeâÙee nw Ssmes Deheveer keâeefvle mes keâjesÌ[eW jefleheefle keâece keâes peerleves Jeeues ØeYeg mejÙet leš kesâ efveYe=le
d .
efvekegbâpe ceW jce jns nQ~ Dece=leceÙe peue mes meveeefLele Deewj metÙe& keâer efkeâjCeeW keâes Yeer megMeesefYele keâjves Jeeueer Jes$e uelee
ve
mes Ùegòeâ Ssmeer ceOegceLeve DeLee&led ceOeg kesâ Me$eg veejeÙeCe kesâ ves$e mes GlheVe mejÙet veoer kesâ leš hej ßes‰ keâefJe efieefjOej
er
es
kesâ efJeefMe° ves$eeW keâes Deevebo osves Jeeues ßeerjece efveYe=le efvekegbâpe ceW efJenej keâj jns nQ~
R
mevoYe&MueeskeâŠ
s
ht
Oeefcceuueb OejCeerYegJeŠ megkegâmegcewŠ ØeesuueemeÙeved YeemeÙeved
ig
R
YeewceerYeJÙeueueešheómeefÛeJeb efmevotjefJevotb efJeoved~
ll
.A
efJeÅeeb jemejnmÙekeâewMeuekeâueeb meerleecegKeecYees®ne
s
ceesob IeÇeCeheLeb veÙeved velevejes jeceesÓJeleeled meppeveeved~~1~~
ya
N
Yeewceer- megvoj heg<heeW mes he=LJeer keâvÙee meerleepeer keâe petÌ[e yeveeles ngS leLee meerleepeer kesâ YeJÙe cemlekeâheâuekeâ
va
kesâ efce$e efmevotj efyevogDeeW keâes megMeesefYele keâjles ngS Deewj meerleepeer mes ner jeme jnmÙe keâer keâewMeue-keâuee hetCe& efJeÅee
Se
keâes Øeehle keâjles ngÙes DeLeJee meb%eeve ceW ueeles ngÙes Deewj meerleepeer keâer cegKekeâceue keâer megievOe metBIeles ngÙes Deueewefkeâkeâ
megKe keâe DevegYeJe keâjles ngÙes ØeYeg ßeerjece mevleeW keâer j#ee keâjW~
th
ee
ieerle mebKÙee-4
P
efJenjefle nefjŠ meefnlees efvekegâ_pes meerleÙee meerleeJejŠ~

si
ul
ÚefJeefJeefpeleMeleOeejeOejŠ megYeieŠ megKeerceOegjeOejŠ~~

T
MelekeâesefškeâececeveesnjŠ megceveesnjŠ megceveesnjŠ~

ri
Sh
efJeÕecYejes efJeÕecYejeleveÙeeheÙeesOejœeiOejŠ~~
11
oefÙeleeOejehlemegOeeOejes cegKekeâeefvleuegyOemegOeeOejŠ~~1~~
20
keâe_ÛeveefkeâjeršefJeYeekeâjŠ kegâC[uekeâheesuekeâueekeâjŠ~
ht
jokeâeefvleefpelekegâvoekeâjŠ efmceleefJeefpeleMelelegenf veekeâjŠ~~

ig
yr
Yet<eCeefJeceokegâmegceekeâjŠ efßelemekeâuemeewcÙeiegCeekeâjŠ~~2~~
op
MÙeeceesÓefYejeceŠ ßeerJejŠ ßeerYeemJejŠ meerlesÕejŠ~

C
veJeveÙeveveerjpeefpelJejŠ meppeveceve:meg meefcelJejŠ~~

©
heokeâceuece”uemelJejŠ keâ®CeesÓieoesÓieoielJejŠ~~3~~
OevJeer mJeOece&OegjvOejŠ ØeebMegŠ ØeJeerjhegjvojŠ~
veJeveeruepeueOejmegvojŠ mebmeejmeeiejcevojŠ~~
peieleerOejŠ ßegelf eOeerOejŠ keâueieerleieeefheleefieefjOejŠ~~4~~
Yeewceer- Deheveer ÚefJe mes Deveskeâ cesIeeW keâes peerleves Jeeues megvoj, efvelÙe megKe mJe¤he, ceOegj DeOej Jeeues meerlee
Jej ßeerjece efveYe=le efvekegbâpe ceW efJenej keâj jns nQ~ keâjesÌ[eW keâeceosJeeW kesâ ceveeW keâes njves Jeeues megceveesnj DeLee&led megvoj
ceveeW keâes JeMe ceW keâjves Jeeues, efJeÕe keâe YejCe-hees<eCe keâjves Jeeues Deewj efJeÕecYeje he=LJeer keâer heg$eer meerleepeer kesâ
d .
Je#ees®n hej ceeuÙeehe&Ce keâjves Jeeues Deewj efØeÙelecee meerleepeer kesâ DeOej mes Øeehle Øesceece=le mes Ùegòeâ DeOej Jeeues,
ve
Deheveer cegKe keâeefvle hej Ûevõcee keâes Yeer uegyOe keâjves Jeeues ØeYeg ßeerjece efvekegbâpe ceW efJenej keâj jns nQ~ mJeCe& cegkegâš
er
™he metÙe& keâes OeejCe keâjves Jeeues Deewj keâheesue uecyeer kegâC[ueeW keâer keâuee mes Ùegòeâ Deewj ovleeJeueer keâer keâeefvle mes
es
kegâvo mecetneW keâes peerleves Jeeues Deewj cegmkeâeve mes keâjesÌ[eW ÛevõceeDeeW keâes peerleves Jeeues ØeYeg efvekegbâpe ceW efJenej keâj jns
R
nQ Deewj Deheves DeeYet<eCeeW mes ßeerjece yemevle keâes Yeer ceojefnle keâj jns nQ leLee ØeYeg mechetCe& meewcÙe iegCeeW kesâ YeeC[eieej
s
ht
nQ~ MÙeeceue Mejerj meYeer keâes Deeveefvole keâjves Jeeues, ßeerpeer kesâ ØeeCe JeuueYe, ßeer mes megMeesefYele meerleeheefle Deewj
ig
Deheves ves$e mes keâceue keâes peerleves Jeeues, meppeveeW kesâ ceve ceW MeerIeÇ ØeJesMe keâjves Jeeues Deewj ÛejCe keâceueeW mes cebieue
R
keâe efJeOeeve keâjves Jeeues, keâ®Ce, Dejesie Deewj DeelegjeW kesâ heeme MeerIeÇ heOeejves Jeeues ßeerjece efveYe=le efvekegbâpe ceW efJenej
ll
.A
keâj jns nQ~ ßes‰ OevegOe&j Deheves Oece& keâer Oegjer keâes OeejCe keâjves Jeeues, efJeMeeue JÙeefòeâlJe Jeeues, JeerjeW ceW Fvõ kesâ
s
meceeve, veJeerve cesIe kesâ meceeve megvoj, mebmeej meeiej kesâ efueS cevojeÛeue mJe¤he, mebmeej keâes OeejCe keâjves Jeeues,
ya
Jewefokeâ yegefæ kesâ DeeßeÙe SJeb efieefjOej keâefJe keâes Yeer ieerle ieeves keâer ØesjCee osves Jeeues ßeerjece efvekegbâpe ceW efJenej keâj
jns nQ~ N
va
Se
ieerle mebKÙee-5
th
mejmemeceerjs mejÙetleerjs efJeuemeefle efJeefheveefJenejer~~

ee
meerleevevemejmeer®nceOegheŠ MelecevceLeceonejer~
P
si
efJenjefle jIegheefleefjnkegâ_pes efJeieg_peved ceOegjceOegheheg_pes~~1~~

ul
ÙecegveepeueotJee&oueefMeefKeieueMÙeeceueveJeueMejerjŠ~
T
ri
MeleveJeveefueveveefcelecegevf eOeerjes Oeerjes jIegkegâueJeerjŠ~~2~~

Sh
ceveefmepeceOegkeâjceonj®efÛekeâjcesÛekeâkegâef_ÛelekesâMeŠ~
11
hegjšcegkegâšcekeâjeke=âlece_peguekegâC[ueefJeefpeleefJeMes<eŠ~~3~~
20
oeef[ceoMevelegenf vekeâjceonjnjnjmegvojnemeŠ ~
ht
De®CeeOejveJekesâMeefjkeâvOejefJeOegeJf eOegeJf eefpeleefJeueemeŠ~~4~~

ig
yr
ceOegejf hegmeglekeâefjkeâjkeâjmejefmepeMejJejmeg®efÛejÛeeheŠ ~
op
efMeMegeof vekeâjkeâjJemeveceveesnjmegceOegjkesâefuekeâueeheŠ~~5~~
C
heMÙeefle efoefMe efoefMe he©eouee#eŠmewjOJepeeR efJeveerleced~

©
efveefJe&keâejùoÙes mevOÙeeÙele ieeÙele efieefjOejieerleced~~6~~

Yeewceer- megvoj JeeÙeg mes Ùegòeâ mejÙet leš hej efJeefheveefJenejer ßeerjece megMeesefYele nes jns nQ~ ßeermeerleepeer kesâ
cegKekeâceue kesâ Yeücej Deveskeâ keâeceosJeeW kesâ ceve keâes njves Jeeues jIegkegâue kesâ heefle ßeerjece Yeücej-hegbpeeW kesâ iegbpeej mes
Ùegòeâ kegbâpe ceW efJenej keâj jns nQ~ Ùecegvee peue, otJee&oue Deewj ceesj kesâ kebâ" kesâ meceeve MÙeeceue Mejerj Jeeues Deheves
keâceue ÛejCeeW ceW cegefveÙeeW Deewj OeerjeW keâes veefcele efkeâÙes ngÙes yegefæ kesâ Øesjkeâ jIegkegâue kesâ Jeerj ßeerjece efvekegbâpe ceW efJenej
keâj jns nQ~ keâeceosJe kesâ YeücejeW kesâ ceo keâes njves Jeeues ®efÛeJeOe&keâ keâeues IegBIejeues kesâMeeW mes Ùegòeâ, mJeCe&cegkegâš SJeb
cekeâjeke=âle kegâC[ue keâer ceOegjlee mes celmÙeeJeleej YeieJeeve keâes Yeer peerleves Jeeues ßeerjece efvekegbâpe ceW efJenej keâj jns nQ~
Deveej kesâ meceeve oeBle Deewj Ûevõcee kesâ ceo keâes njves Jeeuee Deewj nj nj DeLee&led efMeJe peer keâes Yeer Deekeâef<e&le keâjves
d .
Jeeues Megkeäue JeCe& efJe<Ceg kesâ meceeve megvoj cegmkeâeve mes Ùegòeâ ueeue DeOej yeeue efmebn kesâ meceeve mkeâvOe, Ûebõcee Deewj
ve
efJeOeg DeLee&led efJe<Ceg keâes Yeer Deheves efJeueeme JewYeJe mes peerleves Jeeues ØeYeg ßeerjece efvekegbâpe ceW efJenej keâj jns nQ~ ceOeg
er
es
oeveJe kesâ Me$eg efJe<Ceg kesâ heg$e keâeceosJe keâes neLeer kesâ metB[ kesâ meceeve megvoj keâj keâceue ceW Oeveg<e yeeCe OeejCe efkeâÙes
R
ngÙes, yeeuemetÙe& kesâ efkeâjCeeW kesâ meceeve megvoj heerleecyej leLee DelÙevle ceOegj jmekesâefue Jeeues ØeYeg efvekegbâpe ceW efJenej
s
keâj jns nQ~ ØelÙeskeâ efoMee ceW efJeveceüYeeJe mes Deewj efÛeleJeve keâer efMe#eCe keâuee mes YeieJeeve ßeerjece pevekeâleveÙee
ht
meerleepeer keâes efvenej jns nQ~ Fme ueeruee keâes legce meYeer DeOÙeslee Deewj ßeesleeDeeW Deheves efJekeâejMetvÙe ùoÙe ceW
ig
R
mecÙekedâ¤hesCe OÙeeve keâjes Deewj efieefjOej keâefJe Éeje jefÛele ieerlejeceeÙeCe ieeDees~
ll
.A
mevoYe&MueeskeâŠ
s
ya
kegâmegefceles kegâmegceekeâjmeÁces, efJeueefmeles efJeefheves efJeniewJe=&les~
N
pevekeâpeeb Jeefveleeb Jeefveleeveleeb, jnefme jeIeJe Deen nmeved nefjŠ~~1~~
va
Yeewceer- Jemevle kesâ Deeieceve mes kegâmegefcele meye Øekeâej mes megMeesefYele heef#eÙeeW mes efIejs ngÙes, Ssmes ØeceesoJeve ceW
Se
Sskeâeefvlekeâ efveYe=le efvekegbâpe ceW GheefmLele ¤Ì{ ÙeewJevee, DelÙevle DevegjeieJeleer, efJeveceü pevekeâveefvoveer meerleepeer mes,
th
jIegkegâue ceW ßeerjece ¤he mes Øekeâš ßeernefj ves nBmeles ngÙes Fme Øekeâej keâne~
ee
ieerle mebKÙee-6
P
si
DeÅe osefJe efJeefheves Ûe jnefme jbmÙeeJens~~

T ul
nefjmetvegmetvegmegleehegefueves veefueveveÙeves~
ri
Sh
efveYe=leefvekegâ_peefveueÙes Ûe me”bmÙeeJens~~1~~
DevÙeesvÙeefveyeæyeengueleew veJeYeeJejleew~
11
20
cegefoleew cegowJe megjesefÛe<eew megjbmÙeeJens~~2~~

hejmhejb Ûevõcemeew hejmhejb Ûekeâesjkeâew~
ht
ig
efkeâMeesjkeâew hejmhejb efYeob vees cebmÙeeJens~~3~~

yr
hejceheeJeveØescecevoeefkeâveerveerjceOÙes ~
op
C
OeerjeJeefhememegKeb efvelejeb efveceb#ÙeeJens~~4~~

©
YeeJegkeâùoÙeveJeefveueÙeelkeâoeefhe vewJe~
keäJeefÛeoefhe Ûe ocheleer otjb veb#ÙeeJens~~5~~
DeÙeseOÙeesheJeves veJeÙeewJeves efveOegJeves Jew~

efJeefJeOee jnmÙejemekesâueerjelebmÙeeJens~~6~~
keâefJeefieefjOejefiejesefvelÙeceeefJeuee Deheercee~
efvepeiegCemeseJf eefve #eceÙee meb#ebmÙeeJens~~7~~
Yeewceer- ns osJeer! Deepe Fme ØeceesoJeve ceW nce oesveeW Skeâeble ceW jce peeÙeWies~ ns keâceueveÙeveer peevekeâer peer!
d .
ve
efJe<Ceg kesâ heg$e yeÇÿeepeer kesâ De°ce heg$e yeÇÿeef<e& Jeefme‰peer keâer heg$eer mejÙet kesâ leš hej efveYe=le efvekegbâpe YeJeve ceW nce
er
efceueWies~ megvoj ØekeâeMe Jeeues nce oesveeW veJeerve YeeJe mes mecheVe neskeâj Skeâ otmejs keâes ieue-yeefnÙeeB [euekeâj MeesYeve
es
Øekeâej mes jceWies~ nce oesveeW hejmhej Ûebõcee Deewj hejmhej Ûekeâesj Yeer nQ DeLee&led peye legce Ûebõcee leye ceQ Ûekeâesj Deewj
R
peye ceQ Ûevõcee leye legce Ûekeâesjer~ Fme Øekeâej nce efkeâMeesj-ocheleer hejmhej ceW Yeso keâer keâuhevee Yeer veneR keâjWies~ nce
s
oesveeW Oeerj neskeâj Yeer hejceheeJeve oechelÙe-Øesce keâer ceboeefkeâveer ceW megKehetJe&keâ yengle ieesles ueieeÙeWies~ nce yeÇÿe-ocheleer
ht
YeeJegkeâeW kesâ ùoÙe¤he veJeerve YeJeve mes keâYeer Yeer, keâneR Yeer otj veneR peeÙeWies-veneR peeÙeWies~ DeÙeesOÙee kesâ GheJeve ceW
ig
R
veJeerve ÙeewJeve mecheVe efveOegJeve ceW nce oesveeW Deveskeâ jnmÙeceÙeer jemekesâefueÙeeW keâe efJemleej keâjWies~ Fme Øekeâej nce
ll
oesveeW kesâ iegCeeW keâe efvejvlej mesJeve keâjves Jeeueer otef<ele Yeer efieefjOej keâefJe keâer JeeefCeÙeeW keâes Deheveer efvelÙe #ecee mes nce
.A
oesveeW #ecee keâjles jnWies~ DeLee&led Gmekesâ efkeâmeer DevegefÛele ØeÙeesie hej OÙeeve veneR oWies~
s
ya
ieerle mebKÙee-7
N
va
ieeÙeefle keâefJe: veÛeejer Oegveew—
Se
efJeuemeefle efJe®oefJeveerlee Jeefme‰cegefvemegleelešs meerlee~~

th
ceueÙemeceerjCemejmeefoievles kegâmegecf elele®Jeefle Jemeefle Jemevles

ee
MegYeiegCeÛeefjlehejerlee Jeefme‰cegefvemegleelešs meerlee~~1~~

P
Ûechekeâieewjer pevekeâefkeâMeesjer jeceÛevõcegKeÛevõÛekeâesjer

si
ul
jIegJejÛejCemegveerlee Jeefme‰cegefvemegleelešs meerlee~~2~~

T
efJenjefle nefjn&ejf CeÂieYeerlee mcejMejMejnjnjheefjCeerlee

ri
Sh
jefleMeleceob hegveerlee Jeefme‰cegefvemegleelešs meerlee~~3~~

11
jeIeJeYegpeueleeke=âleJejneje efJejefÛeleefJeefJeOeefJeMegæefJeneje
20
keâefJeJejefieefjOejieerlee Jeefme‰cegefvemegleelešs meerlee~~4~~

ht
Yeewceer- Deye keâefJe veÛeejer Oegve ceW iee jns nQ~ Deepe Jeefme‰leveÙee mejÙet kesâ leš hej efoJÙe efJe®oeJeueer mes
ig
yr
ØeefMeef#ele meerleepeer megMeesefYele nes jner nQ~ meYeer keâuÙeeCe iegCe-ieCeeW Deewj efvece&ue Ûeefj$eeW mes mecheVe meerleepeer Gme
op
Jemevle kesâ efveJeemekeâeue ceW efJejepe jner nQ~ efpemeceW ceueÙeeÛeue kesâ JeeÙeg mes mechetCe& efoieble jmeceÙe nes ieÙee nw Deewj
C
Jeve kesâ meYeer Je=#e hegef<hele Deewj heuueefJele nes ieÙes nQ~ Ûechee kesâ meceeve ieewjJeCee& ßeerjeceÛevõ kesâ cegKeÛevõ keâer
©
Ûekeâesjer, jIegßes‰ ßeerjece kesâ ßeerÛejCeeW ceW hetCe&™hesCe meceefhe&le meerleepeer mejÙet leš hej megMeesefYele nes jner nQ~ keâeceosJe
kesâ yeeCe mecetneW keâes meheâue keâjves Jeeues efMeJepeer keâes Yeer nj DeLee&led njCe keâjkesâ nvegceeve ¤he ceW Deheves heeme yeguee
uesves Jeeues ØeYeg ßeerjece keâer heeefCeie=nerlee-helveer ce=ieveÙeveer, heefJe$e DeeÛejCeeW Jeeueer meerleepeer ØeceesoJeve ceW ØeYeg kesâ
meeLe efJenej keâj jner nQ Deewj efveYeeakeâlee mes keâjesÌ[eW-jefleÙeeW keâe Denbkeâej nj jner nQ~ ßeer jeIeJe keâer Yegpee uelee keâes
ieues keâe nej yeveekeâj ieue-yeefnÙeeB [eueer ngFË, Deveskeâ Øekeâej kesâ efJenejeW keâer jÛevee keâjleer ngF&, efieefjOej keâefJe kesâ
Éeje ieeF& ieF& meerleepeer mejÙet leš hej MeesYeeÙeceeve nQ~
ieerle mebKÙee-8
efJenjefle nefjefjn mejÙetleerjs keâesceuekegâ_pekegâšerjs ns~~
d .
ceueÙeefveueÙecenceefnleefoievles kegâmegecf eleJeveJeefle Jemeefle Jemevles
ve
er
ceefojÙeefle peieefle meefle jeflekeâevles megjefYeleefMeefMejmegveerjs ns~~1~~
es
meerleemeÁs efJeuemeoveÁs jeflejmejÁs lejuelejÁs
R
ØeCeÙeheÙeesevf eefOeYejevlejÁs jef_pelejmejCeOeerjs ns~~2~~
s
ht
efoefMe efoefMe efoMeefle meefceefle mevosMeb efveefoMeefle efveYe=leefveÛeesueefveosMeb
ig
R
ceveefmepevegef<e pevepeefveleeJes<eb JeueefÙeleJejJeeveerjs ns~~3~~
ll
JeefuieleJeÙeefme JeÙeefme jmemeejs efJeefnleefJeefJeOeefJeOeefJeceueefJenejs
.A
keâue®efle ce®efle efJelejoghenejs ieeefheleefieefjOejkeâerjs ns~~4~~
s
ya
Yeewceer- keâefJe mJeÙeb ßeermeerleejecepeer keâe efJenej JeCe&ve keâjles ngÙes iee jns nQ~ mejÙet kesâ leš hej efJejepeceeve
N
va
keâesceue kegbâpe kegâšerj ceW ßeernefj efJenej keâj jns nQ~ ceueÙeeefveue kesâ ceneslmeJe mes mechetCe& efoievle ceW mecceeefvele nes jne
nw~ JeveeW keâes heg<heeW mes Ùegkeäle keâjves Jeeuee Jemevle efJejepeceeve nes jne nw Deewj jefleheefle keâece mechetCe& peiele keâes Gvceòe
Se
yevee jne nw~ Ssmes JeeleeJejCe ceW megieefvOele mejÙet peue mes mecheVe kegbâpe kegâšerj ceW ßeerjece efJenej keâj jns nQ~
th
Deueewefkeâkeâ keâece mes Ùegòeâ, lejefuele lejbieeW Jeeues, Øescemeeiej kesâ ØeJeen mes peneB Devlejbie hetCe& nes Ûegkeâe nw Ssmeer efJeMegæ
ee
ëe=bieej keâer jbieYetefce hej GppJeue jme ¤he Ùeesæe keâe Yeer ceveesjbpeve keâjves Jeeues kegbâpe-kegâšerj ceW meerleepeer kesâ meeLe
P
YeieJeeve jece efJenej keâj jns nQ~ ØelÙeskeâ efoMee ceW Ùegæ keâe mebosMe os jns Deewj DeefJejue JeŒe keâe efveoxMe keâj jns,
si
ul
ØeeefCeÙeeW ceW YeeJeveelcekeâ DeeJesMe GlheVe keâj jns, keâece keâer GheefmLeefle ceW, Jes$e uelee kesâ JeueÙeekeâej ceC[he mes Ùegòeâ
T
kegbâpe-kegâšerj ceW ßeerjece efJenej keâj jns nQ~ peneB he#eer Gvceòe neskeâj ketBâpeve keâj jns nQ~ peneB jmemeej meJe&mJe ÙeewJeve
ri
Deheves Glkeâ<e& hej nw, peneB ØeYeg kesâ Éeje Deveskeâ Øekeâej kesâ efvece&ue efJenej mecheVe efkeâÙes ieÙes nQ, peneB megvoj cece&j mJej
Sh
keâjlee ngDee JeeÙeg Deevevo keâe Ghenej os jne nw, peneB efieefjOej keâefJe Deewj leesles megvoj ieerle iee jns nQ Ssmes kegbâpe
11
kegâšerj ceW meerleeefYejece ßeerjece efJenej keâj jns nQ~

20
efJeMes<e- Ùen ieerle GòejØeosMe keâer peewvehegjer keâpeueer keâer Oegve ceW efveyeæ nw- Fmekeâe yeesue nw- ‘Petuee Petuele
ht
DeJeOe efyenejer mebie ceW pevekeâkegâceejer vee~’

ig
yr
mevoYe&MueeskeâŠ
op
DeLeeshelemLes jIegjepeocheleer
C
©
jnmÙejmÙeesjefmekewâkeâj_peveŠ ~
JemevleJeMÙees JeefMeveebke=âlemhe=nes
veJeevegYeeJees veJemeÁceeslmeJeŠ~~1~~
Yeewceer- Fmekesâ Devevlej Skeâevle ceW jmeJeOe&ve keâjves Jeeuee jefmekeâeW keâes Skeâcee$e Deevevo osves Jeeuee Jemevle
$e+leg keâe JeMeJeleea mebÙeefceÙeeW kesâ Yeer ùoÙe ceW mhe=ne GlheVe keâj osves Jeeuee veJeerve ØeYeeJe mes Ùegòeâ Ssmee veJeefJeJeeefnle
Jej-JeOet keâe veJe meceeiece ceneslmeJe jIegjepe ocheleer ßeermeerleejecepeer keâer mesJee ceW GheefmLele ngDee~
ieerle mebKÙee-9
ef$eleeues efveyeæced
d .
ve
ßeermeerleejIegJejew efJenjleŠ~~
er
mejmemeceerjs mejÙetleerjs kegâmegefcelekeâesceuekegâ_pekegâšerjs
es
Melejeflejefleheefle®efÛecevegnjleŠ ~~1~~
R
veJeueoveÁlejefÁlejÁew jnefme jmesMejYemejmemeÁew
s
ht
#eCeceefhe vewJe jefleb heefjnjleŠ~~2~~
ig
R
GYeew efJeefveceefÙeleÛevõÛekeâesjew SkeâMese<f eleew jefmekeâefkeâMeesjew
ll
.A
efvejJeefOeefve®hecemegKeceghenjleŠ ~~3~~
s
jefleheefleJemeefleefJecegiOeefoievles efoefMe efoefMe efJeuemeefle mejmeJemevles
ya
keâefJeJejefieefjOejMegÛecehenjleŠ ~~4~~
N
va
Yeewceer- ßeermeerleejecepeer efJenej keâj jns nQ~ jmeerues JeeÙeg mes Ùegòeâ heg<heeW mes ueos ngÙes keâesceue kegbâpe-kegâšerjeW mes
Se
MeesefYele mejÙet leš hej efJenjles ngÙes veJe-ocheleer, Deveblejefle-keâeceeW keâer MeesYee keâe DevegmejCe keâj jns nQ~ Ùegieue
mejkeâej keâer ceveesjbieYetefce veJeerve nes jns Deueewefkeâkeâ keâece kesâ lejbieeW mes lejbefiele nw~ Skeâevle ceW kegâceej ocheleer
th
ee
jmeveeÙekeâ ëe=bieej kesâ GÉsie mes GlheVe Deevevo ceW Deemeòeâ nQ~ Skeâ #eCe Yeer Jes Skeâ otmejs kesâ mvesn mes Deueie veneR nes
P
jns nQ~ oesveeW ner ÛebõÛekeâesj keâer YeeJevee ceW #eCe-#eCe Deoue-yeoue keâj jns nQ~ oesveeW ner jefmekeâ efkeâMeesj Skeâerke=âle
si
nes ieÙes nQ Deewj oesveeW ner Skeâ otmejs keâes Demeerce Gheceejefnle megKe ner Ghenej ™he ceW Deefhe&le keâj jns nQ~ efoievleeW keâes
ul
ceòe keâjves Jeeues, keâeceosJe kesâ efveJeeme keâjles jnves hej Deewj megvoj Jemevle $e+leg kesâ ØelÙeskeâ efoMee ceW megMeesefYele nesles
T
jnves hej Ùegieue ocheleer ßeermeerleejecepeer keâefJeßes‰ efieefjOej kesâ Meeskeâ keâe njCe keâj jns nQ~
ri
Sh
efJeMes<e- Ùen ieerle ef$eleeue 16 cee$es ceW efveyeæ nw~

11
ieerle mebKÙee-10
20
Skeâleeues efveyeæced
ht
ig
efJenjefle nefjjJeefvepeÙee meceb mejÙetleerjs~~

yr
YeücejceOegjcegKejieg_pes hevemehejheueeMeheg_pes~
op
C
keâefueleueefueleueIegevf ekegâ_pes megOeemejmeveerj~s ~1~~

©
efJekeâefmeleefJeoueojefJevos ceOegcejvoceefoefceefuevos~
cevocevoceueÙeceefojefMeefMejmecemeceerjs ~~2~~
keâuejJekeâuejJejmeeueveJejmeeueYeJeØeJeeue-
jmehejÁjmeoveÁceveesYeJeoOeerjs ~~3~~
vevoveJeveheeefjpeeleÛeeefjJeeleJeeefjpeele-
›eleefleJe=voJeefueleueefueleyekegâuekegâuekegâšerjs ~~4~~
oMejLemegke=âleeefyOeÛevões ®efÛemecegões jeceÛevões
d .
cegKeefjleefieefjOejcejeueveJeuekesâefkeâkeâerjs ~~5~~
ve
er
Yeewceer- he=LJeerheg$eer meerleepeer kesâ meeLe ßeernefj YeieJeeve jece mejÙet leš hej efJenej keâj jns nQ~ megvoj Yeücej
es
iegbpeej mes Ùegòeâ, keâšnue, ßes‰ {ekeâ (šsmet) pewmes Je=#eeW mes megMeesefYele megvoj Úesšs-Úesšs PegjcegšeW mes efIejs ngÙes, Dece=le
R
pewmes mJeeoÙegòeâ peue mes meceefvJele ßeermejÙet leš hej ßeernefj efJenej keâj jns nQ~ efKeues Deewj efKeueles ngÙes keâceueeW mes
s
ht
Ùegòeâ, ceOegj cekeâjbo mes YeücejeW keâes ceoÙegòeâ keâjves Jeeues cevo-cevo Ûeue jns celeJeeues ceueÙeeefveue mes Meerleue
ig
meceerjCe Jeeues mejÙet leš hej ßeernefj efJenej keâj jns nQ~ megvoj mJej Jeeueer keâesefkeâueeDeeW mes Ùegòeâ Deece kesâ veÙes-veÙes
R
heuueJeeW mes megMeesefYele, ëe=bieej jme keâer jbieYetefce mJe¤he, efoJÙe mcejCeelcekeâ keâece keâes jefmekeâ keâjves Jeeues Deewj Skeâ
ll
.A
otmejs mes efceueves kesâ efueS Ùegieue mejkeâej kesâ ceve keâes Yeer JÙeekegâue keâj osves Jeeues mejÙet leš hej ßeerjece efJenej keâj
s
jns nQ~ vevoveJeve kesâ keâceue, JeeÙeg kesâ mebÛejCe mLeue, keâuheJe=#e heeefjpeele keâer, ueleeDeeW kesâ mecetn mes Deeefuebefiele
ya
Deewj yekegâue pewmes ÕesleJe=#eeW mes Ùegòeâ megjcÙe kegâšerjeW Jeeues mejÙet leš hej ßeerjece efJenej keâj jns nQ~ peneB efieefjOej
N
keâefJe jepenbme, veJeerveceÙetj Deewj leesles cegKeefjle nes jns nQ Ssmes ßeermejÙet leš hej oMejLepeer kesâ hegCÙe, #eerjmeeiej kesâ
va
Ûevõcee, MeesYee kesâ cenemeeiej, ßeernefj YeieJeeve jeceÛevõ, Yetefceveefvoveer meerleepeer kesâ meeLe efJenej keâj jns nQ~
Se
efJeMes<e- Ùen ieerle Skeâ leeue-12 cee$ee kesâ ceOÙe ueÙe ceW efveyeæ nw~ Fmes ‘Mebkeâje’ jeie ceW ieevee ÛeeefnS~
th
ee
ieerle mebKÙee-11
P
efJeuemeefle MegefÛe mejÙetlešs veJeefvekegâ_pes jeceŠ~~

si
ul
JeeceYeeieke=âleefJeYeeieYetefjYeeiekeâefuelejeie ~
T
Mejog[gheefleJeoveJeOetefpeleMelejeflekeâeceŠ ~~1~~
ri
Sh
megefJeveleJeefveleeefJeveerlees efJeYet<eCeJemevehejerlees~
11
veKeefMeKeMeesYeeØeCeerlees veerleueIegueueeceŠ~~2~~
20
meerleeyeengkeâefuelekeâC"es efJeielekegâC"Š keâcyegkeâC"-

ht
§ee®ÛeueeÛeueeOevegIe&vees ÙeLee MÙeeceŠ~~3~~

ig
keâesefšcevceLeeefYejeceŠ meoeJeehlemeJe&keâeceŠ~
yr
op
efJeieleMeeskeâcevegpeueeskeâueesÛeveeefYejeceŠ ~~4~~
C
keâeceJewefjcevees jecees cewefLeueerceveesÓefYejecees

©
jeceesÓJeleg meleŠ megkeâefJeefieefjOejØeCeeceŠ~~5~~

Yeewceer- heefJe$e mejÙet leš hej Jele&ceeve veJeerve efveYe=le efvekegbâpe ceW YeieJeeve jece megMeesefYele nes jns nQ~ ØeYeg kesâ
JeeceYeeie ceW megvoj DeJeÙeJeeW Jeeueer yeÌ[Yeeefieveer, ØeYeg hej jeieevegiee-Yeefòeâ keâjves Jeeueer, MejoÛevõ- Jeoveer, veJeJeOet
meerleepeer efJejepe jner nQ~ Fme Ùegieue ceeOegjer mes jefle meefnle keâjesÌ[eW keâeceeW keâes peerleves Jeeues ØeYeg efvekegbâpe ceW megMeesefYele
nQ~ DelÙevle efJeveceü, DevegjeieJeleer helveer mes Ùegòeâ, Deuebkeâej Deewj JeŒeeW mes efIejs ngÙes, veKe mes efMeKeeheÙe&vle MeesYeeceÙe
jlveeW keâes Yeer nukeâe yeveeves Jeeues ßeerjece veJe-efvekegbâpe ceW megMeesefYele nQ~ meerleepeer keâer yeenguelee mes efpevekeâe kebâ"
megMeesefYele nw, pees kebgâ"e mes jefnle Deewj MebKe pewmes kebâ" Jeeues nQ, Ssmes ØeYeg efyepeueer Deewj FvõOeveg<e mes Ùegòeâ veerues cesIe
kesâ meceeve veJe efvekegâvpe ceW megMeesefYele nQ~ keâjesÌ[eW keâeceosJeeW kesâ meceeve megvoj, meoe mecemle keâeceveeDeeW keâes Øeehle
d .
efkeâÙes ngÙes ceveg<Ùe ueeskeâ kesâ ves$eeW keâes Deevevo osves Jeeues Meeskeâjefnle ßeerjece veJe-efvekegbâpe ceW MeesYee hee jns nQ~
ve
keâeceMe$eg Mebkeâjpeer kesâ ceve keâes jceeves Jeeues, cewefLeueerpeer kesâ ùoÙe keâes Deevevo osves Jeeues, keâefJeßes‰ efieefjOej kesâ
er
es
ØeCeece kesâ DeeßeÙe ßeerjece mevleeW keâer j#ee keâjW~
R
efJeMes<e- Fme ieerle keâer Ûeueve hetJe& kesâ ieerle keâer YeeBefle nw~
s
ht
ieerle mebKÙee-12
ig
R
Jemeefle Jemevles ceefojefoievles efJenjefle DeJeOeefJenejer~
ll
.A
meerleeJeoveJevepeÛegcyeveÛeCeYeücejeOej Fnnejer~~
s
efJeuemeefle mejÙetlešs ßeerjeceŠ~
ya
pevekeâmegleeMecheemeceue*dke=âlemegKepeueOejesÓefYejeceŠ ~~1~~
N
va
hevemeheueeMeyekegâuekegâuekegâšpekeâocyeefØeÙeeuejmeeues ~
Se
Øeme=cejefceefnj®efÛejØeJeeueveJemeewjYele®Celeceeues ~~2~~
th
mejmejmejeflece®efleceueÙee_Ûeefle Ûeueefle ÛeueouesÓOeerjs~

ee
heleefle heleef$ehehe$eØeefleces heuueJekegâmegcekegâšerjs~~3~~

P
De¿ceve¿cecetb ceefoje#eeR meceefOejeshÙe jIegJeerjŠ~

si
ul
jÛeÙeefle ®efÛejcegjes®nÙegieues heešerjb jmeOeerjŠ~~4~~

T
#eCeceLe heMÙeefle JeefveleeveveJeve®ncegpPevmJeefveces<eced~

ri
Sh
keâefuelemeceeefOejveeefOejmebJe=leveÙeveÙegieb Øeesvces<eced~~5~~
11
ØeLecemeceeiece DeeieleÙee ueppeÙee efkeâceefhe veefceleebmeeced~

20
GòecYeÙevmlecYeÙeved oefÙeleeb keâefuelekeâheesueesòebmeeced~~6~~

ht
DeJeiegC"Ùeved uegC"Ùeved yeÇer[eb efJejefÛeleefJeefJeOeefJeveesoced~

ig
keâefJeefieefjOejefiejceuececeueÙeefle keâueÙeefle keâcehÙeeceesoced~~7~~

yr
op
Yeewceer- mechetCe& efoievle keâes YeeJeesvceòe keâjves Jeeues Jemevle kesâ Øeke=âefle ceW efveJeeme keâjles meceÙe DeLee&led Jemevle
C
$e+leg ceW meerleepeer kesâ cegKekeâceue kesâ Ûegcyeve ceW efvehegCe Yeücej pewmes DeOej Jeeues keâece kesâ Me$eg efMeJepeer keâes Yeer
©
Deekeâef<e&le keâjves Jeeues DeJeOeefyenejer YeieJeeve jece efJenej keâj jns nQ~ meerleepeer ¤he efJeÅegle mes megMeesefYele Deevevo kesâ
cesIemJe¤he ÛejeÛej keâes DeYeer° jceCe keâjeves Jeeues ßeerjece mejÙet leš hej megMeesefYele nes jns nQ~ keâšnue, šsmet,
yekegâue mecetn, ßes‰ kegâšpe, keâocye, efØeÙeeue, Deeceü kesâ Je=#eeW mes Ùegòeâ, keâesceue yeeue metÙe& kesâ meceeve megvoj heuueJe
Jeeues, veJeerve megievOe mes Ùegòeâ vetleve leceeue mes meceuebke=âle mejÙet leš hej ßeerjece megMeesefYele nes jns nQ~ ceueÙe mes
megMeesefYele JeeÙeg kesâ mejmej mJej kesâ meeLe Oeerjs-Oeerjs yenles jnves hej SJeb Oeerj heerheue kesâ he$e-mecetn kesâ ceueÙe JeeÙeg
mes efnueles jnves hej leLee ie®Ì[ osJe kesâ PeÌ[les ngÙes hebKes kesâ meceeve heuueJe Ùegòeâ heg<heeW kesâ kegâšerj ceW ßeerjece megMeesefYele
nes jns nQ~ Øesce mes ceefoj ve$e Jeeueer meerleepeer keâes efve<keâuebkeâ ieeso ceW efye"ekeâj ëe=bieej jme ceW Oeerj jIegJeerj ßeerjece
meerleepeer kesâ oesveeW Je#eeW hej Ûevove keâer heešerj jÛevee (efÛe$eeJeueer) keâj jns nQ~ Skeâ #eCe Øesce keâer meceeefOe ceW Deekeâj
hejvleg Jeemeveejefnle ceve mes ves$eÙegieue keâes Keesuekeâj efveefve&ces<e neskeâj ØeYeg meerleepeer kesâ cegKekeâceue keâes yeÌ[er
d .
YeeJegkeâlee mes efvenejles nQ~ ØeLece efceueve ceW GheefmLele ueppee kesâ keâejCe LeesÌ[e-mee mkeâvOe PegkeâeÙeer ngF& Deewj
ve
kegâC[ueeW mes keâheesueeW keâes mheMe& keâjeleer ngF& efØeÙelecee meerleepeer keâes Øesce mes G"ekeâj efmLej keâjles ngÙes ßeerjece mejÙet
er
es
leš hej megMeesefYele nes jns nQ~ meerleepeer keâe IetBIeš G"eles ngÙes, Gvekeâe mebkeâesÛe meceehle keâjles ngÙes ßeerjece Deveskeâ
R
efJeveeso Øemlegle keâj jns nQ Deewj Skeâ DeefveJe&ÛeveerÙe jme keâer megjefYe Øemlegle keâjles ngÙes efieefjOej keâefJe keâer JeeCeer keâes
s
Yeer DelÙevle efvece&ue yevee jns nQ~
ht
ig
ieerle mebKÙee-13
R
ll
efJenjefle keâesmeueOeeefcve pevekeâmegleÙee jeceŠ~
.A
efpeleMeleefovekeâjOeeefcve efJe[efcyeleMelekeâeceŠ~~1~~
s
ya
ceueÙemegjefYecenceefnlemeceerjs melelemeveeefLelemejÙetveerjs~
keâefueceuenjnefjveeefcve N
YeefJeleYeewceerYeeceŠ~~2~~
va
cegKeefjleceOegkeâjceOegjkeâocyes ketâefpelekeâuekeâuejJeefvekegâjcyes~
Se
keâefuelekeâvekeâJejoeefcve veJeuekeâvoMÙeeceŠ~~3~~
th
ee
efJeceueiegCeeved ieeÙeefle ieevOeJex ÛejCemejes®nceÛe&efle MeJex~

P
jIegJejhegjerueueeefcve oefceleYeJeYeÙekeâeceŠ~~4~~
si
oerefheleceefCeceÙeceÁueoerhes efJeÙeefle efJejepeefle efveMeecenerhes~

T ul
cegKeefjleefieefjOejmeeefcve JeeceÂied JejJeeceŠ~~5~~

ri
Sh
Yeewceer- keâjesÌ[eW metÙeeX kesâ ØekeâeMe keâes peerleves Jeeues ßeer keâesmeueOeece ceW keâesefš-keâesefš keâeceeW keâes Yeer heefjneme
11
keâe hee$e yevee jns ßeerjece pevekeâvebefoveer meerleepeer kesâ meeLe efJenej keâj jns nQ~ peneB ceueÙe kesâ ceneslmeJe mes mecceeefvele
nes jne nw, megieefvOele JeeÙeg, pees ceelee mejÙet kesâ peue mes efvejvlej meveeefLele nw, peneB keâefueceuenejer ßeermeerleejece veece
20
keâe mebkeâerle&ve efvejvlej neslee jnlee nw Ssmes ßeerDeJeOeOeece ceW Deheveer efØeÙelecee YetefcekeâvÙee meerleepeer keâe mecceeve keâjles
ht
ngÙes ßeerjece efJenej keâj jns nQ~ peneB Yeücej mecetn cegKeefjle nes jne nw, peneB keâesefkeâueeDeeW keâe mecetn kegânt-kegânt keâjkesâ
ig
yr
iee jne nw, peneB mJeCe&ceÙe yevoveJeej ueies nQ Ssmes ßeerDeJeOeOeece ceW veJeerve cesIeMÙeece ßeerjece efJenej keâj jns nQ~ peneB
op
ievOeJeeX keâe mecetn ØeYeg kesâ efJeceue iegCe-ieCe iee jne nw, peneB mJeÙeb efMeJepeer ØeYeg kesâ ÛejCekeâceue keâer hetpee keâj jns
C
nQ Ssmeer ØeYeg keâer meele hegefjÙeeW ceW jlveYetle ßeerDeÙeesOÙee ceW YeJeYeÙe Deewj keâece-Jeemevee keâe oceve keâjves Jeeues ØeYeg
©
ßeerjece efJenej keâj jns nQ~ peneB ceefCeceÙe cebieueoerhekeâ ØekeâeefMele nes jns nQ Deewj peneB DeekeâeMe ceW efJejepeceeve
Ûevõcee mJeÙeb Øeevlej keâes OeJeefuele keâj jns nQ, peneb efieefjOej keâefJe kesâ meeceJeso efmeæevleevegketâue ieerle cegKeefjle nes
jns nQ Ssmes ßeerDeJeOeOeece ceW megvoj ves$eeW Jeeueer ßes‰ Oece&helveer meerleepeer kesâ meeLe YeieJeeve jece efJenej keâj jns nQ~
efJeMes<e- Ùen ieerle yegvosueKeb[ keâer Skeâ ueeskeâOegve kesâ DeeOeej hej efveyeæ nw- Fmekeâe yeesue nw- efJenjle
meerleejece hegefueve Jej mejÙet kesâ~~
ieerle mebKÙee-14
efJeuemeefle jeceueueece mejmemejÙetleerjs
cegKeefjlecegefvecegKemeece mejmemejÙetleerjs~~
d .
ve
keâesmeuehegjheÙeeseOf emebYetleb keâewmeuÙeeMegeÛf emegeòf eâØemetleced~
er
ue<eopemeglemet$eece mejmemejÙetleerjs~~1~~
es
DeveIeceveIÙe&cepeveveleMeeruebb cejkeâlecetpJeueceglheueveerueb~
R
s
peevekeâerkeâC"megoece mejmemejÙetleerjs~~2~~
ht
efJejleefJecegòeâYepeveOeveMeesYeb ceveefmepeceveefmepeefjhegke=âleueesYeced~
ig
R
mekeâueefJeceueiegCeOeece mejmemejÙetleerjs~~3~~
ll
.A
efve®heefOeefvejJeefOeÛeefjlehejerleb ßegelf ekeâjkeâefJeJejefieefjOejieerleced~
s
mesJekeâmegjle®veece mejmemejÙetleerjs~~4~~
ya
N
Yeewceer- megvoj mejÙet leš hej ßeerjece ™hejlve megMeesefYele nes jns nQ~ efpevnW osKekeâj cegefvepeveeW kesâ cegKe mes
va
meeceJeso cegKeefjle nes jne nw~ pees DeÙeesOÙee™he #eerjmeeiej ceW Øekeâš ngÙes efpevekeâe keâewmeuÙee™he heefJe$e megvoj meerheer
Se
ceW DeeefJeYee&Je ngDee efpevneWves Depevevove oMejLe ™he Fvõ keâes efJeÕe ceW efJeKÙeele keâj efoÙee Ssmes jecejlve keâer mejÙet
leš hej MeesYee nes jner nw~ pees efve<heehe leLee yengcetuÙe nQ, efpevnW efJe<Ceg Yeer veceve keâjles nQ, pees cejkeâle kesâ meceeve
th
ee
mJeÛÚ Deewj veerues keâceue kesâ meceeve MÙeece nQ, efpevnW peevekeâerpeer ves Deheves keâC" ceW nej kesâ meceeve OeejCe efkeâÙee Ssmes
P
ßeerjecejlve efmveiOe mejÙet leš hej efJejepe jns nQ~ efJejòeâ, efJecegòeâ Deewj YeieJeodYepeve keâes Oeve ceeveves Jeeues Devegjòeâ
si
cenevegYeeJeeW keâer efpevemes MeesYee nw, efpeve hej keâece Deewj keâece kesâ Me$eg efMeJe Fve oesveeW keâe ueesYe nw, pees meYeer efvece&ue
ul
iegCeeW kesâ Oeece nQ Ssmes ßeerjecejlve keâe ßeermejÙet leš hej efJeueeme nes jne nw~ efve<keâheš efveŠmeerce Ûeefj$e mes Ùegòeâ Jesoceb$e
T
mecetn Deewj keâefJeßes‰ efieefjOej kesâ Éeje ieeÙes ieÙes mesJekeâeW kesâ efueS keâuheJe=#e mJe™he ßeerjecejlve Øesceece=le hetCe& mejÙet
ri
Sh
leš hej efJeueefmele nes jns nQ~

11
ieerle mebKÙee-15
20
jecesvoerJejceefYeleefš efJeuemeefle
ht
njefieefjMesKejmejmmegleeÙeeb mejÙetmeefjefle megmegOeeÙegleeÙeeced~

ig
yr
efovekeâjkegâueefovekeâjcencenmee ceefnleb meefnleb efJeYeÙee efJekeâmeefle~~1~~

op
Yeevegceleerceeefueveerueeefueleb efhele=JelmeuejmeheÙeefme heeefueleced~

C
DeefjkeâefjceeokeâueefueleÛeefjleheefjceueMeeefueleb keâoeefhe ve efJejmeefle~~2~~

©
vewveod Ésef° MejõekesâMees Jeef° meowleled kegâcegokegâuesMees~

ceefojÛekeâesjÙegieb ØeheerÙeles ceOegjcejvoceefOeefveMebeJf enmeefle~~3~~
efMeefMeefjlemeerleeØeleheogjespeb ueefmeleYeefòeâJejJeOetefMejespeced~
SleoerÙeiegCeieCeÛejCeeled #eCeceefhe efieefjOejceOegkeâjes ve efveJemeefle~~4~~
Yeewceer- mejÙet veoer kesâ meceerhe ßeerjece™he veeruee keâceue megMeesefYele nes jne nw~ efMeJepeer kesâ heJe&le kewâueeMe kesâ
cemlekeâ kesâ DeeYet<eCe mJe™he ceeveme mejesJej keâer heg$eer Dece=leceÙe peue mes Ùegòeâ ßeermejÙet veoer kesâ meceerhe metÙe&kegâue kesâ
metÙe& oMejLepeer kesâ Ùe%eeslmeJe kesâ efJeceue lespe mes mecceeefvele MeesYeeÙegòeâ Ùen veerueekeâceue efJekeâefmele nes jne nw~ pees
d .
keâewmeuÙee™he ceeefueveer mes oguejeÙee ieÙee nw leLee efhelee oMejLe kesâ Jelmeue™he peue ceW heeuee ieÙee nw SJeb efpemekeâe
ve
ueefuele Ûeefj$e ™he megievOe jeJeCe pewmes Me$eg™he neefLeÙeeW keâes Yeer celeJeeuee yevee oslee nw Deewj pees keâYeer Yeer jmenerve
er
neskeâj DeMeesYeveerÙe veneR ueielee, Ssmee ßeerjece ™he veeruekeâceue mejÙetpeer kesâ meceerhe efJejepeceeve nw~ Fme veeruekeâceue
es
mes Mejod Ûevõcee Yeer És<e veneR keâjlee, ØelÙegled kegâcegokegâue kesâ mJeeceer Ûevõ meowJe Fmes heeves keâer FÛÚe keâjlee ner jnlee
R
nw Deewj Fmekesâ ceOegj cekeâjvo keâes oes Øekeâej kesâ JegYeg#eg Deewj cegceg#eg Ûekeâesj meowJe heerles jnles nQ~ Ùen jele ceW Yeer nBmelee
s
ht
jnlee nw DeLee&led efJekeâefmele jnlee nw~ Fme veerues keâceue mes meerleepeer kesâ meblehle Je#ees®n Ùegieue Meerleue nesles jnles nQ
ig
Deewj Ùen Yeefòeâ™efheCeer ßes‰ JeOet kesâ petÌ[eW keâes megMeesefYele keâjlee jnlee nw Deewj Fmekesâ iegCe-ieCeeW kesâ ieeve mes Skeâ #eCe
R
kesâ efueÙes Yeer efieefjOej keâefJe ™he Yeücej efJeßeece veneR ueslee~
ll
.A
efJeMes<e- Ùen ieerle leerve leeue meesuencee$ee ceW yeæ nw~ Fmes jeie-ÙecevekeâuÙeCe ceW ceOÙeueÙe SJeb efJeueefcyele
s
ya
ueÙe ceW Yeer ieeÙee pee mekeâlee nw~
va
efJenjleŠ ßeermeerleejeceew ns mejÙetÛee®ketâues
Se
ÛeheueecyegoieewjMÙeeceew ns mejÙetÛee®ketâues~~1~~
th
ee
jmeheefleheg_pes efvekegâ_pes efJeuemeleŠ hejmhejb uehelees efJekeâMelees efJenjleŠ~

P
efpelekeâesefškeâesefšjeflekeâeceew ns mejÙetÛee®ketâues~~2~~
si
DevÙeesvÙecehe&Ùelees ce_pegueleecyetueb DeOejemeJeb OeÙelees Oeef<e&leogketâueced~

T ul
jmejÁueyOeefJeßeeceew ns mejÙetÛee®ketâues~~3~~
ri
Sh
mesJÙeceeveMeerleuemeheefjceuemeceerjew ceesoceeveew ceeOJeerkeâeceefC[leMejerjew~

keâefJeefieefjOejveÙeveeefYejeceew ns mejÙetÛee®ketâues~~4~~
11
20
Yeewceer- ßeermeerleejecepeer mejÙetlešpeer kesâ megboj leš hej efJenej keâj jns nQ~ efJeÅegle Deewj yeeoue kesâ meceeve ieewj-
MÙeece ßeermeerleejecepeer mejÙetpeer kesâ leš hej efJenej keâj jns nQ~ hegbpeerYetle ëe=bieej jme mes Ùegòeâ efveYe=le efvekegbâpe ceW veJe-
ht
ig
ocheleer efJeueeme keâj jns nQ, ØemeVe nes jns nQ, neme-heefjneme keâj jns nQ~ FvneWves Deheveer MeesYee mes keâjesÌ[eW-jefleÙeeW Deewj
yr
keâjesÌ[eW jefle-keâeceosJeeW keâes peerle efueÙee nw~ efoJÙe ocheleer keâjesÌ[eW-keâjesÌ[eW jme keâer ueeruee keâj jns nQ~ Deheveer
op
yeengueleeDeeW mes Skeâ otmejs kesâ kebâ" keâes yeeBOe jns nQ DeLee&led ieueyeefnÙeeB [eue jns nQ~ Deehlekeâece neskeâj Yeer Deveskeâ-
C
Deveskeâ efJeveeso keâj jns nQ~ Skeâ otmejs keâes heeve keâer yeerÌ[e efKeuee jns nQ Deewj DevÙeesvÙe keâe DeOej megOeeheeve keâj jns
©
nQ~ jmejbie Yetefce ceW efJeßeece keâjles ngÙes meerleejecepeer mejÙet leš hej efJenej keâj jns nQ~ Meerleue, cevo, megievOe meceerj keâe
mesJeve keâjles ngÙes Øescejme keâer ceefoje mes hetCe& Mejerj Jeeues efieefjOej keâefJe kesâ ves$eeW kesâ Deevevooelee ßeermeerleejecepeer
mejÙet leš hej efJenej keâj jns nQ~
mevoYe&Mueeskeâew
efJeveesoceerueVeÙeveecyegpeeYÙeeb
ßeerJelmeue#ceeefYeefvejer#Ùe Yeleg&Š~
DeeMe¿ceevee ueueveeb mJeleesÓvÙeeb
peieece ceeveb efceefLeuesMeheg$eer~~1~~
d .
ve
mebjcYeo<šeOejheuueJee mee
er
Iveleer YeügJesJe ØeCeÙeØekeâeshee~
es
efJekeâerÙe&nejb YegefJe meefVe<eCCee
R
s
JeeÛeb efJe<eCCee oefÙeleb yeYee<es~~2~~
ht
ig
Yeewceer- menmee efJeveeso mes DeeOesyevo ves$e keâceueeW Éeje ØeYeg ßeerjece kesâ Je#e hej ßeerJelmeueebÛÚve osKekeâj
R
Deheves mes Deefleefjòeâ ØeYeg kesâ ùoÙe ceW Jele&ceeve DevÙe ceefnuee keâer DeeMebkeâe keâjleer ngF& pevekeâveefvoveer meerleepeer ceeve
ll
.A
keâj yew"eR DeLee&led ™" ieÙeeR~ ›eâesOeeJesMe ceW meerleepeer ves heuueJe pewmes DeOej keâes Ûeyee efueÙee Deewj Deheveer YeewneW mes
s
ØeYeg hej Øenej keâjleer ngF& ØeCeÙe-keâeshe mes Dehevee nej heWâkeâkeâj he=LJeer hej yew"er ngF& efKeVe meerleepeer ØeeCeOeve ØeYeg
ya
ßeerjece mes Ùen JeekeäÙe yeesueeR-
va
Se
jeIeJe heefjnj kewâleJecesleced~

th
leeceefYeieÛÚ ieieveieYeerj Ùee jceÙeleg jceeefvekesâleced~1~~

ee
efceLÙeeKÙeeleceskeâhelveer›elecegpPele FÙeb ve ueppee~

P
keâesešf keâesešf MeleÛeešgÛešgueÛeg_Ûegvee JÙeOeerÙele meppee~~2~~

si
ul
ve MÙeeceueŠ hetJe&cesleeJeled lJeb ueesÛeveeefYejeceŠ~

T
ri
Me¿s lJee veÙevee_pevece_pegYee&emf e meceefOekebâ MÙeeceŠ~~3~~

Sh
efMeefLeueJemeveYet<eCees efJejepeefme lJeb efovekeâjkegâuekesâlegŠ~

11
Me¿s lJeÙee meceefOekeâcejbmLee iepe FJe meeeflelemeslegŠ~~4~~

20
MegÛÙeefme mecegÛÚdJeefMeef<e meerleebMegJeoveYeÙeJesefheleosnŠ~

ht
mebYeÇceuegeuf eleefÛekegâjefvekegâjcyekeâoefLe&lemegmeefueueiesnŠ~~5~~
ig
yr
lJeÙee heerlemesOegŠmegKeefmevOegŠ kegâ®<es cegOeeJeefnlLeeced~

op
efieefjOejùoÙeefveueÙeceeJeeoermleecevegmej ùoÙemLeeced~~6~~
C
©
Yeewceer- ns jeIeJe! Ùen keâheš ÚesÌ[ oerefpeS~ ns DeekeâeMe kesâ meceeve ieBYeerj! DeLee&led efceLÙee Meyoe[byej keâjves
Jeeues! Deye lees Deehe Gmeer ceefnuee keâe DevegmejCe keâerefpeÙes pees Deehe ue#ceerheefle keâes jcee mekesâ~ Pet"-Pet", Øeefmeæ
Skeâ helveer›ele ÚesÌ[les ngÙes Deehekeâes ueppee veneR DeeÙeer? keâjesÌ[eW-keâjesÌ[eW ÛebÛeue Ûeešgkeâejer JeekeäÙeeW ceW kegâMeue
Deeheves Ùen JÙeLe& keâer meppee GheefmLele keâer~ ns ves$eesW keâes Deevevo osves Jeeues jIegJej! henues Deehe Fleves MÙeeceue veneR
Les, efpeleves Deye nQ~ cegPes Mebkeâe Ùes nw efkeâ efpeme ceefnuee keâes Deeheves Deheves ùoÙe ceW efveJeeme efoÙee nw Gmeer kesâ ves$eeW kesâ
keâepeue mes Deehe DeefOekeâ MÙeece nes ieÙes nQ~ ns metÙe&kegâue kesâ kesâleg! Deepe Deehekesâ JeŒe Deewj DeeYet<eCe efMeefLeue nes
ieÙes nQ~ cegPes Mebkeâe nes jner nw efkeâ celeJeeues neLeer keâer YeeBefle ØeefleyevOe ™he mesleg keâes leesÌ[keâj Deehe cegPemes DevÙe
efkeâmeer ceefnuee kesâ meeLe yengle DeefOekeâ jces~ ns ÛevõcegKe! Deehekeâe Mejerj YeÙe mes keâeBhe jne nw~ Deehe hemeerves-hemeerves
nes jns nQ, Deehe TBÛee ÕeeBme ues jns nQ~ GleeJeuesheve kesâ keâejCe yeeoueeW keâes Yeer ueefppele keâjves Jeeues Deehekesâ kesâMe
d .
efyeKej ieÙes nQ~ ns meggKe kesâ meeiej! Gme DevÙe ceefnuee Éeje Deehekesâ DeOejemeJe keâe heeve efkeâÙee ieÙee nw~ efheâj Yeer
ve
Deehe Pet"er DeJeefnlLee keâj jns nQ~ DeLee&led cegPemes melÙe efÚhee jns nQ~ ns efieefjOej keâefJe kesâ ùoÙe ceW efveJeeme keâjves
er
es
Jeeues jeIeJe! Deye cegPemes cele yeele keâerefpeÙes~ pees Deehekesâ ùoÙe ceW efmLele nw, Gmeer ceefnuee kesâ heeme peeFÙes~
R
efJeMes<e- Ùen ieerle ef$eleeue ceW efveyeæ nw~ Fmes jeie-efMeJejbpeveer leLee YewjJeer ceW Yeer ieeÙee pee mekeâlee nw~
s
ht
ieerle mebKÙee-18
ig
R
Ùeeefn jIegJej Ùeeefn jIegJej Ùeeefn ßeerJej Ùeeefn
ll
.A
leeb jceÙe jceÙelØekeâeC[ùoerÕejer leJe Ùeeefn~~
s
jIegJej Ùeeefn ßeerJej Ùeeefn~~1~~
ya
Oeveb ces heefjceg<Ùe Yees lJeogjefme efJejepeefle keâe efn
N
va
ÛeuesJeeyo FJeeeflemeew efkeâue keâueer me<e&ehf ekeâe efn~~
Se

th
#eceeYetjefhe ve #eces leeb cece mehelveer mee efn~

ee
mesJe meerleeb veJeueveefueveeR legoefle legenf veefveMee efn~~

P

si
ul
ceeefveveerkegâuecegkegâšceefCe ceevÙeeefmce heefle›elee efn~

T
efkeâceg mens lJeevÙee jceCekebâ lJeoefYeÛejCejlee efn~~

ri
Sh

11
Ùeefo MeefceÛÚefme leoeceg<Ùew me©eotjb jeefn~

20
cewefLeueerie=nùoÙeefJe®ob efieefjOejsÕej heeefn~~

ht

ig
yr
Yeewceer- ns jIegJej! peeFÙes, peeFÙes~ ns ßeerJej! peeFÙes, peeFÙes~ ns jceCe keâjeves JeeueeW ceW ßes‰~ ßeerjeIeJe! Deye
op
lees Deehe Gmeer keâes jceeFÙes pees Deehekesâ ùoÙe keâer F&Õejer nw~ Dejs! cesje Oeve uetškeâj Ùen keâewve yeeoue ceW efyepeueer keâer
C
YeeBefle, leermeer kesâ hetâue ceW mejmeeW keâer keâueer kesâ meceeve Deehekesâ ùoÙe ceW megMeesefYele nes jner nw? ceQ #ecee (he=LJeer) keâer
©
heg$eer neskeâj Yeer Gmes veneR #ecee keâ™Bieer~ keäÙeeWefkeâ Jen cesjer meewleve nw~ Jen cegPes Gmeer Øekeâej og:Keer keâj jner nw efpeme
Øekeâej nscevle$e+leg keâer jeef$e keâceefueveer keâes og:Keer keâjleer nw~ ceQ ceeefveefveÙeeW keâer efMejesceefCe ceefnueeDeeW keâer Yeer
mecceevÙee heefJe›elee ntB~ ceQ DevÙe ceefnuee kesâ meeLe jceCe keâjves Jeeues Deehekeâes kewâmes menve keâ¤B? keäÙeeWefkeâ ceQ Deehekeâer
mesJee ceW efvejle jnleer nBt Deewj Deehekeâe DeYeer° Ûeenleer ntB~ ns efieefjOej keâefJe kesâ mJeeceer ßeerjeIeJe Ùeefo Deehe keâuÙeeCe
Ûeenles nQ lees Fmekeâes Deheves ùoÙe mes otj mLeeve oerefpeS Deewj Deehekeâe cewefLeueer ie=n-ùoÙe™he pees efJe®o nw Gmekeâe
heeueve keâerefpeS~
efJeMes<e- Ùen ieerle ¤hekeâ leeue ceW efveyeæ nw~ Fmes jeie-iegpe&jer DeLeJee leesÌ[er ceW ieevee DeefOekeâ ßesÙemkeâj nw~
ieerle mebKÙee-19
d .
ve
meerlee hegveiee&Ùeefle-
er
jIegJej JejefJe®ob cee heefjnj~~
es
ns njùoÙemejes®nceOegkeâj mejefmepeÛejCeMejCeYeJeYeÙenj~
R
ef$eYegJeveceefnleceskeâhelveer›eleceefYeveJepeueomegYeieMegYecevegnj~~1~~
s
ht
efveefKeuensÙeheefjheefvLeiegCeeCe&Je cee meeOeejCeiegCeeved meceefYenj~
ig
R
YetefceYeejnj YeewceerJesCeeR efJevewJeevÙemeercevleb mebnj~~2~~
ll
.A
Je#eefme Jenefme onefme cece Ûeslees JeeceecemÙew efJe<eb meceghenj~
s
meewjYeheuueJeoOejmeerOegvee megKeefmevOees ces JÙeLeeb mecehenj~~3~~
ya
DeuecevegveerÙe ceeceveIeoefÙeleeb OeerjesoeòemegiegCeeved meceenj~
N
va
efieefjOejùoÙeefvekegâ_pes efJenjved mJepeveceveŠ meerleÙee meoenj~~4~~
Se
Yeewceer- meerlee peer hegveŠ iee jner nQ-ns jIegJej! Deehe Dehevee ßes‰ efJe®o cele ÚesefÌ[Ùes~ ns Mebkeâjpeer kesâ ùoÙe-
th
keâceue kesâ YeÇcej! ns ßeerÛejCe keâceue MejCeeieleeW kesâ YeJeYeÙe njves Jeeues! veeruecesIe kesâ meceeve megvoj ßeerjeIeJe!
ee
leerveeW ueeskeâeW ceW KÙeeled keâuÙeeCekeâejer! Deheves Skeâ helveer›ele keâe DevegmejCe keâerefpeÙes~ ns mecemle nsÙeØelÙeveerkeâ iegCeeW
P
kesâ cenemeeiej! Deehe Fvemes pevemeeOeejCe kesâ iegCe cele efceueeFÙes~ ns YetefceYeejnejer! DevÙe petÌ[eW kesâ efyevee ner cegPe
si
meerlee keâer JesCeer ietBefLeÙes Deewj efkeâmeer keâer veneR~ Fme ueuevee keâes Deehe Deheves Je#e ceW OeejCe keâj jns nQ Deewj cesje efÛeòe
T ul
og:Kee jns nQ~ Fmes otj keâerefpeÙes~ Fmekeâes efJe<e os oerefpeÙes ~ DeeceüheuuJe kesâ meceeve DeOej kesâ DeemeJe Éeje cesjer JÙeLee
ri
nj ueerefpeÙes~ ns megKe-efmevOees! leYeer Deehekeâe veece ÛeefjleeLe& nesiee~ ns efve<heehe! cesje DevegveÙe keâjves mes keâesF& ueeYe
Sh
veneR, ceQ lees Dehekeâer efØeÙelecee ntB hejvleg Deehe Deheves Oeerjesoeòe iegCeeW keâes ØeÙeesie ceW ues DeeÙeW~ efieefjOej keâefJe kesâ ùoÙe
11
efvekeâbgpe ceW efJenej keâjles ngÙes cegPe meerlee kesâ meeLe meppeveeW kesâ ceve keâes njW~
20
ieerle mebKÙee-20
ht
jIegJej Keueg ÚueefÙelJee meerleeced~

ig
yr
peevesÓnb lJeled ef›eâÙeekeâueeheb cee Je_ÛeÙe Øeleerleeced~~1~~

op
jeflejmejYemeuegefuelehešYet<eCece=efolekegâmegcekeâjueesueced~
C
©
efJeIeefšleheerleefveÛeesuejo›eCekeâefuhelekeâceuekeâheesueced~~2~~
heerlemesOegveJeheuueJeeOejb efleuekeâefJeuegefC"leYeeueced~
Mebkesâ le$e YeJevleefceJeeefÛe&leueleb veJeerveleceeueced~3~~
GhejleMekeâuekeâueehecegoef_Ûele veÙeveÙegieb megßeevleced~

efieefjOejùoÙekegâšerjs cevÙes lJeeceOegvee efJeßeevleced~~4~~
Yeewceer- ns jIegJej! Deye cegPe meerlee keâes cele ÚueW~ ceQ Deehekeâe ef›eâÙeekeâueehe peeveleer ntB~ cegPe efJeÕemle-
ie=efnCeer keâes cele "ieW~ jceCejme kesâ Jesie mes Deehekesâ JeŒeeYet<eCe eflelej-efyelej nes ieÙes nQ Deewj heg<heeW kesâ mecetn Yeer
cemeue G"s nQ Deewj Demle-JÙemle nes ieÙes nQ Deewj Deehekeâe heeruee GòejerÙe Yeer eflelej-efyelej nes ieÙee nw~ Deehekesâ megvoj
d .
keâheesueeW hej oeBleeW kesâ ›eCe efoKe jns nQ~ Deehekesâ DeOej-heuueJe keâe DeemeJe efkeâmeer kesâ Éeje efheÙee ieÙee nw~ Deehekesâ
ve
cemlekeâ keâe efleuekeâ Yeer efceš ieÙee nw~ ceQ Deehekeâes Gmeer Øekeâej osKe jner ntB pewmes megvoj leceeue uelee mes Deeefuebefiele
er
nw~ jmeeW kesâ veeÙekeâ, ëe=bieej kesâ meb«eece mes meveeefLele, Mejerj kesâ ßece mes Deehe hemeerves-hemeerves nes Ûegkesâ nQ~ cegPes DeeMebkeâe
es
nw efkeâ efveYeeakeâ Gme ceefnuee kesâ meeLe Deehe Deveskeâ efJenej mecheVe keâj Ûegkesâ nQ~ mechetCe& keâueeheeW mes efJejle, Lekesâ ngÙes,
R
Kegues ngÙes oes ves$eeW Jeeues Deehekeâes ceQ efieefjOej keâefJe kesâ ùoÙekegâšerj ceW efJeßeece efkeâÙes ngÙes mecePe jner ntB~
s
ht
efJeMes<e- Ùen ieerle jeie-nceerj SJeb ef$eleeue ceW efveyeæ nw~
ig
R
mevoYe&Mueeskeâew
ll
.A
DeLe efØeÙeeb efØeÙeheefjJeeoJeeefoveeR ®<ee mhegâjled efkeâmeueÙeyevOegjeOejeced~
s
ya
cenermegleecevegveÙeefle mce jeIeJees JejeJejs ¢evegveÙeÛeešgÛeg_Ûeglee~~1~~
N
mecegVeÙeVeÙeveefveme=°veerjpeœepeeJeueerØeeflecemeoßegMeeefueveerced ~
va
efJeceepe&ÙevcegKemejmeer®nb MevewŠ keâjesoYd eJewYe&JeYeJe Deen Yeeefceveerced~~2~~
Se
Yeewceer- Fme Øekeâej efØeÙelece ßeerjece kesâ Øeefle efceLÙee Deejeshe mes DeheJeeoceÙe JeÛeve keâjves Jeeueer ›eâesOe mes
th
keâeBheles ngÙes DeOejheuueJe mes Ùegòeâ he=LJeerveefvoveer efØeÙelecee meerleepeer keâe ßeerjeIeJe DevegveÙe keâjves ueies, keäÙeeWefkeâ Jej
ee
keâer DevegveÙe, Ûeešgkeâeefjlee keâer kegâMeuelee jmeJe=efæ keâer Âef° mes ßes‰ nesleer nw~ YeJeYeJe DeLee&led efMeJepeer keâe Yeer
P
keâuÙeeCe keâjves Jeeues YeieJeeve jece ves$e mes yenleer ngF& keâceueceeuee pewmeer Deßegcegòeâe mes Ùegòeâ ØeeCeefØeÙee meerleepeer keâes
si
ul
Yetefce hej mes G"eles ngÙes Deheves keâjkeâceue keâer TBiegefueÙeeW mes meerleepeer keâe cegKekeâceue heeWÚles ngÙes Fme Øekeâej yeesues-
T
ieerle mebKÙee-21
ri
Sh
ceveefmJeefve cewefLeefue ceefÙe Øemeero~~

11
heefjnj Me¿eb keâefuelekeâue¿eced heefjmejkeâe¿eb ce=e[f lece=iee¿eced~

20
cee cee Øenj keâše#eMejwceeË efvekeâšs efvepeb efve<eero~~1~~

ht
meppeÙe megcegeKf e mejmeëe=Áejb ueppeÙe jefleceLe jÛeÙe efJenejced ~

ig
yr
ceppeÙe jcee keâesešf ceomeejb MeesYeeyOeew heefj<eero~~2~~

op
cee kegâ® keâesheb efceLÙeejesheb jceÙe jnefme ceeb keâefueleešesheced~

C
©
ØeCeefÙeefve MeceÙe efJe<eceMejyeeOeeb meefmcelecegKeceemeero~~3~~

efJenj ceÙee men efMeefMejmeceerjs efieefjOejceevemekegâ_pekegâšerj~s
hejceelceeveb keâefueleiegCeb ceeb ßegelf eefjJe mecegheefve<eero~~4~~
Yeewceer- ns ceveefmJeveer cewefLeueer! cegPe hej ØemeVe nes peeFÙes~ keâuebkeâ mes Ùegòeâ Mebkeâe ÚesÌ[ oerefpeÙes Deewj efMeJepeer
keâes ØemeVe keâjves Jeeueer Yeefòeâ keâe heefjMejCe keâerefpeÙes~ cegPekeâes keâše#e kesâ yeeCeeW mes IeeÙeue cele keâerefpeÙes~ cesjs efvekeâš
yewef"Ùes~ ns megcegefKe! megvoj ëe=bieej mes meefppele nesFÙes~ jefle keâes Yeer ueefppele keâerefpeÙes~ efJenej keâer jÛevee keâerefpeÙes~
Deheves MeesYee meeiej ceW keâesefš-keâesefš ueef#ceÙeeW kesâ ceomeej-meJe&mJe keâes [gyees oerefpeÙes, efJejeefpeÙes~ ns ØeCeefÙeveer! cegPe
hej keâeshe Deewj efceLÙee-Deejeshe cele keâerefpeÙes~ Glmeeefnle cegPe jece keâes Skeâevle ceW jceCe keâjeFÙes Deewj cesjs ceve keâer
.
mcejCeelcekeâ keâeceyeeOee keâes meceehle keâerefpeS SJeb cegmkegâjeleer ngF& cesjs JeeceYeeie ceW efJejeefpeÙes~ ns meerles! cegPe jece kesâ
d
ve
meeLe Meerleue JeeÙeg mes Ùegòeâ efieefjOej keâefJe kesâ ceve™he kegbâpe kegâšerj ceW efJenej keâerefpeS~ mechetCe& iegCeeW mes Ùegòeâ cegPe
er
hejceelcee kesâ heeme Gheefve<eod keâer YeeBefle meškeâj yewef"S~
es
efJeMes<e- Ùen ieerle ceOÙeueÙe ef$eleeue ceW yeæ nw~ Fmes peesie jeie ceW ieevee DeefOekeâ mecegefÛele nesiee~
R
s
ieerle mebKÙee-22
ht
ig
DeÅe Â°b les megcegefKe kegâefheleeveveb megKekeâeefj~
R
ll
Øeelej®CeuemeefodÉjsheâefceJeecyeg®nceefleneefj ~~
.A
heleledhe#ceveÙeveÙegieueceLe veJeveefueveefceJe Yeeefle~
s
ya
efceuevceOegkeâjheJeveÛeefuelemegkeâes<eefceJe ØeefleYeeefle~~1~~
jes<eYejefJemhegâefjleceOegjjoÛÚob N efJeÛekeâeefmle~
va
efMeMegecf eefnjkeâjkeâefueleleehemegeyf ecyeefceJe ØeÛekeâeefmle~~2~~
Se
YeütefJepe=cYeb memebjcYekeâcesefCeueesÛeefve Yeeefle~

th
ee
ceoveOevegjefhe ÙeefVejer#Ùe efvepeb ceob efJepeneefle~~3~~

P
efkeâcegle keâefJeefieefjOejmJeeefceefve ce=<ee ®<eb leveesef<e~

si
ul
Je=Lee Me¿eMe*dkegâefYeJe&jkeâceueceueb ogveesef<e~~4~~

T
Yeewceer- ns megcegefKe! De®Ce Deewj Yeücej mes megMeesefYele ØeeleŠkeâeueerve megvoj keâceue kesâ meceeve legcneje megKeo
ri
Sh
cegKe ceQves Deepe osKee~ heuekeâ efieje jns legcnejs oesveeW ves$e keâceue kesâ meceeve MeesefYele nes jns nQ ceeveeW Jes keâceue
11
ÙegieueYeücej mes efceuekeâj JeeÙeg kesâ Éeje keâefchele ngÙes megvoj keâes<eÙegòeâ nQ~ ›eâesOe kesâ keâejCe keBâhelee ngDee legcneje ceOegj
20
DeOej yengle megvoj ueie jne nw pees yeeuemetÙe& keâer efkeâjCeeW mes Ùegòeâ efyecyeeheâue kesâ meceeve Øeleerle nes jne nw~ ns
ce=ieveÙeveer! legcneje ›eâesOehetCe& YeeQneW keâe leevevee Yeer yengle megvoj ueie jne nw~ Fmes osKekeâj keâeceosJe keâe Oeveg<e Yeer
ht
ig
Dehevee Denbkeâej ÚesÌ[ jne nw~ ns efieefjOej keâefJe keâer mJeeefceveer Deehe JÙeLe& keâe ›eâesOe keäÙeeW keâj jner nQ Deewj Deheves
yr
ØeeCeOeve cegPe jece ™he keâceue keâes JÙeLe& keâer DeeMebkeâe™heer keâerueeW mes keäÙeeW IeeÙeue keâj jner nQ?
op
C
ieerle mebKÙee-23
©
ve kegâ® ›eâesOeb cegOeeyeesOeb megcegefKe meerles ØemeVee mÙeeŠ~

efJeme=pe jes<eb megme=pe lees<eb megcegefKe meerles ØemeVee mÙeeŠ~~
lÙepeeMe¿eb cegOeele¿eb keâefueleYeJeYeerefleceuehe¿eced~

efJeYepe oerves oÙeekeâes<eb efJeieleYeerles ØemeVee mÙeeŠ~~1~~
Deueb heefjlehÙe leeheIves Deueb heefjuehÙe ceeceives~
mecee›epe osefJe heefjlees<eb meoe Øeerles ØemeVee mÙeeŠ~~2~~
meoe efJeÕeefmeefn ceefÙe jeces meceeÕeefmeefn ØeCelekeâeces~
d .
heefjlÙepe mevceveŠMees<eb ØeCeÙeveerles ØemeVee mÙeeŠ~~3~~
ve
er
meoeÓnb les meoe lJeb ces ve Yesoes ¢eeJeÙees: hejces~
es
efJelej efieefjOejceveefme hees<eb efveieceieerles ØemeVee mÙeeŠ~~4~~
R
s
Yeewceer- ns megcegefKe meerles! efvejeOeej meb%eeve mes Ùegòeâ ›eâesOe cele keâjes~ ØemeVe nes peeDees~ jes<e ÚesÌ[ oes~ mevlees<e
ht
keâer mepe&vee keâjes~ ØemeVe nesDees~ ns YeÙejefnle meerles! Pet"s DeelebkeâJeeueer keâefuhele YeÙe kesâ ceue mes Ùegòeâ DeeMebkeâe
ig
R
ÚesÌ[ oes~ cegPe oerve hej oÙee keâe keâes<e yeeBš oes~ ØemeVe nes peeDees~ ns leehe keâes ve° keâjves Jeeueer! JÙeLe& keâe heefjleehe
ll
cele keâjes~ ns Deheves ceW ue#ceer keâes meceeefnle keâjves Jeeueer! JÙeLe& keâe Øeueehe cele keâjes~ ns osJeer! ns efØeÙeleces! Deye
.A
heefjlees<e keâes Øeehle keâjes~ ØemeVe nes peeDees~ ns ØeCeÙe mes Øeehle keâer ieF& meerles! cegPe jece hej efvejvlej efJeÕeeme keâjes~
s
ya
DeeÕemle nes peeDees~ ns ØeCeleeW keâer keâecevee hetCe& keâjves Jeeueer! Deheves ceve keâes megKeevee ÚesÌ[ oes leLee ØemeVe nes
N
peeDees~ JesoeW Éeje ieeve keâe efJe<eÙe yeveeF& ieF& ns meerles! ns hejceMeefòeâ! ceQ meowJe legcneje ntB legce meowJe cesjer nes~ nce
va
oesveeW ceW keâesF& Yeso veneR nw~ Deye efieefjOej keâefJe kesâ ceve ceW Deveg«en™he hees<e Øeoeve keâjes SJeb ØemeVe nes peeDees~
Se
ieerle mebKÙee-24
th
Yeeefceefve les Me¿e efvecet&uee~

ee
ie=nueef#ce cee cee efJe<eero ceefÙe Øemeero YeJeevegketâuee~~

P
si
cee ØeceeÅe mecceeÅe ceoeuemeÂied YeJe cee Øeefleketâuee~

ul
cee YetŠ ceefÙe ØeleerhemegÛeefjlee efceLÙee mebMeÙeMetuee~~1~~

T
ri
peeveeveeefhe meoe mJeevevÙeeb cece efve®heefOekeâeb Øeerefleced~

Sh
kesâve nslegvee keâueÙeefme keâceueefJeueesÛeefve efceLÙeeYeerelf eced~~2~~

11
veevÙee ieefleÙe&Lee cegefvemehlesŠ keâeefÛeled mJekeâØeYeeleŠ~

20
ÙeLee veeefmle ieeflejLeeveJeÅee keâeefÛeled efJeOeeseJf e&YeeleŠ~~3~~

ht
ig
leLee veeefmle jecemÙe ieeflejnes meerleeleŠ keâehÙevÙee~

yr
jecees efvelÙeb lJeÙeemcÙevevÙees jecesCe lJecevevÙee~~4~~

op
meerleejeceeYesoceefJeÉeved efJevoefle meleleb keâ°ced~

C
©
ueYeles Meb efieefjOejejeOÙeÙeesjwkeäÙeb efJeoVe ve°ced~~5~~

Yeewceer- ns megue#eCes! Deehekeâer Mebkeâe efvecet&ue nw~ ns ie=nue#ceer! ceve ceW og:Keer cele nesDees, cegPe hej ØemeVe nes
peeDees Deewj cegPe ØeeCeheefle kesâ efueS Devegketâue nes peeDees~ ns Øesceceo mes DeuemeeÙes ves$e Jeeueer meerles! cegPe hej Øeceeo
cele keâjes, ØemeVe nesDees~ cesjs efJe<eÙe ceW Øeefleketâue cele yevees Deewj cesjs Øeefle efJe®æ efJeÛeej cele ueeDees~ legcneje
mebMeÙeelcekeâ keâ° efceLÙee nw~ ns keâceueveÙeveer! Deheves Øeefle cesjer DevevÙe efve<keâheš Øeerefle peeieleer ngF& Yeer legce efkeâme
keâejCe mes Ùen Pet"e YeÙe OeejCe keâj jner nes? ns cegefveÙeeW Éeje ØeMebefmele meerles! efpeme Øekeâej meele IeesÌ[eW Jeeues
metÙe&veejeÙeCe keâer ØeYee mes Deefleefjòeâ keâesF& ieefle veneR nw Deewj efpeme Øekeâej Ûevõcee keâer Ûeefvõkeâe mes Deefleefjòeâ keâesF&
meòee veneR nw~ Gmeer Øekeâej cegPe jece keâer Yeer legcemes Deefleefjòeâ keâesF& ieefle veneR nw~ ceQ jece legcemes DevevÙe ntB, legce meerlee
cegPemes DevevÙe nes~ Fme Øekeâej meerleejece keâe DeYeso ve peevelee ngDee JÙeefòeâ keâ° heelee nw~ efieefjOej keâefJe kesâ
d .
DeejeOÙe nce oesveeW meerleejece keâe SskeäÙe mecePekeâj Yeòeâ keâYeer ve ve° nessves Jeeuee keâuÙeeCe Øeehle keâj ueslee nw~
ve
er
ieerle mebKÙee-25
es
peefn peefn jes<eceueerkebâ ns cee ›epe Øeleerheced~
R
s
veefn veefn yeÇet nf JÙeueerkebâ ns meceeieÛÚ meceerheced~~
ht
ig
mebnj efÛekegâjkeâjcyeb ns mebnj efvepejes<eced~
R
efJelejceceehÙeJeuecyeb ns Devegnj heefjlees<eced~~1~~
ll
.A
efveie[Ùe yeeng›elelÙee ns ceecejmecejmeeueced~
s
ya
ØekeâšÙe mJeue&leeueefueleb ns ueemÙeb leeceeueced~~2~~
N
heefjjYemJe ceeceveIeb ns cee efJeleveg efJeuecyeced~
va
mebjYemJe cee efvejIeb ns kegâ® megKekeâeocyeced~~3~~
Se
YeeJeÙe Jejcekeâue¿b ns ceeb efvece&uecelÙee~

th
efieefjOejùoÙeefvekegâ_pes ns efJenj ceÙee helÙee~~4~~

P ee
Yeewceer- ßeerjece hegveŠ meerleepeer mes keânles nQ-ns meerles! Deehe JÙeLe& keâe jes<e ÚesÌ[ oerefpeS Deewj efJehejerle YeeJe
si
keâes cele Øeehle keâerefpeS Deewj efvejeOeej cele yeesefueS cesjs meceerhe DeeFÙes~ ns meerles! Deheves efyeKejs kesâMeeW keâes mecesš uees
ul
Deewj Deheves ›eâesOe keâes Yeer, cegPes Yeer DeJeuecyeve oes Deewj heefjlees<e keâe DevegmejCe keâjes~ cegPe veerjme JÙeefòeâ keâes
T
jmeceÙe jerefle mes Deheveer yeenguelee ceW yeeBOe uees~ Deewj keâuheuelee mes Deuebke=âle, leceeue Je=#e keâe Deevevo Øekeâš keâj
ri
Sh
oes~ cegPe efve<heehe keâes ùoÙe mes ueiee uees, efJeuecye cele keâjes~ cegPe efveoex<e hej ›eâesOe cele keâjes Deewj megKemecetn keâe
11
mebÛeej keâjes~ Deheves efvece&ue yegefæ mes cegPe efve<keâuebkeâ Jej keâe mecceeve keâjes Deewj efieefjOej keâefJe kesâ ùoÙe efvekebgâpe ceW
cegPe ØeeCeheefle jece kesâ meeLe efJenej keâjes~
20
ieerle mebKÙee-26
ht
ig
meerles efceLÙee ceeveb heefjnj~~

yr
op
ceefÙe efJeÕeefmeefn meceeÕeefmeefn lJecegoefÃelekeâesheefceceb efkeâue mebnj~

C
YeJe meefn<CegjLe ns #eeceseÙf e meheefo cegiOee efvemeie&ceghemebnj~~1~~

©
#ceeheÙe cee iueeheÙe ceeceveIeb o#es oeef#eb cegoe mecevegmej~

cegnÙg ee&ÛeceeveeÙe megcegeK
f e ces ceOegjeOejMegeÛf emegOeeb lJeceghenj~~2~~
lÙepe JewkeäueJecekeâejCeb megYeütce&vcevemee efvepeceveŠ meceefYenj~

efieefjOejùoÙeefveYe=leefvekegâ_pe Fn ceÙee jeceÛevõsCe men efJenj~~3~~
Yeewceer- ns meerles! Ùen efceLÙee ceeve ÚesÌ[ oes~ cegPe hej efJeÕeeme keâjes~ DeeÕemle nes peeDees Deewj Deheves G" jns
keâeshe keâes mecesš uees~ ns #eceeheg$eer! legce meefn<Ceg yevees~ cegiOeeveeefÙekeâe kesâ mJeYeeJe keâes ÚesÌ[ oes~ cegPes #ecee keâjes~
keâ° cele oes~ ns Ûelegjs! Ûelegjlee keâe DevegmejCe keâjes~ yeej-yeej ÙeeÛevee keâjles ngS cegPes Deheves DeOejece=le keâe Ghenej
d .
oes~ ns megvoj YeeQneW Jeeueer meerles! efyevee keâejCe kesâ efJekeâuelee ÚesÌ[ oes~ Deheves ceve keâes cesjs ceve kesâ meeLe efceuee uees
ve
Deewj efieefjOej keâefJe kesâ ùoÙe™he efveYe=le efvekegbâpe ceW cegPe jeceÛevõ kesâ meeLe efJenej keâjes~
er
es
ieerle mebKÙee-27
R
melÙecesleod yeÇgJes lJeeb efJevee Yetefcepes osJeJeieexÓefhe mJeieex ve ces jesÛeles~
s
ht
cevcevees ceefvojmÙes°leceosJeles lJeeb efJevee yevOegJeieex ve ces jesÛeles~~1~~
ig
R
lJeeb efJevee meJe&cesleefæ MetvÙeeefÙeleb meeJe&Yeewceb ef$eueeskeâermegKeb JewYeJeced~
ll
.A
lJeeb efJevee efJeÕecesleòeefceœeeJe=leb ØeepÙe meeceüepÙemeieex ve ces jesÛeles~~2~~
s
vÙemlevewpeØeYees YeemkeâjesÓÙeb ÙeLee DemlepÙeeslmvees ÙeLee efvešdkeâjesÓÙeb Je=Lee~
ya
N
leefÉOeesÓnb lJeÙee Jeefpe&lees ns MegYes lJeeb efJeveeÙeb efvemeieex ve ces jesÛeles~~3~~
va
Deelcevee Øeesepf Peleb Jew Mejerjb ÙeLee ceeOegjerJeefpe&leb veerÛeveerjb ÙeLee~
Se
leÉos<e lJeÙee lÙeeefpeleesÓnb efØeÙes lJeeb efJeveemeew ve=meieex ve ces jesÛeles~~4~~

th
heeleg ceeb heehelees efieefjOejmJeeefceveer jeleg ces mJeeb #eceeÙeeefÛeves Yeeefceveer~

ee
lJeeb efJeveeÓnb efvejLeex ieleeslmeenkeâŠ lJeeb efJevew<eesheJeieex ve ces jesÛeles~~5~~

P
si
Yeewceer- ßeerjece keânles nQ- ns Yetefceveefvoveer! ceQ Ùen melÙe keân jne ntB efkeâ legcnejs efyevee osJeJeieeX Jeeuee mJeie&
T ul
Yeer cegPes veneR DeÛÚe ueielee~ ns cesjs ceveceefvoj keâer F&°osJeer! legcnejs efyevee yevOegJeie& Yeer cegPes DeÛÚe veneR ueielee~
ri
Deehekesâ efyevee Ùen meye kegâÚ cesjs efueÙes MetvÙe nes ieÙee nw~ ÙeneB lekeâ efkeâ mechetCe& he=LJeer keâe jepÙe, ef$eueeskeâer keâe megKe
Sh
Deewj JewYeJe, megJeCee&efo mecheefòe mes Ùegòeâ meeceüepÙe keâe meie& cegPes legcnejs efyevee veneR Yeelee~ ns keâuÙeeCeer! efpeme Øekeâej
11
ØeYee kesâ efyevee metÙe&veejeÙeCe Deewj efpeme Øekeâej Ûeefvõkeâe kesâ efyevee Ûevõcee JÙeLe& nw, Gmeer Øekeâej legcnejs efyevee cesjer
20
keâesF& meòee veneR Deehekesâ efyevee Ùen Øeke=âefle Yeer cegPes veneR Yeeleer~ efpeme Øekeâej Deelcee mes jefnle Mejerj Deewj efpeme
ht
Øekeâej ceeOegÙe& kesâ efyevee peue efvejLe&keâ nw Gmeer Øekeâej Deehekesâ efyevee ceQ efvejLe&keâ ntB Deewj legcnejs efyevee Ùen ceveg<Ùe-
ig
me=ef° Yeer cegPes veneR Yeeleer~ ns efieefjOej keâefJe keâer mJeeefceveer! Deehe cesjer heehe mes j#ee keâjW~ cegPe efYe#egkeâ keâes #eceeoeve
yr
op
os oW~ Deehekesâ efyevee ceQ efvejLe&keâ Glmeennerve ntB Deewj Deehekesâ efyevee Ùen cees#e Yeer cegPes veneR Yeelee~
C
ieerle mebKÙee-28
©
meerles ëe=Ceg ëe=Ceg cece Øeefle%eeced~

meceeÕeefmeefn efJeÕeefmeefn efJeefolJee efJeefoleeb efJeieleeJe%eeced~~1~~
mJeYeeb peeleg peneleg Ûevõcee efnceJeebmlÙepeleg efnceeveerced~

pe¢eeb vees efJeefnleeb Øeefleßegefleb jeceesÓnceefhe leoeveerced~~2~~
lÙepeleg keâoeefÛeled ØeYeeb Yeemkeâjes Jesueeb Jee ketâheejŠ~
mevOeeb vees lÙe#Ùeeefce leLeeefhe megcegefKe jecees Oe=lemeejŠ~~3~~
jecees efÉve& Yee<eles cewefLeefue efÉve& Mejb mevOeòes~
d .
efÉve& ooeefle mesJekeâeJeemeb keâLeceefhe efÉve& efJeOeòes~~4~~
ve
er
lJeoOejmegOeÙee Mehes megJeovesÓnb vewJeeJe%esÙeŠ~
es
efieefjOejØeYegmlJeskeâhelveer›eleOejmmeoe efJe%esÙeŠ~~5~~
R
s
Yeewceer- YeieJeeve jece nJesueer heæefle ceW ieeles ngS hegveŠ keânles nQ—ns meerles! Deehe cesjer Øeefle%ee megefveÙes~ Deehe
ht
DeeÕemle nesFÙes Deewj Deheceeve mes jefnle Fme cesjer Øeefle%ee keâes peevekeâj cegPe hej efJeÕeeme keâerefpeÙes~ ns meerles! Yeues ner
ig
R
Ûevõcee Deheveer MeesYee ÚesÌ[ oW keâoeefÛeled efnceeÛeue Deheveer yehe&â keâer jeefMe keâe lÙeeie keâj oW, Gme meceÙe Yeer ceQ jece
ll
Deheveer Øeefle%ee veneR ÚesÌ[ mekeâlee~ ns megcegKeer meerles! Yeues ner metÙe&veejeÙeCe Deheveer ØeYee ÚesÌ[ oW, Ûeens mecegõ Deheveer
.A
leš keâer ceÙee&oe mes nš peeÙes efheâj Yeer ÂÌ{ efve§eÙe Jeeuee ceQ jece Deheveer Øeefle%ee veneR ÚesÌ[ mekeâlee~ ns cewefLeefue! Ùen
s
ya
jece oes yeej yeele veneR keâjlee DeLee&led pees keânlee nw Gme hej ÂÌ{ jnlee nw~ Jen oes yeej yeeCe keâe mevOeeve veneR keâjlee~
N
oes yeej ÙeeÛekeâ keâes oeve veneR oslee Deewj Deheves mesJekeâ keâes oes yeej mLeeefhele veneR keâjlee~ DeLee&led Fve Ûeej efJe<eÙeeW
va
ceW ceQ hetCe&ÂÌ{ jnlee ntB~ ns megcegefKe! ceQ Deehekesâ DeOejece=le keâer MeheLe keâjkesâ keânlee ntB efkeâ Deehe DevÙeLee ve ueW Deewj
Se
cesje Deheceeve ve keâjW~ efieefjOej keâefJe keâe mJeeceer ceQ jece Skeâ helveer›ele OeejCe keâjves Jeeuee ntB~ Fme Øekeâej Deehe
efve§eÙe keâj ueW~
th
ee
ieerle mebKÙee-29
P
leJeenb cegKeefJeOeg®Ûee Meheeefce~

si
ul
melÙemevOe Fn melÙeb Yee<es efceLÙee ve Øeueheeefce~~1~~

T
vees mJehvesÓefhe ceÙee efkeâue Â°e Ùees<ee MegYes lJeovÙee~

ri
Sh
efJemce=lÙeeefhe ceÙee ve mhe=°e lJeÂles keâeefÛeoOevÙee~~2~~

11
efkeâcegle efJeneÙe heef©eveeR Ûegcyeefle keâecehÙehejeb YeevegŠ~

20
mJeeneb efJevee keâLeÙe keâeb efMue<Ùeefle keâefÛÛel#eCeb ke=âMeevegŠ~~3~~

ht
Fob ef$ekeâeuemelÙeefcen meerles ØeefleßeglÙe keâLeÙeeefce~

ig
yr
lJeÂles keâeÃeve ëe=CJeVeefhe cevemee efJeivees JÙeLeÙeeefce~~4~~

op
efvelÙeb ceveesceefvojs oerJÙeefme osJeerJe lJeb meerles~

C
vewJe efpenemeefle YeJeleeRr jece: #eCeceefhe efieefjOejieerles~~5~~

©
Yeewceer- YeieJeeve jece hegveŠ nJesueer heæefle ceW ner iee jns nQ~ ns meerles! ceQ Deehekesâ ÛevõcegKe keâer MeesYee keâer
MeheLe keâjlee ntB ceQ melÙe-Øeefle%e ntB DeleŠ melÙe ner yeesue jne ntB, Pet" veneR keân jne ntB~ ns meerles! ceQves mJehve ceW Yeer
Deehekesâ Deefleefjòeâ efkeâmeer veejer keâe oMe&ve veneR efkeâÙee Deewj Yetuekeâj Yeer ceQves Deehekesâ Deefleefjòeâ efkeâmeer DemeYÙe
ceefnuee keâe mheMe& veneR efkeâÙee~ meerles! yeleeDees, keäÙee metÙe&veejeÙeCe keâceefueveer keâes ÚesÌ[keâj efkeâmeer DevÙe keâe Ûegcyeve
keâjles nQ? keäÙee mJeene keâes ÚesÌ[keâj Deefive #eCe Yej Yeer efkeâmeer keâe Deeefuebieve keâj mekeâles nQ? ns meerles! Ùen ef$ekeâeue
melÙe nw efpemes ceQ Øeefle%eehetJe&keâ keân jne ntB efkeâ legcnejs Deefleefjòeâ efkeâmeer ceefnuee keâer ÛeÛee& megvelee ngDee Yeer ceQ ceve mes
JÙeekegâue neskeâj JÙeefLele nes peelee ntB~ ns meerles! Deehe osJeer keâer YeeBefle cesjs ceve ceefvoj ceW efvejvlej efyejepeleer jnleer nQ~
ns efieefjOej keâefJe kesâ Éeje ieeÙeer ngF& meerles! Deehekeâes ceQ jece #eCeYej kesâ efueÙes Yeer Deheves mes otj veneR keâjvee Ûeenlee~
d .
ve
ieerle mebKÙee-30
er
DeJeefvepes ceefÙe efvelÙeb ØelÙesefn~
es
R
lJeeb ØeeLe&ÙesÓYÙeLe&Ùes #eCeceefhe ceòees vewJeehÙesefn~~1~~
s
efkeâcegle ceeOegjerJepeË #eCeceefhe efle‰efle meefueueb Meevleced~
ht
ig
efkeâceelceeveceefleneÙe efJejepeefle #eCeb Mejerjb keäueevleced~~2~~
R
efkeâceefÛe&<ee efJejefnlees efveefce<eceefhe ef$eefMeKees ve YeJeefle oerveŠ~
ll
.A
#eCeceefhe peeleg keâLeb efle‰efle efJeYeÙee efJeYeekeâjes nerveŠ~~3~~
s
ya
meerles lJeeceefleefjÛÙe efJeYeeJÙee #eCeceefhe cece vees meòee~
N
keâLeÙe iegCeb heefjùlÙe keâLeb mÙeeVeveg iegefCevees iegCeJeòee~~4~~
va
Ùee meerlee me SJe efkeâue jecees Ùees jeceŠ mee meerlee~
Se
meerleejeceeefYeOeeveJeÅee ßegeflekeâefJeefieefjOejieerlee~~5~~
th
ee
Yeewceer- ns DeJeefveheg$eer meerles! cegPe hej Deehe efvelÙe efJeÕeeme keâerefpeÙes~ ceQ Deehemes ØeeLe&vee keâjlee ntB, DeYÙeLe&vee
P
keâjlee nBt efkeâ Deehe Skeâ #eCe kesâ efueÙes Yeer cegPemes otj cele peeFÙes~ keäÙee ceOegjlee keâes ÚesÌ[keâj peue Skeâ #eCe Yeer
si
Meevle jn mekeâlee nw? keäÙee peerJeelcee kesâ efyevee #eCeYej kesâ efueÙes Yeer Mejerj keâer efmLeefle megvoj jn mekeâleer nw? keäÙee
ul
pJeeuee kesâ jefnle neskeâj Deefive Skeâ #eCe Yeer efmLej jn mekeâlee nw? keäÙee metÙe&veejeÙeCe Deheveer ØeYee kesâ efyevee Skeâ
T
#eCe Yeer efškeâ mekeâles nQ? ns meerles! Deehekesâ efyevee Skeâ #eCe kesâ efueÙes Yeer cesjer meòee keâer keâuhevee veneR keâer pee
ri
Sh
mekeâleer~ Yeuee yeleeDees, keâneR iegCe kesâ efyevee iegCeJeeve keâer iegCeJeòee efveef§ele keâer pee mekeâleer nw? pees meerlee nQ, Jener
11
jece nQ Deewj pees jece nQ Jener meerlee nQ~ Fme Øekeâej Ùen meerleejece veece efve<heehe efve<keâuebkeâ Deewj efveoex<e nw~ Fmes
ßegefleÙeeW (Jeeuceerefkeâ Deeefo) keâefJeÙeeW Deewj efieefjOej keâefJe ves Yeer ieeÙee nw~
20
mevoYe&MueeskeâŠ
ht
ig
Fefle efveieefoleJevleb YeevegceodYeevegcevleb

yr
op
®efÛe®efÛeleefoievleb YeeefJeYeevleb mJekeâevleced~

C
hejcecegefoleÛeslee peevekeâerkebâ meceslee

©
jIegheefleceefleiee{b efMue<Ùeceevee ÛegÛegcye~~1~~

Yeewceer-Deye keâefJe mevoYe&Mueeskeâ kesâ Éeje keâLee keâes ›eâceyeæ keâj jns nQ~ meerleepeer kesâ mece#e Fme Øekeâej
Deheveer mhe°lee efkeâÙes ngS metÙe& kesâ Yeer metÙe&, Deheveer MeesYee mes meYeer efoievleeW keâes ØekeâeefMele keâjles ngS Deewj Deheves
ØekeâeMe mes ØekeâeefMele nesles ngS Deheves ØeeCeOeve jIegheefle ßeerjece keâes hejce ØemeVe ceve Jeeueer megKe mes Ùegòeâ nesleer ngF&
pevekeâveefvoveer meerleepeer ves DelÙevle ceOegjYeeJe mes GvnW ieeÌ{ Deeefuebieve keâjles ngS Ûetce efueÙee~
ieerle mebKÙee-31
meerlee jecemeceslee efJenjefle~
d .
ceevememeglee ceveesnjhegeuf evesjefleMelekeâesešf meewYeieb efvenjefle~~1~~
ve
er
hejceØescejYemeejmeefJeJeMee mJeJeMeJejb Yegpeevlejs ietnefle~
es
mcesjMejõekesâMeJeoveceLe Ûegcyeefle ùefopehešsÓLe mecetnefle~~2~~
R
De_ÛeuemebJe=leveÙevekeâesCelees cegngjLe jnefme jmesMeb heMÙeefle~
s
ht
uegcheefle efveefKeueefveefuechehetepf eleb hegvejefhe efveefce<eefce<esCe efJeheMÙeefle~~3~~
ig
R
cegngjLe ueefueleheÙeesOejceC[vekegâ*d kegâcelees JejJeoveb efuecheefle~
ll
.A
cegnjg efhe kegâcyeefle cegnjg efhe Ûegcyeefle cegnjg efhe ùvceefvojs efveefuecheefle~~4~~
s
veerjpeveÙeveefveueerveceefueveefceJe veeruekegâvleueenefjb mecemÙeefle~
ya
efveÉ&vob ùefopeÉvÉmLeb efieefjOejsÕejb keâefceJeeYÙemÙeefle~~5~~
N
va
Yeewceer- meerleepeer mejÙetpeer kesâ megvoj leš hej ßeerjece kesâ meeLe efJenej keâj jner nQ~ Jes keâjesÌ[eW-keâjesÌ[eW jefleÙeeW
Se
kesâ meewvoÙe& keâes Yeer Ûegje jner nQ~ hejce oechelÙe-Øesce kesâ Jesie Deewj Deevevo kesâ JeMe ceW ngF& meerleepeer Deheves JeMe ceW ngS
efØeÙelece keâes ùoÙe mes ueiee uesleer nQ~ Mejokeâeueerve Ûevõcee kesâ meceeve megvoj cegKe Jeeues cegmkeâje jns ØeYeg keâes Deheves
th
ee
Je#e kesâ JeŒe ceW efÚhee uesleer nQ~ Deheves jefmekeâ efØeÙelece keâes Skeâevle ceW DeeBÛeue mes {kesâ ves$e kesâ keâesves mes yeej-yeej
P
efvenej jner nQ~ mechetCe& osJeleeDeeW mes hetefpele ØeYeg keâes Deheves ner DeeBÛeue ceW efÚhee uesleer nQ efheâj heuekeâ efiejeves kesâ
si
yeneves mes efJeJesÛeveehetJe&keâ osKeleer nQ~ hegveŠ Deheves Je#ees®n keâes megMeesefYele keâjves Jeeues kegâcekegâce mes Deheves Jej ßeerjece
ul
kesâ cegKe keâes jbie osleer nQ Deewj keâYeer JeŒe mes GvnW {Bkeâleer nQ lees keâYeer Ûetceleer nw lees keâYeer Deheves ceve ceefvoj keâe osJelee
T
yevee keâj ùoÙe ceW jKe uesleer nQ~ veeruekeâceue ceW efÚhes ngS Yeücej keâer YeeBefle ßeernefj keâes veerues kesâMeeW Jeeueer meerleepeer
ri
Sh
yeej-yeej efÚhee uesleer nQ Deewj efveefJe&Ive ™he mes Deheves oesveeW Je#ees®neW kesâ ceOÙe ØeYeg keâes efJejepeceeve keâjkesâ efieefjOej
11
keâefJe kesâ mJeeceer ßeerjece keâes Gmeer Øekeâej meBpees jner nQ, ceeveeW ØeÙelve mes Øeehle yeÇÿeevevo keâes mecesš jner neW~
20
efJeMes<e- Ùen ieerle meesuen cee$ee ef$eleeue ceW efveyeæ nw~ Fmes Ùeceve Deeefo Deevevo keâs jeieeW ceW ieeÙee pee mekeâlee
nw~
ht
ig
ieerle mebKÙee-32
yr
op
cewefLeueer efJenjefle mejÙetlešs~~

C
mJeJejceeveerÙe efvepes efvekeâšs~~1~~

©
efveie[ceeefue*diÙe efvepeb keâevleb efJeefpeleMelekeâesešf Ûeueekeâevleced~

hejcejceCeerÙekeâueekeâevleb ceovemeKece_pegØeYeeØekeâšs~~2~~
efveefve&ces<eÂkeâd heMÙeefle jeceb megjheceefCeveerueIeveMÙeececed~

levegeJf eYeeefJeefpeleefJeheguekeâeceb efveietnvleer kegâÛeefJeceuehešs~~3~~
GoÃevce_pegueYeütueeflekeâe efJejepeefle meleer mJeJeMeheeflekeâe~
jeceheohe©eceOegheceeflekeâe ceveesYeJeceefvojceOetlkeâšs~~4~~
nmeefle ieeÙeefle ve=lÙeefle Øeerlee uemeefle jIegÛevõcevees veerlee~
d .
efveOegJeves uemeefle megKeb meerlee efJeefnlekeâefJeefieefjOejieerleIešs~~5~~
ve
er
Yeewceer- Deheves Jej ßeerjece keâes DelÙevle efvekeâš ues Deekeâj efceefLeueeefOejepekeâvÙee meerleepeer mejÙet leš hej
es
efJenej keâj jner nQ~ keâjesÌ[eW-keâjesÌ[eW cesIeeW keâes peerleves Jeeues DelÙevle jceCeerÙe ëe=bieejjme keâer keâuee ceW efvehegCe Deheves
R
ØeeCeOeve ßeerjece keâe ØeieeÌ{ Deeefuebieve keâjkesâ keâece kesâ efce$e Jemevle keâer megboj Deewj Øekeâš MeesYee mes Ùegòeâ mejÙetleš
s
ht
hej ßeermeerleepeer efJenej keâj jner nQ~ Deheves Je#e kesâ efvece&ue JeŒe ceW ßeerjece keâes efÚheeleer ngF& FvõveerueceefCe Deewj cesIe
ig
kesâ meceeve MÙeeceue Deheveer MeesYee mes keâesefškeâeceeW keâes peerleves Jeeues ØeYeg ßeerjece keâes meerleepeer Deheuekeâ veÙeveeW mes
R
efvenej jner nQ~ Jemevle mes Göerhle keâece kesâ ceefvoj ceW megvoj Ye=kegâefš uelee keâes Thej keâjleer ngF& ßeerjece kesâ
ll
.A
ÛejCekeâceue ceW Deheveer yegefæ keâes Yeücejer kesâ meceeve levceÙe keâer ngF& leLee Deheves Deueewefkeâkeâ ceeOegÙe& mes ØeeCeOeve
s
ßeerjece keâes Yeer Deheves JeMe ceW keâjkesâ Deepe meleer efMejesceefCe meerleepeer yengle megvoj ueie jner nQ~ ßeerjeceÛevõ kesâ ùoÙe
ya
ceW efJejepeceeve meerleepeer ØemeVe nes jner nQ~ nBme jner nQ, iee jner nQ, veeÛe jner nQ Deewj efieefjOej keâefJe kesâ ieerleeW keâer Úše
mes Ùegòeâ jnmÙe efJenej keâer yeej-yeej FÛÚe keâj jner nQ~ N
va
efJeMes<e- Ùen ieerle yeÇpe kesâ DeeBÛeefuekeâ ueeskeâOegve ceW efveyeæ nw Fmekeâe yeesue nw—‘‘Deejleer kegbâpeefJenejer keâer ßeer
Se
efieefjOej ke=â<Ce cegjejer keâer’’

th
ee
ieerle mebKÙee-33
P
jeIeJeheefj<Je”Øeerlee efJejepeefle efveOegJeves meerlee~~

si
ul
ßeerceÉefme‰cegevf eleveÙeeleerjs ØeJenefle MeerleuemegjefYelemeceerjs

T
hejceØesceheÙemee ØeCeerlee efJejepeefle efveOegJeves meerlee~~1~~

ri
Sh
ÛeueeÛee®ÛechekeâÛeeceerkeâjJeCee& cekeâjkesâlegkegâv[uekeâefuelekeâceükeâCee&~
11
heefle›eleeheeJeveer hegveerlee~~2~~
20
keâvoeJeoeleveerueJeeefjpeeleJemevee jeceveecece_pegmegOeeheevejefmekeâjmevee
ht
efJeÕeefJe®oefJeßegefleefJeveerlee ~~3~~
ig
megjhegjhegjefvOeÇØeCeleveefueveÛejCee jceCeer efMejesceefCece&enf leMegYeeÛejCee~

yr
op
efieefjOejieefoleieeLeeieerlee efJejepeefle efveOegJeves meerlee~~4~~

C
Yeewceer- ßeerjeIeJe kesâ meceeefuebieve mes ØemeVe ngF& meerleepeer Deepe jnmÙeefJenejmLeue ceW efyejepe jner nQ~ Meerleue,
©
cevo, megievOe JeeÙeg mes Ùegòeâ Jeefme‰ cegefve keâer keâvÙee mejÙet kesâ leš hej pevekeâveefvoveer meerlee Ssmeer Øeleerle nes jner nQ
ceeveeW Gvekeâe oechelÙeØesce kesâ ogiOe mes ner efvecee&Ce ngDee nw~ meerleepeer JeCe& efJeÅegle, megJeCe& Deewj Ûechee kesâ meceeve nQ~
meerleepeer kesâ megvoj keâeveeW ceW keâece kesâ OJepe, ceÚueer kesâ Deekeâej kesâ kegâC[ue efJejepe jns nQ~ Ssmeer mJeÙeb heefJe$e Deewj
heefle›eleeDeeW keâes Yeer heeJeve keâj jner peevekeâerpeer efveOegJeve ceW efJejepe jner nQ~ meerleepeer ves cesIe Deewj veerues keâceue kesâ
meceeve veerueer meeÌ[er OeejCe keâj jKeer nQ Deewj cewefLeueerpeer keâer jmevee ßeerjeceveece™he ceOegjece=le kesâ heeve ceW jme keâer
DevegYetefle keâj jner nw, Ssmeer mechetCe& meefleÙeeW kesâ efvece&ue ÙeMe keâer KÙeeefle mes Ùegòeâ meerleepeer efveOegJeve ceW megMeesefYele nes
jner nQ~ osJeJeOegDeeW kesâ Éeje efpevekesâ ÛejCekeâceueeW keâes ØeCeece efkeâÙee pee jne nw~ efpevekesâ keâuÙeeCeceÙe DeeÛejCeeW keâer
Deepe Yeer hetpee nes jner nw efpevekeâer ÙeMeesieeLeeDeeW keâes efieefjOej keâefJe ves Deheves efJeefJeOe ieerleeW ceW ieeÙee nw, Ssmeer meleer-
d .
efMejesceefCe meerleepeer ØeYeg ßeerjece kesâ meeLe efveOegJeve ceW efJejepe jner nQ~
ve
er
ieerle mebKÙee-34
es
jIegJejjmej”cener mebefJeYeeefle peevekeâer~~
R
s
mejÙetJejmejmeleerjs ceueefÙeleMeerleuemeceerjs~
ht
ig
efJeueefmelejIegJebMeJeerjs jmeb jeefle peevekeâer~~1~~
R
efJenjefle nefjCeemeceslee ceveefme ceefnleceeefvekesâlee~
ll
.A
Meerue™heiegCeeshesleeÓIeb uegveeefle peevekeâer~~2~~
s
oMeË oMeË jeceIeveb efvepepevemeej”Oeveced~
ya
vešvleer ceÙetjJeOetÙe&Lee Yeeefle peevekeâer~~3~~
N
va
ueefuelee ueuevee uemevleer hegjšvethegjb jCevleer~
Se
keäJeCevleer kegâcegÉleerJe kegâchegveeefle peevekeâer~~4~~

th
keâefJeJejefieefjOejmJeeefceveer osnefJeefpelemeewoeefceveer~
ee
jeceYeõYeeefceveer YeÙeeefYeYeeefle peevekeâer~~5~~

P
si
Yeewceer- jIegßes‰ ßeerjece kesâ ëe=bieejjme keâer jbieYetefce mJe¤he ßeerpeevekeâerpeer megMeesefYele nes jner nQ~ ceueÙe Meerleue
ul
JeeÙeg mes Ùegòeâ jIegJebMe kesâ JeerÙe& ßeerjece mes megMeesefYele megvoj mejÙet kesâ leš hej efJejepeceeve neskeâj meerleepeer ØeYeg keâes
T
Deevevo os jner nQ~ ceve ceW Deheves ØeeCeOeve ßeerjece keâe mecceeve keâjleeR ngF& ¤he, Ûeefj$e Deewj iegCeeW mes Ùegòeâ meerleepeer
ri
Sh
ßeernefj kesâ meeLe efJenej keâj jner nQ Deewj YeòeâeW kesâ heeheeW keâes ve° keâj jner nQ~ Deheves Yeòeâ ¤he ÛeelekeâeW kesâ peerJeve-
OevemJe¤he ßeerjece cesIe keâes efvenej-efvenej keâj ceÙetefjCeer keâer YeeBefle vele&ve keâjleer ngF& meerleepeer yengle megMeesefYele nes
11
jner nQ~ mJeCe&vethegj ceW JeerCee keâe efveveeo Øemlegle keâjleer ngF& megMeesefYele nes jner ßes‰ ceefnueeefMejesceefCe meerleepeer
20
MejlhetefCe&cee keâer YeeBefle he=LJeer keâes heefJe$e keâj jner nQ~ Deheves Mejerj mes efJeÅegle keâes peerleves Jeeueer keâefJeßes‰ efieefjOej
ht
keâer mJeeefceveer, ßeerjeceYeõ keâer ØeeCeefØeÙee meerleepeer Deheveer ØeYee mes DevegketâueleehetJe&keâ MeesYee hee jner nQ~
ig
yr
efJeMes<e- Ùen ieerle Skeâ leeue ceW efveyeæ nw~ Fmes JeeiesÕejer ueefuele Deewj Ùeceve Deeefo jeieeW ceW meevevo ieeÙee pee
op
mekeâlee nw~
C
ieerle mebKÙee-35
©
mejÙetlešs efJeuemeefle peevekeâer~~

le®IeveefveefJeef[leefveYe=leefvekegâ_pes keâefuelemegkeâesceueefkeâmeueÙeheg_pes~
jmeceÙeceefojceOeg›eleieg_pes megKeceLe efJenmeefle peevekeâer~~1~~

DeMejCeMejCeveJeveefueveÛejCee heefjefnlemegceefnleJemeveeYejCee~
efvepelevegeJf eYeÙee jefleMeleMeleceLe efJeefolee efJejmeefle peevekeâer~~2~~
Ûegcyeefle nefjefJeOegcegKeceeefue”efle YegpeueleÙee jIegJejceLe efj”efle~
veJeveefueveerJe jeceveJeefceefnjb Â°dJee efJekeâmeefle peevekeâer~~3~~
d .
ve
levegles levJeer efJeefJeOeefJenejb jÛeÙeefle veJeveJeceLe jmemeejced~
er
efieefjOejØeYegceefhe ùleYeJeYeejb jYemee efJeJeMeefle peevekeâer~~4~~
es
Yeewceer- ßeermeerleepeer mejÙet leš hej megMeesefYele nes jner nQ~ efpemeceW megvoj heuueJeeWs kesâ mecetn efJeÅeceeve nQ~ peneB
R
s
Deevevo mes celeJeeues Yeücej iegbpeej keâj jns nQ~ Ssmes Ieves Je=#eeW mes efIejs efveYe=le efvekeâgbpe ceW meerleepeer megKehetJe&keâ ØeYeg mes
ht
neme-heefjneme keâj jner nQ~ efpevekesâ veJeerve ÛejCekeâceue efvejeefßeleeW keâes Yeer DeeßeÙe osves Jeeues nQ~ efpevneWves megvoj JeŒe
ig
R
Deewj Deuebkeâej OeejCe efkeâS nQ~ Ssmeer meJe&Øeefmeæ meerleepeer Deheves Mejerj MeesYee mes keâjesÌ[eW-keâjesÌ[eW jefleÙeeW keâes Yeer
ll
veerjme yevee jner nQ~ meerleepeer ØeYeg keâe ÛevõcegKe Ûetceleer nQ Deewj GvnW Deheveer Yegpeeuelee ceW pekeâÌ[keâj ieues ueieeleer nQ,
.A
veeÛeleer nQ leLee ßeerjece¤he veJeerve metÙe& keâes osKekeâj veJeerve keâceefueveer keâer YeeBefle efJekeâefmele nes G"leer nQ~ levJebieer
s
ya
meerleepeer Deveskeâ efJenej Øemlegle keâjleer nQ Deewj veJeerve-veJeerve jmemeej mJe¤he ëe=bieejeW keâer jÛevee keâjleer nQ~ efkebâyengvee
N
YeJeYeej otj keâjves Jeeues efieefjOej keâefJe kesâ mJeeceer ØeYeg jece keâes Yeer meerleepeer Deheves Deevevoesõskeâ mes efJeJeMe keâj
va
uesleer nQ~
Se
ieerle mebKÙee-36
th
ee
jecees jceles men jeceÙee~

P
mejÙetlešs heefjuemeefle efveOegJeves keâcevekeâoefcyeleyekegâuekegâueIeves~

si
ul
$e+legheefleheefjjef_pelemeKeerpeves jIegJejceveesÓefYejeceÙee~~1~~
T
efJenjefle nefjefjn pevekeâefkeâMeesÙee& jeceÛevõcegKeÛevõÛekeâesÙee&~

ri
Sh
jeflejYemeeheefleÛesle§eesÙee& ceefnlees ceOÙe#eeceÙee~~2~~

11
›eâer[efle kegâyeueÙekeâcevekeâocyes cegKeefjleJejceOegkeâjefvekegâjcyes~

20
efJekeâefmeleyekegâuekeâocyekeâjcyes otefjleYeJeYeJekeâeceÙee~~3~~
ht
MeefMevees ÉeoMÙesJe efvemeiex keâueÙeeefvJelees ÉeoMes meiex~

ig
yr
efieefjOejieerles uemeoheJeiex nefjùleùoÙeejeceÙee~~4~~

op
Yeewceer- megvoj yekegâue Je=#eeW kesâ mecetn mes Ùegòeâ Jemevle keâer Jeemeefvlekeâlee mes ØemeVe ngS meKeerpeveeW mes efJeYetef<ele
C
ßeermejÙet leš hej Skeâeefvlekeâ efJenej kesâ JeeleeJejCe ceW ßeerjece kesâ ceve keâes Deevevo osves Jeeueer ØeeCeefØeÙee meerleepeer kesâ
©
meeLe YeieJeeved ßeerjece jce jns nQ~ ßeerjeceÛevõ kesâ cegKeÛevõ keâer Ûekeâesjer ëe=bieej jme kesâ mLeeÙeer YeeJe jefle kesâ Gõskeâ mes
ØeeCeheefle ßeerjece kesâ efÛeòe keâes Ûegjeves Jeeueer ceOÙe#eecee pevekeâveefvoveer meerleepeer kesâ meeLe ßeernefj efJenej keâjles ngS
megMeesefYele nes jns nQ~ ßes‰ YeücejmecetneW kesâ iegbpeej mes Ùegòeâ Jekegâue Je=#eeW kesâ megvoj efJekeâeme mes MeesYeeÙeceeve veeruekeâceue
Jeve kesâ mecetn ceW YeòeâeW kesâ YeJeYeÙe Deewj keâece keâes otj keâjves Jeeueer ßeermeerleepeer kesâ meeLe ØeYeg ›eâerÌ[e keâj jns nQ~ Fme
Øekeâej efieefjOej keâefJe kesâ Éeje ieeÙes ngS cees#e kesâ GheeÙeeW mes megMeesefYele ieerlejeceeÙeCeced kesâ yeejnJeW meie& ceW ßeerjece
keâes Deheves ùoÙe GÅeeve ceW Ûegje uesves Jeeueer Ûevõcee keâer yeejnJeeR keâuee pewmeer ßeermeerleepeer kesâ meeLe ßeerjece meevevo
efJenej keâjles ngS efJenej keâj jns nQ~
d .
Fefle
ve
er
ieerlejeceeÙeCes ieerlemeerleeefYejeces mebmke=âleieerlecenekeâeJÙes DeÙeesOÙeekeâeC[s
es
ieerleveJeocheefleefJenejes veece ØeLeceŠ meie&Š~
R
s
ht
ig
Éeje efJejefÛele ieerlejeceeÙeCe ‘ieerlemeerleeefYejece’ veecekeâ mebmke=âle ieerlecenekeâeJÙe kesâ DeÙeesOÙeekeâeC[ ceW
R
ieerleveJeocheefleefJenej veecekeâ ØeLece meie& mecheVe ngDee~
ll
.A
s
ya
N
va
Se
th
P ee
si
T ul
ri
Sh
11
20
ht
ig
yr
op
C
©
~~ßeerŠ~~
d .
ve
ieerlemeerleejecenesueereJf enejes veece
er
es
efÉleerÙeŠ meie&Š
R
s
mevoYe&Mueeskeâew
ht
ig
ßeerJeeefme‰erefJeceuehegefueves keâecekeâevles Jemevles
R
ll
efJeYeülØeeleefce&efnjJemeveb keâceükeâvoeJeoeleŠ~
.A
nesueeR Kesueved efJeuemeeflelejeb ceeveÙeved ceeveveerÙees
s
ya
Yeewceer YeJÙees jefJekegâuejefJeieealemeerleeefYejeceŠ~~1~~
heešerjb ØeLeÙeved heÙeesohešues ßewKeC[ceeKeC[uees N
va
Oeerjesoeòeve=Ceeb efJeosnogefnlegefue&cheved keâheesues keâueced~
Se
DeeJeerjb Ûe iegueeuekebâ efJeuemeÙeved efmeÃeved Âleer jeiekewâŠ

th
ee
meerleeb Kesueefle neseuf ekeâeb jefmekeâje[d jecees jmesMeb ßeÙeved~~2~~

P
Yeewceer- Deye keâefJe keâLee keâes ›eâceyeæ keâjles ngS mevoYe&Mueeskeâ Øemlegle keâjles nQ- Jeefme‰heg$eer mejÙet kesâ
si
efvece&ue leš hej keâece keâer GheefmLeefle kesâ keâejCe keâceveerÙe Jemevle $e+leg ceW yeeuemetÙe& kesâ meceeve megvoj heerleecyej
T ul
OeejCe efkeâÙes ngS meYeer kesâ efueS ceeveveerÙe metÙe&kegâue kesâ metÙe& meerleepeer kesâ meenÛeÙe& mes megvoj ueie jns ieerlemeerleeefYejece
ri
cenekeâeJÙe kesâ ØeefleheeÅe ØeYeg ßeerjece mecceevehetJe&keâ nesueer Kesueles ngS yengle MeesYee hee jns nQ~ jmejepe ëe=bieej keâe
Sh
DeeßeÙe keâjles ngS Oeerjesoeòe veeÙekeâeW kesâ efMejesceefCe jefmekeâjepe YeieJeeved ßeerjece pevekeâjepeleveÙee meerleepeer kesâ
11
Je#ees®neW hej Ûevove mes heešerj keâer jÛevee keâjles ngS leLee Gvekesâ keâheesueeW hej Deyeerj keâe efuecheve keâjles ngS Deewj
20
iegueeue keâes megMeesefYele keâjles ngS efheÛekeâejer kesâ jbieeW mes meerleepeer keâe DeefYe<eskeâ keâjles ngS nesueer Kesue jns nQ~
ht
ieerle mebKÙee-1
ig
yr
nesueeR Kesueefle jIegJeerjŠ mejÙetlešs nesueeR Kesueefle jIegJeerjŠ~~

op
ßeerefceefLeuesMeefkeâMeesjermeefnleŠ peueoMÙeeceMejerjŠ mejÙetlešs~

C
©
nesueeR Kesueefle jIegJeerjŠ~~1~~

SkeâleŠ meerleemeKeerieCees OeeJeefle Dehejlees ue#ceCeJeerjŠ mejÙetlešs~
nesueeR Kesueefle jIegJeerjŠ~~ 2~~
efuecheefle keâesÓefhe keâesÓefhe heefjefme_Ûeefle jecees jmeefle jmeOeerjŠ mejÙetlešs~

meerleekeâjs Yeeefle keâvekeâÂleerj”Š Yeeefle jecenmles DeyeerjŠ mejÙetlešs~
nesueerjceCeerÙees peÙeefle ßeerjeceŠ efßeleefieefjOejùlkegâšerjŠ mejÙetlešs~
d .
ve
er
Yeewceer- mejÙet kesâ leš hej ßeerjece nesueer Kesue jns nQ~ cesIeJeCeea ßeerjece efceefLeuesMeveefvoveer ßeerpeevekeâer kesâ meeLe
es
nesueer Kesue jns nQ~ Skeâ Deesj mes meerleepeer keâer meKeerieCe oewÌ[ jner nQ, Deewj otmejer Deesj mes Jeerj ue#ceCepeer oewÌ[ jns nQ~
R
keâesF& meKeer efkeâmeer meKee kesâ keâheesue hej iegueeue ueiee jner nw lees keâesF& meKee efkeâmeer meKeer keâes jbie mes efYeiees jne nw
s
ht
Deewj Deevevo ceW megefmLej jnves Jeeues ßeerjece ØemeVe nes jns nQ~ meerleepeer kesâ neLe ceW mJeCe& efheÛekeâejer ceW jbie megMeesefYele
ig
nes jne nw leLee ßeerjece kesâ neLe ceW Deyeerj~ Fme Øekeâej efieefjOej keâefJe kesâ ùoÙe keâer kegâšer ceW efJejepeceeve nesueer
R
ceneslmeJe ceW jceCeerÙe ueieves Jeeues ßeerjece meJe&ßes‰ nes jns nQ~
ll
.A
efJeMes<e- Ùen ieerle DeJeOeer ueeskeâ Oegve keâer {eue ceW efveyeæ nw~ Fmekeâe yeesue nw-‘‘nesueer Kesuele jIegJeerje DeJeOe
s
ya
ceW’’~
ieerle mebKÙee-2 N
va
Se
DeÅe mejÙetleerjs jecees jceles~~

nesueeR jeceess jceles megnesueeR jecees jceles~~1~~
th
ee
Jemeefle Jemevles uemeefle efoievles meg<eceeefJeefpeleMelekeâecees jecees jceles~~2~~

P
megjefYemeceerjs kegâšpekegâšerjs megeOf elemegveerjs IeveMÙeecees jecees jceles~~3~~

si
ul
meerleekeâheesues iegueeueceyeerjb efveefuecheefVeefuecheueueecees jecees jceles~~4~~

T
efØeÙeeÂleerjeiejef_peleJemevee”es YeJeYeÙeefJe<eÙeefJejecees jecees jceles~~5~~

ri
Sh
JeMeved JemevleceneslmeJeceeveb efieefjOejveÙeveeefYejecees jecees jceles~~6~~

11
Yeewceer- Deepe ßeerjece mejÙet leš hej nesueer Kesue jns nQ~ megvoj nesueer Kesue jns nQ~ Jemevle $e+leg kesâ efJejepeceeve
20
jnves hej mechetCe& efoefioievleeW kesâ megMeesefYele nesles meceÙe Deheveer hejce MeesYee mes keâjesÌ[eW keâeceosJeeW keâer MeesYee keâes
ht
peerleves Jeeues YeieJeeved ßeerjece nesueer Kesue jns nQ~ megievOe JeeÙeg mes Ùegòeâ Dece=le kesâ meceeve peue mes meeRÛes ngS kegâšpe
ig
heg<he keâer kegâšer ceW IeveMÙeece ßeerjece nesueer Kesue jns nQ~ meerlee peer kesâ keâheesue hej iegueeue Deewj Deyeerj ueieeles ngS
yr
op
osJeleeDeeW kesâ jlve ßeerjece nesueer Kesue jns nQ~ meerleepeer keâer efheÛekeâejer kesâ jbie mes ØeYeg kesâ Debie Deewj JeŒe ueeue nes ieÙes
C
nQ, Ssmes mebmeej kesâ YeÙe Deewj efJe<eÙeeW keâes ve° keâjves Jeeues ßeerjece nesueer Kesue jns nQ~ Jemevle ceneslmeJe kesâ mecceeve keâer
©
FÛÚe keâjles ngS efieefjOej keâefJe kesâ ves$eeW keâes Deevevo osves Jeeues ßeerjece nesueer Kesue jns nQ~
efJeMes<e- Ùen ieerle yeÇpeYee<ee kesâ nesueer ieerle keâer {eue ceW efveyeæ nw~ Fmekeâe yeesue nw- ‘‘Deepe efJejpe ceW nesueer
js jefmeÙee’’~
mevoYe&MueeskeâŠ
mewjOJepeeroMe&ceheejn<eË meeslkeâ<e&ceeefJe<ke=âleYeeJele<e&ced~
efÛe›eâere[
f <egce&_peguejeiekesâefueb jeceŠ efØeÙeeb Øeen jmeeefYejeceeced~~1~~
Yeewceer- meerleepeer keâes efvenej keâj Glkeâ<e& kesâ meeLe Deheej n<e& leLee YeeJele=<Cee keâes Øekeâš keâjles ngS jbie Kesueves
keâer FÛÚgkeâ ßeerjece Deevevoceive ØeeCeefØeÙee meerleepeer mes yeesues-
d .
ve
ieerle mebKÙee-3
er
es
nesueerkesâueew cee kegâ® efJeuecyeb meerles jefmekesâ~~
R
Øeerles meerles jefmekesâ efJeveerles meerles jefmekesâ~~1~~
s
ht
efoefMe efoefMe efJeuemeefle mejmeJemevlees efJejceÙe yeÇe[
r ekeâocyeb meerles jefmekesâ~~2~~
ig
ve=lÙeefle ieeÙeefle efJeyegOeJe™Lees $e+legheeflejeiekeâjcyeb meerles jefmekesâ~~3~~
R
ll
meppeÙe megcegeK f e megYeieëe=Áejb jÛeÙe efÛekegâjefvekegâjcyeb meerles jefmekesâ~~4~~
.A
efieefjOejùoÙeefvekegâ_pes uemevleer ceÙee men efJelejeJeuecyeb meerles jefmekesâ~~5~~
s
ya
Yeewceer- ns ØemeVejefmekeâ meerles! nesueer Kesueves ceW efJeuecye cele keâerefpeÙes~ osKe jner nw-Ùen jmeeruee yemevle
N
ØelÙeskeâ efoMee ceW megMeesefYele nes jne nw~ Deepe Deehe Deheveer ueppee keâe mecetn ÚesÌ[ oerefpeÙes~ osefKeÙes, osJeleeDeeW keâe
va
mecetn veeÛe jne nw Deewj Jemevle mecyevOeer Deveskeâ jeie iee jne nw~ ns megcegefKe! megvoj ëe=bieej mepeeFÙes Deewj Deheveer
Se
Ûeesšer yeeBOe ueerefpeÙes Deewj efieefjOej keâefJe kesâ ùoÙe efvekegâ_pe ceW cesjs meeLe efJejepeceeve nesleer ngF& Deehe meppeveeW keâes
th
DeJeuecye oerefpeÙes~
ee
ieerle mebKÙee-4
P
si
mejÙetlešs uemeefle ceOegjnesueer mejÙetlešs~~

T ul
Skeâlees jepeefle jefmekeâjeIeJeŠ Skeâlees efJejepeefle meerleeieewjer mejÙetlešs~~1~~

ri
Sh
GñerÙeles iegueeueceJeerjb ceJeefle hejmhejveÙeveÛeesjer mejÙetlešs~~2~~

efme_Ûele GYeew hejmhejceodeYf eŠ megYeiejmesÕejjmeceewueer mejÙetlešs~~3~~
11
GlmeJeefceceb efieefjOejes ieeÙeefle peÙeefle efoJÙeocheleernesueer mejÙetlešs~~4~~

20
ht
Yeewceer- Deepe mejÙetpeer kesâ leš hej ceOegj nesueer megMeesefYele nes jner nw~ Skeâ Deesj jefmekeâ jece megMeesefYele nes jns
ig
nQ Deewj Skeâ Deesj ieewjJeCee& meerleepeer efJejepe jner nw~ iegueeue Deewj Deyeerj GÌ[ jne nw~ oesveeW Skeâ otmejs mes DeeBKe-
yr
efceÛeewveer keâj jns nQ~ veJe-ocheleer hejmhej jbie mes efYeiees jns nQ~ oesveeW ner jefmekesâÕej ßeerjece Deewj jmejepe ëe=bieej
op
DeodYegle MeesYee Øeehle keâj jns nQ~ Fme GlmeJe keâes efieefjOej keâefJe ieerle ceW iee jns nQ~ efoJÙe ocheleer keâer Ùen nesueer
C
efvejvlej efJejepeceeve jns~ nesueer ceneslmeJe keâer peÙe~

©
efJeMes<e- Ùen ieerle yengØeÛeefuele nesueer-ieerle kesâ {eue ceW yeæ nw~ Fmekeâe yeesue nw-
‘‘efceefLeuee ceW Deepe ceÛeer nesueer’’
ieerle mebKÙee-5
nesuÙeeb veefn ceÙee&oe yevOees nesuÙeeb veefn~~
meerles heMÙe ue#ceCe§eheueŠ me¿esÛemÙe ve mecyevOees nesuÙeeb veefn~~1~~
oerJÙeefle leJe osJejmlJeÙee men nmeefle lÙeòeâueppeeyevOees nesuÙeeb veefn~~2~~
ef#eheefle cegKeb efvejer#Ùe Âleerjeieb uemeefle efJe<ecejmeceveesyevOees nesuÙeeb veefn~~3~~
d .
ve
ØepeeJeleerceefYeef<eÃeefle jeiewefie&efjOejefieefjßegleefveye&vOees nesuÙeeb veefn~~4~~
er
Yeewceer-YeieJeeved ßeerjece meerleepeer mes keân jns nQ- osKe jner nQ, nesueer ceW ceÙee&oe keâe keâesF& yevOeve veneR jnlee~
es
meerles! osefKeÙes~ Deepe ue#ceCe efkeâleves Ûe_Ûeue nes ieÙes nQ~ Fvekesâ ceve ceW mebkeâesÛe keâe keâesF& mecyevOe ner veneR jne~
R
Deepe Deehekesâ osJej ue#ceCe ueppee keâe yevOeve ÚesÌ[keâj Deehekesâ meeLe nesueer Kesue jns nQ Deewj nBme jns nQ~ Deehekesâ
s
ht
cegKe keâes ner efveMeevee yeveekeâj ue#ceCe efheÛekeâejer mes jbie heWâkeâ jns nQ~ Deepe efJe<ece jme ceW ue#ceCe kesâ ceve keâe
ig
ueievee yengle DeÛÚe ueie jne nw~ efieefjOej keâefJe keâer JeeCeer megveves keâe ner efpevekeâe n" nw Ssmes kegâceej ue#ceCe
R
ll
Deheveer YeeYeer ceeB keâes jbie mes efYeiees jns nQ~
.A
efJeMes<e- Ùen ieerle Yeer efnvoer ceW ØeÛeefuele nesueer ieerle kesâ {eue hej efveyeæ nw~ Fmekeâe yeesue nw-
s
ya
‘‘nesueer ceW ueepe ve keâj meerles’’
ieerle mebKÙee-6 N
va
Se
ÂefMe cee ef#ehe iegueeueb jece efJepeÙeleeb jmenesueer~

th
Jeoefle pevekeâpeemeKeer efkeâMeesjer ßeerjeIeJecegKeÛevõÛekeâesjer~~

ee
ceeveÙe ceveesÓefYejece efJepeÙeleeb jmenesueer~~1~~

P
efoefMe efoefMe efJeuemeefle nesueerjeieŠ YeJeefle efJeueeskeäÙe efJejeieefJejeieŠ~

si
ul
efJeueme megKeb ßeerjece efJepeÙeleeb jmenesueer~~2~~

T
DeefOeveÙeveb ces ef#eheefme iegueeueb jefmekeâ efJeleveg<es jmeeueJeeueced~

ri
Sh
ns veJeveerjoMÙeece efJepeÙeleeb jmenesueer~~3~~

11
efme_Ûeefle ceeb ue#ceCeesÓhÙeYeerleŠ me¿sleeòeJe nemehejerleŠ~

20
efJejceefle veefn megKeOeece efJepeÙeleeb jmenesueer~~4~~

ht
YeügJee efveJeejÙe yevOegcevevleb nesueercenb efJemleejÙe mevleced~

ig
yr
efieefjOejùoÙeejece efJepeÙeleeb jmenesueer~~5~~

op
Yeewceer- ns ßeerjece! cesjer DeeBKe ceW iegueeue cele [eefueÙes~ jmeceÙeer nesueer keâer peÙe nes~ ßeerjece kesâ cegKeÛevõ keâer
C
Ûekeâesjer ßeermeerleepeer keâer meKeer ØeeLe&vee keâjkesâ keânleer nQ~ ns ceve keâes jceeves Jeeues ßeerjece! ceeve peeFÙes~ jmeceÙe nesueer
©
keâer peÙe nes~ ns meerleepeer keâes jceeves Jeeues ØeYeg! Ùen nesueer ceneslmeJe efoMee-efoMee ceW megMeesefYele nes jne nw~ Gmes
osKekeâj JewjeiÙe keâes Yeer JewjeiÙe nes jne nw~ Deehe Fme GlmeJe ceW megKehetJe&keâ efJejeefpeÙes~ ns cesIeJeCeea ØeYeg jece! Deehe
cesjs DeeBKeeW kesâ yeerÛe iegueeue heWâkeâ jns nQ~ ns jefmekeâMesKej! Deehe Deevevo kesâ pevce mLeue keâer jÛevee keâj jns nQ~ ns
megKe kesâ cebefoj ßeerjece! osefKeÙes, Deehekeâe ner mebkesâle heekeâj heefjneme ceW efvehegCe ue#ceCe cegPes jbie mes efYeieesÙes pee jns nQ~
Meevle ner veneR nes jns nQ~ ns efieefjOej keâefJe kesâ ùoÙe ¤he GÅeeve ceW efveJeeme keâjves Jeeues ØeYeg! Deehe YeeQneW kesâ mebkesâle
mes hejce mevle Mes<eeJeleej ue#ceCepeer keâes cevee keâj oerefpeÙes Deewj nesueer ceneslmeJe keâe efJemleej keâerefpeÙes~ jmeceÙeer
nesueer keâer peÙe nes~
ieerle mebKÙee-7
d .
nesuÙeeefcen vees jes<eŠ keâeÙeex nesuÙeeefcen~~
ve
efoefMe efoefMe efJeuemeefle JeMeer Jemevlees ceOegj efJeveesoesÓhÙeefveJeeÙeex nesuÙeeefcen~~1~~
er
es
me*d›eâer[vleeb keâueb osJejeŠ me¿esÛees ve lJeÙee OeeÙeex nesuÙeeefcen~~2~~
R
Je<e&leg jmees neseuf ekeâe™hÙeŠ me efkeâue YeJelÙee vees JeeÙeex nesuÙeeefcen~~3~~
s
ht
efieefjOejØeYJevegveerlemeerleÙee nesefuekeâeslmeJeŠ ëe=”eÙeex nesuÙeeefcen~~4~~
ig
R
Yeewceer- ßeerjece meerleepeer keâe DevegveÙe keâjles ngS keânles nQ- meerles! Fme nesueer ceW Deehekeâes ›eâesOe veneR keâjvee
ll
ÛeeefnÙes~ osefKeÙes meyekeâes JeMe ceW keâjves Jeeuee Ùen Jemevle Fme meceÙe meYeer efoMeeDeeW ceW megMeesefYele nes jne nw~ DeleŠ
.A
ceOegj efJeveeso Yeer lees DeefveJeeÙe& nw~ Deehekesâ osJej Deehekesâ meeLe Øesce mes nesueer KesueW lees Deehekeâes mebkeâesÛe OeejCe veneR
s
ya
keâjvee ÛeeefnÙes~ nesefuekeâe kesâ keâejCe ØeMeevle megvoj Deevebo yejmes~ Deehekeâes Gmes veneR cevee keâjvee ÛeeefnÙes~ Fme
N
Øekeâej efieefjOej keâefJe kesâ mJeeceer cegPe jece Éeje ceveeÙeer ngF& meerleepeer keâes Yeer nesueer ceneslmeJe keâe ëe=bieej keâjvee
va
ÛeeefnÙes~
Se
ieerle mebKÙee-8
th
nesuÙeeefcen vees ueppee keâeÙee& nesuÙeeefcen~~

ee
me*d›eâer[Js eefn mejÙethegeuf eves Ûesleefme vees yeÇe[r e OeeÙee& nesuÙeeefcen~~1~~

P
si
mJeÛÚvob ›eâer[vleg meKeeÙemlJeÙee ve jmekesâefueJee&Ùee& nesuÙeeefcen~~2~~

ul
efoefMe efoefMe uemeleg jefmekeâmeÁerleb ùefo Øeerelf emles mevOeeÙee& nesuÙeeefcen~~3~~

T
ri
j_peÙe ceeceefhe ÂleerheÙeeseYf eŠ ogmlÙepe Yeerelf eŠ mebJeeÙee& nesuÙeeefcen~~4~~

Sh
ßeglJee ceesob ÙeÙeew peevekeâer efmcelee efieefjOejØeYegYeeÙee& nesuÙeeefcen~~5~~

11
20
Yeewceer- ns meerles! Deehekeâes nesueer ceW ueppee veneR keâjveer ÛeeefnÙes~ nce oesveeW mejÙet kesâ leš hej nesueer KesueW~ nceW
efkeâmeer Øekeâej keâer mebkeâesÛe YeeJevee veneR OeejCe keâjveer ÛeeefnS~ nceejs efce$e Yeer mJeÛÚvo nesueer KesueW~ Deehe Fme
ht
mejme ›eâerÌ[e keâes ve jeskeWâ~ meYeer efoMeeDeeW ceW jefmekeâ mebieerle megMeesefYele nes Deewj Deehe ceve ceW ØemeVe neW Deewj cegPes Yeer
ig
yr
efheÛekeâejer kesâ jbie Yejs peue mes efYeiees oW~ Deheves ceve keâe ogmlÙepe YeÙe ÚesÌ[ oW~ Fme Øekeâej ØeYeg keâer JeeCeer megvekeâj
op
efieefjOej keâefJe kesâ mJeeceer ßeerjece keâer Oece&helveer meerleepeer ØemeVe ngFË Deewj cegmkegâjeFË~
C
ieerle mebKÙee-9
©
efJenjleŠ meerleejeceew mejÙetlešs~~

DevÙeesvÙeb efme_Ûelees ÂleereYf eMÛeheueeOeveieewjMÙeeceew~~1~~
nmelees ieeÙeleŠ ef#ehelees jeieb vejJejueeskeâueueeceew~~2~~

DevÙeesvÙeb efuechelees iegueeuewhet&efjlehejmhejkeâeceew~~3~~
nesueercenb ceeveÙevleew leew efvepepeveefJeyegOeejeceew~~4~~
›eâceceeCeew jceceeCeew jeceew efieefjOejceveesÓefYejeceew~~5~~
Yeewceer- Deepe mejÙet leš hej ßeermeerleejecepeer nesueer Kesue jns nQ~ efyepeueer Deewj cesIe kesâ meceeve ieewj Deewj MÙeece
d .
ve
ßeermeerleejece Skeâ otmejs keâes efheÛekeâejer kesâ jbieeW mes efYeiees jns nQ~ ceveg<Ùe ueeskeâ kesâ jlve ßeermeerleejece nBme jns nQ, iee jns
er
nQ Deewj Skeâ otmejs kesâ Thej jbie [eue jns nQ~ Skeâ otmejs keâer FÛÚe keâe mecceeve keâjles ngS ocheleer Skeâ otmejs keâes
es
iegueeue ueiee jns nQ~ Deheves YeòeâeW kesâ efueS keâuheJe=#eeW kesâ Jeve mJe¤he ßeermeerleejecepeer nesueer ceneslmeJe keâe mecceeve
R
keâj jns nQ~ Fme Øekeâej efieefjOej keâefJe kesâ ceve keâes Deevebo osves Jeeues meerleejecepeer nesueer Kesueles ngS YeüceCe keâj jns
s
nQ Deewj mejÙet leš hej jce jns nQ~
ht
ig
mevoYe&Mueeskeâew
R
ll
ie=nerlJeeÓpeie=¢ees efJeosnelcepeeÙee, ÂleeR meõgefleb mevõglees OeeJeceeveŠ~
.A
ØeJeerCees efvekegâ_pes efveueervees efJenerveŠ, ÚuewjeyeYeew ce=iÙeceeCees ce=iee#Ùee~~1~~
s
ya
ooMee&JevesÙeer mecevJes<eceeCee, leceeueeYeceeYeeefpeleecYeesOejeYeced ~
N
heefleb he©eveeYeb cegveervõwkeâueeYeb, YeJeeveerYeJeeYÙeefÛe&leb kegâ_peOeeefcve~~2~~
va
Se
Yeewceer—Deye keâefJe keâLee keâes ›eâceyeæ keâjles ngS oes mevoYe&-Mueesskeâ Øemlegle keâjles nQ~ yeÇÿeepeer hej he#eheele
keâjves Jeeues YeieJeeve jece jbie keâer Je<ee& keâj jner pevekeâveefvoveer meerleepeer keâer efheÛekeâejer Úervekeâj Jesie mes oewÌ[les ngS
th
ee
Úue mes nerve nesles ngS Yeer efvekegbâpe ceW efÚhe ieÙes Deewj ØeYeg ßeerjece keâes ce=ieveÙeveer meerleepeer {Btb{leer jneR~ Devevlej {tBbÌ{leer
ngF& he=LJeerveefvoveer meerleepeer ves Gvekeâer efheÛekeâejer ueskeâj efvekegbâpe ceW efÚhes ngS leceeue kesâ meceeve megvoj Deheveer DeeYee
P
si
mes cesIe keâes Yeer peerleves Jeeues cegefveÙeeW kesâ Skeâcee$e ueeYe mJe¤he efMeJe Deewj heeJe&leer kesâ Éeje Yeer hetefpele keâceueveeYe
ul
Deheves ØeeCe-efØeÙelece ßeerjece keâes osKe efueÙee~

T
ri
ieerle mebKÙee-10
Sh
JejJeoves meerlee efuecheefle jeieb JejJeoves~~

11
he=‰lees ie=nerlJee YegpeeYÙeeb Øeiee{b keâjeYÙeeb efJeceÅe& ce=ogkeâheesueÙeesyee&{ced~

20
keâjpew§e keâppeueb uegcheefle meerleeJejJeoves~~1~~

ht
ig
meceeefue*diÙe Ûe ØeeCeheeEle mee mleveesheheer[b nemeb nemeb meceeefMue<Ùe Jejb MueLeod›eer[ced~

yr
jeieœepeb ØescCee iegcheâefle meerleeJejJeoves~~2~~

op
veejerÙeceeCeb efJeOeeÙe vejjlveb ùoÙes efveiet¢e efieefjOejØeYegb meÙelveced~

C
©
veJeb Ieveb ®ÛÙee Mecheefle meerleeJejJeoves~~3~~

Yeewceer- pÙeeW meerleepeer ves ßeerjece keâes hekeâÌ[e, lÙeeW efJeveeso ceW ner yengle leerKeer Øeefleef›eâÙee keâer~ Deepe meerleepeer
Deheves efØeÙelece ßeerjece kesâ cegKe hej iegueeue ceue jner nQ~ ØeYeg kesâ heerÚs mes peekeâj oesveeW YegpeeDeeW mes yeuehetJe&keâ
hekeâÌ[keâj Deewj oesveeW neLeeW mes ØeYeg kesâ keâheesueeW hej iegueeue cemeuekeâj Deheveer DebiegefueÙeeW mes ØeYeg kesâ ves$eeW keâe
keâepeue efceše jner nQ~ Deheves ØeeCeheefle ßeerjece keâes Deheves mleveeW mes oyeekeâj Deeefuebieve keâjkesâ yeej-yeej nBmeleer ngF&
efveŠmebkeâesÛe neskeâj ØeYeg keâes ieues mes ueieekeâj meerleepeer Devegjeie keâer ceeuee ner ietBLe jner nQ~ ceveg<ÙeeW ceW ßes‰ ßeerjece keâes
ceefnuee kesâ JeŒe DeeYet<eCe henveekeâj GvnW veejer pewmee yeveekeâj ØeÙeemehetJe&keâ efieefjOej keâefJe kesâ mJeeceer ßeerjece keâes
Deheves ùoÙe cesW efÚheekeâj meerleepeer Ssmeer Øeleerle nes jner nQ, ceevees efyepeueer veJeerve yeeoue keâes Deheves mes {keâ jner nw~
efJeMes<e- Ùen ieerle Yeer nesueer keâer ueeskeâOegve ceW ner efveyeæ nw~ Fmekeâe yeesue nw—‘jefmeÙee keâes veeefj yeveeDees jer
d .
ve
jefmeÙee keâes’~
er
ieerle mebKÙee-11
es
R
jeIeJe kegâ® cee efJeJeeob Jejo osefn ÂleeR Jew ceoerÙeeced~~
s
nesueerjYemeJeMejefmekesâvõMesKej jÛeÙeefme keâheškeâocyeced~
ht
ig
Âleernejb ienves efveueerÙemes leveg<es cegOee efJeuecyeced~~
R
mJepeve osenf Yeefòebâ mJekeâerÙeeced~~1~~
ll
.A
efmeÃeefme jeiejmewce&ce iee$eb MueLeÙeefme ceewefòeâkeânejced~
s
ya
efJelegoefme meefKeefYeŠ mececeeflecee$eb keâueÙeefme kesâefueØeÛeced~~
$e+pegceghewenf ceefleb N
YeJeoerÙeeced~~2~~
va
mecØesjÙeefme megefce$eemetvegb #esheÙemes yengjeieced~
Se
uesheÙemes Jeoves megmeKeerveeb kegâ*dkegâcejmeceefYeYeeieced~~

th
›eâceb mecesenf keâerelf eË lJeoerÙeeced~~3~~

P ee
lÙepe ÛeeheueceLe Yepe YeJeoerÙeeb ceecevegÛejeR oÙeeuees~

si
osefn ÂleeR nesueercevegkeâcheÙe efieefjOejØeYees ke=âheeuees~~

T ul
veceeflecesefn ceÙÙevÙeoerÙeeb jeIeJe kegâ® cee efJeJeeob

ri
Sh
megKeceJesenf oemeeR lJeoerÙeeb jeIeJe kegâ® cee efJeJeeoced~~4~~

11
Yeewceer- Deye meerleepeer DevegveÙe kesâ mJej ceW keân jner nQ- ns jeIeJepeer! Deehe efJeJeeo cele keâerefpeS~ ns meepeve!
20
cesjer efheÛekeâejer os oerefpeS~ ns jefmekeâeW kesâ efMejesceefCe! Deehe nesueer kesâ Deevevo kesâ JeMe ceW neskeâj yeÌ[er ner keâhešeW keâe
efvecee&Ce keâj jns nQ~ cesjer efheÛekeâejer Ûegjekeâj Deehe kegbâpe ceW efÚhe ieÙes nQ, Fmemes Deehe JÙeLe& keâe efJeuecye keâj jns nQ~
ht
ns Jejoeveer! cegPes Deheveer Yeefòeâ os oerefpeS~ Deehe efheÛekeâejer mes cesje Mejerj efYeiees jns nQ Deewj cesje ceesleer keâe nej
ig
yr
efMeefLeue keâj jns nQ, efce$eeW kesâ meeLe cegPes yengle melee jns nQ~ Gušs Kesue keâe ØeÛeej keâj jns nQ~ ns ØeYeg! Deehe Deheveer
op
mejue yegefæ efheâj mJeerkeâeefjÙes~ Deehe ue#ceCe peer keâes Gkeâmeeles nQ Deewj cegPe hej yengle jbie [ueJeeles nQ~ cesjer meefKeÙeeW
C
kesâ De”eW ceW keâgcekegâce ceueJeeles nQ~ Deehe Deheveer keâerefle& keâes Øeehle keâjW, DeLee&led meewcÙelee yejleW~ ns efieefjOej keâefJe kesâ
©
mJeeceer! Deehe Deheveer ÛebÛeuelee ÚesefÌ[S Deewj cegPe mesefJekeâe keâes mvesn oerefpeS~ cegPes cesjer efheÛekeâejer os oerefpeS~ cesjs
Øeefle DevÙeLee yegefæ cele keâerefpeS~
efJeMes<e- Ùen ieerle nesueer keâer heejcheefjkeâ Oegve ceW keâeheâer jeie ceW efveyeæ nw~ Fmekesâ yeesue nQ- ‘keâens keâjle ceesmes
jej keâvnwÙee os oes efheÛekeâve ceesjer’~

ieerle mebKÙee-12
nesueer ceneslmeJes Øeerlee mejÙetleerjs efJeuemeefle meerlee~~
MeerleuecevomegievOemeceerjs Yet<eCeJemevehejerlee~
jepeefle meKeerpevesve meceslee efØeÙelecehesÇceØeleerlee~~
d .
ve
ùoÙesÓYe=lejIegheceYeerlee ~~1~~
er
jIegheefleueeskeâveJe_Ûeceef_Ûelee menmee mJepeveceYeerlee~
es
kegâ¿ÏcejeiejmewŠ keâheesueÙeesŠ efuecheefvle mce njerlee~~
R
s
jefmekeâjmejÁØeCeerlee ~~2~~
ht
ig
ceoË ceoË ce=ogjeflece=ogefYeŠ keâjpeecyegpewŠ meYeerlee~
R
jIegJejefJeOegJeoveb Ûegcyevleer jmeheeflejYemeb veerlee~~
ll
.A
ceOegjleceYeeJeceYeerlee ~~3~~
s
ya
Âleer efveefnlemece®CeleceheÙemee efmekeälJee nefjb efJeveerlee~
N
De_peveceefmeceÙeveKewŠ keâheesues veece efueefKelJee Yeerlee~~
va
meKeeR ielee efieefjOejieerlee~~4~~
Se
Yeewceer- nesueer kesâ ceneslmeJe ceW ØemeVe ngF& meerleepeer mejÙet leš hej efJejepe jner nQ~ Meerleue, cevo Deewj megieefvOele
th
JeeÙeg mes Ùegòeâ mejÙet leš hej Yet<eCe Deewj JeŒeeW mes {keâer ngF& Deheves ØeeCe-efØeÙelece kesâ Øesce mes efJeÕemle meerleepeer meKeer
ee
peveeW kesâ meeLe efJejepe jner nQ, GvneWves DeYeer° ™he mes Deheves ùoÙe ceW ßeerjece keâes OeejCe efkeâÙee nw~ jefmekeâjepe ØeYeg
P
keâer jme jbieYetefce ceW ØeCeerle meerleepeer ßeerjece keâer Âef° yeÛeekeâj ØemeVe nesleer ngF& menmee Gvekesâ heeme Dee ieÙeeR Deewj
si
ul
ßeernefj kesâ meceerhe Deekeâj Gvekeâes kegâcekegâce kesâ jbie kesâ jme mes venuee efoÙee~ ceOegjlece keâevlee- YeeJe keâes Øeehle ngF&
T
meerleepeer ëe=bieej jme mes hejce DeeJesMe keâes mJeerkeâej keâjkeâs LeesÌ[er-meer YeÙeYeerle neskeâj Deheveer keâesceue neLe keâer
ri
Sh
GbieefueÙeeW mes ØeYeg kesâ keâheesue keâes cemeue-cemeue keâj Deheves ØeeCeOeve ßeerjece keâes Ûetceves ueieeR~ efieefjOej keâefJe kesâ
Éeje ieeÙeer ngF& meerleepeer efJeveceüleehetJe&keâ ßeernefj keâes efheÛekeâejer ceW Yejs ngS ueeue peue mes mejeyeesj keâjkesâ Deheveer
11
keâepeue keâer mÙeener mes Ùegòeâ veKeeW mes ØeYeg ßeerjece kesâ keâheesue hej Dehevee ‘meerlee’ veece efueKekeâj efveYeeakeâlee kesâ meeLe
20
meefKeÙeeW kesâ heeme Ûeueer ieÙeeR~

ht
ieerle mebKÙee-13
ig
yr
Kesueefle jeceŠ efØeÙeÙee meceslÙe nesueercen GhemejÙetceLewlÙe~

op
heefjOeeÙe heerleJemeveb efveOeeÙe keâesoC[Mejb keâJeÛeb efJeneÙe~~1~~

C
©
›eâer[evegketâueJes<eb efJeOeeÙe $e+legjepemeKeb meeLeË ØeOeeÙe~

ue#ceCeb YejleMe$egIveceslÙe nesueerjÁb meeojcegheslÙe~~2~~
efvepeefce$eJeie&ceefhe meceentÙe me¿esÛeues<eceefhe meceeOetÙe~

DeJeefnlLeeyeÇe[ r eceefhe efJeOetÙe jceles jeceŠ heeheb efJehetÙe~~3~~
efme_Ûeefvle meKeeÙeŠ efßeÙeŠ meKeerŠ efuecheefvle kegâ¿Ïcew§evõcegKeerŠ~
meerleemeKÙeesÓefhe meKeereVf eie=¢e jecemÙe Ùees<eÙeefvle Øeie=¢e~~4~~
ceg_Ûeefvle cegnng e& ne efJeOeehÙe JeejcJeejb meerleeb ØeieehÙe~
d .
oMeË oMeË jecees efJenmeefle ieeÙevleer efieefjOejieereJf e&uemeefle~~5~~
ve
er
Yeewceer- ßeerjece nesefuekeâe kesâ ceneslmeJe ceW mejÙet kesâ leš hej Deekeâj ØeeCeefØeÙee meerleepeer kesâ meeLe nesueer Kesue
es
jns nQ~ heerleecyej OeejCe keâjkesâ Oeveg<e-yeeCe veerÛes jKekeâj, keâJeÛe ÚesÌ[keâj nesueer Kesue kesâ Devegketâue JesMe yeveekeâj
R
Jemevle kesâ efce$e keâece keâes Dehevee meeLeer yeveekeâj ØeYeg nesueer Kesue jns nQ~ ue#ceCe, Yejle Deewj Me$egIve keâes meeLe
s
ht
ueskeâj Deewj DeeojhetJe&keâ nesueer ›eâerÌ[emLeue hej heOeejkeâj Deheves efce$eJej keâes Deeoj mes heeme yegueekeâj Deewj mebkeâesÛe
ig
kesâ uesMe keâes Yeer ÚesÌ[keâj DeJeefnlLee Deewj ›eer[eefo YeeJeeW keâes Yeer otj mes ner lÙeeiekeâj peerJeeW keâe heehe ve° keâjkesâ
R
ßeerjece nesueer kesâ jbie ceW jce ieÙes nQ~ ßeerjece kesâ efce$eieCe meerleepeer keâer meefKeÙeeW keâes jbie mes mejeyeesj keâj jns nQ Deewj
ll
.A
Gve ÛevõcegefKeÙeeW kesâ cegKeeW hej kegbâkegâce ueiee jns nQ Deewj meerleepeer keâer meefKeÙeeB Yeer ßeerjece kesâ meKeeDeeW keâes oyeesÛe
s
keâj hekeâÌ[keâj GvnW veejer yevee osleer nQ~ Gvekesâ cegKe mes nene keâjekeâj Deewj yeejcyeej meerleepeer keâe ÙeMe ieJeekeâj efheâj
ya
ÚesÌ[leer nQ~ Ùen ÂMÙe osKekeâj ßeerjece yeejcyeej nBme jns nQ Deewj efieefjOej keâefJe keâer JeeCeer Yeer ØeYeg keâe nesueer
ceneslmeJe iee-ieekeâj megMeesefYele nes jner nw~ N
va
efJeMes<e- Ùen ieerle MeeŒeerÙe nw~ Fmes ceeuekeâewMe, yemevle, veš Deeefo jeieeW ceW ieeÙee pee mekeâlee nw~
Se
Ùen ieerle ef$eleeue ceW efveyeæ nw~

th
ee
ieerle mebKÙee-14
P
ue#ceCecegheslÙe peevekeâermeKeer efveef#ehÙe jeiehee$es megcegKeer~

si
ul
veKeefMeKeceLeeõ&iee$eb efJeOeeÙe ÉwceelegjceefOejeieb efveOeeÙe~~1~~

T
ri
ueueveeJes<eb lemcew ØeoeÙe Yeeues efmevotjb Øeefvecee&Ùe~

Sh
ieeÙeefvle nmeefvle Jehegevf e&jer#Ùe meerleeefhe ceesoles efŒeÙeb Jeer#Ùe~~2~~

11
keâLeÙeefle ØepeeJeefle meceeÙeeefn Fn efle‰ peueb efheye cee ØeÙeeefn~

20
Yeüelejb #eeceÙes lJeeb efveieÅe jeIeJeb oMe&Ùes meceemeeÅe~~3~~

ht
ns DeeÙe&heg$e efkeâue heMÙe heMÙe MÙeeuekeâhelveeR efvehegCeb ØeheMÙe~

ig
yr
jeceesÓefhe nmeefle ue#ceCeceJes#Ùe ue#ceCees ueppeles efvepecehes#Ùe~~4~~

op
Je<e&efvle megjJejeŠ megmegceveebefme ù<Ùeefvle Jew<CeJeeveeb ceveebefme~

C
efieefjOejes Jeoefle peÙe jece jece, peÙe jece ieerlemeerleeefYejece~~5~~

©
Yeewceer- Fmekesâ he§eeled megvoj cegKeJeeueer meerleepeer keâer Skeâ meKeer ßeerue#ceCe kesâ heeme peekeâj GvnW jbie kesâ
efJeMeeue hee$e ceW [euekeâj veKe mes efMeKe lekeâ kegâceej ue#ceCe keâes jbie ceW [gyeeskeâj Deewj Éwceelegj DeLee&led keâewmeuÙee peer
SJeb megefce$eepeer kesâ mebkeâuhe mes Øekeâš ngS ßeerue#ceCe keâes nesueer kesâ jbie ceW mejeyeesj keâjkesâ GvnW veejer keâe JesMe OeejCe
keâjekeâj Gvekesâ cemlekeâ hej efmevotj keâer efyeefvoÙee ueiee osleer nw, ue#ceCepeer keâe veejer mJe¤he osKekeâj meefKeÙeeB iee jner
nQ Deewj nBme jner nQ~ meerleepeer Yeer Fme DehetJe& ceefnuee keâes osKekeâj ØemeVe nes jner nQ Deewj meerleepeer keân jner nQ—YeeYeer!
ÙeneB DeeDees~ ÙeneB yew"es~ peue efheDees~ otj cele peeDees~ ceQ Deheves YewÙee mes keânkeâj legcnW #ecee keâje osleer ntB Deewj legcns
legcnejs vevoesF& jeIeJepeer keâes efoKeeleer ntB~ efHeâj meerleepeer! ßeerjece keâes mecyeesefOele keâjkesâ keânleer nQ-DeeÙe&heg$e!
.
osefKeÙes! osefKeÙes! Deheveer Ùen veF& mejnpe osefKeÙes~ ßeerjece Yeer ue#ceCepeer keâes Fme JesMe ceW osKekeâj nBme jns nQ Deewj
d
ve
ue#ceCepeer Deheveer Ùen oMee osKekeâj ueefppele nes jns nQ~ osJelee ØemeVe neskeâj heg<heJe<ee& keâj jns nQ~ Jew<CeJe kesâ ceve
er
Yeer ØemeVe nes jns nQ~ efieefjOej keâefJe Yeer ØemeVelee mes keân jns nQ—ßeerjece keâer peÙe nes! ieerle meerleeefYejece keâer peÙe nes~
es
mevoYe&MueeskeâŠ
R
s
efJeueeskeäÙe ueueveeJes<eb ue#ceCeb MegYeue#ceCeced~
ht
ig
efJeveesojmemebhe=òebâ peieew meerleemeKeer keâueced~~1~~
R
ll
Yeewceer- ßes‰ ue#eCeeW Jeeues ue#ceCepeer keâes veejer JesMe ceW heefjCele osKekeâj YeieJeleer meerleepeer keâer meKeer efJeveeso
.A
jmehetCe& Ùen ieerle ieeves ueieeR~
s
ya
ieerle mebKÙee-15
N
va
peÙe peÙe peÙe oMejLeve=hekeâvÙes peÙe peÙe peÙe~~
Se
meceeieÛÚ ue#ceCes megueesÛeefve Je=Ces JejwmlJeeb DeefleOevÙes~~1~~

th
cee Yetce&veefme ceveeieefhe efJeivee peeves lJeeceLeMegYekeâvÙes~~2~~

ee
meerleeÙeeŠ ØepeeJeleer YetlJee Yeg*#d Je megkeâerelf eË megJeoevÙes~~3~~

P
™heJeleeR ue#ceerevf eefOeYeeÙeeË JejÙeecemlJeeb mecevevÙes~~4~~

si
ul
efieefjOejØeYees cee iecees jes<eb nesueernemeefceceb cevÙes~~5~~

T
ri
Yeewceer- oMejLe cenejepe keâer keâvÙes! (hegef$e) legcnejer peÙe nes, peÙe nes, peÙe nes~ megvoj ves$eeW Jeeueer ue#ceCe
Sh
DeeDees DeeDees~ OevÙeJeeo, ÙeneB legcneje megvoj otuneW mes yÙeen keâjeGBâieer~ ceve ceW LeesÌ[e-mee Yeer GefÉive cele nesDees~
11
ceQ legcnW ßes‰ keâvÙee kesâ ™he ceW peeveleer ntB~ ßes‰oeveMeerues! meerleepeer keâer YeeYeer yevekeâj efceefLeuee ceW Deevevo keâe
20
DevegYeJe keâjes~ nce legce pewmeer ¤heJeleer keâes ue#ceerefveefOe keâer helveer kesâ ™he ceW JejCe keâjleer nw~ hegveŠ efceefLeuee keâer
meefKeÙeeB keânleer nQ- ns efieefjOej keâefJe kesâ mJeeceer ßeerjece! nceejs JÙeJenej mes Deehe ®° ve neW~ Fmekeâes lees ceQ nesueer
ht
ig
keâe efJeveeso ceeveleer ntB- ‘yegje ve ceevees nesueer nw~’

yr
ieerle mebKÙee-16
op
C
DevegpemegùefÆŠ keâeceesÓefYejecees jecees jceles Jemevles~~

©
mejÙetleerjs efvece&ueveerjs MeerleuecevomegievOemeceerjs~

cejkeâlekeâvoMÙeeceesÓefYejecees jecees jceles Jemevles~~1~~
keâjleueefJeuemeoJeerjiegueeuees Jeheg<ee efJeieefCeleveJeueleceeuees~

YeJeYeÙeefJe<eÙeefJejecees jecees jceles Jemevles~~2~~
jepevles men meces meKeeÙeŠ uemeefle ue#ceCees ueefuelemeneÙeŠ~
YepekeâùoÙeefJeßeeceesÓefYejecees jecees jceles Jemevles~~3~~
ÂleerheÙeesefYejeõ&Ùeefle meerleeb efuecheefle kegâ¿Ïcejmewjveerleeced~
d .
efieefjOejieerleeÓjeceesÓefYejecees jecees jceles Jemevles~~4~~
ve
er
Yeewceer- Deheves Úesšs YeüeleeDeeW Deewj efce$eeW kesâ meefnle keâece DeLee&led DelÙevle keâceveerÙe leLee ‘keâ’ DeLee&led yeÇÿee
es
‘De’ DeLee&led efJe<Ceg ‘ce’ DeLee&led censMe; efMeJe kesâ Yeer efveÙev$ekeâ meyekeâes Deevevo osves Jeeues ßeerjece JemevleeslmeJe ceW
R
nesueer Kesue jns nQ~ Meerleue-cevo, megievOe keâer JeeÙeg mes Ùegòeâ efvece&ue peue Jeeues mejÙet leš hej cejkeâle Deewj yeeoue kesâ
s
ht
meceeve megvoj ßeerjece yemevle ceW nesueer Kesue jns nQ~ ßeerjece kesâ ßeernmlekeâceue ceW Deyeerj Deewj iegueeue megMeesefYele nes
ig
jne nw~ GvneWves Deheves F°-efJe«en mes veJeerve leceeue keâes Yeer ueefppele efkeâÙee nw~ Ssmes mebmeej kesâ YeÙe Deewj efJe<eÙeeW kesâ
R
DeYeeJe mLeeve ßeerjece Jemevle ceW nesueer Kesue jns nQ~ ßeerjece kesâ meeLe meYeer efce$e efJejepe jns nQ Deewj megvoj meneÙekeâ
ll
.A
kesâ ™he ceW ßeerue#ceCepeer megMeesefYele nes jns nQ~ Deheves Yepeve keâjves JeeueeW kesâ ùoÙe ceW efJeßeece keâjves Jeeues ßeerjece
s
Jemevle ceW nesueer Kesue jns nQ~ efieefjOej keâefJe kesâ Éeje ieeÙes ngS GÅeeve ieerleeW ceW efveJeeme keâjves Jeeues DelÙevle megvoj
ya
YeieJeeved ßeerjece mJeÙeb mes Deefleefjòeâ efkeâmeer mes ve Øeehle nesves Jeeueer meerleepeer keâes efheÛekeâejer kesâ jbie ceW [gyees jns nQ,
N
efYeiees jns nQ Deewj Gvekesâ cegKe hej kegbâkegâce ueiee jns nQ leLee JemevleeslmeJe ceW nesueer Kesue jns nQ~
va
efJeMes<e- Ùen ieerle DeJeOeer keâer DeeBÛeefuekeâ nesueer Oegve kesâ {eue ceW efveyeæ nw~ Fmekeâe yeesue nw-
Se
‘‘meoe Devevo jns Fn Éejs ceesnve KesueW nesueer’’~

th
ee
ieerle mebKÙee-17
P
si
mejÙetefvekegâ_pes meerleeefYejecees jeceŠ Kesueefle nesueerced~~

ul
efoefMe efoefMe efJeuemeefle JeMeer JemevleŠ kegâmegecf elele®JejceefojefoievleŠ~

T
ri
meefKeJejyevOegeJf eveerleeefYejecees jeceŠ Kesueefle nesueerced~~1~~

Sh
veJeuekeâjkeâceueefJeuemeoJeerjŠ Yeele=megùefÆŠ men jIegJeerjŠ~

11
yengefJeefOekesâefuehegveerleeefYejecees jeceŠ Kesueefle nesueerced~~2~~

20
megieeŠ keâueb ieeÙeefvle Jemevleb heefjÛejefvle YeeJewYe&ieJevleced~

ht
JeeÅeueefmelemeÁerleeefYejecees jeceŠ Kesueefle nesueerced~~3~~

ig
yr
efme_Ûeefle oefÙelees oefÙeleeb jeiewŠ mJeÙeb efmeÛÙeles uemeovegjeiewŠ~

op
keâefJeJejefieefjOejieerleeefYejecees jeceŠ Kesueefle nesueerced~~4~~

C
©
Yeewceer- mejÙet kesâ leš hej efveefce&le efvekegâ_pe ceW meerleepeer keâes Deevevo osves Jeeues ßeerjece nesueer Kesue jns nQ~ Je=#eeW
keâes hegef<hele keâjves Jeeuee Deewj efoMeeDeeW keâes ceeokeâ yeveeves Jeeuee meyekeâes JeMe ceW keâjves Jeeuee Jemevle ØelÙeskeâ efoMee
ceW megMeesefYele nes jne nw~ meKeerpeveeW mes Jeefvole efJeveceü meerleepeer keâes megKe osves Jeeues ßeerjece nesueer Kesue jns nQ~ veJeerve
keâjkeâceue ceW Deyeerj efueS ngS YeeFÙeeW Deewj efce$eeW kesâ meefnle efJejepeceeve jIegJeerj ßeerjece Deveskeâ jmekesâefueÙeeW ceW
kegâMeue heefJe$e meerleepeer kesâ megKeo ßeerjece nesueer Kesue jns nQ~ ievOeJe& Jemevle kesâ ieerle iee jns nQ Deewj YeeJeveeDeeW mes
YeieJeeved keâer mesJee keâj jns nQ~ Fme Øekeâej yeeÅeeW mes megMeesefYele mebieerle Jeeueer meerleepeer kesâ megKeoelee ßeerjece nesueer
Kesue jns nQ~ mJeÙeb YeieJeeve ßeerjece meerleepeer keâes jbieeW mes efYeiees jns nQ Deewj Devegjeie hetCe& jbieeW mes mJeÙeb Yeer meeRÛes pee
jns nQ~ Fme Øekeâej efieefjOej keâefJe kesâ ieerleeW keâe efJe<eÙe yeveer ngF& meerleepeer kesâ Deevevooelee ØeYeg ßeerjece nesueer Kesue
jns nQ~
d .
ve
mevoYe&Mueeskeâew
er
efme_Ûeved YetefcemegleeheÙeesohešueerheešerjhe$eeJeueeR
es
R
efuecheved kegâ¿Ïcece_pegjeiejmeYe=ledkeâevleekeâheesueb keâueced~
s
uegcheved ueesefhelekewâleJeeb ce=ieÂMees yeÇer[eb efJeveesowjueb
ht
ig
nesueerjÁjmes jlees jceÙeles jecees jceeb JeuueYeeced~~1~~
R
ll
Yeewceer- he=efLeJeerveefvoveer meerleepeer kesâ Je#ees®neW hej ueieer ngF& Ûevove mes efveefce&le he$eeJeueer keâes Oeesles ngS SJeb
.A
meerleepeer kesâ megvoj keâheesue keâes kegbâkegâce kesâ megvoj õJe mes efuehle keâjles ngS Deveskeâ Øekeâej kesâ efJeveesoeW mes meerleepeer keâer
s
ya
keâhešveeefMeveer ueppee keâes otj keâjles ngS nesueer kesâ jmejbie ceW leuueerve ßeerjece Deheveer ØeeCeefØeÙee meerleepeer keâes jcee jns
nQ~
N
va
meerlee Øeen nmevleerMeb Øesceme¿esefÛeleYeügJee~
Se
IveleerJe mJeb IeveMÙeeceb JeuueYeb JeuueYeevevee~~2~~

th
Yeewceer—Deheves Øesce mes cegÌ[er ngF& YeeQneW Éeje ØeeCeJeuueYe ßeerjece hej Øenej keâjleer-meer DelÙevle efØeÙe cegKeceC[ue
ee
Jeeueer meerleepeer nBmeleer ngF& IeveMÙeece ßeerjece mes yeesueeR~

P
si
ieerle mebKÙee-18
T ul
cee ef#ehe cece veÙeves iegueeueb ns

ri
Sh
ëe=Ceg jeIeJe efJeveÙeb ceoerÙeced~~

Øenjefme Âleer jmewce&ce Jeoves,
11
20
efuecheefme kegâ¿Ïcekewâj&memeoves~
njs njmesÓ”jeieb jmeeueb ns,
ht
ig
ëe=Ceg jeIeJe efJeveÙeb ceoerÙeced~~1~~

yr
op
vees ceeveÙeefme ceOegjcevegjesOeced,

C
keâlegË ve MekeäÙes keâ"esjb efJejesOeced~

©
hegvejveg®vOes levegefpeleleceeueb ns,

yeng Ûeeheueb kegâJe&les les meKeeÙeŠ,

vees ueeefle ueeIeJeb ue#ceCeŠ meneÙeŠ~
me ces efJeveesob Je=CJeles efJeMeeueb ns,
DeOegvee veveevõe MeevleÙee Mehes les,
d .
Deeojeòeeceeõ&eÙf elegb uehesles~
ve
er
efkeâceg Øes#emes efØeÙeleceefØeÙeeueb ns,
es
ßegCeg jeIeJe efJeveÙeb ceoerÙeced~~4~~
R
jceÙemJe ceeb jeceeb meerleeefYejeceŠ,
s
ht
efieefjOejYeÙeb oceÙe ÅegefleefpelekeâeceŠ~
ig
R
nesuÙeeb meleeb peefn peieppeeueb ns,
ll
.A
ßegCeg jeIeJe efJeveÙeb ceoerÙeced~~5~~
s
Yeewceer- ns jeIeJe! cesjer DeeBKe ceW iegueeue cele [eefueÙes~ ns jeIeJe! cesjer ØeeLe&vee megve ueerefpeÙes~ ns ßeernjs! Deehe
ya
efheÛekeâejer kesâ peue mes cesjs cegKe hej Øenej keâj jns nQ leLee cesjs megvoj Debiejeie keâes ve° keâj jns nQ Deewj ceQ Deehekeâe
N
keâ"esj efJejesOe Yeer veneR keâj hee jneR ntB~ DeleŠ Deheves ßeerefJe«en mes leceeue keâes peerleves Jeeues Deehemes ceQ kesâJeue DevegjesOe
va
keâj jner ntB efkeâ cesjer DeeBKe ceW iegueeue cele [eefueÙes~ Deehekesâ efce$eieCe yengle Ûeheuelee keâj jns nQ Deewj YewÙee ue#ceCe
Se
Yeer ueIeglee keâes veneR mJeerkeâej keâj jns nQ~ meYeer ueesie cegPemes yengle efJeveeso keâj jns nQ~ Fme meceÙe ceQ Deehekeâes Deheveer
th
veveo Meevlee keâer MeheLe os jner ntB Deewj GvneR keâes jbie mes efYeieesves kesâ efueS ceQ Deehekeâes mebkesâle keâj jner ntB~ DeLee&led
ee
Deheveer yenve mes jbie KesefueÙes~ Deehe ØemeVe neskeâj efØeÙeeue Je=#e keâes keäÙeeW osKe jns nQ? Deheveer MeesYee mes keâece keâes
P
peerleves Jeeues cegPe meerlee keâes Deevevo osves Jeeues Deehe ßeerjece cegPes jceCe keâjeFÙes Deewj efieefjOej keâefJe kesâ YeÙe keâes
si
ul
ve° keâerefpeÙes leLee Fme nesueer ceneslmeJe ceW mevleeW kesâ peieppeeue keâes ve° keâj oerefpeÙes~ ns jeIeJe! cesjer ØeeLe&vee megefveÙes~
T
efJeMes<e- Ùen ieerle Yeer ‘‘meoe Devevo jns Éejs ceesnve KesueW nesueer’’ Fme {eue ceW ner efveyeæ nw~
ri
Sh
ieerle mebKÙee-19
11
cece $egefšlees cegòeâeceÙees nejes ns~

20
njs efJeefnlee lJeÙeslLeb nesueer~~

ht
Deeõe& cece keâewMegcYeer Meešer,

ig
yr
efkeäueVeefyevogjYeJeved ces ueueešer~

op
cece efJeefMeefLeueŠ keâJejerYeejes ns,

C
njs efJeefnlee lJeÙeslLeb nesueer~~1~~

©
DeÀeveceefMejefÀeles keâheesues,
cekeâjeke=âlekegâC[ues efJeueesues~
cece JÙeLeexÓYeJeled heešerjmeejes ns,

peeleb JÙemleYetMeCece”ce”ced,
ot<eCeot<eCeb jeefpeleeve”ced~
cece Meesef<elees ve keâef§eoue*dkeâejes ns,
d .
ve
er
SJebefJeOee nesueerkesâueer jesÛeles ve ce¢eced,
es
efieefjOejØeYeesve& Ûeeheueb yeng efJeme¢eced~
R
mees{e mees{JÙeŠ <ees[Meëe=”ejes ns,
s
ht
ig
R
Yeewceer- ns ßeernjs! Deeheves Ssmeer nesueer Kesueer efpemeceW cesje ceesefleÙeeW keâe nej šgš ieÙee, cesjer kegâMegcYe jbieer meeÌ[er
ll
.A
ieerueer nes ieÙeer~ cesjs cemlekeâ keâer efyeefvoÙee Yeer Deeõ& nes ieÙeer Deewj ceWje petÌ[e Yeer eflelej-efyelej nes ieÙee, Deeheves Ssmeer
nesueer Kesueer~ cesjs keâheesue keâepeue keâer keâeefuecee Deewj jbie keâer ueeefuecee mes jbie ieÙes nQ Deewj cesjs cekeâjeke=âle kegâC[ue
s
ya
Yeer Demle-JÙemle nes ieÙes nQ~ Deehekeâer jbie efheÛekeâejer mes cesjs Jeb#ees®neW hej ueiee ngDee Ûevove keâe heešerj efceš ieÙee nw~
N
Deeheves Fme Øekeâej nesueer Kesueer~ ns ot<eCeveecekeâ je#eme kesâ Me$eg ßeerjeIeJe! Deehekeâer efceueve kesâ keâece mes megMeesefYele
va
cesjs Debie-Debie kesâ DeeYet<eCe JÙemle nes ieÙes nQ Deewj cesje keâesF& Yeer Deuebkeâej jbie mes DeÚtlee veneR jne, Deeheves Ssmeer
Se
nesueer Kesueer~ ns ßeernjs! Fme Øekeâej keâer nesueer keâer ›eâerÌ[e cegPes veneR Yeeleer~ efieefjOej keâefJe kesâ mJeeceer! Deehe
th
ßeerjeIeJe keâer ÛevÛeuelee cegPes yengle veneR menve nesleer~ Deehe cesjs meesueneW ëe=bieejeW keâer Ú: ØekeâejeW mes j#ee keâerefpeÙes~
ee
efJeMes<e- Ùen ieerle yeÇpe keâer Skeâ Øeefmeæ nesueer ieerle keâer {eue cesW efveyeæ nw~ Fmekeâe yeesue nw-
P
cesjes štš ieÙees ceesefleÙeve keâes nej, ns Ùeeves Ssmees Ûeškeâ jbie [eÙees~~
si
ul
mevoYe&MueeskeâŠ
T
ri
DeLe efØeÙeeb MeevleÙeefle mce jeIeJees

Sh
efJeceepe&Ùeved he¿peheeefCevee cegKeced~

11
ØehegâuueheeLees®nmeefcceleb nmeved
20
meceg¢e meercevlecemeew jnmÙeefJeled~~1~~

ht
ig
Yeewceer- Fmekesâ Devevlej jnmÙe jme kesâ Jesòee ßeerjeIeJe efJekeâefmele keâceue kesâ meceeve megvoj ßeermeerleepeer kesâ cegKe
yr
keâes Deheves keâceuekeâj mes menueeles ngS ØeeCeefØeÙee meerleepeer keâes meevlJevee osves ueies~
op
C
ieerle mebKÙee-20
©
nesuÙeeceefOe vees jes<eŠ keâeÙe&Š nesuÙeeceefOe~

ntÙevles kegâYeeJevee nesuÙeeces<eesÓLeex ùefo efveOee&Ùe&Š~~1~~
heâeuiegve Fn Je=æesÓefhe osJejes ueieefle keâLeb ÙegJekeâes JeeÙe&Š~~2~~

oerJÙeefle les osJejes ue#ceCeŠ me YeJelÙee ve efJeØekeâeÙe&Š~~3~~
mJeÛÚvob jceles lJeefÙe jecees ve ces efvemeie&Š mebJeeÙe&Š~~4~~
efieefjOejefieefj meerleeefYejeceiegCeieerlekeâocyees efJemleeÙe&Š~~5~~
Yeewceer- ßeerjece keânves ueies~ meerles! nesueer ceW Deehekeâes jess<e veneR keâjvee ÛeeefnÙes~ nesueer kesâ Éeje kegâYeeJeveeDeeW
d .
ve
keâes peuee efoÙee peelee nw~ Deehekeâes nesueer Meyo keâe Ùener DeLe& ùoÙe ceW efveef§ele keâj uesvee ÛeeefnÙes~ Fme heâeuiegve ceW
er
lees Je=æ Yeer osJej ueielee nw lees efheâj ÙegJekeâ ue#ceCe keâes kewâmes jeskeâe peeÙe? Deehekesâ osJej ue#ceCe Deehekesâ meeLe
es
nesueer Kesue jns nQ! Deehekeâes Fvekeâe Deheceeve veneR keâjvee ÛeeefnÙes~ ceQ ßeerjece DeeheceW ner jcelee ntB~ DeleŠ cesjs mJeYeeJe
R
keâes Yeer jeskeâe veneR pee mekeâlee~ Fme Øekeâej cegPe meerleeefYejece ßeerjece kesâ iegCeeW mes iegefcheâle ieerlemecetneW keâe efieefjOej
s
keâefJe keâer JeeCeer ceW ner efJemleej keâjvee ÛeeefnÙes~
ht
ig
ieerle mebKÙee-21
R
ll
meceeielÙe lJeÙee men meerles! megKeb jces nesuÙeecenced ~~
.A
heâeuiegve Fn ceemes mJeÛÚvoced ~
s
ya
Jenefle meceerjs cevob cevoced ~~
N
meceenlÙe lJeÙee meceb meerles! megKeb jces nesuÙeecenced ~~1~~
va
lJeeb jÀeÙeved keâefuelejmejeiewŠ~
Se
ÂleerefveYe&âjwue&meovegjeiewŠ ~~
th
ee
meceecelÙe lJeÙee meeOeË meerles! megKeb jces nesuÙeecenced ~~2~~

P
iet{es YeJelÙeÃeueÛÚeÙes~
si
efieefjOejefJejefÛeleieerleefvekeâeÙes ~~
T ul
meceeJe=lÙe lJeÙee meekebâ meerles! megKeb jces nesuÙeecenced ~~3~~

ri
Sh
Yeewceer- ns meerles! Deehekesâ meeLe efceuekeâj ceQ megKehetJe&keâ nesueer KesuetBiee~ cevo-cevo JeeÙeg kesâ Ûeueles meceÙe Fme
11
heâeuiegve cenerves ceW ceQ Deehekesâ meeLe meceeiele neskeâj nesueer ceW megKehetJe&keâ jceCe keâ™Biee~ Devegjeie mes Ùegòeâ megvoj jbieeW
20
mes Yejs ngS efheÛekeâeefjÙeeW kesâ jbieeW kesâ ØeJeen mes Deehekeâes jbielee ngDee ceQ Deehekesâ meeLe ner nesueer ceneslmeJe ceW Deevevo
uetBiee~ Deehekesâ DeeBÛeue keâer ÚeÙee ceW efÚhee ngDee ceQ Deehekesâ meeLe Skeâerke=âle neskeâj efieefjOej keâefJe Éeje jefÛele ieerle
ht
mecetneW kesâ ceeOÙece mes nesueer ceW megKe keâe DevegYeJe keâ™Biee~
ig
yr
ieerle mebKÙee-22
op
C
efyeueJewÙÙeeueeskeâOegveew—
©
ceÁueiegCeOeecejecees jceles Jemevles~

cewefLeueerueueecejecees jceles Jemevles~~
meerleeueleehejerlees ns
megjJejle®veeceheeefjpeeleiegCeOecee& ~
hetefjlepevekeâeceYegJeveefJeefoleMegYekeâcee& ~~
mesefJelemeg$eeceefveieceefveietefnlececee& ~
ùleefvepepeveoece jecees jceles Jemevles~~1~~
d .
ve
YeewceerÛeueeefJeveerlees ns
er
MegYemegvojMÙeececeOegjÛeefjlehepe&vÙees ~
es
efJeÅeemegKeOeece#eefheleceveesYeJeceevÙees ~~
R
s
peveùoÙeejece mesÛevemegOeemegOevÙees~
ht
ig
YeJeefJeheefÉjece jecees jceles Jemevles~~2~~
R
heeefLe&efJekeâC"ie=nerlees ns
ll
.A
cejkeâleceefCeveeceveJeuemejes®nveeruees ~
s
ya
ueesÛeveeefYejecejceCeerpeveveleMeeruees ~~
ueeskeâheheefjCeecehejceceveesnjueeruees N ~
va
ueeskesâMeØeCeece jecees jceles Jemevles~~3~~
Se
efveieceefve™efheleieerlees ns
th
veerueeslheueMÙeececeOegjceveesnjÛeefjleŠ ~
P ee
MegeÛf ehegCÙeØeCeeceÛejCepeefvelemegjmeefjleŠ ~~
si
ØeCelesehf melekeâeceefieefjOejefiejecegKeefjleŠ ~
T ul
keâ®CeeiegCeOeece jecees jceles Jemevles~~4~~

ri
Sh
Yeewceer- cebieueceÙe iegCeeW kesâ Oeece ßeerjece Jemevle ceW nesueer Kesue jns nQ~ meerleepeer kesâ ùoÙejlve ßeerjeIeJe nesueer
Kesue jns nQ~ meerlee™efheCeer uelee mes Deeefueef”le, heeefjpeele kesâ meceeve iegCeeW Deewj OeceeX Jeeues, osJeJe=#emJe™he meppeveeW
11
keâer keâecevee hetCe& keâjves Jeeues leLee Deheves MegYe keâceeX kesâ keâejCe mechetCe& ueeskeâeW ceW Øeefmeæ, Fvõ kesâ Éeje mesefJele leLee
20
JesoeW ceW efÚhes ngS cece& Jeeues, Deheves YeòeâeW kesâ yevOeveeW keâes ve° keâjves Jeeues YeieJeeve ßeerjece Jemevle ceW nesueer Kesue jns
ht
nQ~ he=LJeerveefvoveer meerleepeer ™he efyepeueer mes Ùegòeâ, cesIemJe™he efJeÅee Deewj megKeeW kesâ Oeece , keâeceosJe kesâ Me$eg efMeJepeer
ig
kesâ Yeer ceeveveerÙe, YeòeâeW kesâ ùoÙe™he GÅeeve keâes ve° keâjves Jeeues ßeerjece Jemevle ceW jce jns nQ~ meerleepeer kesâ keâC" ceW
yr
op
efJejepeceeve FvõveerueceefCe mJe™he veJeerve veerues keâceue kesâ meceeve veerueJeCeea ves$eeW keâes Deevevo osves Jeeues leLee meYeer
C
ceefnueeDeeW kesâ Éeje ØeCecÙe mJeYeeJe Jeeues Deewj ueeskeâheeueeW kesâ megKe heefjCeecemJe™he hejce megvoj ueerueeDeeW Jeeues
©
Deewj ueeskeâheeueeW kesâ Yeer ØeCeeceeW kesâ DeeßeÙe ßeerjece Jemevle ceW jceCe keâj jns nQ~ efpevekesâ efueS JesoeW ceW efoJÙe ieerle
ieeS ieS pees veeruekeâceue kesâ meceeve MÙeeceue leLee ceOegj Deewj megvoj Ûeefj$e Jeeues nQ efpevekeâe ØeCeece heefJe$e Deewj
hegCÙeceÙe nw efpevekesâ ÛejCeeW mes iebieepeer Øekeâš ngÙeeR Deewj efpevneWves ØeCelepeveeW keâer FÛÚeDeeW keâe mecceeve efkeâÙee, Ssmes
efieefjOej keâefJe keâer JeeCeer mes cegKej mJej ceW ieeS ngS keâ®CeeiegCeeW kesâ Oeece YeieJeeve ßeerjece Jemevle ceW nesueer Kesue jns
nQ~
efJeMes<e- Ùen ieerle DeJeOee_Ûeue ceW yengÛeefÛe&le efyeueJewÙee ueeskeâOegve ceW efveyeæ nw~ Fmekeâe yeesue nw- Je==voeJeve
Oeece ceesnve Kesuew nesueer~
ieerle mebKÙee-23
d .
ve
DeefOekeâesmeueOeece meerleejeceew jcesles~
er
meoÙeesOÙeeOeece meerleejeceew jcesles~~
es
Meer l eueef v ece& u eveer j s ns
R
YeeefJeleYeJeYeeceYeJeefveefOelejefCeleleerjs ~
s
ht
ëe=leceueÙeejececeefojmejespemeceerjs ~~
ig
R
heeJeveheefjCeeceOÙeeveceefnlecegefveOeerjs ~
ll
.A
vejueeskeâueueecemeerleejeceew jcesles~~1~~
s
nesueercencenveerÙeew ns
ya
ÅegefleefpelejeflekeâecekeâecekeâesefškeâceveerÙeew ~
N
va
hetefjlepevekeâecejceCeerceefCejceCerÙeew ~~
Se
efJeieefueleceokeâececegefveceevemeveceveerÙeew ~
th
MegefÛeieewjMÙeecemeerleejeceew jcesles~~2~~
ee
ÛeueeheÙeesoMejerjew ns
P
MegYemeûgCeOeececeoveceveesnjcetleea ~
si
ul
MeleYeemkeâjOeecemJepeveceveesjLehetleea ~~
T
pevej_peveOeeceßegeflekegâuekeâerefle&lekeâerleea ~
ri
Sh
YeJeYe_peveveecemeerleejeceew jcesles~~3~~
11
veerueheerleheefjOeeveew ns
20
peveceveesÓefYejeceefJeÅeeefJeveÙeefJeveerleew ~
ht
meppeveeefYejecemeûgCeÛeefjlehejerleew ~~
ig
yr
cevceLeeefYejecekeâefJeJejefieefjOejieerleew ~
op
ueesÛeveeefYejecemeerleejeceew jcesles~~4~~
C
©
Yeewceer- keâesmeue peveheo kesâ Oeece ceW ßeermeerleejecepeer nesueer Kesue jns nQ~ megvoj DeÙeesOÙeeOeece ceW ßeermeerleejece
nesueer Kesue jns nQ~ Meerleue Deewj efvece&ue peue mes Ùegòeâ, Ûevove kesâ GÅeeve mes megMeesefYele, ceeokeâ keâceue keâer megjefYe mes
Ùegòeâ JeeÙeg Jeeues, heefJe$e heefjCeece Jeeues, cegefveÙeeW Deewj OeerjpeveeW kesâ OÙeeve-ef›eâÙee mes hetefpele, heeJe&leerpeer keâer Yeer
MeesYee yeÌ{eves Jeeues, YeJemeeiej kesâ efueS veeJe mJe™he mejÙet ceeB kesâ leš hej ceveg<Ùe ueeskeâ kesâ jlve mJe™he
ßeermeerleejecepeer jce jns nQ~ nesueer kesâ ceneslmeJe mes mecceeefvele Deheveer MeesYee mes jefle Deewj keâece keâes peerleves Jeeues,
keâjesÌ[eW keâeceosJeeW kesâ Yeer FÛÚe kesâ efJe<eÙe, YeòeâeW keâer keâeceveeDeeW keâer hetefle& keâjves Jeeues, ßes‰ ceefnueeDeeW kesâ Yeer jceCe
kesâ kesâvõ, ceo leLee keâece efJeÛeej keâes ve° keâjves Jeeues, cegefveÙeeW kesâ Yeer ceevemeeW kesâ vecemkeâej kesâ DeeßeÙe ieewj-MÙeece
ßeermeerleejece nesueer Kesue jns nQ~ efyepeueer Deewj yeeoue kesâ meceeve Mejerj Jeeues, ßes‰-meodiegCeeW kesâ YeJeve keâeceosJe kesâ
Yeer ceve keâes njves Jeeues Deheves YeòeâeW kesâ ceveesjLeeW keâes hetCe& keâjves Jeeues, meppeveeW kesâ Deevevooelee, efoJÙeØekeâeMeÙegòeâ
d .
leLee JesoeW ceW efpevekeâer keâerefle& ieeÙeer ieF& nw, Ssmes YeJeyeeOee keâes ve° keâjves Jeeues ßeermeerleejece nesueer Kesue jns nQ~ veerues
ve
Deewj heerues JeŒe keâes OeejCe efkeâS ngS, YeòeâeW kesâ ceve keâes Deevevo osves Jeeues, efJeÅee Deewj efJeveceülee mes Ùegòeâ, meppeveeW
er
es
kesâ Deevevooelee, ßes‰ iegCeeW SJeb Ûeefj$eeW mes mecheVe, keâece keâes Yeer megKe osves Jeeues, ßes‰ keâefJe efieefjOej Éeje ieeS ngS
R
ves$eeW kesâ megKejeefMe ßeermeerleejece nesueer Kesue jns nQ~
s
efJeMes<e- Ùen ieerle Yeer efyeueJewÙee ueeskeâOegve ceW efveyeæ nw~
ht
ig
ieerle mebKÙee-24
R
ll
ÛeewleeueOJeveew
.A
jIegJeerjes ®efÛej ™heOeejer JemevleefJenejer~~
s
ya
mepeueheÙeesoleceeueceveesnjMeleceveefmepeceonejer ~
N
mekeâueueeskeâueeJeCÙeueefueleue#ceerueeefueleheohe¿peÛeejer ~~1~~
va
Se
hegjšefkeâjeršKeefÛeleceefCe›eeref[lemeceefceleJeemejkeâejer ~
ueefueleefleuekeâmeewYeienefjpeeÙegieMeejoeohe&Øenejer ~~2~~
th
ee
veJejepeerJeveÙeveMegkeâveeefmekeâcegKeefpelejpeveerefJeÛeejer ~
P
MeefMekeâjnemeyevOegpeerJeeOejieuecegòeâeceeefuekeâeOeejer ~~3~~
si
ul
jef J eef M eMeg J emeveef J eef Û e$eef J eYet < eCemenef c eef L eues M ekeg â ceejer
T
jecees jceÙeved uemeefle ef$eueeskeâerced keâefJeefieefjOejceveŠkegâ_peÛeejer~~4~~

ri
Sh
Yeewceer- JemevleeslmeJe ceW efJenej keâjves Jeeues ßeerjece megvoj ™he OeejCe keâj jns nQ~ veerues yeeoue SJeb leceeue kesâ
11
meceeve megvoj, Deveskeâ keâeceeW kesâ ceo keâes njves Jeeues mechetCe& ueeskeâeW keâer megvojlee keâer MeesYee kesâ Éeje oguejeÙes ngS
20
ÛejCekeâceueeW mes efJeÛejCe keâjves Jeeues ØeYeg ßeerjece Jemevle ceW efJenej keâj jns nQ~ efmej hej mJeCe& cegkegâš ceWs peefšle
ceefCeÙeeW Éeje keâjesÌ[eW-keâjesÌ[eW metÙeeX keâes ueefppele keâjves Jeeues Deheves megvoj efleuekeâ keâer MeesYee mes oes iebiee SJeb Skeâ
ht
ig
mejmJeleer kesâ Denbkeâej keâes otj keâj jns ØeYeg ßeerjece Jemevle ceW efJenej keâj jns nQ~ veJeerve ueeue keâceue kesâ meceeve ves$e,
yr
leesles kesâ ÛeeWÛe kesâ meceeve veeefmekeâe, cegKe mes Ûevõcee keâes peerleves Jeeues ÛevõefkeâjCe kesâ meceeve cegmkeâeve SJeb yevOegpeerJe
op
heg<he kesâ meceeve De®Ce-DeOej leLee ieues ceW ceewefòeâkeâ ceeuee OeejCe efkeâS ngS ØeYeg Jemevle ceW efJenej keâj jns nQ~
C
yeeuemetÙe& kesâ meceeve megvoj heerleecyej OeejCe efkeâS ngS, meerleepeer kesâ meeLe efJejepeceeve efieefjOej keâefJe kesâ ceve™he
©
kegâ_pe ceW efJeÛejCe keâj jns YeieJeeve ßeerjece ef$eueeskeâer keâes jceeles ngS nesefuekeâe ceneslmeJe ceW efJenej hejeÙeCe neskeâj
megMeesefYele nes jns nQ~
efJeMes<e- Ùen ieerle DeJeOe keâer DeeBÛeefuekeâ nesueer ueeskeâOegve Ûeewleeue ceW efveyeæ nw~
ieerle mebKÙee-25
jIegvevoveheeefCeie=nerleer uemeefle meerlee Øeerleer~~
nesueerjmejefmekeâeefßeleJejJeefMekeâe, cegKeMeefMekeâeOe=leYeerleer ~
JeecekeâjsOe=lejeieYeepevee ke=âleo#ekeâjsÂeflejmejerleer~~1~~
Yejleb Oeleg&ceerjefÙelJee ceeC[JeeR ØeleerleceYeerleer~
d .
ve
kegâ¿ÏceceÙekeâheseuekebâ ke=âlJee Ùees<eefÙelJee ØeCeeceØeleerleer~~2~~
er
veKeefMeKeceeõ&iee$eceeflecee$eced, leceLeefJeOeeÙe efJeveerleer~
es
ne ne JeÛees JeeÛeÙevleer leced heefjvele&Ùevles mceeveerleer~~3~~
R
s
meKeerpeveb nemeÙeefle nmevleer mebmkegâJe&leer megveerleer~
ht
ig
efieefjOejØeYegb oMe&Ùevleer efkeâue Yejleb YeeJeØeCeerleer ~~4~~
R
ll
Yeewceer- ßeerjIegvevove keâer heeefCe«enCe Éeje Øeehle Oece&helveer ØemeVe meerleepeer yengle megMeesefYele nes jner nQ~
.A
meerleepeer mJeÙeb nesueer jme keâer jefmekeâ nQ~ GvneWves Deheves mebÙeceer heefle ßeerjece keâes Deheves JeMe ceW keâj jKee nw Deewj
s
ya
Gvekesâ ÛevõcegKe hej YeejleerÙe ceÙee&oe keâer veerefle efJejepe jner nw~ GvneWves Deheves Jeece ßeernmle ceW jbie keâe hee$e OeejCe
N
keâj jKee nw Deewj oeefnves ßeernmle ceW jmejerefle keâe efvePe&jCe keâjves Jeeueer efheÛekeâejer OeejCe keâj jKeer nw~ ØeCeece keâjves
va
JeeueeW kesâ efJeÕeeme mes mecheVe efveYeeakeâ meerleepeer efJeÕeemehee$e Yejlepeer keâes hekeâÌ[ves kesâ efueS ceeC[Jeerpeer keâes Øesefjle
Se
keâjkesâ GvnW ceefnuee keâe Jem$e OeejCe keâjekeâj Yejlepeer kesâ keâheesueeW hej kegbâkegâce keâe ueshe keâjkesâ megMeesefYele nes jner nw~
th
Yejlepeer keâes veKeefMeKeheÙe&vle jbie mes efYeieeskeâj hejce efJeveceü ßeerjece keâer meceerhelee keâes Øeehle meerleepeer ceeC[Jeer heefle
ee
mes ne-ne keâjJeekeâj veÛeeves ueieeR~ YeeJeeW keâe efvecee&Ce keâjves Jeeueer meerleepeer meKeerpeveeW keâes nBmeeleer ngF& mJeÙeb nBme
P
jner nQ~ megvoj veerefleefvehegCe pevekeâveefvoveerpeer Yejlepeer ceW Yeefòeâ-mebmkeâejeW keâe me=peve keâjleer ngF& Gvekeâer Ùen oMee
si
efieefjOej keâefJe kesâ mJeeceer ßeerjece keâes efoKee jner nQ~

T ul
efJeMes<e- Ùen ieerle Yeer Ûeewleeue Oegve ceW efveyeæ nw~

ri
Sh
ieerle mebKÙee-26
11
DeÅe nesueerjmes MegYejlees YejleŠ

20
meKeerefYeŠ kegâceejerÙeleeced~~
ht
meKÙeŠ ve cegÃele mJekeâjleŠ

ig
yr
ve heueeÙeleecemeew MegefÛeyevOeghegjleŠ~
op
DeÅe peielees efJe<eÙejme efJejleŠ

C
megKesve megveejerÙeleeced~~1~~
©
ue#ceCeesÓefhe meceeielÙe efkebâ veŠ keâefj<Ùeles

yeueeosveceeielÙe nefjveex nefj<Ùeles~
DeÅe veKeefMeKeb jÀeefÙelJee megjleŠ

meKeerefYeŠ megÛeejerÙeleeced~~2~~
meKÙeŠ kegâ®le Ûee®keâceuekeâjs keâ¿Ceb
oòe ÛejCeÙees: megvethegjb keâuelkeâCeced~
DeÅe meJe&Lee efJeveesojmeeshejlees
d .
efJeosnkegâceejerÙeleeced ~~3~~
ve
er
nemeb menemeb meerlee keâueb keâLeÙevleer
es
Ûevob Ûevob jIegÛevõb yevOegb oMe&Ùevleer~
R
DeÅe efieefjOejØeYegmvesnefvejlees
s
ht
efvepesve ëe=ÁejerÙeleeced~~4~~
ig
R
Yeewceer- meerleepeer keânves ueieeR—DeeDees, keâuÙeeCe ceW efvejle Yejlepeer keâes Fme nesueer jme ceW meefKeÙeeW Éeje
ll
.A
kegâceejer yevee efoÙee peeÙe~ meefKeÙeeW! meeJeOeeveerhetJe&keâ osKees, Yejle keâes Deheves neLeeW mes cele ÚesÌ[es, keâneR Ùes Deheves
YeeF& ßeerjeIeJe kesâ heeme Yeeie ve peeÙesW~ Deepe mebmeej kesâ efJe<eÙe jme kesâ Jewjeieer Yejle keâes megKehetJe&keâ megvoj veejer yevee
s
ya
efoÙee peeÙe~ ue#ceCe Yeer Deekeâj nceeje keäÙee keâj ueWies Deewj ßeernefj jeIeJe mejkeâej yeuehetJe&keâ Yeer Yejle keâes ncemes
N
veneR ÚgÌ[e mekeWâies~ Deepe mebmeej keâer Jeemevee mes jefnle Yejle keâes veKeefMeKeheÙe&vle jbiekeâj Meeueerve ceefnuee yevee efoÙee
va
peeÙe~ meefKeÙeeW! Fvekesâ keâceue pewmes neLeeW ceW kebâkeâCe henvee efoÙee peeÙe Deewj Fvekesâ keâceue ÛejCeeW ceW megvoj mJej
Se
Jeeuee vethegj OeejCe keâje oes~ Deepe meJe&Lee efJeveeso jme mes Ghejle Yejlepeer keâes ceeC[Jeer kesâ ™he ceW heefjCele efkeâÙee
th
peeÙe~ Fme Øekeâej nBme-nBme keâj meerleepeer ceeC[Jeerpeer keâes efveoxMe keâjleer nQ Deewj ØemeVe nes nes keâj jIegkegâue kesâ
ee
Ûevõcee ßeerjece keâes Gvekesâ Úesšs YeeF& Yejle keâer oMee efoKee jner nQ Deewj keânleer nQ; Deepe efieefjOej keâefJe kesâ mJeeceer
P
ßeerjeIeJe kesâ Øesce ceW efvejle Yejlepeer keâe ceQ Yeefòeâ kesâ iegCeeW mes ëe=bieeefjle keâ¤Bieer~
si
efJeMes<e- Ùen ieerle yeÇpeYee<ee keâer ueeskeâOegve keâer {eue ceW efveyeæ nw~ Fmekeâe yeesue nw- yeeyee vevo Deew ÙeMeesoe
T ul
kesâ ÚwÙee, yepee os peje yeeBmegjer~

ri
Sh
ieerle mebKÙee-27
11
DeÅe veejerYetlees ÂMÙees YeJelee Yeüelee YejleŠ~~

20
efJeuemeodYeeuehešueefmevotjŠ ~
ht
uemeledkeâCe&ÙegiekeâuekeâCe&hetjŠ ~~
ig
kegâceejerYetlees ÂMÙees iegCeJelees Yeüelee YejleŠ~~1~~

yr
op
DeÀevejefÀelece=ieveÙeveŠ ~
C
keâmletefjefleuekeâiegCeÛeÙeveŠ ~~
©
megkegâceejerYetlees ÂMÙees ÙeceJelee Yeüelee YejleŠ~~2~~

levegueefmeleheerleJejmeešer ~
cegefvepeveceesnveheefjheešer ~~
JejveejerYetlees ÂMÙees veÙeJelee Yeüelee YejleŠ~~3~~
efieefjOejØeYees heMÙewveeced~
heefjCeslegceOÙeJemÙewveeced ~~
meoeÛeejerYetlees ÂMÙees yeueJelee Yeüelee YejleŠ~~4~~
d .
ve
Yeewceer- YeieJeleer meerlee ßeerjece mes keânleer nQ—DeeÙe&heg$e! Deepe Deehe Deheves YeeF& Yejle keâes ceefnuee kesâ JesMe ceW
er
osefKeS~ Fvekesâ cemlekeâ hej megvoj efmevotj kesâ oMe&ve keâerefpeS~ Fvekesâ keâeveeW ceW keâCe&hetâue osefKeS, ns meiegCe yeÇÿe!
es
osefKeS, Deepe Deehekesâ YeeF& Yejlekegâceejer yeve ieS nQ~ Fvekesâ ce=ie pewmes ves$e ceW De_peve Deewj ceefnueeiegCe keâe ÛeÙeve
R
keâjves Jeeuee keâmletjer keâer šerkeâe Deeefo Deehe megkegâceejer ceefnuee yeves ngS Deheves YeeF& keâe oMe&ve keâjW~ Fvekesâ Mejerj hej
s
heerueer meeÌ[er megMeesefYele nes jner nw Deewj Fvekeâer heefjheešer cegefvepeveeW keâes Yeer ceesefnle keâj jner nw~ ns veerefleceeve! Deepe
ht
ig
Deheves YeeF& Yejle keâes ßes‰ ceefnuee kesâ ™he ceW osefKeS~ ns efieefjOej keâefJe kesâ mJeeceer jIegveeLepeer! Fve Deheveer yenvee
R
keâes osefKeS Deewj Fvekesâ efJeJeen keâer JÙeJemLee keâerefpeS~ YeieJeved! Deepe Deheves Yeüelee Yejle keâes meoeÛeeefjCeer ceefnuee
ll
.A
kesâ ™he ceW efveneefjS~
s
ieerle mebKÙee-28
ya
jeceŠ ØeenŠ-
N
va
Yeõs Yeõs Deueb nesueerheefjnemew-
Se
Ye&jlees cece lÙepÙeleeced~~

th
cece Yeüelee efvemeiee&led lejueŠ~

ee
ØesceheÙeesefveefOejemeiee&led mejueŠ~~
P
si
Deueb nesueerke=âleÛeeheueØekeâeMew-
T ul
Ye&jlees cece lÙepÙeleeced~~1~~

ri
DeÙeb ßeæÙee YeJeòÙee YeòeâŠ~

Sh
YetefjYeesieeled Øeke=âòÙee efJejòeâŠ~~

11
Deueb efJe<ecewefJe&veesowe|Jeueemew-
20

ht
ig
ue#ceCes ÙeLee ve jes<eesÓ$ekeâeÙe&Š~

yr
mJeerÙeefkeâ¿js ÙeLee lees<ees OeeÙe&Š~~

op
Deueb nesueerke=âleÛeelegjer efJekeâemew-

C
©

ve Øepeeveerles Yejlees efJeveesoced~
efieefjOejØeYeew ØeLeÙeved Øeceesoced~~
Deueb efJeceues ØeieuYeØenemew-

Yeewceer- ßeerjece ves meerleepeer mes keâne—Yeõs! ns keâuÙeeefCe! ÙeneB nesueer heefjneme keâjvee GefÛele veneR nw~ cesjs
Yejle keâes ÚesÌ[ efoÙee peeÙe~ cesjs Yeüelee Yejle yengle ner ce=og Øesce kesâ meeiej Deewj Øeke=âefle mes mejue nQ~ FmeefueS nesueer
kesâ Éeje efkeâÙes ieÙes heefjneme ØekeâeMeeW keâe ÙeneB keâesF& ØeÙeespeve veneR nw~ cesjs Yejle keâes ÚesÌ[ efoÙee peeÙe~ Ùes Deehekesâ
d .
ßeæeueg Yeòeâ nQ Deewj mJeYeeJe mes efJe<eÙeeW mes efJejòeâ nQ~ FmeefueS Fvekesâ Øeefle efJe<ece efJeveeso "erkeâ veneR nw~ cesjs Yejle
ve
keâes ÚesÌ[ efoÙee peeÙe~ ue#ceCe kesâ ner meceeve mecePekeâj Deehe Yejle hej ›eâesOe ve keâjW Deewj Dehevee oeme peevekeâj Fve
er
hej meblees<e OeejCe keâjW~ Fvekesâ meeceves nesueer keâer Ûelegjlee keâe efJekeâeme GefÛele veneR nw~ cesjs Yejle keâes ÚesÌ[ efoÙee peeÙe~
es
cesjs Yejle efJeveeso keâjvee veneR peeveles, Ùes lees efieefjOej ØeYeg kesâ mJeeceer cegPe jece ceW mevlees<e keâe ner DevegYeJe keâjles nQ~
R
efvece&ue Yejlepeer kesâ efJe<eÙe ceW ØeieuYe-heefjneme GefÛele veneR nw~ cesjs Yejle keâes ÚesÌ[ efoÙee peeÙe~
s
ht
mevoYe&MueeskeâŠ
ig
R
mecceesefÛelees cegiOeleÙeeLe YeewcÙee
ll
.A
ieleŠ ØeÙelvesve njsŠ meceerheced~
s
ya
ØesceeßegveerjefvOeÇleveerjpee#ees
efJeYegb efJeveerlees Yejlees JeJevos~~1~~ N
va
Yeewceer-Fmekesâ he§eeled Yejlepeer keâes Yeesuee peevekeâj Yetefceveefvoveer meerleepeer ves meefKeÙeeW mes ÚgÌ[e efoÙee Deewj Jes
Se
ØeÙeeme mes ßeerjece kesâ meceerhe DeeÙes~ Gvekesâ ves$e keâceue efveie&efuele Øesceeßeg mes hetCe& Les~ efJeveceü SJeb meg<egefhle DeJemLee kesâ
th
efJeYeg-Øee%e Yejlepeer ves legjerÙeeJemLee kesâ efJeYeg hejcesÕej ßeerjece keâes Jevove efkeâÙee~
ee
ieerle mebKÙee-29
P
si
mejÙetlešs ueefmelee ueefuelenesueer mejÙetlešs~~

T ul
jeIeJemeKeeveeb meerleemeKeerefYeŠ,
ri
Sh
men meevegjeiee keâefuelenesueer mejÙetlešs~~1~~

hejmhejb OeeJeleeb Oejleeb mJejYemee,
11
20
hejmhejb jeieesÛÚdJeefuele nesueer mejÙetlešs~~2~~

ÂefleefYeŠ meceeo&Ùeleeb hejmhejMejerjced,
ht
ig
Øesceheefjnemeesnefuelenesueer mejÙetlešs~~3~~
yr
op
vece&efYeŠ Øenmeleeb ie=Celeeb nemeÙeleeced ,

C
Deeveves lejÁeslkeâefuelenesueer mejÙetlešs~~4~~

©
efieefjOejØeYegb lees<eÙeleeb efJeveesow-

ce&ÁueØeceesowJe&efuelenesueer mejÙetlešs~~5~~
Yeewceer- Deepe mejÙet leš hej megvoj nesueer megMeesefYele nes jner nw~ ßeermeerleepeer keâer meefKeÙeeW kesâ meeLe ßeerjecepeer
kesâ meKeeDeeW keâer ØescehetCe& nesueer pece ieF& nw~ Skeâ-otmejs keâes hekeâÌ[les ngS Skeâ-otmejs keâer Deesj oewÌ[les ngS GYeÙe
efce$eJeie& kesâ mvesn kesâ DeeJesMe mes nesueer GÚue jner nw~ Skeâ otmejs DevÙeesvÙe keâes efheÛekeâeefjÙeeW kesâ jbie mes ieeruee keâj jns
nQ~ Fme Øekeâej ØescehetCe& heefjnemeeW mes Ùen nesueer Yeer efceefßele nes jner nw~ efJeveesoeW kesâ ceeOÙece mes nBmeles ngS, nBmeeles ngS
Jeelee&ueehe keâjles ngS hegjpeveeW kesâ Deevevo mes GceÌ[er ngF& lejbieeW mes Ùen nesueer mebÙegòeâ nes jner nw~ Fme Øekeâej efieefjOej
.
keâefJe kesâ mJeeceer ßeerjece keâes Deheves efJeveesoeW mes ØemeVe keâj jns DeJeOeJeeefmeÙeeW kesâ cebieueeW Deewj DeeveboeW mes Ùen nesueer
d
ve
mebÙegòeâ mebJeefuele nes jner nw~
er
ieerle mebKÙee-30
es
R
nesuÙeeb vees me¿esÛe: keâjCeerÙees nesuÙeeb vees~~
s
ht
OeeJele Oejle ueeIeJeeuue#ceCeced,
ig
yeueevvewJe heefjnjCeerÙees nesuÙeeb vees~~1~~
R
ll
De_pele heefjOeeheÙele Meeefškeâe,
.A
veeefjJes<es mebmkeâjCeerÙees nesuÙeeb vees~~2~~
s
ya
efuechele kegâ¿ÏcejmewŠ keâheesueced,
DeeYejCewŠ mebYejCeerÙees nesuÙeeb vees~~3~~ N
va
Se
oemeerke=âlÙe ke=âlÙeefJevedceefCevee
efieefjOejØeYegCee JejCeerÙees nesuÙeeb vees~~4~~
th
ee
Yeewceer- nesueer ceW mebkeâesÛe veneR keâjvee ÛeeefnÙes~ meerleepeer keânleer nQ meefKeÙeeW! oewÌ[es~ MeerIeÇlee mes ue#ceCe keâes
P
yeuehetJe&keâ hekeâÌ[ uees~ FvnW cele ÚesÌ[es~ Fvekeâer DeeBKe ceW keâepeue ueieeDees, FvnW meeÌ[er henveeDees~ FvnW veejer JesMe mes
si
ul
mebmkeâeefjle keâjes~ Fvekesâ keâheesueeW hej kegbâkegâce jme keâe ueshe keâjes~ FvnW ceefnuee kesâ ienves henveeDees~ Fvekeâes oemeer
T
yeveekeâj ke=âle%e efMejesceefCe ßeerjece mes Fvekeâe JejCe keâjeDees~

ri
Sh
mevoYe&MueeskeâŠ
11
ceesIeesÅeesiee Keueg ÙegJeleÙees cewefLeueerØesefjleemleeŠ

20
OelegË Ùelveeoefhe heâefCeheefleb ØeeYeJeved ue#ceCeb vees~

ht
Yeiveeslmeene efJeefMeefLeuehešeŠ ØeesÛÛeueod ovleJeŒeeŠ

ig
yr
meerleeb ØeesÛege§f ekegâjefJeieueved ceeefuekeâe ce_pegcegKÙeŠ~~1~~

op
Yeewceer- meerleepeer mes Øesefjle neskeâj Yeer peye Gvekeâer meefKeÙeeB efvejLe&keâ GÅeesie Jeeueer nes ieÙeeR Deewj ØeÙelve keâjkesâ
C
Yeer Mes<eeJeleej ue#ceCe peer keâes veneR hekeâÌ[ heeFË~ leye Gvekeâe Glmeen meceehle nes ieÙee~ Gvekesâ JeŒe efMeefLeue nes ieÙes
©
Deewj ›eâesOe mes meefKeÙeeW kesâ neW" heâÌ[keâves ueies~ Gvekesâ petÌ[s mes heg<heceeuee efiejves ueieer, Ssmeer megvoj cegKeeW Jeeueer
cewefLeueer meefKeÙeeB meerleepeer mes yeesueeR~
ieerle mebKÙee-31
meerles heMÙe heMÙe osJejb lesÓJeMeced~~
heew®<eb he®<eb nesueer ›eâer[Ÿee
nesueer ›eâer[Ÿee keâLeced~~1~~
OeeJevlÙees ieÛÚece Slelmeceerheb
d .
ve
ce=olg Jeeled Øekeâes‰b Øekegâ®les ØelÙeveerkeâced~
er
levJeved Øenemeb me nesueermhe=Meb
es
osnb kegâ®les ke=âMeb nesueer ›eâer[dÙee keâLeced~~2~~
R
s
Dee£Ùeles me yeÇgJeved Yeüele=peeÙee
ht
ig
ÂefleefYeefJe&levegles vees jeieefkeäueVekeâeÙeeŠ~
R
veÙeves<eg ef#eheòÙemeew kegâ¿Ïcekebâ
ll
.A
JehegOe&òes veerjmeb nesueer ›eâer[dÙee keâLeced~~3~~
s
veevegveÙeb ceveglesÓmeew ieewj:
ya
jeceÛejCeveKeÛevõÛekeâesjŠ N
va
JeejÙe megcegefKe efieefjOejsMemeenmeb
Se
ue#ceCeb memeeOJemeb nesueer ›eâer[Ùd ee keâLeced~~4~~

th
Yeewceer- ns meerles! osefKeÙes! osefKeÙes~ Deehe Deheves mJeleb$e osJej keâes osefKeÙes~ Fme keâ"esj heg®<e keâes osefKeÙes~ ceQ
ee
kewâmes nesueer KesuetB? peye nce ueesie oewÌ[keâj Fvekesâ meceerhe peeleer nQ leye nceejer keâesceue keâueeFÙeeW keâes Ùes ceesÌ[ osles nQ
P
Deewj nesueer keâe efJeveeso keâjles ngS nceW meleeles nQ nesueer kewâmes Kesueer peeÙe Deewj ncekeâes YeeYeer keânkeâj yegueeles nQ~
si
ul
efheÛekeâejer ues nceejs Mejerj keâes efYeiees osles nQ~ nceejer DeeBKeeW ceW kegbâkegâce keâe õJe [eue osles nQ Deewj Mejerj veerjme DeLee&led
T
meebmeeefjkeâ Jeemevee mes nerve yevee osles nQ~ efheâj nesueer kewâmes Kesueer peeÙe~ ßeerjece kesâ ÛejCe veKeÛevõ kesâ Ûekeâesj ieewj
ri
Sh
jepekegâceej DevegveÙe veneR ceeveles nQ~ ns meerles! efieefjOej keâefJe kesâ mJeeceer ßeerjece kesâ meenme ßeerue#ceCe keâes YeÙe
efoKeekeâj jeskeâ oerefpeÙes~ DevÙeLee nesueer Kesuevee mecYeJe veneR nesiee~
11
ieerle mebKÙee-32
20
ht
meerlee Øeen-
ig
nesueercens meKÙeŠ megKeb mLeerÙeleeb vewJe jes<ees OeerÙeleeced~~

yr
op
nesueer efJeveesomegKeheJe& meJe&efJeßegleced,

C
DeeefmlekeâefJepeÙeheJe& ieueodieJe&ceÆgleced,
©
jeiewŠ meevegjeieb peieled mecØeCeerÙeleeced~

vewJe jes<ees OeerÙeleeced~~1~~
ÙetÙeb ueieLe ueefueleue#ceCemÙe MÙeeuÙeŠ,

lelemleod efJeveesoeved cee kegâhÙeLe efØeÙeeuÙeŠ,
nemees osJejsCe MÙeeueerefYeefJe&OeerÙeleeced~
ue#ceCeŠ keâoeefhe vees ceÙeeLe lepe&veerÙeŠ,
d .
Ùeg<ceeefYeŠ ›eâer[leg efÛejb vewJe Jepe&veerÙeŠ,
ve
er
meKeerefYeŠ meewefce$eÙes ve oes<ees oerÙeleeced~
es
R
nesueer jeielees ve Ùeg<ceeefYe§e keâesheveerÙeced,
s
ht
efnvogYeejleerÙeØesce vewJe ueesheveerÙeced,
ig
R
efieefjOejsMeheeohe©eb cevees veerÙeleeced~
ll
.A
s
Yeewceer- meerleepeer yeesueeR- meefKeÙeeW! nesueer ceneslmeJe ceW megKehetJe&keâ efmLej jnes~ ›eâesOe cele OeejCe keâjes~ Ùen
ya
nesueer-heJe& efJeveeso keâe heJe& nw~ Ùen DeeefmlekeâeW keâe efJepeÙe-heJe& Deewj Denbkeâej keâe veeMekeâ hejceheeJeve-heJe& nw~
N
DeLee&led Fmeer efove Øeåueeo ves ßeerjece veece kesâ ØeYeeJe mes Deefive hej efJepeÙe heeF& Leer~ Deehe ueesie ue#ceCepeer keâer
va
meeueer ueieleer nQ~ FmeefueÙes ns efØeÙe meefKeÙeeW! Gvekesâ efJeveeso mes kegâefhele ve nes~ osJej keâes lees meeefueÙeeW kesâ meeLe efJeveeso
Se
keâjvee ner ÛeeefnÙes~ Deehe ›eâesOe ve keâjW~ ceQ keâYeer ue#ceCe keâes [eBštieer veneR, Jes Deehekesâ meeLe Øesce mes nesueer KesueW~ ceQ
th
jeskettBâieer Yeer veneR~ Deehe ueesie Yeer megefce$eevevove keâes oes<e ve oW Deewj jes<e ve keâjW~ nesueer kesâ jbie mes Deehe ueesieeW keâes Yeer
ee
›egâæ veneR nesvee ÛeeefnÙes~ efnvot YeejleerÙe Øesce keâe ueeshe veneR keâjvee ÛeeefnÙes Deewj efieefjOej keâefJe kesâ mJeeceer ßeerjece
P
ØeYeg kesâ ÛejCekeâceue ceW Dehevee ceve ueieevee ÛeeefnÙes~

si
ul
ieerle mebKÙee-33
T
ri
meerleejeceew megKeb jcesles nesuÙeeb mejÙetlešcegheÙeeÙe~

Sh
Jeefme‰elcepeehegeuf evecegheme=lÙe Yejleue#ceCeefjhegIveceeùlÙe

11
megùodJeieË memeie&ceeefßelÙe ®efÛej™heue#cÙee ieleMeesYeew~

20
jeflejefleheleer efJeOeeÙe jeIeJe jeflejefleheleer efJeOeeÙe

ht
ig
meerleejeceew megKeb jcesles~~1~~

yr
yengueØeefleheob ceOegceÙeerceslÙe neseuf ekeâejÁcenerceYÙeslÙe

op
megùoefceJe $e+legheeflemeKeb meceslÙe efpeleMecheeOej-

C
©
Mechee®efÛeMegeÛf eJejJemeves heefjOeeÙe jeIeJe JejJemeves heefjOeeÙe

efovemÙe legjerÙeb ØenjceYeer#Ùe heef©eveeR mJeheefleefJeÙegòeâeb Jeer#Ùe

mece®efCelejeseÛf eve&Yees efvejer#Ùe pej"efceJeekeËâ eflejesYeJevleced~
Øees#emegceve DeeOeeÙe jeIeJe Øees#emegceve DeeOeeÙe
efmeefÃeleesÓvÙeesvÙeb jefÀeleJeeefj megOeemeerkeâjb ÂleerPejPeeefj
d .
JemevleesefÛeleb ieerlemeÃeeefj efieefjOejceveŠ kegâÀeYeJeveced~
ve
er
efJenjleeb meoeefvecee&Ùe jeIeJe efJenjleeb meoe efvecee&Ùe
es
R
s
Yeewceer- mejÙet leš hej peekeâj ßeermeerleejecepeer megKehetJe&keâ nesueer Kesue jns nQ~ Jeefme‰veefvoveer mejÙet kesâ leš kesâ
ht
meceerhe Deekeâj Yejle, ue#ceCe Deewj Me$egIve keâes yegueekeâj ÂÌ{-efve§eÙeer Deheves efce$eJeie& keâe DeeßeÙe ueskeâj Deheveer
ig
R
megvoj ™he mebheefòe mes jefle Deewj keâece keâes MeesYeenerve yeveekeâj meerleejece peer nesueer Kesue jns nQ~ Ûew$e ke=â<Ce he#e keâer
ll
Øeefleheoe keâes Øeehle keâj nesueer ›eâerÌ[emLeue ceW heOeejkeâj efce$e keâer YeeBefle Jemevle keâes mJeerkeâej keâjkesâ cesIe Deewj
.A
efyepeueer keâer keâeefvle keâes peerleves Jeeues veerues-heerues JeŒe keâes OeejCe keâjkesâ DeLee&led meerleepeer veerueJeŒe leLee
s
ya
ßeerjecepeer heerleJeŒe OeejCe keâjkesâ nesueer Kesue jns nQ~ efove keâe ÛelegLe& Øenj osKekeâj keâceefueveer keâes heefle metÙe& mes
N
efyeÚgÌ[er ngF& peevekeâj, DeekeâeMe keâes De®Ce ØekeâeMe mes Ùegòeâ efvenejkeâj, Je=æ hetJe&pe keâer YeeBefle metÙe&veejeÙeCe keâes
va
Deheveer DeeBKeeW mes DeesPeue osKekeâj, ØemeVe neskeâj meerleejecepeer nesueer Kesue jns nQ~ efoJÙeocheleer Skeâ-otmejs hej
Se
Dece=leceÙe efheÛekeâejer keâe jbie [eue jns nQ~ Fme Øekeâej Jemevleer™he OeejCe keâjkesâ ØeYeg meerleejece cegPe efieefjOej keâefJe
kesâ ceve keâes kegbâpeYeJeve yeveekeâj Gmeer ceW efJenej keâjles jnW~ Ùener ceQ efveÚeJej ceeBie jne ntB yeÇÿe-ocheleer mes~
th
ee
efJeMes<e- Ùen ieerle Je=voeJeve kesâ jefmeÙee Oegve ceW efveyeæ nw~
P
ieerle mebKÙee-34
si
ul
veÙeves cee ef#ehe iegueeueb jefmekeâJej~~

T
Jemeefle Jemevles oerJÙeefle efoievles~

ri
Sh
efpeleefMeMegjefJekeâjYeeueb, jefmekeâJej~~1~~
11
kegâ®<es efkeâceg KeÀeveefJeueesÛeveced~

20
efkebâMegkeâjeiejmeeueb jefmekeâJej~~2~~
ht
njmes jeiejYemeJeMe jeIeJe~

ig
yr
cegòeâenejb efJeMeeueb jefmekeâJej~~3~~

op
nesuÙeeb jceceeCees efieefjOejØeYees~

C
peefn peefn meppevepeeueb jefmekeâJej~~4~~

©
Yeewceer- YeieJeleer meerlee ßeerjece mes keânleer nQ— ns jefmekeâ ØeeCeefØeÙelece! Jemevle kesâ Jeeme keâjles jnves hej efoied-
efoievle kesâ megMeesefYele nesles jnves hej Deheveer keâeefvle mes yeeue mecetn™he metÙe& keâes peerleves Jeeuee iegueeue cesjs ves$eeW ceW cele
[euees~ ns jefmekeâ efØeÙelece! cesjs Kebpeve pewmes MÙeeceves$e keâes šermet kesâ jbie mes ueeue keäÙeeW yevee jns nQ? Deehe lees
mvesneJesMe kesâ JeMe ceW neskeâj cesjs efJeMeeue ceesleer kesâ nej keâes Yeer eflelej-efyelej keâj jns nQ~ ns efieefjOej keâefJe kesâ
mJeeceer ßeerjeIeJe! nesueer Kesueles ngS Deehe meppeveeW kesâ peieppeeue keâes Yeer ve° keâj oW~
ieerle mebKÙee-35
nesueerjÁs jepeefle jIegJeerjes pevekeâmegleÙee OeerjŠ~~
d .
ve
ÙeLee mJeÙebYegJee pÙeeself e§eueÙee mecesleŠ meevõevevokeâvoes ieYeerjŠ~~1~~
er
veKeefMeKejeiewŠ efmeòeâŠ kegâ¿ÏcewŠ Øeefuehlees peeÙeÙee efJeYeeefle jÁOeerjŠ~~2~~
es
ÙeLee keâvekeâueleÙee ke=âleeefYe<eskeâes Yeüepeles leceeueŠ memejmJeleerveerjŠ~~3~~
R
ke=âlekeâjkeâceuekeâvekeâefvePe&jCeer, cegefvepeveceevemenerjŠ~~4~~
s
ht
meerleeb uemeefle jÀeÙeved jecees, efieefjOejveÙevekegâšerjŠ~~5~~
ig
R
Yeewceer- nesueer ceneslmeJe ceW Oeerj ßeerjece pevekeâveefvoveer ßeermeerleepeer kesâ meeLe efJejepe jns nQ~ "erkeâ Gmeer Øekeâej
ll
.A
pewmes mJeÙeb Øekeâš pÙeesefle<celeer efJeÅegled kesâ meeLe iecYeerj IeveerYetle Deevebo keâe ner yeeoue nes~ veKe mes efMeKeheÙe&vle jbieeW
s
mes mejeyeesj kegbâkegâce õJe mes efuehle jbieYetefce ceW efmLele ßeerjece Oece&&helveer meerleepeer kesâ meeLe efJeYetef<ele nes jns nQ~ efpeme
ya
Øekeâej mejmJeleer kesâ peue mes mveeve efkeâÙee ngDee leceeue Je=#e mJeCe& keâer uelee kesâ meeLe megMeesefYele neslee nw~ cegefvepeveeW
N
va
kesâ ceve kesâ nerjjlve keâjkeâceue ceW efheÛekeâejer efueÙes ngS meerleepeer keâes jbieeW mes efYeieesles ngS efieefjOej keâefJe kesâ ves$e™he
Se
kegâšer ceW efveJeeme keâjves Jeeues jIegJeerj ßeerjece peevekeâerpeer kesâ meeLe DelÙevle MeesYeeÙeceeve nes jns nQ~
th
ieerle mebKÙee-36
ee
nesueerjmeb meÆÙees jeleg jeceŠ

P
si
meoeieerlemeerleeefYejeceŠ ~~
ul
efveòÙeb ØeJe<e&leg Øescejmejeieb

T
ri
keâ<e&leg peveceveŠ keâefueleevegjeieced~

Sh
heeleg oòeyegOeefJeßeeceŠ
11
meoe ieerlemeerleeefYejeceŠ~~1~~
20
efuecheleg mcejCekegâ¿Ïcesve Oeerkeâheesueb

ht
ig
efJeoOeeleg efvepeOÙeeves ceevemeceueesueced~

yr
hegjesÂMeesYee&leg YeÙeefJejeceŠ
op
C
meoe ieerlemeerleeefYejeceŠ~~2~~
©
nefjn&jleg YepevejmewYe&peleeb ef$eleeheb

#eheÙeleg #eheešefjhegŠ ØeCeceleeb Ûe heeheced~
Øemeeroleg veJekeâvoMÙeeceŠ
meoeieerlemeerleeefYejeceŠ ~~3~~
efieefjOejceveesÓefpejs uemeleg ßeerefvekesâleŠ
oMejLemÙe ÙegJejepees cewefLeueermecesleŠ~
peÙeleg peÙeleg peevekeâerueueeceŠ
d .
meoeieerlemeerleeefYejeceŠ ~~4~~
ve
er
Yeewceer- ieerlemeerleeefYejece mebmke=âle ieerle cenekeâeJÙe kesâ ØeefleheeÅe ßeerjece mevleeW keâes meowJe nesueer keâe Deevebo
es
osles jnW~ efJeÉeveeW keâes efJeßeece osves Jeeues ØeYeg ßeerjece efvejvlej Øescejme jbie keâer Je<ee& keâjles jnW Deewj DevegjeiehetCe&
R
meppeveeW keâes Deheveer Deesj KeeRÛeles jnW leLee nce meyekeâer j#ee keâjleW jnW~ YeÙeeW kesâ DeYeeJemLeeve ØeYeg ßeerjece efvejvlej
s
ht
yegefæ™he ceefnuee kesâ keâheesue keâes mcejCe ™he kegbâkegâce mes efuehle keâjles jnW Deewj Deheves OÙeeve ceW ceve keâes efmLej yeveeles
ig
jnW leLee nceejs ves$eeW kesâ meeceves ßeermeerleepeer kesâ meefnle megMeesefYele nesles jnW~ ßeernefj Deheves Yepeve kesâ DeeveboeW mes Yepeve
R
keâjves JeeueeW kesâ leerveeW leeheeW keâes otj keâjles jnW~ je#emeeW kesâ Me$eg ßeerjeIeJe ØeCeece keâjves JeeueeW kesâ heehe Yeer ve° keâjles
ll
.A
jnW Deewj veJeerve cesIe kesâ meceeve MÙeeceue ßeerjece cegPe hej meowJe ØemeVe yeves jnW~ efieefjOej keâefJe kesâ ceve™he DeeBieve
s
ceW ßeerpeer kesâ efveJeememLeeve cenejepe oMejLe kesâ ÙegJejepe ßeerjece meerleepeer kesâ meefnle efJejepeceeve neW~ peevekeâerpeer kesâ
ya
ùoÙe kesâ jlve ßeerjece keâer peÙe nes, peÙe nes, peÙe nes~
N
va
Fefle
Se
th
ee
ieerlemeerleejecenesueerefJenejes veece efÉleerÙeŠ meie&Š~

P

si
T ul
ieerlemeerleejecenesueerefJenej veecekeâ efÉleerÙe meie& mecheVe ngDee~

ri
Sh
11
20
ht
ig
yr
op
C
©
~~ßeerŠ~~
d .
ve
er
ieerlemeerleejeceoesueeslmeJees veece
es
le=leerÙe: meie&Š
R
s
ht
mevoYe&MueeskeâŠ
ig
R
ßeermeppÙeeseflejKeefC[leeØeefleefceleevevowkeâmeevõelceYe=-
ll
.A
ÛÚcheecYeesOejmegvojew MegefÛeceleer JeelmeuÙeJeejeefVeOeer~
s
Je<e&vleew veYeefme Øe™{peueos Megkeäues le=leerÙeeefleLeew
ya
›eâer[vleew ceefCeheJe&lesÓ$e peÙeleŠ mewjOJepeerjeIeJeew~~1~~
N
va
Yeewceer- cenekeâefJe DeÙeesOÙeekeâeC[ kesâ le=leerÙe meie& keâe cebieueeÛejCe Øemlegle keâjles ngS keânles nQ- MeesYee SJeb
Se
meòee pÙeesefle leLee DeKeC[, Demeerce, Deevevo kesâ IeveerYetle efJe«en-efJeÅegle SJeb cesIe kesâ meceeve megboj, heefJe$e
th
Je=efæmebheVe, JeelmeuÙe kesâ cenemeeiej YeieJeeve ßeermeerleejece Je<ee& $e+leg ceW GceÌ[les ngS yeeoue mes Ùegòeâ ßeeJeCeceeme ceW
ee
Megkeäue he#e keâer le=leerÙee kesâ heeJeve heJe& hej ceefCeheJe&le hej Petuee Petueles ngS meyemes Glke=â° ™he ceW efJejepeceeve nes jns
P
nQ~
si
ieerle mebKÙee-1
T ul
oesueeveerleew meerleejeceew oesuesles DeefYejeceew ns~

ri
Sh
efJeuemeefle veYeefme keâefueleIeveceeues,

11
Je<ee&Jeeefjoefyevogjmeeues ~
20
oesueeØeerleew meerleejeceew oesuesles DeefYejeceew ns~~1~~

ht
MeerleuecevomegievOemeceerjs,
ig
yr
mJewjb ØeÛeueefle JejJeeveerjs~

op
oesueemheâerleew meerleejeceew oesuesles DeefYejeceew ns~~2~~

C
ve=lÙeefle ceeÅevceveefme ceÙetjs,

©
jšefle Ûeelekesâ ceOegjceotjs~

oesueeÓYeerleew meerleejeceew oesuesles DeefYejeceew ns~~3~~
heefjefnleveerueheerleheefjOeeveew ,
megjievOeJe&efJeefnleiegCeieeveew ~
efieefjOejieerleew meerleejeceew oesuesles DeefYejeceew ns~~4~~
Yeewceer- Deepe Petues hej efJejepeceeve megvoj meerleejecepeer Petuee Petue jns nQ~ cesIeceeuee mes Ùegòeâ ßeeJeCe cenerves
kesâ megMeesefYele nesles meceÙe Deewj Je<ee&keâeueerve cesIeeW keâer ceOegj hegânej kesâ heÌ[les meceÙe peiele keâes Deevebo osves Jeeues
d .
meerleejecepeer ØemeVe neskeâj Petuee Petue jns nQ~ Meerleue, cebo Deewj megiebefOele JeeÙeg kesâ PekeâesjeW mes efyevee jeskeâ-šeskeâ yesleeW
ve
keâe mecetn efnue jne nw leLee Petues keâer mebheefòe mes Ùegòeâ ceveesnj meerleejecepeer Petue jns nQ~ FOej celeJeeues ceveJeeuee
er
ceÙetj veeÛe jne nw Deewj ceefCe heJe&le kesâ efvekeâš ner Ûeelekeâ yengle ceOegj mJej ceW efheT-efheT keâer jšve ueiee jne nw~
es
Petues hej efveYeeakeâ cegõe ceW yew"s ßeermeerleejecepeer megvoj jerefle mes Petue jns nQ~ veeruee Deewj heeruee JeŒe OeejCe efkeâS ngS
R
s
osJelee Deewj ievOeJeeX kesâ Éeje efpevekeâe iegCeieeve efkeâÙee ieÙee nw Ssmes efieefjOej keâefJe kesâ Yeer ieerleeW kesâ ØeefleheeÅe yeves ngS
ht
ßeermeerleejecepeer yengle ner megvoj jerefle mes Petuee Petue jns nQ~
ig
R
ieerle mebKÙee-2
ll
.A
DeÅe oesueeefmLeleew meerleejeceew megKeb oesuesles megKeb oesuesles~~
s
ya
Yeeefle je%eer $e+letveeb Je<ee&~
KÙeeefle N
MeefcelepeieppeerJepeerJele<ee&~
va
DeÅe oesueeefmLeleew hetCe&keâeceew megKeb oesuesles~~1~~
Se
keâueb ketâpeefvle efJeÙeefle efJenÁeŠ~

th
heer heer jšefvle mejmemeejÁeŠ~

ee
DeÅe oesueeefmLeleew YeÙeefJejeceew megKeb oesuesles~~2~~

P
si
cevob cevob ceueÙees Jeeefle JeeleŠ~

ul
efßeleJeeefjomeefueuekeâCepeeleŠ ~
T
ri
DeÅe oesueeefmLeleew ieewjMÙeeceew megKeb oesuesles~~3~~

Sh
cegoe ieeÙeefvle iegCeeved ievOeJee&Š~

11
ÚefJeb heMÙeefvle efJeefOenefjMeJee&Š~

20
DeÅe oesueeefmLeleew efieefjOejeefYejeceew megKeb oesuesles~~4~~

ht
ig
Yeewceer- Deepe Petues hej efJejepeceeve ßeermeerleejecepeer megKehetJe&keâ Petue jns nQ~ $e+legDeeW keâer jeveer Je<ee& megMeesefYele
yr
nes jner nw Deewj Jen peerJeeW kesâ peerJeve keâer hÙeeme yegPeeleer ngF& KÙeeefle Øeehle keâj jner nw Deewj Deepe Petues hej efJejepeceeve
op
hetCe&keâece ßeermeerleejecepeer Petue jns nQ~ FOej DeekeâeMe ceW he#eer ceOegj OJeefve ceW yeesue jns nQ Deewj Ûeelekeâ jmeerues megj ceW
C
heer-heer keâer jšve ueiee jns nQ leLee mebmeej kesâ YeÙeeW kesâ DeYeeJe mLeeve ßeermeerleejecepeer ØemeVelee mes Petuee Petue jns nQ~
©
mecegõ kesâ peuekeâCeeW keâes ueskeâj DeeÙee ngDee ceueÙe JeeÙeg Oeerjs-Oeerjs Ûeue jne nw Deewj ieewj-MÙeece ocheleer Petuee
Oeerjs-Oeerjs Petue jns nQ~ ievOeJe& ØemeVelee mes iee jns nQ Deewj yeÇÿee, efJe<Ceg, efMeJe ØeYeg keâer ÚefJe efvenej jns nQ~ Deepe
efieefjOej keâefJe keâes Deevebo osves Jeeues ßeermeerleejecepeer Petuee Petue jns nQ~
mevoYe&MueeskeâŠ
me_ÛeeuÙeceeveeb ueIegue#ceCesve
ueesueefVeÛeesueeb Øemeceer#Ùe ueesueeced~
meer l eeceYeer l eeb heef j YeeJÙe Yeer l eeb
meKeer ØeÛe#Ùeew efJeefveJeeÙe& jececed~~1~~
d .
ve
Yeewceer-ue#ceCe peer Éeje MeerIeÇlee mes PegueeF& peeleer ngF& efnueles ngS JeŒeeW Jeeueer mJeÙeb ner ÛebÛeuelee keâes Øeehle
er
efnC[esuee Deewj efveYeeakeâ meerleepeer keâes Yeer YeÙeYeerle osKekeâj ßeerjece keâes jeskeâleer ngF& meKeer keânves ueieer~
es
ieerle mebKÙee-3
R
s
ht
oesueeb MevewŠ MevewŠ heefjÛeeueÙe meKeeR mecYeeueÙe ns njs~~
ig
keâcevekeâocyemegle®JejMeeKee ueefcyeleoesueeueesueeb jeIeJe~
R
ll
Yeewecf eb YegpeueleÙee efJeefveYeeueÙe meKeeR mecYeeueÙe ns njs~~1~~
.A
iepeË iepeË Ievee ieYeerje: metÙe&ÛÚoeŠ meveerje jeIeJe~
s
ya
efJe%eeb JejoJehegce&vegceeueÙe meKeeR mecYeeueÙe ns njs~~2~~
N
ØeJenefle mejmemeceerjes Oeerjes JeefuieleJeveJeeveerjes jeIeJe~
va
Se
oÙeÙee efvepeoefÙeleeb ØeefleheeueÙe meKeeR mecYeeueÙe ns njs~~3~~

jIegJejueefueleue#ceCeb JeejÙe oesueeYeÙeb efveJeejÙe jeIeJe~
th
ee
efieefjOej ieerleeb meerleeb heeueÙe meKeeR mecYeeueÙe ns njs~~4~~

P
Yeewceer- ns jeIeJe! Petuee Oeerjs-Oeerjs ÛeueeFS Deewj cesjer meKeer meerleepeer keâes mebYeeue ueerefpeS~ megvoj-megvoj
si
ul
keâobye Je=#e keâer [eue hej ueškeâ jner efnb[esues hej yew"er ngF& he=LJeervebefoveer meerleepeer keâes Deheveer Yegpee keâer uelee mes šskeâ
T
oerefpeS~ metÙe& keâes {keâves Jeeues, iebYeerj yeeoue yeej-yeej iepe&ve keâj jns nQ~ Jejoeveer efJe«en Jeeues cev$e ner efpevekeâe
ri
Sh
Mejerj nw, Ssmeer yeÇÿeefJeÅee keâer YeeBefle meerleepeer keâes DeeßeÙe oerefpeS~ ns jeIeJe! yesleeW keâes PekeâPeesjves Jeeuee Ùen iebYeerj
JeeÙeg Ûeue jne nw, DeleŠ ke=âhee keâjkesâ Deheveer efØeÙelecee meerleepeer keâer Øeleer#ee keâerefpeS Deewj GvnW mebYeeefueS~ ns
11
jIegJej! hÙeejs ue#ceCe keâes MeerIeÇleehetJe&keâ Pegueeves mes cevee keâerefpeS~ ns jeIeJe! Petues kesâ YeÙe keâes otj keâerefpeS Deewj
20
efieefjOej keâefJe kesâ Éeje ieeF& ieF& meerleepeer keâer j#ee keâerefpeS, GvnW mebYeeue ueerefpeS~
ht
ig
efJeMes<e- Ùen ieerle hetJeea Gòej ØeosMe keâer keâpejer (keâ_peueer) keâer {eue ceW efveyeæ nw~ Fmekesâ yeesue nQ- Dejs
yr
jecee! cevoeefkeâefve kesâ leerjs, jeIeJe Petues ns njs~

op
C
mevoYe&MueeskeâŠ
©
me¿slewŠ Jeeefjleb oesueeb cevoÙevleb Ûe ue#ceCeced ~

jecesCe Jeer#Ùe JeerleeYeerŠ meerlee Øeerlee yeYetJe n~~1~~
Yeewceer—ßeerjece kesâ Éeje mebkesâle mes ner jeskesâ ieS ue#ceCepeer keâes efnb[esuee Oeerjs-Oeerjs Ûeueeles osKe YeÙe mes cegòeâ
meerleepeer yengle ØemeVe ngFË~
ieerle mebKÙee-4
oesueefle oesueeceJeOeefJenejer
men meerleemegkegâceejer ns~~
d .
ve
Je<eeË $e+legb hejcejceCeerÙeeb
er
jecees Jeer#Ùe keâecekeâceveerÙeeced ~
es
R
oesueefle oesueeb pevemegKekeâejer
s
men meerleemegkegâceejer ns~~1~~
ht
ig
megKeoŠ MegYeŠ ßeeJeCees ceemeŠ
R
efJeefnleJeeefjOejJeeefjefJeueemeŠ
ll
.A
oesueeb oesueefle vejlevegOeejer
s
ya
mecegñerÙeles efJeÙeefle N efJenÁŠ
va
heer heer jšefle ÛelegjmeejÁŠ~
Se
oesueeb oesueefle YeJeYeÙenejer

th
ee

P
efMeMegjefJeefkeâjCeJemeveheefjJeerleŠ
si
ul
keâefJeJejefieefjOejmegefiejeieerleŠ ~
T
oesueeb oesueefle efJeheefÉoejer

ri
Sh

11
Yeewceer- DeJeOeefyenejer ßeerjece Petuee Petue jns nQ Deewj Gvekesâ meeLe megkegâceejer meerleepeer Yeer efJejepeceeve nQ~
20
hejcejceCeerÙe Deewj keâece keâer Yeer FÛÚe keâe DeeßeÙe yeveer ngF& Je<ee& $e+leg keâes osKekeâj Yeòeâ megKekeâejer ßeerjece Petuee
ht
Petue jns nQ~ cesIeeW kesâ peue-efJeueeme keâes Øemlegle keâjves Jeeuee megboj ßeeJeCe cenervee megKe os jne nw Deewj ceveg<Ùe
ig
levegOeejer ßeerjece meerleepeer kesâ meeLe Petuee Petue jns nQ~ DeekeâeMe ceW he#eer GÌ[ jns nQ, Ûelegj Ûeelekeâ heer-heer jš jne nw~
yr
op
YeJemeeiej keâe YeÙe njves Jeeues ßeerjece meerleepeer kesâ meefnle Petuee Petue jns nQ~ yeeuemetÙe& kesâ meceeve JeŒe OeejCe efkeâÙes
C
ngS, ßes‰ keâefJe efieefjOej keâer megefieje DeLee&led osJeJeeCeer ceW ieeÙes ieS efJeheefòeÙeeW keâes ve° keâjves Jeeues YeieJeeve jece
©
ßeermeerleepeer kesâ meeLe Petuee Petue jns nQ~
ieerle mebKÙee-5
jecees ieeÙeefle Š-
meerles oesueeÙeeceeJeeYÙeeb megKeb jcÙeleeced ~
efYeÙee efJeÕelees efJejcÙeleeced~~1~~
mJeÙeb oesuÙeceevee oesuee ce_pegcee®lesve ueesuee~
d .
ve
keâC"yeæyeengueleb meceeiecÙeleeb efYeÙee efJeÕelees efJejcÙeleeced ~~2~~
er
heMÙe veYeefme cesIeceeueeb yeueekeâeJeueeR jmeeueeced~
es
ceveesJeves jmesMesve cegoeÓÓjcÙeleeb efYeÙee efJeÕelees efJejcÙeleeced ~~3~~
R
s
heer heer Ûeelekeâes yeÇJeerefle efMeKeer vešVees veJeerefle~
ht
ig
veeefkeâefYe§e veekeâveeÙekesâve vecÙeleeb efYeÙee efJeÕelees efJejcÙeleeced~~4~~
R
ieerÙeceeveeYÙeeb megjsvõwŠ meerleejeceeYÙeeb cegveervõwŠ~
ll
.A
efieefjOejmÙe keâJesjeie§eÙeŠ MecÙeleeb efYeÙee efJeÕelees efJejcÙeleeced~~5~~
s
ya
Yeewceer—ßeerjece iee jns nQ-ns meerles! Deye nce oesveeW Fme Petues hej megKehetJe&keâ jce peeSB Deewj meye Deesj mes YeÙe
N
meceehle nes peeÙe~ osKees, cebo-cebo Ûeue jns JeeÙeg kesâ Éeje Ùen efnb[esuee Deheves Deehe Ûeue jne nw~ DeleŠ nce oesveeW
va
ieueyeefnÙeeB keâjkesâ, efceuekeâj Petuee PetueW~ osKees, DeekeâeMe ceW GceÌ[ jner cesIeceeuee keâes leLee megvoj hebefòeâ keâes nce
Se
oesveeW kesâ ceve Jeve ceW ëe=bieej jme Dehevee GÅeeve yevee ues~ Ûeelekeâ heer-heer yeesue jne nw Deewj ceesj veeÛelee ngDee nce
oesveeW keâes ØeCeece keâj jne nw~ Deepe lees mJeie& kesâ osJelee Deewj Fvõ Yeer nceejs Petuee ceneslmeJe keâes veceve keâjW~ Fme
th
ee
Øekeâej ßes‰ osJeleeDeeW SJeb cegveervõeW Éeje ieeÙes pee jns ßeermeerleejecepeer kesâ Éeje efieefjOej keâefJe kesâ heeheeW keâe mecetn ve°
P
keâj efoÙee peeÙe~

si
efJeMes<e- Ùen ieerle efcepee&hegjer kesâ keâpejer {eue hej efveyeæ nw~ Fmekesâ yeesue nQ-
ul
ceerje ceieve YeF& nefjiegCe ieeFkewâ, veÙeve peue efiejeFkewâ ve~

T
ri
mevoYe&MueeskeâŠ
Sh
hepe&vÙeb mJe®Ûee Ûeueeb oefÙeleÙee Mee”xCe Mee›ebâ OevegŠ

11
pÙeeIees<ewŠ mleefveleb cenerpeefvecevemmeõeielees ›eer[Ùeved~

20
kesâMewŠ Keb megceveŠ efmcelesve efMeefKeveb ØescCee ke=âheeJe=ef°leŠ

ht
ig
meodJe=ef°b ceefCeheJe&les efJepeÙeles oesueeefJenejer nefjŠ~~1~~

yr
op
Yeewceer—keâefJe Je<ee& kesâ GhekeâjCeeW keâes YeieJeeve ßeerjece kesâ Meejerefjkeâ GheeoeveeW mes Gheefcele keâjles ngS keânles nQ—
C
cesIe keâes Deheveer keâebefle mes, efyepeueer keâes Deheveer efØeÙelecee meerleepeer mes, FvõOeveg<e keâes Mee”& Oeveg<e mes, cesIe iepe&ve keâes
©
Deheves Oeveg<e šbkeâej mes, peerJeeW kesâ ceve keâes meled mebkeâuhe mes, DeekeâeMe keâes kesâMeeW mes, heg<heeW keâes cegmkeâeve mes, ceÙetj keâes
Øesce mes, Je<ee& keâes ke=âheeJe=ef° mes ueefppele keâjles ngS, ceefCeheJe&le hej efJejepeceeve Petuee Petue jns YeieJeeve ßeerjece keâer
peÙe nes~
ieerle mebKÙee-6
oesueeb oesueeÙesles ceesoceeveew yeÇÿeocheleer~~
ÛeueekeâvoieewjMÙeecekeâesefškeâecekeâceveerÙeew ~
ueeskeâueesÛeveeefYejecemJeeefYejecejceCeerÙeew ~
oesueeb ueerueeÙesles SOeceeveew yeÇÿeocheleer~~1~~
d .
ve
MegYeb ßeeJeCeb megceemeb nefjleYetecf eJeveefJeueemeced~
er
oMeË oMeË n<eË n<eË nemeb nemeb cevonemeced~
es
oesueeb KesueeÙessles JeOe&ceeveew yeÇÿeocheleer~~2~~
R
s
JeerpÙeceeveew meØemetveosJeueeskeâheeefjpeelewŠ~
ht
ig
ØespÙeceeveew cevocevoceueÙece_pegMeerleJeelewŠ~
R
oesueeb ceeueeÙesles mhe=MÙeceeveew yeÇÿeocheleer~~3~~
ll
.A
megjwŠ ve=lÙeJeeoieerlekeâefueleheeJevemeÁerlewŠ~
s
ya
megkeâefJeefieefjOejeefYeieerleosJeJeekeähegveerleieerlewŠ ~
oesueeb ueesueeÙesles ÂMÙeceeveew yeÇÿeocheleer~~4~~N
va
Yeewceer- Deepe ceefCeheJe&le hej hejyeÇÿe ocheleer meerleejecepeer Petuee Petue jns nQ~ efyepeueer Deewj yeeoue kesâ meceeve
Se
ieewj-MÙeece keâjesÌ[eW keâeceeW keâer FÛÚe kesâ efJe<eÙe yeves ngS mecemle ueeskeâeW kesâ ves$eeW keâes Deevevo osves Jeeues leLee mJeÙeb
th
ceW jceves Jeeues ÙeesefieÙeeW kesâ efueS Yeer jceCeerÙe hejcesÕej ocheleer meerleejecepeer Oeerjs-Oeerjs Petuee Petue jns nQ~ megboj ßeeJeCe
ee
ceeme keâes leLee njer-Yejer he=LJeer kesâ meeQoÙe& keâes osKe-osKekeâj ØemeVe nes-neskeâj cebo cegmkeâeve mes nBme-nBmekeâj
P
si
YeieJeeve ßeermeerleejece efnb[esues keâes efKeueewvee yeveekeâj Petue jns nQ~ heg<heeW mes Ùegòeâ osJeueeskeâ kesâ keâuheJe=#eeW kesâ Éeje
ul
hebKes Peues peeles ngS, cebo-cebo ceueÙe JeeÙeg Éeje Oeerjs-Oeerjs efnueeS peeles ngS, DevÙeesvÙe keâe mheMe&megKe DevegYeJe keâjles
T
ri
ngS, hejcesÕej ocheleer Petues keâes ceeuee keâe Deekeâej Øeoeve keâj jns nQ~ ve=lÙe, JeeÅe Deewj ieerle mes Ùegòeâ efoJÙe mebieerle
Sh
Jeeues osJeleeDeeW Éeje leLee ßes‰keâefJe efieefjOej kesâ Éeje ieeS ngS mebmke=âle Yee<ee ceW heefJe$e ieerleeW mes ØemeVe neskeâj YeòeâeW
11
kesâ ves$e kesâ efJe<eÙe yeves ngS ßeermeerleejecepeer Petues keâes mJeÙeb Peguee jns nQ~
20
ieerle mebKÙee-7
ht
DeefOeceefCeceÙeefieefj jecees efJepeÙeles oesueeefJenejer ßeernefjŠ~

ig
yr
meerleeùoÙeueueecees efJepeÙeles oesueeefJenejer ßeernefjŠ~~1~~

op
ßeeJeCeceeefmemekeâuemegKeoeefÙeefve pevemegKekeâejer ßeernefjŠ~

C
DeefYeveJepeueOejMÙeecees efJepeÙeles oesueeefJenejer ßeernefjŠ~~2~~

©
Je<e&efle ceOegjceOegjceLeiepe&efle Ieves YeJenejer ßeernefjŠ~

hetefjlemeKeerpevekeâecees efJepeÙeles oesueeefJenejer ßeernefjŠ~~3~~
oMejLemegleiepees cewefLeefueùodYeJeceC[ueJeejer ßeernefjŠ~

mJepeveveÙeveefJeßeecees efJepeÙeles oesueeefJenejer ßeernefjŠ~~4~~
oerJÙevlÙeeb efoefJe oerJÙeefle ueeskesâ osJeYeÙenejer ßeernefjŠ~
efieefjOejceveesÓefYejecees efJepeÙeles oesueeefJenejer ßeernefjŠ~~5~~
Yeewceer- Deepe ceefCeheJe&le hej oesuee efJenejer ßeerjece meyemes DeefOekeâ megMeesefYele nes jns nQ~ meerleepeer kesâ ùoÙe kesâ
d .
ve
jlve ßeerjece meJee&efOekeâ megvoj ueie jns nQ~ meyekeâes megKe osves Jeeues ßeeJeCe cenerves ceW YeòeâeW kesâ megKekeâj veeruecesIe kesâ
er
meceeve megvoj ßeerjece meJee&efOekeâ MeesYee mecheVe nes jns nQ~ ceOegj-ceOegj iepe&vee keâjles ngS Jejmeles ngS cesIe keâer
es
GheefmLeefle ceW YeJeYeÙenejer YeòeâeW keâer keâecevee hetCe& keâjves Jeeues ßeernefj YeieJeeve jece meJee&efOekeâ megvoj ueie jns nQ~
R
meerleepeer keâe Je#ees®n ceC[ue ner efpevekeâe ceveesyevOeve nw, Ssmes oMejLevevove iepesvõ Deewj YeòeâeW kesâ ceve ceWs efJeßeece
s
keâjves Jeeues YetâueeefJenejer ßeerjece Deepe meJee&efOekeâ megvoj ueie jns nQ~ mJeie&ueeskeâ kesâ ØekeâeMeceeve nesles jnves hej SJeb
ht
osJeJeie& kesâ ØemeVe nesles meceÙe, osJeleeDeeW kesâ YeÙe keâe njCe keâjves Jeeues, efieefjOej keâefJe kesâ ceve keâes Deevevo osves
ig
R
Jeeues PetueeefJenejer ßeerjece meyemes Glke=â° efoKe jns nQ~
ll
.A
efJeMes<e- Ùen ieerle peewvehegjer keâpejer kesâ Oegve ceW efveyeæ nw~
s
ieerle mebKÙee-8
ya
jecees ieeÙeefle ue#ceCeb Øeefle- N
va
Mevewoexueeb oesueÙe ue#ceCekeggâceej!
Se
ØepeeJeleer les Yeerlee~~

th
oesuee YeJeleg ve meceefOekeâueesuee

ee
meerlee Øemeeroleg veerueefveÛeesuee~

P
si
megKeÙewveeb keâefuelemegKemeej~~ ØepeeJeleer ....~~1~~

T ul
ceÁueceÙeer Je<ee& $e+legjs<ee

ri
Yeewceer Yeemeleeb efJeielekeäues<ee~

Sh
Deueb keâesheefÙelJee ùleYeJeYeej~~ ØepeeJeleer .....~~2~~

11
ceesoÙe cenerpeeb megefce$eevevoJeOe&ve

20
KesoÙe ve Ûewveeb #eefheleYeJeyevOeve~

ht
ig
mecØemeeoÙewveeb megcemegkegâceej~~ ØepeeJeleer ....~~3~~

yr
oesueeslmeJeb ieeÙevleg efÛejb ievOeJee&

op
OÙeeÙevleg ÂMÙeefceob õgefnCenefjMeJee&:~

C
©
ëe=Ceg efieefjOejpeerJeveeOeej~~ ØepeeJeleer ....~~4~~

Yeewceer- ßeerue#ceCe keâes mecyeesefOele keâjkesâ ßeerjece iee jns nQ-ns kegâceej ue#ceCe! Petuee Oeerjs-Oeerjs ÛeueeDeeW,
legcnejer YeeYeer [j jner nQ~ Ùen efnC[esuee yengle Ûe_Ûeue ve nes, veerue heefjOeeve Jeeueer meerleepeer ØemeVe nes peeÙeB~ ns
peerJeeW kesâ megKelelJe kesâ jÛeefÙelee ue#ceCe! legce meerleepeer keâes ØemeVe keâjes~ ns YeJeYeejnejer ue#ceCe! Ùen Je<ee& $e+leg
cebieueceÙeer nw~ FmeceW meerleepeer keâe keäuesMe meceehle nesvee ÛeeefnS, Jes ØemeVelee mes megMeesefYele neW, GvnW ®° keâjvee GefÛele
veneR nw~ ns megefce$eevevoJeOe&ve ue#ceCe! he=LJeerheg$eer meerleepeer keâes legce ØemeVe keâj oes~ ns mebmeej keâe yevOeve keâešves
Jeeues ue#ceCe! legce meerlee peer keâes og:Keer cele keâjes~ ns heg<he kesâ meceeve megkegâceej Devegpe! meerleepeer keâes ØemeVe keâj
uees~ legcnejer YeeYeer [j jner nQ~ Fme Petuee-ceneslmeJe keâes ievOeJe& ieeÙeW, Fme ÂMÙe keâe yeÇÿee, efJe<Ceg, Mebkeâj OÙeeve
keâjW; ns efieefjOej keâefJe kesâ peerJeve kesâ DeeOeej ue#ceCe! megvees, Petuee Oeerjs-Oeerjs PegueeDees, legcnejer YeeYeer [j jner nQ~
d .
ve
ieerle mebKÙee-9
er
efnvoesueeÙeeb efJejepevleew peÙesles peevekeâerjeceew~
es
R
megoesueeÙeeb meceepevleew peÙesles peevekeâerjeceew~~
s
ceefnleceefCeheJe&les jcÙes ØeCecÙess Ùeesefieveeb iecÙes~
ht
ig
hejceheeJeveØeYeeJevleew peÙesles peevekeâerjeceew~~1~~
R
efJejepeõepeheefjJeejs meYeepeefÛÛe$eØeeJeejs~
ll
.A
efJeJegOeefJeßegleefJeYeeJevleew peÙesles peevekeâerjeceew~~2~~
s
ya
ØeJe<e&efle Jeeefjmegjjepes efJeefnlemesJes mJemeceüepes~
N
IeveeIeveIeveIešeJevleew peÙesles peevekeâerjeceew~~3~~
va
megve=lÙes JeeÅemeÁerles ieefoleefieefjOejceOegjieerles~
Se
ueefueleue#ceerÛÚšeJevleew peÙesles peevekeâerjeceew~~4~~

th
ee
Yeewceer- ßeerue#ceCe keâes mecyeesefOele keâjkesâ hegve: ßeerjece iee jns nQ-efnC[esues ceW efJejepeceeve ßeermeerleejecepeer
P
efJepeÙeer nes jns nQ~ megvoj Petues ceW hetCe& ™he mes JÙeJeefmLele DeLee&led meepe-meeceepe kesâ meeLe yew"s ngS ßeermeerleejecepeer
si
efJepeÙeer nes jns nQ~ meyekesâ ØeCecÙe ÙeesefieÙeeW kesâ efÛevleve kesâ efJe<eÙe hetpeveerÙe Deewj jceCeerÙe ceefCeheJe&le hej DelÙevle
ul
heeJeve ØeYee mes Ùegòeâ ßeermeerleejecepeer keâer peÙe nes jner nw~ jepeheefjJeej kesâ efJejepeceeve nesles ngS Deewj efJeefÛe$e
T
efÛe$eeJeueer mes Ùegòeâ hejoeW keâer GheefmLeefle ceW Deveskeâ osJeleeDeeW ceW Øeefmeæ, keâeefvle mes Ùegòeâ ßeermeerleejecepeer keâe Glkeâ<e&
ri
Sh
yeÌ{ jne nw~ Fvõ Deheves meceüeš ßeerjece keâer mesJee keâjles ngS efoJÙe peue keâer Je<ee& keâj jns nQ Deewj osJeleeieCe Deheves
11
mecetn kesâ meeLe ØeYeg keâe Ùen Â<Ùe osKe jns nw Deewj ßeermeerleejecepeer efJepeÙeer nes jns nQ~ megvoj ve=lÙeJeeÅemebieerle kesâ
Øemlegle nesles ngS efieefjOej keâefJe kesâ Éeje ieeS ngS ieerleeW kesâ Øemlegefle kesâ meceÙe ner megvoj Petues keâer MeesYee mes Ùegòeâ
20
ßeerpeevekeâer SJeb ßeerjece keâer efJepeÙe nes jner nw~

ht
ig
ieerle mebKÙee-10
yr
op
meKeer ieeÙeefle-
C
DeJeOeveeiejb oesueÙesÓÅeeefOeoesueced~
©
jIetCeeb Jejb oesueÙesÓÅeeefOeoesueced~~

meefKe meceeieleb heMÙe ßeeJeCeceemeb~
Je<ee&efJeJeefOe&leJemegceleerefJeueemeced ~
meewvoÙe&meeiejb oesueÙesÓÅeeefOeoesueced~~1~~
ce¢eeb ®Jeefvle Øesceceòee ceÙetjeŠ~
heer heer yeÇgJeefvle Ûeelekeâe§e YeeJehetje:~
ßeermeerleeJejb oesueÙesÓÅeeefOeoesueced~~2~~
d .
MeerleuemegievOecevoJeeles efJeYeeles~
ve
er
meceguuemeledke=â<eerJeueJeeefjheeefjpeeles ~
es
megmeodiegCeekeâjb oesueÙesÓÅeeefOeoesueced~~3~~
R
ueesuÙeceeveb heMÙe veJeveerjOejMÙeecece~
s
ht
oesuÙeceeveb heMÙe meefKe meerleeefYejececed~
ig
R
cegKejefieefjOejb, oesueÙesÓÅeeefOeoesueced~~4~~
ll
.A
Yeewceer- Deepe DeJeOe kesâ Ûelegj jepekegâceej keâes ceQ Petues ceW Peguee jner ntB~ jIegDeeW ceW ßes‰ ßeerjece keâes Deepe ceQ
s
Petues ceW PegueeGBâieer~ Je<ee& kesâ Éeje efpemeves he=LJeer keâe Deevevo yeÌ{eÙee nw, Ssmes ßeeJeCeceeme keâes DeeÙee ngDee osKees~
ya
Deepe ceQ meewvoÙe& kesâ mecegõ keâes ner Petues hej PegueeGBâieer~ Øesce mes celeJeeues ceesj he=LJeer hej Dee-Deekeâj yeesue jns nQ—
N
Deewj YeeJe mes heefjhetCe& Ûeelekeâ heer-heer jš jns nQ~ ceQ Yeer meerleeJej ßeerjece keâes Petues hej Peguee jner ntB~ peneB efkeâmeeveeW
va
kesâ efueS peue ner keâuheJe=#e yeve ieÙee nes Ssmes Meerleue, cevo, megievOe JeeÙeg mes Ùegòeâ ØeYeeleerÙe JeeleeJejCe Jeeues ßeeJeCe
Se
cenerves ceW ceQ meodiegCeeW kesâ YeeC[eieej ßeerjece keâes Petues hej PegueeGBâieer~ meKeer, veeruecesIeJeCeea ßeerjece keâes Deepe efnueles
th
ngS osKees~ efieefjOej keâefJe efpevekesâ efueS cegKeefjle nes G"s nQ, GvneR ßeerjece keâes Deepe ceQ Petues hej PegueeGBâieer~
ee
efJeMes<e- Ùen ieerle yegvosueKeC[er Petuee ueeskeâOegve ceW efveyeæ nw~ Fmekesâ yeesue nQ- DeJeOe mewÙee leesns Petuee
P
PegueeGBâ~
si
ul
ieerle mebKÙee-11
T
ri
meefKe! oesueeÙeeb oesueÙe meerleemJepeveced~

Sh
peevekeâerÛeelekeâermeevõmJeeefleIeveced ~~
11
DeeieleesÓÙeb ceOegjßeeJeCees ceemeŠ~

20
Je<ee&JeefOe&leJemegvOejeefJekeâemeŠ ~
ht
ig
meefKeoesueeÙeeb oesueÙe megcegefvepeveOeveced~~1~~

yr
mejefle mejjmejjmejmeŠ meceerjŠ~

op
MeerleueŠ meefnlemejÙetmegveerjŠ~
C
©
meefKe! oesueeÙeeb oesueÙe YeòeâYeÙeYe_peveced~~2~~

ÙeMees ieeÙeefvle keâueb ievOeJee&Š~
ÚefJeb OÙeeÙeefvle efJeefOenefjMeJee&Š~
meefKe! oesueeÙeeb oesueÙe mJepevej_peveced~~3~~

jlveheJe&les ØemetvewŠ hejerles~
ieefoleefieefjOejefJeyegOeieerŠ megieerles~
meefKe! oesueeÙeeb oesueÙe jepeerJeveÙeveced~~4~~
Yeewceer- ns meKeer! Deepe meerleepeer kesâ meepeve keâes Petues hej PegueeDees~ pevekeâveefvoveer™he Ûeelekeâer kesâ mJeeleer
d .
ve
cesIe mJe™he ßeerjece keâes Petues hej PegueeDees~ osKees, mejj-mejj Meyo keâjlee ngDee peuekeâCeeW mes Ùegòeâ JeeÙeg Ûeue jne
er
nw pees Meerleue Deewj mejÙet kesâ peue mes Ùegòeâ nw~ ns meKeer! YeòeâYeÙenejer ØeYeg keâes Deepe Petues hej PegueeDees~ ievOeJe& ÙeMe
es
iee jns nQ leLee efJe<Ceg, yeÇÿee, efMeJe ßeerjeIeJesvõ keâer ÚefJe keâe OÙeeve keâj jns nQ~ ns meefKe! Deheves peveeW keâe ceveesjbpeve
R
keâjves Jeeues ØeYeg keâes Petues hej PegueeDees~ efpemekeâe OÙeeve keâj efieefjOej keâefJe ves mebmke=âle kesâ megvoj ieerle ieeS, Ssmes
s
jlveeW mes Ùegòeâ ceefCeheJe&le hej jepeerJeueesÛeve ßeerjece keâes Petues hej PegueeDees~
ht
ig
ieerle mebKÙee-12
R
ll
meerlee ieeÙeefle-
.A
oesueeb efJejceÙe megYegpeefve<etove~
s
ya
mJeheleveefJemceÙeefYeÙee efyeYesefce~~
oesueeõglelejJesehf elecevemee N
va
keâeršYe=Áleeb Ùeelee jYemee~
Se
oesueeb ØeMeceÙe kegâ®peefve<etove

th
ee
efvepelevegefJeefveceÙeefYeÙee efyeYesefce~~1~~
P
heewjmlÙees yeng Jenefle meceerjŠ

si
meceefOekeâMeerleueveerjoveerjŠ ~
T ul
oesueeb efJeieceÙe Keuekegâuemetove~

ri
Sh
JemeveefJeheÙe&ÙeefYeÙee efyeYesefce~~2~~
11
YeeJegkeâYejlemeheefo mecYeeueÙe
20
oesueeb õglelejieefleb ve ÛeeueÙe~

ht
oesueeb efveÙeceÙe ns Úuemetove

ig
ceeueeheÙe&ÙeefYeÙee efyeYesefce~~3~~
yr
op
ue#ceCe ueIegueIegoesueeb ÛeeueÙe

C
mesJeeceÙee&oeb ØeefleheeueÙe~
©
oesueeb efJeoceÙe ns yeuemetove

Yet<eCemebMeÙe efYeÙee efyeYesefce~~4~~
efieefjOejØeYeew jefleb efveOee&jÙe

efvece&uemesJeeÙeMees efJeOeejÙe~
oesueeb ØeieceÙe ns efjhegmetove
mebYeüceheefjÛeÙeefYeÙee efJeYesefce~~5~~
Yeewceer- meerleepeer keân jner nQ- ns megyeeng kesâ Me$eg ßeerjece! LeesÌ[er osj kesâ efueS Petuee yevo keâj oerefpeS~ ceQ
d .
ve
Deheves efiejves kesâ YeÙe mes [j jner ntB~ Petuee lespe Ûeueves kesâ keâejCe keâefchele ceve Jeeueer ceQ Fme Jesie mes keâerš-Ye=bielee keâes
er
Øeehle nes jner ntB DeLee&led DeeheceÙe nes ieF& ntB~ ns he=LJeer kesâ jesie™he je#emeeW keâes ve° keâjves Jeeues ØeYeg! Petues keâes meceehle
es
keâj oerefpeS~ ceQ Deheves Mejerj kesâ heefjJele&ve kesâ YeÙe mes [j jner ntB~ keâneR Deehekeâe efÛevleve keâjles-keâjles ceQ heg®<e ve nes
R
peeGBâ~ osefKeS, yeeoue kesâ peuekeâCe mes Ùegòeâ "C[er-"C[er hegjJewÙee yeÙeej Ûeue jner nw~ ns je#emeeW keâes ve° keâjves
s
Jeeues ßeerjeIeJe! Petues keâes efJeßeece os oerefpeS, ceQ JeŒeeW keâer Demle-JÙemlelee kesâ YeÙe mes [j jner ntB~ ns YeeJeles Yejle!
ht
MeerIeÇ mebYeeefueS, Petuee MeerIeÇlee mes cele ÛeueeFS~ Úue Deeefo oes<eeW keâes ve° keâjves Jeeues Yejlepeer! Petuee jeskeâ oerefpeS~
ig
R
ceQ ceeuee kesâ štšves kesâ YeÙe mes [j jner ntB~ ue#ceCe! efnb[esuee Oeerjs-Oeerjs ÛeueeDees, mesJee-ceÙee&oe ›ele keâe heeueve
ll
keâjes~ ns je#emeeW keâer mesvee kesâ mebnejkeâ! Petuee efveÙebef$ele keâj uees~ ceQ DeuebkeâejeW kesâ mebMeÙe kesâ YeÙe mes YeÙeYeerle ntB~ ns
.A
Me$egIve! efieefjOej keâefJe kesâ mJeeceer ßeerjece ceW Yeefòeâ keâe efJemleej keâjes, efvece&ue mesJee-›ele keâes efveef§ele keâjes Deewj
s
ya
LeesÌ[er osj kesâ efueS Petuee yevo keâj oes~ ceQ mecYeüce kesâ heefjÛeÙe kesâ YeÙe mes YeÙeYeerle nes jner ntB DeLee&led keâneR Petues kesâ
lejbie ceW mebYeüce DeefOekeâ ve nes peeÙe~
N
va
mevoYe&Mueeskeâ:
Se
Je<ee&efJeuemeodJÙeesceefve peueoeÓcyejefJeueghlenefjOeeefcve~
th
ee
keâevleb peueOejkeâevleb meerlee Øeen efmcelee keâevlee~~1~~

P
Yeewceer—cesIe kesâ Dee[cyej mes peneB metÙe&veejeÙeCe keâer efkeâjCeW ueghle nes ieF& nQ, Ssmes Je<ee& $e+leg mes megvoj DeekeâeMe
si
ceC[ue kesâ nes peeves hej cesIeJeCee& Deheves ØeeCeOeve mes cegmkeâjeleer ngF& megvojer meerleepeer yeesueeR-
T ul
ieerle mebKÙee-13
ri
Sh
oesueeb oesueÙe efØeÙe jeIeJe meceeÙeeleŠ ßeeJeCeŠ~

11
meceeÙeeleŠ ßeeJeCeŠ meerleeceveesõeJeCeŠ,

20
oesueeb oesueÙe efØeÙe jeIeJe meceeÙeeleŠ ßeeJeCeŠ~~

ht
heMÙe ieieveb efJeMeeueb cesIeceeueÙee jmeeueced

ig
yr
MeesYeeefJeieefCeleleceeueb leesef<elejefJejefMcepeeueced
op
JeOe&ceevecevceneslmeJemegØeYeeleŠ ßeeJeCeŠ~~1~~
C
ve=lÙevceÙetjŠ ØeCeewefle ceOegjb ÛeelekeâesÓefYejewefle

©
ieerleb meejÁŠ Øemleewefle meewcÙeŠ meejmeŠ mebmleewefle

YeòeâYeòeâYeercejewjJemebefJeYeeleŠ ßeeJeCeŠ~~2~~
YetefceŠ MemÙeMÙeecee Yeeefle ce¢eb meuueueecee jeefle

n<eË megØeCeecee ueeefle Yeòeâeved mJeeefYejecee heeefle
SOeceeveYeeiÙeJewYeJeyeuiegJeeleŠ ßeeJeCeŠ~~3~~
DeeÙe&heg$e! cee efJeuecyeÙe MeerIeÇb oesueeb meceeuecyeÙe
efJeÕeceÁueb keâocyeÙe keâeefÃeled keâe®CeeR keâjcyeÙe
d .
efieefjOejceveesjLeceneCe&JeheeefjpeeleŠ ßeeJeCeŠ~~4~~
ve
er
Yeewceer- ns hÙeejs jeIeJe! Deye Petuee PetefueS, meeJeve Dee ieÙee nw~ Ùen meeJeve cegPe meerlee kesâ ceve keâes efheIeuee
es
jne nw~ osefKeS ØeYeg Deheveer MeesYee mes leceeue keâes ueefppele keâjves Jeeuee metÙe&veejeÙeCe keâer efkeâjCeeW keâes mJeÙeb ceW mecesše
R
ngDee Ùen DeekeâeMe cesIeceeuee mes yengle megvoj ueie jne nw~ cesjs ceve kesâ ceneslmeJe keâes yeÌ{eves Jeeuee megvoj ØeYee mes
s
ht
Ùegòeâ meeJeve Dee ieÙee nw~ Deehe Petuee PetefueS~ veeÛelee ngDee ceÙetj Deehekeâes veceve keâj jne nw Deewj Ûeelekeâ ceOegj
ig
mJej ceW heer-heer keâer jš ueiee jne nw! Yeücej ceOegj ieerle iee jne nw Deewj meewcÙe meejme Deehekeâer mebmlegefle keâj jne nw~
R
Fme Øekeâej YeòeâeW kesâ YeÙebkeâj jewjJe keâes ve° keâjves Jeeuee meeJeve megMeesefYele nes jner nw~ osefKeS, MemÙe MÙeeceuee he=LJeer
ll
.A
megMeesefYele nes jner nw Deewj ßes‰jlve Jeeueer Yetefce cegPes cenveerÙe Deevevo os jne nw~ MeesYeve ØeCeece Jeeueer he=LJeer n<e& uee
s
jner nw, meYeer keâes Deevevo osves Jeeueer JemegvOeje YeòeâeW keâer j#ee keâj jner nw~ Fme Øekeâej YeeiÙe-JewYeJe keâes yeÌ{eves
ya
Jeeuee efoJÙe JeeÙeg mes Ùegòeâ ßeeJeCe megMeesefYele nes jne nw~ ns DeeÙe&heg$e! Deye efJeuecye cele keâerefpeS, Petues hej
N
efJejeefpeS, efJeÕe kesâ cebieue keâes mecetnyeæ keâj oerefpeS Deewj efkeâmeer DehetJe& keâ®Cee keâes Fkeâªer keâj ueerefpeS keäÙeeWefkeâ
va
Ùen ßeeJeCe ceeme efieefjOej keâefJe kesâ ceveesjLe™he cenemeeiej keâe keâuheJe=#e yeve ieÙee nw~
Se
efJeMes<e- Ùen ieerle yeÇpe hejcheje keâer Petuee ieerle keâer {eue ceW efveyeæ nw~ Fmekeâe yeesue nw- Petuee Petuees hÙeejer
th
jeOes efheâj DeeÙeer yeojer~

P ee
ieerle mebKÙee-14
si
meKeer ieeÙeefle-
T ul
njs jece! jceÙe jceCejmejeceeb,

ri
Sh
megÂMeceefYejeceeb ns njs~~
11
DeefOejesn leÙee men oesueeb

20
efßeleveerhemegle®ceefleueesueeced ~
ht
njs jece! jceÙe jefmekeâJejJeeceeb,

ig
megÂMeceefYejeceeb ns njs~~1~~
yr
op
yeYe&leg& jmeb JejJe<ee&

C
keäueeefvleb pen&leg& men<ee&~

©
njs jece! jceÙe efpelemcejJeeceeb~

yeeYeeefle YetefcejeflejcÙee
jejeefle jefleb megjvecÙee~
njs jece! jceÙe Yetefcepeeb Yeeceeb~
efieefjOejesÓefhe ieeÙeleg ieerleb
d .
ve
ßeeJeCeMegYeYeeJehejerleced ~
er
njs jece! jceÙe jceeceefYekeâeceeb
es
R
s
Yeewceer- meKeer iee jner nw—ns ßeernjs! ns ÙeesefieÙeeW keâes jceeves Jeeues YeieJeeve jece! ns jefmekeâeW keâes jme osves Jeeuess
ht
ig
ØeYeg! Deehe megvoj ves$eeW Jeeueer DelÙevle megvoj jceCeerÙe meerleepeer keâes jceCe keâjeFÙes~ keâocye kesâ Je=#e hej ueškeâ jner
R
DelÙevle Ûe_Ûeue efnb[esuee hej Deehe meerleepeer meefnle efJejepeW Deewj ßes‰ ceefnuee efMejesceefCe meerleepeer keâes jceeSB~ ns
ll
.A
YeieJeved! Je<ee& $e+leg Deevevo keâes OeejCe keâjs Deewj Jen ØemeVe cegõe ceW jnleer ngF& ueesieeW keâer LekeâeJeš otj keâjs~ Deeheßeer
s
jefle keâes Yeer peerleves Jeeueer meerleepeer keâes jceeSb~ osJeleeDeeW keâer Yeer ØeCecÙe Ùen jceCeerÙe DeÙeesOÙeeYetefce yengle ner
ya
MeesefYele nes jner nw~ oMe&ve keâjves JeeueeW keâes Deeheßeer keâer Yeefòeâ Øeoeve keâj jner nw~ YeieJeved! Deehe ßes‰ ue#eCeeW Jeeueer
N
he=LJeerheg$eer peevekeâer peer keâes jceeSB~ efieefjOej keâefJe Yeer ßeeJeCe kesâ megvoj YeeJeeW mes Ùegòeâ ieerle ieeÙeW~ ns njs! ns meJe&$e
va
jceves Jeeues ßeerjeIeJe! Deehe Petuee Petueves kesâ efueS Glmegkeâ Deheveer jcee peevekeâerpeer keâes ØemeVe keâjW~
Se
efJeMes<e- Ùen ieerle hetJeea Gòej ØeosMe keâer keâpeueer keâer ueeskeâOegve ceW efveyeæ nw~ Fmekeâe yeesue nw-
th
ee
‘‘njs jecee Petuele DeJeOe efyenejer ßeerpevekeâkegâceejer js njer~’’

P
ieerle mebKÙee-15
si
ul
meKeer ieeÙeefle-
T
ri
DeÅe oesueeÙeeb uemeefle meefKe! meerleeJejŠ~~

Sh
meûgCehejerleÙee efJeveerleÙee meerleÙeeÓYeerleŠ

11
mJeCe&ëe=Ás ÛeheueÙesJe IeveŠ melJejŠ~~1~~

20
jeMeb jeMeb jefMceb ueIegue#ceCees oesueeÙeceevees

ht
ig
oÙeles oefÙeleeÙee oÙeeuegosJejŠ~~2~~

yr
OÙeeÙeefvle õgefnCenefjMeJee&Š ieeÙeefvle iegCeeved ievOeJee&Š

op
meJex JeCe&Ùeefvle efceLees OevÙeesÓJemejŠ~~3~~

C
©
Je<e&efvle Øemetveb osJeeŠ kegâJe&les ¢eveskeâeŠ mesJeeŠ,

ceesoceevees ieeÙeb ieerleb keâefJeefie&efjOejŠ~~4~~
Yeewceer- meKeer ieeleer nw-ns meKeer! Deepe meodiegCeeW mes Ùegòeâ efJeveceü meerleepeer kesâ meeLe meerleeheefle YeieJeeve
ßeerjece megces® heJe&le hej efyepeueer mes Ùegòeâ ieefleceeve cesIe keâer YeeBefle Petues ceW efJejepe jns nQ~ ceOegj-ceOegj Jeelee& keâjkesâ
Petues keâer jmmeer hekeâÌ[keâj Oeerjs-Oeerjs Pegueeles ngS oÙeeueg osJej ue#ceCe peerJecee$e hej oÙee keâjves Jeeueer meerleepeer hej
oÙee keâj jns nQ~ efpememes Petues mes Gvekeâer YeeYeer-ceeB keâes efvejLe&keâ keâ° ve nes~ Deepe yeÇÿee, efJe<Ceg, efMeJe Fme mJe™he
keâe OÙeeve keâj jns nQ~ ievOeJe& iegCeeW keâe ieeve keâj jns nQ meYeer hejmhej ceW keân jns nQ efkeâ Ùen DeJemej OevÙe nw~ osJelee
.
heg<he-Je=ef° keâj jns nQ Deewj Deveskeâ Øekeâej keâer mesJeeSB Øemlegle keâj jns nQ leLee efieefjOej keâefJe Yeer meerleejece mecyevOeer
d
ve
Petuee ieerle ieeles ngS yengle ØemeVe nes jns nQ~
er
ieerle mebKÙee-16
es
R
meerleejeceew megKeb jcesles ßeeJeCeeslmeJes oeseuf ekeâeceneslmeJes ns
s
ht
Â°dJee Je<eeË $e+legb men<eeË Øeeefheleke=â<eerJeueØeeslkeâ<ee&ced~
ig
veeveemejmmeefjefÆŠ meÁefceles ceneCe&Jes
R
ll
oesefuekeâeceneslmeJes ns~~1~~
.A
ketâpeefle efJeÙeefle efJeefMe°efJenÁs
s
ya
heer heer jšefle keâueb meejÁs~
efJeefšles megKeb Je<e&Ùee N
leeheef$eleÙehejeYeJes
va
Se
heMÙeefle eqJeyegOeJe™Les otjs
th
ee
ve=lÙeefle ce¢eeb cegefoleceÙetjs~

P
jepeefle efJeefJeOeefJeOeeves Jew<CeJeve=Ceeb JewYeJes

si
ul
T
ieeÙeefle keâueb efieefjOejs ieerleb

ri
Sh
meerleejeIeJeÙeMeŠhejerleced ~
11
OÙeeÙeefle efJeefveefve&ces<eb heeJe&leerheleew MecYeJes

20
ht
Yeewceer- Deepe ßeeJeCe ceeme ceW Øekeâš ngS Petuee ceneslmeJe ceW YeieJeeve ßeermeerleejece megKehetJe&keâ jce jns nQ~
ig
yr
efkeâmeeveeW keâe Glkeâ<e& yeÌ{eves Jeeueer ØeMeue Je<ee& $e+leg keâes osKekeâj Deveskeâ leeueeyeeW veefoÙeeW kesâ meeLe meeiej keâe mebiece
op
nes peeves hej Petuee ceneslmeJe ceW YeieJeeve ßeermeerleejece Deevevo keâe DevegYeJe keâj jns nQ~ peye DeekeâeMe ceW efJeefMe°
C
he#eerieCe keâuejJe keâj jns nQ Deewj Ûeelekeâ ceOegj heer-heer Meyo keâes jš jne nw leLee Je<ee& ves megKehetJe&keâ DeeOÙeeeflcekeâ,
©
DeeefOeowefJekeâ, DeeefOeYeeweflekeâ keâ°eW keâes otj keâj efoÙee nw Gme meceÙe Petues ceW ßeermeerleejece jce jns nQ! osJemecetneW kesâ otj
mes oMe&ve keâjles meceÙe he=LJeer hej Deekeâj legcegue ceesj kesâ ve=lÙe keâjles meceÙe Deveskeâ efJeOeeveeW kesâ meeLe Jew<CeJe peveeW kesâ
ceneslmeJe kesâ MeesYeeÙeceeve jnles meceÙe ßeermeerleejecepeer Petueves ceW efJejepe jns nQ~ ßeermeerleejecepeer kesâ ÙeMe mes Ùegòeâ
efoJÙe-ieerle keâe peye efieefjOej keâefJe ieeve keâj jns nQ Deewj peye Fme ÂMÙe keâe keâuÙeeCeeW kesâ pevceoelee heeJe&leer heefle
efMeJepeer OÙeeve keâj jns nQ Gmeer meceÙe ßeermeerleejece peer efnb[esue hej efJejepeceeve neskeâj megKe keâe DevegYeJe keâj jns nQ~
efJeMes<e- Ùen ieerle hetJeea Gòej ØeosMe keâer keâpejer ueeskeâOegve ceW efveyeæ nw~ Fmekeâe yeesue nw-kewâmes Kesueve peeF
meeJeve ceW keâpeefjÙee yeoefjÙee efIej DeeF& ceesnvee~
ieerle mebKÙee-17
d .
ve
meKÙeŠ ieeÙeefvle-
er
meerleejeceew ceveesoesueejeceew YeüeceÙeecens nes jeceÙeecens~~
es
Deueewefkeâkeâew ÛeheueeheÙeesOejmeceefßeÙeew,
R
efJeyegOeJeÇleefleefJešheesheceew meceefØeÙeew~
s
ht
ØeefleceveesJe=efòeoesueeb YeüeceÙeecens nes jeceÙeecens~~1~~
ig
R
hejmhejb heefj<Jepeceeveew efoJÙeocheleer,
ll
.A
ßeeJeCeerÙemegKeb Yepeceeveew meVe=Cee”leer~
s
ØesceoeceefYemleew oeceÙeecens nes jeceÙeecens~~2~~
ya
megceefleÛekeâesjerheerleÛÚefJemegOeeceefvojew ~
N
va
YeeJeveekewâjJeerYeJeÛee®ÛeevõerÛeefvojew ~
Se
YeefòeâMejõekeâeOeeefcve OeeceÙeecens nes jeceÙeecens~~3~~

th
keâefJeefieefjOejieerleieerleiegCeieewjJeew ~
ee
efØeÙeOe=lejewjJeew efJenleOe=lejewjJeew~
P
keâesešf keâesešf heelekeâeefve meeceÙeecens nes jeceÙeecens~~4~~

si
ul
Yeewceer- Deepe Deheves ceve™he efnb[esues hej nce meerleejecepeer keâes PegueeÙeWieer Deewj jceeÙeWieer~ Deueewefkeâkeâ
T
ri
efyepeueer Deewj yeeoue kesâ meceeve MeesYee Jeeues keâuheuelee Deewj keâuheJe=#e kesâ meceeve megvoj meerleejecepeer keâes nce
Sh
Deheves ØelÙeskeâ ceveesJe=efle ™he efnb[esuee hej heOejeÙeWieer Deewj PegueeÙeWieer~ Skeâ otmejs keâes Deeefuebieve keâjles ngS SJeb
11
ßeeJeCeer megKe keâe DevegYeJe keâjles ngS meppeve peerJeeW kesâ Skeâcee$e DeeßeÙe efoJÙe ocheeqle meerleejecepeer keâes nce Øesce
20
keâer jmmeer mes yeeBOe ueWieer Deewj PegueeÙeWieer~ megceefle ™he Ûekeâesjer ves efpevekeâer ÚefJemegOee keâe heeve efkeâÙee nw Ssmes
YeeJevee™he kegâcegefoveer keâes efJekeâefmele keâjves kesâ efueS Ûeefvõkeâe Deewj Ûevõ mJe™he ßeermeerleejecepeer keâes nce Yeefòeâ™he
ht
Mejo hetefCe&cee kesâ efoJÙeOeece ceW efveJeeme keâjeÙeWieer Deewj PegueeÙeWieer~ efieefjOej keâefJe kesâ ieerleeW Éeje efpevekeâe iegCe-
ig
yr
ieewjJe ieeÙee ieÙee nw, efpevneWves ce=ieÛece& OeejCe keâjves Jeeues efJejòeâeW keâes Øesce efoÙee nw Deewj efpevneWves MejCeeieleeW kesâ jewjJe
op
vejkeâ keâes ve° efkeâÙee nw~ Ssmes ßeermeerleejecepeer mes nce Deheves keâjesÌ[eW-keâjesÌ[eW heeheeW keâes #ecee keâjeÙeWieer Deewj GvnW
C
Petuee PegueeÙeWieer~
©
efJeMes<e- Ùen ieerle iegpejeleer ieerle kesâ {eue hej efveyeæ nw~ Fmekeâe yeesue nw-
‘‘Deepe DeJeOe cee Deevevo ÚyeeÙe js ÚyeeÙe js Yeòeâ Øeefleheeue DeeCÙee oerve Øeefleheeue~’’
ieerle mebKÙee-18
oesueeb jepeÙe jIegvevove JÙeesceeJe=lee veerjoeŠ~
JÙeesceeJe=lee veerjoeŠ meesceehueglee veerjoeŠ~~
Je<ee& Je<e&efle cevees%ee Jeejes YetefjYetefceYeesiÙee:
d .
ve
ÙeesiÙeeŠ Øeveo&evf le ÙegpÙee efJe%eeuelee: #eerjoeŠ~~1~~
er
Jeelees Jeeefle cevob cevob efJeYeüved veerjvOeÇefvemÙevoced
es
ßeæeefOeÙeevevokeâvob lJeeceeielee§eerjoeŠ~~2~~
R
s
ce¢eeb ceeÅeefle ceÙetjes ve=lÙeved Yeeefle veeefleotjes-
ht
ig
Ó›etâjes jewefle mJeeefleMetjes veÅees Ye=leemleerjoeŠ~~3~~
R
ieeÙeved efieefjOejmmegieerleb mheâerleb ßeeJeCeerhejerleced
ll
.A
õ°gb lJeeceJelÙeYeerjeb mevleefMßeleeMßeerjoeŠ~~4~~
s
ya
Yeewceer- meefKeÙeeB iee jner nQ-ns jIegvevove! Deye Petuevee keâes megMeesefYele keâerefpeS~ DeekeâeMe ceW Jes yeeoue efIej
N
DeeÙes nQ, pees Dece=le jme keâe Je<e&Ce keâjWies~ osefKeS, megvoj Je<ee& he=LJeer kesâ Éeje YeesiÙe efJehegue peue keâer Je<ee& keâj jner
va
nw ÙeesiÙe yewue iepe&ve keâj jns nQ~ efoJÙe ueleeSB ogOee™ nes ieF& nQ~ Deštš ØeJeen Jeeues peue efvePe&j keâes OeejCe keâjlee
Se
ngDee JeeÙeg Oeerjs-Oeerjs Ûeue jne nw Deewj Mejerj hej yeukeâue JeŒe Øeoeve keâjves Jeeues mevlepeve Deeefmlekeâ yegefæ mes
Deeheßeer Deevevokeâvo keâer MejCe ceW Dee jns nQ~ he=LJeer hej DelÙevle efvekeâš Deekeâj veeÛelee ngDee ceesj heeieue nes jne
th
ee
nw Deewj mJeeefle ve#e$e ceW Jeerjlee efoKeeves Jeeuee meewcÙe Ûeelekeâ ceOegj heer-heer jš jne nw lešeW keâes leesÌ[ves Jeeueer veefoÙeeB
P
Gheâeve hej Dee ieF& nQ~ mevle cegmkeâjekeâj oeBle keâer MeesYee efoKeeles ngS Deehekeâer MejCe ceW Dee ieS nQ Deewj efieefjOej
si
keâefJe YeeJeveeDeeW mes heg° ßeeJeCe ieerle ieeles ngS YeÙejefnle Deeheßeer keâe mleJeve keâj jns nQ~
T ul
ieerle mebKÙee-19
ri
Sh
meKÙeŠ ieeÙeevfle-
11
oesueÙe megYeies oesueÙe megYeies,

20
oesueeÙeeb meerleejeceew oesueÙe megYeies~~

ht
efmLejÛeheueeefÛevceÙeheÙeesOejmeceeveew ~
ig
osJeovegpecevegpeefvekeâjmelelemesJÙeceeveew ~
yr
op
MegefÛeieewjMÙeeceew oesueÙe megYeies~~1~~

C
Jeefmeleveerueheerlece_pegefvece&ueogketâueew ~
©
veJeueveefueveÛejCeMejCemegpeveevegketâueew ~
heeJeveØeCeeceew oesueÙe megYeies~~2~~
DevÙeesvÙeb meefmceleÂMeb efJeueeskeâÙevleew~

ØeCeleefvekeâjueeskebâ meoe efJeMeeskeâÙevleew~
YeJeYeÙeefJejeceew oesueÙe megYeies~~3~~
ieeÙeb ieeÙeb efieefjOejieefoleieerefleieerleced~
OÙeeÙeb OÙeeÙeb ÙeesefieOÙesÙeÙegieue™heveerleced~
d .
veÙeveeefYejeceew oesueÙe megYeies~~4~~
ve
er
Yeewceer- meefKeÙeeB iee jner nQ-ns MegYeebieer, megYeies meKeer! Deye meerleejecepeer keâes Petuee hej PegueeDees~ heefJe$e
es
efyepeueer Deewj yeeoue kesâ meceeve osJelee, oeveJe Deewj ceeveJe mecetn Éeje efvejvlej mesJee keâe efJe<eÙe yeveeÙes ieS heefJe$e
R
ieewj-MÙeece ocheleer keâes Petues hej PegueeDees~ ns meewYeeiÙeJeleer! veeruee Deewj heeruee heefjOeeve OeejCe efkeâS ngS veJeerve
s
ht
keâceue kesâ meceeve ÛejCe leLee YeòeâeW kesâ MejCeoelee, meppeveeW kesâ Devegketâue heefJe$e ØeCeece Jeeues meerleejecepeer keâes Petues
ig
hej PegueeDees~ Skeâ-otmejs keâes cegmkeâjekeâj efvenejles ngS Deewj ØeCelepeveeW keâes efvejvlej Meeskeâjefnle keâjles ngS, YeJeYeÙe
R
kesâ DeYeeJe kesâ mLeeve™he meerleejecepeer keâes Petues hej PegueeDees~ efieefjOej keâefJe kesâ Éeje mhe° De#ejeW ces ieeS ngS
ll
.A
ßeermeerleejece mecyevOeer ieerleeW keâes iee-iee keâj Deewj ÙeesieerpeveeW kesâ Yeer OÙesÙe meewvoÙe&ue#ceer mecheVe ßeermeerleejecepeer kesâ
s
Ùegieue™he keâe OÙeeve keâj keâjkesâ veÙeveeefYejece efkeâMeesj ocheleer ßeermeerleejecepeer keâes Petues hej PegueeDees~
ya
efJeMes<e- Ùen ieerle oeoje leeue ceW efveyeæ nw~
N
va
ieerle mebKÙee-20
Se
th
meerleeJeoveefJeOegÛekeâesjb ns jeIeJeb oesueefÙe<Ùes~

ee
Jewosnerceevemecenesjb ns ceeOeJeb oesueefÙe<Ùes~~

P
si
keâesefškeâesefškeâvohe&keâceveerÙecetefle&ced ~
T ul
oMejLecenejLeceveesjLemeghetefle&ced ~
ri
keâesmeuejepeefkeâMeesjb ns jeIeJeb oesueefÙe<Ùes~~1~~

Sh
le®CeefceefnjefkeâjCemegYeieJemevleb Jemeeveced~
11
efvece&ueefve<eÁkeâeC[keâeceg&kebâ oOeeveced~
20
Keuekegâuekegâefue<ekeâ"esjb ns jeIeJeb oesueefÙe<Ùes~~2~~

ht
ig
veerueveerjOejMÙeeceueesÛeveeefYejececed ~
yr
DeehlekeâecehetCe&keâecehegCÙeØeCeececed ~
op
efveefšueveÙeveke=âles MegYeceIeesjb ns jeIeJeb oesueefÙe<Ùes~~3~~

C
©
meceeieles jefmekeâjmeoßeeJeCemegceemes~
ceefCeefieefjmeceefÛe&leceneslmeJeefJeueemes ~
efieefjOejefJeueesÛeveÛeesjb ns jeIeJeb oesueefÙe<Ùes~~4~~
Yeewceer- meefKeÙeeB keânleer nQ—ns meefKeÙeeW! meerleepeer kesâ cegKeÛevõ kesâ Ûekeâesj mJe™he jIegkegâue ceW Øekeâš ßeerjece
keâes ceQ Petuee PegueeTBieer~ efJeosn leveÙee peevekeâerpeer kesâ ceve keâes ceneslmeJe Øeoeve keâjves Jeeues ceeOeJe DeLee&led Ûew$e
cenerves ceW Øekeâš cee DeLee&led meerlee™efheCeer ceneue#ceer kesâ ‘OeJe’ DeLee&led heefle ßeerjece keâes ceQ Petues hej PegueeTBieer~
keâjesÌ[eW keâeceosJeeW kesâ meceeve keâceveerÙe ßeerefJe«en cenejLeer oMejLepeer kesâ ceveesjLeeW kesâ hetefle& mLeeve keâewmeue jepeefkeâMeesj
ßeerjece keâes ceQ Petues hej PegueeTBieer~ yeeuemetÙe& kesâ meceeve megvoj heerleecyej OeejCe keâjves Jeeues efveoex<e leke&âMe-yeeCe
Deewj Oeveg<e keâes mJeerkeâejs ngS je#eme kegâue kesâ efueS Je»e kesâ meceeve keâ"esj ßeerjece keâes ceQ Petues hej PegueeGBâieer~ veerues
d .
yeeoue kesâ meceeve megvoj ves$eeW keâes Deevevo osves Jeeues mJeÙeb mechetCe& keâecÙe JemlegDeeW keâes Øeehle efkeâÙes ngS Deewj YeòeâeW
ve
keâer mechetCe& JeemeveeDeeW keâes hetCe& keâjves Jeeues efpevekeâe ØeCeece Yeer heefJe$e nw Ssmes Yeeue ves$e efMeJepeer kesâ efueS
er
es
keâuÙeeCekeâejer Deewj keâesceue ßeerjeIeJe keâes ceQ Petues hej PegueeTBieer~ ceefCe heJe&le kesâ Éeje efpevekesâ ceneslmeJe meceepe keâe
R
hetpeve Deewj mecceeve efkeâÙee ieÙee nw Ssmes jefmekeâeW keâes Deevevo osves Jeeues ßeeJeCe cenerves kesâ Dee peeves hej efieefjOej
s
keâefJe kesâ ves$eeW keâes Ûegjeves Jeeues ßeerjece keâes ceQ Petues hej PegueeTBieer~
ht
ig
efJeMes<e- Ùen ieerle efceefLeuee keâer ueeskeâOegve ceW efveyeæ nw~
R
mevoYe&Mueeskeâ:
ll
.A
cesIees cesnefle cesogjsÓJeefveleues heerÙet<eÙet<eb Mevew-
s
ya
jo&lÙecyegJeoevÙececyegoefceJe mJeeleerpeueb Ûeelekesâ~
Je<e&legË N
Jejyeefn&efCemJevešvewJe&Oee&heÙelÙeeojeled
va
meerlesMeb mecegJeeÛeÛee®Jeovee ßeerÛee®Meeruee meKeer~~1~~
Se
Yeewceer—peye cesIe Oeerjs-Oeerjs Jejmee keâj he=LJeer leue keâes jmeceÙe yevee jne Lee Deewj peye Ûeelekeâ mJeeefle kesâ cesIe
th
ee
mes Dece=le kesâ meceeve peueefyevogDeeW keâes ceeBie jne Lee~ peye ceÙetj Dehevee ve=lÙe keâjkesâ Je<ee& $e+leg keâe mJeeiele keâj jne
P
Lee, Gmeer meceÙe meerleeheefle YeieJeeve ßeerjece mes megvoj cegKe Jeeueer ßeerÛee®Meeruee meKeer yeesueeR—
si
ieerle mebKÙee-21
T ul
DeeqOejesnleeb efnvoesueveeb ßeermeerleejeIeJeew~

ri
Sh
ßeermeerleejeIeJeew ns veerleeueeIeJeew~~
11
mecegheeieleesÓÙeb ßeeJeCees ceemees ceveesnjŠ~

20
JÙeesceeefßeleŠ meodõeJeCees cesIesve cesogjŠ~

ht
Deejesnleeb efnvoesueveeb ns meûgCeeCe&Jeew~~1~~

ig
yr
Je<e&efvle Jew heÙeescegÛeŠ he=MeleŠ megMeerleueeŠ~

op
keâ<e&efvle ùlmegOeeefmeÛeŠ efmekeâleeŠ megefvece&ueeŠ~

C
mebjesnleeb efnvoesueveeb ns MecYegMecYeJeew~~2~~

©
ÙegJeÙeesceg&KesvogceeOegjeR meKÙees efoÂ#eJeŠ~

ßeercelheoeypejsCegkeâeŠ efMejmee efpeIe=#eJeŠ~
heefjjesnleeb efnvoesueveeb ns YeòeâJewYeJeew~~3~~

Ùeg<cevedcegKeecyegpeemeJeb meefÆŠ ØeheerÙeleeced~
efieefjOejefieje veòebâ efoJeb ieerleb ØeieerÙeleeced~
DeefYejesnleeb efnvoesueveeb ns ceÁueeslmeJeew~~4~~
Yeewceer- ns meerleejeIeJe mejkeâej! Deye Deehe oesveeW efnb[esues hej efJejepe peeÙeW~ ns veerlee ueeIeJe! DeLee&led ieg®lee
d .
ve
keâes Øeehle efkeâÙes ngS efoJÙe ocheleer Deye Deehe oesveeW efnb[esues hej efJejepeW, osefKeÙes, Ùes megvoj meeJeve keâe cenervee Dee
er
ieÙee~ yeeoueeW kesâ keâejCe ceOegj Deewj mevleeW keâes Yeer õefJele keâj osves Jeeuee Ùen ceeme DeekeâeMe keâes Yeer ØeYeeefJele keâj
es
jne nw~ ns ßes‰iegCeeW kesâ mecegõ ßeermeerleejecepeer! Deye Deehe oesveeW efnb[esuee hej Dee™{ nes peeSB~ osefKeÙes, Ùes yeeoue
R
Meerleue-Meerleue yetBoW yejmee jns nQ Deewj Dece=le keâe MesÛeve keâjves Jeeues cesIe ùoÙe keâes Yeer Deekeâef<e&le keâj jns nQ~
s
yeeuegkeâeSB yengle efvece&ue nes Ûegkeâer nQ~ ns efMeJe keâe Yeer keâuÙeeCe keâjves Jeeues ßeermeerleejecepeer! Deye Deehe oesveeW
ht
efnb[esuee keâes mJeerkeâej keâjW~ Deehe oesveeW kesâ ßeercegKeÛevõ ceeOegjer kesâ meefKeÙeeB oMe&ve keâjvee Ûeenleer nQ Deewj Deeheßeer
ig
R
keâer ÛejCekeâceue keâer Oetefue keâes cemlekeâ hej OeejCe keâjvee Ûeenleer nQ~ ns YeòeâeW keâes JewYeJe Øeoeve keâjves Jeeues
ll
meerleejecepeer! Deehe efnb[esuee keâes Deuebke=âle keâerefpeS~ mevleeW kesâ Éeje Deehekesâ ÛejCekeâceue keâe cekeâjvo heeve efkeâÙee
.A
peeS Deewj efieefjOej keâefJe keâer JeeCeer kesâ Éeje efovejele Deehekeâe ner ieerle ieeÙee peeS~ ns cebieueceÙe ceneslmeJe Jeeues
s
ya
ßeermeerleejecepeer! Deye Deehe oesveeW DeYeer° Petues hej efJejepeW~
va
Se
meefKe cevob cevob oesueÙe jefmekeâmJepeveced,

mewjOJepeermeewcÙemeejÁermJeeleerIeveced ~~
th
ee
ceefCeheJe&les ce_pegoesuee megueefmelee~

P
Ûe_ÛeuemeceerjCeefJeueesuee efJeueefmelee~
si
ul
lemÙeeb efJeYeevleb YegJeveceesnveced~~1~~

T
jefMceb efveÙeÛÚ meefKe! õglecegÛÚuevleerced~

ri
Sh
oesueeb mebÙeÛÚ meewcÙes ÂÌ{cegÛÛeuevleerced~

11
cee ieeŠ Øeleerheb ØeleerheYe_peveced~~2~~

20
Oeewelf e efleuekeâuesKeeb ue#ceCee«epeueueešerced~

ht
Deeõeb heÙeesefYe: heMÙe heeefLe&Jeermeešerced~

ig
j_peÙemJe YekeälÙee ØeCelej_peveced~~3~~

yr
op
OÙeeÙevleer ÙegieuemJe™heb ØeCeerleced~

C
ieeÙevleer efieefjOejieefoleiesÙeieerleced~
©
ùoÙes ieesheÙe jeceÛevõeKÙeb Oeveced ~~4~~

Yeewceer- ns meKeer! jefmekeâ meepeve keâes Oeerjs-Oeerjs PegueeDees~ meerleepeer ™he meewcÙe Ûeelekeâer kesâ mJeeleer cesIe-
mJe™he ßeerjece keâes Oeerjs Oeerjs PegueeDees~ ceefCe heJe&le hej megvoj Petuee he[e nw, pees ÛebÛeue JeeÙeg kesâ Pekeâesjs mes efnuelee
ngDee yengle megvoj ueie jne nw Gmeer hej efJejepe jns meYeer YegJeveeW keâes ceesn uesves Jeeues ßeerjece keâes Oeerjs-Oeerjs PegueeDees~
ns meKeer! GÚueleer ngF& [esj keâes hekeâÌ[ uees Deewj yengle Jesie mes Ûeueles ngS Petues keâes efveÙebef$ele keâj uees~ efJehejerleleeDeeW
keâes ve° keâjves Jeeues ßeerjece kesâ efJehejerle cele Ûeuees~ meKeer! efleuekeâjsKee mes Ûecekeâles ngS ue#ceCepeer kesâ yeÌ[s YewÙee
ßeerjece kesâ cemlekeâ keâes osKees Deewj peue mes ieerueer meerleepeer keâer meeÌ[er osKees Deewj YeòeâeW keâes Deevevo osves Jeeues ØeYeg
keâes Deheveer Yeefòeâ mes ØemeVe keâj uees~ Fme meceÙe Âef°ieesÛej nes jns ÙegieuemJe™he keâe OÙeeve keâjleer ngF& Deewj efieefjOej
d .
keâefJe Éeje jefÛele iesÙeieerle keâe ieeve keâjleer ngF& ßeerjece ™he megvoj Oeve keâes ùoÙe ceW Úghee uees~
ve
er
ieerle mebKÙee-23
es
efnvoesueeÙeececeg<Ùeeb oesuesles meerleejeceew~~
R
s
Je<exÙeb meceeÙeesiÙee yeeYeeefle cevees%eeYee~
ht
ig
ke=â<ekeâeCeeb ceveesYeesiÙee jejeefle jmeuueeYee~
R
efnvoesueeÙeececeg<Ùeeb oesuesles hetCe&keâeceew~~1~~
ll
.A
he=<elew§e Jeeefjoeveeb Deeõe cewefLeueerMeešer~
s
ya
otefjleeefßeÙees jsKee jepeles nefjueeueešer~
efnvoesueeÙeececeg<Ùeeb N
oesuesles Deehlekeâeceew~~2~~
va
iepe&efvle cegngcexIee $emÙeefle meerleeefÛe$es
Se
Je<e&efvle cegngefye&votved ù<ÙelÙeYeerrleeefÛeòes~

th
efnvoesueeÙeececeg<Ùeeb oesuesles ieewjMÙeeceew~~3~~

P ee
ue#ceCees cegefolecevemee Jesieb Ûe Oeòes

si
Yejlees efveJeejÙevleb efJe°cYeb meceeOelles~

T ul
efnvoesueeÙeececeg<Ùeeb oesuesles peveejeceew~~4~~

ri
Sh
oMeË oMeË ™heb ceveespeeleb YeeJeveerleced,

efieefjOejes jeieyeæb ieeÙeefle oesueeieerleced~
11
20
efnvoesueeÙeececeg<Ùeeb oesuesles ÂieefYejeceew~~5~~

ht
Yeewceer- Fme Petues hej Deepe ßeermeerleejecepeer Petue jns nQ~ Ùen Je<ee& DelÙevle ÙeesiÙe nw pees ke=â<ekeâeW kesâ efueS Yeues
ig
YeesiÙe heoeLeeX keâes osves Jeeueer, ueeYeÙegòeâ DelÙevle megMeesefYele nes jner nw~ Fme Petues hej hetCe&keâece ßeermeerleejecepeer Petue
yr
op
jns nQ~ yeeoueeW kesâ peueefyevogDeeW mes meerleepeer keâer meeÌ[er ieerueer nes jner nw Deewj ßeerjece kesâ cemlekeâ keâer ßeerefleuekeâ jsKee
C
Yeer Oegue ieF& nw~ Fme efnb[esues hej Deehlekeâece meerleejecepeer Petue jns nQ~ yeeoue iejpeles nQ, lees meerleepeer efÛeòe ceW [jleer
©
nQ Deewj peye yeeoue yejmeles nQ leye meerleepeer yengle ØemeVe nesleer nQ~ Deepe efnb[esues ceW ieewj-MÙeece meerleejecepeer Petue jns
nQ~ ue#ceCepeer ØemeVe ceve mes leer›e ieefle mes Petuee Ûeueeles nQ hejbleg Yejlepeer GvnW jeskeâles ngS Petues keâer ieefle Oeerceer keâjkesâ
meceeOeeve keâjles nQ~ meppeveeW keâes Deevevo osves Jeeues ßeermeerleejece, Fme Petues ceW Petue jns nQ Fme Øekeâej keâeceosJe kesâ Yeer
YeeJe keâes Deeke=â° keâjves Jeeues ØeYeg kesâ ™he keâes osKe-osKe keâj efieefjOej keâefJe jeieeW mes yeæ Petuee ieerle iee jns nQ~
Deepe ves$eeW keâes Deevevo osves Jeeues ßeermeerleejecepeer Fme Petues hej Petue jns nQ~
ieerle mebKÙee-24
jecees efJejepeefle oesueeefJenejer~~
MejÙethegefueveJejkeâefuelekeâocyeleues ~
d .
ve
efveefKeueueeJeCÙeueeskeâue#ceerueefueleheâues~
er
jÛeveeÛeefkeâleerke=âlepeieoiekeâejer ~~1~~
es
efJeÙeefle efJehegueJejJeeefjos efJeuemeefle~
R
s
ceefCeefiejew efJeYeÙeecejeJeleeR efJenmeefle~
ht
levegmeg<eceecevceLeceonejer ~~2~~
ig
R
IeveJevekeâCeefßeleJemeveb JemeeveŠ~
ll
.A
megjcegefvecevegpeovegpemesJÙeceeveŠ ~
s
menke=âleßeerefceefLeuesMekegâceejer ~~3~~
ya
meKeerieCes ÙegieuemJe™heb OÙeeÙeefle~
N
va
efieefjOejs megjefieefj ieerleb ieeÙeefle~
Se
peÙeefle nefjpe&veogejf leefJeoejer~~4~~

th
Yeewceer- mechetCe& ueeskeâ kesâ meewvoÙe& ue#ceer kesâ ßess‰ heâuemJe™he, ßeermejÙet kesâ megvoj leš hej efJejepes keâocye
ee
Je=#e kesâ veerÛes, Gme heefjmej keâer jÛevee mes yeÇÿeepeer keâes Yeer Ûeefkeâle keâjves Jeeues ßeerjece Petues hej efJejepe jns nQ~
P
DeekeâeMe ceW megvoj he#eerieCeeW kesâ megMeesefYele nesves hej Deewj ceefCe heJe&le Éeje DecejeJeleer keâer Yeer nBmeer GÌ[eÙes peeves hej
si
ul
Deheveer MeesYee mes keâeceosJe kesâ ceo keâes otj keâjves Jeeues Petueeefyenejer ßeerjeIeJe mejkeâej megMeesefYele nes jns nQ~ yeeoue kesâ
T
peue keâCe mes Deeõ& JeŒe OeejCe keâjles ngS osJelee, cegefve, je#eme Deewj ceveg<Ùe mes Yeer mesJÙeceeve efceefLeuesMekegâceejer
ri
Sh
meerleepeer keâes meeLe efueS ngS ßeerjece efnb[esues hej efJejepe jns nQ~ meKeerpeveeW kesâ Ùegieue mJe™he keâe OÙeeve keâjles jnves
hej mebmke=âleYee<ee ceW efieefjOej keâefJe kesâ megvoj ieerle ieeles jnves hej peiele keâer efJeheefòe ve° keâjvesJeeues Petueeefyenejer
11
ßeerjecepeer keâer peÙe nes jner nw~

20
ieerle mebKÙee-25
ht
ig
oesueeb oesueÙeleeb ke=âheeuet kegâMeueocheleer~

yr
meerleejeceew meleeb ieleer ns~

op
C
jepelÙeÙeb ßeeJeCees ceemeŠ

©
JeveosJeleeMegYeeMeerŠkeâeMeŠ ~
oesueeb oesueÙeleeb ßeæeuet mejueocheleer~~1~~
YeskeâOJeefveJee&Åecevegkegâ®les
meecemJejb meeOeg melkegâ®les~
oesueeb oesueÙeleeb oÙeeuet efJeceueocheleer~~2~~
jpeveerpeeiejCeeouemeoemÙeew
›eeref[lemeevOÙemejespeefJenemÙeew ~
d .
oesueeb oesueÙeleeb efveõeuet veJeueocheleer~~3~~
ve
er
efieefjOejefiejeieerlemeÁerleew
es
DevÙeesvÙeeefhe&leYeeJehejerleew ~
R
oesueeb oesueÙeleeb mhe=nÙeeuet lejueocheleer~~4~~
s
ht
Yeewceer- ns ke=âheeueg kegâMeue-ocheleer, mevleeW kesâ DeeßeÙe, ßeermeerleejecepeer! Deehe Petuee PetueW~ JeveosJeleeDeeW kesâ
ig
R
DeeMeerJee&o mes megMeesefYele Ùen meeJeve cenervee yengle megvoj ueie jne nw~ ns ßeæe ceW mejue ocheleer ßeermeerleejecepeer!
ll
Deehe Petuee PetueW~ Ùes osefKeÙes ces{keâ keâer OJeefve yee¢e keâe DevegkeâjCe keâj jner nw Deewj Ùen meeceJeso kesâ mJej keâe
.A
mecceeve keâj jner nw~ ns oÙeeceÙe efvece&ue ocheleer ßeermeerleejecepeer! Deehe Petuee PetueW~ jeef$e kesâ peeiejCe mes efpevekesâ cegKe
s
ya
hej DeeuemÙe Dee ieÙee nw Deewj efpevneWves Deheves cegKe keâer MeesYee mes meevOÙe keâceue keâes Yeer ueefppele efkeâÙee nw, Ssmes veeRo
N
ceW Deeves Jeeues veJeefJeJeeefnle ocheleer Deehe ke=âheÙee Petuee PetueW~ Skeâ otmejs kesâ efueS Deefhe&le YeeJeeW mes Ùegòeâ Deewj
va
efieefjOej keâefJe keâer JeeCeer mes ieeÙee ngDee ieerle ner efpevekeâe mebieerle nw, Ssmes DevÙeesvÙe keâer mhe=ne mes Ùegòeâ ns lejue
Se
ocheleer ßeermeerleejecepeer! Deye Deehe Petuee PetefueÙes~

th
ieerle mebKÙee-26
ee
meKeer ieeÙeefle-
P
si
DeJeOesMe oesueeb oesueÙe cevob cevoced~~

T ul
ceefCeheJe&les oesuee oesueles Øeuecyes~

ri
MejÙetmeceerjueesuee ueesueles keâocyes~

Sh
keâesmeuesMe oesueeb oesueÙe cevob cevoced~~1~~

11
oesueeceefOeef‰lee meerlee megkegâceejer~

20
lJeodJesielees Yeerlee efceefLeueekegâceejer~

ht
ig
peevekeâerMe oesueeb oesueÙe cevob cevoced~~2~~

yr
Meerleueeefve meerkeâjeefCe Je<e&ved hepe&vÙeŠ~

op
GheÙeg&heefj ÙegJeeb mleveefle ce=ogOe&vÙeOevÙeŠ~

C
©
jeIeJesMe oesueeb oesueÙe cevob cevoced~~3~~

IeveeIeveeIeveÛÚoe ÙegJeeb oMeË oMe&ced~
ceesovles kegâmegceeefve keâeceb Je<eË Je<e&ced~
efJeyegOesMe oesueeb oesueÙe cevob cevoced~~4~~

ieeÙeefvle Ûeefjleeefve megiee ievOeJee&~
OÙeeÙeefvle megke=âleeefve nefjefJeefjefÃeMeJee&~
efieefjOejsMe oesueeb oesueÙe cevob cevoced~~5~~
Yeewceer- meefKeÙeeB iee jner nQ-ns DeJeOesMe! Petuee Oeerjs-Oeerjs PetueeFÙes~ ceefCe heJe&le hej keâocye Je=#e kesâ Thej
d .
ve
Petuee heÌ[e nw Deewj Jen JeeÙeg kesâ Pekeâesjs mes mJeÙeb ner Ûeue jne nw~ FmeefueS ns keâesmeuesMe! Deehe Petuee Oeerjs-Oeerjs
er
YegâueeFÙes~ Fme Petues hej pevekeâveefvoveer megkegâceejer meerleepeer efJejepe jner nQ pees Deehekesâ Jesie mes [j jner nQ~ ns
es
peevekeâerheefle! Petuee Oeerjs-Oeerjs PegueeFÙes~ osefKeÙes, DelÙevle OevÙeJeeo keâe hee$e Ùen yeeoue Meerleue yetBoW yejmeelee
R
ngDee, Deehe oesveeW kesâ Thej-Thej GceÌ[lee ngDee ceOegj iepe&ve keâj jne nw~ ns jIegJebMe kesâ F&Õej! Deehe Petuee Oeerjs-Oeerjs
s
YegâueeFÙes~ osefKeÙes, yeeoue keâer Deesj mes osJeieCe Deehe oesveeW keâes osKe-osKekeâj heg<he keâer Je<ee& keâj keâjkesâ DelÙevle
ht
ØemeVe nes jns nQ~ ns osJeleeDeeW kesâ F&Õej ßeerjece! Petuee Oeerjs-Oeerjs YegâueeFÙes~ osefKeÙes, Deehekesâ Ûeefj$eeW keâes ievOeJe& iee
ig
R
jns nQ, Deehekesâ melkeâceeX keâe yeÇÿee, efJe<Ceg, efMeJe OÙeeve keâj jns nQ~ ns efieefjOej keâefJe kesâ F&Õej ßeerjece! Deehe Petuee
ll
Oeerjs-Oeerjs YegâueeFÙes~
.A
efJeMes<e- Ùen ieerle Skeâ yeng ÛeefÛe&le megiece ieerle keâer Ì{eue ceW efveyeæ nw~ Fmekesâ yeesue nQ—
s
ya
‘MÙeece lesjer yebMeer yepes Oeerjs-Oeerjs~’
N
va
ieerle mebKÙee-27
Se
jeceesÓefYejeceesÓmegjejer jmeb jeleg oesueeefJenejer~~

th
yeeueYeevegkeâjheerleb Jeemees JemeeveŠ~

ee
heefjmeceer#Ùe ogefve&jer#Ùe oe®CeoMeeveŠ~~

P
si
oceÙeleg ovegpeohe&nejer jmeb jeleg oesueeefJenejer~~1~~

T ul
meKeerpevewŠ meevegjeieb cegoe oesuÙeceeveŠ~

ri
MeerleuemeceerjsCe megKeb ueesuÙeceeveŠ~~

Sh
menefceefLeuesMekegâceejer jmeb jeleg oesueeefJenejer~~2~~

11
keâueÙeved keâueb veerjcegÛeeb efvemÙevoced~

20
yeueÙeved JeefOe&<Cegpe&veeveeceevevoced~~
ht
ig
jefleheefleohe&Øenejer jmeb jeleg oesueeefJenejer~~3~~

yr
YetefcepeÙee Jeejb Jeejb cegKeb Jeer#ÙeceeCeŠ~

op
jefmekewâ§e meecesÇ[b megKeb Øes#ÙeceeCeŠ~~

C
©
efieefjOejceveŠ kegâ_peÛeejer jmeb jeleg oesueeefJenejer~~4~~

Yeewceer- DemegjeW kesâ Me$eg DelÙevle megvoj PetueeefJenejer ßeerjece! nceW Deevevo oW~ yeeuemetÙe& kesâ efkeâjCeeW kesâ meceeve
JeŒe OeejCe efkeâÙes ngS, je#emeeW kesâ Denbkeâej keâes ve° keâjves Jeeues ßeerjece! nceejs oe®Ce oMee keâe efvejer#eCe keâjkesâ
Gmekeâe oceve keâj oW~ Øesce kesâ meeLe meKeer peveeW Éeje ØemeVeleehetJe&keâ PetueeÙes peeles ngS Deewj megKehetJe&keâ Meerleue JeeÙeg
Éeje LeesÌ[e-LeesÌ[e ÛebÛeue efkeâÙes peeles ngÙes meerleemeefnle ßeerjece, nceW Deevevo oW~ cesIeeW kesâ megvoj õJe keâes mJeerkeâej
keâjles ngÙes, YeòeâeW kesâ Deevevo keâes yeue Øeoeve keâjles ngÙes, mJeYeeJe mes JeOe&veMeerue, keâece kesâ Denbkeâej keâes ve° keâjves
Jeeues, PetueeefJenejer ßeerjece, nceW Deevevo Øeoeve keâjW~ he=LJeerveefvoveer meerleepeer kesâ Éeje yeejcyeej efpevekeâe cegKeÛevõ
efveneje peelee nw Deewj jefmekeâeW Éeje efpevnW yeejcyeej ves$e keâe efJe<eÙe yeveeÙee pee jne nw Ssmes efieefjOej keâefJe kesâ
cevekegbâpe ceW efJeÛejCe keâjves Jeeues PetueeefJenejer ßeerjece, nceW Deevevo Øeoeve keâjW~
d .
ve
efJeMes<e- Ùen ieerle DeJeOe DeBÛeue keâer veÛeejer Oegve ceW efveyeæ nw~ yeesue nw-
er
‘‘kewâmes OejeQ efpeÙe Oeerje nceej otvees nerje efvekeâue ieÙes~’’
es
ieerle mebKÙee-28
R
s
ht
meerlee ieeÙeefle-
ig
Mevewoexueeb oesueÙe MeevleeefØeÙeevegpe,
R
ll
efkeâceefOekeâJesiees efn oerÙeles~
.A
GÛÛeeJeÛÛeÛeeuevesve efnvoesueeÙee jeIeJe
s
ya
keâšew cece heer[e ØeoerÙeles~~1~~
iepe&lee Je<e&lee JeeefjOejsCe N ces,
va
ceevemes lJeoeefOejeOeerÙeles~
Se
nmelee efJeuemelee meceJelee$e YeJelee,

th
ee
vew<ee mecemÙee meceeOeerÙeles~~2~~

P
Skeâlemleg Oe=°lejheewjmlÙemeceerjCesve,
si
JÙemleb cece Jemeveb efJeOeerÙeles~

T ul
DehejlemleJe efØeÙeÛeheueeefnvoesueÙee,
ri
Sh
efveIveleeb efvelejeb efveOeerÙeles~~3~~

cece megkegâceeÙee& YeüceefJe#ehleefJekeâueùoes,
11
20
yeengJeefuuejefhe veesheOeerÙeles,
jceCeer jYemejmeefJeJeMecevemees cece,
ht
ig
keâje«eeJeuecyees vewJe oerÙeles~~4~~

yr
op
DeueceefleMeÙeoesuee ØeJesielejueleÙee,
C
ceÙee Ye=Meb YeJeevevegveerÙeles~

©
oMeË oMeË MeesYeeefceceeb keâefJevee efieefjOejsCe,

ßeeJeCeerÙeieerleb MegYeb ieerÙeles~~5~~
Yeewceer- Deye meerleepeer iee jner nQ—ns Meevleepeer kesâ efØeÙe Úesšs YeeF& jIegveeLepeer! Petuee Oeerjs-Oeerjs PegueeFÙes~
DeefOekeâ Jesie keäÙeeW Øeoeve keâj jns nQ? ns jeIeJe! efnb[esueves kesâ TBÛes-veerÛes Ûeueeves kesâ keâejCe cesjer keâefš ceW yengle heerÌ[e
oer pee jner nw~ iejpeles, yejmeles ngÙes cesIe kesâ Éeje cesjs ceve ceW Deehekesâ efceueve keâer efJekeâuelee yeÌ{eÙeer pee jner nw~ nBbmeles
ngÙes, Deevevo uesles ngS, keâeefvle keâe efJemleej keâjles ngÙes Yeer DeeojCeerÙe Deehekesâ Éeje Fme mecemÙee keâe meceeOeeve veneR
efkeâÙee pee jne nw~ Skeâ Deesj lees Fme DemeYÙe hegjJewÙee JeeÙeg kesâ Éeje cesje JeŒe Demle-JÙemle keâj efoÙee pee jne nw
.
Deewj otmejer Deesj Deehekesâ efØeÙe Fme ÛebÛeue efnb[esueves kesâ Éeje cesjs efueÙes efvejblej hejeOeervelee GheefmLele keâer pee jner nw~
d
ve
Yeüce mes efJeef#ehle ùoÙe nesves kesâ keâejCe cegPe megkegâceejer meerlee keâer Yegpee uelee leefkeâÙee keâer Yetefcekeâe veneR efveYee hee jner
er
nw Deewj Deehekesâ Deevevo kesâ Jesie ceW efJeJeMe ceve kesâ keâejCe cesjs Éeje mJeÙeb keâes neLe keâe DeJeuecye Yeer veneR efoÙee pee
es
hee jne nw~ FmeefueÙes ÙeneB Petuee keâe DelÙevle efmeænej Jesie efvejLe&keâ nw~ ceQ Deehekeâe yeej yeej DevegveÙe keâj jner ntB,
R
efØeÙee-efØeÙelece keâer Fme DevegveÙe MeesYee keâes efvenej-efvenej keâj efieefjOej keâefJe kesâ Éeje Yeer MegYe ßeeJeCeer ieerle ieeÙee
s
ht
pee jne nw~
ig
R
efJeMes<e- Ùen ieerle Skeâ Øeefmeæ yegvosueKeC[er Petuee ieerle keâer ueeskeâOegve ceW efveyeæ nw~ yeesue nQ-
ll
.A
‘‘Oeerjs Oeerjs Petuee Petuees jeIeJe jefmekeâ efØeÙe Peg®keâer nQ keâcej nceej nw~’’
s
ieerle mebKÙee-29
ya
DeÅe oesueeÙeeb oesuesles meerleejeceew N
va
oefueleohe&jeflekeâeceew ~~
Se
hejmhejb hejmhejs heefjueesYeceeveew~

th
mJeue&leeleceeuele™ FJe MeesYeceeveew~~

P ee
DeÅe oesueeÙeeb uemesles meerleejeceew~

si
ueefuelelevet ieewjMÙeeceew~~1~~
T ul
megOeemeefueuemebœeeefJe ßeeJeCemegceemes~
ri
Sh
meejÁJejyeefn&JeeefjoefJeueemes ~~
DeÅe oesueeÙeeb jesÛesles meerleejeceew~
11
20
®efÛej™he®efÛeOeeceew ~~2~~
mheMeË mheMeË ÙegieuelevegveefceleveerheMeeKee~
ht
ig
cegefolee FJewlÙe efJeOetŠ efÛe$ee efJeMeeKee~~

yr
op
DeÅe oesueeÙeeb jepesles meerleejeceew~

C
jefmelemegjJejJeeceew ~~3~~
©
ieeÙeb ieeÙeb efieefjOejes efvepe&jefiejeieerleced~

OÙeeÙeb OÙeeÙeb jmeefle jmeb jeIeJeb memeerleced~~
DeÅe oesueeÙeeb Yeüepesles meerleejeceew~

YeeefpeleYeJeYeJeYeeceew ~~4~~
Yeewceer- Deepe jefle Deewj keâece kesâ ohe& keâes njves Jeeues ßeermeerleejecepeer Petues hej Petue jns nQ~ hejmhej uegyOe nesles
ngS, keâuheuelee Deewj leceeue kesâ meceeve megMeesefYele nesles ngS, megvoj Deewj ieewj-MÙeece Mejerj meerleejecepeer Deepe Petues
hej megMeesefYele nes jns nQ~ Ûeelekeâ, ceÙetj Deewj cesIe keâer MeesYee mes mecheVe Dece=leJe<eea ßeeJeCe cenerves ceW Deepe megvoj ™he
d .
Deewj keâeefvle kesâ efveJeememLeeve ßeermeerleejecepeer Petues hej ØekeâeMeceeve nes jns nQ~ Ùegieue mJe™he keâes mheMe& keâjkesâ
ve
keâocye keâer MeeKee Pegkeâ ieÙeer nw~ Jen Fleveer ØemeVe nes ieÙeer nw efkeâ ceevees jesefnCeer Deewj Ûevõ keâes Øeehle keâj
er
Dee§eÙe&Ùegòeâ efJeMeeKee ve#e$e ner nes~ Deepe osJe-heeflveÙeeW keâes Yeer jmeceive keâjles ngÙes meerleejecepeer Petues hej efJejepeceeve
es
nes jns nQ~ efieefjOej keâefJe Yeer osJeJeeCeer ceW ieerle iee-ieekeâj Deewj meerleepeer kesâ meefnle ßeerjece keâe OÙeeve keâj keâjkesâ
R
Deevevo keâe DevegYeJe keâj jns nQ~ Deepe heJe&leer Deewj efMeJepeer keâe mecceeve keâjves Jeeues leLee Gvemes mecceeefvele nesves
s
ht
Jeeues ßeermeerleejecepeer Petues hej MeesYeeÙeceeve nes jns nQ~
ig
R
ieerle mebKÙee-30
ll
.A
meKeer ieeÙeefle
s
oesueeb oesueÙe cegoe ßeerjece ßeeJeCeb ieeÙesÙeced~~
ya
veYeeefÙeleb N
ceefCeheJe&leefcelJee~
va
IeveeÙemJe meerleeb ÛeueefÙelJee~
Se
veeruemejes®nMÙeece, ßeeJeCeb ieeÙesÙeced~~1~~

th
cegKejÙe meejmekeâuemeejÁeved~
ee
ØemejÙe Je<ee&efJeÙeefle efJenÁeved~

P
si
vešÙe efMeefKeveceefYejece ßeeJeCeb ieeÙesÙeced~~2~~

ul
ieeheÙe efkeâVejmegjievOeJee&ved~
T
ri
mLeeheÙe Ûeefjleb efJeefOenefjMeJee&ved~

Sh
ØeCeleùoÙeefJeßeece, ßeeJeCeb ieeÙesÙeced~~3~~

11
ieeÙeleg efieje efieefjOejes ieerleced~

20
OÙeeÙeleg lJeeceefveMeb menmeerleced~

ht
efvepeùefo Deelceejece, ßeeJeCeb ieeÙesÙeced~~4~~

ig
yr
Yeewceer- meKeer ieeleer ngF& keân jner nw—ns ßeerjece! Deehe ØemeVelee mes Petuee PetefueÙes, ceQ ßeeJeCe keâe ieerle ieeTB~
op
ns veeruekeâceue kesâ meceeve MÙeeceue ØeYeg! Deehe ceefCe heJe&le keâes DeekeâeMe leLee meerleepeer keâes efJeÅegle yeveekeâj mJeÙeb
C
yeeoue keâer Yetefcekeâe efveYeeSB DeLee&led pewmes DeekeâeMe ceW efJeÅegle kesâ meeLe yeeoue megMeesefYele neslee nw Gmeer Øekeâej Deehe
©
ceefCe heJe&le hej meerleepeer kesâ meeLe megMeesefYele neW~ ns menpe megvoj! Deehe meejme Deewj megvoj ÛeelekeâeW keâes cegKeefjle keâjW
Deewj Je<ee&keâeueerve DeekeâeMe ceW heef#eÙeeW keâes GÌ[ves keâe mecyeue oW leLee ceÙetjeW keâes veeÛeves keâe meewYeeiÙe oerefpeÙes~ ns
ØeCeleeW kesâ ùoÙe ceW efJeßeece keâjves Jeeues ØeYeg! Deehe efkeâVej, osJelee Deewj ievOeJeeX mes Deheveer keâerefle& keâe ieeve keâjeÙeW
leLee yeÇÿee, efJe<Ceg, Mebkeâj mes Deheves GodYeJe, efmLeefle, ØeueÙe Ûeefj$e keâe mLeeheve keâjeÙeW~ efieefjOej keâefJe Yeer
megjYeejleer ceW Deehekesâ ieerle ieeles jnW Deewj ns meppeveeW keâer keâeceveeDeeW keâes hetCe& keâjves Jeeues ØeYeg! ieerle jÛevee kesâ
ceeOÙece mes efieefjOej keâefJe meerleepeer kesâ meefnle Deehekeâe efvejvlej OÙeeve Yeer keâjles jnW~
ieerle mebKÙee-31
d .
oesueeb oesueÙe MeevleeefØeÙeYeüeleŠ mekeâuepeiel$eeleŠ
ve
meleecemleg Meb ßeeJeCeŠ~~
er
es
jepeles $e+legJeje Je<ee& Yeüepeles Yetefjpeven<ee&~
R
oesueeb oesueÙe ovegpeohe&oeleŠ meehesuen<e&neleŠ
s
ht
meleecemleg Meb ßeeJeCeŠ~~1~~
ig
R
kegâJe&les Ûeelekeâe ieeveb, efOevJeles OesveJees OÙeeveced~
ll
oesueeb oesueÙe cegeof lece_pegcee$eŠ megeK f elemelØeceeleŠ
.A
s
ya
ce¢eeb ceeÅeefvle ceÙetje cesnefvle Ievee peueMetjeŠ~
N
oesueeb oesueÙe jefmekeâjemejeleŠ mJepeveMece&oeleŠ
va
Se
meleeb Meb ßeeJeCeŠ~~3~~

efieefjOejesÓefhe ieeÙeleg ieerleb megjJejefieefjYeeJehejerleced~
th
ee
oesueeb oesueÙe jece efJeefOeOeeleŠ heeefLe&JeerØeeCeheeleŠ

P

si
ul
Yeewceer- ns Meevlee kesâ hÙeejs YewÙee! mechetCe& peiele kesâ j#ekeâ ßeerjece Deehe Petuee PetefueS~ ßeeJeCe ceeme mevleeW kesâ
T
efueS keâuÙeeCekeâejer nes~ Ùen ßes‰$e+leg Je<ee& megMeesefYele nes jner nw Deewj ueesieeW keâes ØemeVe keâjleer ngF& osoerhÙeceeve nes jner
ri
Sh
nw~ ns je#emeeW keâe ohe& ve° keâjves Jeeues, ns Me$egDeeW keâe n<e& njves Jeeues! Deehe Petuee PetefueÙes~ Ûeelekeâ ‘heer’-‘heer’ ieerle
iee jns nQ Deewj ieewJeW leogheueef#ele FefvõÙeeB Deehekeâe OÙeeve keâj jner nQ~ Deheveer ceeleeDeeW keâes ØemeVe keâjves Jeeues
11
Deehekeâes ØeceeCe mes efmeæ keâjves ceW ueies ngÙes mevleeW keâes megKeer keâjves Jeeues ØeYeg, Deehe Petuee PetueW~ he=LJeer hej ceòe-
20
neskeâj ceesj veeÛe jns nQ Deewj yeeoue peueJe=ef° keâj jns nQ~ ns jefmekeâeW keâes jememegKe osves Jeeues, meppeveeW keâes Meebefle megKe
ht
osves Jeeues ßeerjece! Deehe Petuee PetueW~ ßeeJeCe mevleeW kesâ efueS megKekeâj nes~ efieefjOej keâefJe Yeer mebmke=âle Yee<ee ceW
ig
YeeJehetCe& ieerle ieeÙeW~ ns keâuÙeeCekeâejer ßeerjece, ns meerleepeer kesâ ØeeCeeW kesâ j#ekeâ! Deehe Petuee PetueW, ßeeJeCe mevleeW keâe
yr
op
keâuÙeeCe keâjs~
C
ieerle mebKÙee-32
©
ce_pegueceefCeefiejew oesueeÙeeb efJeYeeefle peevekeâer~~

jeceÛevõÛejCeÛee®ÛevõÛeefvoÇkeâeÛekeâesjer ,
ceueÙeefveueÙece®efle ueesueeÙeeb efJeYeeefle peevekeâer~~1~~

mekeâuemeKeerkewâjJeerke=âles keâuee¿keâewcegoerJe,
efJeÙeuueesueeÙeeb efJeueesueeÙeeb efJeYeeefle peevekeâer~~2~~
peele™heheef©eveerJe efJeyegOeJejJeerefLekeâeÙeeced,
ceOegheceÙeer melKeieesueeÙeeb efJeYeeefle peevekeâer~~3~~
d .
efieefjOejsMemJeeefleIeveÛelegjÛeelekeâer efkeâMeesjer,
ve
er
veerueefveÛeesuee efnvoesueeÙeeb efJeYeeefle peevekeâer~~4~~
es
Yeewceer- megvoj ceefCe heJe&le hej efJejepeceeve Petues hej meerleepeer efJejepe jner nQ~ ßeerjeceÛevõ kesâ ÛejCe™he megvoj
R
Ûevõ keâer Ûekeâesjer meerleepeer ceueÙe JeeÙeg mes efnue jner efnb[esuee ceW megMeesefYele nes jner nQ~ mechetCe& meKeer ™he
s
ht
kegâcegefoefveÙeeW kesâ efueS ÛeeBboveer mJe™he meerleepeer DeekeâeMe ceW efnue jner ÛebÛeue efnb[esuevee ceW megMeesefYele nes jner nQ~
ig
mevleeW kesâ ceve™he Keieesue ceW efJejepeceeve efnb[esuevee hej meerleepeer Gmeer Øekeâej megMeesefYele nes jner nQ, pewmes DeekeâeMeiebiee
R
ceW YeücejeW mes megMeesefYele mJeCe& keâer keâceefueveer~ veerueeheefjOeeve OeejCe keâer ngF& efieefjOej keâefJe kesâ F&Õej ßeerjece™he
ll
.A
mJeeefle cesIe keâer Ûelegj Ûeelekeâer mJe™efheCeer meerleepeer efnb[esuee ceW efJejepe jner nQ~
s
ya
efJeMes<e- Ùen ieerle MeeŒeerÙe Skeâleeue ceW efveyeæ nw, Fmes cesIe-ceunej ceW ieevee ÛeeefnS~
va
ßeeJeCes ßeerIevees jecees jmeb jeefle jeIeJeŠ~~
Se
efJeyegOeefJeyegOecegkegâšcegkegâškeâuekeâocyekeâeC[uecye
th
ee
oesueeÙeeb efÛeodIevees jecees jmeb jeefle jeIeJeŠ~~1~~

P
efJeYeJeefJeefpeleefJehegueIevees veefle&leJejyeefn&pevees,
si
cegefoleefJeveleJevees jecees jmeb jeefle jeIeJeŠ~~2~~

T ul
cewefLeueercegKeejefJevohejceØesceceOegcejvo-
ri
Sh
meefvceefuevocevees jecees jmeb jeefle jeIeJeŠ~~3~~

11
ieeÙeefle ievOeJe&ieCes OÙeeÙeefle jefleÛeJe&ÛeCes,

20
efieefjOejieerleepe&vees jecees jmeb jeefle jeIeJeŠ~~4~~

ht
Yeewceer- ßeeJeCe ceeme ceW MeesYee mes Ieves™he ßeerjece Deevevo Øeoeve keâj jns nQ~ osJemecetneW kesâ cegkegâš, Fvõ kesâ
ig
Yeer cegkegâš, melÙeueeskeâ kesâ keâocye[eueer hej uecyeceeve, efnb[esuee hej efJejepeceeve neskeâj efÛeodIeve ßeerjece Deevevo
yr
op
Øeoeve keâj jns nQ~ Deheves efJeYeJe mes Deveskeâ cesIeeW keâes peerleves Jeeues leLee meppeve™he ceÙetjeW keâes veÛeeves Jeeues,
C
ØeCelepeve™he JeveeW keâes Deeveefvole keâjves Jeeues ßeerjece meYeer keâes megKe Øeoeve keâj jns nQ~ efpevekeâe ceve meerleepeer kesâ
©
cegKe keâceue kesâ hejce hesÇsce cekeâjvo keâe heeve keâjlee ngDee Yeücej yeve ieÙee nw, Ssmes ßeerjece YeòeâeW keâes hejceevevo os jns
nQ~ ievOeJeeX kesâ ieerle ieeles meceÙe Deevevo kesâ DevegYeJe ceW efvehegCe YeòeâeW kesâ OÙeeve ueieeles meceÙe efieefjOej keâefJe kesâ
ieerleeW keâe Depe&ve keâjves Jeeues ßeerjece meYeer keâes Deevevo os jns nQ~
ieerle mebKÙee-34
ieeÙeeflekeâefJe:-
YetleuekegâueMewueefJeheguecegkegâšceeweuf emegceefCeceefnue-
ceefC[leceefCe®efÛejefieefjefJeefÛe$eoeseuf ekeâeslmeJeŠ ~~1~~
Yeeefle YetefceYeeefceveerueueešJejeÙeesOÙeeÁCe-
d .
ve
ieievejeseÛf e®oÙeefieefjmegeÛf e$eoeseuf ekeâeslmeJeŠ ~~2~~
er
keâewmeuÙeeoMejLeceveesjLeheÙeesefOehetCe&-
es
MejefVeMeeveeiejheefJe$eoesefuekeâeslmeJeŠ ~~3~~
R
s
efJeuemeefle meerleeefYejecejeceÛevõÛeefjleeefÛe&le-
ht
ig
efieefjOejYeJemeeiejJeefn$eoesefuekeâeslmeJeŠ ~~4~~
R
Yeewceer- Deye OeÇgheo, Ûeejleeue ceW efveyeæ ieerle keâefJe mJeÙeb iee jns nQ—Denes! he=LJeer kesâ ßes‰ heJe&leeW kesâ cemlekeâ
ll
.A
kesâ cegkegâšmJe™he, efnceeueÙe heJe&le kesâ cegkegâš ceefCeÙeeW mes hetefpele, MeesYeeceÙe ceefCe heJe&le hej efJeefÛe$e Petuee GlmeJe keâe
s
DeeÙeespeve efkeâÙee ieÙee nw pees he=LJeer™efheCeer ceefnuee kesâ cemlekeâ™he ßeerDeJeOe kesâ ØeebieCe-DeekeâeMe ceW Gefole
ya
ØekeâeMeceeve GoÙeeÛeue heJe&le kesâ meceeve megMeesefYele nes jne nw~ pees keâewmeuÙee-oMejLepeer kesâ ceveesjLe™he #eerjmeeiej
N
mes Øekeâš Mejokeâeueerve Ûevõcee kesâ meceeve heefJe$e nw leLee Jener meerleepeer keâes Deevevo osves Jeeues ßeerjece kesâ jmeceÙe
va
Ûeefj$eeW mes mecceeefvele neslee ngDee efieefjOej keâefJe kesâ YeJemeeiej keâe peueheesle yevekeâj megMeesefYele nes jne nw~
Se
ieerle mebKÙee-35
th
ee
DeÅe megKeb oesueÙe oesueeb efØeÙe jeIeJe,

P
ßeeJeCeceemeesÓÙeb ØeÙeeefle ns~

si
ul
meKeerpeveke=âlehetlenemeheefjnemees ,
T
efJeceueefJeueemeesÓÙeb ØeÙeeefle ns~~1~~

ri
Sh
GÛÛeeJeÛÛeefnvoesueeÛeeueves jmeeJesMesve,
11
keâštòebâ Ùeoefhe ceeb ÂCeeefle ns~

20
#eeceÙes #eceemeglee #eceekeâjb YeJevleb,

ht
meeOegjsJeemeoeÓIeb efßeCeeefle ns~~2~~

ig
yr
ceefCeheJe&leerÙee oesuee ueeruee efvelÙeceeJeÙeesŠ,

op
mce=lee meleer ùoÙeb hegveeefle ns~

C
meke=âoefhe ieerÙeceevee OeerÙeceevee megOeerefYeŠ,

©
keâesefšheeheheeoheeved uegveeefle ns~~3~~

oesefuekeâeceneslmeJeŠ meowJe meceeÙeespÙeceeveŠ
meerleejeceYeefòebâ ooeefle ns~

#eCeceefhe oesefuekeâe#eCeesÓÙeb efJeÛe#eCees
efieefjOejcevees ve peneefle ns~~4~~
Yeewceer- Deye meerleepeer yegvosueKeC[ keâer Petuee meceeheve ieerle Oegve ceW iee jner nQ~ ns efØeÙejeIeJe! Deepe
megKehetJe&keâ Petuee Petue ueerefpeS, Deye Ùen meeJeve ceeme pee jne nw~ meKeerpeveeW kesâ Éeje efpeveceW heefJe$e neme-heefjneme
d .
efkeâÙee ieÙee Ssmee efvece&ue efJeueeme Yeer Deye Ûeuee pee jne nw~ TBÛes-veerÛes Petueves kesâ Ûeueeves hej jme kesâ DeeJesMe ceW pees
ve
ceQves keâšg keâne, Jen cegPes efJeoerCe& keâj jne nw~ ceQ he=LJeerheg$eer #ecee keâer Keeve, Deehemes #ecee ceeBie jner ntB~ keäÙeeWefkeâ
er
meeOegpeve ner heehe keâes meceehle keâjles nQ~ ceefCe heJe&le hej mecheVe ngF& nce oesveeW keâer Ùen Petuee-ueeruee efvelÙe mcejCe
es
keâjves cee$e mes ùoÙeeW keâes heefJe$e keâjleer jnsieer Deewj Skeâ yeej Yeer DeefOekeâeefjÙeeW Éeje ieeÙeer ngF& Deewj megefOeÙeeW Éeje
R
s
OÙeeve keâe efJe<eÙe yeveeÙeer ngF& Ùen ueeruee keâjesÌ[eW heeheJe=#eeW keâes keâeš [euesieer~ Fme Øekeâej ØeefleJe<e& meowJe DeeÙeesefpele
ht
nesves Jeeuee Ùen Petueve-ceneslmeJe DeeÙeespekeâeW, oMe&keâeW, ieeÙekeâeW Deewj JeeokeâeW keâes ßeermeerleejecepeer keâer Yeefòeâ oslee
ig
R
jnsiee keäÙeeWefkeâ Ùen Petueve keâe efJeefÛe$e ceneslmeJe Skeâ #eCe Yeer efieefjOej keâefJe kesâ ceve keâes ve ÚesÌ[ jne nw, ve
ll
ÚesÌ[siee~
.A
ieerle mebKÙee-36
s
ya
ieeÙeefle keâefJeŠ
N
va
jecees veJeuekeâvoMÙeecees, peÙeleg ieerlemeerleeefYejeceŠ~~
Se
meleleb ceveefme cece oesueeefJenejer~

th
menke=âleßeerefceefLeuesMekegâceejer ~
ee
vejheefleueeskeâueueecees, uemeleg ieerlemeerleeefYejeceŠ~~1~~

P
DeefceleogefjleceLe ef$eefJeOeb leeheced~

si
ul
keâeÙeceveesJeeefiYeŠ ke=âleb efkeâue heeheced~

T
YeJeYeÙeefJe<eÙecekeâecees njleg ieerlemeerleeefYejeceŠ~~2~~

ri
Sh
keâjleueOe=lece_pegueMejÛeeheŠ ~
11
heefleleheeJeveŠ ØekeâšØeleeheŠ~
20
meodYÙeŠ megKeoheefjCeecees, YeJeleg ieerlemeerleeefYejeceŠ~~3~~

ht
efieefjOejùoÙeefvekegâ_pes jeceŠ~
ig
yr
men meerleÙee mekeâueiegCeOeeceŠ~

op
efvepepeveefJeheodeJf ejecees, Jemeleg ieerlemeerleeefYejece:~~4~~

C
©
Yeewceer- Deye cenekeâefJe Petuee-ceneslmeJe meie& keâes efJeßeece osles ngÙes DeeMeerJee&o kesâ MeyoeW ceW veÛeejer Oegve ceW
ieerle iee jns nQ—veJeerve cesIe kesâ meceeve MÙeeceue ieerlemeerleeefYejece ßeerjece keâer peÙe nes~ jepemecetn kesâ jlve Petuee-
efyenejer ßeerjece meerleepeer kesâ meefnle cesjs ceve ceW efvejvlej efveJeeme keâjles jnW~ ieerlemeerleeefYejece, keâeceveejefnle YeieJeeve
jece, cessjs DemebKÙe DehejeOeeW keâes leerveeW leeheeW keâes, ceve JeeCeer Mejerj Éeje efkeâÙes ngÙes heeheeW keâes, mebmeej kesâ YeÙe Deewj
heeBÛe efJe<eÙeeMeefòeâÙeeW keâes meceehle keâj oW~ ßeernmlekeâceue ceW Oeveg<e yeeCe efueÙes ngÙes, heefleleeW keâes heefJe$e keâjves Jeeues,
ØelÙe#e Øeleeheer, ieerlemeerleeefYejece cenekeâeJÙe kesâ ØeefleheeÅe YeieJeeve jece meppeveeW kesâ efueS megKeo heefjCeece Jeeues neW
DeLee&led mebleeW keâes heefjCeece ceW megKe oW~ Fme Øekeâej mechetCe& iegCeeW kesâ DeeßeÙe, Deheves YeòeâeW keâer efJeheefòe kesâ DeYeeJe
ieerlemeerleeefYejece cenekeâeJÙe kesâ veeÙekeâ YeieJeeve jece meerleepeer kesâ meeLe cegPe efieefjOej keâefJe kesâ ùoÙe efvekegbâpe ceW
efveJeeme keâjles jnW~
d .
ve
Fefle
er
es
R
ieerlemeerleejeceoesueeslmeJees veece le=leerÙe meie&:~
s
ht
ig
R
ll
ieerlemeerleejeceoesueeslmeJe veecekeâ le=leerÙe meie& mecheVe ngDee~
.A
s
ya
N
va
Se
th
P ee
si
T ul
ri
Sh
11
20
ht
ig
yr
op
C
©
~~ßeerŠ~~
d .
ve
er
ieerlemeerleejece<e[d$e+legefJenejes veece
es
ÛelegLe&Š meie&Š
R
s
ht
ceÁueeÛejCeced
ig
R
ßeerheerleeypeveJeeslheueeYeleveglees pÙeeslmveeYeovleeflJe<ee
ll
.A
jekesâMeeYecegKesve leejkeâefveYeeYet<eecyejwefve&lÙeMeŠ~
s
ceeueelees ieeflelees efieje iegCeieCewŠ meewYeeiÙelees YeeJelees
ya
peerJÙeemleeb Mejoeb Meleeefve Mejob jeceew Øejevleew efÜÙes~~1~~
N
va
Yeewceer-Deye cenekeâefJe JÙeeflejskeâ Deuebkeâej kesâ ceeOÙece mes ßeermeerleejece kesâ MeejoerÙe meewvoÙe& keâe JeCe&ve keâjles
Se
nQ~ Deehekeâer Ùegieue Mejerj keâer heerues-veerues keâceue pewmeer keâeefvle mes SJeb ÛevõefkeâjCe kesâ meceeve Ûecekeâles oeBleeW kesâ
ØekeâeMe mes, Ûevõcee kesâ meceeve megMeesefYele cegKe mes leLee ve#e$e ceC[ue pewmes efJeYet<eCe SJeb JeŒeeW mes, ceeefuekeâe mes,
th
ee
ieceve mes, JeeCeer mes, iegCeieCeeW mes, meewYeeiÙe mes Deewj Deheves jmeevegketâue YeeJe mes Mejod $e+leg keâes ueppee kesâ efueS
P
meceefhe&le keâjles ngS DeLee&led Deheveer Meejerefjkeâ GhekeâjCeeW mes MeejoerÙe GhekeâjCeeW keâes ueefppele keâjles ngS YeieJeeve
si
ßeermeerleejece DevevleJe<e&heÙe&vle peerefJele jnW~

T ul
mevoYe&Mueeskeâew
ri
Sh
DeLe MejlØeLecee ØeLeceew ØeYet

11
ØeLeceMeejefokesâ keâjOe=odefJeOesŠ~
20
ØeLecehetpÙevegleew ØeLeceew ceÙee

ht
ØeLeceÙeeÓvegyeYeew jmemebeJf eos~~1~~

ig
ceOegheceefC[lehe©eleleeb lelees
yr
op
leveglejÁefJenÁ efJeYetef<eleeced~
C
jIegJejŠ mejÙetb MejoesppJeuee

©
efceocegoer#Ùe peieew pevekeâelcepeeced~~2~~

Yeewceer- Fmekesâ he§eeled jme kesâ DevegYeJe kesâ efueS peerJeeW kesâ Skeâcee$e mJeeceer ØeLecehetpÙe ieCesMe peer mes Yeer
hetefpele meJe&ßes‰ ocheleer, meJe&ßes‰ MeesYee mes Ùegòeâ ßeermeerleejecepeer kesâ mece#e Gvekesâ efJeJeen kesâ ØeLece Je<e& ßes‰ Mejod
$e+leg GheefmLele ngF&~ Fmekesâ Devevlej YeücejeW mes megMeesefYele, keâceueeW mes heefjhetCe&, Deveskeâ lejbieeW leLee heef#eÙeeW mes cebef[le,
Mejod keâer mecheefòe mes GppJeue, YeieJeleer mejÙet keâes efvenejkeâj ßeerjece YeieJeleer meerleepeer keâes mecyeesefOele keâjkesâ Fme
Øekeâej ieeves ueies-
ieerle mebKÙee-1
d .
meerles mJeiegCewMÛe peÙeefme Mejob meerles~~
ve
ŒeerieCeieCÙes iegCeieCeiegCÙes efJeuemeojCÙes meleeb MejCÙes~
er
es
ue#ceerueueveeJejs JejsCÙes efvelÙeceOejÙeefme Mejoced~~1~~
R
ce_pegueielÙee ceOegcejeefueveeR leveglejlevJee ce=ogce=Ceeefueveerced~
s
ht
efmceleMegeÛf ekeâevlÙee kegâvoceeefueveeR meoe ueppeÙeefme Mejoced~~2~~
ig
R
efÛekegâjjesefÛe<ee meIeveekeâeMeeb Jeove®Ûee jekesâvogØekeâeMeeced~
ll
Yet<eCeefJeYeÙee YeieCeefJeueemeeb efJeOegyeÇe[ a Ùeefme Mejoced~~3~~
.A
veÙeveMeesYeÙee Ke_pejerefškeâeb he©eJekeä$eleŠ hegC[jerefkeâkeâeced~
s
ya
efieefjOejceefleceefhe efveJÙe&ueerekf eâkeâeb cegnŠg ØeerCeÙeefme Mejoced~~4~~
N
va
Yeewceer- ns meerles! Deehe Deheves iegCeeW mes Mejod keâes peerle jner nQ~ veejerieCeeW ceW ßes‰ leLee cegefveieCeeW mes ØeMebefmele
Se
cegPe MejCeoeveer jeIeJe keâes megMeesefYele keâjves Jeeueer, mebleeW keâes MejCe osves ceW meceLe& Deewj ceneue#ceer ™he ueuevee mes Yeer
ßes‰, efvejvlej JejCe kesâ ÙeesiÙe, ns meerles! Deehe Mejo keâes efvejvlej eflejmke=âle keâj jner nQ~ Deheveer megvoj ieefle mes
th
nbmeÙegòeâ Mejod keâes Deheveer Újnjer Mejerj mes keâceue oC[Ùegòeâ Mejod keâes Deheveer cegmkeâeve keâer heefJe$e MeesYee mes
ee
kegâvoceeuee Ùegòeâ Mejod keâes Deehe efvejvlej ueefppele keâjleer jnleer nQ~ ns ßeerJelmeueebÚves efyeOeg! DeLeJee efJeOeg™he cegPe
P
si
Ûevõ keâer jesefnCeer Deheves kesâMeeW keâer MeesYee mes Ieve Ùegòeâ DeekeâeMe Jeeueer Mejo keâes Deheves cegKe keâer keâeefvle mes
ul
hetCe&ÛevõÙegòeâ Mejod keâes Deheves DeeYet<eCeeW keâer keâeefvle mes ve#e$eceC[ue Ùegòeâ Mejod keâes Deehe efvejvlej yeÇeref[le keâj jner
T
nQ~ Deheves MeesYee mes Kebpeveheef#eÙeeW mes Ùegòeâ Mejo keâes Deheves keâceuecegKe mes keâceefueveer keâes leLee efveoex<e efieefjOej
ri
Sh
keâefJe keâer yegefæ keâes Yeer Deehe efvejvlej ØemeVe keâjleer jnleer nQ~
11
ieerle mebKÙee-2
20
MejefoÙeb lJeeb Ûe ceeveÙeefle meerles~

ht
efJeceuehetCe&efJeOegvee leJe Jeoveb efkeâmeueÙeeOejb meg<eceemeoveced~

ig
yr
keâcevekegâvokegâ[dceuece=ogjoveb cegoe ceeveÙeefle meerles~~1~~

op
leJe megieleew keâuenbmeiesefnveeR veeefmekeâÙee efkeâue keâerjosefnveerced~

C
meej”eR Âied®Ûee veJe<eemvesefnveeR megØeceeCeÙeefle meerles~~2~~

©
mejmeeR ce_pegueceOÙeosMeleŠ kesâmeefjCeeR Ûe keâefšØeosMeleŠ~

ßeerheâefuekeâeb ùefo®[defveosMeleŠ efkeâue efJeceeveÙeefle meerles~~3~~
veJejepeerJe®Ûee ßeerÛejCeb meleleb keâefJeJejefieefjOejMejCeced~

heg<heÛeÙeeòes JemeveeYejCeb meceeceeveÙeefle meerles~~4~~
Yeewceer- ns meerles! Ùen Mejod Deehekeâe mecceeve keâj jner nw~ efvece&uehetCe& Ûevõ kesâ Éeje Deehekesâ heuueJe mejerKes
DeOejeW mes Ùegòeâ MeesYee kesâ YeeC[eieej megvoj kegâvo pewmes oeBleeW Jeeueer ßeercegKe keâe Ùen ØemeVelee mes hetpeve keâj jner nw~
ns meerles! Deehekeâer megvoj ieefle Éeje megvoj nbefmeveer keâes Deheveer veeefmekeâe mes Megkeâer keâes Deewj Deehekesâ ves$eeW mes Ûeelekeâer
d .
keâes Ùen Mejod $e+leg keâes ØeceeefCele keâj jner nw~ Ùen Mejo $e+leg Deehekesâ ceOÙe Yeeie mes leuewÙee keâes, Deehekesâ keâefšØeosMe
ve
mes eEmeefnbveer keâes, Deehekesâ Je#ees®neW mes efJeuJeheâue keâes Yeer Deheceeefvele keâj jner nw~ ns meerles! Ùen Mejod $e+leg Deheves
er
efJekeâefmele veJeerve keâceue keâer MeesYee mes keâefJeßes‰ efieefjOej kesâ meowJe DeeßeÙemJe™he Deehekesâ ßeerÛejCe keâe Deewj
es
Deheves $e+leg kesâ efJekeâefmele heg<heeW mes Deehekesâ JeŒeeW Deewj DeeYejCeeW keâe efvejvlej DeÛe&ve keâj jner nw~
R
s
efJeMes<e- Ùes oesveeW ner ieerle nJesueer heæefle ceW efveyeæ nQ~
ht
ig
mevoYe&MueeskeâŠ
R
Fefle ØeMemÙe Mejefvce<elees cegng-
ll
.A
pe&vekeâpee MegYemeewYeiecegppJeueced~
s
ya
DepeveueesÛevepeehegefueves jnes
jIegJejes efJepenej men efßeÙee~~1~~ N
va
Se
Yeewceer—pevekeâveefvoveerpeer kesâ efvece&ue keâuÙeeCeceÙe meewvoÙe& keâer, jIegkegâue ceW ßes‰ YeieJeeve ßeerjece Fme Øekeâej
Mejod kesâ yeneves ØeMebmee keâjkesâ efJe<Cegpeer kesâ ves$eeW mes Øekeâš mejÙet kesâ leš hej Skeâeble ceW ßeermeerleepeer kesâ meeLe efJenej
th
keâjves ueies~
P ee
ieerle mebKÙee-3
si
ul
efJenjefle meceb meerleÙee jeceŠ~

T
nefjmeglemegleleveÙeeleškegâ_pes veerueeslheueoueMÙeeceŠ~~1~~
ri
Sh
Mejob efJekeâefmeleceOegjceefuuekeâeb kegâmegecf eleceOegceeOeJeerJeefuuekeâeced~

11
cegKeefjleceOegkeâjheefleceleefuuekeâeb ceeveÙeved ceggngjkeâeceŠ~~2~~

20
cegng jg LeÛegcyeefle cegng jg eefue”efle veJekegâJeueÙeveÙevees cegneg jf ”efle~

ht
cegngo&efÙeleÙee mececeLe efj”efle efJeefpelekeâesefšMelekeâeceŠ~~3~~

ig
keäJeefÛeoLe MejlmeewYeieb heMÙeefle keäJeefÛeoJeveerleveÙeeceglheMÙeefle~

yr
op
YegpeueleÙee keäJeefÛeoefhe leeb efMue<Ùeefle YeJeYeÙeefJe<eÙeefJejeceŠ~~4~~

C
keäJeefÛeoLe ceOeghecegKejcevegieeÙeefle keäJeefÛeefVe§eueb keâevleeb OÙeeÙeefle~

©
efieefjOejsÕejeR keäJeefÛeoekeâeÙeefle efvepepeveùoÙeueueeceŠ~~5~~

Yeewceer- nefjmegle megle DeLee&led efJe<Ceg kesâ heg$e yeÇÿeepeer kesâ heg$e Jeefme‰peer keâer leveÙee DeLee&led heg$eer mejÙetpeer kesâ
leš hej meerleepeer kesâ meeLe veeruekeâceue kesâ meceeve MÙeeceue ßeerjece efJenej keâj jns nQ~ DelÙevle ceOegj Ûecesueer keâes
efJekeâefmele keâjves Jeeueer megvoj ceeueleer uelee keâes efKeueeves Jeeueer Deewj ßes‰ Yeücej JeOet keâes iegbpeeefÙele keâjves Jeeueer
Mejod keâe mecceeve keâjles ngS keâeceJeMe ve neskeâj Yeer ØeYeg ßeerjece efJenej keâj jns nQ~ veJeerve keâceueveÙeve ßeerjece
meerleepeer keâes yeej-yeej Ûetceles nQ, yeej-yeej ieues ueieeles nQ, yeej-yeej GvnW mebkesâle keâjkesâ Deheves heeme yegueeles nQ~
keâjesÌ[eW keâeceeW keâes peerleves Jeeues ØeYeg meerleepeer kesâ meeLe yeej-yeej mebkesâle YeüceCe keâjles nQ~ mebmeej kesâ YeÙe Deewj
efJe<eÙeeW kesâ DeYeeJemLeeve ßeerjece keâYeer Mejo keâer MeesYee keâes efvenejles nQ Deewj keâYeer GlkeâC"ehetJe&keâ Yetefceheg$eer
d .
meerleepeer keâes osKeles nQ~ keâYeer Deheveer efØeÙelecee keâes yeenguelee ceW pekeâÌ[ uesles nQ~ Deheves YeòeâeW kesâ ùoÙe jlvemJe™he
ve
ßeerjece keâYeer Yeücej kesâ mJej keâe DevegkeâjCe keâjkesâ ieeles nQ, keâYeer efve§eue nsekeâj Deheveer menÛeeefjCeer meerleepeer keâe
er
es
OÙeeve keâjles nQ~ keâYeer efieefjOej keâefJe keâer F&Õejer peevekeâerpeer keâes yegueeles nQ~ Fme Øekeâej ØeYeg ßeerjece meerleepeer kesâ
R
meeLe mejÙetleš hej efJenej keâj jns nQ~
s
ht
mevoYe&MueeskeâŠ
ig
R
meceer#Ùe MejoŠ efßeÙeb kegâmegcekeâeMekeâeMeodYegJeb
ll
efvejer#Ùe efJeceueYeÇJg eb ßegelf eveleefØeÙeb mJeefØeÙeced~
.A
hejer#Ùe heefjefveef‰leeb ØeCeÙeceeOegjeR melheles-
s
ya
pe&ieeo pevekeâelcepee peefveceleeb celee ceÁueced~~1~~
N
va
Yeewceer- Deye keâefJe he=LJeer Úbo ceW he=LJeerheg$eer meerleepeer keâer ceveesoMee keâes DeevegØeeefmekeâ Mewueer ceW Øemlegle keâjles
Se
nQ—kegâmegefcelekeâeMe mes he=LJeer keâer MeesYee keâes yeÌ{eves Jeeueer, Mejod $e+leg keâer MeesYee keâer meceer#ee keâjkesâ Deewj ßegefle ™he
efØeÙeeSB efpevekeâes veceve keâjleer nQ~ efpevekeâer YeeQns efvece&ue nQ, Ssmes Deheves efØeÙelece ßeerjece keâe efvejer#eCe keâjkesâ Deewj
th
Deheves ßes‰heefle ßeerjeIeJesvõ keâer Deheves ceW heefjefveef<"le ØesceceeOegjer keâer hejer#ee keâjkesâ meYeer ØeeefCeÙeeW keâer hetpeveerÙee
ee
pevekeâveefvoveer meerleepeer Ùen cebieueieerle iee G"eR~

P
si
ieerle mebKÙee-4
T ul
meerleeheles veveg jefleheefleb efJepeÙemes~

ri
Sh
njÂiedJejJeeheerJejšsMees njÂkedâmeKeJejJeheg<eb peÙemes~~1~~

11
efJeefpeieer<egb Mejob mJemecheoe ™hemegOeepeueOeew ceppeÙemes~

20
efJeyegOeJeOetJevoerefJeceesÛekeâes JeefvoleefJehegueJeOetb ueppeÙemes~~2~~

ht
peveùÛÚÙekegâle®b mJemegjlejeseJ| ejeflenself eleŠ efkeâue ›eâkeâÛeÙemes~

ig
ef$emegjvele&kebâ mcejIemcejceefhe efMeefKeveb ÚefJeveerjo vele&Ùemes~~3~~

yr
op
ceovecenepJeeueeb peveJelmeue ÛejCeveefueveIeveJevewŠ MeceÙemes~

C
efieefjOejsÕejeR ÛelegjÛekeâesjeR ceeb cegKeMeejoefJeOeew jceÙemes~~4~~

©
Yeewceer- ns meerleeheles! Deehe efveef§ele ner Deepe keâeceosJe keâes peerle jns nQ~ ns Mebkeâj YeieJeeve kesâ ves$e™he yeeJeueer
kesâ jepenbme! Deehe Mebkeâj YeieJeeve kesâ ves$e Ûevõcee kesâ efce$e ßes‰ Mejerj Jeeues keâece keâes Yeer peerle jns nQ~ osJeJeOet ™he
yeefvoefveÙeeW keâes ÚgÌ[eves Jeeues, Deehe Deveskeâ osJeebieveeDeeW mes Jebefole Fvõ keâes Yeer ueefppele keâj jns nQ~ ns Deheves YeòeâeW
kesâ keâuheJe=#e ßeerjece! Deehe Deheves YeòeâeW kesâ ùoÙe ceW Jele&ceeve keâece™he kegâeflmele Je=#e keâes Deheves JewjeiÙe kesâ
kegâuneÌ[eW mes keâeš osles nQ~ ns meewvoÙe& kesâ cenecesIe! leerveeW osJeeW keâes veÛeeves Jeeues! Fme og° keâece keâes Yeer Deehe ceesj kesâ
meceeve veÛee jns nQ~ ns YeòeâJelmeue! Deehe keâece keâer cenepJeeuee keâes Yeer Deheves ÛejCekeâceue ™he yeeoue mes GlheVe
Yepeve peue mes Meeble keâj jns nQ~ efieefjOej keâefJe keâer F&Õejer cegPe meerlee™heer Ûelegj Ûekeâesjer keâes Deheves cegKeÛevõ ceW
Deehe jcee jns nQ~
d .
ve
mevoYe&MueeskeâŠ
er
DeLe Mejoceuesvoew ce_pegceeOegÙe&efmevOeew
es
R
veefceleveÙeveveewkeâew ocheleer heeJeveew keâew~
s
keâmegleogefnle=leerjs JeuiegJeeveerjveerjsÓ-
ht
ig
efOejpeefve jceceeCeew jspelet jepeheg$eew~1~~
R
ll
Yeewceer- Fme Øekeâej Mejod kesâ efJeceue Ûevõ™he megvoj ceeOegjer kesâ cenemeeiej ceW Deheves ves$emLe veewkeâe keâes veefcele
.A
keâjkesâ he=LJeer keâes heeJeve keâjves Jeeues pevekeâ jepeheg$eer meerlee SJeb oMejLeheg$e ßeerjece™he DeeoMe& heefle-helveer Ùegieue
s
ya
mejkeâej megvoj yeWleuelee Deewj peue mes Ùegòeâ yeÇÿeepeer kesâ De°ceheg$e Jeefme‰peer keâer heg$eer mejÙet kesâ leš hej mechetCe& jeef$e
jceCe keâjles ngS megMeesefYele ngS~
N
va
ieerle mebKÙee-5
Se
efJenjefle nefjefjn Mejefo memeerleŠ ~

th
ieg_peefle ceOegjceOegheefvekegâjcyes megjvejcegevf eJejieerleŠ~~

P ee
efMeefMejmeceerjs mejÙetleerjs efJekeâefmeleJejJeeveerjs~

si
ceOegjceveesYeJemeefÛeJemeceefÛe&lemejmemegefOeleMegefÛeveerjs ~~1~~
T ul
Dece=leceÙetKeceÙetKeceefnleceefnceC[ueceOegjefJeYeeies ~
ri
Sh
efkeâmeueÙeMeÙeves efßelemegKeÛeÙeves ueueveeuemeovegjeies~~2~~

meKeerÛelegjkewâjJeerkeâocyekeâoefcyelekeâevleevõ:
11
20
mejmeJehegJe&uueermegJeuuejerJeuueefjlees jIegÛevõŠ~~3~~
YeewceeR YeJeved YeeJegkeâŠ heMÙeefle efvepeJeecee¿e™{eced ~
ht
ig
veJeveJeveÙeveevevoveefvolees veJeÙeefle veJees veJees{eced~~4~~

yr
ßeermeerleecegKeMejÛÚJe&jer JeuueYeÛelegjÛekeâesjŠ~
op
C
jecees jceles Mejefo JejJeOetefie&efjOejueesÛeveÛeesjŠ~~5~~

©
Yeewceer- ceOegj YeücejeW kesâ iegbpeej mes osJelee, ceveg<Ùe Deewj cegefveÙeeW Éeje ieeÙes ieS ßeernefj, ÙeneB meerleepeer kesâ meeLe
efJenej keâj jns nQ~ jmeÙegòeâ JeeÙeg mes hetCe& Deewj efKeues ngS yeWleeW mes megMeesefYele Deewj megvoj keâece kesâ ceb$eer Ûevõcee kesâ
Éeje efpemekesâ Dece=leceÙe peue keâer hetpee keâer ieF& nw~ Ssmes mejÙet leš hej ßeerjece efJenej keâj jns nQ~ Mejod hetefCe&cee kesâ
Dece=leefkeâjCe Ûevõcee kesâ efkeâjCeeW mes megMeesefYele YetefceYeeie DeLee&led mejÙet leš hej meerleepeer kesâ Devegjeie mes megMeesefYele
mechetCe& megKeeW keâe ÛeÙeve keâjves Jeeues heuueJeceÙe MeÙeve hej YeieJeeve ßeerjece Mejod efJenej keâj jns nQ~ Ûelegj meKeer
™he kegâcegefoefveÙeeW kesâ mecetneW mes efIejs ngS meerleepeer kesâ Øesce mes IeveerYetle hegueefkeâle Mejerj meerlee™he uelee mes Deeefuebefiele
jIegkegâue kesâ Ûevõcee ßeerjece meerleepeer kesâ meeLe Mejod efJenej keâj jns nQ~ mechetCe& mebmeej keâe keâuÙeeCe keâjves Jeeues
ßeerjece Deheves Jeecee¿ ceW Dee™Ì{ he=LJeerkeâvÙee meerleepeer keâes efvenej jns nQ Deewj veJeerve-veJeerve ves$eeW kesâ Deevevo mes
Deeveefvole veJeerve veeÙekeâ ßeerjece veJe-efJeJeeefnlee meerleepeer keâes veJeerve Devegjeie mes veJeerve yeveeles pee jns nQ~ ßeermeerlee
d .
peer kesâ cegKe™he MejoÛevõ kesâ Ûelegj Ûekeâesj efieefjOej keâefJe kesâ ves$e keâes Ûegjeves Jeeues ßeerjece ßes‰ JeOet meerleepeer kesâ
ve
meeLe Mejod ceW efJenej keâj jns nQ~
er
es
ieerle mebKÙee-6
R
s
MegefÛeMejefo meerleemeerleeheleer jcesles jeceew veJeocheleer~~
ht
Deefleefvece&ueveYeefme MegYee¿s efJeuemeefle Ûe efJeOeew efJekeâue¿s~
ig
R
DeefOejpeefve ef$eueeskeâer ceÁueke=âleer jcesles jeceew veJeocheleer~~1~~
ll
.A
jmemejefmelemejÙetleerjs Meerleuece=ogceueÙemeceerjs~
s
efJeueefmeleJeeveerjs ce_pegueceleer jcesles jeceew veJeocheleer~~2~~
ya
me”eÙeefle meKeerkeâocyes
N
OÙeeÙeefle cegefvepeveefvekegâjcyes~
va
heMÙeefle megjJeiex meppeveieleer jcesles jeceew veJeocheleer~~3~~
Se
Jeeefoles efJeMeoJeeefo$es veeefoles ogvogYeerefÛe$es~

th
ceesefolekeâefJeefieefjOejieieveef#eleer jcesles jeceew veJeocheleer~~4~~

ee
Yeewceer- megvoj Mejod $e+leg ceW meerleepeer SJeb meerleeheefle veJeerve ocheleer ßeermeerleejecepeer jce jns nQ~ DelÙevle
P
si
efvece&ue, veerjYeü DeekeâeMe ceW efve<keâueb¿ Ûevõcee kesâ megMeesefYele nesles meceÙe Mejod hetefCe&cee keâer jeef$e ceW leerveeW ueeskeâeW keâe
ul
cebieue keâjves Jeeues meerleejecepeer jce jns nQ~ yeWle kesâ Je=#eeW mes megMeesefYele Meerleue ceueÙe JeeÙeg mes Deuebke=âle Deevevo jme
T
mes heefjhetCe& mejÙet leš hej ceOegj yegefæ mecheVe ßeermeerleejecepeer efJenej keâj jns nQ~ meKeermecetn kesâ ieeles meceÙe,
ri
Sh
cegefvepeveeW kesâ OÙeeve keâjles meceÙe leLee osJepeveeW kesâ oMe&ve keâjles meceÙe meppeveeW kesâ Skeâcee$e DeeßeÙe veJeocheleer
ßeermeerleejecepeer Mejod efJenej keâj jns nQ~ Fme meceÙe yepe jns nQ—efJeefÛe$e-efJeefÛe$e JeeÅe leLee efveveeefole nes jns nQ
11
efJeefÛe$e veieejs SJeb ØemeVe nes jns nQ efieefjOej keâefJe leLee he=LJeer Deewj DeekeâeMe Deewj veJeocheleer ßeermeerleejecepeer Mejod
20
efJenej keâj jns nQ~

ht
mevoYe&MueeskeâŠ
ig
yr
meerleecegKeecYees®nÛe_ÛejerkeâŠ meerleeùocYeesefveefOeMeejosvogŠ~
op
C
meerleekegâÛeØeeefhe&lehe$euesKees efveveeÙe jeceŠ Mejob megKesve~~1~~

©
Yeewceer- Fme Øekeâej meerleepeer kesâ cegKekeâceue kesâ Yeücej meerleepeer kesâ ùoÙemeeiej keâes Devlejbefiele keâjves Jeeues
Ûevõcee leLee meerleepeer kesâ Je#ees®neW hej Ûevove keâe efÛe$ehe$e yeveeves Jeeues YeieJeeve ßeerjece ves Deevevo efJenej kesâ
meeLe Mejod $e+leg efyeleeÙeer~
mevoYe&Mueeskeâew
DeLees jeceew jecee®efÛejjpeveerpeerJevepeveer-
cenMMeeueerMetkewâefJe&efJeOeMegefÛeMeekewâ: heefjuemeved~
ØejesnodieesOetceŠ efMeefMejkeâjmeescees ce=ogjefJeŠ
megkeâevlees nscevleesÓYeJeogheefoievlees jceefÙelegced~~1~~
d .
ve
nsceeYeb Jeer#Ùe nscevleb nsceJeemee efnceÅegefle:
er
efmceleŠ meerleeefceob Øeen meercevleb MeerueÙeved nefj:~~2~~
es
R
Yeewceer- Fmekesâ he§eeled Devegketâue helveer keâer GheefmLeefle ceW ie=nmLeeW keâes efpemekeâer jeef$e megKeo ueieleer nw~ Ssmee
s
heg<heeW keâes peerJeve osves Jeeuee megvoj Oeeve keâer yeeueer mes Deewj Deveskeâ njer-njer meefypeÙeeW mes megMeesefYele nes jne nw
ht
efpemeceW iesntB kesâ Úesšs-Úesšs heewOes Gie jns nQ~ efpemeceW Ûevõcee metÙe& keâer efkeâjCeW keâesceue nQ, Ssmee efoefioievle keâewlegkeâ
ig
R
keâejkeâ megvoj nscevle veJeocheleer ßeermeerleejecepeer keâes Deevevo osves kesâ efueS GheefmLele nes ieÙee~ Fme Øekeâej megJeCe& kesâ
ll
meceeve heerues nscevle keâes osKekeâj megJeCe& kesâ meceeve heerleecyej OeejCe efkeâS ngS, Ûevõcee kesâ meceeve Meerleue ØekeâeMe
.A
Jeeues ßeernefj YeieJeeve jece meerleepeer keâe PetÌ[e mepeeles ngS, cegmkegâjeles ngS, GvneR pevekeâveefvoveer meerleepeer keâes
s
ya
mecyeesOeve keâjkesâ ieeves ueies-
ieerle mebKÙee-7 N
va
Se
nscevle DeeieleesÓÙeb meerles meceer#Ùeleeced~

MeekewâŠ meceeJe=leesÓÙeb Je=òesve Jeer#Ùeleeced~~
th
ee
#es$eb ke=â<eefvle keâeceb keâ<eË ke=â<eerJeuee:~

P
yeerpeb efJece=iÙe Jehlegb efvelejeb efvejer#Ùeleeced~~1~~

si
ul
JeeleŠ ØeJeeefle JeeleŠ MegefÛevee megieefvOevee~

T
lJelhe¿peevevesve ØeefceleŠ Øeleer#Ùeleeced~~2~~

ri
Sh
ieeÙeefvle «eeceJeOJees iesÙeb meieerlekebâ

11
lJeecesJe efÛevleÙevlÙeŠ heefjleŠ hejer#Ùeleeced~~3~~

20
veo&efvle veeiekeâuhee Jeerje Je=<ee Ye=Meced

ht
efmejeefCe mebJenvleesÓhÙebmewjYeer#Ùeleeced~~4~~
ig
efieefjOejefiejeÓefYeieerles ØeeCeefØeÙes efßeÙes~

yr
op
cece meie&meefcceleb Jew ieJÙeb ieJeer#Ùeleeced~~5~~

C
Yeewceer- ns meerles! Ùen nscevle Dee ieÙee, osKees, njer-njer meefypeÙeeW mes efIeje ngDee Ùen nscevle Deheves Ûeefj$e mes
©
megMeesefYele nes jne nw Fmekeâes efJeJesÛeveehetJe&keâ osKees~ osKees, Yetefce MeesOekeâj efkeâmeeve Kesle peesle jns nQ Deewj yeerpe yeesves
keâer lewÙeejer keâj jns nQ Deewj Fmekeâe "erkeâ mes efvejer#eCe keâjes~ meerles! Deehekesâ cegKekeâceue mes ØeceeefCele ngDee megvoj
megieefvOele ceueÙe mes metefÛele Ùen JeeÙeg Oeerjs-Oeerjs Ûeue jne nw~ Deehe Fmekeâer Øeleer#ee keâerefpeS~ osefKeS, ÛeejeW Deesj
Deehekeâe ner efÛevleve keâjleer ngF& DeJeOeDe_Ûeue keâer «eeceerCe ceefnueeSB DeJeOeer Yee<ee ceW iesÙe megvoj ieerle iee jner nQ~
neefLeÙeeW kesâ meceeve efJeMeeueyeueer yewue Deheves keâvOeeW hej nue keâe pegDee {esles ngS ngbkeâej keâjkesâ iejpe jns nQ, FvnW
efveneefjÙes~ efieefjOej keâefJe keâer JeeCeer ceW ieeF& ngF& cegPe jece keâer ØeeCeefØeÙee meerles! Deehe keâuÙeeCe kesâ efueS he=LJeer hej
he_ÛeieJÙe osefKeS, pees cesjer me=ef° kesâ meceeve nQ, DeLee&led pewmes he=LJeer, peue, lespe, JeeÙeg, DeekeâeMe keâes efceueekeâj ceQves
me=ef° keâer nw, Gmeer Øekeâej ieeÙe kesâ otOe, oner, Ieer, cet$e Deewj ieesyej mes efceuekeâj Ùen ieJÙe yevee nw~
.
ieerle mebKÙee-8
d
ve
meerles heMÙe MeefMeveceefYekeâe¿ced~
er
es
keâuekeâeefle&keâjekeâeMeceguueefmeleceseOf elemegKeb MegYee¿ced~~1~~
R
vetveb mheefOe&legces<e ØeÙeleles leJe Jeovesve MeMee¿Š~
s
ht
Oe=°es cevceLeefveefMeleefveme=°es ieg®kegâuekeâefuelekeâue¿Š~~2~~
ig
keäJe leJe cegKesvogŠ MeleceKemeKemegleueesÛeveÛee®ÛekeâesjŠ~
R
ll
keäJeeÙeb peueefOeYeJeesÓefYeYeJeeefol& eleveg§eešgÛeueÛeesjŠ~~3~~
.A
keäJeeÙeb #eÙeer #eerCekeâuekeâŠ keâukeâveŠ keâoLe&Š meerles~
s
ya
keäJesob leJe Jeoveb megKemeoveb keâefuelekeâueb heefjCeerles~~4~~
efve<ØelÙetnmeewYeieb megYeies N
keâefJeJejefieefjOejieerles~
va
leJe Jeoveb Jevoleeb efJeOegjÙeb Yeòeâes YeJeved efJeveerles~~5~~
Se
Yeewceer- meerles! Fme veerÛe De” Jeeues Ûevõcee keâes osKees~ keâeefle&keâ keâer hetefCe&cee mes megMeesefYele megKe keâer Je<ee& keâj
th
ee
jns meebmeeefjkeâ, keâuÙeeCe kesâ efÛevn mes Ùegòeâ, Fme Ûevõcee keâes osKees~ efveef§ele ner {eR" keâece kesâ yeeCeeW mes IeeÙeue,
P
ieg®kegâue kesâ keâue¿ mes Ùegòeâ, Ùen Ûevõcee Deehekesâ cegKe mes mheOee& keâjves keâe ØeÙelve keâj jne nw~ Yeuee yeleeDees, keâneB
si
Jen Deehekeâe cegKeÛevõ efpemekeâe Ûekeâesj yevee ceQ pees MeleeÕecesOeer Fvõ kesâ efce$e oMejLe keâe heg$e ntB Deewj keâneB Ùen
ul
meeiej mes GlheVe, Deheceeve mes Oetefceue Ûeešgkeâej Ûe_Ûeue Ûeesj Ûevõcee~ ns cesjs heefjCeÙemet$e ceW yeBOeer ngF& meerles! keâneB
T
Ùen #eÙejesie mes «eefmele #eerCekeâueeDeeW Jeeuee keâue¿er, keâuenefØeÙe Deheceeefvele Ûevõcee Deewj keâneB mechetCe& keâueeDeeW
ri
Sh
mes Ùegòeâ megKe keâe YeJeve Deehekeâe megvoj cegKe~ ns keâefJeJej efieefjOej kesâ Éeje ieeÙeer ieF& meerles! Deye lees Ùen Ûevõcee
11
Yeòeâ neskeâj Deehekesâ efveefJe&Ive meewYeeiÙe mes Ùegòeâ cegKe keâes efJeveceü neskeâj Jevove keâjs~
20
ieerle mebKÙee-9
ht
heeefLe&efJe! heMÙe efnceonscevleced ~

ig
yr
ÙeJeieesOetceÛeCekeâØejesnheefj™{cenermeercevleced ~~1~~
op
efncenleMeesYeheÙeespemecehemeeefjleceMekeâeefokegâobMeced ~
C
ueefcyelehejerjcYejmeueeuemevetleveefceLegveØeMebmeced~~2~~
©
keâuekeâcyeueyeuekegâMeueke=â<eerJeueuetveMeeefueJejJeeefšced ~
DeewCe&meg heóefheefnleefJeJeÙees«eeceCeermegkeâCe&ueueeefšced~~3~~
efMeefMeefjleueefve<keâue¿nefjCee¿efkeâjCekeâuemejÙetveerjced ~
MeerleuemejmecevLeefjleceOegceÙece_pegueceueÙemeceerjced~~4~~
ueefmeleefØeÙeÁÏueeJeueueveeieCeieerlemejmemeÁerleced ~
jceÙeleg efieefjOejùefVeueÙeb megeÛf ejb jeceb menmeerleced~~5~~
Yeewceer- ns meerles, Meerleuelee osves Jeeues Fme nscevle keâes osKees, efpemeceW Deye iesntB Deewj Ûeves kesâ heewOeeW mes he=LJeer keâe
d .
ve
petÌ[e megMeesefYele nes jne nw~ "b[ kesâ keâejCe efpevekeâer MeesYee ve° nes ieF& nw, Ssmes keâceue keâer DeeYee mes Ùegòeâ leLee Gmeer
er
Meerleuelee kesâ keâejCe efpemeves ceÛÚjeW keâes otj nše efoÙee nw Deewj ØeieeÌ{ Deeefue”ve mes Devegketâue jme ueeuemee ceW veJeerve
es
ocheefleÙeeW ves efpemekeâer ØeMebmee keâer nw~ meerles! Jen nscevle osKees, efpemeceW keâcyeue DeesÌ{s ngS kegâMeue ke=â<ekeâieCe megvoj
R
Kesle ceW Oeeve keâeš jns nQ~ efpemeceW ieeBJe kesâ yegÑs Tve mes yeveer ngF& heefókeâe mes keâeve Deewj efmej Ì{Bkesâ ngS nQ~ efpemeceW
s
Meerleue efve<keâue¿ Ûevõcee kesâ meceeve mejÙet keâe peue efoKe jne nw~ meerles! Jen Ùen nscevle nw, peneB yepejer keâer yeeue
ht
keâešleer ngF& ceefnueeSB ceOegj ieerle iee jner nQ Fme Øekeâej keâe nscevle efieefjOej keâefJe kesâ ùoÙe YeJeve ceW meerleepeer kesâ
ig
R
meeLe ßeerjece keâes jceeÙes~
ll
.A
ieerle mebKÙee-10
s
ya
heMÙe heMÙe meerles heMÙe ØeÛegjefncees nscevlees,
JemegOee meercevle FJe N MeesYeles~
va
oMeË oMeË n<eË n<eË iegCeeveeceglkeâ<e&cemÙe,
Se
ceeceefkeâveb ceveesÓhÙeefmceved ueesYeles~~1~~

th
heMÙe Yeeefle YeeieJeleer ocheleermegYeeieJeleer,

ee
ceeie&Meer<e&Megkeäuehe#eheÃeceer ~
P
si
peieefle peeieefle& peeleg pevelee peerJeelegYetlee,

ul
YetefleYetlesJe hegceLe&heÃeceer~~2~~
T
ri
DemÙeeb Jew efheveekebâ veekebâ YeefòeâefJeefIveleb efn ceÙee,

Sh
YeòesâvesJe JeefuueYe_peb Yeef_peleced~

11
yeengyeueJeeefjOeew mJeÙebJejve=heieJe&heesleced,
20
efvecepÙe mJeJeie&cevees jef_peleced~~3~~

ht
ig
efceefLeueehegjsÓefmce hegje heg®ntlehegjvOÙeÇe,

yr
ceÙee heew®<esCe heefjCeerÙemes~

op
efoJeeefveMeceefveefce<eJeOetJevÅeheeohe©es ,
C
©
keâefJeefieefjOejefieje ieerÙemes~~4~~
Yeewceer- ns meerles! osKees, ØeÛegj Meerleuelee mes Yeje nscevle he=LJeer™he meewYeeiÙeJeleer kesâ kesâMeJesMe pewmee MeesefYele
nes jne nw~ Fmekesâ iegCeeW kesâ Glkeâ<e& keâes osKe-osKe keâj Fme hej cesje ceve Yeer uegYee jne nw~ meerles! osKees Fmeer nscevle
$e+leg ceW nce oesveeW efoJÙe-ocheleer kesâ meewYeeiÙe™hee nceejer efJeJeen efleefLe ceeie&Meer<e& keâer Megkeäue he#e keâer hebÛeceer
megMeesefYele nes jner nw~ DeleŠ Deepe ner kesâ efove iele Je<e& nceeje efJeJeen ngDee Lee, nceejer Ùen efJeJeen keâer ØeLece
Je<e&ieeB" nw~ Ùen efJeJeen he_Ûeceer mechetCe& ØeeefCeÙeeW keâer cenew<eefOe yeveer ngF& efJeYetefleÙeeW keâer efJeYetefle mJe™efheCeer hegceLe&
hebÛeceer DeLee&led DeLe&, Oece&, keâece, cees#e Deewj Yeefòeâ Fve heeBÛeeW heg®<eeLeeX keâes hetCe& keâjves Jeeueer hebÛeceer nw~ meerles! Fmeer
efJeJeen hebÛeceer kesâ Gheue#Ùe ceW megKehetJe&keâ Yeefòeâ keâes efJeefIvele keâjves Jeeues efheveekeâ DeLee&led efMeJeOeveg<e keâes ceQves Skeâ
Yeòeâ kesâ meceeve uelee pewmes leesÌ[ keâj heWâkeâ efoÙee Lee Deewj Deheves yeengyeue kesâ cenemeeiej ceW legcnejs mJeÙebJej ceW DeeS
d .
ngS jepeeDeeW kesâ yeengyeue ™he peueheesle keâes [gyeeskeâj DeelceerÙepeveeW kesâ ceveeW keâe jbpeve efkeâÙee Lee~ Fmeer efJeJeen
ve
hebÛeceer kesâ efove hegjntle hegjvOeÇer DeLee&led Fvõhelveer MeÛeer kesâ Éeje hetefpele Deehe cesjs Éeje heew®<e mes efJeJeener ieF& LeeR Deewj
er
es
ns osJe yeOegDeeW kesâ Éeje Jeefvole ÛejCekeâceues meerles! efieefjOej keâefJe kesâ Éeje Yeer efovejele Deehekeâe ner ieeve efkeâÙee pee
R
jne nw~
s
ht
ieerle mebKÙee-11
ig
R
efoefMe efoefMe efoMÙeb efoMevleb efØeÙes heMÙe efnceob nscevleced~~
ll
ueesefhelele®Ceefceefnjveernejced ,
.A
Meleoueoueefjheglejueleg<eejced ~
s
ya
Jeheg<ee Jeemeebefme meKeÙevleced,
N
va
efØeÙes! heMÙe efnceob nscevleced~~1~~
Se
efnceerYeJeÛÚgefÛemejÙetveerjced ,
th
mejefmeleefMeMeerefjleceueÙemeceerjced ~
ee
iee$eeefCe ve=Ceeb JesheÙevleced,

P

si
ul
keâce"levetke=âlemenÛejosnced ,
T
ri
Dece=lemeÂMeheeJekeâke=âef<eiesnced ~
Sh
pe"jeveueb oerheÙevleced
11

20
oefÙeleeMues<eùleMewlÙeke=âleMetueced
ht
Úe$eeYÙeememegKeoefovecetueced ~
ig
yr
efieefjOejØeYegb jceÙevleced,
op

C
©
Yeewceer- ßeerjece DeJeOeeBbÛeue keâer ueÛeejer Oegve ceW keânles nQ—ns efØeÙes! ØelÙeskeâ efoMee ceW mevosMe os jns Meerle keâes
Øeoeve keâjves Jeeues nscevle keâes osKees, efpemeceW Fme Øekeâej keâe kegânje nw pees veJeerve metÙe& keâes Yeer efÚhee jne nw~ efpemeceW
Jen heeuee heÌ[ jne nw pees keâceue kesâ he$eeW keâe Me$eg nw Deewj pees Mejerj mes JeŒeeW keâer efce$elee keâjJee jne nw~ Ssmes nscevle
keâes osKees~ efpemeceW mejÙet peue-yehe&â yeve ieÙee nw Deewj ceueÙeJeeÙeg Yeer DelÙeble Meerleue nes ieÙee nw peess ØeeefCeÙeeW kesâ
Mejerj keâes keâhee jne nw Ssmes nscevle keâes osKees~ efpemeceW ÛesleveeW keâe Yeer Mejerj keâÚgS keâer heer" kesâ meceeve peÌ[ nes jne
nw peneB Deefive Yeer Dece=le pewmee ueielee nw Ssmes ke=âef<e kesâ YeJeve Deewj pe"jeefive keâes yeÌ{eves Jeeues nscevle keâes osKees~
FmeceW efØeÙelecee kesâ Deeefue”ve mes Meerleuelee ™he keâ° meceehle neslee nw Deewj efpemekeâe ØeeleŠkeâeue Úe$eeW keâes
MeeŒeeYÙeeme kesâ efueS megKeo neslee nw, Ssmes efieefjOej kesâ ØeYeg cegPe jece keâes jceeves Jeeues Fme nscevle keâes osKees~
.
ieerle mebKÙee-12
d
ve
nscevles JeOetJejew efJenjleŠ~~
er
es
MewlÙemegueYemegKeheefj<Je”jYemeb veefn jmeb #eCeb heefjnjleŠ~~1~~
R
hejmhejeOejmeerOegceefojcevemeew ceOeg›ele›eelecevegnjleŠ~~2~~
s
ht
DevÙeesvÙeeefhe&leYegpeieueyevOeew ›eleefleleceeueefßeÙecehenjleŠ~~3~~
ig
meerleejeceew jceceeCeew efieefjOejùefVeueÙes megKeceghenjleŠ~~4~~
R
ll
Yeewceer- nscevle $e+leg cesW veJe-ocheleer efJenej keâj jns nQ~ MewlÙe kesâ keâejCe efpemeceW Deevevo megueYe nw, Ssmes
.A
Deeefue”ve kesâ DeeJesMe mes Ùegòeâ jme keâes Skeâ #eCe Yeer veneR ÚesÌ[ jns nQ~ Skeâ otmejs kesâ DeOejemeJe mes ceòe ceve Jeeues
s
ya
efkeâMeesj ocheleer Yeücej kesâ ›ele keâe DevegmejCe keâj jns nQ~ Skeâ otmejs keâes ieueyeefnÙeeB efoS ngS meerleejecepeer uelee Deewj
N
leceeue Je=#e keâer MeesYee keâes Ûegje jns nQ~ Fme Øekeâej nscevle $e+leg ceW efieefjOej keâefJe kesâ ùoÙe YeJeve ceW jceCe keâjles ngS
va
ßeermeerleejecepeer megKe keâe Ghenej os jns nQ~
Se
mevoYe&Mueeskeâew
th
SJeb JewßeJeCeevegpeevJeÙemeceglhegâuueecyegpeeleešJeer
P ee
nscevlees efnceJeledmegleeheeflevelees iee{b efnceeveermegKeced~

si
nscevleb pevekeâelcepeeefhe&leheefj<JeÁb meceeMeerueÙeved

T ul
ßeerjecees jceÙeved efßeÙeb me YeieJeeved jsces jnŠ kesâefueefYeŠ~~1~~

ri
Sh
DeLe efMeefMejceveerkebâ MeerleuemJeÛÚveerjb

efnleceefnlemeceerjb OceeefÙeleOÙeeveOeerjced~
11
20
mejmemejÙegleerjb ce_pegkegâ_pelkegâšerjs—
ÓueIegueIegjIegJeerjes Jeer#Ùe Jeeceeb yeYee<es~~2~~
ht
ig
Yeewceer- Fme Øekeâej JewßeJeCeevegpe DeLee&led kegâyesj kesâ Úesšs YeeF& jeJeCe kesâ JebMe™he keâceueJeve keâes ve° keâjves kesâ
yr
op
efueS nscevle $e+leg mJe™he efnceeÛeue heg$eer heeJe&leerpeer kesâ heefle efMeJepeer Éeje vecemke=âle Jes YeieJeeve ßeerjece pevekeâveefvoveer
C
meerleepeer Éeje efoÙes ngS Deeefue”ve megKe keâes mJeerkeâej keâjkesâ, nscevle keâer Meerleuelee kesâ megKe keâe DevegYeJe keâjles ngS
©
Deewj nscevle $e+leg keâe mesJeve keâjles ngS meerleepeer keâes jceCe keâjeles ngS Sskeâeefvlekeâ jemeesefÛele kesâefueÙeeW Éeje mJeÙeb Yeer
jceCe efkeâÙes~ Fmekesâ he§eeled megvoj kegbâpe pewmes kegâšerj Jeeues ØesceÙegòeâ mejÙet leš hej efJejepeceeve jIegkegâue kesâ Jeerj
YeieJeeve ßeerjece MeerleØeOeeve mesvee keâes Fkeâªe keâjves Jeeues Meerleue Deewj mJeÛÚ peue Jeeues yehe&â mes Ùegòeâ JeeÙeg Jeeues
OÙeeve cee$e mes peerJeeW keâes keBâhee osves Jeeues DelÙevleefØeÙe efMeefMej $e+leg keâes osKekeâj Deheveer ØeeCeefØeÙee meerleepeer mes
yeesues-
ieerle mebKÙee-13
meerles MeerueÙe megKeefcen efMeefMejb
F#egmeg jmeceÙecegKeefcen efMeefMejced~~1~~
d .
ve
G<eŠmveevenleheelekeânslegb
er
cekeâjceefnleefnleoerefOeeflekesâlegced ~
es
ßeewlemceele&megceKeefcen efMeefMejced~~2~~
R
s
efßeleceekeâvocejvoueueešb
ht
uemeoeflemeerme<e&heJejJeešced ~
ig
R
YeeefJeleceeflhele=meKeefcen efMeefMejced~~3~~
ll
.A
nefjlenefjlele=CeÛeCekeâhegueekebâ
s
MÙeeceOeeceMegefÛemeeod yeueMeekeâced~
ya
heerÙet<eÙeefl$eefMeKeefcen
N
efMeefMejced~~4~~
va
efveefMe mebefMue°KeieefceLegveveer[b
Se
mejmeÙeJemekegâueheguekeâeheer[ced ~
th
efieefjOejieerlemegcegKeefcen efMeefMejced~~5~~
ee
Yeewceer- ns meerles! efpemekeâe ØeejcYe F#eg DeLee&led ieVes kesâ jme keâer ØeÛegjlee mes Ùegòeâ nw, Ssmes Fme efMeefMej keâe
P
si
megKehetJe&keâ mesJeve keâjes~ ØeeleŠkeâeueerve mveeve mes efpemekesâ Éeje heeheeW kesâ nsleg ™he DeefJeÅee ve° keâer ieF& nw~ efpemeceW
ul
cekeâj jeefMe kesâ Deeieceve hej metÙe&veejeÙeCe keâe mecceeve ngDee nw Ssmes ßeewlemceele& Ùe%eeW mes megneJeves efMeefMej $e+leg keâe
T
mesJeve keâjes~ efpemekesâ cemlekeâ hej Deece kesâ yeewj keâe jme efJejepe jne nw Deewj peneB KesleeW ceW leermeer Deewj mejmeeW kesâ hetâue
ri
Sh
MeesYeeÙeceeve nes jns nQ, Ssmes cesjs efhelee kesâ efce$e Fvõ keâes ØemeVe keâjves Jeeues Fme efMeefMej keâe mesJeve keâjes~ efpemeceW njs-
njs Ûeves Deewj cešj uenuene jns nQ, peneB veerueer jbie keâer Ieeme Deewj njer-njer meefypeÙeeB megneJeveer ueie jner nQ, Ssmes
11
Deefive keâes Yeer Dece=le meceeve keâj osves Jeeues Fme efMeefMej $e+leg keâe mesJeve keâjes~ peneB jeef$e ceW heef#eÙeeW kesâ peesÌ[eW mes
20
Ùegòeâ IeeWmeues yengle megvoj ueie jns nQ Deewj peneB leepeer-leepeer jmeerueer Ieeme cegkegâš kesâ meceeve efJejepe jner nQ, Ssmes
ht
Ieeme kesâ ceeOÙece mes heguekeâeJeueer Øekeâš keâjves Jeeues efieefjOej keâefJe Éeje ieeÙeer ngF& megvoj GVele mes Ùegòeâ Fme efMeefMej
ig
$e+leg keâe mesJeve keâjes~

yr
op
efJeMes<e- Ùen ieerle ef$eleeue (16 cee$ee) ceW efveyeæ nw~

C
ieerle mebKÙee-14
©
efMeefMejefceefnjceJeueeskeâÙe meerles~
G<eefme efJeYeevleb efMeMegefceJe Yeevleced~
efJeÙeefle efJeveesoefJeveerles~~1~~
keâefueleJeveefpeveerJeoveefJekeâemeb
ueefuelekeâvekeâkeâuekeâceueØekeâeMeced ~
MeerueÙe ØesceØeleerles~~2~~
cegKeefjleceOegkeâjceOegjJe™Leb
d .
efJeleefjlemegKeKeiece=ieJejÙetLeced ~
ve
YeeJeÙe YeeJeceYeerles~~3~~
er
es
ieeefheleØeke=âeflemegceÁueieeveb
R
OÙeeefheleYetmegjmegefJeceueOÙeeveced ~
s
ht
keâefJeJejefieefjOejieerles ~~4~~
ig
R
Yeewceer- ns meerles, ns efJeveesoeW mes ØeefMeef#ele meerleepeer! DeekeâeMe ceW efMeefMejkeâeueerve metÙe& keâes lees osKees, pees
ll
ØeeleŠkeâeue DeekeâeMe ceW Úesšs mes yeÛÛes kesâ meceeve MeesYeeÙeceeve nes jns nQ~ ns Øesce mes efJeÕemle meerles! efpemeves keâceefueveer
.A
cegKe keâes efJekeâefmele efkeâÙee nw Ssmes mJeCe& Deewj keâceue kesâ meceeve ØekeâeMe Jeeues metÙe& keâe mesJeve keâjes~ ns efveYeeakeâ
s
ya
meerles! YeeQjeW keâes iegbpeeefjle keâjves Jeeues SJeb heMeg-heef#eÙeeW kesâ mecetneW keâes megKe osves Jeeues mebmeej kesâ mJeeceer metÙe&veejeÙeCe
N
keâe mesJeve keâerefpeS~ ns keâefJeßes‰ efieefjOej kesâ ieerleeW keâe efJe<eÙe yeveer ngF& meerles! efpevneWves Øeke=âefle mes cebieue ieeve
va
ieJeeÙee Deewj efpevneWves osJeleeDeeW mes efvece&ue OÙeeve keâjeÙee Ssmes metÙe&veejeÙeCe keâe hetpeve SJeb Jebove keâjes~
Se
ieerle mebKÙee-15
th
meerles efMeefMejceefYejeceb ceveefme cece levegles megKeced~

ee
efJelejefle cegoceefYekeâeceb ceveefme cece levegles megKeced~~

P
si
ceefnlecenerOeveJeveOeveMe<heb
T ul
efßeleefceJeefveefÛelecemecemejleuheced ~
ri
nefjleMemÙeMÙeeceb ceveefme cece levegles megKeced~~1~~

Sh
®efÛejefMeefMejefcenefceefnjefJeYeeleb
11
veJemeewjYemeewjYeJejJeeleced ~
20
veJeueØeJeeueejeceb ceveefme cece levegles megKeced~~2~~

ht
heefuelekeâefuelekeâcyeuemeVeenb
ig
yr
efnefcelelešeiemeefueueheefjJeenced ~
op
efJeefnlemJesoefJejeceb ceveefme cece levegles megKeced~~3~~

C
DeehleceOegjheâueÛeCekeâhegueekebâ
©
meescemeÂMeJejJemlegkeâMeekeâced ~
efieefjOejkeâerefle&lejeceb ceveefme cece levegles megKeced~~4~~
Yeewceer- ns meerles! Ùen megvoj efMeefMej cesjs ceve ceWs megKe GlheVe keâj jne nw Deewj Ùen cesjs Devegketâue Deevevo keâe
efJelejCe keâj jne nw~ Fmekesâ keâejCe he=LJeer kesâ Ieves Jeve Deewj megvoj le=CeeW keâer MeesYee yeÌ{er nw~ Ssmee ueielee nw, ceeveeW
Ùen efMeefMej keâeceosJe keâe heuebie ner yeve ieÙee nw~ njer-njer Kesleer mes MÙeeceue Ùen efMeefMej cesjs ceve ceW megKe GlheVe keâj
jne nw~ meerles! metÙe&veejeÙeCe keâer efkeâjCeeW mes megMeesefYele, veJeerve Deeceü kesâ heuueJe keâer megjefYe mes efceefßele JeeÙeg Jeeuee
Deewj veJeerve heuueJeeW kesâ GÅeeve pewmee Ùen efMeefMej cesjs ceve keâes yengle megKe os jne nw~ meerles! osKees, Meerleuelee kesâ
keâejCe keâeBheles ngS Je=æpeve Deheveer yeeue hekesâ ngÙes efmej hej keâcyeue DeesÌ{s ngÙes efoKe jns nQ Deewj leeueeye veoer Deewj
d .
veeueeW ceW Deesuee pece ieÙee nw Deewj Fmekesâ Deeves mes efkeâmeer keâes Yeer hemeerves keâer DevegYetefle veneR nesleer~ Ssmee efMeefMej cegPes
ve
megKe os jne nw~ ns meerles! efpeme efMeefMej $e+leg ceW efieefjOej keâefJe ves cegPe jece keâes ieeÙee, peneB Ûeves Deewj cešj keâer
er
es
keâÛÛeer-keâÛÛeer efÚefceÙee GheueyOe nes peeleer nQ Deewj efpeme efMeefMej ceW yeLegDee keâe meeie Dece=le pewmee ueielee nw, Ssmee
R
efMeefMej cesjs ceve ceW megKe keâe efJemleej keâj jne nw~
s
ht
ieerle mebKÙee-16
ig
R
meerles efMeefMejceefYekeâeceb efvenejÙe veÙeveeefYejececed~~
ll
ceOÙeefovesMeefoJemejceCeerÙeb
.A
KeiekegâuekeâuejJekeâuekeâceveerÙeced ~
s
ya
ke=â<eeryeueefJeheoefJejeceb efvenejÙe veÙeveeefYejececed~~1~~
veJele®efkeâmeueÙeefJeefheveefJeYeeieb N
va
Se
efJeceueefnceeveermeefueuelešeieced ~
ßeefceleheefLekeâefJeßeeceb efvenejÙe veÙeveeefYejececed~~2~~
th
ee
me<e&hemegjefYemegjefYeJejJeeleb
P
efMeef<ej®efÛejjefJeefJeYeeefJeYeeleced ~
si
ul
ce=oug ee¿ÏjheefjCeeceb efvenejÙe veÙeveeefYejececed~~3~~

T
keâuheJeeefmeieCeiegeCf eleØeÙeeieb
ri
Sh
ieÁemveeveefJeefnlepeheÙeeieced ~
11
efieefjOejmebmce=lejeceb efvenejÙe veÙeveeefYejececed~~4~~

20
Yeewceer- ns meerles! Devegketâue keâeceveeSB Øeoeve keâjves Jeeues ves$eeW keâes Deevevo osves Jeeues efMeefMej $e+leg keâes osKees~
ht
pees ceOÙeeÖkeâeueerve metÙe& kesâ keâejCe jceCeerÙe Deewj he#eer kesâ keâuejJe mes DelÙevle megvoj nw, Ssmes Kesleer kesâ efJeheefòe keâes
ig
ve° keâjves Jeeues Fme efMeefMej keâes osKees~ efpemekesâ Jeve ØeosMe ceWs veJeerve heuueJe Jeeues Je=#e nQ Deewj efpemekesâ leeueeyeeW ceW
yr
DeesueeW mes Yeje ngDee yeheâeauee peue nw, Ssmes Lekesâ heefLekeâeW keâes efJeßeece osves Jeeues efMeefMej keâes osKees~ ns meerles! mejmeeW
op
kesâ cenkeâ mes efpemekeâe JeeÙeg megieefvOele nes jne nw Deewj efMeefMej keâeue ceW megvoj metÙe& kesâ efkeâjCeeW mes pees megvoj ueie jne
C
nw Deewj efpemekesâ heefjCeece ceW keâesceue-keâesceue De¿Ïj nQ Ssmes ves$eeefYejece efMeefMej keâes osKees~ keâuheJeeefmeÙeeW kesâ Éeje
©
efpemeves ØeÙeeie keâes iegCeJeeve yevee efoÙee Deewj peneB iebiee mveeve, Deewj peheelcekeâ Ùe%e efkeâÙee pee jne nw Deewj efpemeceW
efieefjOej keâefJe ves ßeerjece keâe keâerle&ve efkeâÙee nw, Ssmes veÙeveeefYejece efMeefMej keâes osKees~
mevoYe&MueeskeâŠ
ueeskeâeveg«enkeâelejew iegCehejew leodyeÇÿeYetleeJegYeew
jepevleeJeJeOesMeYeJÙeYeJeves ßeerpeevekeâerjeIeJeew~
ueeskeâeved efMe#eefÙelegb ke=âheeuegùoÙeew ßeerhe_ÛeceerheJe&efCe
mechetpÙeeLe mejmJeleeR Øepeielegieeales MegYes mebmke=âles~~1~~
d .
ve
DelÙevle ke=âheeueg ùoÙe Jeeues mebmeej hej Deveg«en keâjves kesâ efueS efJe£ue mee#eeled hejyeÇÿe mJe™he ßeermeerleejece
er
peer ßes‰iegCeeW kesâ hejeÙeCe neskeâj Yeer mebmeej keâes efMe#ee osves kesâ efueS cenejepe oMejLe kesâ YeJeve ceW efveJeeme keâjles ngS
es
efMeefMej $e+leg ceW DeeÙeer ngF& ßeerJemevle hebÛeceer kesâ heJe& hej mejmJeleer peer keâer hetpee keâjkesâ oes megvoj mebmke=âleefve‰ ieerle
R
ieeÙes~
s
ht
ieerle mebKÙee-17
ig
R
ceeleŠ mejmJeefle peveefve peÙe peieocye peÙe peÙe Meejos~
ll
.A
Jejos JejeefCe Øeosenf vees ns Decye ceÁueMeejos~~1~~
s
JeerCeeefJeefnleYeÙeveeMeves nbmeemeves keâceueemeves
ya
N
nj cetKe&leeefleefcejb MegYes ßegefleMeeŒemeeiejheejos~~2~~
va
Megkeäueecyejs ßegefleefveYe&js JeelmeuÙeOegÙe&OegjvOejs
Se
keâ®Ceeb efveOesenf peves peveefve efJe%eeveefJeceueefJeÛeejos~~3~~

th
JeuuekeâeR JeeoÙe Yeejles Yeejefle YeefJe<CegefJeYeejles

ee
heeÙeÙe efMeMetved efJeÅeemegOeeb efieefjOejefJeJeskeâefJeMeejos~~4~~

P
si
Yeewceer- ns ceeb mejmJeleer, ns peveveer, ns peiele keâer Decyee! Deehekeâer peÙe nes, peÙe nes, peÙe nes~ ns Decye, ns
ul
cebieue lelJeeW keâes Øeoeve keâjves Jeeueer, JejoeefÙeveer ceeB JeerCeeheeefCe! Deehe nceW Jejoeve oW~ ns JeerCee mes YeÙe veeMe keâjves
T
ri
Jeeueer, ns nbme Deemeve hej efJejepeceeve keâceueemeves! keâuÙeeCekeâeefjCeer, JesoMeeŒe ™he meeiej keâe heej Øeoeve keâjves
Sh
Jeeueer mejmJeleer ceelee! nceejs cetKe&lee™he DebOekeâej keâes otj keâj oerefpeS~ ns Megkeäue-JeŒe OeejCe keâjves Jeeueer,
11
Jewefokeâ %eeve mes heefjhetCe&, ns JeelmeuÙe YeeJe kesâ Oegjer keâes OeejCe keâjves JeeueeW keâes Yeer OeejCe keâjves Jeeueer efvece&ue
20
efJe%eeve Deewj efJeÛeej keâes Øeoeve keâjves Jeeueer ceeB, ns Yeejleer, ns YeefJe<Ceg ØekeâeMe ceW efvejle, ns keâefJe efieefjOej kesâ
efJeJeskeâ ceW efvehegCe mejmJeleer ceeB, yeeuekeâeW keâes efJeÅeece=le keâe heeve keâjeFÙes~
ht
ig
ieerle mebKÙee-18
yr
op
efJepeÙemes ceeleŠ mejmJeefle~~

C
ce=ocg e=CeeuecejeueJeeefnefve
©
cetKe&leeYeüceoeJeoeefnefve ~
efJejefleyeesOeefJeJeskeâceefC[le-
ceevemes heeJeveheÙemJeefle~~1~~
legefnveefncekeâjJemeveJeeefmeefve
kegâcegoJeuueYeefkeâjCeneefmeefve ~
yegOeefJeJeskeâefJeYeeefJeueeefmeefve
keâueÙemes ce_peguecen<Jeefle ~~2~~
d .
Meejos heefjkeâefueleJeerCes
ve
er
efJeYeJeYeejefle YeeØeJeerCes~
es
efieefjOejb jIegJejb ieeheÙe
R
ßesÙemes pee«eodÙeMemJeefle~~3~~
s
ht
Yeewceer- ns ceeB mejmJeleer! Deehekeâer peÙe nes jner nw~ keâceueoC[ pewmes keâesceue nbmeemeve hej efJejepeceeve;
ig
R
cetKe&lee Yeüce™he Jeve keâes peueeves Jeeueer hejceheeJeve %eeveogiOe mes Ùegòeâ ceeB mejmJeleer; JewjeiÙe, %eeve Deewj efJeJeskeâ Ùegòeâ
ll
ceeve mes megMeesefYele; ceeveme mejesJej ceW Deehe efJepeÙeßeer keâes Øeehle keâj jner nQ~ ns yehe&â Deewj Ûevõ efkeâjCe kesâ meceeve
.A
JeŒe OeejCe keâjves Jeeueer, Ûevõ efkeâjCe kesâ meceeve cegmkeâeve Jeeueer, efJeÉeveeW kesâ efJeJeskeâ kesâ ØekeâeMe mes megMeesefYele ceOegj
s
ya
lespe mes mecheVe mejmJeleer! Deehe efoJÙe keâueeSB OeejCe keâj jner nQ~ ns Meejos, ns JeerCeeheeefCe, ns efJeYeJeÙegòeâ Yeejleer, ns
N
ØekeâeMe ceW efvehegCe, ns peeieÇle™he ÙeMeJeeueer mejmJeleer ceeB keâuÙeeCe kesâ efueS cegPe efieefjOej mes ßeerjece keâe ÙeMe ieeve
va
keâjeleer jefnÙes~
Se
efJeMes<e- Ùen ieerle ™hekeâ leeue ceW efveyeæ nw~

th
mevoYe&MueeskeâŠ
P ee
efJelevJevleb Yetceew keâceLe ce=ieÙevleb ce=ieÂMeeb

si
ÂMeeb keâesCeeved JeeCeeved oolecepeceepeew efvepemegKeced ~

T ul
Jeveb OevÙeb heMÙeved oOeleceefueheCÙeehlecegkegâuew-

ri
Sh
Je&mevleb JeemevleermegùefooceLeeKÙeled menÛejerced~~1~~

11
Yeewceer—Fmekesâ he§eeled he=LJeer hej megKe keâe efJemleej keâjles ngÙes Ùegæ ceW Depevcee hejceelcee ßeerjece keâes ØeefleYešd
20
kesâ ™he ceW Keespeles ngÙes ce=ieveÙeveer veeefjÙeeW kesâ ves$eeW kesâ keâesCeeW keâes yeeCe yeveeles ngÙes, Deheves megKe kesâ efueS Jeve keâes
OevÙe keâjles ngÙes, YeücejeW mes JÙeehle keâesceue keâefuekeâeDeeW Éeje Gheueef#ele Jemevle keâes osKeles ngÙes Jeemevleer kesâ meKee
ht
YeieJeeve ßeerjece ves Deheveer menÛejer mes Fme Øekeâej keâne~

ig
yr
ieerle mebKÙee-19
op
C
heMÙe heeefLe&efJe JeefMeJemevleced~~

©
efceefnjOeerjkeâjwe|JeYeevleb Øeke=âeflehegCÙeØeYeeØeYeevleced~
ceueÙece_pegmegievOeMeerleue JeeÙegØeefnlejpeesuemevleced~~1~~
ceefnlehejYe=lekeâuejJee{dÙeb efJeefhevekeâewmegceJewYeJee{dÙeced~
kegâmegcemeeÙekeâieewjJee{dÙeb veefueefveveerjpe efJekeâmeÙevleced~~2~~
keäJeefÛeoue*dke=âleefJeceueveerjb keäJeefÛeogoef_Ûeleouekegâšerjced~
keäJeefÛeoYeerehf melemecemeceerjb efveÙeefleveejeR efJeuemeÙevleced~~3~~
veJehejeiemegjeiekegâ_peb cegefoleceeOeefJeceOegheheg_peced~
d .
megeOf eleceOegkeâjcegKejieg_peb efieefjOejsMJejceveefme mevleced~~4~~
ve
er
Yeewceer- ns he=LJeerveefvoveer meerles! metÙe&veejeÙeCe keâer megvoj efkeâjCeeW mes megMeesefYele Øeke=âefle keâer heefJe$e keâeefvle mes
es
Ûecekeâles ngÙes Deewj ceueÙeeÛeue keâer Meerleue, cevo, megievOe JeeÙeg mes efpemeves he=LJeer keâer Oetefue keâes otj keâj efoÙee nw, Ssmes
R
mebÙeceer Jemevle keâes osKees~ hetpeveerÙe keâesÙeue kesâ ketâpeve mes Ùegòeâ Deewj Jeve kesâ efJekeâefmele heg<heeW keâer mecheefòe mes mecheVe
s
ht
leLee keâeceosJe kesâ ieewjJe mes hetCe& keâceefueefveÙeeW keâes efJekeâefmele keâjles ngÙes Fme Jemevle keâes osKees~ keâneR hej efvece&ue peue
ig
mes mepes ngÙes Deewj keâneR Glke=â° heCe&kegâšerjeW mes megMeesefYele Deewj keâneR meceMeerlees<Ce JeeÙeg mes DeefYeueefmele Øeke=âefle
R
Jeefvelee keâes mepeeles ngÙes Fme Jemevle keâes osKees~ veJeerve hejeie kesâ megvoj jbieeW keâe hegbpeerYetle Deewj YeücejeW keâes ØemeVe keâjves
ll
.A
Jeeues ceeOeJeer uelee kesâ kegbâpeeW mes Ùegòeâ Deewj Dece=leceÙe YeücejeW kesâ iegbpeej mes JÙeehle Deewj efieefjOej keâefJe kesâ mJeeceer
s
cegPe jece kesâ ceve ceW efJejepeceeve Fme Jemevle keâes osKees~
ya
efJeMes<e- Ùen ieerle Yeer ™hekeâ leeue ceW efveyeæ nw~
N
va
ieerle mebKÙee-20
Se
heMÙe heMÙeleg&keâevleb Jemevleb efØeÙes,

th
YeJÙeYeemeeefJeYeevleb Jemevleb efØeÙes~~

ee
ceueÙece_peguece®vcejceefjlehe$ekebâ
P
si
keâesefkeâueekeâekeâueermeÛÛeefjleme$ekeâced ~
T ul
ùppJejb veeMeÙevleb Jemevleb efØeÙes ~~1~~

ri
JewvelesÙee«epeesheceveJeueefkeâmeueÙeb
Sh
ce_pegceOegheeJeueerce=ocg egKejkesâMeÙeced ~
11
meewjYewŠ JeemeÙevleb Jemevleb efØeÙes~~2~~

20
hekeäJeieesOetceÙeJemetkeâceefC[leKeueb
ht
ig
ueeefJekeâeuetveefMeueueefmelepeieleerleueced ~
yr
ketâlmeJeb JeOe&Ùevleb Jemevleb efØeÙes~~3~~

op
efJeniekeâueketâefpeleweJ| eyegOekegâuehetepf elew

C
©
e|Je<ecemejÛeelegjerkeâelegjerYetepf e&lew: ~
efieefjOejb MeVeÙevleb Jemevleb efØeÙes~~4~~
Yeewceer- ns efØeÙes! $e+legheefle Jemevle keâes osKees-osKees Deewj Deheveer efoJÙe MeesYee mes megMeesefYele Jemevle keâes osKees~
meerles! ceueÙeeÛeue kesâ cebpegue JeeÙeg mes yemevle heòeeW keâes cejceefjle keâj jne nw Deewj keâesefkeâuee keâer keâekeâueer mes
$e+ef<eÙeeW keâe me$e Yeer Pebke=âle nes jne nw~ ùoÙe kesâ pJej keâes ve° keâjves Jeeues Fme Jemevle keâes osKees~ JewvelesÙee«epe
DeLee&led ie®[ kesâ yeÌ[s YeeF& De®Ce kesâ ner meceeve efpemeceW ueeue-ueeue heuueJe nQ~ efpeme Jemevle ceW keâceueeW hej megvoj
Yeücej ceB[je jns nQ Ssmes heg<heeW kesâ megievOe mes megieefvOele keâjles ngÙes Jemevle keâes osKees~ ns meerles! osKees, Fme yemevle ceW
efkeâmeeveeW kesâ Keefueneve hekesâ ngÙes iesntB Deewj peew kesâ yeeueeW mes megMeesefYele nes jns nQ Deewj Kesle keâešves Jeeueer ceefnueeDeeW
d .
Éeje keâešs ngÙes Kesleer mes efiejs ngÙes efMeue DeLee&led keâCeeW mes mebmeej Guueefmele nes jne nw~ Fme he=LJeer kesâ GlmeJe keâes
ve
yeÌ{eles ngÙes yemevle keâes osKees~ heef#eÙeeW kesâ ßes‰ keâuejJeeW mes osJeleeDeeW kesâ hetpeve mes Deewj heg<heOevJee keâeceosJe keâer
er
es
Ûelegjlee hetCe& Deelegjlee keâer Tpee& mes Ùegòeâ leLee YeieJeod iegCeieeve kesâ Éeje efieefjOej keâefJe keâes Yeer keâuÙeeCe keâer Deesj
R
ues peeles ngÙes Fme Jemevle keâes osKees~
s
ht
ieerle mebKÙee-21
ig
R
heee|LeefJe heMÙeefme Jenefme Jemevleced~
ll
veefueveveÙeveveJeveÙeveveefuevejmemejmeerJehege<f e Jemevleced~~
.A
ceueÙeceOegjce=ogmejmemeceerj kegâšerjkeâjwjefYeYeevleced~
s
ya
efJejpeJeveefpeveerJeoveJejoJeuueYeefJeYeÙesn efJeYeevleced~~1~~
N
kegâmegecf eleefJeefheveefce<ew: megùos<eleefJeefMeKeOevebt jÛeÙevleced~
va
Se
veJeueÙegieuemegceveefme ceveefmepe JejJeememeodcejÛeÙevleced~~2~~

ceOegefjhegmetvegmeKeb megjJejJejMeeefKeleues efJeßeevleced~
th
ee
veJemeewjYemeewjYemegefJeceueheâuemegjmejmewjeÛeevleced~~3~~
P
efoefMe efoefMe ceOegkeâjceOegjcegKejefce<eleŠ mJemeKeb ieeÙevleced~

si
ul
keâefJeefieefjOejb ieerlejÛevewŠ meerleejeceew OÙeeÙevleced~~4~~

T
Yeewceer- ns meerles! Deehe osKe ner jner nQ Deewj Deheves DeJeÙeJeeW Éeje Jemevle keâes OeejCe Yeer keâj jner nQ~ Deehekesâ
ri
Sh
keâceueveÙeve ner Gmekesâ ves$e nQ Deewj Deehekesâ Fme hetCe& keâceue kesâ leeueeye pewmes Mejerj ceW efveJeeme keâj jns Jemevle keâes
11
Deehe osKe jner nQ~ ceueÙeeÛeue kesâ ceOegj Deewj jmeerues JeeÙeg Deewj kegâšerjeW kesâ mecetn mes megMeesefYele efJeefMe° hejeieJeeueer
keâceefueveer kesâ cegKe keâes Yeer Jejoeve osves Jeeues metÙe&veejeÙeCe keâer ØeYee mes megMeesefYele Fme Jemevle keâes Deehe osKe jner nQ~
20
efKeues ngÙes JeveeW kesâ yeneves Deheves efce$e keâeceosJe kesâ efueS vegkeâerues yeeCe-mecetneW keâer jÛevee keâj jns Deewj veJe-
ht
efJeJeeefnle ocheleer kesâ megvoj ceve ceW keâeceosJe keâe JeemeYeJeve yevee jns Fme Jemevle keâes osKe jner nQ~ ceOeg veecekeâ
ig
yr
Demegj kesâ Me$eg veejeÙeCe kesâ heg$e keâeceosJe kesâ efce$e Deewj keâuheJe=#e keâer MeeKee kesâ veerÛes efJeßeece keâj jns veJeerve
op
megieefvOe Jeeues Deeceü kesâ efveoex<e heâue kesâ jme mes DeeÛeceve efkeâS ngS Fme yemevle keâes osKe jner nQ~ meYeer efoMeeDeeW ceW
C
YeücejeW kesâ ieg_peej kesâ yeneves Deheves efce$e keâeceosJe keâe ieeve keâjles ngS yemevle keâes osKe jner nQ Deewj efYeVe-efYeVe ieerle
©
jÛeveeDeeW kesâ ceeOÙece mes nce oesveeW ßeermeerleejecepeer keâes OÙeeve keâj jns efieefjOej keâefJe keâes Yeer Deehe ke=âheeÂef° mes
efvenej jner nQ~
ieerle mebKÙee-22
peeveeqkeâ pevecevegJemeefle JemevleŠ~
veJemeewjYemeewjYemeceJeeefmelejmeceÙemekeâueefoievleŠ ~~1~~
keâuekeâesefkeâuekeâekeâueerceOegheceOegefiejeieerlejeflekeâevleŠ ~
õgenf CeleveÙeveÙevepeehegeuf eveefßeleefJešheefJeefnleefJeßeevleŠ~~2~~
d .
ve
ceOegceOegceemeceOegjceeOeJeceeOeJeermejmemeercevleŠ ~
er
ceveefmepeceOegjceveesjLemelheLeheefLekeâes ieerleesovleŠ~~3~~
es
mceejb mceejefceneLe Jemevleb meerleeJejb jšvleŠ~
R
s
efieefjOejieerleceveIeieerleb ieeÙevleg ßeæÙee mevleŠ~~4~~
ht
ig
Yeewceer- ns peevekeâer! Fme meceÙe ØelÙeskeâ ØeeCeer kesâ efvekeâš Jemevle efveJeeme keâj jne nw~ Fme meceÙe veJeerve
R
megieefvOe Jeeues Deece kesâ yeewjeW mes mechetCe& efoievleeW keâes jmeceÙe Deewj megieefvOele keâj efoÙee~ Ùen Jemevle keâesefkeâue keâer
ll
.A
kegânt-kegânt OJeefve Deewj ceOegj Yeücej ieg_peej mes jefleheefle keâeceosJe keâes iee jne nw Deewj Fmeves yeÇÿee, efpevekesâ heg$e nQ Ssmes
s
efJe<Ceg peer kesâ ves$e mes GlheVe ngF& mejÙet kesâ leš hej efJejepeceeve Jeve kesâ Je=#eeW leues efJeßeece efkeâÙee nw~ megvoj ceOegceeme
ya
Ûew$e Deewj ceeOeJe, (JewMeeKe) ceeme ceW JÙeehle Fme Jemevle ves ceeOeJeer uelee keâes Deheveer kesâMe keâe ëe=bieej yeveeÙee nw
N
Deewj Ùen keâecemecyevOeer ceOegj ceveesjLe™he ßes‰heLe keâe heefLekeâ nw~ Fmekeâe Fefleneme meYeer kesâ Éeje ieeÙee ieÙee nw~
va
Fme Øekeâej Fme Øeke=âefle ceW efveJeeme keâj jns Jemevle keâes mcejCe keâj-keâjkesâ meerleejece keâes jšles ngS mevlepeve efve<heehe
Se
efieefjOej keâefJe Éeje jefÛele ieerle keâes ßeæehetJe&keâ ieeSB~

th
ieerle mebKÙee-23
P ee
lJeÙee meerles efJeefpelee ÚefJeJee&mevleer~

si
leJeeveve®efÛeje Ûew$eÛevõb nmevleer~~

T ul
DeOejÂiedJeoveheeefCeÛejCee®CeeYee ~
ri
Sh
meceefhe&leefkeâmeuece=ieefveMesMeeypeueeYee ~~
peielÙeeb Øepeeieefle& pew$eeved peÙevleer~~1~~
11
20
ueefueleveerueveerueeYekeâewMesÙeMeešdÙee
efJeOeelegefJe&OeeefMeuhemeewYeiejješdÙee ~
ht
ig
efJeYeeles efJeÙeefle efJeßegelf eb jepeÙevleer~~2~~

yr
op
ÛeheueefÛe$eefÛekegâjeJeueerkeâceükeâeefvleŠ
C
meceeùleceoveceesnveevevoMeeefvle: ~
©
ceveesYeJeceOeg›eleleefleb lepe&Ùevleer~~3~~
efmceleJÙeeefpelemles oMeveMegYeüMeesYee
cegoe oòemeewoeefceveerkegâvoueesYee~
peÙeefle efieefjOejsMeb meoe YeüepeÙevleer
lJeÙee meerles efJeefpelee ÚefJeJee&mevleer~~4~~
Yeewceer- ns meerles! Deeheves yemevle keâer ÚefJe keâes peerle efueÙee nw~ Deehekesâ cegKe keâer MeesYee Ûew$e Ûevõcee keâer Yeer
nBmeer GÌ[e jner nw~ efpemeves heuueJe, ce=ie, Ûevõcee Deewj keâceue keâes meòee keâe ueeYe efoÙee, Ssmeer Deehekeâer DeOej ves$e
d .
cegKeßeer nmle Deewj ÛejCeeW keâer ueeue DeeYee peerleves JeeueeW keâes Yeer peerleleer ngF& peiele ceW peeiejCe keâj jner nw~ Fmeer
ve
Øekeâej DelÙevle ueefuele veerueer-veerueer jsMeceer meeÌ[er mes Deewj pees efkeâ efJeOeelee keâer efMeuhe-efJeÅee kesâ meewvoÙe& keâer
er
cemlekeâ mJe™he nw Éeje Deehekeâer MeesYee mechetCe& DeekeâeMe keâes megMeesefYele keâjleer ngF& efJejepe jner nw~ Deehekeâer ÛebÛeue
es
veerueer kesâMe hebefòeâ pees efkeâ keâececeesnkeâ cegPe jece keâes Yeer Meebefle Øeoeve keâjleer nw, Jen lees keâeceosJe kesâ YeücejeW keâer hebefòeâ
R
s
keâes Yeer [eBšleer ngF& megMeesefYele nes jner nw~ efpemeves ØemeVeleehetJe&keâ efyepeueer Deewj kegâvo heg<he keâes ueesYeeÙeceeve efkeâÙee
ht
Ssmeer cegmkeâeve keâer JÙeeefOe mes Øemhegâefšle nesleer ngF& Deehekeâer ovleeJeueer keâer MeesYee efieefjOej keâefJe kesâ mJeeceer cegPe jece
ig
R
keâes Yeer megMeesefYele keâjleer ngF& meyemes Glke=â° Øeleerle nes jner nw~
ll
ieerle mebKÙee-24
s .A
meerlee Øeen
ya
efJepeÙemes efJeYees efJeßeJewŠ ›etâjkeâececed~
N
va
#eheÙemes peieppew$eoheË Øekeâececed~~
Se
efveefšueves$eceevememejespevceceOegkeâj
th
Jeheg›eeaef[leevevomeefÛÛelheÙeesOej ~
ee
oceÙemes ocewveeaÛeveerÛeb efvekeâececed~~1~~

P
si
ceoveJewefjÛeeheeypekegâ_pejke=âheeuees
ul
ef$ehegjnjceveesJÙeesceefovekeâj oÙeeuees~
T
ri
#eceÙemes ve leb <e[defJekeâejwkeâOeececed~~2~~

Sh
keâefuelemeledhejcenbmeùodOJebmepetlÙee&
11
ueefueleveerueveJekeâvoce=ocg e_pegcetlÙee& ~
20
keâueÙemes keâueekeâjmeKeb #eeceb #eececed~~3~~

ht
efJeieCeÙeved JemeveYet<eCewmlJeb Jemevleb

ig
yr
ve ieCeÙeved keâoeefÛeled kegâceefleùefo Jemevleced~

op
jceÙemes jceeb efieefjOejb ceeefJejececed~~4~~

C
©
Yeewceer- meerleepeer yeesueeR- ns hejceelceved ßeerjeIeJe! Deehe Deheves ÙeMeeW mes hetCe&keâece keâes peerle jns nQ Deewj mebmeej
keâes peerleves Jeeues keâece kesâ Denbkeâej keâes Yeer ve° keâj jns nQ~ ns efMeJepeer kesâ ceeveme mejesJej kesâ Yeücej, ns Mejerj mes
meefÛÛeoevevo keâes ueefppele keâjves Jeeues cesIe! Deehe Deheves ocevekeâejer oC[eW mes Fme veerÛe keâes Yeueer Øekeâej oefC[le
keâj jns nQ~ keâeceMe$eg efMeJe kesâ Oeveg<e ™he keâceue kesâ efueS iepesvõmJe™he ke=âheeuees! ef$ehegjejer kesâ ceve ™he DeekeâeMe
kesâ metÙe& oÙeeefmevOeg ÚneW efJekeâejeW kesâ Skeâcee$e DeeßeÙe Gme keâece keâes Deehe veneR #ecee keâj jns nQ~ hejcenbmeeW kesâ ùoÙe
keâes ve° keâjves Jeeues keâece keâes Yeer efpemeves mevlehle efkeâÙee nw, Ssmeer veerues cesIe kesâ meceeve Deheveer ceOegj cetefle& Éeje
Ûevõcee kesâ efce$e keâece keâes Deehe DelÙevle ogye&ue yevee jns nQ~ ns ØeYees! Deheves DeeYet<eCe Deewj JeŒeeW mes Jemevle keâe
eflejmkeâej keâjles ngS Deewj kegâyegefæÙeeW kesâ ùoÙe ceW efveJeeme keâjves Jeeues keâece keâer Yeer efÛevlee ve keâjles ngS Deehe
ßeerjeIeJe efvejvlej cegYeâ meerlee Deewj efieefjOej keâefJe keâes Yeer jceeles jnles nQ~
d .
ve
mevoYe&Mueeskeâew
er
DeLeeshelemLes JejoeefYejeceew
es
R
mJeevevoMecheepeueoeefYejeceew ~
s
jeceew mJejeceew veJeocheleer leew
ht
ig
«eer<ceesÓefhe Yeer<cees ve efn le$e Yeer<ceŠ~~1~~
R
meerlee meKeerefYeŠ meefKeefYe§e jeceŠ
ll
.A
mJeue*d›eâerÙesles mce efvepeevegg™hewŠ~
s
ya
megjõgleelewŠ kegâmegcew: megpeelew:
meef_peiÙelet jcÙejleer®Ûee leew~~2~~ N
va
Yeewceer- yemevle kesâ Devevlej Jejoeve osves Jeeues efMeJe keâes Yeer Deevevo osves Jeeues DeelceerÙepeveeW kesâ efueS Deevevo
Se
keâer efJeÅegle Deewj cesIe kesâ meceeve megvoj DeelceerÙe mebleeW keâes Deevevo osves Jeeues veJe-ocheleer ßeermeerleejecepeer keâer mesJee
th
ceW YeÙebkeâj «eer<ce GheefmLele ngDee hej Jen YeieJeeve ßeermeerleejecepeer kesâ mece#e YeÙebkeâj veneR Lee~ meerleepeer meefKeÙeeW kesâ
ee
Éeje Deewj ßeerjecepeer efce$eeW kesâ Éeje Deheves-Deheves Deveg™he megvoj keâuheJe=#e kesâ heg<heeW mes mepeeÙes ieÙes, GvneWves Deheveer
P
keâeefvle mes jefle Deewj keâece keâes Yeer peerle efueÙee~

si
ul
ieerle mebKÙee-25
T
ri
jecees ieeÙeefle
Sh
«eer<cecevegYeJeefme efkeâceg efveefceveefvoefve

11
cee Yew<eerŠ meefJele=kegâueÛeefvoefve~~

20
efveefšueveÙeve FJe onveceefYeJenefle

ht
ig
kegâOejMeÙeve FJe peieoefhe efveonefle~

yr
ØeJenefle KejheJeveb efveefceveefvoefve~~1~~

op
nleefMeefKeheâefCekeâefjnefjefJe<eceeIeb
C
©
leehemeÙeefle peieoieb efveoeIeced

leheefle ueueešvleheceefYeJeefvoefve~~2~~
nj nj mej mej kegâKejmeceerjb

Denefve keâJeesef<CeleefJejpeeveerjced
cegevf eceefhe efJekeâueefle Keueme*d›eâvoefve~~3~~
ØeKejÛeC[keâjlee|peleMeeefvleb
meheefo Meefcelekeâuekeâevevekeâeefvleced~
d .
ceeb nj efieefjOejefvejÙeefvekeâefvoefve~~4~~
ve
er
Yeewceer- ßeerjece iee jns nQ-ns efveefcekegâueveefvoveer meerles! keäÙee Deehe «eer<ce keâe keâ° DevegYeJe keâj jner nQ? ns
es
metÙe&kegâue keâes ØemeVe keâjves Jeeueer meerles! Deehe cele [efjÙes~ JemlegleŠ Ùen «eer<ce efveefšue veÙeve DeLee&led Yeeue ves$e efMeJe
R
keâer YeeBefle ner Deheves cemlekeâ hej Deefive OeejCe keâj jne nw Deewj kewâueeMeMeeÙeer efMeJepeer kesâ meceeve ner Ùen mebmeej keâes
s
ht
peuee jne nw~ ns he=LJeerveefvoveer! Ùen keâ"esj JeeÙeg Ûeuee jne nw~ ns efveefcekegâueveefvoveer! Deehe «eer<ce keâe DevegYeJe keâj
ig
jner nQ~ ns meejs mebmeej mes Jeefvole meerles! Ùen «eer<ce ceÙetj Deewj meeBhe, neLeer Deewj Mesj kesâ heejmheefjkeâ Jewj keâes ve°
R
keâjkesâ mebmeej kesâ meYeer peÌ[-ÛesleveeW keâes lehemJeer yevee jne nw~ Deehe Yeer Ssmeer «eer<ce keâe DevegYeJe keâj jner nQ~ ns og°eW
ll
.A
keâes ›eâefvole keâjves Jeeueer meerles! efove ceW efpemeves mejÙet kesâ DeieeOe peue keâes iejce keâj efoÙee; Ssmee nj-nj, mej-mej
s
keâjves Jeeuee YeÙebkeâj JeeÙeg cegefveÙeeW keâes Yeer JÙeekegâue keâj jne nw~ ns efieefjOej keâefJe kesâ vejkeâ keâes ve° keâjves Jeeueer
ya
meerles! DelÙevle iejce metÙe& keâer efkeâjCeeW mes efpemekeâer Meeefvle YeÙeYeerle nes ieÙeer nw leLee efpemekesâ cegKe keâer MeesYee MeerIeÇ
N
ner keäueevle nes G"er nw, Ssmes cegPe jece keâes MeerIeÇ mLeeveevleefjle keâj oes~
va
Se
ieerle mebKÙee-26
th
«eer<cees ceeb ve legoefle jIegvevove~

ee
levegles megKeb lehevekegâueÛevove~~

P
veeruekeâvoefceJe veerueMejerjced~
si
ul
efJeueefmeleleef[leceLeeyoieYeerjced ~
T
efMeefKeveerJewefce megKeb YeJeJevove~~1~~

ri
Sh
IeÇeÙeb IeÇeÙeb leJe heokeâ_peced~

11
Ûegcyeb Ûegcyeb efßelemegKeheg_peced~

20
YeücejJeOetefjJeeefmce ve=hevevove~~2~~
ht
leJe cegKeÛeefvojmegOeeb efheyevleer~

ig
yr
ÛelegjÛekeâesjerJeeefOeb Åevleer~
op
lehees ve ieCeÙes megKeefvemÙevove~~3~~

C
peeÖefJepevekeâÛejCeke=âlekesâlee ~
©
efkebâ «eer<ces YeÙecesefce keâceslee~

efieefjOejheelekeâhetieefvekeâvove ~~4~~
Yeewceer- Deye YeieJeleer meerleepeer iee jner nQ-ns jIegvevove! «eer<ce cegPes keâ° veneR os jne nw~ ns metÙe&kegâue kesâ
Deevevo osves Jeeues ØeYeg! Ùen lees Gušs cegPeceW megKe keâe mebÛeej keâj jne nw~ ns mecemle mebmeej kesâ JevoveerÙe ØeYeg!
efJeÅegle mes Ùegòeâ iebYeerj yeeoue kesâ meceeve Deehekesâ ßeerefJe«en keâes Øeehle keâjkesâ ceQ ceesjveer kesâ meceeve veeÛe jner ntB~ ns
jepeheg$e, meYeer megKeeW kesâ hegbpe! Deehekesâ ÛejCekeâceue keâes metBIe-metBIe keâj Deewj Ûetce-Ûetce keâj ceQ Yeücejer kesâ meceeve
Øesceceòe nes jner ntB~ ns megKe keâer Je<ee& keâjves Jeeues ØeYeg! ceQ Ûelegj Ûekeâesjer keâer YeeBefle Deehekesâ cegKeÛevõ keâer megOee heerleer
.
ngF&, Deheveer ceeveefmekeâ JÙeLee keâes otj keâjleer ngF&, «eer<ce kesâ leehe keâer keâesF& efÛevlee veneR keâj jner ntB~ ns efieefjOej keâefJe
d
ve
kesâ heehe mecetneW keâes ve° keâjves Jeeues jIegveeLe peer! iebieepeer kesâ pevceoelee Deehekesâ ßeerÛejCe ceW efveJeeme heekeâj Deeheßeer
er
mes efceuekeâj ceQ «eer<ce ceW kewâmes og:Keer nes mekeâleer nttB~
es
ieerle mebKÙee-27
R
s
ht
lehees Jeveleerob peieefVeoeIeced~
ig
ueÙekesâMeÙe FJe efveefKeueueeskeâceskeâÙeeflemegoe®CeoeIeced~~1~~
R
ll
«ew<ceb keâewlegnueefcen heMÙe heMÙe veveg MeevleeyevOees~
.A
mekeâueb leheesceÙeb levegles efkeâue meesefce<ÙeledkeâjkeâvOees~~2~~
s
ya
le®CeleheesOeve FJe lehemee efJeefmce=lemenpevceefJejesOeced~
N
keâueÙeefle JesoeefvleveefceJe YegJeveb «eer<ceŠ meceØeyeesOeced~~3~~
va
he#eÛÚeÙeb me©eefle meheex ielecevÙegŠ ceeÙetjced~
Se
nefjCee keâjer heerÙelesÓhees cevemee ve cevÙeles ›etâjced~~4~~

th
ee
ØeeJe=<eCÙeJeveoeYeceypeveeYeb lJeeceefYe ceeb «eer<ceŠ~

P
efieefjOejsMe veepegv& eefceJe legoles ke=â<CecesIeceefYe Yeer<ceŠ~~5~~

si
ul
Yeewceer- meerleepeer keânleer nQ—ns ØeYees! Ùen «eer<ce $e+leg lees meejs mebmeej keâes leheesJeve pewmee yevee jne nw DeLee&led
T
pewmes leheesJeve ceW efJe®æ mJeYeeJe Jeeues peerJe Yeer Dehevee mJeeYeeefJekeâ Jewj Yetuekeâj Skeâ ner mLeeve hej jn uesles nQ Gmeer
ri
Sh
Øekeâej Fme ieceea ceW meYeer peerJe peneB Yeer Meerleuelee osKeles nQ, Jener Fkeâªs nes peeles nQ~ Ùen Yeer<eCe ieceea Jeeuee «eer<ce
11
ØeueÙekeâeue ceW peueMeeÙeer YeieJeeve keâer YeeBefle mechetCe& ueeskeâ keâes Fkeâªe keâj os jne nw~ ns Meevlee kesâ YewÙee, ns yesjheâue
20
keâes Yeer Dece=le yeveeves Jeeues ØeYeg! Fme «eer<ce keâe keâewlegkeâ lees osefKeÙes Ùen meejs mebmeej keâes leheesJeve yevee os jne nw~ Ùen
«eer<ce ÙegJekeâ lehemJeer keâer YeeBefle lehe™he leehe mes Dehevee mJeeYeeefJekeâ efJejesOe YegueJeekeâj mebmeej keâes Jesoevleer keâer
ht
ig
YeeBefle meceeve %eeveJeeuee keâj os jne nw~ osefKeÙes ØeYeg, ›eâesOe ÚesÌ[keâj mehe& ceÙetj kesâ hebKes keâer ÚeÙee keâes Dehevee Iej
yr
yevee jne nw DeLee&led ceesjhebKe keâer ÚeÙee kesâ veerÛes mehe& yew" jne nw Deewj ceesj Yeer Gmes veneR Kee jne nw~ Fmeer Øekeâej
op
neLeer efmebn kesâ meeLe peueeMeÙe ceW heeveer heer jne nw~ ieceea mes JÙeekegâue efmebn neLeer hej Dee›eâceCe veneR keâj jne nw~ ns
C
Je<ee&keâeueerve cesIe kesâ meceeve ßeerefJe«en ØeYeg! Ùen YeÙebkeâj «eer<ce efieefjOej keâefJe kesâ mJeeceer Deehekesâ heeme cegPes
©
osKekeâj Gmeer Øekeâej veneR keâ° os jne nw, pewmes YeefJe<Ùeled keâeue ceW ßeerke=â<Ce kesâ MejCe ceW ieÙes ngÙes Depeg&ve keâes Yeer<ce
veneR keâ° os mekeWâies~
ieerle mebKÙee-28
efJeYeeJeÙe «eer<ceb ve=heefleefkeâMeesj~
DeefOeveveevÂhegeuf eveb ve yeeOeles ceeb ceuueesÛeveÛeesj~~1~~
veJeueyekegâueJeeveerjmejmemejÙetpeuekeâefuelemeceerjced~
.
mesJesLeeŠ meerleÙee efMeefMejkeâjJeovemegmeovekegâšerjced~~2~~
d
ve
YeJele SJe mJeme=heÙemee efMeefMeefjlece_pegleeueJejJe=vleced~
er
MevewryeeapeÙevleer MeceÙesÙeb oefÙeleeleheb ogjvleced~~3~~
es
R
jÛeÙesÙeb Yeeues keâheesueÙeesce&ueÙeefMeefMejheešerjced~
s
kegâvoceefuuekeâeœepeb mecehÙe& cegn:g megKeÙesÙeb Oeerjced~~4~~
ht
ig
efØeÙeeJeÛeveÛeelegjerleg°ceefYekegâ_peb ieleb legjerÙeced~
R
ceveefme ieerlemeerleeefYejeceefcen efieefjOej Yepe YepeveerÙeced~~5~~
ll
.A
Yeewceer- hegveŠ meerleepeer nJesueer heæefle ceW ieeleer nQ~ ns jepeefkeâMeesj! Fme «eer<ce $e+leg keâes lees osefKeÙes~ ns cesjs
s
ya
ves$eeW keâes Ûegjeves Jeeues! Ùes mejÙet cesjer veveo nQ, Fvekesâ leš hej Ùen «eer<ce cegPes veneR melee jne nw~ veJeerve yekegâue
N
leLee yesleuelee mes megMeesefYele mejÙetpeer kesâ peuekeâCeeW mes peneB JeeÙeg Meerleue nes jne nw, peneB MeerleefkeâjCe Ûevõcee
va
kesâ keâejCe mJeeYeeefJekeâ Meerleuelee GheueyOe nw, Ssmes megvoj kegbâpe kegâšerj keâe cegPe meerlee kesâ meeLe mesJeve keâerefpeS~
Se
keäÙeeWefkeâ Deehe mJeÙeb ÛevõcegKe nQ~ Deehekeâer ner yenve mejÙetpeer kesâ peue mes ieeruee keâjkesâ leeue kesâ hebKeW keâes Oeerjs-
th
Oeerjs Ûeueekeâj ceQ Deeheßeer kesâ YeÙebkeâj leehe keâes meceehle keâj otBieer~ ceQ Deehekesâ cemlekeâ Deewj keâheesueeW hej
ee
Meerleue-Ûevove keâe heešerj ueieeTBieer Deewj DelÙevle Meerleue kegbâo keâer ceeuee henveekeâj Deeheßeer keâes yeej-yeej
P
megKeer keâjves keâe ØeÙeeme keâ™Bieer~ Fme Øekeâej Deheveer ØeeCeefØeÙee meerleepeer keâer JeÛeveÛeelegjer mes mebleg° Deewj
si
meerleepeer kesâ meeLe kegbâpe ceW ØeJesMe efkeâÙes ngÙes ieerlemeerleeefYejece cenekeâeJÙe kesâ hejce leelheÙe& YepeveerÙe leòJe legjerÙe
T ul
YeieJeeve ßeerjece keâes ns efieefjOej! let Yeer Yepe~

ri
Sh
mevoYe&MueeskeâŠ
11
mJehvesÓhÙevÙece=ieeef#e MeerleuekeâjmheMeË cene®vlegob

20
celJee JeevleefceJe lÙepevleceefveMeb meerlewkeâhelveer›eleced~

ht
peeveevee pevekeâeefLe&leb pevekeâpee leb ØeeCeveeLeb jnŠ

ig
yr
ØescCee ceC[efÙelebg meceejYele leb Ûeeefj$ehetpee efØeÙee~~1~~

op
Yeewceer- mJehve ceW Yeer DevÙe ce=ieveÙeveer kesâ Meerleue keâj mheMe& keâes cenececee&vlekeâ heerÌ[e keâjves Jeeuee ceevekeâj
C
meowJe Gmes Jeceve keâer YeeBefle Ghes#ee hetJe&keâ ÚesÌ[les ngS ßeerjece keâes mJeÙeb meerlee efJe<eÙekeâ Skeâhelveer keâe ›ele OeejCe
©
efkeâÙes ngS osJeleeDeeW Éeje hetefpele peeveleer ngF& Ûeeefj$e keâer ner hetpee keâjves Jeeueer ßeerjece keâer ØeeCeefØeÙee pevekeâveefvoveer
meerleepeer Deheves ØeeCeOeve ØeYeg keâes Øesce mes ëe=bieeefjle keâjves ueieeR~
ieerle mebKÙee-29
meerlee kegâ®les Jejëe=Áejced~
ceC[Ùeles ceefC[leceefhe cegefolee
Jeheg<ee ›eeref[leceejced~~
efleuekebâ keâueÙeefle ueefueleueueešs
d .
ve
efMejef<e mejefmepeeheer[ced~
er
heešerjb keâheesueÙeesŠ keâCex
es
kegâC[uePe<ehee ›eâer[ced~~1~~
R
keâjÙeesŠ kegâmegcekeâ¿Ces keâefueles
s
ht
Gjefme legueefmekeâenejced~
ig
R
ceOÙes ce=ogceeueleer lejefCepee
ll
peefšlepeeÖJeerOeejced ~~2~~
s .A
keâefjkeâjmeÂMemegYeieMegYeYegpeÙees:
ya
keâvoueÙeefle kesâÙetjs~
meKeÙeefle N
jIegJejmeKeer megefKele
va
Se
mehee&YÙeeb efkeâcegleceÙetjs~~3~~
jÛeÙeefle heg<hejmesveeueòebâ
th
ee
vethegjÙegieueb Øeerlee~
P
efJenmeefle keâesefšjleerŠ megØeerlee

si
meerlee efieefjOejieerlee~~4~~
T ul
Yeewceer- Deepe meerleepeer Deheves Jej ßeerjece keâe ëe=bieej keâj jner nQ~ ÙeÅeefhe Deheves Mejerj keâer keâeefvle mes keâjesÌ[eW
ri
Sh
keâeceosJeeW keâes ueefppele keâjves Jeeues ØeYeg ßeerjece hetJe& mes ner DeuebkeâejeW mes megmeefppele nQ efheâj Yeer ØemeVe ngF& meerleepeer
Gvekeâe ëe=bieej keâj jner nQ~ meerleepeer ßeerjece kesâ Yeeue hej efleuekeâ ueiee jner nQ, efmej hej keâceueeW keâe cegkegâš henvee jner
11
nQ, ØeYeg kesâ keâheesueeW hej Ûevove keâe heešerj yevee jner nQ Deewj Gvekesâ keâeveeW ceW cekeâjeke=âle kegâC[ue OeejCe keâje jner nQ~
20
ØeYeg kesâ neLe ceW heg<heeW keâe kebâkeâCe OeejCe keâjeleer ngF& ùoÙe hej leguemeer keâe nej, ceOÙe ceW ceeueleer uelee, ceeveeW
ht
ßeerjece keâer menÛejer meerleepeer meheeX mes oes ceÙetjeW keâer efce$elee keâje jner nQ~ Deepe efieefjOej keâefJe Éeje ieerle keâe efJe<eÙe
ig
yr
yeveeÙeer ieÙeer ØemeVe meerleepeer heg<he kesâ jme mes ßeerjece keâes Deeueòeâ OeejCe keâje jner nQ~ ÛejCe ceW vethegj OeejCe keâjeleer
op
ngF& keâjesÌ[eW jefleÙeeW keâe Gheneme keâj jner nQ~

C
ieerle mebKÙee-30
©
Yeewceer Yetceeveb mJeYet<eCew-

Yet&ef<eleceefhe Yet<eÙeles~
efvepemeewYeeiÙeefJeYeJelees yeng
nefjJeOetceg&ngot&<eÙeles ~~1~~
hejcheje heefjjYÙe hejeYÙeeb
yeengueleeYÙeeb jececed~
efveefKeueueeskeâueeJeCÙeueueeceb
d .
ceC[Ùeles efpelekeâececed~~2~~
ve
er
heefjOeeheÙeefle peieodOeeleejb
es
heešecyejceLeheerleced
R
cevÙes cejkeâleMewues megKeÙeefle~
s
ht
efMeMegefceefnjb megØeerleced~~3~~
ig
R
efvepekeâjefveefce&lekegâmegceYet<eCew-
ll
.A
n&efjb Yet<eÙeefle yeeuee~
s
veerueIeveb veJeve#e$ewŠ
ya
Mechee mebÙeeefle jmeeuee~~4~~
N
va
De_peÙeles efvej_peveb Keueg
Se
Ke_peveveÙeveÙeesce=&iee#eer ~
th
efkeâcegle leÙee efJeOeerÙelesÓefueŠ

ee
MeefMemejefmepemeKÙes mee#eer ~~5~~

P
«eer<celee&Jeefhe jceÙeefle jeceb

si
ul
efJeefJeOeefJeueemewŠ meerlee~
T
men nefjCee nefjpeehegefueves<eg

ri
Sh
efJepeÙeles efieefjOejieerlee~~6~~
11
Yeewceer- Deepe Yetefceveefvoveer meerleepeer Deheves DeeYet<eCeeW mes efJeYetef<ele nesves hej Yeer Yetcee ßeerjece keâes efJeYet<eCeeW
20
mes efJeYetef<ele keâj jner nQ Deewj Deheves meewYeeiÙe mecheefòe mes keâjesÌ[eW-keâjesÌ[eW ueeq#ceÙeeW keâer Yeer nBmeer GÌ[e jner nQ~
ht
ßeerjece keâer hejeÙeCee Deeåueeefoveer-Meefòeâ meerleepeer mechetCe& ueeskeâeW kesâ meewvoÙe& kesâ jlve keâece kesâ efJepeslee hejcesÕej
ig
ßeerjece keâes Deheveer ßes‰ yeengueleeDeeW mes Deeefuebieve keâjkesâ Gvekeâe ëe=bieej keâj jner nQ~ mechetCe& peiele kesâ Oeelee ßeerjece
yr
keâes meerleepeer heeruee keâewMesÙe JeŒe OeejCe keâje jner nQ~ cegPes ueielee nw efkeâ Deepe Jes ØemeVe neskeâj cejkeâle heJe&le kesâ
op
efMeKej hej metÙe&veejeÙeCe keâes efveJeeme oskeâj GvnW megKeer keâj jner nQ~ Deheves keâjkeâceue mes Gleejs ngÙes heg<heeW mes meerleepeer
C
ßeerjece keâes mepee jner nQ, pewmes efyepeueer ner ve#e$e ceeuee mes veerue cesIe keâe ëe=bieej keâj jner nes~ meerleepeer efvejbpeve ØeYeg
©
kesâ Yeer ves$eeW ceW Debpeve ueiee jner nQ~ keäÙee meerleepeer kesâ Éeje keâceue Deewj Ûevõcee keâer efce$elee ceW Yeücej mee#eer lees veneR
yeveeÙee pee jne nw~ Fme Øekeâej «eer<ce $e+leg ceW Yeer Deveskeâ efJeueemeeW mes meerleepeer ßeerjece keâes jcee jner nQ Deewj efieefjOej
keâefJe kesâ Éeje ieeÙeer ngF& pevekeâvebefoveerpeer efJe<Cegves$epee mejÙet kesâ lešeW hej Ùen ßeerjece kesâ meeLe efJenej keâjleer ngF&
meJe&ßes‰lee keâes Øeehle keâj jner nQ~
mevoYe&MueeskeâŠ
DeLeecYeesYe=odYeeÙee&ceueueefueleoerheeefueefYejheeb
OejOJeeveOJeevewefjJe efoefJeMeoeb ogvogefYejJewŠ~
d .
ve
®lew: mJeeleerleesÙewjefnkegâueYegpeeb ce_pegvešvewŠ
er
men<ee& Je<ee&ÓÓÛe&odOe=leJejJehegyeÇ&ÿeefceLegveced~~1~~
es
Yeewceer- Fmekesâ Devevlej cesIehelveer efJeÅegle™he efvece&ue oerheceeefuekeâeDeeW mes Deewj cesIeceeuee kesâ iepe&ve™he
R
s
osJeogvogefYeÙeeW mes mJeeefle keâe peue ner efpevekeâe ›ele nw, Ssmes ÛeelekeâeW kesâ mJejeW mes, ceÙetjeW kesâ vele&veeW mes ØemeVe Je<ee& ves
ht
hejyeÇÿeocheleer ßeermeerleejecepeer keâe DeÛe&ve efkeâÙee~
ig
R
ieerle mebKÙee-31
ll
.A
s
ya
meerleejeceew peveeefYejeceew ceefCeheJe&les efJejepesles~
N
efpeleMecheeyoew ieewjMÙeeceew ceefCeheJe&les efJejepesles~~
va
ceueÙemegjefYeMegefÛemejmemeceerjs Jeve®nueesÛeveJevelevegleerjs
Se
jeceejeceew ceveesÓefYejeceew ceefCeheJe&les efJejepesles~~1~~

th
DeefOeefle‰vleew megvojoesueeb megjle®MeeKeeefßeleeb efJeueesueeced

ee
efJeYeeefJeefveefvoleMelejeflekeâeceew ceefCeheJe&les efJejepesles~~2~~

P
si
hejmhejevevemeerOeg efheyevleew hejmhejs#eCemegKeer YeJevleew

T ul
efvelÙeocheleer hegCÙeØeCeeceew ceefCeheJe&les efJejepesles~~3~~

ri
Sh
megßeeJeCeeR cegoe ieeÙevleew hejmhejb memegKeb OÙeeÙevleew

keâefJeefieefjOejmegKekeâjheefjCeeceew ceefCeheJe&les efJejepesles~~4~~
11
20
Yeewceer- ueesieeW keâes Deevevo osves Jeeues ßeermeerleejece ceefCe heJe&le hej efJejepe jns nQ~ efJeÅegle Deewj cesIe keâes peerleves
ht
Jeeues ieewjMÙeeceocheleer ceefCe heJe&le hej efJejepe jns nQ~ efpemeceW megvoj ceueÙeeefveue yen jne nw, Ssmeer keâceueueesÛeve
ig
veejeÙeCe kesâ ves$e peue mes GlheVe mejÙet veoer kesâ leš hej ÙeesieerpeveeW keâes Yeer Deevevo osves Jeeues efoJÙe-ocheleer megMeesefYele
yr
nes jns nQ keâuheJe=#e hej efJejepeceeve Ûe_Ûeue efn[esueves hej megMeesefYele nes jns Deheveer MeesYee mes keâjesÌ[eW keâeceeW keâes
op
peerleves Jeeues ßeermeerleejecepeer ceefCe heJe&le hej efJejepe jns nQ~ Skeâ-otmejs keâer cegKemeewvoÙe&jme keâes heerles ngS Skeâ-otmejs
C
keâes osKekeâj megKeer nesles ngS heefJe$e ØeCeece Jeeues efvelÙe ocheleer ßeermeerleejecepeer ceefCeheJe&le hej MeesYeeÙeceeve nQ~ megvoj
©
ßeeJeCeerÙe ieerle ieeles ngS Skeâ otmejs keâe OÙeeve keâjles ngS efieefjOej keâefJe kesâ heefjCeece keâes megKeØeo yeveeves Jeeues
ßeermeerleejecepeer ceefCe heJe&le hej efJejepe jns nQ~
ieerle mebKÙee-32
heeefLe&efJe heMÙe heÙeespeefvepeefvepeefve
JeveceefYeJe<e&efle Je<ee& ns~
meg<eceeb mecheMÙelees cevees cece
cegngjefYekeâ<e&efle Je<ee& ns~~
d .
ve
veerueveerueieieves Jeveoe Jejoe Jeefveles jepevles
er
leJe efÛekegâjeCÙevegkegâJee&Cee ieerJee&Cee FJe Yeüepevles~
es
#eefheleYetYeeefceefvele<ee& ns
R
s
jepeefle je%eer jeef%e $e+letveeb cegojefYeJe<e&efle Je<ee& ns~~1~~
ht
ig
mejÙegJejhegefueves meIeves ve=lÙeefvle cegoe ceeÙetjeŠ
R
keâuemJejb ieeÙeefvle ieJee keâuejJee: megmeefueues MetjeŠ~
ll
.A
ke=â<ekeâpevekeâefueleeslkeâ<ee& ns
s
ya
YeõeYeeefJeleYeefJekeâYeeJegkeâe
YeJeceefYeJe<e&efle Je<ee& N ns~~2~~
va
OeejemeejheÙeesJe=°dÙee ØeJenefvle veoe efkeâue veÅeŠ
Se
efkeâcegle ceoerÙeeb YeefòeâceehÙe Je=òeÙees YeJeefvle megheÅeŠ~

th
hejcejceCeerÙeØekeâ<ee& ns
P ee
oerJÙeefle osefJe efoJee men Yetefce-

si
jce=leceefYeJe<e&efle Je<ee& ns~~3~~

T ul
ceueÙeceefojheewjmlÙeheJeveØee¥eefolemekeâueefoievlee
ri
Sh
cejcejce_pegceke&âØemeJew: mebMeesefYeleefJeefÛeleefveMeevlee:~
nefjlele=Cenef<e&len<ee& ns
11
20
efieefjOejieerlemegKeeJenmeerlee
ht
jmeceefYeJe<e&efle Je<ee& ns~~4~~

ig
Yeewceer- ßeerjece hetJeea Oegve ceW iee jns nQ- ns meerles! osefKeÙes, heÙeespeefve-peefve-peefve~ DeLee&led peue mes GlheVe nesves
yr
op
Jeeues keâceue kesâ efhelee veejeÙeCe kesâ ves$e mes pevce uesves Jeeueer mejÙet kesâ leš hej GlheVe Jeve ceW Je<ee& $e+leg peueJe=ef° keâj
C
jner nw~ Ùen Je<ee& $e+leg Fme MeesYee keâes osKeles ngS cesjs ceve keâes yeej-yeej Deekeâef<e&le keâj jner nw~ ns meerles! veerues-veerues
©
DeekeâeMe ceW Jej osves Jeeues yeeoue osoerhÙeceeve nes jns nQ~ Ùes legcnejs kesâMeeW keâe DevegkeâjCe keâjles ngS osJeleeDeeW mes
megMeesefYele nes jns nQ~ Ùen Je<ee& Deheves peue mes he=LJeer™efheCeer ceefnuee keâer hÙeeme yegPeeleer ngF& yeej-yeej peue Je=ef° keâj
jner nw $e+legDeeW keâer jeveer Je<ee& cegPe jepeeefOejepe kesâ meceerhe megMeesefYele nes jner nw Deewj Deevevo keâer Je<ee& keâj jner nw~
osefKeÙes, Fme meIeve mejÙet leš kesâ Jeve ceW ceÙetj ØemeVelee mes veeÛe jns nQ Deewj mJeeleer peue ceW Jeerjlee efoKeeves Jeeues
Ûeelekeâ megvoj mJej ceW iee jns nQ~ ke=â<ekeâpeveeW keâe Glkeâ<e& yeÌ{eves Jeeueer YeeJemecheVe mebmeej kesâ ueesieeW hej keâuÙeeCe
keâjves Jeeueer Ùen Je<ee& $e+leg keâuÙeeCe keâer Je<ee& keâj jner nw~ ns osJeer! Oeeje meej peueJe=ef° mes veeues Deewj veefoÙeeB yen
jns nQ~ keäÙee cesjer Yeefòeâ heekeâj keâneR mesJeeSB MegYeieefle Meerue lees veneR nes ieF& nQ~ FmeefueS DelÙevle jceCeerÙe GVeefle
Jeeueer Ùen he=LJeer Deepe DeeßeÙe efveMee kesâ meeLe Kesue jner nw Deewj Je<ee&$e+leg Dece=le Je<ee& keâj jner nw~ ceueÙe megievOe
mes celeJeeues hegjJewÙee JeeÙeg mes mechetCe& efoievle keâes Øeeåueeefole keâjves Jeeueer SJeb cej-cej Meyo keâjles ngS cekeäkesâ kesâ
d .
yeeueeW mes mechetCe& ØeeleŠkeâeue keâes megMeesefYele Deewj JÙeehle keâjves Jeeueer njer-njer IeemeeW mes n<e& keâes Yeer ØemeVe keâjves
ve
Jeeueer Deewj efieefjOej keâefJe kesâ ieerleeW mes Deeheßeer meerlee keâes Yeer ØemeVe keâjves Jeeueer Ùen Je<ee& Deevevo jme keâer Je=ef°
er
es
keâj jner nw~
R
efJeMes<e- Ùen ieerle hetJeea Gòej ØeosMe keâer yengle ueeskeâefØeÙe hetJeea ueeskeâOegve ceW efveyeæ nw~ Fmekesâ yeesue nQ-
s
‘‘$e+ef<e mebie Ûeues peele jIegjFÙee mebie ceW ueefÚceve YewÙee ns~’’
ht
ig
ieerle mebKÙee-33
R
ll
Deefhe Ûe-
s .A
Yeewefce YetefcejsJe YetÙemee efJeYeeefle efØeÙes~
ya
ØeeJe=ef<e ØeYeeefle efØeÙes ns~~
N
va
keâueb keâcØeoe keâšefvle heerheer ÛeelekeâeŠ jšefvle
Se
JešJe FJe yešefvle Yeskeâe YeJee Yeeefle efØeÙes~

th
ØeeJe=ef<e ØeYeeefle efØeÙes ns~~1~~

ee
veÅees Jeeefj heefjJenefvle he¿e vees jnes jnefvle

P
veeiveÙees onefvle veecyeg Yetpe&neefle efØeÙes~

si
ul

T
meeefueb yeeuee jesheÙeefvle efYeâuuÙeŠ efhekebâ keâesheÙeefvle

ri
Sh
ueesheÙeefvle kegbâ le=CewMÛe meceeÙeeefle efØeÙes~

11

20
je%eer $e+letveeb efn Je<ee&

ht
n<e&ceeleveeslÙekeâ<ee&
ig
yr
efieefjOejeÙe les heoeypejefleb jeefle efØeÙes~

op

C
©
Yeewceer- Deewj Yeer-ns he=LJeerveefvoveer! Ùen he=LJeer Deepe yengle megMeesefYele nes jner nw Deewj Je<ee& $e+leg ceW ØekeâeefMele
Yeer nes jner nw~ Fme meceÙe cesIe megvoj Je<ee& keâj jns nQ~ heheerns heer-heer jš jns nQ Deewj ces{keâ yešgDeeW keâer YeeBefle
DelÙevle yeesue jns nQ Deewj keâuÙeeCeer Yetefce megMeesefYele nes jner nw~ ns efØeÙes! veefoÙeeB peueOeeje yene jner nQ Deewj keâerÛeÌ[
ceeie& veneR ÚesÌ[ jns nQ Deewj Deefive Je<ee& kesâ keâejCe veneR peue jns nQ~ Yeje ngDee peue he=LJeer Yeer veneR ÚesÌ[ jner nw,
DeLee&led Je<ee& kesâ keâejCe meye kegâÚ peue ceW [tye ieÙee nw~ Úesšer-Úesšer efkeâmeeveeW keâer yeeefuekeâeSB Oeeve jeshe jner nQ Deewj
PeeRiegj Deheves mJejeW mes keâesÙeueeW keâes ®° keâj jns nQ~ Ùen Je<ee& le=CeeW mes he=LJeer keâes {Bkeâleer ngF& lejbie ceW Ûeueer Dee jner
nw Deewj Je<ee& ceW he=LJeer megvoj ueie jner nw~ ns efØeÙes meerles! Ùen $e+legDeeW keâer jeveer Je<ee& ØemeVe neskeâj ØeeefCeÙeeW ceW n<e& keâe
mebÛeej keâj jner nw Deewj efieefjOej keâefJe keâes Deehe ßeermeerlee kesâ ÛejCekeâceue keâer Yeefòeâ Øeoeve keâj jner nw~
.
ieerle mebKÙee-34
d
ve
meerlee ieeÙeefle-
er
es
DeeÙe&heg$e ceveesefvekegâ_pes efveOeerÙeleeb cegngŠ meefVeOeerÙeleeb ces~
R
Je<ee& meØekeâ<ee& Yeeefle cener men efoJee efJeYeeefle
s
ht
vees peneefle megKeb ceeflemle$e oerÙeleeb cegngŠ meefVeOeerÙeleeb ces~~1~~
ig
MemÙeMÙeeceuewJe ceelee nefjleheuueJe§e Yeüelee
R
ll
Ùeelee megKeb Øeke=âeflejef#eefYe: ØeOeerÙeleeb cegnŠg meefVeOeerÙeleeb ces~~2~~
.A
keâueb Jeeefjoe: keâšefvle mehe&me$eJees vešefvle
s
ya
Ûeelekeâe§ešefvle Øeefle‰e ØeCeerÙeleeced cegnŠg meefVeOeerÙeleeb ces~~3~~
N
ke=â<eerJeueemlJeeb ieeÙeefvle Ùeesefievees efOeÙee OÙeeÙeefvle
va
efieefjOejeÙe jefleŠ heeoÙees: ØeoerÙeleeb cegnŠg meefVeOeerÙeleeb ces~~4~~
Se
Yeewceer- Deye meerleepeer iee jner nw-ns DeeÙe&heg$e! Deye Dehevee ceve efvekegbâpe ueeruee ceW ueieeFÙes Deewj yeej-yeej
th
ee
cesjer meefVeefOe ceW jefnS~ osefKeÙes Glkeâ<e& kesâ meeLe Je<ee& megMeesefYele nes jner nw Deewj he=LJeer DeekeâeMe efoMee mes efceueer ngF&-
P
meer Øeleerle nes jner nw Deewj nce oesveeW keâes Je<ee& keâe Deevevo veneR ÚesÌ[ jne nw, ncekeâes Yeer Deheveer yegefæ FmeceW ueieeveer
si
ÛeeefnS~ cesjer ceelee he=LJeer Deepe megvoj KesefleÙeeW mes MÙeeceue nes ieF& nQ~ cesjs Yeüelee Je=#eeW kesâ heòes njs-njs nes ieÙes nQ
ul
Deewj mechetCe& he=LJeer megKeer nes ieF& nw~ Deehe Deheves ßeerves$eeW mes Gmes OeejCe keâjW~ osefKeÙes, yeeoue megvoj Je<ee& keâj jns nQ
T
ri
Deewj mehe& efpevekesâ Me$eg nQ, Ssmes cesÌ{keâ šj&-šj& yeesue jns nQ Deewj Ûeelekeâ Yeer heer keâneB keâer Oegefve ueiee jns nQ~ Deye
Sh
Øeefle‰e keâe efvecee&Ce efkeâÙee peeÙe~ ke=â<ekeâ Deehekeâe ieeve keâj jns nQ, Ùeesieerpeve yegefæ mes Deehekeâe OÙeeve keâj jns nQ Deewj
11
efieefjOej keâefJe keâes Yeer Deheves ÛejCekeâceue keâer Yeefòeâ Øeoeve keâerefpeS~
20
ieerle mebKÙee-35
ht
efØeÙelece heMÙe Jeeefjoes Je<e&efle

ig
yr
leJe ®efÛecevegkegâJee&Ce FJeeÙeb efveJee&Ceb meeslmeJeb ØeJe<e&efle~~1~~

op
iepeË iepeË veYeefme veYemJeled meKeŠ mJewie&Cew:meefceyeeslkeâ<e&efle

C
ÙeLee YeJeeved efvepepeveùocyejs JejoerlmeÙee yeÇJg eved Øeekeâ<e&elf e~~2~~

©
Je<e&leez hetjÙeved veoveoervezJe Ûeueeceefleùocehekeâ<e&efle

YekeälesÛÚe:hetjÙeved heg®YeJeeved ÙeLee efieefjOejsMeŠ ùefo n<e&elf e~~3~~
Yeewceer- Deye meerleepeer ‘ef$eleeue’ (16 cee$ee) ceW hegveŠ iee jner nQ~ ns efØeÙelece jeIeJe! efveneefjÙes, Ùen yeeoue
yejme jne nw~ ueielee nw, ceeveeW Deehekeâer MeesYee keâe DevegkeâjCe keâjlee ngDee Glmeen kesâ meeLe cees#e megKe keâer Je<ee& keâj
jne nw~ ØeYees! JeeÙeg keâe efce$e Ùen yeeoue Deheves ieCeeW kesâ meeLe iejpe-iejpe keâj DeekeâeMe keâe Glkeâ<e& yeÌ{e jne nw,
pewmes Deehe Deheves Yeòeâ kesâ ùoÙeekeâeMe ceW efJejepeceeve neskeâj Jejoeve osves keâer FÛÚe mes Yee<eCe keâjles ngS Yeòeâ keâe
Øekeâ<e& yeÌ{e osles nQ~ osefKeÙes, ØeYeg Je<ee& $e+leg ceW yengle osj lekeâ veneR jKelee~ Fme Øekeâej efieefjOej keâefJe kesâ mJeeceer
Deeheßeer jeIeJe YeòeâeW keâer FÛÚeSB hetCe& keâjkesâ ØemeVe nes jns nQ~ Gvekesâ mecyevOe ceW cegPemes hetÚles Yeer veneR~
d .
ve
ieerle mebKÙee-36
er
meerlee cesIeb Øeefle-
es
R
Je<e& Jeeefj meewcÙe Mecheeheles Mevewmleg°MeevleeYeJeb
s
efMeefj<ekegâmegcemegkegâceejMejerjb cee heer[Ùe veerjw: jIegJeerjced~
ht
ig
le<e& Jeer#Ùe Jeer#Ùe efJeÅegledheles
R
ll
Mevew: MeevleMeevleeYeJeced ~~1~~
.A
F&<eled keäuesoÙe hešceefhe heerleb
s
ya
efJeceueefJeefJeOeefMeMegefceefnjhejerleced ~
Je<e& Je<eË Je<eË N Ûeheueeheles
va
MevewJe&<e& keâ®CeeCe&Jeced~~2~~
Se
Je_ÛeÙe cece keâewMegcYeeR MeešeR

th
ee
efme_ÛeÙe jIegJejueefueleueueešerced~
P
Je<e& cevob cevob ke=âef<eJeuieles MevewJe&<e& ßeerjeIeJeced~~3~~

si
megKeÙe cecesMeb Iece&ÛÚeceb

T ul
cee og:KeÙe ieerlemeerleeefYejececed~

ri
Sh
Je<e& n<eË n<eË ceÁueceles

11
MevewJe&<e& efieefjOejOeJeced~~4~~
20
Yeewceer- Deye meerleepeer cesIe kesâ Øeefle keânleer nQ-ns efJeÅegle kesâ heefle cesIe! efpevneWves Meevleeheefle ëe=”er$e+ef<e keâes
ht
mevleg° efkeâÙee nw Ssmes ßeerjece hej Oeerjs-Oeerjs Je<ee& keâjes~ efMejer<e heg<he kesâ meceeve megkegâceej Mejerj Jeeues ßeerjIegJeerj keâes
ig
peueeW mes cele heerefÌ[le keâjes Deewj ns efyepeueer kesâ veeÙekeâ! efpevneWves Meevleeheefle $e+<Ùeëe=bie keâes hetefpele efkeâÙee, Gve ßeerjece
yr
keâes osKe-osKekeâj Oeerjs-Oeerjs uegyOe nes~ ns cesIe! Deveskeâ efvece&ue yeeuemetÙeeX keâer MeesYee mes Ùegòeâ ØeYeg kesâ heerleecyej keâes
op
Oeerjs-Oeerjs ieeruee keâjes~ ns Ûeheuee kesâ mJeeceer! yej<e-yej<e keâj yejmeles peeDees hej keâ®Ceemecegõ ßeerjece hej Oeerj-s
C
Oeerjs yejmees~ osKevee, cesjer jsMeceer meeÌ[er keâes yeÛee osvee Deewj ßeerjece kesâ cemlekeâ keâes Meerleue yetBoeW mes meeRÛe osvee~ ns
©
efkeâmeeveeW kesâ Skeâ cee$e DeeßeÙe cesIe jepee! Oeerjs-Oeerjs yejmees ßeerjeIeJe kesâ Thej leer›elee mes cele yejmees~ Oethe mes
keäueevle cesjs mJeeceer keâes megKeer keâj oes Deewj ieerlemeerleeefYejece cenekeâeJÙe kesâ ØeefleheeÅe ßeerjece keâes og:Keer cele keâjes~
ns cebieueesvcegKeer yegefæ Jeeues cesIe! ØemeVe nes-neskeâj yejmees, hejvleg efieefjOej keâefJe kesâ mJeeceer ßeerjeIeJe hej Oeerjs-Oeerjs
yejmees~
mevoYe&Mueeskeâ:
FlLeb Jemevleew efoefJe efoJÙeocheleer
meekesâleOeecevÙeLe meJe&mecheefo~
d .
ve
meevevoceevevoceÙeew Ûe <e[d$e+letved
er
keâeues ÙeLee Oece&cevet mce Yespeleg:~~1~~
es
R
Yeewceer- Fme Øekeâej DeevevomJe™he efoJÙe ocheleer ßeermeerleejecepeer mechetCe& mecheefòeÙeeW mes Ùegòeâ ßeermeekesâle-
s
Oeece DeÙeesOÙee ceW DeevevohetJe&keâ efveJeeme keâjles ngS DeevevohetJe&keâ ÚneW $e+legDeeW keâe DevegYeJe efkeâÙes~
ht
ig
Fefle
R
ll
.A
s
ieerlemeerleejece<e[d$e+legefJenejes veece ÛelegLe&Š meie&Š~
ya
N
va
Se
ieerlemeerleejece<e[d$e+legefJenejes veecekeâ ÛelegLe& meie& mecheVe ngDee~

th
P ee
si
T ul
ri
Sh
11
20
ht
ig
yr
op
C
©
~~ßeerŠ~~
.
d
ve
er
ieerleje<šôwJelees veece
es
He_ÛeceŠ meie&Š
R
s
ht
mevoYe&Mueeskeâew
ig
R
meekesâles kesâlekesâles megkeâvekeâYeJeves meerleÙewJeeefoMekeälÙee
ll
YekeälÙee YegòeâeOejßeerce&OegceOegjjmees cevceLees cevceLemÙe~
s .A
ceele¸Š Meeruesve leeleb MeefMeefmeleÙeMemee meÛÛeefj$ewemf $eueeskeâeR
ya
jecees jeceesÓke&âJe<ee&CÙeefOehegejf jceÙeved meVecemÙeeb yeYetJe~~1~~
N
va
DeLeepeieece veejoŠ mecemleMeeŒeheejoŠ
Se
ØeJeerCeÙewkeâJeerCeÙee cegngie=&Ceeve Deepe&Jeeled~

th
ef$eueeskeâueeskeâheeJeveb cegveervõefÛeòeYeeJeveb
ee
jIetòecemÙe keâerle&veb ef$eleeheheeheke=âvleveced~~2~~

P
Yeewceer- Deye cenekeâefJe DeÙeesOÙeekeâeb[ keâer Deef«ece keâLeeJemleg keâes ›eâceyeæ keâjles ngÙes Gmekeâer mevoYe&-Megæer
si
ul
Øemlegle keâj jns nQ~ meYeer OeeceeW kesâ cegkegâšceefCe meekesâle DeLee&led ßeerDeJeOehegj ceW efJejepeceeve keâvekeâ YeJeve ceW bDeheveer
T
DeeefoMeefòeâ meerleepeer Éeje YeefòeâhetJe&keâ efpevekeâe DeOejece=le heeve efkeâÙee ieÙee, Ssmes keâeceosJe kesâ Yeer keâeceosJe YeieJeeve
ri
Sh
ßeerjece efJeJeen kesâ he§eeled yeejn Je<e&heÙe&vle ceeleeDeeW keâes Meerue mes, efheleeßeer oMejLe peer keâes ÛevõOeJeue ÙeMe mes,
leerveeW ueeskeâeW keâes Deheves Ûeefj$eeW mes ØemeVe keâjles ngÙes meppeveeW mes vecemke=âle nesles jns~ Deye cenekeâefJe Skeâ hebÛeÛeecej
11
Je=òe ceW veejopeer kesâ Deeieceve keâes mevoefYe&le keâj jns nQ~ Fmekesâ Devevlej DeLee&led ßeerjece kesâ efJeJeen kesâ yeejn Je<e&
20
yeerleves kesâ he§eeled mecemle MeeŒeeW keâe meej Øeoeve keâjves Jeeues osJeef<e& veejo kegâMeue JeerCee kesâ ceeOÙece mes leerveeW ueeskeâeW
ht
kesâ ØeeefCeÙeeW keâes heefJe$e keâjves Jeeues, cegefvepeveeW kesâ efÛeòe keâes Yeeves Jeeues, leerveeW Øekeâej kesâ leeheeW Deewj heeheeW keâes ve°
ig
keâjves Jeeues ßeerjece keâe mejuelee mes keâerle&ve keâjles ngÙes ØeYeg ßeerjece kesâ heeme heOeejs~
yr
op
ieerle mebKÙee-1
C
veejoes ieeÙeefle-
©
peÙe peÙe peevekeâerveeLe ke=âheeuees~

DeefleefmekegâmegceveJeveeruekeâuesJej jeIeJe oerveoÙeeuees~~1~~
peÙe censMeceevemeceevemekeâuenbme nbmekegâuekesâlees~

peÙe ceÙee&oeheg®<eesòece meleleb efßeleJewefokeâmeslees~~2~~
peÙe meerleecegKeÛee®ÛevõÛe_ÛeueÛekeâesj jIegvevove~
peÙe keâMÙehevevovevevovele®vevove uemeoefYevevove~~3~~
peÙe efieefjOejmeej”j”ke=âleme”veJeerveheÙeesOej~
d .
peÙe oMejLekegâuekeâceueefoJeekeâj jIegJej Yeejlecegæj~~4~~
ve
er
Yeewceer- Deye nJesueer heæefle ceW veejopeer iee jns nQ-ns peevekeâerveeLe, ns ke=âheemecheVe, ns oÙeeceÙe! leermeer kesâ
es
heg<he kesâ meceeve Mejerj Jeeues jeIeJe mejkeâej, Deehekeâer peÙe nes, peÙe nes~ efMeJepeer kesâ ceve™he ceeveme mejesJej kesâ nbme
R
DeLee&led metÙe&kegâue kesâ heleekeâe mJe™he ØeYeg ceÙee&oe heg®<eesòece, meowJe Jewefokeâ mebmke=âle mesleg keâe DevegmejCe keâjves Jeeues
s
ht
ØeYeg ßeerjece Deehekeâer peÙe nes, peÙe nes~ meerleepeer kesâ megvoj cegKeÛebõ kesâ ÛebÛeue Ûekeâesj jIegvevove ßeerjece! Deehekeâer
ig
peÙe nes~ keâMÙeheheg$e metÙe& keâes Deevevo osves Jeeues Deewj vevoveJeve kesâ heg<heeW mes DeefYeveefvole ØeYeg! Deehekeâer peÙe nes~
R
ns efieefjOej keâefJe™he Ûeelekeâ kesâ Deevevo keâes Glmeen osves Jeeues veJeerve yeeoue! ns oMejLekegâue keâceue kesâ metÙe&
ll
.A
jIegJej! Fme Yeejle keâe Gæej keâerefpeS~
s
ieerle mebKÙee-2
ya
njs nj Yeejleb Yeejb JeÙeb MejCeb ØeheVeemlJeeced~ N
va
efJeYees Yej Yeejleb Yeejb JeÙeb Øeehlee efJeheVeemlJeeced~~
Se
ve ieeJees veeLe og¢evles veiee Jees veeLe õg¢evles~

th
meceenj Yeejleb Yeejb JeÙeb veerlee efve<eCCeemlJeeced~~1~~

P ee
peveeŠ Meeskesâve o¢evles Øeõg¢evles ve efo¢evles~

si
meceeÛej Yeejleb Yeejb JeÙeb Yeerlee efJe<CeemlJeeced~~2~~

T ul
efceüÙevles ceerefvelee ueeskeâe efOeÇÙevles vees efJeieleMeeskeâe:~

ri
Sh
meceglmej Yeejleb Yeejb JeÙeb vesleeŠ ØemeVeemlJeeced~~3~~

ve Oeòes Mece& vee vevoved yeÇgJes efieefjOejkeâefJeŠ ›eâvoved~
11
mecegæj Yeejleb Yeejb JeÙeb Ùeelee ve meVeemlJeeced~~4~~

20
ht
Yeewceer- veejo keânles nQ—ns njs! Deye Deehe Yeejle keâe Yeej nj ueerefpeS, nce Deehekeâer MejCe ceW DeeÙes nQ~ ns
ig
meJe&JÙeeheer Deye Deehe YejCe keâjves ÙeesiÙe Yeejle keâe YejCe-hees<eCe keâerefpeS, nce efJeheVe neskeâj Deehekeâes Øeehle ngÙes
yr
nQ~ ns veeLe! ÙeneB ieewSB veneR ogner pee jner nQ Deewj Deehekesâ veiee DeLee&led Je=#eeW Deewj heJe&leeW mes õesn efkeâÙee pee jne nw~
op
Deehe Fme Yeejle keâer efJeheefòe-Yeej keâes mecesš ueerefpeS, nce efveef§ele™he mes Deehekesâ heeme Deekeâj yew"s nQ~ ueesie Meeskeâ
C
mes peie jns nQ~ Gvekeâe oesnve nes jne nw Deewj Gvekeâer GVeefle veneR nes jner nw~ Deehe Yeejle keâe hees<eCe keâerefpeS, nce
©
og:Keer Deewj YeÙeYeerle neskeâj Deehekesâ heeme GheefmLele nQ~ ÙeneB ueesie ceÚefueÙeeW keâer YeeBefle cej jns nQ Deewj Meeskeâjefnle
neskeâj peerJeve OeejCe veneR keâj jns nQ~ Deehe Yeejle kesâ mebkeâš keâe Yeej otj keâj oerefpeS~ nce ØemeVelee kesâ meeLe
Deehekesâ heeme veneR DeeÙes nQ DeLee&led yeÇÿee kesâ Éeje jeJeCe keâes efoÙes ngÙes DeefJeÛeeefjle Jejoeve kesâ og<heefjCeece mes
KeerPekeâj Deehekesâ heeme DeeÙes nQ~ Deepe ceveg<Ùe ØemeVe neslee ngDee Meeefvle veneR OeejCe keâj jne nw Deewj efieefjOej keâefJe
keâer JeeCeer ceW efÛeuueelee ngDee ceQ ØeeLe&vee keâj jne ntB~ ns ØeYees! Deehe Yeejle keâe yeebsPee Deheves efmej hej G"e ueerefpeS,
nce cegKeefjle neskeâj Deehekeâer MejCe ceW DeeÙes nQ~
ieerle mebKÙee-3
d .
jece jepeerJeueesÛeve ke=âheeJeeefjOes efKeÅeceeveb YeÙeeled heeefn les Yeejleced~
ve
meJe&me¿°ceesÛeve oÙeeJeeefjOes efYeÅeceeveb efYeoe $eeefn les Yeejleced~~1~~
er
es
keâesefšMees nvÙeceevee meoe OesveJees ot<eÙevles veYees ceebmeceÙejsCeJe:~
R
ne nlee nvle Yees Jeweof keâer meefl›eâÙee ›eâvoceeveb efYeÙee heeefn les Yeejleced~~2~~
s
ht
efvelÙeceele¿Jeeoeefivevee pJeeefueleb ›etâjefnmb eekegâefue<eceeueÙee ceeefueleced~
ig
R
heeefheheecejheefleleheeuekewâŠ heeefueleb keâeefueleb keâeueleŠ heeefn les Yeejleced~~3~~
ll
ueeuÙeles vewJe Meerueb ueefueleueeueveb heeuÙeles vewJe heehewŠ ØeYees heeueveced~
.A
ns heeflelehetieheeJeve hejceheeJeveb heeceveb heecejeled heeefn les Yeejleced~~4~~
s
ya
jeceÛevõeefÛe&leb Ùeled hegje Yeejleb lJeledkegâueecYeeseOf eÛevõwOegj& e Yeejleced~
N
efieefjOejsÕej leosJeeKegmeecÙeb ieleb mehe&Jekeä$eb efßeleb heeefn les Yeejleced~~5~~
va
Se
Yeewceer- veejopeer hegveŠ keânles nQ- ns ßeerjece! ns jepeerJeveÙeve (ueeue keâceue kesâ meceeve ves$e Jeeues) ns ke=âhee kesâ
meeiej! Deehe og:Keer nes jns Yeejle keâes YeÙe mes yeÛee ueerefpeÙes~ ns meYeer mebkeâšeW keâes otj keâjves Jeeues oÙeeefmevOeg! veevee
th
ee
Øekeâej kesâ Yeso YeeJeveeDeeW mes yebš jns Deheves Yeejle keâer j#ee keâj ueerefpeS~ Deepe Øeefleefove keâjesÌ[eW-keâjesÌ[eW ieeÙeW ceejer
P
pee jner nQ Deewj ieewJeeW kesâ ceeBme mes efceefßele OetefueÙeeb Fme DeekeâeMe kesâ heÙee&JejCe keâes otef<ele keâj jner nQ~ neÙe ØeYees!
si
Ùen Jeso ØeefleheeÅe megvojefØeÙee ve° nes ieF& nw~ Ssmes efÛeuueeles ngS Deheves Yeejle keâes Deehe ner yeÛee ueerefpeS~ Ùen osMe
ul
DeelebkeâJeeo™he Deefive mes efvejvlej peue jne nw Deewj ›etâj efnbmee™he Je»e keâer ceeueeDeeW mes Ùen efIej ieÙee nw Deewj heeheer
T
og° leLee veerÛes efiejs ngS Yeü°-MeemekeâeW mes Fmekeâe heeueve nes jne nw~ DeleŠ keâeue kesâ Éeje KeeÙes pee jns Deheves Yeejle
ri
Sh
osMe keâer Deehe j#ee keâj ueerefpeS~ Deepe meYÙepeveeW Éeje ueeueveerÙe (mecceeve keâjves ÙeesiÙe) Meerue DeLee&led Ûeefj$e keâe
11
mecceeve veneR efkeâÙee pee jne nw~ ns ØeYees! heeueveerÙe mJeYeeJe heeefheÙeeW Éeje veneR heeuee pee jne nw~ ns heeflele mecetneW
keâes heefJe$e keâjves Jeeues YeieJeeve ßeerjece! Deye lees Deehe ‘heeceve’ DeLee&led Deveskeâ yeÇCeeW mes JÙeehle Deheves Yeejle keâes
20
Yeü°-MeemekeâeW mes yeÛee ueerefpeS~ ns efieefjOej keâefJe kesâ ØeYeg ßeerjece! pees Yeejle henues Deehe ßeerjeceÛevõ Éeje
ht
mecceeefvele ngDee Deewj Deehekesâ kegâue™he #eerjmeeiej ceW GlheVe ngS Ûevõcee kesâ meceeve Deveskeâ jepeeDeeW Éeje Deheves Oece&
ig
yr
keâer Oegje mes megjef#ele ngDee, Jener Yeejle Fme meceÙe Ûetns kesâ pewmes meeBhe kesâ cegKe ceW Ûeuee ieÙee nw~ Deehe Fmekeâer j#ee
op
keâjW~
C
ieerle mebKÙee-4
©
osJe meledmJeevlelees Oesenf osMeb mJeJebâ heeefheefYeŠ heere[

f leb kegâ$e Ùeecees JeÙeced~
efoJÙeefJe«enie=neCewleoeJesoveb osJeveeyeÇeref[leb kegâ$e Ùeecees JeÙeced~~1~~
Ùe$e heMÙeece DeeÙee&eyf OeheeJe&CeefJeOees le$e neneke=âleŠ ßetÙeles meodeJf eOees~

jesoveeßegŠefßeleesÓlees<eleeheese<f Celees jesie®iCee peveeŠ kegâ$e Ùeecees JeÙeced~~2~~
MeevleMeevleeJejpe heMÙe Yees MeevleÙee meÂMee mJemhe=Mee keäueevleÙee keâevleÙee~
kegâkeäkegâjwŠ Keeefoleb leeJekebâ MeeJekebâ Jeer#Ùe Jew heeJekebâ kegâ$e Ùeecees JeÙeced~~3~~
Ùe$e Ùe$eeefhe ieÛÚece FpÙeeJe=lee F&nceevee Meceerneb mJekeâcee&jlee~
d .
keâerMeyeeuee FJeeefiveb efJeueeskeäÙeenlee ne nlee YeereYf eÙee kegâ$e Ùeecees JeÙeced~~4~~
ve
er
vewJe Meeefvle: ve keâeefvleŠ keäJeefÛeled lees<eCeb ›etâj Deele¿Jeeoes ve¸Ceeb Mees<eCeced~
es
vees efMeJee MewJeosMes efMeJee jewelf e Yees efieefjOejsMJej Jeos: kegâ$e Ùeecees JeÙeced~~5~~
R
s
Yeewceer- ns osJe! Deehe efmLej ceve mes heeefheÙeeW mes heerefÌ[le Fme osMe keâe OÙeeve keâerefpeS~ nce keâneB peeSB? ns efoJÙe
ht
efJe«en ØeYees! efJeueehe mes ueefppele nceeje Ùen DeeJesove mJeerkeâej keâj ueerefpeS~ nce Deehekeâes ÚesÌ[keâj keâneB peeSB? ns
ig
R
DeeÙe&JebMe™he #eerjmeeiej kesâ hetCe& Ûevõcee Deewj ‘meod efJeOeesw’ DeLee&led ceneefJe<Ceg ØeYeg ßeerjece nce peneB Yeer osKe jns nQ,
ll
JeneB keâe ØeeCeer nenekeâej kesâ pJej mes Ùegòeâ Demeblees<e kesâ leehe mes lehle Deewj jesie mes ®iCe nw~ Deye nce keâneB peeSB? ns
.A
meewcÙe! ns Meevlee peer kesâ Úesšs Yeüelee! Deehe DeelceerÙepeveeW keâe mheMe& keâjves Jeeueer Deheveer Meevle-efveoex<e, megvoj-
s
ya
ke=âheeÂef° mes osefKeS~ Deehekesâ Fme yeeuekeâ keâes kegâòeeW ves Kee efueÙee nw, ÛeejeW Deesj peueleer ngF& Deeie osKekeâj nce keâneB
N
peeSB? Ùe%e keâer oer#ee ceW oeref#ele Deheves keâceeX ceW efvejle nce ueesie keâuÙeeCe keâecevee mes peneB-peneB Yeer peeles nQ, JeneB-
va
JeneB peueleer ngF& Deefive keâes osKekeâj JeevejeW kesâ yeÛÛeeW keâer YeeBefle nce JÙeekegâue nes jns nQ~ cejs ngS nce ueesie YeÙebkeâj
Se
YeÙe mes YeÙeYeerle neskeâj Deye keâneB peeSB? ve lees keâneR Meeefvle nw, ve ner keâneR MeesYee Deewj ve ner keâneR mevlees<e~
DeelebkeâJeeo ceveg<ÙeeW keâe efvejvlej Mees<eCe keâj jne nw~ Fme efMeJeØeOeeve osMe ceW efMeJee DeLee&led heeJe&leer peer veneR efoKe
th
jner nQ~ ÙeneB efMeJee DeLee&led ieeroÌ[er jes jner nw~ ns efieefjOej keâefJe kesâ mJeeceer Deehe ner yeleeÙeW nce keâneB peeSB?
P ee
ieerle mebKÙee-5
si
ul
ns njs YeejleJe<e&YeÙeb nj~

T
ns mcejnjceevemeceevemekeâuenbme nbbmecegKeceLees heÙeesYej~~1~~

ri
Sh
›eâvovleb #egOeÙee Denefve&Meb DeecemegKeb Yeejleb MegYe¿j~

11
mJeenekeâejjleb Ùeb mecØeefle nenekeâejefvejleceJe jIegJej~~2~~

20
ßeewlemceele&Ùe%eefJeueefmeleMegeÛf eOetcekesâlegveYemeb heerleecyej~

ht
heMÙeefme efkebâ ve meecØeleb ovegpewŠ Oesvegkeâes<Ce®efOeefjleb cenerMJej~~3~~

ig
peeveVeefhe efkeâceghes#e me Sveb osMeõgnb heeefheveb ßeerJej~

yr
op
efieefjOejÛeelekeâÛee®yeueenkeâ melJejefcen Yeejleb Meceenj~~4~~

C
Yeewceer- ns ßeer njs! Deehe YeejleJe<e& keâe YeÙe otj keâj oerefpeS~ ns keâeceMe$eg efMeJe peer kesâ ceve™he ceeveme
©
mejesJej kesâ megvoj nbme ßeerjeIeJe! Deye nbmecegKe ceW otOe efheueeFÙes DeLee&led Yeejle keâes heeefueÙes~ YetKe mes heerefÌ[le jele
Deewj efove efÛeuueeles ngS keâÛÛes megKe Jeeues, hetJe& ceW mJeenekeâej ceW ueies ngS, Jele&ceeve ceW nenekeâej ceW lelhej Fme Yeejle
osMe keâer Deehe j#ee keâerefpeS~ ns keâuÙeeCekeâejer! ns jIegJej! ns heerleecyejOeejer! ns cenerÕej DeLee&led he=LJeerheles! keäÙee
Deehe veneR osKe jns nQ pees Yeejle ßeewle, mceele&-Ùe%eeW kesâ Oetce mes megMeesefYele DeekeâeMe Jeeuee Lee~ keäÙee Deehe veneR osKe
jns nQ efkeâ Jener Yeejle Deepe je#emeeW kesâ Éeje ‘ieewceelee’ kesâ iejce-iejce Ketve mes Yej efoÙee ieÙee nw~ Deehe peevekeâj Yeer
Fme osMeõesner heeheer keâer Ghes#ee keäÙeeW keâj jns nQ~ ns efieefjOej keâefJe™he Ûeelekeâ kesâ efueS megvoj cesIe! Deehe DeefleMeerIeÇ
Fme Yeejle keâes Deheves JeelmeuÙe™he JeŒe ÚeÙee ceW mecesš ueW~
efJeMes<e- Ùen ieerle ef$eleeue (16 cee$ee) ceW efveyeæ nw~
d .
ieerle mebKÙee-6
ve
er
Ùeefn& je°^mÙe vesleehÙeveslee YeJeso,d jepeveerelf eŠ Øekeâuhesle Ùe¢ee&iemes~
es
Ùeefn& ogMMeemeveeÙesle ogMMeemeveb, ns njs ceeÂMew: efkebâ efJeOesÙeb leoe~~1~~
R
Ùeefn& vee veeefjJeMÙeesÓvecemÙees YeJesod j#ekeâes Ye#ekeâŠ mee#eje je#emeeŠ~
s
ht
Ùeefn& Jew JeeÙemeeÙesle nbmees nmeved ns njs ceeÂMewŠ efkebâ efJeOesÙeb leoe~~2~~
ig
R
Ùeefn& YeeieerjLeer keâce&veeMeeÙeleeb, Ùeefn& meescees pJeuelheeJekeâeÙesle Yees~
ll
Ùeefn& keâerueeuejeefMeYe&Jesod yeeuegkeâe, ns njs ceeÂMewŠ efkebâ efJeOesÙeb leoe~~3~~
.A
Ùeefn& efce$eb hejeÙesle heehewkeâOeerÙe&efn& ceelewJe ce=lÙegYe&Jesod heg$ene~
s
ya
Ùeefn& JewJemJeleŠ mÙeeled efhelee pevceoes, ns njs ceeÂMewŠ efkebâ efJeOesÙeb leoe~~4~~
N
Ùeefn& neneke=âefleŠ mJeenÙee vees ›epesled, Ùeefn& nwceeefõjæe efnceb mevlÙepesled~
va
Se
Ùeefn& pe¢eeled #eceeb efieefjOejsMJej#ecee, ns njs ceeÂMewŠ efkebâ efJeOesÙeb leoe~~5~~

th
Yeewceer- peye je°^ keâe veslee ner Deveslee yeve peeÙe Deewj peye jepeveerefle DehejeOeerkeâjCe keâer Deesj yeÌ{ves ueies, peye
ee
og° Meemeve, ogMMeemeve, yevekeâj je°^-mebmke=âefle™he õewheoer keâe ÛeerjnjCe keâjves ueies, lees ns njs! Gme heefjefmLeefle ceW
P
cegPe pewmes ueesieeW keâes keäÙee keâjvee ÛeeefnS~ ns ßeer njs! peye heg®<e ner veejer kesâ JeMe neskeâj vecemkeâej keâer hee$elee Kees os
si
Deewj peye j#ekeâ Ye#ekeâ yeve peeÙes leLee mee#ej (heÌ{s-efueKes ueesie) je#eme yeve peeÙeW, peye nbme nBmeles-nBmeles
T ul
efveue&ppe neskeâj keâewJee yeve peeÙes, Gme meceÙe cegPe pewmes ueesieeW keâes keäÙee keâjvee ÛeeefnS? peye iebieepeer ner keâce&veeMee
ri
yeve peeÙeB, peye Ûevõcee peepJeuÙeceeve Deefive keâe ™he OeejCe keâj ueW, peye peuejeefMe cenemeeiej ner yeeuet keâer {sj
Sh
yeve peeÙe! ns ßeer njs! Gme meceÙe cegPe pewmes ueesie keäÙee keâjW? peye efce$e ner heeheelcee Me$eg yeve peeÙe, peye ceelee ner
11
heg$e keâer nlÙee keâjves Jeeueer ce=lÙeg yeve peeÙe, peye pevceoelee efhelee ner Ùecejepe keâer Yetefcekeâe efveYeeves ueies~ ns ßeer njs!
20
Gme meceÙe cegPe pewmes ueesie keäÙee keâjW? peye nenekeâej mJeenekeâej kesâ Éeje Yeer ve YeieeÙee pee mekesâ, peye efnceeueÙe
Deheveer yehe&â keâer jeefMe ÚesÌ[ os, peye he=LJeer Deheveer mJeeYeeefJekeâ #ecee keâe lÙeeie keâj os, lees ns efieefjOej keâefJe kesâ
ht
ig
mJeeceer ßeer njs! leye cegPe pewmes efJeÛeejkeâ keäÙee keâjW?

yr
ieerle mebKÙee-7
op
C
heMÙe ØeYees YeJeveeJe les osMeb cevegpeefveOeveb peeleced~

©
YeeJeÙe YeJeesodYeJeveeJe les osMeb efJehegue efJeOeveb peeleced~~

Jeelee& ve Jeelee& ceÁuee ueeskesâ<eg vewJe efoJee megKeced~
ve ØeespJeuee MegYemeJe&jer keâeefÛeved veKeb efJeuemevceKeced~

heMÙeehÙekebâ meerleeheles osMeb efJehevceiveb peeleced~~1~~
veefn ntÙeles mJeeneheefleueexkesâ ve Jeso: ßetÙeles~
efJeMJees ueefmeleneneke=âefleefJe&MJees efJe<eCCees otÙeles~
heMÙeeefJekebâ keâ®Ceeke=âles osMeb keâefueueueiveb peeleced~~2~~
d .
meledkeâewefMekeâŠ ßeerjeIeJeb keâe*d#eved keâceer#eles~
ve
er
heohe©eßeerŠ efMeueeYeJeb meòee Øeleer#eles~
es
efÛevleÙe efÛejb ce”ueceles osMeb efvepeb ®iCeb peeleced~~3~~
R
veefn Yeejleb les Yeejleb veefn jececeefC[leced~
s
ht
veefn meecØeleb MeesYeejleb efJekeâueb efJeKeefC[leced~
ig
R
Gæj meheefo efieefjOejieles osMeb efJeYeJeYeiveb peeleced~~4~~
ll
.A
Yeewceer- ns ØeYees! ns mebmeej kesâ j#ekeâ! Deehe Dehevee osMe osefKeÙes, ÙeneB ceveg<Ùe keâe ner efveOeve nes ieÙee nw~ ns
s
mebmeej keâer Glheefòe Deewj j#ee keâjves Jeeues! Deehe efÛebleve keâjkesâ osefKeÙes, Deehekeâe osMe Yeejle DelÙevle efveOe&ve nes Ûegkeâe
ya
nw Deewj Deehekesâ osMe kesâ yengle mes ueesie efveOe&ve nes Ûegkesâ nQ~ ns ØeYees! ueeskeâ ceW keâneR Yeer cebieue keâe meceeÛeej veneR nw
N
ve efove ceW megKe nw Deewj ve ner jeef$e ceW Deevevo~ ve ÙeneB Ùe%e nw ve DeOÙeelce megKe~ ns meerleeheles! Deehe Dehevee osMe
va
osefKeÙes, Ùen efJeheefòe ceW [tye ieÙee nw~ ns ØeYeg! keâneR Yeer Deefive ceW nJeve veneR nes jne nw Deewj keâneR Yeer Jeso OJeefve
Se
megveeÙeer veneR heÌ[ jner nw~ mechetCe& mebmeej nenekeâej mes efJeueefmele nw Jen og:Keer nw Deewj JÙeekegâue nes jne nw~ ns
th
keâ®Ceeke=âefle ØeYeg! osefKeÙes, Deehekeâe Ùen osMe YesÌ[eW kesâ mecetn pewmes keâerÛeÌ[ ceW heBâme ieÙee nw~ Fme meceÙe mevle™he
ee
efJeÕeeefce$e ßeerjeIeJe keâer Øeleer#ee keâj jns nQ Deewj meòee™efheCeer efMeuee Deehekesâ ÛejCekeâceue keâe keâuÙeeCe Ûeen jner nw~
P
ns cebieueceles! Deehe iebYeerjlee mes efÛevleve keâjW, Deehekeâe osMe yengle ®iCe nes ieÙee nw~ ns ßeerjece! Fme meceÙe Deehekeâe
si
Ùen Yeejle-Yeejle veneR jn ieÙee DeLee&led Ùen ‘Yee’ Ùeeveer %eeve ceW jle veneR nw~ Fme meceÙe Ùen MeesYee ceW jle veneR,
T ul
ØelÙegled efJekeâueebie Deewj efJeKeefC[le nes ieÙee, Deye DeKeC[ Yeejle veneR jne~ ns efieefjOej keâefJe kesâ DeeßeÙe ØeYeg
ri
ßeerjece Fme osMe keâe MeerIeÇ Gæej keâefjÙes~ Fme osMe keâe mechetCe& JewYeJe ve° nes ieÙee nw~
Sh
ieerle mebKÙee-8
11
20
Gæj OevegOe&j je°^cesleved cevegpekegâueueueece~

ht
kegâ® Yeejleb mJeb Yeejleb ns meerleeheles jece oMejLevevove meerleejece~~

ig
meJe&$eceneIe&lee kesâlegpee kegâje#emeer,

yr
op
hesheerÙelesÓme=keä›eâevlJee meleeb ieJeeb Je#eefme~

C
oeveJeeR oceÙe ÛeC[keâeC[keâesoC[eefYejece,

©
kegâ® Yeejleb mJeb Yeejleb ns meerleeheles jece peieoieÛevove meerleejece~~1~~

og<keâeuekeâeuejeef$ejs<ee vejerve=lÙeles,
ogjJe«enes ogjeieÇnesefhe JejerJe=lÙeles~

ke=âheeÂef°Je=°dÙee MeceÙe veerueveerjOejMÙeece,
kegâj Yeejleb mJeb Yeejleb ns meerleeheles jece
YeJeYeÙeYe_peve meerleejece~~2~~
keâoeÛeejMe›eâotef<elee megmebmke=âefleefMeuee,
d .
jeJeCeelebkeâJeeo efJeiveemeeOegcewefLeuee~
ve
er
DencOevegYe&*dkeälJee meJee&ved jceÙe jece jeceejece,
es
kegâ® Yeejleb mJeb Yeejleb ns meerleeheles jece meppevej_peve meerleejece~~3~~
R
efveie=neCe jes<eYeeie&Jeb mecesefnceeefuekeâeb
s
ht
ns jece jceÙe mebmke=âefleb efJeosnyeeefuekeâeced~
ig
R
ßeerjece efÚefvOe mebMeÙeb efJeceesnb hetCe&keâece
ll
.A
kegâ® Yeejleb mJeb Yeejleb ns meerleeheles jece keâefJeefieefjOejOeve meerleejece~~4~~
s
Yeewceer- ns cevegpekegâue kesâ DeeYet<eCe OevegOe&j ßeerjece Fme je°^ keâe Gæej keâerefpeS~ ns meerleepeer kesâ heefle jeIeJe!
ya
Deheves Yeejle keâes ‘Yee’ ‘jle’ DeLee&led %eeve ceW jle keâj oerefpeS~ ns oMejLe kesâ vevove, ns meerleepeer keâes jceeves Jeeues ØeYeg!
N
Fme osMe keâe Gæej keâerefpeS~ ns ØeÛeC[ yeeCeeW Jeeues, ns Oeveg<e mes megMeesefYele, ns peÌ[ Ûesleve keâes ØemeVe keâjves Jeeues
va
ßeermeerleejecepeer! Ùen cenBbieeF&™heer leeÌ[keâe je#emeer meye Deesj mes mevleeW Deewj ieewJeeW keâer Úeleer hej ÛeÌ{keâj Ketve heer
Se
jner nw~ ns meerleeheles! Fme cenBieeF&™heer leeÌ[keâe keâes ceej [eefueÙes~ og<keâeue ™he keâeuejeef$e mes GlheVe ngF& Ùen cenBieeF&
th
™heer leeÌ[keâe veeÛe jner nw Deewj Ùen ogje«ener og° DeJe<e&Ce pees Fme hej yeej-yeej štš heÌ[ jne nw~ ns veerues-veerues
ee
yeeoue mJe™he ßeerjece! Deheveer ke=âhee Âef° keâer Je=ef° mes Fme YetKecejer Deewj DeJe<e&Ce keâes meceehle keâerefpeS~ ns mebmeej
P
keâe YeÙe njves Jeeues ßeermeerleejecepeer! Deheves Yeejle keâes ‘Yeejle’ yevee oerefpeÙes~ Ùen YeejleerÙe mebmke=âefle ™efheCeer
si
ul
hee<eeCeefMeuee keâoeÛeej ™he Fvõ kesâ Éeje otef<ele keâj oer ieF& nw Deewj meble™he efceefLeueeefveJeemeerpeve jeJeCe™he
T
DeelebkeâJeeo mes JÙeekegâue nes ieÙes nQ~ ns hejMegjece Deewj cewefLeueeefveÙeeW keâes Deevevo osves Jeeues meppeveeW kesâ megKeo ØeYeg!
ri
Sh
Deehe Denbkeâej™he efMeJe Oeveg<e leesÌ[keâj meYeer keâes jcee oerefpeÙes~ ns ßeerjece! Deehe ›eâesOe™he hejMegjece keâes efveÙeefv$ele
keâerefpeS Deewj keâuÙeeCe™he peÙeceeuee keâes Øeehle keâerefpeS~ mebmke=âle™he pevekeâveefvoveerpeer keâes Deeveefvole keâerepf eS~ ns
11
hetCe&keâece, ns efieefjOej keâefJe kesâ Oeve ßeerjece! mebMeÙe Deewj ceesn keâes otj keâerefpeS, Deheves Yeejle keâes efheâj Yeejle yevee
20
oerefpeS~
ht
efJeMes<e- Ùen ieerle Skeâ ÛeueefÛe$eerÙe ieerle kesâ {eue hej efveyeæ nw—‘‘os oer nceW Deepeeoer efyevee Ke[die efyevee
ig
{eue, meeyejceleer kesâ mevle letves keâj efoÙee keâceeue, jIegheefle jeIeJe jepeejece’’~
yr
op
ieerle mebKÙee-9
C
ns jeceYeõ YeeJeÙe Yeõb efn YeejleerÙeced~~

©
keâ®Ceemecegõ ceeJeÙe ceõb mJeYeejleerÙeced~

osMeb efJeYees efJeveeLeb heMÙesmleceeceveeLeb
jIegveeLe veeLe veeJeÙe je°^b õgleb mJekeâerÙeced~~1~~

Deele¿Jeeoue¿eefOeheoòece=lÙegMe¿e
j¿e penodefJeš¿e meeroeflelejeb cenerÙeced~
ns jeceYeõ YeeJeÙe Yeõb efn YeejleerÙeced~~2~~
ÛeewÙeË keâoLe&keâeÙeË JeJe&efle& ogefve&JeeÙeË
d .
pen&efle& OewÙe&ceÙeË heeueÙe megheeueveerÙeced~
ve
er
es
ßeerjece oerveyevOees meerlesMe MeerueefmevOees
R
$eeÙemJe osMecesveb jIegÛevõ efieefjOejerÙeced~
s
ht
ig
R
Yeewceer- veejo peer keânles nQ—ns jeceYeõ! Deehe Deheves Yeejle kesâ keâuÙeeCe kesâ mecyevOe ceW meesÛeW, ns keâ®Cee kesâ
ll
.A
meeiej ‘mJeYeejleerÙe’ DeLee&led Deheves Yepeve ceW ueies ngÙes Fme osMe keâer ßeer keâer j#ee keâjW~ ns meJe&JÙeehekeâ! Fme osMe keâes
Deehe efJeveeLe Deewj DeveeLe ™he ceW osKeW DeLee&led Ùen efJeieleveeLe nes ieÙee nw Fmekeâe keâesF& mJeeceer Deye veneR jne Deewj
s
ya
Ùen DeveeLe DeLee&led DeYeer lekeâ efkeâmeer meceLe& mJeeceer keâes veneR Øeehle keâj heeÙee~ ns jIegveeLe, ns meYeer kesâ F&Õej! Deheves
N
je°^ keâes efiejles ngÙes yeÛee ueerefpeS~ ns ØeYeg DeelebkeâJeeo ™he uebkeâeheefle jeJeCe ves peneB ce=lÙeg Deewj YeÙe keâe JeeleeJejCe
va
GheefmLele keâj efoÙee nw Ssmeer he=LJeer oefjõ neskeâj mecceeve ™he keâCee&Yet<eCe mes Jeefpe&le neskeâj yengle og:Keer nes jner nw~
Se
ns ØeYees! Fme meceÙe Ûeesjer Deewj ogefve&JeeÙe& Yeü°eÛeej yeÌ{ jne nw Deewj Jen mJeeceer ™he OewÙe& keâes Yeer Ûegje jne nw FmeefueS
th
Fme osMe keâe heeueve keâerefpeS~ ns oerveeW kesâ yevOeg, meerleeheles Meerue kesâ cenemeeiej, jIegkegâue kesâ Ûevõcee ßeerjece,
ee
efieefjOej keâefJe kesâ efØeÙe pevcemLeeve Fme osMe keâer Deehe j#ee keâerefpeS~
P
ieerle mebKÙee-10
si
ul
#eCece$e YeJelee YeieJelee YeejleceYeer#Ùeleeced~

T
ri
veveg le$e YeJelee KeieJelee Yeejleceleer#Ùeleeced~~

Sh
efkebâ JeeÛÙecevleÙee&efceCesÓJewlÙesleoeKeJe&ced~
11
efkebâ ÙeeÛÙeceefKeuemJeeefceves jelÙeo&les meJe&ced~

20
meæce&ceJelee MeceJelee Yeejleceheer#Ùeleeced~~1~~

ht
osMeb keâoeefce<eeÂleb celJewJe Oe=<CeJeŠ~

ig
yr
ueg_Ûeefvle vees ceg_ÛevlÙenes ie=OeÇe efJeie=OveJe:~

op
ie=OeÇsMJejb mJeleeJelee YeejleceJes#Ùeleeced~~2~~

C
je°êfmceleeleesÓMeemekeâe: me*d›eâer[les JesMeced~

©
ogMMeeefmeves ogMMeemekeâe efJe›eâeref[les osMeced~

ve keâoeefÛeoJelee YeJeJelee Yeejleceghes#Ùeleeced~~3~~
Deele¿JeeojeJeCeeuueeskewâefJe&YeerÙeles ~
MeevleeJejpeYeejleYegJeŠ Meeefvleefve&ueerÙeles~
efieefjOejkeâJeew õJeleeJelee Yeejlecehes#Ùeleeced~~4~~
Yeewceer- veejo peer ßeerjece mes ØeeLe&vee keâjles ngÙes efheâj ieueppeeefuekeâe Oegve ceW iee jns nQ~ Skeâ #eCe kesâ efueS
hejce DeeojCeerÙe YeieJeeve Deehekesâ Éeje Yeejle kesâ DeYeer° keâe efÛevleve efkeâÙee peeÙe, KeieJelee DeLee&led YegMegC[er Deewj
d .
pešeÙeg pewmes meeOeejCe heef#eÙeeW keâes Yeer DeelceerÙe ceeveves Jeeues hejcehetpÙe Deehe ßeerjeIeJe Éeje Yeejle kesâ Deleerle keâe
ve
er
efÛebleve efkeâÙee peeÙe~ Deeheßeer DevleÙee&ceer kesâ mece#e ceQ keäÙee keântB keäÙeeWefkeâ Deehe ÛeeRšer mes ueskeâj yeÇÿee heÙeËle meyekeâes
es
peeveles nQ Deewj meYeer ueeskeâeW kesâ mJeeceer Deehemes ceQ keäÙee ceeBietB? peyeefkeâ Deehe ceeBieves Jeeues keâes meye kegâÚ os [eueles nQ~
R
Jewefokeâ Oece& keâe Yeer FÛ#eCe DeLee&led keâuÙeeCekeâejer mebkeâuhe keâj efueÙee peeÙe~ Fme Yeejle osMe keâes meÌ[s ngÙes ceeBme
s
ceevekeâj ieerOe kesâ meceeve #egõ ueeueÛe ceW heÌ[s ngS Oe=° efJeosMeer ueesie Fmes veesÛe jns nQ Deewj DehejeOe keâjves mes yeepe
ht
ig
veneR Dee jns nQ~ ieerOeeW kesâ F&Õej pešeÙeg keâes DeelceerÙe ceeveves Jeeues Deewj Gvekesâ heeme peeves Jeeues Deehe ßeerjeIeJe kesâ
R
Éeje Skeâ yeej Yeejle keâes osKe efueÙee peeÙe~ DeefMe° Meemekeâ ieCe osMe keâer Deefmcelee mes Jes<e keâe ›eâÙe keâj jns nQ~ Ùes
ll
.A
og° Meemekeâ ogOe&Me& Meemeve keâjves Jeeues otj osMe kesâ Meemekeâ kesâ neLe osMe keâes yesÛe jns nQ~ ns keâuÙeeCekeâejer ØeYees, hejce
s
MeesYeeJeeve! Deeheßeer kesâ Éeje DeYeer Yeejle keâer Ghes#ee ve keâer peeÙe~ Deepe meYeer ueesie DeelebkeâJeeo™he jeJeCe mes [j
ya
jns nQ~ ns Meevlee kesâ Úesšs YeeF& jeIeJe! Meeefvle YeejleYetefce mes otj Ûeueer pee jner nw~ efieefjOej keâefJe hej õefJele nes jns
hejce ØekeâeMeJeeve Deeheßeer kesâ Éeje Yeejle keâer Dehes#ee keâer peeÙe~ N
va
Se
ieerle mebKÙee-11
th
jepeerJeueesÛeve ueesÛÙeleeb YeJelewJe Yeejleogo&Mee~

ee
YeJeYeerefleceesÛeve ceesÛÙeleeb YeJelewJe Yeejleogo&Mee~~

P
YetleerJe YeeweflekeâJeeoefuehmee YeJeefJeYetefleb efuehmeles~

si
ul
ÚueveekeâefueleueueveeueefueleJeheg<espepetefleË Jeerhmeles~
T
ri
pevekeâ_pejesÛeve jesÛÙeleeb ve keâoeefhe YeejleYeer efveMee~~1~~

Sh
Dekeâe&mleJemlegceneIÙe&lees oerveesÓhÙenjnes oerÙeles~

11
efveIe&=CeOevee{dÙewOee&cemeg ØeOevewOe&veb ØeefCeOeerÙeles~

20
ve efJeueesÛeveb efveefce ueesÛÙeleeb OJeevleeefvOelee YeejleefoMee~~2~~

ht
vesleeefYeveslee mJeeLe&Âkeâd heecejŠ heeheheejeÙeCeŠ~

ig
yr
cegõekegâje#emeve°Âkeâd ›etâjes ve Oe=leÛeevõeÙeCeŠ~

op
ns ovegpeMeesÛeve MeesÛÙeleeb Yeejlecener veerlee ke=âMee~~3~~

C
mecØelÙeIeeÙegŠ ceeveJees og°Š kegâkeâcee& oeveJe: ~

©
peeÖJeerpeueot<eCejlees ocYeeefvJelees oes<eeCe&Je:~

ns jeceYeõ efJeueesÛÙeleeb veefn efieefjOejes yeÇlt es ce=<ee~~4~~
Yeewceer- ns jepeerJeueesÛeve! Deehe Yeejle keâer ogo&Mee osefKeÙes, ns mebmeej keâe YeÙe ve° keâjves Jeeues! Deehe Yeejle
keâer ogo&Mee ve° keâerefpeS~ YeeweflekeâJeeo keâer efuehmee ÛegÌ[wue keâer YeeBefle mebmeej keâer efJeYetefle keâes heevee Ûeenleer nw Deewj
Úue keâer ØeJe=efòe ueefuele veejer kesâ Jes<e mes keâecepJej keâe efJe%eeheve keâj jner nw~ ns Yeòeâ™hekeâceueeW keâes efJekeâefmele
keâjves Jeeues metÙe&! Deehekesâ Éeje keâYeer Yeer Yeejle keâer YeÙe-efveMee DeÛÚer veneR ceeveer peeveer ÛeeefnS~ peneB metÙe& Yeer
Demle nes peeles nQ Ssmes efJeosMeeW keâer JemlegDeeW keâer yengcetuÙelee mes iejerye efove-efove iejerye neslee pee jne nw Deewj Deheves
IejeW ceW cejves Jeeues efveo&Ùe Oevee{dÙeeW kesâ Éeje Deheves IejeW ceW ner oyeekeâj Oeve mebÛeÙe efkeâÙee pee jne nw~ ns ØeYees! Deehe
d .
Deheveer DeeBKe cele cetBbefoÙes Yeejle keâer efoMee DebOekeâejceÙe nes ieÙeer nw~ Deepe keâe veslee veeškeâerÙe, mJeeLezÛÚg,
ve
DeefYeveslee- heeheeÛeej ceW ueie ieÙee nw~ cegõe je#eme ves Gmekeâer efoMee ner ve° keâj oer nw~ Jen ›etâj nes ieÙee nw Deewj Jen
er
es
ÛeevõeÙeCeeefo ›eleeW keâe DeeßeÙe veneR ues jne nw~ ns je#emeeW keâes veJeMeeskeâ osves Jeeues ØeYeg! Deehe meesefÛeS Deehekeâer
R
YeejleYetefce yengle ogye&ue keâj oer ieÙeer nw~ Fme meceÙe ceveg<Ùe heeheelcee nes ieÙee nw, Jen og° neskeâj kegâeflmele keâceeX ceW
s
ueie ieÙee nw Deewj Jen oeveJeer ØeJe=efòe keâe nes ieÙee nw, Jen iebieepeer kesâ peue keâes otef<ele keâjves ceW ueie ieÙee nw Jen ocYeer
ht
nes ieÙee nw, Jen oes<e keâe cenemeeiej yeve ieÙee nw~ ns jeceYeõ! Deehe efJeÛeej keâerefpeS, efieefjOej keâefJe Pet" veneR yeesue
ig
R
jns nQ~
ll
.A
ieerle mebKÙee-12
s
ya
ns Yejlee«epe Yeejleb efveIveb efvejer#Ùeleeced~
Mecevevlejb meceer#Ùe mejmeb meceer#Ùeleeced~~ N
va
ieeJe§e vewJe og¢evles mJeene ve ßetÙeles~
Se
JewMJeevejesÓefhe ÙepJeefYene&ne ve ntÙeles~

th
ns YeejlesMe Yeejleb efJeiveb ØeJeer#Ùeleeced~~1~~

ee
je°^mÙe MemÙemebmke=âefleÙe&v$ew: ØeuetÙeles~

P
si
hetJexÓhÙehetJex heef§eceb leg meceentÙeles~

ul
ns YeejleerÙe Yeejleb Yeeleb veJeer#Ùeleeced~~2~~

T
ri
meeOJeer kegâueervee meerlee meleervee$e cevÙeles~

Sh
kegâuešsn meceeveerÙe Methe&CeKee megcevÙeles~

11
ns jeceYeõ Yeejleb YeõceYeer#Ùeleeced~~3~~

20
Deeleef¿jeJeCesve he_ÛeJešer efÚÅeles~

ht
ig
ieesIvewŠ me efJeIveb ieewleceerÙelešer efYeÅeles~

yr
ns efieefjOejsMe Yeejleb lehleb Øeleer#Ùeleeced~~4~~

op
C
Yeewceer- ns Yejle kesâ yeÌ[s Yeüelee! Fme Yeejle keâe "erkeâ mes efvejer#eCe keâerefpeS~ Fmekesâ Devevlej pees keâjCeerÙe nes,
©
Jen keâuÙeeCe ceÙe keâeÙe& keâerefpeS~ neÙe! Deepe ieewJeW veneR ogner pee jner nQ, mJeenekeâej mes Deefive ceW nJeve veneR megvee
pee jne nw Deewj Keso keâer yeele nw efkeâ DeefiveosJe ceW Ieer keâer Deengefle Yeer veneR heÌ[ jner nw~ ns Yeejle kesâ F&Õej! Deepe Fme
GodefJeive Yeejle keâes osefKeÙes~ je°^ keâer ke=âef<e-mebmke=âefle Deepe Ùev$eeW mes keâešer pee jner nw Deewj DehetJe& hetJe& ceW Yeer heef§ece
keâes ueeÙee pee jne nw DeLee&led Yeejle osMe ceW Yeer heef§eceer efJeefveJesMe efkeâÙee pee jne nw~ ns Yeejle ceW Øekeâš ngÙes YeieJeve!
osefKeÙes, Deehekeâe Ùen Yeejle osMe Deepe MeesYee mes nerve nes ieÙee nw~ Deepe heeflehejeÙeCee, DeÛÚs kegâue ceW GlheVe ngF&
meerlee keâe ÙeneB mecceeve veneR efkeâÙee pee jne nw Deewj kegâueše methe&CeKee keâes yegueekeâj Gmeer keâe mecceeve efkeâÙee pee jne
nw~ ns jeceYeõ! Deye lees Yeejle kesâ keâuÙeeCe hej efJeÛeej keâerefpeS~ Deepe DeelebkeâJeeo™he jeJeCe kesâ Éeje hebÛeJešer keâe
Úsove efkeâÙee pee jne nw Deewj ieew-nlÙeejeW Éeje ieesoeJejer keâe leš leesÌ[e pee jne nw~ ns efieefjOej keâefJe kesâ mJeeceer
ßeerjece! Ùen Yeejle lehe jne nw, Skeâ yeej osefKeÙes lees~
d .
ve
ieerle mebKÙee-13
er
Ùeefo j#eer SJe Ye#eer leoe jece efkebâ efJeOesÙeced~
es
R
Ùeefo mee#eer SJe vee#eer leoe jece efkebâ efJeOesÙeced~~
s
Ùees efveÙeesefpelees efJeOee$ee peerJeelegmethenejs
ht
ig
Ùeefo mewJe peerJeYe#eer leoe jece efkebâ efJeOesÙeced~~1~~
R
ce=ogceevemeeypeKeC[s Ùee Ûe ueeefuelee cejeueer
ll
.A
Ùeefo mewJe yekeäÙeIee#eer leoe jece efkebâ efJeOesÙeced~~2~~
s
ya
efÛejceele&kewâ§ekeâesjwÙeex efJeOegŠ Øeleeref#eleesÓYetod
N
Ùeefo mewJe heeJekeâes#eer leoe jece efkebâ efJeOesÙeced~~3~~
va
efveefMe keâ_pecegòeâÙesÓefuee|ieefjOejjefJeb Ùeceeo&led
Se
Ùeefo mewJe vewJe cees#eer leoe jece efkebâ efJeOesÙeced~~4~~

th
ee
Yeewceer- veejo peer efheâj keân jns nQ—ns ßeerjece! Ùeefo j#ekeâ ner Ye#ekeâ nes peeÙe lees efheâj keäÙee efkeâÙee peeÙe?
P
Ùeefo mee#eer ner ves$enerve nes peeÙe lees keäÙee efkeâÙee peeÙe~ efpemekeâes efJeOeelee ves ØeeefCeÙeeW kesâ efueS Deew<eefOeÙeeW kesâ
si
efJelejCeeLe& efveÙegòeâ efkeâÙee Lee, Ùeefo Jener peerJeeW keâes Keeves Jeeuee yeve peeÙe lees keäÙee efkeâÙee peeÙe? efpeme jepenbefmeveer
ul
keâe keâesceue ceevememejesJej kesâ keâceueKeC[ hej ueeueve-heeueve efkeâÙee ieÙee, Ùeefo Jener heehe-ves$ee yeiegueer yeve peeÙe
T
lees keäÙee efkeâÙee peeÙe? ns ßeerjece! efpeme Ûevõcee keâer Deeòe& ÛekeâesjeW ves yengle keâeueheÙe&vle Øeleer#ee keâer nes, Ùeefo Jener
ri
Sh
Ûevõcee Dece=le kesâ yeoues Deeie Gieueves ueies lees keäÙee efkeâÙee peeÙe? ns (efieefjOej keâefJe kesâ mJeeceer) jeIeJe-jele ceW
11
keâceue keâes<e ceW yeBbOes ngÙes YeeQjs ves efpeme metÙe& mes Deheveer cegefòeâ kesâ efueS jele Yej ÙeeÛevee keâer Ùeefo Jener metÙe& Yeücej keâes
cegòeâ veneR keâj heeÙee lees efheâj efkeâÙee ner keäÙee peeÙe?
20
ieerle mebKÙee-14
ht
ig
›eâvoles Yeejleceelee Oe=leke=âheeJeejs~

yr
op
j#e j#e je#emesYÙees Yeejleb Kejejs~~

C
veeÙekeâeŠ heeJekeâeÙevles ovo¢evles Yeejleced~

©
uesnb JeevejeJecesne uesefue¢evlesÓveejleced~

je°^b oeveJesYÙem$eeefn $eeefn leeškeâejs~~1~~
keâoeÛeejkeâoefLe&lee YeejleerÙee pevelee~

Jeefvelee Jejekeâer Jeelee& Jesheceevee efJevelee~
YeespeveerÙeb YeespeÙe YegpeeYÙeeb megYegpeejs~~2~~
mee#eje je#emee peelee cegõeueesYekeâejCeeled~
veereflenervee Øepee oervee Yeerlee vesle=JeejCeeled~
d .
efvepeßegeflemeslegb heeefn heeheeled kesâlegpeejs~~3~~
ve
er
oC[kesâ oC[Ùe oC[dÙeeved meerleeÓùefleJÙeepeleŠ~
es
MeeskeâceheveÙe ØeYees meppevemeceepeleŠ~
R
efieefjOejosMeb oerJÙe jece jeJeCeejs~~4~~
s
ht
Yeewceer- ns ke=âheemeeiej ßeerjece! Deepe Yeejle ceelee efÛeuuee jner nQ~ ns Kej veecekeâ je#eme kesâ Me$eg ßeerjece! Fme
ig
R
Yeejle keâes Fve je#emeeW mes yeÛee ueerefpeS yeÛee ueerefpeS~ keäÙeeWefkeâ Deepe veeÙekeâ ner Deeie yevekeâj Fme osMe keâes Yemce
ll
efkeâÙes os jns nQ Deewj Ùes yeevejeW mes GlheVe ngÙes keâer YeeBefle JÙeLe& keâe Ûeeš Kee-Keekeâj osMe keâes efvejLe&keâ #eefle hengBÛee jns
.A
nQ~ ns leeÌ[keâe kesâ Me$eg! Fme je°^ keâes Fve oeveJeeW mes yeÛee ueerefpeS~ Deepe Yeejle keâer pevelee keâoeÛeej mes heerefÌ[le
s
ya
neskeâj keâeBheleer ngF& efJeveceü DemeneÙe ceefnuee keâer YeeBefle Deeòe& neskeâj Deehemes meneÙelee keâer Dehes#ee keâj jner nw Deewj ns
N
megyeeng kesâ Me$eg! Fme heeueveerÙe Yeejle keâe Deheveer YegpeeDeeW mes heeueve keâerefpeS~ ns kesâlegpee DeLee&led megkesâleg keâer heg$eer
va
leeÌ[keâe kesâ Me$eg Deepe cegõe ueesYe kesâ keâejCe mee#ej Yeer je#eme nes ieÙes nQ Deewj Ùen Øepee Yeer Deepe kesâ leLeekeâefLele
Se
veslee™he Ketveer neLeer mes [j keâj veereflenerve nes ieÙeer nw~ Deye Deehe heehe mes Deheves Jewefokeâ mesleg keâer j#ee keâerefpeS~
meerleepeer kesâ ØelÙeeJele&ve kesâ yeneves mes oC[keâ Jeve ceW heOeejkeâj Deehe oC[veerÙeeW keâes oefC[le keâerefpeS Deewj ns ØeYees!
th
ee
meppeve meceepe mes Meeskeâ keâes otj keâerefpeS~ ns jeJeCe kesâ Me$eg ßeerjece! efieefjOej keâefJe kesâ pevce osMe Fme Yeejle keâes
P
ØekeâeefMele keâerefpeS~
si
ieerle mebKÙee-15
T ul
lJecesJeeefme jeIeJe efhelee lJeb Ûe ceelee

ri
Sh
lJekebâ owJeleb veŠ mJekebâ owJeleb veŠ~

11
lJecesJeeefme Yeüelee meKee heg$e heelee

20
lJekebâ owJeleb ve mJekebâ owJeleb veŠ~~

ht
lJecesJeeefme melmJeevleceefvojefJenejer~
ig
oÙeeueg§e osJeŠ meleeb Yeereflenejer~

yr
op
lJecesJeeefme hetpÙeØeYegmlJeb Ûe $eelee~~1~~

C
lJecesJeeefme mJeeceer ve=Ceeb j#ekeâmlJeced ~

©
Oeveer OesvegefJeØeõgneb Ye#ekeâmlJeced~

lJecesJeeefme YeejleYegJees Yetelf eoelee~~2~~
lJekebâ jece je°^mÙe Meb ceÁueb lJeced~

meoeÓveeLeveeLeesÓyeueeveeb yeueb lJeced~
lJecesJeeefme je°^mÙe meewYeeiÙeOeelee~~3~~
efJeOelmJes<eg mepÙeb mJekeâesoC[oC[ced~
õgleb meewcÙe mebOelmJe keâeC[b ØeÛeC[ced~
d .
YeÙeeod Yeejleb heeleg efieefjOejefJeOeelee~~4~~
ve
er
Yeewceer- ns jeIeJe! Deehe ner ceeB nQ, Deehe ner efhelee nQ, Deehe ner osJelee nQ Deewj Deehe nceejs efvepeer osJelee nQ~
es
Deehe ner YeeF& nQ, Deehe ner efce$e nQ, Deehe ner heg$e nQ, Deehe ner j#ekeâ nQ~ Deehe ßes‰ceve™he ceefvoj ceW efJenej keâjves
R
Jeeues nQ Deewj Deehe oÙeeueg osJelee SJeb mevleeW kesâ YeÙenlee& nQ~ Deehe j#ekeâ nQ~ Deehe ner hetpÙe nQ, Deehe meceLe& nQ, Deehe
s
ht
$eeCeoelee nQ~ Deehe ØeeefCeÙeeW ceW mJeeceer Deewj j#ekeâ nQ Deehe nceejs jepee nQ, Deehe ieew, yeÇeÿeCe Deewj osJeleeDeeW kesâ
ig
õesefnÙeeW keâes meceehle keâjles jnles nQ Deewj Deehe ner Fme Yeejle-Yetefce keâes SsÕeÙe& Øeoeve keâjves Jeeues nQ~ Deehe nceejs
R
Devlejbie osJelee nQ~ ns ßeerjece! Deehe je°^ kesâ keâuÙeeCe Deewj Deehe ner je°^ kesâ cebieue nQ~ Deehe meowJe DeveeLeeW kesâ veeLe
ll
.A
Deewj efveye&ueeW kesâ Yeer yeue nQ, Deehe ner Fme je°^ kesâ meewYeeiÙe kesâ mepe&keâ nQ~ ns F&Õej! Oeveg<e hej MeerIeÇ ØelÙevÛee ÛeÌ{eFÙes
s
Deewj Gme hej MeerIeÇ ØeÛeb[ yeeCe keâe mebOeeve keâerefpeS~ ns efieefjOej keâefJe kesâ peerJeve kesâ efvecee&lee ßeerjece Deehe Fme
ya
Yeejle osMe keâer Deevleefjkeâ Deewj yeenjer YeÙe mes j#ee keâerefpeS~
N
va
ieerle mebKÙee-16
Se
ns jeceÛevõ jeIeJe ns Mecemecegõ ceeOeJe

th
OÙeeÙemJe Yeejleb lJeb $eeÙemJe Yeejleb lJeced~~

ee
YejleYetefcejs<ee Yejlee«epe efJekeâuee efJekeâuee peelee

P
si
efJe<Jekeämesve efJeueeskeâÙe efJeÙeefle efJe<eeroefle Yeejleceelee~

ul
ieÁwJe keâce&veeMee YetleeÓefJeYetefleYee<ee

T
ri
OÙeeÙemJe Yeejleb lJeb $eeÙemJe Yeejleb lJeced~~1~~

Sh
vesleejes ve veÙeefvle keâcYegJeb heefj›eâerCeles JesMeb

11
keâeceOesvegmegleefceJe ieJeeefMeveb efJe›eâerCeles mJeosMeced~

20
JesMÙesJe jepeveerefleŠ heeheerÙeMeer meYeerefleŠ

ht

ig
yr
nbmeemeves yekeâefmle‰efle megjieJeeR Kejer Dee£Ùeles

op
Yeg*dòesâ nefJe jemeYees ne kegâueše kegâuee”veeb £Ùeles~

C
keäueevòÙee Je=lesn MeeefvleŠ YeüevlÙee nlee Ûe keâeefvle

©

efieefjOejsMe YeejleceeleË Je#eesme=kedâ heehewŠ heerleb
ke=âlJee JeeceÂieg®YegpeceLe leod efJekeâueeÁlJeb veerleced~

njs j#e j#ekesâYÙeŠ osMeb ÕeYe#ekesâYÙeŠ
Yeewceer- ns jeceÛevõ, ns jIegkegâue ceW Øeieš jeIeJe, ns keâuÙeeCe kesâ cenemeeiej, ns ceOegceeme ceW Øeieš nesves Jeeues
ue#ceerheefle ßeerjece! Deehe Deheves Yeejle keâe OÙeeve keâjW Deewj Yeejle keâer j#ee keâjW~ ns Yejle kesâ yeÌ[s Yeüelee ßeerjece!
d .
Ùen YejleYetefce efJekeâuee DeLee&led keâuee mes jefnle Deewj efJekeâuee DeLee&led JÙeekegâue nes Ûegkeâer nw~ ns efJeÕekeämesve! Deehe
ve
Yeejle kesâ YeefJe<ÙeekeâeMe keâer Deesj osefKeS~ Yeejle ceelee yengle ner efJe<eeo«emle nes jner nQ~ Deepe iebiee keâce&veeMee kesâ
er
meceeve nes ieF& nQ Deewj GmeceW efJeke=âle YetefleÙeeB Deheueehe keâjves ueieer nQ~ Deehe Yeejle keâe OÙeeve keâerefpeS Deewj Gmes
es
yeÛee ueerefpeS~ Deepe veslee Yeer Fme osMe keâes keâuÙeeCe keâer Deesj veneR ues pee jns nQ~ osMe keâe ner efJe›eâÙe keâj jns nQ~
R
s
efpeme Øekeâej keâesF& keâeceOesveg kesâ heg$e keâes keâmeeF& kesâ neLeeW yesÛe os, Gmeer Øekeâej Ùes osMe keâes yesÛe jns nQ~ jepeveerefle
ht
Jeejebievee kesâ meceeve heeefheveer Deewj YeÙehetCe& nes ieF& nw~ Deepe yeieguee nbme kesâ Deemeve hej yew" jne nw ieOeer keâeceOesveg
ig
R
keâes ueuekeâej jner nw Deewj ieOee nefJe Kee jne nw leLee kegâueše kegâueebievee kesâ meeLe F&<Ùee& keâjkesâ Gmekeâer nBmeer GÌ[e jner
ll
nw~ Deepe keäueeefvle kesâ Éeje Meeefvle {keâ ieF& nw Deewj Yeüeefvle mes MeesYee ve° nes ieF& nw~ ns efieefjOej keâefJe kesâ mJeeceer
.A
ßeerjece, Fme meceÙe Yeejle yengle Deele& nes ieÙee nw~ heeefheÙeeW ves Gmekeâer Úeleer keâe Ketve heer efueÙee nw~ Yeejle kesâ yeeÙeeB
s
ya
neLe, yeeÙeeB ves$e, yeeÙeeB pebIee keâeškeâj mJeeLeea ueesieeW ves Gmes efJekeâueebie yevee efoÙee nw DeLee&led Deehekeâe Yeejle DeYeer
N
DeKeb[ veneR nw~ ns njs! Fve leLeekeâefLele j#ekeâeW mes pees efkeâ Deheves osMe keâes ner Kee jns nQ, yeÛee ueerefpeS YeejleYetefce
va
keâes~
Se
ieerle mebKÙee-17
th
jIegveeLe Yeejleogo&Mee keâ®CeeÂMee ÂMeceer#Ùeleeced~

ee
meerleeveeLe Yeejleogo&Mee keâueg<ee ke=âMee ke=âMeceer#Ùeleeced~~

P
si
ØeefCenvÙeles ieew: keâ¿jer meccevÙeles Kejer efkeâ¿jer

ul
oerveeveeLe Yeejleogo&Mee oerveeuemee uemeceer#Ùeleeced~~1~~

T
ri
veslee ef$eveerefleefJeJeefpe&leŠ ØesleeIemevOewŠ meefpe&leŠ

Sh
ve=heveeLe Yeejleogo&Mee efJejmee jmeejmeceer#Ùeleeced~~2~~

11
meodYÙees oefjõwõ&g¢eles Oecee&sÓefJeefveõwog&¢eles

20
megjveeLe Yeejleogo&Mee Oe=lemeeOJemee OJemeceer#Ùeleeced~~3~~

ht
ig
heefjheeefn osMeefceceb ØeYees mev$eeefn efieefjOejkebâ efJeYees

yr
vejveeLe Yeejleogo&Mee efJeefveMee efveMeeefveMeceer#Ùeleeced~~4~~

op
C
Yeewceer- veejo peer efheâj ieeles nQ—ns jIegveeLe peer! Fme Øekeâej Yeejle keâer ogo&Mee keâes Deehe keâ®Cee ves$e mes osKeW~
©
ns meerleeveeLe! Ùen Yeejle DelÙevle ogye&ue nes ieÙee nw DeleŠ MeeskeâhetCe& Yeejle keâer ogo&Mee Deehe osefKeS~ ns oerveeveeLe!
Deepe megKe GlheVe keâjves Jeeueer ieeÙe ceejer pee jner nw Deewj oemeeW keâe Yeej {esves Jeeueer ieOeer mecceeefvele nes jner nw~ ns
oerveeveeLe! Ùen Yeejle DeeuemÙe mes Ùegòeâ nes ieÙee nw~ DeleŠ Fmekeâer oerve DeuemeeÙeer ngF& ogo&Mee osefKeÙes~ Deepe Yeejle
keâe veslee leerveeW Øekeâej keâer meece, oeve Deewj Yeso veerefle mes jefnle nes ieÙee nw DeLeJee ceb$e Meefòeâ, ØeYeeJeMeefòeâ Deewj
GlmeenMeefòeâ mes jefnle nes ieÙee nw~ Ùen lees kesâJeue ØesleeW kesâ heehe-mecetneW mes ner ceeveeW efveefce&le ngDee nw~ ns jepeeDeeW kesâ
F&Õej ßeerjece! Ùen Yeejle jmenerve nes Ûegkeâe nw~ DeleŠ efJeke=âle jmeJeeueer Deevebo mes nerve Yeejle keâer ogo&Mee keâes Deehe
osefKeS~ Deepe oefjõ ueesie meYÙeeW keâe õesn keâj jns nQ Deewj jele-efove peeie™keâ neskeâj Oece& keâe oesnve keâj jns nQ~ ns
osJeleeDeeW kesâ F&Õej, Deepe Yeejle yengle YeÙeYeerle nw DeleŠ Deehe Fmekeâer YeÙebkeâj ogo&Mee osefKeS~ ns ØeYees! Fme osMe keâer
j#ee keâj ueerefpeS Deewj ns meJe&JÙeeheer efieefjOej keâefJe keâes Deevebo osves Jeeues! Fme Yeejle keâes yeÛee ueerefpeS~ ns ceveg<ÙeeW
d .
kesâ F&Õej! Ùen Yeejle megKe keâer jeef$e mes jefnle nes ieÙee nw, DeleŠ efJeke=âle jeef$e Jeeueer Deevebo keâer jele mes jefnle Yeejle
ve
keâer Ùen ogo&Mee Deehe osefKeS~
er
es
ieerle mebKÙee-18
R
s
keâLeb mÙeeod Yeejleesæejes ve peeves peevekeâerpeeves
ht
keâLeb mÙeeled meewKÙeefveOee&jes ve peeves peevekeâerpeeves~~
ig
R
ve ieeJees odJeeŠmeg j#Ùevles Øele#Ùevles Ûe Ye#Ùevles
ll
.A
keâLeb mÙeeod og°mebnejes ve peeves peevekeâerpeeves~~1~~
s
ve Oecex ØeeefCeveeb ØeerefleŠ kegâveerefleJÙee&efhelee YeerefleŠ
ya
N
keâLeb mÙeeled keâ°efvene&jes ve peeves peevekeâerpeeves~~2~~
va
ve veslee Yeejles YeòeâŠ Úueer mJeeLeea OeveemeòeâŠ
Se
keâLeb mÙeeod osMeëe=Áejes ve peeves peevekeâerpeeves~~3~~

th
ve osMes ÂMÙeles mJeene Øekegâ®les efieefjOejes nene

ee
keâLeb mÙeeod je°^mebmkeâejes ve peeves peevekeâerpeeves~~4~~

P
si
Yeewceer- veejo peer efheâj keânles nQ-ns meerleeheles! ceQ veneR peeve hee jne ntB Yeejle keâe Gæej kewâmes nesiee? ceQ Ùen
ul
Yeer veneR mecePe hee jne ntB efkeâ Fme osMe ceW megKe keâe efveOee&jCe kewâmes nesiee? ns veeLe! Deepe ÉejeW hej ieeÙeeW keâer j#ee
T
veneR keâer pee jner nw, Jes keâešer pee jner nQ Deewj KeeÙeer pee jner nQ~ og°eW keâe mebnej kewâmes nesiee? ns peevekeâerpeeves! ceQ veneR
ri
Sh
peeve jne ntB~ Deepe Oece& ceW ØeeefCeÙeeW keâer Øeerefle veneR nw~ ÛeejeW Deesj kegâveerefle Deewj YeÙe JÙeehle nw~ keâ° meceehle kewâmes
11
nesiee? ns peevekeâerheles! ceQ veneR peeve hee jne ntB~ ns meerleeheles! Deepe keâe veslee Yeejle keâe Yeòeâ veneR nw~ Jen Úueer,
mJeeLeea Deewj Oeve ceW Deemeòeâ nes ieÙee nw~ Fme osMe keâe ëe=bieej kewâmes nesiee, ceQ Ùen veneR peeve jne ntB? ns ØeYees! Fme osMe
20
ceW mJeenekeâej veneR efoKe jne nw Deewj efieefjOej keâefJe Yeer ne ne keâjkesâ efÛeuuee jns nQ~ Fme osMe keâe mebmkeâej kewâmes
ht
nesiee, ns peevekeâerveeLe! ceQ veneR peeve hee jne ntB?

ig
yr
ieerle mebKÙee-19
op
C
heMÙe jeIeJe nvle ne leJe Yeejleb ve efJeYeeefle~

©
KeueefJeOegvlegoheerlemegOeefJeOegejf Je efJeOees ØeefleYeeefle~~1~~

Oece&efvejhes#elee ØeeefCe<eg heebMeguelJeb ueeefle~
mJeme=oejefYeoecyegpeb keâefjCeerheowŠ ØeefCeoeefle~~2~~

jepeveerleer™hepeerJeefle peerefJekeâeb efJepeneefle~
efJeyegOeOesvegmejŠ Kejer keâepeefueleceefhe ve peneefle~~3~~
osMeceOJejOetcekesâlegb OetceheeMees õeefle~
DeÙelØeeleŠ meewKÙenslegb mevcevees efveõeefle~~4~~
d .
heMÙe jece efvekeâececemegKeb Yeejleb yeeYeeefle~
ve
er
heeefn keâecegk& eâOej ve Ûesled efieefjOejes peerJeb jeefle~~5~~
es
Yeewceer- ns jeIeJe! osefKeS, neÙe! Deehekeâe Ùen Yeejle efveef§ele ner veneR MeesefYele nes jne nw~ efJeOees DeLee&led ns ßeer
R
JelmeueebÚve! Ùen lees Gme Ûebõcee keâer YeeBefle ueie jne nw efpemekeâe Dece=le og° jeng ves heer efueÙee nw~ Deepe Fme osMe keâer
s
ht
leLeekeâefLele Pet"er Oece&-efvejhes#Ùelee ØeeefCeÙeeW ceW JÙeefYeÛeej keâes pevce os jner nw~ Ùen nefmleveer yenve Deewj helveer kesâ
ig
Yeso ™he keâceue keâes Deheves hewjeW mes cemeue jner nw~ Ùen jepeveerefle Jeejebievee yeveleer ngF& Deheveer og° peerefJekeâe keâes veneR
R
ÚesÌ[ jner nw~ ÙeÅeefhe keâeceOesveg keâe leeueeye kegâeflmele peue Jeeuee nes ieÙee nw efheâj Yeer Fmekeâes ieOeer veneR ÚesÌ[ jner nw~
ll
.A
Ùe%e kesâ Deefive mes heefJe$e Fme osMe keâes Deepe OetceheeMe DeLee&led kegâeflmele Oetce ceefueve yevee jne nw~ megKe kesâ keâejCe
s
™he ØeeleŠ keâeue keâes heekeâj Yeer meeceevÙe ØeeCeer keâe ceve Deepe mees jne nw~ ns ßeerjece! osefKeS, Deepe Ùen Yeejle
ya
megKenerve nes ieÙee nw~ ns OevegOe&j! Fmes MeerIeÇ yeÛee ueerefpeS, veneR lees efieefjOej keâefJe Deehekesâ Éej hej ner Dehevee peerJe
os oWies~ N
va
Se
ieerle mebKÙee-20
th
jece Ùeefo je°^b ve j#eefme kegâ$e leoe ›epeece~

ee
MeeefvlecemceYÙeb ve ÙeÛÚefme leoe eEkeâ ve iepeece~~1~~

P
si
efoJee efveMeb ¢eYeeJeÙegòeâe efkebâ ve ce=<ee JÙepeece~

ul
Ùeefo efnceeefõb onefle yeefÖ: efkebâ ve Oe=efleb lÙepeece~~2~~

T
ri
efYe#eJemle›ebâ lJekeâmcew kebâ keâLeb efJeme=peece

Sh
mJeÙeb ogŠKeœepeŠ keâmcew megKeŠ œepeb me=peece~~3~~

11
efJevee heodYÙeeb osJeceYÙeefÛe&legb keâLeceeÙeece~

20
efJeOees efkebâ nene efJeOegvlegoceÙee: keâLeb kegâpeece~~4~~

ht
DeueyOJee keâjheóerMekeâueb efkeâcemcew efJeYepeece

ig
yr
yeÇtefn efieefjOejØeYees efnlJee lJeeb kebâ megjb Yepeece~~5~~

op
Yeewceer- ns ßeerjece! Ùeefo Deehe je°^ keâer j#ee veneR keâj jns nQ, lees nce keâneB peeSB? Ùeefo Deehe ncekeâes Meeefvle
C
©
veneR os jns nQ lees nce keäÙeeW veneR neLeer kesâ meceeve ceòe nes peeSB~ Ùeefo nce efove-jele DeYeeJe mes Ùegòeâ nQ lees Pet" keâe
yenevee keäÙeeW ve ueW? Ùeefo Deefive efnceeueÙe keâes peuee jne nw lees nce Dehevee OewÙe& keäÙeeW ve ÚesÌ[W? mJeÙeb ÚeBÚ keâer YeerKe
ceeBieves Jeeues nce otmejs keâes Dece=le kewâmes oW~ mJeÙeb nce og:Keer neskeâj otmejeW kesâ efueS megKe keâe mepe&ve kewâmes keâjW? Ùeefo
ÛejCe ner veneR nw lees nce osJehetpeve kesâ efueS kewâmes peeSB? ns ßeerJelmeuee_Úve! Ùeefo nceeje mJe™he jeng keâe nw lees nce
cebieue kewâmes yeve peeSB? Ùeefo ncekeâes jesšer keâe šgkeâÌ[e Yeer veneR efceuee lees nce otmejeW keâes kewâmes oW? ns efieefjOej keâefJe
kesâ mJeeceer! Deehe ner yeleeFÙes, Deehekeâes ÚesÌ[keâj nce efkeâme mJeeceer keâe Yepeve keâjW?
ieerle mebKÙee-21
jece jeefleb jeefme veefn je°^s keâLeb efveJemeece~
d .
onefle Ùeefo JeefÖefn&ceeefõb leoe kegâ$e Jemeece~~1~~
ve
er
Ùeefo peieppeieoerMe jesefoefle keâLeb leefn& nmeece~
es
mJeheefle njew leoerÙeMeeJee: efkeâVe MegveŒemeece~~2~~
R
Ùeefo mehe$eeke=âleb efJeÕeb keäJesJe osJe uemeece~
s
ht
efJeefheveceefhe Jesefheleb Ùeefo efJeniee keâLeb efJeuemeece~~3~~
ig
R
veerjmee Ùeefo jmee peelee leoe efkebâ mejmeece~
ll
.A
jemeYees jmeles jmesMeb efkeâefcen nvle jmeece~~4~~
s
Ùeefo ce®mle®Cemleoe Jeukebâ efkeâceerMe Jemeece~
ya
ne MceMeeves keâLeb efieefjOejefieje efieefjMe jmeece~~5~~
N
va
Yeewceer- veejo peer efheâj ieeles nQ—ns ßeerjece! Ùeefo Deehe ke=âhee keâe oeve veneR oWies lees Fme je°^ ceW nce kewâmes jn
Se
mekeâles nQ? Ùeefo Deefive ner efnceeÛeue keâes peuee jne nes lees nce keâneB efveJeeme keâjW? ns peieoerÕej! Ùeefo meeje mebmeej
jes jne nw lees nce kewâmes nBme mekeâles nQ? efmebn kesâ meesles jnves hej Gmeer efmebn kesâ yeÛÛes nce meye kegâòes mes keäÙeeW veneR [jWies?
th
ee
ns osJe! Ùeefo meeje mebmeej yeeCeeW mes pepe&efjle Deewj IeeÙeue nes ieÙee nw lees nce keâneB megMeesefYele neW? Ùeefo Jeve ner
P
keâcheeÙeceeve nes jne nw lees nce he#eer keâneB Deevevo keâjW? Ùeefo mechetCe& he=LJeer jmenerve nes ieÙeer nw lees nce kewâmes mejme
si
nes mekeâles nQ? Ùeefo ieOee ner jmesMe DeLee&led vecekeâ keâe DeemJeeove ues jne nes lees nce efkeâmekeâe mJeeo ueW? Ùeefo
ul
ce®mLeue le®Ce DeLee&led meef›eâÙe nw lees ns F&Õej nce yeukeâue kewâmes OeejCe keâjW keäÙeeWefkeâ Ùeefo ce®mLeue ceW hesÌ[ ner veneR
T
lees Gmekeâer Úeue keâneB mes efceuesieer neÙe? Mcemeeve Yetefce ceW efieefjOej keâefJe keâer JeeCeer mes efieefjMe DeLee&led efMeJepeer keâes
ri
Sh
Deevevo osves Jeeues Deehe ßeerjece keâes kewâmes Deeveefvole keâjW~

11
ieerle mebKÙee-22
20
$Ùe#ÙesMe osMecesveb cee ÙeÛÚ je#emesYÙeŠ~

ht
Øes#ÙesMe osMecesveb cee Øes#e je#emesYÙeŠ~~

ig
veveg jepeveereflejs<ee Jeeje”vewJe peelee

yr
op
kegâØeleerefleYeerefleMes<ee ve=lÙee”vewJe Yeelee~

C
Ùe#esMe osMecesveb cee Ùe#e je#emesYÙeŠ~~1~~

©
veslee ceneefYeveslee heehewvemeeb ØeCeslee

cegõwkeâue#ÙeÛeslee: meÛÛeslemeeb efJeveslee~
o#esMe osMecesveb cee o#e je#emesYÙeŠ~~2~~

pevelee efJeOece&Meeruee heehee hegceLe&keâeruee
keäueeryee pe[e Øeceeruee otjesefpPelesMeueeruee~
oer#esMe osMecesveb cee oer#e je#emesYÙeŠ~~3~~
ieeJees ve iees$enslegve&efn Ùe%eOetcekesâlegŠ
d .
ve efn Jesokeâce&meslegve& ceKee«eÙethekesâlegŠ~
ve
er
efMe#esMe osMecesveb cee efMe#e ogue&Yeje#emesYÙeŠ~~4~~
es
YeejleoMeeb efJeheMÙeved OewÙeË efvepeb efvejmÙeved
R
oOe&efle& efieefjOejesÓMeb jeIeJe Meceeb mecemÙeved~
s
ht
j#esMe osMecesveb cee j#e je#emesYÙeŠ~~5~~
ig
R
Yeewceer- ns $eÙe#Ùe! DeLee&led leerve ves$eeW Jeeues efMeJepeer kesâ Yeer F&Õej Fme osMe keâes je#emeeW kesâ efueS cele oerefpeS~
ll
.A
ns megvoj ™heJeeveeW ceW ßes‰ Deehe Fme osMe keâes je#emeeW keâes osves kesâ efueS oMe&ve keâe efJe<eÙe cele yeveeFÙes~ efveef§ele ner
Ùen jepeveerefle Jeejebievee ner nes ieÙeer nw Deewj FmeceW Deye DeefJeÕeeme Deewj YeÙe ner Mes<e jn ieÙee nw Ùen ve=lÙeebievee pewmeer
s
ya
nes ieÙeer nw~ ns Ùe#eeW kesâ F&Õej ØeYeg ßeerjece! Fme osMe keâes je#emeeW kesâ efueS cele meceefhe&le keâerefpeS~ Deepe veslee yengle
N
yeÌ[e veeškeâer nes ieÙee nww Deewj Jen heehe leLee DehejeOeeW keâer jÛevee keâjves ueiee nw, Gmekeâe efÛeòe cegõe kesâ Depe&ve ceW ner
va
ueiee ngDee nw, Jen mevleeW keâes oefC[le keâj jne nw~ ns Ûelegj efMejesceefCe! Fme osMe keâes je#emeeW keâer Ûelegjlee kesâ efueS cele
Se
GheueyOe keâjeFÙes~ Ùen pevelee DeOece&Meerue nes ieÙeer nw, FmeceW heehe keâer ØeÛegj cee$ee Dee ieÙeer nw~ Fmekeâe heg®<eeLe& Yeer
th
ØeefleyebefOele nes ieÙee nw~ Ùen vehegbmekeâ Deewj efve§es° nes Ûegkeâer nw~ FmeceW DeeuemÙe keâer cee$ee Yeer yengle Dee ieÙeer nw~
ee
FmeerefueS YeejleerÙe pevelee ves Deeheßeer keâer ueerueeDeeW keâes otj mes ner ÚesÌ[ efoÙee nw~ ns oer#eeDeeW kesâ F&Õej! Fme osMe keâes
P
je#emeeW kesâ efueS oer#ee keâe efJe<eÙe cele yeveeFÙes~ Deepe ieewJeeW keâe mecetn FefvõÙeeW kesâ j#ee keâe nsleg veneR yeve jne nw
si
keäÙeeWefkeâ Deepe Ùe%e keâe Deefive veneR efoKe jne nw~ ve lees ÙeneB Jewefokeâ Oece& mesleg keâer Øeefle‰ehevee nw Deewj ve ner ÙeneB
ul
Ùe%e-mlecYe efoKe jns nQ~ ns efMe#eeDeeW kesâ F&Õej! Deehe ogue&Ye je#emeeW mes meeJeOeeve jnves kesâ efueS Fme osMe keâes efMe#ee
T
ri
oerefpeS~ Yeejle keâer oMee osKekeâj Dehevee OewÙe& ÚesÌ[lee ngDee meye kegâÚ mebÙece mebef#ehle keâjkesâ efieefjOej keâefJe yengle
Sh
og:Keer nes jne nw~ ns F&Õej! Fme osMe keâer j#ee keâerefpeS, hej je#emeeW kesâ efueS j#ee cele keâerefpeS~
11
efJeMes<e-ÙeneB DevegoeòeslJe ue#eCe Deelceves heo keâer DeefvelÙelee kesâ ner keâejCe meYeer DeelcevesheoerÙe OeelegDeeW keâes
20
Yeer hejmcew heoceW ØeÙegòeâ efkeâÙee ieÙee nw~

ht
ieerle mebKÙee-23
ig
yr
jIegvevove jeIeJe jece njs YeJe YeejleYeeueueueece njs~

op
ve=hevevove jeIeJe jece njs YeJe YeejleYeeueueueece njs~~

C
efßelemelheLecevceLemegvoj ns YeJemeeiejveeiejcevoj ns,

©
veleefmevOegmegleeJejkeâvoj ns efßelekeâvojYethehegjvoj ns~

peveÛevove jeIeJe jece njs YeJe YeejleYeeueueueece njs~~1~~
keâefuelesefvojoejvelesefvoj ns efJeiele›eCemeodiegCeceefvoj ns,

ceneceeveJekewâjJeÛeefvoj ns cegKekeâeefvleefJeefveefvoleÛeefvoj ns~
YeJeJevove jeIeJe jece njs YeJe YeejleYeeueueueece njs~~2~~
efÉheoebJej JesoefJeoeb Jej ns kegâYe=leebJej MeŒeYe=leebJej ns,
iegCeMeerefueleMewuemegleeJej ns jCeheefC[leYetefcemegleeJej ns~
d .
Keue›eâvove jeIeJe jece njs YeJe YeejleYeeueueueece njs~~3~~
ve
er
efJeceo oMekeâvOejefmevOegj ns nefjJevOegjJevOegjJevOegj ns,
es
Â{keâvOejOevÙeOevegOe&j ns efßeleefieefjOejOeefvJeOegjvOej ns~
R
Oece&mÙevove jeIeJe jece njs YeJe YeejleYeeueueueece njs~~4~~
s
ht
Yeewceer- ns jIegkegâue kesâ vevove! ns jIegkegâue ceW Øekeâš mcejCe ceeVe mes heeheeW keâes njves Jeeues YeieJeeve jece! Deehe
ig
R
Yeejle kesâ cemlekeâ kesâ jlve yeve peeFÙes~ ns jepeJebMe keâes Deeveefvole keâjves Jeeues ØeYeg! Deehe YeejleJe<e& kesâ cemlekeâ kesâ
ll
ceefCe yevekeâj efJejeefpeÙes~ ns ßes‰ heLe keâe ßeÙeCe keâjves Jeeues keâeceosJe mes Yeer megvoj YeJemeeiej cebLeve kesâ efueS Ûelegj
.A
cebojeÛeue mJe™he ØeCele ngÙes ue#ceerheefle kesâ keâ®Ceepeue keâes ve° keâjves Jeeues mJeÙeb ner MejCeeieleeW kesâ efueS megKe
s
ya
Deewj DeMeeŒeerÙe keâeÙeeX ceW YeÙe GlheVe keâjves Jeeues jepesvõ! YeòeâeW keâes Deevevo osves Jeeues ßeerjece! Deehe Yeejle
N
cemlekeâ kesâ jlve yeve peeFÙes~ ns DehetJe& MeesYee mecheVe leLee efpeve Deeheßeer keâer Oece&helveer meerleepeer keâes ue#ceerpeer Yeer
va
ØeCeece keâjleer nQ, Ssmes ns ceneceeveJe™he kegâcego keâes efJekeâefmele keâjves kesâ efueS Ûevõcee mJe™he Deewj cegKe keâer keâeefvle
Se
mes Ûevõcee keâes efveefvole keâjves Jeeues, Ssmes ns efMeJepeer kesâ Yeer JevoveerÙe jeIeJe ßeerjece! Deehe Yeejle kesâ efMejesceefCe yeve
peeFÙes~ ns ceveg<Ùe ßes‰, hejce ßes<", jepeßes‰, meJe& MeŒeOeeefjÙeeW ceW ßes‰, ßeerjece! ns Deheves iegCeeW mes heeJe&leer heefle-efMeJe
th
ee
peer keâes Yeer mevleg° keâjves Jeeues, meb«eece ceW kegâMeue meerleeheefle, og°eW keâes ™ueeves Jeeues ØeYeg ßeerjece! Deehe Yeejle kesâ
efMejesjlve yeefveÙes~ jeJeCe pewmes celeJeeues neLeer keâes ceonerve keâjves Jeeues, efmebn kesâ meceeve mkeâvOe Jeeues SJeb mebmeej kesâ
P
si
yevOeg DeeÛeeÙe& Mes<e Gvekesâ Yeer yevOeg efJe<Ceg leLee Gvekesâ Yeer hejce Øesceemheo ßeerjece ÂÌ{ mkeâvOe, OevÙeJeeo kesâ hee$e
ul
Skeâ cee$e OevegOe&j Deewj efieefjOej keâefJe kesâ DeeßeÙe OevegOee&efjÙeeW kesâ Yeer OegjvOej, Oece& jLe hej Dee™Ì{, ns ßeernjs jeIeJe
T
YeieJeeve jece! Deehe Yeejle kesâ cemlekeâ kesâ cegkegâšceefCe yeve peeFÙes~
ri
Sh
ieerle mebKÙee-24
11
YeJeYe_peve jeIeJe jece DeÙes heefjheeueÙe YeejleJe<e&YegJeced~~

20
ef$ehegjevlekeâkeâeceg&keâKeC[ve ns oMekeâvOejohe&efJeKeC[ve ns
ht
efvepemesJekeâÛeC[veÛeC[ve ns JemegOeeleueceC[veceC[ve ns~

ig
yr
efßelemeppeve jeIeJe jece DeÙes! heefjheeueÙe YeejleJe<e&YegJeced~~1~~

op
ve efn j#eefle vese$f epevees peveleeb ve efn ÙeÛÚefle Meeefvlecenes efJeveleeb

C
©
heefjpeefÛÚefle oerveØepeeb efJeveleeb heefjleŠ ef#eefleceehleceÙeeb Jeefveleeced~

Keueie_peve jeIeJe jece DeÙes! heefjheeueÙe YeejleJe<e&YegJeced~~2~~
JÙeLeles leJe YeejleYetefceefjÙeb ueYeles veefn Mece& keâoeefhe ve Meced
heefjÙeeefle hejeYeJeceeefOeYeÙeb heefjheMÙe efJeMeeskeâkegâMeeskeâceÙeced

keâ®CeeIeve jeIeJe jece DeÙes! heefjheeueÙe YeejleJe<e&YegJeced~~3~~
veefn Oece&heLees efn meceeefõÙeles Øeke=âefleefve&ke=âleeefJeke=âlee efOeÇÙeles
DevegJeemejcesJe eflejefm›eâÙeles keâefJeefieefjOej SlÙe efYeÙeb efceüÙeles~
pevej_peve jeIeJe jece DeÙes! heefjheeueÙe YeejleJe<e&YegJeced~~4~~
d .
ve
Yeewceer- ns YeJeYebpeve jeIeJe ßeerjece! Deehe YeejleJe<e& Yetefce keâe heeueve keâerefpeÙes~ ns efMeJe keâe Oeveg<e leesÌ[ves
er
Jeeues, ns jeJeCe keâe Denbkeâej otj keâjves Jeeues, ns Deheves mesJekeâeW keâes meleeves JeeueeW keâes oC[ osves Jeeues, ns he=LJeer kesâ
es
DeeYet<eCe mevleeW kesâ Deuebkeâej meppeveeW kesâ DeeßeÙe jeIeJe ßeerjece! Deehe YeejleYetefce keâe heeueve keâerefpeS~ Deepe
R
vesleeDeeW keâe Jeie& pevelee keâer j#ee veneR keâj jne nw~ ve ner efJeveceüleehetJe&keâ Meeefvle Øeoeve keâj jne nw Deewj Ùen lees
s
efvejern, oerve Øepee keâes ner Deewj YeÙeYeerle veejer kesâ meceeve DeYeÇevle Fme he=LJeer keâes ner KeeS pee jne nw~ ns og°eW keâes ve°
ht
ig
keâjves Jeeues ßeerjece! Deehe YeejleYetefce keâe heeueve keâerefpeS~ Deehe keâer Ùen Yeejle Yetefce yengle JÙeefLele nes jner nw Deewj
R
Ùen keâYeer ve lees Meeefvle ner hee jner nw ve lees megKe Ùen Øeehle keâj jner nw~ Deheceeve, jesie, YeÙe, efJeke=âleMeeskeâ leLee
ll
.A
kegâeflmele Ùeesie keâer ØeÛegjlee keâes ner hee jner nw ns keâ®Cee kesâ cesIe ßeerjece! Deehe YeejleYetefce keâe heeueve keâerefpeS~ Deepe
Oece&heLe keâe Deeoj veneR nes jne nw~ Øeke=âefle Yeer Deheceeefvele Deewj efJeke=âle neskeâj peer jner nw~ Øeke=âefle efoveeW efove
s
ya
eflej<ke=âle nes jner nw Deewj Fme Øekeâej JewefÕekeâ YeÙe Øeehle keâjkesâ efieefjOej keâefJe keâer Yeer ce=lÙeg nesvee ner Ûeenleer nw~ ns
N
YeòeâeW keâes Deevevo osves Jeeues jeIeJe ßeerjece! Yeejle Yetefce keâe heeueve keâerefpeS~
va
ieerle mebKÙee-25
Se
jIegveeLe veeLeÙesLee YeejleceveuheceeleË

th
ee
ve=heveeLe veeLeÙesLee YeejleceLeeuheceele&ced~~

P
hegje Ùe$e JeefÖnes$eb ieesefYeŠ mce heeefle iees$eb

si
ul
le$ewJe heehelees$eb Oeòes efJeheteflehees$eced~

T
vejveeLe veeLeÙesLee YeejleceLeeuheceele&ced~~1~~

ri
Sh
hegje Ùe$e OetcekesâlegŠ efßeleÙe%eÙethemeslegŠ

11
le$ewJe keâesÓefhekesâlegŠ megKenejer MeeskeânslegŠ~

20
peveveeLe veeLeÙesLee Yeejlecekeâuheceele&ced~~2~~

ht
YejleeŒeÙemlJeoerÙee Yet<eeefÙelee ÙeoerÙee

ig
KeueveeÙekeâemleoerÙee ceueÙeefvle ÛewleoerÙee~

yr
op
peieVeeLe veeLeÙesLee Yeejlecekeâuheceele&ced~~3~~

C
yeYe&efle& ves$eleesÙeb oOe&efle& vees cenesÓÙeb

©
pePe&efle& ÂkeâdheÙeesÓÙeb pen&efle& efieefjOejesÓÙeced~

meerleeveeLe veeLeÙesLee Yeejlecepeuheceele&ced~~4~~
Yeewceer- ns jIegveeLe, ns peerJeeW kesâ veeLe jIegveeLepeer! DelÙevle efJekeâue Fme Yeejle keâer j#ee keâerefpeS~ ns jepeeDeeW
kesâ veeLe ßeerjece! Fme Deheves Úesšs mes Yeejle keâer j#ee keâerefpeS~ peneB henues Deefivenes$e Deheveer efkeâjCeeW mes mechetCe&
mebmeej keâer j#ee keâjlee Lee~ JeneR heehe keâe keâesÌ[e efueS ngS ogie&efvOehetCe& metDej keâe cegKe heeueve keâj jne nw Deewj
Dehevee mLeeve pecee jne nw~ ns ceveg<ÙeeW kesâ veeLe! Deehe Deuhe yeue Jeeues Deeòe& Yeejle keâer j#ee keâerefpeS Deewj heeueve
keâerefpeS~ efpeme Yeejle ceW henues Ùe%emlecYeeW keâe mesleg yeveekeâj Ùeeef%ekeâ Deefive efJejepeceeve ngDee keâjlee Lee~ Deepe
Gmeer Yeejle ceW megKe njves Jeeuee og:Ke keâe keâejCe Skeâ DehetJe& kesâleg «en veive vele&ve keâj jne nw~ ns ueeskeâveeLe! Deye
d .
Deehe Deele& Yeejle keâe heeueve keâerefpeS~ Deehekesâ leerveeW Yejle DeLee&led $e+<eYepeÙevleer heg$e Yejle, og<Ùevle Mekegâvleuee
ve
heg$e Yejle leLee oMejLekewâkesâÙeerheg$e Yejle efpemekesâ DeeYet<eCe yeves Deepe Gmeer kesâ KeueveeÙekeâ Fmeer osMe ceW pevces ngS
er
es
ueesie Fmes ceefueve yevee jns nQ~ ns peieVeeLe! Deehe De%eele efve§eÙe Jeeues Fme Yeejle keâer j#ee keâerefpeS~ ns ØeYees!
R
efieefjOej keâefJe Deheveer DeeBKeeW ceW DeeBmet Yej jne nw, ØemeVelee keâe lespe veneR OeejCe keâj jne nw Deewj Deheves ves$e peue
s
keâer Je<ee& keâj jne nw leLee Deheveer ieefleMeeruelee keâes Yeer meceehle keâj jne nw~ ns meerleeheles! cetkeâ ›eâvove keâjves Jeeues
ht
Deeòe& Yeejle keâes Deehe yeÛee ueerefpeS~ Fmes SsÕeÙe& Øeoeve keâerefpeS, DeeMeerJee&o oerefpeS~
ig
R
ieerle mebKÙee-26
ll
.A
jIegveeLe veeLeÙevles YeejleØepee YeJevleb
s
ya
ns veeLe veeLeÙevles YeejleØepee YeJevleced~~
N
ieeJees efvenvÙeceeveeŠ MeleMeŠ ke=âleeJeceevee
va
efJeIvewefJe&nvÙeceevee mevlees ieleeÓefYeceevee~
Se
ßeerveeLe veeLeÙevles keâesmeuehegjs Jemevòeced~~1~~

th
heohe©eceekeâjvob leJe Jeef°Yees efve<eeoŠ

P ee
ÛejCeecyegpeeleÉvob me efoÂ#elesÓefJe<eeoŠ~
si
ueeskeâveeLe veeLeÙevles JevÙee Jeves uemevleced~~2~~

T ul
cejCeesvcegKees pešeÙegefve&lÙeb Øeleer#eles lJeeb

ri
MeJejer meme¿šeÙegŠ melÙeb meceer#eles lJeeced~

Sh
oerveeveeLe veeLeÙevles keâheÙees Oevegmhe=Mevleced~~3~~

11
ßegeflemebmke=âefle§e meerlee jeJeCeùlee efJeveerlee

20
j#eesefJeosefMeveerlee meeroefleleceeb meceerlee~

ht
ig
lJeeceveeLe veeLeÙevles efieefjOejYeÙeb ke=â<evleced~~4~~

yr
op
Yeewceer- ns jIegveeLepeer! Yeejle keâer ØepeeSB Deehemes ÙeeÛevee keâj jner nQ~ ns veeLe! YeejleerÙe ØepeeSB Deehemes
C
DeeMeerJee&o ceeBie jner nQ~ Deepe keâjesÌ[eW keâer mebKÙee ceW Deheceeefvele neskeâj ceejer pee jner ieewSB SJeb efJeIveeW mes heerefÌ[le nes
©
jns efvejefYeceeve mevlepeve keâesmeuehegj ceW efveJeeme keâj jns Deehemes ØeeLe&vee keâj jns nQ~ ns ØeYees! ueeskeâeW kesâ veeLe, efve<eeo
kesâJeš efJe<eeojefnle neskeâj Deehekesâ ÛejCekeâceue kesâ oMe&ve keâjvee Ûeenlee nw Deewj Deehekesâ ÛejCekeâceue keâe cekeâjvo
DeLee&led ÛejCeece=le Ûeenlee nw~ Ùes JeveJeemeer ueesie Jeve ceW megMeesefYele nesves Jeeues Deehemes ØeeLe&vee keâj jns nQ cejCeesvcegKe
pešeÙeg Deehekeâer Øeleer#ee keâj jnb nQ~ Deewj me¿šeheVee peerJeve Jeeueer ceeB Meyejer Deehekesâ mevleefnlew<eer JÙeJenej keâer
meceer#ee keâj jner nQ~ ns oerve Meyejer kesâ veeLe oerveeveeLe Oeveg<e keâes mheMe& keâj jns Deehemes JeevejieCe DeeMeerJee&o ceeBie
jns nQ~ osefKeS, Jewefokeâ mebmke=âefle mJe™he efJeveceü meerleepeer keâe jeJeCe ves njCe keâj efueÙee Deewj Jen efJeosMeer je#eme Éeje
yevoer yeveeF& ieF& YeÙeYeerle neskeâj efÛeuuee jner nQ~ ns DeveeLeeW kesâ veeLe! efieefjOej keâefJe kesâ YeÙe keâes otj keâjles ngS
Deehemes meYeer ueesie DeeMeerJee&o keâer keâecevee keâj jns nQ~
.
ieerle mebKÙee-27
d
ve
jeceYeõ Yeejleb #eCeb meceer#Ùeleeb cegngefve&jer#Ùeleeb
er
es
lJecemÙe Ùelees je°ôwJeleced~~
R
efvelÙecesJe keâesefšMees efvenvÙevles ieeJeŠ
s
ht
meeiejs<eg veerÛekewâefve&ceppÙevles veeJeŠ~
ig
osJeosJe Yeejleb YeÙeb meceer#Ùeleeb, hegveefve&jer#Ùeleeb
R
ll
lJecemÙe Ùelees je°ôwJeleced~~1~~
.A
heos heos heoe›eâevleceele¿JeeefoefYeŠ
s
ya
›eâceceeCewŠ meceekeäueevleb ÙeJevewŠ ØeceeefoefYeŠ~
N
oerveeveeLe Yeejleb Yejb meceer#Ùeleeb, efvepeb efvejer#Ùeleeb
va
Se
vesleejesÓefYevesleejesÓefhe Je_ÛeÙeefvle Jew ØepeeŠ

th
ee
mevleleceeKegIvee FJe ueg_ÛeÙeefvle meõgpee:~

P
jeIeJesvõ Yeejleb jnŠ meceer#Ùeleeb efvelÙeb efvejer#Ùeleeb

si

T ul
Ùeesef<ele§e ™hepeerJee vewJe keâeefhe yeÇer[e

ri
Sh
oMeË oMeË JeOe&ceevee efieefjOejmÙe heer[e~

jeceÛevõ Yeejleb Je=òeb meceer#Ùeleeb, efvehegCeb efvejer#Ùeleeb
11
20

ht
Yeewceer- ns jeceYeõ! Fme Yeejle keâer #eCe Yej meceer#ee keâj ueerefpeS, Fmekeâe yeej-yeej efvejer#eCe keâerefpeS~
ig
keäÙeeWefkeâ Deehe Fmekesâ je°ôsJelee nQ~ ns osJeleeDeeW kesâ osJelee ØeYeg ßeerjece! efvelÙe keâjesÌ[eW keâer mebKÙee ceW ieewSB ceejer pee
yr
jner nQ Deewj veerÛeeW Éeje meeiejeW ceW Deveepe mes Yejer ngF& veewkeâeSB [gyees oer pee jner nQ~ ns osJeleeDeeW kesâ osJelee ØeYeg
op
ßeerjece! Deepe Yeejle kesâ YeÙe keâer meceer#ee keâerefpeS, Skeâ yeej hegveefve&jer#eCe keâj ueerefpeS keäÙeeWefkeâ Deehe Fmekesâ je°^
C
osJelee nQ~ ns ØeYees! DeelebkeâJeeefoÙeeW ves Fme Yeejle kesâ heie-heie hej Dee›eâceCe keâjkesâ DeiegJee keâj efueÙee nw Deewj
©
Øeceeoer ÙeJeveeW ves Iegmehew" keâjkesâ Fmes Iesj efueÙee nw~ ns oerveeW kesâ veeLe! Deehe Yeejle kesâ Yeej keâer meceer#ee keâerefpeS,
Dehevee efvejer#eCe keâerefpeS keäÙeeWefkeâ Deehe Fme je°^ kesâ osJelee nQ~ Deepe veslee DeefYeveslee yevekeâj Oeeefce&keâ Øepee keâes "ie
jns nQ Deewj efyeuueerÙeeW keâer YeeBefle efvejvlej Gmes ®iCe keâjkesâ veeWÛe jns nQ~ ns jeIeJesvõ! Deehe Yeejle keâer Skeâevle ceW
meceer#ee keâerefpeS Deewj iecYeerjlee mes efvejer#eCe keâerefpeS keäÙeeWefkeâ Deehe Fmekesâ je°^ osJelee nQ~ Deepe veeefjÙeeB ™he yesÛe
jner nQ, efkeâmeer Øekeâej keâer ueppee veneR jn ieF& nw~ Ùen ÂMÙe osKe-osKekeâj efieefjOej keâefJe kesâ ùoÙe ceW heerÌ[e yeÌ{ jner
nw~ ns ßeerjeceÛevõpeer! Deehe Yeejle kesâ Ûeefj$e keâer meceer#ee keâerefpeS Deewj efvehegCelee mes efvejer#eCe keâerefpeS keäÙeeWefkeâ Deehe
Fme je°^ kesâ osJelee nQ~
.
ieerle mebKÙee-28
d
ve
ns veJeveefueveveÙeve ns jece ßeerMeÙeved
er
es
ns ØeYees heMÙe Yees YeejleeR ogo&Meeced~~
R
keâesefšMees nvÙeceeveeŠ meoe OesveJeŠ
s
ht
JÙeesceJÙeehlevJeles meeefce<ee jsCeJeŠ~
ig
›eâvoefle peieæce&mÙevove MeerIeÇb oÙemJe ns jIegvevove
R
ll
ns ØeYees heMÙe Yees YeejleeR ogo&Meeced~~1~~
.A
lJelØeleer#ees efve<eeoes efve<eerolÙeÙeced
s
ya
peg°Je=#ees efJe<eeoes efJe<eerolÙeÙeced~
N
MeerIeÇb mJeerkegâ® efJeefheveieceveceeMeerueÙe Yeòeâeved peveleeJeve
va
Se
lJeeb efoÂ#evle Sles efkeâjelee njs

th
ee
lJeeb Øeleer#evle FpÙee Meceelee njs~

P
ve kegâ® efJeuecyeb JevepeJeove DeJeuecyeÙe efJeefheveb Meeruemeove

si

T ul
lJeledØeleer#eejlee Yees pešeÙegef§elee

ri
Sh
ceelee Meyejer lJeoeMee lJeje mebÙeglee~

hetjÙe keâe*d#eeb efieefjOejOeve jepeÙe mJepeveeved jepeerJeveÙeve
11
20

ht
Yeewceer- ns veJeerve keâceue ves$e, ns meerleepeer kesâ ùoÙe ceW efveJeeme keâjves Jeeues ØeYeg! Deehe Yeejle keâer ogo&Mee
ig
osefKeS~ ÙeneB meowJe keâjesÌ[eW-keâjesÌ[eW ieewJeW ceejer pee jner nQ Deewj Gvekesâ ceeBme mes Ùegòeâ Oetefue mes DeekeâeMe Yej jne nw~
yr
ns Oece&jLeer! mechetCe& peiele efÛeuuee jne nw~ ns jIegvevove! Deehe MeerIeÇ oÙee keâerefpeS Deewj Yeejle keâer ogo&Mee osefKeÙes~
op
Deehekeâer Øeleer#ee keâjlee ngDee kesâJeš yew"e-yew"e yeeš peesn jne nw Deewj Je=#e keâe DeeßeÙe efueÙes ngS efJeefMe° DeJemeeo
C
mes Ùegòeâ Ùen og:Keer Yeer nes jne nw~ Deehe Jeveieceve MeerIeÇ mJeerkeâeefjÙes Deewj YeòeâeW keâes Deeveefvole keâerefpeS~ ns efvepepeveeW
©
keâer j#ee keâjves Jeeues ßeerjece! Deehe Yeejle keâer ogo&Mee osefKeÙes~ Ùes efkeâjele Deehekeâe oMe&ve Ûeen jns nQ Deewj Ùe%emebÙece
mes Ùegòeâ cegefvepeve Deehekeâer Øeleer#ee keâj jns nQ~ ns keâceuecegKe! Deehe efJeuecye cele keâerefpeS~ ns Meerue kesâ ceefvoj!
Deye Jeve keâe DeJeuecye ueerefpeS Fme Yeejle keâer ogo&Mee osefKeÙes~ ØeYees jepeerJeueesÛeve! pešeÙeg keâer efÛelee Deehekeâer
Øeleer#ee keâj jner nw~ ceelee Meyejer Deehekeâer DeeMee ceW Deelegjlee mes Yejer ngF& nQ~ ns efieefjOej keâefJe kesâ Oeve ßeerjeIeJe!
meyekeâer FÛÚe hetCe& keâerefpeS Deewj Deheves YeòeâeW keâes ØekeâeefMele keâerefpeS~
ieerle mebKÙee-29
›epeeMeg efoJÙeb ns meerleepeeves Jeveb cevees%eb efn oC[keâeveeced~
d .
ßeerpeeMeg YeJÙeb ns ÛeeheheeCes Jeveb cevees%eb efn oC[keâeveeced~~1~~
ve
er
ØeÙeeleg meeOeË lJeÙee Øeleerlee mJejepÙeue#ceermecee efn meerlee~
es
lÙepemJe Jes<eb uemelke=âheeCes Jeveb cevees%eb efn oC[keâeveeced~~2~~
R
meue#ceCemlJeb Oe=les<egÛeeheŠ megJeukeâuee{dÙees jefJeØeleeheŠ~
s
ht
me=pemJe yeeCeeved efJeMegæyeeCes Jeveb cevees%eb efn oC[keâeveeced~~3~~
ig
R
Ghes#Ùe jepÙeb megyevOegYeepÙeb meceer#Ùe ÛewpÙeb cegoJw e meepÙeced~
ll
.A
iepeeMeg iepÙeb mhegâjleØeheeCes Jeveb cevees%eb efn oC[keâeveeced~~4~~
s
efvemeie&meewcÙemmeleeb ØeCecÙemlJeceeÙe&iecÙeesÓmeleeb ve vecÙeŠ~
ya
YepemJe efieefjOejefiejwkeâØeeCes Jeveb cevees%eb efn oC[keâeveeced~~5~~
N
va
Yeewceer- ns meerleeheles! Deye megvoj oC[keâ Jeve ceW MeerIeÇ heOeeefjÙes~ ns Oeveg<eheeCes! Deye MeerIeÇ oC[keâ Jeve keâes
Se
megvoj yevee oerefpeS~ mJejepÙe ue#ceer keâer YeeBefle efJeÕemle meerleepeer Yeer Deehe ner kesâ meeLe megvoj oC[keâ Jeve ceW heOeejW
Deewj ns megvoj Ke[die OeejCe keâjves Jeeues ØeYeg Deehe Dehevee jepekeâerÙe JesMe ÚesÌ[ oerefpeS~ Oeveg<e-yeeCe OeejCe efkeâÙes
th
ee
ngÙes yeukeâue mes Ùegòeâ metÙe& kesâ meceeve Øeleehe Jeeues Megæ JeeCeer mes mecheVe Deehe ßeerjeIeJe ue#ceCe peer kesâ meeLe Jeve
P
ceW heOeejW Deewj je#emeeW hej Deheves DeceesIe yeeCeeW keâe Øenej keâjW~ ßes‰yebOeg Yejle peer Éeje heeueveerÙe Fme jepÙe keâer
si
Ghes#Ùee keâjkesâ Deewj ØemeVelee hetJe&keâ Ie=le keâer Deengefle Jeeues Ùe%e keâer meceer#Ùee keâjkesâ ns Me$eg JeOe kesâ efueS mhegâefjle
ul
YegpeeDeeW Jeeues ØeYeg! Deehe neefLeÙeeW mes Ùegòeâ megvoj oC[keâ Jeve ceW ØeJesMe keâerefpeS~ ns ØeYeg! Deehe mJeYeeJe mes meewcÙe
T
mebleeW kesâ ØeCecÙe Deewj DeeÙeeX Éeje ieceveerÙe nesles ngÙes Yeer og°eW kesâ veceveerÙe veneR nQ! FmeefueS ßeer efieefjOej keâefJe keâer
ri
Sh
JeeCeer ner peneB Skeâcee$e ØeeCe keâer Yetefcekeâe efveYee jner nw, Gme megvoj oC[keâ Jeve ceW heOeeefjÙes~
11
ieerle mebKÙee-30
20
njs jeIeJe Keueejs ns ÙeLee MeerIeÇb Jeveb ieÛÚsŠ

ht
efveefKeuekeâuce<ekegâueejs ns ÙeLee MeerIeÇb Jeveb ieÛÚsŠ~~

ig
yr
lJeocYees®nheoe hetlee YeJesod Yetefce: MecegodYetlee~

op
Kejejs ot<eCeejs ns ÙeLee MeerIeÇb Jeveb ieÛÚsŠ~~1~~

C
men Yeüe$eeefoMekeälÙee lJeb efJejkeälÙee ÛeevegjkeälÙee mJeced~

©
nefjCeceejerÛekeâejs ns ÙeLee MeerIeÇb Jeveb ieÛÚsŠ~~2~~

efJeneÙeesÓOÙeeefßeÙeb efoJÙeeb efJeOeeÙeelceßegefleb YeJÙeeced~
hegjvojheg$ekeâejs ns ÙeLee MeerIeÇb Jeveb ieÛÚsŠ~~3~~

heJevemegleùlmejesnbmees efieefjMeefieefjOejefiejJelebmees~
efJeYetceved jeJeCeejs ns ÙeLeeMeerIeÇb Jeveb ieÛÚsŠ~~4~~
Yeewceer- ns KeueeW kesâ Me$eg, jIegkegâue ceW Øekeâš ßeernjs! Deye Deehe ÙeLeeMeerIeÇ Jeve keâes heOeejW~ ns mechetCe&
heehekegâue kesâ veeMekeâ ØeYeg jece! Deehe ÙeLeeMeerIeÇ Jeve keâes ØemLeeve keâjW~ Jen Jeve keâer Yetefce Deehekesâ ÛejCekeâceue mes
d .
heefJe$e neskeâj keâuÙeeCe keâer peveveer yeve peeÙe~ ns Kejot<eCe kesâ Me$eg ßeerjece! Deehe ÙeLeeMeerIeÇ Jeve keâes ØemLeeve keâjW~
ve
ns keâheš ce=ie ceejerÛe kesâ Me$eg ßeerjece! Deehe efJejefòeâ Deewj Devegjefòeâ ™he Yeüelee ue#ceCe leLee DeeefoMeefòeâ meerleepeer
er
kesâ meeLe ÙeLeeMeerIeÇ Deheves Jeve ceW heOeejW~ ns Fvõheg$e peÙevle kesâ Me$eg ßeerjece! DeÙeesOÙee keâer efoJÙe jepÙeue#ceer
es
ÚesÌ[keâj Deheveer YeJÙe keâerefle& keâe efJemleej keâjkesâ Deehe ÙeLeeMeerIeÇ Jeve keâes heOeejW~ ns Yetcee yeÇÿe kesâ Yeer DeeßeÙe, ns
R
s
jeJeCe kesâ Me$eg ØeYeg ßeerjece! Deehe heJeveheg$e nvegceeve peer kesâ ùoÙe ceeveme mejesJej kesâ nbme yevekeâj efMeJe peer SJeb
ht
efieefjOej keâefJe keâer JeeCeer kesâ Deuebkeâej yevekeâj DeefleMeerIeÇ Jeve keâes heOeejW~
ig
R
efJeMes<e- hetJe& kesâ oesveeW ieerle megiece mebieerle keâer Oegve ceW efveyeæ nQ~
ll
.A
ieerle mebKÙee-31
s
ya
Ùeeefn jeIeJe Ùeeefn jeIeJe Ùeeefn efJeefheveb Ùeeefn~
N
oC[kebâ oC[efÙelegceg«eeved Keueeved efJeefheveb Ùeeefn~~
va
efJeme=pe Jes<eb jepekeâerÙeb lÙepe efvemeieË MeemekeâerÙeced~
Se
pevekeâleveÙeemJevegpemeæŸe*d Ùeeefn efJeefheveb Ùeeefn~~1~~

th
ÉeoMeeyohegjeefOeJeemeb efJemcejved JeefveleeefJeueemeced~

ee
meef_pener<e&ved peiel$eemeb Ùeeefn efJeefheveb Ùeeefn~~2~~

P
si
efJeieCeÙeved ceelegce&celJebJeieCeÙeved efhele=JelmeuelJeced~

T ul
veieCeÙeved heefjpevemecelJeb Ùeeefn efJeefheveb Ùeeefn~~3~~

ri
je°^nslegOe=leeJeleejŠ megYeieYeejlekeâCe&OeejŠ~
Sh
megkeâefJeefieefjOejùoÙenejŠ Ùeeefn efJeefheveb Ùeeefn~~4~~

11
20
Yeewceer- ns jeIeJe! Deehe Jeve keâes heOeejW, heOeejW, heOeejW~ G«e KeueeW keâes oC[ osves kesâ efueS Deehe oC[keâ Jeve
ceW heOeejW~ ns ØeYees! Deehe Dehevee jepekeâerÙe JesMe ÚesÌ[ oerefpeÙes Deewj Deheves keâ"esj MeemekeâerÙe mJeYeeJe keâe Yeer lÙeeie
ht
keâj oerefpeS~ Deye lees Deehe pevekeâveefvoveer meerleepeer Deewj Úesšs YeeF& ue#ceCe keâes meeLe ueskeâj Jeve heOeej peeFÙes~ ns
ig
yr
ØeYees! Deheveer ØeeCeefØeÙee meerleepeer kesâ meeLe efJeueeme keâjles ngÙes yeejn Je<e&heÙe&vle ßeerDeJeOe kesâ megKeceÙe efveJeeme keâes
op
Yetueles ngÙes mebmeej kesâ $eeme keâes ve° keâjves keâer FÛÚe keâjles ngÙes, ceelee keâer cecelee keâer efÛeblee ve keâjles ngÙes, efhelee kesâ
C
JeelmeuÙe hej OÙeeve ve osles ngÙes, heefjJeej kesâ mecelJe keâes Skeâ Deesj keâjles ngÙes, Deehe JeveJeeme heOeejW~ je°^ kesâ efueÙes
©
ner efpevneWves DeJeleej efueÙee nw pees Deeheßeer Yeejle kesâ megvoj keâCe&Oeej nQ Deewj megvoj keâefJe efieefjOej kesâ ùoÙe kesâ nej
Yeer nQ, Ssmes Deeheßeer jeIeJe Jeve keâes heOeejW~
ieerle mebKÙee-32
ns YeÙeceesÛeve efJe<eceefJeheodYÙees ceesÛeÙe Yeejleceelejced~
efßeleieesjesÛeve jefJekegâuejesÛeve jesÛeÙe Yeejleceelejced~
vevoÙe ceelejb, ÛevoÙe ceelejced~~1~~
heMÙe heef§eceeefolÙeefceJeeleË ns Yejlee«epe Yeejleb
d .
ve
heef§eceerÙemeYÙeleemeceehleb keâefuelejpeesOJepeYeejleced~
er
veefueveerefceJe ceÙee&oeb nvlegb ¢eiepeeefÙeleiepeYeejleb
es
veòebâefoJeceveeleË JÙeehleb efJeheoeefYeYe&pe Yeejleced~
R
s
ns jepeved jepeerJeefJeueesÛeve ueesÛeÙe Yeejleceelejced~~
ht
ig
efßeleieesjesÛeve0~~2~~
R
Gòejeke&âheMÙeesòejMewues ie”eb #eerCekeâuesJejeb
ll
.A
yevOejengnle®efÛeefceJewvoJeeR veefueveeR ceefuevesvoerJejeced~
s
kegâuÙeekegâueJÙeekegâefueleOeejeb oerveeb efOekeäke=âleOeerJejeb
ya
N
ceefuevemeefueueote<f eleeb MÙeeceueeb keâMceuekegâmegjefYeheerJejeced~
va
ns ie”eleleÛejCeMejCelees jesÛeÙe Yeejleceelejced~~
Se
th
oMejLeÙeeieehetJe&hetJe&efoefMe heMÙe YeejleeR ogo&Meeb

ee
YeiveJesomebmke=âefleb ogjvleeb efveefJe[eb ÙeLee kegântevf eMeeced~

P
si
efvenleleeškeâeceefhe efnbmeeleeškeâe#eefheleefMeMegefveo&Meeb
ul
mJeenekeâejJeefpe&leeb neneke=âleeb efÛejeefÙelemeodeÉf <eeced~

T
ri
efvepeme¿eseÛf emeie&lees cee me¿esÛeÙe Yeejleceelejced~~

Sh
11
heMÙe heef§eces ÙeJevee›eâevleb efJe<eÙeb efJekeâueceveeefLeleb

20
osMeb mJeerke=âleheef§eceJes<eb JesMÙeb efJe<eceefJeveeefLeleced~

ht
otefjleOeceË ogefjleogjvleb Ú©eeefÙelevejveeefLeleb

ig
yr
GÛÚ=Èueb efJeKeefC[lemeerceb efveŠmelJeb KeueveeefLeleced~

op
ns oeefjõŸeoJeeveueIeve cee MeesÛeÙe Yeejleceelejced~~

C
©
ns oef#eCeeefolÙe oef#eCeefoefMe heMÙe ogjvleoMeeveveb

jeef$eb efoJeb legovleb og°b $e+ef<ecegefvepeg°b keâeveveced~
DeyeueeefMeMeg›eâvoveJÙemeveb lehemleg°he_Ûeeveveb
efieefjOejÛeelekeâpeueo meheefo mebMeceÙeoMeemÙengleeMeveced~
ns YejleevJeÙeMeeskeâMeceve ceeb ueesÛeÙe Yeejleceelejced~~
Yeewceer- ns YeÙe keâes ve° keâjves Jeeues ßeerjece! Deehe Yeejle ceelee keâes YeÙebkeâj efJeheefòeÙeeW mes ÚgÌ[e ueerefpeS~ ns
d .
ve
ieesjesÛeve efleuekeâ OeejCe keâjves Jeeues metÙe&kegâue kesâ metÙe&! Deehe Yeejle ceelee keâes ØekeâeefMele keâerefpeS, ceeB keâes ØemeVe
er
keâerefpeS, ceeB keâes Meerleue keâerefpeS~ ns Yejlepeer kesâ yeÌ[s Yeüelee ßeerjece! Deehe mevOÙeekeâeueerve heef§ece metÙe& keâer YeeBbefle ner
es
heef§eceer meYÙelee mes ve°ØeeÙe SJeb Oetefue-Oetmeefjle OJepee Jeeues Deeòe& Fme Yeejle keâes osefKeÙes~ keâceefueveer keâer YeeBefle
R
ceÙee&oe keâes ve° keâjves kesâ efueÙes heJe&le hej GlheVe neLeer pewmes Fme Yeejle keâes osefKeÙes Deewj jele-efove efJeheefòeÙeeW mes
s
JÙeehle Fme Yeejle keâes mJeerkeâeefjÙes~ ns jepeve, ns jepeerJeveÙeve Deehe Yeejle ceelee keâes "erkeâ mes efveneefjÙes Deewj GvnW
ht
ØemeVe keâerefpeS~ ns Gòejeke&â DeLee&le Gòej keâesmeue kesâ metÙe& ßeerjece! Deehe GòejeKeC[ keâer Deesj osefKeÙes, peneB iebiee peer
ig
R
keâe Mejerj #eerCe nes ieÙee nw pees iebiee Gme Ûeefvõkeâe kesâ meceeve nes ieF& nw efpevekeâer MeesYee keâes Deveskeâ yeeBOe™he jengDeeW
ll
ves «eme ueer nw~ Ùen iebiee Gme keâceefueveer keâer YeeBefle nes Ûegkeâer nw efpemekeâe keâceue keâerÛeÌ[ mes ceefueve nes ieÙee nw~ efpeve
.A
iebiee keâer Oeeje Deveskeâ uenjeW kesâ keâejCe JÙeekegâefuele DeLee&le štš ieF& nw~ pees oerve nes ieF& nw, peneB kesâJeš efOekeäkeâej jns
s
ya
nQ DeLee&led yengle keâce peue nesves kesâ keâejCe veeJe veneR Ûeuee hee jns nQ~ pees iebiee ievos iešjeW kesâ peue mes otef<ele Deewj
N
MÙeece nes ieF& nQ pees ievos veeueeW keâer ogie&efvOe mes JÙeehle nes ieF& nQ~ iebieepeer efpevekesâ ÛejCeeW mes efvekeâueer, Ssmes ns ßeerjece!
va
Deehe Deheves DeeßeÙe mes Yeejle ceeB keâes ØekeâeefMele keâerefpeS~ ns oMejLe peer kesâ Ùe%e kesâ heâue ßeerjece! hetJe& efoMee ceW
Se
Yeejle keâer ogo&Mee osefKeÙes, efpemeceW Jewefokeâ mebmke=âefle ve° nes ieF& nw, efpemekeâe Devle yengle keâef"ve nw~ pees DeceeJemÙee
keâer jeef$e keâer YeeBefle yengle YeÙebkeâj nw~ peneB Deehekesâ Éeje leeÌ[keâe lees ceejer pee Ûegkeâer nw hejvleg efnbmee ™he leeÌ[keâe kesâ
th
ee
Éeje Úesšs-Úesšs efyevee oeBle Jeeues ogOecegns yeÛÛeeW keâe Yeer JeOe efkeâÙee pee jne nw~ pees mJeenekeâej mes Jeefpe&le nenekeâej
P
mes hetCe& Deewj efoMeenerve nw FmeefueS ns ØeYeg! Deehe Deheves mebkeâesÛeer mJeYeeJe mes Fme Yeejle ceeB keâes mebkeâesÛe ceW cele
si
[eefueS~ ns ØeYeg! Deehe heef§ece keâer Deesj osefKeS, Jen ÙeJeveeW mes Dee›eâevle Deewj DeveeLe nes ieÙee nw Deewj Gme YetYeeie
ul
ceW meYeer heef§eceer JesMe keâes mJeerkeâej keâj Ûegkesâ nQ~ meYeer veš kesâ meceeve #eCe-#eCe ceW jbie yeoueles nQ, peneB mes Oece&
T
yengle otj nes ieÙee nw peneB heehe Dehevee leeb[Je jÛe jne nw peneB Meemekeâ hetCe& keâhešer nes Ûegkesâ nQ~ pees keâMceerj keâe Yeeie
ri
Sh
GÛÚ=bKeue KeefC[le meercee Jeeuee Deewj og° MeemekeâeW mes Ùegòeâ nes Ûegkeâe nw~ ns oefjõ™he Deefive keâes yegPeeves Jeeues
yeeoue! Deehe Yeejle ceelee keâes Meeskeâ ceW cele [eefueS~ ns oef#eCe metÙe& kesâ meceeve lespemJeer! Deye Deehe oef#eCe efoMee
11
ceW ogOe&<e& jeJeCe keâes osefKeS pees $e+ef<eÙeeW Deewj cegefveÙeeW mes Ùegòeâ Jeve keâes jele-efove keâ° hengBÛee jne nw pees Gme Jeve keâes
20
melee jne nw peneB heerefÌ[le ceefnueeDeeW Deewj yeeuekeâeW kesâ efÛeuueenš mes Ùegòeâ YeÙebkeâj efJeheefòe nw peneB efmebn Yeer lehemJeer
ht
nw~ ns efieefjOej keâefJe™he Ûeelekeâ kesâ mJeeefle cesIe! Deehe MeerIeÇ jeJeCe ™he Deefive keâes meceehle keâj oerefpeS~ ns Yejle
ig
yr
JebMe keâe Meeskeâ ve° keâjves Jeeues ØeYeg! Deehe Yeejle ceelee kesâ Øeefle DeeBKe cele cetBefoS, GvnW ØemeVe keâerefpeS Deewj Meerleue
op
keâerefpeS~
C
ieerle mebKÙee-33
©
jIegveeLe oerveJelmeue meerleeveeLe meeOegmecyeue

ieÛÚeMeg keâeveveb lJeb j#eeMeg keâeveveb lJeced~~
mebieÛÚOJeb $eÙees Jeves ÙeevleŠ kewâJele&efkeâjelewŠ

mebJeoOJeceLe efJeÕemleeŠ heefLe Jeefveleece=ieheMegpeelewŠ~
jceÙemJe efÛe$eketâšb oceÙemJe Yees ef$eketâšb,
ieÛÚeMeg keâeveveb lJeb j#eeMeg keâeveveb lJeced~~1~~
cevoeefkeâvÙeeŠ hegefueves jece jcemJe meerleÙee meekebâ
d .
njùvceevemenbmekeâ efJenj efJelej Âkeâdheâuecemceekeâced~
ve
er
ßeÙe heCe&melkegâšerjb MeerueÙe ceueÙemeceerjb
es
R
mebieÛÚmJe cenecegefveefYeŠ MejYe”megleer#CeeiemlÙewŠ
s
ht
efoJÙeeÙegOe ÙegæŸemJe efveYe&Ùees nefjCeJeeefueheewuemlÙewŠ~
ig
R
efmevOeew yeOeeve meslegb megÙeMees ie=neCe kesâlegb,
ll
.A
s
ceneJeerjJeefvoleheoeype jIegJeerj Mejb mebOelmJe
ya
oceefÙelJee oMecegKeogefjleb Yeejlece”ueb efJeOelmJe~
N
va
efieefjOejceveŠmJeÙeesOÙeeb hegvejsefnJesoyeesOÙeeb
Se

th
Yeewceer- ns oerveeW hej JeelmeuÙe keâjves Jeeues jIegveeLepeer ns mevleeW keâes mecyeue osves Jeeuess meerleeheefle ßeerjece!
ee
Deehe MeerIeÇ ner Jeve keâes ØemLeeve keâjW Deewj MereIeÇ Jeve ceW peeles ngÙes keâesue-efkeâjeleeW mes efceueW Deewj efJeÕemle neskeâj ceeie&
P
ceW ceefnueeDeeW, nefjCeeW Deewj heMegDeeW mes Yeer yeeleÛeerle keâjW, Deehe efÛe$eketâš keâes jceeÙeW Deewj ef$eketâš keâe oceve keâjW~ ns
si
ØeYeg! cevoeefkeâveer kesâ leš hej Deehe meerleepeer kesâ meeLe jceW~ ns efMeJe peer kesâ ùoÙe ceeveme kesâ jepenbme! Deehe JeneR
T ul
efJenej keâjW Deewj nce ueesieeW keâes Yeer ves$e keâe heâue oW~ Deehe heCe&kegâšer ceW efJejepeW Deewj ceueÙe meceerj keâe mesJeve keâjW~
ri
ns ØeYeg! Deehe Jeve Ùee$ee ceW Deef$e, MejYebie, megleer#Ce Deewj DeiemlÙe mes efceueW~ ns efoJÙe MeŒe mecheVe ØeYeg ßeerjece!
Sh
Deehe efveYe&Ùe neskeâj ceejerÛe, yeeefue, kegbâYekeâjCe SJeb jeJeCe mes Ùegæ keâjW~ Deehe mecegõ ceW mesleg yebOeve keâjW Deewj kesâleg
11
mJe™he megvoj ÙeMe Øeehle keâjW~ ceneJeerj nvegceevepeer kesâ Éeje efpevekesâ ÛejCekeâceueeW keâer hetpee keâer peeves Jeeueer nw Ssmes
20
ns ßeerjece! Deehe yeeCe keâe mebOeeve keâjW, jeJeCe™he ogefjle keâes ve° keâj Yeejle keâe cebieue efJeOeeve keâjW~ efieefjOej keâefJe
ht
kesâ ceve ™he JesoefJeefole ßeerDeÙeesOÙeehegjer ceW efheâj ueewškeâj DeeÙeW hejvleg Gmekesâ hetJe& Jeve keâes ØemLeeve keâjW Deewj Gmekeâer
ig
j#ee keâjW~
yr
op
ieerle mebKÙee-34
C
jece YeJe YeJeke=âles kegâefueMekeâ"esjŠ~~

©
kegâmegcecenes ce=odveeefle ceOegefue[efhe Ûevõb «emelesÓefMeje megjefÉ[efhe~

peefn kegâmegceleeb YepeeMeg kegâefueMeleeb lÙepe Øeefleheob keâ"esjŠ~~1~~
keâesceueleeb peieefoob heefjYeJeefle Yesòegb nerjb efkeâue keâŠ ØeYeJeefle~

leleŠ keâef"veleeb keâueÙe keâceueÂkeâd YeJeeIeesj FJe IeesjŠ~~2~~
ÙeeJeod Je<e&Ûelego&Mekeâeueb keâueÙe keâuesMekeâeuekeâjJeeueced~
De”erkegâ® JeeOe&keâ›eleb efkeâue keâesmeuejepeefkeâMeesjŠ~~3~~
efieefjOejÂkeâd meej”peueoJej JeveJeemeer YeJe ÛeC[OevegOe&j~
d .
oef#eCeeke&â FJe oef#eCes efn meerleeveveÛevõÛekeâesjŠ~~4~~
ve
er
Yeewceer- ns ßeerjece! Deye Deehe mebmeej kesâ efueÙes Je»e kesâ meceeve keâ"esj yeefveÙes keäÙeeWefkeâ heg<he keâes YeeQje Yeer
es
cemeue [euelee nw Deewj Ûevõcee keâes efmejnerve jeng Yeer «eme ueslee nw FmeefueS heg<he YeeJe keâes ÚesÌ[keâj Je»elee
R
mJeerkeâeefjÙes Deewj Øeefleheoe keâe Ûevõ ve yevekeâj Deye hetCe& Ûevõ yeve peeFÙes~ ns ØeYees, ns keâceueveÙeve! mebmeej
s
ht
keâesceuelee keâe Deheceeve keâjlee nw Deewj Deehe ner yeleeÙeW? nerjs keâes keâewve leesÌ[ heelee nw FmeefueÙes Deehe keâef"velee keâes
ig
mJeerkeâeefjÙes Deewj DeIeesj efMeJe kesâ meceeve Ieesj yeve peeFÙes~ ns ØeYeg, ns keâueeDeeW kesâ F&Õej JeveJeeme kesâ Ûeewon Je<e&
R
heÙe&vle Deehe keâeue™he ke=âheeCe keâes OeejCe keâj ueerefpeS~ keâesmeuejepe kesâ efkeâMeesj neskeâj Yeer Ûeewon Je<eeX kesâ efueS
ll
.A
Je=æ keâe ›ele mJeerkeâej keâj ueerefpeS~ ns efieefjOej keâefJe kesâ ves$e™he Ûeelekeâ kesâ mJeeefle cesIe, ns ÛeC[ OevegOe&j! Deehe
s
JeveJeemeer yeveW, ns jCe kegâMeue, ns meerleepeer kesâ cegKe Ûevõ kesâ Ûekeâesj! Deehe oef#eCe metÙe& keâer YeeBefle ner Deye oef#eCe ceW
ya
ØekeâeefMele nesFÙes~
N
va
ieerle mebKÙee-35
Se
jIegJej leeškeâejs jIegJej leeškeâejs kegâ®<es efJeuecyeb keâLeb veg keâLeced~

th
meerleeJej megYegpeejs meerleeJej megYegpeejs leveg<es efJeuecyeb keâLeb veg keâLeced~~

ee
efJeueheefvle efÉpeJeeuee efßeleoefÙelekeâheeuee ùoÙeb legoefvle cegOee js cegOee

P
si
efveefMeÛejnleveeLee ieerlemegkeâ®CeieeLee heefjosJeÙeefvle ØeYegb yengOee~

T ul
ëe=Ceg ëe=Ceg ovegpeejs ëe=Ceg ëe=Ceg ovegpeejs kegâ®<es efJe}cyeb keâLeb veg keâLeced~~1~~
ri
ÛejCeesokeâefheheeMegmleJe ÛejCeb efÙeÙeemegeJf e&<eeroefle efJe<eces efJe<eCCees iegnŠ

Sh
heefLe heefLe veeefjJeie&Š meerleeke=âlemenmeie&Š Øeleer#eles efJekeâÛeÂiecYees®nŠ~

11
20
meveg meveg Jeemeveejs meveg meveg Jeemeveejs leveg<es efJeuecyeb keâLeb veg keâLeced~~2~~
ßeÙe efÛeòeefÛe$eketâšb YeiveefJe<eÙeef$eketâšb jcemJe ßeerjece pevekeâmegleÙee
ht
ig
kegâ® Meeef›eâceoYe”b efceue cegevf eMejYe”b megKeÙe ØehelÙee megKemebÙegleÙee~

yr
op
ogveg ogejf leb Kejejs ogveg ogejf leb Kejejs kegâ®<es efJeuecyeb keâLeb veg keâLeced~~3~~
C
YeJe oC[keâefveJeemeer õJe peveceveesJeemeer oceÙe ovegpekegâueb heeheceÙeb

©
nj efieefjOej$eemeb kegâ® YeJeYeÙeveemeb efJeleveg efJeYees cegevf ekegâueceYeÙeced~

ef#eCeg ef#eCeg jeJeCeejs ef#eCeg ef#eCeg jeJeCeejs leveg<es efJeuecyeb keâLeb veg keâLeced~~4~~
Yeewceer- ns leeÌ[keâe kesâ Me$eg ßeerjece! Deehe Deye keäÙeeW efJeuecye keâj jns nQ~ ns meerleeheefle, ns megyeeng kesâ Me$eg
ßeerjece! Deehe Flevee efJeuecye keäÙeeW keâj jns nQ~ osefKeÙes ØeYeg Deheves heefleÙeeW keâe cemlekeâ neLe ceW ueskeâj efJeOeJee
yeÇeÿeCe heeflveÙeeB yeej-yeej JÙeLe& Deheveer Úeleer heerš jner nQ~ je#emeeW kesâ Éeje efpevekesâ heefleÙeeW keâes ceej [euee ieÙee nw
Jes Deheveer keâ®Ce ieeLeeSB iee-ieekeâj Deehekeâe ner veece ueskeâj yengle Øekeâej mes efJeueehe keâj jner nQ~ ns je#emeeW kesâ
Me$eg! megefveÙes-megefveÙes, Deehe keäÙeeW efJeuecye keâj jns nQ? ns ØeYeg! Deehekesâ ÛejCeesokeâ keâe hÙeemee Deehekesâ ÛejCeeW ceW
peeves keâe FÛÚgkeâ iegn-efve<eeo og:Keer neskeâj efJe<eeo keâjlee ngDee Deehekeâer Øeleer#ee keâj jne nw Deewj Jeve kesâ ØelÙeskeâ
d .
ceeie& ceW ceefnuee Jeie& meerleepeer kesâ meenÛeÙe& keâe mJeYeeJe yevekeâj Deheves keâceueveÙeveeW mes Gvekeâer Øeleer#ee keâj jne nw~
ve
ns Jeemevee kesâ Me$eg! Deehe oeve oerefpeS, oeve oerefpeS~ Deehe keäÙeeW efJeuecye keâj jns nQ~ ns ØeYeg! Deye efÛeòe ™he
er
es
efÛe$eketâš keâe DeeßeÙe keâerefpeS efpememes efJe<eÙe kesâ ef$eketâš keâe nveve nes, JeneB meerleepeer kesâ meeLe jefceÙes~ Fvõheg$e
R
peÙevle keâe ceo Yebie keâerefpeS Deewj MejYebie cegefve mes efceefueÙes~ Deehe DeodYegle Øeheefòe mes meyekeâes megKeer keâerefpeS~ ns Kej
s
kesâ Me$eg! Deye nceeje keâ° otj keâerefpeS, Deehe keäÙeeW osj keâj jns nQ? ns ØeYeg! Deehe oC[keâ Jeve kesâ efveJeemeer yeefveÙes
ht
Deewj Yeòeâceve kesâ Jeemeer Deehe õefJele nesFÙes~ heeheceÙe je#emekegâue keâes ve° keâerefpeS~ efieefjOej keâefJe kesâ $eeme keâes otj
ig
R
keâerefpeS Deewj YeJeYeÙe keâe veeMe keâerefpeS leLee cegefvekegâue keâes DeYeÙe oeve oerefpeS~ ns jeJeCe kesâ Me$eg! Deye Deehe Me$eg
ll
yeue keâes #eerCe keâerefpeS~
.A
efJeMes<e-Ùen ieerle DeJeOe kesâ Skeâ Deefle ØeeÛeerve DeebÛeefuekeâ ieerle kesâ {eue ceW yeæ nw yeesue nw—
s
ya
jesJeW meye ye=peveejer efyeueKeW jeOeekegâceejer, efyeiejer peele oner js oner~
N
va
ieerle mebKÙee-36
Se
jIegJeerj me”jOeerj ns JeveceerÙeleeb JeveceerÙeleeb

th
jCeOeerj MÙeeceMejerj ns JeveceerÙeleeb JeveceerÙeleeced~~

ee
osJee§e efleÙe&keälJeb ielee efJeivee Øeleer#evles efn lJeeb

P
si
yeÇÿeeoÙeŠ ßeæeÙeglee Yeivee meceer#evles efn lJeeced~

ul
iecYeer j ßeer j Ieg J eer j ns melJeb cevemÙeeOeer Ù eleeced ~ ~1~~

T
ri
ÛejCeesokebâ heelegb cegngŠ kewâJele&keâer le=[dJeOe&les

Sh
mecYeeef<elegb efkeâue meerleÙee Jeefvelesefnleb Ûe meceOe&les~

11
efßeleOeerj me”jJeerj ns jes<eŠ Keues<eg efJeOeerÙeleeced~~2~~

20
kewâjelekeâvouemelheâuesYÙeŠ mhe=¢eleeb YeJelees ceveŠ

ht
ßeerefÛe$eketâšs efJeef$eketâšs jece jceleeb lJevceveŠ~

ig
yr
keâesoC[keâeC[b oC[kesâ oC[Ÿes<eg Jew ØeefCeOeerÙeleeced~~3~~

op
ns osJe efoJÙeceneJeveb men meerleÙee efkeâmeueÙeOeveb

C
men ue#ceCesve cene›elesve ›epeemeg ceefC[lecegefvepeveced~

©
efieefjOejkeâJeew jefJekegâuejJes keâ®CewJe keâeefhe efveOeerÙeleeced~~4~~

Yeewceer- veejo peer Deble ceW keânles nQ— ns Ùegæ ceW kegâMeue jIegJeerj! Deehe Jeve ceW ØemLeeve keâerefpeS, Jeve ceW
ØemLeeve keâerefpeS~ ns Ùegæ cesW kegâMeue MÙeeceue Mejerj! Deehe Jeve ceW ØemLeeve keâerefpeS~ osJelee Jeevej yevekeâj GodefJeive
ceve mes Deehekeâer Øeleer#ee keâj jns nQ Deewj jeJeCe mes hejeefpele ßeæeueg yeÇÿeeefo osJelee Deehekeâer meceer#ee keâj jns nQ~ ns
hejce iebYeerj ßeerjece! Deheves ceve ceW melJe keâes OeejCe keâerefpeS~ Deehekeâe ÛejCeesokeâ heeve keâjves kesâ efueS kesâJeš keâer
hÙeeme yeÌ{leer pee jner nw Deewj meerleepeer mes Jeelee& keâjves kesâ efueS JeveJeeefmeveer ceefnueeDeeW keâer Ûes°e Yeer yeÌ{ jner nw~ ns
OeerjpeveeW kesâ DeeßeÙe, Ùegæ ceW Jeerj, ßeerjece! Deye og°eW hej ›eâesOe keâerefpeS~ ns ØeYees efkeâjeleeW kesâ keâvo cetue Deewj megvoj
heâueeW kesâ Øeefle Deehekesâ ceve ceW mhe=ne peie peeÙe Deewj ef$eketâš jefnle efÛe$eketâš ceW Deehekeâe ceve jceW Deewj oC[keâ Jeve
d .
ceW oC[veerÙe je#emeeW hej Deehekesâ keâesoC[ mes yeeCe Ûeue peeÙe~ ns osJeleeDeeW kesâ osJe, heuueJe ner efpemekeâe Oeve nw pees
ve
cegefvepeveeW keâe Yeer Deuebkeâej nw, Ssmes ceneJeve ceWs meerleepeer Deewj ue#ceCe kesâ meeLe Deehe MeerIeÇ heOeeefjÙes Deewj ns
er
es
metÙe&kegâue kesâ metÙe& ßeerjece! cegPe efieefjOej keâefJe hej kegâÚ Dehetpe& keâ®Cee keâer peeÙe~
R
mevoYe&MueeskeâŠ
s
ht
FlÙeeJesÅe ieles cegveew efJeefOemegles ÙeeÂefä#ekesâ JÙeesceefve
ig
R
ØeesodieeÙelÙeceueb jIetòeceÙeMees JeerCewkeâefve‰efÉpes~
ll
.A
ßeerjeceŠ men meerleÙee JeveceLees ievlegb mJeue#e›eleer
s
Ûe›esâ keâeef_ÛeoefÛevlÙeheešJeceÙeeR ueerueeb mhegâšeb jeIeJeŠ~~1~~
ya
N
Yeewceer—Fme Øekeâej ØeYeg mes efveJesove keâjkesâ ßeerjecepeer keâe efoJÙe ÙeMe ieeles ngÙes JeerCeeJeeove ceW Skeâcee$e efve‰e
va
jKeves Jeeues yeÇÿeheg$e osJeef<e& veejo keâer Deheveer FÛÚe mes DeekeâeMe ceW heOeej peeves hej Deheves ue#Ùe keâes ner ›ele ceeveves
Se
Jeeues YeieJeeve ßeerjece ves meerleepeer keâes menÙeesefieveer yeveekeâj Jeve ceW ØemLeeve keâjves kesâ efueS efkeâmeer DehetJe& ueeruee keâer
jÛevee keâer~
th
ee
Fefle
P
si

T ul
ieerleje°ôwJelees veece he_ÛeceŠ meie&Š~

ri
Sh

Éeje efJejefÛele ieerlejeceeÙeCe ‘ieerlemeerleeefYejece’ veecekeâ mebmke=âle ieerlecenekeâeJÙe kesâ DeÙeesOÙeekeâeC[ ceW ieerleje°ôwJele
11
veecekeâ hebÛece meie& mecheVe ngDee~

20
ht
ig
yr
op
C
©
~~ßeer:~~
~~ vecees jeIeJeeÙe~~
d .
ve
er
es
ieerlejeIeJeJeveJeemees veece
R
<e‰Š meie&Š
s
ht
ig
ce”ueeÛejCeced
R
ll
ßeerhe¿s®n®šdkeâceC[uegJejeue¿ej™heb Ûe Ùeod
.A
ÙeodYetlesMeefMejesueueeceueefueleb mJeueexkeâJeeheerceÙeced~
s
ya
ßeermeerleeheefleheeohe¿peuemeefVemÙevoceejvokebâ
N
lelkewâJele&keâkeâe‰YeepevemeYeepevÙeb pevewve&cÙeles~~1~~
va
Se
peÙeefle peieoOeerMees peevekeâerMees efoieerMe-

ØeCeleÛejCekeâ_peŠ keâesmeueehegCÙeheg_peŠ~
th
ee
levegefpeleMelekeâecees ueeskeâueeskeâeefYejeceŠ
P
me YejleYegefJe jecees ieerlemeerleeefYejeceŠ~~2~~

si
ul
Yeewceer—Deye cenekeâefJe <e‰ meie& keâe cebieueeÛejCe keâjles ngS keânles nQ pees veejeÙeCe kesâ veeefYekeâceue mes pevce
T
uesves Jeeues yeÇÿeepeer kesâ keâceb[ue keâe Deuebkeâej yevee SJeb pees iebieepeer kesâ ™he ceW efMeJepeer kesâ cemlekeâ keâe ÛetÌ[ejlve
ri
Sh
yevee, Jener meerleeheefle YeieJeeve ßeerjece kesâ ßeerÛejCekeâceue keâe õJeerYetle cekeâjbo jme™he ÛejCeesokeâ Deepe kesâJeš kesâ
keâe" kesâ keâ"ewles keâe ëe=bieej yevekeâj ueesieeW kesâ vecemkeâej keâe efJe<eÙe yeve jne nw~ meejs mebmeej kesâ F&Õej efoiheeue Yeer
11
efpevekesâ ÛejCekeâceue keâes ØeCeece keâjles nQ Ssmes ßeerDeJeOe kesâ hegCÙehegbpe mJe™he, Deheves Mejerj keâer MeesYee mes keâece keâes
20
peerleves Jeeues, mebhetCe& ueeskeâeW kesâ ves$eeW keâes Deevebo osves Jeeues ieerlemeerleeefYejece cenekeâeJÙe kesâ Oeerjesoeòe veeÙekeâ
ht
meerleeheefle YeieJeeve jece Yeejle-Yetefce ceW meyemes Glke=â° ™he mes efJejepe jns nQ~
ig
yr
mevoYe&MueeskeâŠ
op
ßeerjeceesÓefhe Øes#Ùe Jew YeejleerÙeeb j#eesÓOeerMeØeeefheleeb leeb efJeheefòeced~

C
©
meccev$Ùeeæe meewcÙemeerlewkeâefce$eesÓjCÙeb ievlegb efvece&cees efveef§ekeâeÙe~~1~~

Yeewceer—meewcÙe meerleepeer efpevekeâer Skeâcee$e efce$e nQ, Ssmes ØeYeg ßeerjece ves peye Ùen osKee efkeâ jeJeCe Éeje Yeejle
ceW yengle yeÌ[er efJeheefòe {ne oer ieF& nw, leye Gmekeâe Meceve keâjves kesâ efueS meerleepeer kesâ meeLe ceb$eCee keâjkesâ mecemle
yebOeg-yeebOeJeeW mes ceceleejefnle neskeâj Jeve ceW ØemLeeve keâjves keâe efve§eÙe keâj efueÙee~
ieerle mebKÙee-1
ßeerjecees ieeÙeefle-
heMÙe heMÙe efØeÙes ßesÙemes megefßeÙes keâefuheles Yeejles Yeejles Jew YeÙeced~
d .
ve
YeivekeâuÙeeCekesâ efveye&ueØeeCekesâ JÙeekegâues Yeejles Yeejles Jew YeÙeced~~1~~
er
vewJe mJeene mJeOee vees Je<ešdkeâejkeâes vewJecees¿ejmeodJewefokeâesÛÛeejkeâ:~
es
vees meoeÛeej DeeÛeejefJeYeüeb Mf eles mebeMf eles Yeejles Yeejles Jew YeÙeced~~2~~
R
s
Ùeese<f elees Jes<epeerJee veje uecheše yeeefuekeâe yeeuekeâe JÙeeuekeâeŠ keâchešeŠ~
ht
ØeeefCeveŠ ØeeCeheCÙeeŠ heCeØeeCekesâ pe=cYeles Yeejles Yeejles Jew YeÙeced~~3~~
ig
R
vewJe ceelee ve leelees ve Ûe Yeüelejes vewJe heg$ee ve heg$Ùees ve peeceelej:~
ll
.A
õJÙecesJee$e ue#Ùeb efJe<eg<ÙevcegKes efveŠmegKes Yeejles Yeejles Jew YeÙeced~~4~~
s
vewJe Meeefvleve& keâeefvleve& ÛewJe #ecee vewJe Yeesiees ve Ùeesiees ve Jee mebÙece:~
ya
N
vees efleefle#ee ve efMe#ee ve oer#ee keäJeefÛeod efieefjOejesòebeMf eles Yeejles Jew YeÙeced~~5~~
va
Yeewceer- meerleepeer keâes mebyeesefOele keâjles ngS YeieJeeve ßeerjece iee jns nQ-ns efØeÙes osefKeS—osefKeS, MeesYee mes Ùegòeâ
Se
keâuÙeeCe kesâ efueS efveefce&le %eeve ceW ueiess ngS Fme Yeejle ceW Deepe yengle yeÌ[e YeÙe JÙeehe ieÙee nw~ keâuÙeeCe mes ve° ngS
th
efveye&ue ØeeCe Jeeues JÙeekegâue Fme %eeveceÙe Yeejle ceW YeÙe JÙeehle nes ieÙee nw~ ÙeneB ve mJeOee nw, ve mJeene Deewj ve
ee
Je<ešdkeâej~ ÙeneB ØeCeJehetJe&keâ Jewefokeâ GÛÛeejCe Yeer veneR nw~ ÙeneB meoeÛeej Yeer veneR nw~ Fme Øekeâej DeeÛeej mes jefnle
P
DeØeMebefmele Yeejle ceW Deepe YeÙe JÙeehle ieÙee nw~ ÙeneB ceefnueeSB Jes<e keâes ner peerefJekeâe keâe meeOeve yevee jner nQ Deewj
si
heg®<e otmejer Œeer ceW Deemeòeâ neskeâj uecheš yeve ieS nQ~ yeeefuekeâeSB Deewj yeeuekeâ meeBhe kesâ meceeve kegâefšue Deewj
T ul
kegâeflmele JeŒe Jeeues nes ieS nQ Deewj ceveg<Ùe Deheves ØeeCeeW keâes yesÛe jns nQ~ (Deewj keâefueÙegie ceW efkeâ[veer keâe Yeer JÙeeheej
ri
ÛeueeÙeWies)~ Fme Øekeâej peneB ØeeCe heve DeLee&led meóe ner ØeeCe nw, Ssmes Yeejle ceW YeÙe JÙeehle nes jne nw~ ÙeneB ve keâesF&
Sh
ceelee nw, ve efhelee, ve YeeF&, ve heg$e, ve heg$eer, ve peceeF&~ ÙeneB lees õJÙe ner ue#Ùe nw~ Fme Øekeâej megKejefnle Yeejle ceW YeÙe
11
ner YeÙe JÙeehle nw~ ÙeneB ve Meeefvle nw, ve MeesYee, ve #ecee, ve ÙeneB Yeesie nw, ve Ùeesie nw, ve mebÙece~ Fmeer Øekeâej ÙeneB ve
20
efleefle#ee nw ve efMe#ee nw Deewj ve ner keâneR oer#ee keâer efJeefOe nw~ efØeÙes! efieefjOej keâefJe kesâ DeeYet<eCe mJe™he Fme Yeejle
ceW Deepe YeÙe ner YeÙe nw~
ht
ig
ieerle mebKÙee-2
yr
op
heMÙe heeefLe&efJe Yeejleb ces meecØeleb veefn Yeeefle~

C
KeueefJeOegvlegoheerlejesefÛe§evõcee FJe Yeeefle~~1~~

©
keâefuele nenekeâejueeskeâŠ Meeskeâlees efJeõeefle~

vees efoJee Yeg*kd eäles men<eË ve veòebâ efveõeefle~~2~~
ßeewleÙe%eefJeJeefpe&leb ve mJeb keâoeefhe hegveeefle~

mJejheowjefnleb kegânefJeefjJe jeJeCeesÓefhe uegveeefle~~3~~
DeveejleceeleË efJekeâueleeb efJeYeew vewJe efJeYeeefle~
efMejmlee[b cegef‰vee Je#ees efvepeb efvecee&efle~~4~~
ve°veeLeefceJeeefvekegâueefcen Meceb Mece& peneefle~
d .
Jeer#Ùe Yeejleogefo&veb efieefjOejes ceeceefYeÙeeefle~~5~~
ve
er
Yeewceer- ns meerles! osefKeS, Fme meceÙe cesje Yeejle veneR MeesefYele nes jne nw~ Jen lees og° jeng Éeje efpemekesâ ØekeâeMe
es
keâe heeve efkeâÙee ieÙee nw Ssmes Ûebõcee keâer YeeBefle Øeleerle nes jne nw~ ns meerles! Ùen ueesskeâ nenekeâej mes Ùegòeâ neskeâj Meeskeâ
R
mes efÛeuuee jne nw~ Ùen efyeÛeeje efove ceW ve lees ØemeVelee mes Yeespeve keâj jne nw Deewj ve ner jele ceW mees jne nw~ Ùen nceeje
s
ht
Yeejle ßeewle-Ùe%e mes jefnle nesves kesâ keâejCe Deheves keâes Yeer veneR heefJe$e keâj hee jne nw~ mJej Deewj heoeW mes nerve kegâeflmele
ig
nJÙe kesâ meceeve Fmekeâes jeJeCe Yeer melee jne nw~ Ùen Yeejle efvejblej Deele& nw~ DeleŠ cegPe hejceelcee kesâ jnles Fmekeâer
R
JÙeekegâuelee DeÛÚer veneR ueie jner nw~ Ùen efmej heerškeâj-heerškeâj cegkeäkesâ mes Úeleer keâes ceej jne nw~ Ùen kegâue keâer
ll
.A
ceÙee&oe keâes ÚesÌ[keâj DeveeLe ngDee pewmee Mece Deewj Meeefvle keâes ÚesÌ[ jne nw~ Fme Øekeâej Yeejle keâer ogo&Mee osKekeâj
s
efieefjOej keâefJe cesjs MejCe ceW Dee jns nQ~
ya
ieerle mebKÙee-3
N
va
heMÙe YeejleJe<e&cesleled me*dkeâšw§e meceeJe=leced~
Se
heJe&efJeOegheefjJes<e FJe ØeefleJesefMeMe$egefYejeJe=leced~~1~~

th
hetJe&lees veÙeheeueceefhe Jeecee yeuesve efJeogvJeles~

ee
meØeÛeC[kegâMeemevee efJeiveeved efJeMeesÓefhe efJeOegvJeles~~2~~

P
si
leLewJeesòejleŠ hegve§eerveebMegOeeefjCe GuyeCeeŠ~

ul
yeeCeceefhe efveJee&CeÙevleŠ Øepee oOeles meyeÇCeeŠ~~3~~

T
ri
hegveŠ heef§ecelees peveeved ÙeJevee peJesve efJekegâJe&les~

Sh
IveleMceßegcelees celesve ve Meemekeâe ØeeflekegâJe&les~~4~~

11
leLee oef#eCele:#eheeše cevegpekeâoves oef#eCeeŠ~

20
efveo&Ùee Ye=pÙeefvle Jew YeejleØepee yengoef#eCeeŠ~~5~~

ht
ig
lelees ielJee efJeefheveceLe ÛeC[e_Mejeved ØenjeCÙenced~

yr
efieefjOejsMees YeejlemÙe Yejb njsCe njeCÙenced~~6~~

op
C
Yeewceer- meerles! osefKeS, Ùen YeejleJe<e& Fme meceÙe mebkeâšeW mes DeeJe=le nes ieÙee nw~ Ùen lees «enCekeâeueerve
©
Ûebõceb[ue keâer YeeBefle heÌ[esmeer Me$egDeeW mes efIeje ngDee nw~ hetJe& Deesj mes vesheeue keâes Yeer JeecehebLeer yeuehetJe&keâ melee jns nQ
Deewj ØeÛeC[ DeLee&led YeÙebkeâj kegâMeemeve mes Jes Yeesues-Yeeues ØeeefCeÙeeW keâes melee jns nQ~ Fmeer Øekeâej Gòej Deesj mes
ÛeerveebMegkeâ OeejCe keâjves Jeeues og° ÛeerveJeemeer yeeCe keâes Yeer cees#e keâer meb%ee osles ngS YeejleerÙe ØepeeDeeW keâes IeeÙeue keâj
jns nQ~ Fmeer Øekeâej heef§ece efoMee mes ÙeJeve ueesie ueesieeW keâes Jesie mes efJeke=âle keâj jns nQ~ efove-jele efveoex<e YeejleerÙeeW keâer
nlÙee keâj jns Fve DeelebkeâJeeoer leLeekeâefLele DeuhemebKÙekeâeW keâes cele kesâ ueesYe mes Meemekeâ Yeer veneR obef[le keâj hee jns
nQ~ Fmeer Øekeâej oef#eCe Deesj mes ceveg<ÙeeW kesâ veeMe ceW efvehegCe jeJeCeJebMeerÙe je#eme yengle oef#eCee osves Jeeueer YeejleerÙe
Øepee keâes efveo&ÙeleehetJe&keâ Yetve jns nQ~ FmeefueS ceQ Jeve ceW Ûeuekeâj keâ"esj yeeCeeW keâe Øenej keâ™B Deewj efMeJeeJeleej
nvegceeve peer keâes ceeOÙece yeveekeâj efieefjOej keâefJe keâe mJeeceer ceQ jece Yeejle keâe Yeej n¤Bb~
.
ieerle mebKÙee-4
d
ve
meerles Jeveieceveb megKesve jesÛeÙeeJenw~~
er
es
Oe=lecegevf eJemeveew heÙeespeheojpeeseYf eŠ ùlJee jpees JemegceleeR megme*dkeâesÛeÙeeJenw~~1~~
R
keâesuekeâefheefkeâjelew§e meÁÛÚceeveew les<eeb YeeiÙeefJeYeJeb peieefle ueesÛeÙeeJenw~~2~~
s
ht
me_%eeefoJeekeâjeefJeJe mecegeof leØeYeeJeew oMecegKekeâueef¿efJeOegb efveueesÛeÙeeJenw~~3~~
ig
efieefjOejØeYet megjJeOetJevoerJesefCekeâeb nlemehelvekeâes<Cejòewâ®vceesÛeÙeeJenw~~4~~
R
ll
Yeewceer- ns meerles! Deehe Deewj ceQ DeLee&led nce oesveeW Jeveieceve keâes Deye megKehetJe&keâ mJeerkeâej keâj ueW~ nce oesveeW
.A
cegefve JeŒe OeejCe keâjkesâ Deheves ÛejCekeâceue kesâ jpe Éeje he=LJeer kesâ jpeesiegCe keâes meceehle keâjkesâ, GvneR keâes mebkeâesÛe ceW
s
ya
[eue oW~ keâesue, efkeâjele Deewj Jeevej Deeefo heMegDeeW mes efceueles ngS Gvekesâ YeeiÙe-JewYeJe keâes mebmeej ceW meYeer keâes efoKee
N
oW~ nce oesveeW meerleejece meb%ee Deewj metÙe& keâer YeeBefle Deheves hetCe& ØeYeeJe keâes Øekeâš keâjkesâ jeJeCe™he keâue¿er Ûevõcee keâes
va
Demle keâj oW~ efieefjOej keâefJe kesâ mJeeefceveer-mJeeceer nce oesveeW meerleejece jeJeCe Éeje yeboer yeveeF& ngF& osJeJeOetDeeW keâer
Se
yengle keâeue mes peše yeveer ngF& JesCeer keâes ceejs ngS Me$egDeeW kesâ iejce-iejce jòeâeW mes efYeieeskeâj Keesue oW~
th
ieerle mebKÙee-5
P ee
ueerueeJeefle ueerueeb JÙeehe=CeJeeefve~

si
ke=âlJee jnefme jepejmeYe”b Jeveieceveb ke=âCeJeeefve~~1~~

T ul
efnlJee jepekeâerÙehešYet<eeb cegefveJemeveb Je=CeJeeefve~

ri
Sh
kewâkesâÙeeR j_peÙeved ef$eueeskeäÙeeb megefJeßeJele ëe=CeJeeefve~~2~~

Yejleb Yepeved me=peVeeoMeË efhele=Yeefòebâ leveJeeefve~
11
20
je°^ceÁueb Ûejved meveeleveOece&cenb OegveJeeefve~~3~~

ceÙee&oeb ceC[Ùeved JesoheLecenefve&Meb #egCeJeeefve~
ht
ig
efieefjOejceefhe efveYe&Ùeb efJeOeelegb melÙeb Øeefleëe=CeJeeefve~~4~~

yr
op
Yeewceer- ßeerjece nJesueer heæefle ceW ieeles nQ-ns ueerueeJeleer meerles! Deye ceQ Skeâ efJeefÛe$e ueeruee keâe JÙeeheej keâ¤Bb~
C
Skeâevle ceW jepejme Yebie keâjkesâ ceQ Jeveieceve keâ¤B~ jepekeâerÙe JeŒeYet<eCe ÚesÌ[keâj ceQ cegefveJeŒe OeejCe keâ¤Bb~ ceQ
©
kewâkesâÙeer keâes ØemeVe keâjkesâ leerveeW ueeskeâeW ceW Gvekeâe veece megvetB~ ceQ Yejle keâes Yepelee ngDee DeeoMe& keâe me=peve keâjlee
ngDee efhele=Yeefòeâ keâe efJemleej keâ¤Bb~ ceQ je°^cebieue keâe DeeÛejCe keâjlee ngDee meveeleve Oece& keâes ØemeVe keâ¤Bb~ ceQ
ceÙee&oe keâes Deuebke=âle keâjlee ngDee efove-jele Jeso ceeie& hej Ûeueves keâe DeYÙeeme keâ¤B Deewj efieefjOej keâefJe keâes Yeer
efveYe&Ùe keâjves kesâ efueS melÙe Øeefle%ee keâj uetB~

ieerle mebKÙee-6
efJeefheveieceves efveefceòeb mecegodYeeJeÙeved mejmJeleercehÙenb ØesjÙesÙeced~
MeeskeâMeceves efveefceòeb mecegodYeeJeÙeved mejmJeleercehÙenb ØesjÙesÙeced~~
mecceesnÙesvcevLejeb osJeer mee Ûe ceOÙeceeefcelJee,
d .
ve
JejÉÙeb Ûe ÙeeÛeÙesled efhelejb Yejleceelejb efYelJee~
er
leelecejCes efveefceòeb mecegoYd eeJeÙeved mejmJeleercehÙenb ØesjÙesÙeced~~1~~
es
Devegpeeveeleg ve=hees ceeb YeJelÙee men ue#ceCesve Ùeelegb ,
R
s
Ûelego&Meeyob heefjefnleJeukebâ Jemeefleb Jeves efJeOeelegced~
ht
ig
efJeefheveJemeves efveefceòeb mecegoYd eeJeÙeved mejmJeleercehÙenb ØesjÙesÙeced~~2~~
R
DemceodoMe&veleŠ heefLe heefLe heefLekeâe efkeâue mevleg meveeLee,
ll
.A
ueesÛeveieesÛejheâueb ØeehÙe cegveÙeesÓefhe YeJevleg efJeveeLee:~
s
ya
YeefòeâJejCes efveefceòeb mecegoYd eeJeÙeved mejmJeleercehÙenb ØesjÙesÙeced~~3~~
efÛe$eketâšceefOeJemeved ef$eketâšb mJeketâšleŠ MeceÙesÙeb, N
va
kegâJeËmlJeÙee meekeâceLe jemeb Me›eâmegleb oceÙesÙeb~
Se
Me$egkeâoves efveefceòeb mecegoYd eeJeÙeved mejmJeleercehÙenb ØesjÙesÙeced~~4~~

th
lJelØeefleefyecyeJÙemeveJÙeepeeled nlJee jCes oMeemÙeb,

ee
jceefÙe<Ùes Yeejleb megKeeleË ke=âlJee efieefjOejueemÙeced~

P
si
YejleYepeves efveefceòeb mecegoYd eeJeÙeved mejmJeleercehÙenb ØesjÙesÙeced~~5~~

T ul
Yeewceer- Jeveieceve ceW efveefceòe GlheVe keâjles ngS ceQ mejmJeleerpeer keâes Øesefjle keâ¤Bb~ Fmeer Øekeâej meyekesâ Meeskeâ keâes
ri
otj keâjves ceW efveefceòe Øemlegle keâjves kesâ efueS ceQ mejmJeleerpeer keâes Øesefjle keâ¤B~ Fmeer Øekeâej osJeer mejmJeleer cebLeje keâes
Sh
ceesefnle keâj ueW Deewj cebLeje cesjer ceBbPeueer ceeB Deewj Yejle keâes pevce osves Jeeueer kewâkesâÙeer ceeB keâes heâesÌ[keâj GvneR kesâ Éeje
11
cesjs efhelee cenejepe ßeer oMejLe mes oes Jejoeve ceBbieJee ueW~ efheleeßeer kesâ cejCe ceW efveefceòe Øemlegle keâjves kesâ efueS ceQ
20
mejmJeleerpeer keâes Øesefjle keâ¤B~ cenejepe oMejLe Yeer cegPes Deehe Deewj ue#ceCe kesâ meeLe Jeve ceW peeves keâer leLee Ûeewon
ht
Je<e&heÙe&vle Jeukeâue JeŒe OeejCe keâjkesâ Jeve ceW Jeeme keâjves keâer Devegceefle os oW~ JeveJeeme ceW efveefceòe Øemlegle keâjves kesâ
ig
efueS ceQ mejmJeleerpeer keâes Øesefjle keâ¤B~ nceejs oMe&ve mes heLe-heLe ceW heefLekeâ meveeLe neW Deewj hegCÙe keâe heâue ves$e mes
yr
ØelÙe#e heekeâj cegefvepeve Yeer efJeefMe° mJeeceer Jeeues nes peeSB~ Yeefòeâ kesâ JejCe ceW efveefceòe Øemlegle keâjves kesâ efueS ceQ ceelee
op
mejmJeleer keâes Øesefjle keâ¤Bb~ ceQ efÛe$eketâš ceW efveJeeme keâjles ngS keâheš meefnle ef$eketâš keâes ve° keâj otB~ legcnejs meeLe jeme
C
keâjlee ngDee ceQ Fvõheg$e peÙevle keâes Yeer obef[le keâ¤B~ Me$egDeeW kesâ veeMe ceW efveefceòe Øemlegle keâjves nsleg ceQ mejmJeleer keâes
©
Øesefjle keâ™b~ Deehekesâ Øeefleefyebye kesâ ogKe kesâ yeneves Ùegæ ceW jeJeCe keâes ceejkeâj efieefjOej keâefJe keâer ØemeVelee yeÌ{elee
ngDee ceQ megKehetJe&keâ Yeejle keâes jceeGBâiee~ Yejle kesâ Yepeve ceW efveefceòe GlheVe keâjves nsleg ceQ mejmJeleer keâes Øesefjle keâ¤Bb~
ieerle mebKÙee-7
meerlee ieeÙeefle-
ÙeoeÙe&heg$esCe keâefuheleb leod efJeMegæYeeJee meceLe&ÙesÓnced~
ÙeösMeYetlÙew me*dkeâefuheleb leod $e+pegmJeYeeJee meceLe&ÙesÓnced~~1~~
Ùeos<e osMees YeJesled mJelev$emleoeÓmJelev$ece”erkegâÙee&ced~
d .
ve
ÙeoeÙe&heg$esCe efÛeefvleleb leled MegYemJeYeeJee meceLe&ÙesÓnced~~2~~
er
›epeecÙejCÙeb lJeÙewJe meekebâ Deoeefce keâvob megcetueMeekeâced~
es
ÙeoeÙe&heg$esCe keâerefle&leb leled ce=ogmJeYeeJee meceLe&ÙesÓnced~~3~~
R
s
YeJeefVeosMeb efveYeeueÙevleer ØeefJeMÙe JeefÖb megKeb Jemevleer~
ht
ig
ÙeoeÙe&heg$esCe oefMe&leb leled MegefÛemJeYeeJee meceLe&ÙesÓnced~~4~~
R
ve efieefjOejssMesve YeeJeveerÙeb ve celØeleerheb efJeYeeJeveerÙeced~
ll
.A
ÙeoeÙe&heg$esCe mebefMeleb leled mecemJeYeeJee meceLe&ÙesÓnced~~5~~
s
ya
Yeewceer- Deye ßeermeerleepeer iee jner nQ-ns DeeÙe&heg$e! pees Deeheves meesÛee nw, Gmekeâe ceQ efJeMegæ YeeJe mes meceLe&ve
N
keâjleer ntB~ Ùeefo Ùen osMe mJeleb$e nes mekesâ lees ceQ hejleb$elee Yeer mJeerkeâej uetB~ Deehe ves pees Yeer efÛevleve efkeâÙee nw, Gmekeâe
va
ceQ keâuÙeeCe mJeYeeJe mes meceLe&ve keâjleer ntB~ ceQ Deehekesâ meeLe ner Deye Jeve ÛeuetBieer Deewj Deehe ner kesâ meeLe kebâo, cetue,
Se
heâue Deewj Meekeâ keâe Deenej keâ¤Bbieer~ DeeÙe&heg$e ves pees Yeer keâne nw Gmekeâe ceQ keâesceue mJeYeeJe mes meceLe&ve keâjleer nttB~
ceQ Deehekesâ efveoxMe keâe heeueve keâjleer ngF& megKehetJe&keâ Deefive ceW ØeJesMe keâjkesâ efveJeeme keâ¤Bbieer~ Deeheves pees Yeer efveoMe&ve
th
ee
efoÙee nw Gmekeâe ceQ heefJe$e mJeYeeJe mes meceLe&ve keâjleer ntB~ efieefjOej keâefJe kesâ mJeeceer Deeheßeer kesâ Éeje DevÙeLee ve
P
kegâÚ meesÛee peeS Deewj cesjs mJeYeeJe ceW efkeâmeer efJejesOeeYeeme keâer keâuhevee Yeer ve keâer peeS~ DeeÙe&heg$e ves pees kegâÚ keâne
si
nw, Gmekeâe ceQ Deehekesâ ner meceeve mJeYeeJe mes meceLe&ve keâjleer nttB~
T ul
ieerle mebKÙee-8
ri
Sh
11
menÙeesiecesJe ßeerceved YeJeleŠ meoe keâefj<Ùes~

20
MegYeÙeesiecesJe ßeerceved YeJeleŠ meoe keâefj<Ùes~~

ht
ÙeemÙeeefce YetefjYeeiee meeOeË lJeÙeehÙejCÙeb

ig
jemÙeeefce meevegjeiee Meeefvleb meleeb MejCÙeced~

yr
op
meceÙeesiecesJe Oeerceved YeJeleŠ meoe keâefj<Ùes~~1~~

C
meOÙeÇ*d Ûe ue#ceCemles mesJewkeâueYÙeue#ÙeŠ

©
meodYeefòeâue#eCemles megleJeled meowJe j#ÙeŠ~

ceveesÙeesiecesJe Yetceved YeJeleŠ meoe keâefj<Ùes~~2~~
ßees<Ùeeefce meewKÙeßees$eb efPeuueercevees%eieerleb

nes<Ùeeefce JeefÖnes$eb meekebâ lJeÙee Øeleerleced~
GheÙeesiecesJe Yetceved YeJeleŠ meoe keâefj<Ùes~~3~~
nvegceled efheheemeÙee Jew heeJekeâcenb ØeJes#Ùes
j#ees efpeIeebmeÙee Jew efieefjOejØeYeew efveJes#Ùes~
d .
DevegÙeesiecesJe Yetceved YeJeleŠ meoe keâefj<Ùes~~4~~
ve
er
Yeewceer- meerlee peer hegveŠ ieeleer nQ- ns ßeerceeve! ceQ Deehekeâe meowJe menÙeesie keâ™Bieer~ ns MeesYee mecheVe ØeYeg! ceQ
es
Deehekeâe MegYe Ùeesie efveYeeTBieer~ ceQ YeeiÙeMeeefueveer yevekeâj Deehekesâ meeLe mebleeW kesâ MejCe kesâ ÙeesiÙe Jeve ceW peeTBbieer
R
Deewj Deehekesâ Øeefle DevegjeieJeleer jnkeâj Deehekeâes Meeefvle ner Øeoeve keâ¤Bbieer~ ns efoJÙe yegefæmecheVe ßeerjeIeJe! ceQ
s
ht
Deehekeâe meowJe meceeve™he mes Ùeesie keâjleer jntBbieer~ Deehekesâ meeLe Deehekesâ menÛej ue#ceCepeer efpevekeâe mesJee ner
ig
Skeâcee$e ue#Ùe nw, Jes ßes‰Yeefòeâ kesâ ue#eCe mes mecheVe nQ~ Gvekeâe heg$e kesâ meceeve nce oesveeW j#eCe keâjW~ ns hejceelceved!
R
ceQ Deehekeâe meowJe ceve mes Yeer Ùeesie keâ¤Bbieer~ ns Yetceved! DeLee&led efoJÙemeòeemebheVe~ ceQ JeveeW ceW keâeveeW keâes megKe osves
ll
.A
Jeeuee efPeuueer ieerle megvetBieer Deewj Deehekesâ meeLe efJeÕeemehetJe&keâ Deefivenes$e keâe nJeve keâ™Bieer~ ceQ Deehekeâe meowJe
s
meogheÙeesie keâ™Bieer~ ceQ Deeies Ûeuekeâj nvegceevepeer keâer j#ee keâjves kesâ efueS Deefive ceW Yeer ØeJesMe keâ¤Bbieer efpememes uebkeâe
ya
onve kesâ meceÙe Deefive nvegceevepeer keâes ve peuee mekesâ Deewj je#emeeW keâer JeOe keâjves keâer FÛÚe mes efieefjOej keâefJe kesâ
N
mJeeceer Deehe ceW Yeer ceQ keâeueMeefòeâ kesâ ™he ceW efveJeeme keâ¤Bbieer~ ns Yetceved DeLee&led he=LJeerheles! ceQ Deehekeâe efvejblej
va
DevegÙeesie keâ¤Bbieer DeLee&le Deehekesâ heerÚs-heerÚs Ûeueleer jntBieer~
Se
efJeMes<e- Ùen ieerle keâeJÙeeueer Oegve ceW efveyeæ nw~ FmeceW leerve yeej DeLe&Yeso keâer Âef° mes ‘Yetceved’ Meyo keâe
th
ØeÙeesie ngDee nw~ DeleŠ hegve®efòeâ oes<e veneR mecePevee ÛeeefnS~

P ee
ieerle mebKÙee-9
si
T ul
heleveeled heefleb ve $eeÙeeled helvÙee leÙeeÓLe efkeâced~

ri
Sh
heleveeled heefleb ve heeÙeeled helvÙee leÙeeÓLe efkeâced~~

11
$eeleb ve ÛesÛÛeefj$eb iee$ew§e efkebâ MegYewmlewŠ~

20
mKeueveeled heefleb ve heeÙeeled helvÙee leÙeeÓLe efkeâced~~1~~

ht
hee$eb ve ÛeslheefJe$eb efkeâceg ÙeesiepeeheÙe%ewŠ~

ig
heeheeled heefleb ve heeÙeeled helvÙee leÙeeÓLe efkeâced~~2~~

yr
op
je°^s ve ÛesefVeÙeg*dòesâ efkebâ mvesnosniesnwŠ~

C
ogejf leeled heefleb ve heeÙeeled helvÙee leÙeeÓLe efkeâced~~3~~

©
efieefjOejØeYegb ve keâJeÙesled efkebâ keâefJeleÙee leÙee Yees~

Je=epf eveeled heefleb ve heeÙeeled helvÙee leÙeeÓLe efkeâced~~4~~
Yeewceer- meerleepeer efheâj iee jner nQ- ‘‘ns hejceelceved!’’ efpeme helveer ves heefle keâes heleve mes cegefòeâ veneR efoueeF&, Gme
helveer mes keäÙee ueeYe Deewj efpeme helveer ves heefle keâes heleve mes veneR yeÛeeÙee, Gme helveer mes keäÙee ueeYe? Ùeefo Ûeefj$e keâer
j#ee veneR keâer ieF& lees Gve MegYe DebieeW mes keäÙee ueeYe? Ùeefo heefle keâes mKeueve mes veneR yeÛeeÙee lees Gme helveer mes keäÙee
ueeYe? Ùeefo ùoÙe keâe hee$e heefJe$e veneR nw lees efheâj Ùeesie, pehe, Ùe%eeW mes keäÙee ØeÙeespeve? Ùeefo heefle keâes heehe mes ve
yeÛeeÙee lees Gme helveer mes keäÙee ueeYe? Ùeefo je°^ ceW GheÙeesie veneR ngDee lees mvesn, Mejerj Deewj Iej mes keäÙee ØeÙeespeve?
pees heefle keâes oes<eeW mes veneR yeÛee heeF&, Gme helveer mes keäÙee ueeYe? Dejs! efpemeves efieefjOej keâefJe kesâ mJeeceer Deeheßeer
d .
jeIeJe keâes JeCe&vee keâe efJe<eÙe veneR yeveeÙee, Gme DeYeeefieveer keâefJelee mes keäÙee ueeYe? efpemeves heefle keâes vejkeâesvcegKeer
ve
heeheeW mes veneR yeÛeeÙee, Gme helveer mes heefle keâe keäÙee ueeYe?
er
es
ieerle mebKÙee-10
R
s
ht
ieceveb JevesÓefhe ce¢eb jIegÛevõ jesÛeles~
ig
R
YeüceCeb JevesÓefhe ce¢eb jIegÛevõ jesÛeles~~
ll
.A
DevegÙeeefce lJeeceYeerlee jefJeefceJe ØeYee Øeleerlee~
s
›epeveb JevesÓefhe ce¢eb jIegÛevõ jesÛeles~~1~~
ya
oemÙeeefce mecyeueb les jemÙeeefce meodyeueb les~
N
va
DeÙeveb JevesÓefhe ce¢eb jIegÛevõ jesÛeles~~2~~
Se
ceeie&ßeceb nefj<Ùes mesJeeb meceeb keâefj<Ùes~

th
Dešveb JevesÓefhe ce¢eb jIegÛevõ jesÛeles~~3~~

ee
efieefjOejØeYegb Yepevleer kegâšerjs efoJeb nmevleer~

P
si
Jemeveb JevesÓefhe ce¢eb jIegÛevõ jesÛeles~~4~~

ul
Yeewceer-meerleepeer hegveŠ ieeleer nQ-ns jIegkegâue kesâ Ûebõcee! Jeve ceW peevee cegPes Yeer yengle DeÛÚe ueie jne nw Deewj
T
ri
Jeve ceW YeüceCe keâjvee Yeer cegPes DeÛÚe ueie jne nw~ efpeme Øekeâej metÙe&veejeÙeCe keâe Devegieceve Gvekeâer ØeYee efJemJemle
Sh
YeeJe mes keâjleer nw Gmeer Øekeâej ceQ efveYeeakeâleehetJe&keâ Deehekeâe Devegieceve keâ¤Bbieer~ keäÙeeWefkeâ Deehekesâ meeLe Jeve ceW
11
ØemLeeve keâjvee, cegPes yengle Yeelee nw~ ceQ Deehekeâes mecyeue otBbieer Deewj Deehekeâes meeeflJekeâ Meefòeâ Øeoeve keâ¤Bbieer keäÙeeWefkeâ
20
Deehekesâ meeLe Jeve ceW ØeÙeeCe cegPes Yeer yengle Yee jne nw~ ns jIegkeggâue kesâ Ûebõcee! ceQ Deehekeâer ceeie& keâer Lekeâeve nj uetBbieer
Deewj mechetCe& mesJeeSB keâ¤Bbieer~ Deehekesâ meeLe Jeve ceW efJenej keâjvee cegPes yengle Devegketâue ueie jne nw~ efieefjOej keâefJe
ht
ig
kesâ mJeeceer Deeheßeer jIegveeLe keâer mesJee keâjleer ngF& ceQ kegâšer ceW jnkeâj Yeer mJeie& keâer nBmeer GÌ[eTBieer~ Deehekesâ meeLe Jeve
yr
ceW efveJeeme keâjvee cegPes yengle Yeelee nw~

op
ieerle mebKÙee-11
C
©
lJeb yeÇÿe yeÇÿejòeâes jefòeâmlJenb lJeoerÙee~

lJeb meJe&Lee efJecegòeâes cegefòeâmlJenb lJeoerÙee~~
lJeb YeevegceevevevÙee lJeòeŠ MegYee ØeYeenced~
lJeb meesceJeeved megOevÙee lJeòeesÓ¢e®efiJeYeenced~~

lJeb YeòeâYeeJeYeesiÙees YegefòeâmlJenb lJeoerÙee~~1~~
lJeb keâejkeâŠ ef›eâÙeeJeeved efoJÙee lJenb ke=âeflemles~
lJeb Oeejkeâes peielÙee YeJÙee lJenb Oe=eflemles~~
lJeb ÙeesefieÙeesieÙeesiÙees ÙegefòeâmlJenb lJeoerÙee~~2~~
d .
peieoskeâkeâeceg&keâer lJeb leJe peevekeâer OevegpÙee&~
ve
er
ÛeC[eMegieesucegkeâer lJeb leJe cewefLeueer jCes pÙee~~
es
lJeb MeefòeâceeB§e efvelÙee MeefòeâmlJenb lJeoerÙee~~3~~
R
lJeceOeerÕejeJeuecyees mleglÙee leJeeefmce ceeÙee~
s
ht
lJeb meJe&ueeskeâefyecyees efoJÙee leJeeefmce ÚeÙee~~
ig
R
lJeb efieefjOejsMe YeieJeeved YeefòeâmlJenb lJeoerÙee~~4~~
ll
.A
Yeewceer- meerleepeer hegveŠ ieeleer nQ- ns ØeYeg! Ùeefo Deehe Jewefokeâ Oece& ceW ßeæeueg neskeâj Yeer yeÇÿe nQ lees ceQ DeeheceW
s
Devegjòeâ ntB~ Ùeefo Deehe meJe&Lee efJecegòeâ nQ lees ceQ Deelcecegefòeâ ntB~ Ùeefo Deehe metÙe& nQ lees ceQ Deehemes DevevÙe ØeYee ntB~
ya
Ùeefo Deehe Ûevõ nQ lees ceQ Yeer Deehemes Dehe=Lekedâ keâeefvle ntB~ Ùeefo Deehe Yeòeâ keâer YeeJevee mes YeesiÙe nQ lees ceQ Yeer DeeheceW
N
efveefnle Je=efòeYegefòeâ ntB~ Ùeefo Deehe mechetCe& ef›eâÙeeDeeW kesâ DeefOe‰elee keâejkeâ nQ lees ceQ Yeer Deehekeâer Deueewefkeâkeâ ef›eâÙee
va
ntB~ Ùeefo Deehe mebmeej kesâ OeejCekeâlee& nQ lees ceQ Yeer Deehekeâer YeJÙe OeejCee Meefòeâ ntB~ Ùeefo Deehe Ùeesie mes Ùegòeâ ÙeesiÙe
Se
Ùeesieer nQ lees ceQ Deehekeâer Ùegefòeâ DeLee&led ÙeesiemeeOevee ntB~ Ùeefo Deehe peieled kesâ Skeâcee$e OevegOe&j nQ lees ceQ Yeer Deehekesâ
th
Oeveg<e keâer ØelÙe_Ûee ntB~ Ùeefo Deehe ØeÛeC[ yeeCe™he De”ejeW kesâ Øenlee& nQ lees ceQ Yeer Deehekeâer Ùegæ keâer Ùe%eengefle ntB~
ee
Ùeefo Deehe Meefòeâceeved nQ lees ceQ Deehekeâer efvelÙe-Meefòeâ n@tB~ Ùeefo Deehe meyekesâ DeJeuebyeoelee F&Õej nQ lees ceQ Deehekeâer
P
ØeMebmeveerÙe ceeÙeeØeke=âefle ntB~ Ùeefo Deehe meJe&ueeskeâ kesâ efJecye nQ lees ceQ Deehekeâer Deueewefkeâkeâ ÚeÙee nBt~ ns efieefjOej
si
keâefJe kesâ F&Õej ßeerjIegJeerjpeer! Ùeefo Deehe YeieJeeve nQ lees ceQ Deehekeâer Yeefòeâ ntB~
T ul
ieerle mebKÙee-12
ri
Sh
jeIeJe lJevcegKesvoes§ekeâesjer meerlee Yetefceueeskebâ meceeÙeeb ØeYees lJelke=âles~

11
YetlJee peveveer peielÙee pevekeâceefvojs hege$f ekeâeYeeJeceeÙeeb ØeYees lJelke=âles~~1~~

20
peelee ceeleeefhe YetceseŒ

f eueeskeäÙee Denb Ùeelee je$eew efJeÙeesieb Jee keâeskeäÙee Denced~
ht
mJeeefceveer YetlJee meekesâleueeskeâmÙe YeesŠ meseJf ekeâe›elecekeâe<eË ØeYees lJelke=âles~~2~~

ig
yr
lÙekeälJee meekesâlemebefmeefæmebhevceob cewefLeueerJeerefLeješb efvejeJe=lheoced~

op
YetlJee ie”eleleebMÙebMeer Jejiesenf veer efvelÙeb ie”eÙeecemveeb ØeYees lJelke=âles~~3~~

C
FefvojeMeejoeieewefjJevÅee meleer osJeosJeermlJeoLeË Ûe hetefpeleJeleer~

©
MewJekeâesoC[Ye”s meMe¿eefMeJeew kegâ_pejemÙeb meceeÛeË ØeYees lJelke=âles~~4~~

YetlJee ÕeßetŠ mecemleecejerCeecenb megmveg<eeYetJeceeÙeesOÙekeâeveeceÙes~
efieefjOejmJeeefceveer osnefpeleoeefceveer ÕeßetJeeCeerjßeew<eb ØeYees lJelke=âles~~5~~

Yeewceer- ns jeIeJe! Deehekesâ cegKeÛebõ keâer Ûekeâesjer ceQ meerlee Deehe ner kesâ efueS Fme Yetefceueeskeâ ceW DeeÙeer ntB~
mecemle mebmeej keâer ceeB neskeâj Yeer ceQ pevekeâpeer kesâ YeJeve ceW Deehe ner kesâ efueS heg$eer YeeJe keâes mJeerkeâej keâj yeeefuekeâe
yeve ieF&~ leerveeW ueeskeâeW keâer ceeB neskeâj Yeer ceQ he=LJeer keâer heg$eer yeveeR Deewj jeef$e ceW ÛekeâF& keâer YeeBefle kegâÚ efoveeW kesâ efueS
Deehekeâe efJeÙeesie Yeer mene~ meekesâleueeskeâ keâer mJeeefceveer neskeâj Yeer ns ØeYeg! ceQves Deehekesâ efueS mesefJekeâe ›ele keâe Yeer
.
heeueve efkeâÙee~ ns ØeYees! meekesâle ueeskeâ keâer efvelÙe efmeefæ keâe ceo ÚesÌ[keâj ceQves Deheves efvejeJejCe ÛejCe mes efceefLeuee
d
ve
keâer ieefueÙeeW ceW YeüceCe efkeâÙee~ ns ØeYees! Deehekesâ ner efueS ie”epeer kesâ efhelee YeieJeeve Jeeceve kesâ DebMeer, efJe<Ceg kesâ Yeer
er
DebMeer Deehe ßeerjeIeJe keâer ie=nue#ceer neskeâj Yeer ceQves efvejvlej ie”epeer ceW mveeve efkeâÙee~ ns ØeYees! Deehekesâ ner efueS
es
ue#ceer, mejmJeleer Deewj heeJe&leer peer keâer JevoveerÙee nesleer ngF& Yeer ceQves osJeleeDeeW Deewj osefJeÙeeW keâer efvejvlej hetpee keâer
R
Deewj Deehe ner kesâ efueS efMeJeOeveg<e štšles meceÙe ceQves efMeJeheeJe&leer Deewj ieCeheefle keâer Yeer hetpee keâer~ ns ØeYees! osefJeÙeeW
s
ht
keâer Yeer meemeg neskeâj Yeer ceQves DeÙeesOÙee keâer meemegDeeW keâer mesJee keâer Deewj Deheves Mejerj mes efyepeueer keâes peerleves Jeeueer
ig
efieefjOej keâefJe keâer mJeeefceveer ceQ meerlee Deehekesâ ner efueS meemegDeeW keâer efYeVe-efYeVe DeeosMeJeeefCeÙeeW keâe heeueve
R
efkeâÙee~
ll
.A
efJeMes<e- Ùen ieerle Yeer megiece mebieerle keâer efJeOee keâeJÙeeueer keâer Oegve ceW efveyeæ nw~
s
ya
mevoYe&MueeskeâŠ
DeLewkeâoe oMejLe Deelcevees pejeb N
va
efJeYeeJeÙeved ßeJeCemeceerheheeefueefleŠ~
Se
FÙes<e meÁceefÙelegceeMeg jeIeJeb

th
ee
ve=heefßeÙee iegCeefJeefo iegCÙeles iegCeŠ~~1~~

P
Yeewceer—Fmekesâ Devevlej Skeâ yeej keâeveeW kesâ meceerhe Õesle yeeue Jeeues cenejepe oMejLepeer ves Deheveer Je=æeJemLee
si
ul
keâe efÛebleve keâjkesâ ßeerjeIeJe keâes jepeue#ceer mes mebÙegòeâ keâjves keâer FÛÚe keâer keäÙeeWefkeâ iegCeJeeve ceW ner iegCe keâe
T
cetuÙeebkeâve neslee nw~ Deye oMejLe peer ßeerJeefme‰peer keâes mecyeesefOele keâjkesâ ieeles nQ~
ri
Sh
ieerle mebKÙee-13
11
oMejLe: ßeerJeefme<"b Øeefle—

20
ieg®ke=âheekeâeoefcyeveer ceefÙe Je<e&efle~~

ht
lJelØemeeoØeemeeoefJenejer jecees peveeveeb ceve Deekeâ<e&elf e~~1~~

ig
yr
keâewmeuÙeeØeeÛeereof efMeÛeejer mJepevekeâceueefcen jefJe®lkeâ<e&elf e~~2~~

op
ßeeJeb ßeeJeb pevesYÙe: ØeYeeJeb megYegpeefjheesùo& Ùeb cece n<e&elf e~~3~~

C
efvepeMeeruele§eefj$eceefnce>e meceŠ hetJe&heg®<eeveeoMe&efle~~4~~

©
efieefjOejÛesle§elegjÛeelekeâes jeIeJemJeeeflepeueYe=les le<e&efle~~5~~

Yeewceer- ns YeieJeeve! Deehe ieg®osJe keâer ke=âheekeâeoefcyeveer cegPe hej Jejme jner nw~ Deehekesâ Øemeeo ™he jepecenue
ceW efJenej keâjves Jeeues ßeerjece ueesieeW kesâ ceve keâes Deekeâef<e&le keâj ues jns nQ~ keâewmeuÙeepeer ¤efheCeer hetJe& efoMee ceW Gefole
ngÙes ßeerjece metÙe& Deheves Yeòeâ ¤he keâceueeW keâe Glkeâ<e& yeÌ{e jns nQ~ megyeeng Me$eg ßeerjece keâe ØeYeeJe ueesieeW kesâ cegKe mes
megvekeâj cesje ùoÙe ØemeVe nes jne nw~ Deheves Meerue mes, Ûeefj$e mes Deewj ceefncee mes ßeerjece nceejs heg®<eeW kesâ Yeer DeeoMe&
yeve jns nQ Deewj efieefjOej keâefJe keâe Ûelegj efÛeòe ¤he Ûeelekeâ ßeerjece ™he mJeeefle peue kesâ efueS lejme jne nw~
efJeMes<e- Ùen ieerle ef$eleeue (16 cee$ee) ceW efveyeæ nw~ Fmes nceerj Deeefo Deevevo kesâ jeieeW ceW ieeÙee pee mekeâlee
nw~
d .
ve
ieerle mebKÙee-14
er
es
peÙeefle pee«eefle jeceYeõŠ~
R
efJeceueveecee jeceYeõŠ efJeMeoOeecee jeceYeõŠ~~
s
ht
heefleleheeJeveceefnleceefncee ßegefleefJeMeejoieefoleieefjcee~
ig
KeueefveMeeÛejueefIeleueefIecee peJeefle peJÙeefle jeceYeõŠ~~1~~
R
ll
keâefuelekeâjleueefJeefMeKeÛeeheŠ ùlemegpevekegâueef$eefJeOeleeheŠ~
.A
keâesešf MeleleheveØeleeheŠ YeJeefle YeJÙeefle jeceYeõŠ~~2~~
s
ya
ce_pegcejkeâleceefCeMÙeeceŠ keâceveÙeecegvepeueMÙeeceŠ~
N
veerueveerjpeoueMÙeeceŠ veJeefle veJÙeefle jeceYeõŠ~~3~~
va
mekeâuece”ueiegCeefvekesâleŠ oefÙelemeerleevegpemecesleŠ~
Se
efJeefnleefieefjOejùoÙekesâleŠ ieJeefle ieJÙeefle jeceYeõŠ~~4~~

th
ee
Yeewceer- Fme peeie™he mebmeej ceW ßeer jeceYeõ keâer peÙe nes jner nw~ efJeceue veece Jeeues efoJÙe lespe kesâ Oeece
P
ßeerjece keâer peÙe nes jner nw~ efpevekeâer heeflele heeJeve ceefncee ceefC[le nes jner nw Deewj Jeso efJeMeejo veejoeefo ves efpevekeâer
si
ieg® ceefncee keâe ieeve efkeâÙee nw efpevekeâer ueefIecee ves Yeer DeLee&le Úesšs ØeÙeemeeW ves Yeer og° je#emeeW keâes ueIeglece yevee
T ul
efoÙee, Ssmes ßeerjeceYeõ JesieJeeve nes jns nQ Deewj JesieJeeveeW kesâ efueS efnlew<eer nes jns nQ~ efpevekesâ keâjleue ceW Oeveg<eyeeCe
ri
efJejepeceeve nw Deewj efpevneWves meppeveeW kesâ leerveeW leeheeW keâes ve° efkeâÙee nw~ pees keâjesÌ[eW-keâjesÌ[eW metÙeeX kesâ meceeve
Sh
leeheJeeve nw Ssmes ßeerjeceYeõ meyekeâe keâuÙeeCe keâj jns nQ Deewj keâuÙeeCekeâeefjÙeeW keâes Yeer megKe os jns nQ leLee YeJÙe
11
Øeleerle nes jns nQ~ megvoj cejkeâle ceefCe kesâ meceeve MÙeeceue, keâceveerÙe Ùecegvee peue kesâ meceeve MÙeeceue leLee veerues
20
keâceue oue kesâ meceeve MÙeeceue ßeerjeceYeõ efvejvlej veJeerve nesles ngÙes Yeer veJÙelee keâes Øeehle keâjles pee jns nQ~ mechetCe&
iegCeeW Deewj cebieueeW kesâ DeeßeÙe efØeÙehelveer meerlee SJeb YeeF& ue#ceCe kesâ meeLe efJejepeceeve efieefjOej keâefJe kesâ ùoÙe ceW
ht
ig
efveJeeme keâjves Jeeues ßeerjeceYeõ nceejer FefvõÙeeW keâes Yeer mJeerkeâej keâj jns nQ Deewj nceejer FefvõÙeeW kesâ efJe<eÙeeW keâes Yeer
yr
meveeefLele keâj jns nQ~

op
ieerle mebKÙee-15
C
©
efJeoOÙeeod YeJeeved jeIeJeeefYe<eskeâced~

ceefÙe peerJeefle ueeskeâeŠ ØeueYevleeb ce_pegueceglmeJeceskeâced~~1~~
kegâÙee&od YeJeeved keâesmeueehegÙeeË ßeerjeceb ÙegJejepeced~
Denb YeJesÙeb Jeer#Ùe Øecegeof lees ÙeLee cegevf eefÉp& ejepeced~~2~~

meJee& Øeke=âefleŠ ØeYegb ØeMebmeefle keâesÓefhe ve efvevoefle jececed~
mekeâue meodiegCeeveeb ceefvojceLe veeruecejkeâleMÙeececed~~3~~
yeÇeÿeCekegâueb YeJeeefveJe mekeâueb JeOe&Ùeles jIegveeLeced~
DenefceJe efjhegjefhe meceefYeie=Ceerles ueeskeâesòejiegCeieeLeced~~4~~
d .
efmebnemevemebmLeb jeIeJeb peveŠ menmeerleced~
ve
er
oMeË oMeË ØeYegb efieefjOejes ieeÙeleg ce”ueieerleced~~5~~
es
Yeewceer- hegveŠ Jeefme‰peer mes cenejepe keânles nQ—ns ieg®osJe! Deehe ßeerjece kesâ DeefYe<eskeâ ceW cesjs peerles peer ueeskeâ
R
ceW Skeâ megvoj cebieueeslmeJe Øeehle keâj ueW~ Deehe DeÙeesOÙeehegjer ceW ßeerjece keâes ÙegJejepe yeveeÙeW Deewj ceQ ßeerjece keâes
s
ht
jepee™he ceW osKekeâj Gmeer Øekeâej ØemeVe nesTB pewmes Deef$e yeÇeÿeCeeW kesâ jepee heo hej Ûevõcee keâes DeefYeef<eòeâ osKekeâj
ig
ØemeVe ngS Les~ mechetCe& meodiegCeeW kesâ ceefvoj veerueceefCe MÙeece ØeYeg ßeerjece keâer mechetCe& Øepee ØeMebmee keâj jner nw Gvekeâer
R
keâesF& Yeer efvevoe veneR keâjlee~ Deehekesâ ner YeeBefle mechetCe& yeÇeÿeCekegâue Deheves DeeMeerJee&o mes ßeerjIegveeLepeer keâe efvejvlej
ll
.A
JeOee&heve keâj jne nw Deewj ueeskeâesòej iegCe ieeLeeDeesW Jeeues ßeerjece keâes cesjs ner meceeve cesje efÛej ØeefleÉvoer Me$eg jeJeCe Yeer
s
Deheveer MegYe keâeceveeDeeW mes JeOee&efhele keâjlee nw~ Fme Øekeâej meerleepeer kesâ meefnle efmebnemeve hej efJejepeceeve ßeerjece keâes
ya
meYeer ueesie efvenejW Deewj Ùen ÂMÙe osKe-osKekeâj efieefjOej keâefJe Yeer cebieue ieerle ieeÙes~
N
va
mevoYe&MueeskeâŠ
Se
cetkeâmJeerke=âefleceekeâueÙÙe me iegjesjentÙe jeceb ve=heŠ

th
meerleemesefJelece_pegueeOejmegOeeceeOegÙe&OetÙee&veveced ~
ee
DeejeshÙee¿ceve”ohe&oueveejeOÙeb Ûe meeOÙeb meleeb

P
si
meevevob keâueieodieob oMejLeŠ Øeenejefleb Yeejleerced~~1~~

T ul
Yeewceer—ieg®osJe keâer cetkeâ mJeerke=âefle Øeehle keâj meerleepeer kesâ Éeje efpemekeâer ceOegj DeOejmegOee keâe heeve efkeâÙee
ri
ieÙee nw Ssmeer ceOegjlee keâer Oegjer keâes OeejCe keâjves Jeeues cegKekeâceue keâer MeesYee mes mecheVe keâeceohe&nejer efMeJepeer kesâ Yeer
Sh
DeejeOÙe, mevleeW kesâ meeOeve kesâ Skeâcee$e ue#Ùe ØeYeg jece keâes yegueekeâj ieeso ceW ueskeâj cenejepe oMejLe ieodieo mJej
11
ceW YeieJeodYeefòeâ hetCe& JeeCeer yeesues~

20
ieerle mebKÙee-16
ht
ig
Jelme jeIeJe Õe SJeeÙeesOÙeehegjerÙeewJejepÙesÓefYe<esòeâeefmce lJeeced~

yr
keâvekeâefmebnemevemLeb memeerleb hegjs mJeeßegeYf e§eeefYe<esòeâeefmce lJeeced~~1~~

op
lJeb efn ceppÙes‰helvÙeeb ØemetleŠ megleŠ MegeÛf eŠ ØeeÛÙeeefceJesvogiegC& ewjodYegleŠ~

C
©
meJe&meeodiegCÙekeâuÙeeCeJevleb hegjs ceefv$eefYe§eeefYe<esòeâeefmce lJeeced~~2~~

ÙeeJeod osnelceMeefòeâve& ces ueghÙeles ÙeeJeòJelØesceYeefòeâve& ces kegâhÙeles~
leeJeosJeelceJevleb cenevleb hegjs mesvehew§eeefYe<esòeâeefmce lJeeced~~3~~
heg<Ùeve#e$eceeÙeeefle Yees Õemleves Ûew$eceemeesÓefhe yeeYeeefle Yees Õemleves~

%eeveefJe%eeveJevleb uemevleb hegjs vewiecew§eeefYe<esòeâeefmce lJeeced~~4~~
j#e YeejlecenerceØeceeob meoe ÙeÛÚ efJeÕeeÙe Jew efveYe&Ùeb meJe&oe~
efieefjOejsÕej OevegOe&j Jemevleb hegjs efvepe&jw§eeefYe<esòeâeefmce lJeeced~~5~~
Yeewceer- ns JelmejeIeJe! keâue ner ceQ DeÙeesOÙeehegj kesâ ÙegJejepe heo hej legcnW DeefYeef<eòeâ keâ¤Biee Deewj keâue ner
d .
ve
heg$eJeOet meerleepeer kesâ meeLe Fmeer DeÙeesOÙeehegj ceW mJeCe& efmebnemeve hej efJejepeceeve keâjkesâ Deheves DeßegDeeW mes Yeer ceQ
er
legcneje DeefYe<eskeâ keâ¤Biee~ efpeme Øekeâej hetJe& efoMee ceW Ûevõcee Øekeâš ngÙes Gmeer Øekeâej legce Yeer cesjer pÙes‰ helveer
es
keâewmeuÙee ceW DeodYegle iegCeeWs mes Ùegòeâ heefJe$e JÙeefòeâlJe kesâ meeLe GlheVe ngÙes nes~ DeleŠ keâue ner ceQ mechetCe& ßes‰ iegCeeW
R
mes Ùegòeâ legce ßeerjece keâes Deheves ceb$eer ceC[ue kesâ meeLe ÙegJejepe heo hej DeefYeef<eòeâ keâj otBiee~ peye lekeâ cesjs Mejerj keâer
s
Meefòeâ veneR ueghle nes jner nw Deewj peye lekeâ Deehe efJe<eÙekeâ cesjer ØesceYeefòeâ cegPe hej veneR ™" jner nw leye lekeâ ceQ Deheves
ht
mesveeheefleÙeeW kesâ meeLe hejce cevemJeer Deehekeâes ÙegJejepe heo hej DeefYeef<eòeâ keâj otBiee~ keâue ner heg<Ùe ve#e$e Dee jne nw
ig
R
Deewj Gmeer keâejCe keâue Ûew$e ceeme keâer MeesYee Yeer yengle yeÌ{ jner nw~ DeleSJe keâue ner Jeso heejbiele yeÇeÿeCeeW kesâ meeLe
ll
ceQ %eeve Deewj efJe%eeve mes mecheVe Deehekeâes DeÙeesOÙee kesâ jepe efmebnemeve hej DeefYeef<eòeâ keâj otBiee~ ns efieefjOej keâefJe kesâ
.A
F&Õej OevegOe&j ßeerjece! Deehe Øeceeo ÚesÌ[keâj meowJe Yeejle Yetefce keâer j#ee keâerefpeS Deewj mechetCe& mebmeej keâes meowJe
s
ya
DeYeÙe oeve oerefpeS~ Fme Øekeâej ceQ keâue ner ßeerDeÙeesOÙee ceW efveJeeme keâj jns Deehekeâes osJeleeDeeW kesâ meeLe ner ÙegJejepe
heo hej DeefYeef<eòeâ keâj otBiee~
N
va
efJeMes<e- Ùen ieerle Yeer keâeJÙeeueer ueeskeâ Oegve ceWs efveyeæ nw~
Se
ieerle mebKÙee-17
th
ee
ßeerjeceŠ mJeieleced-
P
njs njs efkeâefceocevegefÛeleejcYeced~

si
ul
efkeâefcen efveef#eheefle efhelee Jelmeuees ceeceLe ngleYegepf e ef[cYeced~~1~~

T
SkesâvewJe leeleÛe®Cee men ÛelegYeüe&lejes peelee~

ri
Sh
yeeuÙes MeÙevekesâefueYeespevemebmkeâejeved ÙegieheÅeeleeŠ~~2~~

11
ÙegiehelkeâCe&JesOeÛet[eefMe#ee›eleyevOeefJeJeeneŠ ~
20
meceb ÛelegCeeË Yeüele¸Ceeb meJexÓhÙeYeJeVeglmeeneŠ~~3~~

ht
efJeceuenbmeJebMes leveg<es ns efJeOes lJecevegefÛeleceskeâced~

ig
efJeØeesef<eles YeõYejles keâuheÙeefme ceceehÙeefYe<eskeâced~~3~~

yr
op
leonb keâLeceefhe vewJe jesÛeÙes Yejleb efJevee mJejepÙeced~

C
Õees ›epeeefce efJeefheveb efnlJee le=CeefceJe YeejlemeeceüepÙeced~~4~~

©
SJeb mJeieleefJeefnleefieefjOejØeYegoe®Cehe§eeòeeheced~
#eheÙeleg jeceYeòeâùoÙeefmLelekeâef"vekegâefšueleeleeheced~~5~~
Yeewceer- ßeerjece Deheves ceve ceW ner iegveiegvee jns nQ~ njs-njs! Ùen kewâmee DevegefÛele keâeÙe& nes jne nw~ cegPe hej
JeelmeuÙe jKeves Jeeues efheleeßeer cegPe yeeuekeâ keâes Deepe Deefive ceW keäÙeeW PeeWkeâ jns nQ? efheleeßeer kesâ efoÙes ngÙes Skeâ ner
Ûe® (Keerj) mes ÛeejeW YeeF& meeLe GlheVe ngÙes nQ~ yeeuÙeeJemLee ceW Kesue, MeÙeve, Yeespeve Deewj mebmkeâej Ùes meYeer
efJeOeeve ÛeejeW kesâ meeLe-meeLe ngÙes~ keâCe& JesOe (keâeve efÚoeF&) ÛetÌ[ekeâjCe, efMe#eejcYe, Ùe%eesheJeerle Ùes meYeer Glmeen
cebieue kesâ keâeÙe& ÛeejeW YeeFÙeeW kesâ Skeâ meeLe meceeve ™he mes ngÙes~ ns efJeOeelee! Fme efvece&ue metÙe&JebMe ceW legce Ùen Skeâ
DevegefÛele keâeÙe& keâj jns nes keäÙeeWefkeâ cesjs YeeJeles Yejle kesâ veefveneue ØeJeeme ceW Ûeues peeves hej cesjs DeefYe<eskeâ keâer
d .
JÙeJemLee keâje jns nes~ DeleSJe ceQ Yejle kesâ efyevee efkeâmeer Yeer Øekeâej Dehevee jepÙe veneR mJeerkeâe¤Biee Deewj keâue ner
ve
Yeejle keâe meeceüepÙe ÚesÌ[keâj Jeve keâes Ûeuee pee jne ntB~ Fme Øekeâej Deheves ceve ceW efkeâÙee ngDee efieefjOej keâefJe kesâ
er
es
mJeeceer keâe he§eeòeehe jeceYeòeâ kesâ ùoÙe ceW GheefmLele DelÙevle keâ"esj kegâefšuelee ™he leehe keâes ve° keâj os~
R
efJeMes<e- Fme ieerle keâes leesÌ[er, YewjJeer leLee YewjJe jeie ceW Yeer ieeÙee pee mekeâlee nw~
s
ht
ieerle mebKÙee-18
ig
R
peÙe peÙe peÙe peieocye Meejos ef$eYegJevepeveefve megceefleefJeMeejos~~
ll
.A
peÙe megce=CeeuecejeueefJe°js peÙe JewefokeâJee*dceÙemegefJemlejs~
s
peÙe JeerCeeJeeefoefve MegeÛf eneefmeefve peÙe efJeefj_ÛehegjYeJeveefJeueeefmeefve~~1~~
ya
ceeleceg&Oee efJeuecyeb leveg<es megjieCeheefjosJeveeb ve ceveg<es~
N
va
ceesnÙe meheefo cevLejeb ceeleŠ ÙeLee Peefšefle mÙeeõepÙeefJeIeeleŠ~~2~~
Se
ÙeeÛeleg JejÉÙeb kewâkesâÙeer JeveJemeefleŠ mÙeeled keâewmeuÙesÙeer~

th
Yejlees YeJeleg keâesmeueeJeemeer jecees oC[keâefJeefheveefJeueemeer~~3~~

ee
cegefvekegâueceÛe&leg meefnleeiemlÙeb nvleg jCes jeceŠ heewuemlÙeced~

P
YeJeleg Yeejleb megefKeleceYeerleb ieeÙeleg efÛejb efieefjOejes ieerleced~~4~~

si
ul
Yeewceer- Deye osJelee mejmJeleerpeer keâes mecyeesefOele keâjkesâ ieeles nQ- ns peieocye, ns Meejos! ns leerveeW ueeskeâeW keâer
T
ri
ceeB, ns megvoj yegefæ ceW efvehegCe mejmJeleer osJeer! Deehekeâer peÙe nes, peÙe nes, peÙe nes~ ns keâceueoC[ kesâ meceeve OeJeue
Sh
nBme keâes Deemeve yeveeves Jeeueer mejmJeleer ceeB! Deehekeâer peÙe nes~ ns Jewefokeâ Jee*dceÙe keâes efJemleej osves Jeeueer!
11
Deehekeâer peÙe nes~ JeerCeeJeeefoveer heefJe$e neme mecheVe ceeB! Deehekeâer peÙe nes~ yeÇÿee peer kesâ YeJeve keâes megMeesefYele keâjves
20
Jeeueer mejmJeleer ceeB! Deehekeâer peÙe nes~ ns ceeB! Deehe JÙeLe& efJeuecye keâj jner nQ osJeleeDeeW keâer keâ®Ce hegkeâej Yeer veneR
ceeve jner nQ~ ns ceeB! Deehe cebLeje keâes MeerIeÇ ceesefnle keâj oW efpememes DeefJeuecye jepÙeeefYe<eskeâ ceW efJeIve heÌ[ peeÙe~
ht
kewâkesâÙeer cenejepe mes oes Jejoeve ceeBie ueW, efpeveceW keâewmeuÙee heg$e ßeerjece keâe JeveJeeme Deewj Yejle keâe jepÙeeefYe<eskeâ
ig
yr
Yejlepeer DeÙeesOÙeeJeemeer leLee ßeerjece oC[keâ Jeve keâes megMeesefYele keâjW~ ßeerjece DeiemlÙe kesâ meefnle cegefvekegâue keâe
op
mecceeve keâjW~ ßeerjece Ùegæ ceW heguemlÙe kesâ heew$e jeJeCe keâe JeOe keâjW~ Yeejle megKeer Deewj efveYe&Ùe yeves leLee efieefjOej
C
keâefJe Yeer yengle keâeueheÙe&vle ßeerjece keâe ÙeMeesieerle ieeles jnW~

©
mevoYe&Mueeskeâew
DeLesueÙee efJeyegOeJejØeCegVeÙee ØeJeerCeÙee keâjieleJeuiegJeerCeÙee~
efJeYeseof lee ceefueveceefle§e cevLeje leLee ØemetŠ efkeâue YejlemÙe jeceleŠ~~1~~

mee kewâkeâÙeer ›etâjJejÉÙeb ve=heb keâevleb mJeJewOeJÙekeâjb ¢eÙeeÛele~
meekesâlejepÙes YejleeefYe<esÛeveb ÛelegoM& eeyob Ûe efJeJeemeveb njsŠ~~2~~
Yeewceer—Fmekesâ Devevlej yegefæ heefjJele&ve ceW kegâMeue, neLe ceW ßes‰ JeerCee ueer ngF& osJeleeDeeW mes Øesefjle, mejmJeleer
peer ves ceefueve yegefæ Jeeueer cebLeje leLee Yejle keâer ceelee kewâkesâÙeer keâes ßeerjece mes efJehejerle keâj efoÙee~ Gve ceelee kewâkesâÙeer
d .
ves Deheveer JewOeJÙe kesâ cetue keâejCe ¤he oes Jejoeve cenejepe oMejLe mes ceeBies~ Skeâ mes DeÙeesOÙee kesâ ÙegJejepe heo hej
ve
Yejle keâe DeefYe<eskeâ Deewj otmejs mes ßeerjece keâe Ûeewon Je<eeX kesâ efueS JeveJeeme~ Deye cenejepe oMejLe kewâkesâÙeer keâes
er
mecePeeles ngÙes keânles nQ~
es
R
ieerle mebKÙee-19
s
ht
oMejLeŠ kewâkesâÙeeR Øeefle-
ig
R
lÙepe lÙepe kewâkeâefÙe ogje«enb les~
ll
ceeb $eeÙemJe cejCelees Yeeefceefve efJeleveg efJeleveg ceÙÙeveg«enb les~~
.A
meceentÙe yevOegvee Yejleefcen ÕeesÓefYe<esÛeÙes keâesmeuejepÙes~
s
ya
meceeme_peÙes Ú$eÛeecejwŠ meefVeÙeespeÙes jepÙeØeepÙes~~1~~
N
DeeÛelego&Meeyob efJeefpeleeyob efkebâ efJeJeemeÙeefme Yeeefceefve jececed~
va
Se
efvejeiemeb oC[keâefJeefheves efkebâke=âles $eemeÙeefme Yees cece jececed~~2~~

efkeâcemegYÙees efJeÙeespeÙeefme ceeceefhe kegâefšues kewâkeâÙeveefvoefve JÙeLe&ced~
th
ee
#egõmJeeLe&ke=âles kegâ®<es kegâueheebefMeefve og°s efJe<ececeveLe&ced~~3~~

P
ueeskeâevmelÙeyeuesve Yetmegjeved oevew:ØeyeueMee$eJeeved Oeveg<ee~

si
ul
Megßet<eÙee ieg™b§e peÙevleb JeÛemee mJeeved ceOegjmegOeepeveg<ee~~4~~

T
efkebâ efJeJeemÙe efJeefheves efveoex<eb jeceb efJeceueceglheueMÙeececed~

ri
Sh
efieefjOejØeeCeOeveb peerJesÙeb #eCeefcen ef$eYegJeveueefueleueueececed~~5~~

11
Yeewceer- ns kewâkesâÙeer! Dehevee ogje«en ÚesÌ[ oes~ ns Yeeefceveer! cegPes cejCe mes yeÛee uees, cegPe hej Deveg«en keâjes~ ceQ
20
keâue ner Me$egIve kesâ meeLe Yejle keâes yegueekeâj GvnW DeÙeesOÙee kesâ jepÙe heo hej DeefYeef<eòeâ keâj oslee ntB Deewj GvnW
ht
Ú$e-Ûeecej mes Ùegòeâ keâj oslee ntB leLee DeJeOe jepÙe keâer mJeCe& mecheefòe keâe DeefOekeâejer yevee oslee ntB~ ns kewâkesâÙeer!
ig
Deheveer MeesYee mes cesIe keâes peerlevess Jeeues ßeerjece keâes Ûeewon Je<eeX kesâ efueS keäÙeeW efveJee&efmele keâj jner nes? legce efkeâmeefueÙes
yr
efvejhejeOe cesjs jece keâes oC[keâ Jeve ceW Yespekeâj YeÙeYeerle keâj jner nes? ns kegâefšue kewâkeâÙeveefvoveer cegPekeâes Yeer
op
efvejLe&keâ ØeeCeeW mes efJeÙegòeâ keäÙeeW keâj jner nes? Dejs og°s! kegâue keâes ve° keâjves Jeeueer kewâkesâÙeer! Úesšs mes mJeeLe& kesâ efueS
C
Flevee yeÌ[e DeveLe& keäÙeeW keâj jner nes? kewâkesâÙeer mechetCe& ueeskeâeW keâes melÙe mes, yeÇeÿeCeeW keâes oeve mes, Me$egDeeW keâes Oeveg<e
©
mes, ieg®peveeW keâes mesJee mes Deewj DeelceerÙepeveeW keâes ceOegj JeeCeer mes peerleles ngÙes ßeerjece keâes keäÙeeW efveJee&efmele keâj jner nes
legcneR yeleeDees efyevee DehejeOe kesâ efvece&ue, veerueskeâceue kesâ meceeve MÙeeceue, leerveeW ueeskeâeW kesâ jlve, efieefjOej keâefJe kesâ
ØeeCeOeve, ßeerjece keâes JeveJeeme oskeâj keäÙee ceQ Skeâ #eCe Yeer peerefJele jn meketBâiee?
ieerle mebKÙee-20
jeIeJeb peieod ieoefle efveoex<eced~
Skeâe lJeefcen og°ùoÙes jeceb leke&âÙeefme meoes<eced~~1~~
efkeâcegle keâÙeeÛeve kegâefšueefheMeeÛÙee Yeüevlee keâefueleeJeÅes~
meesceceÙetKes iejuecenŠ efJe<eceb Me¿mesÓveJeÅes~~2~~
d .
ve
efleefcejeefjefce&enf jesÓefhe efleefcejefcen ØeefleYeeefle leJeesuetekf eâefve~
er
keâeueotelf e cece mekeâueb Øeefleketâueb keâuheÙemes Meesekf eâefve~~3~~
es
DeÙes meefueueceveueb efJeYeeJeÙeefme jeceb Jeeceb Jeeces~
R
s
efieefjOejØeYegb ¢eefce$eerÙeefme efkeâue celheelekeâheefjCeeces~~4~~
ht
ig
Yeewceer- Dejs og°ùoÙee kewâkesâÙeer! mechetCe& mebmeej ßeerjece keâes efveoex<e keân jne nw, Skeâ legcneR Deheves kegâefšue
R
lekeâeX mes GvnW meoes<e efmeæ keâj jner nes~ Denes heehe keâes mJeerkeâej keâjves Jeeueer kewâkesâÙeer! keäÙee legce efkeâmeer kegâefšue
ll
.A
efheMeeefÛeveer-ÛegÌ[wue kesâ Éeje Yeüevle keâj oer ieÙeer nes? Denn! efveoex<e Dece=le efkeâjCe Jeeues Ûevõcee ceW legce YeÙebkeâj
s
efJe<e keâer DeeMebkeâe keâj jner nes~ Dejs Guetefkeâveer! (ceeoe Guuet) legcekeâes lees DebOekeâej kesâ Me$eg metÙe& Yeer DebOekeâej ner
ya
efoKe jns nQ~ cesjer keâeueotleer, cesje Meeskeâ yeÌ{eves Jeeueer kewâkesâÙeer legce lees cegPeceW meye kegâÚ Øeefleketâue ner osKe jner nes~
N
Dejs Øeefleketâue ceeie& hej Ûeueves Jeeueer og° ceefnuee, legce lees peue keâes Deefive mecePe jner nes Deewj meJe&Lee Devegketâue jnves
va
Jeeues ßeerjece keâes Øeefleketâue mecePe jner nes~ ÙeneB lekeâ keâer cesjs heehe kesâ heefjCeece kesâ keâejCe ner efieefjOej keâefJe kesâ
Se
mJeeceer ßeerjece keâes Yeer Dehevee Me$eg mecePe jner nes~

th
ieerle mebKÙee-21
P ee
mJeYeeJeb lÙepe Yeeefceefve efJehejerleced~

si
keâvekeâYeJeve Fn peveeefYejeceb Yepe jeceb menmeerleced~~1~~

T ul
ÙemÙe efvemeie&efjhetCeeceefhe mJeYeeJe DeemlesÓlÙevegketâueŠ~

ri
Sh
mJehves me efkeâceg YeJesled keâoeefhe ceOÙececeelegŠ ØeefleketâueŠ~~2~~

MeesYeeb efJeOegpe&neleg peeleg meeiejmlÙepeleg efvepeyesueeced~
11
20
jecees vewJe leLeeefhe keâleg&ceemeerled ceelegjJensueeced ~~3~~

lÙekeälJee keâesheb keâLeÙe megcegeK f e keâ_Ûeve jeIeJeehejeOeced~
ht
ig
cee efJeJeemÙe jeceb ØeJesMeÙescee&ceOeefmevOegceieeOeced~~4~~

yr
op
efle‰sppeeleg jefJece=les ueeskeâes peerJesled keâce=les ceerveŠ~

C
keäJeeefhe ve efieefjOejØeYegb efJevee leLeeefhe peerJesÙeb oerveŠ~~5~~

©
Yeewceer- ns kewâkesâÙeer! Dehevee efJehejerle mJeYeeJe ÚesÌ[ oes~ Fmeer keâvekeâ YeJeve ceW YeòeâeW keâes Deevevo osves Jeeues
meerleemeefnle ßeerjece keâe Yepeve keâjes~ efpevekeâe mJeYeeJe mJeeYeeefJekeâ yewj keâjves Jeeues Me$egDeeW keâes Yeer DelÙevle
Devegketâue ueielee nw, Jes ßeerjece keäÙee keâYeer Yeer mJeÙeb ceW Yeer ceBPeueer ceeB kesâ Øeefleketâue nes mekeâles nQ? Yeues Ûevõcee
Deheveer MeesYee ÚesÌ[ oW, keâoeefÛele meeiej Deheveer ceÙee&oe Jesuee keâe lÙeeie keâj os, efheâj Yeer ßeerjece Deheveer ceeB keâe
Deheceeve veneR keâj mekeâles~ ns megcegKeer! Dehevee ›eâesOe ÚesÌ[keâj keâesF& Yeer ßeerjeIeJe keâe DehejeOe lees yeleeDees~ Dejs!
efveoex<e ßeerjece keâes JeveJeeme oskeâj cegPekeâes DeieeOe Meeskeâ meeiej ceW keäÙeeW heWâkeâ jner nes? keâoeefÛele metÙe& kesâ efyevee
mebmeej jn ues, peue kesâ efyevee ceÚueer peerefJele jn peeÙe, efheâj Yeer ceQ oerve oMejLe efieefjOej keâefJe kesâ mJeeceer ßeerjece
kesâ efyevee veneR peerefJele jn mekeâlee~
.
ieerle mebKÙee-22
d
ve
kewâkesâefÙe js lJeeb Øee_peefue: ØeCeceeefce~
er
es
Ûe›eâJeefle&oMejLeesÓefhe cetOvee& cenejLeesÓefhe veceeefce~~1~~
R
DevegveÙeeefce ÛejCemheMeË lJeeb Meb veÙeeefce keâefueleeslkeâ<eeË lJeeced~
s
ht
cee keâe<eeajhekeâ<e&cepekegâues yengMemlJeeb efJeveÙeeefce~~2~~
ig
MejCeb YeJe efovekeâjkegâuekesâleesŠ cejCeevceeceJe keâMceuensleesŠ~
R
ll
heefjJele&Ùe JejoeveÙegieueefcen hegvee jefleb ØeCeÙeeefce~~3~~
.A
Jevob Jevob lJeeceveg®vOes efvevob efvevob efvepeb efve®vOes~
s
ya
›eâvob ›eâvob keâceefhe efJe®vOes efJe®ob efJeueppeÙeeefce~~4~~
N
cee ÙeeÛemJe jeceJeveJeemeb cee kegâ® keâesmeueefJeYeJeefJeveeMeced~
va
efieefjOejØeYegb j#e efvepeYeJeves MeleMemlJeeb ÙeeÛeeefce~~5~~
Se
Yeewceer- ns kewâkesâÙeer! legcnW neLe peesÌ[keâj ceQ ØeCeece keâj jne ntB~ cenejLeer Ûe›eâJeleea neskeâj Yeer ceQ oMejLe legcnW
th
ee
efmej mes veceve keâj jne nBt~ ceQ ÛejCeeW keâes mheMe& keâjkesâ legcemes DevegveÙe keâj jne ntB Deewj Glkeâ<e& kesâ meeLe legcnW veceve
P
keâj jne ntB, legcemes yeej-yeej ØeeLe&vee keâj jne ntB efkeâ Depe kesâ kegâue ceW Dehekeâ<e& cele keâjes DeLee&led Ssmee kegâÚ cele keâjes
si
efpememes DeJeveefle nes peeÙe~ metÙe&kegâue kesâ heleekeâe mJe™he cegPe oMejLe keâer j#ee keâj uees Deewj heehe kesâ cetue keâejCe
ul
cejCe mes cegPes yeÛee uees~ oesveeW JejoeveeW keâes yeoue oes, ceQ legcemes ØeeLe&vee keâj jne ntB Deewj DeÙeesOÙee kesâ Deevevo keâe
T
efheâj ØeCeÙeve keâj jne ntB~ Deepe ceQ Oeerjs-Oeerjs legcemes DevegjesOe keâj jne ntB, Deheveer efvevoe keâj-keâjkesâ Dehevee ner
ri
Sh
efvejesOe keâj jne nttB Deewj efÛeuuee-efÛeuuee keâj efJeOeelee keâe efJejesOe keâj jne ntB, Deheves efJe®o keâes Yeer ueefppele keâj
11
jne nBtb~ ßeerjece keâe JeveJeeme cele ceeBiees~ keâesmeue jepÙe kesâ JewYeJe keâe efJeveeMe cele keâjes! ns kewâkesâÙeer efieefjOej keâefJe
kesâ mJeeceer ßeerjece keâes Deheves YeJeve ceW jKe uees, ceQ legcemes mewkeâÌ[eW yeej Ùener ÙeeÛevee keâj jne ntB~
20
ieerle mebKÙee-23
ht
ig
ëe=Ceg ëe=Ceg kewâkeâefÙe efJeveÙecekeâececed~

yr
op
cee cee ØeefnCeg Jeveb cece jececed~~

C
cee ÙeespeÙe keâefjCee peuepeeleb cee kegâ® keâceuekegâues efnceheeleced~

©
cee efJejceÙe ceOegle§eejeceb cee cee ØeefnCeg Jeveb cece jececed ~1~~
cee cee pJeeueÙe ceveefmepeJeeefšb cee cee ceeueÙe keâšgefJe<eleeefšced~
cee mLeeheÙe hegjer efJeheuueueeceb cee cee ØeefnCeg Jeveb cece jececed~~2~~
ceeefveefve cegOee ceeveceeleveg<es n"lees Yeleg&efie&jb ve ceveg<es~
cee kegâ® heefjpevemeewKÙeefJejeceb cee cee ØeefnCeg Jeveb cece jececed~~3~~
heMÙe efØeÙes heefjCeleheefjCeeceb cevcee otjÙe veerjoMÙeececed~
ceeveÙe efieefjOejceveesÓefYejeceb cee cee ØeefnCeg Jeveb cece jececed~~4~~
d .
ve
Yeewceer- cenejepe oMejLe efheâj keân jns nQ—ns kewâkesâÙeer! cesjer efveMÚue efJeveÙe megvees, cesjs ßeerjece keâes JeveJeeme
er
cele Yespees~ kewâkesâÙeer! keâceue keâes neLeer mes cele efceueeDees Deewj keâesceue Jeve hej leg<eejheele cele keâjes Deewj ceOeg mes
es
GÅeeve keâes metvee cele keâjes, cesjs ßeerjece keâes Jeve cele Yespees~ Dejs! keâece kesâ yeieerÛes keâes cele peueeDees Deewj YeÙebkeâj
R
efJe<e Jeeefškeâe keâes Øeeslmeeefnle cele keâjes~ Fme DeÙeesOÙee ceW efJeheefòe kesâ jlveeW keâes cele mLeeefhele keâjes~ ns ceeefveveer! legce
s
Deheves Pet"s ceeve keâe efJemleej keâj jner nes Deewj n" Oece& kesâ keâejCe Deheves heefle keâer Yeer yeele veneR ceeve jner nes~ Deheves
ht
ig
heefjJeej kesâ megKe keâe DeYeeJe cele keâjes~ ns kewâkesâÙeer! nesves Jeeues heefjCeece keâes osKees~ veeruekeâceueJeCeea ßeerjece keâes
R
cegPemes otj cele keâjes Deewj efieefjOej keâefJe kesâ ceve keâes Deevevo osves Jeeues ßeerjece keâe mecceeve keâjes, GvnW Jeve cele
ll
.A
Yespees~
s
ieerle mebKÙee-24
ya
cee efveJee&meÙe jeceb ns N
kesâkeâÙekegâuekeâvÙes~
va
ef$eYegJeveueefueleueueeceb ns lÙepe n"b peIevÙes~~
Se
efMeefj<ekegâmegcemegkegâceejesÓÙeb cece jepeefkeâMeesjŠ~

th
efJeefheves mÙeeled efkeâcegoejesÓÙeb ßeercegKesvogÛekeâesjŠ~

ee
FvoerJejoueMÙeeceb ns iegCeceefnleJeoevÙes~~1~~
P
si
efkeâcegle mensle efJeheefòeb ns keâewmeuÙeekegâceejŠ~

ul
ienveonveefnceheefòeb ns cece ueesÛeveleejŠ~

T
ri
leveg®efÛeefpeleMelekeâeceb ns Â°dJee JÙeefLe<Ùevles ÛeevÙes~~2~~

Sh
meefn<Ùeles efkeâcegle efheheemeeb ns ceOegjeOejefkeâmeueŠ~

11
keâefj<Ùeefle keâLeceg efpenemeeb ns megKemÙeeefhe keâ°ekegâMeueŠ~

20
veJecejkeâleceefCeMÙeeceb ns YeÙeefJeefhevesÓhÙeOevÙes~~3~~
ht
ig
lÙepe n"b YeÙeheefjCeeceb ns efßeleefJejnogjvleced~

yr
Yepe ieerlemeerleeefYejeceb ns ef$epeieefle efJeuemevleced~

op
keâefj<Ùeefle ke=âheeceefYejeceb ns keâefJeefieefjOejsÓvevÙes~~4~~

C
©
Yeewceer- ns kewâkeâÙejepekeâvÙes! ßeerjece keâes osMe efvekeâeuee cele oes~ leerveeW ueeskeâeW kesâ megvojjlve ØeYeg jece keâes
efveJee&efmele cele keâjes~ Dejs DeOece mJeYeeJeJeeueer kewâkesâÙeer! Dehevee n" ÚesÌ[ oes~ cesjs jepeefkeâMeesj Goej ßeerjece
efMejer<e kesâ hetâue kesâ meceeve meggkegâceej nQ, Ssmes meerleecegKe ÛevõÛekeâesj ßeerjece Jeve ceW kewâmes jnWies~ Deheves iegCeeW mes
JeoevÙeeW keâes Yeer mecceeefvele keâjves Jeeueer kewâkesâÙeer veeruekeâceueJeCeea jecepeer keâes cele efveJee&efmele keâjes~ keâewmeuÙee kesâ
kegâceej, cesjs veÙeveeW kesâ leejs ßeerjece, IeveIeesj Jeveeefive efnceheele pewmeer Jeve keâer efJeheefòe keâes kewâmes menWies? DeleŠ Deheveer
MeesYee mes keâece keâes peerleves Jeeues ßeerjece keâes cele efveJee&efmele keâjes keäÙeeWefkeâ GvnW efveJee&efmele osKekeâj Deewj ueesie Yeer
og:Keer nes peeÙeWies~ keâesceue heuueJe kesâ meceeve DeOej Jeeues ßeerjece hÙeeme kewâmes menWies Deewj keâ° menves ceW DekegâMeue
cesjs jeIeJe jepekeâerÙe megKe kesâ lÙeeie keâer FÛÚe kewâmes keâjWies? FmeefueÙes veJeerve cejkeâle ceefCe kesâ meceeve MÙeeceue
ßeerjece keâes DeOevÙe Fme efvepe&ve oC[keâ Jeve ceW cele efveJee&efmele keâjes~ ns kewâkesâÙeer! heefjCeece ceW YeÙe osves Jeeuee ogjvle
d .
efJejn mes Ùegòeâ Ùen n" ÚesÌ[ oes Deewj leerveeW ueeskeâeW ceW megMeesefYele nes jns ieerlemeerleeefYejece cenekeâeJÙe kesâ ØeefleheeÅe
ve
ßeerjece keâes Yepees, Jes lees DevevÙe efieefjOej keâefJe hej Yeer ke=âhee mes DeefYejece Deveg«en keâjWies ner~
er
es
ieerle mebKÙee-25
R
s
Dehejb Jejb JejÙe meeceüeef%e~
ht
melkeâuÙeeCeiegCeie=nb jeceb ie=ns jceÙe ns jeef%e~~1~~
ig
R
lJeceefhe ØeMebmeefme meoe jeIeJeb kegâ®<esÓvegheceb mvesnced~
ll
.A
Denes kesâve nslegvee keâesefhelee lemÙe efpener<e&efme iesnced~~2~~
s
ßeglJee lJeefÙe Letlkeâefj<Ùeles leehe$eÙeme¿ÏueueeskeâŠ~
ya
N
jeces Jeveb ›eeefpeles peieoefhe efveceppeefÙe<Ùeefle MeeskeâŠ~~3~~
va
MeefMeveb he=Le*defveMesJe efJeveemetved levegefjJe nefjb hegjerÙeced~
Se
jefnlee efJeefnlee efJenlee YeemÙeefle efJeke=âlee efJevee legjerÙeced~~4~~

th
lJeeb ØeCecÙe efMejmee ÙeeÛes kewâkesâefÙe Øemeero ØemeeoÙe~

ee
efieefjOejØeYegb Jeveb efnlJee cee ceeb heefjpeveb efJe<eeoÙe~~5~~

P
si
Yeewceer- ns meeceüe%eer Fmes ÚesÌ[keâj otmeje Jejoeve ceeBie uees~ ns jeveer! ßes‰ keâuÙeeCe iegCeeW kesâ YeJeve ßeerjece keâes
ul
keâvekeâ YeJeve ceW ner jceves oes~ legce Yeer lees ßeerjece keâer efvejvlej ØeMebmee keâjleer nes Deewj Gve hej efvejvlej mvesn Yeer
T
keâjleer nes~ Denes! Deepe efkeâme keâejCe mes kegâefhele neskeâj cesjs jeIeJe keâe Iej uetš jner nes~ Ùen kegâke=âlÙe megvekeâj leerveeW
ri
Sh
leeheeW mes JÙeekegâue Ùen ueeskeâ legce hej Letkesâiee, ßeerjece kesâ Jeve Ûeues peeves hej Meeskeâ meejs mebmeej keâes [tyees osiee~ efpeme
11
Øekeâej Ûevõcee kesâ efyevee jeef$e, ØeeCe kesâ efyevee Mejerj, Gmeer Øekeâej legjerÙelelJe ßeernefj kesâ efyevee Ùen hegjer MeesYeejefnle
efve<ØeeCe ngF& efoKesieer~ ns kewâkesâÙeer! legcnW efmej mes ØeCeece keâjkesâ ceQ YeerKe ceeBie jne ntB legce ØemeVe nes peeDees Deewj cegPes
20
Yeer ØemeVe keâjes~ efieefjOej kesâ ØeYeg ßeerjece keâes JeveJeeme oskeâj cegPes Deewj heefjJeej keâes efJe<eeo ceive cele keâjes~
ht
ig
ieerle mebKÙee-26
yr
op
DeÕeheeflemegles efkeâceefhe veeJewefme~

C
yeefueheMegejf Je vewkeâefškeâogŠKeceefhe YeüceefJeJeMee veefn Jeself me~~1~~

©
oefÙeleb vewJe efJenemÙeefle meerlee ve Keueg ue#ceCees jececed~

lÙe#ÙeecÙemetved oMejLeesÓheMÙeved vetlevepeueoMÙeececed~~2~~
Yejlees efJevee jeIeJeb jepÙeb vees Yees#Ùeles keâoeefÛeled~

Me$egIveesÓefhe he=Lekeâd lesYÙees veemetved jes#Ùeles keâoeefÛeled~~3~~
JÙemeveeõ#ekegâueb kegâueÛeefvoefve ve Øe›eepeÙe jececed~
peerJeÙe ceeb Øeceòeceefhe ceòemlÙeepes ve ÛeeefYejececed~~4~~
peieovÙeLee keâue¿heef¿ueeb Je#Ùeefle leJeehekeâerefle&ced~
d .
efieefjOejØeYegcevlejsCe ceÙÙeefhe jeefme ogjvleeb petelf e&ced~~5~~
ve
er
Yeewceer- ns DeÕeheefle keâer heg$eer kewâkesâÙeer! legce veneR mecePe jner nes~ legce Yeüce kesâ efJeJeMe nesves kesâ keâejCe yeefue
es
heMeg keâer YeeBefle efvekeâšJeleea og:Ke keâes Yeer veneR mecePe hee jner nes~ meerleepeer Deheves heefle keâes veneR ÚesÌ[Wieer Deewj ue#ceCe
R
Yeer ßeerjece keâes veneR ÚesÌ[Wies~ ceQ Yeer veJeerve cesIe MÙeece ßeerjece keâes ve osKelee ngDee ØeeCeeW keâes Yeer ÚesÌ[ otBiee~ Yejle
s
ht
jeIeJepeer kesâ efyevee jepÙe keâe GheYeesie veneR keâjWies Deewj Me$egIve Yeer Fve meyemes Deueie neskeâj Deheves ØeeCeeW keâes keâYeer
ig
veneR mJeerkeâejWies~ ns kegâue keâes Meerleue keâjves Jeeueer kewâkesâÙeer! Fmes kegâue keâes efJeheefòe mes yeÛee uees, ßeerjece keâes JeveJeeme
R
cele oes Deewj cegPe ßeerjece efJeÙeesie ceW heeieue oMejLe keâes Yeer efpeuee uees~ cegPemes ßeerjece keâes cele ÚgÌ[JeeJees veneR lees
ll
.A
Ùen mebmeej legcnejer keâuebkeâ hebefkeâueekeâerefle& keâe JeCe&ve keâjlee jnsiee Deewj efieefjOej keâefJe kesâ ØeYeg ßeerjece kesâ efyevee
s
cegPeceW Yeer efJe<ece pJej [eue oesieer~
ya
ieerle mebKÙee-27
N
va
ogjvleeb ogce&efleb lÙekeälJee mJeceeÕeemeÙe YejleceeleŠ~
Se
DevevleeceIeceefleb efnlJee efvepeb ÕeemeÙe YejleceeleŠ~~

th
ØeYeesJe&veJeememe¿uheb efJeneÙeevÙeb keâLeÙe keâuheced~

ee
Deveuhesveebnmee JebMeb ve meVeeMeÙe YejleceeleŠ~~1~~

P
si
›epevleb JeveheLes jeceb pevee Â°dJee JÙeefLe<Ùevles~

ul
kegâšgcyeb ueeskeâefvevoelees ve ÛeesÛÚdJeemeÙe YejleceeleŠ~~2~~

T
ri
ieles jeces ce=les ceefÙe Yees YeJesefJe&OeJee heefleIveer lJeced~

Sh
ceneheeheb ¢eÙeesOÙeeÙeeb ve ÛeeJeemeÙe YejleceeleŠ~~3~~

11
efveJele&Ùe ogce&efleb Yeõs ØeJele&Ùe Meb peieodYeõs~

20
ØeYegb efieefjOejkeâJesŠ hegjlees ve efveJee&meÙe YejleceeleŠ~~4~~

ht
ig
Yeewceer- ns Yejle keâer ceeB kewâkesâÙeer! Deheveer ogjvle ogyeg&efæ ÚesÌ[keâj meceemJemle nes peeDees~ efpemekeâe Devle veneR
yr
nw Gme DeefYeceeve keâes ÚesÌ[keâj legce mJeÙeb keâes ner DeeÕemle keâj uees~ ns Yejle keâer ceeb! ØeYeg ßeerjece kesâ JeveJeeme keâe
op
mebkeâuhe ÚesÌ[keâj keâesF& otmeje keâuhe keânes~ yengle yeÌ[s DehejeOe mes Ùen JebMe cele ve° keâjes~ ßeerjece keâes JeveheLe ceW
C
peeles osKe ueesie yengle JÙeefLele neWies~ FmeefueS Fme ueeskeâ efvevoe mes jIegJebMe keâes Demle JÙemle cele keâjes~ ßeerjece kesâ
©
Ûeues peeves hej cegPe oMejLe kesâ cej peeves hej legce efJeOeJee Deewj heefle keâer nlÙeeefjve yeveesieer~ FmeefueS ns Yejle keâer ceeB!
DeÙeesOÙee ceW ceneheehe keâes cele mLeeefhele keâjes~ ns keâuÙeeCeer! Deheveer ogyeg&efæ otj keâjes Deewj peiele ceW keâuÙeeCe keâe
mebÛeej keâjes~ efieefjOej keâefJe kesâ mJeeceer ßeerjece keâes efveJee&efmele cele keâjes~
mevoYe&Mueeskeâew
Fefle yengefJeuehevleb YetefceheebMeew ueg"vleb
efvepeÛejCejpeeseYf epeg°& cetOee&veefcelJee ~
heefleceefhe Ûe heefleIveer vees penew efve§eÙeb mJeb
MelekegâefueMekeâ"esje keâes ve ve°Š kegâme”eled~~1~~
d .
ve
DeLe megcev$eefieje jIegvevoveŠ
er
meceefOeiecÙe meceeefOeefceJeeefmLeleced~
es
mJeefhelejb cejCeejCeceelegjb
R
s
Yejleceelejceen nefjefie&jced~~2~~
ht
ig
Yeewceer- Fme Øekeâej yengle Øekeâej mes efJeueehe keâjles ngS he=LJeer keâer Oetefue ceW ueesšles ngS Deheves DeLee&led kewâkesâÙeer
R
kesâ ner ÛejCeeW keâer OetefueÙeeW mes cemlekeâ keâes Oetmeefjle keâjles ngS Ssmes Deheves heefle oMejLe keâes osKekeâj Yeer keâjesÌ[eW Je»eeW
ll
.A
mes Yeer keâ"esj kewâkesâF& ves Dehevee efve§eÙe veneR ÚesÌ[e keäÙeeWefkeâ kegâmebie mes keâewve ve° veneR nes peelee? Fmekesâ he§eeled megceb$e
s
kesâ JeeCeer mes Deheves yegueeÙes peeves keâe mebkesâle heekeâj JeneB hengBÛekeâj efheleeßeer keâes meceeefOe cesW efmLele keâer YeeBefle efve§es°
ya
DeemeVecejCe Deewj Deelegj osKekeâj jIegJebMe keâes Deeveefvole keâjves Jeeues ßeernefj Yejle peer keâer ceelee kewâkesâF& peer mes Ùen
JeeCeer yeesues~ N
va
ieerle mebKÙee-28
Se
th
jecees ieeÙeefle-
ee
peveefve Jeo keâLeefcen efhelee efJeJeCe&Š~

P
Meg<ÙevcegKees efJekeâuekeâjCeŠ efkebâ JÙeLee oiOeleceosnmegJeCe&Š~~1~~

si
ul
De®vlegoeueeveesÓefveJee&Cees cueevecegKeecyeg®nesÓefleiueeve:~
T
Yeive›ele FJe ve ke=âlemveevees he#eerJeeleex efJeefvenleheCe&Š~~2~~

ri
Sh
heeMeyeæ FJe pejvcele”es JeefOekeâefJeJeMe FJe efJekeâueefJen”:~

11
veeocet{ FJe kegâielekegâj”es efJeieefuelej”es ÙeLeeOeceCe&Š~~3~~

20
Jeelecet{veewefjJe peueÙee$ees he¿iet{ieewefjJe ieleiee$e:~

ht
jeng™{iueewejf Je YeÙecee$ees efieefjOejsMeefieefj mebemf LelekeâCe&Š~~4~~

ig
yr
Yeewceer- ßeerjece ceeB mes hetÚ jns nQ- ns cePeueer ceeB! cesjs efheleeßeer ÙeneB Fleves efJeJeCe& keäÙeeW nes ieS nQ? Gvekeâe
op
cegKe metKe ieÙee nw, Gvekeâer meYeer FbefõÙeeB JÙeekegâue nes ieF& nQ~ Fme JÙeLee keâer Deefive mes efheleepeer keâe mJeCe& pewmee Mejerj
C
peue ieÙee nw~ Ùes lees Gme neLeer keâer YeeBefle JÙeekegâue nQ, efpemekeâe yevOeve Gmekesâ cece& keâes keâeš jne nw~ pees Ûeenlee
©
ngDee Yeer Meerleue peue ceW [tyekeâj veneR vene heeÙee nw~ Fvekeâe cegKe Gmeer Øekeâej ceefueve Deewj iueeefvehetCe& nw, efpeme ›eleer
keâe mveeve mes hetJe& ner ›ele štš ieÙee nes~ efheleepeer hebKe keâšs ngS he#eer keâer Yee@Befle DelÙeble Deeòe& keäÙeeW nQ? heeMe ceW yeBOes
ngS yetÌ{s neLeer DeLeJee yetÌ{s keâyetlej he#eer keâer YeeBefle, yensefueS kesâ JeMe ceW DeeS ngS efvejern leeslee he#eer keâer YeeBefle Deewj
veeo mes ceesefnle nefjCe keâer YeeBefle leLee Deevebo mes jefnle $e+Ceoelee kesâ ØeleeÌ[ve mes JÙeekegâue DeOeceCe& DeLee&led $e+Ceer
keâer YeeBefle efheleepeer Fleves JÙeekegâue keäÙeeW nQ? efpemekeâer veewkeâe mecegõer Ûe›eâJeele ceW heBâme ieF& nes Ssmes peueÙee$eer keâer
YeeBefle Deewj keâerÛeÌ[ ceW heBâmes ngS keBâheles Mejerj Jeeues Je=æ yewue keâer YeeBefle Deewj jeng mes «emle YeÙeYeerle Ûebõcee keâer YeeBefle
efieefjOej keâefJe kesâ F&Õej cegPe jece keâer JeeCeer ceW keâeve ueieeS ngS cesjs efhelee keâer Ssmeer efmLeefle keäÙeeW nw?
efJeMes<e- Ùen ieerle ef$eleeue meesuen cee$eeDeeW ceW efveyeæ nw Deewj FmeceW ceeueeshecee keâe ØeÙeesie ngDee nw~
d .
ieerle mebKÙee-29
ve
er
kewâkeâÙeer Øeen ßeerjeceb Øeefle-
es
jece ëe=Ceg efvepeefhele=efJeheefVeoeveced~
R
efveieoecÙes<ee efJeielekeäuesMee lJeeefceJe me_peeveeveced~~1~~
s
ht
lJeeflhe$ee Øesefjlee ¢eÙeeÛes ÙegieueJehegJe&joeveced~
ig
R
YejlejepÙecehejsCe Ûelego&Memecee YeJeodJeveÙeeveced~~2~~
ll
leÛÚÎlJee JÙeekegâueb meceer#Ùes cevegpeheefleefceJee%eeveced~
.A
Ùeefo Mekeäveese<f e leoe ›epe efJeefheveb nj efvepeleleogÙee&veced~~3~~
s
ya
leeJeVe mveemÙeefle ve Yees#Ùeles ÙeeJeVe les ØeÙeeCeced~
ieÛÚ ieÛÚ ve=heJejb j#e jIegJej kegâ® JeÛeveØeceeCeced~~4~~ N
va
Se
efveue&ppee efieefjOejmJeeefceveb Øeeflepeuheefle keâšgJeeCeerced~

efpeIeebmeÙesJe vejheles je%eer les peÙeleerJe ke=âheeCeerced~~5~~
th
ee
Yeewceer- kewâkesâÙeer ßeerjece kesâ Øeefle keân jner nQ-ns ßeerjece! Deheves efhelee keâer efJeheefòe keâe keâejCe megefveÙes~ ceQ Ùen
P
kewâkesâÙeer keäuesMejefnle neskeâj meye kegâÚ peeveles ngS mes Deehekesâ Øeefle mhe° keân jner ntB~ Deehekesâ efheleeßeer mes Øesefjle neskeâj
si
ul
Deehekesâ efheleeßeer mes ceQves oes Jejoeve ceeBies Skeâ mes Yejle keâes jepÙe Deewj otmejs mes Deehekeâes Ûeewon Je<eeX keâe Jeveieceve~
T
Gmes megvekeâj cenejepe keâes De%eeveer keâer YeeBefle JÙeekegâue ngDee osKe jner ntB~ Ùeefo legce keâj mekeâles nes lees Jeve keâes peeDees
ri
Deewj efhelee keâer ogie&efle nj uees~ peye lekeâ legce Jeve veneR peeDeesies, leye lekeâ legcnejs efhelee ve mveeve keâjWies, ve Yeespeve
Sh
keâjWies~ FmeerefueS ns jIegJej! Deehe Jeve peeFÙes, Jeve peeFÙes~ cenejepe kesâ Jej keâer j#ee keâerefpeS~ Fme Øekeâej efieefjOej
11
keâefJe kesâ mJeeceer ßeerjece kesâ Øeefle kewâkesâÙeer efveue&ppe nesskeâj Ùen JeeCeer yeesue jner nQ~ ceeveeW cenejepe keâe JeOe keâjves keâer
20
FÛÚe mes jeveer kewâkesâÙeer Deheveer keâšej keâes ner jieÌ[keâj veeskeâerueer yevee jner nQ~
ht
ieerle mebKÙee-30
ig
yr
ßeerjeceŠ kewâkeâÙeeR Øeefle-

op
ceelejOegvewJe Jeveb ØeefleÙeeefce~

C
©
ÙeeJeppeveveeR vecemÙeeefce meerleeb ÛewJeevegveÙeeefce~~1~~

efhele=Øemeeocetueb mJeerke=âleb ces melÙeb les Øeeflepeeves~
efhele=megKemegKeer leeÂMees ogŠKeer JeefÛce penved ceoceeves~~2~~
nsleesŠ efhelegŠ efheyesÙeb iejueb JeefÖb Ûe ØeefJeMesÙeced~

ceppesÙeb meeiejb meoefÙelees efJeefheveb efkebâ ve efJeMesÙeced~~3~~
jecees efÉve& Yee<eles Yeõs lJeceefhe efJeÕeefmeefn melÙeced~
efieefjOejØeYegjJeefle Jeveb jepÙeb jepeleg Yejles efvelÙeced~~4~~
Yeewceer- Deye ßeerjece kewâkesâÙeer kesâ Øeefle keân jns nQ- ns ceeB! ceQ DeYeer Jeve keâes pee jne ntB~ leye lekeâ ceeleepeer keâes
d .
ve
vecemkeâej keâj uetB Deewj meerleepeer keâes DevegveÙe keâjkesâ cevee uetB~ ceQves efhelee keâer ØemeVelee keâes ner DeeßeÙe ™he ceW
er
mJeerkeâej keâj efueÙee nw~ Deehemes melÙe Øeefle%ee keâjkesâ keânlee ntB ceQ efhelee kesâ megKe ceW megKeer Deewj Gvekesâ og:Ke ceW og:Keer
es
ntB~ Ùen yeele ceo, ceeve ÚesÌ[keâj keân jne ntB~ ceQ efhelee kesâ efueS efJe<e heer mekeâlee ntB, Deefive ceW ØeJesMe keâj mekeâlee ntB,
R
helveer meerlee kesâ meefnle meeiej ceW [tye mekeâlee ntB lees efheâj Jeve keäÙeeW veneR pee mekeâlee? ns Yeõs! jece oes yeej efkeâmeer yeele
s
keâes veneR keânlee DeLee&le pees keânlee ntB Jen keâjlee nttB~ Deehe melÙe efJeÕeeme keâerefpeS~ cegPemes DeefYeVe efieefjOej keâefJe
ht
keâe mJeeceer Deye Jeve keâes pee jne nw~ Ùen jepÙe Yejle kesâ heeme efvelÙe ner megMeesefYele jns~
ig
R
ieerle mebKÙee-31
ll
.A
jeceesÓefYe<esÛeefvekeâheefjkeâjb Øeefle—
s
ya
#eceOJeb jeceoewjelcÙeb efJeefheveceÅewJe ieÛÚeceŠ~
ve cevOJeb jeceoewjelcÙeb N
efhelegJe&Ûeveb Ûe j#ÙeeceŠ~~
va
Ûelego&MeJe<e&JeveJeemeb efJeOeeÙeemegjefvekeâjveeMeced~
Se
$eÙees Jew efJe$eÙees le=<Ceeefmleme=YÙeefmleme=Ùe&ÛÚeceŠ~~1~~

th
mecesYÙeŠ megueYeleeb Ùeelee ÙeMees peerefJelepeve›eeleeŠ~

ee
efkeâjeleeveeb megùodYetlee megjeved Ùe%esve Ùe#ÙeeceŠ~~2~~

P
si
efvenlÙeepeew meleeb Me$etefVeefMeleyeeCewie&ueppe$etved~

ul
efvejele¿eb ieleeMe¿eb YegJeb Yeewpesve Yees#ÙeeceŠ~~3~~

T
ri
oMeeveveceewefuehe¿s®[dJeves me_ÛeeÙe&MejYe=”eved~
Sh
megkeâefJeefieefjOejefieje ieerlee: hegveŠ heg<hekeâceejes#ÙeeceŠ~~4~~

11
20
Yeewceer- ßeerjece DeefYe<eskeâ kesâ GhekeâjCeeW keâer Øeoef#eCee keâjkesâ iee jns nQ- ‘‘ns DeefYe<eskeâ kesâ GhekeâjCeeW! leerLe&
Keue, ce=ieÛece&, melÙece=eflekeâe Deeefo cegPe jece keâer Oe=°lee #ecee keâjW, nce Deepe ner Jeve keâes pee jns nQ~ legce ueesie cesjer
ht
ceveceeveer cele ceevees nce efheleeßeer keâer JeeCeer keâer j#ee keâj jns nQ~ nce Ûeewon Je<eeX keâe JeveJeeme hetCe& keâjkesâ je#emeeW
ig
yr
keâe veeMe keâjkesâ, keâece, ›eâesOe, ueesYe mes jefnle nce leerveeW jece, ue#ceCe, meerlee leerveeW ueeskeâeW YetYe&tJeŠ mJeŠ keâes leerve
op
efJeOeeSB $e+ie, Ùepeg, meece Øeoeve keâjWies~ nce leerveeW meyekesâ efueS megueYe neWies Deewj Deheves ÙeMe mes mebhetCe& ueeskeâeW keâes
C
peerefJele keâjWies~ efkeâjeleeW kesâ efce$e yeveWies Deewj osJeleeDeeW keâe Ùe%e mes Ùepeve keâjWies~ ns GhekeâjCeeW! Ùegæ ceW Deheves yeeCeeW
©
mes ve° DeefmLeÙeeW Jeeues meppeveeW kesâ Me$eg je#emeeW keâes ceejkeâj Deewj he=LJeer keâes DeelebkeâJeeo Deewj YeÙe mes jefnle keâjkesâ
Deheves Yegpeyeue mes Gmekeâe heeueve keâjWies~ ns GhekeâjCeeW! jeJeCe kesâ cemlekeâ™he keâceueJeve ceW yeeCe™he YeücejeW keâes
mebÛeeefjle keâjkesâ megkeâefJeÙeeW SJeb efieefjOej keâefJe keâer JeeCeer Éeje ieeS ngS nce leerveeW efheâj heg<hekeâe™Ì{ neskeâj
DeÙeesOÙee Dee peeSBies~

ieerle mebKÙee-32
ßeerjece: ceelejb Øeefle—
Jemlegb Jeves Jeukeâecyejb DeefÙe Decye Devegpeeveerefn ceeced~
.
Ùeelegb Ûelego&MeJelmejb DeefÙe Decye Devegpeeveerefn ceeced~~
d
ve
leelesve JevemeeceüepÙekebâ MegefÛeÛeslemee Øeòeb efn ces~
er
Deòegb heâueb meOevegŠMejb DeefÙe Decye Devegpeeveerenf ceeced~~1~~
es
DeeÙeeefce he_ÛeoMesÓyokesâ melÙeb yeÇJeerefce leJee«eleŠ~
R
s
ievlegb ceveesnjefieefjJejb DeefÙe Decye Devegpeeveerenf ceeced~~2~~
ht
ig
ÙeemÙeefvle megKeb mecee§elego&Meceecye ùoÙes otÙeleeced~
R
õ°gb Jeveb efßelecegevf eJejb DeefÙe Decye Devegpeeveerenf ceeced~~3~~
ll
.A
Deele¿Jeeoefvejeke=âleb Yeejleb Yet<eefÙelebg YegJee~
s
ya
keâlegË jCeb nleefveefMeÛejb DeefÙe Decye Devegpeeveerenf ceeced~~4~~
N
efmebnmÙe efkebâ ie=nefhe_pejs iepe&leg me keâeveveie£js~
va
Yeesòegâb #eCeb veleefieefjOejb DeefÙe Decye Devegpeeveerenf ceeced~~5~~
Se
Yeewceer- Deye ßeerjece ceeB keâewmeuÙee mes keânles nQ- ns ceeB! Jeve ceW efveJeeme keâjves kesâ efueS JeukeâueJeŒeOeejer
th
cegPe jece keâes Deveg%ee oerefpeS~ cegPes Ûeewon Je<eeX kesâ efueS Jeve peeves keâer Dee%ee oerefpeS~ heefJe$e efÛeòe Jeeues efheleeßeer
ee
ves cegPes Jeve keâe meeceüepÙe efoÙee nw~ Deye lees heâue Keeves kesâ efueS Oevegyee&CeOeejer cegPe jece keâes Deehe Deveg%ee oerefpeS~
P
ceQ hebõnJeW Je<e& ueewš DeeTBiee~ Deehekesâ mece#e melÙe keân jne ntB~ ns ceeB! ceveesnj heJe&leeW Jeeues Jeve ceW peeves kesâ efueS
si
ul
Deehe cegPes Deveg%ee oerefpeS~ cesjs Ûeewon Je<e& megKehetJe&keâ yeerle peeSBies~ Deehe ùoÙe ceW og:Keer cele nesFÙes~ cegefvepeveeW mes
T
Ùegòeâ Jeve keâes osKeves kesâ efueS Deehe cegPes Devegceefle oerefpeS~ DeelebkeâJeeo mes jefnle Yeejle keâes meòee mes megMeesefYele keâjves
ri
Sh
kesâ efueS efpemeceW je#emeeW keâe JeOe nes Ssmee Ùegæ keâjves kesâ efueS Yeer Deehe cegPes Devegceefle oW~ ns ceeB! YeJeve kesâ efhebpejs
ceW efmebn keâe keäÙee ØeÙeespeve? Jen lees iebYeerj Jeve keâer iegheâe ceW iepe&ve keâjs~ FmeefueS efieefjOej keâefJe kesâ vecemkeâej kesâ
11
efJe<eÙe je#eme mebnej™he ceneslmeJe keâes Yeesieves kesâ efueS, Gmekeâe Deevebo uesves kesâ efueS ceeB Deehe cegPes Devegceefle oW~
20
ieerle mebKÙee-33
ht
ig
ceelee keâewmeuÙee ßeerjeIeJeb Øeefle-

yr
op
ieÛÚ jeIeJe megKeb mJeefmle ce”uecegKeb ®õves$eeyokesâ YetÙe DeeiecÙeleeced~

C
leg°cee®lmeKeb lJeeb hegjvojmegKeb ØeehÙe ceesosve Øeke=âefleŠ meceeiecÙeleeced~~

©
mevleg ce”ueÙegleemles leg efJeefoMees efoMeeŠ megØeYeelee $e+lee mevleg meJee& efveMeeŠ~
j#e jeIeJe megKeb keâeveveb Meb cegKeb ceele=Jee_Úeyokesâ YetÙe DeeiecÙeleeced~~1~~
osJeleemles efoMevlJeerMe mevce”ueb yeÇeÿeCeemles efoMevlJeeefMe<ee meodyeueb~

JeOe&leecegppJeueb les ÙeMeŠ mecyeueb leelekeâe*d#eeyokesâ YetÙe DeeiecÙeleeced~~2~~
osJeceeleeefoefleefJe&veleeefJeveleeke=âefleŠ osJeer Ûee®vOeleer osJentleerŠ meleer~
Ivevleg meJee&veveLeeË§e heefleosJelee efJeÕej#eeyokesâ YetÙe DeeiecÙeleeced~~3~~
Jesoe§elJeejes ueeskeâe meces efmevOeJeŠ kegâ_pejemÙeŠ <e[emÙe§e efoiyevOeJeŠ~
d .
efieefjOejsMeeÙe meJex efoMevlJeeefMe<eŠ ueeskeâefMe#eeyokesâ YetÙe DeeiecÙeleeced~~4~~
ve
er
Yeewceer- Deye keâewmeuÙee ceelee ßeerjeIeJe mes keânleer nQ- ns jeIeJe! Deehe megKe mes heOeeefjÙes~ Deehekeâe keâuÙeeCe
es
Deewj cebieue nes~ Deehe ®õves$e DeLee&led efMeJe kesâ ves$e kesâ meceeve mebKÙee Jeeues hebõnJeW Je<e& kesâ ØeLece efove ner hegveŠ
R
ßeerDeÙeesOÙee heOeej DeeSB~ JeeÙeg keâer meKee Deefive keâes mebleg° efkeâS ngS Deewj Fbõ keâes megKeer efkeâS ngS Deehekeâes heekeâj
s
ht
Øepee efheâj Deevebo mes Yej peeÙes~ Deehekeâer efoMeeSB Deewj efJeefoMeeSB cebieueceÙeer neW~ Deehekeâer meYeer jeef$eÙeeB megvoj
ig
ØeYeeleeW Jeeueer Deewj melÙe neW~ ns jeIeJe Deehe mevle ØeOeeve Jeve keâer j#ee keâerefpeS Deewj ceelee kewâkesâÙeer kesâ FÛÚehetefle&JeMe
R
DeLee&led hebõnJeW Je<e& efheâj Dee peeFÙes~ Deehekeâes osJelee ßes‰ cebieue Øeoeve keâjW Deewj yeÇeÿeCe Deheves DeeMeerJee&o mes
ll
.A
Deehekeâes mebyeue oW~ Deewj Deehekeâe GppJeue ÙeMe ™he mebyeue yeÌ{lee jns~ efheleeßeer keâer Deekeâeb#ee hetefle&Jeeues DeLee&led
s
hebõnJeW Je<e& Deehe efheâj Dee peeSB~ ns Jelme! osJeceelee Deefoefle, efJeveceü Deekeâej Jeeueer efJevelee, osJeer De®bOeleer Deewj
ya
meleer osJentefle, Ùes meYeer heefle›eleeSB legcnejs DeveLeeX keâes meceehle keâj oW Deewj efJeÕej#ee Je<e& DeLee&led hebõnJeW Je<e& Deehe
N
efheâj DeÙeesOÙee ueewš DeeSB~ ÛeejeW Jeso meYeer Ûeewon ueeskeâ, meele cenemeeiej, ieCeheefle Deewj keâeefle&kesâÙe leLee oMeesW
va
efokeäheeue Ùes meYeer efieefjOej keâefJe kesâ mJeeceer Deehe ßeerjece keâes DeeMeerJee&o oW Deewj Deehe ueeskeâefMe#ee kesâ efueS
Se
efveOee&efjle hebõnJeW Je<e& kesâ ØeLece efove ner efheâj mes DeJeOe heOeej DeeSB~
th
ieerle mebKÙee-34
P ee
ue#ceCeŠ ßeerjeceb Øeefle-

si
jeIeJe ceeb veÙe Jeveb mJesve meekebâ efJeOeemÙes mesJeecenced~~

T ul
Ùe$e Ùe$e peevekeäÙee meceb YeJeeved jbmÙeles le$e le$e ceÙee YeJeodYÙeeb efn meceb iebmÙeles~
ri
Sh
F&ns efJevee lJeeb ve YegJeb vewJe veekebâ efJeOeemÙes mesJeecenced~~1~~

11
ÙeeJevlees peielÙeeb pew$e pee«eefle mecyevOeeŠ leeJevlees ceoerÙeemlJeÙee efJeefnleevegyevOeeŠ~

20
$e+les lJeVe keâesÓefhe keäJeeefhe efnleesÓmceekebâ efJeOeemÙes mesJeecenced~~2~~

ht
vewJe ceelee vewJe leelees vees meKee ve yevOegŠ lJecesJeeefme ue#ceCemÙe meJeË ke=âheeefmevOegŠ~
ig
lJeòees efn ®keâd meJeË vejkeâheefjheekebâ efJeOeemÙes mesJeecenced~~3~~

yr
op
ue#ceCees yeÇJeerelf e melÙeb ØeYegCee ØeleerÙeleeb efieefjOejsCe meeOe&ces<e pevees Jeveb veerÙeleeced~
C
Yees#Ùes meerleÙee Ûe lJeÙee meekebâ Meekebâ efJeOeemÙes mesJeecenced~~4~~

©
Yeewceer- ue#ceCe ßeerjecepeer keâes mebyeesefOele keâjkesâ keânles nQ- ns jeIeJe! Deehe cegPes Deheves meeLe Jeve ues
ÛeefueÙes~ ceQ Deehekeâer mesJee keâ¤Biee~ Deehe meerleepeer kesâ meeLe peneB-peneB jceWies, JeneB-JeneB ceQ Deehe oesveeW kesâ meeLe
peeTBiee~ Deehekesâ efyevee ceQ he=LJeer Deewj mJeie& kegâÚ Yeer veneR Ûeenlee~ Deehekeâer ceQ mesJee keâ¤Biee~ ns efJepeÙeMeerue ØeYeg!
Fme mebmeej ceW efpeleves Yeer mecyevOe peeie®keâ nQ, Gve cesjs meYeer mebyebOeeW keâe Deehekesâ ner meeLe DevegyebOe nw~ Deehekesâ
efyevee nceeje keâneR Yeer, keâesF& Yeer efnlew<eer veneR nw~ ns ØeYeg! cesjer ceelee, efhelee, meKee, Yeüelee keâesF& veneR nw~ ue#ceCe kesâ
lees ke=âheeefmebOeg Deehe ner meye kegâÚ nQ~ Deehekesâ efyevee cesje meye kegâÚ vejkeâ keâe heefjCeece heâue nw~ ue#ceCe melÙe keân
jne nw~ ns ØeYeg! Deehe efJeÕeeme keâerefpeS Deewj efieefjOej keâefJe kesâ meeLe Fme mesJekeâ ue#ceCe keâes Yeer Jeve ues ÛeefueÙes~
Deehe Deewj meerlee ceelee kesâ meeLe ceQ Yeer Meekeâenej keâ¤Biee Deewj Deehekeâer mesJee keâ¤Biee~
.
ieerle mebKÙee-35
d
ve
megefce$ee Øeen ue#ceCeb Øeefle-
er
es
Ùeeefn ue#ceCe jecemeerleeYÙeeb Jeveb men Ùeeefn~
R
Je<e&he_ÛeoMes Jeveeled leeYÙeeb menwJeeÙeeefn~~
s
ht
ceelejb peevekeâeR efhelejb jececesJe efJeOeeÙe~
ig
Jeveb celJee ie=nb cevceceleeb efJejpÙe efJeneÙe~~1~~
R
ll
meoe meerleejeceÛejCemejespekeâesMeceghees<Ùe~
.A
efJeefpele<e[dJeieex ve veŠ mcej mJehvekesâÓefhe Øees<Ùe~~2~~
s
ya
Gefce&ueeÙeeb ceefÙe meceeleefj mJes njew mecegomÙe~
jeiejes<es<Ùee&ceob ceesnb YepemJe efvejmÙe~~3~~ N
va
ØeeCeefØeÙelececeÙeew meerleejeIeJeew mebmesJÙe~
Se
meoe efieefjOejùlkegâšerjs meceb leeYÙeeb oerJÙe~~4~~

th
ee
Yeewceer- Deye megefce$eepeer ue#ceCepeer mes keân jner nQ- ns ue#ceCe! ßeerjecemeerlee kesâ meeLe Jeve peeDees Deewj
P
hebõnJeW Je<e& GvneR Ùegieue mejkeâej kesâ meeLe efheâj Dee peeDees~ ns ue#ceCe! meerleepeer keâes ceeB ceevekeâj, ßeerjece keâes efhelee
si
ceevekeâj, Jeve keâes DeÙeesOÙee mecePekeâj, mebmeej mes efJejòeâ neskeâj, cesjer cecelee keâe lÙeeie keâjkesâ Jeve peeDees~ efvejblej
T ul
ßeermeerleejecepeer kesâ ÛejCekeâceue kesâ keâesMe kesâ heeme jnkeâj ÚneW efJekeâejeW keâes peerlekeâj, ncemes otj jnkeâj Yeer nceW
ri
mJehve ceW Yeer mcejCe cele keâjvee~ Gefce&uee ceW Deewj cegPeceW jeie ÚesÌ[keâj, kewâkesâÙeer kesâ Øeefle jes<e ÚesÌ[keâj, mebleeW kesâ Øeefle
Sh
F&<Ùee& ÚesÌ[keâj, mJeÙeb keâe ceo ÚesÌ[keâj Deewj YeieJeeve jece kesâ efJe<eÙe ceW mebYeeefJele ceesn ÚesÌ[keâj YeieJeeve keâe
11
Yepeve keâjes~ ns ue#ceCe! ØeeCeefØeÙelece ßeermeerleejeIeJe peer keâer mesJee keâjkesâ efieefjOej keâefJe kesâ ùoÙe kegâšerj ceW Gve
20
oesveeW meerleejecepeer kesâ meeLe legce efvejblej efJenej keâjles jnes~

ht
ieerle mebKÙee-36
ig
yr
ßeerjeceŠ oMejLeb Øeefle-

op
efheleveex cegefoleceveg%eeb osefn~

C
meerleeÙew ue#ceCeeÙeeefhe ces MegYeeefMe<eb Ûe efJeOesefn~~1~~

©
efmLelJee Jeves ÛelegoM& eJe<eË hegvejeievlebg osJee:~

ØeehÙeeveg%eeceslÙe mecee Jew keâefj<Ùeecens mesJeeŠ~~2~~
FlÙegkeälJee velJee Øe®ovleb efhelejceieÛÚõeceŠ~

meerleeue#ceCemeOÙeÇ*d mecÙe*dcee$es ke=âleØeCeeceŠ~~3~~
De«es jecemleovegue#ceCees ÉÙeesce&OÙeiee meerlee~
Ûeefuelee vees Ûeefuelee efve§eÙeleŠ Øeerlee efØeÙeØeleerlee~~4~~
cegefvehešletCeOevegŠMejOeejer ieerlemehleoMemeie&Š~
d .
efieefjOejieerleÙeMee efJeefheveceieeÛÛejCeefJeuemeoheJeie&Š~~5~~
ve
er
Yeewceer- Deye ßeerjece cenejepe oMejLe kesâ Øeefle keân jns nQ- ns efheleeßeer! ØemeVe neskeâj nce leerveeW keâes Jeve peeves
es
keâer Devegceefle oerefpeS~ meerlee keâes, ue#ceCe keâes Deewj cegPes Yeer DeeMeerJee&o keâe efJeOeeve keâerefpeS~ ns osJe! Ûeewon Je<e&
R
lekeâ Jeve ceW jnkeâj efheâj Deehekeâer Dee%ee mes DeÙeesOÙee ueewškeâj nce Deehekeâer meYeer mesJeeSB keâjWies~ Fme Øekeâej
s
ht
keânkeâj jesles ngS efheleeßeer keâes ØeCeece keâjkesâ kewâkesâÙeer Decyee keâes mecÙekedâ ØeCeece keâjkesâ ßeermeerlee, ue#ceCe kesâ meeLe
ig
ßeerjece Jeve keâes heOeej ieS~ Deeies-Deeies ßeerjece Ûeue jns nQ, Gvekesâ heerÚs ue#ceCe peer, Fve oesveeW kesâ yeerÛe ceW Ûeueleer
R
ngF& ØemeVe efØeÙe ßeerjece keâer efJeÕeemehee$e meerlee peer Jeve keâer Deesj Ûeueleer ngF& Yeer Deheves efve§eÙe mes ÛeueeÙeceeve veneR
ll
.A
nes jner nQ~ Fme Øekeâej Jeukeâue JeŒe lejkeâMe Oevegyee&Ce OeejCe efkeâS ngS ieerlejeceeÙeCe kesâ me$enJeW meie& ceW Yeueer-
s
YeeBefle ieerleeW keâe efJe<eÙe yeves ngS, Deheves ÛejCeeW ceW ner cees#e keâes megMeesefYele keâjves Jeeues efieefjOej keâefJe kesâ Éeje efpevekeâe
ya
ÙeMe ieeÙee ieÙee nw Ssmes YeieJeeve jece Jeve kesâ efueS ØemLeeve keâj ieS~
N
va
mevoYe&MueeskeâŠ
Se
FlLeb meerleeue#ceCeeYÙeeb mecesleŠ

th
mveelees ÙeeleŠ heewjves$eeypeJeeefYe&Š~

ee
oC[b efolmevoC[kebâ oC[dÙeÂiYÙeŠ

P
si
MÙeecees jecees ieerlemeerleeefYejeceŠ~~1~~

T ul
Yeewceer- Fme Øekeâej veiej efveJeeefmeÙeeW kesâ Deßegpeue mes mveeve efkeâS ngS ieerle meerleeefYejece cenekeâeJÙe kesâ
ri
ØeefleheeÅe MÙeeceJeCe& YeieJeeve jece oC[veerÙe ves$eeW Jeeues je#emeeW keâes oC[ osves keâer FÛÚe mes meerleepeer Deewj ue#ceCe
Sh
peer kesâ meeLe oC[keâ Jeve kesâ efueS ØemLeeve efkeâÙes~

11
Fefle
20
ht

ig
ieerlejeIeJeJeveJeemees veece <e‰Š meie&Š~

yr
op

C
Éeje efJejefÛele ieerlejeceeÙeCe ‘ieerlemeerleeefYejece’ veecekeâ mebmke=âle ieerlecenekeâeJÙe kesâ DeÙeesOÙeekeâeC[ ceW ieerlejeIeJeJeveJeeme
©
veecekeâ <e‰ meie& mecheVe ngDee~

~~ßeer:~~
d .
ve
er
es
ieerleheefLekeâeefYejecees veece
R
s
mehleceŠ meie&Š
ht
ig
ieerle mebKÙee-1
R
ll
.A
peÙe peÙe meerleeJej ue#ceCekeâ®Ceekeâj,
s
peÙe oMejLeMegYeMemÙeheÙeesOej~
ya
jeIeJe keâledle=eCf eleefvepejepÙe peÙe peÙe jece njs~~1~~
N
va
lÙepeefme meceele=efieje mJekeâvekeâYeJeYeJeveced,
Se
›epeefme efJeefheveceLe meoJeveceJeveced~

th
jeIeJe Oe=lecegevf eJejJes<e peÙe peÙe jece njs~~2~~

ee
men kegâ®<es mJevegpeb ue#ceCeceLe meerleeced ,

P
heefle›eleeb efØeÙeØesceØeleerleeced~
si
ul
jeIeJe ke=âleefJeefheveØeÙeeCe peÙe peÙe jece njs~~3~~

T
keâueÙeefme ovegpe®efOejefheMegveb JejyeeCeced,

ri
Sh
Oevegjefhe oòeefJecegKeefveJee&Ceced~
11
jeIeJe Oe=le YešJej™he peÙe peÙe jece njs~~4~~

20
efJelejefme kewâJele&kesâ ÛejCeveJeveerjced,

ht
efJejefÛelepeeÖJeerkeâesefšMejerjced ~
ig
yr
jeIeJe ùleYeej Goej peÙe peÙe jece njs~~5~~

op
jÛeÙeefme efÛe$eketâš Fn heCe&kegâšerjced,

C
keâefJeefieefjOejùefo mesefJeleOeerjced~
©
jeIeJe efßeleoC[keâJeeme peÙe peÙe jece njs~~6~~

Yeewceer- ns meerleeJej! ns ue#ceCe hej keâ®Cee keâjves Jeeues, ns jeIeJe! ns oMejLe peer kesâ keâuÙeeCe™he Kesleer kesâ
yeeoue! Deheves jepÙe keâes le=CeJeled ÚesÌ[ves Jeeues! ns njs! ns ßeerjece! Deehekeâer peÙe nes, peÙe nes, peÙe nes, peÙe nes~
Deheveer meewlesueer ceeB kesâ JeÛeve mes Deehe keâvekeâYeJeve ÚesÌ[ jns nQ Deewj mebleeW kesâ j#ekeâ mJeÙeb kesâ efueS YeüceCeesheÙegòeâ
Jeve ceW heOeej jns nQ~ ns cegefveJesMeOeejer jeIeJe ßeerjece! Deehekeâer peÙe nes, peÙe nes~ ns jeIeJe! Deehe Deheves meeLe ceW ßes‰
Yeüelee ue#ceCe keâes Deewj efØeÙelece kesâ Øesce ceW efJemJemle Oece&helveer meerlee keâes ues jns nQ~ ns Jeve ceW ØeJesMe keâjves Jeeues
jece! Deehekeâer peÙe nes, peÙe nes~ ns JeerjJesMeOeejer ßeerjeIeJe! efJecegKeeW keâes Yeer efveJee&Ce osves Jeeues Deewj je#emeeW kesâ jòeâ
kesâ hÙeemes ßes‰ yeeCe Deewj efoJÙe Oeveg<e Deehe OeejCe keâjles nQ~ ns ßeerjece! Deehekeâer peÙe nes, peÙe nes~ ns
d .
YetefceYeejnejer! ns Goej ßeerjeIeJe! Deehe kesâJeš keâes Jen ÛejCeesokeâ uegše jns nQ pees keâjesÌ[eW-keâjesÌ[eW iebieeDeeW keâes
ve
Øekeâš keâjves ceW meceLe& nw~ ns ßeerjece! Deehekeâer peÙe nes, peÙe nes~ ns jeIeJe! ns oC[keâefJeefheve efJenejer! Deehe ßeer
er
es
efÛe$eketâš ceW Deewj efieefjOej keâefJe kesâ ùoÙe ceW Yeer heCe&kegâšer keâe efvecee&Ce keâjles jns~ ns ßeerjece! Deehekeâer peÙe nes, peÙe
R
nes~
s
ht
ieerle mebKÙee-2
ig
R
peÙeefle JeveheLeheefLekeâ jeceŠ~
ll
DeehlekeâeceŠ hetCe&keâeceŠ megvojŠ meerleeefYejeceŠ~~1~~
.A
le=efCelekeâesmeuejepÙeue#ceerue&efIelekeâewMeueØeepÙeue#ceer: ~
s
ya
ceefnleJevemeeceüepÙeue#ceerue&#ceCesef[le®efÛeueueeceŠ ~~2~~
N
va
ueefmelece_pegueJevÙeJes<eŠ #eefhelemesJekeâpevekeäuesMeŠ~
Se
meefVeefnlemeerleesefce&uesMeŠ veerueveerjpeIeveMÙeeceŠ~~3~~
th
ueefuelekeâjleueyeeCeÛeeheŠ keâesefškeâesefšjefJeØeleeheŠ~
ee
efMejefme peg°pešekeâueeheŠ heeJe&leerheefleke=âleØeCeeceŠ~~4~~

P
peveefvepevekeâefveosMekeâejer heefLekeâpeveleeveÙeveÛeejer
si
ul
ienveoC[keâJeveefJenejer uemeefle efieefjOejùoefYejeceŠ~~5~~

T
ri
Yeewceer- meYeer keâeceveeDeeW keâes Øeehle efkeâS ngS Deewj efpevekeâer meYeer keâeceveeSB henues mes ner hetCe& nQ Ssmes meerleepeer
Sh
keâes Deevebo osves Jeeues, megboj, Jeve heLe kesâ heefLekeâ YeieJeeve jece keâer peÙe nes jner nw~ efpevneWves DeÙeesOÙee keâer
11
jepÙeue#ceer keâes le=Ce kesâ meceeve ÚesÌ[ efoÙee leLee efpevneWves kegâMeue DeJeOe keâer Oeve-OeevÙe mebheefòe keâes yengle ner Úesšer
20
ceeveer Deewj JevemeeceüepÙe ue#ceer keâes mecceeve efoÙee Deewj efpevekesâ meeQoÙe&jlve keâer ue#ceCepeer ves Yeer ØeMebmee keâer~ Ssmes
ht
ßeerjece keâer peÙe nes jner nw~ megboj JeveesefÛele JesMe efpeve hej megMeesefYele nes jne nw, efpevneWves mesJekeâ peveeW kesâ keäuesMe keâes
ig
otj efkeâÙee leLee efpevneWves meerleepeer leLee Gefce&ueeheefle ue#ceCepeer keâes Deheves DelÙeble efvekeâš jKee nw, Ssmes veeruekeâceue
yr
Deewj cesIe kesâ meceeve MÙeeceue Jeve heLe kesâ heefLekeâ ßeerjece meyemes Glke=â° nes jns nQ~ neLe ceW megvoj Oeveg<e-yeeCe efueÙes
op
ngÙes keâjesÌ[eW metÙeeX kesâ meceeve Øeleehe Jeeues, efmej hej megboj pešepetš mes megMeesefYele SJeb heeJe&leer kesâ heefle efMeJepeer Éeje
C
ØeCeece kesâ efJe<eÙe yeves ngS heefLekeâ ßeerjece keâer peÙe nes~ ceelee-efhelee keâer Dee%ee ceeveves Jeeues Deewj heefLekeâpeve kesâ
©
veÙeveeW ceW YeüceCe keâjves Jeeues Deewj IeveIeesj ob[keâ Jeve ceW efJenej keâjves Jeeues, efieefjOej keâefJe kesâ ùoÙe keâes Deevebefole
keâjves Jeeues YeieJeeve ßeerjece megMeesefYele nes jns nQ Deewj heefLekeâ kesâ ™he ceW efJepeÙeer nes jns nQ~
ieerle mebKÙee-3
heefLekeâe ieeÙeefvle—
ve=heoMejLepÙes‰kegâceejes jeIeJees ces jesÛeles~
veJeveefueveefMeefj<emegkegâceejes jeIeJees ces jesÛeles~~
MeeruemeewKÙekeâ®CeeiegCeefmevOegoeaveoÙeeuegŠ ØeCelepeveyevOeg:~
d .
ve
osnefJeYeeefpelekeâesešf keâesešf ceejes jeIeJees ces jesÛeles ~~1~~
er
cejkeâleÙeecegveJeveIeveMÙeece: MeeskeâceesÛevees ueesÛeveeefYejece:~
es
efvepeYeòeâveÙeveceveesnejes jeIeJees ces jesÛeles~~2~~
R
s
peveveerpevekeâJeÛeŠheeuevekeâlee& heefleleheeJevees JewosnerYelee&~
ht
ig
Keueleecejmele®Celeg<eejes jeIeJees ces jesÛeles~~3~~
R
efvejeJejCeveJemejefmepeÛejCees efJeÛejefle efJe<eceefJeefheveceIenjCe:~
ll
.A
ùlekeâefJeefieefjOejYeJeYeejes jeIeJees ces jesÛeles~~4~~
s
ya
Yeewceer- heefLekeâ iee jns nQ—cenejepe oMejLe kesâ pÙes<" jepekegâceej jeIeJe cegPes yengle Yeeles nQ~ veJeervekeâceue
N
Deewj efMejer<e kesâ meceeve megkegâceej jeIeJepeer cegPes yengle DeÛÚs ueieles nQ~ Meerue, megKe, keâ®Cee Deewj iegCe kesâ cenemeeiej,
va
oerveeW hej oÙee keâjves Jeeues, ØeCelepeveeW kesâ yevOeg, osn keâer keâeefvle mes keâjesÌ[eW keâeceeW keâes peerleves Jeeues jeIeJe cegPes yengle
Se
Yeeles nQ~ cejkeâle ceefCe Ùecegvee peue leLee cesIe kesâ meceeve MÙeeceue, MeeskeâceesÛeve, ueeskeâeW kesâ veÙeveeW keâes Deevevo osves
Jeeues, Deheves YeòeâeW kesâ ceveeW Deewj ves$eeW keâes Ûegjeves Jeeues ßeerjeIeJe cegPes yengle Yeeles nQ~ ceelee-efhelee kesâ DeeosMe keâe
th
ee
heeueve keâjves Jeeues heeflelepeveeW kesâ heeJeve, meerleepeer kesâ heefle Deewj Keue™he keâceue kesâ efueS Deesuee mJe™he ßeerjeIeJe
P
cegPes yengle Yeeles nQ~ veJeerve keâceue pewmes ÛejCeeW ceW efyevee heo$eeCe henves ngÙes heehenejer ßeernefj Jeve ceW efJeÛejCe keâj jns
si
nQ~ Jener efieefjOej keâefJe kesâ YeJeYeej keâes njves Jeeues ßeerjeIeJe cegPes yengle Yeeles nQ~
T ul
ieerle mebKÙee-4
ri
Sh
JeveosJelee ieeÙeefvle-
11
ns JeuiegJeve leJe keâCškeâkeâef"vekeâCeeŠ meerleejeceheob cee legovleg~

20
JesheveefJeefheve ketâhe&Øemlejkegâle=CeefkeâCeeŠ heer[emheob cee vegovleg~~

ht
kewâkeâefÙeefieje Ieesj Jeveb ØeefJeMevleŠ meerleejeceue#ceCee ueIeJees uemevleŠ~

ig
ie£jienveoeJeoe®Ceonve efJemhegâefue”e JÙeLeeb cee yeovleg~~1~~

yr
op
efoJÙeew oMejLejepekegâceejew men meerleÙee efJeefnleheoÛeejew~

C
yee<heesÉceve«eer<ceYeer<eCeleheveIece&ceeuee YeÙeb cee yeovleg~~2~~

©
heodYÙeeb heLeerlee megkegâceejer meerlee Øeerlee Øeleerlee heefleØeerelf ehegveerlee~

leceesiegCeJeMeve ovoMetkeâesöMeveieCeeŠ SkeâeefkeâveeR cee efJeovleg~~3~~
he=LJeer lÙepeleg he=LegØeke=âefleb keâ"esjeb Mewuee penleg efvepeefveÙeefleb Ûe Ieesjeced~

efieefjOejveÙeveOeveveerjpeveÙeveke=âles veYees Ùee$ee ceÁueb veovleg~~4~~
Yeewceer- Jeve osefJeÙeeB iee jner nQ—ns megvoj Jeve! legcnejs keâeBšeW kesâ keâef"ve keâCe ßeermeerleejece peer kesâ ÛejCeeW keâes
keâ° ve oW~ ns keBâheeves Jeeues Jeve! legcnejs keâšerues helLejeW kesâ veeWkeâ Deewj kegâeflmele IeemeW ßeerjece kesâ ÛejCeeW ceW heerÌ[e keâe
mLeeve ve yevee ueW~ kewâkesâÙeer kesâ JeekeäÙe mes Úesšer DeJemLee Jeeues megMeesefYele nesles ngÙes ßeermeerleejece-ue#ceCe Jeve ceW
d .
ØeJesMe keâj jns nQ~ iebYeerj Jeve kesâ YeÙebkeâj oeJeeefive keâer uehešW Fve efkeâMeesjeW keâes keâneR IeeÙeue ve keâj oW~ meerleepeer kesâ
ve
meeLe hewoue ner Jeve ØeÙeeCe keâjles ngÙes efoJÙe oMejLe jepekegâceejeW keâes yee<he keâes Gieueves Jeeues «eer<cekeâeueerve YeÙebkeâj
er
metÙe& veejeÙeCe keâer Oethe keâer ceeuee keâneR YeÙe mes efJeÛeefuele ve keâj os~ heefleØesce heefJe$e hejce mevleg° efJeÕemle megkegâceejer
es
meerleepeer Deepe hewoue ner Jeve keâes pee jner nQ~ leceesiegCe ner efpevekeâer Jemleg nw Ssmes oceve keâer ef›eâÙee cesW Gæle oeBleeW Jeeues
R
meheeX kesâ ieCe Deehe ueesie meerleepeer keâes Skeâeefkeâveer ve meceefPeS~ ns he=LJeer! Deehe Deheveer keâ"esj Øeke=âefle ÚesÌ[ oW~ ns
s
ht
heJe&leeW! Deehe ueesie Deheveer Ieesj Øeke=âefle meceehle keâj oW~ ns DeekeâeMe ceW Ùee$ee keâjves Jeeues osJeleeDeeW! efieefjOej keâefJe
ig
kesâ ves$e kesâ Oeve keâceueveÙeve ßeerjece kesâ efueS cebieueeÛejCe keâjes~
R
ll
ieerle mebKÙee-5
s .A
DeÅe ie=ns ie=ns ce”ueb efJeOesÙeb jeIeJeesÓmceekebâ JeveceeefJelee~
ya
DeÅe JeerLÙeeb JeerLÙeeb Ûeleg<kebâ efJeOesÙeb jeIeJeesÓmceekebâ JeveceeefJelee~~
N
va
megjefYeieesceÙesveeefhe ceneR uesheÙesceefn,
Se
Jevemeg<eceÙee megjhegjeR ÜsheÙesceefn~

th
DeÅe Éeefj Éeefj leesjCeb efJeOesÙeb jeIeJeesÓmceekebâ JeveceeefJelee~~1~~

ee
Dee”Ces<eg leguemeerØejesneved jesheÙesceefn,

P
oMeË oMeË meerleejeceew heeheb ueesheÙesceefn~

si
ul
DeÅe JebMewce&”ueJeeÅeb efJeOesÙeb jeIeJeesÓmceekebâ JeveceeefJelee~~2~~

T
De_Ûeuew§e meerleehelescee&ieË ceepe&Ùesceefn,

ri
Sh
he#ceefYeŠ heefJe$ew§eeefhe œepeŠ mepe&Ùesceefn~

11
DeÅe Keiece=iekegâueb Ûe efJevesÙeced jeIeJeesÓmceekebâ JeveceeefJelee~~3~~

20
JewefokewâefÉ&pesvõwŠ mJeefmleJeekebâ JeeÛeÙesceefn,

ht
DeefJejueYeefòebâ ØeYegheeÕex ÙeeÛeÙesceefn~

ig
yr
DeÅe Yetejf Yetejf YeeiÙecevegcesÙeb jeIeJeesÓmceekebâ JeveceeefJelee~~4~~

op
De¿s ke=âlJee jeceue#ceCeew Ûe ueeueÙesceefn,

C
mveg<eeb peevekeâeR Ûe he#cehe$ewŠ heeueÙesceefn~

©
DeÅe efieefjOejsCeeefhe ieerleb iesÙeb jeIeJeesÓmceekebâ JeveceeefJelee~~5~~

Yeewceer- Deepe Iej-Iej ceW cebieue mepeeDees, nceejs jeIeJe MeerIeÇ ner Jeve ceW Deeves Jeeues nQ~ Deepe ieueer-ieueer ceW
Ûeewkesâ hetjes nceejs jeIeJe Jeve ceW Deeves Jeeues nQ~ Deepe keâeceOesveg kesâ ieesyej mes nce he=LJeer keâes ueerheW Deewj Jeve keâer MeesYee
mes Fvõhegjer keâes Yeer ueefppele keâj oW~ Deepe nce ØelÙeskeâ Éej hej leesjCe mepeeÙeW, keäÙeeWefkeâ nceejs jeIeJe Jeve ceW heOeejves
Jeeues nQ~ nce ueesie Deheves DeeBieveeW ceW leguemeer kesâ ieceues mepeeÙeW Deewj meerleejecepeer kesâ oMe&ve keâjkesâ, nce Deheves heehe
efcešeÙeW~ Deepe yeeBme Je=#eeW Éeje cebieue yeepes yepeeÙes peeÙeB keäÙeeWefkeâ nceejs jeIeJe Jeve ceW heOeejves Jeeues nQ~ nce Deheves
DeeBÛeueeW mes meerleeheefle ßeerjece keâer Keesjer yenejW DeLee&led ceeie& mJeÛÚ keâj oW Deewj Deheves heefJe$e heuekeâeW mes megvoj
ceeueeDeeW keâe efvecee&Ce keâjW~ Deepe heMeg-heef#eÙeeW kesâ mecetn keâes Yeer efMeef#ele keâjvee ÛeeefnS keäÙeeWefkeâ nceejs jeIeJe Jeve
d .
ceW heOeejves Jeeues nQ~ nce Jewefokeâ yeÇeÿeCeeW mes mJeefmle JeeÛeve keâjeÙeW Deewj ØeYeg kesâ heeme DeefJejue Yeefòeâ keâer ÙeeÛevee
ve
keâjW~ Deepe nce Deheves yengle yeÌ[s meewYeeiÙe keâe Devegceeve keâjW keäÙeeWefkeâ nceejs ßeerjeIeJe Jeve ceW heOeejves Jeeues nQ~ nce
er
es
Jeve-osefJeÙeeB ßeerjeceue#ceCe keâes ieeso ceW ueskeâj ogueejW Deewj heg$eJeOet meerleepeer keâes heuekeâeW keâer ÚeÙee ceW heeueW, Deepe
R
efieefjOej keâefJe kesâ Éeje Yeer ieerle ieeÙee peeÙe~ nceejs ßeerjeIeJe Jeve ceW heOeejves Jeeues nQ~
s
ht
ieerle mebKÙee-6
ig
R
meerleeosJeeR mveg<eeb ueeueÙesceefn ke=âle%ee JeveosJelee:~~
ll
heMÙeecees jIegJejefJeOegJeoveb YeJeYeÙekeâovecece=lejmemeoveced~
.A
jece ue#ceCeew megleew heeueÙesceefn megle%ee JeveosJelee:~~1~~
s
ya
hegveŠ hegveŠ efleœees cetleea:heefjueeskeâÙesceefn,
N
Meeskeâekegâueeved mJeelcevees cegoe efJeMeeskeâÙesceefn~
va
Se
efmeæmecyevOeb mecYeeueÙesceefn mce=elf e%ee JeveosJelee:~~2~~

ØeYeesŠ meewKÙemeeOeveeefve mecheeoÙesceefn,
th
ee
YeeiÙeYeeefpeueesÛeveeefve ØeefleheeoÙesceefn~
P
mJekebâ Ûeelekeâ›eleb efveYeeueÙesceefn ßegle%ee JeveosJelee:~~3~~

si
ul
DeÅe mecee JeveosJÙeŠ meKÙees peelee OevÙee:,

T
DevevÙee§e jeceÛevõs efvelejeb JeoevÙee:~

ri
Sh
efieefjOejsMeeved ve Ûe#egMÛeeueÙesceefn efmLeefle%ee JeveosJelee:~~4~~

11
Yeewceer- Dejs! nce ke=âle%e Jeve-osefJeÙeeBb heg$eJeOet meerlee osJeer keâe heeueve keâjW~ heg$e heeueve keâer efJeefOe peeveves
20
Jeeueer nce Jeve-osefJeÙeeB ßeerjece kesâ cegKeÛevõ keâes efvenejW, pees YeJeYeÙenejer Deewj Dece=le jme keâe Iej nw~ nce heg$e kesâ
ht
meceeve ßeerjece-ue#ceCe keâe heeueve keâjW~ yeej-yeej nce Fve leerveeW cetefle&ÙeeW keâes efvenejW Deewj Deheveer Meeskeâekeâgue
ig
DeelceeDeeW keâes Meeskeâjefnle keâj ueW, mce=efle kesâ lelJe keâes peeveves Jeeueer nce Jeve-osefJeÙeeB Deheves efmeæ mecyevOe keâes
yr
mebYeeue ueW~ nce ØeYeg kesâ megKe kesâ meeOeveeW keâe mecheeove keâjW Deewj Deheves ves$eeW keâes YeeiÙe Yeepeve yeveeÙeW~ nce
op
MeeŒe%e Jeve-osefJeÙeeB Deheves Ûeelekeâ ›ele keâe efveJe&nCe keâjW~ DeLee&led ØeYeg kesâ ™heceeOegÙe& ™he mJeeefle peue keâe heeve
C
keâjW~ ns JeveosJeer meefKeÙeeB! Deepe nce meye OevÙe nes ieÙeer nQ~ nce ßeerjeceÛevõ ceW DevevÙe neskeâj oeveMeerueeW keâer ßesCeer
©
ceW Dee ieÙeer nQ~ efmLeefle keâes peeveves Jeeueer nce JeveosefJeÙeeBb efieefjOej keâefJe kesâ ØeYeg ßeerjece mes Deheves ves$eeW keâes ve
nšeÙeW~
ieerle mebKÙee-7
ßeermeerlee Øeen ßeerjeIeJeb Øeefle-
jeIeJe efØeÙelece cece hejceceOegjlece
efJeefheveb leoefmle efkeâÙeodotefj~~
Ùe$e ievlegceernmes kegâMeuekeâesmeueheles
d .
ve
le=CeefceJe lÙekeälJee megKeb Yetejf efJeefheveb leoefmle efkeâÙeodoet jf ~~1~~
er
efmLelJee le®leuesÓ_Ûeuehešsve meceerjÙesÙeced
es
kegâJeeaÙe heojpees efJeotejf efJeefheveb leoefmle efkeâÙeodoet jf ~~2~~
R
efMeefMejb heerÙet<eceÙeb heÙeŠ hegveŠ heeÙeÙesÙe
s
ht
Jeer#esÙeeveveb uegyOemetejf efJeefheveb leoefmle efkeâÙeodoet jf ~~3~~
ig
R
efieefjOejØeYeesŠ ßeglJee JewosnerJeÛeveb peeleced
ll
.A
peuepeveÙeveceßeghetefj efJeefheveb leoefmle yengotefj~~4~~
s
DeOegvee leg Jeveb yengotjb ëe=Ceg megvoefj
ya
efveieoved efvejw#ele ØesceYetejf efJeefheveb leoefmle yengoet fj ~~5~~
N
va
Yeewceer- meerleepeer ßeerjeIeJe mes hetÚ jner nQ~ ns cesjs ceOegjlece efØeÙelece jeIeJe! Jen Jeve DeYeer efkeâleveer otj nw,
Se
peneB Deehe kegâMeue DeÙeesOÙeeheefle meYeer megKeeW keâes le=Ce kesâ meceeve ÚesÌ[keâj ØemLeeve keâjvee Ûeen jns nQ~ ceQ Je=#e kesâ
th
veerÛes yew"keâj Deheves DeBÛeue mes Deehekeâes yeÙeej keâ¤Bb Deewj Gmeer DeeBÛeue kesâ keâesves mes heeWÚ-heeWÚkeâj Deehekesâ ÛejCe
ee
keâes Oetefue mes jefnle keâj otBb DeLee&led heie keâer Oetefue Peej uetB~ Deehekeâes ceQ Dece=le kesâ meceeve Meerleue peue efheueeTB Deewj
P
efJeÉeveeW keâes Yeer ueesYeeÙeceeve keâjves Jeeues Deehekesâ ßeercegKe kesâ oMe&ve keâ¤Bb~ Fme Øekeâej efJeosnveefvoveer meerleepeer kesâ
si
JeÛeve megvekeâj efieefjOej keâefJe kesâ mJeeceer ßeerjece kesâ keâceueves$e Deßeghetefjle nes ieÙes~ megvojer! megvees, DeYeer lees Jeve
ul
yengle otj nw, Ùen keânles-keânles ØeYeg ves hesÇceYejer efÛeleJeveeW mes efØeÙee peer keâes efveneje~
T
ri
efJeMes<e- Ùen ieerle efnceeÛeue ØeosMe keâer ueeskeâOegve kesâ {eue ceW efveyeæ nw Gmekeâe yeesue nw—
Sh
‘‘ceeF& jer cesjer Ùew pecegDee oer jens Ûecyee nw kesâeflekeâ otj~’’
11
ieerle mebKÙee-8
20
ht
DevÙeoefheŠ-
ig
efkeâÙeled otjb leoefmle Jeveb YeCe YeieJeved!

yr
op
Ùe$e ue#ceCesve ceÙee meeOeË lJeceefme efpeieefce<eved~~

C
Ùe$e keâlee&efme heCe&ceÙekegâšerjb ØeYees

©
Ùe$e Yelee&efme ÙeesefiecegefveOeerjb efJeYees~

Ùe$e mecØenlee&meervõmetvegohe&cegefvce<eved~~1~~
Ùe$e keâlee&efme efvejele¿Jeeob Yeejleb

Ùe$e nlee&efme efJe<eceb efJe<eeob Yeejleced~
Ùe$e mebmkeâlee&efme je°^veereflehetieb efveefce&<eved~~2~~
Ùe$e MeceefÙeleeefme ueeskeâleeheheeheb cegngŠ
Ùe$e jceefÙeleeefme efvepejefmekeâkeâueeheb cegngŠ~
d .
Ùe$e jÛeefÙeleeefme jemeveJeefJeueemeceeefJeMeved~~3~~
ve
er
Ùe$e õ°eefme cegveerMeJe=voJe=voejkeâeved
es
Ùe$e œe°eefme efJehegueje°^mebmkeâejkeâeved~
R
Ùe$e ßeesleeefme efieefjOejmÙe ieerleceeefoMeved~~4~~
s
ht
Yeewceer- Deewj Yeer, ns YeieJeve! Deehe Ùen yeleeÙeW efkeâ Jen Jeve DeYeer efkeâleveer otj nw peneB Deehe cesjs Deewj ue#ceCe
ig
R
kesâ meeLe peevee Ûeen jns nQ, ns ØeYees! peneB Deehe heCe&kegâšer yeveeves Jeeues nQ Deewj peneB Ùeesieer, cegefve Deewj OeerjeW keâe
ll
heeueve keâjves Jeeues nQ Deewj peneB YeütYebie cee$e mes Deehe Fvõ heg$e peÙeble keâe ceo otj keâjves Jeeues nQ, Jen Jeve DeYeer
.A
efkeâleveer otj nw? Deewj peneB efveJeeme keâjles ngÙes Deehe Yeejle keâes DeelebkeâJeeo jefnle keâjves Jeeues nQ Deewj peneB Deehe
s
ya
Yeejle kesâ YeÙebkeâj efJe<eeo keâes otj keâjves Jeeues nQ Deewj peneB je°^veerefle keâes mebmkeâej osves Jeeues nQ, Jen Jeve DeYeer
N
efkeâleveer otj nw? DeYeer Jen Jeve efkeâleveer otj nw peneB Deehe ueesieeW kesâ leehe Deewj heeheeW keâes ve° keâjWies~ peneB Deehe Deheves
va
jefmekeâeW keâes jceeÙeWies~ peneB Deehe efJejepeceeve neskeâj efvevÙeeveJes (99) cenejeme mecheVe keâjWies~ peneB Deehe ßes‰
Se
cegefveÙeeW kesâ oMe&ve keâjWies, peneB Deehe Deveskeâ je°^ mebmkeâejeW keâe efvecee&Ce keâjWies, peneB efieefjOej keâefJe keâes ØesjCee os oskeâj
efoJÙe mebmke=âle kesâ ieerle megveWies, Jen Jeve DeYeer efkeâleveer otj nw~
th
ee
ieerle mebKÙee-9
P
si
kewâJele&keâŠ Øeen ßeerjeceb Øeefle-

ul
ve Øe#eeuÙe heob veeJeb veeLe jesheefÙe<Ùes lJeeced~~

T
ri
#eeueefÙelJee ÛejCemejespeb veeJeb jesnefÙelJee~

Sh
melÙemevOeb melÙeb JeefÛce veeJejesheefÙe<Ùes lJeeced~~1~~

11
ceejÙeleg ue#ceCees Jee leejÙeleg efJeue#ceCees Jee~

20
ÛejCe#eeueveb efJevee veeefOejesheefÙe<Ùes lJeeced~~2~~

ht
heomheMe&lemlejCeerieezleceie=efnCeerJeeÅe ~
ig
yr
leefj<Ùeefle leejefÙelJee kebâ ve ueesheefÙe<Ùes lJeeced~~3~~

op
#eeueefÙelJee heeokeâ_peb meeOeefÙelJee hegCÙeheg_peced~

C
efieefjOejØeYegb ve keâoeefhe keâesheefÙe<Ùes lJeeced~~4~~

©
Yeewceer- Deye kesâJeš ßeerjece kesâ Øeefle keânlee nw—ns veeLe! ßeerÛejCe OeesÙes efyevee ceQ Deehekeâes veeJe hej veneR
ÛeÌ{eTBiee~ Deehekesâ ßeerÛejCekeâceue keâes Oeeskeâj veeJe hej ÛeÌ{ekeâj Deehekeâes Glee™Biee Yeer veneR; Ùen yeele ceQ Deehe
melÙemebOe mes melÙe keân jne nBt~ Ûeens cegPes ue#ceCe ceej [eueW DeLeJee efJeue#ceCe DeLee&led ue#ceCepeer efpemekesâ
Dee%eekeâejer nQ, Ssmes Deehe cegPes leej oW, cegPes keâesF& YeÙe veneR~ hejvleg ÛejCekeâceue keâes OeesÙes efyevee ceQ Deehekeâes veeJe hej
veneR ÛeÌ{eGBâiee~ Deepe Deehekesâ ÛejCe keâe mheMe& keâjkesâ cesjer veeJe Yeer ieewlece helveer DenuÙee keâer YeeBefle lejd peeÙesieer~
DeleŠ Deehekeâes Fme veeJe mes heej keâjkesâ Deewj Deheveer veeJe keâes DenuÙee keâer YeeBefle Deehekesâ ßeerÛejCeeW mes veejer ™he ceW
heefjefCele keâjekeâj ceQ Deheves megKe keâes veneR meceehle keâ™Biee~ Deehekesâ ÛejCekeâceue keâes heKeejkeâj leLee Deheves
hegCÙehegbpeeW keâes Fkeâªe keâjkesâ efieefjOej keâefJe kesâ mJeeceer Deehe ßeerjece jeIeJe keâes keâYeer Yeer kegâefhele veneR keâ™Biee~
d .
ve
efJeMes<e- Ùen ieerle Skeâ heejcheefjkeâ Yepeve keâer {eue ceW efveyeæ nw~ efpemekesâ yeesue nQ-
er
‘‘efyevee heie OeesS veeLe veeJe ve ÛeÌ{eFneQ~’’
es
ieerle mebKÙee-10
R
s
ht
hegvevee&efJekeâŠ ßeerjeceb Øeefle-
ig
heob osefn #eeueefÙelegb jIegjepe ces~
R
ll
cevees cece Me¿les ns vejjepe heob osenf #eeueefÙelegb jIegjepe ces~~
.A
meerleeue#ceCeevegÛejes jecees ieÁelešcegheÙeeÙe ns,
s
ya
veeJeceÙeeÛele heejb ievlegb kewâJelee&sÓJeooecueeÙe~
heob osefn N
#eeueefÙelebg jIegjepe ces~~1~~
va
leJe ÛejCeOetueervõpeeuelees oe®levegb efJeneÙe ns,
Se
YeJesVeewjefhe veJee veejer ™he®efÛeceeÙeeÙe~

th
ee
heob osefn #eeueefÙelegb jIegjepe ces~~2~~

P
efkeâceg keâefj<Ùes efJevee veeJeb peerefJekeâeb heefjneÙe ns,

si
DeelcecYeefjjLe efkeâceg Yeefj<Ùes kegâueb keâ®CeesheeÙe~

T ul

ri
Sh
#eeueefÙelJee leJe heoeypeb efvenlepeveØelÙeJeeÙe ns,

cegoe heejb veÙes YeJeleŠ #eefhelemJepeveeheeÙe~
11
20

Â°dJee peveÛeelegjeR legjerÙees nmeved ceesoefceÙeeÙe ns,
ht
ig
lejleg efieefjOejkeâefJeiee&Ùeved jece peÙe G®ieeÙe~

yr
op

C
Yeewceer-kesâJeš efheâj jece kesâ Øeefle keân jne nw~ ns jIegkegâue kesâ jepee ßeerjece! cegPes Dehevee ÛejCe Oeesves kesâ efueS
©
os oerefpeS~ ns ceveg<ÙeeW kesâ jepee! cesjs ceve ceW Ùen Mebkeâe nes jner nw Deehe Dehevee ÛejCe Oeesves kesâ efueS cegPes oerefpeS
meerleepeer leLee ßeerue#ceCe kesâ mJeeceer ßeerjece ves iebiee leš kesâ meceerhe peekeâj heej peeves kesâ efueS veeJe ceeBieer~ leye
kesâJeš Dekegâueekeâj yeesuee-ØeYeg Deehe ßeerÛejCeeW keâes Oeesves keâer cegPes Dee%ee oerefpeS~ Deehekesâ ßeerÛejCe keâer Oetue ™he
peeog mes cesjer Ùen veeJe Dehevee uekeâÌ[er keâe Mejerj ÚesÌ[keâj megvoj ™he Deewj MeesYee Øeehle keâj veJeerve veejer yeve
peeÙesieer~ FmeefueS Deehe cegPes ÛejCe Oeesves keâer Dee%ee oerefpeS~ veeJe kesâ efyevee Deheveer peerefJekeâe ve° keâjkesâ ceQ keäÙee
keâ™Biee? ns keâ®CeehetCe& GheeÙe Jeeues ØeYeg! Dehevee hesš heeueves Jeeuee ceQ Fme kegâue keâe kewâmes YejCe hees<eCe keâ™Biee?
FmeefueS cegPes ÛejCe Oeesves keâer Dee%ee oerefpeS~ ns YeòeâeW kesâ efJeIve ve° keâjves Jeeues, ns mJepeveeW keâe keâ° otj keâjves Jeeues
ØeYeg ßeerjece ceQ Deehekesâ ßeerÛejCekeâceue keâes Oeeskeâj Deehe leerveeW keâes ØemeVeleehetJe&keâ heej ues ÛeuetBiee~ Fme Øekeâej Deheves
Yeòeâ keâer Ûelegjlee osKekeâj legjerÙe leòJe YeieJeeve ßeerjece nBmeles ngS ØemeVe ngS~ Fme ÙeMe keâes ieeles ngS efieefjOej keâefJe
d .
Yeer mebmeej meeiej mes lej peeÙe~ efoJÙe ÙeMe Jeeues ßeerjece keâer peÙe nes~
ve
er
efJeMes<e- Ùen ieerle iegpejeleer ueeskeâOegve ceW efveyeæ nw~ Fmekeâe yeesue nw-
es
‘‘heie ceves OeesJee odÙees jIegjeÙe, ØeYeg ceves Mekeâ he[dÙees~
R
ceve ceeÙe leceeje heie OeesJee odÙees jIegjeÙe peer~’’
s
ht
ieerle mebKÙee-11
ig
R
ieeÙeefle keâefJe:-
ll
.A
jeIeJeÛejCepeuepeeleb nes #eeueÙeles efve<eeoŠ~~
s
ya
keâe‰hee$eke=âleheeJeveheÙemee ,
hejcenbmecegefveYeeJeveheÙemee N ~
va
megYeiemegjOegveerleeleb nes #eeueÙeles efve<eeoŠ~~1~~
Se
DeMejCeMejCeb YeJeYeÙenjCeced,
th
OejefCekeâvÙekeâeùoÙeeYejCeced ~
ee
ke=âlepeveotefjleefJeIeeleb nes #eeueÙeles efve<eeoŠ~~2~~

P
si
yevOegkegâmegceefMeMegefceefnjmece®Ceced ,
T ul
ØeCeleYeereflenjcekeâjCekeâ®Ceced ~
ri
ÙeceYeÙeefieefjheefJeheeleb nes #eeueÙeles efve<eeo: ~~3~~

Sh
Ûegcyeb Ûegcyeb veceoJeuecyeced,

11
uegcheb uegcheb heehekeâocyeced~

20
hetJeË efvepeeßegmveeleb nes #eeueÙeles efve<eeoŠ~~4~~

ht
ig
Je<e&efle kegâmegceb efyekegOeJe™Les,

yr
n<e&efle cegefveieCeefkeâVejÙetLes~
op
efieefjOejkeâefJeheeefjpeeleb nes #eeueÙeles efve<eeoŠ~~5~~

C
©
Yeewceer- Deye keâefJe mJeÙeb iee jns nQ—Denes! Deepe ßeerjece kesâ ÛejCekeâceue keâes kesâJeš Oees jne nw~ keâ"Jeles ceW
Yejs ngS heeJeve peue mes Deewj hejcenbme peveeW keâes Yeer mecceeve osves Jeeues cebieueceÙe peue mes megvoj iebieepeer kesâ Yeer efhelee
mJe™he ßeerjece kesâ ÛejCekeâceue keâes kesâJeš heKeej jne nw~ Deepe DeMejCeeW keâes MejCe osves Jeeues YeJeYeÙe keâe njCe
keâjves Jeeues, Yetefceveefvoveer meerleepeer kesâ ùoÙe kesâ DeeYet<eCe mJe™he, Deheves YeòeâeW kesâ heehe ve° keâjves Jeeues ßeerjeIeJe
kesâ ÛejCekeâceue keâes Deepe kesâJeš heKeej jne nw~ yevOetkeâ heg<he SJeb yeeuemetÙe& kesâ meceeve De®Ce, ØeCeleeW keâe YeÙe njves
Jeeues, Denwlegkeâer keâ®Cee Jeeues, Ùecejepe kesâ YeÙe ™he heJe&le keâes ve° keâjves kesâ efueS ye»eheelemJe™he ßeerjece kesâ
ÛejCekeâceue keâes kesâJeš heKeej jne nw~ vecemkeâej keâjves JeeueeW kesâ DeJeuecye mJe™he ØeYeg kesâ ÛejCe keâes Ûetce-Ûetce
keâj Deewj Deheves heehe mecetneW keâes ve°keâj-keâjkesâ Øe#eeueve kesâ hetJe& Deheves ner DeeBmetDeeW mes mveeve efkeâS ngS ßeerjeIeJe
ÛejCekeâceue keâes kesâJeš heKeej jne nw~ osJeleeDeeW kesâ heg<he yejmeles ngS, cegefveieCe Deewj efkeâVejeW kesâ ØemeVe nesles ngS
d .
efieefjOej keâefJe kesâ efueS keâuheJe=#emJe™he ßeerjeIeJe kesâ ÛejCekeâceue keâes kesâJeš heKeej jne nw~
ve
er
efJeMes<e- Ùen ieerle ceOÙeØeosMe keâer yeIesueer ueeskeâOegve ceW efveyeæ nw~ Fmekeâe yeesue nw-
es
‘‘yeepele DeJeOe yeOeeF& nes Deepe jeIeJe Øeieš YeÙes~’’
R
s
ieerle mebKÙee-12
ht
ig
kewâJele&keâes ieÁeb Øeefle-
R
ll
cece jeIeJemlJeoerÙeb heejb Ùeeefle ieÁs ceelece&vob Jens:~
.A
Oe=leueeIeJemlJeoerÙeb heejb Ùeeefle ieÁs ceelece&vob Jens:~~
s
ya
efMeefj<ekegâmegcemejefmepemegkegâceejes
›epeefle Jeveb Jew NjepekegâceejŠ~
va
keâlegË Yeejleëe=”ejb heejb Ùeeefle ie”s ceelece&vob Jens:~~1~~
Se
meerleeue#ceCeyevOegmeceslees
th
ee
Oe=lekeâeceg&keâMejveerefleefvekesâlees ~
P
nvlegb je#emeceheejb heejb Ùeeefle ie”s ceelece&vob Jens:~~2~~

si
cevoÙe le®efCelelejuelej”b
T ul
vevoÙe jeceb veJepeueoe”ced~

ri
Sh
nlegË ceefnceneYeejb heejb Ùeeefle ie”s ceelece&vob Jens:~~3~~

jIegJejebMeheoheeefJeleveerjb
11
20
#eCeb ke=âleeLe&Ùe meefueueMejerjced~

õ°bg efieefjOejcegoejb heejb Ùeeefle ieÁs ceelece&vob Jens :~~4~~
ht
ig
Yeewceer- Deye kesâJeš iebiee peer mes ØeeLe&vee keâjles ngS iee jne nw~ ns iebies ceeB! cesjs jeIeJe Deehekesâ heej pee jns nQ,
yr
op
Deehe Oeerjs-Oeerjs yeefnS, DelÙevle ueIeg yevekeâj DeLee&led Dehevee SsÕeÙe& efÚheekeâj ßeerjeIeJe Deehekesâ heej pee jns nQ,
C
Oeerjs-Oeerjs yeefnS~ efMejer<e heg<he Deewj keâceue kesâ meceeve megkegâceej jepekegâceej ßeerjece Jeve ceW pee jns nQ, Yeejle keâe
©
ëe=bieej keâjves kesâ efueS ØeYeg Deehekesâ heej pee jns nQ, Deehe Oeerjs mes yeefnS~ Oeveg<eyeeCe OeejCe efkeâS ngS veerefle kesâ DeeßeÙe
YeieJeeve jece meerleepeer SJeb YeeF& ue#ceCe keâes meeLe ueskeâj DemeYÙe je#emekegâue keâe JeOe keâjves kesâ efueS Deehekeâes heej
keâjkesâ Jeve pee jns nQ, Deehe Oeerjs Oeerjs yeefnS~ ns ceeB Deehe Deheves leer›e veF& lejbieeW keâes cevo keâj ueerefpeS Deewj veJeerve
cesIe MÙeeceuee” ßeerjece keâes ØemeVe keâj ueerefpeS keäÙeeWefkeâ Jes he=LJeer keâe yengle yeÌ[e Yeej Gleejves kesâ efueS Deehekeâes heej
keâjkesâ Jeve pee jns nQ~ DeleŠ Deehe Oeerjs-Oeerjs yeefnS~ ßeerjece kesâ DebMe YeieJeeve Jeeceve kesâ ÛejCe mes GlheVe heefJe$e
peue Jeeues Deheves heÙeesceÙe Mejerj keâes ßeerjece kesâ mheMe& mes #eCe Yej kesâ efueS ke=âleeLe& keâj ueerefpeS~ Jes efieefjOej keâefJe
keâes ke=âheeÂef° mes efvenejves kesâ efueS Deehekesâ ßes‰ Gme heej pee jns nQ~
efJeMes<e- Ùen ieerle Skeâ ÛeefÛe&le Oegve kesâ DevegkeâjCe ieerle kesâ DeeOeej hej efveyeæ nw~ yeesue nQ-
.
‘‘cesjs jeIeJe peer GlejWies heej iebiee cewÙee Oeerjs yenes~’’
d
ve
ieerle mebKÙee-13
er
es
«eecÙeeŠ ßeerjeceb Øeefle-
R
jeIeJe #eCeceeceüJeCesefhe efJeßecÙeleeced~
s
ht
jcÙe Deejeces efkeâef_Ûeled meceejcÙeleeced~~
ig
R
mesJeOJeb efMeefMejcevomegjefYelemeceerjced,
ll
heerÙeOJeb heerÙet<emeefccelemegveerjced~
s .A
IeesjIece&efCe Ùee$eelees efJejcÙeleeced~~1~~
ya
efJevee heo$eeCeb he©eheÆÙeeb ›epevleŠ,
N
va
«eecÙeeCeeb cevemmeg keâe_Ûe keâ®Ceeb me=pevleŠ~
Se
efkeâmeueÙeeefYejeces efkeâef_Ûeled meceefYejcÙeleeced~~2~~

th
DeefOe‰eÙe heuueJemegle=Cece_pegleuheced,
ee
ÙetÙeb efJeveesoÙele heefLeßececeveuheced~

P
DemceledØeerefleheefjCeeces heefjjcÙeleeced~~3~~
si
ul
heerlJee peueb YegkeälJee ceOegjheâuekeâvocetueced,

T
Õees ievleemLe YetÙees #eefheleßeceMetueced~

ri
Sh
keâefJeefieefjOejceveefme jece jcÙeleeced~~4~~

11
Yeewceer- Deye «eecÙe ueesie ßeerjece kesâ Øeefle mecyeesefOele keâjkesâ keânles nQ~ ns jeIeJe~ Fme Deeceüheeefuekeâe ceW #eCe
20
Yej efJeßeece keâj ueerefpeS~ Fme DelÙeble jceCeerÙe GÅeeve ceW LeesÌ[er osj lekeâ YeüceCe keâj ueerefpeS~ Deehe leerveeW Meerleue,
ht
cebo, megievOe JeeÙeg keâe mesJeve keâjW Deewj Dece=le pewmee mJeeefo° Megæ peue efheÙeW~ Fme efÛeueefÛeueeleer Oethe ceW LeesÌ[er osj
ig
kesâ efueS Ùee$ee mes efJeßeece ues ueW~ ÛejCe ceW hevener kesâ efyevee keâesceue ÛejCe mes ØeÙeeCe keâjles ngS Deehe leerveeW «eeceerCeeW
yr
kesâ ceveeW ceW Yeer efkeâmeer DehetJe& keâ®Cee keâer mepe&vee keâj jns nQ~ FmeefueS heuueJeeW mes megvoj Fme yeieerÛes ceW LeesÌ[er osj
op
efJeßeece keâj ueerefpeS~ Deehe leerveeW heuueJe Deewj keâesceue le=CeeW mes mepeer ngF& megvoj MewÙÙee hej yew"keâj ceeie& keâe yengle
C
yeÌ[e ßece otj keâj ueW Deewj nceejs Øesce kesâ heefjCeece ™he Fme yeieerÛes ceW kegâÚ #eCeeW kesâ efueS efJeßeece keâj ueW~ Deehe
©
leerveeW peue heerkeâj, ceOegjheâue kebâocetue Keekeâj, Deepe efJeßeece keâjkesâ, ceeie& kesâ ßece keâe keâ° otj keâjkesâ keâue Deeies
Ûeues peevee~ ns ßeerjece! Deehe efieefjOej keâefJe kesâ ceve ceW jce peeFÙes~
ieerle mebKÙee-14
heefLekeâJejes jecees ienveceefYeÙeeefle~
Devegheeveledheohe¿®neYÙeeb ce_Ûeved ceneR ØeÙeeefle~~
efMejefme ueefmeleefmelepešepetšefßelekegâmegcemeewYeiees Yeeefle~
.
cejkeâleceefCeefieefjefjJe OeveefovekeâjefncekeâjefJeYees efJeYeeefle~~1~~
d
ve
keâefuelekeâCe&Yet<eCeŠ efmcelecegKeesÓefJeKÙeeb keâe_Ûeve ueeefle~
er
es
ieg®Ùegieueeef_ÛeleÛeheuee ÛeÛeeË MeefMeves¢e®Cees jeefle~~2~~
R
DebmeletCeÙegiekeâjMejÛeehees peveeYeÙeb efvecee&efle~
s
ht
meerleeue#ceCemeOÙe*dØelÙe”elceve DeeOesn heeefle~~3~~
ig
heefleleheeJeve:heefleŠ heeheleŠ heefleleeved hegceeved hegveeefle~
R
ll
ieÛÚved cenešJeeR Keueg efieefjOejogefjleešJeeR uegveeefle~~4~~
s .A
Yeewceer- ßes‰heefLekeâ ßeerjece! Deepe iecYeerj Jeve keâer Deesj ØemLeeve keâj jns nQ~ efyevee heo$eeCe kesâ ÛejCekeâceueeW
ya
Éeje he=LJeer keâes megMeesefYele keâjles ngÙes ØeYeg heOeej jns nQ~ efmej hej efJejepeceeve ßes<" pešepetš ceW ietbLes ngÙes heg<heeW kesâ
N
meewvoÙe& mes ßeerjece osoerhÙeceeve nes jns nQ~ Jes yeeoue, metÙe& Deewj Ûebõcee keâer MeesYee mes Ùegòeâ veeruececeefCe kesâ heJe&le kesâ
va
meceeve ueie jns nQ~ megvoj keâCe&Yet<eCe OeejCe efkeâÙes ngS cevo cegmkeâeve mes Ùegòeâ ØeYeg efkeâmeer DehetJe& MeesYee keâes Øemlegle
Se
keâj jns nQ ceeveeW metÙe&veejeÙeCe kesâ meejLeer De®Ce oes Je=nmheefleÙeeW mes Ùegòeâ efJeÅegle MeesYee keâes Ûevõcee keâes ner meceefhe&le
th
keâj jne nw~ mkeâvOe hej oes lejkeâMe, neLe ceW megvoj Oeveg<e-yeeCe efueÙes ngÙes ØeYeg YeòeâeW kesâ efueS DeYeÙe keâe efvecee&Ce
ee
keâj jns nQ Deewj ßeermeerlee SJeb ue#ceCe peer kesâ menÛej ØeYeg ØelÙeieelcee keâes Yeer DeeBefOeÙeeW mes cegòeâ keâj jns nQ~ heefleleeW
P
keâes heeJeve keâjves Jeeues meyekesâ mJeeceer hejceheg®<e ßeerjece! heefleleeW keâes Yeer heehe mes heefJe$e keâj jns nQ Deewj ceneJeve ceW
si
ul
peeles ngS ØeYeg ßeerjece efieefjOej keâefJe kesâ Yeer heeheJeve keâes ve° keâj jns nQ~
T
ieerle mebKÙee-15
ri
Sh
heefLekeâew heefLe jepesles MÙeeceueieewjew~~

11
Oe=lecegevf ehešew ›epevleew efJeefheveb kegâmegcekeâesceueew kegâefueMekeâ"esjew~~1~~

20
ÉeJevleje efJejepeefle Jeefvelee heevleerJe heefleosJejew efkeâMeesjew~~2~~

ht
hejmhejb heMÙevleew uehevleew efJenmevleew efveefMeÛejkegâueIeesjew~~3~~

ig
yr
DebmeletCekeâjleueMejOeveg<eew oevleew efieefjOejceevemeÛeesjew~~4~~

op
C
Yeewceer- Deepe Jeve heLe ceW MÙeeceue Deewj ieewj oes heefLekeâ megMeesefYele nes jns nQ, pees yeukeâue OeejCe efkeâÙes ngS
©
Jeve keâer Deesj ØeÙeeCe keâjles ngÙes heg<he kesâ meceeve keâesceue Deewj Je»e kesâ meceeve keâ"esj nQ~ oesveeW kesâ yeerÛe ceW
hejcemegvojer ceefnuee meerleepeer efJejepe jner nQ ceeveeW Jes efkeâMeesj heefle Deewj osJej keâer j#ee keâj jner nQ~ je#eme kegâue kesâ
efueS DelÙeble YeÙebkeâj oesveeW jepekegâceej Skeâ otmejs keâes efvenejles ngS Jeelee&ueehe keâjles ngS nBme jns nQ~ mkeâvOe hej
lejkeâMe, neLe ceW Oeveg<e yeeCe efueÙes ngS DelÙeble mebÙeceer efieefjOej keâefJe kesâ ceve keâes Ûegjeves Jeeues oesveeW jepekegâceej
JeveheLe ceW megMeesefYele nes jns nQ~
ieerle mebKÙee-16
«eecÙeJeefveleeŠ hejmhejced—
d .
ve
DeeuÙe: he=ÛÚvleg heefLekeâeefJeceew kegâle Deeievleejew~~
er
veerjoÛeueeMejerjew jCeOeerjew megiecYeerjew~
es
ueueveemeneÙeew meKÙeŠ kegâ$e Jee ievleejew~~1~~
R
s
ceOÙes JejJeefveleew efJeveerleew iegCeMeerueeefvJeleew~
ht
ig
MeesYeemegOeeb efJelejvleew keâeved peveeved cevleejew~~2~~
R
Oe=leletCeMejÛeeheew keâesefšleheveØeleeheew~
ll
.A
kesâ<eeb Meeskeâheeheleeheb ®Ûee efJenvleejew~~3~~
s
keäJeeefhe osMes megØeosMes mLeeleejew JeefCe&vÙee meekeâced~
ya
keâefJeefieefjOejùoÙes efvelÙeMees N
jvleejew~~4~~
va
Yeewceer- «eecÙe yeOetSB Skeâ otmejs mes keân jner nQ~ ns meefKeÙeeW! Fve oesveeW heefLekeâeW mes hetÚes ve, Ùes keâneB mes Dee jns
Se
nQ? Skeâ ceefnuee keâes meeLe efueÙes ngÙes cesIe Deewj efyepeueer pewmes Mejerj Jeeues jCeOeerj Deewj iebYeerj oesveeW heefLekeâ Deeies
th
keâneB peeves Jeeues nQ? Deheves yeerÛe ceW Gve osJeer keâes efkeâÙes ngÙes DelÙevle efJeveceü iegCeMeeruelee mes Ùegòeâ Ùes oesveeW heefLekeâ
ee
MeesYee Dece=le keâe efJelejCe keâjles ngS efkeâve ueesieeW keâes mecceeve osves Jeeues nQ? lejkeâMe-Oeveg<e Deewj yeeCe efueÙes ngÙes
P
keâjesÌ[eW metÙeeX kesâ meceeve ØeleeheJeeve Ùes heefLekeâ efkeâvekesâ Meeskeâ, heehe Deewj leehe ve° keâjves Jeeues nQ? efieefjOej keâefJe kesâ
si
ùoÙe ceW efvejvlej jceCe keâjves Jeeues Ùes oesveeW efkeâMeesj heefLekeâ efkeâme megvoj efJeYeeie Jeeues osMe ceW ßes‰ ceefnuee kesâ meeLe
T ul
efveJeeme keâjves Jeeues nQ?

ri
Sh
ieerle mebKÙee-17
11
meKÙeŠ heMÙevleg Ûewveeb efJeveerleeb Jeveerleeced~

20
MÙeeceheojsKeeueerveeb hegveerleeb Jeveerleeced~~

ht
ÛechekeâkeâvekeâÛeevõerÛeueeÛecelkeâeefjCeerced
ig
keâesefškeâesefškeâeceJeecee™heohe&neefjCeerced ~
yr
op
heMÙevlJeoerveeceYeerleeb Jeveerleeced~~1~~
C
efvejeJejCeÛejCeleecejmeeYÙeeb Ûeuevleerced
©
ceevemecejeefuekeâeieceveceob ouevleerced~
heefleØesceheCeheerveeb Øeleerleeb Jeveerleeced~~2~~
ceOÙesYele=&heojsKeb ÛejCeew vÙemevleerced

›eleheefjheešdÙee heefleosJeleenmevleerced~
oefÙeleØeerelf eJeeefjceerveeb megieerleeb Jeveerleeced~~3~~
ÙegJeefleb JejeÁeR ceòeveeieJeOetieeefceveerced
meerleeefceJe meodiegCeeveeb efieefjOejsMemJeeefceveerced~
d .
meoeÛejCeØeJeerCeeb iegCeeleerleeb Jeveerleeced~~4~~
ve
er
Yeewceer- ns meefKeÙeeW! Fve efJeveerle ceefnuee keâes lees osKees, pees MÙeeceue kegâceej kesâ ÛejCe keâer jsKee ceW levceÙe Deewj
es
heefJe$e nQ~ Ûechee, mJeCe&, ÛeeBboveer Deewj efyepeueer keâes Ûecelke=âle keâjves Jeeueer keâjesÌ[eW-keâjesÌ[eW jefleÙeeW keâe Denbkeâej otj
R
keâjves Jeeueer Fve ØemeVe Deewj efveYeeakeâ efkeâMeesjerpeer keâes osefKeÙes lees~ meefKeÙeeW! heo$eeCejefnle ÛejCekeâceueeW mes Ûeueleer
s
ht
ngÙeer Deewj ceevemejesJej keâer nbefmeveer kesâ ieceve kesâ Denbkeâej keâes ve° keâjleer ngÙeer, heefleØesce mes ÂÌ{ Øeefle%e efØeÙelece kesâ
ig
efJeÕeemehee$e Fve ßes‰ ceefnuee keâes osefKeÙes lees! Deheves heefle keâer ÛejCejsKee kesâ yeerÛe ceW ÛejCeeW keâes jKeleer ngÙeer, Deheveer
R
›ele hejcheje mes heefle›eleeDeeW keâer Yeer nBmeer GÌ[eleer ngÙeer, efØeÙelece kesâ Øesce™he peue keâer ceÚueer kesâ meceeve megieerle Fve
ll
.A
heefLekeâ ceefnuee keâes osefKeÙes lees~ Deheves heefle keâes efØeÙe celeJeeueer nefmleveer kesâ meceeve Ûeueves Jeeueer, meodiegCeeW keâer
s
he=LJeer kesâ meceeve efieefjOej keâefJe kesâ F&Õej ßeerjece keâer mJeeefceveer, meoeÛejCe ceW ØeJeerCe leerveeW iegCeeW mes Deleerle Fve Yeõ
ya
ceefnuee keâes osefKeÙes vee~
N
va
ieerle mebKÙee-18
Se
heMÙe meefKe! $eÙeeCeeb ieceveheefjheešerced~

th
veesheueYeecens õgefnCeØehe_Ûes~
ee
efJe<eceefJeefÛe$eeb Ûeefue$eJewješerced~~
P
si
MÙeeceueÙegJekeâÛejCejsKeeceOÙes
ul
megcegKeer he¿peheob vÙemevleer~

T
ri
Ûeueefle meYeerles Jeeefle efJeveerlee

Sh
mJeiegCewŠ heefle›elee efJenmevleer~~1~~

11
ÉÙees§ejCemejmeer®njsKeeb
20
Je_ÛeÙeved mejueieewjefkeâMeesjŠ~
ht
Ûeueefle oef#eCees oef#eCelees efvepe

ig
yr
yevOegcegKesvogcevees%eÛekeâesjŠ ~~2~~
op
cevÙes $eÙeŠ kesâveefÛeled meKÙeŠ

C
Denes Øesef<elee JeveceeÙeelee~

©
megkegâceejemleveg meewkegâceeÙe&lees
efveefvolevevoveJeveJevepeelee ~~3~~
Jeer#Ùe $eÙeeCeeb ØesceceeOegjerced

Øeerefleb ueewefkeâkeâYeeJeceleerleeced~
YeeJeb YeeJeb YeefòeâYeeJeveeced,
meoe efieefjOejes ieeÙeefle ieerleeced~~4~~
Yeewceer- ns meKeer! Fve leerveeW kesâ Ûeueves keâer hejcheje lees osKees, JemlegleŠ DelÙevle šsÌ{er Dee§eÙe&pevekeâ Ûeefj$e keâer
d .
ve
Ssmeer hejcheje lees nce yeÇÿee kesâ ØehebÛe ceW keâneR Yeer veneR GheueyOe keâj heeleer nQ~ meKeer! megvoj cegKeJeeueer Ùen ÙegJeleer
er
MÙeeceue ÙegJekeâ kesâ ÛejCeeW keâer jsKee kesâ yeerÛe-yeerÛe ceW [jleer ngF&-meer, DelÙevle efJeveceÇ-YeeJe mes Deheves ÛejCe jKeleer
es
ngÙeer, Deheves iegCeeW mes heefle›eleeDeeW keâer nBmeer GÌ[eleer ngÙeer Ûeue jner nw~ oesveeW efoJÙe-ocheleer kesâ ÛejCeeW keâer jsKee keâes
R
yeÛee-yeÛeekeâj DelÙevle o#e Deheves Yeüelee kesâ cegKeÛevõ keâe Ûekeâesj mejue Ùen ieewj-efkeâMeesj oeefnveer Deesj mes Ûeue
s
jne nw~ meefKeÙeeW! cegPes ueielee nw Ùes leerveeW efkeâmeer kesâ Yespeves hej Jeve ceW DeeÙes nQ~ Ùes DelÙevle megkegâceej nQ Deewj Deheveer
ht
megkegâceejlee mes FvneWves vevoveJeve kesâ keâceueeW keâes Yeer peerle efueÙee nw~ Fve leerveeW keâer ØesceceeOegjer SJeb ueeskeâ YeeJe mes hejs
ig
R
Øeerefle keâes osKekeâj ceve ceW meowJe YeeJevee keâjles ngÙes efieefjOej keâefJe Yeer Fvekesâ ieerle ieeles jnles nQ~
ll
.A
ieerle mebKÙee-19
s
ya
leew ceeleeefhelejew keâerÂ*d efve‰gjew meefKe! Ùeew efn Jeveb Øew<eÙesleeceerÂied yeeuekeâeved~~
N
ÙeefVejer#Ùe heefLe meefKe! meefhe&Ceer efveŠmeie&emf eæb penefle efJe<eb heâCeeefYeMÚeÙeeb levegles
va
Je=ef§ekeâeefhe Je=§eefle vees Ùeoe vevolevlegcenes ceelesJe cecelJeb Ùes<eg meceecevegles~
Se
leew ceeleeefhelejew keâerÂ*d efveIe=C& eew meefKe Ùeew efn Jeveb Øew<eÙesleeceerÂied yeeuekeâeved~~1~~
th
metÙeexÓefhe ueueešvedlehees Ùes<eg meefKe leheefle vees ceIeesveeefhe cesIewÙex<egÛÚVeb levÙeles

ee
Ûevõcee§e ce_peguewce&ÙetKewcego& e ueeueÙeefle JeelmeuÙemegYeeJeYeepe§ewveevcevÙeles~

P
si
leew ceeleeefhelejew keâerÂ*d efveo&Ùeew meefKe! Ùeew efn Jeveb Øes<eÙesleeceerÂied yeeuekeâeved~~2~~
ul
JÙeeIeÇeÓs efhe meceeefpeIeÇelf e Ûew<eeb ÛejCemejespeb ievOenefmleceeweòf eâkewâ§e hegjmkegâ®les

T
ri
YeuuetkeâesÓefhe Yeõleeb efJelevegles ¢eefce<eg meefKe efleÙe&ieefhe keäJeeefhe vewveeved eflejmkegâ®les~

Sh
leew ceeleeefhelejew keâerÂ*d efveYe&Ùeew meefKe Ùeew efn Jeveb Øew<eÙesleeceerÂied yeeuekeâeved~~3~~
11
efmebnesÓefhe efJeneÙe efvepeeb ›etâjleeb meceeefõÙeles efmebnJeOetjefhe meKeerÙeefle YeeefceveeR

20
keâefjCeer keâjsCe Ûewveeb meefueuewmmeceeefme_Ûeefle meccevÙeles efieefjOejsMeie=nmJeeefceveerced~

ht
ig
leew ceeleeefhelejew keâerÂ*d efvece&ceew meefKe Ùeew efn Jeveb Øew<eÙesleeceerÂied yeeuekeâeved~~4~~
yr
Yeewceer- ns meefKe! Jes ceelee-efhelee efkeâleves keâ"esj nQ efpevneWves Ssmes yeeuekeâeW keâes Jeve ceW Yespe efoÙee~ efpevnW ceeie&
op
ceW osKekeâj meefhe&Ceer Yeer efvemeie& efmeæ efJe<e keâes ÚesÌ[ osleer nw Deewj Deheves heâve mes ÚeÙee keâjleer nw Deewj efpevekesâ Deevebo
C
©
leblegDeeW keâes efyeÚt Yeer veneR meceehle keâjleer, ceelee kesâ meceeve Gve hej cecelee keâjleer nw~ Ssmes yeeuekeâeW keâes efpevneWves Jeve
ceW Yespe efoÙee, Jes ceelee-efhelee efkeâleves efveIe=&Ce nQ? cemlekeâ keâes leheeves Jeeues metÙe&veejeÙeCe Yeer efpevekeâes veneR lehle keâjles
nQ, Fvõ Yeer cesIeeW mes efpeve hej ÚeÙee keâjles nQ, Ûebõcee Yeer keâesceue efkeâjCeeW mes efpevnW ogueejles ngS Dehevee JeelmeuÙeYeepeve
ceeveles nQ~ Ssmes yeeuekeâeW keâes efpevneWves Jeve ceW Yespee, Jes ceelee-efhelee efkeâleves oÙeenerve nQ? meefKe! Jeve keâe yeeIe Yeer Fve
hej Dee›eâceCe veneR keâjlee, ØelÙegled ßeerjece, ue#ceCe, meerlee kesâ ÛejCekeâceue keâes metBIelee nw Deewj Yeuuetkeâ DeLee&led jerÚ
Yeer Fvekesâ meccegKe Yeõlee keâe JÙeJenej keâjlee nw~ efleÙe&keâ Ùeesefve ceW pevce efueÙee ngDee keâesF& Yeer ØeeCeer Fvekeâe
eflejmkeâej veneR keâjlee~ ns meefKe! Ssmes yeeuekeâeW keâes efpevneWves Jeve ceW Yespee, Jes ceelee-efhelee efkeâleves efveYe&Ùe nQ? efpevekesâ
meccegKe efmebn ›etâjlee ÚesÌ[keâj Fvekeâe Deeoj keâjlee nw Deewj efmebefnveer Yeer ÙegieueefkeâMeesj kesâ yeerÛe efJejepeceeve meerleepeer
keâes meefKe ceeveleer nw~ nefLeveer Yeer meerlee peer keâes metBÌ[ mes ueeF& ngF& Meerleue peue mes venueeleer nw Deewj efieefjOej keâefJe
d .
keâer mJeeefceveer keâe mecceeve keâjleer nw~ Ssmes yeeuekeâeW keâes efpevneWves Jeve ceW Yespee, ns meefKe! Jes ceelee efhelee efkeâleves
ve
ceceleenerve nQ?
er
es
ieerle mebKÙee-20
R
s
keâesefškeâecemegvojew JeoveefpeleÛeefvojew~
ht
meKÙeŠ heMÙevleg heevLeew megiegCeceefvojew~~
ig
R
ÉÙeesÅeg&efleefveefvoleeMes<eefJeÅegledØeYee ~
ll
.A
YeerceYeJecevojew ceefnleefieefjkeâvojew~~~~1~~
s
MÙeeceieewjew efkeâMeesjew megkeâeceg&keâOejew,
ya
Ûee®Jeukeâueb Jemeeveew
N efJeYet<eCeJejew~
va
efmebnkeâuekeâvOejew yeeCeletCeerOejew~~2~~
Se
keâLeb heÆŸeeb ØeÙeeleew keâ"esjb Jeveced,

th
ce_pegJeefveleemecesleew kegâkeâCškeâIeveced~
ee
efJeefpeleceefoefmevOegjew ØeCelepeveyevOegjew~~3~~
P
efkebâ meefn<Ùesles õ<šgb heMetved megKenjeved,

si
ul
MeerleJeeleeleheb efve‰jeved efveefMeÛejeved~

T
ri
efieefjOejs pevegOe&jew efJeßegleew OevegOe&jew~~4~~

Sh
Yeewceer-ns meefKeÙeeW! keâjesÌ[eW keâeceosJeeW kesâ meceeve megvojcegKe mes Ûebõcee keâes peerleves Jeeues meodiegCeeW kesâ cebefoj Fve
11
oesveeW heefLekeâeW keâes osKees~ Fve oesveeW kesâ yeerÛe ceW Skeâ ceefnuee megMeesefYele nes jner nw pees Deheves Mejerj keâer MeesYee mes
20
keâjesÌ[eW efyepeefueÙeeW keâes ueefppele keâj jner nw~ meefKeÙeeW! YeÙebkeâj YeJemeeiej kesâ efueS cebojeÛeue mJe™he heJe&le keâer
ht
iegHeâeDeeW keâes MeesefYele keâjves Jeeues Fve oesveeW heefLekeâeW keâes osKees~ meefKeÙeeW! efkeâMeesjeJemLee keâes Øeehle megboj Oeveg<e
ig
OeejCe efkeâÙes ngS megboj Jeukeâue mes megMeesefYele, JevÙe efJeYet<eCeeW mes Ùegòeâ eEmen kesâ meceeve mkebâOe Jeeues, yeeCeÙegòeâ
yr
lejkeâmeOeejer Fve oesveeW MÙeeceueieewj heefLekeâeW keâes osKees~ Dejs meefKeÙeeW! osKees lees Fve heefLekeâeW keâes celeJeeues neefLeÙeeW
op
keâes peerleves Jeeues, ØeCelepeveeW kesâ yevOeg Ùes oesvees efkeâMeesj Skeâ megvoj ceefnuee kesâ meeLe kegâefšue Ieves keâeBšeW Jeeues Fme
C
keâ"esj Jeve ceW heo$eeCe kesâ efJevee ÛejCeeW mes Ûeuekeâj kewâmes DeeS~ Dejs meefKeÙeeW! Ùes oesvees jepekegâceej «eer<ce metÙe& keâer
©
efkeâjCeeW keâes kewâmes menWies? megKenejer YeÙebkeâj heMegDeeW keâes Ùes kewâmes osKe mekeWâies? efieefjOej keâefJe kesâ efveefceòe efpevneWves
Mejerj OeejCe efkeâÙee Ssmes Øeefmeæ Oeveg&Oej Fve oesveeW heefLekeâeW keâes osefKeS~
ieerle mebKÙee-21
efØeÙeeved heevLeeved Øeleer#ÙeevØeleer#esceefn~
cegngŠ ØescCee hejer#Ùeeved hejer#esceefn~~
Deef$ejefhe meef$eefYeJez mJeves$ewŠ Deef$eefoMeceefYecegKeeved menefce$ewŠ
ØeerlÙee hejeved heefjJeer#esceefn~~1~~
d .
ve
hejceevevoIeveceÙeeved meewcÙeeved efveje«enie=¢eeved «envecÙeeved
er
Meevleeved meevevoeved meceer#esceefn~~2~~
es
Mueeskebâ MueeskeâcegòeceMueeskeâeved ueeskebâ ueeskeâceMeesekf eâleueeskeâeved~
R
s
ueeskeâeheJeeveghes#esceefn ~~3~~
ht
ig
meceJeieCeÙÙe he#ceheefjJesMeb megheefjCeceÙÙe efce$eJejosMeced~
R
efieefjOejiesÙeeved meoehes#esceefn~~4~~
ll
.A
Yeewceer- efheâj meefKeÙeeB keânleer nQ- ns meefKeÙeeW! nce efØeÙeheefLekeâ DeefleefLeÙeeW keâer Øeleer#ee keâjW Deewj hejer#ee keâe
s
efJe<eÙe ve nesves hej Yeer Fvekeâer Øesce mes hejer#ee keâjW~ leerveeW iegCeeW mes jefnle Deewj Deef$e keâer efoMee DeLee&led efÛe$eketâš keâer
ya
Deesj peeles ngS Fve ßes‰ heefLekeâeW keâes %eeve, JewjeiÙe, Yeefòeâmeefnle metÙe&osJelee mes Ùegòeâ Deheves ves$eeW mes nce ØescehetJe&keâ
N
va
efvenejW~ ns meefKeÙeeW! IeveerYetle hejceevevoceÙe, DelÙeble meewcÙe, Dee«enjefnle ueesieeW kesâ he#eOej veJeeW-«eneW kesâ Yeer
Se
JeboveerÙe, Meevle Fve DeeveboceÙe heefLekeâeW keâer nce meceer#ee keâjW~ Fme Øekeâej Gòece Mueeskeâ heefLekeâeW keâe iegCe iee-ieekeâj
mebmeej keâes Meeskeâjefnle keâjves Jeeues Fve cenevegYeeJeeW keâes efvenej-efvenejkeâj nce ueeskeâeheJeeoeW keâer Yeer Ghes#ee keâj oW~
th
heuekeâeW kesâ efiejves keâer keâesF& efÛevlee ve keâjkesâ metÙe&veejeÙeCe kesâ ßes‰ mLeeve Deheves ves$eeW keâes megboj heefjCeeceÙegòeâ yeveekeâj
ee
efieefjOej keâefJe kesâ Éeje iesÙe ßeermeerleejece, ue#ceCepeer keâer meoe Dehes#ee keâjW~
P
si
ieerle mebKÙee-22
T ul
ceelecex ceeveÙe ceelecee&$ee mecceeveÙe

ri
Sh
ceelecee&iexÓhÙeYeõs Yeõe Yeeefceveer Yeeefle~~

ieewjerefJeefpelekeâesefšMeleieewjer ÉeYÙeeb meceb ØeÙeeefle
11
20
efvejeJejCeheÆŸeeb Jeveceeie&ced~
ceelecex %eeveÙe ceele%ee&$ee meb%eeveÙe
ht
ig
ceelecee&iexÓhÙeYeõs Yeõe Yeeefceveer~~1~~

yr
op
levegnlekeâesefšÛeuee®efÛejcÙee heÆŸeeb YegJeb hegveeefle

C
hejcenbmecegevf eJe=voØeCecÙee
©
ceelecex O ÙeeveÙe ceeleOÙee& $ ee meb O Ùeeves

ceelecee&iexÓhÙemeevõsmeevõe Yeeefceveer~~2~~
heMÙeefle hegveŠ hegveŠ heg®leŠ heg®he_ÛehegjvOeÇerOeerje

MeerefueleÛeC[efveoeIemeceerje
ceelecex ceeveÙe ceelecee& $ ee cee ceeveÙe
ceelecee&iexÓhÙeefvevõs mesvõe Yeeefceveer~~3~~
Metjb metjb ØeYesJe meewjerMÙeeceb MÙeeceeved Jeself e
d .
efieefjOejsMecegKeÛevõÛekeâesjer,
ve
er
ceelecex ceeveÙe ceeleÙee&$ee mebÙeeveÙe
es
ceelecee&iÙexÓhÙeÛevõs Ûevõe Yeeefceveer~~4~~
R
s
Yeewceer- Deye meKeer meerleepeer keâe meeQoÙe& osKekeâj Deheveer Je=æ meemeg mes keân jner nw- ns cesjer ceeB! ceeve peeDees~
ht
ceeve peeDees~ Deheves FbefõÙeeW mes Fvekeâe mecceeve keâjes~ Fme DekeâuÙeeCeceÙe ceeie& ceW Yeer Ùen keâuÙeeCeceÙeer ceefnuee
ig
R
yengle mebgoj ueie jner nQ~ osKees ceeB! Ùen ieewjebieer Deheveer MeesYee mes keâjesÌ[eW heeJe&efleÙeeW keâes Yeer peerlekeâj Deheves heefle Deewj
ll
osJej pewmes oes jepekegâceejeW kesâ meeLe efyevee hevener Jeeues ÛejCeeW mes Jeve ceeie& ceW pee jner nQ~ ns ceeB! FvnW %eeve keâe efJe<eÙe
.A
yeveeDees~ peeveves Jeeues DebleŠkeâjCe mes Fvekeâe meb%eeve keâj uees~ DeßesÙemkeâj ceeie& ceW Yeer ßesÙemkeâjer Ùen ceefnuee yengle
s
ya
megboj ueie jner nQ~ Deheveer Mejerj mes keâjesÌ[eW efJeÅegle ØeYee keâes ueefppele keâjves Jeeueer, hejcenbme Deewj cegefveÙeeW keâer Yeer
N
ØeCecÙe, Ùen megboj ue#eCeeW Jeeueer ceefnuee Deheves megboj ÛejCeeW mes he=LJeer keâes Yeer heefJe$e keâj jner nQ~ ns cesjer ceeB! Deehe
va
OÙeeve keâerefpeS Deewj OÙeeve ceW meneÙekeâ GhekeâjCeeW mes "erkeâ OÙeeve keâerefpeS~ Demeevõ DeLee&led efvepe&ve ceeie& ceW Yeer
Se
meevõ DeLee&led Deheves mJepeve mes IeveerYetle pewmeer Ùen ceefnuee megMeesefYele nes jner nQ~ Ùen Oeerj ceefnuee Deheves Deeies
Ûeueles ngS heg®<e keâes yeej-yeej efvenej jner nQ Deewj leer#Ce JeeÙeg keâe megKehetJe&keâ mesJeve keâj jner nQ~ ns cesjer ceeB! Fvekeâe
th
mecceeve keâjes Deewj Deheveer FbefõÙeeW mes Fvekeâe Deheceeve cele keâjes~ Devesvõ DeLee&led j#ekeâjefnle Fme ceeie& mes Ùen
ee
ceefnuee j#ekeâeW mes Ùegòeâ pewmeer efveYeeakeâ MeesefYele nes jner nQ~ efpeme Øekeâej metÙe& keâer ØeYee metÙe&veejeÙeCe keâe Devegieceve
P
keâjleer nw, Gmeer Øekeâej mes Ùen MÙeecee, cegiOeeveeefÙekeâe, heefle›elee DeØemetefle ceefnuee pees efieefjOej keâefJe kesâ F&Õej ßeerjece
si
ul
kesâ cegKeÛebõ keâer Ûekeâesjer nQ, MÙeeceJeCeea ßeerjece keâe Devegieceve keâj jner nQ~ ns cesjer ceeB! Fvekeâe mJeÙeb Yeer mecceeve keâjes
T
Deewj ueesieeW mes Yeer mecceeve keâjeDees~ Deheveer Ùee$ee DeLee&led Deheveer pes"-osJejeefveÙeeW mes Yeer Fvekeâe mJeeiele keâjeDees~
ri
Sh
Dee¥eojefnle Fme ceeie& ceW Yeer Dee¥eoJeleer Ùen ceefnuee megMeesefYele nes jner nQ~
11
ieerle mebKÙee-23
20
heefLekeâe Fces heÆŸeeb Jeveb ØeefleÙeeefvle~

ht
njvleesÓmceÛÛesleebefme efJeYeeefvle~~
ig
yr
ueuevee uemeefle ÉÙeesce&OÙes, Keiee®CeÙeesŠ ßeerefjJe efJevOÙes

op
$eÙeesÓhÙe$eÙeefmle YegJeveceefKeueb heeefvle~~~~1~~

C
efMeMegefMejer<ekegâmegcemegkegâceeje, jepevlees jepekegâceeje

©
iegCeoe$ewpe&ieoIeefJeefheveb oeefvle~~2~~
efceLees Jeelee&ÛÚuewn&mevleŠ efmcelekeâ_pecegKeefJekeâmevleŠ
efvepeÛeefjlewpe&ieefle ce”ueb ueeefvle~~3~~

ueIegveesÓueIegue#cÙee uemevleŠ MeceJevlemle$eYeJevle:
efvepekeâ®Ceeb efieefjOejkeâJeÙes jeefvle~~4~~
Yeewceer- ns meefKeÙeeW! Ùes heefLekeâ ÛejCeeW mes Jeve ceW pee jns nQ, nceeje efÛeòe Ûegjeles ngS megMeesefYele nes jns nQ~ oesveeW
heefLekeâeW kesâ yeerÛe Skeâ ceefnuee megMeesefYele nes jner nw; pewmes—efJevOÙeheJe&le hej metÙe& Deewj De®Ce kesâ yeerÛe ceW ue#ceer
d .
megMeesefYele nes jner nQ~ Ùes veJeerve efMejer<e heg<he kesâ meceeve megkegâceej megMeesefYele nesles ngS jepekegâceej Deheves iegCe, ™he
ve
Deeefj mes meejs mebmeej kesâ heeheeW keâes keâeš jns nQ~ hejmhej Jeelee& kesâ yeneves cegmkeâeve hetCe& keâceuecegKe Jeeues ØemeVe nesles
er
ngS Deewj nBmeles ngS Ûeefj$eeW mes mebmeej ceW cebieue GheefmLele keâj jns nQ~ Úesšer DeJemLee kesâ neskeâj Yeer efoJÙe meewvoÙe& mes
es
megMeesefYele nesles ngS hejce DeeojCeerÙe Skeâ meeLe jnles ngS efieefjOej keâefJe keâes Yeer Deheveer Yeefòeâ os jns nQ Deewj hewoue
R
s
Jeve keâes ØeÙeeCe keâj jns nQ~
ht
ig
ieerle mebKÙee-24
R
ce¢eb jesÛeles ve IeveMÙeeceJeveieceveced~
ll
.A
ce¢eb jesÛeles ve jeceejeceJeveieceveced~~
s
ya
JeveJelce&keâesefškeâesefškegâefueMekeâ"esjced
keâLeb mees{gceglmenleeb megceb N
heeEJe Ieesjced~
va
ce¢eb jesÛeles ve megKeOeeceJeveieceveced~~1~~
Se
leheefle ueueešvlehees ceeOÙeefvovees YeevegŠ

th
heer[Ùeefle keâeceb Ûewleb Øeyeueke=âMeevegŠ~

P ee
ce¢eb jesÛeles ve efpelekeâeceJeveieceveced~~2~~

si
heMÙe meefKe jepemetveesce=&ogheuueJees‰b

T ul
keâLecevegcevÙeles cejeuees yekeâiees‰ced~

ri
Sh
ce¢eb jesÛeles ve peveejeceJeveieceveced~~3~~

DevegpeefØeÙeeYÙeeb meekebâ Jeveb Ùeeefle MÙeeceŠ
11
keâefJeefieefjOejceveesveÙeveeefYejeceŠ ~
20
ce¢eb jesÛeles ve ve=ueueeceJeveieceveced~~4~~

ht
ig
Yeewceer- «eeceJeOegSB keânleer nQ—ns meKeer! cegPes cesIeJeCeea ßeerjece keâe Jeve ieceve veneR DeÛÚe ueie jne nw Deewj
yr
op
cegPes jecee DeLee&led ceefnueeDeeW keâes Yeer Deevevo osves Jeeues ØeYeg keâe Jeve ieceve veneR DeÛÚe ueie jne nw~ Ùen Jeve ceeie&
keâjesÌ[eW Je»eeW mes Yeer keâ"esj nw~ Yeuee yeleeDees DelÙevle keâesceue heg<he Ieesj Je»e keâer "eskeâj kewâmes men mekeâlee nw?
C
©
JemlegleŠ megKeOeece ßeerjece keâe Jeveieceve cegPes veneR Yee jne nw~ osKees, cemlekeâ keâes leheeves Jeeues ceOÙeevn kesâ metÙe& lehe
jns nQ Deewj Øeyeue Deefive FvnW keâ° os jns nQ, FmeefueS keâece kesâ efJepeslee ßeerjece keâe Jeveieceve cegPes veneR Yee jne nw~ ns
meKeer! osKees, yeÌ[s jepekegâceej keâe heuueJe pewmee Dees" Dejs nbme-yeiegues kesâ efveJeeme keâer kewâmes Devegceefle os mekeâlee nw~
Deheves YeòeâeW kesâ GÅeeve mJe™he ßeerjece keâe Jeveieceve cegPes veneR Yee jne nw~ efieefjOej keâefJe kesâ ceve Deewj ves$eeW keâes
Deevevo osves Jeeues MÙeeceJeCeea ßeerjece Jeve keâes heOeej jns nQ~ Fve ceeveJe-jlve ßeerjece keâe Jeveieceve cegPes veneR Yee jne
nw~
mevoYe&Mueeskeâ:
efvejer#Ùe Âkeâd mJemlÙeÙeveb OevegOe&jced
d .
ve
meYeeÙe&efcevoerJejjesefÛe<eb efmceleced~
er
Jeveb mece_ÛevleceveIe&meewùoe
es
ØeYegb mecetÛegŠ heg®<eeŠ hejmhejced~~1~~
R
s
Yeewceer—Fme Øekeâej ves$eeW kesâ mJemlÙeÙeve mJe™he veerues keâceue kesâ meceeve MeesYee Jeeues cevo cegmkeâeve mes Ùegòeâ
ht
OevegOee&jer ØeYeg keâes Jeve peeles ngÙes osKekeâj DelÙevle Øesce mes Yejs ngS ieeBJe kesâ heg®<e Skeâ-otmejs mes keânves ueies~
ig
R
ieerle mebKÙee-25
ll
.A
efkeâcesles osJeleeØeeÙee Jeveb ieÛÚefvle Yees YeüeleŠ~
s
ya
$e+leghejeflekeâeceheÙee&Ùee Jeveb ieÛÚefvle Yees YeüeleŠ~~
efkeâMeesje: MÙeeceJejieewjeŠ N
cenesjeoerehf lelespeesjeŠ~
va
meleeb efvelÙeb efn megmeneÙee Jeveb ieÛÚefvle Yees YeüeleŠ~~1~~
Se
ve osJee YetefcemebmheMee& ›epevleerces menesslkeâ<ee&~

th
ee
ceefnb ceevÙee efJeieleceeÙee Jeveb ieÛÚefvle Yees YeüeleŠ~~2~~

P
ØeÙegòeâe IeesjceehelÙee megÙegòeâe ™hemechelÙee~

si
ul
efJecegòeâeefJeÕemeogheeÙee Jeveb ieÛÚefvle Yees YeüeleŠ~~3~~

T
meneYÙeeb Jew ueefueleueuevee jleerJeemles ieleÛÚuevee~

ri
Sh
megkeâefJeefieefjOejke=âleÛÚeÙee Jeveb ieÛÚefvle Yees YeüeleŠ~~4~~

11
Yeewceer- ns YeeF&! keäÙee Ùes leerve osJelee Jeve ceW pee jns nQ DeLeJee Jemevle, jefle Deewj keâece kesâ heÙee&ÙeJeeÛeer ner
20
Jeve keâes pee jns nQ? Ùes efkeâMeesj DeJemLee Jeeues MÙeece Deewj ieewj lespemJeer metÙe& keâes Yeer lespemJeer yeveeves Jeeues mevleeW kesâ
ht
efvejvlej meneÙekeâ keäÙee Jeve keâes Ûeues pee jns nQ? Dejs efce$eeW! osJelee lees keâYeer Yetefce keâe mheMe& keâjles veneR, hejvleg Ùes
ig
leerveeW lees yeÌ[s ner Glkeâ<e& kesâ meeLe keâheš mes jefnle neskeâj ceeveveerÙe he=LJeer keâe mheMe& keâjles ngS Jeve keâes heOeej jns nQ~
yr
op
Dejs YeeF&! Ieesj DeeheefòeÙeeW mes pegÌ[s ngÙes Deewj ™he keâer mecheefòe mes mecheVe, meejs ØehebÛeeW mes efJecegKe, efJeÕe kesâ ßes‰
C
GheeÙe™he Ùes leerveeW Jeve keâes heOeej jns nQ~ Fve oesveeW heg®<eeW kesâ meeLe Skeâ yengle megvoj ceefnuee Yeer nQ pees Úue mes
©
jefnle jefle pewmeer ueie jner nQ~ Fme Øekeâej efieefjOej keâefJe hej ke=âhee keâer ÚeÙee keâjles ngÙes Ùes leerveeW Jeve keâes heOeej jns
nQ~
ieerle mebKÙee-26
keâewlemkegâlee ÙetÙeb osMes keäJeefÛeled ievleemLe
OevÙeeefveOeeceeefve yeÇtle ns heefLekeâe:~
OeecÙeeefve Oeeceeefve yeÇtle~~
.
efJevee heo$eeCeb ÙetÙecejCÙeb ØeÙeeleeŠ
d
ve
mJeerke=âleueueešvleheeleheKejJeeleeŠ ~
er
hevLeeveb cevLeeveb heevLeeŠ efßeleeŠ keâvLeeŠ
es
R
keâecÙeeefve keâeceeefve yeÇtle ns heefLekeâe:~~1~~
s
ÙegJeeYÙeeb mece_Ûe uemeefle ueefueleueuevee
ht
ig
ceevemecejeueer ÙeLee ieleÛÚuevee~
R
F&nOJes keâeved yevOetved ØeesöeceÙeMemee
ll
.A
oecÙeeefve oeceeefve yeÇtle ns heefLekeâe:~~2~~
s
ya
yeeOesles efkebâ Jees ve yegYeg#eeefheheemes
ieeOesles efkebâ ve N
cegceg#eeefpenemes~
va
keâLeb efveJee&efmelee efve‰gjeYÙeeb efhele=YÙeeb
Se
meewcÙeeefve meeceeefve yeÇtle ns heefLekeâe:~~3~~

th
ee
ßecemJesomeerkeâjueefmeleYeJÙeYeeueeŠ
P
meoeÛejCeÛejCekeâceuekeâefuelekeâCšpeeueeŠ ~
si
ul
efieefjOejkeâJespeeaJepeerJeelegjcÙeeefCe
T
vecÙeeefve veeceeefve yeÇtle ns heefLekeâe:~~4~~

ri
Sh
Yeewceer- heg®<e keânles nQ—heefLekeâeW! legce ueesie keâneB mes Dee jns nes Deewj keâneB peeDeesies, Dehevee OevÙe
11
pevcemLeeve keâe veece yeleeDees? legce ueesie efyevee hevener kesâ Jeve keâer Ùee$ee keâj jns nes Deewj cemlekeâ keâes Lekeâeves Jeeuee
20
Oethe leLee leer›e JeeÙegg men jns nes~ Dejs heefLekeâeW! Fme oC[ pewmes Deiece ceeie& hej keâLejer efueS ngS legce Deheveer
ht
keâceveerÙe Jemleg yeleeDees~ Deehe oesveeW kesâ yeerÛe ceW Úuejefnle ceevemejepenbefmeveer pewmeer Skeâ ceefnuee Yeer megMeesefYele nQ~
ig
Deheves efvece&ue ÙeMe mes efkeâvnW Dehevee yeevOeJe yeveevee Ûeenles nes? legce ueesie oceve ÙeesiÙe Gve yevOeveeW keâes Yeer yeleeDees
yr
keäÙee legce ueesieeW keâes YetKe hÙeeme veneR ueie jner nw Deewj cegceg#ee DeLee&led cegòeâ nesves keâer FÛÚe Deewj lÙeeie keâer FÛÚe
op
keäÙee legce ueesieeW keâes JewÛeeefjkeâ cevLeve ceW lees veneR [eue jner nw? legce ueesie efve‰gj ceelee-efhelee Éeje kewâmes Jeve Yespes
C
ieS, heefLekeâeW Deheveer meewcÙe Yeüebefle Øeef›eâÙee lees yeleeDees? Dejs! legce leerveeW kesâ cemlekeâ hej hemeerves keâer yetBoW nQ Deewj
©
meoeÛejCe mes Ùegòeâ nesles ngS Yeer legcnejs ÛejCe keâceueeW ceW keâeBšeW kesâ peeue ÛegYes ngS nQ~ efieefjOej keâefJe kesâ peerJeelcee
keâer Deew<eefOemJe™he Deheves megvoj Deewj veceve keâjves ÙeesiÙe veece lees yeleeDees?
efJeMes<e- Ùen ieerle Skeâ Yeespehegjer kesâ DeeBÛeefuekeâ ueeskeâOegve keâer {eue ceW efveyeæ nw Fmekeâe yeesue nw ‘‘ceeBbieer cegefve
ceveJeeB keâer meye DeefYeuee<ee efpeve ceeBieer, keâesmeue efkeâMeesj ns cegefve efpeve ceeBieer keâesmeue efkeâMeesj~’’
ieerle mebKÙee-27
ns ØeeCeefØeÙelecehejceheevLee: Fn efkeâceefhe efJeßecÙeleeced~
me¿uheleŠ keâuekeâefuelekeâvLeeŠ #eCeb vewJe efJejcÙeleeced~~
d .
ve
heerÙeleeb Ùeg<ceodJeoveJevepecejvoce_pegueceeOegjer~
er
veÙeveeefueefYe«ee&ceewkeâmeeb heefjleŠ heLeŠ heefjjcÙeleeced~~1~~
es
heeveerÙeceeveerleb megMeerleuemeescemececeeheerÙeleeced~
R
s
megKekeâvo YegkeälJee Jeâvocetueheâueeefve megKeceefYejcÙeleeced~~2~~
ht
efkeâmeueÙekegâmegceouekeâefueleMewÙÙee MeeruÙeleeb ßeevlewe§f ejced~
ig
R
ÙeeJeVeÙeelÙeOJeßecemleeJeled mJejecew jcÙeleeced~~3~~
ll
.A
keâeÙee& ve ue¿ele¿Me¿e efve<keâue¿ cegKesvogefYeŠ~
s
Deejececeelceejecekeâe efieefjOejmegKeeÙeejcÙeleeced~~4~~
ya
N
Yeewceer- ns ØeeCeeW kesâ efØeÙelece hetpÙe heefLekeâeW! ÙeneB #eCe Yej efJeßeece keâj uees~ ns megvoj keâLejer efueÙes ngS
va
yešesefnÙeeW! Deheves mebkeâuhe mes #eCe Yej Yeer efJejece cele uees~ ns heefLekeâeW! «eeceJeeefmeÙeeW kesâ ves$e YeücejeW Éeje legcnejs
Se
cegKekeâceue keâer cekeâjvo ceeOegjer keâe heeve efkeâÙee peeÙe~ heefLekeâeW! Deepe Deeies cele peeDees, LeesÌ[er osj ceeie& kesâ ÛeejeW
Deesj YeüceCe keâerefpeS~ ns megKe kesâ pevce osves Jeeues ØeYeg! nce Dece=le kesâ meceeve ceOegj, Meerleue peue ueeÙes nQ~ Deehe
th
ee
peueheeve keâerefpeS Deewj keâvo, cetue, heâue Keekeâj LeesÌ[er osj efJeßeece keâerefpeS~ ns Deheves peveeW keâes jceeves Jeeues hetpÙe
P
leerveesW yešesefnÙeeW! legce ueesie yengle Lekeâ ieÙes nes, DeleŠ heuueJe Je hetâueeW keâer hebKegefÌ[ÙeeW mes yeveer ngF& MewÙÙee keâes
si
mJeerkeâej keâjes~ peye lekeâ ceeie& keâe ßece ve Ûeuee peeÙe, leye lekeâ efJeßeece keâjes~ ns efve<keâuebkeâ heefLekeâeW! ÙeneB uebkeâe
ul
kesâ Deelebkeâ keâer Mebkeâe cele keâjes~ je#eme ÙeneB legce ueesieeW keâe kegâÚ Yeer veneR efyeieeÌ[ mekeWâies~ nce «eeceJeemeer mebieef"le
T
neskeâj DeelebkeâJeeefoÙeeW keâe ceBgn leesÌ[ Gòej oWsies~ ns Deelceejece heefLekeâeW! efieefjOej keâefJe kesâ megKe kesâ efueS Fme yeieerÛes
ri
Sh
ceW LeesÌ[er osj lekeâ efJeßeece keâj uees~

11
ieerle mebKÙee-28
20
heefLekeâ efØeÙe men efØeÙeÙee ØeerCeerefn~~

ht
heodYÙeeb JemegOeeefceceeb hegveeveŠ heeheJeveb heMÙeleeb uegveeveŠ~

ig
yr
mcejleeb ogefjleoueeefve ogveeveŠ ùefvo meleeb ›eâerCeerefn~~1~~

op
eflejmke=âleeveLe melkegâJee&CeŠ efMeleMejefveYe&Ùeke=âleieerJee&CeŠ~

C
MejCeeielemebme=leefveJee&CeŠ melkeâce& ßeerCeerefn~~2~~

©
#eCecegšpes keâefuheleefJeßeeceŠ ueeskeâueeskeâheefleke==âleØeCeeceŠ~

efvenleØeCeleYeJeYeÙeheefjCeeceŠ heeheb ØeYees efßeCeerefn~~3~~
heefLe heefLe heCe&me©eke=âleJeemeŠ MeefceleeOJeßece#egOeeefheheemeŠ~

efmceleefpelemejefmepeieJe&efJekeâemeŠ efieefjOejojb ÂCeerefn~~4~~
Yeewceer- ns hÙeejs heefLekeâ! Deheveer helveer kesâ meeLe ØemeVe nes peeDees~ ns MÙeeceue heefLekeâ! Deheves ÛejCeeW mes
he=LJeer keâes heefJe$e keâjles ngS, oMe&ve keâjves JeeueeW kesâ heehe Jeve keâes keâešles ngS, mcejCe keâjves JeeueeW kesâ ogYee&iÙe oue
keâes Yeer ve° keâjles ngS, mevleeW kesâ ùoÙeeW keâes ›eâÙe keâj uees~ eflejmke=âleeW keâes Yeer mecceeve osles ngS Deewj efoJÙe yeeCe mes
d .
osJeleeDeeW keâes efveYe&Ùe keâjves Jeeues, MejCeeieleeW keâes mebmeej meeiej mes cegefòeâ osves Jeeues, hÙeejs heefLekeâ! mevleesW keâer
ve
keâce&Jeemevee keâes meceehle keâj oes~ Skeâ #eCe kegâefšÙee ceW efJeßeece keâjkesâ ueeskeâ ueeskeâheeueeW Éeje ØeCeece kesâ efJe<eÙe
er
es
yeveeÙes ngS ØeCelepeveeW kesâ YeJeYeÙe kesâ heefjCeece keâes ve° keâjves Jeeues, ns ØeYees! nceejs heeheeW keâes Yeer meceehle keâj
R
oerefpeS~ ØelÙeskeâ Jeve heLe ceW heCe& kegâefšÙeeW ceW efveJeeme keâjles ngS «eeceJeeefmeÙeeW kesâ DevegjesOe mes ceeie& keâer Lekeâeve Deewj
s
YetKe-hÙeeme keâes otj keâjles ngS Deheveer cegmkeâeve mes keâceue kesâ Denbkeâej Deewj efJekeâeme keâes meceehle keâjles ngÙes, ns hÙeejs
ht
ig
yešesner efieefjOej keâefJe kesâ [j keâes Yeer meceehle keâj oes~
R
efJeMes<e- Ùen ieerle DeOe&-ef$eleeue ceW efveyeæ nw, efpemekeâes ieeÙekeâer ceW Deæe ef$eleeue (16 cee$ee) keâne peelee
ll
.A
nw~
s
ya
ieerle mebKÙee-29
keâeefhe mesJee ke=âheeuees N
lJeÙee keâLÙeleeced~
va
Ùeeb efJeOeeÙeelcelees<ees ceÙee ØeLÙeleeced~~
Se
efmveiOele®ÛÚeÙes efJeefnleefJeßeecewŠ Ûe#eg<celeeb Ûe#egce&OegjheefjCeecewŠ~

th
ee
heefLe heefLeßeceb lÙekeälJee ve Jew JÙeLÙeleeced~1~~

P
meeOeË ØeÙeeefle le$e YeJelee efkeâMeesjer ieewjer lJeoerÙecegKeÛeefvojÛekeâesjer~

si
ul
leoerÙeeefOeveeefhe veeLe MeerIeÇb YeJeeved veeLÙeleeced~~2~~

T
metÙe&keâje leeheÙeefvle Ùeg<celkeâheesueb oMe& oMeË otÙeles ces efÛeòeb efJeueesueced~

ri
Sh
efkebâefÛeoOJeßeceesÓhÙe$e meceeMueLÙeleeced~~3~~
11
Fces «eecÙeIees<ee De$e Ùeg<celØeleer#eeŠ YeeJeie=¢ewvetv& eb meeOegYeeJee meceer#eeŠ~

20
efieefjOejsCe ieerles YeJeodiegCees «eLÙeleeced~~4~~

ht
Yeewceer- ns ke=âheeueg! Deehe keâesF& mesJee yeleeSB efpemes keâjkesâ ceQ Dehevee Deelce meblees<e yeÌ{e meketBâ~ ÙeneB megvoj
ig
yr
Je=#e keâer ÚeÙee ceW efJeßeece efkeâÙee pee mekeâlee nw pees ves$eJeeveeW kesâ ves$eeW keâe ceOegj heefjCeece mJe™he nQ, Ssmes ceeie& ceW
op
Ùee$ee keâer Lekeâeve otj keâjkesâ Deehe ØemeVe nes peeÙeB, Deehekeâes Lekeâeve ve nes~ ns DeeojCeerÙe MÙeeceue heefLekeâ! Deehekesâ
C
meeLe Skeâ efkeâMeesjer ceefnuee Ûeue jner nQ pees Deehekesâ cegKeÛevõ keâer Ûekeâesjer Deewj ieewjJeCee& nQ~ Dejs! Gvekesâ ßece mes lees
©
Deehe LeesÌ[er osj kesâ efueS Ghelehle nes peeÙeB DeLee&led Deheveer menÛeeefjCeer keâer Lekeâeve otj keâjves kesâ efueS ner LeesÌ[e
efJeßeece keâj ueW~ legce ueesieeW kesâ keâheesueeW keâes metÙe& keâer efkeâjCeW lehee jner nQ~ Ùen osKe osKekeâj cesje ÛebÛeue ceve yengle
og:Keer nes jne nw~ Dejs! ÙeneB LeesÌ[er lees Lekeâeve efMeefLeue keâj uees~ Dejs! osKees, Ùes megvoj YeeJe mes yeveeÙeer ngF& ieeBJe keâer
PeesheefÌ[ÙeeB legce leerveeW heefLekeâeW keâer Øeleer#ee keâj jner nQ~ legce YeeJe kesâ he#eheeleer nes, nceejs YeeJe keâer meceer#ee keâj uees
Deewj efieefjOej keâefJe Yeer Deheves ieerleeW ceW Deehekesâ iegCeeW keâe iegbheâve keâj ueW~
ieerle mebKÙee-30
YeieJeved heMÙe jmeeuejmeeueced~
ceueÙemeewjYeb keâueÙemeewjYeb efMeMegjefJeefvevokeâkeâceveØeJeeueced~~1~~
d .
ve
heâueYejveefceleveJeueMegefÛeMeeKee hejcehe$eie=nveeref[lekeâerjced~
er
hejYe=lehe_ÛecejeiekeâefuelekeâekeâueereJf eceesenf lecegevf eieCeOeerjced~~2~~
es
ceueÙecevocee®lece=ocg ece&j $e+legheefleheeefueleefveefKeueefoievleced~
R
s
ceoveceefnleefnleefkebâMegkeâÛeefÛe&leÛeefuelecenecegevf ecevees Jemevleced~~3~~
ht
ig
ceeOÙeefvovejefJeIece&IeIe&efjleleef<e&lekeâevevekesâmeefjveeoced ~
R
›epeefme Jeveb efJeieCeÙÙe KejheJevecees<Ceceghes#Ùe cenerOeÇeJf e<eeoced~~4~~
ll
.A
GefpPelJee efve§eÙeb efve<esJeÙe heefLekeâhejceefcen efvece&ueveerjced~
s
ya
MeerueÙe MeerueefveOes efveefce<eeefCe efvepeb efkeâue efieefjOejùoÙekegâšerjced~~5~~
N
Yeewceer- ns YeieJeve! Ùen jmeeruee Deeceü keâe heâue osefKeÙes, Deheves yeeue metÙe& keâes Yeer efveefvole keâjves Jeeues
va
keâesceue heuueJeeW mes Ùegòeâ ceueÙeeÛeue keâer megievOe mes hetCe& Ùen Deeceüheeueer mJeerkeâeefjÙes~ ØeYees! heâueeW kesâ Yeej mes
Se
Pegkeâer ngF& heefJe$e MeeKeeSB Deewj megvoj heòeeW kesâ YeJeve ceW IeeWmeues yeveeÙes, leesleesW mes Ùegòeâ Deewj keâesÙeue keâer hebÛece mJej
th
keâer jeie mes efceefßele kegânkeâ mes cegefvepeveeW Deewj OeerjeW keâes Yeer ceesefnle keâjves Jeeuee Ùen Deece keâe Je=#e osefKeÙes~ ceueÙe
ee
kesâ Oeerjs-Oeerjs Ûeueves Jeeues keâesceue JeeÙeg mes cej-cej mJej keâj jns heòeeW mes megMeesefYele Jemevle kesâ Éeje mechetCe& efoievleeW
P
keâe heeueve keâj jns keâece kesâ Éeje mecceeefvele {ekeâ kesâ heòeeW kesâ mecetn mes hetefpele Oeerjs-Oeerjs efnueleer ngÙeer he$eeJeueer mes
si
ul
cegefveÙeeW kesâ Yeer ceve-Jemevle keâes Ûeuee osves Jeeues Deeceü Je=#e keâes osefKeS~ ceOÙe oeshenj ceW efJejepeceeve metÙe& kesâ Oethe mes
T
JÙeekegâue neskeâj iegheâe ceW Iej-Iej Meyo keâjles ngS hÙeeme mes leÌ[he jns efmebn keâer iepe&vee mes hetCe& keâ"esj JeeÙeg Jeeues
ri
Sh
DelÙevle lehe jns heJe&leeW keâes Yeer lehee jns Ssmes Jeve ceW efkeâmeer keâer efÛevlee ve keâjkesâ Deehe ØeJesMe keâj jns nQ~ ns
MeerueefveOes! DeefJejue Jeve ieceve keâe efve§eÙe ÚesÌ[keâj Deehe efvece&ue peue heer ueerefpeS Deewj kegâÚ #eCeeW kesâ efueS
11
efieefjOej keâefJe kesâ ùoÙe kegâšerj ceW efJeßeece keâj ueerefpeS~

20
efJeMes<e- Ùen ieerle Yeer ef$eleeue (16 cee$ee) ceW efveyeæ nw~
ht
ig
mevoYe&MueeskeâeŠ
yr
op
heeveerÙeb veveg heerÙeleeb ceOegheâues cetues cevees oerÙeleeb

C
ßeeefvle§ee$e efJeveerÙeleeb efkeâmeefueleeb MeÙÙeemeceeßeerÙeleeced~

©
efJeßeeceb ØeefJeOeeÙe megefmcelecegKewŠ ØeeleJe&veb iecÙeleeb

SJeb «eecÙemeceerejf lees jIegJejes jeÙeeod YegJess ce”ueced~~1~~
Yeewceer—ns jeIeJe! Deehe heeveer heer ueerefpeS, ceve ueieekeâj megvoj heâue cetue Kee ueerefpeS~ Lekeâeve otj keâj
ueerefpeS Deewj heuueJe mes yeves ngÙes mespe hej efJeßeece keâj ueerefpeS~ Deepe jele ÙeneR efJeßeece keâjkesâ leerveeW heefLekeâ
cegmkegâjeles ngÙes keâue ØeeleŠ efheâj Jeve keâes ØemLeeve keâerefpeS~ Fme Øekeâej «eeceJeeefmeÙeeW Éeje ØeeLe&vee keâe efJe<eÙe yeveeÙes
ngÙes ßeerjece mechetCe& Yet-ceC[ue keâes cebieue Øeoeve keâjW~
ßeglJee «eecÙeefveJesoveb mJeie=efnCeeR ßeevleeb efJeYeeJÙeeÛÙegleŠ
d .
keâlegË efJeßececeelceyevOegJeefueleŠ mebmeejefJeßeeceoŠ~
ve
ÚeÙeeb Ûee®lejespe&ieece Ieefškeâe keâeueb #eCeerÙeved #eCeb
er
es
efolmeved YeòeâJeMebJeoes efn YeieJeeved YeeJeefØeÙees jeIeJeŠ~~2~~
R
Yeewceer—«eeceJeeefmeÙeeW keâe efveJesove megvekeâj Deheveer Oece&helveer meerleepeer keâes Lekeâer peevekeâj, Úesšs YeeF& ue#ceCe
s
ht
keâe mecyeue heekeâj, mebmeej keâer Jeemevee mes keâYeer Yeer ÛÙegle ve nesves Jeeues mebmeej keâes efJeßeece osves Jeeues ØeYeg ßeerjece
ig
Skeâ IeÌ[er kesâ meceÙe keâes #eCe pewmee yeveeles ngS, YeòeâeW keâes ceneslmeJe Øeoeve keâjles ngS Je=#e keâer megvoj ÚeÙee ceW
R
heOeejs~ keäÙeeWefkeâ YeieJeeve ßeerjece YeeJe-efØeÙe Deewj YeòeâeW kesâ JeMe ceWs jnles nQ~
ll
.A
meerleeYÙeCeË jCejCeefkeâleeŠ mcesjJekeä$eejefJevoe
s
ya
ielJee velJee hegueefkeâleJehegmmeeßegcegKÙeŠ megcegKÙeŠ~
me¿Ï_ÛevlÙees jIegJejJeOetb Ûeeefhe me¿esÛeÙevlÙeŠ N
va
Øe£eŠ ØeengefJe&veÙeceOegjeb ieeefceceeb ieÇeceJeOJeŠ~~3~~
Se
Yeewceer—Fmekesâ he§eeled efpe%eemee kesâ keâewletnue mes JÙeekegâue cegmkegâjeleer ngF& keâceuecegKeeW Jeeueer hegueefkeâle Mejerj
th
ee
Deewj DeßeghetCe& cegKeeWJeeueer megcegKeer «eeceJeOegSB meerleepeer kesâ heeme peekeâj, GvnW ØeCeece keâjkesâ, mJeÙeb mebkeâesÛe keâjleer
P
ngÙeer Deewj ßeerjece keâer Oece&helveer meerleepeer keâes Yeer mebkeâesÛe ceW [eueleer ngÙeer, DelÙevle efJeveceü neskeâj, efJeveÙe mes ceOegj
si
Ùen JeeCeer yeesueeR~

T ul
ieerle mebKÙee-31
ri
Sh
«eeceJeIJe: meerleeb Øeefle—

11
ÛechekeâpeueoieewjMÙeeceew ns MeesYeves keâeefJeceew les~

20
ef$eYegJeveYeJeveueueeceew ns ueesYeves keâeefJeceew les~~

ht
keâjleuekeâefueleueefueleMejÛeeheew letefCeOejew efßelepešekeâueeheew~

ig
›eeref[leMeleMelekeâeceew ns ceC[ves keâeefJeceew les~~1~~

yr
op
efJeefnleceveesnjcegefveJejJes<eew Mes<ejcesMecensÕejMes<eew~
C
keâefueceueceLeveØeCeeceew ns jesÛeves keâeefJeceew les~~2~~

©
lJeeefcen ceOÙes ke=âlÙeÛeuevleew JewjeiÙeyeesOeeefJeYeefòebâ yeuevleew~

YeJeYeÙeefJe<eÙeefJejeceew ns Jevoves keâeefJeceew les~~3~~
jepevleew heefLe jepeefkeâMeesjew kegâmegcekeâesceueew kegâefueMekeâ"esjew~

pevece”ueheefjCeeceew ns vevoves keâeefJeceew les~~4~~
keâesefš keâesefšjefJemeÂMeØeleeheew efJeefvenleÛejCeMejCepeveleeheew~
efieefjOejveÙeveeefYejeceew ns Ûevoves keâeefJeceew les~~5~~
Yeewceer-ns MeesYeves! Ûechee Deewj yeeoue kesâ meceeve ieewj-MÙeece Ùes oesveeW Deehekesâ keâewve nQ? ns nceejs ceve keâes
d .
ve
uegYeeves Jeeueer Yeõs! ef$eueeskeâer ™he YeJeve kesâ jlve mJe™he Ùes oesveeW Deehekesâ keâewve nQ? ns ceefnueeDeeW keâer DeeYet<eCe
er
mJe™efheCeer megkegâceejer! neLeeW ceW megvoj Oeveg<e-yeeCe efueS ngS, keâefšleš hej lejkeâMe yeeBOes ngS, efmej hej pešepetš
es
OeejCe efkeâÙes ngS, keâjesÌ[eW keâeceeW keâes ueefppele keâjves Jeeues, Ùes oesveeW efkeâMeesj Deehekesâ keâewve nQ? ns ceefnuee peiele keâes
R
ØekeâeefMele keâjves Jeeueer keâuÙeeCeer! ceveesnj cegefve JesMe OeejCe efkeâÙes ngS, Mes<e efJe<Ceg Deewj efMeJepeer kesâ Yeer mJeeceer
s
ht
mJe™he efpevekeâe ØeCeece keâefueÙegie kesâ ceueeW keâes Yeer ve° keâj oslee nw, Ssmes oesveeW efkeâMeesj Deehekesâ keâewve nw? ns mechetCe&
ig
mlegefleÙeeW keâer DeeßeÙe MegYeebieer! Deehekeâes ner yeerÛe ceW keâjkesâ Ûeueles ngÙes Yeefòeâ keâes mecyeue os jns, JewjeiÙe Deewj %eeve
R
kesâ pewmes, mebmeej kesâ YeÙe Deewj efJe<eÙeeW kesâ DeYeeJe mLeeve mJe™he Ùes oesveeW efkeâMeesj Deehekesâ keâewve nQ? ns mechetCe& peiele
ll
.A
keâes Deeveefvole keâjves Jeeueer ceefveefmJeveer! JeveheLe ceW megMeesefYele nes jns heg<he kesâ meceeve keâesceue Deewj Je»e kesâ meceeve
s
keâ"esj efoKe jns, peveeW kesâ efueS cebieueceÙe heefjCeece Jeeues, Ùes oesveeW jepeefkeâMeesj Deehekesâ keâewve nQ? ns meyekeâes
ya
Dee¥eefole keâjves Jeeueer Jej Jee|Ceveer keâjesÌ[eW keâjesÌ[eW metÙeeX kesâ meceeve ØeleeheJeeve Deheves ÛejCeeW ceW MejCeeieleeW kesâ meYeer
N
leeheeW keâes otj keâjves Jeeues, efieefjOej keâefJe keâer DeeBKeeW keâes Deevevo osves Jeeues, Ùes oesveeW Yeõheg®<e Deehekesâ keâewve nQ?
va
Se
efJeMes<e- Ùen ieerle efceefLeuee keâer ueeskeâOegve ceW efveyeæ nQ~

th
mevoYe&MueeskeâŠ
ee
Ke_pevece_pegÂie_Ûeueke=âlejIegheefleheeflehegveerleme¿slee~
P
si
meerlee Øeereflehejerlee efmceleefJeOegJeovee meKeerŠ Øeen~~1~~

T ul
Yeewceer—Deheves Kebpeve pewmes ceOegj ves$e kesâ keâesves mes jIegheefle ßeerjece keâe heefle ™he ceW mebkesâle keâjkesâ, ÛevõcegKe
ri
hej cevo neme keâe DeeßeÙe keâjleer ngÙeer Øeerefle mes heefjhetCe& meerleepeer meefKeÙeeW keâes Gòej osves ueieeR~
Sh
ieerle mebKÙee-32
11
20
meerleeØeen-
ht
veJecesIecejkeâleMejerjes ns jeIeJesvões Jejes ces~

ig
keâesefškeâesefšmeeiejieYeerjes ns keâesmeuesvões Jejes ces~~

yr
op
DeMejCeMejCees veefueveveJeÛejCees efJeefoleefJeMegæce”ueeÛejCees~

C
jCeefJeoefueleKeueJeerjes ns heeefLe&Jesvões Jejes ces~~1~~

©
efJeßegleefJeÕeOevegOe&jOegÙeex cegefvepeveefJemceÙeOeejkeâOewÙeex~
ceneMeÙees peieoskeâJeerjes ns ceeveJesvões Jejes ces~~2~~
ueIegosJejue#ceCemebj#Ùees ogie&ceue#Ùees peveØeleer#Ùees~

cenesoÙees jCej”Oeerjes ns jeceYeões Jejes ces~~3~~
keâewmeuÙeeoMejLemegleveeiees ve=heÛe›eâJeefle&ÙeeieehetJe&megYeeiees~
efieefjOejØeYet jIegJeerjes ns jeceÛevões Jejes ces~~4~~
Yeewceer- Deye meerleepeer Gòej os jner nQ-ns meefKeÙeeW! veJeerve cesIe Deewj cejkeâle ceefCe kesâ meceeve Mejerj Jeeues
d .
ve
jIegkegâue ceW ßes‰ ßeerjece cesjs Jej nQ~ keâjesÌ[eW-keâjesÌ[eW mecegõeW kesâ meceeve iecYeerj keâesmeue peveheo kesâ mJeeceer jIegveeLe
er
peer cesjs Jej nQ~ DeMejCeeW keâes MejCe osves Jeeues, veJeerve keâceue kesâ meceeve ÛejCe Jeeues, mebmeej ceW Øeefmeæ heefJe$e
es
cebieueceÙe DeeÛejCe Jeeues, Ùegæ ceW KeueJeerjeW keâes ve° keâjves Jeeues, heeefLe&Je DeLee&le jepeeDeeW ceW ßes‰ jeIeJe peer cesjs Jej
R
nQ~ mebmeej ceW Øeefmeæ OevegOe&jeW keâer Oegjer keâes OeejCe keâjves Jeeues leLee cegefvepeveeW kesâ efueS efJemceÙekeâejkeâ OewÙe& mes
s
mecheVe ceneve DeeMeÙe DeLee&led efJeÛeej Jeeues mebmeej kesâ Skeâcee$e Jeerj, ceeveJeeW ceW ßes‰, jIegvevove cesjs Jej nQ~ ueIeg
ht
osJej ue#ceCe peer ner efpevekesâ mebj#e nQ DeLeJee ue#ceCe peer kesâ Éeje efpevekeâer j#ee keâer pee jner nw efpevekeâe ue#Ùe yengle
ig
R
ogie&ce Deewj efveefMkebâÛeve Yeefòeâ ner efpevekeâer Øeleer#e DeefleefLe nQ, Ssmes ceneve GoÙe Jeeues mecejYetefce ceW efmLej jeceYeõ ner
ll
cesjs Jej nQ~ keâewmeuÙee oMejLe peer kesâ ßes‰ heg$e cenejepe Ûe›eâJeleea peer kesâ Ùe%e kesâ DehetJe& heâuemJe™he, meewYeeiÙeMeeueer
.A
efieefjOej keâefJe kesâ mJeeceer jIegJeerj YeieJeeve jeceÛevõ ner cesjs Jej DeLee&led heefle nQ~
s
ya
ieerle mebKÙee-33
N
va
efJeefOeb Øeefle «eeceJeOJeŠ-
Se
efJeOeelemlJeceefme efveleevlekeâ"esjŠ~
th
DeefJeÛeeefjlejceCeerÙeme=e°f ke=âòJeb yeeefueMeŠ ØeIeesjŠ~~1~~

ee
peueefOeb ueJeCepeueb megjOesvebg heMegb efJeOegb mekeâue¿ced~

P
hee<eeCeÅegceefCeb ke=âleJevleb efkebâ ve Jeos lJeeÓMe¿ced~~2~~

si
ul
Ùeefoces cegevf ehešOeje kegâceejeŠ efJeoOeefle le®leueJeemeced~

T
leled efkeâceg jÛeÙeefme Je=Lee Yet<eCeb Jemeveb meewOeefJeueemeced~~3~~

ri
Sh
Ùeefoces cetueheâueevÙeMveefvle Ûeueefvle efJevee heo$eeCeced~

11
leòJeeb efOekeâd megYeespÙehee$eb JengeJf eOehe$eb kegâJee&Ceced~~4~~

20
Fces keâesceuee ie£jefJeefheveb efkeâcegle Iešsleeb meKÙeŠ~

ht
efieefjOejØeYegecf eJe JeYegŠ mcejvlÙeŠ oe®efŒeÙeŠ megcegKÙeŠ~~5~~

ig
yr
Yeewceer- Deye «eeceJeOegSB yeÇÿeepeer keâes keâesmeleer ngÙeer keânleer nQ~ ns efJeOeelee! legce DelÙevle keâ"esj nes,
op
efJeÛeejMetvÙeeW kesâ efueS Fme jceCeerÙe me=ef<š kesâ keâjves Jeeues legce DelÙevle cetKe& Deewj yengle YeÙebkeâj nes~ Dejs efJeOeelee!
C
legceves mecegõ keâes Keeje peue Jeeuee yeveeÙee, keâeceOesveg keâes heMeg yevee efoÙee, Ûevõcee keâes keâuebefkeâle keâj efoÙee,
©
efÛebleeceefCe pees ceveeW keâer meejer FÛÚeSW hetCe& keâj osleer nw keâes helLej yevee efoÙee lees ceQ legcekeâes keäÙeeW ve efveYeeakeâ Deewj
cetKe& keântB~ Ùeefo Ùes jepekegâceej Je=#eeW kesâ veerÛes ner efveJeeme keâj jns nQ Deewj yeukeâue JeŒe ner OeejCe keâj jns nQ lees efheâj
legce Ùes veevee Øekeâej kesâ DeeYet<eCe-JeŒe, megvoj cenueW ot cenueW keäÙeeW JÙeLe& ceW yeveeles pee jns nes? Ùeefo Ùes leerveeW
heefLekeâ keâvo cetue heâue Kee jns nQ Deewj efyevee hevener kesâ Ûeue jns nQ lees efheâj megvoj YeespeveerÙe heoeLe&, megvoj hee$e
Deewj Deveskeâ Øekeâej kesâ JeenveeW kesâ jÛeves yeeues legcnW efOekeäkeâej~ Dejs meefKeÙeeW! keâneB Ùes leerveeW keâesceue heefLekeâ Deewj
keâneB Ùes keâ"esj Jeve, Fme Øekeâej keâ"esjlee mes keâesceuelee keâe kewâmes meecebpemÙe nesiee? Ùen keânleer ngF& efieefjOej keâefJe
kesâ mJeeceer ßeerjece keâe mcejCe keâjleer ngF& «eeceJeOegSB keâ"hegleueer kesâ meceeve efveMÛes° nes ieÙeR~
ieerle mebKÙee-34
d .
efJeeEOe Øeefle «eeceyeOJe:-
ve
er
Denes ne efJeOeelemlJeoerÙeeb efÛeefkeâlmeeb efkeâÙeeBmlJeb keâ"esjŠ efkeâÙeeBmlJeb ØeIeesjŠ~
es
efOeiesleeb efn IeelemlJeoerÙeeb efJeefOelmeeb efkeâÙeeBmlJeb keâ"esjŠ efkeâÙeeBmlJeb ØeIeesjŠ~~
R
ÙeLes#egb heâuewŠ keâewmegcew§evoveb mJeb efJenerveb efJeOelmes efMeMegkeâvoveb lJeced~
s
ht
leLee efKeÅemes vewleeved efveJee&mÙe meewcÙeeved efkeâÙeeBmlJeb keâ"esjŠ efkeâÙeeBmlJeb ØeIeesjŠ~~1~~
ig
ÙeLee heeJekebâ Oetcepeeuewefhe&veæb ÙeLee meejmeb MewJeuew§eeefhe veæced~
R
ll
leLee otÙemes vewleeved efveJee&mÙe vecÙeeved efkeâÙeeBmlJeb keâ"esjŠ efkeâÙeeBmlJeb ØeIeesjŠ~~2~~
.A
ÙeLee heešueb keâCškeâeòeb efJeOelmes ÙeLee Ûe#eg<es he¿he#ceeefCe olmes~
s
ya
leLee oerÙemes vewleeved efveJee&mÙe veJÙeeved efkeâÙeeBmlJeb keâ"esjŠ efkeâÙeeBmlJeb ØeIeesjŠ~~3~~
N
leLee efieefjOejsMeb IeveMÙeecejeceb memeerleb uemeuue#ceCeb mJeeefYejececed~
va
ceveeied ueppemes vewJe efveJee&mÙe YeJÙeeved efkeâÙeeBmlJeb keâ"esjŠ efkeâÙeeBmlJeb ØeIeesjŠ~~4~~
Se
Yeewceer- «eece JeOegSB yeÇÿee keâes efOekeäkeâej jner nQ-Dejs efJeOeelee! legcnejer jÛevee-FÛÚe keâes efOekeäkeâej~ legce
th
ee
efkeâleves keâ"esj nes Deewj efkeâleves YeÙebkeâj nes, legcnejer Fme efJeOeeve-heæefle keâer FÛÚe keâes efOekeäkeâej! legce efkeâleves keâ"esj
P
Deewj YeÙebkeâj nes? pewmes F&Ke (ieVee) keâes heâue kesâ efyevee, Ûevove keâes hetâue kesâ efyevee Deewj megvoj yeeuekeâ keâes jesove mes
si
Ùegòeâ yeveeles ngÙes legce efKeVe veneR nesles nes, Gmeer Deheveer cetKe&lee kesâ keâejCe Fve leerveeW heefLekeâeW keâes JeveJeeme oskeâj Yeer
ul
legce efKeVe veneR nes jns nes? JeemleJe ceW legce yengle keâef"ve Deewj YeÙebkeâj nes~ efpeme cetKe&lee kesâ keâejCe legceves Deefive keâes
T
OegSB mes Ùegòeâ yeveeÙee Deewj keâceue keâes mesJeej mes yeeBOe [euee, Gmeer cetKe&lee kesâ keâejCe veceve keâjves ÙeesiÙe Fve yeeuekeâeW
ri
Sh
keâes yeveJeeme oskeâj legce og:Keer veneR nes jns nes? efpeme meeJeOeeveer mes legceves iegueeye keâes keâeBšeW mes Iesj efueÙee Deewj efpeme
11
DeotjoefMe&lee kesâ keâejCe DeeBKe ceW keâerÛeÌ[-yejewveer os oer, Gmeer DeotjoMeea efÛevleve mes Fve leerveeW meerleejeceue#ceCe keâes
JeveJeeme oskeâj Yeer legce og:Keer veneR nes jns nes? JemlegleŠ legce keâ"esj Deewj YeÙebkeâj nes, Gmeer Øekeâej efieefjOej keâefJe kesâ
20
mJeeceer meerleepeer mes Ùegòeâ ue#ceCepeer mes megMeesefYele mJepeveeW keâes Deevevo osves Jeeues cesIe MÙeeceue ßeerjece Gve meefnle
ht
Gve oesveeW meerleeue#ceCe DeLee&led leerveeW veJe-JeÙemkeâeW keâes JeveJeeme oskeâj legce efkebâefÛele Yeer ueefppele veneR nes jns nes?
ig
yr
meÛecegÛe legce yengle keâ"esj Deewj yengle YeÙebkeâj nes~

op
ieerle mebKÙee-35
C
©
Øeke=âeEle Øeefle «eeceyeOJe:-

YeJesOe&jefCe lJeb efMejer<eheg<hekeâesceuee he=efLeefJe ØeLÙemes meowJe megleeJelmeuee~~
meekebâ Ye$ee& ØeÙeeefle meerlee ienveb Jeveb he©eheÆŸeeb Ûeuevleer kegâkeâCškeâef"veced~
YeJe#eces Yeewceerke=âles keâ_pece_peguee he=eLf eefJe ØeLÙemes meowJe megleeJelmeuee~~1~~

Ieesjkeâevleejefceleb heMÙe peeceelejb keâevleÙee keâeefvleleb ueIeguemeodYeüelejced~
Ùeeefn ce=olg eeb ce=oug ele=Cekegâ[dceuee he=eLf eefJe ØeLÙemes meowJe megleeJelmeuee~~2~~
keâvoueeÙevleeb ogOe&<ee&efieefjkeâvoje megceoueeÙevleeb ogmheMee& heefJeØemleje~
Yeeefn YeeYeemJeje mevcenespJeuee he=efLeefJe ØeLÙemes meowJe megleeJelmeuee~~3~~
d .
keâCškeâevÙeOeesotjÙe JejenefØeÙes keâ¿Ceeved Jew efJeæjÙe heLeŠ megefßeÙes~
ve
er
jeefn efieefjOejsÕejeÙe Mece& Meerleuee he=eLf eefJe ØeLÙemes meowJe megleeJelmeuee~~4~~
es
Yeewceer- Deye Øeke=âefle keâes keâesmeleer ngF& «eece JeOegSB ieeleer nQ~ ns he=LJeer! Deye legce ßeerjeceue#ceCemeerlee peer kesâ
R
efueS efMejer<e heg<he kesâ meceeve keâesceue yeve peeDees, keäÙeeWefkeâ ns he=LJeer! legce lees meowJe heg$eJelmeuee kesâ ™he ceW Øeefmeæ
s
ht
nes~ Deepe meerleepeer Deheves keâesceue-keâesceue ÛejCeeW mes Ûeueleer ngÙeer Deheves heefle ßeerjece kesâ meeLe keâ"esj keâeBšeW mes Yejs
ig
ngS iebYeerj Jeve ceW pee jner nQ~ Deheveer helveer mes megMeesefYele Deewj Úesšs Yeüelee ue#ceCe keâes MeesYee osles ngS legcnejs peceeF&
R
yeves ngÙes ßeerjece keâes Ieesj Jeve ceW peeles ngÙes osKees Deewj Deheves le=CeeW keâes keâesceue keâjkesâ mJeÙeb Yeer keâesceue yeve peeDees~
ll
.A
ns heJe&le keâer iegheâeDeeW! legce kesâues kesâ heòes kesâ meceeve keâesceue yeve peeDees Deewj ns Je»e kesâ meceeve keâ"esj helLejeW! legce
s
hetâue keâer hebKegÌ[er yeve peeDees~ ns he=LJeer! meppeveeW keâes ceneslmeJe osleer ngÙeer legce ØeYeg ßeerjece kesâ efueS megiece yevekeâj
ya
megMeesefYele nes~ ns Jeejen YeieJeeve keâer efØeÙe helveer he=LJeer! Deheves keâeBšeW keâes veerÛes heWâkeâ oes Deewj ØeYeg kesâ Deevevo kesâ
N
efueS kebâkeâÌ[eW keâes Yeer ceeie& mes otj keâj oes Deewj efieefjOej keâefJe kesâ mJeeceer YeieJeeve ßeerjece keâes Meerleue yevekeâj megKe
va
oes keäÙeeWefkeâ legce heg$eer-Jelmeuee nes~
Se
efJeMes<e- Ùen Oegve iegpejele Deewj GòejØeosMe kesâ DeJeOe DeBÛeue ceW Yeer Øeefmeæ nw, Fmekeâe yeesue nw—
th
ee
‘‘ceesjer yeefšÙee ve jeskeâes meBJeefjÙee ceesns Yejveer nw Ùecegvee ieieefjÙee~’’

P
ieerle mebKÙee-36
si
ul
hejmhejced
T
ri
meefKe meceeÛeejŠ keâ§eve pevesYÙeŠ ßegleŠ~

Sh
Jeves Jeemeb JÙeOeòe jecees efJeÕeefJeßegleŠ~~

11
ue#ceCesveevegÙeeleŠ MegeÛf eŠ meerleÙee Oece&helvÙeeØeleerleŠ meleeb ieerleÙee~

20
YeiveYeòeâef$eketâšb efÛe$eketâšb ieleŠ~~1~~

ht
meceÙecevegheeueÙeved meceÙeecevoeefkeâveeR Deef$ehelveerleheesÓhetJe&ceIe[eefkeâveerced~

ig
yr
megjwŠ keäèhleeb megKeb heCe&Meeueeb efceleced~~2~~

op
keâeceob keâeceob Ûeeefhe efvekeâ<ee Jemeved ceOegjefleYÙeeb ÙeLee~

C
heg<heOevJee uemeved keâesueJe=vowefJe&jepeved cegveervõwJe=&leŠ~~3~~

©
efÛe$eketâšeueÙeŠ MeeefvlemechevceÙeŠ ØeòeYeòeâeYeÙees efieefjOejsMeesÓÉÙeŠ~

ieerlemeerleeefYejeceŠ kegâšerjb efßeleŠ~~4~~
Yeewceer- «eecÙe yeOegSB hejmhej iee jner nQ~ Deye cenekeâefJe «eecÙe JeOegDeeW kesâ ceeOÙece mes Deef«ece keâLee keâes ieerle
yeæ keâj jns nQ~ ns meKeer! nceves ueesieeW mes keâesF& efJeefMe° meceeÛeej megvee nsw efkeâ efJeÕe ceW efJeKÙeele ÙeMe Jeeues ßeerjece
ves Deye Jeve ceW efveJeeme yevee efueÙee nw~ Gvekesâ heerÚs-heerÚs ue#ceCepeer Ûeue jns Les Deewj mebleeW kesâ ieerleeW keâe efJe<eÙe yeveer
ngÙeer meerleepeer Yeer GvneR keâe Devegieceve keâj jner LeeR~ Ssmes meerleepeer kesâ efJeÕeemehee$e ßeerjece YeòeâeW kesâ keâece-›eâesOe-
ueesYeelcekeâ leerveeW ketâšeW keâes ve° keâjves Jeeues efÛe$eketâš ceW heOeej ieÙes nQ~ Ûeewon Je<e& JeveJeeme keâer DeJeefOe keâe heeueve
keâjles ngÙes heeheeW keâes ve° keâjves Jeeueer DevegmetÙee keâer lehemÙee kesâ hegCÙemJe™he cevoeefkeâveerpeer kesâ efvekeâš osJeleeDeeW
d .
Éeje yeveeÙeer ngÙeer heCe&kegâšer ceW ßeerjece ves ØeJesMe efkeâÙee nw~ ceve keâer keâeceJeemevee keâes ve° keâjves Jeeues keâeceoefieefj kesâ
ve
efvekeâš meerleepeer SJeb ue#ceCepeer kesâ meeLe efveJeeme keâjles ngS ØeYeg Ssmes megMeesefYele nes jns nQ, ceeveeW Jemevle Deewj jefle kesâ
er
es
meeLe keâeceosJe ner neW~ Gvekesâ Deemeheeme keâesue-efkeâjele efJejepeceeve nQ Deewj ßes‰ cegefveieCe GvnW Iesjs jnles nQ~ Fme
R
Øekeâej ØeYeg ves efÛe$eketâš ceW Dehevee mLeeÙeer efveJeeme yevee efueÙee nw Deewj DeÙeesOÙee keâer mecheefòe ÚesÌ[keâj Yeer ßeerjece
s
Meeefvle™he mecheefòe mes Ùegòeâ nQ~ Fmeer efÛe$eketâš ceW jnkeâj GvneWves YeòeâeW keâes DeYeÙeoeve efoÙee nw~ mJeÙeb DeefÉleerÙe
ht
neskeâj Yeer efieefjOej keâefJe kesâ F&Õej ieerlemeerleeefYejece cenekeâeJÙe kesâ ØeefleheeÅe YeieJeeve ßeerjece ßeerefÛe$eketâš ceW
ig
R
jeceIeeš hej efJejepeceeve heCe&kegâšer ceW efJejepe jns nQ~
ll
Fefle
.A
s
ya
N
ieerleheefLekeâeefYejecees veece mehleceŠ meie&Š~
va
Se
Éeje efJejefÛele ieerlejeceeÙeCe ‘ieerlemeerleeefYejece’ veecekeâ mebmke=âle ieerlecenekeâeJÙe kesâ DeÙeesOÙeekeâeC[ ceW ieerleheefLekeâeefYejece
th
veecekeâ mehlece meie& mecheVe ngDee~

ee
P
si
T ul
ri
Sh
11
20
ht
ig
yr
op
C
©
~~ßeer:~~
d .
ve
er
ieerleeÙeesOÙekeâefJejneuecyevees veece
es
R
De°ceŠ meie&Š
s
ht
ce”ueeÛejCeced
ig
R
DeÙeesOÙeemeewYeeiÙeb oMejLeceKeehetJe&Jeheg<eb
ll
.A
heefleb ßeermeerleeÙeeŠ heeflelepeveleeheeJeveiegCeced~
s
ya
leceeueeYeb ueeYeb cegefvepeveceneleer›elehemeeb
Yepes jeceb MÙeeceb YejleefJejneuecyevecenced~~1~~ N
va
Yeewceer- DeÙeesOÙee kesâ meewYeeiÙe™he Deewj oMejLe kesâ Ùe%e keâe heâue ner efpevekeâe Mejerj nw~ Ssmes meerleepeer kesâ heefle
Se
heefleleheeJeve iegCe mes Ùegòeâ leceeue kesâ meceeve DelÙevle leer›e lehemJeer cegefvepeveeW kesâ ueeYe mJe™he leLee Yejle peer kesâ
th
efJejn kesâ Deeuebyeve MÙeece JeCe& ßeerjece keâes ceQ efieefjOej keâefJe Yepeve keâe efJe<eÙe yevee jne ntB DeLee&led Yepe jne nBt~
P ee
mevoYe&Mueeskeâew
si
ØeeheÙÙe ue#ceCecenerleveÙeeefYejeceb
T ul
ßeerëe=”JesjhegjcesJe jLesve jececed~

ri
Sh
jecee%eÙee ØeefleefveJe=lÙe hegjerceÙeesOÙeeb

11
ceiveeb efJeÙeesieJeveOeew meefÛeJees ooMe&~~1~~

20
ne jece jece jIegvevove jeceYeõ

ht
ne jece jece peveÛevove jeceÛevõ~

ig
ne jece jece ke=âleJevove Meeruecevõ

yr
op
SJeb peveeved Øeuehelees efn ooMe& cev$eer~~2~~

C
Yeewceer- ßeerue#ceCe SJeb meerleepeer mes megvoj ueieves Jeeues ØeYeg ßeerjece keâes cenejepe oMejLe Éeje efveefo&° jLe mes
©
$e+ÁJesjhegj hengBÛeekeâj YeieJeeve jece keâer Dee%ee mes hegveŠ ueewškeâj cebef$eJej megcevlepeer ves ßeerDeÙeesOÙee keâes efJeÙeesiemeeiej
ceW [tyeer ngF& osKee~ ne jece, ne jIegvevove, ne jeceYeõ, ne peveÛevove, ne jeceÛevõ, ne peiele kesâ JevoveerÙe, ne Meerue
mes megvoj! Fme Øekeâej Øeueehe keâjles ngS ueesieeW keâes megcev$e ves osKee~
ieerle mebKÙee-1
heewje ieeÙeefvle-
njs njs nj heefjpevehegjMeeskeâced~
JeveeoslÙe oMe&ÙevcegKeeypeb kegâ® vees efJeieefueleMeeskeâced~~1~~
ÙemlJeb veerueleceeuelevees ueeueÙemes veŠ mceeYeer#Ceced~
d .
ve
leb lJee heMÙevlees efJejnb efkeâceg mees{gb MekeäÙeemleer#Ceced~~2~~
er
ßeeJeb ßeeJececece=leJeeCeeR les cegefoles ßegleer DeYetleeb~
es
efkebâ peerJesce efJevee ßeglJee leeb mheâerleeb keâ®Ceehetleeced~~3~~
R
s
yeeuÙes ›eâer[vlees YeJelee men megùoŠ mce hegje jcevles~
ht
ig
jece efJevee lJeeb leecÙevlemleJe efJejnb keâLeb #ecevles~~4~~
R
ns jepeerJeveÙeve meceslÙe melJejb Ûe veŠ ØeefleheeueÙe~
ll
.A
MejCeeieleefieefjOejb OevegOe&j ueeueveerÙeefcen ueeueÙe~~5~~
s
ya
Yeewceer- ns njs ØeYeg jece! heefjpeveeW keâe Meeskeâ otj keâj oerefpeS~ Jeve mes Deekeâj Deheves cegKekeâceue kesâ oMe&ve
N
keâjekeâj nce ueesieeW keâes Meeskeâ mes jefnle keâj oerefpeS~ ns veerueleceeue kesâ meceeve Mejerj Jeeues ßeerjece! pees Deehe ncekeâes
va
yeej-yeej ogueejles Les—Deepe GvneR Deehekeâes ve osKeles ngS nce Fme leer›e efJejn keâes kewâmes menW? Deehekeâer Dece=leJeeCeer
Se
megve-megvekeâj nce ueesieeW kesâ keâeve ØemeVe nesles jns~ Deepe Gmeer meJe&iegCemecheVe keâ®Cee mes heefJe$e JeeCeer keâes efyevee megves
nce kewâmes peerefJele jnW? ns ßeerjece! yeeuÙeeJemLee ceW Deehekesâ meeLe Kesueles ngS Deehekesâ pees yeeueefce$e ØemeVelee ceW jceles
th
ee
Les~ Jes ner Deehekesâ yeeuemeKee Deehekesâ efyevee leheles ngS Deehekeâe efJejn kewâmes men jns nQ? ns jepeerJeveÙeve! MeerIeÇ Jeve
P
mes ueewškeâj nceeje heeueve keâerefpeS~ ns OevegOe&j! ueeueve keâjves ÙeesiÙe MejCe ceW DeeS ngS efieefjOej keâefJe keâe Yeer
si
ueeueve keâerefpeS~
T ul
ieerle mebKÙee-2
ri
Sh
megcev$eŠ mJeieleced-
11
Jeer#Ùes efJeJeCeeË hegjeR efJekeâuecevee Yeeefle~

20
MetvÙesÙeceÙeesOÙee meerleejeceb efJevee js~~

ht
efÉhees ÙeLee keâjb efJevee Éerhees ÙeLee mejb efJevee

ig
oerhees Yeeefle MetvÙeb ÙeLee mvesnb efJevee~

yr
op
ÙeLee Ûe Mejerjb helÙeieelceeveb efJevewJe MetvÙeb

C
leLesÙeceÙeesOÙee meerleejeceb efJevee js~~1~~

©
osnb ÙeLee ØeeCeb efJevee iesnb ÙeLee $eeCeb efJevee

Jeveb ÙeLee MetvÙeb ce=iejepeb efJevee~
ÙeLee veejer veeLeb efJevee efvelejeceveeLee Yeeefle

mejes ÙeLee keâ_peb efJevee vejŠ hegCÙeheg_peb efJevee
veÙeveb Ûe MetvÙeb ÙeLee pÙeesefleefJe&vee~
JeeCeer ÙeLee mJejb efJevee ØeeCeer ÙeLesÕejb efJevee
d .
ve
er
efoveb ÙeLee metÙeË efJevee veòebâ ÙeLee Ûevõb efJevee
es
yeÇeÿeCees ÙeLewJe MetvÙees efJeÅeeb efJevee~
R
efieefjOejØeYegYepeveb efJevewJe peerJees ÙeLee
s
ht
ig
R
Yeewceer- megcev$e Deheves ceve ceW keân jns nQ-neÙe! Deepe ßeerjece kesâ efyevee ceQ Fme hegjer keâes MeesYeenerve osKe jne
ll
.A
ntB~ Ùen hegjer meerleejecepeer kesâ efyevee MetvÙe efoKe jner nw~ efpeme Øekeâej efyevee metBÌ[ keâe neLeer efpeme Øekeâej efyevee peue keâe
Éerhe (šehet) Deewj efpeme Øekeâej efyevee lesue kesâ oerhekeâ MetvÙe ueielee nw efpeme Øekeâej peerJeelcee kesâ efyevee Mejerj efvejLe&keâ
s
ya
ueielee nw Gmeer Øekeâej Ùen DeÙeesOÙee meerleejecepeer kesâ efyevee metveer ueie jner nw~ efpeme Øekeâej met#ce Mejerj ØeeCe kesâ
N
efyevee Deewj efpeme Øekeâej ie=nj#ekeâ kesâ efyevee Deewj efpeme Øekeâej Jeve efmebn kesâ efyevee metvee ueielee nw efpeme Øekeâej veejer
va
efyevee heefle kesâ DeveeLe efoKeleer nw Gmeer Øekeâej DeÙeesOÙee meerleejecepeer kesâ efyevee DeveeLe efoKe jner nw~ efpeme Øekeâej
Se
leeueeye keâceue kesâ efyevee, ceveg<Ùe hegCÙe heg_pe kesâ efyevee leLee ves$e pewmes pÙeesefle kesâ efyevee efvejLe&keâ ueielee nw, pewmes
th
JeeCeer mJej kesâ efyevee, pewmes ØeeCeer F&Õej kesâ efyevee meejnerve ueielee nw Gmeer Øekeâej DeÙeesOÙee meerleejecepeer kesâ efyevee
ee
MetvÙe ueie jner nw~ efpeme Øekeâej metÙe& kesâ efyevee efove, pewmes Ûevõ kesâ efyevee jeef$e Deewj efpeme Øekeâej efJeÅee kesâ efyevee
P
yeÇeÿeCe MetvÙe ueielee nw Deewj efieefjOej kesâ ØeYeg ßeerjece kesâ Yepeve kesâ efyevee pewmes peerJe efvejLe&keâ nw~ Gmeer Øekeâej
si
meerleejece kesâ efyevee DeÙeesOÙee MetvÙe ueie jner nw~

T ul
efJeMes<e- Ùen ieerle hebpeeyeer ieg®veevekeâ kesâ Skeâ ieerle kesâ {eue hej efveyeæ nw- yeesue nw-
ri
Sh
‘‘megefcejve keâj ues cesjs cevee lesjer Jeerleer Gcej nefj veece efyevee~’’
11
ieerle mebKÙee-3
20
jeceb efJevee jLeb keâLeb ves<Ùes efJeOeelejnb efkebâ Jee keâefj<Ùes~

ht
Øe#Ùeefle Ùeoe meeOJeer meewecf eef$eceelee GefÉivee yee<heefheefnleveÙeveJevepeelee~

ig
yr
efkeâcegòejb lemÙew ØeoemÙes efJeOeelejnb efkebâ Jee keâefj<Ùes~~1~~

op
Øe#Ùeefle ÙeowJe jececeeleeÓveJeÅee OesvegeJf e&JelmeeÓefJeyeesOesve efJeÅee~

C
keâLeb ØeefleJeeÛeb efJeOeemÙes efJeOeelejnb efkebâ Jee keâefj<Ùes~~2~~

©
Øe#Ùeefvle Ùeoe meJe&jeIeJepevevÙeŠ ›eâvovlÙees JelmeeÙewJe ieeJeŠ heÙeefmJevÙeŠ~

leoe ùefo Je»eb efheOeemÙes efJeOeelejnb efkebâ Jee keâefj<Ùes~~3~~
Øe#Ùeefle Ùeoe jepee efJecevee cevemJeer efieefjOejsMeieleØeeCees cegceg<egÙ& e&MemJeer~

nvle leoe keâLeb meceeOeemÙes efJeOeelejnb eEkeâ Jee keâefj<Ùes~~4~~
Yeewceer- ns efJeOeelee! ßeerjece kesâ efyevee MetvÙe-jLe DeÙeesOÙee ceW kewâmes ues peeTBiee? Deewj DeÙeesOÙee peekeâj keäÙee
keâ¤Biee? peye GefÉive Deewj DeßeghetCe& keâceueveÙeveeW Jeeueer heefle›elee ue#ceCe keâer ceelee megefce$ee peer cegPemes hetÚWieer, leye
ceQ GvnW keâewve-mee Gòej otBiee? peye yeÚÌ[s kesâ efyevee ieeÙe pewmeer Deewj %eeve kesâ efyevee efJeÅee pewmeer efveboejefnle ßeerjece
d .
keâer ceelee keâewmeuÙeepeer cegPemes hetÚWieer, leye ceQ Gvekeâes kewâmes Gòej otBiee? DeÙeesOÙee peekeâj keâ¤Biee keäÙee? peye yeÚÌ[s
ve
kesâ efueS ieeÙe keâer Yeebefle efÛeuueeleer ngF& meYeer jececeeleeÙeW cegPemes hetÚWieer leye lees ceQ Deheves ùoÙe ceW ye»e ner jKe uetBiee,
er
DeLee&led mecJesoveMetvÙe neskeâj DeÙeesOÙee ceW keäÙee keâ™Biee~ peye efJekeâue ceve Jeeues efieefjOej keâefJe kesâ mJeeceer ßeerjece
es
cesW Deheves ØeeCe keâes ueerve efkeâS ngS cevemJeer cenejepe oMejLe cegPemes hetÚWies, Dejs efJeOeelee! leye ceQ Gvekesâ ØeMveeW keâe
R
meceeOeeve kewâmes keâ¤Biee? Deewj DeÙeesOÙee peekeâj Yeer keäÙee keâ¤Biee?
s
ht
efJeMes<e- Ùen ieerle DeJeOeer kesâ veÛeejer Oegve ceW efveyeæ nw~
ig
R
ieerle mebKÙee-4
ll
.A
ceelejes ieeÙeefvle-
s
ya
keâLeb ueeskeâÙesce kegâueJeerjew ieleew Éew nerjew Jeveb veŠ~
N
meerleeefJeue#eCeew jeceue#ceCeew heefjefnleJeukeâueÛeerjew ieleew Éew nerjew Jeveb veŠ~~1~~
va
efhele=efveoxMeheefjheeueveefJeÛe#eCeew efMeefj<ekegâmegcekeâesceueMejerjew ieleew Éew nerjew Jeveb veŠ~~2~~
Se
keâLeb ùefo OewÙeË Oejsce Yees mJepevÙeŠ efhe_pejeohesleew megkeâerjew ieleew Éew nerjew Jeveb veŠ~~3~~
th
keâLeb meefn<Ùesles Jeves ÛeC[keâjefkeâjCeeved mesJeceeveew Iece&Kejmeceerjew ieleew Éew nerjew Jeveb veŠ~~4~~
ee
keâoe hegveŠ heMÙesce meerleÙee mecesleew efßeleefieefjOejùoÙekegâšerjew ieleew Éew nerjew Jeveb veŠ~~3~~
P
si
Yeewceer- Deye meYeer ceeleeSB jesleer ngF& Gmeer veÛeejer Oegve ceW iee jner nQ-Dejs! nce ueesie Deheves kegâue kesâ oesveeW JeerjeW
T ul
keâes efheâj kewâmes osKeW? keäÙeeWefkeâ nceejs oes nerjs Jeve ceW Ûeues ieS~ meerleepeer kesâ meeLe jece-ue#ceCe Jeukeâue-JeŒe OeejCe
ri
keâjkesâ Jeve ceW Ûeues ieS~ efhelee keâe DeeosMe heeueve keâjves ceW kegâMeue efMejer<eheg<he kesâ meceeve keâesceue Mejerj Jeeues nceejs
Sh
oes nerjs Jeve keâes Ûeues ieS~ Dejs meefKeÙeeW! Deye nce kewâmes OewÙe& OeejCe keâjW? efhebpejs mes nceejs oes leesles GÌ[ ieS~ Dejs!
11
keâ"esj Oethe Deewj leerKeer JeeÙeg menve keâjles ngS nceejs oesveeW yeeuekeâ «eer<ce kesâ keâ"esj metÙe& keâer efkeâjCeeW keâes kewâmes menve
20
keâjWies? Dejs meefKeÙeeW! efieefjOej keâefJe kesâ ùoÙe kegâšerj keâe ßeÙeCe keâjves Jeeues Fve oesveeW jepekegâceejeW keâes meerlee-
meefnle nce keâye DeeBKe Yej osKeWieer~
ht
ig
ieerle mebKÙee-5
yr
op
peeleŠ keâuÙeJele&mÙe keâeuees ve ÛeeÙeeleew yeeuekeâcejeueew~~

C
jeIeJehepe&vÙees Jeveb Ùeelees ns meefKe keâesmeuesMees peelees og<keâeuees

©
ve ÛeeÙeeleew yeeuekeâcejeueew~~1~~
keâeceb Øeceesovles JevÙee ke=â<eerJeueeŠ keâevevesÓefhe keâeMeles megkeâeuees
DeejCÙeeŠ Øemeeroefvle ueyOJee Jemevleb «eer<cemlegoefle heewjevkeâjeuees
efieefjOejØeYegb otjefÙelJewJe efJeefOevee keâefjCesJe ce=eof lees ce=Ceeuees
d .
ve
Yeewceer- ns meefKe! keâuesJee keâe meceÙe nes ieÙee nw~ DeYeer Yeer nceejs oes yeeuenbme veneR DeeÙes~ meefKe! jece™he
er
cesIe Jeve ceW heOeej ieS, DeÙeesOÙee ceW og<keâeue heÌ[ ieÙee~ efveef§ele ™he mes JeveJeemeer efkeâmeeve ØemeVe nes jns nQ Deewj Jeve
es
ceW Yeer megkeâeue DeLee&led megKehetCe& meceÙe Dee ieÙee nw~ hej, nceejs oesveeW yeeuenbme veneR DeeS~ Dejs! Deepe JeveJeemeer
R
Jemevle keâes heekeâj ØemeVe nes jns nQ Deewj DeÙeesOÙeeJeeefmeÙeeW keâes keâjeue «eer<ce peuee jne nw~ efieefjOej keâefJe kesâ mJeeceer
s
ht
ßeerjece keâes efJeOeelee ves ncemes otj keâjkesâ neLeer mes keâceueob[ keâes kegâÛeueJee efoÙee~
ig
ieerle mebKÙee-6
R
ll
.A
ce=ovd eeefme Ùevce=Ceeueb efOeied efOeied efJeOes! lelemlJeeb efkeäueMveeefme Ùevcejeueb efOeied efOeied efJeOes! lelemlJeeced~~
s
nbmeb efJeJeemÙe otjb ceevememejesJejeòJeb, heg<Ceeefme keâekeâkeâeueb efOeied efOeied efJeOes! lelemlJeeced~~1~~
ya
efJe›eâerÙe iee”veerjb efveCeeaÙe keâece&veeMeb ›eâerCeeefme kebâ YeÙeeueb efOeied efOeied efJeOes! lelemlJeeced~~2~~
N
va
ØeerCeeefme heehehe¿s heMÙeefVeceiveOesvegb ßeerCeeefme hegCÙepeeueb efOeied efOeied efJeOes! lelemlJeeced~~3~~
Se
MegeÛf eefieefjOejsMeleesÙeeod efJekeâueb efJeÙeespÙe efJeÉeved ceerveeefmeceerveceeueb efOeied efOeied efJeOes! lelemlJeeced~~4~~
th
Yeewceer- ns efJeOeelee! legce keâceueob[ keâes cemeue jns nes, FmeerefueS legcnW efOekeäkeâej nw, efOekeäkeâej nw~ legce nbme
ee
keâes melee jns nes, FmeefueS legcnW efOekeäkeâej nw~ Dejs efJeOeelee! legce ceeveme mejesJej mes nbme otj Yeieekeâj FmeceW keâeues
P
keâewJes keâes heeue jns nes, FmeefueS legcnW efOekeäkeâej nw~ Dejs yeÇÿee! legce iebieepeer keâe peue yesÛekeâj efve§eÙehetJe&keâ
si
ul
keâce&veeMee keâe peue ›eâÙe keâj jns nes~ FmeefueS legcnW efOekeäkeâej nw~ Dejs! heehe kesâ keâerÛeÌ[ ceW heBâmeer ngF& ieeÙe keâes
T
osKeles ngS legce ØemeVe nes jns nes Deewj hegCÙe kesâ peeue keâes keâeš jns nes~ FmeefueS legcnW efOekeäkeâej nw~ Dejs yeÇÿee! legce
ri
Sh
peeveles ngS Yeer hejce heefJe$e efieefjOej keâefJe kesâ mJeeceer ßeerjece™he peue mes JÙeekegâue ceÚueer mecetn keâes Deueie keâjkesâ
Gmeer celmÙeieCe keâer efnbmee keâj jns nes~ FmeefueS legcnW efOekeäkeâej nw, efOekeäkeâej nw~
11
20
efJeMes<e- Ùen ieerle ieueppeefuekeâe Oegve ceW efveyeæ nw, efpemekeâes Deepekeâue iepeue keânles nQ~
ht
ieerle mebKÙee-7
ig
yr
keâewmeuÙee meKeerŠ Øeefle-

op
DeÅe cece jIegJejmce=eflejeÙeelee~

C
meeßegÂefMeie&oid eomJejslLeb Jeoefle keâewmeuÙeeceelee~~1~~

©
De«es De«es jecees Ùeeefle he=‰lees ue#ceCees Yeüelee~

ceOÙes leÙeescezeLf eueerce_Ûeefle ce=oug eÛejCepeuepeelee~~2~~
jeceb efJevee cece MetvÙee DeÙeesOÙee efJevee ue#ceCeb Úe$eced~

meerleeb efJevee cece MetvÙee jmeJeleer keâ°cenes Deeflecee$eced~~3~~
efkebâ yegYegef#elee DeMeveceehvegÙegŠ efkebâ le=ef<elee heeveerÙeced~
efkebâ efveefõlee ueYesjved MewÙÙeeb mveeves efkebâ mveeveerÙeced~~4~~
iepe&efle veYees veYemÙees Je<e&efle hegjes ce®odYeÙeoelee~
d .
keäJeeefhe le®leues jeceŠ meeroefle menmeerle: meYeüelee~~5~~
ve
er
keâoe efJeOes leod efoveceeÙeemÙeefle megØeYeeleceefYejececed~
es
ÙeoeÓueeskeâefÙe<Ùes efieefjOejØeYegcenb veJeueIeveMÙeececed~~6~~
R
s
Yeewceer- Ùen ieerle ieesmJeeceer peer keâer Skeâ ieerle keâer ÚeÙee nw efpemes ÙeneB GhevÙemLe efkeâÙee pee jne nw~
ht
ig
Deepe ceesns jIegyej keâer megefOe DeeF&~
R
Deeies Deeies jece ÛeuelenQ, heerÚs ue#ceCe YeeF&~
ll
Gvekesâ yeerÛe ceW Ûeuele peevekeâer MeesYee yejefve ve peeF&~
.A
jece efyevee ceesjer metveer DeÙeesOÙee ueefÚceve efyeve "kegâjeF&~
s
ya
meerÙe efyevee ceesjer metveer jmeesFÙeeB, keâFmewkeâ Yeespeve yeveeF&~
N
YetKe ueies Yeespeve keânB heFnQ, veeRo ueies ÛeewheeF&~
va
hÙeeme ueies heeveer keânB heFnQ, efyeheefle yejefve ve peeF&~
Se
meeJeve iejpes Yeeoes yejmes, heJeve Ûeues hegjJeeF&~

keâewve efyeefjÚ lej Yeerpele nesFnQ, meerÙe meefnle jIegjeF&~
th
ee
hegjpeve jesJeW, heefjpeve jesJeW, jesJeW keâes"e DeLeeF&~

P
leguemeeroeme ceelee keâewmeuÙee jesJeW pewmes yeÚ™ efyeveg ieeF&~

si
T ul
ieerle mebKÙee-8
ri
Sh
keâewmeuÙee De®vOeleeR Øeefle-

11
ceeleceeË keâesÓefhe Jeoleg meceYeer°ced~

20
jeceŠ ØelÙeeielees ¢ejCÙeeled Je=òeb ieoleg meefce°ced~~1~~

ht
keâes ceeb ÙeeefÛe<Ùeles ØeelejeMeb meeßeb ØelÙet<es

ig
yr
keâŠ megKeefce<Ùeefle cece ßegleer heefjkeâefueleJeÛeveheerÙet<es~~2~~

op
keâcenes he=‰s keâjb mhe=Mevleer MeÙeves MeeÙeefÙeleenced~

C
keâceLe ueeueÙevleer ùefopeÛÙeglemegheÙe: heeÙeefÙeleenced~~3~~

©
MeesYeveIeefškeâe leoe YeefJe$eer Ùeoe efieefjOejejeOÙeced~

ueesÛeveefJe<eÙeb megleb efJeOee<Ùes jeceb meppevemeeOÙeced~~4~~
Yeewceer- Deye YeieJeleer keâewmeuÙee, De®vOeleer kesâ Øeefle keân jner nQ~ ns ceeB De®vOeleer! cegPes keâesF& F° meceeÛeej
lees megvee os efkeâ ßeerjece Jeve mes ueewš DeeS nQ~ Ùen Devegketâue meceeÛeej keâesF& lees megvee os~ ceeB! Deye ØeeleŠ cegPemes
keâuesJee keâewve ceeBiesiee Deewj Deheves Dece=leceÙe JeÛeveeW mes cesjs keâeveeW keâes keâewve megKeer keâjsiee? ns ceeB De®vOeleer! ceQ Deye
efkeâmekeâes heer" hej LeheLeheeleer ngF& MewÙÙee hej MeÙeve keâjeTBieer Deewj Deheves mleve mes Ûetlee ngDee otOe efkeâmes efheueeTBieer?
ceeB! megboj IeÌ[er lees leye nesieer~ peye efieefjOej keâefJe kesâ DeejeOÙe Deewj meppeveeW keâer meeOevee kesâ ue#Ùe Deheves heg$e
.
ßeerjece keâes Jeve mes ueewšves hej efheâj efvene™Bieer~
d
ve
ieerle mebKÙee-9
er
es
efkeâceg mJehve Gleenes melÙeb MegYes~
R
jeceefJeefheveefveJeeMemÙe ÛevõØeYes~~1~~
s
ht
oelegb efveef§eleceemeerõepÙeb je%ee efmveiOeb keâefueleØeepÙeced~
ig
kegânt meceeÙeelee Ûevõs MegkeäueØeYes~~2~~
R
ll
ßeglJee JeveJeemeb ve ceefuevelee mewJe ÛekeâeMes Jeoves veefuevelee~
.A
jepÙes ßeglesÓefhe vewJe Øen<eex Jeoves ce_pegueJevepeefveYes~~3~~
s
ya
ke=âlJee heefjpevecesJeceveeLeb efieefjOejieerlemegieeefheleieeLeced~
N
jecees Jeveb ieleŠ menYeeÙeex cegKeb oMe&Ùeved YeeJeuegYes~~4~~
va
Se
Yeewceer- ns keâuÙeeCeer! Ùen mehevee nw Ùee melÙe? Ûebõcee kesâ meceeve megboj ßeerjece kesâ efJe<eÙe ceW JeveJeeme keâer
th
Iešvee~ osKees, cenejepe ves OevÙe-OeevÙe hetCe& DeÙeesOÙee keâe meeceüepÙe ßeerjece keâes osves keâe efveCe&Ùe efueÙee Lee~ hejbleg
ee
Deepe Megkeäue he#e ceW DeceeJemÙee keâer jele kewâmes Dee ieF&? JeveJeeme megvekeâj efpevekesâ cegKe hej ceefuevelee veneR DeeF& Deewj
P
Jener keâceue keâer MeesYee cegKe hej efLejkeâer Deewj jepÙe megvekeâj Yeer keâesceue keâceue cegKe hej ØemeVelee Yeer veneR~ Fme
si
Øekeâej hegjpeveeW keâes DeveeLe keâjkesâ Deewj efieefjOej keâefJe kesâ ieerleeW mes megboj ieeLeeSB ieJeeles ngS YeeJeueesYeer YeòeâeW keâes
T ul
cegKe kesâ oMe&ve keâjeles ngS, helveer meefnle ßeerjece Jeve keâes heOeej ieS~
ri
Sh
ieerle mebKÙee-10
11
jeIeJe ie=nb meke=âoeÙeeefn~

20
Jeer#Ùe efvepeJeeefpeveŠ ØelÙeÙecesefn Jew ØeefleÙeeefn~~

ht
Ùes mce les JejJe<ce&he=‰e ie®[ieefleb njefvle~

ig
les efJevee lJeeb JevepeJeove keâLeb mJemetved efveOejefvle~~1~~

yr
op
veefn efheyeefvle $e+Ceb le=Ceb veeoefvle vees vevoefvle~

C
Jeer#ÙeceeCee efoMeceJeeefÛeb nsef<eleb ›eâvoefvle~~2~~

©
Jeejb Jeejb JeeÙe&ceeCee MeeskeâceeueeOeeefj~

cegngceg&_ÛevlÙeefõefjheg JeenveveÙevelees Jeeefj~~3~~
Jevekegâj”e FJe legj”e efJeefheveceefYeOeeJeefvle~

efJevee efieefjOejØeYegb ÙecehegjefceJe hegjeR veeJeefvle~~4~~
Yeewceer- keâewmeuÙeepeer ßeerjece keâes mebyeesefOele keâjleer ngF& keânleer nQ- ns jeIeJe! Skeâ yeej Iej lees Dee peeFS~
Deheves IeesÌ[eW keâes osKekeâj efJeÕeeme keâjkesâ efheâj ueewš peeFS~ ns jeIeJe! pees Deehekesâ mebgoj mes efJe«en keâes Deheves heer"
hej ÛeÌ{ekeâj ie®[ keâer ieefle keâes Yeer Úerve uesles Les~ ns keâceuecegKe! Jes ner IeesÌ[s Deehekesâ efyevee Deheves ØeeCeeW keâes kewâmes
d .
OeejCe keâj jns nQ? IeesÌ[s Deehekesâ efyevee peue veneR heer jns nQ, Ieeme veneR Kee jns nQ, ØemeVe veneR nes jns nQ, oef#eCe efoMee
ve
keâes osKeles ngS efnveefnvee keâj efÛeuuee jns nQ~ yeej-yeej jeskesâ peeles ngS Yeer Jes IeesÌ[s heJe&le kesâ Me$eg, Fvõ kesâ Jeenve, cesIe
er
pewmes ves$eeW mes Meeskeâ keâer ceeuee keâes OeejCe keâjves Jeeues DeeBmet efieje jns nQ~ Jeve kesâ nefjCeeW keâer YeeBefle IeesÌ[s Jeve keâer Deesj
es
ner oewÌ[ jns nQ Deewj efieefjOej keâefJe kesâ mJeeceer ßeerjece Deehekesâ efyevee DeÙeesOÙeehegjer keâes Ùecehegj ceevekeâj ÙeneB veneR Dee
R
jns nQ~
s
ht
ig
R
ieerle mebKÙee-11
ll
.A
jeIeJe hegjerceefYeleŠ heMÙe~
s
ya
efJejnefJeiveeb efJehevceiveeb efJekeâueefJeMeceefYeheMÙe~~1~~
Meevleoerheeb YeÙemeceerheeb N
leefpe&leeceYÙemÙe~
va
veerjJeeb Ûe efvejer#Ùe efvehegCeb efve$e+&=efleb Ûe efvejmÙe~~2~~
Se
efŒeÙees jece ®oefvle jewjefJeleeefve megKeevÙeheemÙe~

th
yeeuekeâeŠ ›eâvoefvle les ›eâer[emLeueb mecegheemÙe~~3~~

ee
ns mecemlemecemleme¿š mecemÙeeb Ûe mecemÙe~

P
si
megkeâefJeefieefjOejceefhe megKeer kegâ® YeJeYeÙeb mecegomÙe~~4~~

T ul
Yeewceer- ns jeIeJe! Fme hegjer keâes oesveeW Deesj mes osefKeÙes DeLee&led Deehekesâ efJejn mes GefÉive Deewj efJeheefòe ceW [tyeer
ri
ngF& Deewj efJekeâueefJeMe DeLee&led efpemeceW ceveg<Ùe Deewj JÙeeheejer efJekeâue nQ, Ssmeer hegjer keâes Skeâ yeej efveneefjÙes~ jeIeJe!
Sh
Deehekeâer DeÙeesOÙee kesâ oerhekeâ yegPe ieS nQ~ Fmekesâ meceerhe YeÙe nw~ ueielee nw Fmes efkeâmeer ves yengle OecekeâeÙee nw~ Deehe
11
DeYÙeeme keâerefpeS~ Fmekeâes "erkeâ-"erkeâ efveŠMeyo osKekeâj Fmekeâer ce=lÙeg keâes Yeiee oerefpeS~ ßeerjece! Deheves megKeeW keâes
20
jewjJe kesâ meceeve peevekeâj GvnW ÚesÌ[keâj DeÙeesOÙee keâer veeefjÙeeB hetâš-hetâškeâj jes jner nQ Deewj yeÛÛes Yeer Deehekesâ
ht
›eâerÌ[emLeueeW hej pee peekeâj hetâš hetâškeâj jesles Deewj efÛeuueeles nQ~ ns meYeer mebkeâšeW keâe meceeOeeve keâjves Jeeues ØeYeg!
ig
Deye mecemÙee keâe meceeOeeve keâerefpeS Deewj megkeâefJe efieefjOej keâes Yeer megKeer keâerefpeS Deewj YeJe YeÙe otj keâj oerefpeS~
yr
op
ieerle mebKÙee-12
C
©
ceelee heMÙeefle ueIegMejÛeeheced~

Ûegcyeb Ûegcyeb cegng jg eefme_Ûeefle keâefuheleyee<hekeâueeheced~~1~~
keäJeeefhe IegveIegveeb Â°dJee metveesŠ meeßegcegKeer Peg¿Ï®les~

keäJeeefhe efJeJelmee ieewejf Je je%eer jepemeKeer ng¿®Ï les~~2~~
keäJeeefhe cetÛÚ&efle mceejb mceejb efvepeOeveJeveØeÙeeCeced~
keäJeeefhe ØeYeesue&Iegheo$eeCeceLecevegles ØeeCe$eeCeced~3~~
keäJeeefhe efJeYeeJÙe JevemLeeb meerleeb MegYeeefÛeef$elesJeemles~
d .
ieeÙeVesleeb oMeeb efieefjOejes efve‰gjleeb mecegheemles~~4~~
ve
er
Yeewceer- Deye keâefJe mJeÙeb iee jns nQ-Deepe ceelee keâewmeuÙee ßeerjece keâer Úesšer-Úesšer leerj OevegefnÙeeW keâes efvenej
es
jner nQ~ Fmes yeej-yeej Ûetce-Ûetcekeâj Deheves Deßegpeue mes venuee jner nQ~ keâYeer-keâYeer yeeue™he ßeerjece keâe IegveIegvee
R
osKekeâj keâewmeuÙeepeer DeßeghetCe& neskeâj PegBPeuee peeleer nQ, ÛeerKeves ueieleer nQ Deewj keâYeer-keâYeer Jelmenerve ieew keâer YeeBefle
s
ht
jeveer ngBkeâej keâjkesâ jesves ueieleer nQ~ keâYeer ßeerjece keâe JeveJeeme mcejCe keâjkesâ cetefÛÚ&le nes peeleer nQ Deewj keâYeer
ig
yeeuÙekeâeueerve ßeerjece keâer Úesšer Úesšer heveefnÙeeW keâes Deheves ØeeCeeW keâe j#ekeâ ceeve uesleer nQ~ keâYeer-keâYeer meerleepeer
R
keâes Jeve ceW ieF& ngF& OeejCe keâjkesâ keâewmeuÙeepeer efÛe$eefueKeer pewmeer efmLej nes peeleer nQ~ Fme oMee keâes ieeles ngS efieefjOej
ll
.A
keâefJe Yeer efve‰gjlee keâes OeejCe keâjves ueielee nw~
s
ya
ieerle mebKÙee-13
DeÅe efkebâ ve keâLeÙeefle keâesÓefhe mevosMeced~ N
va
Se
ØelÙeeÙeelee Jevelees cece metveJeesÓhÙeÙeesOÙeeosMeced~~1~~

kebâ YeespeÙes keâuÙeJeòeË heeÙeÙes heÙeŠ kebâ mlevÙeced~
th
ee
efkebâ cegKeejefJevob heMÙevleer iueheÙes ceevemeowvÙeced~~2~~

P
meceeefMue<Ùe kebâ JeuiegJe#emee Jele&ÙesÙe ÂVeer[ced~

si
ul
De¿b keâceejeshÙe efMeefMejsÙeb efJejneveefueleMejerjced~~3~~

T
veeØee#eervceecenn megefce$eeb ØeelejÅe cece jeceŠ~

ri
Sh
veeÙeeled meerleehÙeg<eefme ØeCevlegb vees ue#ceCeesÓefYejeceŠ~~4~~

11
OevÙecenmleod Ùeosef#e<Ùeles meheefleosJeje meerlee~

20
leoe ieemÙeles efieefjOejkeâefJevee ce_peguece”ueieerlee~~5~~

ht
Yeewceer- Deepe Ùen mevosMe keâesF& keäÙeeW veneR keân jne nw efkeâ cesjs yeeuekeâ Jeve mes DeÙeesOÙee osMe ces ueewš
ig
yr
DeeS nQ Deewj Deye efkeâmes keâuesJee efKeueeTB Deewj efkeâmes Dehevee mleveheeve keâjeTB Deewj efkeâmekeâe cegKeejefJevo
op
efvenejleer ngF& Deheveer ceve keâer oervelee efcešeTB efkeâmes ieues mes ueieekeâj ves$e DeeBmegDeeW mes mveeve keâjeTB Deewj efkeâmes
C
ieeso ceW ueskeâj efJejneefive Mejerj keâes Meerleue keâ¤B Denes~ Deepe ØeeleŠ jecepeer ves cegPemes megefce$ee kesâ mecyevOe ceW
©
veneR hetÚe Deewj Deepe cegPes ØeCeece keâjves kesâ efueS meerleepeer Yeer veneR DeeÙeeR Deewj ve ner ue#ceCe DeeS~ Jen efove
OevÙe nesiee peye heefle Deewj osJej kesâ meeLe meerlee keâes efvene®Bieer Deewj Gmeer meceÙe efieefjOej keâefJe kesâ Éeje Yeer
cebieue ceOegj ieerle ieeÙee peeSiee~
ieerle mebKÙee-14
megefce$ee keâewmeuÙeeb Øeefle-
efJe<eeomlÙepÙeleeb Yeõs Jeveeòes jece DeeÙeelee~
Øemeeoes YepÙeleeb Yeõs JeveeÛÚêrjece DeeÙeelee~~
.
ieleŠ heg®<eesòeceesÓjCÙeb meYeeÙe&Š meevegpeesÓjCÙeced~
d
ve
MejCÙeŠ meJe&ueeskeâeveeb Jeveeefppelekeâece DeeÙeelee~~1~~
er
meneÙeeŠ mÙegŠ meces osJee efJeoOÙegŠ meJe&efJeOemesJeeŠ~
es
R
efMeJee hevLeeve SJew<eeb JeveeVe=ueueece DeeÙeelee~~2~~
s
ve yeeOesjved ienveheer[e ve ieeOesjved cevees›eer[e~
ht
ig
DeefJeIvees efÉcegevf eefceleMejoeb hejb leJe jece DeeÙeelee~~3~~
R
efvenlemegjveeiecegefveMe$egŠ megYeõgpez$eÂ{pe$egŠ
ll
.A
kegâMeuekeâesmeuemegleehetJeË Jeveeod IeveMÙeece DeeÙeelee~~4~~
s
ya
ve les keâeÙee& MegYes Me¿e YeJesuue¿ekegâuee j¿e~
N
Peefšefle efieefjOejùoÙeÙeevees JeveeoefYejece DeeÙeelee~~5~~
va
Se
Yeewceer- Deye megefce$ee peer keâewmeuÙee peer kesâ Øeefle keân jner nQ- ns Yeõs! Deehe Dehevee keâ° ÚesÌ[ oW, Deehekesâ
ßeerjece Jeve mes Dee peeSbieW Deewj Deehe ØemeVelee mJeerkeâejW~ Deehekesâ ßeerjece Jeve mes Dee peeÙeWies~ osefKeS, Deehekesâ heg$e
th
ee
ßeerjece ceÙee&oeheg®<eesòece nQ~ GvneR keâer ØesjCee mes heg®<e Gòece nes peelee nw~ FmeefueS efheleeßeer keâer Dee%ee ceevekeâj
P
helveer kesâ meeLe Jeve heOeejs Deewj ue#ceCe Yeer Gvekesâ meeLe nQ Deewj Jeve Yeer leheefmJeÙeeW keâes MejCe osves ceW meceLe& nw~ meYeer
si
ueesieeW keâes MejCe osves Jeeues keâece kesâ efJepeslee ßeerjece Jeve mes ßeerDeJeOe ueewš DeeÙeWies~ meYeer osJelee meneÙekeâ Deewj meye
ul
Øekeâej keâer mesJeeSb keâjW~ Fve leerveeW yeeuekeâeW kesâ ceeie& keâuÙeeCeceÙe neW vejjlve ßeerjece Jeve mes DeJeMÙe ueewš DeeÙeWies~
T
ri
Fvekeâes Jeve keâer heerÌ[e vener meleeSieer Deewj ve ner Fvekesâ ceve ceW efkeâmeer Øekeâej keâer ueppee DeeSieer~ efÉcegefve DeLee&led meele
Sh
keâe ogiegves Ûeewon Je<eeX kesâ he§eeled GodJesiejefnle Deehekesâ jecepeer Jeve mes ßeerDeJeOe ueewš DeeÙeWies~ melkeâceeX ceW kegâMeue
11
Deehe ßeerkeâewmeuÙee kesâ hegCÙe mJe™he keâuÙeeCe kesâ keâuheJe=#e ÂÌ{ DeefmLeÙeeW Jeeues cesIe kesâ meceeve MÙeeceue Deehekesâ
20
ßeerjece osJelee cegefve Deewj veeie kesâ Me$egDeeW keâes ceejkeâj Ûeewon Je<eeX kesâ he§eele Jeve mes Dee peeÙeWies~ ns MegYes! Fme efJe<eÙe
ht
ceW Deehe Mebkeâe ve keâjW, Ùen uebkeâe MeerIeÇ ner JÙeekegâue Deewj oefjõ yeve peeSieer Deewj efieefjOej keâefJe kesâ ùoÙe ™he
ig
heg<hekeâ hej Dee™Ì{ neskeâj meYeer keâes megKe osves Jeeues ßeerjece MeerIeÇ ner Jeve mes ueewš DeeÙeWies~
yr
op
ieerle mebKÙee-15
C
Gefce&uee mJeieleb ue#ceCeb Øeefle-

©
veenb keâoehÙeghes#Ùee lJeÙee meerleeveeLe meOÙeÇ*d~

efvelÙeb JevesÓhÙehes#Ùee lJeÙee meerleeveeLe meOÙeÇ*d~~
veefn he_ÛeyeeCeyeeCewmlJeeb keäJeeefhe heer[efÙe<Ùes~

mehesÇcejmeefveJee&CewefjYeefceJe ØeerCeefÙe<Ùes~
mvesneled meoe meceer#Ùee lJeÙee meerleeveeLe meOÙeÇ*~d ~1~~
Dencege|ceuee lJeoefyOeb metcÙee& Ûe ›eâer[efÙe<Ùes~
efvepeJeemeveelej”wmlJeeb vewJe ›eer[efÙe<Ùes~
d .
lJee keäJeeefhe ve Øeleer#Ùee lJeÙee meerleeveeLe meOÙeÇ*~d ~2~~
ve
er
veerjepevee ve ÙeeJeefVeJee&efle jeIeJeevegpe~
es
leeJeod Jeves efJenjleeled lJeb Me$egmetovee«epe~
R
Jeelee& ceceehÙeJes#Ùee lJeÙee meerleeveeLe meOÙeÇ*d~~3~~
s
ht
veerjeieoes<eocYeŠ ke=âlemesJeemeceejcYeŠ~
ig
R
efieefjOejØeYegØemeeos peeleeefKeueeJeuecyeŠ~
ll
.A
mJehvesÓefhe vees hejer#Ùee lJeÙee meerleeveeLe meOÙeÇ*~d ~4~~
s
Yeewceer- Gefce&uee Deheves ceve ceW ue#ceCepeer kesâ Øeefle keân jner nQ-ns meerleeheefle jIegveeLe peer kesâ menÛej! Deehe
ya
cesjer keâYeer Ghes#ee veneR keâjWies~ Jeve ceW Yeer ceve mes cesjer Dehes#ee keâjles jnWies~ ns meerleeheefle jIegJeerj kesâ mesJekeâ! ceQ keâYeer
N
Yeer heeBÛe yeeCeeW Jeeues keâece kesâ yeeCe mes Deehekeâes heerefÌ[le venbeR keâ™Bieer Deewj ceQ ØeYeg ßeerjece kesâ Øesce jme kesâ efveceppeve
va
mes neLeer kesâ meceeve Deehekeâes efvejblej ØemeVe keâ¤Bieer~ ceQ Gefce&uee DeLee&led uenj GlheVe keâjves Jeeueer veoer megvoj Yeefòeâ
Se
uenjer mes Deehe ßeerue#ceCe™he mecegõ keâes Øeeslmeeefnle keâjleer jntBieer Deewj Deheveer Jeemevee kesâ lejbieeW mes Deehekeâes keâYeer
th
ueefppele veneR keâ¤Bieer~ ns meerleeheefle kesâ mesJekeâ! Deehe cesjs Deefleefjòeâ efkeâmeer DevÙe veejer keâer Øeleer#ee cele keâerefpeSiee~
ee
ns ßeerjeIeJe kesâ Úesšs YeeF& peye lekeâ Ùen cesjer Deejleer veneR yegPe jner nw leye lekeâ ns Me$egIve kesâ yeÌ[s Yeüelee Deehe
P
megKehetJe&keâ Jeve ceW efJenej keâjles jnW Deewj ns meerleeheefle kesâ Devegieeceer mesJekeâ! yeerÛe-yeerÛe ceW cesje Yeer kegâMeue
si
ul
meceeÛeej uesles jnW~ ns meerleepeer kesâ veeLe jIegveeLe peer kesâ menÙeesieer mesJekeâ! Deehe jeie, oes<e Deewj ocYe ÚesÌ[keâj ßeer
T
jIegvebove keâe mesJeeceneslmeJe ØeejcYe keâjW Deewj efieefjOej keâefJe kesâ ØeYeg ßeerjece keâer ØemeVelee ceW ner Deheves mechetCe&
ri
Sh
DeJeuecyeeW keâes efveYe&j keâj ueW Deewj cesjer mJehve ceW Yeer hejer#ee cele keâjW cegPe hej efJeÕemle jnW~
ieerle mebKÙee-16
11
20
ceeb vees keâoehÙeghes#esLeeŠ meerleeveeLeevegÛejsMe~~

ht
mJehvesÓhÙenb ve lJeeb he_ÛeyeeCeyeeCewŠ heer[efÙe<Ùes~

ig
jIegiepeb ØesceJeeefjmegefveyee&CewŠ ØeerCeefÙe<Ùes~

yr
op
veòebâ efoJeb ¢eJes#esLeeŠ jceeveeLeevegÛejsMe~~1~~

C
Gefce&ueencegefce&uesJe YeefòeâefmevOegb ›eâer[efÙe<Ùes~

©
#eguueJeemeveeJejekeäÙee veelceyevOegb ›eer[efÙe<Ùes~

efvelÙeb JevesÓhÙehes#esLeeŠ jIegveeLeevegÛejsMe~~2~~
mJee”me”j”jkeälÙee vewJe Jeerjb yeeOeefÙe<Ùes~

mesefJekeâeefhe mesJekeâmÙe mesJee›eleb meeOeefÙe<Ùes~
efmveiOeeb meoe meces#esLeeŠ peieVeeLeevegÛejsMe~~3~~
DeÛÙegleeef*dIeÇkeâceueYe=”b vees keâoeefÛeÛÛÙeeJeefÙe<Ùes~
Oece&helveer heeefle heleveeled ØeefLe‰eb heeJeefÙe<Ùes~
d .
lJeeb ve keäJeeefhe Øeleer#esLeeŠ oerveeveeLeevegÛejsMe~~4~~
ve
er
legYÙeb pÙes‰Ùee YeefievÙee YeJÙeYeeJeb oeheefÙe<Ùes~
es
mesJee megefJeMes<eOeceË efieefjOejefieje ieeheefÙe<Ùes~
R
efØeÙee Øeerefleb hejer#esLeeŠ ueeskeâveeLeevegÛejsMe~~5~~
s
ht
Yeewceer- ns meerleeveeLe kesâ mesJekeâeW cesW ßes‰! Deehe cesjer keâYeer Ghes#ee cele keâerefpeSiee ceQ mJehve ceW Yeer Deehekeâes
ig
R
keâece kesâ yeeCeeW mes heerefÌ[le veneR keâ¤Bieer Deewj Øesce™he peue ceW megvoj ceppeve keâjekeâj jIegkegâue kesâ neLeer mJe™he
ll
.A
Deehekeâes ØemeVe keâ¤Bieer Deewj ns jcee DeLee&le meerleepeer kesâ veeLe ßeerjece kesâ mesJekeâeW ceW efMejesceefCe! Deehe efove jele cesjer
Dehes#ee keâerefpeSiee~ ceQ Gefce&uee DeLee&led veoer keâer YeeBefle ner Yeefòeâ efmevOeg keâes Øeeslmeeefnle keâ¤Bieer Deewj Fme veerÛe
s
ya
efyeÛeejer Jeemevee Éeje Deheves meJe&mJe Deewj hejceelcee ßeerjece kesâ yevOeg Deehe ßeerue#ceCe keâes keâYeer Yeer ueefppele veneR
N
keâ¤Bieer~ ns jIegveeLe kesâ mesJekeâ efMejesceefCe! Deehe Jeve ceW Yeer cesjer efvejvlej Dehes#ee keâjles jefnÙesiee~ Deheves Debie-mebie
va
keâer Deemeeqkeäle Deewj Devegjefòeâ mes ceQ Deehe Jeerj›eleer keâes yeeefOele veneR keâ¤Bieer Deewj mesefJekeâe yevekeâj ßeerjece kesâ mesJekeâ
Se
Deehe ßeerue#ceCe keâer mesJee ›ele keâes meeefOele ner keâ¤Bieer Deewj ns peieVeeLe ßeerjece kesâ mesJekeâ efMejesceefCe! cegPe
th
mvesnceÙeer Gefce&uee keâer meowJe meceer#ee keâerefpeSiee~ ceQ DeÛÙegle ßeerjece kesâ ÛejCekeâceue kesâ Yeücej Deeheßeer keâes ›ele mes
ee
ÛÙegle veneR keâ™bieer Deewj helveer-heleve mes yeÛeeleer nw Fme ›ele keâes Yeer ceQ heefJe$e keâ¤Bieer~ ns oerveeveeLe kesâ mesJekeâ
P
efMejesceefCe! Deehe efkeâmeer DevÙe keâer Øeleer#ee cele keâerefpeSiee~ ns ueeskeâveeLe! ßeerjIegyeerj kesâ mesJekeâeW ceW meJe&ßes‰!
si
ul
Deheveer yeÌ[er yenve meerleepeer mes ceQ Deehekeâes Yepeve kesâ Deveg™he efoJÙe YeeJe Øeoeve keâjeTBieer leLee Deehekesâ mesJee ™he
T
efJeMes<e Oece& keâes efieefjOej keâefJe keâer JeeCeer mes Yeer ieJeeTBieer~ ns ØeYeg! Deehe ÛeenW cegPe efØeÙee kesâ Øesce keâer Yeer hejer#ee
ri
Sh
ues ueerefpeSiee~
ieerle mebKÙee-17
11
20
megcev$ebb ßeglJeeÓÙeesOÙeehegjerceeÙeeleced~~
ht
mJeYeJeb YeewceerYeJeb YeJesMeb meevegpeYeeÙeË YeJeYeJeMes<eced~

ig
jeceb Øes<ÙeejCÙekeâosMeb efJejnlegefnvenlecegKeJevepeeleced~~1~~

yr
op
mceejb mceejb efJeØeJemevleb pešÙee leehemehešwue&mevleced~

C
mJevegpeefØeÙeeYÙeeb meceguuemevleb jIegJeerjb ›eeref[lenefjpeeleced~~2~~

©
melele®efolepeuekeâueg<ekeâheesueb jeceefJeueesÛeveueesÛeveueesueced~
jIegheefleefJeefveefnleùoÙeceueesueb leeueefJešheefceJe efßeleefnceheeleced~~3~~
Â°dJee jecejefnlejLeJeenb efßeleveerjvOeÇveÙeveheLeJeenced~

heewje ®®ogjefceleùöenb efieefjOejsCe men OewÙe&efveheeleced~~4~~
Yeewceer- megcev$e keâes DeÙeesOÙeehegj ceW DeeÙee ngDee megvekeâj Deewj Ùen megvekeâj efkeâ keâuÙeeCe mes Ùegòeâ he=LJeer
veefvoveermeerlee peer kesâ heeqle, mebmeej keâe keâuÙeeCe keâjves Jeeues efMeJepeer kesâ Yeer mJeeceer, ue#ceCe Deewj helveer meerleemeefnle
ßeerjece keâes JeveØeosMe ceW Yespekeâj ØeYeg kesâ efJejn ™he heeues mes megcev$e peer keâe cegKe keâceue metKe ieÙee nw~ Jeve ceW
d .
ØeJeeme keâjles ngÙes peše SJeb leehemeesefÛele JeŒeeW mes megMeesefYele Úesšs YeeF& Deewj meerleepeer kesâ meeLe ØemeVe keâeceosJe keâes
ve
Yeer ueefppele keâjves Jeeues ßeerjIegyeerj keâes yeej-yeej mcejCe keâjkesâ efvejvlej ™ove mes GlheVe Deßegheele mes efpevekeâe
er
es
keâheesue ceefueve nes Ûegkeâe nw~ efpevekesâ ves$e ßeerjece keâes efvenejves kesâ efueS ÛebÛeue nes jns nQ, efpevekeâe ùoÙe ßeerjece ceW
R
levceÙe nw, Ssmeer efmLej DeJemLee Jeeues Je»eheele mes efiejs ngS leeue Je=#e mJe™he efJekeâue megcev$e peer keâes megvekeâj leLee
s
veerjvOeÇ ves$eeW mes Deßeg ØeJeen keâjles ngÙes ßeerjece mes MetvÙe, jLe hej yew"s ngS meejLeer megcev$e keâes osKekeâj, Demeerce ùoÙe
ht
ig
pJeeuee kesâ meeLe OewÙe& keâes ÚesÌ[les ngÙes DeÙeesOÙee kesâ ueesie efieefjOej keâefJe kesâ meeLe jesves ueies~
R
mevoYe&MueeskeâŠ
ll
.A
efvejer#Ùe jecejefnleb jLeb osnb JÙemegb ÙeLee~
s
ya
heØeÛÚ Meeskeâmeefnlees mJeefnleb peieleerenf leŠ~~1~~
N
Yeewceer—efve<ØeeCe Mejerj keâer YeeBefle jLe keâes ßeerjece mes jefnle osKekeâj mebmeej kesâ efnlew<eer cenejepe oMejLe Meeskeâ
va
mes JÙeekegâue neskeâj megcev$epeer mes DevegjeiehetJe&keâ hetÚves ueies~
Se
ieerle mebKÙee-18
th
ee
yeÇtefn ces efveYe&Ùeb jeIeJeeveeceÙeb keâesmeuesvoesJe&jb JeeefÛekebâ ßeeJÙeleeced~

P
lÙepÙeleeb meeOJemeb YepÙeleeb ceevemeb ceeveJesvoesJe&jb JeeefÛekebâ ßeeJÙeleeced~~

si
ul
ceefVeosMeb cegoe ce_pegcetOvee& Jenved lÙekeälJee jepÙeb jnes jlvejeefMeb jnved~

T
ri
ÙeesieleŠ keâeveveb keâeveveb oMe&Ùeved lemÙe kesâvoesJe&jb JeeefÛekebâ ßeeJÙeleeced~~1~~

Sh
ve ØemeVe§e Ùees jepÙeJeelee&ßegleew vees efJe<eCCeŠ ØeJeemes mJemeewKÙeengleew~

11
lemÙe meecÙeefmLelesjevevesvoes®Ûee yeÇeer [ f lesvoesJe&jb JeeefÛekebâ ßeeJÙeleeced~~2~~

20
Ùeb ØeMebmeefvle efveJezjkeâe JewefjCees Ùeb ve efvevoefvle efveŠmJewjkeâe mJewefjCeŠ~

ht
lemÙe ueeskeâesòejevevokeâvoefmceles heeefLe&JesvoesJe&jb JeeefÛekebâ ßeeJÙeleeced~~3~~

ig
yr
efkebâ Ûe meefvo°Jeeved jeceYeões ›epeved efkebâ Ûe efveefo°& Jeeved ue#ceCeesÓkebâ lÙepeved~

op
efkebâ peieeoeLe ces meerlee efieefjOejefieje yeeuekesâvoesJe&jb JeeefÛekebâ ßeeJÙeleeced~~4~~

C
©
Yeewceer- ns megcev$e! legce efveYe&Ùe neskeâj ßeerjece keâe kegâMeue megveeDees~ YeÙe ÚesÌ[ oes Deewj ceve ceW Jele&ceeve
hejceelcee keâe OÙeeve keâjes~ keâesmeue kesâ Ûevõcee Deewj ceveg<ÙeeW kesâ Yeer Ûevõcee, ßeerjeIeJe keâe ßes‰ mebosMe megveeDees~ pees
ßeerjece cesjs DeeosMe keâes ØemeVeleehetJe&keâ cemlekeâ hej OeejCe keâjles ngS jepÙe keâes ÚesÌ[keâj Skeâevle ceW jlvejeefMe keâe
lÙeeie keâjles ngS megKehetCe& cegKe kesâ oMe&ve keâjeles ngS Jeve keâes heOeej ieÙes, GvneR megKeÛevõ ßeerjece keâe cebieueceÙe mebosMe
megveeDees~ pees jepÙe ßeJeCe mes ØemeVe veneR ngÙes Deewj Deheves megKe keâer Deengeqle mJe™he JeveJeeme megvekeâj og:Keer veneR
ngS, GvneR mecelJe ceW efmLele, Deheves cegKeÛevõ keâer keâeefvle mes Ûevõcee keâes Yeer ueefppele keâjves Jeeues, hejyeÇÿe ßeerjece
keâe megvoj mebosMe megveeDees~ yewj ÚesÌ[keâj yewjer Yeer efpevekeâer ØeMebmee keâjles nQ Deewj efveef<eæ DeeÛejCe keâjves Jeeues
mJesÛÚeÛeejer Yeer efpevekeâer efvevoe veneR keâjles, GvneR ueeskeâesòej Deevebo keâes pevce osves Jeeueer cegmkeâeve Jeeues jepeÛevõ
.
ßeerjece keâe ßes‰ mebosMe megveeDees~ peeles ngS ßeerjece ves keäÙee mebosMe efoÙee Deewj megKe keâes ÚesÌ[keâj Meeskeâekegâue ue#ceCe
d
ve
ves keäÙee efveoxMe efoÙee Deewj meerleepeer ves keäÙee keâne? Ùen meye efieefj (efieefjOej keâer JeeCeer ceW) Gve yeeuekeâ ßes‰ ßeerjece
er
keâe efoJÙe mebosMe megveeDees~
es
mevoYe&MueeskeâŠ
R
s
megcev$eŠ oMejLeb Øeefle-
ht
ig
ieÛÚVeeJee cegefvehešOejes cewefLeueerMes<emeOÙeÇ*d
R
ceOÙesie”b ieievekeâceveŠ he=‰lees YetÙeYetÙeŠ~
ll
.A
ceeb mebyeesOÙe ØeefLeleÙeMemeŠ mebmcejbmlesÓefleveceües
s
ya
yee<heb ®odIJee veveg jIegheefleJee&efÛekebâ Jeòegâcew<eerled~~1~~
N
Yeewceer—ns cenejepe! yeukeâue JeŒe OeejCe keâjkesâ meerleepeer SJeb ue#ceCepeer keâes meeLe ueskeâj, veeJe Éeje iebiee
va
heej keâjles ngS, iebieepeer kesâ ceOÙe ceW Deekeâj, efheâj heerÚs cegÌ[keâj, cegPes mebyeesefOele keâjles ngÙes, efvece&ue ÙeMe Jeeues
Se
Deehekeâe mcejCe keâjles ngÙes, DeekeâeMe kesâ meÂMe MÙeece Deewj iebYeerj, DelÙevle efJeveceü jIegkegâue kesâ mJeeceer, ØeYeg jece ves
th
efJeveceüleehetJe&keâ mebosMe keânves keâer FÛÚe keâer~

ee
ieerle mebKÙee-19
P
si
JeeÛÙeŠ efhelee ces ØeCeecewŠ megKeoece ØeCeecewŠ MeerueOeece ceoerÙeb kegâuekeâewMeueb Jeves~~
T ul
YeJeefVeosMeeod JevesÓhÙegef<elJee ÙeeJeÛÛelego&Meeyoced

ri
Sh
DeeÙeeleeÕees veYeesveYemÙeeefJeJe YetÙees Je<ee&yoced~

11
JeeÛÙeŠ efhelee ces ØeCeecewjefYejece ceoerÙeb kegâuekeâewMeueb Jeves~~1~~

20
efve<ØelÙetnb Jeves efveJeemees YeefJelee YeJelØemeeoeled ~

ht
cee efKeÅesLee: Mece& ueYesLee jepeved efJejce efJe<eeoeled~

ig
JeeÛÙeŠ efhelee ces ØeCeecewjefYekeâece ceoerÙeb kegâuekeâewMeueb Jeves~~2~~

yr
op
YeJeoeefMe<ee ue#ceCesveenb meceb meerleÙee meekeâced

C
Yeespeb Yeespeb ceesefo<Ùes efJeefhevesÓefhe cetueheâueMeekeâced~

©
JeeÛÙeŠ efhelee ces ØeCeecewjehlekeâece ceoerÙeb kegâuekeâewMeueb Jeves~~3~~

YeJeoe%eÙee mes J eceevees ef v ecee& v eŠ ØeKejmeceer j ced
megjheeflemeoveeefÙe<ÙesÓnb efieefjOejùlheCe&kegâšerjced~
JeeÛÙeŠ efhelee ces ØeCeecewŠ hetCe&keâece ceoerÙeb kegâuekeâewMeueb Jeves~~4~~
Yeewceer- ns megcev$e! ØeCeecehetJe&keâ megKeo yebOeve mJeerkeâejves Jeeues Meerue kesâ iegCe cesjs efheleepeer mes Jeve ceW cesje
mechetCe& kegâMeue megveevee Deewj Gvekeâes Ùen cesje mebosMe os osvee~ Deehekesâ efveoxMe mes Ûeewon Je<e&heÙe&vle Jeve ceW efveJeeme
keâjkesâ nce oesveeW YeeF& jece-ue#ceCe Gmeer Øekeâej DeÙeesOÙee Dee peeÙeWies pewmes Je<ee&keâeueerve cesIe kesâ heeme meeJeve-YeeoeW
d .
Dee peeles nQ~ megcev$e! ØeCeecehetJe&keâ cesjs efheleeßeer mes cesje megvoj kegâMeue meceeÛeej megveevee~ ns efheleeßeer! Deehekesâ
ve
Øemeeo mes nceeje Jeve keâe efveJeeme Yeer efveefJe&Ive mecheVe nesiee~ ns cenejepe! Deehe og:Keer ve neW, megKe Øeehle keâjW Deewj
er
es
efJe<eeo mes efJejle nes peeÙeB~ megcev$e! cesjs efheleepeer mes ØeCeece kesâ meeLe cesjs Jeve keâe DeefYeefhmele kegâMeue meceeÛeej
R
megveevee~ Deehekesâ DeeMeerJee&o mes ceQ ue#ceCe Deewj meerlee kesâ meeLe Jeve ceW Yeer keâvo, cetue, heâue, Meekeâ Kee-Keekeâj
s
ØemeVe jntBiee~ megcev$e! ØeCeecehetJe&keâ cesjs efheleeßeer mes mechetCe& keâeceveeDeeW keâer hetefle& kesâ meeLe cesje kegâMeue meceeÛeej
ht
ig
megvee osvee~ ns efheleeßeer! Deehekeâer Dee%ee mes ceevejefnle neskeâj, keâ"esj JeeÙeg keâe mesJeve keâjlee ngDee, ceQ efieefjOej keâefJe
R
kesâ ùoÙe ™he heCe&kegâšer keâes Fvõhegj pewmee ceevekeâj efveJeeme keâj uetBiee~ megcev$e! ØeCeecehetJe&keâ cesjs efheleeßeer keâes cesjs
ll
.A
Jeve keâe hetCe& kegâMeue meceeÛeej megvee osvee~
s
efJeMes<e- Ùen ieerle GòejØeosMe keâer hetJeeËÛeue kesâ keânjJee Oegve keâer {eue ceW efveyeæ nw~ Fmekeâe yeesue nw-
ya
N
‘‘yeešw jecepeer keâer Jeeefš Deyew yeÙeeefveÙee Oevegef<eÙee Fvemes kewâmes štšer~’’
va
ieerle mebKÙee-20
Se
ßeermeerlee ÕeßetŠ Øeefle-

th
JeeÛÙeew ÕeMegjew Jew MegYeew Mece$e YeJelee ceoerÙeceveeceÙeb efJeefheves~~

P ee
YeJelØemeeoeoieCeÙeceevee IeesjejCÙeefJeheefòeced~
si
ieleØeceeoe cebmÙes le=CeYeJevesÓefhe mekeâuemecheefòeced~

T ul
JeeÛÙeew ÕeMegjew Jew MegYeew mece$e YeJelee ceoerÙeceveeceÙeb efJeefheves~~1~~

ri
Sh
Õeßetpevees peefveleheefjleehees cee Yetod JeOetefveefceòeced~

megefKevÙenb veefn efJeheledkeâueehees cee efJe<eeoÙeleg efÛeòeced~
11
20
JeeÛÙeew ÕeMegjew MegYeew mJeOece&ceJelee ceoerÙeceveeceÙeb efJeefheves~~2~~

ht
he=efLeJeer kegâmegcekeâesceuee he¿peheodYÙeeb Jeveb ›epevlÙee:~

ig
kegâšer Øemeeob kegâ®les ces Øeemeeob megKeb lÙepevlÙee:~

yr
op
JeeÛÙeew ÕeMegjew MegYeew mJeMeerueceJelee ceoerÙeceveeceÙeb efJeefheves~~3~~

C
ØeeCesÕejosJejoesefYe&Š meleleb megjef#elee meerlee~

©
DeeÙeeleeefmce hegjb hegjnjveÙeveeyos efieefjOejieerlee~

JeeÛÙeew ÕeMegjew MegYeew mJeYeeJeceJelee ceoerÙeceveeceÙeb efJeefheves~~3~~
Yeewceer- ßeermeerlee Deheves meemegDeeW kesâ Øeefle megcev$e keâes mevosMe os jner nQ-ns DeeojCeerÙe megcev$e! Deehekesâ Éeje
MegYemebkeâuheer meemeg ßeerkeâewmeuÙee Deewj Õemegj Ûe›eâJeleea peer mes Jeve ceW cesje DeveeceÙe (kegâMeue) keâne peeÙe~ Deehekesâ
Øemeeo mes Ieesj Jeve keâer efJeheefòe keâer keâesF& efÛevlee ve keâjleer ngF& ceQ meerlee Øeceeojefnle neskeâj Ieeme kesâ YeJeve ceW Yeer
mechetCe& mecheefòe pewmee Deevevo keâ¤Bieer~ DeeojCeerÙe cesjs meemeg-memegj keâes cesje DeveeceÙe (kegâMeue) DeJeMÙe megveevee~
ns DeeojCeerÙe! cegPe yent kesâ efueS cesjer meemeg peve efkeâmeer Øekeâej keâe heefjleehe DevegYeJe ve keâjW~ ceQ Fme Jeve ceW
.
megKehetJe&keâ jn jner ntB cegPes efkeâmeer Øekeâej keâe keâ° veneR nw~ Deehe ueesie Deheves efÛeòe keâes ogŠKeer ve keâjW~ ceb$eerJej!
d
ve
Deheves Oece& keâer j#ee keâjles ngS Deehe cesjs meemeg-memegj keâes JeveJeemeer meerlee keâe DeveeceÙe (kegâMeue) megvee osvee~
er
keâceueÛejCeeW mes Jeve ceW peeleer ngÙeer cesjs efueS he=LJeer heg<he kesâ meceeve keâesceue yeve jner nQ Deewj jepecenue keâe megKe
es
ÚesÌ[leer ngF& cegPe meerlee hej heCe&kegâšer Yeer ØemeVelee keâer Je<ee& keâj jner nw~ Deheves Meerue keâer j#ee keâjles ngS ceb$eerJej!
R
Deehe cesjs meemeg-memegj keâes cegPe DejCÙe Jeeueer meerlee keâe DeveeceÙe (kegâMeue) megvee osvee~ Deheves ØeeCeheefle ßeerjeIeJe
s
ht
Deewj osJej ue#ceCe keâer YegpeeDeeW mes megjef#ele Deewj efieefjOej keâefJe kesâ ieerlee keâe efJe<eÙe yeveer ngÙeer, ceQ meerlee
ig
hegjnjveÙeveeyo DeLee&led Mebkeâj YeieJeeve kesâ ves$eeW keâer mebKÙee Jeeues hevõnJeW Je<e& ceW ßeerDeÙeesOÙee Dee peeTBieer~ Deheves
R
YeeJe keâer j#ee keâjles ngS cev$eer-ØeJej! Deehe cesjs meemeg-memegj mes cegPe DeejCÙekeâ meerlee keâe DeveeceÙe DeLee&led #esce
ll
.A
kegâMeue meceeÛeej megvee osvee~
s
ya
ieerle mebKÙee-21
mevosMeb ßeglJee cegceg<eg&ce&nejepees efJeueheved- N
va
Se
DeÙeesOÙeecenn keâLeb õ#Ùeeefce~~

$e+les jeceue#ceCemeerleeYÙeŠ he=Leied JeeÅece”ueieerleeYÙeŠ~
th
ee
efJeieleØeYeeb MceMeevecenerefceJe ce=lekeâesÓnb mØe#Ùeeefce~~1~~

P
hegjpeveheefjpeveceÙeeb§e hetleeved efJekeâueeved ÙeLee efJeJeCee&ved Yetleeved~

si
ul
efvejevevokeâes Yetlejepe FJe YegefJe YetlÙew Je#Ùeeefce~~2~~

T
veejerefieje ØeJeemÙe heg$ekeâeved efvejeiemees Oe=leOece&met$ekeâeved~

ri
Sh
efvejbnmees ueeskeâeved ØeefoOe#egØe&ueÙeeefiveb œe#Ùeeefce~~3~~

11
efJeleLeceveesjLeefceceb oMejLeb ne ne efOe*d vejveeLe keâeheLeced~

20
efieefjOejØeYegceefJeueeskeäÙe ueesueOeerŠ keâeved ueeskeâeved Øe#Ùeeefce~~4~~

ht
ig
Yeewceer- mevosMe megvekeâj cejCeemeVe cenejepe efJeueehe keâjles ngS-Denn! ceQ Deye DeÙeesOÙee keâes kewâmes osKetBiee?
yr
ßeerjece, ue#ceCe, meerleepeer kesâ efyevee yeeÅe Deewj cebieue ieerleeW mes efJenerve MeesYeejefnle, Fme hegjer keâes Mcemeeve Yetefce keâer
op
YeeBefle ceQ DeemeVe cejCe mheMe& keâ¤Biee~ Dejs heefJe$e hegjpeveeW Deewj heefjpeveeW keâes efJeJeCe& JÙeekegâue YetleeW kesâ meceeve
C
©
osKelee ngDee ceQ Deevevo mes jefnle Yetlejepe efMeJe keâer YeeBefle Fme he=LJeer hej kesâJeue cegox keâer jeKe {esTBiee~ Dejs! kesâJeue
kewâkesâÙeer kesâ keânves mes efvejhejeOe Oece&met$e OeejCe keâjves Jeeues Deheves heg$eJeOet-meerlee SJeb oesveeW heg$eeW jece-ue#ceCe keâes
JeveJeeme oskeâj efvejhejeOe mecemle ØeeefCeÙeeW keâes peueeves keâe FÛÚgkeâ ceQ ØeueÙeeefive keâer jÛevee keâ¤Biee~ Dejs! Yeü°
ceveesjLe kegâeflmele Meemekeâ cegPe oMejLe keâes efOekeäkeâej nw, efOekeäkeâej nw~ neÙe-neÙe efieefjOej keâefJe kesâ mJeeceer ßeerjece
keâes ve osKekeâj ceQ efkeâmemes keäÙee hetÚtBiee, keâewve yeleeÙesiee cegPes ßeerjece keâneB nQ?
ieerle mebKÙee-22
lÙepeefme efkeâceg ceeb efhelejb ns veeLe~~
.
kesâveeiemee efJeneÙe ÜerceleeR YegJeb efØeÙeeefceJe efßeÙeb ßeerceleerced ~
d
ve
efJejnmeeiejs leeleb ef#ehlJee ef#eheefme peveeved ßeerveeLe~~1~~
er
es
mejÙetb efkebâ Ùeg_peVe otÙemes efJejnheer[Ùee efkebâ ve oerÙemes~
R
keäJeeefhe ueerÙemes efveefJe[efvekegâ_pes jefmekeâjepe meerleeveeLe~~2~~
s
ht
ne ne jece jece jCejesÛeve ne efhele=Jelmeue cece $e+CeceesÛeve~
ig
ne ne veJejepeerJeefJeueesÛeve YeÙeceesÛeve vejveeLe~~3~~
R
ll
ne meerleeJej jeIeJe jIegJej ne efieefjOejÛeelekeâveJepeueOej~
.A
keäJeeefme Ùeeefme ne kegâ$e OevegOe&j jeceYeõ jIegveeLe~~4~~
s
ya
Yeewceer- ns veeLe! cegPe efhelee keâes keäÙeeW ÚesÌ[ jns nQ? efkeâme DehejeOe mes MeesYee mecheVe ueppeeJeleer efØeÙee keâer
N
va
YeeBefle he=LJeer Deewj jepÙe ue#ceer keâes ÚesÌ[keâj efJejn-meeiej ceW cegPe efhelee oMejLe keâes [euekeâj meYeer ueesieeW keâes ÚesÌ[
Se
jns nQ? ns jefmekeâ efMeKej meerleeheefle! mejÙetpeer keâes efJejn keâer heerÌ[e mes Ùegòeâ keâjles ngS Deehe keäÙeeW veneR og:Keer nes jns
nQ Deewj keäÙeeW veneR heerÌ[e keâe DevegYeJe keâj jns nQ? Deehe efkeâme Jeve (efveefJeÌ[) efvekegbâpe ceW efÚhe ieÙes nQ? hejMegjece keâes
th
ee
Yeer Ùegæ ceW ØemeVe keâjves Jeeues, ne cegPe efhelee hej JeelmeuÙe keâjves Jeeues, ne cesje $e+Ce Yeej Gleejves Jeeues, ne cesjs
jepeerJe ueesÛeve, ne ceveg<ÙeeW kesâ veeLe, ne YeÙeceesÛeve, ne meerleeJej, ne jeIeJe, ne jIegyej, ne efieefjOej Ûeelekeâ kesâ
P
si
veJeerve yeeoue, ns OevegOe&j, ns jeceYeõ, ns jIegveeLe! Deehe keâneB nQ, Deehe keâneB pee jns nQ?
T ul
mevoYe&MueeskeâŠ
ri
Sh
FlLeceÙeb efJeueheVepeheg$ees veemenceeve Got{efJeÙeesieced~

11
ßeerjIegÛevõcemees JÙejceæe peerJevelees veveg ce”ueYetlÙew~~1~~

20
Yeewceer—Fme Øekeâej ßeerjIegkegâue kesâ Ûevõcee jeIeJepeer kesâ Göerhle efJeÙeesie keâes ve menles ngÙes veevee Øekeâej mes
ht
efJeueehe keâjles ngS Depe cenejepe kesâ heg$e oMejLe peer cebieue-efJeYetefle kesâ efueS Deheves peerJeve mes efJejle nes ieÙes,
ig
DeLee&led ØeYeg kesâ mcejCe ceW ØeeCe ÚesÌ[keâj cejCe keâes cebieueceÙe yevee efueÙee~
yr
op
mevoYe&Mueeskeâ:
C
©
ce=les cenerhes efJejns KejefÉ<ees

®olÙeMes<es YegJeves mekeâesmeues~
pevee efJeueshegve&ÙeveeßegOeejÙee
OejeefceJeeõeË mekeâueeb efJeefOelmeJeŠ~~1~~
Yeewceer—Fme øekeâej ØeYeg ßeerjece kesâ efJeÙeesie ceW cenejepe kesâ ØeeCe lÙeeie osves hej DeÙeesOÙeemeefnle mechetCe& mebmeej
kesâ jes-jeskeâj keâ®Cee ceW ceive nes peeves hej, mechetCe& he=LJeer keâes Deheveer DeßegOeeje mes ieerueer keâjves keâer FÛÚe keâjles ngS
mes ueesie efJeueehe keâjves ueies~
d .
ve
ieerle mebKÙee-23
er
jepÙeb keâes veg ÛeeueÙesle Yeõb Yejleb efJevee~
es
R
Yeõb Yejleb efJevee Yeüelejb Yejleb efJevee~
s
Demceeved keâŠ mecYeeueÙesle Yeõb Yejleb efJevee~~1~~
ht
ig
keâevleeuekeâe ieleeŠ keâevleejb jeIeJeue#ceCemeerleeŠ~
R
menceevee Jeveke=âÛÚ^ceheejb je%ees JeÛeŠ Øeleerlee~
ll
.A
ueeskeâeved keâes veg ueeueÙesle Yeõb Yejleb efJevee~~2~~
s
ya
peelees jecejepejmeYe”es otjŠ mJeenekeâejŠ~
N
kegânt efveMee efoefMe efJeefoefMe leefceœee ›etâjes nenekeâejŠ~
va
oerheb keâes veg pJeeueÙesle Yeõb Yejleb efJevee~~3~~
Se
kewâkeâÙÙee Jeef_Ûelees vejheefle§e›esâÓcejhegejf Ùeeveced~

th
ee
efJeOeJee meJee& jepeceelejes peeleb hegjb MceMeeveced~

P
OeceË keâes veg heeueÙesle Yeõb Yejleb efJevee~~4~~

si
efkebâkeâle&JÙeefJecet{e iegjJeŠ meefÛeJee peveeŠ megpevÙeŠ

T ul
keâewmeuÙeeØecegKee efJeueheefvle efJe<eCCee jecepevevÙeŠ~

ri
Sh
efJeÕeb keâŠ megkeâeueÙesle Yeõb Yejleb efJevee~~5~~

11
Yeüele=lJeb Yeefòebâ ØesceeCeb keâŠ efMe#eÙesle peielÙeeced

20
efieefjOejmeÂMeeved keâesešf Jew<CeJeeved keâes oer#eÙesle ØeheòÙeeced~

ht
efveÙeceb keâes efveYeeueÙesle Yeõb Yejleb efJevee~~6~~

ig
yr
Yeewceer- Yeõ-Yejle kesâ efyevee, YewÙee Yejle kesâ efyevee Ùen jepÙe keâewve Ûeuee mekesâiee? YewÙee Yejle kesâ efyevee nce
op
meyekeâes keâewve mebYeeuesiee? cenejepe oMejLepeer kesâ JeÛeve hej efJeÕeeme keâjkesâ, Jeve keâe Deheej keâ° menve keâjles ngS,
C
megvoj kesâMeeW Jeeues jece-ue#ceCe-meerlee Jeve keâes heOeej ieÙes~ Deye Yejle-Yeõ kesâ efyevee Fme ueeskeâ keâe ueeueve-
©
heeueve keâewve keâjsiee? ßeerjece keâe jepÙe jme-Yebie nes ieÙee DeLee&led jepÙeeefYe<eskeâ ceW efJeIve heÌ[ ieÙee~ mJeenekeâej
DeLee&led Ùe%e yengle otj Ûeuee ieÙee~ DeceeJemÙee keâer jele Dee ieÙeer~ efoMeeDeeW Deewj efJeefoMeeDeeW ceW DebOekeâej Úe ieÙee~
meJe&$e ›etâj nenekeâej ceÛe ieÙee nw~ Denes! Deye YewÙee Yejle kesâ efyevee oerhekeâ keâewve peueeÙes? kewâkesâÙeer mes "ies ngÙes
cenejepe oMejLe ves lees Fvõueeskeâ ceW ØeÙeeCe keâj efueÙee Deewj meYeer jepeceeleeSB efJeOeJee nes ieÙeeR~ DeÙeesOÙee Mcemeeve
yeve ieÙeer, Deye efyevee Yejle-Yeõ kesâ Oece& keâe heeueve keâewve keâjsiee? Deepe ieg®peve, ceb$eerpeve, DeJeOe kesâ heg®<eieCe
Deewj ceefnueeSB meYeer efkebâkeâle&JÙeefJecetÌ{ nes ieÙes nQ Deewj keâewmeuÙee Deeefo meYeer ßeerjece-ceeleeSB JÙeekegâue neskeâj jes jner
nQ~ Dejs! YeeJeles Yejle kesâ efyevee Fme mebmeej keâes og<keâeue mes keâewve otj keâjs? Yeele=lJe-Yeefòeâ Deewj Øesce keâer mebmeej ceW
keâewve efMe#ee osiee Deewj efieefjOej keâefJe pewmes keâjesÌ[eW Jew<CeJeeW keâes Øeheefòe ceW keâewve oeref#ele keâjsiee? Yejle-Yeõ kesâ
.
efyevee efveÙece keâe heeueve keâewve keâjsiee?
d
ve
efJeMes<e- Ùen ieerle ‘‘jefpeÙee keâewve Deye ÛeueeJes YewÙee Yejle kesâ efyevee~’’ Fme ieerle keâer {eue ceW efveyeæ nw~
er
es
mevoYe&MueeskeâŠ
R
DeLeeveÙeved JeerMepeefJe‰Ye=lÙee ceeleeceneJeemele F&[Ÿekeâerelf e&ced ~
s
ht
Yeüe$ee mecesleb Yejleb efvekesâleb JeeÙegÙe&LeeceesocejCÙeosMeced~~1~~
ig
R
Yeewceer—Fmekesâ Devevlej ie®Ì[ ‘JeerMe’ DeLee&led ie®[ kesâ meceeve JesieMeeueer OeeJekeâ otle veefveneue mes YeeF&
ll
Me$egIve kesâ meeLe heefJe$e keâerefle&Jeeues ßeerYejle keâes Gmeer Øekeâej ßeerDeJeOe ues DeeÙes, pewmes JeeÙeg megievOe keâes Jeve ØeosMe
.A
ceW ues Deelee nw~
s
ya
ieerle mebKÙee-24
N
va
YejleŠ kewâkeâÙeeR Øeefle-
Se
peveefve Jeo kegâ$e ceceemles jeceŠ~

th
keäJeemles ve¸Ceeb ØeeCeefØeÙeleceefŒeYegJeveueefueleueueeceŠ~~1~~

ee
keäJeemles ØelÙeieelcemeJe&mJeb leveg®efÛeefpeleMelekeâeceŠ~

P
si
keäJeemles meerleeveÙeveÛekeâesjÛevõceeŠ melelecekeâeceŠ~~2~~

ul
keäJeemles oMejLece_pegceveesjLejLejefLekeâes efve<keâeceŠ~

T
ri
keäJeemles YejlepeerJepeerJeeleg heefleleheeJeveiegCe«eeceŠ~~3~~

Sh
keäJeemles YeejleJe<e&ØepeepeveMemÙeveerjoŠ MÙeeceŠ~

11
keäJeemles ue#ceCecetle&YeeiÙeefcen keâefJeefieefjOejeefYejeceŠ~~4~~

20
Yeewceer- veefveneue mes DeeÙes ngS Yejle kewâkesâÙeer mes hetÚles nQ-ns ceeB! yeleeDees, cesjs YewÙee jece keâneB nQ? ceveg<ÙeeW
ht
ig
kesâ ØeeCeeW kesâ efØeÙelece leerveeW ueeskeâeW kesâ megvoj-jlve ßeerjece keâneB nQ? ns ceeB! Deheveer Mejerj MeesYee mes Deveskeâ keâeceeW keâes
yr
peerleves Jeeues peerJeelceeDeeW kesâ meJe&mJe™he ßeerjece keâneB nQ? meerleepeer kesâ efce$e ÛekeâesjeW kesâ Ûevõcee leLee efvejvlej
op
keâece-JeemeveeDeeW mes yengle otj ßeerjece keâneB nQ? Ûe›eâJeleea oMejLepeer kesâ ceveesjLe™he jLe kesâ jLeer efve<keâece ßeerjece
C
keâneB nQ Deewj efpevekeâe iegCe«eece heefleleheeJeve nw Ssmes cegPe Yejle keâer peerJeelcee keâer Deew<eefOe mJe™he ßeerjece keâneB nQ~
©
YeejleJe<e& keâer Øepee™he Kesleer kesâ veerues yeeoue ßeerjece keâneB nQ Deewj ue#ceCe peer kesâ cetefle&ceeve YeeiÙemJe™he leLee
efieefjOej keâefJe keâes Deevevo osves Jeeues cesjs ØeYeg jece keâneB nQ?
ieerle mebKÙee-25
kewâkesâÙeer Yejleb Øeefle-
Deueb les heefjosJeveÙee heg$e efJeefheveceefYeÙeelees Jew jeceŠ~
meceeÕeefmeefn lJeb efßelemegKemet$e efJeefnleYeÙeOeelees Jew jeceŠ~~
efhelee lesÓefÛejb ieleŠ mJeieË le=Ceerke=âleceeieleceheJeieË ÙeLee mJeb Yegòebâ $ewJeie&ced~
d .
ve
jeceefJejnsCe meoe megmensve keâ°efveJensve YeJeeled heefjheeleŠ heefjCeeceŠ~~1~~
er
lJeoLeË keâesmeuehegjjepÙeb meceehvegenf heg$ekeâ Jew jepÙeb Yeg*#d Je efve<keâCškeâmelØeepÙeced~
es
YeÙeb heefjneÙe JÙeLeeb Ûe efJeneÙe efÛejmÙe megKeeÙe ceÙee mev$eelemlJeb MÙeeceŠ~~2~~
R
s
Øeesef<elesÓjCÙeb jIegJeerjs meevegpes JeefmeleJeukeâÛeerjs pevekeâleveÙeemeefnles Oeerjs~
ht
ig
megKeer YeJe leele ØeehlemegeJf eYeele YegJeveefJeKÙeele megKesveeÙeeleŠ mJeejeceŠ~~3~~
R
efieefjOejsMes otjb Ùeeles ieles ef$eefoJeb Jew lJelleeles efJeosMeeled YeJeefle meceeÙeeles~
ll
.A
cegnùg <& Ùeeefce ceveefme ce=MÙeeefce ceveekeâd efkeäueMÙeeefce megojt b ÙeeleŠ me*d«eeceŠ~~4~~
s
ya
Yeewceer- Deye kewâkesâÙeer Yejle peer mes keânleer nQ-ns heg$e! ÙeneB legcneje efJeueehe JÙeLe& nw, keäÙeeWefkeâ jece lees Jeve keâes
N
pee Ûegkesâ nQ~ ns megKe kesâ met$eeW keâe DeeßeÙe keâjves Jeeues heg$e! legce meceemJemle nes peeDees, keäÙeeWefkeâ jecepeer ves legcnejs
va
YeÙe keâe Yeer Ieele keâj efoÙee nw DeLee&led legcnW efveYe&Ùe keâjkesâ efve<kebâškeâ jepÙe oskeâj Jes Jeve keâes Ûeues ieÙes nQ~ ns yesšs!
Se
legcnejs efheleeßeer ceÙee&oe kesâ Devegmeej $ewJeie& DeLee&led DeLe&, Oece&,keâece keâe GheYeesie keâjkesâ DeeÙes ngS cees#e keâes eflevekesâ
th
kesâ meceeve "gkeâjekeâj efvejvlej DemenveerÙe keâ° mes Ùegòeâ jece efJejn kesâ keâejCe Mejerj ÚesÌ[keâj DeYeer-DeYeer mJeie& keâes
ee
heOeej ieÙes nQ Deewj ceQves heefjCeece keâer mebmeej kesâ efJeIveeW mes j#ee keâj ueer nw~ Ùen DeÙeesOÙee keâe meeceüepÙe legcnejs efueS
P
nw~ ns heg$e! Fmekeâes mJeerkeâejes~ ns heg$e! YeÙe ÚesÌ[keâj JÙeLee keâes otj keâjkesâ, Fme efve<kebâškeâ Oeve-OeevÙehetCe& jepÙe keâe
si
Yeesie keâjes~ ceQves efÛejkeâeueerve megKe kesâ efueS MÙeeceJeCe& Jeeues legce Yejle keâer j#ee keâj oer nw~ Jeukeâue JeŒe OeejCe
T ul
efkeâÙes ngÙes Úesšs YeeF& ue#ceCe meefnle pevekeâveefvoveer meerlee kesâ meeLe hejceOeerj jIegyeerj ßeerjecepeer kesâ Jeve ceW Yespe efoÙes
ri
peeves hej, ns YegJeve ceW Øeefmeæ peerJeve keâe mJeefCe&ce ØeYeele Øeehle keâjves Jeeues Yejle! Deye legce megKeer nes peeDees~
Sh
DeelceerÙeeW keâe Ùen GÅeeve DeLee&led cebieueceÙe yeieerÛee legcneje jepÙe-JewYeJe, megKehetJe&keâ legcnW Øeehle nes ieÙee~ Fme
11
Øekeâej efieefjOej keâefJe kesâ ØeYeg ßeerjece kesâ otj Ûeues peeves hej legcnejs efhelee kesâ mJeie&Jeemeer nes peeves hej Deewj efJeosMe mes
20
legcnejs Dee peeves hej ceQ yengle ØemeVe nes jner ntB~ yeej-yeej efJeÛeej keâj jner ntB, legcnejer efhelee keâer ce=lÙeg hej LeesÌ[er
ht
og:Keer nes jner ntB, hej keâesF& yengle yeÌ[er yeele veneR nw, pevce uesves Jeeues kesâ efueS lees ce=lÙeg DeefveJeeÙe& nw~ n<e& keâer yeele
ig
Ùen nw efkeâ meb«eece DeLee&led Ùegæ otj Ûeuee ieÙee~ leelheÙe& efkeâ efyevee jòeâheele kesâ ner legcnW jepÙe Øeehle nes ieÙee~
yr
op
ieerle mebKÙee-26
C
Yejle: kewâkeâÙeeR Øeefle-

©
kewâkeâefÙe lJeb efkeâcekeâe<eeaŠ keâ°b efJevee jeceb mekeâueb ve°ced~

kegâceleYeüe°^s cece kebâ Yeü°b efJevee jeceb mekeâueb ve°ced~~1~~
ielees efJeefheveb pÙes‰Yeüelee mJevegpeJeefveleeYÙeeb meled$eelee mekeâuemegjvejcegevf emegKeoelee~

DeÙeesOÙeeOeeefcve megheeJeveveeefcve ceneIÙe&ueueeefcve ogpe&jeceÙeb meceeefo°ced~~2~~
ieleefŒeefoJeb efJeuehebmleeleŠ Dece<eexlkeâ<e&Š me_peeleŠ n<e&mebn<ee&sÓhÙeeÙeeleŠ~
keâue¿ekegâueb efJehelme¿Ïueb JÙeekegâueb kegâueb YeÙeb meefVejÙeb efveefo°& ced ~~3~~
ve Jee YeefJeleeefme jepeceelee ogie&elf eb ieefceleemÙeKÙeelee heefleIveer heeheceÙeer peelee~
d .
ve
ceececeejÙees ve Jee JeejÙees meles OeejÙees efJe<eeob osJewŠ mebme=°ced~~4~~
er
DeÂ°dJee ie=ns efieefjOejsMeb ve mees{gb #eces yengkeäuesMeb ÙeerLeeMegõg&leb peerefJelesMeced~
es
efvepeb mJeÛÚeefce mJekebâ ÙeÛÚeefce Jeveb ieÛÚeefce pevekeâpeeoefÙelemeceeefMue°ced~~5~~
R
s
Yeewceer- Deye Yejle peer kewâkesâÙeer mes keânles nQ~ Dejs kewâkesâÙeer! legceves Ùen keäÙee keâ° GheefmLele keâj efoÙee? efyevee
ht
ig
jece peer kesâ meye kegâÚ ve° nes ieÙee~ legcnejs kegâeflmele YeÙe kesâ YeeÌ[ ceW cesje mechetCe& megKe peue Yegve ieÙee~ meYeer osJelee
R
ceveg<ÙeeW keâes megKe osves Jeeues ØeeefCeÙeeW kesâ j#ekeâ cesjs pÙes<" Yeüelee ßeerjece, YeeF& ue#ceCe Deewj Oece&helveer meerleepeer kesâ
ll
.A
meeLe Jeve Ûeues ieÙes~ yengcetuÙe jlveeW mes Ùegòeâ heefJe$e veece Jeeues DeÙeesOÙeeOeece ceW legceves keâYeer ve ve° nesves Jeeues jesie
s
keâes ner DeeosMe oskeâj GheefmLele keâj efoÙee~ cesjs efheleeßeer jesles-jesles mJeie& Ûeues ieS~ ÙeneB ›eâesOe keâe Glkeâ<e& nes ieÙee
ya
Deewj n<e& keâe mebIe<e& DeeÙee, DeLee&led Fme Iešvee ves n<e& keâes kegâÛeue efoÙee~ kewâkesâÙeer Ùen kegâue keâuebkeâ mes Ùegòeâ nes ieÙee,
N
efJeheefòe ceW [tye ieÙee Deewj JÙeekegâue nes ieÙee, nceejs efueS vejkeâ Deewj YeÙe efveefo&° nes ieÙee~ legce jepeceelee veneR nesves
va
Jeeueer nes, legce kegâKÙeele neskeâj ogie&efle keâes Øeehle nesieer Deewj legce heefle keâer nlÙeeefjve Deewj heeefheveer nes ieÙeer nes~ legceves
Se
cegPes ceej [euee Deewj legceves jeskeâe Yeer veneR Deewj mevleeW kesâ efueS osJeleeDeeW mes efveefo&° keâ° GheefmLele keâj efoÙee~ YeJeve
th
ceW efieefjOej keâefJe kesâ mJeeceer ßeerjece keâes ve osKekeâj ceQ yengle keäuesMe menve veneR keâj meketBâiee~ FmeefueS Deye ceQ Deheves
ee
peerJeve kesâ F&Õej ßeerjece kesâ MejCeeW ceW peeves keâes FÛÚgkeâ nes jne ntB~ ceQ Deheves keâes mJeÛÚ keâ¤Biee Deewj Dehevee meye
P
kegâÚ ØeYeg keâes Deefhe&le keâj otBiee Deewj pevekeâveefvoveer meerleepeer kesâ ØeeCeOeve ßeerjece kesâ Éeje meceeefueef”le ßeerefÛe$eketâš
si
ul
Jeve keâes peeGBâiee~

T
ieerle mebKÙee-27
ri
Sh
Dejs Dejs kesâkeâÙekegâueheebefMeefve otjb ceòees otjb Ùeeefn~

11
kesâkeâefÙe ÙeeJevcece Âef°j$e cetÛÚ&elf e leleesÓefhe efJeotjb Ùeeefn~~1~~

20
Dejs Dejs kesâkeâÙeve=he›eâefvoefve otjb ceòees otjb YeJe~

ht
kesâkeâefÙe ÙeeJeo$e peerJeefle Yejlees ve leeJeòJeÙee Yeeef<e<Ùeles~~2~~

ig
yr
Dejs Dejs YeevegJebMeIeeefleefve otjb ceòees otjb ›epe~

op
kesâkeâefÙe efveueerÙemJe keäJeefÛeod ienvekegâ_pes ve Yejlees efoÂ#eles~~3~~

C
Dejs Dejs heefleØeeCeheeefleefve otjb ceòees otjb ieÛÚ~

©
kesâkeâefÙe efieefjOejØeYegheomesJekeâes Yejlees ve leJe megleŠ~~4~~

Yeewceer- ns kesâkeâÙe kegâue keâer keâuebefkeâveer! Deye otj peeDees, cegPemes otj peeDees~ kewâkesâÙeer! peneB lekeâ cesjer Âef<š
pee jner nw~ JeneB mes Yeer otj peeDees~ ns kewâkesâÙeer! kegâue keâes ›eâefvole keâjves Jeeueer kewâkesâÙeer legce cegPemes otj nes peeDees
Deewj kewâkesâÙeer peye lekeâ Ùen Yejle peerefJele jnsiee, leye lekeâ legcemes Yee<eCe veneR keâjsiee Deewj metÙe&kegâue keâes ve° keâjves
Jeeueer kewâkesâÙeer cegPemes otj peeDees, otj peeDees~ kewâkesâÙeer efkeâmeer PeeÌ[er ceW efÚhe peeDees, Yejle legcnW veneR osKevee Ûeenlee~
Dejs heefle kesâ ØeeCeeW keâes ve° keâjves Jeeueer kewâkesâÙeer! cegPemes otj peeDees, otj peeDees~ kewâkesâÙeer efieefjOej keâefJe kesâ ØeYeg
ßeerjece kesâ ÛejCeeW keâe mesJekeâ Yejle legcneje yesše veneR nw~
.
ieerle mebKÙee-28
d
ve
Dejs Dejs keâesmeuehegjes ieeJees efJeotjb Ùeevleg otjb Ùeevleg~
er
es
ieeJeŠ heLeevesve jecees Jeveb Ùeelees YeJelÙees ve vÙeJeejÙevle~~1~~
R
Dejs Dejs Jeveceeie&otJee& efJeMeg<Ùevleg efJeMeg<Ùevleg~
s
ht
otJee&Š heLeevesve jecees Jeveb Ùeelees YeJelÙees ve vÙeyevOeÙevle~~2~~
ig
Dejs Dejs JeveJe=#eueeflekeâe YeJelÙees Ye<ceYetlee mevleg~
R
ll
ueeflekeâeŠ heLeevesve jecees Jeveb Ùeelees YeJelÙees ve vÙe<esOeved~~3~~
.A
Dejs Dejs efve‰gjefJeOeeleŠ kebâ Yejlees efJe›eâesMeleg~
s
ya
Ùees Jew efieefjOejmJeeefceveceheMÙeved megKesve heeheer peerJeefle~~4~~
N
va
Yeewceer- ns DeÙeesOÙeehegj keâer ieewJeeW! otj Ûeueer peeFÙes, otj Ûeueer peeFÙes~ ieewSB Fmeer ceeie& mes ßeerjece Jeve keâes ieÙes
Se
Deewj Deehe ueesieeW ves Yeer veneR jeskeâe~ Dejs-Dejs Jeve ceeie& keâer otyee&DeeW (Ieeme)! legce metKe peeDees, metKe peeDees~
otyee&DeeW, Fmeer ceeie& mes ßeerjece Jeve keâes ieÙes Deewj Deehe ueesieeW ves Yeer ÛejCeeW ceW uehesškeâj GvnW veneR jeskeâe~ Dejs-Dejs
th
ee
Jeve keâer ueleeDeeW, legce peue peeDees peue peeDees~ ueleeDeeW, Fmeer ceeie& mes ßeerjecepeer Jeve keâes ieÙes Deewj Deehe ueesieeW ves
P
Yeer veneR jeskeâe~ Dejs efve‰gj efJeOeelee! Yejle efkeâmekeâes keâesmes~ pees heeheer Yejle efieefjOej kesâ ØeYeg ßeerjece keâes ve osKelee
si
ngDee Yeer megKe mes peer jne nw~

T ul
efJeMes<e- Ùes oes ieerle DeJeOe keâer Skeâ DeeBÛeefuekeâ ueeskeâ Oegve keâer {eue ceW efveyeæ nw~ Gmekeâe yeesue nw- ‘‘Dejs
ri
Dejs yeveJeeW keâer iewÙee legce otjer heâjekesâ peeng iewÙee, Ùeefn Jeve jece ceesj ieFues legnng ve yejpeuet~’’
Sh
mevoYe&MueeskeâŠ
11
20
DeLe efJeefOeJeoveg%eeb ØeehÙe mebmke=âlÙe leeleced

ht
veefuevepevevemetveesyee&<hemebekf eäueVeves$eŠ ~
ig
DeefOemeYece=ef<eJeÙez jepÙekeâeÙex efveÙegòeâes

yr
op
Yejle FoceJeesÛeled Øee_peefueŠ meJe&meYÙeeved~~1~~

C
Yeewceer—Fmekesâ Devevlej keâceuepevcee yeÇÿeepeer kesâ heg$e Jeefme<"peer keâer Dee%ee heekeâj efheleeßeer oMejLe keâe
©
efJeefOeJele mebmkeâej keâjkesâ $e+ef<eieCeeW Éeje jepÙe ceW efveÙegòeâ efkeâÙes ngÙes Yejlepeer ves$eeW ceW Deßeg Yejkeâj neLe peesÌ[keâj
mechetCe& meYeemeoeW mes jepemeYee ceW Fme Øekeâej yeesues~
ieerle mebKÙee-29
YejleŠ heewjeved Øeefle-
DeLeeÓÙeesOÙeeceJeved Yejlees efJevee jeceb keâefj<Ùes efkeâced~
MueLeeÓÙeesOÙeeceJeved Yejlees efJevee jeceb keâefj<Ùes efkeâced~~
.
ÙeLee osnb efJevee ØeeCeb ÙeLee iesnb efJevee $eeCeced~
d
ve
leLeeÓÙeesOÙeeceJeved Yejlees efJevee jeceb keâefj<Ùes efkeâced~~1~~
er
es
ÙeLee pJeeueeb efJevee oerheb ÙeLeeÓcceeueeb efJevee Éerheced~
R
s
ht
ÙeLee heerJee efJevee Meefòebâ ÙeLee peerJee efJevee Yeefòeâced~
ig
R
ll
Delees ielJee Jeveb efieefjOejØeYegb YekeälÙee Yeefpe<ÙesÓnced~
.A
Je=LeeÓÙeesOÙeeceJeved Yejlees efJevee jeceb keâefj<Ùes efkeâced~~4~~
s
ya
Yeewceer- Deye Yejle veiejJeeefmeÙeeW kesâ Øeefle keânles nQ~ Deye ceQ Yejle efyevee jecepeer kesâ Fme DeÙeesOÙee keâer j#ee
N
keâjlee ngDee Yeer keäÙee keâj uetBiee? ceQ Yejle Fme efMeefLeue DeÙeesOÙee keâes cetle&™he oslee ngDee Yeer efyevee ßeerjece kesâ keäÙee
va
keâ¤Biee? pewmes ØeeCe kesâ efyevee Mejerj, pewmes j#ekeâ kesâ efyevee Iej, Gmeer Øekeâej ßeerjece kesâ efyevee Fme DeÙeesOÙee keâes Øeehle
Se
keâjkesâ Yeer ceQ keäÙee keâ¤Biee? efpeme Øekeâej pJeeuee kesâ efyevee oerhekeâ Deewj efpeme Øekeâej peue keâer lejbie, DecYeeuee kesâ
th
efyevee Éerhe (šehet), Gmeer Øekeâej efyevee ßeerjece kesâ Fme DeÙeesOÙee keâe heeueve keâjlee ngDee Yeer ceQ keäÙee keâ™Biee? efpeme
ee
Øekeâej mLetue Mejerj Jeeuee JÙeefòeâ efyevee Meefòeâ kesâ efvejLe&keâ, Deewj Yeefòeâ kesâ efyevee peerJe Gmeer Øekeâej ßeerjece kesâ efyevee
P
ceQ Yejle DeÙeesOÙee keâes heeuelee ngDee Yeer keäÙee keâ¤Biee? FmeefueS Deye Jeve peekeâj ceQ efieefjOej keâefJe kesâ ØeYeg ßeerjece
si
ul
keâer Yeefòeâ mes Yepeve keâ¤Biee~ keäÙeeWefkeâ ßeerjece kesâ efyevee Fme JÙeLe& DeÙeesOÙee keâe j#eCe keâjlee ngDee Yeer ceQ keäÙee
T
keâ¤Biee?
ri
Sh
efJeMes<e- Fme ieerle ceW ØeÙegòeâ ‘Yeefpe<Ùes’ Meyo efveef§ele ™he mes JewÙeekeâjCeeW kesâ efueS efJemceÙee<heo nes mekeâlee nw
11
keäÙeeWefkeâ ‘Yeped’ Oeeleg Deefvešd keâeefjkeâe ceW heÌ{s peeves kesâ keâejCe Fšd efYeVe nesves mes èšd uekeâej ceW Yeer Fšd mes jefnle ner
20
jnsiee Deewj JeneB Ye#Ùes ØeÙeesie yevesiee~ peyeefkeâ ceQves peeveyetPekeâj Yeefpe<Ùes Meyo keâe ØeÙeesie efkeâÙee nw Ùen DeheeefCeveerÙe
ht
veneR nw Deewj ve ner heeefCeveerÙe JÙeekeâjCe mes efJe®æ nw, ÙeneB Yeped Oeeleg mes YeeJe mes DeÛed ØelÙeÙe keâjkesâ hegveŠ DeeÛeej
ig
ceW efkeäJehed ØelÙeÙe keâjkesâ hegveŠ keâce& JÙeeflenej ceW Deelceves heo keâjkesâ èšd uekeâej Gòece heg®<e SkeâJeÛeve ceW ‘Yeefpe<Ùes’
yr
heo efve<heVe nes peeÙesiee~ JÙeglheefòe Fme Øekeâej nesieer- Yepeveb YepeŠ Yepeb keâefj<Ùes Fefle Yeefpe<Ùes~ Ùeefo keâce& ceW DeÛed
op
ØelÙeÙe keâjW lees YepÙeles Fefle YepeŠ~ Yepeb keâefj<Ùes DeLee&led Yepeveb efJe<eÙeced keâefj<Ùes Fefle Yeefpe<Ùes~ Fmeer Øekeâej DeJe
C
©
Oeeleg kesâ Deveskeâ DeLeex kesâ keâejCe ceQves Fme ieerle ceW Ú: yeej DeÙeesOÙeeceJeved Meyo keâe ØeÙeesie keâjkesâ Ùecekeâ Deue¿ej
Øemlegle efkeâÙee nw~
ieerle mebKÙee-30
DevÙeÛÛe-
ÙeLee MeJe&jer meJe&MeeseÛf eŠ ØenerCee, ÙeLeeÓMeeÓcyejer ÛeC[jeseÛf eefJe&nervee~
ÙeLee megvojer veeÙekesâveeLenervee, leLewJeevleje jeIeJeb jewlÙeÙeesOÙee~~1~~
.
ÙeLee Yeeefceveer YeiveOeefcceuueYeeuee, ÙeLee Ùeeefceveer keâeefhe kegâ£eb keâjeuee~
d
ve
ÙeLee oeefceveer otjJeeefjojmeeuee, leLewJeevleje jeIeJeb jewlÙeÙeesOÙee~~2~~
er
ÙeLees<ee efJevee vees®metleØekeâeMeb, ÙeLewvõer efJevee efokedâefovesMeeÙe&nemeced~
es
R
ÙeLee osJeYee<ee efJevee MeyokeâeMeb, leLewJeevleje jeIeJeb jewlÙeÙeesOÙee~~3~~
s
ÙeLee meòevegŠ ØeeCeJepeË efJeJeCee&, ÙeLee mevcevegve&°cev$eeÙe&JeCee&~
ht
ig
ÙeLee meppevegpee&lemee¿Ùe&keâCee&, leLewJeevleje jeIeJeb jewlÙeÙeesOÙee~~4~~
R
ll
leleef§e$eketâšb JeÙeb Yees ›epeece, ØeÙelvewŠ kegâketâšb ef$eketâšb lÙepeece~
.A
efieje efieefjOejmÙeeefhe ieerleb me=peece, meowJeevleje jeIeJeb jewlÙeÙeesOÙee~~5~~
s
ya
Yeewceer- Deewj Yeer—pewmes jeef$e meJe& DeLee&led Mebkeâj peer keâes Yeer ØekeâeMe osves Jeeues Ûevõcee mes jefnle neskeâj veneR
N
MeesefYele nesleer~ efpeme Øekeâej DeeMee Decyej DeLee&led DeekeâeMe efoMee metÙe&veejeÙeCe mes jefnle neskeâj DeMeesYeveerÙe ueieleer
va
nw~ efpeme Øekeâej megvojer ceefnuee heefle kesâ efyevee DeMegYe ueieleer nw Gmeer Øekeâej ßeerjece kesâ efyevee Ùen DeÙeesOÙee jes jner
Se
nw~ efpeme Øekeâej ceefnuee efmevotj Ùee efyebefoÙee kesâ efyevee megvoj veneR ueieleer Deewj efpeme Øekeâej DeceeJemÙee keâes heekeâj
th
jeef$e YeÙebkeâj ueieleer nw efpeme Øekeâej yejmeeleer cesIe kesâ efyevee efyepeueer DeLe&nerve nesleer nw Gmeer Øekeâej cesjs jeIeJe kesâ
ee
efyevee DeÙeesOÙee jes jner nw~ efpeme Øekeâej ØeYeele yesuee De®Ce kesâ ØekeâeMe kesâ efyevee YeÙebkeâj ueieleer nw efpeme Øekeâej
P
metÙe&veejeÙeCe kesâ cegmkeâeve kesâ efyevee hetJe& efoMee YeÙebkeâj ueieleer nw efpeme Øekeâej osJeYee<ee JÙeekeâjCe yeesOe kesâ efyevee
si
ul
MeesYee veneR heeleer, Gmeer Øekeâej jeIeJepeer efyevee Ùen DeÙeesOÙee jes jner nw~ efpeme Øekeâej ØeeCe kesâ efyevee megvoj Mejerj
T
efJeJeCe& nes peelee nw efpeme Øekeâej ßes‰ cev$e mJej Deewj JeCe& kesâ efyevee efvemlespe nes peelee nw Deewj efpeme Øekeâej megvoj
ri
Sh
peeefle JeCe&-meebkeâÙe& mes ve° nes peeleer nw, Gmeer Øekeâej Ùen DeÙeesOÙee jeIeJepeer kesâ efyevee jes jner nw~ FmeefueS ns
meYeemeoeW! Deye nce efÛe$eketâš ÛeueW Deewj ØeÙelve keâjkesâ Fme keâheš kesâ ketâš ef$eketâš keâes ÚesÌ[ oW Deewj efieefjOej keâefJe
11
keâer JeeCeer ceW ØeYeg ßeerjece kesâ ieerleeW keâes jÛe-jÛekeâj ieeÙeW~ jeIeJe kesâ efyevee Ùen DeÙeesOÙee meowJe jesleer jnsieer, DeleŠ
20
Fmes ØemeVe keâjves kesâ efueS ßeerjeIeJe keâes ueeÙeW Deewj YeefJe<Ùeled keâeue ceW Yeer ßeerjece keâe GvneR keâer pevceYetefce hej YeJÙe
ht
cebefoj yeveeÙeW~
ig
yr
ieerle mebKÙee-31
op
C
Yejlees ceeie&JeeefmeveŠ Øeefle-

©
oerveyevOegOeg&vJevOevegŠ kesâveeefhe cece jecees Â°Š~

ke=âheeefmevOegOeg&vJevOevegŠ kesâveeefhe meerleejecees Â°Š~~
meerleeue#ceCeevegÛejes pešepetšOeejer kesâve heLee ielees cece oC[keâefJenejer~

oC[sve oecÙeövegŠ kesâveeefhe hetCe&keâecees Â°Š~~1~~
keâefšuemevcegevf ehešŠ keâeC[ÛeC[ÛeeheŠ meefve<e”es ieleme”es ÅegceefCeØeleeheŠ~
Â{›ele ØemeerovcevegŠ kesâveeefhe ueeskeâjecees Â°Š~~2~~
Devegheevecheeohe©eesÓhÙe_ÛevYetecf eYeeieb ceC[ÙeVeceC[veesÓefhe meppeveevegjeieced~
d .
ve
iegCew: heefjj_peÙeved peveg: kesâveeefhe peveejecees Â°~~3~~
er
leceeueŠ ØeoMe&Ùeleg megleceeueveerueb jmeeuees efveoMe&Ùeleg jmejcÙeMeerueced~
es
veJekeâvoleguÙeòevegŠ kesâveeefhe MÙeeceeMÙeecees Â°Š~~4~~
R
s
keâesuee efYeuuee YeCele YeCele jIegJeerjb efßeleefieefjOejkeâefJemegceveŠkegâšerjced~
ht
ig
Úef J eef p elelehevemet v eg Š kes â veeef h e mJeeef Y ejecees Â°Š~~4~~
R
Yeewceer-Yejlepeer ceeie&JeeefmeÙeeW mes hetÚ jns nQ—ns ceeie&JeeefmeÙeeW! legce ceW mes efkeâmeer ves Oeveg<e keâes hesâjles ngS
ll
.A
oerveyevOeg ßeerjece keâes osKee nw~ legceceW mes efkeâmeer ves Oeveg<e keâes Iegceeles ngS ßeerjece keâes osKee nw~ ßeermeerlee SJeb
s
ßeerue#ceCe efpevekesâ DevegÛej nQ, Ssmes heerleecyejOeejer oC[keâefyenejer cesjs ßeerjece efkeâme ceeie& mes ieÙes nQ? oC[ mes
ya
ovegJebefMeÙeeW keâe oceve keâjves Jeeues cesjs ßeerjece keâes legceceW mes efkeâmeer ves osKee nw~ keâefš leš hej yeukeâue JeŒe OeejCe
N
va
efkeâÙes ngS, neLe ceW yeeCe Deewj YeÙebkeâj Oeveg<e efueÙes ngÙes lejkeâMe OeejCe efkeâÙes ngS, Deemeefòeâjefnle metÙe& kesâ meceeve
Se
Øeleeheer Deheves ÂÌ{ ›ele mes ceveg keâes Yeer ØemeVe keâjves Jeeues Ssmes ueeskeâeefYejece ßeerjece keâes legceceW mes efkeâmeer ves osKee nw?
ÛejCekeâceue ceW heo$eeCe ve henves ngS he=LJeer hej Ûeueles ngS, DeeYet<eCe jefnle neskeâj Yeer meppeveeW kesâ mvesn keâes
th
ee
megMeesefYele keâjles ngS Deewj Deheves iegCe mes ceeveJe pevce keâes megKeer keâjles ngS, YeòeâeW keâes Deevevo keâjves Jeeues ßeerjece
P
keâes legceceW mes efkeâmeer ves osKee nw? ns leceeue Je=#e! Deehe leceeue veerue ßeerjece kesâ oMe&ve keâje oerefpeS~ ns Deeceü!
si
Deevevo mes jceCeerÙe mJeYeeJe Jeeues ßeerjece keâe efveoMe&ve DeLee&led mebkesâle keâje oerefpeS~ veJeerve cesIe kesâ meceeve MÙeece-
ul
efJe«en ßeerjece keâes legceceW mes efkeâmeer ves osKee nw~ ns keâesue YeerueeW! efieefjOej keâefJe kesâ ceve™he kegâšerj ceW efJejepeceeve
T
ri
ßeerjece kesâ efJe<eÙe ceW yeleeDees, yeleeDees~ Deheveer ÚefJe mes metÙe&heg$e DeefÕeveer kegâceejeW keâes peerleves Jeeues DeelceerÙe peveeW
Sh
keâes jceeves Jeeues ßeerjece keâes legceceW mes efkeâmeer ves osKee nw~
11
ieerle mebKÙee-32
20
keâesueefkeâjeleeŠ ßeerYejleb Øeefle-

ht
ig
ceveefme Oej OewÙeË jepekegâceej~~

yr
ve efÛejeod õ#Ùeefme meerleejeceew levegmeg<eceeefpeleMelejeflekeâeceew~

op
C
œe#Ùeefme hejceevevopeefveleveÙeveeßegœepeb megkegâceej~~1~~

©
ve efÛejeod õ#Ùeefme heCe&kegâšerjb heefjceefC[lecevoeefkeâveerleerjced~

efÛe$eketâškeâevevekeâceveerÙemeceerjb meppevenej~~2~~
ve efÛejeod Yeõ Yeefj<Ùeefme YeeJeb ueefueleue#ceCes nleoJeoeJeced~

ve efÛejeled heefjjhmÙemes megefce$eemegleb megpeveëe=”ej~~3~~
ve efÛejeved cewefLeueerÛejCemejespes heefjuegefC"<Ùeefme ceefLeleceveespes~
meerleekeâjmejefmepemheMe&megKeces<Ùeefme hejceesoej~~4~~
ve efÛejeòÙe#Ùeefme efJejnpeleeheb efieefjOejsMeheonleheefjleeheced~
d .
Yejle ieerlemeerleeefYejeceùefo efJenj meoe megKemeej~~5~~
ve
er
Yeewceer- Deye keâesue-efkeâjele ßeerYejle kesâ Øeefle keân jns nQ-ns jepekeggâceej! Deehe ceve ceW OewÙe& OeejCe keâerefpeS~
es
ns Yejle-Yeõ! Deehe MeerIeÇ ner Deheveer MeesYee mes keâjesÌ[eW keâeceeW keâes peerleves Jeeues meerleejecepeer kesâ oMe&ve keâjWies Deewj ns
R
megkegâceej! Deehe yengle MeerIeÇ ner ßeerjece oMe&ve mes GlheVe hejceevevo mes GoYetle DeeBmegDeeW keâer ceeuee keâe Yeer me=peve
s
ht
keâjWies~ ns meppeveeW kesâ nej! Deehe MeerIeÇ ner efÛe$eketâš Jeve kesâ keâceveerÙe JeeÙeg mes Ùegòeâ cevoeefkeâveer kesâ Deuebkeâej
ig
mJe™he ßeerjece kesâ heCe&kegâšerj kesâ oMe&ve keâjWies~ ns meppeveeW kesâ ëe=bieej Yejlepeer! mebmeej kesâ DeeÛeeÙe& ßeerue#ceCe hej
R
YeJe-oeJeeefive keâes ve° keâjves Jeeuee efoJÙe-YeeJe oMe&ve Deehe MeerIeÇ OeejCe keâjWies Deewj MeerIeÇ ner megefce$ee heg$e ue#ceCe
ll
.A
keâe Deeefuebieve Yeer keâjWies~ ns hejce Goej Yejlepeer! Deehe MeerIeÇ ner keâeceJeemevee keâes ve° keâjves Jeeues meerleepeer kesâ
s
ya
ÛejCekeâceue hej ueesšWies Deewj MeerIeÇ ner pevekeâveefvoveerpeer kesâ keâjkeâceue kesâ mheMe& megKe keâe Deevevo Øeehle keâjWies~ ns
N
Yepeve megKe kesâ meejmeJe&mJe Yejle! Deehe MeerIeÇ ner efieefjOej keâefJe kesâ F&Õej ßeerjece kesâ ÛejCe mes peneB peerJe keâe
va
mecemle leehe ve° nes ieÙee nw Ssmes efJejn mes GlheVe leehe keâes MeerIeÇ ÚesÌ[ oWies Deewj ns Yejle! ieerlemeerleeefYejece ßeerjece kesâ
Se
ùoÙe ceW Deehe MeerIeÇ efJenej keâjWies~

th
ieerle mebKÙee-33
ee
Yejlees oC[Jeod ØeCeceved ßeerjeceb Øeefle-

P
si
jece jeIeJe Yejlecesveb heeefn heeheeled heeefn~

ul
keâefueleueeIeJe Yejlecesveb $eeefn leeheeled $eeefn~~1~~

T
ri
efÛe$eketâšs ceeb efveJeemÙe ØeYees DeÙeesOÙeeb Ùeeefn~

Sh
cevee*dveeLe meceele=efJeefnles ve Keueg ®<eceeÙeeefn~~2~~

11
osJe Ùeefo veefn jesÛeles ceovegÛeefjleŠ hegjcesefn~

20
jece jepee YeJe ef$eueeskeäÙeeŠ ce”ueb YegefJe Oesefn~~3~~

ht
ig
cee ØeefnCeg ceeb oerveyevOees oerveleeb efJeogveerefn~

yr
›eâvolees efieefjOejmÙeeefhe YeJeešJeeR Øeuegveerefn~~4~~

op
C
Yeewceer- Deye Yejle oC[Jele ØeCeece keâjkesâ ßeerjece kesâ Øeefle keânles nQ-ns jece, ns jeIeJe! Fme Yejle keâes heehe
©
mes yeÛee ueerefpeS, yeÛee ueerefpeS~ ns nmleueeIeJe mes Ùegòeâ ØeYeg! Fme Yejle keâer leerveeW leeheeW mes j#ee keâerefpeS~ ns veeLe!
efÛe$eketâš ceW cegPes ØeJeeefmele keâjkesâ Deehe DeÙeesOÙee heOeejW Deewj kewsâkesâÙeer ceeB kesâ kegâke=âlÙeeW hej kegâÚ Yeer ›eâesOe ve keâjW~
nss osJe! Ùeefo Deehekeâes Ùen heLe ve Yeelee nes lees Deehe cesjs mesJekeâlJe ceW DeÙeesOÙee ÛeefueS~ ns ßeerjece! Deehe leerveeW
ueeskeâeW kesâ jepee yeveW he=LJeer keâe cebieue keâjW~ ns oerveyebOeeW! cegPes cele YesefpeS, cesjer oervelee keâes ve° keâerefpeS Deewj ›eâvove
keâjles ngS efieefjOej keâefJe keâer Yeer YeJeešJeer keâes keâeš [eefueS~
ieerle mebKÙee-34
ßeerjecees Yejleb Øeefle-
YejleYeõ cee efÛeòes me*diueeÙe~~
d .
ve
mceejb mceejb peveefveke=âleb Yees cee efJekeâuees efJeiueeÙe~
er
cee heefjleehÙe lehevekegâueceC[ve cevee*d ceveefme ceecueeÙe~~1~~
es
ieÛÚeÙeesOÙeeb efMejef<e heeogkesâ lJeb ceeefcekesâ efveOeeÙe~
R
s
jepÙeb MeeefOe meeefOekeâejb vÙekeäkeâejb meceb efJeneÙe~~2~~
ht
YeüeleYe&jle Yeele=YekeälÙee YeòeâŠ meleleb ceeb OÙeeÙe~
ig
R
efieefjOejefieje ieerlemeerleeefYejeceefcen ieerlewiee&Ùe~~3~~
ll
.A
Yeewceer- Deye ßeerjece Yejle kesâ Øeefle keânles nQ- ns Yejle-Yeõ! legce Deheves efÛeòe ceW iueeefve cele keâjes~ ceeB kesâ
s
kegâke=âlÙe keâe mcejCe keâj keâjkesâ efJekeâue neskeâj JÙeekegâue cele nesDees~ ns metÙe&kegâue kesâ DeeYet<eCe! heÚleeJee cele keâjes
ya
Deewj ceve ceW LeesÌ[e-mee Yeer og:Keer cele nesDees~ cesjer heeogkeâe keâes efmej hej ueskeâj DeÙeesOÙee peeDees Deewj meYeer
N
va
eflejmkeâejeW keâes ÚesÌ[keâj meeefOekeâej jepÙe Meemeve keâjes~ ns YewÙee Yejle! cegPes Yeele=-Yeefòeâ mes ner kegâMeue Yeòeâ yevekeâj
OÙeeve keâe efJe<eÙe yeveeDees Deewj cegPe ieerle meerleeefYejece keâes efieefjOej keâefJe keâer JeeCeer Éeje ieeÙes ngS ieerleeW mes efvejvlej
Se
ieeles jnes~
th
ee
ieerle mebKÙee-35
P
heeogkesâ ie=nerlJee YejleŠ ßeerjeceb Øeefle-

si
ul
jIegheles Ùeeefce hegjeR efve®heeÙeŠ~~

T
efkebâ keâlegË Mekeäveesefce veeLe heelekeâer ØekeâefšleeheeÙeŠ~

ri
Sh
efMejmeeosMeb JenVenn ØesÙes heeogkeâemeneÙeŠ~~1~~

11
efJeefOevee kegâpeveefvepe"jeppeefvelemlJeodJeveJeemeefveefceòeced~
20
efOe*d ceeb heeheceneketâheejb efkeâceeÕeemeÙes efÛeòeced~~2~~

ht
ÙeeJeoJeefOe les JeÛeŠ heeueÙeved ØeeCeeved ØeYees Oeefj<Ùes~

ig
yr
he§eeoveeueeskeâÙebmleJe heoceeEive ieefleb keâefj<Ùes~~3~~

op
FlÙegkeälJee meerleeefYejececeLe velJeeÓÙeesOÙeeb ÙeeleŠ~

C
ØeYegefJejnsCe cegceg<et& jeceheeogkeâeYÙeeb Jew $eeleŠ~~4~~

©
veefvo«eeces kegâšeR ke=âleJelees ieleex Jemeeflepee&lee~

YeCeefle efieefjOejes veefn ef$ekeâeues Yejlemecees YegeJf e Yeüelee~~5~~
Yeewceer- heeogkeâe «enCe keâjkesâ Yejlepeer Deye ßeerjece kesâ Øeefle keânles nQ-ns jIegheles! Deye ceQ GheeÙenerve neskeâj
ßeerDeÙeesOÙee pee jne ntB~ ns veeLe! ceQ keâj ner keäÙee mekeâlee ntB keäÙeeWefkeâ oes<eeW keâes Øekeâš keâjves Jeeuee ceQ heeheer ntB Deewj
heeogkeâe keâes ner meneÙekeâ ceevekeâj Deehekeâe DeeosMe efmej hej OeejCe keâjles ngS Deye ceQ Ûeue jne ntB~ efJeefOeJeMeeled og°
ceelee kesâ ieYe& mes pevce uesves kesâ keâejCe Deehekesâ JeveJeeme keâe efveefceòe yeves ngS cegPe heehe mecegõ keâes efOekeäkeâej~ ceQ
Deheves efÛeòe keâes keäÙee DeeÕeemeve otB? Deehekeâer JeeCeer keâe heeueve keâjles ngS Ûeewon Je<e& DeJeefOeheÙe&vle Deheves ØeeCeeW
keâes OeejCe keâ¤Biee~ Fmekesâ he§eeled Deehekesâ oMe&ve ve heekeâj Deefive ceW ØeJesMe keâj peeGBâiee~ Fme Øekeâej meerleeefYejece
d .
ßeerjece mes keânkeâj ßeerYejle DeÙeesOÙee keâes heOeejs~ ØeYeg kesâ efJejn ceW DeemeVe cejCe nesles ngS Yeer Yejlepeer keâer ßeerjece
ve
ÛejCeheeogkeâeDeeW ves j#ee keâj ueer~ vevoer «eece ceW kegâšer yeveekeâj veerÛes Keesoe ngDee Yet mesvee ieºe (Yetefce ceW Keesoer ngF&
er
es
iegheâe) Yejle peer keâe efveJeeme mLeueer yeveer~ efieefjOej keâefJe keânles nQ efkeâ Yejle kesâ meceeve leerveeW keâeueeW ceW, leerveeW
R
ueeskeâeW ceW keâesF& Yeüelee veneR nw~
s
ht
ieerle mebKÙee-36
ig
R
ceeC[Jeer mJeieleced-
ll
jeIeJees cewefLeueerue#ceCeeYÙeeb ÙegleŠ keâevle cee$ee efvejeiee§e efJeØeesef<ele-
.A
§e›eâJeleea hegjvojhegjb Øeeefhelees ns njs Üerceleer efkebâ uehesvceeC[Jeer~~1~~
s
ya
ÅeewÙe&oe keâce&veeMeeb meceemeeJeÙesled ieewÙe&oe efvepe&jeCeeb efJe<eb ÛÙeeJeÙesled~
N
veew§e heevLeeved Ùeoe heeLeefme ØeeJeÙesled ns njs Üerceleer efkebâ jhesvceeC[Jeer~~2~~
va
Se
Ùeefæ ceevÙee YeJesæJÙeJeešd Je<e&Ceb Ûesled #ecee Ùeeleg cevÙegb megogce&<e&Ceced~

pÙeeslmveÙee oerÙeles Ûesod iejekeâ<e&Ceb ns njs Üerceleer efkebâ ÛehesvceeC[Jeer~~3~~
th
ee
Ûesled megOeeoerefIe&keâe keâeueketâšb Jensled ÙeÅemeew MeerlejefMce§ekeâesjb onsled~

P
ogeuf e&ehf eb ueseK

f elegb Oeelee Ûesolg mensled ns njs Üerceleer efkebâ pehesvceeC[Jeer~~4~~
si
ul
DeeÙe&heg$ees Jeveeled keâesmeuee veeieleŠ heeogkeâemeVelees efieefjOejsMeb efßeleŠ~

T
veevoveerJeeefškeâe efJe<eheâueeslheeefoveer ns njs Üerceleer efkebâ JehesvceeC[Jeer~~5~~

ri
Sh
Yeewceer- ceeC[Jeer Deheves ceve ceW keân jner nQ-ßeerjeIeJe cesjs heefle keâer ceeB kewâkesâÙeer keâer n"-Oeefce&lee mes efvejhejeOe
11
nesves hej Yeer meerleepeer SJeb ue#ceCe peer kesâ meeLe JeveJeeme Yespe efoS ieS~ Ûe›eâJeleea Õemegj oMejLepeer Mejerj ÚesÌ[keâj
20
Fvõueeskeâ Ûeues ieS~ ns YeieJeeve ueppeeJeleer ceeC[Jeer! efkeâmekeâes keäÙee keâns? Ùeefo mJeie& kesâ DeefYeceeveer osJelee iebiee
kesâ yeoues keâce&veeMee keâes GlheVe keâjves ueie peeÙes Deewj Ùeefo osJeleeDeeW keâer ieew keâeceOesveg Dece=le ogiOe kesâ yeoues efJe<e
ht
ig
ÛegDeeves ueie peeS Deewj Ùeefo veewkeâe Ùeeef$eÙeeW keâes peue ceW [gyees os lees Fme efmLeefle ceW ueppeeJeleer ceeC[Jeer efkeâmekeâes
yr
keäÙee keâns? Ùeefo efnceeveer DeLee&led yehe&â kesâ mecetn mes Deefive keâer Je<ee& nesves ueie peeS Deewj Ùeefo mJeeYeeefJekeâ #eceeMeerue
op
he=LJeer YeÙebkeâj ›eâesOe keâj ues Deewj Ùeefo Ûevõcee keâer ÛeeBoveer Dece=le keâes ÚesÌ[keâj efJe<e keâe Deekeâ<e&Ce mJeerkeâej ues lees
C
ns njs! Ssmeer heefjefmLeefle ceW ceeC[Jeer keäÙee yeesues? Ùeefo Dece=le keâer yeeJeueer efJe<e keâes ØeJeeefnle keâjves ueie peeS Ùeefo
©
Ûevõcee Ûekeâesj keâes Yemce keâjves ueies, Ùeefo efJeOeelee ner cemlekeâ hej ogYee&iÙe keâer jsKee efueKeves keâe ceve yevee ues, lees
ns njs! Fme heefjefmLeefle ceW ceeC[Jeer efkeâmekeâe pehe keâjs? Deye cesjs DeeÙe&heg$e Yejle peer heeogkeâe peer keâes ueskeâj Jeve mes
ßeerDeJeOe heOeej DeeS nQ~ Jes efvejvlej heeogkeâepeer keâer hetpee keâj jns nQ Deewj efieefjOej keâefJe kesâ mJeeceer ßeerjece kesâ veece
™he ueeruee Oeece keâe efÛevleve keâjles ngS GvneR keâes DeeßeÙe yeveekeâj ØeeCeeW keâes jKeW ngS nQ~ Ùeefo vevoveJeve keâer
Jeeefškeâe efJe<eheâue keâes GlheVe keâj jner nes lees ns njs! ceeC[Jeer GmeceW efkeâmekeâe yeerpe yeesS~ ceeC[Jeer meye
ßeermeerleejece peer hej ÚesÌ[ jner nw~ heefjCeece cebieueceÙe nesiee~
GhemebnejMueeskeâŠ
FlLeb meerleeJejefJejnpeb leeheceeuecyeceevees
.
veefvo«eeces le®Cepeefšuees Jeukeâueer iele&MeeÙeer~
d
ve
ÙeeJeled efmevOegefÉiegCeMejoes ieerlemeerleeefYejeceb
er
es
jeceb OÙeeÙeVenn Yejlees YeefòeâYeJÙees JÙevew<eerled~~1~~
R
Yeewceer—Fme Øekeâej ßeermeerleeheefle jeceÛevõ kesâ efJejn mes GlheVe leehe keâes mJeerkeâej keâjles ngS Yeefòeâ kesâ keâuÙeeCe
s
ht
mes Ùegòeâ ßeerYejle vevoer«eece ceW le®Ce neskeâj Yeer pešeOeejCe keâjkesâ Jeukeâue JeŒe OeejCe efkeâS ngS Yetefce ceW Kegos ngS
ig
ieºs ceW MeÙeve keâjles ngS Ûeewon Je<e& keâer DeJeefOe ieerlemeerleeefYejece keâe mcejCe keâjles ngS efyelee efoÙes~
R
Fefle
ll
.A
s
ya
ieerleeÙeesOÙekeâefJejneuecyevees veece De°ce: meie&Š~~
N
va
Se
ieerleeÙeesOÙekeâeefJejneuecyeve veecekeâ De°ce meie& mecheVe ngDee~
th
ee
P
si
T ul
ri
Sh
11
20
ht
ig
yr
op
C
©
~~ßeer:~~
d .
ve
er
es
ieerleefÛe$eketâšceC[vees veece
R
s
veJeceŠ meie&Š
ht
ig
R
ce”ueeÛejCeced
ll
.A
cevoeefkeâveerkeâevevekegâ_peÛeejer
s
meerleeceveesÓjCÙejnesefJenejer ~
ya
Yeiveef$eketâšŠ
N
efßeleefÛe$eketâšŠ
va
ßeerjeIeJees ce”ueceeleveesleg~~1~~
Se
Yeewceer- Deye cenekeâefJepeer DeÙeesOÙeekeâeC[ kesâ meceeheve meie& keâe ØemleeJe keâjles ngS DeeMeerJee&oelcekeâ cebieueeÛejCe
th
GheefmLele keâjles nQ~ ceboeefkeâveer veoer kesâ leš hej efJejepeceeve Jeve kesâ kegâ_peeW ceW YeüceCe keâjves Jeeues meerleepeer kesâ
ee
ceve™he Jeve ceW Skeâevle efJenej keâjves Jeeues YeòeâeW kesâ leerveeW keâece, ›eâesOe, ueesYeelcekeâ ketâšeW keâes ve° keâjves Jeeues
P
ßeerefÛe$eketâš efJenejer jeIeJe mejkeâej nce meyekeâe cebieue keâjW~

si
ul
mevoYe&Mueeskeâew
T
ri
DeLe ieles Yejles Yejles hegjb

Sh
hegjhegjefvOeÇefJeJeCe&ke=âoeref[leŠ ~
11
jIegJejes jceÙeved pevekeâelcepeeced

20
megjmeefjledhegefueveeefve meceeßeÙeled~~1~~
ht
me efJepenej efJenejefJeOeeÛeCe-
ig
yr
§ejCepeeleškegâ_peie=ns<JeLe ~
op
JeefveleÙeeÓefveleÙeeÓefveleÙeeÓefveleŠ
C
megcevemeeb Jeefvelee efveleÙee efßeÙee~~2~~

©
Yeewceer- Fmekesâ Devevlej YeieJeod-YeeJe ceW efvejle Yejlepeer kesâ ßeerDeJeOe heOeej peeves hej hegjebieveeDeeW keâes
efJeJeCe& keâjves Jeeueer osJeJeOetDeeW kesâ Éeje mleglÙe YeieJeeve ßeerjece, pevekeâvebefoveer meerleepeer keâes jceeves kesâ efueS
mJeie&iebiee keâer Oeeje ceboeefkeâveer peer keâer lešeW keâe DeeßeÙe efueÙes~ Fmekesâ he§eeled osJeleeDeeW keâer JeefveleeSB efpevnW veneR
Øeehle keâj mekeâeR Deewj pees ßeerjece kesâ Deefleefjòeâ Deewj efkeâmeer heg®<e Éeje Øeehle veneR keâer pee mekeâeR leLee efpevneWves
ßeerjece kesâ Deefleefjòeâ Deewj efkeâmeer keâe mJehve ceW Yeer Devegieceve veneR efkeâÙee~ Ssmeer ÙegJeeJemLee mebheVe, ØeYeg ceW hetCe&
DevegjeieJeleer ßeermeerleepeer kesâ meeLe Deheveer ÛejCe mes Øekeâš ceboeefkeâveer peer kesâ lešeW hej efJejepeceeve kegbâpeie=neW ceW
efJenejkeâuee ceW kegâMeue YeieJeeve jece efJenej keâjves ueies~
.
ieerle mebKÙee-1
d
ve
er
es
efJenjefle efÛe$eketâšYegefJe jeceŠ~~
R
cevoeefkeâveer hegefuevekegâ_pes<eg JeeceefoefMe JeeefceleJeeceŠ~
s
ht
Deejeces efpeleefJeJegOeejeces ›eeref[leMelejeflekeâeceŠ~~1~~
ig
ceOeew ceOegceLeveceefnleceeOegjer ceoveceOegjheefjCeeceŠ~
R
ll
hejerjcYemebjcYeocYeefJeßecYeceveefmepeesood eceŠ ~~2~~
.A
oMeveJemeveMegefÛeÛe<ekeâmeceefhe&lemeerOegceesefoleMÙeeceŠ~
s
ya
cegòeânememegeJf eueemejemejmejef_peleoefÙelee #eeceŠ~~3~~
N
efkeâmeuekeâceueouekeâefuheleleuhemeceekeâefuheleefJeßeeceŠ~
va
peÙeefle ieerlemeerleeefYejecejecees efieefjOejeefYejeceŠ~~4~~
Se
Yeewceer- Deye mJeÙeb cenekeâefJe iee jns nQ-ßeerefÛe$eketâš keâer Yetefce hej ßeerjece efJenej keâj jns nQ~ Deheves Jeece
th
ee
Yeeie ceW efJejepeceeve DevÙe megboefjÙeeW keâes Yeer Øeefleketâue keâjves Jeeueer meerleepeer kesâ meeLe ceboeefkeâveer lešJeleea kegbâpeeW ceW
P
ßeerjece efJenej keâj jns nQ~ osJeleeDeeW kesâ GÅeeve keâes Yeer peerleves Jeeues, megboj GÅeeve ceW keâesefš-keâesefš jefle-keâece hej
si
efJepeÙe Øeehle efkeâÙes ngS ßeerjece efJenej keâj jns nQ~ Jemevle kesâ meceÙe ceOegmetove efJe<Ceg kesâ Éeje Yeer efpevekeâer ceeOegjer
ul
keâer hetpee keâer ieF& nw, efpevekeâe heefjCeece keâeceosJe kesâ efueÙes Yeer ceOegj nw, Ssmes ØeYeg Deeefuebieve kesâ ØeejbYe Éeje obYe kesâ
T
ri
efJeßeece mes Ùegòeâ Deueewefkeâkeâ Gvcegòeâ keâece keâuee mes mecheVe ßeerjece efÛe$eketâš ceW efJenej keâj jns nQ~ jecepeer
Sh
ovleeJeueer kesâ JeŒemJe™he DeOej™he heefJe$e hee$e mes meceefhe&le meerOeg jme Éeje cegiOeeveeefÙekeâe meerleepeer keâes ØemeVe
11
keâjves Jeeues Gvcegòeâ neme, MeesYeve Deewj ceÙee&efole efJeueeme leLee efvevÙeeveJes cenejemeeW keâer ëe=bKeuee mes, Jeve kesâ keäuesMe
20
mes ogye&ue efØeÙelecee meerleepeer keâe j_peve keâjles ngS ßeerefÛe$eketâš ceW efJenej keâj jns nQ~ heuueJe Deewj keâceueoue mes
jefÛele MewÙÙee hej efJeßeece keâjles ngÙes, efieefjOej keâefJe keâes Deevevo osves Jeeues ieerlemeerleeefYejece meowJe meYeer mes Glke=â°
ht
™he ceW efJejepe jns nQ~

ig
yr
efJeMes<e- Ùen ieerle nJesueer heæefle ceW efveyeæ nw~

op
ieerle mebKÙee-2
C
©
efJenjefle efÛe$eketâš Fn meerlee~~

DeefYejecesCe meceb jecesCe ØeeCeefØeÙeØesceØeleerlee~
cevoeefkeâveerueefueleleerjs<eg meceeefßeleYeeJeceYeerlee~~1~~
Deot<eCeeefßelekegâmegceYet<eCee ot<eCeefjhegùefo veerlee~
Kesueefle oefÙeleMegYee¿ce¿ceefOe™{e efJeveÙeefJeveerlee~~2~~
Oeelegjeiejòeâe”er ce=É”er melme”megveerlee~
cewefLeueÙeeieehetJe&ceÙelevegŠ JewefokeâOece&ØeCeerlee~~3~~
d .
leveg meg<eceeefpeleceveefmepeJeecee efØeÙeleceØeereflehejerlee~
ve
er
meewoeefceveermJeCe&JejJeCee& JeefCe&veer peieefle megØeerlee~~4~~
es
ßeerjeceb jceÙevleer oceÙevleer keâefueceueb hegveerlee~
R
jeceÛevõcegKeÛevõÛekeâesjer efJeuemeefle efieefjOejieerlee~~5~~
s
ht
Yeewceer- DeefYejceCe keâjeves Jeeues YeieJeeve ßeerjece kesâ meeLe, ØeeCeefØeÙe ØeYeg kesâ Øesce Deewj efJeÕeeme keâer hee$e
ig
R
meerleepeer Fmeer efÛe$eketâš ceW efJenej keâj jner nQ~ cevoeefkeâveer kesâ megboj lešeW hej efoJÙe YeeJeeW keâes Øeehle keâjkesâ efveYeeakeâlee
ll
mes meerleepeer efJenej keâj jner nQ~ meerleepeer efveoex<e nesleer ngF&, heg<heeW kesâ DeeYet<eCeeW mes mepeer ngF&, ot<eCe kesâ Me$eg ßeerjece
.A
kesâ ùoÙe ceW efJejepeceeve nesleer ngF&, efJeveÙe mes ØeefMeef#ele neskeâj megboj ue#eCeeW mes Ùegòeâ ßeerjece kesâ De¿ ceW DeefOe™Ì{
s
ya
neskeâj Kesue jner nQ~ meerleepeer kesâ meYeer Debie Deepe Oeeleg kesâ jbie mes jbie ieÙes nQ~ Jes melmebie kesâ YeeJe ceW efvejvlej ceive
N
jnleer nQ~ efceefLeueeheefle pevekeâ kesâ Ùe%e keâe DehetJe& heâue ner Gvekeâe Mejerj nw Deewj Jes Jewefokeâ-Oece& keâer j#ee kesâ efueÙes
va
ner DeeefJeYet&le ngF& nQ~ Deheves Mejerj keâer MeesYee mes keâeceosJe keâer helveer keâes peerleves Jeeueer Deewj ØeYeg keâer Øeerefle mes JÙeehle
Se
mJeCe& JeCe& Jeeueer efyepeueer pewmeer leLee ßes‰ Jee|CeveerÙeeW kesâ peiele ceW mecceeve Øeehle meerleepeer ßeerefÛe$eketâš ceW efJenej keâj
jner nQ~ ßeerjece keâes jceeleer ngF& keâefueÙegie kesâ ceue ve° keâjleer ngF& hejce heefJe$e JÙeefòeâlJe Jeeueer ßeerjece kesâ cegKeÛebõ
th
ee
keâer Ûekeâesjer, efieefjOej keâefJe Éeje ieeÙeer peeves Jeeueer pevekeâvebefoveer meerleepeer megMeesefYele nes jner nQ Deewj efJenej Yeer keâj
P
jner nQ~
si
ieerle mebKÙee-3
T ul
jceÙeefle megjecee jeceb ns efÛe$eketâšs Jemevleced~

ri
Sh
efJeßeceÙeefle megßeeceb ns pešepetšs uemevleced~~

11
cevoeefkeâveerleerjs jepeefVekegâ_pes meewjYemegekf eâueÙekeâefuelemegKeheg_pes~

20
MeceÙeefle oefÙelecekeâeceb ns efÛeòeMeeefvleb keâ<evleced~~1~~

ht
ue#ceCekeâefueleueIegueeIeJekegâšerjs ceueÙece_pegcee®lemegjefYeveoerveerj~s
ig
megKeÙeefle megefKeleefvepeejeceb ns cevob cevob nmevleced ~~2~~

yr
op
yeæJejJeengyeuueerØeeCeheeflekeâC"s ueyOenefjceveesceuueer jcesJe JewkegâC"s~

C
ce=[Ùeefle ce=[megØeCeeceb ns JevÙeJes<eb megmevleced~~3~~

©
YeeJeYeJÙeYee<eÙee YeJeb Ûe Yee<eÙevleer hegjefJeØeÙeesieJÙeLeeb ØeYeesvee&MeÙeefvle~

meoe ieerlemeerleeefYejeceb ns efieefjOejsMeb jmevleced ~~4~~
Yeewceer- Deepe efÛe$eketâš ceW efveJeeme keâj jns ßeerjece keâes Gvekeâer ØeeCeefØeÙee meerleepeer jcee jner nQ~ pešepetš mes
megMeesefYele nesles ngS ce=ieÙee mes ßeeble ßeerjece keâes meerleepeer efJeßeece keâje jner nQ~ Deeceü kesâ heuueJeeW mes peneB megKe
hegbpeerYetle nes jne nw, Ssmes ceboeefkeâveer leš hej efJejeefpele kegbâpe ceW efÛeòe keâer Meeefvle Ûeen jns ßeerjece kesâ ßece keâes meerleepeer
otj keâj jner nQ Deewj MeevlÙeefYeuee<eer ßeerjece keâes jcee jner nQ~ peneB ceueÙe kesâ ceOegj JeeÙeg Éeje ceboeefkeâveer keâe peue Yeer
megiebefOele keâj efoÙee ieÙee nw Ssmes ue#ceCe Éeje jefÛele megboj heCe&kegâšer ceW Deheves YeòeâeW keâes megKe osves Jeeues cevo-cevo
.
cegmkegâje jns ßeerjece keâes meerleepeer megKeer keâj jner nQ~ ØeYeg kesâ ceveesceefuuekeâe keâes Øeehle keâer ngF& JewkegâC"Jeeefmeveer jcee
d
ve
keâer YeeBefle Deheves ØeeCeheefle ßeerjece kesâ ieues ceW yeenguelee keâes [euekeâj ieueyeefnÙeeB oer ngF& meerleepeer efMeJe kesâ Éeje
er
ØeCele ßeerjece keâes ØemeVe keâj jner nQ~ Deheves YeeJe mes YeJÙe Yee<ee Éeje ØeYeg keâes Yeeef<ele keâjleer ngÙeer Deewj ØeYeg kesâ
es
veiej efJeÙeesie og:Ke keâes ve° keâjleer ngF& Deewj efvejvlej efieefjOej keâefJe kesâ mJeeceer DeeveboevegYeJe keâj jns ieerlemeerleeefYejece
R
ßeerjece keâes peevekeâerpeer Deevebefole keâj jner nQ~
s
ht
ieerle mebKÙee-4
ig
R
ceueÙemeceerjs cevoeefkeâveerleerjs efkeâmeueÙeheCe&kegâšerj~s
ll
.A
ceOegkeâjcegKejkeâjefcyeleketâpeefle keâesefkeâuece_peguekeâerjs~~
s
efJeefheves uemele meerleejeceew Oe=lecegefveJes<eew
ya
nefjnjMes<eew N
ÚefJeefveefvolejeflekeâeceew~~1~~
va
keäJeefÛeuuemevleew keäJeefÛeæmevleew keäJeefÛeõnes jceceeCeew~
Se
keäJeefÛeoefYeyeækeâC"Yegpeueeflekeâew Jevekegâ_peb ›eâceceeCeew~~2~~

th
keäJeefÛeo%eelemegKeecyegefOeceiveew efJemce=leheewjefJeÙeesieew~
ee
keäJeefÛeovegketâueocheleer veJÙeew keâefuelemejmemebÙeesieew~~3~~

P
si
keäJeefÛeoLe efkeâmeueÙemegceoueMeÙeves heefjßecesCe MeÙeeveew~

T ul
keäJeefÛeovegke=âlekeâesefkeâueekeâekeâueer keâefuhelece”ueieeveew~~4~~
ri
keäJeefÛeVeJeueJevemeg<eceeoMe&vecegefoleew peveeefYejeceew~
Sh
efieefjOejkeâefJeYeJeYeÙeb njvleew peieoieefJeheodefJejeceew~~5~~

11
20
Yeewceer- Deveskeâ YeücejeW kesâ megboj mJej mes mecegefnle Deewj ketBâpeles ngS keâesefkeâuee leLee leesleeW mes Ùegòeâ ceueÙecee™le
mes Pebke=âle ceboeefkeâveer leš hej heuueJe Deewj heòeeW mes yeveer ngF& kegâšer ceW cegefveJesMeOeejer YeieJeeve efJe<Ceg Deewj Mebkeâj kesâ
ht
ig
mJeeceer keâesefš-keâesefš jeflekeâeceeW keâes peerleves Jeeues ßeermeerleejecepeer efÛe$eketâš ceW efJejepe jns nQ~ keâneR megMeesefYele nesles
yr
ngS, keâneR nBmeles ngS, keâneR Skeâevle ceW jceCe keâjles ngS, keâneR ieueyeefnÙeeB [euekeâj kegbâpe ceW Oeerjs-Oeerjs Ûeueles ngS
op
ßeermeerleejece peer megMeesefYele nes jns nQ~ keâneR hej hegjpeveeW keâe efJeÙeesie Yetuekeâj De%eele megKemeeiej ceW [tyes ngS keâneR hej
C
veJeerve Devegketâue ocheleer ceOegjlece mebÙeesie mJeerkeâej keâj Jeve ceW MeesefYele nes jns nQ~ keâneR hej heefjßece mes Lekeâkeâj
©
heuueJe Deewj heg<he keâer MewÙÙee hej MeÙeve keâjles ngS keâneR hej keâesefkeâuee kesâ mJej keâe DevegkeâjCe keâjles ngS hejmhej
cebieueieeve keâjkesâ efJenej keâj jns nQ~ keâneR hej veJeerve Jeve keâer MeesYee keâes osKekeâj ØemeVe ngS YeòeâeW keâes Deevevo os jns
efieefjOej keâefJe kesâ YeJeYeÙe keâes njCe keâj jns peÌ[-ÛesleveeW kesâ efJeheefòe keâes ve° keâjves Jeeues ßeer efÛe$eketâš efJenejer
efJeneefjCeer pet ßeermeerleejece peer Jeve ceW megMeesefYele nes jns nQ~
ieerle mebKÙee-5
efJenjefle ßeerjIegJeerjmlešs cevoeefkeâvÙeeŠ~
ueeefueleue#ceCeJeerjmlešs cevoeefkeâvÙeeŠ~~
d .
ve
meerleeÓefYeJeefOe&leJeeceefJeYeeieŠ ~
er
ÛejCemejes®nMeJee&vegjeieŠ ~~
es
veJeueheÙeesOejMejerjmlešs cevoeefkeâvÙeeŠ~~ 1~~
R
s
ueefmeleefve<e”ueefueleMejÛeeheŠ ~
ht
cegevf ehešOejes Oe=lepešekeâueeheŠ~~
ig
R
meeiejieieveieYeerjmlešs cevoeefkeâvÙeeŠ~~2~~
ll
.A
velele®MeeKeeefÛe&leveJeveefueveÛejCeŠ ~
s
DeMejCeMejCeMeeruees YeerceYeÙenjCeŠ~~
ya
N
ÙeMeescegKejkeâesefkeâueeefuekeâerjmlešs cevoeefkeâvÙeeŠ~~3~~
va
cegefveJeÙe&leheŠheâueb ÙeesefiepeveOÙesÙeŠ~
Se
keâevleejkeâJe=voejkeâyegOeieCe%esÙeŠ ~~
th
efßeleMeerleueheefjceuemeceerjmlešs cevoeefkeâvÙeeŠ~~4~~
ee
DeeflejLees oMejLejepeefkeâMeesjŠ
P
meerleeJeoveÛee®ÛeefvojÛekeâesjŠ ~~
si
ul
keâefJe efieefjOejùoÙekegâšerjmlešs cevoeefkeâvÙeeŠ~~5~~

T
ri
Yeewceer- ßeermeerleejecepeer ceboeefkeâveer kesâ leš hej efJenej keâj jns nQ~ Jeerj ue#ceCe keâes ogueejves Jeeues ØeYeg
Sh
ceboeefkeâveer kesâ leš hej efJenj jns nQ~ meerleepeer kesâ Éeje efpevekesâ Jeece Yeeie keâe mecceeve ngDee nw Deewj efpevekesâ ÛejCeeW
11
ceW efMeJepeer keâe Yeer Devegjeie nw, Ssmes veJeerve yeeoue kesâ meceeve Mejerj Jeeues ßeerjece ceboeefkeâveer kesâ leš hej efJenej keâj
20
jns nQ~ megboj lejkeâme Deewj Oeveg<eyeeCe OeejCe efkeâS ngS, cegefvehešOeejer, pešepetš mes megMeesefYele, meeiej Deewj DeekeâeMe
ht
kesâ meceeve iebYeerj ßeerjece ceboeefkeâveer kesâ leš hej efJenej keâj jns nQ~ Pegkeâer ngF& Je=#e MeeKeeDeeW kesâ Éeje efpevekesâ veJeerve
ig
keâceue ÛejCe keâe DeÛe&ve efkeâÙee pee jne nw efpevekeâe Meerue DeMejCe MejCe nw leLee pees YeÙebkeâj YeJe YeÙe keâes njves
yr
Jeeues nQ Deewj efpevekesâ ÙeMe keâes keâesÙeue, Yeücej Deewj leesles iee jns nQ, Ssmes ßeerjece ceboeefkeâveer leš hej efJenej keâj jns nQ~
op
cegefveÙeeW kesâ lehemÙee kesâ heâuemJe™he ÙeesefiepeveeW kesâ OÙeeve kesâ efJe<eÙe, Jeve kesâ osJelee Deewj yegOepeveeW kesâ keâeve kesâ
C
efJe<eÙe yeves ngS ßeerjece Meerleue ceueÙemeceerj keâe DeeßeÙe keâjkesâ ceboeefkeâveer kesâ leš hej efJenej keâj jns nQ~ DeeflejLeer
©
oMejLe kesâ jepeefkeâMeesj, meerleecegKeÛevõ kesâ Ûekeâesj leLee efieefjOej keâefJe kesâ ùoÙe kegâšerj ceW efJejepeceeve ßeerjece
ceboeefkeâveer leš hej efJenej keâj jns nQ~
ieerle mebKÙee-6
uemeefle meerleejecees efiejew efÛe$eketâšs~
ue<eefle jeceejecees efiejew efÛe$eketâšs~~
meerleekeâC"keâvoueerkeâefueleyeengyevOees ~
cevoeefkeâveerlešs jecees jceles ceOegjyevOees~~
d .
ve
Jemeefle JeeceeJeecees efiejew efÛe$eketâšs~~1~~
er
keâeskeâkeâeskeâveoueeskeâMeeskeâßecenejer ~
es
ceevemece=Ceeuece_pegmejefmepeefJenejer ~~
R
s
Ûeueefle hetCe&keâecees efiejew efÛe$eketâšs~~2~~
ht
ig
oMeË oMeË ÙegieueMeesYeeb nefjCee nefjCÙeŠ~
R
Øeceesovles mheMeË mheMeË keâefjCeŠ keâefjCÙeŠ~~
ll
.A
peÙeefle keâvoMÙeecees efiejew efÛe$eketâšs~~3~~
s
leehemee: heefj›eepees cegefveJejefkeâMeesje~
ya
efieefjOejsMeJeoveÛevõÛe#egMÛekeâesje: N ~~
va
vÙemeefle vejueueecees efiejew efÛe$eketâšs~~4~~
Se
Yeewceer- ßeermeerleejece efÛe$eketâš ceW efJejepe jns nQ Deewj jecee DeLee&led meerleepeer keâes Deevebefole keâjves Jeeues ßeerjece
th
efÛe$eketâš heJe&le kesâ Øeefle uemeefle DeLee&led FÛÚgkeâ nes jns nQ~ meerleepeer kesâ keâC" ™he keâoueer hej Deheves yeengyevOe mes
ee
megMeesefYele DeLee&led ieueyeefnÙeeB [eues ngS ceOegj yevOeve keâes mJeerkeâej efkeâS ngS ßeerjece cevoeefkeâveer leš hej jce jns nQ
P
Deewj Jeeceyeecee DeLee&led Devegketâue helveer meerleepeer kesâ meeLe efÛe$eketâš ceW efveJeeme keâj jns nQ~ ÛekeâJes, keâceue Deewj
si
ul
mebmeej kesâ Meeskeâßece keâes njves Jeeues ceeveme mejesJej kesâ keâesceue ob[ Jeeues keâceue kesâ efJenejer hetCe&keâece ßeermeerleejece
T
efÛe$eketâš ceW efJeÛejCe keâj jns nQ~ Fme Øekeâej Ùegieue MeesYee keâes osKekeâj nefjve-nefjefveÙeeB SJeb ØeYeg keâes Út-Útkeâj neLeer
ri
Sh
Deewj nLeefveÙeeB Yeer ØemeVe nes jns nQ Deewj Ssmes yeeoue kesâ meceeve megboj ßeerjece efÛe$eketâš heJe&le hej efJepeÙeer nes jns nQ~
Fme Øekeâej lehemJeer, heefj›eepekeâ Deewj cegefvekegâceej Ùes meYeer efieefjOej keâefJe kesâ mJeeceer ßeerjece kesâ cegKeÛebõ kesâ Ûekeâesj
11
yevekeâj ves$eeW keâes OevÙe keâj jns nQ Deewj ceveg<Ùe-jlve ßeerjece efÛe$eketâš heJe&le hej Oeerjs-Oeerjs ÛejCe jKe jns nQ~
20
ieerle mebKÙee-7
ht
ig
ßeermeerlee mJeieleced-
yr
op
Denb JÙemcee<e&ceÙeesOÙeeb ÕeMegjOeece ce¢eb efÛe$eketâšes jesÛeles~

C
Denb veemcee<eË efceefLeueeb ceele=Oeece ce¢eb efÛe$eketâšes jesÛeles~~

©
Ùe$e cevoeefkeâveermegOeeceÙeerOeeje Jenefle~

Ùe$e ÛeevemetÙee leheesÓveueb ogefjleb onefle~~
Ùe$e KeieesÓefhe jšefle meerleejece me ce¢eb efÛe$eketâšes jesÛeles~~1~~

Ùe$e keâeceoŠ mekeâueMewueceCeer jepeles~
Ùe$e cegefvejef$emleheŠefMeKeeceefCeYeüe&peles~~
Ùe$e meeOeJees peheefvle jeceveece me ce¢eb efÛe$eketâšes jesÛeles~~2~~
Ùe$e leehemeemlehemÙeefvle mebefMele›elee~
d .
Ùe$e Ùeesefievees Ùeg_peles Ùeesieb mebÙecejlee~~
ve
er
Ùe$e efvelÙeb MeesYeeb Oeòes ÛelegOee&ce me ce¢eb efÛe$eketâšes jesÛeles~~3~~
es
Ùe$e lejJeesÓefhe le®Celeheefme megefmLeje~
R
Ùe$e meerleejece ÛejCeeef¿lee§e Øemleje:~~
s
ht
Ùe$e jeceYeefòeâYe&veefòeâ kegâoece me ce¢eb efÛe$eketâšes jesÛeles~~4~~
ig
R
Ùe$e MeeefvlejsJe je%eer efJeJeskeâes ve=hees~
ll
.A
Ùe$e JewjeiÙeb kesâmeefjCee efpeleŠ keâefueefÉhees~~
s
Ùe$e efieefjOejsMeØesceeueueece me ce¢eb efÛe$eketâšes jesÛeles~~5~~
ya
N
Yeewceer- meerleepeer Deheves ceve ceW keân jner nQ- ceQ Deheves Õemegjpeer keâe Oeece DeÙeesOÙee Yetue ieÙeer~ cegPes efÛe$eketâš
va
DeÛÚe ueielee nw~ ceQ Dehevee ceeFkeâe efceefLeuee Yeer Yetue ieÙeer, cegPes efÛe$eketâš Yeelee nw~ peneB cevoeefkeâveer keâer
Se
Dece=leceÙeer Oeeje yenleer jnleer nw, peneB DevegmetFÙee peer keâe lehe™he Deefive meYeer heeheeW kesâ heefjCeeceeW keâes peuee [euelee
nw, peneB he#eer Yeer meerleejece-meerleejece jšles nQ, Jen efÛe$eketâš cegPes yengle Yeelee nw~ peneB mechetCe& heJe&leeW kesâ efMejesceefCe
th
keâeceo (keâeceleeveeLe YeieJeeve) efJejepe jns nQ, peneB leheefmJeÙeeW kesâ efMeKee-ceefCe Deef$ecegefve osoerhÙeceeve nQ, peneB
ee
meeOegpeve jeceveece keâe pehe keâjles nQ, Jen efÛe$eketâš cegPes yengle Yeelee nw~ peneB ÂÌ{-›ele OeejCe keâjkesâ lehemJeerpeve
P
lehemÙee keâjles nQ, peneB Ùeesieerpeve OÙeeve, OeejCee meceeefOe ceW ueies ngS ÙeesieeYÙeeme keâjles nQ, peneB Ûeej Oeece
si
ul
DevegmetFÙee, mheâefškeâ efMeuee, ieghle ieesoeJejer, peevekeâer kegâC[ efoJÙe MeesYee heeles nQ, Jen efÛe$eketâš cegPes yengle Yeelee nw~
T
peneB Je=#e Yeer leer›e lehemÙee ceW megefmLej jnles nQ, peneB kesâ helLej Yeer meerleejecepeer kesâ ÛejCe-efÛeÖ mes Debefkeâle nQ, peneB
ri
Sh
jeceYeefòeâ mebmeej yebOeveeW keâes keâeš [eueleer nw, Jen efÛe$eketâš cegPes yengle efØeÙe ueielee nw~ peneB Meeefvle jeveer Deewj
efJeJeskeâ jepee nQ, peneB JewjeiÙe ™he efmebn ves keâefueÙegie™he neLeer keâes peerle efueÙee nw, peneB efieefjOej keâefJe kesâ ØeYeg
11
ßeerjece keâe Øesce ner meYeer meeOeveeW keâe jlve nw, Jen efÛe$eketâš cegPe meerlee keâes yengle efØeÙe ueielee nw~
20
ieerle mebKÙee-8
ht
ig
ue#ceCeŠ mJeieleced
yr
op
DevlejsCe ØeYet ßeermeerleejeceew ve mJeiee&sÓefhe ces jesÛeles~

C
DevlejsCe efJeYet efJeheoeb efJejeceew ve mJeieexÓefhe ces jesÛeles~~

©
veenb Jee_Úeefce heejces‰dÙeb he=‰b efoJeŠ~

veenb keâe*d#eeefce jmeeb veeefOehelÙeb YegJeŠ~~
DevlejsCe efJeÅegoId eveieewjMÙeeceew ve mJeieexÓefhe ces jesÛeles~~1~~

vees pevevÙew ve Ûeese|ceueeÙew mhe=nÙes keäJeefÛeod
ÙeewJejepÙeeÙe ve Ûeeslmeenb Je=nÙes mJeefJeled~
DevlejsCe efJeYeeefpelejeflekeâeceew ve mJeieexÓefhe ces jesÛeles~~2~~
Yeiveketâšef§e$eketâšesÓhÙeÙeesOÙeeÙeles ~
d .
vees keâoeefÛeved ceÙee jepÙemeewKÙeb OÙeeÙeles~
ve
er
DevlejsCe YetefjYegJeveueueeceew ve mJeieexÓefhe ces jesÛeles~~3~~
es
ceeleeefhelejew Ûe meerleejeIeJeew Jelmeueew~
R
ceeb heg$eerÙelees ue#ceCeb meoe meodyeueew~
s
ht
DevlejsCe efieefjOejveÙeveeefYejeceew ve mJeieexÓefhe ces jesÛeles~~4~~
ig
R
Yeewceer- Deye ue#ceCepeer Deheves ceve ceW keân jns nQ- ØeYeg ßeermeerleejecepeer kesâ efyevee cegPes mJeie& Yeer veneR Yeelee
ll
.A
leLee meJe&JÙeeheer, efJeheefòeÙeeW kesâ DeYeeJe mLeeve meerleejecepeer kesâ efyevee cegPes mJeie& Yeer veneR DeÛÚe ueielee~ ceQ
s
yeÇÿeueeskeâ veneR Ûeenlee Deewj ve ner mJeie&ueeskeâ keâe GÛÛeemeve~ ceQ heeleeuemegKe veneR Ûeenlee Deewj ve ner he=LJeer keâe
ya
mJeeefcelJe~ cegPes lees efyepeueer Deewj cesIe kesâ meceeve ieewjMÙeece meerleejecepeer kesâ efyevee mJeie& Yeer veneR Yeelee~ ceQ keâYeer Yeer
N
ceeB megefce$ee Deewj helveer Gefce&uee keâer mhe=ne veneR keâjlee Deewj ÙeewJejepÙe kesâ efueS Yeer Dehevee ceveesjepÙe keâYeer veneR
va
yeÌ{elee~ cegPekeâes lees Deheveer MeesYee mes keâjesÌ[eW jeflekeâece keâes peerleves Jeeues meerleejecepeer kesâ efyevee mJeie& Yeer veneR efØeÙe
Se
ueielee~ YeòeâeW keâe ef$eketâš ve° keâjves Jeeuee Ùen efÛe$eketâš Yeer cesjs efueÙes DeÙeesOÙee yeve ieÙee nw~ ceQ keâYeer Yeer jepemegKe
th
keâe OÙeeve veneR keâjlee~ Devevle keâesefš ueeskeâeW kesâ jlve meerleejecepeer kesâ efyevee cegPes mJeie& Yeer veneR Yeelee~ ßeermeerleejeIeJe
ee
JeelmeuÙe keâjves Jeeues cesjs ceelee-efhelee nQ, GvneR mes mevleeW keâes yeue efceuee nw Deewj Jes cegPe ue#ceCe keâes Dehevee heg$e ner
P
ceeveles nQ~ efieefjOej keâefJe kesâ ves$eeW kesâ megKeoelee Gve ßeermeerleejecepeer kesâ efyevee cegPes mJeie& Yeer veneR Yeelee nw~
si
ul
mevoYe&MueeskeâŠ
T
ri
jeceŠ Øeen uelee efØeÙes yengcelee mecYet<eÙevleer le®b

Sh
meerleesJeeÛe ueleeßeÙemle®jÙeb OevÙees ve Ûew<ee uelee~

11
meewefceef$eefve&peieeo jepeleg le¤ jejepÙeleeb Jew uelee

20
ÚeÙeeceehÙe ÙeÙeesŠ meowJe heefLekeâes ceescegÅeceeveesÓJeefle~~1~~

ht
ig
Yeewceer- Skeâ yeej ßeerjece ves megboj uelee mes Deeefuebefiele heg<he Je=#e keâes osKekeâj ßeermeerleepeer mes keâne- ‘‘efØeÙes!
yr
Ùes uelee yengle mecceeve hee$e nw pees Deheves Deeefuebieve mes Fme Je=#e keâer MeesYee yeÌ{e jner nw~ meerleepeer ves keâne- veneR
op
veeLe! OevÙeJeeo keâe hee$e lees Ùen Je=#e nw, pees efvejeOeej uelee keâes DeJeuebye os jne nw~’’ Fmekesâ he§eeled ner heefjmebJeeo
C
kesâ yeerÛe ceW ue#ceCe peer yeesue heÌ[s- ‘‘keâesF& yeele veneR, ØeYeg kesâ keâLeveevegmeej MeesefYele nesleer jns Ùen uelee Deewj YeeYeer
©
ceeB keâer FÛÚevegmeej meowJe osoerhÙeceeve jns Ùen Je=#e, efpeve oesveeW uelee Deewj Je=#e keâer ÚeÙee keâes heekeâj heefLekeâ efvejblej
ØemeVe neslee ngDee ØekeâeMeceeve neslee jnlee nw~’’
efJeMes<e- Fme Øemebie hej Skeâ oesne õ°JÙe nw-

‘‘jece keâne Oeefve yesefue Ùen, efmeÙe keânsG le® OevÙe~
ueKeve keânsG Oeefve heefLekeâ Ùen, efieefjOej cegefole DevevÙe~~’’
ieerle mebKÙee-9
keâLeÙeleeb heefLekeâmegYeeiÙeb YeJevleew~
d .
Ùeb megKeÙele§e ÚeÙeÙee efvelÙeb ›eleeflele¤ efJeuemevleew~~1~~
ve
er
ÛeC[jefMceIecee&le&ceveMeveb ßeevleceYeerefhmeleveerjced~
es
efJeßeceÙelees ÙeceehÙe efkeâmeuemeÛÚeÙeeb efMeefMejmeceerjced~~2~~
R
DevÙeesvÙeb mecehÙe& ëe=”ejb efceLees ceefnleceeOegÙeez~
s
ht
heefLe heefLe heefLekeâcenes ce=[Ùevleew ®efÛejjefmekeâjmeOegÙeez~~3~~
ig
R
OevÙeeefJeceew ocheleer efoJÙeew ue#ceCemegKeheefjCeeceew~
ll
.A
jeleeb meodYÙeŠ meoe cegob efßeleefieefjOejùoÙeejeceew~~4~~
s
Yeewceer- ue#ceCepeer keânves ueies- ‘‘ns YeeYeer ceeB Deewj ns yeÌ[s YewÙee jeIeJe! Deehe oesveeW Gme heefLekeâ kesâ
ya
N
meewYeeiÙe keâer ÛeÛee& keâjW, efpemekeâes MeesefYele nesles ngS uelee Deewj Je=#e Deheveer ÚeÙee mes efvejblej megKeer keâjles jnles nQ~
va
metÙe&veejeÙeCe keâer efÛeueefÛeueeleer Oethe mes JÙeekegâue YetKes, Lekesâ Deewj peue kesâ efueÙes hÙeemes efpeme heefLekeâ keâes heuueJeeW
Se
keâer ÚeÙee Deewj Meerleue JeeÙeg Øeoeve keâjkesâ, Ùes uelee Deewj Je=#e efJeßeece osles jnles nQ~ OevÙe nQ, Ùes uelee-Je=#e DeodYegle
jefmekeâ Deewj jme kesâ Oegjerve leLee Skeâ otmejs mes mecceeefvele ceeOegÙe& Jeeues DeodYegle veeefÙekeâe-veeÙekeâ pees Skeâ otmejs keâe
th
ee
ëe=bieej keâjles ngÙes ØelÙeskeâ ceeie& ceW heefLekeâ keâes megKeer keâjles jnles nQ~ Ùes OevÙe nQ, uelee Je=#e kesâ meceeve, ue#ceCe kesâ
P
megKe kesâ heefjCeece™he Deueewefkeâkeâ ocheleer~ Ùes ner ßeermeerleejecepeer uelee Je=#e keâer YeeBefle efieefjOej keâefJe kesâ ùoÙe™he
si
yeieerÛes ceW efJejepeceeve jnkeâj mebleeW keâes meowJe megKe osles jnW~
T ul
ieerle mebKÙee-10
ri
Sh
efkebâ Ûe-
11
jeceb ßeermeerleeefYejeceb nes efÛe$eketâšes efyeYeefle&~

20
meleeb cees#eOecee&Le&keâeceb nes efÛe$eketâšŠ efheheefle&~~

ht
efJeYeüvcetefOve& cevoeefkeâveeR ce=[ceewefueceeueeced~

ig
megOeeOeJeueOeejeOejeb ùleceesnpeeueced~~
yr
op
jeceb mepeueIeveMÙeeceb nes efÛe$eketâšes efJeYeefle&~~1~~

C
efveIvevketâšoMe&vesve ve¸Ceeb ef$eefJeOeleeheced~

©
ØeIvevheebMegmesJevesve heelekeâkeâueeheced~~
jeceb ueeskeâueefueleueueeceb nes efÛe$eketâšes efyeYeefle&~~2~~
DeMveved OeeceOeeJevessve efJe<eÙeevegjefòeâced~

heg<CeVeeceefÛevlevesve meerleejeceYeefòeâced~~
jeceb jecejeceb jeceejeceb nes efÛe$eketâšes efyeYeefle&~~3~~
efJeÕeefJeefheveÛet[eceefCeOe&vÙeef§e$eketâšŠ ~
meJe&efoJÙeleerLee&«eCeerie&CÙeef§e$eketâšŠ ~~
d .
jeceb keâefJeefieefjOejeefYejeceb nes efÛe$eketâšes efyeYeefle&~~4~~
ve
er
Yeewceer- Deewj Yeer- ‘‘Dene! meerleeefYejece ßeerjece keâes efÛe$eketâš OeejCe keâj jne nw Deewj mebleeW kesâ cees#e, Oece&,
es
DeLe&, keâece keâes efÛe$eketâš hetCe& keâj jne nw~ Deheves cemlekeâ hej Dece=le kesâ meceeve OeJeue-Oeeje keâes OeejCe keâjleer ngF&
R
ceesn-peeue keâes ve° keâjves Jeeueer efMeJepeer kesâ cegkegâš kesâ ceeueemJe™he ceboeefkeâveerpeer keâes ce<lekeâ hej OeejCe keâjlee
s
ht
ngDee Ùen efÛe$eketâš cesIe MÙeeceue ßeerjece keâes Yeer OeejCe keâj jne nw~ efMeKejeW kesâ oMe&ve mes ceveg<ÙeeW kesâ leerveeW leeheeW keâes
ig
ve° keâjlee ngDee, Oetue kesâ mesJeve cee$e mes heehemecetneW keâes Yeer otj keâjlee ngDee, mebmeej kesâ ueefuelejlve ßeerjece keâes Yeer
R
ßeerefÛe$eketâš OeejCe keâj jne nw~ Oeece keâer OeeJevee keâjves mes efJe<eÙeeW keâer Devegjefòeâ keâes meceehle keâjlee ngDee Deewj
ll
.A
YeieJeVeece kesâ efÛebleve mes ßeermeerleejece Yeefòeâ keâes heesef<ele keâjlee ngDee Ùen efÛe$eketâš hejMegjece peer keâes jceeves Jeeues
s
ßeermeerleepeer keâes Deevebefole keâjves Jeeues ßeerjece keâes OeejCe keâj jne nw~ efÛe$eketâš mebhetCe& JeveeW keâe ÛetÌ[eceefCe nw Deewj
ya
Ùener efÛe$eketâš mebhetCe& leerLeeX keâe Yeer De«eieCÙe nw keäÙeeWefkeâ Ùener efÛe$eketâš efieefjOej keâefJe keâes Deevebo osves Jeeues
N
YeieJeeve jece keâes Deheveer GhelÙekeâe Deewj DeefYelÙekeâe ceW OeejCe keâj jne nw~
va
efJeMes<e- Ùen ieerle yeIesueer ueeskeâOegve ceW efveyeæ nw~
Se
ieerle mebKÙee-11
th
ee
Jeemevleer meKeer ieeÙeefle-

P
mejmemeceerjs heÙeefmJeveerleerjs heuueJeheCe&kegâšerj~s

si
ul
ceefojceOegjceOegjcegKejceOegkeâjveerjpeveerjpeveerjs ~
T
ri
efJenjefle nefjjefOeJeveb Jemevles

Sh
Deejeces jceles jecees jeceejeceesÓefYeefoievles~~

11
keâuejmeeueefkeâmeueÙemegefveueÙekeâesefkeâueekeâekeâueerheg_pes
20
jefleheeflemegKecegKeefjleKeiekegâuece=ogceueÙeceeueleerkegâ_pes ~~1~~
ht
DeJeefvemegleekegâÛekeâueMemejmekeâj®nefJejefÛeleheešerjŠ ~
ig
yr
Ûegcyeved JeOetJeoveceLeceoÙevceoveb efveOegJeveOeerjŠ~~2~~

op
megKeejcYeJejhejerjcYeØemJesefoleheguekeâMejerjŠ ~
C
meceeheerleoefÙeleeOejmeerOegmegOeŠ MeleefmevOegieYeerjŠ~~3~~
©
YeewceerYeJÙeYeeiÙeefceJeYeeueb keâevleekeâcevekeâheesueced~
ceveefMMeueeefleuekesâve efleuekeâÙeved kegâJe&ved mJeceveesÓueesueced~~4~~
efvepekeâjefÛeleke=âlekegâmegceYet<eCewpe&vekeâmegleeëe=”ejced ~
efJeoOeevees efveoOeevemlemÙee Je#eefme YegpeJejnejced~~5~~
ÛejCeeueòeâkeâceefnlevethegjb ce=oug ekegâmegcekesâÙetjced~
heefjOeeheÙeved veÙeveÙeesj_peved ßegeflehetjb megKehetjced~~6~~
efÛe$eketâšceC[veb ceveefme ce=[Ùele jeceb menmeerleced~
d .
YeJeYeÙeefvejÙevegòeces ieeÙele efieefjOejieerlemegieerleced~~7~~
ve
er
Yeewceer- Deye Jeemevleer meKeer iee jner nw-‘‘Denes! jmeceÙe JeeÙeg mes Ùegòeâ heÙeefmJeveer peer kesâ leš hej heuueJe
es
Deewj heòeeW mes efveefce&le kegâšer ceW celeJeeues ceOegj-ceOegj iegbpeve keâjves Jeeues, YeücejeW mes megMeesefYele, keâceueeW mes Deuebke=âle
R
efvece&ue peue mes mebheVe, Jemevle $e+leg ceW ßeernefj YeieJeeve jece efÛe$eketâš Jeve ceW efJenej keâj jns nQ~ mebhetCe& efoievleeW kesâ
s
ht
efueÙes Devegketâue Jemevle ceW meerleepeer keâes jceeles ngÙes ßeerjece heÙeefmJeveer leš hej ueies ngÙes GÅeeve ceW jce jns nQ~ megvoj
ig
Deeceü heuueJe kesâ megboj YeJeve ceW keâesÙeueeW keâer JeeCeer mes megMeesefYele Deewj keâece kesâ efce$e Jemeble keâes megKeer keâjves Jeeues,
R
yeesue jns heef#eÙeeW mes megMeesefYele Deewj ceueÙeeefveue mes JÙeehle ceeueleer uelee kesâ kegbâpe ceW ßeernefj efJenej keâj jns nQ~
ll
.A
jnmÙe efJenej ceW kegâMeue ßeerjece Yetefceveefvoveer meerleepeer kesâ Je#ees®n hej jesceebefÛele neLe keâer DebiegefueÙeeW mes heešerj keâer
s
jÛevee keâjles ngÙes efØeÙelecee meerlee peer kesâ cegKe keâes Ûetceles ngÙes Deewj Gvemes mebÙeesieelcekeâ keâece keâes Deewj Godoerhle keâjles
ya
ngÙes ßeerefÛe$eketâš Jeve ceW efJenej keâj jns nQ~ DeejcYe ceW Yeer megKeØeo ßes‰ Deeefuebieve mes hemeerves-hemeerves ngÙes hegueefkeâle
N
va
Mejerj Jeeues efØeÙelecee meerleepeer kesâ DeOejemeJe-megOee keâe hetCe& ™he mes heeve efkeâÙes ngÙes Deewj Deveble meeiejeW kesâ meceeve
Se
iecYeerj ßeerjece efÛe$eketâš Jeve ceW efJenej keâj jns nQ~ he=LJeerheg$eer meerleepeer kesâ keâuÙeeCeceÙe YeeiÙemJe™he cemlekeâ keâes
Deewj efØeÙelecee kesâ megboj keâheesue keâes ceveŠefMeuee kesâ efleuekeâ mes efleuekeâebefÛele keâjles ngÙes Deewj meerleepeer ceW ner Deheves
th
ee
ceve keâes efve§eue keâjles ngÙes, ßeerjece efÛe$eketâš ceW efJenej keâj jns nQ~ Deheves neLe mes Ûegves ngÙes Deewj GvneR kesâ Éeje yeveeÙes
P
ngÙes megboj heg<heceÙe DeeYet<eCeeW mes pevekeâveefvoveerpeer keâe ëe=bieej keâjles ngÙes Deewj GvneR kesâ Je#e hej Deheveer nej pewmeer
si
YegpeeDeeW keâes jKes ngÙes ßeerjece efÛe$eketâš Jeve ceW efJenej keâj jns nQ~ meerleepeer kesâ ÛejCeeW ceW ceneJej Deewj heg<heeW mes
ul
jefÛele vethegj leLee YegpeeDeeW ceW keâesceue heg<he efveefce&le kesâÙetj OeejCe keâjeles ngÙes veÙeveeW ceW keâeceOesveg kesâ Ieer mes efveefce&le
T
metjcee ueieeles ngÙes leLee keâeveeW ceW megKehetCe& kegbâ[ue OeejCe keâjeles ngÙes ØeYeg ßeer efÛe$eketâš ceW efJenej keâj jns nQ~ Fme
ri
Sh
Øekeâej efÛe$eketâš kesâ ëe=bieej mJe™he meerleemeefnle ßeerjece keâes megKeer keâjes Deewj YeJemeeiej kesâ YeÙe leLee vejkeâ keâes ve°
11
keâjves kesâ efueS efieefjOej keâefJe kesâ Éeje ieeÙes ngÙes megboj ieerleeW keâes ieeDees~ Ùener legce meYeer ßeerjeceYeòeâeW kesâ efueÙes cegPe
20
meerleemeefKe Jeemebleer keâe efveoxMe nw~

ht
ieerle mebKÙee-12
ig
yr
efJenjefle nefjef§e$eketâšs ns Yetefceheg$eercegheÙeeÙe Yetefceheg$eercegheÙeeÙe~~

op
ueleekegâ_peie=ns jeceŠ meerleeb ëe=”ejÙeved veKeefMeKeefvemeie&jcÙeeb efvelejeb efvenejÙeved~

C
efJenjefle keâefuelekeâCe&ketâšs ns meerOegmeejIeb efveheeÙe meerOegmeejIeb efveheeÙe~~1~~

©
Deeueòesâve ÛejCeveefueveveKepeeleb j_peÙeved heešueheÙeespeYeevegYeewceceob Ye_peÙeved~

efJenjefle megJeCe&mJeCe&ketâšs ns YeewcÙeeb ceveŠ meefVeOeeÙe YeewcÙeeb ceveŠ meefVeOeeÙe~~2~~
jÛeÙeVegjes®nÙeesef§e$eefÛe$ehe$ekebâ meÛeÙeved ceveesYeJecevees%eMeeŒemet$ekeâced~

efJenjefle efJeefÛe$eJeCe&ketâšs ns meJe&ogŠKeb heefjneÙe meJe&ogŠKeb heefjneÙe~~3~~
kegâmegceÛevõnejb MevewŠ keâC"s efveOeeheÙeved keâCe&Ùees§e keâefCe&keâejkegâC[ues efJeOeeheÙeved~
efJenjefle uemel<e[Ce&ketâšs ns keâefJeefieefjOejmegKeeÙe keâefJe efieefjOejmegKeeÙe~~4~~
Yeewceer- Jeemevleer efheâj ieeleer nw- Denes! Yetefceheg$eer meerleepeer kesâ meceerhe peekeâj ßeernefj efÛe$eketâš ceW efJenej keâj
d .
ve
jns nQ~ ueleekegâbpe ie=n ceW meerleepeer keâe ëe=bieej keâjles ngÙes mJeYeeJe mes megbojer pevekeâveefvoveerpeer keâes veKe mes efMeKee-
er
heÙe&vle met#celee mes efvenejles ngÙes, keâceeX keâes meceehle keâjves Jeeues ßeerefÛe$eketâš ceW meerleepeer kesâ DeOejemeJe keâe heeve
es
keâjkesâ ßeerjece efÛe$eketâš ceW efJenej keâj jns nQ~ ceneJej mes meerleepeer kesâ ÛejCekeâceueeW kesâ veKeeW keâes jBieles ngÙes, Fmeer
R
yÙeepe mes iegueeye, keâceue, metÙe& SJeb cebieue kesâ ceo keâes Ûetj keâjles ngÙes ßeerjece pevekeâveefvoveerpeer ceW ceve keâes megefmLej
s
keâjkesâ megboj JeCe& Jeeues mJeCe&ketâš hej efJenej keâj jns nQ~ meerleepeer kesâ Je#ees®neW hej Ûevove mes megboj efÛe$ehe$ekeâ keâer
ht
jÛevee keâjles ngÙes Deewj Fmeer yeneves mes keâeceMeeŒe kesâ cevees%e met$eeW keâer jÛevee keâjles ngÙes ßeerjece Dehevee mechetCe& og:Ke
ig
R
Yetuekeâj efJeefÛe$e JeCe& Jeeues efÛe$eketâš hej efJenej keâj jns nQ~ meerleepeer kesâ keâC" ceW Deheves Éeje efveefce&le heg<he Ûebõnej
ll
OeejCe keâjeles ngÙes Deewj Gvekesâ keâeveeW ceW keâefCe&keâej heg<he keâe kegbâ[ue henveeles ngS ßeerjece heeÙee ngDee jepÙe ÚesÌ[keâj
.A
<eÌ[#ej jececeb$e pehemecetn mes megMeesefYele efÛe$eketâš ceW efJenej keâj jns nQ~ efØeÙeepeer kesâ keâceueves$eeW keâes MÙeeceue Debpeve
s
ya
mes Debefpele keâjles ngS SJeb efJemJemle meerleepeer keâes Deheveer yeenguelee ceW uehesšles ngS ßeerjece efieefjOej keâefJe kesâ megKe kesâ
efueÙes megboj Yeefòeâ™he<eÌ[Ce& ketâš ceW ßeerjece efJenej keâj jns nQ~
N
va
ieerle mebKÙee-13
Se
efJenjleŠ meerleejIegJeerjew ceefnlecevoeefkeâveerleerjs~~

th
ee
DevÙeesvÙekeâC"yeæJejyeengueeflekeâew megjefYeleefMeefMejmeceerjs ceefnlecevoeefkeâveerleerj~s ~1~~

P
efvejeJeejCeveefueveÛejCeke=âleheeoÛeejew keâefueleJeefueleJeeveerjs ceefnlecevoeefkeâveerleerj~s ~2~~

si
efJeefnleefJeefJeOeefJeOeefJeMeoefJenejew ceefC[lecegevf eÙeeseif eOeerjs ceefnlecevoeefkeâveerleerj~s ~3~~

T ul
hejmhejb uemevleew nmevleew uemevleew veerjpeefvece&ueveerjs ceefnlecevoeefkeâveerleerj~s ~4~~

ri
Sh
nejb nejb nefjCeew njer n<e&Ùevleew efieefjOejùoÙekegâšerjs ceefnlecevoeefkeâveerleerj~s ~5~~

11
Yeewceer- ßeermeerlee SJeb jIegJeerjpeer hetpeveerÙe ceboeefkeâveerpeer kesâ leš hej efJenej keâj jns nQ~ Skeâ-otmejs keâes
20
ieueyeefnÙeeB [eues ngÙes megiebefOele Meerleue JeeÙeg mes Ùegòeâ ceboeefkeâveer leš hej meerleejecepeer efJenej keâj jns nQ~ megboj uelee
pewmes cegÌ[s ngÙes yesleeW mes Ùegòeâ ceboeefkeâveer leš hej hevener mes jefnle ÛejCekeâceue mes efJeÛejCe keâjles ngS meerleejecepeer
ht
ig
efJenej keâj jns nQ~ ÙeesefieÙeeW Deewj Oeerj cegefveÙeeW mes megMeesefYele ceboeefkeâveer leš hej Deveskeâ Øekeâej keâer efJenej ef›eâÙeeDeeW
yr
keâes mecheVe efkeâÙes ngÙes Deye Yeer meerleejecepeer efJenej ner keâj jns nQ~ Oetue mes jefnle efvece&ue peue Jeeues ceboekeâveer leš hej
op
Skeâ otmejs mes yeele keâjles ngÙes, nBmeles ngÙes, megMeesefYele nesles ngÙes meerleejecepeer efJenej keâj jns nQ~ nefjCe Deewj nefjCeer kesâ
C
meceeve hejyeÇÿe hejceelcee ™he obheleer meYeer keâes ØemeVe keâjles ngÙes, efieefjOej keâefJe kesâ ùoÙe kegâšerj ceW efJenej keâj jns
©
nQ~
efJeMes<e- Ùen ieerle veÛeejer Oegve ceW efveyeæ nw~
ieerle mebKÙee-14
efÛe$eketâšefieefjefJeefÛe$eie£jefvePe&jheefJe$ecenerùoÙenejmegjveoer heÙeefmJeveer~~1~~
efJeueefmeleue#ceCeueueeceueeskeâueesÛeveeefYejecejeceJeeceJeececeweLf eefueceveefmJeveer~~2~~
keâefuelejeIeJeereJf enejmegOeeOeJeueOeJeueOeejceppevenlemeceueYeejYejlejefmJeveer~~3~~
.
megjefYeefMeefMejMegeÛf emeceerjcegKeefjleKeieefhekeâmegkeâerjceefojceOegjceOegheOeerjcegevf ecenefmJeveer~~4~~
d
ve
efieefjOejefieefjieerÙeceevemegpeveveÙeveveerÙeceevejeceÛejCemejes®njpeesÙeMeefmJeveer~~5~~
er
es
Yeewceer- Deye cenekeâefJe OeÇgheo ceW heÙeefmJeveer keâe JeCe&ve Øemlegle keâj jns nQ-efÛe$eketâš heJe&le hej efJeefÛe$e Jeve
R
Deewj PejveeW mes heefJe$e he=LJeer keâer ùoÙe nej yeveer ngÙeer osJeveoer heÙeefmJeveerpeer efJejepe jner nQ~ peneB ue#ceCepeer kesâ efueÙes
s
jlvemJe™he mebmeej kesâ ves$eeW keâes Deevebo osves Jeeues ßeerjece keâer heefJe$e Oece&helveer ceveefmJeveer cewefLeueer megMeesefYele nes jner
ht
ig
nQ~ Jen heÙeefmJeveer jeceefØeÙee meerleepeer kesâ efJenej mes Ùegòeâ leLee Dece=le pewmeer OeJeue Oeeje mes mecheVe mveeve cee$e mes
R
ceueYeej keâes ve° keâjves Jeeues Deueewefkeâkeâ Jesie mes mecheVe nQ~ pees Meerleue, cebo, megiebOe JeeÙeg mes Ùegòeâ, keâesÙeue, leesles
ll
.A
Deeefo heef#eÙeeW keâes cegKeefjle keâjves Jeeueer, celeJeeues YeücejeW kesâ iegbpeej mes cegefveÙeeW keâes ceneslmeJe Øeoeve keâjves Jeeueer nQ~
efieefjOej keâefJe keâer JeeCeer ceW ieeÙes peeles ngÙes Deewj meppeveeW kesâ veÙeveeW ceW efveJeeme keâjves Jeeues ßeerjeceÛebõpeer kesâ
s
ya
ÛejCekeâceue keâer Oetefue kesâ ÙeMe mes heefJe$e nes jner nQ~
va
Se
meerlee ßeerjeceb Øeefle-

th
DeeÙe&heg$e le$e YeJelewJe meekebâ ÙeLee mJeef§e$eketâšsÓefhe jces~~

ee
cevoeefkeâvÙeeb cegoe ef$ekeâeueb YeJelee men mebmveeefce~

P
si
megOeemeceeveb keâvocetueheâueMeekebâ Jee DeMveeefce~~

T ul
jepeheg$e le$e YeJelewJe meekebâ ÙeLee mJeef§e$eketâšsÓefhe jces~~1~~

ri
keâeceoefieefjb meceb meevevob YeJelee heefj›eâceeefce~

Sh
yeæYeJeodieueÛee®Yegpeuelee Jeefvelee Jeveb Yeüceeefce~~

11
20
Yetheheg$e le$e YeJelewJe meekebâ ÙeLee mJeef§e$eketâšsÓefhe jces~~2~~

oMeË oMeË efJeefhevemecheob mJeeheoceevevoeefce~
ht
ig
Jeves Jemevleer keâesefškeâesefšmegjhegjesÓhÙenb efvevoeefce~~

yr
op
cew$eheg$e le$e YeJelewJe meekebâ ÙeLee mJeef§e$eketâšsÓefhe jces~~3~~

C
YeJelee meceb keâšsÓefhe ceoveMewÙeeJeled megKeb MeÙesÓnced~

©
meerlee megjheefleie=nJeled kegâšŸeeb efieefjOejØeYegb ßeÙesÓnced~~

Mee›eâheg$e le$e YeJelewJe meekebâ ÙeLee mJeef§e$eketâšsÓefhe jces~~4~~
Yeewceer- Deye meerleepeer ßeerjece keâes mebyeesefOele keâjkesâ keânleer nQ- ns DeeÙe&heg$e! DeeojCeerÙe Deehekesâ meeLe ceQ
efÛe$eketâš ceW Yeer meekesâleueeskeâ keâer YeeBefle ner jce jner ntB Deewj jceleer jntBieer~ ceQ Deehe kesâ ner meeLe ceboeefkeâveer ceW leerve
yeej mveeve keâjleer ntB Deewj Deehekesâ ner meeLe Dece=le kesâ meceeve mJeeefo° keâvo-cetue, heâue Deewj Meekeâ Kee uesleer ntB~ ns
jepeheg$e! Deehekesâ meeLe ceQ efÛe$eketâš ceW Yeer mJeie& kesâ meceeve jceleer ntB~ ceQ Deehekesâ ner meeLe keâeceoefieefj keâer Deevebo mes
heefj›eâcee keâjleer ntB Deewj Deehekesâ ieues ceW neLe [euekeâj efveŠmebosn Jeve ceW YeüceCe keâjleer ntB~ ns Yethe kesâ heg$e! Deehekesâ
.
meeLe ceQ mJeie& keâer YeeBefle efÛe$eketâš ceW jceleer nttB~ Fme Øekeâej Jeve keâer mebheefòe Deewj heMegOeve keâes osKekeâj ceQ yengle ØemeVe
d
ve
nesleer ntB~ Jeve ceW jnleer ngÙeer ceQ keâjesÌ[eW-keâjesÌ[eW DecejeJeefleÙeeW keâer Yeer efvevoe keâjleer ntB~ ns metÙe& kesâ iees$e ceW Øekeâš
er
ØeYeg! Deehekesâ meeLe ceQ efÛe$eketâš ceW Yeer mJeie& keâer YeeBefle jntBieer~ Deehekesâ meeLe MewÙÙee ner keâer YeeBefle ceQ kegâMe keâer ÛešeF&
es
hej meesGBâieer~ ceQ meerlee kegâšer ceW Fvõueeskeâ keâer keâuhevee keâjkesâ ßeerjece keâe ßeÙeCe keâ¤Bieer~ ns Fvõ kesâ efce$e kesâ heg$e
R
ßeerjeIeJe! Deehekesâ meeLe jnkeâj ceQ efÛe$eketâš ceW mJeie& keâer YeeBefle jn uetBieer~
s
ht
ieerle mebKÙee-16
ig
R
ßeerjeceŠ meerleeb Øeefle-
ll
.A
meerles meeOeË le$e YeJelÙee efJeefheveb mJeefjJe jesÛeles ces~~
s
ya
megjhegjeÙeles efkeâue keâevleejb Øeke=âefleYeeefceveerefßelemegKemeejced~
N
Øeerles meekebâ le$eYeJelÙee efJeefheveb mJeefjJe jesÛeles ces~~1~~
va
Fn Keiece=iee: heefjpeveeÙevles Oe=leveieveiee:hegjpeveeÙevles~
Se
mheâerles meceefcen le$e YeJelÙee efJeefheveb mJeefjJe jesÛeles ces~~2~~

th
ee
Me›eâmeoveefceJe heCe&kegâšerjb meerefueleMeerleuemegjefYemeceerjced~

P
Üerles efkeâue men le$e YeJelÙee efJeefheveb mJeefjJe jesÛeles ces~~3~~

si
ul
efÉiegefCelemehlemeceeefieefjie£jefJepeveb megKeb mesefJelebg efieefjOej-

T
ieerles meOÙeÇ*d le$e YeJelÙee efJeefheveb mJeefjJe jesÛeles ces~~4~~

ri
Sh
Yeewceer- Deye ßeerjece meerleepeer kesâ Øeefle keân jns nQ- ns meerles! Deehekesâ meeLe cegPes Jeve mJeie& keâer YeeBefle ueie jne
11
nw~ ns meerles! Deehekesâ meeLe cegPes Ùen Jeve Fbõhegjer kesâ meceeve ueie jne nw~ FmeceW Øeke=âefle ves mebhetCe& megKeeW keâe meej [eue
20
efoÙee nw~ ÙeneB heMeg-he#eer heefjpeve pewmes ueie jns nQ Deewj ceefCeÙeeW keâes OeejCe keâjves Jeeues Je=#e hegjpeve pewmes ueie jns nQ~
ht
JemlegleŠ Deehe DeeojCeerÙe kesâ meeLe jnkeâj cegPes efÛe$eketâš Jeve mJeie& pewmee megneJevee ueie jne nw~ Meerleue, cebo, megiebOe
ig
JeeÙeg mes Ùegòeâ Ùen heCe&kegâšer Yeer cegPes Fbõ kesâ YeJeve kesâ meceeve ueie jner nw Deewj DeeojCeerÙe Deehekesâ meeLe efÛe$eketâš
yr
op
meekesâle pewmee Øeleerle nes jne nw~ ns efieefjOej keâefJe kesâ Éeje ieeÙeer ngÙeer meerles! Deehekesâ meeLe Ûeewon Je<e&heÙe&vle iebYeerj
C
Jeve Deewj efvepe&ve mLeeve ceW efveJeeme keâjvee Yeer cesjs efueÙes yengle megKeØeo jnsiee keäÙeeWefkeâ Deehekesâ meeLe cegPes Jeve mJeie&
©
keâer YeeBefle ®Ûelee nw~

efJeMes<e- Ùen ieerle hetJeea ueeskeâOegve ceW efveyeæ nw~
ieerle mebKÙee-17
efkebâ Ûe-
lJeÙee men ceÙee megKesve Jeves mLeerÙeles meerles vewJe ie=nceOeeRÙeles~~
jcÙeef§e$eketâšefieefjjs<e MegefÛecegefvelehemee #eefhelekeäuesMeŠ~
.
hegCÙeØeosMees nleYeÙeuesMeŠ megKeb JeveJeemekeâeue Fn veerÙeles~~1~~
d
ve
Øeke=âeflemegvojer efJenleefJeYeücee efJeefheveefJeYeemebueefmelemecYeücee~
er
megKeoe keâeceoefieefjheefj›eâcee Ùeeb efJeOeeÙe ve=eYf eÙe&ceeVewJe YeerÙeles~~2~~
es
R
efmLeje mLeeJeje FJe leheefmJeveŠ Keiee ce=ieemlejJees ceveefmJeveŠ~
s
hueJe”ceemle®CeelejefmJevees Ùewve& mJehvesÓefhe cevees ceues oerÙeles~~3~~
ht
ig
YeejleùoÙenejefceJe ùÅeb mcejCecee$elees njlÙeJeÅeced~
R
efÛe$eketâšMegeÛf eJeveceveJeÅeb efieefjOejsCe Jew efieJee&Ceefieje ieerÙeles~~4~~
ll
.A
Yeewceer- Deewj Yeer- ns meerles! Deehekesâ meeLe ceQ megKehetJe&keâ Jeve ceW jn jne ntB Deewj Iej keâe Yeer mcejCe veneR keâj
s
ya
jne ntB~ Ùen efÛe$eketâš heJe&le yengle jceCeerÙe nw~ heefJe$e cegefveÙeeW kesâ lehe mes ÙeneB keäuesMe veneR jn ieÙes nQ Deewj YeÙe kesâ
N
mecyevOe mes jefnle Ùen ØeosMe DelÙevle heefJe$e nw~ ÙeneR jnkeâj ceQ JeveJeeme keâe yengle-mee keâeue megKehetJe&keâ efyelee jne
va
ntB, Iej keâe mcejCe veneR keâj jne ntB~ ÙeneB keâer Øeke=âefle yengle megvojer, Yeücejefnle Deewj Jeve keâer MeesYee mes megKeo
Se
efJeueemeJeleer nes ieÙeer nw Deewj Ùen keâeceoefieefj keâer heefj›eâcee Fleveer ceveesnj nw efkeâ efpemes keâjkesâ ueesie Ùecejepe mes Yeer
th
veneR [jles~ ÙeneB mLeeJej DeLee&led hee<eeCe leheefmJeÙeeW keâer YeeBefle efmLej nQ~ heMeg-he#eer Deewj Je=#e meyeves Deheves ceve keâes
ee
JeMe ceW keâj jKee nw Deewj ÙeneB kesâ Jeevej Yeer ÙegJekeâ Jesie mebheVe meeOekeâ ner efoKe jns nQ pees mJehve ceW Yeer Dehevee ceve
P
ceue keâer Deesj veneR ues peeles~ Ùen efÛe$eketâš heJe&le efveoex<e Yeejle keâe ùoÙe nej nw~ Ùen mcejCecee$e mes heeheeW keâes ve°
si
ul
keâj oslee nw~ FmeefueÙes efieefjOej keâefJe Éeje Yeer Fmekeâe mebmke=âle Yee<ee ceW ieeve efkeâÙee pee jne nw~
T
ieerle mebKÙee-18
ri
Sh
jces jecees jces efvelÙeb efJeefÛe$es efÛe$eketâšsÓefmceved~

11
mJeefJeßeecees jces efvelÙeb efJeefÛe$es efÛe$eketâšsÓefmceved~~

20
ceefnlecevoeefkeâveerleerjs meefnleJeeveerjmeVeerjs~
ht
ig
peveejecees jces efvelÙeb mJeefÛe$es efÛe$eketâšsÓefmceved~~1~~

yr
op
megefkeâmeueÙeheCe&keâewšerjs YeJeIves meewKÙeMeewšerjs~

C
menMÙeecees jces efvelÙeb megefÛe$es efÛe$eketâšsÓefmceved~~2~~

©
$e+<eerCeeb meòeheŠhetles cegveerveeb mJeeßeceerYetles~

IeveMÙeecees jces efvelÙeb Jeefn$es efÛe$eketâšsÓefmceved~~3~~
uemevcegefvepevepešepetšs #eefheleefieefjOejefJe<eÙeketâšs~
efJeefpelekeâecees jces efvelÙeb heefJe$es efÛe$eketâšsÓefmceved~~4~~
Yeewceer- ns jces! ceQ jece Fme efJeefÛe$e efÛe$eketâš ceW efvelÙe ner jcelee ntB~ Deheves YeòeâeW keâes efJeßeece osves Jeeuee ceQ
Fme megboj efÛe$e Jeeues efÛe$eketâš ceW efvelÙe jcelee ntB~ yeWle Deewj efvece&ue peue mes Ùegòeâ, mecceeefvele ceboeefkeâveer leš Jeeues,
Deheves ner efÛe$e mes Ùegòeâ, Fme efÛe$eketâš ceW YeòeâeW kesâ efueÙes GÅeeve kesâ meceeve neskeâj Yeer ceQ efvelÙe jcelee ntB~ megboj
d .
ve
heuueJe Deewj heòeeW kesâ kegâšerj mes Ùegòeâ, YeJeyeeOee keâes ve° keâjves Jeeues, megKe kesâ meeOeveeW mes mecheVe, megboj efÛe$eeW mes
er
Ùegòeâ Fme efÛe$eketâš ceW Deehe ßeerMÙeecee kesâ meeLe efvejblej jcelee ntB~ $e+ef<eÙeeW keâer lehemÙee mes heefJe$e Deewj cegefveÙeeW kesâ
es
Deheves Deeßece kesâ meceeve, YeJemeeiej kesâ efueÙes penepe™he Fme efÛe$eketâš ceW cesIe kesâ meceeve MÙeeceue ceQ efvelÙe jcelee
R
ntB~ cegefvepeveeW kesâ pešepetš mes Ùegòeâ efieefjOej keâefJe kesâ efJe<eÙe ketâš keâes ve° keâjves Jeeues Fmeer heefJe$e efÛe$eketâš ceW
s
ht
keâeceJeemevee keâes peerleves Jeeuee ceQ efvejblej ner jcelee ntB~
ig
ieerle mebKÙee-19
R
ll
.A
DevÙeÛÛe-
s
jcemes veg Ùe$e efvelÙeb meerles ef$eueeskeäÙeeb mewJe OevÙeef§e$eketâšŠ~~
ya
ØeesefpPelemegjheefleogue&YejepÙee efJemce=leefhele=ÕeMegjmeeceüepÙee~
N
va
›eâcemes veg Ùe$e megKeb meerles ef$eueeskeäÙeeb mewJe ceevÙeef§e$eketâšŠ~~1~~
Se
ke=âlekeâevlekeâC"yeengJeuueermeefjòeerjs kegâmegecf elekeâocyekeâ_peceuueermeceerj~s

th
Yeücemes veg Ùe$e megKeb meerles ef$eueeskeäÙeeb mewJe pevÙeef§e$eketâšŠ~~2~~

ee
Ùe$e efJejepemes leguemeerle®b jesheÙevleer ÛejCeØeheVeheehehetieb ueesheÙevleer~

P
si
#ecemes veg Ùe$e megKeb meerles ef$eueeskeäÙeeb me JejCÙeef§e$eketâšŠ~~3~~

ul
Ùe$e ieeheÙemes Oeerjeved keâerjeved efieefjOejsMeb Ùe$e OÙeeheÙemes jeceb cegncg ege& vf eJejsMeced~
T
ri
vecemes veg Ùe$e megKeb meerles ef$eueeskeäÙeeb me MejCÙeef§e$eketâšŠ~~4~~

Sh
Yeewceer- Deewj Yeer- ns meerless! peneB Deehe efvelÙe jceleer nQ, Jener efÛe$eketâš ef$eueeskeâer ceW OevÙe nw~ osJe-ogue&Ye
11
jepÙe keâes ÚesÌ[keâj, efhelee Deewj memegj kesâ meeceüepÙe keâes Yetuekeâj, meerles! Deehe peneB Oeerjs-Oeerjs ÛejCe jKeleer nQ Jener
20
efÛe$eketâš ef$eueeskeâer ceW mecceeveveerÙe nw~ cegPe heefle kesâ ieues ceW neLe [euekeâj, efJekeâefmele keâceue, keâocye Deewj Ûecesueer
ht
kesâ JeeÙeg mes Ùegòeâ veoer leš hej peneB Deehe megKehetJe&keâ YeüceCe keâjleer nQ, Jener efÛe$eketâš leerveeW ueeskeâeW ceW meheâue pevce
ig
yr
Jeeuee nw~ peneB leguemeer keâe heewOee ueieeleer ngÙeer, Deheves ÛejCe MejCeeieleeW kesâ heehemecetneW keâes ve° keâjleer ngÙeer, Deehe
op
pevekeâvebefoveerpeer Jeve keâer efJe[byeveeDeeW keâes megKehetJe&keâ men uesleer nQ, Jen efÛe$eketâš leerveeW ueeskeâeW ceW ßes‰ nw~ ns meerles!
C
peneB Deehe leesleeW mes Yeer efieefjOej keâefJe kesâ mJeeceer cegPe jece keâes ieJeeleer jnleer nQ Deewj peneB ßes‰ cegefveÙeeW mes cesje
©
OÙeeve keâjeleer jnleer nQ, peneB Deehe megKehetJe&keâ mebleeW keâes veceve keâjleer jnleer nQ, Jener efÛe$eketâš leerveeW ueeskeâeW ceW
Skeâcee$e MejCe osves Jeeuee nw~
ieerle mebKÙee-20
jepelesÓefOeefÛe$eketâšb mJe”erke=âlÙe pešepetšb Ye*dkeälJee Yeòeâkegâef$eketâšb efÛe$eketâšefJenejer~~1~~
veerjveerjOejMÙeecees ueeskeâueesÛeveeefYejecees efJeYeeefJeefpelekeâesešf keâecees Jeeceohe&Øenejer~~2~~
veJeueveefueveÛejCeÙegiees yeengoC[eYejCeÙegiees ieeshekeâvÙekeâemegneo&keâueMekeâefuelemegJeejer~~3~~
d .
ve
keâjleueOe=leefJeefMeKeÛeeheŠ efMejef<e ueefmelekeâÛekeâueeheŠ keâesešf lehevemegØeleeheŠ ØeCeleefJe®oefJeÛeejer~~4~~
er
pevekeâmegleeØeeCeOevees OevJeer efpelemepeueIevees ceefnleefnlemvesnJevees efieefjOejYeÙeefveJeejer~~5~~
es
R
Yeewceer- Deye keâefJe mJeÙeb iee jns nQ-pešepetš mJeerkeâej keâjkesâ YeòeâeW keâe efvebefole ef$eketâš keâece, ›eâesOe, ueesYe
s
keâes meceehle keâjkesâ efÛe$eketâš efJenejer ßeerjecepeer efÛe$eketâš ceW efJejepe jns nQ~ veerues yeeoue kesâ meceeve MÙeeceue, mebmeej
ht
ig
kesâ ves$eeW kesâ DeefYejece, keâjesÌ[eW keâeceeW kesâ efJepeslee, og°eW kesâ Denbkeâejnejer ßeernefj efÛe$eketâš ceW efJejepe jns nQ~ veJeerve
R
keâceue kesâ meceeve efpevekesâ oesveeW ÛejCe nQ, efpevekesâ yeengob[ nue kesâ pegJee kesâ meceeve megboj ueie jns nQ Deewj
ll
.A
pevekeâveefvoveer meerleepeer kesâ Je#ees¤n keâueMe ner efpevekesâ ceve iepesvõ keâe yevOeve nw~ neLe ceW Oeveg<e-yeeCe efueÙes ngÙes,
efmej hej pešepetš mes megMeesefYele, keâesefš metÙeeX kesâ meceeve Øeleehe Jeeues Deewj ØeCele kesâ efJe™Ìo hej efJeÛeej keâjves Jeeues
s
ya
ØeYeg efÛe$eketâš ceW efJejepe jns nQ~ meerleepeer kesâ ØeeCe ner efpevekesâ Oeve nQ, Ssmes kegâMeue OevegOe&j mepeue cesIe keâes peerleves
N
Jeeues, DevegjeefieÙeeW kesâ Øesce Jeve keâe mecceeve keâjves Jeeues, efieefjOej keâefJe kesâ YeÙe kesâ efveJeejkeâ efÛe$eketâš efJenejer
va
ßeerjece efÛe$eketâš ceW efJejepe jns nQ~
Se
efJeMes<e- Ùen ieerle Peheleeue ceW efveyeæ nw~

th
ee
ieerle mebKÙee-21
P
mheâefškeâefMeuee mJeveeefJeuee meogecf e&uee megehf eefÛÚuee meerleejecece_pegueefJenejmegmLeueer~~1~~

si
ul
cevoeefkeâveerheÙeŠhetjefmeòeâe Meerleuehesâefveuemewkeâlee efßeleehlecegevf elehemlehemLeueer~~2~~

T
heefjleŠefßelekegâšpekegâmegceefJeniehejceceiecemegieceYeieJeogeÛf eleefveefÛeleefvekeâjMejpehemLeueer~~3~~
ri
Sh
ue#ceCenleØelÙeJeeÙeMeceoceÙecekeâefuelekeâeÙeÙegòeâÙeeseif ecegevf eefvekeâeÙemeeOeveemLeueer~~4~~

11
efieefjOejveÙeveeefYejeceveeruemejes®nMÙeecejeceÛevõce§ekeâesjer uemeved ceweLf eueer~~5~~

20
Yeewceer- ßeermheâefškeâ efMeuee DelÙeble efvece&ue, ceboeefkeâveer keâer uenjeW mes Ùegòeâ leLee yengle efÛekeâveer pees meerleejecepeer
ht
kesâ ceOegj efJenejmLeueer kesâ ™he ceW Øeefmeæ nw~ pees ceboeefkeâveer kesâ peue mes efvejblej efmebÛeer jnleer nw~ pees Meerleue heâsve mes
ig
Ùegòeâ megboj lešeW Jeeueer, ßes‰ cegefveÙeeW keâer lehemLeueer yeve ieÙeer nw~ pees ÛeejeW Deesj mes kegâšpe kesâ hetâueeW mes efIejer ngÙeer,
yr
op
heef#eÙeeW mes jceCeerÙe, efJe<eefÙeÙeeW kesâ efueÙes Deiece, YeòeâeW kesâ efueS megiece, YeieJeeve ßeerjece kesâ efueÙes Devegketâue, he=LJeer
C
hej Gies ngS mejkebâ[eW Deewj pehe keâer meece«eer keâer mLeueer yeve ieÙeer nw~ ue#ceCepeer kesâ Éeje efpevekesâ efJeIve ve° efkeâÙes
©
ieÙes nQ, Ssmes Mece, oce, Ùece mes megMeesefYele Mejerj Jeeues Ùegòeâ Deewj Ùegbpeeve ÙeesefieÙeeW cegefveÙeeW keâer meeOeveemLeueer nw~ Gmeer
mheâefškeâ efMeuee hej efieefjOej keâefJe kesâ ves$eeW keâes Deevebo osves Jeeues, veeruekeâceue kesâ meceeve MÙeeceue, ßeerjece™he
Ûebõcee keâer Ûekeâesjer efceefLeueeefOejepe keâvÙee ßeermeerleepeer megMeesefYele nes jner nQ~
ieerle mebKÙee-22
peÙe peÙe jIegkegâcegoÛevõ efÛe$eketâšefJeneefjved~
peÙe peÙe MeesYeemecegõ meef$eketâšefJeneefjved~~
hejcekeâe®efCekeâke=âheeuees efveJÙe&ueerkeâpeveoÙeeuees~
.
oerveyevOees oÙeeefmevOees efJeveleefJeheodefJeoeefjved~~1~~
d
ve
JeukeâuekeâefškeâefueleJes<e menke=âlepeevekeâerMes<e Mes<eMes<eMese<f eved~
er
peÙe efJe<eÙeefJe<eefveJeeefjved~~2~~
es
R
njùvceevememegnmb e nbmeJebMeMegYeJelebme nleve=Mebme~
s
ht
megØeMebme ueeskeâmeewKÙekeâeefjved~~3~~
ig
cevoeefkeâveerlešeYejCe ueefueleveJeueveefueveÛejCe~
R
ll
efieefjOejkeâefJeogejf lenjCe YeòeâYeÙeØeneefjved~~4~~
.A
Yeewceer- jIegkegâue ™he kegâcego kesâ Ûevõcee, efÛe$eketâš efJenejer ßeerjece Deehekeâer peÙe nes~ MeesYee kesâ mecegõ
s
ya
meppeveeW kesâ %eeve-JewjeiÙe Deewj Yeefòeâ ketâš ceW efJenej keâjves Jeeues ØeYeg Deehekeâer peÙe nes~ ns hejcekeâe®efCekeâ! ns
N
ke=âheeuees! ns efve<keâheš peveeW hej oÙee keâjves Jeeues oerveyebOeg ke=âhee kesâ meeiej ØeCelepeveeW kesâ efJeheefòe keâes ve° keâjves Jeeues
va
Deehekeâer peÙe nes~ keâefš ØeosMe ceW Jeukeâue JeŒe OeejCe keâjves Jeeues, peevekeâerpeer Deewj Mes<e kesâ Yeer DeJeleejer
Se
ue#ceCepeer keâes mesJekeâ yeveeves Jeeues, Mes<e veeie kesâ Yeer mJeeceer, efJe<Ceg kesâ Yeer Mes<eer DeLee&led mJeeceer ceneefJe<Ceg, efJe<eÙe
th
™he efJe<e keâes meceehle keâjves Jeeues ØeYeg Deehekeâer peÙe nes~ ns Mebkeâjpeer kesâ ùoÙe ceeveme kesâ jepenbme, metÙe&JebMe kesâ
ee
DeeYet<eCe, ve=MebmeeW keâes ceejves Jeeues, ßes‰ ØeMebmee mes Ùegòeâ, ueeskeâeW keâes Deevebo osves Jeeues ØeYeg jece Deehekeâer peÙe nes~
P
ceboeefkeâveer leš kesâ DeeYet<eCe, veJeerve keâceueÛejCe, efieefjOej keâefJe kesâ heehe keâes njves Jeeues, YeòeâYeÙenejer ßeerefÛe$eketâšefJenejer
si
ul
ØeYeg Deehekeâer peÙe nes~

T
efJeMes<e- Ùen ieerle Skeâ leeue ceW efveyeæ nw Deewj Fmes JeeieerÕejer jeie ceW ieevee ÛeeefnÙes~
ri
Sh
ieerle mebKÙee-23
11
jepeefle jIegjeceÛevõef§e$eefÛe$eketâšs~~
20
efMejef<e keâefuelepešepetšes efJeueefmelemeeodiegCÙeketâšes Yeer<eCeYeJekeâeveveueefJe$eefÛe$eketâšs~~1~~

ht
efveefnleOevegMMejefve<e”es ceefnlemJepeveceveesj”es efJeefnlemegpeveme”Š megheefJe$eefÛe$eketâšs~~2~~

ig
yr
peevekeâerue#ceCemeceslees Yeòeâcevees Jeveefvekesâlees efJeniece=ieJe™LeJeveefJeefÛe$eefÛe$eketâšs~~3~~

op
ØeCelekeâeceheeefjpeelees ueefueleJeoveJeeefjpeelees efieefjOejYeJeJeeefjefOeJeefn$eefÛe$eketâšs~~4~~

C
©
Yeewceer- megboj efÛe$eketâš ceW jIegkegâue ceWs Øekeâš ßeerjece megMeesefYele nes jns nQ~ YeÙebkeâj mebmeej Jeve keâes keâešves kesâ
efueÙes nBefmeÙee MeŒe kesâ meceeve efÛe$eketâš ceW efmej hej pešepetš OeejCe efkeâÙes ngÙes, ßes‰ iegCeeW kesâ mecetn mes Ùegòeâ, ßeerjece
efJejepe jns nQ~ lejkeâMe Deewj Oeveg<e-yeeCe efueÙes ngÙes, mJepeveeW keâer ceveesjbieYetefce keâes mecceeefvele keâjles ngÙes, mebleeW keâe
meeLe efkeâÙes ngÙes, ßeerjece heefJe$e efÛe$eketâš ceW efJejepe jns nQ~ Yeòeâ keâes ceveg<Ùe ™he ceW efJeßeece YeJeve yeveeves Jeeues, ØeYeg
ßeerjece peevekeâerpeer Deewj ue#ceCe peer kesâ meeLe, he#eer, ce=ieeW mes megmesefJele JeveeW mes efJeefÛe$e efÛe$eketâš ceW efJejepe jns nQ~
ØeCelepeveeW keâer keâecevee kesâ efueÙes keâuheJe=#emJe™he, megboj veJeerve keâceue kesâ meceeve cegKe Jeeues ßeerjece, efieefjOej
keâefJe kesâ YeJemeeiej kesâ efueÙes peueÙeeve yeves ngÙes, efÛe$eketâš ceW efJejepe jns nQ~
efJeMes<e- Ùen ieerle Yeer Skeâ leeue ceW efveyeæ nw~ Fmes Yeer JeeieerÕejer jeie ceW ieevee ÛeeefnS~
d .
ieerle mebKÙee-24
ve
er
uemeefle jIegjeceef§ejb efÛe$eketâšs~~
es
oOeevees pešeb keâeC[kebâ ÛeC[Ûeeheced~
R
Jemeevees Jejb yeukeâueb melØeleeheced~~
s
ht
efJeefpeleYe=iegjeceef§ejb efÛe$eketâšs~1~~
ig
R
keâvelkeâCe&keâejßegefle§ee®nemeŠ ~
ll
uemelmevceefleŠ melke=âefleŠ meodefJeueemeŠ~~
.A
ceefnleÙeogjeceef§ejb efÛe$eketâšs~~2~~
s
ya
efJeosnelcepeeØeesuuemeodJeeceYeeiees ~
uemeuue#eCes ue#ceCes N meevegjeiees~~
va
Se
ÙeefJelevejjeceef§ejb efÛe$eketâšs~~3~~
efJeOegvJevOevegŠheCe&Meeueeefvekesâlees ~
th
ee
efJelevJeved efiejb efieefjOejeR melmeceslees ~~

P
uemeefle ØeYegjeceef§ejb efÛe$eketâšs~~4~~

si
ul
Yeewceer- jIegJebefMeÙeeW keâes jceeves Jeeues ßeerjece DevevlekeâeueheÙeËle efÛe$eketâš ceW megMeesefYele nQ~ peše, DeceesIe yeeCe
T
Deewj YeÙebkeâj Oeveg<e OeejCe efkeâÙes ngS, hejce Øeleeheer, ßes‰ Jeukeâue JeŒe keâes OeejCe efkeâÙes ngS, hejMegjece keâes peerleves
ri
Sh
Jeeues ØeYeg efÛe$eketâš ceW efJejepe jns nQ~ keâeveeW ceW megboj keâefCe&keâej kegbâ[ue OeejCe efkeâÙes ngÙes, megboj neme mes Ùegòeâ, ßes‰
yegefæ, ßes‰ ke=âefle Deewj ßes‰ efJeueeme Jeeues, YeeJeer yeuejece kesâ Yeer hetpÙe ßeerjece efÛe$eketâš ceW efJejepe jns nQ~ meerleepeer
11
kesâ Éeje efpevekeâe Jeece Yeeie megMeesefYele nw pees megMeesefYele ue#eCeeW Jeeues ue#ceCe hej efvejblej DevegjeieJeeve jnles nQ,
20
efpevneWves meeceevÙe ceveg<ÙeeW keâes Yeer ieefleceeve yeveeÙee, Ssmes ßeerjece efÛe$eketâš ceW efJejepe jns nQ DeLeJee efpevneWves
ht
DeelceejeceeW keâes Yeer ieefleceeve yeveeÙee, Jes ØeYeg efÛe$eketâš ceW efJejepe jns nQ~ heCe&Meeuee keâes Dehevee YeJeve yeveekeâj mebleeW
ig
kesâ meeLe efJejepeceeve ngÙes, Oeveg<e keâes hesâjles ngÙes, ØeYeg ßeerjeceÛebõpeer Deveeefo keâeue kesâ efueÙes efÛe$eketâš ceW megMeesefYele
yr
op
nQ~
C
mevoYe&MueeskeâŠ
©
efJeueesueodJeeveerjs ceOegceueheÙevoejefJeuegueved
cejvoe_ÛeVeerjs efMeefMeefjlemeceerjs megheÙeefme~
ØeceeÅeved ceekeâvos efJeoueojefJevos ceOegkeâjs

Jemevles Jeemevleer ce=oeg if ejceJeesÛeod pevekeâpeeced~~1~~
Yeewceer- efpemeceW yeWle uelee Oeerjs-Oeerjs efnue jner nw, efpemeceW ceOegj ceueÙe JeeÙeg mes efiejles ngÙes cekeâjvo mes peue
megMeesefYele nes jne nw, efpemeceW JeeÙeg Meerleue nw Deewj peue efvece&ue nw~ efpemeceW Deeceü keâer ce_pejer celeJeeueer nes jner nw,
peneB YeeQje yeenj efvekeâueves kesâ efueÙes Oeerjs-Oeerjs keâceue keâer hebKegefÌ[ÙeeW keâes Keesue jne nw, Ssmes yemevle $e+leg ceW Jeemevleer
d .
meKeer ves pevekeâveefvoveer meerleepeer mes Fme Øekeâej keâesceue JeeCeer ceW keâne~
ve
er
ieerle mebKÙee-25
es
ceOegjceOeew ceOegceeOeJeceOegefjleceOegcevoeefkeâefveleerjs
R
s
efkeâmeueÙeueefmelekegâMesMeÙeMeÙeves Øeme=cejheCe&kegâšerjs~~
ht
ig
meerleecee£Ùeefle lJeeb jeceŠ~
R
ceoveceveesjLejLeesÓhÙeeflejLees oMejLeceveesÓefYejeceŠ~~1~~
ll
.A
T<CecegÛÚdJeefmeefle vewJe efJeÕeefmeefle ueYeles vewJemLewÙe&ced~
s
ya
YeJeefle Øeleer#eejlemlÙepeefle veveg OeerjceefCejnesOewÙe&ced~~2~~
N
#eCeceefhe efle‰efle #eCecegefòe‰efle ßeÙeles #eCeceefhe MeÙeveced~
va
#eCeoeÙeeb vees #eCeb efJeßeceb ueYeles mheâeefjleveÙeveced~~3~~
Se
Devleefjles ue#ceCes ØenefjefCe nefjefCeÂ*d ve kegâ® efJejececed~

th
ee
MeerueÙe MeerueefveefOeb meerceefvleefve jceÙe jces ßeerjececed~~ 4~~

P
ve kegâ® efJeuecyeb efÛekegâjkeâocyeb MegefÛe meercevleÙe meerles~

si
ul
Yepe YepeveerÙeb me=pe me=peveerÙeb ieeheÙe efieefjOejieerles~~5~~

T
ri
Yeewceer- Jeemevleer keânves ueieer-ns meerles! DelÙevle ceOegj Jemevle $e+leg ceW, ceOegj Jemevle kesâ efce$e keâece kesâ
Sh
keâejCe, ceOegefjle DelÙevle ceOegj ceboeefkeâveer kesâ leš hej megboj heCe&kegâšerj ceW megmeefppele, heuueJe mes Ùegòeâ, keâceue keâer
11
MewÙÙee hej mcejCeelcekeâ, ceove kesâ ceveesjLe jLe hej Dee™Ì{, Deefle jLe neskeâj Yeer oMejLe peer kesâ ceve keâes Deevevo osves
20
Jeeues ßeerjece Deehekeâe Dee£eve keâj jns nQ~ Jes iejce efveŠÕeeme ues jns nQ, efkeâmeer hej efJeÕeeme veneR keâj jns nQ~ efmLejlee
keâes Øeehle veneR keâj jns nQ, Oeerj efMejesceefCe neskeâj Yeer ØeYeg ßeerjece, Deehekeâer Øeleer#ee keâjles ngÙes Dehevee OewÙe& ÚesÌ[ jns
ht
ig
nQ~ jeef$e ceW Yeer Deheves ves$eeW keâes heâeÌ[s ngÙes ØeYeg #eCe Yej Yeer efJeßeece veneR hee jns nQ~ keâYeer yew"les nQ, keâYeer G"les nQ,
yr
keâYeer MewÙÙee hej uesš peeles nQ~ Skeâ #eCe Yeer efJeßeece veneR uesles~ henje osves Jeeues ue#ceCepeer kesâ otj Ûeues peeves hej ns
op
ce=iee#eer meerles! Deye efJejece cele ueerefpeÙes~ ns meercevleerefve! Deye Deehe MeerueefveOeeve ßeerjece kesâ heeme heOeeefjÙes Deewj
C
Deehemes DeefYeVe meekesâle keâer meerleepeer keâes jceeves Jeeues ßeerjece keâes jceeFÙes~ ns meerles! Deye efJeuebye cele keâerefpeÙes,
©
Deheves kesâMeeW keâes meBJeeefjÙes, YepeveerÙe ßeerjece keâes YeefpeÙes Deewj mepe&venej Deevebo keâer mepe&vee keâerefpeÙes Deewj efieefjOej
Éeje ieeÙes ngÙes ßeerjece keâes ner meYeer Jew<CeJeeW mes ieJeeFÙes~
mevoYe&MueeskeâŠ
DeLe meKeerJeÛevesve efJeosnpee
meceefYeiecÙe MevewŠ mcejmegvojced~
jIegheefleb heefleleevJeÙeheeJeveb
mJepeveceehe ÂMeesÓveJeceb heâueced~~1~~
d .
ve
Yeewceer- Fmekesâ Devevlej Jeemevleer meKeer keâe JeÛeve megvekeâj pevekeâveefvoveer ßeermeerleepeer ves ØeYeg kesâ heeme Oeerjs mes
er
peekeâj keâece keâes Yeer efpevemes megbojlee Øeehle ngÙeer, jIegkegâue kesâ mJeeceer, heeflelekegâue kesâ heeJeve, mJepeve ßeerjece keâes
es
osKekeâj ves$eeW keâe Deveghece heâue hee efueÙee~
R
s
ieerle mebKÙee-26
ht
ig
ieeÙeefle ßeermeerlee-
R
efJepeÙemes efJeÕeefJeueesÛeveÛeesj~~
ll
.A
njceevemeceevemecejeueJej Keuekegâuekeâeueeveuekeâjeuelej~
s
ya
Oe=leeceesIeMejÛeC[OevegOe&j jCekeâke&âMelejIeesj~~1~~
N
leveg®efÛeefJeefpeleveYemÙeveerjOej YeJeJeeefjefOecevojnefjkeâvOej~
va
kegâlegkeâkeâefo<ÙeceeCeoMekeâvOej efjhegkegâuekegâefueMekeâ"esj~~2~~
Se
efJeMeoefJe®ocegKeefjleMegkeâMeejo veecemeesceceeseof lecegevf eveejo~

th
efveieceeieceJejyeesOe efJeMeejo keâesmeuejepeefkeâMeesj~~3~~

P ee
peveveerpevekeâieg®yevOegeJf ekeâeefmeved efÛe$eketâšefieefjkeâeveveJeeefmeved~

si
efieefjOejceve:kegâšerjefveJeeefmeved cevcegKeÛevõÛekeâesj~~4~~
T ul
Yeewceer- ßeermeerleepeer iee jner nQ- ns efJeÕeefJeueesÛeve kesâ Ûeesj! Deehekeâer peÙe nes~ ns efMeJe kesâ ceve™he ceeveme
ri
Sh
mejesJej kesâ jepenbme! ns og°eW kesâ efueÙes keâjeue keâeueeefive, DeceesIe yeeCe Deewj YeÙebkeâj Oeveg<e OeejCe keâjves Jeeues,
DelÙeble YeÙebkeâj ßeerjece Deehekeâer peÙe nes~ Deheves Mejerj keâer MeesYee mes YeeoeW kesâ yeeoue keâes peerleves Jeeues, YeJemeeiej
11
kesâ efueÙes cebojeÛeue, Kesue-Kesue ceW YeefJe<Ùe ceW jeJeCe keâe JeOe keâjves Jeeues, Me$egDeeW kesâ efueÙes Je»e mes Yeer keâ"esj ØeYeg
20
Deehekeâer peÙe nes~ Deheves efoJÙe efJe®o mes Megkeâ Deewj Meejoe keâes Yeer cegKeefjle keâjves Jeeues Deewj Deheves veeceece=le mes
ht
veejo keâes Yeer ØemeVe keâjves Jeeues, Deeiece-efveiece Deewj hegjeCeeW ceW efvehegCe, ns keâesmeuejepe efkeâMeesj! Deehekeâer peÙe nes~
ig
ceelee-efhelee ieg®peve Deewj yeebOeJeeW keâes ØemeVe keâjves Jeeues Deewj efÛe$eketâš heJe&le kesâ Jeve ceW efveJeeme keâjves Jeeues,
yr
efieefjOej keâefJe kesâ ceve kegâšerj ceW efveJeeme keâjves Jeeues, cegPe meerlee kesâ cegKe Ûebõ kesâ Ûekeâesj, Deehekeâer peÙe nes~
op
C
ieerle mebKÙee-27
©
efkeâcesleõtheueeJeCÙeb vejesòece JejJehegef<e Oelmes~

efkeâcesleVeceülee®CÙeb jIetòece JejJehegef<e Oelmes~~
oOeevees heer[dÙecegefveJes<eb efJeceoÙeved keâecejekesâMeced~

efkeâcesleled keâceükeâe®CÙeb keâcegoid ece JejJehege<f e Oelmes~~1~~
lÙepeVejheeueØeemeeob cevee*d veehlees ceveŠ meeoced~
efkeâcesleod OeejCeemLewÙeË Mecegoid ece JejJehege<f e Oelmes~~2~~
Jemeevees yeukeâueb Oeerceved ve YetleesÓYetefleYetYe&tceved~
d .
efkeâcesleled meewcÙemeewvoÙeË megjesòece JejJehege<f e Oelmes~~3~~
ve
er
uemeledmeerlees Jeves Øeerlees Jemeved efieefjOejefiejeieerleŠ~
es
efkeâcesleved ce_pegceeOegÙeË efJeYetòece JejJehegef<e Oelmes~~4~~
R
s
Yeewceer- hegveŠ meerleepeer keânleer nQ- Denes! ns heg®<eesòece! Deheves ßes‰ Mejerj ceW keäÙee ner DeodYegle ™he-ueeJeCÙe
ht
keâes OeejCe keâj jKee nw~ ns jIegkegâue ceW ßes‰! Deheves Mejerj ceW keäÙee ner efJeveceü le®CeeJemLee OeejCe keâj jKeer nw~ ns
ig
R
keâuÙeeCe kesâ Glheefòe mLeeve! ßes‰ cegefveJesMe OeejCe keâjles ngÙes Yeer, Deehe keâeceosJe Deewj Ûebõcee keâes Yeer ceesefnle keâj jns
ll
nQ~ Deehe Deheves Mejerj ceW Ùen kewâmee keâe®CÙe OeejCe keâj jns nQ~ ns Meeefvle kesâ Godiece mLeeve ØeYeg! jepeØeemeeo
.A
ÚesÌ[keâj Yeer Deehekesâ ceve ceW efkeâmeer Yeer Øekeâej keâe keâ° veneR ngDee? Deeheves Deheves DevleŠkeâjCe ceW Ùes efkeâme Øekeâej
s
ya
keâe efmLej OeejCee mJe™he OeejCe keâj jKee nw? ns efoJÙe yegefæ mecheVe! Jeukeâue JeŒe OeejCe keâjkesâ Yeer Deehe efMeJe
N
kesâ meceeve YeÙebkeâj veneR ngÙes~ ns osJeleeDeeW ceW ßes‰! Deeheves Deheves Mejerj ceW Ùen kewâmee meewcÙe meeQoÙe& OeejCe keâj jKee
va
nw? cegPe meerlee keâes megMeesefYele keâjles ngÙes, ØemeVeleehetJe&keâ Jeve ceW efveJeeme keâj jns efieefjOej keâefJe keâer JeeCeer Éeje ieeÙes
Se
ngÙes ns efJeYegDeeW ceW Gòece hejcesÕej! Deeheves Ùen keâewve-mee ceOegj-ceeOegÙe& Deheves Mejerj ceW OeejCe keâj jKee nw?
th
ieerle mebKÙee-28
ee
hejelceved vejJÙeepeceelceeefYejeceb ØeYees les mJe™heb efJeYees les mJe™heced~

P
si
YeJeelceved YeJeØeepÙeceehleeefYekeâeceb ØeYees les mJe™heb efJeYees les mJe™heced~~1~~

ul
DehetJeË KeJesoeÕeÙeeiemÙe cetleË heâueb meeOeveeveeb meefce°emehetle&ced~

T
ri
peievce”ueb efJeÕeefJeÕeØeCeeceb ØeYees les mJe™heb efJeYees les mJe™heced~~2~~

Sh
efJeMegæb Øeyegæb kegâYeesiewve& efJeæb iegCeeleerleefceæb megefmeæb Øeefmeæced~

11
hejyeÇÿeOeeceeÓJÙeÙeb meuueueeceb ØeYees les mJe™heb efJeYees les mJe™heced~~3~~

20
efÛeoevevokeâvoeYeveerueb Mejerjb Jejb JeuiegmebYeivekeâeefueefvoveerjced~

ht
uemelkeâeC[keâesoC[meeodiegCÙeOeeceb ØeYees les mJe™heb efJeYees les mJe™heced~~4~~

ig
yr
efJeneÙeeefhe jepÙeb ve ÙeefmceefVejeMee ØeneÙeeefhe ØeepÙeb ve Ùeefmceved ogjeMee~

op
megkeâefJeefieefjOejmÙeeef#eefÛeòewkeâjeceb ØeYees les mJe™heb efJeYees les mJe™heced~~5~~

C
©
Yeewceer- hegveŠ meerleepeer keânleer nQ- ns hejcesÕej! Deehekeâe Ùen cebieueceÙe mJe™he ceveg<Ùe keâe pewmee neslee ngDee
Yeer DeelceeDeeW keâes Deevebo osves Jeeuee nw~ ns keâuÙeeCeelceved! Deehekeâe Ùen mJe™he JÙeehekeâ Deewj mebmeej keâer Skeâcee$e
mebheefòe leLee meYeer peerJeelceeDeeW kesâ efueÙes DeYeer° keâeceveeDeeW keâe Øeoelee nw~ ns JÙeehekeâ! ns meceLe& ØeYees! KeJesoeÕe
DeLee&led Ûeeueerme IeesÌ[eW Jeeues oMejLe peer kesâ Ùe%e keâe cetefle&ceeve hegCÙe Deewj mechetCe& meeOeveeW keâe heâue Deewj F°ehetle&
keâe Yeer keâuÙeeCekeâejkeâ, peiele keâes cebieue osves Jeeuee, mebhetCe& efJeÕe kesâ ØeCeeceeW keâe DeeßeÙe, Deehekeâe mJe™he
DeodYegle nw~ ns ØeYees! Deehekeâe mJe™he DelÙeble heefJe$e, %eeveceÙe, kegâYeesieeW mes keâYeer ve ØeYeeefJele nesves Jeeuee Deewj
leerveeW iegCeeW mes Deleerle, osoerhÙeceeve, efvelÙe-efmeæ, Øeefmeæ-hejyeÇÿeceÙe, lespeesceÙe, DeefJeveeMeer Deewj mebleeW keâe ùoÙejlve
nw~ ns hejcesÕej! Deehekeâe mJe™he meefÛÛeoeveboceÙe cesIe kesâ DeeYee mes Ùegòeâ nw~ Deehekeâe Mejerj ßes‰ Deewj megboj nw~
Gmeves Ùecegveepeer kesâ peue keâes Yeer ueefppele keâj efoÙee nw Deewj megboj yeeCe-Oeveg<e mes megMeesefYele ßes‰ iegCeeW keâe DeeßeÙe,
d .
Deeheßeer keâe mJe™he DeodYegle nw~ ns ØeYees! OevÙe nw Jen Deehekeâe mJe™he, jepÙe ÚesÌ[keâj efpemeceW efvejeMee veneR DeeÙeer
ve
Deewj Oeve ÚesÌ[keâj efpemeceW ogjeMee veneR DeeÙeer~ Jener lees efieefjOej keâefJe kesâ ves$e Deewj efÛeòe keâes Skeâcee$e Deevebo os
er
es
jne nw~
R
ieerle mebKÙee-29
s
ht
Sleõtheb jceCeerÙeb jeIeJe keâecekeâceveerÙeb Øeehleb kegâlees YeJelee ueyOeb kegâlees YeJelee~~
ig
R
efkeâcegle meefÛÛeoevevob Megæb keâuheÙesle ceeÙee efkebâ Iešsle mee efJeOeelegcesleled pe[e ef$eiegCekeâeÙee~
ll
.A
cegòebâ cegòeâveceveerÙeb Ùegòebâ Ùeeseif eieceveerÙeb Øeehleb kegâlees YeJelee ueyOeb kegâlees YeJelee~~1~~
s
efkeâceg ueerueeMekeälÙee melÙeb peieles Øekeâefšleb vewJe #ecee #eceemegleeefnleb efve<keâheefšleced~
ya
N
YeJÙeb mesJÙemesJeveerÙeb efoJÙeb osJeosJeveerÙeb Øeehleb kegâlees YeJelee ueyOeb kegâlees YeJelee~~2~~
va
efJeceueb efJe%eeveceÙeb efvelÙeb efvejheeÙeb vÙemlensÙeØelÙeveerkebâ MegYeiegCekeâeÙeced~
Se
mJesÛÚeceÙeb ceeveveerÙeb Oeerjew Of e&ÙeeOÙeeveveerÙeb Øeehleb kegâlees YeJelee ueyOeb kegâlees YeJelee~~3~~
th
Oe=leletefCeMejÛeeheb jeceb vejekeâejb cewefLeueerùoÙenejb Meerueke=âheeÓieejced~

ee
efieefjOejefiejeieeheveerÙeb Yeòewâù&oeOeeheveerÙeb Øeehleb kegâlees YeJelee ueyOeb kegâlees YeJelee~~4~~

P
si
Yeewceer- ns jeIeJe! pees keâece keâer Yeer FÛÚe keâe efJe<eÙe yevee ngDee Deehekeâe jceCeerÙe ™he nw, Gmes Deeheves keâneB
T ul
mes heeÙee? Gmes Deeheves keâneB mes GheueyOe efkeâÙee? keäÙee Fme efJeMegæ meefÛÛeoevebo ™he keâes ceeÙee jÛe mekeâleer nw? Dejs!
ri
pees mJeÙeb peÌ[ Deewj meled, jpemed, lecemed Mejerj Jeeueer nw, Jen Fmekeâes yeveeves ceW kewâmes meceLe& nes mekeâleer nw? ns jeIeJe!
Sh
pees meJe&Lee ceeÙee kesâ keâeÙeeX mes cegòeâ, cegòeâpeveeW kesâ Éeje vecemkeâeÙe&-Ùegòeâ Deewj ÙeesefiepeveeW keâe ieefle nw, Ssmee mJe™he
11
Deeheves keâneB mes Øeehle efkeâÙee? keäÙee, Deehekeâer ueerueeMeefòeâ Éeje peiele kesâ efueÙes Ùen melÙe mJe™he Øekeâš efkeâÙee
20
ieÙee? pees #eceeheg$eer meerleepeer keâe efnlew<eer Deewj efve<keâheš ™he nw, Gmes ueerueeMeefòeâ veneR Øekeâš keâj mekeâleer~ pees
ht
keâuÙeeCeceÙe nw, pees meYeer keâe mesJÙe, yeÇÿee, efJe<Ceg, Mebkeâj keâe Yeer mesJÙe nw, pees efoJÙe nw Deewj osJeleeDeeW keâer Yeer mlegefle
ig
keâe efJe<eÙe nw, Ssmee mJe™he Deehekeâes keâneB mes Øeehle ngDee? JemlegleŠ Ùen Deehekeâe ™he efvece&ue, efJe%eevemJe™he,
yr
efvelÙe, efJeveeMejefnle, nsÙe iegCeeW Deewj efJe®æ iegCeeW mes jefnle, meodiegCeeW mes Ùegòeâ DelÙeble DeefÉleerÙe nw~ Jen mJesÛÚeceÙe
op
C
nw DeLee&led YeòeâeW keâer FÛÚevegmeej Deeheves Gmes OeejCe efkeâÙee nw~ Ssmes meyekesâ mecceeveveerÙe, OeerjpeveeW Éeje yegefæ mes
©
OÙeeve keâjves ÙeesiÙe, Ùen mJe™he Deeheves keâneB mes Øeehle efkeâÙee? lejkeâMe, Oeveg<e-yeeCe OeejCe efkeâÙes ngS, ceveg<Ùe kesâ
meceeve Deeke=âefle Jeeues, cegPe cewefLeueer kesâ ùoÙe keâe nej, Meerue Deewj ke=âhee keâe Yeeb[eieej efieefjOej keâefJe keâer JeeCeer mes
ieeves ÙeesiÙe, YeòeâeW keâer OeejCee keâe efJe<eÙe, Ssmee Ùen ßeerjece™he Deehekesâ Éeje keâneB mes Øeehle efkeâÙee ieÙee?
ieerle mebKÙee-30
jeIeJe efkeâceg«eb lehemlehleb Yees Ùesve ueyOees ceÙee lJeced~
jeIeJe efkeâceer[dÙeb hegCÙeb keäèhleb Yees Ùesve ueyOees ceÙee lJeced~~
heodYÙeeb meceeielÙe Ye*dkeälJee MecYegÛeeheced~
ceeb mJeÙecJejsÓpew<eerŠ ke=âlJee Me$egleehece~
d .
ve
efkeâceg yeÇeÿeCesYÙees oeveb oòeb Yees Ùesve ueyOees ceÙee lJeced~~1~~
er
keäJeenb kegâpeekegâuepee meeceevÙee jepekeâvÙee~
es
keäJe lJeogheueefyOeÙeexefieogue&YeeefleOevÙee~~
R
s
efkebâ $e+eflJeiYÙees oeef#eCÙeb megoòeb Yees Ùesve ueyOees ceÙee lJeced~~2~~
ht
ig
hegjes[eMeefceJe Ùepeceevees ceecevew<eerŠ~
R
jeJeCeje<eYeeõeceYeõ veehÙeYew<eerŠ~~
ll
.A
efkeâceg ßegefleefJeefnleb efJekeäèhleb Yees Ùesve ueyOees ceÙee lJeced~~3~~
s
DeyeueeÓefhe YeJeod yeengyeueceehÙe meerlee~
ya
efÛe$eketâšs efveYe&ÙeeÓefmce N efieefjOejieerlee~~
va
efkeâceg Ûes°ehetleË Øekeäèhleb Yees Ùesve ueyOees ceÙee lJeced~~4~~
Se
Yeewceer- ns jeIeJe! ceQves keâewve-mee G«e lehe efkeâÙee Lee, efpememes Deehe cegPes Øeehle ngÙes? ns ØeYees! ceQves keâewve-mee
th
hegCÙe mebÛeÙe efkeâÙee Lee, efpememes ceQves Deehekeâes Øeehle efkeâÙee? mJeÙeb hewoue efceefLeuee Deekeâj, efMeJepeer keâe Oeveg<e
ee
leesÌ[keâj, Me$egDeeW keâes leheekeâj mJeÙebJej ceW Deeheves cegPes peerlee~ ceQves yeÇeÿeCeeW keâes keâewve-mee oeve efoÙee Lee, efpememes
P
Deehe cegPes Øeehle ngÙes? keâneB ceQ he=LJeer GlheVe Dekegâuepee DeLee&led DeÙeesefvepee meeceevÙe jepekeâvÙee Deewj keâneB
si
ul
ÙeesefiepeveeW keâes Yeer ogue&Ye DelÙevle OevÙe Deehekeâer GheueefyOe? ceQves $e+eflJepeeW keâes keâewve-meer oef#eCee oer nw, efpememes
T
cegPes Deehe Øeehle ngÙes? ns ØeYees! hegjes[eMe keâes Ùepeceeve keâer YeeBefle Deeheves cegPes mJeerkeâeje Deewj jeJeCe ™he ieOes mes Yeer
ri
Deehe veneR [js~ ceQves keâewve-mee JesoefJeefnle keâce& efkeâÙee Lee, efpememes Deehe cegPes Øeehle ngÙes? ceQ meerlee Deyeuee neskeâj
Sh
Yeer Deehekeâe yeengyeue Øeehle keâj efieefjOej keâefJe kesâ ieerleeW keâe efJe<eÙe yevekeâj efÛe$eketâš ceW efveYe&Ùe efJenej keâj jner ntB~
11
ceQves keâewve-mee F&°ehetle& efkeâÙee Lee efpememes Deehe cegPes Øeehle ngÙes?
20
mevoYe&MueeskeâŠ
ht
ig
efveMecÙe JeekeäÙeb pevekeâelcepeeÙee

yr
ceeOegÙe&ce_petòeceYeeJepeg°ced ~
op
C
jeceesÓefYejecees efvepeJeeceYeeies
©
meerleeb meceejeshÙe peieeo ù°Š~~1~~

Yeewceer- Fme Øekeâej ceeOegÙe& mes hetCe&, Gòece YeeJe mes Ùegòeâ, meerleepeer keâe JeekeäÙe megvekeâj ØeYeg ßeerjece efØeÙelecee
keâes JeeceYeeie ceW efye"ekeâj Ùen JeekeäÙe yeesues-
ieerle mebKÙee-31
Me›eâefce$emÙe meewcÙemveg<eeÙee cegngŠ mJeeieleb osefJe les mJeeieleb mJeeieleced~
YeevegJebMeØeoerheefØeÙeeÙee cegngŠ mJeeieleb osefJe les mJeeieleb mJeeieleced~~
DeÅe veeLeefŒeueeskeäÙee meveeLemlJeÙee jeIeJeesÓnb meceeYeiveefÛeÛÛecheÙee~
.
osnMeesYeeÓefYeYetleelceYetMecheÙee mJeeieleb oseJf e les mJeeieleb mJeeieleced~~1~~
d
ve
lJeefÉvee mJeie&ueeskeâes ve ces jesÛeles efkebâ ØeYeenerveYeevegve& efvecueesÛeles~
er
pÙeeslmveÙee otj§evões ve efkebâ MeesÛeles mJeeieleb oseJf e les mJeeieleb mJeeieleced~~2~~
es
R
DeemÙeleeb Jeeces Jeeces meceeÕeemÙeleeb ceevemeeefOece&oerÙee õgleb veemÙeleeced~
s
ht
keâesekf eâueekeâekeâueeruee cegoe Yee<Ùeleeb mJeeieleb oseJf e les mJeeieleb mJeeieleced~~3~~
ig
iesnue#cÙee peveesÓÙeb megKeb efMue<Ùeleeb oesue&leeYÙeeb Ûe ßeerJelmeceeefkeäue<Ùeleeced~
R
ll
mJehveYeeJesÓefhe YeewcÙee ve efJeefMue<Ùeleeb mJeeieleb oseJf e les mJeeieleb mJeeieleced~~4~~
.A
efÛe$eketâšeueÙes Yeeleg Jew Yeeefceveer efieefjOejmJeeefceveerleg°meewoeefceveer~
s
ya
YeeiÙeJewYeJeefJeefpelehe_ÛeMejkeâeefceveer mJeeieleb oseJf e les mJeeieleb mJeeieleced~~5~~
N
va
Yeewceer- Fvõ kesâ efce$e oMejLepeer kesâ meewcÙe heg$eJeOet Deehekeâe mJeeiele nw, yeej-yeej mJeeiele nw~ metÙe&JebMe kesâ
Se
oerhekeâ cegPe jece keâer ØeeCeefØeÙee meerlee keâe yeej-yeej mJeeiele nw, mJeeiele nw~ Deepe leerveeW ueeskeâeW keâe veeLe neskeâj Yeer
ceQ jeIeJe Ûeslevee ceW Ûechee keâes uepeeves Jeeueer, osn keâer keâeefvle mes efyepeueer keâes peerleves Jeeueer, Deehemes meveeLe nes ieÙee
th
ntB~ Deehekesâ efyevee cegPes meekesâle Yeer DeÛÚe veneR ueielee~ keäÙee ØeYee kesâ efyevee metÙe&veejeÙeCe veneR Demle nes peeles? keäÙee
ee
Ûebefõkeâe kesâ efyevee Ûebõcee veneR MeesÛeveerÙe nesles? ns osJeer! Deehekeâe mJeeiele nw, mJeeiele nw~ Deehe cesjs JeeceYeeie ceW
P
efJejepeceeve nesFÙes, Deehe cesjer ceve keâer heerÌ[e meceehle keâerefpeÙes Deewj keâesefkeâue mJej ceW Øesce mes Jeelee&ueehe keâerefpeÙes~
si
ul
Deehekeâe mJeeiele nw, mJeeiele nw~ ns ie=nue#ceer! cesje megKe mes Deeefuebieve keâerefpeÙes Deewj Deheveer yeenguelee mes cesjs
T
ßeerJelmeueebÚve keâe mebIe<e&Ce keâerefpeÙes~ mJehve-YeeJe ceW Yeer cegPemes Deueie ve nesFÙes~ ns he=LJeervebefoveer! Deehekeâe
ri
Sh
mJeeiele nw, mJeeiele nw~ Fme efÛe$eketâš kesâ heCe&kegâšer ceW efieefjOej keâefJe keâer mJeeefceveer, efyepeueer keâes mebleg° keâjves
Jeeueer, YeeiÙe-JewYeJe mes jefle keâes Yeer peerle uesves Jeeueer, Deehe megMeesefYele neW~ Deehekeâe mJeeiele nw, mJeeiele nw~
11
20
ieerle mebKÙee-32
ht
meerles lJeceefme Jeeefškeâe keâeefhe~

ig
Sskeâjmee meJe&leg&<eg megKeoe Meg<Ùeefle vewJe keâoeefhe~~1~~

yr
op
ÙemÙeeb me*d›eâer[les mejefmepes kegâJe&ved iepeesÓvegjeieced~

C
jcYeeb hejerefjhmegjLe levegles JeejerJeeefjlejeieced~~2~~

©
mejefme efieefjJejeJeefOeefieefjkeâ_pes les Deveguemeefle keâheesleŠ~

lecevegce=Ceeueew leovegcejeueew leovegoeefceveerheesleŠ~~3~~
efyecyeheâueb meceÙee MegkeâMeeJees vewleod oMeefle keâoeefÛeled~

Ûevõb efvekeâ<ee keâceueceefuekegâueb vees me¿ÏÛeefle keâLeef_Ûeled~~4~~
DeefYelees Oeveg<eer ÛejleŠ Ke_peew lÙekeälJee keâeceefhe Yeerefleced~
veeieJeOet: mhe=nÙeles megOeeÙew MeefMeefve kegâJe&efle Øeerefleced~~5~~
oMeË oMe&cevegheceeb JeešeR efJeJeeefmeleesÓefhe ve oerÙes~
d .
ve
efieefjOejsMeceOeghesMeŠ meerles lJeoOejemeJeb heerÙes~~6~~
er
Yeewceer- ns meerles! legce Skeâ DehetJe& Jeeefškeâe nes, pees meYeer $e+legDeeW ceW Skeâjme jnkeâj megKe osleer jnleer nw Deewj
es
keâYeer veneR metKeleer~ efpeme Jeeefškeâe ceW keâceue hej Øesce keâjlee ngDee neLeer Kesuelee nw Deewj yevOeve kesâ keâejCe DevÙe
R
s
jeieeW mes jefnle neskeâj keâoueer keâe Deeefuebieve keâjvee Ûeenlee nw~ Deewj Dee§eÙe& Ùen nw efkeâ keâceue hej leeueeye Deewj
ht
heJe&le efJejepe jns nQ Deewj Gve hej keâyetlej mebgoj ueie jne nw~ Gmekesâ heeme keâceue ob[ Gmeer kesâ heeme nbme Deewj Gmekesâ
ig
R
heeme efJeÅegle keâe yeeuekeâ nw~ efJecyee heâue kesâ meceerhe nw Skeâ leesles keâe yeÛÛee, pees Gmes keâYeer [melee veneR Deewj
ll
Ûevõcee kesâ meceerhe nw keâceue, pees Yeücej mes JÙeehle nw~ hej Jen keâYeer mebkegâefÛele veneR neslee~ Deewj Oeveg<eeW kesâ oesveeW Deesj
.A
efkeâmeer Yeer Øekeâej keâe YeÙe ÚesÌ[keâj oes Kebpeve he#eer Ûej jns nQ Deewj veeefieve Ûebõcee mes hessÇce keâjleer ngÙeer Dece=le kesâ
s
ya
efueÙes mhe=ne keâj jner nw~ Fme efve™hece Jeeefškeâe keâes osKe-osKekeâj ceQ efveJee&efmele neskeâj Yeer og:Keer veneR nes jne ntB Deewj
N
efieefjOej keâefJe keâe mJeeceer ceQ YeücejeW keâe jepee jece Deehekesâ DeOejemeJe keâe heeve keâj jne ntB~
va
ieerle mebKÙee-33
Se
meerles efheyeBmleJeeOejefyecyeced~~
th
ee
mJehvesÓefhe mhe=nÙes ve megOeeÙew vewJe meceerns keäJeefÛeled #egOeeÙew~

P
efveefJe&keâuhe FJe jleŠ meceeOeew ueYeceeve:mJeJeuecyeced~~1~~

si
jece peerJepeerJeelegceceesIeb efJemceeefjlekeâesmeuemegKeceesIeced~

T ul
efJeoefueleefJeØeJeemeogŠKeewIeb mJeeogmeesceefvekegâjcyeced~~2~~
ri
Sh
De®CeÛe<ekeâmececece=leefveOeeveb meewjlemeewKÙemegYeiemeesheeveced~
11
veJeëe=”ejmeejveerheeveb efJeieefueleYeJeYeÙemecyeced~~3~~
20
peerJeveÙeewJevece”uecev$eb ØesceJeerefLekeâeefve®hecelev$eced~
ht
efieefjOejØeYegmlevceÙeŠ heerÙes vevovemegjefYekeâocyeced~~4~~

ig
yr
Yeewceer- ns meerles! Deehekesâ efyecyeeOej keâe heeve keâjlee ngDee ceQ Dece=le kesâ efueÙes mhe=ne veneR keâj jne ntB Deewj
op
YetKe Meeble keâjves keâer keâesF& Ûes°e veneR keâjlee ntB~ ceQ efoJÙe DeJeuebye Øeehle keâj efveefJe&keâuhe meceeefOe ceW ceive nes ieÙee
C
ntB~ Ùen cegPe jece keâer peerJeve keâer Deew<eefOe nw~ Fmeves DeÙeesOÙee kesâ megKe keâes Pet"e keâjkesâ Yeguee efoÙee nw Deewj Fmeves
©
JeveJeeme kesâ ogŠKe-mecetneW keâes ve° keâj efoÙee nw~ FmeceW Deveskeâ Dece=leeW keâe mJeeo nw~ Ùen Dece=le keâe Kepeevee ueeue-
hÙeeuee nw, Ùen oebhelÙe Øesce keâe megboj meesheeve nw, Ùen ëe=bieej-meej keâe megboj peueeMeÙe nw Deewj Ùener YeJeYeÙe keâes ve°
keâjves kesâ efueÙes Je»e nw~ Ùen peerJeve Deewj ÙeewJeve keâe cebieue ceb$e nw, Ùener Øesceieueer keâe efvece&ue Meemeveleb$e nw Deewj Fmeer
vevove keâer megieefvOe mes Ùegòeâ, Deeheßeermeerlee kesâ DeOejemeJe keâes efieefjOej keâefJe keâe ØeYeg ceQ jece levceÙe neskeâj heer jne
ntB~
ieerle mebKÙee-34
JeveosJÙeŠ ieeÙeefvle-
ßeerefÛe$eketâšs Yeeefle jecees peevekeâeR ëe=”ejÙeved~
d .
ve
leveg®efÛeefJeefpeleMelekeâesešf keâecees cevceLeb mebmkeâejÙeved~~
er
keâmletejf keâeefleuekebâ keâheesueÙegies Ûejved kegâÛeÙeesŠ keâueced~
es
megeJf eefÛe$eefÛeef$eleheef$ekeâeb meehe$eheŠ mevOeejÙeved~~1~~
R
s
meercevleceemeercevleÙeved keâjkegâC[ues MegeÛf ekeâCe&ÙeesŠ~
ht
ig
Ke_peveÂMeeJe_peved peveeo&ve pew$ekebâ mebnejÙeved~~2~~
R
Deeueòeâkebâ efkeâmeueeOejs oMeveeefvej_peved OeelegeYf eŠ~
ll
.A
efvepeefveefce&leb megcekeâ¿Ceb keâjkeâ_peÙeesŠ heefjOeejÙeved~~3~~
s
ya
keâšdÙeeb kegâmegcekeâueefkeâef¿CeeR ce=oghe©eheoÙeesvet&hegjced~
efieefjOejØeYet jejepÙeles N
YetveefvoveerceeYeejÙeved~~4~~
va
Se
Yeewceer- Deye JeveosefJeÙeeB iee jner nQ-meerleepeer keâes ëe=bieeefjle keâjles ngÙes, keâeceosJe keâes mebmkeâej osles ngÙes, Deheveer
MeesYee mes keâjesÌ[eW keâeceeW keâes peerleves Jeeues ßeerjece ßeerefÛe$eketâš ceW megMeesefYele nes jns nQ~ meerleepeer kesâ oesveeW keâheesueeW hej
th
keâmletjer efleuekeâ keâjles ngÙes Deewj oesveeW Je#ees™neW hej megboj efÛe$ehe$ekeâ keâer jÛevee keâjles ngÙes ßeerjece megMeesefYele nes jns
ee
nQ~ meerleepeer keâer Ûeesšer yeveeles ngÙes, keâeve ceW kegâC[ue OeejCe keâjeles ngÙes Deewj Kbepeve pewmes ves$eeW ceW Debpeve ueieeles ngÙes,
P
si
peveeo&ve keâes Yeer peerleves Jeeues, keâece keâes Yeer efveÙebef$ele keâjles ngÙes ßeerjece megMeesefYele nes jns nQ~ meerleepeer kesâ heuueJe
ul
pewmes DeOej keâe Deeueòeâkeâ Deewj meerleepeer kesâ oeBleeW keâes OeelegDeeW mes jbieles ngS Deewj meerleepeer kesâ keâjkeâceue ceW Deheves
T
ner Éeje efveefce&le kebâkeâCe henveeles ngS ßeerjece megMeesefYele nes jns nQ~ meerleepeer kesâ keâefš ØeosMe ceW efkebâefkeâCeer Deewj
ri
Sh
ÛejCekeâceue ceW vethegj OeejCe keâjeles ngÙes, meerleepeer keâes Deuebke=âle keâjles ngÙes, efieefjOej keâefJe kesâ mJeeceer ßeerjece yengle
11
20
ieerle mebKÙee-35
ht
jeIeJeef§e$eketâšs efJeYeeefle meerleeue#ceCemeOÙeÇ*d ØeYeeefle~

ig
cevoeefkeâefveleške=âleheCe&Oeece mebme=lÙe efJenjefle Øenleoece~~1~~

yr
op
meewefceef$eÙeglees ce=ieÙeeb ØeÙeeefle ve ce=ies<eg Mejb keäJeefÛeoefhe peneefle~

C
efJemheâeefjleefvepeveÙevewevf e&neÙe& ce=iÙees cegcegneg vf e&ecf e<eb efveJeeÙe&~~2~~

©
ce=ogceueÙepeJeeleŠ megKeb Jeeefle meerleejeceeYÙeeb cegob jeefle~

ce”ueb cegefveYÙeŠ ßeero&oeefle jeceŠ #esceb melmJeeoOeeefle~~3~~
meerlee efÉleerÙekeâ: meb§ekeâej veJeveJeeflejemekebâ Jew yeYeej~

efieefjOejØeYegYetl& eerejf ÙeeÙe ÉeoMeMejoeb keâeueb efveveeÙe~~4~~
Yeewceer- ßeerjeIeJe meerlee-ue#ceCepeer kesâ meefnle efÛe$eketâš ceW efJejepe jns nQ~ ceboeefkeâveer kesâ leš hej megboj
heCe&kegâšer yeveekeâj GÅeeve ceW efJenj jns nQ~ ue#ceCepeer kesâ meeLe ce=ieÙee keâjves peeles nQ, hej ce=ieeW hej keâYeer yeeCe veneR
ÚesÌ[les~ ØeYeg keâes efJemheâeefjle ves$eeW mes efvenejkeâj, heuekeâ efiejevee yevo keâjkesâ, ce=efieÙeeB ceesefnle nes ieÙeeR~ ceueÙemeceerj
d .
megKe mes yen jne nw pees ßeermeerleejece peer keâes ØemeVelee Øeoeve keâj jne nw~ meerleepeer cegefveÙeeW keâes cebieue os jner nQ Deewj
ve
YeieJeeve jece mebleeW keâe keâuÙeeCe keâj jns nQ~ Fme Øekeâej efÛe$eketâš ceW efveJeeme keâjles ngÙes, meerleepeer kesâ meeLe YeieJeeve
er
jece efvevÙeeveJeW cenejeme efkeâÙes~ efieefjOej keâefJe kesâ mJeeceer YeieJeeve ßeerjece ßeerefÛe$eketâš ceW yeejn Je<eeX keâe meceÙe
es
efyeleeÙes Deewj efoJÙe SsÕeÙe& Øeehle efkeâÙes~
R
s
ieerle mebKÙee-36
ht
ig
R
jece meerleejece peÙe peÙe jece jeceejece peÙe peÙe~~
ll
.A
peveveerpevekeâefveosMeheeuekeâ efJeefheveJemeles ve=heefleyeeuekeâ~
s
ya
heefleleheeJeveiegCeefveYeeuekeâ MeerueMeesYeeOeece peÙe peÙe~~1~~
peevekeâermeewefceef$emeOÙeÇ*d N
Oece&jLemeceleerjLemecÙe*d~
va
efJeceueiegCeeceesefoleØelÙe*d ØeCelekeâuheejece peÙe peÙe~~2~~
Se
JeveheefLekeâpeveceveesj_peve megefKelekeâesueefkeâjeleheefjpeve~
th
heokeâceuejleogefjleYe_peve veerueveerjoMÙeece peÙe peÙe~~3~~

P ee
YejleYeeJemegJeeefhekeâeJej nbmenbmekegâueeypeefovekeâj~
si
heeogkeâeÓefJeYee&JeßeerJej megpeveÂkeâdefJeßeece peÙe peÙe~~4~~

T ul
keâceükeâeceg&keâletCeMejOej keâef"veJeveheLehe©eheoÛej~
ri
Sh
efieefjOejeefOeefJejece peÙe peÙe~~5~~

11
Yeewceer- Deye keâefJe mJeÙeb iee jns nQ-ns meerleejece! ns jeceejece! Deehekeâer peÙe nes, peÙe nes~ ceelee efhelee keâe
20
DeeosMe heeueve keâjves Jeeues JeveJeemeer jepekegâceej Meerue-MeesYee kesâ Oeece, heefleleheeJeve, iegCe keâes mebYeeueves Jeeues,
Deehekeâer peÙe nes, peÙe nes~ peevekeâerpeer SJeb ue#ceCepeer keâes menÛej yeveeves Jeeues, Oece&jLeer, DeeflejLeer, Jeso kesâ mecÙekedâ
ht
hetpekeâ, ØeCelepeveeW kesâ keâuheJe=#e, Deehekeâer peÙe nes, peÙe nes~ JeveheefLekeâeW keâe ceveesjbpeve keâjves Jeeues Deewj keâesue-
ig
yr
efkeâjele ™he heefjpeveeW keâes megKeer keâjves Jeeues Deewj ÛejCekeâceueeW ceW Øesce keâjves JeeueeW kesâ heehe keâes ve° keâjves Jeeues,
op
veerues keâceue kesâ meceeve MÙeeceue ØeYeg, Deehekeâer peÙe nes, peÙe nes~ Yejle kesâ YeeJe ™he yeeJeueer kesâ jepenbme, metÙe&kegâue
C
keâceue kesâ metÙe& Deewj heeogkeâe peer ceW Dehevee DeeefJeYee&Je Øekeâš keâjves Jeeues, meppeveeW kesâ ves$eeW kesâ efJeßeece mJe™he
©
ØeYeg, Deehekeâer peÙe nes, peÙe nes~ megboj Oeveg<e, yeeCe, lejkeâme OeejCe keâjves Jeeues, keâef"ve JeveheLe ceW ÛejCekeâceue mes
Ûeueves Jeeues, efvevÙeeveJes cenejemeeW kesâ F&Õej, efieefjOej keâefJe kesâ YeÙe Deewj efJe<eÙeeW kesâ DeYeeJemLeeve ØeYeg jece
Deehekeâer peÙe nes, peÙe nes~
FlLeb jecees ieerlemeerleeefYejece-
mlÙekeälJee jepÙeb leeleefveoxMeleesÓmeew~
efmLelJeejCÙes meevegpeef§e$eketâšs
meerleeefce$ees efce$eJe<eË efveveeÙe~~1~~
d .
ve
Yeewceer- Fme Øekeâej efhelee kesâ efveoxMe mes jepÙe keâes ÚesÌ[keâj ue#ceCepeer kesâ meeLe, meerleepeer keâes Dehevee efce$e
er
yeveekeâj, efÛe$eketâš Jeve ceW efveJeeme keâjkesâ ieerlemeerleeefYejece ßeerjece ves JeveJeeme kesâ yeejn Je<e& efyelee efoÙes~
es
R
Fefle
s
ht
ßeerefÛe$eketâšleguemeerheer"eOeerÕejcenekeâefJepeieodieg®jeceevevoeÛeeÙe&mJeeefcejeceYeõeÛeeÙe&efieefjOejkeâefJeØeCeerless
ig
R
ieerleefÛe$eketâšceC[vees veece veJece: meie&Š~~
ll
.A
~~DeÙeesOÙeekeâeC[b mechetCe&ced ~~
s
ya
N
va
ieerleefÛe$eketâšceC[ve veecekeâ veJece meie& mebheVe ngDee Deewj DeÙeesOÙeekeâeC[ mebhetCe& nes ieÙee~
Se
th
P ee
si
T ul
ri
Sh
11
20
ht
ig
yr
op
C
©
DejCÙekeâeC[ 611
~~ßeerŠ~~
.
DeLe DejCÙekeâeC[ced
d
ve
er
es
R
DejCÙekeâeC[s
s
ht
ieerleueefuelevejueeruees veece
ig
R
ØeLeceŠ meie&Š
ll
.A
ceÁueeÛejCeced
s
ya
N
efßeÙee peg°mleg°es efvepeefveefÛeleueeYesve veefcelees
va
efveefuechewvezefuechewce&nceefnleceeÅevceefnceefYeŠ~
Se
ØeleerleŠ ßeermeerleeJeoveJevepeeueer jIegJejes

th
YeJeejCÙeesÓjCÙes megjJejJejsCÙees efJepeÙeles~~1~~

P ee
Yeewceer- cenekeâefJe DejCÙekeâeC[ keâe cebieueeÛejCe keâjles ngÙes JemlegefveoxMeelcekeâ cebieue Øemlegle keâjles nQ~
si
Deheveer efvelÙe Dee¥eefoveer Meefòeâ ßeermeerleepeer mes mesefJele, Deheves ner ueeYe mes mebleg°, Deveskeâ GlmeJeeW mes hetefpele,
ul
hejceØemeVe ceefnceeDeeW Jeeues, osJeleeDeeW Deewj osJeheg$eeW Éeje Jebefole, hejce efJemJemle ßeermeerleepeer kesâ cegKekeâceue kesâ
T
Yeücej, ßes‰ osJeleeDeeW kesâ Yeer JejCeerÙe, meYeer keâes MejCe osves ceW meceLe&, jIegkegâue ceW ßes‰, YeieJeeve jece Fme
ri
Sh
keâuÙeeCeceÙe Jeve ceW efJepeÙe Øeehle keâj jns nQ~

11
mevoYe&MueeskeâŠ
20
mJee¿b mJeeceefOejeshÙe JeuiegJeefveleeb JesCeeR Jejes JesCeÙeved

ht
vetlvewve&vovekeâeveveerÙekegâmegcewjeueòeâÙeVeeOejced ~
ig
yr
Yeeues ce_pegceveŠ efMeueeb efleuekeâÙeved Je#ees®ns he$eÙeved

op
meerleemÙesvogÛekeâesjkeâes efJepeÙeles ëe=”ejnejes nefjŠ~~1~~

C
©
Yeewceer-Deheves De¿ ceW ßes‰ Jeefvelee meerleepeer keâes DeefOejesefhele keâjkesâ vevoveJeve kesâ megvoj heg<heeW Éeje
pevekeâveefvoveerpeer keâer JesCeer ietBLeles ngS SJeb Gvekesâ DeOej keâes Deeueòeâ mes DeefYejef_pele keâjles ngS SJeb YeieJeleerpeer kesâ
Yeeue hej ceve:efMeuee keâe efleuekeâ keâjles ngS Yetefceveefvoveer kesâ Je#ees™neW hej efÛe$ehe$ekeâ keâe efvecee&Ce keâjles ngS ëe=bieej
kesâ DeuebkeâejmJe™he ßeermeerleepeer kesâ cegKeÛevõ kesâ Ûekeâesj YeieJeeved ßeerjece ßeerefÛe$eketâš Øeevlej ceW meJeexlke=â°leÙee
efJejepeceeve nes jns nQ~
ieerle mebKÙee-1
ceoveceesnveIeveMÙeecees efJepeÙeleeb jeIeJees jeceŠ ØepeÙeleeb ceeOeJees jeceŠ~
YegJeveueesYevepeveejecees efJepeÙeleeb jeIeJees jeceŠ ØepeÙeleeb ceeOeJees jeceŠ~~
d .
ve
pevekeâpeeveveJevepeYe=”es efJeYee›eeref[leMeleeve”es
er
efJej”esÓve”efjhegj”es efJeme”es peg°melme”:~
es
ce=ogpeotJee&oueMÙeecees efJepeÙeleeb jeIeJees jeceŠ~~1~~
R
s
meveeefLeleOece&ceÙee&oes efJeveeefLeleowlÙecevegpeeoes
ht
ig
efJemeefpe&leheewjØeemeeoes efJeveeefmeleoeveJee¥eo:~
R
veJeueveerueeslheueMÙeecees efJepeÙeleeb jeIeJees jeceŠ~~2~~
ll
.A
F<egefOemeeÙekeâOevegOee&jer cenerleueYeejYejnejer
s
ya
nefjjmeppeveceve§eejer KejeefjueexkeâmegKekeâejer~
MejpeJeenveieueMÙeecees efJepeÙeleeb jeIeJees N jeceŠ~~3~~
va
efßeleejCÙees Ye=leejCÙees veleejCÙees celeejCÙeesÓ-
Se
MejCÙe: mecceleejwCÙees JejsCÙees efieefjOejejCÙe:~

th
ÙeceerÙeecegvepeueMÙeecees efJepeÙeleeb jeIeJees jeceŠ~~4~~

P ee
Yeewceer- Deye osJeebieveeSB iee jner nQ-keâece keâes ceesefnle keâjves Jeeues leLee ceo Deewj ceesn mes jefnle cesIe kesâ meceeve
si
MÙeeceue, jIegkegâue ceW Øekeâš, ßeerjece keâer peÙe nes Deewj ceOegceeme ceW DeeefJeYet&le nesves Jeeues cee DeLee&led meekesâle
T ul
efJeneefjCeer meerleepeer kesâ OeJe DeLee&led heefle hegveŠ cee DeLee&led ceeÙee, Gmekesâ Yeer OeJe DeLee&led heefle ceOegceeme ceW
ri
DeeefJeYet&le meerleeheefle leLee ceeÙeeheefle YeieJeeve jece keâer Øeke=â° peÙe nes~ meejs mebmeej keâes uegYeeves Jeeues Deewj YeòeâeW keâes
Sh
hetCe& Deevevo osves Jeeues ßeerjece keâer peÙe nes~ pevekeâveefvoveer meerleepeer kesâ cegKekeâceue kesâ Yeücej Deheveer keâeefvle mes
11
Deveskeâ keâeceosJeeW keâes ueefppele keâjves Jeeues Deemeefòeâ mes jefnle Deewj keâeceeefj efMeJe keâes Yeer Deevevo ossves Jeeues mebmeej
20
keâe DevÙeme” ÚesÌ[keâj melmebie keâe ØescehetJe&keâ mesJeve keâjves Jeeues keâesceue otJee&oue kesâ meceeve MÙeeceue ßeerjece keâer
peÙe nes~ Oece& ceÙee&oe keâes meveeLe keâjves Jeeues vejYeespeer owlÙeeW keâes DeveeLe keâjves Jeeues, DeJeOehegjer kesâ Øeemeeo keâes
ht
ig
ÚesÌ[ves Jeeues, oeveJeeW keâe n<e& ve° keâjves Jeeues veJeerve veerues keâceue kesâ meceeve ßeerjece keâer peÙe nes~ lejkeâme yeeCe
yr
Deewj Oeveg<e-yeeCe OeejCe keâjves Jeeues, he=LJeer leue keâer efJeheefòe keâes Yeer njves Jeeues meppeveeW kesâ ceve ceW efJeÛejCe keâjves
op
Jeeues SJeb je#eme kesâ Me$eg ueeskeâeW keâes megKe osves Jeeues Mejpe DeLee&led mejkeâC[s kesâ Jeve ceW Øekeâš ngS keâeefle&kesâÙe peer kesâ
C
Jeenve ceÙetj kesâ ieues kesâ meceeve MÙeeceue ßeerjece keâer peÙe nes~ efßeleejCÙe DeLee&led Ûeewon Je<eex kesâ efueS Jeve keâe
©
DeeßeÙe uesves Jeeues, Ye=leejCÙe DeLee&led Jeve keâe heeueve keâjves Jeeues veleejCÙe DeLee&led DeejCÙe ceW efveJeeme keâj jns
DeejCÙeeW keâes veceve keâjves Jeeues Deewj DeejCÙe peveeW keâer hetpee keâjves Jeeues DeMejCÙe DeLee&led efJe<Ceg keâes Yeer MejCe osves
Jeeues, mecceleejCÙe DeLee&led DejCÙe peveeW keâes mecceeve osves Jeeues meyekesâ JejCeerÙe Deewj efieefjOej keâefJe kesâ meceLe&
DejCÙekeâeC[ 613
MejCeoelee mebÙeceer Ùecegveepeue kesâ meceeve MÙeeceue ØeYeg jece keâer efJepeÙe nes~ Ùen ieerle Deheves meceÙe ceW Øeefmeæ Skeâ
ÛeueefÛe$eerÙe ieerle keâer Oegve ceW efveyeæ nw~
ØepeÙeleeb- ÙeneB ‘keâle&efj keâce&JÙeeflenejs’ hee0De01/3/14 met$e mes Deelcevesheo ueesšd uekeâej, Øe0 heg0 SkeâJeÛeve
keâe ØeÙeesie ngDee nw~
ieerle mebKÙee-2
d .
ve
efÛe$eketâš Fn jceles jeceŠ~~
er
ëe=”ejÙeved JejJeOetb cegefolees ÙeefJeleÙeewJeveeb ÙegJeleercegefole~
es
ceefLelecevceLees ÙegJeemecegeof leÓefÛe$eketâš Fn jceles jeceŠ~~1~~
R
s
DeeveKeefMeKeb ceC[Ùeved Jeeceeb keâeceÙeceeveeb keâceLeekeâeceeced~
ht
ig
jceÙeved jnefme jefmekeâjmejeceeb efÛe$eketâš Fn jceles jeceŠ~~2~~
R
ceoveceveesjLejLecee™{es oesue&leÙeeJeefveleÙeesheiet{:~
ll
.A
ceveefme jemejmele®Jej™{esÓefÛe$eketâš Fn jceles jeceŠ~~3~~
s
ya
YeeJegkeâYeeJeYeeefJeleŠ megjJejJeOetieerleÛeefjlees jmeefveYe&j:~
N
efØeÙeeØesceefJeJeMeŠ keâefJeefieefjOejŠ efÛe$eketâš Fn jceles jeceŠ~~4~~
va
Yeewceer- Fme efÛe$eketâš ceW ßeerjece jce jns nQ~ ieefleMeerue ÙegJeeJemLee Jeeueer ßes‰JeOet meerleepeer keâe ëe=bieej keâjles
Se
ngS hetCe&ÙegJekeâ ØemeVe ßeerjece efJe<Ceg mes Yeer (o$ee$esÙe kesâ ™he ceW mesefJele) efÛe$eketâš ceW jce jns nQ~ mebmeej keâer Jeemevee
th
mes jefnle neskeâj Yeer, mechetCe& keâueeDeeW mes Ùegòeâ nesles ngS Yeer, ØeYeg ßeerjece keâes ner Deheveer FÛÚe keâe DeeßeÙe yevee jner
ee
ßes‰jefmekeâ Deewj jefmekesâÕej ØeYeg keâes Yeer jceeves Jeeueer, keâeceeef”veer meerleepeer keâes Skeâeble ceW veKe mes efMeKeeheÙe&vle
P
ëe=bieeefjle keâjles ngS, Ûeslevee keâes $eeCe osves Jeeues efMeKejeW mes Ùegòeâ efÛe$eketâš ceW ßeerjece jce jns nQ~ keâece kesâ ceveesjLe
si
ul
™he jLe hej efJejepeceeve Deewj he=LJeerheg$eer meerleepeer Éeje Deheveer Yegpeeuelee ceW Deeefuebefiele leLee ceve ceW pehes ngS
T
(GlheVe) jeme jme kesâ efoJÙe Je=#e mes Ùegòeâ, efJe<Ceg keâes Yeer Dee§eÙe& ceW [eueves Jeeues efÛe$eketâš ceW ßeerjece jce jns nQ~
ri
Sh
YeeJegkeâeW kesâ YeeJeeW mes mecceeefvele SJeb osJeJeOegDeeW kesâ Éeje efpevekesâ Ûeefj$eeW keâe ieeve efkeâÙee ieÙee nw~ Ssmes jmehetCe& efØeÙee
meerleepeer kesâ Øesce kesâ efJeJeMe efieefjOej keâefJe kesâ Éeje mesefJele efÛe$eketâš ceW ßeerjece jce jns nQ~
11
efJeMes<e- Ùen ieerle 16 cee$ee ef$eleeue ceW efveyeæ nw~

20
ieerle mebKÙee-3
ht
ig
efÛe$eketâšceefYejecees jceles meefl$eketâšceefYejecees jceles~~

yr
op
cegnŠg MÙeeceÙee jcÙejeceÙee JehegeJf e&YeJeefpelekeâeceJeeceÙee~

C
Yetejf YegJeveueueveeueueeceÙee jlveketâšceefYejecees jceles~~1~~

©
hegjnjceeweuf eceeefuekeâeleerjs efMeefMejceOegjce=ocg eueÙemeceerj~s

megkegâmegcekeâefuhelekegâ_pekegâšerjs mJeCe&ketâšceefYejecees jceles~~2~~
«enÙegiejemewjc& eCeeR jceÙeved hegjÙegieefJeJemeveKesob MeceÙeved~

kegâceoveceovekegâceoceefhe oceÙeved jpeleketâšceefYejecees jceles~~3~~
ce=[Ùeved efMeefjMemejmeëe=”ejeb Ûechekeâkeâvekeâkeâceuekeâuenejeced~
megcevemeefceJe megceveesÓue¿ejeb JeCe&ketâšceefYejecees jceles~~4~~
efJeyegOeJeOetšerieerleÙeMeesJejefJeveleefJenlekeâMceuees OevegOe&j~
d .
ve
peieodieg®ie&eof leŠ keâefJeefieefjOejkeâCe&ketâšceefYejecees jceles~~5~~
er
Yeewceer- ßeerjece efÛe$eketâš ceW jce jns nQ Deewj Jes mevleeW kesâ %eeve, JewjeiÙe, Yeefòeâ ™he leerveeW ef$eketâšeW ceW jce jns
es
nQ~ Deheveer MeesYee mes keâjesÌ[eW keâeceeW keâes peerleves Jeeues, Devevle YegJeveeW keâer ceefnueeDeeW keâer jlvemJe™he jceCeerÙe helveer
R
meerleepeer kesâ meeLe ßeerjece jlveketâš ceW jce jns nQ~ ceueÙeeÛeue kesâ Meerleue, cevo, JeeÙeg mes Ùegòeâ megvoj heg<heeW kesâ meefnle,
s
ht
JeveheCe& kegâšerjeW Jeeues, ef$ehegj Me$eg efMeJepeer keâer cegkegâšceeuee, ceboeefkeâveer kesâ leš hej ßeerjece mJeCe&ketâš ceW jce jns nQ~
ig
Fme Øekeâej meerleepeer keâes efvevÙeeveJeW cenejemeeW ceW jceeles ngS Deewj cewkesâ leLee memegjeue kesâ efveJee&meve mes GlheVe Keso keâes
R
otj keâjles ngS kegâeflmele ceo keâe oceve keâjles ngS ßeerjece jpeleketâš (ÛeeBoer) ceW jceCe keâj jns nQ~ efMejer<e heg<he keâe
ll
.A
megvoj ëe=bieej keâer ngF& Ûechee, meesvee Deewj keâceue pewmes mJeYeeJe Jeeues, efJeefMe°lee OeejCe keâer ngF& heg<heeW kesâ Deuebkeâej mes
s
mepeer mee#eele osJeer mJe™efheCeer meerleepeer keâes ØemeVe keâjles ngS Deveskeâ JeCeeX Jeeues efÛe$eketâš ceW ßeerjece jce jns nQ~
ya
osJeJeOegDeeW Éeje efpevekeâe efoJÙe ÙeMe ieeÙee ieÙee nw Deewj efpevneWves Deheves ÛejCeeW ceW efJeveceü YeòeâeW kesâ mecemle oes<eeW keâes
N
ve° keâj efoÙee, Ssmes DeefÉleerÙe OevegOe&j peieodieg® kesâ veece mes Øeefmeæ ßeerjece efieefjOej keâefJe kesâ keâCe&ketâš DeLee&led oMeeW
va
FefvõÙeeW leLee ÛeejeW DevleŠkeâjCeeW ceW ßeerjece jce jns nQ~
Se
ieerle mebKÙee-4
th
ee
jecee jeceejeceb jceÙeefle~~

P
efJeßecYesCe hejerjcYesCe MeceejcYesCe Jejb efJeßeceÙeefle~~1~~

si
ul
nemeb nemeb efJeefJeOeefJeueemeb jefmekeâmeejjeflejmecee›eâceÙeefle~~2~~

T
ri
Ûegcyeb Ûegcyeb cegKeceefJeuecyeb mJeeOejefyecyeb YeJecekeäueceÙeefle~~3~~

Sh
Mues<eb Mues<eb efØeÙecekeäuesMeb oefÙeleßeceuesMeb mebMeceÙeefle~~4~~

11
jIegJejie=enf Ceer Jeveb ie=nvleer efieefjOejefJe<eÙeefJeveesob oceÙeefle~~5~~

20
Yeewceer- jecepeer keâes Deevevo osves Jeeueer meerleepeer ßeerjece keâes jcee jner nQ~ Jes efJeÕeeme Éeje Deeefuebieve keâuÙeeCe
ht
kesâ DeejcYe Éeje Deheves Jej ßeerjece keâes efJeßeece os jner nQ~ nBme-nBmekeâj Deveskeâ efJeueemeeW Éeje jefmekeâeW kesâ meej™he
ig
yr
ëe=bieej jme keâes Yeer GheefmLele keâjleer ngF& efJeuecye efkeâS efyevee megvoj efyecyeeOej Jeeues ØeYeg keâe cegKe Ûetce-Ûetcekeâj
op
Gvekeâer Lekeâeve otj keâjleer nQ~ Deevevo mes ØeYeg keâes Deeefuebieve keâj keâjkesâ ßeerjeIeJe kesâ ßeceievOe keâes Yeer meceehle keâj
C
jner nQ~ Fme Øekeâej Jeve keâes Yeer Iej yevee jner ßeerjece keâer Oece&helveer meerleepeer efieefjOej keâefJe kesâ meebmeeefjkeâ efJe<eÙe
©
efJeveeso keâe Yeer oceve keâj jner nQ~

efJeMes<e- Ùen ieerle Yeer ef$eleeue 16 cee$ee ceW efveyeæ nw~
DejCÙekeâeC[ 615
ieerle mebKÙee-5
heMÙele heeefLe&JeermeewYeeiÙeced~
megjueueveeueueveeefMejesceCesŠ megYeCele YeewcÙeeYeeiÙeced~~1~~
Ùee hegjceLeveceveesceefvojosJeleejIetòececetefle&Š~
Denes mewJe megueYee ceensÙeer ceoveceveesjLehetelf e&Š~~2~~
d .
ve
#eCeceefhe ÙevcegKeÛevõÂMes mhe=nÙevles MegkeâmevekeâeÅee:~
er
osJeer leodJeovesvogÛekeâesjer pevekeâefkeâMeesjer DeeÅee~~3~~
es
Ùeb ve meceeOeeJeefhe heMÙeefvle efveefce<eefcen Ùeeseif ecegveerMee:~
R
s
Denes mleveesheheer[efcen leb heefjjYelesÓmeew peieoerMee~~4~~
ht
ig
ÙeeJeoefcelekeâuheb ve peevekeâermeceeYeeiÙeYee*dveejer~
R
YekeälÙee leleŠ mevleleb ieeÙeefle efieefjOejkeâefJejefOekeâejer~~5~~
ll
.A
Yeewceer- Dejs ueesieeW! he=LJeerheg$eer meerleepeer keâe meewYeeiÙe osKees~ ns osJeebieveeDeeW! veejer-efMejesceefCe meerleepeer kesâ
s
YeeiÙe keâe JeCe&ve keâjes~ Dejs! pees ßeerjecepeer keâer cetefle& ef$ehegj Me$eg efMeJepeer ves ceveceefvoj keâer osJelee keâer ngF& nw~ Jener
ya
ØeYeg keâer cetefle& Deepe ceefnveefvoveer meerleepeer kesâ Øesceelcekeâ keâece kesâ ceveesjLeeW keâer hetefle& yevekeâj megueYe nes ieF& nw~ efpeve
N
va
ØeYeg kesâ cegKeÛevõ kesâ #eCecee$e kesâ oMe&veeW kesâ efueS Megkeâmevekeâeefo lejmeles jnles nQ GvneR pevekeâveefvoveer meerleepeer FvneR
Se
ØeYeg cegKeÛevõ keâer Ûekeâesjer yevekeâj efveefve&ces<e veÙeveeW mes meowJe ™hejme keâe heeve efkeâÙee keâjleer nQ~ Denes! efpeve ØeYeg
ßeerjece keâes meceeefOe ceW #eCecee$e kesâ efueS Yeer Ùeesieer Deewj cegveerÕej veneR oMe&ve keâj heeles, GvneR ßeerjece keâes Deheves
th
mleveeW keâer GlheerÌ[ve kesâ meeLe pevekeâveefvoveer meerleepeer Øesce mes Deeefuebieve keâjleer jnleer nQ~ efpevekeâer ÛejCeece=le keâer yetBo
ee
keâes Yeer efJe<Ceg, efMeJe Deewj yeÇÿee veneR Øeehle keâj heeles, GvneR ØeYeg ßeerjece kesâ DeOejece=le keâe heeve keâjleer ngF& meerleepeer
P
cebieueeW keâe DeejcYe keâjleer jnleer nQ~ JemlegleŠ Deveskeâ keâuheheÙe&vle meerleepeer kesâ meceeve keâesF& meewYeeiÙeJeleer ceefnuee
si
ul
GheueyOe veneR nesieer, FmeerefueS efieefjOej keâefJe Yeer Yeefòeâ kesâ meeLe DeefOekeâejhetJe&keâ FvneR pevekeâveefvoveerpeer keâes
T
efvejvlej ieeles jnles nQ~

ri
Sh
ieerle mebKÙee-6
11
Denes osJee”vee efoJÙeeb efJeheMÙele jececeÙee&oeced~

20
uemeÛÛevõevevee YeJÙeeb ØeheMÙele jececeÙee&oeced~~

ht
JeÙeb mhe=nÙeecens Ùemcew lehemÙevlÙeŠ mJelevegleeheced~

ig
yr
me meerleecee$emeehes#eŠ megheMÙele jececeÙee&oeced~~1~~

op
efJejepebef§e$eketâšs Ûewkeâhelveer›eleOejes OevJeer~

C
JeMeer yeefn&<celeeb JeÙeexÓefYeheMÙele jececeÙee&oeced~~2~~

©
Denes DemceÂieeueerefYeŠ ØeheerleÛÚefJeceOegYee&jer~

ÙeLee velekeâvOejeveÙeveesÓvegheMÙele jececeÙee&oeced~~3~~
ve ÛesÂkeâd keäJeeefhe ceÙee&oe ÙeLee jeces ef$eueeskeäÙeeb Yees~

lelees efieefjOejefOeÙee meekebâ vecemÙele jececeÙee&oeced~~4~~
Yeewceer- osJeebieveeSB hejmhej iee jner nQ—Dejs osefJeÙeeW! ßeerjece keâer efoJÙe ceÙee&oe hej efJeÛeej lees keâjes~ ns
megMeesefYele ÛevõcegefKeÙeeW! ØeYeg jece keâer keâuÙeeCeceÙeer ceÙee&oe lees osKees~ osefJeÙeeW! Deheves Mejerj keâes leheekeâj lehemÙee
keâjleer ngF&, nce osefJeÙeeB efpeve ßeerjece keâes heeves kesâ efueS mhe=ne keâjleer jnleer nQ, Jes ßeerjece kesâJeue meerleepeer kesâ Øeefle
d .
meehes#e jnles nQ~ ncekeâes Yetuekeâj Yeer veneR efvenejles~ ßeerjece keâer Fme ceÙee&oe keâes MeesYeve™he mes osKees~ Fmeer efÛe$eketâš
ve
ceW efJejepeceeve neskeâj Deefivenes$e keâjves JeeueeW ceW ßes‰ FefvõÙeeW keâes JeMe ceW keâjves Jeeues OevegOe&j ßeerjece Skeâ helveer›ele
er
OeejCe keâj jns nQ~ ßeerjece keâer Fme ceÙee&oe keâes Deheves DeYeer° ™he ceW osKees~ Denes! nceW Ssmee Øeleerle neslee nw efkeâ pewmes
es
nceejer Âef°™he YeüceefjÙeeW Éeje efpevekeâer ÚefJe ceefoje keâe heeve efkeâÙee ieÙee nw Ssmes ØeYeg nceejs ves$eeW kesâ Yeej mes yeesefPeue
R
nes ieS nQ~ FmeerefueS Gvekeâer keâvOee Deewj ves$e Pegkeâ ieS nQ~ pewmes JÙeefòeâ yengle yeÌ[s Yeej keâes ve menve keâjles ngS Pegkeâ
s
ht
peelee nw~ ßeerjece keâer Fme ceÙee&oe keâes Devegketâuelee mes osKees~ Dejs osefJeÙeeW! efpeme Øekeâej ßeerjece ceW ceÙee&oe efJejepe jner
ig
R
nw~ Ssmeer ceÙee&oe ef$ekeâeue ceW ef$eueeskeâer ceW mecYeJe veneR nw~ FmeerefueS legce meye efieefjOej keâefJe keâer yegefæ kesâ meeLe ner
ll
jece keâer ceÙee&oe keâes veceve keâjes, Jevove keâjes, DeÛe&ve keâjes~
.A
mevoYe&MueeskeâŠ
s
ya
DeLe peÙevleJeOetJe&vepeeveveb heefjmeceer#Ùe nefjb men meerleÙee~
N
va
jIegJejb mJevegpeevegÛejb jn: heeflecegheslÙe megJeeÛecegJeeÛe mee~~1~~
Se
Yeewceer—Fmekesâ he§eeled meerleepeer kesâ meeLe efJejepeceeve MeesYeve Yeüelee ue#ceCepeer mes mesefJele, keâceuecegKe,
th
ceneefJe<Ceg ßeerjece kesâ oMe&ve keâjkesâ Fvõheg$e peÙevle keâer helveer ves Deheves heefle peÙevle kesâ heeme peekeâj Skeâevle ceW Ùen
ee
megvoj JeeCeer keâner~

P
ieerle mebKÙee-7
si
ul
megjsvõmegle MeerIebÇ efÛe$eketâšceghesefn~~

T
ri
ueesÛeveieesÛejmegke=âleheâueb ueyOJeelceMeeefvleceeOesefn~
Sh
melÙemevOecevegmevoOeeve Fn efvepeùoÙeb mevOesenf ~~1~~

11
efve®heefOeefve®heeefOekeâmeewvoÙeË Ûe#egŠ mecegheeOesefn~

20
meeJeOeeveceJeOeeÙe jeIeJeb le$e ceveŠ meceeOesefn~~2~~

ht
DeeveKeefMeKeceJeueeskeäÙe efJeMeeskebâ meoÙeùoÙeceeOesefn~

ig
yr
DeeueYemJe efvepepeerJeveueeYeb ceveesÓvÙe$e cee Oesenf ~~3~~

op
mececeesovle peÙevle megjJeje ÙelemleleesÓvegefJeOesefn~

C
efieefjOejØeYegcegKeÛevõÛekeâesjes veÙeves efvepes efveOesenf ~~4~~

©
Yeewceer- ns Fvõheg$e! MeerIeÇ efÛe$eketâš Ûeuees~ Deheves hegCÙeheâue keâes ves$e keâe efJe<eÙe yevee ngDee Øeehlekeâj
DeelceMeebefle heeDees Deewj melÙemevOe ØeYeg keâe DevegmevOeeve keâjles ngS Deheves ùoÙe keâes efmLele keâj uees~ keâhešjefnle
DejCÙekeâeC[ 617
Deewj ceeÙeejefnle ØeYeg kesâ meewvoÙe& keâes Deheves ves$e kesâ efvekeâš ues DeeDees Deewj meeJeOeeve neskeâj ßeerjece keâer OeejCee
keâjkesâ GvneR ceW ceve keâe meceeOeeve keâj uees~ ns peÙevle! oÙeehetCe& ùoÙe Jeeues Meeskeâjefnle ßeerjece keâes veKeefMeKeheÙe&vle
efvenejkeâj DeeojhetJe&keâ GvneR keâer OeejCee keâj uees~ Deheves peerJeve keâe ueeYe Øeehle keâj uees, ceve keâes DevÙe$e ve ues
peeDees~ ns peÙevle! osJeleeDeeW ves Yeer Devegceesove keâj efoÙee nw, FmeefueS legce Deye GvneR keâe Devegieceve keâjes Deewj
efieefjOej keâefJe kesâ ØeYeg ßeerjece kesâ cegKeÛevõ keâe Ûekeâesj yevekeâj GvneR jIegJej keâes Deheves DeeBKe ceW Yej uees~
.
ieerle mebKÙee-8
d
ve
peÙevlehelveer hegveiee&Ùeefle-
er
es
ceÙee meceb efÛe$eketâšcegheÙeeefn~~
R
DeJeved ieerlemeerleeefYejeceefcen ves$eb $eemeeled $eeefn~
s
ht
me ØelÙeÙeb ØeleerlÙe ØelÙeieelceeveb heeheeled heeefn~~1~~
ig
heMÙe heMÙe jeceÙeeefYejeceb jeceb Jeves Jemevleced~
R
efJenjvleb ßeernefjb meg<eceÙee nefjvevoveb nmevleced~~2~~
ll
.A
ëe=”ejÙevleceJeefvekeâvÙekeâeb vevoveJeveØemetvewŠ~
s
ya
nejÙevleceLeùefo ù<Ùevleb keâe_ÛevekeâeceuemetvewŠ~~3~~
Me¿ehe¿keâue¿keâeueg<eeR otjeled lÙepe ns keâevle~ N
va
efieefjOejØeYegceJeueeskeäÙe efJeMeeskeâes peeÙeÙe peÙeb peÙevle~~4~~
Se
Yeewceer- peÙevle helveer efheâj keânleer nw- ns peÙevle! cesjs meeLe Deehe efÛe$eketâš ÛeefueÙes Deewj ieerlemeerleeefYejece
th
keâes efvenejles ngS Deheves ves$e keâer YeJe$eeme mes j#ee keâj ueerefpeS~ efJeÕeeme kesâ meeLe ØeYeg keâes efvenejkeâj Deheveer
ee
ØelÙeieelcee keâes Yeer heehe mes yeÛee ueerefpeS~ Dejs! meerleepeer kesâ meeLe Jeve ceW efveJeeme keâjles ngS leLee efJenej keâjles ngS,
P
Deheveer MeesYee mes nefjvevove DeLee&led veejeÙeCe kesâ heg$e keâeceosJe keâe heefjneme keâjles ngS, DeefYejece ßeerjece kesâ oMe&ve
si
ul
keâerefpeS, oMe&ve keâerefpeS~ Dejs peÙevle! vevoveJeve kesâ heg<heeW mes Yetefceveefvoveer meerlee keâes ëe=bieeefjle keâjles ngS Deewj mJeCe&
T
kesâ keâceueeW mes efveefce&le Ûevõnej meerleepeer keâes henveeles ngS ùoÙe cesW ØemeVe nes jns DeefYejece ßeerjece keâes osKees~ ns heefle
ri
Sh
peÙevle! Deheveer Mebkeâe™he keâerÛeÌ[ Deewj keâuebkeâeYeeme keâer keâueg<elee keâes otj mes ÚesÌ[ oes Deewj efieefjOej keâefJe kesâ
mJeeceer ßeerjece keâes efvenejkeâj leggce efJepeÙe keâes Yeer peerle uees, DevÙeLee legcnejs peÙe keâe Devle nes peeSiee~ peÙemÙe
11
DevleŠ ÙemÙe me peÙevleŠ- efpemekeâer peÙe keâe Devle DeJeMÙebYeeJeer nw Gmeer keâes peÙevle keânles nQ~ ÙeneB MekeâvOJeeefoieCe
20
keâer Deeke=âefle ieCe nesves kesâ keâejCe peÙe Meyo kesâ DevlÙe Dekeâej kesâ meeLe Devle Meyo kesâ Deeefo Dekeâej keâe hej™he
ht
mecePevee ÛeeefnS~
ig
yr
ieerle mebKÙee-9
op
efJenjefle ßeerjIegJeerjs ceOegjcevoeefkeâveerleerjs~

C
cevees Oesenf Yepevekegâšerjs ceOegjcevoeefkeâveerleerj~s ~

©
efhele=evf eosMemeseJf eleJeveJeemes men meerleÙeeÓke=âleveJeveJeeflejemes~

MeerefueleceueÙemeceerjs ceOegjcevoeefkeâveerleerjs~~1~~
osJee”veeieerlemegefOeleÛeefj$es ogie&ceYeJeecyegefveefOeÛejCeJeefn$es~
yeefueleJeefveleJeeveerjs ceOegjcevoeefkeâveerleerjs~~2~~
Me¿eb efJeneÙe ÛeueeefÛejb efÛe$eketâšb lelheebMegeYf eŠ MeesOeÙeeMeg mJeef$eketâšced~
ketâefpeleMegkeâefhekeâkeâerjs ceOegjcevoeefkeâveerleerjs~~3~~
mJecevees efveOesenf veeLeveekeâheueueeces efieefjOejJemegevf e ieerlemeerleeefYejeces~
d .
peueOejMÙeeceueMejerjs ceOegjcevoeefkeâveerleerjs~~4~~
ve
er
Yeewceer- ns peÙevle! ceOegj cevoeefkeâveer kesâ leš hej efJenej keâj jns Yepeve-kegâšerj yeveeS ngS ßeerjece ceW Deheves
es
ceve keâes ueiee oerefpeS~ efhelee keâe JeÛeve ceevekeâj JeveJeeme keâe mesJeve keâj jns meerleepeer kesâ meeLe efvevÙeeveyes cenejeme
R
mecheVe efkeâS ngS SJeb ceueÙe meceerj keâe mesJeve keâjves Jeeues jIegJeerjpeer ceW ceve keâes ueiee oerefpeS~ osJeebieveeDeeW kesâ Éeje
s
ht
efpevekesâ MeesYeeceÙe Ûeefj$e keâe ieeve efkeâÙee ieÙee Deewj efpevekesâ ÛejCe ner ogie&ce peuemeeiej kesâ efueS peueÙeeve nQ, Ssmes Jeve
ig
ceW GlheVe yesleeW mes efÛehekesâ ngS Ùee GvnW mecyeue ossves Jeeues jIegJejpeer ceW Dehevee ceve ueieeDees~ ns peÙevle! Mebkeâe
R
ÚesÌ[keâj efÛe$eketâš Ûeuees Deewj Gmeer efÛe$eketâš keâer OetefueÙeeW mes Deheves keâheš-mecetn keâes heefJe$e keâj uees, peneB leesles
ll
.A
keâesÙeue Deewj ceesj yeesue jns nQ~ Gmeer cevoeefkeâveer leš hej efJenej keâjves Jeeues jIegJeerj peer ceW ceve ueieeDees~ ns veeLe!
s
mJeie&heeuekeâ Fvõ kesâ ßeerjlvemJe™he ieerlemeerleeefYejece cenekeâeJÙe kesâ cegKÙe veeÙekeâ, cesIe kesâ meceeve MÙeeceue Mejerj,
ya
efieefjOej keâefJe kesâ Skeâcee$e Oeve jIegJeerj peer ceW Dehevee ceve ueiee oes~
N
va
ieerle mebKÙee-10
Se
ceeJepeeveerenf peeveerenf jeceb nefjb meerleejeces ceveŠ megemf Lejb OeerÙeleeced~

th
efÛevleefÙelJee peieodIeesjmeeiejleeEj Deelceejeces ceveŠ megemf Lejb veerÙeleeced~~

ee
ÙemÙe Yeemee efJeYeelÙesleoefKeueb peieÅemÙe YetlÙewJe Yetleb Ûe YeJÙeb YeJeled~

P
JeejCeeJeejCeeOeejCeeOeejCes le$e hegCÙeØeCeeces cegoe OeerÙeleeced~~1~~

si
ul
ÙemÙe me¿uhelemme=e°f jeme=pÙeles ÙemÙe ÛewJesÛÚÙee YepÙeles YepÙeles~

T
leled hejyeÇÿeefCe JÙeehekesâÓOeerÕejs hetCe&keâeces mJekeâelcee meceeOeerÙeleeced~~2~~

ri
Sh
veself e vesleerelf e Jesoe ØeieeÙeefvle Ùeb Mes<emevekeâeoÙe§eeefhe OÙeeÙeefvle Ùeced~

11
le$e meJe&$e JÙeehlesÓmeceehles efJeYeew efJeÕelees efJeÕekeâeces keâceeßeerÙeleeced~~3~~

20
lÙekeälJee Me¿e¿he¿b ce=iee¿evevees jeIeJeŠ mebßeÙeØeesuuemeled keâevevees~

ht
efieefjOejwkeâeßeÙeŠ efÛe$eketâšeueÙees ieerlemeerleeefYejeceŠ meceeßeerÙeleeced~~4~~

ig
yr
Yeewceer- ns peÙevle! ØeYeg keâe Deheceeve cele keâjes, ßeerjece keâes ceneefJe<Ceg ner peevees~ meerleejecepeer ceW megefmLej
op
ceve ueiee oes~ ØeYeg keâes mebmeej meeiej keâe penepe ceevekeâj GvneR Deelceejece ceW Dehevee megefmLej ceve ueiee oes~ efpevekesâ
C
ØekeâeMe mes meeje mebmeej ØekeâeefMele nes jne nw Deewj efpemekeâer efJeYetefle mes Yetle, YeefJe<Ùeled, Jele&ceeve Ùes leerveeW keâeue
©
megjef#ele nQ, GvneR mebmeej™he neLeer keâe JejCe keâjves Jeeueer efoJÙe-OeejCee mes OeejCe keâjves ÙeesiÙe hegCÙe-ØeCeece
ßeerjece ceW mJeÙeb keâes Deeefßele keâj uees~ efpevekesâ mebbkeâuhe mes me=ef° keâer jÛevee nesleer nw, heeueve neslee nw, mebnej nes peelee
nw; GvneR hejyeÇÿe JÙeehekeâ F&Õej hetCe&keâece ßeerjece ceW Deheveer Deelcee keâes meceeefnle keâj ueerefpeS~ efpevekeâes Jeso vesefle-
DejCÙekeâeC[ 619
vesefle keânkeâj ieeles nQ Deewj efpevekeâe Mes<emevekeâeefo OÙeeve keâjles nQ, GvneR meJe&$e JÙeehle-Demeceehle DeLee&led Devevle
meYeer cetle& õJÙeeW kesâ meeLe mebÙeesie keâjves Jeeues, meYeer keâer keâeceveeSB hetCe& keâjves Jeeues ßeerjece ceW ner meye Deesj mes ceve
nšekeâj megKehetJe&keâ DeeßeÙe mJeerkeâej keâj uees~ mechetCe& Mebkeâe™he keâerÛeÌ[ ÚesÌ[keâj, ÛevõcegKe Deheves efveJeeme mes,
Jeve keâes megMeesefYele keâjves Jeeues, jIegkegâue ceW Øekeâš, efieefjOej keâefJe kesâ Skeâcee$e DeeßeÙe efÛe$eketâš efJenejer ieerlemeerleeefYejece
ßeerjece keâe mecÙekedâ Øekeâej mes DeeßeÙe ues uees~
.
ieerle mebKÙee-11
d
ve
cenejemesÓÅe jecees jepeles ieerlemeerleeefYejecees Yeüepeles~~
er
es
efÛe$eketâšsÓefÛe$eketâšs MejoglmeJes ceefuuekeâeceeOeJeerce_pegkegâmegceesoYd eJes~
R
yeÇeref[leeveskeâkeâecees jepeles cenejemesÓÅe jecees jepeles~~1~~
s
ht
Meleleces cenejemes meceejyOes meewKÙemeejs ëe=”ejs mecegheueyOes~
ig
cewefLeueerÂieejecees jepeles cenejemesÓÅe jecees jepeles~~2~~
R
ll
ÙeMees ieeÙelÙeceesIeb osJeerieCes peevekeâervethegjs uemeved ceOegjkeäJeCes~
.A
ceeefvele: MÙeeceeMÙeecees jepeles cenejemesÓÅe jecees jepeles~~3~~
s
ya
Oece&ÛeeefjCÙee menÛeeefjCÙee meerleÙee meceefvJeleŠ keâefJeefieefjOejefiejeieerleÙee~
N
ueeskeâueeskeâeefYejecees jepeles cenejemesÓÅe jecees jepeles~~4~~
va
Se
Yeewceer- Deepe meewJeW cenejeme ceW ßeerjece megMeesefYele nes jns nQ, ieerlemeerleeefYejece ØeYeg osoerhÙeceeve nes jns nQ~
th
keâece, ›eâesOe, ueesYe kesâ ef$eketâš mes jefnle efÛe$eketâš ceW Ûecesueer, ceeueleer Deeefo megvoj kegâmegceeW kesâ efJekeâeme mes Ùegòeâ
ee
Mejod kesâ efveefceòe meceeÙeesefpele ceneslmeJe ceW keâjesÌ[eW-keâeceeW keâes ueefppele keâjves Jeeues ßeerjece megMeesefYele nes jns nQ~
P
megKe kesâ meejYetle ëe=bieej kesâ GheueyOe nesves hej meewJeW cenejeme kesâ DeejcYe nes peeves hej meerleepeer kesâ ves$eeW keâes hetCe& ™he
si
mes jceeves Jeeues ßeerjece efJejepe jns nQ~ meKeer-ieCeeW kesâ megvoj ÙeMe ieeles jnves hej ceOegj Pevkeâej Jeeues cewefLeueerpeer kesâ
T ul
vethegj kesâ meef›eâÙe nes peeves hej hejce DeeojCeerÙe MÙeecee meerleepeer kesâ meeLe MÙeecemegvoj ßeerjece megMeesefYele nes jns nQ~
ri
efieefjOej keâefJe kesâ mJeeceer Éeje ieeF& ngF& Deheveer efvelÙe-menÛeeefjCeer Oece&helveer meerleepeer kesâ meeLe mebmeej keâer
Sh
oMe&veMeefòeâ keâes Deevevo ossves Jeeues ßeerjece efJejepe jns nQ~

11
ieerle mebKÙee-12
20
Mee›esâ heMÙe ØeYeesce&Ùee&oeced~

ht
ig
helveer›eefleve§ewkeâveeefj›eleceeveefvolemegjvejcevegpeeoeced ~~
yr
op
jemes mJeb efkeâue ue#ekeâesefšMeŠ keâlegË ÙeLewJe meerlee ›eâceles~

C
leeJelmebKÙeceelce™heb ke=âlJee jeceesÓefhe jeceÙee jceles~~1~~

©
me*d›eâer[les ØeeflepevekeâkeâvÙeb jeceŠ ke=âlemecemebKÙeb ™heced~

leLee cewefLeueer Øeeflejeceb jceÙeefle leeÂiedYetlJee YetYetheced~~2~~
vewleeÂiedocheefleceÙee&oe meerleejeceleesÓvÙelees Â°e~

jeceŠ me=°Š ßeermeerleeÙew ßeerjeceeÙe Ûe meerlee me=°e~~3~~
JeeefjJeerefÛeJeled ØeYeeYeevegJeled ¢ehe=Leied YeeJecegYeÙelees OÙeeÙeefle~
meerleejeceew yeÇÿeocheleer megjvejefieje efieefjOejes ieeÙeefle~~4~~
Yeewceer- ns Fvõheg$e! osJelee, ceveg<Ùe Deewj je#emeeW keâes Yeer Deevevo osves Jeeueer, Skeâhelveer›eleer ßeerjece keâer
d .
ve
ceÙee&oe Deewj Skeâ veejer›ele keâes Yeer osKees~ efpeme Øekeâej Fme cenejeme ceW meerleepeer Deheves keâjesÌ[eW ™he yevee mekeâleer nQ
er
Deewj yeveekeâj GheefmLele nes jner nQ, Gmeer Øekeâej ßeerjece Yeer Gleveer ner mebKÙee ceW Deheves ™heeW keâe efvecee&Ce keâjkesâ
es
meerleepeer kesâ meeLe cenejeme jÛe jns nQ~ ßeerjece efpeleveer meerleeSB nQ Gleveer ner mebKÙee ceW Deheveer ™he yeveekeâj
R
pevekeâveefvoveer peer kesâ ØelÙeskeâ ™he kesâ meeLe Kesue jns nQ~ Gmeer Øekeâej meerleepeer ves Yeer efpeleveer mebKÙee ceW ßeerjece nQ
s
Gleveer mebKÙee ceW Øekeâš neskeâj ØelÙeskeâ jece™he kesâ meeLe Kesueleer ngF& ØeYeg keâes Deevevo os jner nQ~ JemlegleŠ
ht
ßeermeerleejecepeer keâes ÚesÌ[keâj DevÙe$e Ssmeer ocheleer ceÙee&oe veneR osKeer, JemlegleŠ ßeerjece meerleepeer kesâ efueS ™he jÛekeâj
ig
R
Øekeâš ngS nQ Deewj meerleepeer ßeerjece kesâ efueS ßeermeerleejecepeer hejyeÇÿe ™he ocheleer nQ, Jes peue Deewj lejbie keâer YeeBefle,
ll
ØeYee leLee metÙe& keâer YeeBefle Skeâ otmejs mes Dehe=Lekedâ nQ~ Fme Øekeâej cegPemes DeefYeVe efieefjOej keâefJe oesveeW keâer DevevÙelee
.A
keâe OÙeeve keâjles ngS FvneR oesveeW keâes efvejvlej keâYeer osJeJeeCeer mebmke=âle ceW keâYeer vejJeeCeer efnvoer, cewefLeueer, Yeespehegjer,
s
ya
DeJeOeer, iegpejeleer, yeÇpe Deeefo Yee<eeDeeW ceW ieeÙee keâjles nQ~
va
Se
meefvle Jew heefle›elee ueeskesâ meoe Ùeesef<elees jeceÛevõmlJeefÉleerÙe Skeâhelveer›eleŠ~

meefvle veeÙeexÓOegveeheer[Ÿe vewpeYele=e& vf ejlee jeceÛevõmlJeefÉleerÙe Skeâveejer›eleŠ~~
th
ee
heefle›eleeveecemebKÙelee ef$ekeâeues ßeglee heeJeveer hejcheje Ûe Ùeesef<eleeb efJeßeglee~

P
efkeâvleg ef$ekeâeues ef$eueeskesâ vewJe Â°Š ßegleŠ keâesÓefhe jecesCe meÂ#eŠ heefleŠ helveer›eleŠ~~1~~
si
ul
meefvle mecØelÙeefhe ie=nus e#cÙeŠ heefleosJelee Skeâheefleefve‰e megØeefle‰e mJeheefle›eleeŠ~

T
efkeâvleg vewJeeÅeeJeefOe keäJeeefhe vee veŠ ßegleŠ keâesÓefhe jeIeJesCe leguÙe§ewkeâveeÙeeË jleŠ~~2~~
ri
Sh
mevlÙeveskeâe ueeskesâ veeÙeex veeLe me¿efuhelee Ùeemeeb ùlmeg he=Leied heefleYÙees ve cetelf e&Š keâefuhelee~
11
efkeâvleg vewJe ef$eueeskeäÙeeb hegceeved efn jecemeefcceleŠ ÙemÙe Ûeelcee vewJe hejoejefÛevlevejleŠ~~3~~
20
jecees efJe«enJeeved Oece&§ewkeâhelveer›eleŠ efvelÙeb meerleeme”le§e mecee®æmeewjleŠ~

ht
lelees ceÙee&oeheg®<eesòeceb mcejlÙenefve&Meb efieefjOejesÓefhe osJevejefiejeYÙeeb ieeÙeved YeeJeleŠ~~4~~

ig
yr
Yeewceer- peÙevle keâer helveer hegveŠ keânleer nw—ueeskeâ ceW Deepe Yeer heefle›elee veeefjÙeeB nQ, hejvleg helveer›ele heg®<e lees
op
Skeâcee$e ßeerjece nQ~ Deepe Yeer Ssmeer veeefjÙeeB yengmebKÙekeâ nQ~ pees Deheves heefle ceW efvejle nQ, hejvleg Skeâveejer›ele lees
C
Skeâcee$e ßeerjece ner nQ~ leerveesW keâeueeW ceW heefle›eleeDeeW keâer DemebKÙelee megveer peeleer nw Deewj Ssmeer heeflehejeÙeCe ceefnueeDeeW
©
keâer heefle-hejcheje Øeefmeæ Yeer nw~ efkeâvleg leerveeW keâeueeW ceW, leerveeW ueeskeâeW ceW ßeerjece kesâ meceeve helveer›ele heefle ve osKee
ieÙee, ve megvee ieÙee~ Fme meceÙe Yeer yengle-meer veeefjÙeeB heefle keâes osJelee ceeveves Jeeueer Skeâ heefle ceW efve‰e jKeves Jeeueer
Øeefleef‰le heefle›elee nQ efkeâvleg Deepe heÙe&vle keâesF& heg®<e nceW veneR megveeF& heÌ[e pees ßeerjece kesâ meceeve Skeâ veejer ceW efvejle
DejCÙekeâeC[ 621
nes~ Deepe Yeer Deveskeâ veeefjÙeeB heefleÙeeW kesâ Øeefle ke=âlemebkeâuhe nQ efpevekesâ ùoÙeeW ceW heefle mes he=Lekedâ efkeâmeer cetefle& keâer
keâuhevee veneR, efkeâvleg leerveeW ueeskeâeW ceW ßeerjece kesâ meceeve keâesF& heg®<e veneR nw efpemekeâe ceve keâYeer ve keâYeer hejveejer keâer
efÛevleve ceW ve ueiee ngDee nes~ ßeerjece efJe«enJeeve-Oece& Skeâhelveer›ele efvelÙe-efvejvlej meerleepeer mes mebÙegòeâ leLee
DeKeC[ yeÇÿeÛeÙe& mecheVe nQ, FmeerefueS efieefjOej keâefJe Yeer efove-jele osJeYee<ee Deewj ceveg<ÙeYee<ee ceW GvneR ceÙee&oe
heg®<eesòece ØeYeg keâes ieeles ngS GvneR meerleeefYejece ßeerjece keâe mcejCe keâjles jnles nQ~
.
ieerle mebKÙee-14
d
ve
jecees vewJe Øeeke=âlees jepee~
er
es
hejyeÇÿeYetleŠ hejceelcee efveJee&efmelees Jeves meceüepee~~1~~
R
ßeglJee jepÙeb ve Øeceeseof lees vees JeveJeemeefJe<eeoeppeiueew~
s
ht
Øeemeeos vewJe Øemeeefolees vewJe heCe&MeeueeÙeeb cecueew~~2~~
ig
Øeke=âefleceskeâjme™heeb keâueÙeved vees n<eË vees Ùeeefle efJe<eeoced~
R
ll
meoe mecelJeÙeesieceefYeÙeg_peved kegâ®les mJepeves ke=âheeØemeeoced~~3~~
.A
GoÙeemleceÙeew Ûevõ FJeeÙeb meceYeeJesve meowJeeheâueÙeefle~
s
ya
jeceÛevõveeceehÙevJeLeË efieefjOejØeYegejf n meoe meheâueÙeefle~~4~~
N
Yeewceer- hegveŠ peÙevle helveer keânleer nw- Fvõheg$e! Ûe›eâJeleea oMejLepeer Éeje Jeve ceW efveJee&efmele ngS ßeerjece
va
meeOeejCe jepee veneR nQ, Jes lees hejyeÇÿe hejceelcee nQ~ pees jepÙe megvekeâj ve ØemeVe ngS Deewj ve ner JeveJeeme megvekeâj
Se
efpevnW iueeefve ngF& pees jepeØeemeeo ceW ve Øecegefole ngS Deewj pees heCe&Meeuee ceW ve ogŠKeer ngS~ ßeerjece lees Skeâjme Øeke=âefle
th
keâes mJeerkeâej keâjles ngS ve megKeer nesles nQ, ve ogŠKeer nesles nQ~ Jes lees meowJe mecelJe™he Ùeesie keâe DeeßeÙe efkeâS ngS
ee
mJepeveeW hej ke=âheeØemeeo keâer Je=ef° keâjles jnles nQ~ ßeerjece Ûevõcee keâer ner YeeBefle GVeefle Deewj DeJeveefle keâes meceYeeJe mes
P
osKeles nQ DeLee&led pewmes Ûevõcee GoÙe Deewj Demle oesveeW ner keâeueeW ceW Skeâjme jnles nQ Gmeer Øekeâej ßeerjece Yeer GVeefle
si
ul
Deewj DeJeveefle oesveeW ceW ner meceeve YeeJe mes efJejepeles nQ~ FmeerefueS efieefjOej keâefJe kesâ mJeeceer ßeerjece jeceÛevõ veece
T
keâes Yeer ÙeLeeLe&™he ceW meheâue keâj jns nQ~

ri
Sh
ieerle mebKÙee-15
11
ÛeueeÅe Yele&Š ßeerefÛe$eketâšs Ùe$eeÙe&jecemleveesefle jemeced~

20
ÛeueeÅe Yele&Ye&iveef$eketâšs Ùe$eeefYejecemleveeself e jemeced~~1~~

ht
veolmeg JeeÅes<eg efoJÙeOeeefcve megjs<eg ieeÙelmeg hetleveeefcve~

ig
yr
ÛeueeÅe Yele&Š megJeCe&ketâšs Ùe$eelceejecemleveesefle jemeced~~2~~

op
meerlee memebKÙeeved efJeOeeÙe osneved efOeveeself e osJeeR megMeerueiesneved~

C
ÛeueeÅe Yele&Š megjlveketâšs Ùe$eehlekeâecemleveeself e jemeced~~3~~

©
DeveskeâosJeerieCew§e Â°es ve ceejveejeÛeue#eefce°Š~

ÛeueeÅe Yele&Š megjewhÙeketâšs Ùe$eeyoMÙeecemleveeself e jemeced~~4~~
megjemeefcen Meleleceb efJeefOelmeved ßeermeerleÙee keâew keâces<e efOelmeved~

ÛeueeÅe efieefjOejùefÛÛe$eketâšs Ùe$e ßeerjecemleveeself e jemeced~~5~~
Yeewceer- peÙevle helveer hegveŠ keânleer nw-ns efØeÙelece! Deepe Gme efÛe$eketâš ceW ÛeefueS, peneB ßeerjece jeme keâj jns
nQ~ ns Fvõheg$e! ef$eketâš keâes ve° keâjves Jeeues Gme efÛe$eketâš ceW ÛeefueS, peneB DeefYejece ßeerjece jeme keâj jns nQ~ yepeles
ngS yeepes Deewj ieeles ngS osJeleeDeeW keâer GheefmLeefle ceW Gme megJeCe&-ketâš ceW ÛeefueS, peneB Deelceejece ßeerjece jeme keâj
d .
jns nQ~ meerleepeer kesâ ner meceeve mebKÙee ceW Meerue kesâ YeJeve mJe™he, MejerjeW keâes Øekeâš keâjkesâ, ßeerjece meerleepeer keâes
ve
ØemeVe keâj jns nQ~ Deepe Gme jlveketâš ceW ÛeefueÙes, peneB ßeerjece jeme keâj jns nQ~ Deveskeâ osJeebieveeDeeW kesâ Éeje osKes
er
es
peeves hej Yeer Jen keâece kesâ yeeCeeW kesâ ue#Ùe veneR yeves~ ns heefleosJe! Deye Gme jewhÙeketâš DeLee&led ™he kesâ efMeKej hej
R
ÛeefueS, peneB Deehlekeâece ßeerjece jeme keâj jns nQ~ meerleepeer kesâ meeLe meewJeeB cenejeme keâjles ngS he=LJeer hej megKe ueeves
s
keâer FÛÚe keâjles ngS ßeerjece peneB jeme keâj jns nQ, Gmeer efieefjOej keâefJe kesâ ùoÙe kegâšerj ceW ÛeefueS~
ht
ig
mevoYe&Mueekeâew
R
ll
ielJee ßeerefÛe$eketâšb nefjceJeefvepeÙee Yeüepeceeveb Ûe Â°dJee
.A
levJeeveb efoJÙejemeb MelelececeveIeb ieerÙeceeveb megjerefYeŠ~~
s
ya
JeerÙeË efpe%eemeceevees veveg megYegpeefYeoes JeeÙemeelcee peÙevlees
N
efJeJÙeeOe mJeerÙeÛe_ÛJee mejefmepeÛejCeb Yetecf eheg$Ùee ogjelcee~~1~~
va
Se
ØeJenoefYeefvejer#Ùe Yetecf epeeÙeeŠ heoJevepeeod®efOejb megJesehf eleeÙeeŠ~

jIegkegâueJe=<eYe§egkeâeshe lemcew efJeefOeefJeefMeKeb ØeefpeIeeÙe JeeÙemeeÙe~~2~~
th
ee
Yeewceer- helveer kesâ keânves mes ßeerefÛe$eketâš peekeâj, Yetefceheg$eer meerleepeer kesâ meeLe MeesefYele nesles ngS SJeb efve<heehe
P
meewJeeB cenejeme keâjles ngS, osJeJeOegDeeW Éeje ieeS peeles ngS, Ssmes YeieJeeve jece keâes osKekeâj og° peÙevle ves keâewS keâe
si
ul
JesMe OeejCe keâjkesâ megyeeng kesâ Me$eg ßeerjece kesâ yeue keâes peeveves keâer FÛÚe keâjles ngS, Yetefceheg$eer meerleepeer kesâ ÛejCe keâes
T
ÛeeWÛe mes JesOe efoÙee~ pevekeâveefvoveer meerleepeer kesâ ÛejCekeâceue mes Ketve yenlee osKe Deewj GvnW keâeBheleer ngF& peevekeâj
ri
Sh
jIegkegâue kesâ efmebn ßeerjece peÙevle hej yengle kegâefhele ngS Deewj Gmekesâ efueS yeÇÿeeŒe ÚesÌ[e~
11
ieerle mebKÙee-16
20
jeceŠ Øeen peevekeâeR Øeefle-

ht
keâmles ÛejCemejespeceleewlmeerled~
ig
yr
keâes Jew JewvelesÙeceefnjepeb heefjpeiOegb efJe<eceb meceveewlmeerled~~1~~

op
keâes ceÉengoC[ØeueÙeeiveew keâeueJeMeŠ MeueYeesÓLe yegYet<eefle~

C
keâes ce=lÙeJes oòeheefjlees<eŠ ØeslehelesŠ MeevlÙew ØeyegYet<eefle~~2~~

©
keâŠ mJeefMejesceeueÙeehegjefjheesŠ keâC"cegC[ceeueemheoceerhmeefle~

keâŠ keâot<CeMeesefCeleesheeÙevew§eC[er›eleheejCeleeb Oeerhmeefle~~3~~
DejCÙekeâeC[ 623
keâmleeJeodYeejleerÙeveejerceJe%eeÙe ceodoC[b ÙeemÙeefle~

keâmÙe efieefjOejØeYegMejefvekeâjes keâes<Ceeb MeeseCf eleOeejeb heemÙeefle~~4~~
Yeewceer- ßeerjece meerleepeer mes keânles nQ~ ns meerles! Deehekesâ ÛejCekeâceue keâes efkeâmeves JesOe efoÙee? efJe<ece mehe&jepe
keâe Ye#eCe keâjves kesâ efueS ie®[ keâes efkeâmeves Øesefjle keâj efoÙee? keâewve cesjs YegpeoC[ ™he ØeueÙeeefive ceW heeflebiee
yevekeâj peuevee Ûeenlee nw? Dejs! keâewve ce=lÙeg keâes mJeÙeb keâe heeefjleesef<ekeâ oskeâj Ùecejepe keâer Meebefle kesâ efueS heÙee&hle
d .
meece«eer yevevee Ûeenlee nw? keâewve Deheves efmej keâer ceeuee mes efMeJepeer keâer keâC" keâer cegC[ceeuee yeveevee Ûeenlee nw?
ve
Deewj keâewve Deheves T<Cejòeâ kesâ GhenejeW mes ÛeefC[keâe peer kesâ ›ele heejCee keâes OeejCe keâjves keâer FÛÚe keâj jne nw?
er
keâewve YeejleerÙe veejer keâe Deheceeve keâjkesâ cesje oC[ heeÙesiee Deewj efieefjOej keâefJe kesâ mJeeceer cegPe jece kesâ yeeCeeW keâe
es
mecetn efkeâmekeâer T<Cejòeâ Oeeje keâe heeve keâjsiee?
R
s
ieerle mebKÙee-17
ht
ig
peÙevleb Jeer#Ùe jeceŠ-
R
ll
efle‰ efle‰ js og° megjeOece~
.A
YeejleueueveeheefjnsueveoC[b ie=neCe cee ›epe efJeyegOeeOece~~1~~
s
ya
meyeueecehÙeyeueeb celJee meerleeceJepeeveved peerJeefme heeefheved~
N
leeJeod ÙeeJeod yeÇÿeefJeefMeKe S<eeshenjefle veemetmb les leeefheved~~2~~
va
ve ØeeCe$eeCeb $ewueeskeäÙes melÙeb Jeefòeâ leJee«es jeceŠ~
Se
efle‰ efle‰ YegpÙeleeb YegpÙeleeb efvepeog<ke=âleheefjCeleheefjCeeceŠ~~3~~

th
ee
FlÙegkeälJee efJememepe& Je»emeÂMeb yeÇÿeeMegieefcevõmegleeÙe~

P
efieefjOejØeYeesjhemejved Yeerlees mJejieevcet{es YegJeb efJeneÙe~~4~~

si
ul
Yeewceer- peÙevle keâes osKekeâj ßeerjece—Dejs! og°, DeOece osJelee KeÌ[e jn, KeÌ[e jn~ ns osJeleeDeeW ceW DeOece!
T
YeejleerÙe veejer kesâ Deheceeve keâe oC[ ues, cele Yeeie~ meyeuee meerleepeer keâes Deyeuee ceevekeâj ns heeheer! let leYeer lekeâ
ri
peer jne nw~ ns meyekeâes keâ<š osves Jeeuee peÙevle! peye lekeâ Ùen yeÇÿeeŒe legcnejs ØeeCeeW keâes veneR ues jne nw leye lekeâ
Sh
leerveeW ueeskeâeW ceW lesjs ØeeCeeW keâer j#ee veneR nes mekeâleer Ùen jece lesjs meeceves melÙe keân jne nw, "nj, "nj Deheves heeheeW
11
keâe hekeâe ngDee heâue Yeesie ues, Yeesie ues~ Flevee keânkeâj Fvõheg$e kesâ efueS ØeYeg ßeerjece ves Je»e kesâ meceeve keâ"esj
20
yeÇÿeeŒe Ûeuee efoÙee~ efieefjOej keâefJe kesâ ØeYeg ßeerjece mes YeÙeYeerle neskeâj he=LJeer keâes ÚesÌ[keâj Yeielee ngDee peÙevle
ht
mJeie&ueeskeâ keâes ieÙee~

ig
mevoYe&MueeskeâŠ
yr
op
Ùeelees peÙevlees peveveeR ØeYeerlees yeÇÿeeŒelees jeIeJenmlecegòeâeled~

C
ke=âleeiemeb leb heefjJeer#Ùe heeheb MeÛeer mJeheg$eb ®oleer peieeo~~1~~

©
Yeewceer- ßeerjece kesâ neLe mes ÚesÌ[s ngS yeÇÿeeŒe mes [je ngDee peÙevle Deheveer ceelee MeÛeer kesâ heeme ieÙee~
DehejeOe efkeâS ngS heeheer yesšs peÙevle keâes osKekeâj jesleer ngF& MeÛeer peer yeesueeR~
ieerle mebKÙee-18
efOeied efOekeâd kegâheg$ece%eb ne ne megleb peÙevleced~
jeIeJeiegCeeveefYe%eb ne ne megleb peÙevleced~~
meerleeJeceeveheeheb veejerpeveeefYeMeeheced~
cetOvee& cegngJe&nvleb ne ne megleb peÙevleced~~1~~
d .
ve
ke=âlekeâce&Ceeefhe keâekebâ efvepepevceveeefhe keâekeâced~
er
celheelekebâ peÙevleb ne ne megleb peÙevleced~~2~~
es
jeceb ØekeâeshÙe heeheer ueyOeeefmle efkebâ kegâleeheer~
R
s
yeÇÿeeŒeleŒemevleb ne ne megleb peÙevleced~~3~~
ht
ig
otjb ØeÙeeefn ceòees cet{es efceüÙemJe ceòees~
R
efOekeâd lJeeb Je=Lee Õemevleb ne ne megleb peÙevleced~~4~~
ll
.A
efieefjOejØeYeesefJe&®æb efOeied efOeòeâjeceMegæced~
s
jeslmÙeeefce vees ›epevleb ne ne megleb peÙevleced~~5~~
ya
N
Yeewceer- neÙe! Fme kegâheg$e De%eeveer peÙevle keâes efOekeäkeâej nw, efOekeäkeâej nw~ jeIeJepeer kesâ iegCeeW mes meJe&Lee
va
DeveefYe%e peÙevle keâes, ne! ne! meerleepeer kesâ Deheceeve kesâ heehe keâes, veejerpeveeW kesâ DeefYeMeehe keâes, Deheves efmej hej {esles
Se
ngS peÙevle keâes efOekeäkeâej~ efkeâS ngS keâce& mes Yeer keâewS Deewj pevce mes Yeer keâewS, cesjs heehe mes Yeer Glke=â° heehe keâjves
th
Jeeues peÙevle keâes neÙe, neÙe efOekeäkeâej~ ßeerjece keâes kegâefhele keâjkesâ Ùen meyekeâes meleeves Jeeuee heeheer keäÙee heeSiee?
ee
DeleŠ yeÇÿeeŒe mes [jles ngS peÙevle keâes efOekeäkeâej~ js og°! cegPemes otj Ûeuee pee heeieue, DeYeer cej pee~ JÙeLe& Õeeme
P
uesles ngS legcnW efOekeäkeâej, peÙevle keâes neÙe neÙe! efieefjOej keâefJe kesâ ØeYeg mes efJe®æ, DeMegæ peÙevle keâes efOekeäkeâej nw,
si
efOekeäkeâej nw~ ceQ peeles ngS legcnW veneR jesketBâieer, peÙevle keâes ne ne (neÙe-neÙe)~
T ul
mevoYe&MueeskeâŠ
ri
Sh
cee$eeefvejmleb ieleceke&âcemleb ÙeLee leceeÙeevleceleerJeYeerleced~

11
De#Ceeb menœewŠ ØeonefVeJesvões efveIveved heoesJeeÛe JeÛeesÓeflejes<eeled~~1~~

20
Yeewceer- Fme Øekeâej ceeB kesâ Éeje YeieeÙes ngS, Demle ngÙes metÙe& keâer YeeBefle, lespeesnerve DelÙeble [js ngÙes, peÙeble keâes
ht
Deheves meceerhe Deeles ngÙes, osKekeâj npeejeW ves$eeW mes peueeles ngÙes mes Fbõ peÙeble keâes ueele mes ceejles ngÙes DelÙeble
ig
›eâesOehetJe&keâ JeÛeve yeesues~

yr
op
ieerle mebKÙee-19
C
Ùeeefn js ceòees otjb Ùeeefn~~

©
jeceefJecegKeceelceeveb heeefheved meerleeiees ceefueveb heefjleeefheved~

efJeyegOemegleeOeceefJeefOeefJeefMeKeelmJeb keâLeb keâLebeÛf eled $eeefn~~1~~
DejCÙekeâeC[ 625
efOe*dceeb lJeeÂ*dkegâleveÙeleeleb oewYee&iÙeeefpe&leogefjleyeÇeleced~

meerleensuevepeefvelecenejewjJes veerÛe mecceeefn~~2~~
melÙeb JenVeIeJehegŠ keâekebâ Yeg*d#Je megleeOece ke=âleheefjheekeâced~
YeejleerÙeveejerefJeceeveoC[wefle¢eb efvecee&efn~~3~~
ceoJecesnYetleb lJeeb $eelegb keâesÓefhe ef$eueeskeäÙeeb #ecees ve heelegced~
d .
efieefjOejØeYees megleb ces oC[Ùe cee cee heeheb heeefn~~4~~
ve
er
Yeewceer- Dejs peÙeble! pee, cegPemes otj pee~ ns heeheer~ cesjs ùoÙe keâes leehe hengBÛeeves Jeeues, DeOece osJeheg$e! let
es
ßeerjece mes efJecegKe Deheves keâes Deewj meerleepeer kesâ heehe mes ceefueve DeelceerÙe, Oeve Deewj Deheveer peeefle keâes yeÇåceeŒe mes
R
efkeâmeer Yeer Øekeâej yeÛee~ Denes! ogYee&iÙe mes heeheeW kesâ mecetn keâes Deefpe&le keâjves Jeeues legPe pewmes kegâheg$e kesâ efhelee cegPe Fbõ
s
ht
keâes efOekeäkeâej nw~ ns veerÛe! meerleepeer kesâ Deheceeve mes peefvele Ieesj jewjJe ceW mJeÙeb mecee pee~ ÙeLeeLe&™he ceW keâewJes keâe
ig
efmej OeejCe keâjlee ngDee, Deheves keâce& keâe heâue Yeesie~ Dejs DeOece heg$e! Deepe let YeejleerÙe veejer kesâ Deheceeve kesâ ob[
R
ll
keâe Fefleneme jÛe os~ Dejs! let cesje heg$e veneR cet$e nw~ legPekeâes yeÛeeves kesâ efueÙes Deewj lesjer j#ee keâjves kesâ efueÙes leerveeW
.A
ueeskeâeW ceW keâesF& meceLe& veneR nw~ Devle ceW Fvõ YeieJeeve ßeerjece mes keânles nQ- ‘‘ns efieefjOej keâefJe kesâ mJeeceer ßeerjece!
s
ya
cesjs heg$e keâes obef[le keâerefpeÙes~ Fme heeheer keâer cele j#ee keâerefpeÙes, cele j#ee keâerefpeÙes~’’
va
Se
FvõŠ hegveiee&Ùeefle-
heg®<eŠ hegjer<ekeâejer veejer meowJe veejer~
th
ee
heg®<eŠ hegjved efJekeâejer veejer meowJe veejer~~

P
veeefmceVenes cegceg#ee Yeg*dòesâ iegCeeved yegYeg#ee~

si
ul
heg®<eesÓhejeOekeâejer veejer meowJe veejer~~1~~

T
efkebâ Jeefòeâ vejkeâÉejb veejeR Je=LeeIeYeejced~

ri
Sh
heg®<eŠ meoeIekeâejer veejer meowJe veejer~~2~~

11
peveveeR efvepeeb efJeefvevoved ve efJeYeslÙeIeb ØeefJevoved~

20
heg®<eŠ meoehekeâejer veejer meowJe veejer~~3~~

ht
vejleesÓefOekeâeefJecee$ee veeÙeeË ke=âlee efJeOee$ee~

ig
yr
heg®<emleg leehekeâejer veejer meowJe veejer~~4~~

op
ns efieefjOejsefMe meerles ceeb #eeceÙe Øeleerles~

C
heg®<eŠ hegjesÓefleÛeejer veejer meowJe veejer~~5~~

©
Yeewceer- Fvõ hegveŠ ieeles ngÙes keânles nQ- heg®<e efvejblej ceue keâes GlheVe keâjlee nw, veejer meowJe veejer ner jnleer nw~
heg®<e efJekeâej ceW De«emej nw, veejer meowJe veejer ner jnleer nw~ heg®<e ceW cees#e keâer YeeJevee veneR nesleer Deewj Yeesie keâer
FÛÚe Fmeer ceW nesleer nw~ FmeerefueS Ùen ogieg&CeeW keâe Yeesie keâjlee nw~ heg®<e DehejeOe keâjlee nw, veejer lees meoe vej keâer
ceelee nesleer nw~ Dejs! veejer keâes heehe keâe Yeej Deewj vejkeâ keâe Éej keäÙeeW keânles nQ? heg®<e meowJe heehe keâjlee nw Deewj
veejer meowJe veejer ner jnleer nw~ Dejs! Deheveer ceeB keâer efvevoe keâjlee ngDee, heehe keâes Øeehle keâjlee ngDee, Ùen heg®<e veneR
[jlee keäÙeeWefkeâ heg®<e meowJe Dehekeâej keâjlee nw, veejer meowJe veejer yeveer jnleer nw~ efJeOeelee ves ner vej Meyo keâer Dehes#ee
veejer Meyo ceW oes-oes oerIe& cee$eeSB DeefOekeâ keâer nQ~ heg®<e meowJe leehe ner oslee nw Deewj veejer, veejer ner yeveer jnleer nw~ ns
.
‘efieefjOej’ keâefJe keâer F&Õejer meerles! Deehe efJeÕeemehetJe&keâ cegPes #ecee keâerefpeÙes~ heg®<e meowJe DeefOeÛeej keâjlee nw, veejer
d
ve
meoe veejer DeLee&led ve Deefj, veejer efkeâmeer keâer Me$eg veneR nesleer~
er
mevoYe&MueeskeâŠ
es
R
ef$eueeskeäÙeeb YeüceceeCeesÓefhe ve Mecee&he ÙeoeOeceŠ~
s
ht
Ùeesielees veejoes Â°Š meodoMe&veceIeehenced~~1~~
ig
R
Yeewceer- leerveeW ueeskeâeW ceW YeüceCe keâjkesâ peye peÙeble ves Meebefle veneR heeÙeer, leye Gmeves mebÙeesie mes veejo peer kesâ
ll
oMe&ve efkeâÙes keäÙeeWefkeâ mebleeW keâe oMe&ve heehenejer neslee nw~
s .A
ieerle mebKÙee-21
ya
veejoes ieeÙeefle-
N
va
Ùeeefn js jeIeJeMejCeb Ùeeefn~
Se
heeefheved heehekeâuesJejkeâeefMeved heeheeled ØeeCeeved heeefn~~1~~

th
ÙemÙe veece YeJeefmevOegkegâcYepees YeJeheesleb ÙeÛÛeefjleced~

P ee
ÙemÙe keâLee veeefMeleJÙeLee ogejf leIveb ÙemÙeeÛeefjleced~~2~~

si
ÙemÙe efJe®oefcen heefleleheeJeveb heeheIveer Ùeled keâerefle&Š~

T ul
keâefueceueMeceveer Ùeod iegCeieeLee megpeveceveesjLehetelf e&Š~~3~~

ri
Sh
peieÛÚjCÙeb MejCecesefn mevlees ÙesvewJewOevleŠ~

11
efieefjOejieerleb ieeÙeb ieeÙeb peeie=efn peieefle peÙevle~~4~~

20
Yeewceer- Deye veejo ieeles nQ- Dejs peÙevle! pee, ßeerjeIeJe keâer MejCe ceW pee~ ns heeheer~ ns heehe Mejerj mes Ùegòeâ
ht
peÙeble! let Deheves ØeeCeeW keâer heehe mes j#ee keâj ues~ efpeve ØeYeg keâe veece YeJemeeiej meesKeves kesâ efueÙes kegâcYepe nw, efpevekesâ
ig
ÛejCe YeJemeeiej kesâ efueÙes penepe nQ, efpevekeâer keâLee JÙeLee keâes ve° keâj osleer nw, efpevekeâe DeeÛejCe heehe keâes nj ueslee
yr
op
nw, efpevekeâe efJe®o heefleleheeJeve nw, efpevekeâer keâerefle& heeheveeefMeveer nw, efpevekeâer iegCeieeLee keâefueceue ve° keâjves Jeeueer
C
Deewj meppeveeW kesâ ceveesjLeeW keâer hetefle& mJe™efheCeer nw~ ns peÙevle! GvneR mechetCe& peiele kesâ MejCeoelee ßeerjece keâer MejCe
©
ceW peeDees efpevemes meble Je=efæ keâes Øeehle ngÙes~ ns peÙevle! efieefjOej keâefJe Éeje jefÛele ieerle keâes Deewj efieefjOej Éeje
ieeÙes ieÙes YeieJeeve ßeerjece keâes iee-ieekeâj Fme peiele ceW peeie™keâ nes peeDees~
DejCÙekeâeC[ 627
ieerle mebKÙee-22
veejoŠ hegveŠ ieeÙeefle-
jeIeJeb MejCeceemeeoÙe ØeYegb jeceÛevõb ØemeeoÙe~~
Ùeeefn peÙevle peÙevleb MeerIeÇb ceeefn ce=[b ce=[Ùevleb MeerIeÇced~
cewJeelceeveceJemeeoÙe ØeYegb jeceÛevõb ØemeeoÙe~~1~~
d .
ve
#ebmÙeles lJeeb me leg oerveoÙeeuegŠ #eceemegleeÙeeŠ Yelee& ke=âheeuegŠ~
er
leb #eceeefveefOeceghemeeoÙe ØeYegb jeceÛevõb ØemeeoÙe~~2~~
es
leod Ùeesef<eleejleesÓnceefhe #eevleŠ lJeb leeflØeÙeeheob efJeodOJee efJeßeevleŠ~
R
s
#eceeke=âles leb leg heefjmeeoÙe ØeYegb jeceÛevõb ØemeeoÙe~~3~~
ht
ig
ieÛÚ ieÛÚ ieÛÚ vewJe keâeueb efJeuecyeÙe MejCeeieleJelmeueceJeuecyeÙe~
R
efieefjOejveeLecevegmeeoÙe ØeYegb jeceÛevõb ØemeeoÙe~~4~~
ll
.A
Yeewceer- veejo peer hegveŠ ieeles nQ- ns peÙevle! ßeerjeIeJe keâer MejCe ceW peeDees Deewj ØeYeg ßeerjeceÛevõ keâes ØemeVe
s
ya
keâjes~ ns peÙevle! Me$egDeeW keâes peerleves Jeeues ßeerjece kesâ heeme MeerIeÇ peeDees Deewj efMeJepeer keâes Yeer ØemeVe keâjves Jeeues
N
ßeerjece keâe mecceeve keâjes~ Deheves keâes yengle ogŠKeer cele keâjes~ Jes oerveoÙeeueg, #eceemeglee DeLee&led he=LJeer keâer heg$eer
va
ßeermeerleepeer kesâ heefle, ke=âheeueg ßeerjece legcnW #ecee keâj oWies~ Gve #eceeefveefOe kesâ heeme peeDees~ ØeYeg ßeerjece keâes ØemeVe
Se
keâjes~ Dejs! efpeve ØeYeg keâer helveer ceeÙee ceW Devegjòeâ neskeâj Yeer ceQ ØeYeg kesâ Éeje #ecee keâj efoÙee ieÙee, legceves lees kesâJeue
Gve hejcesÕej keâer efØeÙee kesâ ÛejCeeW keâes ner yesOee nw~ DeleŠ #ecee kesâ efueÙes GvneR ØeYeg mes ØeeLe&vee keâjes, ßeerjece keâes ØemeVe
th
keâjes~ peÙevle peeDees! peeDees! peeDees! efJeuecye cele keâjes~ MejCeeieleJelmeue ßeerjece keâe DeJeuebyeve uees~ efieefjOej
ee
keâefJe kesâ veeLe ßeerjece keâes Devegketâue keâjes~ ØeYeg ßeerjeceÛebõ keâes ØemeVe keâj uees~
P
si
mevoYe&MueeskeâŠ
T ul
lelees peÙevleŠ mecegheslÙe jeIeJeb «enerlegkeâeceŠ megYegpeefÉ<eŠ heoced~

ri
Sh
heheele Yetceew heefleleŠ mJeJe=òeleŠ ØeYegØeCeecees Je=epf eveeo&vees efn vegŠ~~1~~

11
Yeewceer- Fmekesâ Devevlej peÙevle ßeerjece kesâ heeme peekeâj megyeeng Me$eg ØeYeg kesâ ÛejCeeW keâes hekeâÌ[ves keâer FÛÚe
20
keâjlee ngDee Yetefce hej ner efiej heÌ[e~ ÙeÅeefhe Jen hetJe& ceW ner Deheves Ûeefj$e mes efieje ngDee Lee keäÙeeWefkeâ ØeYeg keâes efkeâÙee
ngDee ØeCeece, ØeeCeer kesâ heehe keâes nj ueslee nw~
ht
ig
ieerle mebKÙee-23
yr
op
peÙevleŠ Øeen-
C
ns keâ®CeeOeece Kejejs og<ke=âleheeheeved ceeb heeefn ØeYees~

©
ns megvojMÙeece Keueejs ogejf lekeâueeheeved ceeb heeefn efJeYees~~

meerleeheohe©eb efJeæb keâkeâÛe_ÛJee ke=âleb efveef<eæced~
ns pevej_peve ovegpeejs efJeefOeMejleeheeved ceeb heeefn ØeYees~~1~~

osJeesÓhÙenceYeJeb j#eŠ peieppeveveerMeesefCeleYe#eŠ~
ns YeJeYe_peveemegjejs efvepeheefjleeheeved ceeb heeefn ØeYees~~2~~
megjleesÓnb keâekeâes peeleŠ ceeleeefhe efvejemLeòeeleŠ~
ns jIegvevove megYegpeejs peveveerMeeheeved ceeb heeefn ØeYees~~3~~
d .
#eceeefveOes #ecemJe peÙevleb heefleleb heohe©es helevleced~
ve
er
ns efieefjOejsMe leeškeâejs he§eeòeeheeved ceeb heeefn ØeYees~~4~~
es
Yeewceer- peÙevle ßeerjeIeJe mes keânlee nw- ns keâ®Cee kesâ Oeece! Kej kesâ Me$eg ØeYeg jece! og<keâce&peefvele heehe mes
R
cesjer j#ee keâj ueerefpeÙes~ ns MÙeecemegvoj! KeueeW kesâ Me$eg ßeerjece! cegPes heehe keâer jeefMe mes yeÛee ueerefpeÙes~ cesjs Éeje
s
ht
keâewJes keâer ÛeeWÛe mes meerleepeer kesâ ÛejCekeâceue keâes yesOee ieÙee~ ceQves Ùen yengle yeÌ[e efveef<eæ-keâce& keâj efoÙee~ ns YeòeâeW
ig
keâes Deevevo osves Jeeues! ovegpeeW kesâ Me$eg ßeerjece! cegPes yeÇåceeŒe kesâ leehe mes yeÛee ueerefpeÙes~ Dejs! ceQ osJelee neskeâj Yeer
R
je#eme yeve ieÙee keäÙeeWefkeâ peiele keâer ceelee meerlee kesâ jòeâ keâe ceQves Deenej efkeâÙee~ ns YeJeYeÙe kesâ Yebpeve! DemegjeW kesâ
ll
.A
Me$eg! cegPes Deheves ner heefjleehe mes yeÛee ueerefpeÙes~ ns veeLe! ceQ osJelee mes keâewDee yevee~ cegPes ceelee MeÛeer Deewj efhelee
s
Fvõ, Fve oesveeW ves "gkeâje efoÙee~ ns jIegvevove! ns megyeeng kesâ Me$eg! cegPes ceelee kesâ Meehe mes yeÛee ueerefpeÙes~ ns
ya
#eceeefveefOe! yengle yeÌ[s heeflele Deehekesâ ÛejCe ceW heÌ[les ngÙes, cegPe peÙevle keâes #ecee keâj oerefpeÙes~ ns leeÌ[keâe kesâ Me$eg!
efieefjOej keâefJe kesâ ØeYeg ßeerjece! cegPes he§eeleehe mes yeÛee ueerefpeÙes~ N
va
Se
efJeMes<e- Ùen ieerle Skeâ iegpejeleer ieerle kesâ {eue ceW efveyeæ nw efpemekeâe yeesue nw-
‘‘ns efÛe$eketâš vee Jeemeer YeJemeeiej Leer ceves heej keâjes~’’
th
ee
ieerle mebKÙee-24
P
si
oerveyevOees oÙeeOeece meerleeheles heeheveeefMeved peÙevlees njs #ecÙeleeced~

ul
meJe&meewvoÙe&megKeOeece meerleeheles leeheveeefMeved peÙevlees njs #ecÙeleeced~~

T
ri
ceele=heeoecyegpeb Ûe_ÛJee efJeæb ceÙee heeefheveekeâeefj heeheb efveef<eæb ceÙee~

Sh
osnMeesYeeefJeefpelekeâece meerleeheles efJeÕeJeeefmeved peÙevlees njs #ecÙeleeced~~1~~

11
lJeodeJf e®æŠ Me"Š efkebâ keâefj<Ùeeefce Yees yeÇÿeveejeÛeefJeæes ceefj<Ùeeefce Yees~

20
meb peÙeled meodiegCe«eece meerleeheles ÛeehekeâeefMeved peÙevlees njs #ecÙeleeced~~2~~

ht
cee$ee efhe$ee ef$eueeskeäÙee efvejmleŠ ØeYees lJeeieleŠ meJe&ve¸Ceeb MejCÙeb efJeYees~

ig
yr
ns uemeodJevÙemegceoece meerleeheles og°$eeefMeved peÙevlees njs #ecÙeleeced~~3~~

op
ns heeflelehetieheeJeved ÛeefjleJeeefjOes heeefn heeheb peÙevleb megce”ueefveOes~

C
©
efieefjOejsÕej IeveMÙeece meerleeheles ce_pegYeeef<eved peÙevlees njs #ecÙeleeced~~4~~

Yeewceer- ns oerveeW kesâ yevOeg! ns ke=âhee kesâ DeeßeÙe! meerleeheles! ns heehe keâes ve° keâjves Jeeues ßeernjs! Deye peÙevle
keâes #ecee keâerefpeÙes~ ns mechetCe& meeQoÙe& Deewj megKeeW kesâ Oeece! meerleeheles! leeheeW keâes ve° keâjves Jeeues ßeernjs! cegPe peÙevle
DejCÙekeâeC[ 629
keâes #ecee keâerefpeÙes~ ceQves ceeB kesâ ÛejCekeâceue keâes ÛeeWÛe mes yesOee Deewj cegPe heeheer ves yengle efveef<eæ heehe efkeâÙee~ Deheveer
MeesYee mes keâece keâes peerleves Jeeues, efJeÕe ceW efveJeeme keâjves Jeeues ßeernjs! meerleeheles! ns jece! cegPe peÙevle keâes #ecee
keâjW~ ns ØeYeg! Deehekesâ efJe®æ neskeâj ceQ Me" keäÙee keâ¤Biee? Gušs yeÇÿeyeeCe mes ueieves mes cej ner peeTBiee~ ns keâuÙeeCe
kesâ efJepeslee iegCe«eece Jeeues Oeveg<e mes megMeesefYele meerleeheles ßeernjs! Deye cegPe peÙevle keâes #ecee keâj oW~ ns ØeYees! ceelee-
efhelee Deewj leerveeW ueeskeâeW mes "gkeâjeÙee ieÙee, mebhetCe& ØeeefCeÙeeW keâes MejCe osves Jeeues, ceQ Deehekeâer MejCe ceW Dee ieÙee ntB~
ns JevÙe heg®<eeW keâer Jeveceeuee mes megMeesefYele! og°eW kesâ $eemekeâ meerleeheefle ßeerjece! Deye cegPe peÙevle keâes #ecee efkeâÙee
d .
peeS~ ns heeflele mecetneW keâes heefJe$e keâjves Jeeues~ ns Ûeefj$eeW kesâ cenemeeiej! ns megcebieueeW kesâ efveOeeve! Deehe heeheer peÙevle
ve
keâes yeÛee ueerefpeS~ ns efieefjOej keâefJe kesâ F&Õej! keâesceue Yee<eCe keâjves Jeeues IeveMÙeece meerleeheefle ßeerjece! Deye cegPe
er
es
peÙeble keâes #ecee keâj oerefpeÙes~
R
efJeMes<e- Ùen ieerle keâeJÙeeueer Oegve ceW efveyeæ nw~
s
ht
mevoYe&MueeskeâŠ
ig
R
leleŒeelees peÙevleesÓmeew jecesCe õgefnCeeMegieeled~
ll
.A
Skeâeef#eue#ÙeceekeäèhÙe #eceemeeje efn meeOeJeŠ~~1~~
s
Yeewceer- Fmekesâ Devevlej ßeerjece ves Deheves yeeCe keâes peÙevle kesâ Skeâ ner DeeBKe keâe ue#Ùe yeveekeâj Gmes
ya
yeÇåceeŒe mes cegòeâ keâj efoÙee keäÙeeWefkeâ meeOegpeve #ecee keâes ner Dehevee meej-meJe&mJe ceeveles nQ~
N
va
ieerle mebKÙee-25
Se
ßeerjeceŠ meerleeb Øeefle-

th
peÙevleesÓefJeIveÙeved ceew{dÙeeved ceoerÙeb Meleleceb jemeced~

P ee
YeJelÙee heocenved Øeew{dÙeeved ceoerÙeb JÙeelegouueemeced~~

si
ke=âlee ßeerefÛe$eketâšmLee megjemeeŠ meeOe&veJeveJeefleŠ~

T ul
hegvevexceb keâefj<ÙesÓnb megJe=voeJeveielees jemeced~~1~~

ri
ÙegiesÓ°eefJebMekesâ YetÙeŠ heefJe$es Éehejs Øeehles~

Sh
leJe JÙetnelceieesheereYf eefJe&OeemÙes les cegKeesuueemeced~~2~~

11
lJecesJee«es efJeieleyeeOee YeefJe$eer cewefLeueer jeOee~

20
Denb YetlJee lJeÙee ke=â<Cees meceejhmÙes cenejemeced~~3~~

ht
ig
hegveJe=&voeJeveb ßeerefÛe$eketâšejCÙeceeheVeced~
yr
efmLeleew jbmÙeeJens efieefjOejùoÙeJe=voeefJeefheveJeemeced~~4~~

op
C
Yeewceer- ßeerjece meerleepeer kesâ Øeefle keânles nQ-ns meerles! peÙevle ves cetKe&lee kesâ keâejCe cesjs meewJeW cenejeme ceW efJeIve
©
[eue efoÙee~ Deheves Denbkeâej kesâ keâejCe Gmeves Deehekesâ ÛejCe ceW ÛeeWÛe ceej oer Deewj cesjer ØemeVelee keâes yengle heerÌ[e
hengBÛeeF&~ Fmeer efÛe$eketâš ceW jnkeâj cesjs Éeje meeÌ{s efvevÙeeveyes cenejeme efkeâÙes ieS Deye pees DeeOee DeJeMes<e nw Gmes ceQ
ke=â<CeeJeleej ceW Je=voeJeve ceW peekeâj mecheVe keâ™Biee~ ns meerles! efheâj mes DeªeFmeJeW heefJe$e Éehej ceW legcnejer ner
JÙetnelcekeâ ieesefheÙeeW kesâ meeLe jeme keâjkesâ ceQ legcneje cegKeesuueeme yeÌ{eGBâiee~ ns meerles! Deehe ner Deeies Ûeuekeâj
yeeOeejefnle jeOee yeveWieer Deewj ceQ ke=â<Ce yevekeâj Deehekesâ meeLe cenejeme ØeejcYe keâ™Biee~ hegveŠ Ùener ßeerefÛe$eketâš
Je=voeJeve yeve peeSiee Deewj JeneR nce oesveeW meerleejece, YeefJe<Ùe ceW jeOee-ke=â<Ce yevekeâj efieefjOej keâefJe kesâ ùoÙe ™he
Je=voeJeve ceW efveJeeme keâjkesâ jceCe keâjWiess~
ieerle mebKÙee-26
d .
DevÙeÛÛe-
ve
er
oC[efÙe<Ùeved KeueeveÅe oC[keâJeveb meerleÙee ue#ceCesve ØeÙeemÙeeefce Yees~
es
ceC[efÙe<Ùeved Ùeoe Meeefheleb keâeveveb efÛe$eketâšb efJeneÙeeefYeÙeemÙeeefce Yees~~
R
kegâJe&ved osMeb efvejele¿Jeeob cegoe levJeved És<eb leÙee Ûeemegjermecheoe~
s
ht
<eC{efÙe<Ùeved heg®<eIe<cejeved je#emeeved meJe&meewKÙeb efJeneÙew<e ÙeemÙeeefce Yees~~1~~
ig
R
jeJeCeb nvlegkeâeceesÓefYejecees meleeb vÙemleYeejeb ceneR kegâJe&ved ogŠKehuegleeced~
ll
KeC[efÙe<Ùeved KejeCeeb Kejb Meemeveb meevegpeßeerŠ megmevOeeÙe ÙeemÙeeefce Yees~~2~~
.A
cesefoveeR ieewlece›eâesMeme*d›eâefvoveeR mebefJeefOelme_ÛejCejsCegefYeve&efvoveerced~
s
ya
ÛeC[efÙe<Ùeved peieõeJeCeb jeJeCeb efieefjOejsMeesÓhÙegheeÙeb ØeOee<Ùeeefce Yees~~3~~
N
j_peefÙe<Ùeved melees ueeskeâmebj_peveeved Ye_peefÙe<Ùeved YegpeeYÙeeb YegJees Ye_peveeved ~
va
Se
cegC[efÙe<Ùeved #eheekeâeb§e cegC[œepes cegC[ceeueeb efJeOeeÙe Øeoe<Ùeeefce Yees~~4~~

th
Yeewceer- Deewj Yeer-Deewj ns meerles! KeueeW keâes oC[ osves kesâ efueS ceQ Deepe ner legce meerlee Deewj ue#ceCe kesâ meeLe
ee
oC[keâ Jeve peeTBiee~ Meg›eâ Ùee ieewlece cegefve kesâ Éeje Meeefhele oC[keâ Jeve keâes Deheves ÛejCeeW mes megMeesefYele keâjves kesâ
P
efueS Deepe ner ceQ efÛe$eketâš ÚesÌ[keâj Deeies yeÌ{ peeTBiee~ Fme osMe keâes DeelebkeâJeeo mes jefnle keâjves kesâ efueS Deewj
si
Deemegjer mecheefòe mes És<e yeÌ{eles ngS Ùes veerÛe je#eme heg®<eeW keâes vehegbmekeâ yeveeves kesâ efueS Deepe mechetCe& megKe ÚesÌ[keâj
T ul
ceQ oC[keâ Jeve keâer Deesj peeGBâiee~ jeJeCe keâes ceejves keâer FÛÚe keâjlee ngDee Deewj ogŠKe mes Ùegòeâ he=LJeer keâes Yeejnerve
ri
keâjves kesâ efueS Deewj ieOeeW kesâ meceeve efJeJeskeâMetvÙe je#emeeW kesâ leer›e Meemeve keâes ve° keâjves kesâ efueS ceQ meppeveeW keâe
Sh
Deevevooelee jece Úesšs YeeF& ue#ceCe Deewj Deehe ßeermeerlee kesâ meeLe Ùeespeveeyeæ keâeÙe&›eâceeW keâer meefvOe keâjkesâ oC[keâ
11
Jeve peeTBiee~ efieefjOej keâefJe keâe F&Õej ceQ jece ieewlece kesâ Meehe mes efÛeuueeleer ngF& Fme oC[keâ Jeve kesâ Yetefce keâes
20
Deheveer ÛejCe kesâ OetefueÙeeW mes ØemeVe keâjves kesâ efueS Deewj peieled keâes ®ueeves Jeeues, jeJeCe keâes Yeer ›eâesOe mes Gkeâmeeves
kesâ efueS ceQ keâesF& ve keâesF& GheeÙe keâ™Biee~ ueeskeâ keâes ØemeVe keâjves Jeeues, meppeveeW keâe jbpeve keâjves kesâ efueS Deewj he=LJeer
ht
ig
keâes efÚVe-efYeVe keâjves JeeueeW keâes Deheveer YegpeeDeeW mes Yeive keâjves kesâ efueS, og°eW keâe efmej keâešves kesâ efueS, GvneR
yr
je#emeeW kesâ keâšs efmejeW mes cegC[ceeueer efMeJe keâes cegC[ceeuee Øeoeve keâ™Biee~
op
mevoYe&MueeskeâŠ
C
©
efpenemevleb meceeueeskeäÙe efÛe$eketâšb efßeÙeŠ heefleced~

memeerleeue#ceCeb jeceb keâesueeŠ ØeesÛegŠ MegÛeelegjeŠ~~1~~
DejCÙekeâeC[ 631
Yeewceer- Fme Øekeâej ßeermeerlee-ue#ceCe peer kesâ meeLe ßeerjece peer keâes efÛe$eketâš ÚesÌ[ves keâer FÛÚe keâjles ngS
osKekeâj Deelegj ngS keâesue-efkeâjele yeesues~
ieerle mebKÙee-27
veefn lÙepe jece efÛe$eketâšb meoe Yepe Oeece efÛe$eketâšced~~
meoe kewâ¿jeR keâefj<Ùeecees JÙeLeeb DeemegjeR nefj<ÙeeceŠ~
d .
ve
veoeR efpelJejeR leefj<Ùeecees cee efJeme=pe jece efÛe$eketâšced~~1~~
er
KeuesYÙees YeJeleŠ heemÙeece: megKeb Ùeg<ceYÙeb oemÙeeceŠ~
es
YeJelmeg Øeerelf eb OeemÙeeceŠ MegYeb me=pe jece efÛe$eketâšced~~2~~
R
ØeCes<Ùeece§e keâvocetueb efJeves<Ùeecees YeJeleeb Metueced~
s
ht
Ghes<Ùeece§eehÙevegketâueb meceeme=pe jece efÛe$eketâšced~~3~~
ig
R
oMeemÙe: MekeäÙees veeievlegb #eceesÓ$emLeesÓefhe YeJeeved nvlegced~
ll
.A
efieefjOejeefOeb Jew efJeefveÙevlegbg meceemepe jece efÛe$eketâšced~~4~~
s
Yeewceer- ns ßeerjece! Deehe efÛe$eketâš cele ÚesÌ[W~ Deehe meowJe efÛe$eketâš ceW ner jnW, nce Deehekeâer meowJe mesJee
ya
keâjWies Deehekeâer Demegj mecyeefvOeveer heerÌ[e keâes otj keâjWies Deewj Deehekesâ efueS nce JesieJeleer veoer keâes Yeer heej keâjWies
N
FmeefueS Deehe efÛe$eketâš keâes ve ÚesÌ[W~ nce og°eW mes Deehe ueesieeW keâer j#ee keâjWies Deewj Deehe leerveeW keâes ÙeLeemecYeJe
va
megKe oWies~ Deehe leerveeW ceW nce Øeerefle keâjWies~ ns ßeerjece! Deehe Fme efÛe$eketâš keâes keâuÙeeCeceÙe yeveeSB~ nce Deehekesâ
Se
efueS kebâo cetue-heâue ueeSBies Deewj Deehekeâer Lekeâeve otj keâjWies Deewj Deehekesâ Devegketâue yeves jnWies~ ns ßeerjece! Deehe
th
Fme efÛe$eketâš keâe mecÙekedâ me=peve keâjW~ ÙeneB jeJeCe Dee veneR mekeâlee Deewj ÙeneB jnkeâj Yeer Deehe jeJeCe keâes ceej
ee
mekeâles nQ leLee efieefjOej keâefJe keâer Yeer ceveesJÙeLee keâes nj mekeâles nQ~ ns ßeerjece! DevÙe$e Deveemeòeâ neskeâj Yeer Deehe
P
efÛe$eketâš kesâ Øeefle meowJe Deemeòeâ yeves jefnÙes~

si
ul
ieerle mebKÙee-28
T
ri
peÙeefle oC[keâJeveefJenejer~
Sh
peevekeâermeewecf eef$emenÛejcegevf eefJeefheveÛejceesokeâejer ~~

11
Deef$ecegevf eMejYe”ce”: ke=âlemegleer#CeeiemlÙeme”:~

20
efvenleefveefMeÛejmecejj”: efjhegYeefieefveJew™hÙekeâejer~~1~~
ht
ig
Kejef$ecemlekeâot<eCeeefjŠ kegâefšuejeJeCeYet<eCeeefjŠ~
yr
megjvejemegjMees<eCeeefjŠ omÙegoMecegKeohe&nejer~~2~~
op
efJeefnlekeâewCeheketâšYe”Š efvenlekewâleJeketâšj”Š~
C
©
ØenleceeÙeeceÙekegâj”Š ceweLf eueerùefleefJejnOeejer~~3~~

ke=âlepešeÙegmegmebmkeâejŠ megefKeleMeyejerheâueenejŠ~
veejosejf leMegYeefJeÛeejŠ efieefjOejelceejCÙeÛeejer~~4~~
Yeewceer- oC[keâJeveefJenejer ßeerjece keâer peÙe nes~ peevekeâerpeer Deewj ue#ceCe peer keâes meeLe efueS ngS, cegefveÙeeW
Deewj yeÇÿeÛeeefjÙeeW keâes ØemeVe keâjves Jeeues, Deef$e leLee MejYe” cegefve keâes megKeo De” Jeeues, megleer#Ce Deewj DeiemlÙe
keâe me” keâjves Jeeues Deewj jCeYetefce ceW je#emeeW keâe JeOe keâjves Jeeues, jeJeCe keâer yenve methe&CeKee keâes efJe™efhele keâjves
Jeeues oC[keâJeveefJenejer ßeerjece keâer peÙe nes~ Kejef$eefMejeot<eCe kesâ Me$eg Deewj kegâefšue jeJeCe kesâ DeeYet<eCeeW kesâ Me$eg,
osJelee, vej Deewj DemegjeW kesâ Mees<ekeâ je#emeeW kesâ Me$eg jeJeCe ™he [eketâ keâe Denbkeâej otj keâjves Jeeues ßeerjece keâer peÙe
.
nes~ je#emeeW kesâ keâheš peeue keâes Ye” keâjves Jeeues Deewj ceeÙee kesâ keâheš j”Yetefce keâes ve° keâjves Jeeues Deewj mJeCe&ceÙe
d
ve
ceeÙeece=ie keâe JeOe keâjves Jeeues leLee meerleenjCe mes GlheVe efJeÙeesie keâes OeejCe keâjves Jeeues ßeerjece keâer peÙe nes~ pešeÙeg
er
keâe mebmkeâej keâjves Jeeues, Meyejer kesâ heâueenej mes megKeer Deewj veejo keâes heefJe$e megvoj efJeÛeej Øekeâš keâjves Jeeues Deewj
es
efieefjOej keâefJe kesâ ceve ™he Jeve ceW efJeÛejCe keâjves Jeeues oC[keâJeveefJenejer ßeerjece keâer peÙe nes~
R
s
ieerle mebKÙee-29
ht
ig
jeceŠ meerleeb Øeefle-
R
ëe=Ceg ëe=Ceg ØeeCeefØeÙes cece meerles~
ll
.A
De”erkegâ® cece efiejb megefMej<ee efØeÙeleceØesceØeleerles~~
s
ya
lJeb leeJeoJeefOeefvejJeefOemegvoefj kegâ® heeJekesâ efveJeemeced~
N
ÙeeJeonb keâjesefce cegefveYeerkeâjJeveÛejefveefMeÛejveeMeced~~1~~
va
lJeledØeefleefyecyemeerleÙee Yeewefce leveesefce ueefuelevejueerueeced~
Se
j#eved meowJewkeâhelveer›eleceeheodOece&megMeerueeced~~2~~
th
oMecegKekeâvekeâveiejonveevesnefme nvegcevleb j#esŠ~

P ee
heevleer JeefÖcenemhegâefue”lemlemcew Meeefvleb ÙeÛÚsŠ~~3~~

si
YetÙeŠ Mejefo he_ÛeomÙeeb YeJeleerceivesjeves<Ùes~

T ul
megKeb ieerlemeerleeefYejecekebâ efieefjOejkeâJeew ØeCes<Ùes~~4~~

ri
Sh
Yeewceer- Deye Deef$e mes efJeoe ueskeâj MejYe” megleer#Ce SJeb DeiemlÙe mes DeeMeerJee&o heekeâj Devevlej methe&CeKee
11
keâe efJe™heerkeâjCe keâjkesâ Gmemes Gòesefpele mJeÙeb hej Dee›eâceCe keâjves Jeeues Kejot<eCe ef$eefMeje meefnle Ûeewon menŒe
20
je#emeeW keâe JeOe keâjkesâ YeeJeer jCeveerefle yeveeles ngS ßeerjece meerleepeer mes keân jns nQ~ ns cesjer ØeeCeefØeÙee meerleepeer!
megefveÙes, ns efØeÙelece kesâ Øesce mes heefJe$e meerles! Deehe cesjer JeeCeer efmej mes mJeerkeâeefjÙes~ ns DelegueveerÙe megvojer! Deehe leye
ht
ig
lekeâ keâer DeJeefOe kesâ efueS Deefive ceW efveJeeme keâerefpeS, peye lekeâ efkeâ ceQ cegefveÙeeW keâes keâ° osves Jeeues JeveÛeejer je#emeeW
yr
keâe veeMe keâ™B~ ns he=LJeerveefvoveer! Deehekesâ ØeefleefJecye ™he meerlee mes ner Skeâ helveer›ele keâer j#ee keâjles ngS Yeer ceQ
op
Deehemes Oece& ceW MeesYeveMeerue Jeeueer ueefuele vejueeruee keâ™Biee~ ns meerles! jeJeCe kesâ mJeCe& veiej keâes peueeles meceÙe
C
Deehe nvegceeve peer keâer j#ee keâerefpeÙesiee Deewj Gvekeâes Deefive keâer YeÙebkeâj uehešeW mes yeÛeeles ngS GvnW Meerleuelee Øeoeve
©
keâerefpeSiee~ Deewj efheâj hevõnJeW Je<e& ceQ Deehekeâes Deefive mes ues DeeTBiee Fme Øekeâej efieefjOej keâefJe keâes efveefceòe
yeveekeâj ceQ ner megKehetJe&keâ ieerlemeerleeefYejece keâeJÙe keâer jÛevee keâ™Biee~
DejCÙekeâeC[ 633
mevoYe&MueeskeâŠ
FlLeb efveefo°e jIegvevovesve Øe£eJevesÙeer Øepeieece JeefÖced~
efÛeòes KejÅegšÛd ejCeew oOeevee jecesÓhe&eÙf elJeeØeefleefyecyemeerleeced~~1~~
Yeewceer- Fme Øekeâej ØeYeg keâe efveoxMe heekeâj efJeveceü Yetefceheg$eer meerleepeer ßeerjece keâes Deheves ØeefleefJecye mes yeveer
ngF& meerlee keâes Deefhe&le keâjkesâ Kej Me$eg jeIeJe kesâ ÛejCe keâes efÛeòe ceW OeejCe keâjleer ngF& Deefive ceW ØeJesMe keâj ieFË~
d .
ve
ieerle mebKÙee-30
er
es
ceejerÛees jeJeCeb Øeefle-
R
ceeveÙe JeÛeveb cece ceÙepeejceCe ßeceefceoeveeR leg heefjnj js~
s
ht
lÙepe meerleenjCeeefYeuee<eb efJeveeMekeâjb meoeÛeejb meoeÛej js~~
ig
SkeâyeeCeÉeje Ùesve leeškeâe ØeefCenlee keâewlegkesâve celØecegKee efveefMeÛeje efvejeke=âlee~
R
ll
lÙepe ceesIeb efvejyevOeb Yepe jecemecyevOeb njew jes<eb meceenj js~~1~~
.A
meerleemJeÙecyejs Ùesve veefueveveeueYe_peb Ye*dkeälJee MecYegkeâecegk& eËâ meceefpe& ÙeMeesheg_peced~
s
ya
leceejeOeÙeeMeg meJe&ÙeesefieogjejeOÙeb ue¿eÙeeb mJeÙee efJenj js~~2~~
N
va
lÙepe jeceÛevõieleb megog<keâjb keâesheb Yepe jeceYeõcesJe meJe&heeheueesheced ~
Se
ØeefleÙeeefn ue¿eb efvejele¿eb je#emesMJej efieefjOejsMecevegmej js~~3~~

th
Yeewceer—ns cevoesojerheefle jeJeCe! cesjer yeele ceeve peeDees, Fme meceÙe Ùen ßece ÚesÌ[ oes, Deheves kegâue keâe efJeveeMe
ee
keâjves Jeeuee meerleenjCe ™he DeefYeuee<e meceehle keâj oes, meowJe meoeÛejCe keâjes~ Dejs! efpevneWves Skeâ ner yeeCe mes
P
leeÌ[keâe keâes ceej [euee Deewj Kesue-Kesue ceW cegPe pewmes Deveskeâ je#eme JeerjeW keâe JeOe efkeâÙee~ Dehevee ceesn Deewj n"
si
ul
ÚesÌ[ oes, ßeerjece kesâ mesJekeâ mesJÙe mecyevOe keâe Yepeve keâjes Deewj ßeernjer ceW GlheVe jes<e keâes mecesš uees~ efpeve ØeYeg ves
T
meerleepeer kesâ mJeÙebJej ceW efMeJe Oeveg<e keâes keâceue oC[ kesâ meceeve leesÌ[keâj efoJÙe ÙeMe hegbpe keâe Depe&ve efkeâÙee, GvneR
ri
Sh
meYeer ÙeesefieÙeeW kesâ DeejeOÙe ßeerjece keâes ØemeVe keâjes Deewj ue¿e ceW Deheveer helveer ceboesojer kesâ meeLe efJenej keâjes~ ns
jeJeCe! ßeerjeceÛevõ peer kesâ Øeefle GceÌ[s ngS og<keâj keâeshe keâes ÚesÌ[ oes Deewj mechetCe& heeheeW keâes njCe keâjves Jeeues ßeer
11
jeceYeõ keâe Yepeve keâjes~ FmeefueS ns je#emesÕej! Deelebkeâjefnle uebkeâe keâes Jeeheme ueewš peeDees Deewj efieefjOej keâefJe
20
kesâ mJeeceer ßeerjece keâe DevegmejCe keâjes~

ht
ig
efJeMes<e- Ùen ieerle cenekeâefJe keâer mJeÙeb keâer yeveeF& ngF& Oegve ceW efveyeæ nw~ Fmekeâe yeesue nw-
yr
ceeve peeDees cesjer yeele leele ns oMeeveve jeIeJe keâes YeefpeÙees js~
op
C
mevoYe&Mueeskeâ:
©
efvee|o°es jeJeCesveeLe ceejerÛe: keâebÛevees ce=ie:~

YetlJee ØeeueesYeÙeved ceeÙeemeerleeb hebÛeJešerieleeced~~1~~
Yeewceer-hegve: jeJeCe keâe DeeosMe heekeâj mJeCe&ce=ie yevekeâj ceejerÛe ves hebÛeJešer ceW peekeâj ceeÙee meerlee keâes
ØeueesefYele keâj efueÙee~
ieerle mebKÙee-31
meerlee ßeerjeIeJeb Øeefle ceeÙeece=ieb Â°dJee-
DeeÙe&heg$e heMÙe ceveesjecees ce=ieesÓÙeced~~
d .
ve
heg<heJeeefškeâeÙeeb Ûejved ceecekeâerveb cevees njved Yeeefle YeJÙe™hees ueeskeâjecees ce=ieesÓÙeced~~1~~
er
veKeefMeKemegvoj: megceeefCekeäÙeJewoÙt e&ceÙees Ùeeseif epeveogue&YeesÓefYekeâecees ce=ieesÓÙeced~~2~~
es
JeejÙe efJeheefòeb ØeOeejÙe Jee ceejÙe efveefKeueueeskeânefjCeueueecees ce=ieesÓÙeced~~3~~
R
s
peerJevleb heeueefÙe<Ùes ieleemeesJe&eMf e<Ùes ke=âefleb efieefjOejmegKeoheefjCeecees ce=ieesÓÙeced~~4~~
ht
ig
Yeewceer- ceeÙeece=ie keâes osKekeâj meerleepeer ßeerjecepeer kesâ Øeefle-ns DeeÙe&heg$e! osefKeS, Ùen ce=ie yengle ner ceveesjce
R
nw heg<heJeeefškeâe ceW Ietcelee ngDee, cesjs ceve keâes Ûegjelee ngDee, Ùen YeJÙe™he ce=ie mechetCe& ueeskeâeW keâes jcee jne nw~ Ùen
ll
.A
veKe mes efMeKeeheÙe&vle megvoj ceeefCekeäÙe Deewj JewotÙe&ceÙe leLee meYeer ueeskeâeW keâes jceeves Jeeuee nw Deewj Fmekeâe ™he Yeer
s
yengle YeJÙe nw~ Deehe efJeheefòe keâes meceehle keâerefpeÙes, Fmes heeefueÙes Ùee ceejkeâj ues DeeFÙes keäÙeeWefkeâ Ùen mechetCe& ueeskeâeW
ya
N
kesâ ce=ieeW keâe jlve nw~ Ùeefo Ùen peerefJele efceuesiee lees Fmekeâe heeueve keâ¤Bieer, Ùeefo cej peeÙesiee lees Fmekeâer Úeue
va
efyeÚekeâj Yepeve keâ¤Bieer~ JemlegleŠ efieefjOej keâefJe kesâ efueS Yeer Fmekeâe heefjCeece megKeo nw~
Se
ieerle mebKÙee-32
th
P ee
otjceslÙe ßeernefjn&leJeeved nefjCeced~

si
ØelÙeeJe=lÙe efØeÙeeØeefnleb mJevegpeb ooMe& ÙeLee ef$eef[leb keâefjCeced~~1~~

T ul
MetvÙes ÙeefleJes<eb oMeJeoveb Â°dJeeYew<eerled ce=ieerJe kesâmeefjCeced~

ri
Sh
oÂMegueexkeâe efßeÙeb njvleb KeuececyegefpeveerefceJe kegâ_peefjCeced~~2~~

11
efieefjOejsMecee›eâesMeled meerlee jeJeCeefJeJeMee JeukeâecyeefjCeced~

20
ne ne peieoerÕej jIegvevove MeerIeÇb peefn KeuecegojcYeefjCeced~~3~~

ht
Yeewceer- Deye keâefJe mJeÙeb ieeles nQ- otj peekeâj ßeernefj ves keâheš ce=ie keâes ceeje~ ØeYeg ves ueewškeâj efØeÙee meerlee
ig
yr
Éeje Yespes ngÙes ue#ceCe keâes Gmeer Øekeâej osKee pewmes hÙeemee neLeer~ FOej ßeerjece ue#ceCe mes jefnle kegâšer ceW ÙeefleJesMe
op
Oeejer jeJeCe keâes osKekeâj meerleepeer efmebn keâes osKekeâj ce=ieer keâer YeeBefle [j ieÙeeR~ meYeer ueesieeW ves keâceefueveer keâes
C
kegâÛeueles ngS neLeer kesâ meceeve meerleepeer keâe njCe keâjles ngÙes jeJeCe keâes osKee~ jeJeCe mes efJeJeMe meerleepeer Jeukeâue
©
JeŒeOeejer efieefjOej keâefJe kesâ F&Õej ßeerjece keâes efÛeuuee-efÛeuueekeâj hegkeâejves ueieeR~ meerlee peer keânves ueieeR- ‘‘ns
peieoerÕej! ns jIegvevove jeIeJe! Fme Goj hejeÙeCe Keue keâe MeerIeÇ JeOe keâerefpeÙes~’’
DejCÙekeâeC[ 635
ieerle mebKÙee-33
meerlee pešeÙeg<eced-
pešeÙet j#eleg ceeb cevegpeeoeled~
jecesÓvleefjles Øeefnles osJejs j#e efÉpehegjer<e heg®<eeoeled~~
ne jIegvevove ne peveÛevove ne jCekeâke&âMe efve®heceosJe~
d .
ve
ne peieoskeâJeerj JejOeefvJeved ne megjvejcegevf eJeeef_ÚlemesJe~~1~~
er
ne ne MegYeue#eCe efMeMegue#ceCe efkebâefÛeVeefn lJeoerÙees oes<eŠ~
es
leefæ heâueb ueyOeb Ùeokeâeefj leJeesheefj ceÙeeÓkeâejCees jes<eŠ~~2~~
R
s
ns ns oerveeveeLe veeLe jIegveeLe jeJeCeeved ceeb $eeÙemJe~
ht
ig
efieefjOejØeYees efvenlÙe mebÙegies oMecegKececeueÙeMees OÙeeÙemJe~~3~~
R
Yeewceer- Deye meerlee pešeÙeg keâes mecyeesefOele keâjleer ngF& keânleer nQ- ns pešeÙeg! Deehe cegPes Fme je#eme mes yeÛee
ll
.A
ueerefpeÙes~ ßeerjece kesâ otj Ûeues peeves hej Deewj cesjs Éeje osJej ue#ceCe kesâ Yeer Yespe efoÙes peeves hej ns he#eerjepe! heguemlÙe
s
kegâue kesâ ceue ™he jeJeCe mes cesjer j#ee keâj ueerefpeÙes~ ne jece! ne peveeW keâes Deevebefole keâjves Jeeues! ne Ùegæ ceW keâ"esj
ya
N
Ghecee jefnle osJe! ne peiele kesâ Skeâcee$e Jeerj! ne ßes‰ OevegOe&j! ne osJelee, ceveg<Ùe Deewj cegefveÙeeW Éeje DeYeer° mesJee
va
Jeeues jeIeJe! ne MegYeue#eCe! heg$e ue#ceCe! legcneje keâesF& oes<e veneR nw~ ceQves Jen heâue hee efueÙee pees legce hej ceQves
Se
DekeâejCe ›eâesOe efkeâÙee~ ns cegPe oervee kesâ veeLe! ns cesjs ØeeCeveeLe! ns jIegveeLe! Deehe jeJeCe mes cesjer j#ee keâerefpeÙes~ ns
efieefjOej keâefJe kesâ mJeeceer ßeerjeIeJe! Ùegæ ceW jeJeCe keâe JeOe keâjkeâs efvece&ue ÙeMe keâe OÙeeve keâerefpeÙes~
th
ee
mevoYe&MueeskeâŠ
P
efveMecÙe meerleeJeÛeveb pešeÙeg<ee ØekeâececeeÙegOÙele heefÝceeweuf evee~

si
ul
efJeke=âòehe#ees efJejnelegjb nefjb efJeueeskeäÙe efJeivees efJepeieeo jeIeJeced~~1~~

T
ri
Yeewceer- meerleepeer keâe JeÛeve megvekeâj pešeÙegpeer ves jeJeCe kesâ meeLe IeveIeesj Ùegæ efkeâÙee~ he§eeled jeJeCe Éeje
Sh
hebKe keâeš efoÙes peeves hej he=LJeer hej heÌ[s pešeÙegpeer ves meerleepeer kesâ DevJes<eCe kesâ ›eâce ceW Deheves heeme DeeÙes ngÙes
11
meerleepeer kesâ efJejn ceW JÙeekegâue YeieJeeve jece keâes osKekeâj Gvemes GefÉive mJej ceW keâne-
20
ieerle mebKÙee-34
ht
ig
pešeÙegŠ ßeerjeceb Øeefle-

yr
op
jece YeeÙeeË lJeoerÙeecene<eeaod oMeemÙemlesvewJe YetceeJenb heeefleleŠ~

C
oef#eCeeefcelees veerlJesJe ieeJeb ieJeeMees nlJee he#eew ›etâjsCe Jew IeeefleleŠ~~

©
cee MegÛees cee cegÛeesÓßeteCf e Jeerje«eCeermlJeÙee meerleeefhe MeerIebÇ meceeuehmÙeles~

leLee heâueceehmÙeles heeefhevee efvepeke=âleb ÙeLee efveoex<eesÓnb Ùegæs mebmLeeefheleŠ~~1~~
ke=âlJee $eeÙeesoMeb ßeeæb heâueleŠ ØeYees Jeeef<e&kebâ Me$egceebmÙesve mecheeÅeleeced~

lemÙe oes<Ceeb ÛeÙewce&lmveg<ee keâef<e&lee ÙewjveLeË ¢enb j#emeeÓheeefleleŠ~~2~~
cee mce leeheb ke=âLee cee mce MeeseÛf eJe=L& ee leeJekeâerÙeb jIetòece ceefn‰e keâLee~
ieerÙeleeb ieerlemeerleeefYejeces efÛejb efieefjOejmlelke=âles Ùeb meceemeeefoleŠ~~3~~
Yeewceer- ns ßeerjece! Deehekeâer helveer keâe jeJeCe ves njCe keâj efueÙee nw~ Gmeer kesâ Éeje hebKe keâeškeâj ceQ he=LJeer
d .
ve
hej efieje efoÙee ieÙee nBt~ Jen cesjs hebKe keâeškeâj meerleepeer keâes oef#eCe efoMee ceW ieew keâes keâmeeF& keâer YeeBefle ueskeâj Ûeuee
er
ieÙee Deewj ceQ ceej [euee ieÙee~ ns JeerjefMejessceefCe! Deehe ve lees Meeskeâ keâjW Deewj ve ner Deßegheele keâjW~ Deehe meerleepeer
es
keâes MeerIeÇ Øeehle keâj ueWies~ pewmes cegPe efveoex<e keâes veerÛe jeJeCe ves Ùegæ ceW hebKe keâeškeâj ceej [euee Gmeer Øekeâej Gme
R
heeheer keâes MeerIeÇ Heâue efceuesiee~ ns ØeYees! cesje $eÙeesoMeen ßeeæ lees heâue mes keâerefpeÙes hejbleg cesje Jeeef<e&keâ ßeeæ jeJeCe
s
keâer Gve YegpeeDeeW kesâ ceebme mes keâerefpeÙes efpeve YegpeeDeeW mes oMeeveve ves cesjer efveoex<e heg$eJeOet keâes Iemeerše Lee Deewj efpevekesâ
ht
Éeje je#eme ves cegPe hej DeveLe& {neÙee~ ns jeIeJe! ve lees Deehe he§eeòeehe keâjW Deewj ve ner JÙeLe& meesÛeW~ Deehekeâer Ùen
ig
R
ceefnceeceÙeer keâLee ieerlemeerleeefYejece veecekeâ mebmke=âle ieerle cenekeâeJÙe ceW efvejvlej ieeÙeer peeÙes~ Gmeer kesâ efueÙes Deeheves
ll
keâefJe ‘efieefjOej’ keâes Yeer efveÙegòeâ efkeâÙee nw~
s .A
mevoYe&Mueeskeâ:
ya
DeLees oMejLeeõecees oMeiegefCeleeb pešeÙegef<e~
N
va
efJeYeüÆeEòeâ leovlÙesef°b Ûe›esâ osJeefMeKeeceefCe:~~1~~
Se
Yeewceer-Fmekesâ Devevlej osJeefMejesceefCe YeieJeeved ßeerjece ves oMejLe mes Yeer pešeÙeg hej oMeiegveer Yeefòeâ OeejCe
th
keâjles ngS Gvekeâe Deefvlece mebmkeâej keâj efoÙee~

ee
ieerle mebKÙee-35
P
si
ßeerjece: pe[Ûesleveeved Øeefle meerleeb he=efÛÚefle-

T ul
efJe<eceefJe<eeoJÙeekegâuee kesâveeefhe cece meerleeÓueesefhelee~

ri
Sh
efJejnJÙeLeÙee me¿Ïuee kesâveeefhe cece meerleeÓueesefhelee~~1~~

lejJees Jeovleg cece Jeefveleeb Jeje”eR efkeâceõe#egue&elf ekeâe ces ueueveeb MegYee”erced~
11
20
keâ®CeeMegÛee meceekegâuee kesâveeefhe cece meerleeÓueesehf elee~~2~~

meeefjkeâe§e Megkeâe efhekeâe ceOeghee cevees%ee heef#eCees ve he#eheeleb vees efJeoOÙegÙeexiÙee~
ht
ig
joefpeleJekegâuekegâuee kesâveeefhe cece meerleeÓueesehf elee~~3~~

yr
op
veÅees efJeveole keâeceb ceg_Ûele efveveeob cee levegle jeceùefo Jewons ereJf e<eeoced~
C
efieefjOejYeefòeâceekegâuee kesâveeefhe cece meerleeÓueesefhelee~~4~~

©
Yeewceer- ßeerjeceJe=#e ueleeDeeW mes hetÚ jns nQ-efJe<ece efJe<eeo mes JÙeekegâue cesjer meerleepeer efkeâmekesâ Éeje efÚhee ueer
ieÙeer nQ? efJejn JÙeLee mes efJekeâue cesjer meerleepeer efkeâmekesâ Éeje ueghle keâj oer ieÙeeR? ns Je=#eeW! ßes‰ DebieeW Jeeueer cesjer
DejCÙekeâeC[ 637
ÙegJeleer Oece&helveer keâes yeleeDees~ ns ueeflekeâeDeeW! keäÙee cesjer MegYe DebieeW Jeeueer Oece&helveer keâes legceves osKee nw? keâ®Cee kesâ
DeeBbmet mes Ùegòeâ cesjer meerlee efkeâmekesâ Éeje Ûegje ueer ieÙeeR? ns cewvee! leesslee! keâesefkeâuee! Deewj megvoj YeücejeW! Ssmes ÙeesiÙe
heef#eÙeeW! mener yeleevee, he#eheele cele keâjvee~ Deheveer oeBleeW keâer Õeseflecee mes yekegâue heg<he keâer hebefòeâÙeeW keâes peerleves
Jeeueer meerlee efkeâmekesâ Éeje efÚhee ueer ieÙeeR? ns veefoÙeeW! yeleeDees, Skeâ yeej lees veeo keâjes Deewj cegPe jece kesâ ùoÙe ceW
meerleepeer keâe efJe<eeo cele yeÌ{eDees~ efieefjOej keâefJe keâer Yeefòeâ keâer ue#ceer mes Ùegòeâ cesjer meerleepeer efkeâmekesâ Éeje Ûegje
ueer ieÙeeR?
d .
ve
mevoYe&MueeskeâŠ
er
Meyejer MejoerJe MeJe&jer jIegÛevõs[dÙeke=âheeefJeYeemhe=ne~
es
R
YeieJeÛÛeefjleecyejsÓcyejb veveg jecemÙe meceere#f eCeer yeYeew~~1~~
s
ht
Yeewceer- ßeerjece™he Ûevõcee keâer mleglÙe ke=âhee™he ØekeâeMe mes Ùegòeâ Meyejer Mejokeâeue keâer jeef$e pewmeer ueie jner
ig
Leer~ pees YeieJele Ûeefj$e ™he DeekeâeMe ceW ßeerjece kesâ heerleecyej keâer meceer#ee keâjleer ngF& megMeesefYele ngF&~
R
ll
ieerle mebKÙee-36
.A
mejesJejleerjs Meyejer efve<eCCee jšvleer jece megveece jšvleer jece megveece~
s
ya
keâoeefÛeled meceeÙeeleg mJeeceer ceoerÙeŠ heeJeÙeleeved cece Oeece~~
DeefOeJešcetueb leoerÙeb N
kegâšerjb ueefueleveÙeveÙeesŠ megefvece&ueveerjced~
va
Se
ùefo efÛevleÙevleer jIegJebMeJeerjb Jeefòeâ cegKesve jece jece~~1~~

efvelÙeb efJeJeOe&les jeIeJeefoÂ#ee veeefmle efheheemee ve ueieefle yegYeg#ee~
th
ee
meleleb mecesOeles jIegJejØeleer#ee JewkeäueJepJejb Øeesöece~~2~~

P
jIegvevoves#eCeceveesjLeefJeueervee ceeleeefhele=YÙeeb kegâšgcyesve nervee~

si
ul
efJeosJeÙeceevee efoJeeefveMeb oervee yeÇtles keäJe Yees meerleejece~~3~~

T
JÙeekegâefuelee mee ve OewÙeË ueYeles #eCeb yeefnŠ #eCecevlejšešŸeeceejYeles~

ri
Sh
efieefjOejØeYegb mee efkeâcehÙegheeueYeles efkebâ otjb Ùeeefme ßeerjece~~4~~

11
Yeewceer- hechee mejesJej kesâ leš hej yew"er ngF& Meyejer peer ØeYeg keâe megvoj jece veece jš jner nQ~ Jes meesÛeleer nQ efkeâ
20
cesjs mJeeceer ßeerjece keâye DeeÙeWies Deewj keâye cesjer heCe&kegâšer heefJe$e keâjWies~ Ješ Je=#e kesâ veerÛes Gve Meyejer peer keâer PeesheÌ[er
ht
nw~ Gvekesâ megvoj ves$eeW ceW heefJe$e peue nw~ Meyejer peer ùoÙe ceW jIegJebMe kesâ Jeerj ßeerjece keâe efÛevleve keâj jner åQ Deewj cegKe
ig
mes jece-jece yeesue jner nQ~ Gvekesâ ceve ceW ßeerjece kesâ oMe&veeW keâer FÛÚe efvelÙe yeÌ{leer pee jner nw~ ve GvnW hÙeeme ueieleer
yr
nw, ve YetKe ueieleer nw Deewj ßeerjece keâer Øeleer#ee meleled yeÌ{ jner nw leLee JÙeekegâuelee keâe pJej Yeer leer›e nes Ûegkeâe nw~
op
ßeerjeceÛevõ kesâ oMe&veeW kesâ ceveesjLe ceW ueerve ngF& ceelee-efhelee Deewj kegâšgcye mes nerve, jele-efove oerve mJej ceW efJeueehe
C
keâjleer ngF& Meyejer peer cee$e Flevee keâesme jner nQ efkeâ ns meerleejece! Deehe keâneB nQ? JÙeekegâue Meyejer peer OewÙe& veneR Øeehle
©
keâj hee jner nQ~ #eCe ceW yeenj peeleer nQ Deewj #eCe ceW Yeerlej Deeleer nQ Deewj efieefjOej keâefJe kesâ ØeYeg ßeerjece keâes
GheeuecYe osves ueieleer nQ~ ns ßeerjece! Deehe keâneB otj Ûeues pee jns nQ~
efJeMes<e- Ùen ieerle Skeâ iegpejeleer ueeskeâOegve ceW efveyeæ nw Gmekeâe yeesue nw-
‘‘mejJej keâe"s Meyejer yew"er, jšsÚs jece veg veece~’’
mevoYe&MueeskeâŠ
SJeb ØeerlÙee ke=â<ÙeceeCeŠ MeyeÙee& jeceesÓÙeÛÚod oMe&veb YeefòeâJemÙe:~
.
YegkeälJee lemÙee: keâvocetueb heâueeefve Øe£mle=hlees jeIeJees YeeJeie=åÙeŠ~~1~~
d
ve
Yeewceer—Fme Øekeâej Meyejer kesâ Øeerefle mes efKebÛes ngS YeefòeâJeMe ßeerjece ves GvnW oMe&ve efoÙee Deewj Meyejer peer kesâ
er
Éeje efoS ngS keâvocetue-heâue Keekeâj ØeYeg le=hle nes ieS Deewj Gvekesâ JeMe ceW nes ieS keäÙeeWefkeâ YeieJeeve lees YeeJe kesâ ner
es
he#eheeleer nQ~
R
s
ht
FlLeb keâeJÙes cenefle ueefmeles ieerlemeerleeefYejeces
ig
R
jeceejeceb cevegpemegueYeeb ueeefueleerueemeueerueeced~
ll
.A
kegâJee&Ceb ßeerpevekeâleveÙee yeuueYeb jeceÛevõced
s
ieeÙeved JÙeeIeeled efieefjOejkeâefJeŠ meie&ceskeâe{ŸeefJebMeced~~1~~
ya
N
Yeewceer—Fme Øekeâej ieerlemeerleeefYejece veecekeâ megvoj cenekeâeJÙe kesâ ceveg<Ùe kesâ efueÙes megueYe ueeefuelÙe mes megvoj
va
ueeruee keâes keâj jns hejMegjece keâes Yeer Deevevo osves Jeeues, meerleepeer kesâ ØeeCeheefle, ßeerjeceÛevõ keâes ieeles ngS efieefjOej
Se
keâefJe ves FkeäkeâermeJeW meie& keâe ØeCeÙeve efkeâÙee~

th
Fefle
ee
P
ieerlejeceeÙeCes ieerlemeerleeefYejeces mebmke=âleieerlecenekeâeJÙes DejCÙekeâeC[s

si
ul
ieerleueefuelevejueeruees veece ØeLeceŠ meie&Š~

T
ri
~~DejCÙekeâeC[b mechetCe&ced~~
Sh

11
Éeje efJejefÛele ieerlejeceeÙeCe ‘ieerlemeerleeefYejece’ veecekeâ mebmke=âle ieerlecenekeâeJÙe kesâ DejCÙekeâeC[ ceW ieerleueefuelevejueeruee
20
veecekeâ ØeLece meie& mecheVe ngDee Deewj DejCÙekeâeC[ Yeer mechetCe& ngDee~
ht
~~ ßeerjeIeJeŠ Mevleveesleg~~
ig
yr
op
C
©
efkeâef<keâvOeekeâeC[ 639
~~ßeer:~~
~~ßeerceõeIeJees efJepeÙeles~ ßeermeerleejeceew efJepeÙesles~~
d .
DeLe eqkeâef<keâvOeekeâeC[ced
ve
er
es
R
eqkeâef<keâvOeekeâeC[s
s
ht
ig
ieerlecee®eflepeÙees veece
R
ll
.A
ØeLeceŠ meie&Š
s
ya
ceÁueeÛejCeced
N
va
ceveesÓceeÙeb ceeÙeeceefnceefnef<eMebpeelepeveg<eb
Se
cenled keâeÙeb keâeÙemleglemegpeveg<eb OevÙeOeveg<eced~

th
mJece«es meewefceef$eb efkeâceefhe ce=ieÙevleb ce=ieÂMeb

ee
peieVeeLeb veeLeb leefcen jIegveeLeb ùefo oOes~~1~~

P
ceneyeengb jengb oMeJeoveJebMeelceMeefMeveŠ

si
ul
MegYee#eb nÙe&#eb jpeveerÛejkeâeÙewkeâkeâefjCeeced~

T
uemeefÛÛeòeejeceb jIegefleuekeâleeefheÛÚle®Cee
ri
Sh
nvetcevleb mevleb ØeCeceefle YeJevleb efieefjOejŠ~~2~~

11
Yeewceer—Deye cenekeâefJe oes efMeKeefjCeer MueeskeâeW ceW cebieueeÛejCe Øemlegle keâjles nQ~ efpevekesâ ceve ceW ceeÙee
20
DeLee&led ke=âheeMeefòeâ ™efheCeer meerleepeer efJejepeceeve nQ~ Ssmes ueeruee kesâ ceneslmeJe mes Ùegòeâ lespe kesâ efveefceòe ner
ht
efpevneWves efoJÙe-Mejerj OeejCe efkeâÙee nw pees ceneheg®<eeW keâes Deheves heeme yegueeles nQ~ ‘keâ’ DeLee&led yeÇÿee, ‘De’
ig
DeLee&led efJe<Ceg, ‘Ùe’ DeLee&led efMeJe, FvneR keâeÙe heo kesâ JeeÛÙe yeÇÿee, efJe<Ceg, efMeJe ves efpevekeâer mlegefle keâer nw~
yr
op
efpevekeâe Oeveg<e OevÙe nw, Ssmes ue#ceCepeer keâes Deeies keâjkesâ Deheves efkeâmeer DeelceerÙe keâes Deewj ce=ieveÙeveer meerleepeer
keâes {Btb{les ngS meejs mebmeej kesâ veeLe, SsÕeÙe&-mecheVe Gve ßeerjIegveeLepeer keâes ceQ efieefjOej keâefJe Deheves ùoÙe ceW
C
©
OeejCe keâjlee ntB~ efJeMeeue YegpeeJeeues, jeJeCe JebMe ™he Ûevõ kesâ jeng, megvoj ves$e, je#emeeW kesâ Mejerj ™he neefLeÙeeW
kesâ efueS efmebn mJe™he, jIegßes‰ ßeerjece ™he leceeue mes efpevekeâe efÛeòe™he GÅeeve megMeesefYele nw, Ssmes hejcemevle
Deehe ßeernvegceeve peer keâes efieefjOej keâefJe ØeCeece keâjlee nw~
mevoYe&MueeskeâŠ
efkeâef<keâvOeeefYecegKeb MeMee¿megcegKeb $ewueeskeäÙelespeled megKeb
Keb MeÈefmceleceyomegvojceIeJÙeeheeefo veecee#ejced~
jeceb YeeveJecew#Ùe YeevegleveÙees OewÙeË penppeevegYet-
Yete& Ùf e‰b YeÙeefJe£uemmeovegpeb Jeeefleb peieeowepf eleŠ~~1~~
d .
ve
Yeewceer—Deye cenekeâefJe keâLee›eâce keâes JÙeJeefmLele keâjles ngS mevoYe&Mueeskeâ Øemlegle keâjles nQ~ Ûevõcee kesâ
er
meceeve cegKe Jeeues ef$eueeskeâer kesâ megKe keâes lespeesceÙe keâjves Jeeues MebKe kesâ meceeve Õesle cegmkeâeve Jeeues cesIe kesâ meceeve
es
megvoj, heeheveeMekeâ veecee#ej Jeeues DeLee&led ØeYeg kesâ jece veece kesâ oes De#ej meYeer heeheeW keâes ve° keâj [eueles nQ, Ssmes
R
metÙe&kegâue ceW Øekeâš hejyeÇÿe ßeerjece keâes efkeâef<keâvOee keâer Deesj cegKe keâjkesâ Deeles osKe metÙe&veejeÙeCe kesâ heg$e meg«eerJe peer
s
ht
OewÙe& keâes ÚesÌ[keâj he=LJeer hej Iegšvee šskeâkeâj DelÙevle YeÙe mes JÙeekegâue neskeâj keâeBheles ngS nvegceeve peer mes yeesues~
ig
R
ieerle mebKÙee-1
ll
.A
meg«eerJees ieeÙeefle-
s
keâeefJeceew OevÙeOeveg<eew megpeveg<eew vejew celhegjMÛeeefYeÙeemet njs~
ya
N
ÛeC[meeÙekeâuemeòeteCf eKe[dieeefvJeleew eEkeâ Mejeved ceefÙe efpenemet njs~~1~~
va
lespemee YeemeÙevleew kegâOejkeâvojb YetÙemee Yet<eÙevleew YegJeØeevlejced~
Se
ceseof veer Yeeefceveer YeJÙemeerceefvleveer YeeiÙeYet<eeefceÙeemet njs~~2~~

th
heerleheeLeespeleeefheÛÚmecemegvojew Jewejf yeueJeerÙe&emf evOetved ceLevecevojew~

ee
keâheefškegâuekeâjefškeâC"erjJeeslkeâvOejew efkeâceg ØeeCeeved efheheemet njs~~3~~

P
heeo$eeCeb efJevee heeoÛeejew MegÛeer keâewceueew keâesešf keâvohe&jesÛeve®Ûeer~

si
ul
jeseÛf e<ee jesÛeceeveeJevespeõgÛeer keâ_Ûe jeÙeb efjjemet njs~~4~~

T
ri
›eâecÙeleŠ keâmÙe nsleesejf ceew ie£js YeüecÙeleŠ efkebâ efveefceòeb kegâkeâCškeâYejs~

Sh
efve‰gjÓs efve‰gjew meerOegeJf eOegJevOegjew efieefjOejs efkebâ efueueemet njs~~5~~

11
Yeewceer- meg«eerJe keân jns nQ- ns nvegceevepeer! megvojkegâue ceW pevces ngS OevÙe OevegOe&j Ùes keâewve oesveeW ceneheg®<e cesjs
20
efvekeâš Deeves kesâ efueS FÛÚgkeâ nes jns nQ? YeÙebkeâj yeeCe, ßes‰ lejkeâme SJeb megvoj leueJeej efueS ngS Ùes oesveeW Jeerj keäÙee
ht
cegPe hej yeeCeeW keâe Øenej keâjvee Ûeen jns nQ? ns nvegceevepeer! Deheves lespe mes heJe&le keâvojeDeeW keâes osoerhÙeceeve keâjles
ig
ngS Deewj he=LJeer kesâ Øeevlej keâes Yeer DelÙevle megMeesefYele keâjles ngS, Ùes oesveeW ÙegJekeâ megvoj Jes<e Jeeueer he=LJeer™he
yr
op
meewYeeiÙeJeleer keâer YeJÙe ëe=bieej MeesYee keâes Øeehle keâjves kesâ efueS FÛÚgkeâ nes jns nQ~ ns nvegceevepeer! heerues keâceue Deewj
C
veerues leceeue kesâ meceeve megvoj Me$egDeeW kesâ yeue heje›eâce, cenemeeiej keâes ceLeves kesâ efueS cevojeÛeue kesâ meceeve SJeb
©
keâhešer keâ"esj je#eme ™he neefLeÙeeW kesâ efueS efmebn kesâ meceeve Glke=â° keâvOejeDeeW Jeeues keäÙee Ùes oesveeW jepekegâceej keâneR
cesjs ØeeCeeW keâes heerves keâer FÛÚe keâj jns nQ? ns Jeevej ßes‰ nvegceevepeer! efyevee hevener kesâ hewoue Ûeue jns, hejce heefJe$e,
DelÙevle keâesceue, keâjesÌ[eW keâeceosJeeW keâes ØekeâeefMele keâjves Jeeues, ØekeâeMe mes mecheVe, efoJÙe lespe mes mJeÙeb ØekeâeefMele
SJeb Devespeod ®efÛe DeLee&led DekeâchÙeÂÌ{ FÛÚe Jeeues, Ùes oesveeW vejhegbieJe efkeâmekeâes keâewve-mee oeve osves keâes FÛÚgkeâ nes
jns nQ? ns nefjßes‰ nvegceeve! Ùes oesveeW jepekegâceej efkeâmeefueS Jeve ceW hewoue Ûeue jns nQ Deewj heerÌ[e hengBÛeeves Jeeues keâ°
mes hejs Fme efve‰gj Jeve ØeosMe ceW efkeâme efveefceòe YeüceCe keâj jns nQ? Ùes DelÙevle keâesceue Ûevõcee kesâ meceeve ceOegj oesveeW
ÙegJekeâ efieefjOej ceW efkeâme jme keâe DeeOeeve keâjvee Ûeen jns nQ?
efJeMes<e- Ùen ieerle megiece mebieerle kesâ {eue ceW efveyeæ nw~ Fme Oegve keâer jÛevee keâefJe ØeefleYee Øeehle nw~
d .
ieerle mebKÙee-2
ve
er
njs njs keâeJesleew megkegâceejew~~
es
DeeÙeeleesÓefYecegKeb efJecegKeb ceeb megcegKeew Oe=lemegKemeejew~
R
Ke[dieleteCf eMejOevegOee&ejf Ceew efjhegkegâuekeâceueleg<eejew~~1~~
s
ht
efJeefheveYegJeb efJeYet<eÙevleew heohe©eeYÙeeceefJekeâejew~
ig
R
keâesefškeâecemegvojew efkeâMeesjew Me¿s jepekegâceejew~~2~~
ll
Éew Yeüelejew hejmhejhejceØesceeefvJeleew kegâceejew~
.A
DevÙeesÓvÙes efnlemeefceef”le%eew meJe&%eew efpeleceejew~~3~~
s
ya
efkebâ efveefceòeefcen heefjßeecÙelees ienves nleYeJeYeejew~
N
efkebâ efÛekeâer<e&Ùee Jeves efJenjlees efieefjOejØeeCeeOeejew~~4~~
va
Se
Yeewceer- ns Jeevej ßes‰! megkegâceej megvoj cegKeeW Jeeues, megKe kesâ lelJe keâes OeejCe keâjves Jeeues, Ùes keâewve oesveeW
efJecegKe nes jns cesjs meccegKe Ûeues Dee jns nQ DeLee&led ceQ Fvemes efJecegKe ntB Jes cegPemes DeefYecegKe nQ? Deewj Ke[die, lejkeâMe
th
ee
Deewj Oeveg<e OeejCe efkeâS ngS Me$eg kegâue ™he keâceue kesâ efueS Deesues kesâ meceeve Ùes oesveeW keâewve nQ? ns nvegceeve peer!
P
Deheves ÛejCekeâceueeW mes JeveYetefce keâes megMeesefYele keâjles ngS efveefJe&keâej keâjesÌ[eW keâeceosJeeW kesâ meceeve megvoj Ùes oesveeW
si
keâesF& jepekegâceej nQ, Ssmeer cegPes DeeMebkeâe nw~ keâece keâes peerleves Jeeues Ùes oesveeW kegâceej hejmhej heefJe$e Øesce mes Ùegòeâ Skeâ
ul
otmejs keâer Ûes°e Deewj mebkesâleeW keâes meceYeâves Jeeues leLee meJe&%e nQ~ YeJeYeÙenejer Ùes oesveeW kegâceej Fme ienve Jeve ceW Flevee
T
heefjßece efkeâmeefueS keâj jns nQ Deewj efieefjOej keâefJe kesâ ØeeCe kesâ DeeOeej Ùes oesveeW keâewve-mee keâeÙe& keâjves keâer FÛÚe mes
ri
Sh
Jeve ceW efJenej keâj jns nQ?

11
ieerle mebKÙee-3
20
njs vejnjsŠ hegjlees Ùeeefn~~

ht
keâefueleJešgJes<eesÓhÙeMes<eb efJeefOeeflmeleceJeÙeeefn~
ig
yr
lJeb efJeefolJee leefÛÛekeâeref<e&lece$ehegvejeÙeeefn~~1~~

op
Øesef<eleew Ùeefo yeeefuevee cece ceejCeeÙe JevesÓ$e~

C
©
leodÂMee me¿sleÙesLee ÙeLee ÙeecÙevÙe$e~~2~~

vees njefle keâef"veeefhe JeveYetefjob keâesceueOeece~
Denn keâCškeâleesÓefhe vees yeÇefCeleb veefueveveJeoece~~3~~
Ùeefo Ûe YeieJeevesJe ceeb OevÙeefÙelegcesJeeÙeeleg~

efieefjOejsMeb leoe meg«eerJeesÓefhe MejCeb Ùeeleg~~4~~
Yeewceer- ns Jeevej ßes‰ nvegceevepeer! ceveg<Ùe ceW efmebn yeÌ[s jepekegâceej kesâ heeme Deehe peeFÙes~ Deehe yeÇeÿeCe keâe
JesMe yeveekeâj JeneB peeÙeW Deewj Gvekeâe mechetCe& efJeefOeeflmeled mecePe keâj DeeSB~ DeLee&led Jes ueesie pees efJeOeeve keâjvee
Ûeenles nQ Gmes peeves Deewj Gme efJeOeeve keâer meheâuelee kesâ efueS Jes ÙegJekeâ pees GheeÙe keâjvee Ûeenles nQ Gmes peevekeâj Deehe
d .
hegveŠ ÙeneB Dee peeFÙes~ Ùeefo cegPes ceejves kesâ efueS Ùes oesveeW yeeefue Éeje Fme Jeve ceW Yespes ieS neW~ lees Deehe ves$e mes mebkesâle
ve
keâj oerefpeSiee~ efpememes ceQ DevÙe$e pee meketBâ~ Denes! Ùen keâef"ve Jeve Fvekesâ keâesceue lespe keâes veneR meceehle keâj jne
er
es
nw Deewj Dee§eÙe& Ùen nw efkeâ veJeerve keâceueeW keâer ceeuee Yeer Jeve kesâ keâeBšeW mes IeeÙeue veneR nes jner nw~ Ùeefo cegPes OevÙe
R
keâjves kesâ efueS YeieJeeve ner Dee jns neW, leye lees meg«eerJe ner mJeÙeb efieefjOej keâefJe kesâ mJeeceer ßeerjece kesâ MejCe ceW Ûeuee
s
peeÙe~
ht
ig
R
mevoYe&MueeskeâŠ
ll
.A
DeLe nefjn&efjceslÙe neEj mcejved nefjcene nefjpees nefjefJe«enŠ~
s
ya
nefjefJeefOeeflmeleceehlegcevee neEj nefjefieje nefjnslegnefjpe&ieew~~1~~
N
va
Yeewceer- Fme mevoYe&Mueeskeâ ceW keâefJe ves nvegceevepeer keâer MejCeeieefle keâe efÛebleve keâjles ngS Deewj GvnW ®õeJeleej
Se
mJeerkeâej keâjles ngS iÙeejn yeej nefj Meyo keâe ØeÙeesie efkeâÙee nw~ Fmekesâ Devevlej ‘nefjcene’ DeLee&led eEmen kesâ meceeve
lespemJeer, ‘nefjpe:’ DeLee&led Jeevej kesâMejer kesâ heg$e, ‘nefjefJe«en:’ DeLee&le JeevejMejerj Oeejer, ‘nefjnslegnefj:’ DeLee&led
th
ee
Ùecejepe kesâ pevceoelee ‘nefj’ DeLee&led metÙe&veejeÙeCe keâes Yeer efpevneWves efveieue efueÙee nw~ Ssmes ‘nefj’ DeLee&led Jeevejßes‰
P
nvegceevepeer ‘neEj ’ DeLee&led ceneefJe<Ceg YeieJeeve ßeerjece kesâ heeme peekeâj ‘nefjefJeefOeeflmeleb’ ØeYeg ßeerjece kesâ efÛekeâere|<ele
si
peeveves keâer FÛÚe mes ‘neEj mcejved’ GvneR ØeYeg ßeerjece keâe mcejCe keâjles ngS ‘nefjefieje’ DeLee&led osJesvõ Fvõ keâer JeeCeer
ul
mebmke=âle ceW ieerle ieeles ngS ØeYeg ßeerjece mes yeesues~

T
ri
ieerle mebKÙee-4
Sh
11
nvegceeved ßeerjeceue#ceCeew Øeefle-

20
keâew ÙegJeeb Jeve FneÙeeleew~~

ht
JeefmeleyeuiegmegyeukeâÛeerjew veerueheerleecyegpeMejerjew~
ig
hejceJeerjew mecejOeerjew veÙeveefveefvoleveerjpeeleew~~1~~

yr
op
Ke[dieletefCeOevego&Oeeveew melÙemeeÙekeâmegmevOeeveew~
C
ßegefleefJeefnleOece&ØeOeeveew peveceveesjLeheeefjpeeleew~~2~~
©
JeveekeâewMeuekeâceueheeoew YeiveYeòeâceveesefJe<eeoew~
oefceleoeveJeùlØemeeoew mJepevej_peveiegCe›eeleew~~3~~
keâef"vekeâeveveYetØeosMeb ÙegJeeb YeüceLeŠ efkeâcegösMeced~

efveieoleb efieefjOejJemevles ceueÙece_pegueyenueJeeleew~~4~~
Yeewceer- nvegceevepeer ßeerjeceue#ceCe mes ØeMve keâjles nQ—megvoj Jeukeâue JeŒe OeejCe efkeâS ngS veerues-heerues
keâceue kesâ meceeve Mejerj Jeeues, hejceJeerj mecej ceW efmLej ves$eeW mes veJeerve keâceueeW keâes ueefppele keâj osves Jeeues Deehe
oesveeW keâewve Fme Jeve ceW DeeS nQ? Ke[die, lejkeâMe Deewj Oeveg<e OeejCe efkeâS ngS Deewj mevleeW kesâ efnle ceW DeceesIe yeeCe
d .
keâe megvoj mevOeeve keâjves Jeeues, JesoefJeefnle Oece& ceW ØeOeeve DeemLee jKeves Jeeues, YeòeâeW kesâ ceveesjLeeW keâes hetCe& keâjves kesâ
ve
efueS keâuheJe=#e mJe™he Deehe oesveeW keâewve nQ? Deehekesâ ÛejCekeâceue JeveÙee$ee ceW kegâMeue veneR nQ, Deeheves Deheves YeòeâeW
er
kesâ ceve keâe efJe<eeo otj efkeâÙee nw~ Deeheves oeveJeeW keâe oceve keâjkesâ ùoÙe ceW ØemeVelee OeejCe keâer nw Deewj Deehe kesâ
es
iegCemecetn Deehekesâ YeòeâeW keâe jbpeve keâj jns nQ, Ssmes Deehe oesveeW keâewve nQ? Fme DelÙevle keâef"ve JevÙe Yet ØeosMe ceW Deehe
R
oesveeW efkeâme GösMÙe mes YeüceCe keâj jns nQ? efieefjOej keâefJe™he Jemevle ceW ceueÙe mes ceOegj megvoj JeeÙeg yevekeâj Deeves
s
ht
Jeeues Deehe oesveeW keâewve nQ?
ig
R
efJeMes<e- Ùen ieerle ™hekeâ leeue ceW efveyeæ nw- Fmes cebieue ueefuele Deeefo jeieeW ceW ieeÙee pee mekeâlee nw~
ll
.A
ieerle mebKÙee-5
s
nvegceeved hegveŠ ieeÙeefle-
ya
Denes N
ÙegJeÙees®efÛej™heced~~
va
#eefheleMelekeâvohe&oheË efJeefnleYeerceYeÙeehemehe&ced~
Se
Meefceleogpe&ÙeefJe<eÙemeheË YeiveYeJeketâheejketâheced~~1~~
th
efpeleefmeleeefmeleJeeefjpeeleb mJepevepeerJeveheeefjpeeleced~
ee
metÙe&ÛevõkeâjeJeoeleb ceefnleJewefokeâÙe%eÙetheced~~2~~
P
MeŒeMeeŒemece«emecheled ØenleefvepepeveYeer<eCeeheled~
si
ul
efvece&ueb efveÙeleb efvejeheled ØelÙeieelce hejelce™heced~~3~~

T
ri
heefjIemeefcceleyeenJees Jeeb kegâCeheefncekeâjjenJees Jeeced~

Sh
keâLeb vewJe efJeYete<f elee YeCeleb YeefJe<Ceg YeJeeveg™heced~~4~~

11
keâeÙe&keâejCeyeÇÿeYetleew efÛeoerÕejme*dIeelehetleew~
20
keâLeÙeleb efieefjOejefiejeieerleeJegeÛf elecegòejmJe™heced~~5~~

ht
Yeewceer- nvegceeve peer efheâj ieeles nQ-Denes! Deehe oesveeW keâe efkeâlevee megvoj ™he nw efpemeves Deveskeâ keâeceeW kesâ
ig
yr
Denbkeâej keâes Ûetj efkeâÙee Deewj efpemeves YeòeâeW kesâ ceve mes YeÙebkeâj YeÙe keâes ner Yeiee efoÙee, efpemes osKekeâj DepesÙe
op
efJe<eÙe™he mehe& Meeble nes ieÙee Deewj efpemeves YeòeâeW kesâ YeJemeeiej kesâ ketâDeeW keâes ner meceehle keâj [euee~ Õesle Deewj veerues
C
keâceue keâes peerleves Jeeues, YeòeâeW kesâ peerJeve kesâ efueS keâuheJe=#e mJe™he, Deveskeâ metÙe& Deewj Deveskeâ Ûevõcee kesâ meceeve
©
Ûecekeâlee ngDee Jewefokeâ Ùe%e kesâ mlecYeeW keâes mecceeefvele keâjves Jeeues Deehe oesveeW keâe Ùen ™he efkeâlevee megvoj nw~ MeŒeeW
Deewj MeeŒeeW keâer mechetCe& mecheefòe mes Ùegòeâ Deewj Deheves YeòeâeW keâer Yeer<eCe efJeheefòe keâes ve° keâjves Jeeues, efvece&ue-efveÙele
Deewj meejer efJeIve yeeOeeDeeW mes jefnle peerJeelcee Deewj hejceelcee mJe™he Ùen Deehe oesveeW keâe mJe™he efkeâlevee megvoj nw~
ns cenevegYeeJeeW! je#eme ™he Ûevõcee kesâ efueS jeng kesâ meceeve Deehe oesveeW keâer heefjIe pewmeer YegpeeSB YeefJe<Ùeled keâuÙeeCe
kesâ Deveg™he keäÙeeW veneR mepeeF& ieÙeeR? Deehe oesveeW Fmekeâe jnmÙe yeleeFS~ Deehe oesveeW keâeÙe&-keâejCe yeÇÿemJe™he nQ
Deewj Deehe ner oesveeW mes efÛeled Deewj F&Õej keâe mebnej heefJe$e ngDee nw, hejvleg Deehe oesveeW ÙeneB keäÙeeW DeeS, keâneB mes DeeS,
efkeâme veece mes Deehekeâes peevee peelee nw? ns efieefjOej keâefJe kesâ ieerleeW kesâ DeeßeÙe oesveeW cenevegYeeJe! Fme ØeMve keâe
GefÛele Gòej mJe™he oerefpeS~
.
ieerle mebKÙee-6
d
ve
hecheeefJeefheveefJeneefjVegefÛelecegòejceeMeg oÅeeŠ~~
er
es
keâjkeâecegk& eâmeeÙekeâpeveveeÙekeâ keâecekeâesešf ceoneefjvvegeÛf elecegòejceeMeg oÅeeŠ~~1~~
R
YeJeYe_pevemeppeveceveesj_peve efvepepeveefJeheodeJf eoeefjVegeÛf elecegòejceeMeg oÅeeŠ~~2~~
s
ht
YegJeveefJeceesnve YeÙeJÙeheesnve letCeOevegŠ MejOeeefjVegefÛelecegòejceeMeg oÅeeŠ~~3~~
ig
Ievemegvoj YeJemeeiejcevoj efieefjOejceveesJeveÛeeefjVegefÛelecegòejceeMeg oÅeeŠ~~4~~
R
ll
Yeewceer- ns hecheeefJeefheve kesâ efJenejer! MeerIeÇ Gòej oerefpeS~ neLe ceW Oeveg<e-yeeCe efueS ngS ØeeefCeÙeeW kesâ veeÙekeâ,
.A
keâjesÌ[eW-keâeceosJeeW keâe Denbkeâej otj keâjves Jeeues, Deehe GefÛele Gòej oW~ mebmeej keâe YeÙe keâe veeMe keâjves Jeeues,
s
ya
meppeveeW keâe ceveesjbpeve keâjves Jeeues, Deheves YeòeâeW keâer efJeheefòe njves Jeeues, Deehe nceW GefÛele Gòej oW~ mebmeej keâes
N
ceesefnle keâjves Jeeues Deewj YeÙe keâes otj keâjves Jeeues Oeveg<e-yeeCe lejkeâMe OeejCe keâjves Jeeues, Deehe GefÛele Gòej oW~
va
cesIe kesâ meceeve megvoj YeJemeeiej kesâ cevojeÛeue Deewj efieefjOej keâefJe kesâ ceve™he Jeve ceW efJeÛejCe keâjves Jeeues, ØeYeg
Se
GefÛele Gòej oW~

th
ieerle mebKÙee-7
ee
ÙegJeeb efkeâVeecekeâew meeOeg Yees YeCÙeleeced~

P
si
ÙegJeeb efkebâ Oeecekeâew meeOeg Yees YeCÙeleeced~~

ul
efkebâ ef$eosJes<eg keâewefÛeved cenesceefC[leew, ceC[Ùevleew ef$eueeskeâeR ceneheefC[leew~

T
ri
ÙegJeeb efkebâ Oeecekeâew meeOeg Yees YeCÙeleeced~~1~~

Sh
keâefmcevosMes Øepeeleew ceneceeveJeew, keâew Ûe Jeececyeeleeleew oefueleoeveJeew~

11

20
efkebâ Je=<eekeâheer efkebâ Jee mLees ceOegceeOeJeew, efkebâ Jee megjJewÅeew efkebâ Jee jceesceesceeOeJeew~
ht

ig
yr
efkebâ Jee JejJeefCe&veew efJeOet $e+ef<eheeuekeâew, efkebâ Jee jepeef<e&metvet efkebâ Jee efÉpeyeeuekeâew~
op

C
efkebâ Jee vejveejeÙeCeew ÙegJeeb mebefMele›eleew, efieefjOejsMeew cenescetleea keâ®Ceejleew~

©
ÙegJeeb efkebâ «eecekeâew meeOeg Yees YeCÙeleeced~~5~~

Yeewceer- nvegceevepeer efheâj hetÚles nQ—cenesoÙe! Deehe oesveeW keâe keäÙee veece nw, mhe° yeleeFÙes? Deehe oesveeW keâe
keâewve-mee pevce mLeeve nw? mhe° keâefnÙes~ keäÙee leerveeW ueeskeâeW keâes megMeesefYele keâjles ngS ceneheefC[le hejce lespemJeer
Deehe oesveeW leerveeW osJeeW ceW mes keâesF& oes nQ? Deehe oesveeW ceneceeveJe efkeâme osMe ceW Øekeâš ngS Deewj ns oeveJeeW keâes oefC[le
keâjves Jeeues! Deehe oesveeW kesâ ceelee-efhelee keâewve nQ Deewj Deehe oesveeW keâe efveJeeme mLeeve meeleeW hegefjÙeeW ceW mes keâewve nw?
keäÙee Deehe Je=<ee keâefhe DeLee&led efMeJe-efJe<Ceg nQ~ keäÙee Deehe ceOegceeOeJe DeLee&led Ûewle-JewMeeKe nQ? keäÙee Deehe osJeJewÅe
DeefÕeveer kegâceej nQ, keäÙee Deehe ue#ceerheefle, heeJe&leerheefle nQ~ Deehe oesveeW efkeâme keâesefš kesâ nQ? keäÙee Deehe oesveeW yeÇÿeÛeejer
oes ™he ceW efJe<Ceg ner nQ? keäÙee Deehe efkeâmeer jepeef<e& kesâ kegâceej nQ? keäÙee keâesF& yeÇeÿeCe kegâceej nQ Ùee Deehe oesveeW efkeâme
d .
Jeie& kesâ nQ? keäÙee Deehe vejveejeÙeCe nQ? ÂÌ{›eleer efieefjOej keâefJe kesâ F&Õej lespeesceÙe cetefle& Deehe oesveeW efkeâme «eece kesâ
ve
nQ? Fme ØeMve keâe GefÛele Gòej oerefpeS~
er
es
ieerle mebKÙee-8
R
s
DevÙeÛÛe-
ht
YeJevleew vewJeemegjew vees
ig
osJeew~
R
efJeceueefJeMegæefJeyeesOeefJe«enew ef$eYegJevepeerJemeceefhe&lemesJeew~~
ll
.A
heodYÙeeb Yetefceb ve Ûe mhe=Meefvle keâoeefhe megje Fefle ßegleb hegjeCes~
s
ÙegJeeb mhe=Mevleew yeÇpeLees OejCeeR OevegOe&jeefJen JeveØeÙeeCes~~1~~
ya
DemegjemleceŠØeke=âleÙees og°e ›etâjefve§eÙee iesns Metje~
N
va
efkeâvleg ÙegJeeb meeeflJekeâew meie&leŠ keâLeÙevlÙe¿e meodiegCehetjeŠ~~2~~
Se
ovegpee vewJe efvemeiee&odoevlee keâeceefkeâ¿jeŠ Me"eŠ kegâMeerueeŠ~

th
efkeâvleg ÙegJeeb Yees yeÇÿeÛeeefjCeew oevleew JesoefJeßeglee ueerueeŠ~~3~~

ee
meJex ØeeCeYe=lees efJeefOeme=°ew ceeÙeeceÙekeâefuheleiegCeoes<eeŠ~

P
si
efkeâvleg ÙegJeeb ceeÙeÙee efJecegòeâew metÛeÙeefvle Ùeg<ceodiegCg ekeâes<eeŠ~~4~~

ul
ÙegJeeb yeÇÿeefJe«enew efveieg&Ceew efJeefolemecemlemeodiegCeeOeejew~

T
ri
Oe=leeJeleejew cevegpeekeâejew keâefJeJejefieefjOejieerŠ ëe=”ejew~~5~~

Sh
Yeewceer- Deewj Yeer, Deehe oesveeW ve lees Demegj nQ ve lees osJelee, Deehekeâe efJe«en efvece&ue-heefJe$e Deewj %eeveceÙe nw~
11
leerveeW ueeskeâeW kesâ peerJe Deehekeâes mesJee meceefhe&le keâjles nQ~ hegjeCeeW ceW megvee nw efkeâ osJelee ÛejCeeW mes he=LJeer keâe mheMe&
20
veneR keâjles peyeefkeâ Deehe oesveeW OevegOe&j JeveÙee$ee kesâ ›eâce ceW he=LJeer keâe mheMe& keâjles ngS Ûeue jns nQ~ Demegj lees
ht
mJeYeeJe mes leceesiegCe keâer Øeke=âefle kesâ nesles nQ, ›etâj-efve§eÙe Jeeues nesles nQ Deewj Iej ceW ner MetjJeerj yeves jnles nQ~ efkeâvleg
ig
Deehe ueesie mJeYeeJe mes meeeflJekeâ nQ~ Fme Øekeâej meodiegCeeW mes hetCe& Deehekesâ efÛeÖ yelee jns nQ~ Demegj keâYeer Yeer mJeYeeJe
yr
op
mes mebÙeceer veneR nesles, Jes keâece kesâ ner mesJekeâ nesles nQ~ Jes Me" Deewj og° MeerueJeeues nesles nQ~ efkeâvleg Deehe oesveeW lees
yeÇÿeÛeejer nQ, mebÙeceer nQ, Deehekeâer ueeruee JesoeW ceW Øeefmeæ nw~ yeÇÿee keâer me=ef° ceW meYeer ceeÙee mes efveefce&le iegCe-oes<eeW mes
C
©
Ùegòeâ nQ efkeâvleg Deehe oesveeW ceeÙee mes jefnle nQ~ Deehekesâ iegCeeW kesâ JesMe Fme Øekeâej keâer metÛevee os jns nQ~ Deehe oesveeW
Øeeke=âle-iegCeeW mes jefnle yeÇÿemJe™he Deewj Øeefmeæ meYeer ßes‰ iegCeeW kesâ DeeOeej Deewj DeJeleej efueS ngS ceveg<Ùe kesâ
Deekeâej ceW heefjCele ßes‰keâefJe efieefjOej keâer JeeCeer kesâ ëe=bieej nQ~
ieerle mebKÙee-9
efJeOeòeecegefÛeleesòejb YeJeeved~~
cee ieesheeÙeleg ke=âheÙee keâeÙeleg ceekebâ OÙeeÙelJeeÙeg<ceeved~
cee cee cueeÙeleg ùefo cee iueeÙeleg ÛeeÙeleg efÛe$eb pÙeeself e<ceeved~~1~~
SsÕeÙeË ØekeâšÙeleg cece hegjes efveŠMe¿b jefJejesefÛe<ceeved~
d .
ve
ceeOegÙex meefvonles yenJees ëe=Ceg jpeveerkeâjMeesefÛe<ceeved~~2~~
er
YegJevesMees cevegpeeJeleejOe=keâd keâejCeyeÇÿehejb ßeerceeved~
es
efvejekeâejmeekeâejJehegcee&Ùeecegòeâes efJeefolees YeieJeeved~~3~~
R
melÙeb Jeoleg vewJe ieesheeÙeleg ieeshlee ieeshÙeOevees yeueJeeved~
s
ht
meeceüs[b he=ÛÚefle Øee_peefueefie&efjOejØeYegb Yeòeânvegceeved~~4~~
ig
R
Yeewceer- Deehe GefÛele Gòej oerefpeS- ns DeeÙeg<ceeved! Deehe efÚheeSB veneR, efkeâmeer DeefØeÙe keâe OÙeeve ve keâjW,
ll
.A
ke=âheÙee keânW~ ns pÙeeseflemJe™he Deehe Deheves ceve ceW efKeVe ve neW Deewj ve ner iueeefve keâjW, Deheves efÛeòe ceW Glmeeefnle neW~
s
ns metÙe& kesâ meceeve ØekeâeMeceeved! Deehe cesjs meeceves efveŠmebkeâesÛe SsÕeÙe& Øekeâš keâerefpeS~ ns Ûevõ kesâ meceeve keâeefvle Jeeues
ya
ØeYeg! Deehekeâer ceeOegjer ueeruee ceW yengle ueesie mevosn keâjles nQ~ Deehe YegJevesÕej ceveg<Ùe keâe DeJeleej efueS ngS keâejCe
N
hejyeÇÿe nQ~ Deehe DekeâejeW keâes efÚhee uesves kesâ keâejCe efvejekeâej nQ Deewj YeòeâeW kesâ efueS GheÙeesieer DeekeâejeW keâes Øekeâš
va
keâj uesves mes meekeâej nQ~ Deehe YeieJeeve ™he ceW Øeefmeæ nQ~ ieesheveerÙelee ner efpevekeâe Oeve nw Ssmes hejce yeueJeeve Deehe
Se
melÙe yeesueW, efÚheeSB veneR, efieefjOej keâefJe kesâ ØeYeg Deehemes Yeòeâ nvegceeve yeej-yeej neLe peesÌ[keâj hetÚ jne nw~
th
ieerle mebKÙee-10
P ee
ßeerjeceŠ ue#ceCeb Øeefle-

si
keâ§eve keâe_ÛevekeâevleMejerjŠ~
T ul
he=ÛÚefle veew veceües JejJeCeea JeCe&Oece&ceÙee&oeOeerjŠ~~1~~

ri
Sh
vewJe mKeueefle keâoeefhe mecyeÇgJeved JeeÛeb yeÇeref[lecesIeieYeerjŠ~

ef$emLeeveJÙe”ŸeÙee efieje Ûeefkeâleerke=âleJeeÛemheefle: megOeerjŠ~~2~~
11
20
DeveÙee Ûee®efÛe$eÙee JeeÛee ßees$eb meescejmeb ¢eeÛeeceefle~

ht
Oe=leKe[diekeâjŠ hejesÓefhe hejlees vetvececeg<Ùepevees efJeßeeceefle~~3~~

ig
yeng JÙeenjved vewJeeMegæb MeeŒeefJe®æb JešgjefYeOeòes~

yr
op
efieefjOejØeYeesŠ keâefheJÙee&keâjCeb meceOeerÙeeveŠ meefJeefOe efJeOeòes~~4~~

C
Yeewceer- Deye ßeerjece ue#ceCe kesâ Øeefle keânles nQ-osKees ue#ceCe! keâesF& megJeCe& kesâ meceeve megvoj Mejerj Jeeuee,
©
efJeveceü JeCe& Oece& Deewj ceÙee&oe ceW efmLej, ßes‰ yeÇÿeÛeejer nce oesveeW mes kegâÚ hetÚ jne nw~ iebYeerj cesIe keâes Yeer ueefppele
keâj osves Jeeuee Ùen yeÇÿeÛeejer mhe° JeeCeer yeesuelee ngDee Yeer keâneR Yeer mKeefuele veneR nes jne nw~ Ùen ùoÙe, kebâ" Deewj
cetOee& Fve leerve mLeeveeW mes mhe° nesleer ngF& JeeCeer Éeje ye=nmheefle keâes Yeer Ûeefkeâle keâj jne nw Deewj yengle ner Oeerj nw~
yeÇÿeÛeejer keâer Dee§eÙe&ceÙeer JeeCeer mes keâCe&kegânj meescejme keâe heeve keâj jne nw Deewj leueJeej ueskeâj DeeÙee ngDee Me$eg
Yeer Fme JeeCeer keâes megvekeâj Fme yeÇÿeÛeejer keâes ceejves mes efJeßeece ues ueslee nw~ yengle yeesuelee ngDee Yeer Ùen yeÇÿeÛeejer
Skeâ Yeer De#ej ve lees DeMegæ yeesue jne nw, ve ner MeeŒe efJe®æ yeesue jne nw~ Ssmee ueielee nw efkeâ pewmes efieefjOej keâefJe
kesâ mJeeceer cegPe jece keâe mesJekeâ nesves Jeeuee Ùen Jeevej keâoeefÛele ßece keâjkesâ efJeefOehetJe&keâ JÙeekeâjCe heÌ{keâj DeeÙee
nw~
.
ieerle mebKÙee-11
d
ve
keâ§eve keâe_ÛeveMewueMejerjŠ~
er
es
he=ÛÚefle veew ØeMveb iegCeke=âlmveb efieje ceOegjÙee peueefOeieYeerjŠ~~1~~
R
De®Ceehee”cenesceÙejesÛeveueesÛeveueefuelees ›eles<eg OeerjŠ~
s
ht
Ùe%emet$eceefC[leceebMeue megÂ{ebMees JebMÙees ›eleer ØeJeerjŠ~~2~~
ig
cetleË yeÇÿeÛeÙe&efceJe efyeYeüled Yeüeefpe<CegJe&Ceea jCeOeerjŠ~
R
ll
ye»emebnveveceÙees cevemJeer ceneyeengjefleMewlemeceerjŠ~~3~~
.A
efieefjOejsMeiegCeieefjceceeOegjercenesceÙees Oeerceeved ceneJeerjŠ~
s
ya
ue#eÙeles ce”ueb ce”uees ce”ueceÙece”uee#eveerjŠ~~4~~
N
Yeewceer- ns ue#ceCe! mecegõ kesâ meceeve iebYeerj, keâesF& mJeCe& heJe&le kesâ meceeve Mejerj Jeeuee, yeÇÿeÛeejer, Deheveer
va
ceOegj JeeCeer mes nce oesveeW mes mechetCe& iegCeeW mes hetCe& ØeMve hetÚ jne nw~ osKees, Fmekesâ ves$e kesâ keâesves ueeue Deewj lespemJeer
Se
nQ~ Fmekesâ ves$e efveoex<e nQ Deewj Ùen ›eleeW ceW yengle efmLej nw~ Fmekesâ mkeâvOe hej Ùe%eesheJeerle Deewj Gmekeâer keâvOeje yengle
th
ÂÌ{ nw~ mJeÙeb Yeer Ùen efJeÅee Deewj pevce oesveeW ceW ner hejcheje ceW Megæ FmeefueS JebMÙe nw~ Ùen yeÇÿeÛeÙe&›eleer Deewj
ee
efpelesefvõÙe nw~ osKees, MejerjOeejer yeÇÿeÛeÙe& kesâ ner meceeve Deekeâej OeejCe keâjlee ngDee Ùen yeÇÿeÛeejer osoerhÙeceeve Deewj
P
Ùegæ ceW kegâMeue efoKe jne nw~ JeeÙeg keâes Yeer Jesie mes Ûeefkeâle keâjves Jeeuee, ye»ee”, cevemJeer Deewj Ùen ceneyeeng nw~
si
ul
ue#ceCe! Ùen efieefjOej keâefJe kesâ mJeeceer cegPe jece kesâ iegCeeW keâer ieefjcee mes GlheVe, lespeesceÙe ceeOegjer mes Ùegòeâ, yengle
T
yeÌ[e yegefæceeve Deewj ceneJeerj nw~ cegPes ueielee nw ce”ueceÙe peue Yejs ves$eJeeuee ce”ueekeâej Ùen yeÇÿeÛeejer efkeâmeer
ri
Sh
DehetJe& ce”ue keâer metÛevee os jne nw~

ieerle mebKÙee-12
11
20
jecees nvegcevleb Øeefle-

ht
DeeJeeb oMejLeeVeg peeleew~

ig
yr
peveefvepevekeâefveosMeceLecetOvee& efyeYeüeCeew keâeveveceeÙeeleew~~

op
jeceue#ceCeew meceb meerleÙee mJeerke=âlecegefveJejyeukeâueÛeerjew~

C
lÙekeälJee jepemegKeb efJeefheveefceleew mees{KejeleheMeerlemeceerjew~~1~~

©
De$e ùlee j#emee peevekeâer MetvÙes Megvee ce=ieerJe ce=iee#eer~

DeefvJe<ÙelesÓvegkeâeveveiegnefcen ÙeLeew<eefOeÉe&YÙeeb peuepee#eer~~2~~
DeeJeeb $e+ef<ecegefveJe=vomesJekeâew ve mJeeefcevees keâoeefÛeod yevOees~

efoÂ#eeJens meg«eerJeb kegâ® meeefÛeJÙeb ns ce”ueefmevOees~~3~~
FlÙegkeälJee let<CeeR yeYetJe meerleeefJeÙeesieefJekeâuees jIegÛevõŠ~
ØeYegeif e&ejf OejmÙeeefle ve jepeefle jeng«emle FJe ØeefleheÛÛevõŠ~~4~~
Yeewceer- Deye ßeerjece nvegceevepeer kesâ Øeefle keânles nQ~ nce oesveeW oMejLe mes GlheVe ngS nQ~ ceelee-efhelee keâe
d .
ve
DeeosMe efmej ceeLes ueskeâj Jeve keâes Ûeues DeeS nQ~ nce oesveeW jece, ue#ceCe, meerleepeer kesâ meeLe Jeukeâue JeŒe mJeerkeâej
er
keâjkesâ leerKee JeeÙeg, keâef"ve Oethe menve keâjles ngS jepÙe ÚesÌ[keâj Jeve ceW DeeS~ ÙeneB hej nce oesveeW mes jefnle mLeeve ceW
es
kegâòes Éeje nefjCeer keâer YeeBefle ce=ieveÙeveer keâceueves$e meerlee keâe je#eme ves njCe keâj efueÙee, GvneR keâes nce oesveeW Deew<eefOe
R
keâer YeeBefle {tB{ jns nQ~ nce oesveeW YeeF& $e+ef<e-cegefveÙeeW kesâ mesJekeâ nQ, mJeeceer keâYeer Yeer veneR nQ, ce”ue kesâ mecegõ YewÙee
s
ht
nce meg«eerJe mes efceuevee Ûeen jns nQ, Deehe nceejer meneÙelee keâerefpeS~ Fme Øekeâej keânkeâj jIegkegâue kesâ Ûevõcee ßeerjece
ig
Ûeghe nes ieS~ efieefjOej keâefJe kesâ ØeYeg ßeerjeceÛevõ meerleepeer kesâ efJeÙeesie ceW jeng«emle Øeefleheo Ûevõcee keâer YeeBefle yengle
R
veneR megMeesefYele nes jns nQ~
ll
.A
ieerle mebKÙee-13
s
ya
nvegceeved jeIeJeb Øeefle-
njs ceeb jceÙemJe N
mejefmepeÛejCes~~
va
DeMejCeMejCes YeJeYeÙenjCes peieoiekeâejCekeâjCes~~1~~
Se
yevOegpeerJejepeerJemece®Ces meerleeùoÙeeYejCes~~2~~
th
ee
ie”eØepevevekeâejCekeâjCes efvepepeveefJeheodeJf eojCes~~3~~

P
yeefueieg®ieJe&cenerOejojCes ieewleceoejesæjCes~~4~~
si
oC[keâOejefCeogejf lemebnjCes keâe_Ûevece=ieevegmejCes~~5~~

T ul
efMeJeceevemeceevememebmkeâjCes peievce”ueeÛejCes~~6~~
ri
Sh
ogmlejYeJemeeiejmeòejCes ce”ueceesoefJelejCes~~7~~
11
efieefjOejYeefCeefleYeefòeâmebmcejCes nvegcevceveeseJf enjCes~~8~~

20
Yeewceer- Deye nvegceevepeer jeIeJe kesâ Øeefle keânles nQ- ns ßeernjs! Deehe cegPes DeMejCeeW keâes MejCe osves Jeeues,
ht
YeJeYeÙe keâe njCe keâjves Jeeues Deewj peÌ[-Ûesleve kesâ keâejCeeW kesâ Yeer keâejCe Deheves ßeerÛejCeeW ceW jcee ueerefpeÙes~ pees
ig
yevOetkeâ-heg<he leLee ueeue keâceue kesâ meceeve De®Ce Deewj meerleepeer kesâ ùoÙe kesâ DeeYet<eCe nQ, pees iebieepeer keâer Glheefòe
yr
kesâ keâejCe, Jeeceve kesâ Yeer DebMeer, efJe<Ceg kesâ DebMeer nQ Deewj pees YeòeâeW keâer efJeheefòe kesâ veeMekeâ nQ, GvneR ÛejCeeW ceW cegPes
op
jcee ueerefpeS~ pees yeefue kesâ ieg®osJe Meg›eâeÛeeÙe& kesâ ieJe&™he heJe&le keâes ve° keâjves Jeeues nQ Deewj pees ieewlece keâer helveer kesâ
C
©
Gæejkeâ nQ, pees oC[keâ Jeve keâer he=LJeer kesâ heehe keâes ve° keâjves Jeeues leLee keâebÛeve ce=ie keâe DevegmejCe keâjves Jeeues nQ,
GvneR ÛejCeeW cesW cegPes jcee ueerefpeÙes~ pees efMeJepeer kesâ ceve™he ceeveme mejesJej kesâ DeuebkeâjCe nQ, pees peiele kesâ
cebieueeÛejCe mJe™he nQ Deewj pees ogmlej YeJemeeiej kesâ efueÙes veewkeâe kesâ meceeve nQ~ pees cebieue Deewj ØemeVelee keâes Øeoeve
keâjles nQ Deewj pees efieefjOej keâefJe keâer keâefJelee Deewj Gvekeâer Yeefòeâ kesâ mebmcejCe nQ, pees cebieue Deewj ØemeVelee keâe
efJelejCe keâjles nQ Deewj cegPe nvegceeve kesâ ceve ceW efJenej keâjles nQ, ns ßeerjeIeJe! GvneR ÛejCeeW ceW cegPes jcee ueerefpeÙes~
ieerle mebKÙee-14
jIegveeLe meerleeveeLe ns nvegcevleefcen heeueÙe ØeYees~
ßeerveeLe ÛejCemejes®nb efJeue<evleceefYeheeueÙe efJeYees~~
d .
ve
heefleleb heefleleheeJeveheos efveke=âleb megYeòesâ peveveos~
er
jIegveeLe veekeâheveeLe ns nvegcevleceefYeueeueÙe ØeYees~~1~~
es
ceeleeefhele=YÙeeb Øesef<eleb leJe mesJeves mebØesef<eleced~
R
jIegveeLe jeIeJeveeLe ns nvegcevleceefYeYeeueÙe ØeYees~~2~~
s
ht
JeeÛee megcevemee keâce&Cee efvepevece&Cee Oe=leMece&Cee~
ig
R
lJelheeohe©eceOeg›eleb nvegcevlecevegueeueÙe ØeYees~~3~~
ll
.A
cee cee pevees efn hejer#Ùeleeb Meevleevegpesve ve Jeer#Ùeleeced~
s
mesJee›eleb lJelmecceleb efieefjOejb mecYeeueÙe ØeYees~~4~~
ya
N
Yeewceer- ns jIegveeLe! ns meerleeheles! ÙeneB cegPe nvegceeve keâe heeueve keâerefpeÙes~ ns ßeerpeer kesâ ØeeCe JeuueYe! Deheves
va
ßeerÛejCekeâceue keâer DeefYeuee<ee keâjles ngÙes, cegPe nvegceeve keâe heeueve keâerefpeÙes~ ns Fvõ kesâ Yeer mJeeceer jIegveeLepeer!
Se
Deheves YeòeâeW keâes Deevevo osves kesâ efueS Deevevo veo kesâ meceeve heefleleheeJeve ÛejCeejefJebo ceW efiejs ngS Deewj hetCe&™he mes
ÛejCeeW ceW vecemkeâej keâjles ngÙes cegPe nvegceeve keâes ogueeefjÙes~ ceelee Debpevee Deewj efhelee JeeÙeg kesâ Éeje ØesjCee oskeâj
th
Deehekeâer mesJee ceW Yespes ngÙes cegPe nvegceeve keâes ns jIegveeLe! ns jeIeJe! ns veeLe! Deye Deehe mecYeeue ueerefpeÙes~ JeeCeer mes,
ee
ceve mes, keâce& mes, Deheves efJeveeso mes, megKe mes Deehekesâ ÛejCekeâceue kesâ Yeücej cegPe nvegceeve keâe Devegketâuelee mes ueeueve
P
si
keâerefpeÙes~ ns Meevlee kesâ Úesšs YeeF& ßeerjeIeJe! Fme peve keâer hejer#ee cele keâerefpeÙes Deewj efvejer#eCe Yeer cele keâerefpeÙes Deewj
ul
Deehekesâ efØeÙe mesJee›eleer cegPe efieefjOej DeLee&led heJe&le OeejCe keâjves Jeeues nvegceeve SJeb efieefjOej veecekeâ keâefJe, Fve
T
oesveeW keâes mebYeeue ueerefpeÙes~

ri
Sh
ieerle mebKÙee-15
11
ëe=Ceg ØeYees he_ÛeeJeÙeJeØeefle%eeced~

20
ßeglJee OejOewÙeË menevegpemleoveg osefn cesÓveg%eeced~~

ht
he_ÛecegKeeefve ßegleew nvetcelemlev$es<JeeKÙeehÙevles~

ig
yr
lewjLehe_ÛeefveCe&Ùee YeJeleeb ke=âlesÓefhe meb%eehÙevles~~1~~

op
metkeâjheeslecegKesve metÛeÙes OejCeerefceJe JeejenŠ~

C
heeleeuele Deeves<Ùes meerleeb ce=ieÙeved keâefueleeslmeenŠ~~2~~

©
nÙe«eerJecegKelees efveJesoÙes ÙeLee nÙeefMeje: mJeeefceved~

Deeves<Ùes cewefLeueerceÂ°ecevÙewjvlejÙeeefceved~~3~~
ie®[cegKesve Jeoeefce ie®[Jeuueef*dIelJee ketâheejced~

meerleeceeves<Ùeeefce leJe hegjes veerleeb meeiejheejced~~4~~
vejnefjcegKesvesjÙes vejnefjefjJe KeueùoÙeefJeoejced~
meerleece$eYeJele GheoemÙes Ye*dkeälJee YetleueYeejced~~5~~
JeevejcegKesvesjÙeved jeIeJe keâececenb efpeÜsefce~
d .
efieefjOejØeYegmesJeeb Øeeflepeeveevees ÙeeJeomeg efyeYesefce~~6~~
ve
er
Yeewceer- ns ØeYees! cesjer heeBÛe DebieeW Jeeueer Øeefle%ee megefveÙes~ Fmes megvekeâj ue#ceCepeer kesâ meefnle OewÙe& OeejCe
es
keâerefpeÙes~ Fmekesâ he§eeled cegPes Devegceefle Øeoeve keâerefpeÙes~ ßegefle leLee leb$e ceW cegPe nvegceeve kesâ heeBbÛe cegKe keâns peeles nQ~
R
GvneR heeBÛe cegKeeW mes Deehekesâ efueS cesjs Éeje heeBÛe efveCe&Ùe yeleeÙes pee jns nQ~ ceQ metkeâj cegKe mes Ùen metefÛele keâjlee ntB efkeâ
s
ht
pewmes Jeejen YeieJeeve he=LJeer keâes ueeÙes, Gmeer Øekeâej GlmeenhetJe&keâ Keespelee ngDee ceQ, meerleepeer keâes heeleeue mes Yeer uee
ig
otBiee~ ns mJeeceer! ns DevleÙee&ceer! ceQ nÙe«eerJe cegKe mes efveJesove keâjlee ntB efkeâ nÙe«eerJe YeieJeeve keâer YeeBefle otmejeW Éeje
R
keâYeer ve osKeer ieÙeer meerleepeer keâes ceQ uee otBiee~ ceQ ie®[ cegKe mes Ùen keân jne ntB efkeâ meeiej keâes ueeBIekeâj efmebOeg heej
ll
.A
ues peeF& ieÙeer meerleepeer keâes Deehekesâ heeme ues DeeTBiee~ ceQ vejefmebn cegKe mes Ùen metÛevee oslee ntB efkeâ vejefmebn keâer YeeBefle
s
ner og°eW keâe ùoÙe heâeÌ[keâj, he=LJeer keâe Yeej otjkeâj, Deehekesâ mece#e meerleepeer keâes GheefmLele keâj otBiee~ Jeevej cegKe mes
ya
metÛevee osles ngÙes ceQ yengle ueefppele nes jne ntB efkeâ ÙeeJeod-peerJeve efieefjOej keâefJe kesâ ØeYeg Deeheßeer keâer mesJee keâer
Øeefle%ee keâjlee ngDee ceQ [j jne ntB~ N
va
Se
ieerle mebKÙee-16
th
nvegcevleb njs ØeefleheeueÙe~

ee
Yeefòeâcevleb ØeYees heefjueeueÙe~~

P
lJecesJeeefme efhelee ØeYees lJecesJeeefme ceelee~

si
ul
lJecesJeeefme meKeeyevOegmlJecesJeeefme Yeüelee~~

T
leeheJevleb efJeYees DevegueeueÙe~~1~~

ri
Sh
vewJe les heob efJeneÙe keäJeefÛevces F&Ùeemee~

11
megOeeveos efmLeles efkebâ efJe<emÙe Yees efheheemee~~

20
Øeereflecevleb efßeleb meeOeg MeeueÙe~~2~~

ht
vewJe peeves YepeveesheeÙeb vewJe ÙeesieÙe%eced~

ig
yr
heeefn heeJe&leerMeheles meeOeveeveefYe%eced~~

op
veeLe ÛejCeMejCeJevleb efveYeeueÙe~~3~~

C
JeevejMejerjb meJe&meeOeveeefJenerveced~
©
j#e efieefjOejsMe ceesncenesoefOeceerveced~~

owvÙeJevleb ke=âheeuees mecYeeueÙe~~4~~
Yeewceer- ns ßeernjs! cegPe nvegceeve keâe heeueve keâerefpeÙes~ cegPe Yeefòeâceeve keâe heeueve keâerefpeÙes~ Deehener cesjs efhelee
leLee Deehe ner ceelee nQ~ Deehe ner cesjs efce$e Je yevOeg leLee Deehe ner cesjs j#ekeâ nQ~ ns %eehekeâ! leerveeW leeheeW mes Ùegòeâ cesje
Devegueeueve keâerefpeÙes~ Deehekesâ ÛejCeeW keâes ÚesÌ[keâj cegPes keâneR peeves keâer FÛÚe veneR nw leLee Dece=leveo kesâ Jele&ceeve
jnves hej efkeâmeer keâes efJe<e keâer hÙeeme ueiesieer? cegPe Øeerefleceeve MejCeeiele keâes YeòeâeW kesâ iegCeeuebkeâejeW mes megMeesefYele
keâerefpeÙes~ ns ØeYees! ceQ Yepeve keâe GheeÙe veneR peevelee Deewj ve ner Ùeesie, pehe, Ùe%e peevelee ntB~ ns heeJe&leerheefle kesâ Yeer
mJeeceer ßeerjece! meeOevee mes DeveefYe%e cegPe mesJekeâ keâer j#ee keâj ueerefpeÙes, keâj ueerefpeS~ ns efieefjOej keâefJe kesâ
d .
mJeeceer! Jeevej Mejerj ceW Jele&ceeve meYeer meeOeveeDeeW mes efJenerve ceesn cenemeeiej kesâ ceÚueer cegPe mesJekeâ keâer j#ee
ve
keâerefpeÙes~
er
es
ieerle mebKÙee-17
R
s
ßeerjecees nvegcevleb Øeefle heefj<JepÙe-
ht
nvetceved cee cee ceveefme efJe<eero~
ig
R
lJeb ue#ceCelees efÉiegCeefØeÙelejes cece efJe%eeÙe Øemeero~~1~~
ll
.A
celmesJeeLeË lÙekeälJee oejeved meglemegKepevekewâueeMeced~
s
efleÙe&ied osnceslÙe kegâ®<es celke=âles kegâkeâeveveJeemeced~~2~~
ya
N
ef$eYegJeveieg®Ye&Jeved efMe<ÙeŠ mJeeceermesJekeâŠ ØeJeerCeŠ~
va
Je=<eekeâefhene& keâefheŠ keâesÓefhe peieoerMeesÓefJemegleeOeerveŠ~~3~~
Se
OevÙees peieppew$eceefhe keâeceb celmesJeÙeevegpeÙemes~

th
efieefjOejØeYegb ØeerCeÙeefVelÙeb efJe<Jeied efJeYegefJe&peÙemes~~4~~

ee
Yeewceer- YeieJeeve ßeerjece ieues ueieekeâj nvegceeve peer mes keânles nQ-ns nvegceeve! legce ceve ceW efJe<eeo cele keâjes
P
si
keäÙeeWefkeâ legce cegPes ue#ceCe mes ogiegves efØeÙe nes~ Ssmee mecePekeâj ØemeVe nes peeDees~ cesjer mesJee kesâ efueS ner helveer, heg$e,
ul
megKe, mesJekeâ Deewj kewâueeMe keâes Yeer ÚesÌ[keâj Jeevej Mejerj Øeehle keâjkesâ legce Jeve ceW efveJeeme keâj jns nes~ Denes! Deehe
T
ef$eYegJeve kesâ ieg® neskeâj Yeer metÙe& kesâ efMe<Ùe yeves, mJeeceer neskeâj Yeer kegâMeue mesJekeâ yeves~ Je=<eekeâefhe neskeâj Yeer keâefhe
ri
Sh
yeves Deewj peieoerÕej neskeâj Yeer DeefJemegle DeLee&led metÙe&heg$e kesâ DeOeerve yeves~ peieodefJepeÙeer keâece keâes Yeer cesjer mesJee mes
legce peerle jns nes~ ns nvegceeve! efieefjOej keâefJe kesâ mJeeceer cegPe jece keâes ØemeVe keâjles ngS meJe&JÙeehekeâ neskeâj legce
11
meYeer Øekeâej mes efJepeÙeer nes jns nes~

20
ieerle mebKÙee-18
ht
ig
nvegceeved ßeerjeceb Øeefle-

yr
op
peÙe peevekeâerpeerJeve jece ns~~

C
peÙe peÙe peieoiepeefÙe_peveeo&ve peÙe hetejf lepevekeâece ns~

©
peÙe peevekeâerheles heefleleevJeÙeheeJeve heeJeveveece ns~~1~~

peÙe peÙe jIegkegâuekegâcegomegOeekeâj efovekeâjefovekeâjOeece ns~
peÙe efovesMekegâueYet<eCeYet<eCe ot<eCeot<eCeoece ns~~2~~

peÙe nvegcevceevemeceevemecejeue efJeefoleiegCe«eece ns~
peÙe efvepepevepeerJeveOeve veJeIevece_peguecejkeâleMÙeece ns~~3~~
peÙe efJeefOenefjnjJeefvoleefveefvolekeâesefškeâesefšMelekeâece ns~
peÙe ue#ceCeevegÛej meerleeJej peÙe efieefjOejeefYejece ns~~4~~
d .
ve
Yeewceer- Deye nvegceevepeer ßeerjece kesâ Øeefle keânles nQ-ns peevekeâerpeerJeve ßeerjece! Deehekeâer peÙe nes~ peÌ[-ÛesleveeW
er
hej efJepeÙe Øeehle keâjves Jeeues peveeo&ve DeLee&led ueesieeW keâer ÙeeÛevee kesâ DeeßeÙe YeòeâeW keâer keâeceveeDeeW keâes hetCe& keâjves
es
Jeeues ØeYeg! Deehekeâer peÙe nes~ ns peevekeâerheles, ns heefleleJebMe kesâ heeJeve, ns heefJe$e veece Jeeues ØeYeg! Deehekeâer peÙe nes~
R
ns jIegkegâue kegâcego kesâ Ûevõcee! Deehekeâer peÙe nes~ metÙe& kesâ Yeer metÙe& hejceOeecemJe™he! Deehekeâer peÙe nes~ ns metÙe&kegâue
s
kesâ Yet<eCe, ßeerYejle ue#ceCe kesâ Yeer DeeYet<eCe, ns oes<eeW keâes Yeer otef<ele keâjves Jeeues efoJÙe ceeueeOeejer! Deehekeâer peÙe
ht
ig
nes~ ns nvegceeve kesâ ceve™he ceeveme mejesJej kesâ jepenbme Deewj Øeefmeæ iegCe«eece Jeeues Deewj Deheves YeòeâeW kesâ peerJeveOeve,
R
veÙes cesIe Deewj cejkeâle kesâ meceeve MÙeeceue ØeYeg! Deehekeâer peÙe nes~ yeÇÿee, efJe<Ceg, efMeJe mes Jeefvole Deewj DemebKÙe
ll
.A
keâeceeW keâes efveefvole keâjves Jeeues ßeerjece Deehekeâer peÙe nes Deewj ue#ceCepeer mes mesefJele meerleepeer kesâ heefle ßeerjece
Deehekeâer peÙe nes Deewj efieefjOej ØeYeg keâes Deevevo osves Jeeues ØeYeg ßeerjece! Deehekeâer peÙe nes~
s
ya
efJeMes<e- Ùen ieerle ceeuekeâewMe, ÛevõkeâewMe, peÙeJevleer leLee kesâoej-jeie ceW iesÙe nw~
N
va
ieerle mebKÙee-19
Se
oj«eerJe meg«eerJeceghesefn Yees~~

th
ßegefleheLeefve‰he=‰cee™{es cece keâewMeuecegheOesefn Yees~

ee
heMÙeved YeeveJeYeeveJecetOe&evf e mejefmepekeâjceeOesenf Yees~~

P
si
vele«eerJemeg«eerJeceghesefn Yees~~1~~
ul
ns jepeerJeefJeueesÛeveueesÛeve megKeb megogŠefKeefve Oesefn Yees~

T
ri
ce”ueeÙeleve ce”ueceefmceved ce”ueefveOes efveOesefn Yees~~

Sh
mlegle«eerJemeg«eerJeceghesefn Yees~~2~~
11
nlJee heeheMeeefueveb yeeefueveceepeew cegob efJeOesefn Yees~

20
efve<keâCškebâ keâheerÕejjepÙeb YeevegmegJes efkeâue osefn Yees~~

ht
Jej«eerJemeg«eerJeceghesefn Yees~~3~~
ig
yr
oerveoÙeeuees hejceke=âheeuees kegâme¿šb meceeOesefn Yees~

op
meeOeË lesve Ûe efieefjOejkeâJeÙes DeYeÙeoeveceLe osefn Yees~~

C
MegYe«eerJemeg«eerJeceghesefn Yees~~4~~
©
Yeewceer- nvegceeve peer keânles nQ—ns MebKe pewmeer «eerJee Jeeues ßeerjece! Deehe meg«eerJe kesâ heeme ÛeueW~ ns JesoheLe ceW
efve‰e jKeves Jeeues ØeYeg! Deehe cesjer heer" hej efJejepeceeve neskeâj cegPeceW kegâMeuelee keâe mebÛeej keâerefpeS~ ns YeeveJe,
DeLee&led metÙe&JebMe ceW GlheVe YeeveJe DeLee&led metÙe&heg$e meg«eerJe kesâ cemlekeâ hej keâceuekeâj jKe oerefpeS~ ns ØeYeg! Deehe vele
keâvOejeDeeW Jeeues meg«eerJe kesâ heeme ÛeefueS~ ns jepeerJeveÙeve! Deehe ogŠKeer meg«eerJe ceW megKe keâe mebÛeej keâerefpeS~ ns
ce”ueeÙeleve DeLee&led ce”ueeW kesâ DeeßeÙe! ns ce”ue kesâ keâes<e ßeerjece! Deye meg«eerJe ceW ce”ue keâe mebÛeej keâerefpeS
Deewj ns mlegle«eerJe DeLee&led ØeMebefmele «eerJee Jeeues ßeerjece! Deehe meg«eerJe kesâ heeme ÛeefueÙes~ Ùegæ ceW heeheer yeeefue keâe JeOe
keâjkesâ Deehe ØemeVelee keâe DeeOeeve keâerefpeS Deewj metÙe&heg$e meg«eerJe keâes efve<kebâškeâ JeevejeW keâe jepe os oerefpeS~ ns
ßes‰«eerJee Jeeues ØeYeg! Deehe meg«eerJe kesâ heeme ÛeefueS~ ns hejce ke=âheeueg oerveoÙeeueg! Fme kegâme¿š keâe meceeOeeve
d .
keâerefpeS Deewj Gmeer kesâ meeLe efieefjOej keâefJe keâes Yeer DeYeÙeoeve os oerefpeS~ ns megvoj «eerJee Jeeues ØeYeg! Deehe meg«eerJe
ve
kesâ heeme ÛeefueS~
er
es
efJeMes<e- Ùen ieerle ef$eleeue ceW efveyeæ nw, Fmes yeeiesMJejer ceW ieeSies~
R
ieerle mebKÙee-20
s
ht
ig
R
efJeuemeefle Yeevegmegleb ieÛÚved nvetcelhe=‰e™{es jeceŠ~
ll
.A
MeeÕeleOece&keâce&efve‰es hejcesef‰iegCeeiet{es jeceŠ~~
s
nvegceefle efJeÙeefle heleefle jIegheefleceefleJenefle YeJeefle MeesYee efoJÙee~
ya
N
neškeâkegâOejs megjheefleceefCeefieefjefMeKejs ßeÙeefle efJeYee veJÙee~~1~~
va
keäJeefÛeoLe efle‰efle keäJeefÛeoLe OeeJeefle keäJeefÛeoLe levegles efJeßeececed~
Se
keäJeefÛeoeßeceÙeefle keäJeefÛeod efJejceÙeefle keäJeefÛeoejceÙeefle ßeerjececed~~2~~

th
ieÛÚved ceOegjceveesjLeceelevJeevees jepeefle jIegjepeŠ~

ee
OegvJeeveŠ hegÛÚb OevÙees nvetceeb§e efJejepeefle keâefhejepeŠ~~3~~

P
si
jIegheeflecegheefj heefjJenved nvetceevegheceeb ueYeles cenekeâefheŠ~

T ul
ie®[ FJeesheefj Je=<eekeâefheb efieefjOejØeYegceemles Je=<eekeâefheŠ~~4~~

ri
Sh
Yeewceer- Deye keâefJe mJeÙeb iee jns nQ—Deepe metÙe&heg$e kesâ heeme peeles ngS Jewefokeâ Oece& Deewj keâce& ceW efve‰ SJeb
yeÇÿee keâes Yeer me=ef° jÛevee SJeb iegCe Øeehle keâjeves Jeeues, Øekeâš efJe«en ÙeesefieÙeeW keâes Yeer jceeves Jeeues ßeerjece,
11
nvegceevepeer kesâ he=‰ hej Dee™Ì{ neskeâj DelÙevle megvoj ueie jns nQ~ DeekeâeMe ceW GÌ[les ngS ßeerjece keâes heer" hej
20
OeejCe keâjles ngS nvegceevepeer keâer efoJÙe MeesYee Øekeâš nes jner nw pees megJeCe& kesâ heJe&le hej efJejepeceeve veerueceefCe
ht
kesâ heJe&le hej DeodYegle ØekeâeMe mes Ùegòeâ nes jner nw~ keâneR nvegceevepeer ®keâles nQ, keâneR KeÌ[s nesles nQ, keâneR efJeßeece
ig
keâjles nQ, keâneR ØeYeg keâes Yeer Lekeâe osles nQ~ keâneR GvnW efJejece keâjeles nQ Deewj keâneR Deelceejece ØeYeg keâes Yeer
yr
op
Deejece keâjeles nQ~ meg«eerJe kesâ heeme peeles ngS jIegkegâue kesâ jepee ßeerjece ceOegj ceveesjLe keâjles ngS megMeesefYele nes
C
jns nQ Deewj FOej JeevejeW kesâ jepee nvegceevepeer Yeer ßeerjece keâes heer" hej ÛeÌ{eS ngS hetBbÚ efnueeles ngS efJejepe jns nQ~
©
ßeerjece keâes Thej-Thej ues peeles ngS cenekeâefhe nvegceevepeer efoJÙe Ghecee Øeehle keâj jns nQ~ pewmes Ssmee ueielee nw
ceeveeW YeieJeeve efJe<Ceg keâes OeejCe efkeâS ngS ie®[ kesâ ner meceeve efieefjOej keâefJe kesâ ØeYeg ßeerjece keâes heer" hej
efye"eS ngS mee#eeled efMeJepeer ner MeesYee hee jns nQ~
ieerle mebKÙee-21
DeefOenefj nefjn&ejf b ooMe&~~
meue#ceCeceLeoj«eerJeb vele«eerJes memeg«eerJeŠ~
mJeefOekeâvekeâefieefjnefjefJeOet FJe njew nefjpe&n<e&~~1~~
veÙeveieesÛejmegke=âleheâueefceJe vejJehegOe&jceyeueyeueefceJe~
d .
ve
DekeâueyeÇÿe efveme=°keâueefceJe jeIeJeb efveooMe&~~2~~
er
DepepehegCÙeb cetle&Yetleb ßegefleõefJeCeefceJe hejcehetleced~
es
YepevejmeceLemelØemetleb ceeveJeb efJececeMe&~~3~~
R
s
heerlehe¿peefßeleefceJeeefueb mJeiegCemelke=âlemeodYeJeeefueced~
ht
ig
jeceefcevoerJejMÙeeceb ce=Meved ceveefme lele<e&~~4~~
R
mevleefcen nvegcevleceerMeb ueeueÙevleb peevekeâerMeced~
ll
.A
Jeer#Ùe efieefjOejieerleØeYegheohe©eceehemheMe&~~5~~
s
ya
Yeewceer- nefj DeLee&led Jeevej meg«eerJe ves DeefOenefj DeLee&led Jeevej ßes‰ nvegceevepeer kesâ Thej nefj DeLee&led ßeerjece
N
keâes osKee Deewj ue#ceCepeer kesâ meeLe MebKe kesâ meceeve «eerJee Jeeues ßeerjece keâes Pegkeâer ngF& «eerJee Jeeues nvegceevepeer kesâ
va
Thej efJejepeceeve osKekeâj meg«eerJe ves meesÛee pewmes mJeCe& kesâ heJe&le hej metÙe& Deewj Ûevõ efJejepeceeve nQ~ Fme YeeJevee mes
Se
ner meg«eerJe yengle ØemeVe ngS~ meg«eerJepeer ves ßeerjeIeJe keâes ves$eeW kesâ efJe<eÙe yeves ngS hegCÙeeW kesâ heâue kesâ ™he ceW ceeveJe
MejerjOeejer efveye&ue kesâ yeue kesâ ™he ceW mechetCe& keâueeDeeW keâer jÛevee keâjves Jeeues efveieg&Ce yeÇÿe kesâ ™he ceW mecePee Deewj
th
ee
Gmeer Øekeâej keâe efveoMe&ve efkeâÙee~ meg«eerJepeer ves cevegJebMe ceW GlheVe ßeerjeIeJepeer keâe MejerjOeejer Depeheg$e oMejLe kesâ
hegCÙe kesâ ™he ceW hejceheefJe$e mlegefleÙeeW kesâ Oeve kesâ ™he ceW Deewj mevleeW ceW Øekeâš YeieJeodYepeve jme kesâ ™he ceW ner
P
si
efJeceMe& efkeâÙee~ meg«eerJe nvegceevepeer kesâ heer" hej yew"s ngS ßeerjece kesâ Øeefle efJeceMe& keâjves ueies~ keäÙee Ùen keâesF& heerues
ul
keâceue ceW yew"e ngDee Yeücej nw? efpemeves Deheves efoJÙe-iegCeeW mes meppeve mecetn keâes mecceeefvele efkeâÙee~ Fme Øekeâej
T
veeruekeâceue kesâ meceeve MÙeeceue ßeerjece kesâ Øeefle efJeceMe& keâjles ngS Yeer meg«eerJe ØeYeg kesâ ™he kesâ Deewj hÙeemes nes ieÙes~
ri
Sh
Fme Øekeâej mes mevle ØeJej nvegceevepeer keâes ogueejles ngS Deheves F&Õej ßeerjece keâes osKekeâj meg«eerJepeer ves efieefjOej keâefJe
kesâ mJeeceer ßeerjeIeJe kesâ ÛejCekeâceue keâe mheMe& efkeâÙee~
11
20
ieerle mebKÙee-22
ht
meg«eerJe Øeen ßeerjececed-

ig
yr
jeIeJe YeJeleg ce_pegcew$eer ns YeJelees ceÙee meekeâced~~

op
ÙeÅehÙenb veerÛeÙeesefve§e efleÙe&*d YeJeeved cevegJebMeØemetleŠ ßeermeOÙeÇ*d~

C
efceLeŠ hejceØeereflepeveefÙe$eer ns YeJelees ceÙee meekeâced~~1~~

©
cenleeb meeceevÙewŠ men me”ceewoeÙeË Sleuue#eCemeodiegCeesÓÙeb lJeeefOeefle‰lÙeeÙe&ced~

hejmhejØeleerefleØemeefJe$eer ns YeJelees ceÙee meekeâced~~2~~
Denb Yeevegjewjmees YegJeveefJeKÙeelees YeJeeved YeeiÙeJeMeeod YeevegJebMecevegpeelees~

DeeJeÙeesŠ mecyevOemceejefÙe$eer ns YeJelees ceÙee meekeâced~~3~~
efieefjOejØeYegmegheCeex peerJecee$eefce$eb Denb les YeJesÙeb meKee ÛewleosJe efÛe$eced~
cegC[keâßegefleØeceeCeefÙe$eer ns YeJelees ceÙee meekeâced~~4~~
Yeewceer- meg«eerJe ves ßeerjece mes keâne—ns jeIeJe! Deehekeâer cesjs meeLe megvoj efce$elee nes peeÙe, ÙeÅeefhe ceQ ØeYeg
d .
ve
efvecvekeâesefš keâe Jeevej ntB Deewj Deehe cevegJebMe ceW Øekeâš meekesâleefJeneefjCeer ßeerpeer kesâ menÛej nQ~ efheâj Yeer Ùen efce$elee
er
nce oesveeW kesâ hejmhej Øeerefle keâer peveveer yevesieer~ ceneve ueesieeW keâe Deefle meeceevÙe kesâ meeLe mebiece ner DeewoeÙe& nw~ Fme
es
Øekeâej kesâ ue#eCe Jeeuee Ùen meodiegCe Deeheßeer ceW ner efJejepe jne nw~ DeleŠ Ùen efce$elee nce oesveeW kesâ heejmheefjkeâ
R
efJeÕeeme keâes pevce osieer~ ØeYees! YeeiÙe mes ceQ metÙe&veejeÙeCe keâe Deewjme heg$e ntB Deewj Deehe metÙe&JebMe ceW Øekeâš ngS Deewj
s
Fme veece mes YegJeve ceW efJeKÙeele Yeer ngS~ DeleŠ nceejer Deehekeâer Ùes efce$elee nce oesveeW kesâ mecyevOe keâes mcejCe keâjeleer
ht
jnsieer~ ns efieefjOej keâefJe kesâ mJeeceer! Deehe peerJe cee$e kesâ efce$e, ßegefleØeefmeæ megheCe& nQ~ ceQ Yeer Deehe keâe meKee
ig
R
yevekeâj megheCe& nes peeGBâ, Ùen oeMe&efvekeâeW kesâ efueS Skeâ efJeefÛe$e Dee§eÙe&ceÙeer Iešvee nesieer Deewj nceejer Deehekeâer Ùen
ll
efce$elee ØeceeCe kesâ ™he ceW cegC[keâßegefle keâes Øemlegle keâjsieer, ßegefle Fme Øekeâej nw-
.A
‘‘Ée megheCee& meÙegpee meKeeÙee meceeveb Je=#eb heefj<emJepeeles~
s
ya
leÙeesjvÙeŠ efhehheueb mJeeÉlÙeveMveVevÙees DeefYeÛeekeâ<eer efle~~’’
N (cegC[keâ 2/1/1)
va
DeLee&led Skeâ Je=#e hej oes megvoj he#eer yew"s nQ, oesveeW Skeâ meeLe jnves Jeeues efce$e nQ Deewj oesveeW ves Fme Je=#e keâe
Se
DeeßeÙe efueÙee nw, GveceW mes Skeâ Gme heerheue Je=#e keâe heâue Kee jne nw Deewj otmeje ve Keelee ngDee Yeer ØemeVe jn jne
th
nw~ "erkeâ Jener heefjefmLeefle ØeYeg Deepe nce Deehe DeLee&led jece meg«eerJe keâer nw~ ceQ mebmeej keâe Yeesòeâe neskeâj Yeer Deepe
ee
ogŠKeer ntB Deewj Deehe efve<keâeefmele neskeâj Yeer megKeer nQ~

P
si
mevoYe&MueeskeâŠ
T ul
lelees nvetceeved ØekeâšÙÙe JeefÖb meg«eerJejeceØeCeÙeb Øekeäèhleced~

ri
DeÛeerkeâjvcew$eefJeOeeveÙegòebâ mecyevOeceeÛeeÙe& FJeelceYetce>esŠ~~1~~

Sh
11
Yeewceer- Fmekesâ he§eeled efpeme Øekeâej DeeÛeeÙe& peerJeelcee Deewj hejceelcee keâe mecyevOe efmeæ keâj oslee nw Gmeer
Øekeâej nvegceevepeer cenejepe ves Deefive Øekeâš keâjkesâ efce$elee kesâ efJeOeeve kesâ meeLe ßeerjece, meg«eerJe keâer cew$eer keâje oer~
20
ieerle mebKÙee-23
ht
ig
nvegceeved ßeerjeceb Øeefle-

yr
op
jIegJej nj nj nefjJejheer[eced~
C
keâefheyee&euf eyeueMeeefueleeef[lees Oeòes yeÇeCf elees yeÇe[

r eced~~1~~
©
efoJeeefveMeb YeüecÙeefle mebßeecÙeefle ueYeles vees efJeßeececed~

Ùe$e Ùe$e ÙeelÙenes le$e le$ewJe me legoefle efvekeâececed~~2~~
yeÇCeÙeefle nefvle ueòeÙee ueeIeJeceelevegles leb oerveced~

efvelÙeb efvejekeâjesefle ve=Mebmeefmle‰efle ve meceerÛeerveced~~3~~
vees Yeg*dkeäles me efoJee efoJemesÕejmeglees efveefMe ve efveõeefle~
efieefjOejØeYeew efmLeles OeveosMes keâesÓhÙeOevees oefjõeefle~~4~~
Yeewceer- Deye nvegceevepeer ßeerjece kesâ Øeefle keânles nQ-ns jIegßes‰ ßeerjeIeJe! Deehe Jeevejßes‰ meg«eerJe keâer heerÌ[e nj
d .
ve
ueerefpeÙes~ Ùes yeueMeeueer yeeefue mes efhešs ngS Mejerj ceW yengle mes IeeJeeW Deewj ueppee keâes OeejCe keâj jns nQ~ Denes! meg«eerJe
er
efove-jele Yeeieles jnles nQ—Lekeâles jnles nQ, Skeâ Yeer #eCe efJeßeece veneR heeles, meg«eerJepeer peneB-peneB peeles nQ, Jener-JeneR
es
yeeefue FvnW yengle heeršlee nw~ ns ØeYeg! meg«eerJepeer keâes yeeefue IeeÙeue keâj oslee nw, ueele mes ceejlee nw~ Fvekesâ meeLe
R
DelÙevle nukeâe JÙeJenej keâjlee nw~ oerve meg«eerJe keâes meowJe Deheceeefvele keâjlee jnlee nw Deewj Ùen ve=Mebme yeeefue
s
meg«eerJepeer kesâ meeLe megvoj yelee&Je veneR keâjlee~ metÙe& kesâ heg$e meg«eerJe efove ceW ve Yeespeve keâjles nQ Deewj ve ner jele ceW veeRo
ht
uesles nQ~ Denes! efieefjOej keâefJe kesâ ØeYeg kegâyesj kesâ Yeer F&Õej! Deehe ßeerjeIeJe kesâ efmLele nesves hej Yeer keâesF& oefjõ ogie&efle
ig
R
keâes Øeehle keâj jne nw~
ll
.A
ieerle mebKÙee-24
s
ya
jece yeeefueveb lJeefjleb peefn peefn~
N
leb Ûeefj$enerveb cee ceMe&Ùe oMe&Ùe ®<eb #eceeb kegâ® veefn veefn~~1~~
va
ns ceÙee&oeheg®<eesòece ceÙee&oeceeÙee&Jelex oMe&Ùe~
Se
cewvecevegpeYeeÙee&eYf eceefMe&veb mJevegpece=<eeßegb #eCeceefhe ceMe&Ùe~~2~~

th
SkeâefJeefMeKeue#eb ke=âlJee Oece&OJeefpeveb heMegceejb ceejÙe~

ee
mebmkeâejÙe YeejleeR ØepeeceLe oerveyevOegeJf e®ob efJemleejÙe~~3~~

P
si
meerleeheles heefleleheeJeve heefleleeveveskeâMeŠ ØemecegæejÙe~

ul
Peefšefle efieefjOejb keâefJeb OevegOe&jogmlejYeJemeeiejlemleejÙe~~4~~

T
ri
Sh
Yeewceer- ns ßeerjece! yeeefue keâes DelÙevle MeerIeÇ ceej [eefueS, ceej [eefueS~ Gme Ûeefj$enerve keâes cele #ecee
keâerefpeS~ ›eâesOe keâe ØeoMe&ve keâerefpeS~ Gmes keâYeer Yeer #eceeoeve cele keâerefpeS~ ns ceÙee&oe heg®<eesòece ØeYeg! Fme
11
DeeÙee&Jele& ceW ceÙee&oe kesâ oMe&ve keâjeFÙes~ ns megvoj Devegpe Jeeues ßeerjece Fme Úesšs YeeF& keâer helveer keâe DeefYeceMe&ve
20
keâjves Jeeues Fme og° keâes keâYeer #ecee cele keâerefpeS~ Skeâ ner yeeCe keâe ue#Ùe yeveekeâj Fme Oece&OJepeer keâes heMeg keâer
ht
YeeBefle ceeefjÙes Deewj Gmemes Yeejle keâer Øepee keâes mebmke=âle keâerefpeS leLee oerveyevOeg™he efJe®o keâe efJemlejCe keâerefpeS~ ns
ig
meerleeheles, ns heefleleheeJeve! Deveskeâ heefleleeW keâe Gæej keâerefpeS~ ns OevegOe&j! Fme efieefjOej keâefJe keâes Yeer ogmlej YeJe-
yr
op
meeiej mes heej keâj oerefpeS~

C
ieerle mebKÙee-25
©
meg«eerJesCe meceb YeJelemlJeveeefoŠ heefjÛeÙeŠ~

ve peerJesve men YeJelemleg meeefoŠ heefjÛeÙeŠ~~
pevcepevceveeb lJeoerÙeesÓefmle peerJeŠ efkeâ¿jŠ~

efkeâvleg efJememceej cet{es ceeÙeÙeelJekeâ¿jŠ~~
vewJe lelemlJeÙee lÙeepÙe ke=âhee megme_ÛeÙeŠ~~1~~
Éew megheCeez meneÙeew meKeeÙeew ßegleew~
ßeglÙeeieerleeJegYeew le®Mues<eeefvJeleew~~
d .
ve
SkeâesÓYegkeälJeeÓhÙeYeÙees ¢evÙees YegkeälJeeÓmeÆÙeŠ~~2~~
er
peerJees oemees YeJeeved mJeeceer jIegveeÙekeâŠ~
es
peerJees vesÙees YeJeeVesleeÓceesIemeeÙekeâŠ~~
R
s
peerJeÙelJesveceerMeŠ megÂ{efve§eÙeŠ~~3~~
ht
ig
peerJees efYe#egYe&Jeevoeveer melÙe›eleŠ peerJeŠ~
R
heeuÙees YeJeeved heeuekeâŠ MeeÕeleŠ~~
ll
.A
efieefjOejsÓefhe ØeÙeespÙees efvepees efveCe&ÙeŠ~~4~~
s
ya
Yeewceer-ns ØeYeg! meg«eerJe kesâ meeLe Deehekeâe Deveeefo heefjÛeÙe nw keäÙeeWefkeâ peerJe kesâ meeLe Deehekeâe heefjÛeÙe meeefo
N
nes ner veneR mekeâlee nw~ Ùen peerJe pevce-pevce mes Deehekeâe mesJekeâ nw keäÙeeWefkeâ Ùen cetKe& ceeÙee kesâ keâejCe Deehekeâes Yetue
va
ieÙee, FmeerefueS og:Keer ngDee~ FmeefueS ke=âhee keâe megvoj ÛeÙevekeâlee& peerJe Deehekesâ Éeje lÙeepÙe veneR nw~ ßegefle ves yeÇÿe
Se
Deewj peerJe oesveeW keâes megvoj oes heef#eÙeeW keâer YeeBefle meneÙekeâ Deewj meKee ceevekeâj Øeefleheeefole efkeâÙee Deewj oesveeW keâes
th
ßegefle ves meceeve ™he mes Je=#e hej Deeefueef”le yeleeÙee Deewj Skeâ kegâÚ Yeer ve Keekeâj DeYeÙe nw Deewj otmeje Yeesielee ngDee
ee
Yeer meYeÙe nw~ peerJe oeme nw Deewj jIegkegâue kessâ veeÙekeâ Deehe mJeeceer nQ~ peerJe vesÙe nw Deewj DeceesIe yeeCe Jeeues Deehe
P
veslee DeLee&led veeÙekeâ nQ~ FmeefueS megÂÌ{ efve§eÙe Jeeues Deeheßeer F&Õej Fme peerJe keâes efpeueeles jefnÙes~ peerJe efYe#egkeâ nw,
si
Deehe melÙe›ele oeveer nQ, peerJe heeueveerÙe nw, Deehe MeeÕele heeuekeâ nQ~ FmeefueS efieefjOej keâefJe hej Yeer Deehe Fmeer
T ul
Deheves efveCe&Ùe keâe ØeÙeesie keâerefpeS~

ri
Sh
ieerle mebKÙee-26
11
mcej mcej jece peerJemecyevOeced~

20
keâ®CeekeâvocegkegâvoÉvÉb oceÙe efveefÛeleefveye&vOeced~~

ht
peerJees JÙeehÙemlJeceefmeJÙeehekeâes peerJeesÓCegmlJeb Yetcee~

ig
yr
peerJeŠ meercee me¿erCe&mlJecemeerceŠ meodiegCemeercee~~1~~

op
peerJeesÓuhe%emlJeb meJe&%ees oemeesÓÙeb lJeb mJeeceer~

C
peerJees ceeÙee heefjefÛÚVekeâmlJececeeÙeesÓvlejÙeeceer~~2~~

©
peerJeŠ heg$emlJeceefme efhelee Keueg peerJeesÓYe&mlJeb ceelee~

peerJees heeuÙemlJeb heelee peerJees OÙesÙemlJeb Oeelee~~3~~
peerJeyeÇÿeefJeefJeOemecyevOeeved lJeb mcej Yeòeâeved mceejÙe~

meg«eerJeb efieefjOejb OevegOe&j cee ceejÙe cee leejÙe~~4~~
Yeewceer- ns ßeerjece! Deehe Deheves Deewj peerJe kesâ mecyevOe keâe mcejCe keâerefpeS~ ns keâ®Cee kesâ yeeoue
cegkegâvo! Deehe n" keâe meb«en efkeâÙes ngS ÉvÉ keâe oceve keâerefpeS~ peerJe JÙeehÙe nw, Deehe JÙeehekeâ nQ, peerJe DeCeg
nw Deehe Yetcee nQ, peerJe meerceeDeeW ceW yeBOee nw Deehe meYeer meerceeDeeW mes hejs nQ~ peerJe Deuhe%e nw, Deehe meJe&%e nQ,
d .
peerJe oeme nw, Deehe mJeeceer nQ peerJe ceeÙee mes heefjefÚVe nw, Deehe ceeÙee mes hejs DevleÙee&ceer nQ~ peerJe heg$e nw Deehe
ve
efhelee nQ, peerJe efMeMeg nw Deehe ceelee nQ~ peerJe j#Ùe nw Deehe j#ekeâ nQ, peerJe OeejCeerÙe nw Deehe OeejCe keâjves Jeeues
er
nQ~ peerJe-yeÇÿe kesâ yeerÛe Deveskeâ mecyevOe nQ, ns ØeYeg! Deehe mcejCe Yeer keâjW Deewj YeòeâeW keâes Yeer mcejCe keâjeÙeW~
es
DeleŠ ns OevegOe&j! meg«eerJe Jeevej keâes Deewj efieefjOej keâefJe keâes cele ceeefjÙes Deewj ve ner leeefjÙes DeLee&led Deheveer
R
mesJee ceW ueieeS jefKeÙes~
s
ht
ieerle mebKÙee-27
ig
R
meg«eerJeb Øeefle ßeernvegceeved-
ll
.A
ve jeceb efJemcej Yees meg«eerJe~
s
ya
ke=âleb meoe mcej meerleeYeleg&cee& YeJe efkeâceefhe ke=âleIvees peerJe~~
N
SkeâMejsCe efvenlÙe yeeefueveb lJeeb JÙeoOeeled Jeevejkegâuejepeced~
va
DeYeÙeceoeled legYÙeb me jeIeJeŠ ke=âleJeeVe”oceefhe ÙegJejepeced~~1~~
Se
Ûeelegcee&mÙe ke=âles ØeJe<e&Ceb ielees YeJelÙeefhe keâ®Ceeb Je<e&efle~

th
ee
efOekeâd ke=âleIveÛet[eceefCeceefYekebâ lJeeb leLeeefhe vees YeÙeceekeâ<e&elf e~~2~~

P
ØeefleßeglÙe efJemce=lÙe jecekeâeÙeË efveYe&ÙeŠ megKeb lJeb Mes<es~

si
heMÙeVeefhe nefjMejheje›eâceb njs Dejs veemeew mebMes<es~~3~~

T ul
ieÛÚ MejCeceLe jIegkegâuekesâlegb #eeceÙe jeceb #eceemeeiejced~

ri
Sh
efieefjOejsMeiegCeceefhe ieeÙeved efÚvOÙeefJeuecyeb YeJeefJe<eÙeyeeiegjced~~4~~

11
Yeewceer- meg«eerJe kesâ Øeefle ßeernvegceevepeer keân jns nQ-ns meg«eerJe! ßeerjece keâes cele Yetuees, meerleeheefle ßeerjece kesâ
20
efkeâÙes ngS Ghekeâej keâe mcejCe keâjes Deewj ns peerJe! ßeerjece kesâ Øeefle ke=âleIve cele yevees~ Skeâ yeeCe mes yeeefue keâes
ht
ceejkeâj ØeYeg ves legcekeâes Jeevej kegâue keâe jepee yeveeÙee legcnW DeYeÙe oeve efoÙee Deewj Debieo keâes ÙegJejepe yeveeÙee~ ØeYeg
ig
Ûeelegcee&me kesâ efueS ØeJe<e&Ce heJe&le hej Ûeues ieÙes, JeneB mes Yeer Jes legPe hej keâ®Cee keâer Âef° keâj jns nQ hejvleg ke=âleIve
yr
efMejesceefCe, keâeceer, legce meg«eerJe keâes efOekeäkeâej nw efkeâ Fleves hej Yeer legcneje ceve ØeYeg hej Deeke=â° veneR nes jne nw~ legce
op
Øeefle%ee keâjkesâ Yeer ßeerjece keâeÙe& keâes Yetuekeâj, efveYe&Ùe neskeâj, megKehetJe&keâ mees jns nes~ legce ßeerjece kesâ yeeCe keâe
C
heje›eâce osKeles ngS Yeer Dejs Jeevej! ØeYeg ßeerjece ceveg<Ùe nQ, Fme Øekeâej keâe mebMeÙe keâj jns nes~ MeerIeÇ ner jIegkegâue kesâ
©
ßeerjece kesâ MejCe ceW peeDees, ke=âhee kesâ meeiej ßeerjece mes #ecee ceeBiees Deewj efieefjOej kesâ ØeYeg ßeerjece keâe iegCe ieeles ngS
MeerIeÇ ner mebmeej kesâ efJe<eÙe peeue keâes keâeš [euees~
mevoYe&MueeskeâŠ
efveMecÙe JeekeäÙeb heJeveelcepemÙe ØeyeesefOeleŠ hetJe&cenerÕejsCe~
ÙeLee ØeyegæŠ MejCeb MejCÙeb peieece jeceb mecegJeeÛe ÛeslLeced~~1~~
Yeewceer—Fme Øekeâej nvegceevepeer keâe JeekeäÙe megvekeâj Fmekesâ hetJe& ue#ceCepeer kesâ Éeje peieeÙes ieÙes meg«eerJe
meeJeOeeve neskeâj MejCe osves Jeeues ØeYeg ßeerjece keâer MejCe ceW ieÙes Deewj Fme Øekeâej yeesues-
d .
ve
ieerle mebKÙee-28
er
es
jece jeIeJe jece jeIeJe jece jeIeJe $eeefn ceeced~
R
jece ceeOeJe jece ceeOeJe jece ceeOeJe ceeefn ceeced~~
s
ht
heeefn heeJe&CeefJeceueefJeOegcegKe melelemegKemeerleeheles~
ig
heeefn heeefn hejsMe ns keâ®CeemegKeeCe&Je heeefn ceeced~~1~~
R
pevceleŠ heMegÙeesefveheecejheeefheveb efkeâue heeceveced~
ll
.A
heeueÙe ØeYeefJe<CegoesYÙeeË keâefueleueeIeJe heeefn ceeced~~2~~
s
ya
efJe<eÙemegKekeâerueeueueeuemecelmÙecevemeceJesefn ceeced~
N
Oesenf efMejef<e keâjecyeg®nceLe ieefoleieewjJe heeefn ceeced~~3~~
va
cee ®<eb ›epe cevÙegceelÙepe YeeJeYe=od Yepe keâe®efCeced~
Se
keâecekeâuege<f elekeâeueketâšeled kesâMe kesâMeJe heeefn ceeced~~4~~

th
#eeceÙes #eeceŠ #eceeheb celke=âleevÙeeieebmÙenced~

ee
efieefjOejsMe efJeMegæJewYeJe YeivejewjJe heeefn ceeced~~5~~

P
si
Yeewceer- ns jIegkegâue ceW Øekeâš ßeerjece! cesjer j#ee keâerefpeS, j#ee keâerefpeS, j#ee keâerefpeS~ ns Ûew$eceeme ceW Øekeâš
ul
ceeÙeeheefle ßeerjece! cegPes Deheves ceW meceeefnle keâj ueerefpeS~ ns hetCe&Ûevõ kesâ meceeve cegKeJeeues! efvejblej megKe mJe™he
T
ri
meerleeheefle ßeerjece! Deehe cesjer j#ee keâerefpeS~ ns hejcesÕej! cesjer j#ee keâerefpeS, j#ee keâerefpeS~ ns keâ®Cee megKe kesâ
Sh
mecegõ! cesjer j#ee keâerefpeS~ pevce mes heMeg Ùeesefve ceW Jele&ceeve, veerÛe heeheer Deewj efJe<eÙe kesâ heâesÌ[eW mes Ùegòeâ cegPe meg«eerJe
11
keâes Deehe Deheveer meceLe& YegpeeDeeW mes heeefueS~ ns nmleueeIeJe mecheVe ØeYeg! cesjer j#ee keâerefpeS~ ns jeIeJe! cegPe meg«eerJe
keâes efJe<eÙemegKe ™he peue keâer ueeuemee ceW [tyes ceÚueer kesâ meceeve ceve Jeeuee meceefPeS~ FmeefueS cesjs efmej hej
20
keâjkeâceue jefKeÙes~ ns efJeKÙeele ieewjJe mecheVe ØeYeg! cesjer j#ee keâerefpeS~ ns efJeMegæ JewYeJe Jeeues, ns YeòeâeW keâe jewjJe
ht
ve° keâjves Jeeues ßeerjeIeJe! ceQ ogye&ue meg«eerJe he=LJeerheefle Deehe ßeerjeIeJe mes Deheves efkeâÙes ngS DehejeOeeW keâes #ecee keâje
ig
yr
jne ntB~ ns efieefjOej keâefJe kesâ mJeeceer ØeYeg! jeIeJe cesjer j#ee keâerefpeS~
op
ieerle mebKÙee-29
C
©
JeevejeŠ ßeerjeceb Øeefle-

ovegpeejs jece Kejejs ns keâefhekeâškebâ õgleb efveefoMÙeleeb pevekeâmegleeÙee DevJes<eCes~
Ùeefo heeleeueb veerlee meerlee oMeceewefuevee oÙeeuees~~
Ùeefo Jee veYemleoeves<Ùeecemlej<eeef#eÅe ke=âheeuees ØeYees ns~

lej<eeef#eÅe ke=âheeuees Demegjejs kegâCeheKeueejs ns~~
yeuecemceled ke=âlesÓefYeefoMÙeleeb pevekeâmegleeÙee DevJes<eCes~~1~~
Ùeefo meerlee veerleeÓmegjmeoveb kegâefšuej#emee ßeerceved~
Ùeefo Jee ces®iegneÙeeb efheefnlee Deevesleemcees Yetceved leeškeâejs megYegpeyeueejs ns~~
d .
meevevob oueceeefoMÙeleeb pevekeâmegleeÙee DevJes<eCes~~2~~
ve
er
efoefMe efoefMe Ùeecemleeb ce=ieÙeecees ce=ieerÂMeb les YeeÙeeË~
es
Deeves<Ùeecees õgleceew<eefOeefceJe cee cee MeesÛeerjeÙeeË og<heejs Jeveketâheejs ns~~
R
nvegceeveLe cegoe ØeefoMÙeleeb pevekeâmegleeÙee DevJes<eCes~~3~~
s
ht
YeJelØeleehee efJeieefueleleehee keâheÙeŠ MetjeŠ JeerjeŠ~
ig
R
keâesešf keâesešf jeJeCeeefVenvlegb #eceecens jCeOeerje: megKemeejs efieefjOejeOeejs ns~~
ll
.A
efvepemewvÙeb ØeYees ØeefJeMÙeleeb pevekeâmegleeÙee DevJes<eCes~~4~~
s
Yeewceer- DeeÙes ngS meYeer Jeevej Deye ßeerjece kesâ Øeefle keânles nQ~ ns ovegkegâue ceW GlheVe oeveJeeW kesâ Me$eg, ns ßeerjece
ya
Kej veecekeâ je#eme kesâ Me$eg! Deehe pevekeâveefvoveer meerleepeer kesâ DevJes<eCe ceW Jeevej mesvee keâes efveefo&° keâerefpeS~ Ùeefo
N
jeJeCe kesâ Éeje meerleepeer heeleeue ceW ues peeÙeer ieÙeer neW DeLeJee DeekeâeMe ceW lees Yeer nce jeJeCe kesâ neLeeW mes yeuehetJe&keâ
va
Úervekeâj ues DeeÙeWies~ ns DemegjeW kesâ Me$eg, ns Mejerj hees<ekeâ KeueeW kesâ efJeveeMekeâ! meerleepeer kesâ DevJes<eCe ceW ueies nce
Se
JeevejeW ceW Deheves yeue keâe mebÛeej keâerefpeS~ ns ßeerceved! Ùeefo kegâefšue je#eme meerleepeer keâes osJeueeskeâ ceW ues ieÙee nes
th
DeLeJee GvnW megces® heJe&le kesâ iegheâe ceW yebo keâj efoÙee nes lees Yeer nce GvnW ues DeeÙeWies~ ns leeÌ[keâe kesâ Me$eg, ns megyeeng
ee
kesâ veeMekeâ! Deehe DeevevohetJe&keâ Jeevejmesvee keâes DeeosMe keâjW efkeâ nce meerleepeer keâer Keespe keâjW~ ns ØeYees! nce Deehekeâer
P
ce=ieveÙeveer Oece&helveer meerleepeer keâes ØelÙeskeâ efoMee ceW {tB{Wies Deewj meJe&$e peeÙeWies~ nce Deew<eefOe keâer YeeBefle GvnW {tB{ keâj
si
ul
MeerIeÇ ueeÙeWies~ Deehe YeeÙee& kesâ Øeefle Meeskeâ ve keâjW~ DeleŠ Deehe pevekeâveefvoveerpeer keâe DevJes<eCe keâjves kesâ efueS, Deheej
T
peue meeiej keâes heej keâjves kesâ efueS lees nvegceevepeer keâes ner efveoxMe oerefpeS~ ns hejceelcee! Deehekesâ Øeleehe mes Ùegòeâ,
ri
Sh
meYeer leeheeW mes jefnle Ùegæ ceW efmLej, nce MetjJeerj Jeevej keâjesÌ[eW-keâjesÌ[eW jeJeCeeW keâes ceejves ceW meceLe& nes jns nQ,
FmeefueS ns jeIeJesvõ! meerleepeer kesâ DevJes<eCe ceW lelhej, megKe kesâ lelJe Deehekeâer ke=âhee mes Ùegòeâ efieefjOejeOeej DeLee&led
11
efieefjOej keâefJe keâer DeeßeÙe ™he leLee efieefjOej DeLee&led heJe&le keâes OeejCe keâjves Jeeues nvegceevepeer efpemekesâ DeeßeÙe
20
nQ, Ssmeer Deehekeâer Jeevejer mesvee ceW Deehe ßeerjeIeJe mejkeâej mJeÙeb ØeJesMe keâjW~
ht
ieerle mebKÙee-30
ig
yr
ßeerjeceŠ cegefõkeâeb ØeÙeÛÚved nvegcevleb Øeefle-

op
De_peveekegâceej ns heJeveceve§evove ns ße=Ceg ße=Ceg Jelme ceneJeerj ceveeie$eeieÛÚ~

C
©
lJecesJeeefme cece veeJeŠ kegâMeueŠ kewâJele&keâes ns hejceØeJeerj jCeOeerj ceveeie$eeieÛÚ~~1~~

ceòees Jelme ie=neCe lJeb keâjueivecegeõf keâeb KesueÙee ØeÙeeefn oef#eCeJesueeb meecegeõf keâeced~
$eeÙemJe efJejnJeeefjjeMesevf e&peceelejb keâ®CeekeâefueleceefleOeerj ceveeie$eeieÛÚ~~2~~
keâesefškeâesefšlehevemegleheveerÙeefJe«enefveje«en efmeæcegefvemeeOegmegjeveg«en~
ceneyeefueved yeueMeeefueveJewÙe&lev$eerceeefueved ns peele™heheJe&leMejerj ceveeie$eeieÛÚ~~3~~
cece cegefõkeâeb mecehÙe& ceesojekeâejpeveeR efJejnpJeuevelees efveJeejÙe mJepeveveerced~
ue¿ele¿nslees j#eesJeveOetcekesâlees ns yeueJesieyeÇeref[lemeceerj ceveeie$eeieÛÚ~~4~~
ue‹ÙemJe ceneefmevOegb keâewlegkesâve Me$egnved efieefjOejØeeCeOeve %eeveIeve nvetceved~
d .
yeeueyeÇÿeÛeeefjved YeòeâYeerceYeÙeneefjved ns efJeefOenefjnj™heJeerj ceveeie$eeieÛÚ~~5~~
ve
er
Yeewceer- Deye ßeerjece cegefõkeâe osles ngS nvegceevepeer mes keân jns nQ—ns Devpevee kesâ heg$e, ns heJeve kesâ ceve keâes
es
Deeveefvole keâjves Jeeues, ns Jelme ceneJeerj! megvees, megvees! leefvekeâ ÙeneB lees DeeDees~ ns hejceßes‰ Jeerj, ns jCeOeerj
R
nvegceeve! legcneR cesjer vewÙee kesâ kegâMeue KesJewÙee nes~ ns Jelme! cesjer Gbieueer ceW ueieer ngÙeer Fme cegefõkeâe keâes ues uees Deewj
s
ht
Kesue-Kesue ceW oef#eCe meeiej kesâ leš hej peeDees Deewj ns keâ®Cee mes Ùegòeâ, Oeerjyegefæ Jeeues nvegceeve, efJejn meeiej mes
ig
Deheveer ceeB keâer j#ee keâj uees~ ns keâjesÌ[eW metÙeeX kesâ meceeve lespemJeer mJeCe& efJe«en! Dee«enjefnle efmeæ cegefve, meeOeg Deewj
R
osJeleeDeeW kesâ DeeMeerJee&o mJe™he mJeCe& heJe&le kesâ meceeve Mejerj Jeeues nvegceeve LeesÌ[e ÙeneB DeeDees~ cesjer cegefõkeâe
ll
.A
meeQhekeâj ØemeVelee keâer hetvece keâer jeef$e mJe™he Deheveer ceeB keâes efJejn keâer Deefive mes yeÛee uees~ ns uebkeâe kesâ Deelebbkeâ kesâ
s
nsleg je#emeeW kesâ Jeve keâes peueeves kesâ efueS Deefive kesâ meceeve Deewj Jesie mes JeeÙeg keâes ueefppele keâjves Jeeues Dee_pevesÙe!
ya
LeesÌ[e ÙeneB DeeDees~ ns Me$egveeMekeâ! legce Kesue-Kesue ceW meeiej ueeBIe peeDees~ ns efieefjOej keâefJe kesâ ØeeCeOeve, ns %eeve
N
kesâ cesIe, ns nvegceeve, ns yeeueyeÇÿeÛeeefjved, ns YeòeâeW keâe YeÙe njves Jeeues, yeÇÿee, efJe<Ceg, ®õ mJe¤he nvegceeve! LeesÌ[e
va
ÙeneB DeeDees~
Se
efJeMes<e- Ùen ieerle Fme «evLe kesâ jÛeefÙelee kesâ ner Skeâ Øeefmeæ Yeespehegjer jÛevee keâe ÚeÙeevegJeeo pewmee nw~
th
Fmekeâe yeesue nw-

ee
‘‘Debpevee kesâ Jeejs ns ogueejs heJeve osJelee kesâ megvee yesšJee Jeerj nvegceeve leveer nsVes DeeJee~’’
P
si
ieerle mebKÙee-31
T ul
nvetcevleb efveÙeg_pes nvegcevleced meerleevJes<eCes efveÙeg_pes YeJevleced~~

ri
Sh
hejvleheb leheveerÙeheJe&leMejerjb cenejCeOeerjb keâesefšmeeiejiecYeerjced~

11
metjb mevleb efveÙeg_pes yeueJevleb meerleevJes<eCes efveÙeg_pes YeJevleced~~1~~

20
Ûeueeueesueuuee”ÒueYeerlecenekeâeueced ~
ht
ØeueÙepJeeueeceeueekeâjeueb keâeuekeâeueced~~
ig
JeerÙe&Jevleb efveÙeg_pes oceJevleced~~2~~

yr
op
ceneJewÙeekeâjCeb keâesefškeâeJÙekeâueeefmevOegced~
C
jeceeÙeCeieeLeejefleb jeceYeòeâyevOegced~~
©
yegefæcevleb efveÙeg_pes iegCeJevleced~~3~~

hejceYeeieJeleb %eeveiegCeieCemecegõced~
cevceLeceLevecetOJe&jslemeb mecegõced~~
Yeefòeâcevleb efveÙeg_pes MeceJevleced~~4~~
pevekeâmegleeefJejnJeeefOe&heesleb Øescehetleced~
efieefjOejkeâJes§epeerJepeerJeelegYetleced ~~
ceneJeerjb efveÙeg_pes oÙeeJevleced~~5~~
d .
ve
Yeewceer- ceQ legce yeueJeeve nvegceeve keâes meerleepeer kesâ DevJes<eCe ceW efveÙegòeâ keâj jne ntB~ Me$egDeeW kesâ leehekeâ Deewj
er
megJeCe& heJe&le kesâ meceeve Mejerj Jeeues cenejCeOeerj, keâjesÌ[eW meeiejeW kesâ meceeve iebYeerj, MetjJeerj, legce meble nvegceeve keâes ceQ
es
meerleepeer keâer Keespe ceW ueiee jne ntB~ efyepeueer kesâ meceeve ÛebÛeue ueebietj mes cenekeâeue keâes Yeer YeÙeYeerle keâjves Jeeues,
R
ØeueÙe-keâeueerve Deefive pJeeueeDeeW keâer ceeuee kesâ meceeve YeÙebkeâj Deewj keâeueeW kesâ Yeer keâeue hejceheje›eâceer, legce
s
nvegceeve keâes meerleepeer kesâ DevJes<eCe ceW ueiee jne ntB~ ceQ ceneJewÙeekeâjCe, keâjesÌ[eW keâeJÙekeâueeDeeW kesâ meeiej, jeceeÙeCe
ht
ig
keâer ieeLee ceW lelhej Deewj cegPe jece kesâ YeòeâeW kesâ Skeâ cee$e yeevOeJe, yegefæceeve, legce nvegceeve keâes meerleepeer kesâ
R
DevJes<eCe ceW efveÙegòeâ keâj jne ntB~ ceQ hejceYeeieJele %eeve Deewj iegCeeW kesâ meeiej keâece kesâ efJepeslee TOJe&jslee cesjer cegefõkeâe
ll
.A
mes Ùegòeâ hejce Yeefòeâceeve legce nvegceeve keâes meerlee keâer Keespe ceW ueiee jne ntB~ pevekeâvebefoveer meerlee kesâ efueS peueÙeeve
mJe™he, Øesce mes heefJe$e Deewj efieefjOej keâefJe kesâ peerJeelcee keâer cenew<eefOe mJe™he ceneJeerj legce nvegceeve keâes meerlee kesâ
s
ya
DevJes<eCe ceW efveÙegòeâ keâj jne ntB~
N
efJeMes<e- Ùen ieerle Skeâ efJeMegæ keâefJe keâuhevee Øemetle DeJeOeer ueeskeâOegve keâer {eue hej efveyeæ nw, Fmekeâe yeesue
va
nw-
Se
‘‘nvegceveTb nceej nvegceveTb let le yeeš yeÌ[e yeueJeveT~’’

th
ee
ieerle mebKÙee-32
P
si
ul
jIegJeerjefveefo°es JeevejŠ~~
T
meceefOecegKeb ØeefCeOeeÙe cegeõf keâeb ›eâcÙeceevecenemeeiejŠ~

ri
Sh
velJee ØeYegb ØelemLes ØeLeceŠ meyeuees iegCeieCeveeiejŠ~~1~~

11
ce=ieÙeved ce=ieerÂMeb efieefjie£jienveiegnemeg megiegCeekeâjŠ~

20
Jeelee&ceueYeceeve GefÉivees efJekeâuees Oe=leÂ*devf ePe&jŠ~~2~~

ht
mJeÙecØeYeeØesef<ele GheJeeefjefOeleerjb lejefCeYeÙe¿jŠ~

ig
yr
Deßeew<eerled mecheeeflecegKeeled meerleesovleb efpeleMe¿jŠ~~3~~

op
$e+=#ejepeyeesefOeleJeerÙe&Š meghleeseflLele FJe keâefhemegvojŠ~

C
efieefjOejØeYegb ceveefme efJeYeüeCees cegcegos ceeseof leßeerOejŠ~~4~~

©
Yeewceer- Deye keâefJe mJeÙeb iee jns nQ~ ßeerjece kesâ Éeje efveefo&° Jeevej ßes‰ nvegceevepeer cenejepe Deheves cegKe ceW
cegefõkeâe ueskeâj cenemeeiej keâes ueeBIeles ngS DelÙevle yeueJeerj iegCeieCeeW ceW Ûelegj, ßes‰ nvegceevepeer ØeYeg keâes ØeCeece
keâjkesâ ØemLeeve efkeâS~ ce=ieveÙeveer meerleepeer keâes heJe&le Jeve iegheâeDeeW ceW {tB{les ngS Gvekeâe meceeÛeej ve heekeâj GefÉive
iegCe keâer Keeve nvegceevepeer kesâ Yeer ves$eeW mes Deßeg keâe Pejvee Ûeue heÌ[e~ metÙe&veejeÙeCe keâes Yeer YeÙe osves Jeeues efMeJepeer
keâes Yeer peerleves Jeeues ßeernvegceevepeer ves mJeÙebØeYee Éeje meYeer JeevejeW meefnle mecegõ kesâ leš hej Øesef<ele neskeâj mecheeleer
kesâ cegKe mes meerleepeer keâe mechetCe& meceeÛeej megvee~ peecyeJeeve kesâ Éeje Deheves heje›eâce keâe mcejCe keâjeÙes peeves hej
JeevejeW ceW megvoj nvegceevepeer meeskeâj G"s ngS keâer YeeBefle ceve ceW efieefjOej ØeYeg kesâ F&Õej ßeerjece keâes OeejCe keâjles ngS
ØemeVe ngS Deewj YeieJeeve jece keâes Yeer ØemeVe keâj efueÙee~
d .
ve
efJeMes<e- Ùen ieerle ef$eleeue ceW efveyeæ nw, Fmes Jeeiesßeer ceW ieevee ÛeeefnS~
er
ieerle mebKÙee-33
es
R
JeevejeŠ Â°JevÙeØeeefCeveŠ Øeefle-
s
ht
keäJeemles meerlee ØeCeerlee kegâCeheceeweuf evee keâeveveØeeefCeefYeefve&Ye&Ùeb YeCÙeleeced~
ig
Ûesod efJeogJexoveerÙeeb YeJevleŠ meleeR MeeŒemeb%eeefveefYeefve&Ye&Ùeb YeCÙeleeced~~1~~
R
jecehelveer hejsMeevegiee Yeeefceveer osnMeesYeeefJeefpelemeewcÙemeewoeefceveer~
ll
.A
Ûesled Øeefo°e megÂ°e megKeb peereJf elee meeOekeâOÙeeefveefYeefve&Ye&Ùeb YeCÙeleeced~~2~~
s
ya
leehemee§ewJe efmeæe megmeVÙeeefmeveŠ JeeveØemLeeŠ efJejòeâemleLee vÙeeefmeveŠ~
N
Ûesod efJeogJez YeJevlees efJeosnelcepeeb keâe®Ceer oeefveefYeefve&Ye&Ùeb YeCÙeleeced~~3~~
va
vewJe meerleeceÂ°dJee ›epeecees JeÙeb JÙeekegâueeŠ ØeeCeveeMeeb lÙepeecees JeÙeced~
Se
efieefjOejmJeeefceveer Ûesled meceeÕeeefmelee mebeJf eoeceeefveefYeefve&Ye&Ùeb YeCÙeleeced~~4~~

th
ee
Yeewceer- Jeevej JevÙe-ØeeefCeÙeeW kesâ Øeefle mecyeesefOele keâjkesâ ieeles nQ~ je#emeeW Éeje ÛegjeÙeer ngF& meerleepeer keâneB nQ?
P
ns Jeve kesâ ØeeefCeÙeeW! efveYe&Ùe neskeâj yeleeDees~ Ùeefo MeeŒe%e ueesieeW Éeje peeveves ÙeesiÙe meeOJeer meerleepeer keâes Deehe ueesie
si
peeveles nQ lees efveYe&Ùe neskeâj yeleeFS~ ßeerjece keâer Oece&helveer hejcesÕej ßeerjece keâe Devegieceve keâjves Jeeueer, Mejerj keâer
ul
MeesYee mes Meeefvle, efJeÅegle ØeYee keâes peerleves Jeeueer, pevekeâveefvoveerpeer keâes Ùeefo Deehe ueesieeW ves megKehetJe&keâ efmLele Deewj
T
ri
peerefJele osKee nes lees ns meeOekeâeW! ns OÙeeefveÙeeW! Deehe efveYe&Ùe neskeâj yeleeSB~ ns leheefmJeÙeeW, ns efmeæeW, ns mebvÙeeefmeÙeeW,
Sh
ns JeeveØemLeeW, ns ie=nmLeeW, ns Jew<CeJe MejCeeieleeW! Ùeefo Deehe ueesie pevekeâveefvoveer meerleepeer keâes peeveles neW lees keâ®Cee
11
keâe ieeve keâjves Jeeues Deehe meye efveYe&Ùe neskeâj yelee oW~ efyevee meerleepeer kesâ oMe&ve efkeâS, nce veneR ueewšWies Deewj
20
JÙeekegâue neskeâj nce Deheveer peerJeve keâer DeeMee keâes ÚesÌ[ oWies~ Ùeefo efieefjOej keâefJe keâer mJeeefceveer meerleepeer Deehe
ueesieeW kesâ Éeje ceOegj JeekeäÙeeW mes DeeÕemle keâer ieÙeer neW lees ns ceevejefnle cenevegYeeJeeW! Deehe efveYe&Ùe neskeâj yelee oW~
ht
ig
ieerle mebKÙee-34
yr
op
peecyeJeeved nvetcevleb Øeefle-

C
nvegceved efkebâ lJeb let<CeeR efle‰efme~

©
pej" FJewkeâevles efkebâ MeevleŠ meghleeself Lele FJe efkebâ lJeb efle‰efme~~1~~
keâesefškeâesefšMelekeâerMeJeeefnveeR efJekeâueeb heMÙeved efkebâ lJeb efle‰efme~
vees iepe&emf e vees Keueebmlepe&Ùeefme ßegelf eb JesheÙeved efkebâ lJeb efle‰efme~~2~~

YegpeyeueMeefòeâhejer#eCemeceÙes ieleØeeCe FJe efkebâ lJeb efle‰efme~
mJeuhemvesn FJeenoeaheŠ kegâefveJee&Ce FJe efkebâ lJeb efle‰efme~~3~~
leheveceC[ue«emevemJemevepe megefceüÙeceeCe FJe efkebâ lJeb efle‰efme~
efieefjOejùoÙeYetOejs efieefjOejefJeefveõeCe FJe efkebâ lJeb efle‰efme~~4~~
d .
ve
Yeewceer- Deye peecyeJeeve nvegceeve mes keân jns nQ-ns nvegceeve! legce ÛegheÛeehe keäÙeeW yew"s nes? legce yegefæ keâer YeeBefle
er
Skeâevle ceW keäÙeeW Meevle yew"s nes? legce meeskeâj G"s keâer YeeBefle keäÙeeW ÛegheÛeehe yew"s nes~ keâjesÌ[eW-keâjesÌ[eW keâer mebKÙee ceW
es
Fkeâªer Jeevejer mesvee keâes efJekeâue osKeles ngS Yeer legce keäÙeeW yew"s nes? Dejs! DeceeJemÙee keâer jeef$e kesâ meeiej keâer YeeBefle
R
legce Meeble lejbie neskeâj keäÙeeW yew"s nes? meYeer JeevejeW kesâ heje›eâcenerve nes peeves hej legce mJeÙeb ueefppele nesles ngS mes Deheves
s
yeue keâes ueefppele keâjles ngS keäÙeeW yew"s nes? ve iejpe jns nes, ve og°eW keâes [je jns nes Deewj ve ner Deheveer iepe&vee mes
ht
ig
efkeâmeer kesâ keâeve keBâhee jns nes~ legce keäÙeeW Fme Øekeâej efve§es° yew"s nes? Deheves Yegpeyeue Deewj Meefòeâ keâer hejer#ee kesâ meceÙe
R
legce DeuheØeeCe kesâ meceeve keäÙeeW yew"s nes Deewj LeesÌ[s mes lesue Jeeues yegjer Øekeâej mes yegPe jns efove kesâ oerhekeâ keâer YeeBefle
ll
.A
legce keäÙeeW yew"s nes? Dejs! metÙe&ceC[ue keâes «emeves Jeeues JeeÙeg heg$e! Deepe legce cej jns ØeeCeer keâer YeeBefle keäÙeeW yew"s nes?
ns heJe&leOeejer nvegceeve! efieefjOej keâefJe kesâ ùoÙe™he heJe&le hej meesles ngS mes keäÙeeW yew"s nes?
s
ya
ieerle mebKÙee-35
N
va
nvetceeved peecyeJevleb Øeefle Øekeâefšlejewõ™heŠ-
Se
peÙeefle oMeJekeä$ekegâ_pejle®Cekesâmejer jeceÛevões Oevegyee&CeOeejer~

th
YeevegpeeieYe&oig OeeefyOeMeejoMeMeer Yeòeâheefjleehemevleehenejer~~1~~

ee
peÙeefle oMeJeoveJeoveeme=ieg#eCeefJeÛe#eCeÛeueledkeâeC[KejÛeC[ÛeC[er~
P
si
ÛeefC[keâeÛeefC[kesâÕejefJeveeso›eleer og°oMeceeweuf eoMeceeweuf eKeC[er~~2~~

ul
peÙeefle meewefceef$emeerleevegÛejjpeefveÛejefvekeâjKeueKeJe&ieJe&Øenlee&~
T
ri
veerueceefCeveerjoMÙeece jeceejceCe jeceYeões YegJees Yeejnlee&~~3~~

Sh
peÙeefle yeefueyeeefueme¿švele«eerJemeg«eerJeMeeskeâešJeerOetcekesâlegŠ~
11
Kejef$eefMejog°ot<eCeefJejeOe#eheCeveerÛeceejerÛeefveJee&CenslegŠ~~4~~
20
heejsheeLeesefOe ielJee oMeemÙeb Ûe nlJee õgleb cewefLeueerceeveÙesÙeced~

ht
Sleod Jesiesve cee®leieefleJeeaÙe&Jeeved Ùeespeveeveeb menœeb ›epesÙeced~~5~~

ig
yr
nlJee hejoejnlee&jceg«eb Keueb ue¿eveiejb efkeâefcen meefVeOesÙeced~

op
MeeefOe ceeb peecyeJeved efieefjOejmJeeefcevee nvegcelee nvle efkebâ Jee efJeOesÙeced~~6~~

C
©
Yeewceer- Deye jewõ™he Øekeâš keâjkesâ nvegceevepeer peecyeJeeve mes keânles nQ-keâewmeuÙeepeer kesâ ieYe& ™he #eerjmeeiej
kesâ Mejokeâeueerve Ûevõcee, YeòeâeW keâe heefjleehe Deewj mevleehe njves Jeeues jeJeCe™he neLeer keâe JeOe keâjves kesâ efueS
ÙegJekeâefmebnmJe™he Oevegyee&CeOeejer ßeerjeceÛevõpeer keâer peÙe nes~ jeJeCe kesâ oMeescegKeeW mes efvekeâue jns jòeâ kesâ mveeve ceW
kegâMeue ÛebÛeue yeeCe mes Ùegòeâ SJeb og°eW hej Göerhle, ›eâesOe mes hejce ›egâæ, ÛeefC[keâe Deewj ÛeefC[keâeheefle efMeJe kesâ
efJeveeso keâe ›ele uesves Jeeues DeLee&led GvnW ØemeVe keâjves Jeeues, og° jeJeCe kesâ oMeeW efmejeW keâe Deveskeâ yeej KeC[ve keâjves
Jeeues ØeYeg jece keâer peÙe nes~ ue#ceCepeer SJeb meerleepeer mes mesefJele, je#eme mecetn Deewj efvecvekeâesefš kesâ Keue ØeJe=efle
Jeeues meeiej kesâ Gòejleš-Jeemeer ØeeefCeÙeeW kesâ ieJe& keâes njves Jeeues, veerueceefCe Deewj veerues cesIe kesâ meceeve MÙeeceue, Yet-
Yeejnejer meerleejceCe ßeerjeceYeõ keâer peÙe nes~ yeueJeeve yeeefue kesâ mebkeâš mes Pegkeâer ngF& «eerJee Jeeues meg«eerJe kesâ
og:Ke™he Jeve keâes peueeves kesâ efueS DeefivemJe™he Kej, ef$eefmeje, og° ot<eCe leLee JeerjeOe keâe JeOe keâjves Jeeues Deewj
d .
veerÛe ceejerÛe keâes cees#e osves Jeeues ØeYeg jece keâer peÙe nes~ ceQ Fmeer Jesie mes JeeÙeg kesâ meceeve Ûeuelee ngDee meew Ùeespeve oewÌ[
ve
mekeâlee ntB Deewj mecegõ kesâ heej peekeâj jeJeCe keâes ceejkeâj meerleepeer keâes uee mekeâlee ntB~ keäÙee hejoejnlee& G«e Keue
er
es
jeJeCe keâe JeOe keâjkesâ uebkeâe veiej keâes ÙeneB uee otB~ ns peecyeJeeve! Deehe cegPes efMe#ee oerefpeS, efieefjOej keâefJe kesâ
R
mJeeceer nvegceeve kesâ Éeje Deepe keäÙee efkeâÙee peeÙe?
s
ht
ieerle mebKÙee-36
ig
R
peecyeJeeved nvegcevleb Øeefle-
ll
ceneJeerj meerleeheeÕeË ieÛÚ~
.A
kegâlegkeâlees JeeefjefOeb leerlJee& jecehelveeR j#e~~
s
ya
efMeJeemles hevLeeve F&[dÙee mevleg mevce”uemeceer[dÙee~
N
mevleg keâewCeheYešeheer[dÙee meheâueleeceefOeieÛÚ~~1~~
va
Se
jeceYeõYeefJe<Cegke=âheÙee iees<heoeÙeleg ÙegleŒeheÙee~

meeiejes iegCemeeiejmÙe meoe MegYeevÙevegieÛÚ~~2~~
th
ee
Me$eJemles meKeerÙevleeb yegefæefJeYeJee cenerÙevleeced~

P
keâewMeueevÙeefhe ve nerÙevleeb ce”ueb heefjieÛÚ~~3~~

si
ul
heMÙe meerleeb efjhetVeerleeb me”ceÙe jecesCe Øeerleeced~

T
yeÇtcens hegCÙeenJeeÛeb megKeer hegvejeieÛÚ~~4~~

ri
Sh
jeceyeeCeeveuehele”e mevleg kegâCehee mecejj”e~

11
keâhes megvojjeceYeefòebâ efieefjOejeÙe ØeÙeÛÚ~~5~~

20
Yeewceer- Deye peecyeJeeve nvegceeve mes keânles nQ-ns ceneJeerj! Deehe meerleepeer kesâ heeme peeFÙes, Deehe Kesue-Kesue
ht
ceW meew Ùeespeve meeiej keâes ueeBIekeâj ßeerjece keâer Oece&helveer meerleepeer keâer j#ee keâerefpeS~ Deehekesâ ceeie&, ßes‰ cebieueeW mes
ig
Ùegòeâ neskeâj, mlegefle kesâ ÙeesiÙe Deewj keâuÙeeCekeâejer neW Deewj je#eme Yeer Deehemes heerefÌ[le neW~ Deehe meheâuelee Øeehle keâjW~
yr
op
YeieJeeve ßeerjece keâer YeefJe<Ceg ke=âhee mes ueppee mes Ùegòeâ Ùen meeiej Deehekesâ efueS iees<heo DeLee&led ieew Kegj kesâ meceeve nes
peeÙe~ Deehe iegCemeeiej ßeerjece kesâ MegYe Ûeefj$eeW keâe Devegieceve keâjW Deewj meerleepeer kesâ heeme peeÙeW~ ns nvegceevepeer!
C
©
Deehekesâ Me$eg Yeer Deehekesâ efce$e yeve peeÙeW Deewj yegefæ-JewYeJe mecheVe ueesie Deehekeâer hetpee keâjW~ Deehekeâes kegâMeueleeSB
keâYeer ve ÚesÌ[W Deewj Deehe ÛeejeW Deessj mes cebieue Øeehle keâjW~ ns nvegceevepeer! Me$eg Éeje njCe keâer ngF& meerleepeer kesâ Deehe
oMe&ve keâjW Deewj hejceØeerefleceleer meerleepeer keâes ßeerjece mes efceueeÙeW, nce Deehekeâe hegCÙeenJeeÛeve keâj jns nQ~ Deehe
megKehetJe&keâ keâeÙe& mecheVe keâjkesâ efheâj ueewš DeeÙeW~ ns megvoj keâefhe! je#eme ueesie mecejebieCe ceW Deekeâj ßeerjece kesâ
yeeCeeefive kesâ helebies yeve peeÙeB Deewj Deehe ieerlejeceeÙeCe kesâ ØeCeslee efieefjOej keâefJe keâes ßeerjece Yeefòeâ Øeoeve keâjW~
ielJee ue¿eb lJelke=âleeveerkeâhe¿eced
nlJee mebKÙes jeJeCeb ÛeC[ÛeeheŠ~
d .
ve
ueyOJee meerleeb peeleJesoes efJeMegæeced
er
peerÙeeõecees ieerlemeerleeefYejeceŠ~~1~~
es
R
Yeewceer—Deye keâefJe Fme keâeC[ keâe Ghemebnej Mueeskeâ Øemlegle keâjles nQ~ peecyeJeevepeer DeeMeerJee&oelcekeâ
s
cebieueeÛejCe keâj jns nQ—ns nvegceeve! Deehekesâ Éeje efpemeceW mesvee keâes keâerÛeÌ[ kesâ meceeve cemeue efoÙee peevee nw, Ssmeer
ht
uebkeâe hej Dee›eâceCe keâjkesâ Ùegæ ceW leer#Ce Oegve<e mes ÚesÌ[s yeeCeeW mes jeJeCe keâe JeOe keâjkesâ hegveŠ Deefive ceW heefJe$e
ig
R
meerleepeer keâes Øeehle keâjkesâ ßeerDeJeOe keâes ueewš jns ieerlemeerleeefYejece YeieJeeve jece keâer peÙe nes~
ll
.A
Fefle
s
ya
ieerlejeceeÙeCes ieerlemeerleeefYejeces mebmke=âleieerlecenekeâeJÙes efkeâef<keâvOeekeâeC[s
ieerlecee®eflepeÙees veece ØeLeceŠ meie&Š~N
va
Se
~~efkeâef<keâvOeekeâeC[b mechetCe&ced~~
th

ee
Éeje efJejefÛele ieerlejeceeÙeCe ‘ieerlemeerleeefYejece’ veecekeâ mebmke=âle ieerlecenekeâeJÙe kesâ efkeâef<keâvOeekeâeC[ ceW ieerlecee®eflepeÙe
P
veecekeâ ØeLece meie& mecheVe ngDee Deewj efkeâef<keâvOeekeâeC[ Yeer hetCe& ngDee~
si
ul
T
ri
Sh
11
20
ht
ig
yr
op
C
©
megvojkeâeC[ 667
~~ßeer:~~
d .
DeLe megvojkeâeC[ced
ve
er
es
R
megvojkeâeC[s
s
ht
ig
ieerlenvegcelheje›eâcees veece
R
ll
ØeLeceŠ meie&Š
s .A
ya
ce”ueeÛejCeced
N
OÙeeÙeved meerleeb ØeCeerleeb oMeKejefMejmee je#emeeR jepeOeeveeR
va
Se
ÛeeÙeb§eejb Ûeefj<Cegb Õemevemegleceueb cegõÙee ceesoefÙe<Ùeved~

keâeÙeved keâCex keâueeCeË pevekeâkegâuemegJes JeeefÛekebâ JeuiegJeeiceer
th
ee
jeceŠ meewecf eef$eefce$eŠ me peÙeefle peefÙevees ieerlemeerleeefYejeceŠ~~1~~

P
iepe&ved kegâŒeerkegâieYee&Ye&keâhelevecenes jeceveeceOJeveeræb

si
ul
lepeË lepeË lejmJeer jpeefveÛejkeâjeved YeivemeecJele&keâewpee~

T
mepeË mepeË meefn<CegŠ kegâCeheKeuekegâueecYeespeye»ees«eJe=ef°b

ri
Sh
ÙeemÙeved heejsheÙeesOesŠ me Fn efJepeÙeles JeevejekeâejcesIeŠ~~2~~

11
jIegJejkeâjcegefõkeâÙee JeefuieleJeoveŠ heguemlÙekegâuekeâoveŠ~

20
ueef*dIeleueueecemeoveŠ keâ§eve keâefhemeppevees peÙeefle~~3~~

ht
Yeewceer- oMecegKe jeJeCe Éeje je#emeeW keâer jepeOeeveer uebkeâe ceW ues peeÙeer ieÙeer meerleepeer keâe OÙeeve keâjles ngS,
ig
ieefleMeerue otle JeeÙegheg$e nvegceevepeer keâes Glmeeefnle keâjles ngÙes Deewj cegefõkeâe mes ØemeVe keâjles ngÙes Deewj peevekeâerpeer kesâ
yr
op
efueÙes keâeveeW keâes megKeo De#ejeW Jeeuee mebosMe nvegceevepeer kesâ ceeOÙece mes keânles ngÙes, Ssmes ceOegj JeeCeer Jeeues megboj
C
ue#ceCe ner efpevekesâ efce$e nQ Ssmes ØeMemle Jeòeâe YeieJeeve ßeerjece efJeÕeefJepeÙeer keâeceeefo KeueeW keâes Yeer peerle jns nQ~
©
je#eme efŒeÙeeW kesâ kegâmebmkeâejer ieYe&mLe efMeMegDeeW kesâ heleve keâer IešveeceÙe lespe mes Ùegòeâ jeceveece keâer OJeefve mes JÙeehle
efoJÙe iepe&ve keâjles ngÙes, DelÙeble JesieJeeve je#eme mecetneW keâes yeej-yeej [jJeeles ngÙes, ØeueÙekeâejer cesIe kesâ Yeer Deespe
keâes ve° keâjves Jeeues, je#eme kegâue™he keâceue keâes ve° keâjves kesâ efueS yeej-yeej Je»eheele keâe mepe&ve keâjles ngS, Ssmes
meeiej kesâ heej peeles ngÙes Jeevej kesâ Deekeâej ceW efJeÅeceeve nvegceeve cesIe keâer peÙe nes~ ßeerjece keâer oer ngF& cegefõkeâe mes
efpevekeâe cegKe megMeesefYele nes jne nw, Ssmes jlveeW keâer jeefMe meeiej keâes ueeBIeves Jeeues jeJeCe kegâue kesâ veeMekeâ, DehetJe&
Jew<CeJeßes‰ Jeevejsvõ nvegceeved peer keâer peÙe nes~
mevoYe&MueeskeâŠ
DeLe peecyeJelee ØeCeeseof leŠ ØeheeflemÙeved megjMe$egmeeoveced~
d .
JeJe=Oes nvegceeved mecegeõf keâes JeveJeefÖce&®lesJe Jeseif eleŠ~~1~~
ve
er
Yeewceer- Fmekesâ Devevlej peecyeJeevepeer kesâ Éeje Glmeeefnle neskeâj osJeMe$eg jeJeCe kesâ veiej hej Dee›eâceCe keâjles
es
ngÙes, cegefõkeâe kesâ meeLe nvegceevepeer Gmeer Øekeâej yeÌ{s efpeme Øekeâej JeeÙeg mes Øesefjle ngDee Jeve keâe Deefive Göerhle nes peelee
R
nw~
s
ht
ieerle mebKÙee-1
ig
R
efkeâVeje ieeÙeefvle-
ll
.A
ue¿eceMe¿: ØeÙeelees ns JeeÙegheg$ees nvetceeved~~
s
cegKes cesueefÙelJee jeceveecee¿cegõeced~
ya
Ûet<eved ÙeLee efMeMegn&efjleeb N nefjõeced~~
va
jepeefVeefKeueiegCeyeÇelees ns JeeÙegheg$ees nvetceeved~~1~~
Se
lespeesceÙepeele™heheJe&leMejerjŠ ~
th
meewcÙe keâefheJeerjes jCeOeerjes ceneJeerjŠ~~

ee
ef›eâÙeceeCe efJeIvekegâueefJeIeelees ns JeeÙegheg$ees nvetceeved~~2~~

P
si
meerleekegâMeueJeeleeË jeIeJeeÙe efolmeved~

ul
jeJeCeceveefme heefjleeheb Øeefolmeved~~

T
ri
yeueJesieJeerÙe&eJf eefpeleJeelees ns JeeÙegheg$ees nvetceeved~~3~~

Sh
Øeefle‰ehÙe ceveesceefvojs Ûe jIegJeerjced~

11
velJee meerleejeceew ieg™ved Jeevejeved meceerjced~~

20
megvojYetOejceeÙeelees ns JeeÙegheg$ees nvetceeved~~4~~

ht
ueJeCeecyegefOeb ueef*dIe<ÙeceeCees cevemJeer~

ig
yr
Glhueglees veYeesYeefJe<CegYe&JÙees ÙeMemJeer~~

op
efieefjOejeefYejeceheeefjpeelees ns JeeÙegheg$ees nvetceeved~~5~~

C
©
Yeewceer- efkeâVej ieerle ieeves ueies-Denes! Deepe JeeÙeg kesâ heg$e nvegceeve efveYeeakeâ neskeâj uebkeâe keâes Ûeue heÌ[s nQ~
ßeerjeceveeceebefkeâle cegefõkeâe keâes cegKe ceW [euekeâj pewmes yeeuekeâ nefjle nefjõe keâes Ûetmelee nw, Gmeer Øekeâej cegefõkeâe keâe
mJeeo uesles ngÙes, efpeveceW mechetCe& iegCeesW kesâ mecetn MeesefYele nes jns nQ, Ssmes JeeÙeg kesâ heg$e nvegceeve uebkeâe keâes ØemLeeve keâj
megvojkeâeC[ 669
jns nQ~ lespemJeer, mJeCe& heJe&le kesâ meceeve Mejerj Jeeues Ùegæ ceW Oeerj, DelÙeble meewcÙe, JeevejeW ceW Jeerj, ceneJeerj pet mechetCe&
efJeIveeW keâe veeMe keâjles ngÙes efveYeeakeâleehetJe&keâ uebkeâe keâes ØeÙeeCe keâj Ûegkesâ nQ~ ßeerjece keâes meerleepeer keâe kegâMeue
meceeÛeej osves kesâ FÛÚgkeâ Deewj jeJeCe kesâ ceve ceW heefjleehe osves keâer FÛÚe keâjles ngS yeue, Jesie SJeb heje›eâce mes JeeÙeg
keâes Yeer peerles ngÙes nvegceevepeer uebkeâe keâer Deesj ØemLeeve keâj jns nQ~ Deheves ceve cebefoj ceW ßeerjIegJeerjpeer keâes efJejepeceeve
keâjkesâ meerleejecepeer ieg®osJe metÙe&veejeÙeCe, Je=æ JeevejeW leLee JeeÙeg keâes vecemkeâej keâjkesâ JeeÙegheg$e nvegceeve peer megboj
heJe&le hej DeeÙes~ vecekeâ kesâ meeiej keâes ueeBIeves keâer FÛÚe keâjles ngÙes, efieefjOej keâefJe kesâ megboj keâuheJe=#emJe™he
d .
JeeÙegheg$e nvegceevepeer YeeJeer keâuÙeeCe mes mecheVe neskeâj SJeb ØeMemle ÙeMe mes osoerhÙeceeve nesles ngÙes DeekeâeMe ceW GÚues~
ve
er
ieerle mebKÙee-2
es
keâvekeâkegâOejMelemegvoj efcelecevoj ns~
R
s
megceveesceefnlejIegJeerj peÙe ceneJeerj njs~~1~~
ht
ig
ùoÙemegOe=leOejCeerOej efßeleYetOej ns~
R
peJeefpeleie®[meceerj peÙe ceneJeerj njs~~2~~
ll
.A
ØeYegcegefõkeâecegKecesueve keâefheKesueve ns~
s
iepe&veieieveieYeerj peÙe ceneJeerj njs~~3~~
ya
KeuekegâuekeâoveefJeMeejo veleveejo ns~ N
va
yeÇÿeÛeÙe&ÛeefÛe&leMejerj peÙe ceneJeerj njs~~4~~
Se
cewveekeâmegjmeeceoceo&ve efmebefnkeâeo&ve ns~

th
uebeIf eleefmevOegueËekf eâveerj peÙe ceneJeerj njs~~5~~

ee
pevekeâmegleemeceeÕeemeve JeveveeMeve ns~

P
ue¿eonvejCeOeerj peÙe ceneJeerj njs~~6~~

si
ul
Ûet[eceefCeßeerJeÛeveehe&Ce mJemecehe&Ce ns~

T
ri
Øeme=cej Øesceheešerj peÙe ceneJeerj njs~~7~~

Sh
jIegJejÛejYeJeYeeJeve peveheeJeve ns~

11
efieefjOejveÙevekegâšerj peÙe ceneJeerj njs~~8~~

20
Yeewceer- Deveskeâ mJeCe& heJe&leeW kesâ meceeve megboj cebojeÛeue heJe&le keâes Yeer meerefcele keâjves Jeeues, Deheves megboj ceve
ht
ceW jIegJeerj ßeerjece keâe hetpeve keâjves Jeeues, ns Jeevej ßes‰ ceneJeerj! Deehekeâer peÙe nes~ Deheves ùoÙe ceW he=LJeer keâes OeejCe
ig
yr
keâj jns ßeerjece keâes OeejCe efkeâÙes ngÙes Deewj censvõeÛeue heJe&le keâe DeeßeÙe efueÙes ngÙes Jesie mes ie®[ Deewj JeeÙeg keâes
op
peerles ngÙes, ns ceneJeerj nvegceevepeer! Deehekeâer peÙe nes~ cegKe ceW ØeYeg keâer cegefõkeâe efueÙes ngÙes, Jeevej keâer ueeruee keâjves
C
Jeeues, iejpeles ngÙes, DeekeâeMe kesâ meceeve iebYeerj ns keâefheßes‰ ceneJeerjpeer! Deehekeâer peÙe nes~ je#emekegâue kesâ veeMe ceW
©
efvehegCe Deewj Deheves JÙeefòeâlJe mes veejopeer keâes Yeer PegkeâeÙes ngÙes DeLeJee veejo kesâ Éeje vecemke=âle, yeÇÿeÛeÙe& mes
megMeesefYele Mejerj Jeeues, ns ceneJeerjpeer! Deehekeâer peÙe nes~ ns cewveekeâ Deewj megjmee kesâ ceo keâes ve° keâjves Jeeues! ns
efmebefnkeâe keâe JeOe keâjves Jeeues! meeiej ueeBIeves Jeeues! uebefkeâveer je#emeer keâes keBâheeves Jeeues, ceneJeerjpeer! Deehekeâer peÙe
nes~ pevekeâvebefoveer meerleepeer keâes DeeÕeemeve osves Jeeues, DeMeeskeâ Jeeefškeâe keâes ve° keâjves Jeeues, Ùegæ ceW De#e keâe JeOe
keâjkesâ cesIeveeo keâes hejeefpele keâjves Jeeues, uebkeâe keâes peueekeâj Deefivemeele keâjves Jeeues ns ceneJeerjpeer! Deehekeâer peÙe
nes~ ØeYeg keâes ÛetÌ[eceefCe Deewj meerleepeer keâe mebosMe osves Jeeues, mJeÙeb keâes ßeerjecepeer kesâ ÛejCeeW ceW meceefhe&le keâjves Jeeues
Deewj DelÙeble keâesceue Øesceevegueshe mes Ùegòeâ, ns ceneJeerj Deehekeâer peÙe nes~ ns ßeerjece kesâ ßes‰ otle! efMeJepeer keâes Yeer
ØemeVe keâjves Jeeues! mebmeej keâes heefJe$e keâjves Jeeues leLee efieefjOej keâefJe kesâ ves$e kegâšerj ceW efveJeeme keâjves Jeeues! ns
ceneJeerjpeer! Deehekeâer peÙe nes~
d .
ve
ieerle mebKÙee-3
er
cewveekeâes nvetcevleb Øeefle DeeefJeYet&Ùe-
es
R
nvetceved ces keâvekeâketâšs #eCeb efJeßecÙeleeb ßeerceved~
s
ht
cenelceved ces ®efÛejketâšs megKeb efJeßecÙeleeb Oeerceved~~
ig
efMeJelJes heeJe&leerYeüelegce&ceeheer[dÙeesÓefme peeceelee~
R
ll
keâefhelJes JeeÙegmetvegmlJeb Yeüele=JÙees cesÓefme megKeoelee~~
.A
hejelceved ces megYeieketâšs #eCeb efJeßecÙeleeb Oeerceved~~ 1~~
s
ya
YeJeeved jIegveeLekeâeÙee&Leea jIeesJeËMÙeesÓefmle ketâheejŠ~
N
mecegõevlejefveJeemelJeeòeoerÙees ceefÙe meceghekeâejŠ~~
va
Se
iegCeelceved ces cenefle ketâšs #eCe efJeßecÙeleeb Oeerceved~~2~~

th
efoÂ#egb cewefLeueeR Ùeevleb efvejele¿b keâefheb ue¿eced~

ee
ve mesJesÛÛesòeoe ÙeeÙeeb meoeÓkeâerefleËb keâue¿e¿eced~~

P
jmeelceved ces uemeefle ketâšs #eCeb efJeßecÙeleeb Oeerceved~~3~~

si
ul
ke=âleeLe&ŠmÙeeb nvetcevleb Yepeved efieefjOejØeYegb mevleced~

T
ri
mecegõmÙeeefhe JeeÙeesJez cegoe ÙeeÙeeb ce=CemÙeevleced~~

Sh
YeJeelceved ces YeJeefle ketâšs #eCeb efJeßecÙeleeb Oeerceved~~ 4~~

11
Yeewceer- Deye Øekeâš neskeâj cewveekeâ nvegceevepeer mes keânlee nw- ns nvegceevepeer! mJeCe& efMeKej hej #eCe Yej kesâ
20
efueÙes efJeßeece keâj ueerefpeÙes~ ns ßeerceved! ns ØeMemle yegefæ Jeeues nvegceevepeer! megKehetJe&keâ efJeßeece keâj ueerefpeÙes~ nss
ht
cenelceve! cesjs megboj efMeKej hej #eCe Yej megKehetJe&keâ efJeßeece keâj ueerefpeÙes~ efMeJe™he ceW Deehe heeJe&leer kesâ YeeF& cegPe
ig
cewveekeâ kesâ mlegefle keâjves ÙeesiÙe peceeF& DeLee&led yenveesF& nQ Deewj Jeevej ™he ceW JeeÙeg kesâ heg$e Deehe nvegceeve cesjs Yeleerpes
yr
op
nQ, FmeefueÙes ns hejelceve! Deehe cesjs megboj efMeKej hej megKehetJe&keâ #eCe Yej efJeßeece keâj ueW~ Deehe ßeerjIegveeLe kesâ keâeÙe&
C
keâjves Jeeues otle nQ Deewj mecegõ jIegJebMeer nw Deewj mecegõ kesâ Deboj efveJeeme keâjves kesâ keâejCe cegPe hej mecegõ keâe yengle
©
yeÌ[e Ghekeâej nw~ ns iegCeelceve! Deehe cesjs ceneve efMeKej hej #eCe Yej megKehetJe&keâ efJeßeece keâj ueerefpeÙes~ meerleepeer kesâ
oMe&veeW kesâ FÛÚgkeâ efveYeeakeâ uebkeâe peeles ngÙes, Deehe Jeevejßes‰ keâer Ùeefo ceQ veneR mesJee keâ¤Biee lees cegPes meowJe keâuebefkeâle
Dehekeâerefle& ner efceuesieer~ FmeefueÙes ns jece jme mes hetCe& Deelcee Jeeues nvegceevepeer! cesjs megMeesefYele efMeKej hej #eCe Yej kesâ
megvojkeâeC[ 671
efueÙes efJeßeece keâj ueerefpeÙes~ ns ØeYeg! Fmeer yeneves efieefjOej keâefJe kesâ ØeYeg hejce meble Deehe ßeernvegceeve keâer mesJee
keâjlee ngDee ceQ ke=âleeLe& nes peeTBiee Deewj mecegõ leLee JeeÙeg mes G$e+Ce nes peeTBiee~ ns keâuÙeeCeelceve! Deehe cesjs
keâuÙeeCekeâejer efMeKej hej #eCe Yej megKehetJe&keâ efJeßeece keâj ueerefpeÙes~
ieerle mebKÙee-4
nvetceeved cewveekebâ Øeefle-
d .
ve
YeJeleg ceefÙe efJeÕemlees cewveekeâŠ~
er
jIegheeflekeâeÙe&cevleje #eCeceefhe keâes efJeßecees JejekeâŠ~~
es
meerleevJes<eCeke=âles meeJeefOekeâmeceÙee JeÙeb efveefo°e:~
R
s
leoefle›eâces cejCeefceefle meg«eerJesCe JeÙeb efveefo&°e:~~1~~
ht
ig
ÙeeJeVees heMÙeeefce jecehelveerefcen levetb Oejvleerced~
R
leeJeled efkeâcehes#esÙe efheheemeeb ØeeCeeved #egOeb njvleerced~~2~~
ll
.A
ÙeeJeod YeewceerkegâMeueJeele&Ùee mevlees<Ùesle ve jeceŠ~
s
ya
leeJeled keâLeb Yeespeveb MeÙeveb mJeeref›eâÙeleeb efJeßeeceŠ~~3~~
N
Devegpeeveerefn lelees ceeb ievlegb YeJelee efce$e Meheeefce~
va
efieefjOejØeYeghelveeroMe&veue#Ùees vees ce=<ee ueheeefce~~4~~
Se
th
Yeewceer- nvegceevepeer cewveekeâ kesâ Øeefle keânles nQ- ns cewveekeâ! Deehe cegPehej efJeÕemle nes peeFÙes, ßeerjece kesâ
ee
keâeÙe& kesâ efyevee Skeâ #eCe kesâ efueS Yeer Ùen efJeÛeeje efJeßeece keâneB mecYeJe nw? meerleepeer kessâ DevJes<eCe kesâ efueS
P
nce ueesieeW keâes Skeâ ceeme keâer DeJeefOe keâe meceÙe efoÙee ieÙee Lee~ Gmekeâe Deefle›eâceCe nesves hej meYeer JeevejeW keâes
si
ce=lÙegoC[ efceuesiee~ Fme Øekeâej meg«eerJepeer ves nce ueesieeW keâes efveoxMe efoÙee Lee~ peye lekeâ ceQ ßeerjece helveer
T ul
meerleepeer keâes Mejerj OeejCe keâjles ngS veneR osKe jne ntB leye lekeâ ØeeCeeW keâes njleer ngF& Yeer hÙeeme Deewj #egOee keâer
ri
kewâmes Dehes#ee keâj mekeâlee ntB? peye lekeâ meerleepeer kesâ kegâMeue Jeelee& mes ceQ ßeerjece keâes mevleg° veneR keâj ues jne ntB
Sh
leye lekeâ Yeespeve, MeÙeve Ùee efJeßeece kewâmes mJeerkeâej efkeâÙee peeÙe? FmeefueS ns cewveekeâ! Deye cegPes peeves keâer
11
Dee%ee oes, ceQ efieefjOej keâefJe kesâ ØeYeg ßeerjece keâer Oece&helveer meerleepeer kesâ oMe&ve keâe ue#Ùe ueskeâj DeeÙee ntB~
20
legcnejer MeheLe keâjkesâ keânlee ntB efkeâ Pet" veneR yeesue jne ntB~
ht
mevoYe&MueeskeâŠ
ig
yr
leleesÓefnceelee efyeyegOew: ØeCeeseof lee mJeceòegceg«ee megjmee ÙeMeefmJeveer~

op
C
efveJeeÙe&ceeCeeefhe ®<eeeflecee$eÙee vÙeieeefo ieÅee efn hegven&vetcelee~~1~~

©
Yeewceer—Fmekesâ Devevlej osJeleeDeeW Éeje Yespeer ngF& Deewj nvegceevepeer keâes Keeves kesâ efueS GÅele ÙeMeefmJeveer
veeieceelee megjmee DelÙevle ›eâesOe mes nvegceevepeer Éeje jeskeâ oer peeleer ngF& Yeer peye n" hej DeÌ[er jner efheâj nvegceevepeer
ves megmhe° De#ejeW ceW Gmemes keâne~
ieerle mebKÙee-5
megjmes lÙepe efvelejeb efveye&vOeced~
ceeb Keeefolegb Jeoefme JeeÛeešs heefjnj n"evegyevOeced~~
lJeb Yegpe”ceelee efJeKÙeelee JeeÙegmegleesÓnb Yeõs~
keâLeceefMelegb ceeb ØeYeJeefme JeefÖb ne ne keâefueleeYeõs~~1~~
d .
ve
metÙe&ceC[ue«eeefmeveceefhe «ememes ceeb kegâefšueeÛeejs~
er
efkebâ mecceeefle meeiejŠ MegkeälÙeeb efveieo ce=<eeJÙeJenejs~~2~~
es
meerleeoMe&veceslÙe melJejb ke=âlJee jeIeJekeâeÙe&ced~
R
s
hegvemlJeoevevecesJe ØeJes#Ùes melÙeb JeÛeesÓefveJeeÙe&ced~~3~~
ht
ig
efieefjOejØeYegheohe©eceOegkeâjb ØemLeeheÙe nvegcevleced~
R
cee JÙeJeOesenf peevekeâeR õ°gb ¢evegpeeveerenf ue<evleced~~4~~
ll
.A
Yeewceer- ns megjmes! Dehevee yengle yeÌ[e n" ÚesÌ[ oes, Dejs! yengle efveke=â<š yeesueves Jeeueer cegPes Keeves keâer yeele
s
keâjleer nw, Ùen n" keâe DevegyevOe ÚesÌ[ oes~ keâuÙeeCeer! legce meheeX keâer ceeB efJeKÙeele lees Deewj ceQ JeeÙegheg$e DeLee&le
ya
Deefive ntB~ efheâj legce cegPes kewâmes Kee mekeâleer nes? neÙe! legceceW Fme Øekeâej keâe DekeâuÙeeCe keäÙeeW Dee ieÙee? Dejs
N
va
kegâefšue DeeÛeej Jeeueer veeieceelee! metÙe& ceb[ue keâes Yeer «eme uesves Jeeues cegPes Keevee Ûeenleer nes~ Pet" JÙeJenej keâjves
Se
Jeeueer megjmes! yeesuees, keäÙee meeiej Úesšer-meer meerheer ceW mecee mekeâlee nw? meerleepeer kesâ oMe&ve keâjkesâ ßeerjece keâe keâeÙe&
keâjkesâ efheâj ceQ legcnejs cegKe ceW ØeJesMe keâj uetBiee, Ùen cesje DeefveJeeÙe& melÙe JeÛeve nw~ efieefjOej keâefJe kesâ ØeÇYeg ßeerjece
th
kesâ ÛejCe keâceue kesâ Yeücej cegPe nvegceeve keâes peeves oes~ meerleepeer kesâ oMe&veeW keâer FÛÚe keâjles ngS cegPe nvegceeve keâes
ee
Deveg%ee oes, JÙeJeOeeve cele [euees~

P
si
ieerle mebKÙee-6
T ul
ri
Sh
efJeefÛe$eŠ keâesÓefhe cee®lesÙeexieŠ~

efJemceehekeâŠ efmeæme*ddIeeveeb YeJeefve®heceØeÙeesieŠ~~
11
20
efvejeuecyeceeieË ieÛÚved efJeÙeoefhe megÂ{JÙeeÙeesieŠ~

ht
vees efyeYeself e ve ßeecÙeefle leecÙeefle Ùeeseif emegueYemebÙeesieŠ~~ 1~~

ig
vees ketâhÙeefle megjmeeÙew Jeerjmlevegles efMe°eÛeejced~

yr
op
heMÙeved ØeeCeme¿šb ve iueeÙeefle Yeerceb JÙeJenejced~~2~~

C
ÙeLee ÙeLee JeOe&Ùeles megjmee efJeke=âleefJeMeeueb Jeoveced~

©
leLee leLee leod efÉiegCeb levegles mJeJehegce&”uemeoveced~~3~~

MeleÙeespeves efJemle=les Jeoves met#ceŠ keâefhekegâueJeerjŠ~
megvojkeâeC[ 673
ØeefJeMÙeeielees nmeved efJeveerlees ieÛÚefle me”jOeerjŠ~~4~~

efieefjOejØeYegØeleeheb keâueÙeved ÙeemÙeefle meeiejheejced~
ueef*Id e<Ùeles jecekeâeÙee&LeË iees<heoefceJe ketâheejced~~5~~
Yeewceer- Deye keâefJe iee jns nQ-JeeÙegheg$e nvegceevepeer keâe keâesF& Ùen efJeefÛe$e ner keâewMeue nw pees efmeæ mecetneW
keâes Yeer efJeefmcele keâjves Jeeuee Deewj mebmeej keâe DeefÉleerÙe ØeÙeesie nw~ Dee§eÙe& nw Deeuecyevejefnle DeekeâeMe ceeie& ceW
d .
peeles ngS Yeer ßeernvegceeved ve [j jns nQ, ve Lekeâ jns nQ Deewj ve ner ogŠKeer nes jns nQ, keäÙeeWefkeâ Gvekeâe GÅece ÂÌ{ nw
ve
Deewj GveceW ÙeesefieÙeeW kesâ efueS ner megueYe efmeefæÙeeW keâe mebÙeesie nw~ Jeerj nvegceeve megjmee hej kegâefhele veneR nes jns nQ,
er
es
Gmekesâ meeceves efMe°eÛeej ner Øekeâš keâj jns nQ Dehevee ØeeCe mebkeâš™he megjmee keâe YeÙebkeâj JÙeJenej osKeles ngÙes
R
Yeer nvegceevepeer keâe n<e& #eerCe veneR nes jne nw~ megjmee efpeme efpeme Øekeâej mes Dehevee efJeke=âle Deewj efJeMeeue cegKe
s
hewâueeleer peeleer nw, nvegceevepeer Gmeer Gmeer Øekeâej mes Gmekeâer ogiegveer cee$ee ceW cebieue cebefoj mJe™he Dehevee Mejerj
ht
ig
yeÌ{e uesles nQ~ megjmee kesâ cegKe kesâ meew ÙeespeveheÙe&vle efJemleerCe& nes peeves hej ÂÌ{ Øeefle%e Jeevej kegâue ceW ßes‰
R
nvegceevepeer Gmekesâ cegKe ceW ØeJesMe keâjkesâ yeenj DeeÙes nBmeles ngS Deeies Ûeue heÌ[s~ efieefjOej keâefJe kesâ ØeYeg ßeerjece
ll
.A
keâe Øeleehe ùoÙe ceW OeejCe keâjkesâ nvegceevepeer meeiej heej peeÙeWies Deewj ØeYeg kesâ keâeÙe& kesâ efueS ner efJeMeeue meeiej
keâes ieesKegj kesâ meceeve ueeBIe peeÙeWies~
s
ya
ieerle mebKÙee-7
N
va
mJecegKeeefVe<›eâevleb nvegcevleb Øeefle megjmee-
Se
ieÛÚ ieÛÚ õgleb keâefhekegâueJeerj YeJevleg leJe ce”uee efoMeŠ~

th
MeerIeÇb Ùeeefn heÙeesefveefOeheejb Oe<e&Ùe heodYÙeeb efjhegØeekeâejced~

ee
heMÙe heMÙe ØeYeesŠ helveeR ØeJeerj ueYemJe lemÙeeŠ MegYee DeeefMe<eŠ~~1~~

P
si
De°efmeæÙees veveg veJeefveOeÙees Je=Celeeb lJeeb megKece”ueefJeOeÙees~

ul
j#e yeÇÿeÛeÙe&›eleb yeueJeerj YeJevleg legYÙeb megKeoe efveMeŠ~~2~~

T
ri
jeceÛevõkeâeÙee&efCe efveOeejÙe mebÙegies jeJeCeceefhe mebnejÙe~

Sh
ÙeÛÚ ÙeÛÚ cegob meodYÙees jCeOeerj YeJevleg leJe Yemcemeeod efÉ<eŠ~~3~~

11
jeIeJesCe cewefLeueeR meceeveÙe efieefjOejieerleb ùefo mecceeveÙe~

20
efMe#eÙemJe meJe&ueeskebâ ceneJeerj YeJevleg legYÙeb meejmee ÂMeŠ~~4~~

ht
ig
Yeewceer- Deheves cegKe mes efvekeâues ngS nvegceevepeer keâes mecyeesefOele keâjleer ngF& megjmee keânleer nw-ns keâefhekegâue kesâ
yr
op
Jeerj nvegceeve! legce MeerIeÇ peeDees, legcnejs efueS meYeer efoMeeSB cebieueceÙe neW~ legce meeiej kesâ heej MeerIeÇ peeDees Deewj Me$eg
C
jeJeCe kesâ Øeekeâej keâes ÛejCeeW mes kegâÛeue oes Deewj ns Øeke=â° Jeerj! ØeYeg ßeerjece keâer Oece&helveer meerleepeer kesâ oMe&ve keâjes,
©
Gvekeâe MegYe DeeMeerJee&o Øeehle keâjes~ megKe cebieue efJeOeeve keâjves Jeeueer Dee"eW efmeefæÙeeB Deewj veew efveefOeÙeeB legcneje
cebieue keâjW, legce Deheves yeÇÿeÛeÙe& keâer efvejvlej j#ee keâjles jnes~ ns jCeOeerj! ßeerjece kesâ keâeÙeeX keâe efve§eÙe keâjes Deewj
Gvekeâe mecheeove keâjes~ Ùegæ ceW ßeerjecepeer mes jeJeCe keâe JeOe keâjeDees Deewj mevleeW keâes ØemeVelee Øeoeve keâjes, legcnejs
Me$eg Yemcemeele nes peeÙeB~ legce meerleepeer keâes ßeerjeIeJe mes efceueeDees Deewj efieefjOej keâefJe kesâ ieerle keâe ùoÙe ceW mecceeve
keâjes, ns ceneJeerj! legce mechetCe& ueeskeâ keâes keâle&JÙe Deewj ßeerjece Yeefòeâ keâer efMe#ee oes, meYeer kesâ ves$e legcnejs efueS
Øescejme mes heefjhetCe& neW~
mevoYe&MueeskeâŠ
megjmeeb meceveg%eehÙe ieÛÚved efJeÙeefle JeevejŠ~
d .
ve
ÚeÙeeie=nerlemebJesieŠ efmebefnkeâeb Jeer#Ùe efJeefmceleŠ~~1~~
er
Yeewceer—Fme Øekeâej megjmee mes Dee%ee ueskeâj DeekeâeMe ceeie& mes peeles ngS efkeâmeer De%eele ÚeÙee mes Deheves Jesie keâes
es
«enCe keâj efueS peeves hej Jeevejßes‰ nvegceevepeer mecegõ ceW efmebefnkeâe keâes osKekeâj efJeefmcele nes ieÙes~
R
s
ieerle mebKÙee-8
ht
ig
mJeieleb nvetceeved-
R
efkebâ ceceÛÚeÙeeb efJeefveIveppeues efle‰efle ØeeefCe~
ll
.A
DeJeOÙeb veejerMejerjb efJeOes efkebâ keâjJeeefCe~~
s
ya
Keueb efvepeje°^õgnb leled ke=âles Jew ØeefCenefvce~
N
je°ôsJees je°êfJeIveb efJeceueOeerefJe&efvenefvce~~1~~
va
je°ûe#Ùees je°^j#eeÙew mJecesJe mecehÙe&~
Se
meoe mJeenekeâejcesJe keâjeslÙemetved ØelÙehÙe&~~2~~

th
ee
Fob je°êÙewJe veefn cece cev$ecesvecegoerÙe&~

P
mevleleb peeieefle& peieefle peÙesve peielmeceerÙe&~~3~~

si
ul
Jeefòeâ efieefjOejkeâefJejeceb je°^ce”ueveece~

T
lelees nlJee efmebenf keâeb megKeÙeeefce YeejleOeece~~4~~

ri
Sh
Yeewceer- nvegceevepeer Deheves ceve ceW keân jns nQ—ns yeÇÿeved! cesjer ÚeÙee keâes efJeefIvele keâjlee ngDee DeLee&led jeskeâlee
11
ngDee Ùen keâewve-mee ØeeCeer peue ceW efveJeeme keâj jne nw? Dejs! Ùen lees veejer nw~ veejer Mejerj DeJeOÙe neslee nw~ ns
20
efJeOeelee! Deye ceQ keäÙee keâ™B? keâesF& yeele veneR~ Deheves je°^ keâe õesn keâjves Jeeues efkeâmeer Yeer efuebie ceW efoKe jns Keue
ht
keâe Deye ceQ JeOe keâ™Biee keäÙeeWefkeâ DeelebkeâJeeoer keâe keâesF& efuebie-Oece&-peeefle-JeÙe veneR neslee~ ceQ jeceeefYeVe je°^ keâes
ig
Dehevee osJelee ceevelee ntB~ DeleŠ efJeceue yegefæ Jeeuee ceQ nvegceeve Deheves je°^ kesâ Fme efJeIve keâes DeYeer meceehle keâj os
yr
jne nBt~ je°^ keâer GVeefle keâes ue#Ùe ceeveves Jeeuee JÙeefòeâ je°^ keâer j#ee kesâ efueÙes Deheves keâes ner meceefhe&le keâjkesâ Deheves
op
ØeeCeeW keâes Yeer ØelÙehe&Ce keâjkesâ efvejvlej mJeenekeâej ner keâjlee nw~ ‘‘Ùen je°^ kesâ efueÙes nw, cesje veneR’’—Fmeer cev$e keâe
C
pehe keâjkesâ Deheves efJepeÙe mes peiele keâes ØesjCee oskeâj je°^Yeòeâ mebmeej ceW Denefve&Me peeielee jnlee nw~ efieefjOej keâefJe
©
Yeer Ùener keânles nQ efkeâ ßeerjece je°^ kesâ cebieue nQ~ FmeefueÙes Deepe ceQ efmebefnkeâe keâe JeOe keâjkesâ Fme Yeejle Oeece keâes
megKeer keâ™Biee~
megvojkeâeC[ 675
ieerle mebKÙee-9
meeiejheejb ielJee nvetceeved mJeieleced-
Denes efveMee ienvee hegjer ØeefJeMÙeleeb megKeb efveefJeMÙeleeb ›epesÙeceÅe õ°gb peevekeâerced~~
mebef#ehÙe mJe®heb Je=<eobMecee$ees YetlJee JeerÙe&ueefJe$esCe j#emeeb Ûe veemeeb uetlJee~
.
leveew ÛeC[heje›eâceŠ meceeefJeMÙeleeb yeueb efveefJeMÙeleeb ›epesÙeceÅe õ°gb peevekeâerced~~1~~
d
ve
nlJee cege°f keâÙee ueef¿veeR ØeÛeC[heeefheveeR ØeefJeMÙe Me$eghegjeR meJe&ØeeefCeleeefheveerced~
er
jeJeCemÙe cetOe&evf e heob ØeefoMÙeleeb meleer veg ÂMÙeleeb JeÇpesÙeceÅe õ°gb peevekeâerced~~2~~
es
R
jeIeJeefJeÙeesieefJeiveeb meerleeb meceeÕeemeÙes njved lemÙee ceveesJÙeLeeb j#eesJeveb veeMeÙes~
s
ht
DemegjefpeIeebmeÙee JeerÙe&Oeeje Je=MÙeleeb ve Keuees ce=MÙeleeb ›epesÙeceÅe õ°gb peevekeâerced~~3~~
ig
neseuf ekeâeefÙeleeb efJeOeeÙe Jewejf JeefOe&leeb hegjeR efieefjOejØeYees ØeoMÙe& letÙe&ÛeejÛeelegjerced~
R
ll
jeJeCeeled Kejeefjke=âhee meceeke=â<Ùeleeb ÙeMees efJeefkeäueMÙeleeb ›epesÙeceÅe õ°gb peevekeâerced~~4~~
.A
Yeewceer- mecegõ heej peekeâj nvegceevepeer Deheves ceve ceW keân jns nQ- Denes! Ùen DebOesjer jele, Deye ceQ uebkeâehegj ceW
s
ya
megKehetJe&keâ ØeJesMe keâ™B, megKe mes efveJesMe keâ™B Deewj peevekeâerpeer kesâ oMe&ve kesâ efueÙes Deeies yeÌ{ÒB~ Deheves efJeMeeue
N
mJe™he keâes mebef#ehle keâjkesâ Deewj cemekeâ kesâ meceeve Úesše Jeevej ™he OeejCe keâjkesâ Deheves heje›eâce ™he keQâÛeer mes
va
je#emeeW keâer veeefmekeâe keâeškeâj Deheves Mejerj ceW Ûeb[ heje›eâce keâe DeeJesMe keâ™B~ nukeâer cegkeäkeâe mes YeÙebkeâj heeefheveer
Se
uebefkeâveer keâes ceejkeâj mechetCe& ØeeefCeÙeeW keâes keâ° osves Jeeueer uebkeâehegjer ceW ØeJesMe keâ™B Deewj jeJeCe kesâ cemlekeâ hej ceQ
th
Dehevee ÛejCe jKetB Deewj meleer peevekeâerpeer kesâ oMe&ve keâ™B~ jeIeJepeer kesâ efJeÙeesie mes GefÉive meerleepeer keâes DeeÕeemeve otB
ee
Deewj Gvekeâer ceveesJÙeLee keâes otj keâjkesâ DeMeeskeâ Jeeefškeâe keâes lenme-venme keâj otB, DemegjeW keâes ceejves keâer FÛÚe mes
P
Deheves heje›eâce Oeeje keâer Je<ee& keâ™B~ Keue Øeke=âefle jeJeCe keâes #ecee ve keâ™B~ Me$eg Éeje heeefuele Fme uebkeâe keâes
si
nesefuekeâe kesâ meceeve Deefivemeele keâjkesâ efieefjOej keâefJe kesâ ØeYeg ßeerjece kesâ mece#e GvneR kesâ ieghleÛej Ûeelegjer keâe oMe&ve
T ul
keâjeTB~ jeJeCe hej mes YeieJeeve ßeerjece keâer ke=âhee nše uetB Deewj Gmekeâe ÙeMe cemeue [euetB~
ri
ieerle mebKÙee-10
Sh
11
nvegceeved ueef¿veeR Øeefle leÙee he=ÛÚŸeceeve:

20
Denb jecemÙe otlees nvetceeved Yees cee cee efJejceÙÙe keâeÙee&ved ceeced~~
ht
ØeYegcegefõkeâeb mJeJeoves j#eved efmevOegheejceeÙeeleŠ~

ig
jeceveeceyeerpeb efyeYeüeCees YeewceeR õ°gb ÙeeleŠ~~

yr
op
Denb yeÇÿeÛeÙe&hetlees nvetceeved Yees cee cee ØeMeceÙÙe keâeÙee&ved ceeced~~1~~

C
ÙeeJeVees heMÙeeefce cewefLeueeR leeJeled mveeefce ve Yeg_pes~

©
Devegpeeveerenf ve heLees efJeuecyeÙe JewveeefÙekebâ efn ØeÙeg_pes~~

Denb keäJeehÙehejeYetlees nvetceeved Yees cee cee efJeoceÙÙe keâeÙee&ved ceeced~~2~~
melÙeb JeefÛce efJeueeskeäÙe cewefLeueeR YetÙemlJeeb õ°e ns~

ke=âlekeâeÙeex ve efveJeeÙeexÓosJÙee heeoew les Øe°e ns~~
Denb keâeÙex heefjCetlees nvetceeved Yees cee cee efvejceÙÙe keâeÙee&ved ceeced~~3~~
cee yeOeeve cee efveye&Oeeve cee cee JÙeJeoOÙee ue¿s~
efieefjOejØeYegb efJe®æŸe YeJes YeefJeleemÙeLe efßelee keâue¿s~~
d .
ve
Dence_peveeØemetlees nvetceeved Yees cee cee efJeßeceÙÙe keâeÙee&ved ceeced~~4~~
er
Yeewceer- uebefkeâveer Éeje hetÚs peeves hej nvegceevepeer uebefkeâveer mes keânles nQ-uebefkeâveer! ceQ ßeerjece keâe otle nvegceeve
es
ntB, cegPes ØeYeg kesâ keâeÙe& mes cele jeskeâes~ Deheves cegKe ceW ØeYeg keâer cegefõkeâe ueskeâj ceQ meeiej heej DeeÙee~ jeceveece keâe yeerpe
R
s
OeejCe keâjles ngÙes ceQ meerleepeer kesâ oMe&veeW keâes efvekeâuee ntB~ ceQ yeÇÿeÛeÙe& mes heefJe$e nvegceeve ntB~ cegPes keâeÙe& mes Meevle cele
ht
keâjes~ peye lekeâ ceQ meerleepeer kesâ oMe&ve veneR keâj jne ntB leye lekeâ ve mveeve keâ™Biee Deewj ve ner Yeespeve~ Deehe Dee%ee
ig
R
oerefpeÙes, ceeie& ceW efJeuebye cele keâerefpeÙes~ uebefkeâveer! ceQ keâneR Yeer Deewj keâYeer Yeer ve oyeeÙee peeves Jeeuee nvegceeve ntB~ cegPes
ll
keâeÙe& mes otj cele keâjes~ ceQ melÙe yeesue jne ntB~ meerleepeer kesâ oMe&ve keâjkesâ efheâj Deehekesâ oMe&ve keâ™Biee~ Deehe cegPes jeskeWâ
.A
veneR~ ceQ keâeÙe& keâjkesâ Deehekesâ ÛejCe ÚgTBiee keäÙeeWefkeâ ceQ keâeÙe& kesâ efueÙes Øesefjle nvegceeve ntB~ Deehe cegPes keâeÙe& mes cele
s
ya
efJeuebefyele keâjW~ ns uebefkeâveer! cegPes yeeBOees cele~ cesjs meeLe n" cele keâjes~ efJeIve cele [eue keäÙeeWefkeâ ns uebefkeâveer!
N
efieefjOej keâefJe kesâ ØeYeg ßeerjece keâe efJejesOe keâjkesâ let yengle yeÌ[s keâuebkeâ ceW meve peeÙesieer~ ceQ Debpevee-heg$e nvegceeve ntB~
va
cegPes cesjs keâeÙe& mes cele efJeßeece keâjeDees~
Se
ieerle mebKÙee-11
th
ee
hegven&vegcelee leeef[lee ueef¿veer ßeerceneJeerjb Øeefle-

P
heeefn ceneJeerj heeefn heeefn heeefheheeheleŠ~

si
ul
$eeefn jCeOeerj $eeefn $eeefn leer›eleeheleŠ~~

T
ceneyeenes ue¿ehegjer megKesve ØeefJeMÙeleeced~

ri
Sh
jeJeCesve veerlee meerleeÓMeeskeâJeves ÂMÙeleeced~~

11
heeefn keâefheJeerj Me$egme¿škeâueeheleŠ~~1~~

20
DeJe%ee ke=âlee lJeoerÙee ceÙee lJeÙee #ecÙeleeced~

ht
cet{je#emeermJeYeeJelemlJeÙeeÓefYeMecÙeleeced ~~
ig
Ùeeefn peecyetveoMejerj heeheheMÛeÙeòeeheve:~~2~~

yr
op
veeJejeslmes vees efJejeslmes megKeb leele iecÙeleeced~

C
cewefLeueeR efJeueeskeäÙe hegveejeIeJe ØeCecÙeleeced~~

©
Ùeeefn Jeerj Ùeeefn heeefn ceve: heefjleehele:~~3~~

ue¿e heehehe¿e nesefuekeâeie>Ùes ØeoerÙeleeced~
megvojkeâeC[ 677
leeJekebâ megÙeMees efieefjOejsCe efieje ieerÙeleeced~~

heeefn efßelejIegJeerj heeefn YeevegleeheleŠ~~4~~
Yeewceer- efheâj nvegceevepeer kesâ Éeje cegkeäkesâ mes leeefÌ[le keâer ngF& uebefkeâveer nvegceevepeer kesâ Øeefle-ns ceneJeerj! heeheer
jeJeCe kesâ heehe mes cegPes yeÛee ueerefpeÙes-yeÛee ueerefpeÙes~ ns jCeOeerj! YeÙebkeâj leehe mes cesjer j#ee keâerefpeS~ ns ceneyeenes!
Deehe megKehetJe&keâ uebkeâe ceW ØeJesMe keâjW Deewj jeJeCe Éeje njer ngF& meerleepeer kesâ DeMeeskeâ Jeve ceW oMe&ve keâjW~ ns Jeerj
d .
Jeevej! Me$egDeeW kesâ mebkeâš mecetn mes cesjer j#ee keâerefpeS~ ceQves cetÌ{ je#emeer mJeYeeJe kesâ keâejCe Deehekeâe Deheceeve
ve
efkeâÙee~ Deehe cegPes #ecee keâjW Deewj Gme heehe keâe Meceve keâj oW~ ns mJeCe& Mejerj! Deehe heehe kesâ he§eeòeehe mes cesjer j#ee
er
es
keâjW~ ceQ Deehekeâe DeJejesOe veneR keâ™Bieer Deewj ve ner efJejesOe keâ™Bieer~ ns Jeerj! Deehe megKehetJe&keâ heOeejW~ meerleepeer kesâ
R
oMe&ve keâjkesâ meheâueleehetJe&keâ ueewškeâj efheâj jeIeJepeer keâes ØeCeece keâjW~ ns Jeerj! Deehe uebkeâehegjer heOeejW-heOeejW~
s
ceeveefmekeâ heefjleehe mes cesjer j#ee keâjW~ heehe kesâ keâerÛeÌ[ ceW meveer ngF& Ùen uebkeâeveiejer keâes nesueer keâer Deeie ceW os oerefpeS
ht
ig
DeLee&led uebkeâe peuee [eefueS Deewj Deehekeâe megÙeMe efieefjOej keâefJe Yeer Deheveer mebmke=âle Deewj Øeeke=âle JeeCeer ceW ieeles
R
jnW~ ns ßeerjIegJeerjpeer kesâ mesJekeâ nvegceevepeer! Deehe cegPe uebefkeâveer keâer Devegleehe mes j#ee keâj ueerefpeS, j#ee keâj
ll
.A
ueerefpeS~
s
ieerle mebKÙee-12
ya
nvetceeved ue¿ehegjeR ØeefJeMeved mJeieleced - N
va
jIegJeerj ce”ueeefve ce”ueb efoMevleg ces~
Se
jCeOeerj ce”ueeefve ce”ueb efoMevleg ces~~

th
ee
ue¿eb ØeÙeeefce YeewceeR õ°gkeâeceŠMeevleOeer:~

P
j#eŠhegjeR ØeheVeŠ heÙe&šeefce MeevleYeer:~~

si
ul
cegefveOeerjmecyeueeefve ce”ueb efoMevleg ces~~1~~

T
Øeefleme©ej#emeeb ceÙee megKeb ØeefJeMÙeles~

ri
Sh
JevÙekewâJe&vemheefleÙe&LewJe osJÙeefvJe<Ùeles~~
11
Oece&Oeerj meodyeueeefve ce”ueb efoMevleg ces~~2~~

20
ØeefleveeefjcegKeb Jeer#Ùe cewefLeueer efJeÛeerÙeles~

ht
megcevemleLeeefhe ces ve Oece&leesheÛeerÙeles~~

ig
yr
ceefleOeerjùodyeueeefve ce”ueb efoMevleg ces~~3~~

op
ueIeg™heYe=lee ceÙee heeefLe&Jeer ØeCebmÙeles~

C
©
keâefJe efieefjOejsCe jeceb ieeÙeleeefYejbmÙeles~~

ceneJeerj Jelmeueeefve ce”ueb efoMevleg ces~~4~~
Yeewceer- uebefkeâveer keâer Devegceefle heekeâj uebkeâehegjer ceW ØeJesMe keâjles ngS nvegceevepeer Deheves ceve ceW keân jns nQ-ns
jIegJeerj! Deehekeâer meYeer cebieue efJeYetefleÙeeB cegPes cebieue Øeoeve keâjW~ ns jCeOeerj! Deehekesâ meYeer cebieue GhekeâjCe cegPes
cebieue Øeoeve keâjW~ meerleepeer kesâ oMe&veeW keâer keâecevee keâjlee ngDee, Meevle yegefæ Jeeuee ceQ nvegceeve uebkeâe ceW ØeJesMe keâj
jne ntB Deewj je#emeeW keâer hegjer keâes Øeehle keâjkesâ efveYeeakeâ ceQ FOej-GOej meerleepeer keâes {tBÌ{lee ngDee heÙe&šve keâj jne ntB~
cegefveÙeeW Deewj OeerjeW kesâ heeLesÙe Deehekesâ GhekeâjCe cegPes cebieue Øeoeve keâjW~ Deepe ceQ je#emeeW kesâ ØelÙeskeâ YeJeve ceW ØeJesMe
keâj jne ntB~ pewmes JeveÛej Jeveew<eefOeÙeeW keâe DevJes<eCe keâjles nQ, Gmeer Øekeâej ceQ meerleepeer keâe DevJes<eCe keâj jne ntB~
d .
ve
Oece& ceW Oeerj jnves Jeeues ceneheg®<eeW kesâ ßes‰ yeue™he Deehekesâ GhekeâjCe cegPes cebieue Øeoeve keâjW~ Deepe ceQ ØelÙeskeâ
er
je#emeer veejer keâe cegKe osKe-osKekeâj meerleepeer keâes {tB{ jne ntB efheâj Yeer cesje heefJe$e ceve Oece& mes veneR ÛÙegle nes jne nw~
es
DeleŠ Oeerj yegefæ Jeeues ceneheg®<eeW kesâ neefo&keâ yeuemJe™he Deehekesâ GhekeâjCe cegPes cebieue Øeoeve keâjW~
R
ieerle mebKÙee-13
s
ht
ig
efJeYeer<eCeie=nb Øes#Ùe nvetceeved -
R
vetvecesleled megJew<CeJemÙe Oeece ÂMÙeles~
ll
.A
Fob heefjlemleguemeerle®oece ÂMÙeles~~
s
ya
Denes Jew<CeJeheleekeâe ÛelegjœeYeeefJeveer~
Yeiveheeheheefjheekeâe N
heefleleheeJeveer~~
va
Fob hegjleŠ heefJe$eOesvegOeece ÂMÙeles~
Se
Fob heefjlemleguemeerle®oece ÂMÙeles~~1~~

th
Sleled meceÙee uemeefle Ûee®heg<heJeeefškeâe~

P ee
Sleled hetJee&hÙehetJee& MegæJeeefjJeeefhekeâe~~

si
vewJesÅeeLeË keâoueerueleeoece ÂMÙeles~

T ul
Fob keâmÙeefÛeled megJew<CeJemÙe Oeece ÂMÙeles~~2~~

ri
Sh
Denes jeceeÙegOeueef#eleb ßeerjececeefvojced~

11
YeJeecYeeseOf ecevojb keâvekeâkeâueMemegvojced~

20
efßeleheefj›eâceeefJeYeeieb YeeiÙeOeece ÂMÙeles~

ht

ig
je$eeJeefhe keâesefšYeemkeâjkeâjØekeâeMekeâced~
yr
op
j#eŠhegjs keäJesÂkeäleerLeË lecemleesceveeMekeâced~~

C
efieefjOejmÙe keâeJÙekeâueekeâerelf e&Oeece ÂMÙeles~

©

Yeewceer- efJeYeer<eCe keâe Iej osKekeâj nvegceevepeer keânles nQ-efveef§ele ner Ùen efkeâmeer Jew<CeJe keâe Iej nw keäÙeeWefkeâ
megvojkeâeC[ 679
Fmekesâ ÛeejeW Deesj leguemeerJe=#e kesâ ieceues efoKe jns nQ~ Denes! ÛeejeW Deesj heânjleer ngF& Ùen Jew<CeJe heleekeâe pees heeheeW kesâ
heefjheekeâ keâes ve° keâjves Jeeueer SJeb heeflelepeveeW keâes heefJe$e yeveeves Jeeueer nw, Fmeer Jew<CeJe YeJeve kesâ Deeies Skeâ
ieewMeeuee Yeer efoKe jner nw~ uebkeâe ceW meJe&$e ieewSB ceejer peeleer nQ, ueielee nw kesâJeue Fmeer Iej ceW ieewJeW heeueer peeleer nQ~ Fme
YeJeve kesâ efvekeâš ner megvoj hegâueJeejer megMeesefYele nes jner nw Deewj Gmeer kesâ hetJe& efoMee ceW Megæ megvoj peue Jeeueer
yeeJeueer Yeer nw~ YeieJeeve kesâ vewJesÅe kesâ efueS ÙeneB kesâues kesâ megvoj Je=#e keâe PegC[ efoKe jne nw, efveef§ele ner Ùen efkeâmeer
.
Jew<CeJe keâe Iej nw~ Denes! YeieJeeve jece kesâ Oeveg<eyeeCe mes efÛeefvnle ßeerjece ceefvoj Yeer efoKeeF& heÌ[ jne nw pees
d
ve
YeJemeeiej kesâ cevojeÛeue kesâ meceeve nw Deewj Fmekesâ keâueMe Yeer mJeCe&ceÙe nQ~ FmeceW ÛeejeW Deesj heefj›eâcee keâe ceeie&
er
yevee ngDee nw Deewj Ùen ßeerjece YeòeâeW kesâ YeeiÙe keâe Oeece nw~ Denes! jeef$e ceW Yeer Ùen ßeerjece ceefvoj keâjesÌ[eW metÙeeX keâer
es
YeeBefle ØekeâeMe keâj jne nw~ Yeuee je#emeeW kesâ hegj ceW Yeer Fme Øekeâej DevOekeâej veeMekeâ leerLe& keâneB mes Dee ieÙee? Ùen
R
lees efieefjOej keâefJe keâer keâeJÙekeâuee kesâ leerLe& keâe Oeece nw~
s
ht
ieerle mebKÙee-14
ig
R
efJeefveõefJeYeer<eCeeõeceveeceesÛÛeejCeb ßeglJee nvetceeved efveef§evJeved -
ll
.A
mebmleJeb keâjescÙevesve Yeefòeâcelee ßeercelee, efJeielemeJe&eJf eOeoes<ees Yeeefle ces efJeYeer<eCeŠ~~
s
SleodOeeefcve jeceÛevõØeefle‰e efJejepeles, SlevcegKes jeceveecemegevf e‰e efJejepeles~
ya
N
vetveb efJeMegævs e YeeJÙeb efJeOesÓvesve Üercelee, mekeâuekeâuÙeeCekeâesMees Yeeefle ces efJeYeer<eCeŠ~~1~~
va
Sleod Éejs jcYeceeCee Yeeefvle Jew OesveJeŠ, Sleb heefjleŠ heefJe$eÙeefvle ceKejsCeJeŠ~
Se
jeceYeòesâve YeeJÙeb leoevesve Oeercelee, efJeefnleefJe<Cegpevelees<ees Yeeefle ces efJeYeer<eCeŠ~~2~~

th
keâeÙe&neefveve& YeefJelee keâoeefhe meeOegleŠ, heehecueeefveve& YeefJelee keâoehÙemeeOegleŠ~

ee
MegæmeeOegvewJe YeeJÙeb Yees Devesve ßeercelee, vÙemlemevceeie&Mees<ees Yeeefle ces efJeYeer<eCeŠ~~3~~

P
si
heefjÛeÙeb efJeOeeÙe meeOeÙeeefce keâeÙeË njsŠ, mebmleJeb efJeOeeÙe JeeOeÙeeefce yeeOekeâeved njsŠ~
ul
efieefjOejØeYegmesJekesâve YeeJÙeb heeheYeercelee, JÙemleceoceevehees<ees Yeeefle ces efJeYeer<eCeŠ~~4~~

T
ri
Yeewceer- peies ngS efJeYeer<eCe kesâ cegKe mes ßeerjece veeceesÛÛeejCe megvekeâj efve§eÙe keâjles ngS nvegceevepeer keân jns
Sh
nQ—Fme Yeefòeâceeve JÙeefòeâ kesâ DeeOeej hej ceQ heefjÛeÙe keâj hee jne ntB efkeâ meye Øekeâej kesâ oes<eeW mes jefnle Ùen JÙeefòeâ
11
cegPes efJeYeer<eCe ner Øeleerle nes jne nw keäÙeeWefkeâ Fme Yeõ kesâ Oeece ceW ßeerjecepeer keâer Øeefle‰e megMeesefYele nw, Fmekesâ cegKe ceW
20
ßeerjece veece keâer efve‰e efJejepe jner nw~ efveef§ele ner Fme ueppeeMeerue JÙeefòeâ keâes heefJe$e ner nesvee ÛeeefnS, Ùen lees
ht
mechetCe& keâuÙeeCeeW keâe keâesMe efJeYeer<eCe ner ueie jne nw~ Fme JÙeefòeâ kesâ Éej hej ieeÙeW jbYee jner nQ Deewj Ùe%eerÙe yeÇeÿeCeeW
ig
keâer ÛejCejsCeg Fmes ÛeejeW Deesj mes heefJe$e keâj jner nQ~ efveef§ele ner Ùen yegefæceeve JÙeefòeâ keâesF& jeceYeòeâ ner nesvee ÛeeefnS~
yr
op
cegPes lees Ùen Jew<CeJepeveeW keâes mevleg° keâjves Jeeuee efJeYeer<eCe ner Øeleerle nes jne nw~ meeOeg mes keâYeer keâeÙe& keâer neefve veneR
C
nesleer~ DemeeOeg mes keâYeer heehe keâe veeMe veneR neslee~ Ùen ßeerceeved keâesF& ve keâesF& Megæ meeOeg nw~ Jemleglemleg Ùen mevceeie&
©
kesâ Mees<eCe mes jefnle efJeYeer<eCe ner Øeleerle neslee nw~ ceQ Fmemes heefjÛeÙe keâjkesâ YeieJeeve keâe keâeÙe& efmeæ keâj ottB Deewj
Fvemes Devlejbielee mLeeefhele keâjkesâ ØeYeg kesâ yeeOekeâeW keâe Yeer JeOe keâ™B~ Ùen keâesF& ve keâesF& efieefjOej keâefJe kesâ mJeeceer
ßeerjece keâe mesJekeâ nw, cegPes lees ceeve, ceojefnle mevleeW keâe hees<ekeâ efJeYeer<eCe ner Øeleerle neslee nw~
ieerle mebKÙee-15
nvetceeved Dee£Ùeved efJeYeer<eCeb efJeØe™heŠ-
ëe=Ceg ëe=Ceg cece JejJeÛees ceneMeÙe~
efveõeb penppeneefme ve leuheb ceueercemeeMeÙeceslevceeßeÙe~~1~~
.
Yeeefle efJeYeeleb ceueÙepeJeeleb jefJemetlesÓYÙegefoles lJeb Mes<es~
d
ve
lÙepe kegâC"eb otejf leJewkegâC"eb efkebâ ceefÙe efle‰efle ùefo mebMes<es~~2~~
er
efkebâ efJepe=cYemes vewJeejYemes jeceYepeveceÙeer heefLekeâogjeMeÙe~
es
R
efJeme=pe ceesnceceleekegâJeemeveeb Øe#eeueÙe Jeoveb kegâefšueeMeÙe~~3~~
s
Gefòe‰eÙe& leuheceefOeefle‰efme meefvle‰mJe ve peieefle ogjelceved~
ht
ig
jeceveece jefmekeâes YeJe je#eme Yepe censMeceefnleb Ûe cenelceved~~4~~
R
ll
õgleceeÙeeefn meKes cece hegjleŠ hegveŠ hegveŠ meØesce yeesOeÙes~
.A
efieefjOejØeYegmegkeâerelf e&megjveÅeeb mveeheb mveeheb efÛeob MeesOeÙes~~5~~
s
ya
Yeewceer- yeÇeÿeCe™he OeejCe keâjkesâ efJeYeer<eCe keâe Dee£eve keâjles ngS ßeernvegceeve-ns ceneMeÙe! cesjer Ùen ßes‰
N
JeeCeer megefveÙes~ legce efveõe ÚesÌ[les ngS Yeer Dehevee heuebie veneR ÚesÌ[ jns nes, Fme ceefueve efJeÛeej keâe DeeßeÙe cele keâjes~
va
Dejs ceneMeÙe! ceueÙe JeeÙeg mes Ùegòeâ Ùen ØeYeele megMeesefYele nes jne nw~ De®CeesoÙe nesves keâer lewÙeejer nw hej Deye Yeer legce
Se
mees jns nes? YeieJeeve keâes otj keâjves Jeeueer Fme efveõe, kegâC"e keâes ÚesÌ[es~ cesjs GheefmLele jnles ngS Yeer legce mebMeÙe keäÙeeW
th
keâj jns nes? Dejs mebmeej heLe kesâ jener! ogyeexOe efJeÛeej Jeeues heefLekeâ keäÙeeW pecegne jns nes? ßeerjece Yepeve keâe DeejcYe
ee
keäÙeeW veneR keâj jns nes? Dejs kegâefšue DeeMeÙe Jeeues efveõeueg! ceesn, cecelee, kegâJeemevee keâes ÚesÌ[eW Deewj cegKe Oees uees~ ns
P
DeeÙe&! G"es~ DeYeer Yeer efyemlej hej heÌ[s nes~ Dejs og° yegefæ Jeeues! mebmeej hej Yejesmee cele keâjes~ Dejs je#eme! jece
si
veece kesâ jefmekeâ yeve peeDees, ns cenelceve! efMeJepeer kesâ Yeer hetefpele ßeerjece keâe hetpeve keâjes~ ns efce$e! efyemlej ÚesÌ[keâj
T ul
cesjs heeme MeerIeÇ DeeDees, ceQ legcnW ØescehetJe&keâ yeguee jne ntB~ efieefjOej keâefJe kesâ mJeeceer ßeerjece keâer keâerefle& iebiee ceW
ri
venuee-venuee keâj legcnejs efÛeòeòJe keâes ceQ Megæ keâjvee Ûeenlee ntB~
Sh
efJeMes<e- Ùen ieerle 16 cee$ee ef$eleeue ceW yeæ nw Fmes peesefieÙee, yewjeieer Deewj ueefuele jeie ceW ieeÙee pee mekeâlee
11
nw~
20
ieerle mebKÙee-16
ht
ig
efJeYeer<eCeŠ meceeielÙe nvegcevleb-

yr
op
kegâle DeeÙeeefme keâesÓefme efkeâue ces Jeo~

C
ueef*Id elJee meeiejb hejhegjeR je$eew keâLeceeÙeeleŠ megKeÜo~~1~~

©
yeÇÿeÛeÙe&Yetef<eleueueeškeâŠ keâvekeâkeâheesueŠ keâvekeâMejerjŠ~

MegYeüceKeesheJeerleceefC[leJeeceebMees ÙeesefieJejes ÙeefceOeerjŠ~~2~~
megvojkeâeC[ 681
heeohe©eheeogkeâemegØeme=cej ieeflenleJe=efpevees cenevegYeeJeŠ~

cevÙes yeÇÿeÛeÙe&ecf eJe cetleË ceeceefYeÙeelees ce=omg JeYeeJeŠ~~3~~
ÛevovekeâceueheešueermegjefYeefvenleogie&vOees Â{evegyevOeŠ~
cevÙes ÂiieesÛejesÓYÙeghesleŠ mesJekeâmesJÙeYeeJemecyevOeŠ~~4~~
efkebâ Jee hejeshekeâejefvejle Fn meceeÙeeefle jIegvevoveoemeŠ~
d .
efkebâ Jee celmeewYÙeeiÙeefJeJeOe&ve efOeÙeeÓefYepeelees jceeefveJeemeŠ~~5~~
ve
er
melÙeb yeÇet nf kegâleesÓefme keâesÓefme ieesheeÙe ve efkebâefÛeled keâ®CeeefmevOees~
es
efieefjOejÛeelekeâvetlevepeueOej jece™heYetmegjpeveyevOees~~6~~
R
s
Yeewceer- efJeYeer<eCepeer nvegceeve peer mes keânles nQ- ns Yeõ! Deehe keâneB mes Dee jns nQ? keâewve nQ? Ùen cegPes yeleeÙeW~
ht
Fme meeiej keâes ueeBIekeâj Deehe Me$eg keâer hegjer ceW kewâmes DeeÙes? ns megKeo %eeve! Deehe cegPes yeleeÙeW~ Deehekeâe cemlekeâ
ig
R
yeÇÿeÛeÙe& mes megMeesefYele nw~ Deehekeâe keâheesue yengle megvoj Deewj Mejerj mJeCe& kesâ meceeve nw Deewj Deehekeâe yeeÙeeB mkeâvOe
ll
Õesle Ùe%eesheJeerle mes megMeesefYele nw~ Deehe ßes‰-Ùeesieer, mebÙeceer Deewj Oeerj Øeleerle nesles nQ~ Deehe Deheves ÛejCekeâceue keâer
.A
keâesceue heeogkeâe keâer megvoj ieefle mes heehe keâes ve° keâj jns nQ~ cegPes ueielee nw efkeâ yeÇÿeÛeÙe& ner Mejerj OeejCe keâjkesâ
s
ya
Deehe keâesceue mJeYeeJe mecheVe neskeâj ner cesjs heeme DeeÙes nQ~ Deehe Ûevove keâceue Deewj iegueeye keâer megievOe mes ÙeneB
N
keâer ogie&vOe keâes efceše jns nQ~ Deehekeâe DevegyevOe ner ÂÌ{ nw~ ceQ Ssmee ceevelee ntB efkeâ mesJekeâ-mesJÙeYeeJe mecyevOe ner
va
ves$eeW keâe efJe<eÙe yeve ieÙee nw~ keäÙee hejeshekeâej ceW ueies ngÙes Deehe keâesF& ßeerjece kesâ oeme ner ÙeneB DeeÙes nQ? DeLeJee cesje
Se
meewYeeiÙe yeÌ{eves keâer FÛÚe mes mee#eeled YeieJeeve jece ner GheefmLele nes ieÙes nQ? ns efieefjOej keâefJe ¤he Ûeelekeâ kesâ
veJeerve cesIe! ns ßeerjece ¤he meppeveeW kesâ yevOeg yeÇeÿeCe ßes‰! Deehe melÙe yeesefueÙes~ keâneB mes Dee jns nQ? keâewve nQ? ns
th
keâ®Cee efmevOees! cegPemes kegâÚ cele efÚheeFÙes~

P ee
ieerle mebKÙee-17
si
ul
%eeleheefjÛeÙees efJeYeer<eCeŠ nvetcevleb Øeefle-

T
Jeo Jeo heJevekegâceej ns jeceŠ keâoe ke=âheeb keâlee&~~

ri
Sh
keâoe YeevegkegâueveeLees efvelejeceveeLeced~

11
ceeb efJeOeelee YeeiÙenerveb meyeueb meveeLeced~~

20
Jeo Jeo hejceesoej ns jecees oÙeeb keâoe keâlee&~~1~~

ht
keâoe jecees oMe&efÙelee JeoveejefJevoced~

ig
keâoe ceeb Øen<e&efÙelee ùlemeewKÙekeâvoced~~

yr
op
Jeo Jeo Yepevewkeâmeej ns jeceŠ keâoe YeJeb Yelee&~~2~~

C
keâoe MejCeceeÙeeleb ceecevevÙeheeueŠ~

©
$eeleeYeerceYeJeefmevOeesŠ keâewmeuÙeeueeueŠ~~
Jeo Jeo keâ®Ceeketâheej ns jecees YeÙeb keâoe nlee&~~3~~
lJeb leg Jeseflme jeIeJemÙe mejueb mJeYeeJeced~

efJeefOenefjnjeCeeb ogjeheb ØeYeeJeced~~
Jeo Jeo efieefjOejeOeej ns jeceŠ keâoeÓkebâ mebnlee&~~4~~
Yeewceer- heefjÛeÙe peeveves kesâ he§eeled efJeYeer<eCe nvegceevepeer mes keânles nQ~ ns heJevekegâceej! yeesefueÙes- yeesefueÙes~
ßeerjece cesjs Thej keâye ke=âhee keâjWies? metÙe&kegâue kesâ veeLe YeieJeeve jece cegPe DeveeLe YeeiÙenerve keâes keâye meceLe& Deewj
d .
meveeLe yeveeÙeWies? ns hejceesoej! yeleeFÙes, yeleeFÙes! ßeerjece keâye cegPe hej oÙee keâjWies? ns nvegceevepeer! ßeerjece cegPes
ve
Dehevee cegKekeâceue keâye efoKeeÙeWies? cegPe megKenerve keâes keâye ØemeVe keâjWies~ ns Yepevemeej meJe&mJe nvegceevepeer! Deehe
er
es
yeleeÙeW efkeâ ßeerjece cesje keâye keâuÙeeCe keâjWies? ns keâ®Cee kesâ meeiej nvegceevepeer! yeleeÙeW efkeâ MejCe ceW DeeÙes ngÙes cegPe
R
efJeYeer<eCe keâes DevevÙeeW kesâ heeuekeâ keâewmeuÙeevevove ßeerjece YeJemeeiej mes keâye heej keâjWies Deewj cesje YeÙe keâye otj
s
keâjWies? Deehe lees ßeerjece keâe mejue-mJeYeeJe Deewj yeÇÿee, efJe<Ceg, efMeJepeer kesâ efueÙes Yeer ogue&Ye ØeYeeJe keâes peeveles nQ~
ht
ns efieefjOej keâefJe kesâ DeeOeej nvegceevepeer! Deehe yeleeÙeW efkeâ ßeerjece cesjs og:Ke keâe mebnej keâye keâjWies?
ig
R
ieerle mebKÙee-18
ll
.A
nvetceeved efJeYeer<eCeb Øeefle-
s
ya
›epe MejCeb jIegveeLeb ns cee MeesÛe efJeYeer<eCe~
N
›epe MejCeb oerveeveeLeb ns cee ueesÛe efJeYeer<eCe~~1~~
va
lÙepe ceceleeceoceesnb ns efvepeevevoJÙeheesnced~
Se
›epe MejCeb ueeskeâveeLeb ns ceeÓvegMeesÛe efJeYeer<eCe~~2~~

th
ee
ØeCelekeâuhecevoejb ns YeJeefJeheodefJeoejced~
P
›epe MejCeb ve=heveeLeb ns cee efJeueesÛe efJeYeer<eCe~~3~~

si
ul
keâjleueOe=leMejÛeeheb ns nlemesJekeâleeheced~
T
›epe MejCeb peieVeeLeb ns cee efveMeesÛe efJeYeer<eCe~~4~~

ri
Sh
efieefjOejùoÙeefJenejb ns efJeieefueleYeJeYeejced~
11
›epe MejCeb meerleeveeLeb ns ceeÓJeMeesÛe efJeYeer<eCe~~5~~

20
Yeewceer- Deye nvegceevepeer efJeYeer<eCe kesâ Øeefle keânles nQ-ns efJeYeer<eCe! jIegveeLepeer keâer MejCe ceW peeDees Deewj
ht
efÛevlee cele keâjes~ Deye legce oerveeveeLe kesâ MejCe ceW peeDees, JÙeLe& kesâ iegCe-oes<eeW keâer DeeueesÛevee cele keâjes~ ns
ig
yr
efJeYeer<eCe! Deheves Deevevo keâes ve° keâjves Jeeues cecelee-ceo-ceesn keâes ÚesÌ[es, ueeskeâveeLe YeieJeeve keâer MejCe ceW
op
peeDees, he§eeòeehe cele keâjes~ ns efJeYeer<eCe! ØeCeleeW kesâ efueÙes keâuheJe=#e mJe¤he mebmeej keâer efJeheefòe ve° keâjves Jeeues
C
jepeeDeeW kesâ Yeer jepee ßeerjece keâer MejCe ceW peeDees, JÙeLe& keâe efJeÛeej cele keâjes~ neLe ceW Oeveg<e-yeeCe efueÙes ngÙes
©
mesJekeâeW keâe keâ° otj keâjves Jeeues peieVeeLe keâer MejCe ceW peeDees~ ns efJeYeer<eCe! efvejLe&keâ Meeskeâ cele keâjes~ ns
efJeYeer<eCe! efieefjOej keâefJe kesâ ùoÙe ceW efJenej keâjves Jeeues YeJeYeÙeYeej keâes otj keâjves Jeeues meerleeveeLe ßeerjece keâer
MejCe ceW peeDees~ DeJecetuÙeve keâjves Jeeuee Meeskeâ cele keâjes~
megvojkeâeC[ 683
mevoYe&MueeskeâŠ
efJeYeer<eCeb meceeYee<Ùe ieleesÓMeeskeâJeveb keâefheŠ~
ooMe& cewefLeueeR Megkeäuehe#e FvogØeYeeefceJe~~1~~
Yeewceer- efJeYeer<eCe keâes DeeÕeemeve oskeâj nvegceevepeer DeMeeskeâ Jeeefškeâe ieÙes Deewj JeneB meerleepeer keâes Megkeäue he#e
kesâ Øeefleheoe keâer ÛebõØeYee keâer YeeBefle osKee~
d .
ve
ieerle mebKÙee-19
er
es
R
Â°e meerleeÓMeeskeâJeves efJeÙeesieefJeie>e cenekeâefhevee~~
s
ht
ØeefleheÛÛevõuesKesJe MeesYeeefJenervee~
ig
R
heefjjef#elee je#emeerefYeŠ megoervee~~
ll
.A
Â°e meerleeÓMeeskeâefJeefheves efJejnueie>e cenekeâefhevee~~1~~
s
jeng«emleefJeOet jesefnCeerJe efJekeâuee~
ya
keâvekeâMeueekesâJe N
JeefÖke=âleMekeâuee~~
va
Â°e meerleeÓMeeskeâonves efJeieleesheIvee cenekeâefhevee~~2~~
Se
MetveerefYeŠ meceeJe=lee ce=ieerJe ce=ieerÂMeer~

th
MeeefueveerJe efJevee Meg<ÙevleerJe ke=â<eer~~

P ee
Â°e meerleeÓMeeskeâienves efJeheefòeceivee cenekeâefhevee~~3~~

si
GheJeemeke=â<ee Jesheceevee ogye&uee”er~

T ul
KeueveerÛeÂMee Jeer#ÙeceeCee efveye&uee”er~~

ri
Sh
Â°e meerleeÓMeeskeâJenves efJeYeJeYeivee cenekeâefhevee~~4~~

11
efJeveeLesJe veeLeb cegngceg&ngefJe&keâe*d#evleer~

20
efieefjOejØeYegb efJeÕeeefJeÕeb efJeJee_Úvleer~~

ht
Â°e meerleeÓMeeskeâle®Oeves vew$e+leefveIvee cenekeâefhevee~~5~~

ig
yr
Yeewceer- keâefJe mJeÙeb ieeles nQ- DeMeeskeâ Jeve ceW cenekeâefhe nvegceevepeer ves meerleepeer keâes efJeÙeesie mes GefÉive osKee~
op
C
ÙeneB Yeer Øeefleheoe keâer ÛebõuesKee keâer YeeBefle MeesYee mes efJenerve, je#eefmeÙeeW mes heefjjef#ele, DelÙeble oerve, efJeÙeesie ceW ueerve
©
meerleepeer keâes nvegceeve peer ves osKee~ jeng mes «emle Ûebõcee Jeeueer jesefnCeer kesâ meceeve efJekeâue Deewj Deefive Éeje peueekeâj
šgkeâÌ[s ceW efJeYeòeâ keâer ieÙeer, mJeCe& keâer meueeF& keâer YeeBefle, meerleepeer keâes nvegceevepeer ves Jeve ceW DeeOeejjefnle uelee keâer
YeeBefle osKee~ kegâefòeÙeeW mes efIejer ngÙeer ce=ieer keâer YeeBefle SJeb peue kesâ efyevee metKe jner Oeeve keâer Kesleer keâer YeeBefle ce=ieveÙeveer
meerleepeer keâes nvegceevepeer ves DeMeeskeâ Jeve ceW efJeheefòe ceive osKee~ GheJeeme mes ogye&ue keâeBheleer ngÙeer, efJeåJeue DebieeW
Jeeueer, veerÛe jeJeCe keâer Keue Âef° mes osKeer pee jner, efveye&ue Mejerje meerleepeer keâes nvegceevepeer ves DeMeeskeâ Jeve ceW efJeYeJe
mes jefnle osKee~ DeveeLe keâer YeeBefle Deheves veeLe ßeerjece keâer yeej-yeej FÛÚe keâjleer ngÙeer Deewj Oevenerve ngÙeer-meer
Deheves efJeefMe° Oeve efieefjOej keâefJe kesâ mJeeceer ßeerjece keâer Dehes#ee keâjleer ngÙeer meerleepeer keâes nvegceevepeer ves DeMeeskeâ
Jeve ceW je#emeeW mes hejeOeerve osKee~
d .
ieerle mebKÙee-20
ve
er
nvegceeved efßeÙeb Jeer#Ùe ØesÙeeÙe~~
es
DeOÙeMeeskeâJeveb Jeje”eR heefleefJeÙeesieke=âMeeb ke=âMee”erced~
R
cejCeke=âleefve§eÙeeb heMÙeved leeb Ûe MevewefjÙeeÙe~~1~~
s
ht
SkeâJesCeerOejeb oerveeb SkeâhelveeR heefleefJenerveeced~
ig
R
Skeâueeb Øe®jeso Â°dJee keâefheOe&=efleb efJeneÙe~~2~~
ll
.A
je#emeerefYeŠ j#ÙeceeCeeb ›etâjÂefiYeŠ Jeer#ÙeceeCeeced~
s
Jeer#Ùe Je#eesÓlegoòegoleeR OewÙe&efceJe heefjneÙe~~3~~
ya
jece jece meoe pehevleeR ne nleemceerlLeb uehevleerced~
N
va
cegngOee&leejb MehevleeR hešwceg&Keb efheOeeÙe~~4~~
Se
MeeskeâmeeiejceOÙeceiveeb keâefjJeOetefceJe he¿ueiveeced~

th
heesleefceJe meceghewlÙe efieefjOejkeâefhepe&ieew megKeeÙe~~5~~

ee
Yeewceer- nvegceevepeer meerleepeer keâes osKekeâj Gvekesâ efvekeâš ieÙes~ DeMeeskeâ Jeve ceW ßes‰ DebieeW Jeeueer Deewj heefle kesâ
P
si
efJeÙeesie mes ogye&ue DebieeW Jeeueer meerleepeer keâes cejves kesâ efueÙes efve§eÙe keâer ngÙeer osKekeâj Oeerjs-Oeerjs Gvekesâ efvekeâš ieÙes~
ul
petÌ[s keâes pešepetš yeveekeâj Skeâ Ûeesšer yeeBOeer ngÙeer Skeâcee$e helveer›elee, oerve ßeermeerleepeer keâes Dekesâueer osKekeâj OewÙe&
T
ÚesÌ[keâj nvegceevepeer hetâš-hetâškeâj jesves ueies~ je#eefmeÙeeW Éeje megjef#ele nesleer ngÙeer, ›etâj-Âef°ÙeeW Éeje osKeer peeleer
ri
Sh
ngÙeer, OewÙe& ÚesÌ[keâj, yeej-yeej Úeleer heeršleer ngÙeer, jece-jece meoe Fme Øekeâej pehe keâjleer ngÙeer, ‘Dejs ceQ ceej [eueer
11
ieÙeer’ Fme Øekeâej efJeueehe keâjleer ngÙeer keâheÌ[s mes cegKe {Bkeâkeâj efJeOeelee keâes yeej-yeej keâesmeleer ngÙeer meerleepeer keâes
20
osKekeâj nvegceevepeer jesves ueies~ keâerÛeÌ[ ceW heBâmeer ngÙeer nefLeveer keâer YeeBefle, Meeskeâ meeiej kesâ yeerÛe [tyeleer ngÙeer meerleepeer
kesâ heeme peue-penepe keâer YeeBefle hengBÛekeâj efieefjOej keâefJe kesâ mJeeceer nvegceevepeer meerleepeer kesâ megKe kesâ efueÙes Fme
ht
ig
Øekeâej iee heÌ[s~

yr

op
C
ieerle mebKÙee-21
©
ceelejnb jIegveeÙekeâotleŠ~
nvegceeVeecees JeeÙegme¿uheeled legYÙeb cee$esÓ_peveÙee metleŠ~~1~~
megvojkeâeC[ 685
pÙes‰es oMejLejepekegâceejes jecees veeceYegJeveefJeKÙeeleŠ~

lÙekeälJee YeJeveb efhele=evf eosMeleŠ men meerleÙee efJeefheveceeÙeeleŠ~~2~~
men ue#ceCees oC[kesâÓJeeòeeb meerleejeceew peveeefYejeceew~
MeleMelejleerkeâvohe&ohe&nj™heew njùuueefueleueueeceew~~3~~
YeewceercenjVeerÛejeJeCees nscenefjCeceefYejeces Ùeeles~
d .
ve
jIegveeLeesÓefce$eÙeved efce$epeb meeef#eefCe ceefÙe efkeâue cee®leleeles~~4~~
er
lJeeb ce=ieÙeVenceskeâ DeeieleŠ lelØesef<ele: heÙeesefveefOeheejs~
es
De$eeõe#eb lJeeb megÙeesieleŠ meerovleeR veveg efJejnsÓheejs~~5~~
R
s
Meeskebâ efJeme=pe ie=neCe cegeõf keâeb ceefÙe efJeÕeefmeefn peveefve cece meerles~
ht
ig
DeefÛejeõ#eefme efvenlejeJeCeb ßeerjIegJeerjb efieefjOejieerles~~6~~
R
Yeewceer- ns ceeB! ceQ jIegveeÙekeâ ßeerjece keâe otle ntB~ cesje veece nvegceeve nw~ Deehekesâ efueÙes ner JeeÙeg kesâ
ll
.A
mebkeâuhe mes ceelee Debpevee ves cegPes pevce efoÙee nw~ cenejepe oMejLe kesâ pÙes‰ jepekegâceej pees efkeâ jeceveece mes
s
YegJeve ceW Øeefmeæ nQ, efheleeßeer keâer Dee%ee mes jepÙe ÚesÌ[keâj Jeve ceW DeeÙes~ Jes ueeskeâeW keâes Deevevo osves Jeeues,
ya
Deheves meeQoÙe& mes keâjesÌ[eW jefle-keâeceosJeeW keâe Denbkeâej otj keâjves Jeeues, efMeJepeer kesâ ùoÙe kesâ megvojjlve™he
N
va
ßeermeerleejecepeer ue#ceCepeer kesâ meeLe oC[keâ Jeve ceW efveJeeme efkeâÙes~ mJeCe& ce=ie kesâ heerÚs-heerÚs ßeerjece kesâ Ûeues
Se
peeves hej veerÛe jeJeCe ves meerleepeer keâe njCe keâj efueÙee Deewj JeeÙegheg$e cegPe nvegceeve keâes mee#eer yeveekeâj
jIegveeLepeer ves metÙe&heg$e meg«eerJe keâes Dehevee efce$e yeveeÙee~ ßeerjIegveeLepeer kesâ Éeje Yespee ieÙee ceQ Deehekeâes {tB{les-
th
{tB{les Dekesâues mecegõheej Dee ieÙee Deewj ÙeneB mebÙeesie mes Deheej efJejn ceW [tyeleer ngF& ceQves Deehekeâes osKee~ ns
ee
efieefjOej keâefJe Éeje ieeÙeer ngF& ceelee meerlee! Meeskeâ ÚesefÌ[Ùes, cegefõkeâe ueerefpeÙes Deewj cegPe hej efJeÕeeme keâerefpeÙes~
P
Deehe jeJeCe keâe JeOe efkeâÙes ngÙes mecej efJepeÙeer ßeerjece keâes MeerIeÇ ner osKeWieer~
si
ul
ieerle mebKÙee-22
T
ri
jIegJejÛejb ceeb ØelÙesefn~

Sh
melÙecesJeeefYeoLe F&Õeefj efveYe&Ùeb meceJesefn~~1~~

11
ØelÙeÙeb Ûe efvejlÙeÙeb megefvejie&ueb efvejJesefn~

20
efvecvevew$e+leefvejÙeveerÛeb efven&leb Ûe efvejsefn~~2~~

ht
ig
melÙecenb Øeefleëe=Ceesefce ve celed keâoeefhe hejsefn~

yr
meecØeleb efJeÕeefmeefn Yeõs vewJe ceod efJehejsefn~~3~~

op
C
jeceyeeCengleeMeMeueYeb jeJeCeb lJeceJesefn~

©
jeIeJeeYÙeeb Ùeglee efieefjOejùoÙekeâceueceghesenf ~~4~~

Yeewceer- nvegceevepeer efheâj keânves ueies-ns ceeB! Deehe cegPes ßeerjece keâe otle peeefveÙes Deewj efJeÕeeme keâerefpeÙes~ ceQ
melÙe yeesue jne ntB~ Deehe efveYe&Ùe neskeâj cegPe hej efJeÕeeme keâerefpeÙes~ ns ceeB! efJeIvejefnle Ùen efJeÕeeme efkeâmeer Øekeâej kesâ
yevOeveeW mes Ùegòeâ veneR nw DeLee&led meye Øekeâej mes efvejie&ue nw Deewj efvecveieeceer je#eme™he veerÛe vejkeâ keâes Deye
hetCe&™hesCe meceehle ner meceefPeÙes~ ceQ melÙe ner yeesue jne ntB Deewj melÙe keâer Øeefle%ee Yeer keâj jne ntB~ ns keâuÙeeCeer!
cegPemes otj cele peeFÙes~ Fme meceÙe Deehe cegPe hej efJeÕeeme keâerefpeÙes~ cegPemes efJehejerle kegâÚ cele meesefÛeÙes~ Deehe jeJeCe
keâes ßeerjece kesâ yeeCeeefive keâe helebiee ner meceefPeÙes Deewj ßeerjeceue#ceCe mes Ùegòeâ neskeâj efieefjOej keâefJe kesâ ùoÙekeâceue
ceW efJejepeceeve nesFÙes~
.
ieerle mebKÙee-23
d
ve
meerlee he=ÛÚefle-
er
es
keâmlJeb jecekeâLeeefcen ieeÙeefme~
R
keâCe&keâueb keâevleb keâceveerÙeb keâmlJeb keâ®Ceb keâeÙeefme~~1~~
s
ht
keâmlJeb vevoveÛevoveÛeefÛe&leÛevoveJeheg<eb ÛeeÙeefme~
ig
hejcenbmecegevf eùoÙes efveefnleceLe megpeveefnleb efve§eeÙeefme~~2~~
R
ll
mceejb mceejb mcejnjùÅeb vewJe ceveeieeiueeÙeefme~
.A
heejsemf evOeg efveMeeÛejhegÙeeË ve lJeb cevemee cueeÙeefme~~3~~
s
ya
efve®heefOe mebJeCe&Ùeved efØeÙeleceb ßeceb Ûe vewJeeOeeÙeefme~
N
efieefjOejØeYegb mJeefOeÙee OÙeeheÙeved cegnjg Le OÙesÙeb OÙeeÙeefme~~4~~
va
Se
Yeewceer- Deye meerleepeer ØeMve keâjleer nQ- Dejs YeeF&! legce keâewve nes, pees ßeerjece keâLee iee jns nes? legce keâewve nes
pees keâeveeW keâes ceOegj ueieves Jeeueer DelÙeble keâceveerÙe keâ®CeieeLee keâe efJemleej keâj jns nes? vevoveJeve kesâ Ûevove mes
th
ee
uesefhele Meerleue Mejerj Jeeues ØeYeg keâes legce keâewve efJemleej mes iee jns nes Deewj hejcenbme Deewj cegefveÙeeW kesâ ùoÙe ceW
efJejepeceeve megpeveeW kesâ efnlew<eer hejceelcee keâes Fleves efve§eÙe mes iee jns nes? efMeJepeer kesâ Yeer ùoÙenejer ØeYeg jeIeJe keâe
P
si
mcejCe keâjkesâ legce Lekeâ veneR jns nes Deewj mecegõ kesâ heej Fme je#emehegjer ceW Deekeâj Yeer legce ceve mes Yeer YeÙeYeerle veneR
ul
nes jns nes~ efve<keâheš ™he mes hejceelcee keâes Deheves ùoÙe ceW mecesškeâj Yeer legce ßece veneR OeejCe keâj jns nes~ efieefjOej
T
keâefJe kesâ ØeYeg ßeerjece keâes Deheveer yegefæ kesâ Éeje OÙeeve keâe efJe<eÙe yeveekeâj Yeer Deheves OÙesÙe keâe legce yeej-yeej OÙeeve
ri
Sh
keâj jns nes~

11
ieerle mebKÙee-24
20
nvetceeVegòejÙeefle-
ht
ceefÙe jeceotles efkebâ YeJelÙee ve ØeleerÙeles~

ig
yr
Jeelee_peveeØemetles YeJelÙee ve ØeleerÙeles~~

op
keâefleefYeM#eCewieex<heefolemecegõs Deefhe&lejeceveececeÙecegõs~
C
ieewlecemegleemetles YeJelÙee ve ØeleerÙeles~~1~~

©
efvepeceefleyeueheefjleesef<elemegjmes JeerÙe&efJenleefmebefnkeâeÚues efJejmes~

ØeYegYekeälÙeeÓefYeYetles YeJelÙee ve ØeleerÙeles~~2~~
megvojkeâeC[ 687
cegef‰keâeØenejefJe£ueerke=âleue¿s ØeefJe°s oMeeveveveiejceMe¿s~

yeeueyeÇÿeÛeÙe&hetles YeJelÙee ve ØeleerÙeles~~3~~
efJeefnlelJeoerÙeØeefleØeMvemeceeOeeves efJeKeefC[leeveskeâleke&âle®CeefJeleeves~
efieefjOejsefMe heg$eerYetles YeJelÙee ve ØeleerÙeles~~4~~
Yeewceer- Deye nvegceevepeer Gòej os jns nQ-cegPe jeceotle hej Deehe efJeÕeeme keäÙeeW veneR keâj jner nQ? JeeÙeg Deewj
d .
ve
Debpevee mes GlheVe cegPe nvegceeve hej Deehe keäÙeeW efJeÕeeme veneR keâj jner nQ? Deheves yegefæ-yeue mes megjmee keâes mebleg°
er
keâjves Jeeues, efmebefnkeâe keâe JeOe keâjkesâ Gmekesâ Úue keâes veerjme yeveeves Jeeues Deewj YeieJeeve keâer Yeefòeâ mes DeefYeYetle
es
cegPe nvegceeve hej Deehe efJeÕeeme keäÙeeW veneR keâj jner nQ~ cegef‰keâe kesâ Øenej mes uebefkeâveer keâes efJe£ue keâjves Jeeues Deewj
R
Mebkeâejefnle ceve mes jeJeCe kesâ veiej ceW ØeJesMe keâjves Jeeues Deewj yeeueyeÇÿeÛeÙe& mes heefJe$e cegPe nvegceeve hej Deehe
s
efJeÕeeme keäÙeeW veneR keâj jner nQ~ Deehekesâ ØeMveeW keâe meceeOeeve keâjves Jeeues Deewj Deehekesâ Deveskeâ veÙes-veÙes lekeâeX kesâ
ht
peeue keâe KeC[ve keâjves Jeeues efieefjOej keâefJe kesâ F&Õej ßeerjece kesâ heg$ekeâuhe cegPe nvegceeve hej Deehe keäÙeeW efJeÕeeme
ig
R
veneR keâj jner nQ~
ll
.A
ieerle mebKÙee-25
s
ya
Denb vetveb oseJf e jeceÛevõoemees Jewoes nf ceefÙe efJeÕemÙeleeced~~
N
cegKeOe=lejeceveeceeef¿lemegcegeõf keâŠ kegâlegkeâueef‹lemeJe&me¿šmecegeõf keâŠ~
va
Denb vetveb oseJf e keâesmeuesvõoemees Jewoes nf ceefÙe efJeÕemÙeleeced~~1~~
Se
cewveekeâoòeØeueesYeveceghes#eceeCees jecekeâeÙeË ØeeLeefcekeâleÙeeÓhÙehes#eceeCeŠ~

th
Denb vetveb oseJf e jeIeJesvõoemees Jewoes nf ceefÙe efJeÕemÙeleeced~~2~~

ee
meceeOeeÙe megjmeeb efmebenf keâeie=nerleÚeÙe: #eCeeosJe efJeefveOetl& ejengceele=ceeÙeŠ~

P
si
Denb vetveb oseJf e heeefLe&Jesvõoemees Jewoes nf ceefÙe efJeÕemÙeleeced~~3~~

ul
SkeâmeceehueglÙewJe efJeueef‹lemecegõŠ mJeceveesceefnleefieefjOejieer§ekeâesjerÛevõŠ~

T
ri
Denb vetveb oseJf e jeceYeõoemeŠ Jewoes nf ceefÙe efJeÕemÙeleeced~~4~~

Sh
Yeewceer- ns osJeer Jewosner! ceQ efveef§ele ßeerjeceÛebõ keâe oeme ntB~ Deehe cegPe hej efJeÕeeme keâerefpeÙes~ cegKe ceW ßeerjece
11
veeceebefkeâle cegefõkeâe ueskeâj ceQ Kesue-Kesue ceW mechetCe& mebkeâšeW mes Yeje ngDee mecegõ ueeBIe ieÙee~ ceQ keâesmeuesvõ YeieJeeve
20
keâe oeme ntB~ Deehe cegPe hej efJeÕeeme keâerefpeÙes~ cewveekeâ kesâ efoÙes ngÙes ØeueesYeve keâer Ghes#ee keâjlee ngDee, ØeeLeefcekeâlee
ht
mes ßeerjece keâeÙe& keâer Dehes#ee keâjlee ngDee, ceQ ØeYeg jeIeJesvõ keâe oeme ntB~ Deehe cegPe hej efJeÕeeme keâerefpeÙes~ megjmee keâe
ig
meceeOeeve keâjkesâ, efmebefnkeâe kesâ Éeje ÚeÙee hekeâÌ[s peeves hej, Skeâ #eCe ceW jeng keâer ceelee keâer ceeÙee keâes ve° keâjves
yr
op
Jeeuee ceQ jepeeDeeW kesâ jepee ßeerjece keâe oeme ntB~ Deehe cegPe hej efJeÕeeme keâerefpeÙes~ Skeâ ner Úueebie ceW meeiej keâes
C
ueeBIeves Jeeuee Deewj Deheves ceve ceW efieefjOej keâefJe kesâ JeeCeer ™he Ûekeâesjer kesâ Ûevõcee ßeerjece keâer hetpee keâjves Jeeuee
©
ceQ jeceYeõ YeieJeeve keâe oeme ntB~ Deehe cegPe hej efJeÕeeme keâerefpeÙes~
efJeMes<e- Ùen ieerle ‘keânjJee’ ueeskeâOegve ceW efveyeæ nw~
ieerle mebKÙee-26
meerlee nvegcevleb Øeefle-
kesâmeefjvevove menœeÙegieb peerJÙee~
cee®levevove menœeÙegieb peerJÙee:~~
.
Je»emebnveveesÓpejesÓcejes YeJe ØeJeerj:~
d
ve
JeerÙe&JesieefJeefveefvoleØeueÙeceÙemeceerj:~~
er
es
cesefoveerceC[ve menœeÙegieb peerJÙee:~
R
kesâmeefjvevove menœeÙegieb peerJÙee:~~1~~
s
ht
YeJeMeeruelees efJeefpeleMeleMeleefveMes<e:~
ig
ØeJeueØeleehelehlekeâesefšMeleefovesMe: ~~
R
ll
YeJeYeejKeC[ve menœeÙegieb peerJÙee:~
.A
s
ya
keäJeeefhe lJeeb ve yeeOesleeb yegYeg#eeefheheemes~
N
va
keâefheieg®b ve ieeOesleeb JÙeLeekeâLeeefpenemes~~
Se
peveceveesj_peve menœeÙegieb peerJÙee:~

th

ee
efieefjOejmeej”veJeerveveJeJeveOej ~
P
si
ceveesceefvojeefOejepeceeve cewefLeueerJej~~
ul
peieoieÛevove menœeÙegieb peerJÙee:~

T
ri

Sh
Yeewceer- Deye meerleepeer nvegceevepeer mes keânleer nQ-ns kesâmejervevove! legce npeejeW ÙegieeW lekeâ peerles jnes~ ns
11
20
JeeÙeg kesâ heg$e! legce npeejeW ÙegieeW lekeâ peerles jnes~ Je»e kesâ meceeve Mejerj Jeeues, Depej, Decej, ßes‰Jeerj, Deheves Jesie
mes ØeueÙebkeâejer JeeÙeg keâer efvevoe keâjves Jeeues, ns he=LJeer kesâ DeeYet<eCe nvegceeve! legce npeejeW ÙegieeW lekeâ peerles jnes~
ht
ig
legce Deheves Meerue mes keâjesÌ[eW Ûebõcee keâes peerlees Deewj Deheves Øeleehe mes keâjesÌ[eW metÙeeX hej efJepeÙe heeDees~ ns
yr
YeJeYeejnejer! legce keâjesÌ[eW-ÙegieeW lekeâ peerles jnes~ legcnW YetKe-hÙeeme keâYeer ve meleeÙeW Deewj JeevejeW kesâ ØeceggKe legce
op
nvegceeve keâes JÙeLee Deewj ßeerjecekeâLee kesâ lÙeeie FÛÚe keâYeer ve efyeueesefYele keâjs~ ns YeòeâeW kesâ ceveesjbpeve
C
nvegceeve! legce menœe ÙegieeW lekeâ peerDees~ ns efieefjOej keâefJe ™he Ûeelekeâ kesâ veJeerve cesIe Deewj Deheves ceve-cebefoj
©
ceW meerleeheefle ßeerjece keâes efJejepeceeve keâjeves Jeeues, ns peÌ[-ÛesleveeW keâes ØemeVe keâjves Jeeues nvegceeve! legce menœe
ÙegieeW lekeâ peerÙees~
megvojkeâeC[ 689
ieerle mebKÙee-27
lJeefÙe YeJeleeled ke=âheeuegŠ meerleeveeLeŠ~
menœekeâuheb peerJÙee: yeueJeved~~
DepejmlJececejes YeJesÛÚece=lÙegjpJejŠ~
.
keâesefškeâesefšleheveØeleehees efpeleefvepe&jŠ~~
d
ve
lJeefÙe YeJeleeled ke=âheeuegoeaveeveeLeŠ~
er
es
menœekeâuheb peerJÙee: yegeæ f ceved~~1~~
R
JeOe&leeb ØeleehemleJe ceOÙeeÖYeevegJeled~
s
ht
mecesOeleeb lespemleJe iew<Ç cekeâke=âMeevegJeled~~
ig
R
lJeefÙe YeJeleeled oÙeeuegueexkeâveeLeŠ~
ll
menœekeâuheb peerJÙee: MeerueJeved~~2~~
s .A
meescekeâesefšmeceMeerueb MeerueÙeleg YeJevleced~
ya
keâesefšueesceMeeÙegjefhe ÙeelJeeÙeg<cevleced~~
N
va
lJeefÙe YeJeleeled ke=âheeuet jceeveeLeŠ~
Se
menœekeâuheb peerJÙee Yeefòeâceved~~3~~

th
YeeieerjLeerOeeje ÙeLee lJeefÙe YeefòeâJe&Oe&leeced~

ee
jeIeJeevegjefòeâJee&eOf e&JeereÛf eJeled meceOe&leeced~~

P
si
lJeefÙe YeJeleeod oÙeeuegpe&ieVeeLeŠ~

T ul
menœekeâuheb peerJÙee Åegefleceved~~4~~

ri
Sh
ueef‹lJee mecegõb lJeb mecegõb FneÙeeleŠ~

vewJe Øeeke=âleesÓefme keâefheefie&ejf OejheeefjpeeleŠ~~
11
20
lJeefÙe YeJeleeod oÙeeuet jIegveeLeŠ~

ht
menœekeâuheb peerJÙeeŠ nvetceved~~5~~

ig
yr
Yeewceer- ns yeueJeeve! legce hej cegPe meerlee kesâ veeLe ßeerjeIeJe ke=âheeueg neW~ legce npeejeW Je<eeX lekeâ peerefJele jnes~
op
legce Depej nes, Decej nes, legcnejer FÛÚece=lÙeg nes, legce pJejnerve nes, keâjesÌ[eW metÙeeX kesâ meceeve ØeleeheJeeve Deewj
C
osJeleeDeeW kesâ efJepeslee yevees, legce hej oervee Meyejer kesâ veeLe ßeerjeIeJe ke=âheeueg neW~ ns yegefæceeve! legce menœeeW keâuheeW
©
lekeâ peerDees~ legcneje Øeleehe ceOÙeeÖ metÙe& keâer YeeBefle yeÌ{s Deewj legcneje lespe «eer<ce metÙe& keâer YeeBefle mece=æ nes, legce hej
ueeskeâveeLe ßeerjece oÙeeueg neW~ ns MeerueJeeve! legce menœe keâuheheÙeËle peerDees~ keâjesÌ[eW Ûebõcee keâe Meerue legcnW
meveeefLele keâjW Deewj keâjesÌ[eW ueesceMeeW keâe DeeÙeg legcnW efceue peeÙes, legce hej cegPe jcee kesâ veeLe ßeerjIegJeerj oÙeeueg neW
Deewj legce Yeefòeâceeve neskeâj menœeeW keâuheeW lekeâ peerDees~ ns ØekeâeMeceeve! iebieepeer keâer Oeeje kesâ meceeve Yeefòeâ keâe
ØeJeen legceceW yeÌ{lee jns Deewj legceceW mecegõ keâer uenjeW keâer YeeBefle ßeerjeIeJe keâe Øesce uenjelee jns~ legce hej peiele kesâ
veeLe ßeerjeIeJe oÙeeueg neW~ legce menœeeW keâuheeW lekeâ peerÙees~ cegefõkeâe ueskeâj mecegõ keâes ueeBIekeâj legce ÙeneB DeeÙes~ legce
meeOeejCe Jeevej veneR nes~ legce lees efieefjOej keâefJe kesâ efueÙes keâuheJe=#e nes~ legce hej jIegveeLepeer oÙeeueg neW~ ns
nvegceeve! legce menœeeW keâuheeW heÙeËle peerles jnes~
d .
ve
efJeMes<e- Ùen ieerle ‘megiece-mebieerle’ kesâ mJej ceW efveyeæ nw~
er
ieerle mebKÙee-28
es
R
DevÙeÛÛe-
s
ht
nvetcevJeevejekeâejb veefn lJeeb Øeeke=âleb cevÙes~
ig
cenelcevceke&âšekeâejb veefn lJeeb Øeeke=âleb cevÙes~~
R
ll
cegKes ØeYegcegefõkeâeb j#evKeuesYÙeŠ meeOJemeb ÙeÛÚved~
.A
heÙeesOesjeieleŠ heejb veefn lJeeb Øeeke=âleb cevÙes~~1~~
s
ya
efJenlecewveekeâmelkeâejb megefcelemegjmeecegKeekeâejced~
N
oefcelenefjkeâeJehegŠmeejb veefn lJeeb Øeeke=âleb cevÙes~~2~~
va
Se
ceefLelJee ueef¿veeR ue¿eb meceeÙee: ceeb meoeMe¿eced~

#eefheleceod efJejnketâheejb veefn lJeeb Øeeke=âleb cevÙes~~3~~
th
ee
ve lesÓYetod jeJeCeel$eemees JÙeJeOe&ond efjcegKeesuueemeŠ~

P
keâefheb efieefjOejefiejeOeejb veefn lJeeb Øeeke=âleb cevÙes~~4~~

si
ul
Yeewceer- meerleepeer Deewj Yeer keânleer nQ- ns nvegceeve! Jeevej keâe Deekeâej nesves hej Yeer ceQ legcnW meeceevÙe
T
Jeevej veneR ceeveleer~ ns cenelceved ! ÛebÛeue Jeevej kesâ Deekeâej ceW nesves hej Yeer ceQ legcnW Øeeke=âle veneR ceeveleer~ Dejs!
ri
Sh
Deheves cegKe ceW ueskeâj ØeYeg keâer cegefõkeâe keâer j#ee keâjles ngÙes, og°eW keâes YeÙe osles ngÙes, legce meeiej kesâ heej DeeÙes~
11
ceQ legcnW Øeeke=âle veneR ceeveleer~ cewveekeâ kesâ melkeâej keâes "gkeâjeves Jeeues, megjmee kesâ cegKe keâer meercee keâes meerefcele
keâjves Jeeues SJeb efmebefnkeâe keâe Mejerj heâeÌ[ osves Jeeues nvegceeve, legcekeâes ceQ Øeeke=âle veneR ceeveleer~ Dejs! uebefkeâveer
20
keâes ceejkeâj DeeMebkeâeDeeW mes efIejer ngÙeer cegPes osKeves kesâ efueÙes legce uebkeâe DeeÙes~ cesjs efJejn meeiej keâes meesKeves
ht
Jeeues legce nvegceeve keâes ceQ Øeeke=âle veneR ceeveleer~ legcnW jeJeCe mes [j Yeer veneR ueiee! Gušs legcnejs ke=âlÙe mes ØeYeg
ig
yr
ßeerjece keâe cegKeesuueeme ner yeÌ{e~ DeleŠ efieefjOej keâefJe keâer JeeCeer kesâ DeeOeej™he, legce nvegceeve keâes ceQ Øeeke=âle
op
Jeevej veneR ceeveleer~

C
ieerle mebKÙee-29
©
lJeb ceneosJeŠ kewâueeMeJeemeer efMeJeŠ~

keâeMemes keâerme™hees ceoLeË keâhes~~
megvojkeâeC[ 691
lJeb Je=<eemeerveŠ keâeMeerefveJeemeer YeJeŠ~

Yee<emes ceke&âYethees ceoLeË keâhes~~
jeceveecee¿eefcelJee ØeYeesceg&efõkeâeced~
JesueeceeÙee ¢eJeeÛeer_Ûe meecegefõkeâeced~~
ke=âlJee cetOe&efve heob JewefjCeeb mJeeheoced~
d .
ve
meÛÛeleg<heledmJe™heŠ keâhes celke=âles~~1~~
er
ce_pegcewveekeâceeveve_ÛeveepeerieCeŠ ~
es
R
megjmeeJekeä$eb meceeve_ÛeveeefJe›eCeŠ~~
s
ht
ke=âlJee ue¿eb meMe¿eb meceeÙee§e ceeced~
ig
KeeleÙe%es[Ùd eÙetheŠ keâhes celke=âles~~2~~
R
ll
veelÙeYew<eerce&veeied jeJeeCeeod OeerOeve:~
.A
veehÙeYewl<eerŠmJeOewÙeË åÙeveuheb peveŠ~~
s
ya
ceefÉjnJeeefjOeew heesleYetlees Yeš:~
N
YeivemebmeejketâheŠ keâhes! celke=âles~~3~~
va
Se
lJeb meoe Me¿jes jecemesJeehej:~

th
ÂMÙemes Øeeke=âlewŠ Øeeke=âlees Jeevej:~

ee
efieefjOejevevooeÙeer nvetceeved nefjŠ~

P
keäèhlekeâewCeheefJe™heŠ keâhes celke=âles~~4~~

si
T ul
Yeewceer- ns nvegceevepeer! Deehe kewâueemeJeemeer ceneosJe efMeJe nQ~ Deeheves cesjs efueÙes Jeevej keâe ™he OeejCekeâj
ri
efueÙee nw~ Deehe veboer hej meJeej keâeMeer efveJeemeer keâuÙeeCeceÙe YeJe nQ~ kesâJeue cesjs efueÙes Jeevejßes‰ yeve ieÙes nQ~ ØeYeg
Sh
ßeerjece mes jece-veeceebefkeâle cegefõkeâe Øeehle keâj, heMeg-efJe«en OeejCe keâj, Me$egDeeW kesâ efmej hej ÛejCe jKekeâj Deehe
11
mecegõ kesâ oef#eCe leš hej Dee ieÙes~ JemlegleŠ Deehe cesjs efueÙes ner ÛeewheeÙes kesâ mJe™he ceW efoKe jns nQ~ Deeheves cewveekeâ
20
keâe mecceeve "gkeâjeÙee Deewj megjmee kesâ cegKe keâes Yeer ›eefCele ve keâjkesâ GmeceW ØeJesMe efkeâÙee~ uebkeâe keâes meMebkeâ keâjkesâ
ht
cesjs heeme DeeÙes Deewj cesjs efueÙes ner uebkeâe ceW ÙegæÙe%e keâe KebYee ieeÌ[ efoÙee~ yegefæ keâes Oeve ceeveves Jeeues Deehe, jeJeCe
ig
yr
mes LeesÌ[e Yeer veneR [js Deewj Deehe ßeerjece kesâ Yeòeâ nvegceeve Dehevee OewÙe& Yeer veneR ÚesÌ[s~ cesjs efJejn cenemeeiej kesâ Deehe
op
penepe yeves Deewj cesjs efueÙes ner Deeheves mebmeej-ketâhe keâes ner meceehle keâj efoÙee~ Deehe meoeefMeJe ßeerjece keâer mesJee ceW
C
lelhej neskeâj Yeer meeceevÙe ueesieeW kesâ Éeje meeceevÙe Jeevej kesâ pewmes efoKeles nQ~ efieefjOej keâefJe keâes Deevevo osves Jeeues,
©
Jeevejekeâej, ßeerjeceveeceece=le heerves Jeeues, Deeheßeer nvegceeve ves cesjs efueÙes ner je#emeeW keâes efJeke=âle ™he keâjves keâe
mebkeâuhe efueÙee~
ieerle mebKÙee-30
osJÙees ieeÙeefvle-
ue¿eceOee#eerled meMe¿eb ns De_peveeÙeeŠ kegâceejŠ~~
meerleeb ØeCecÙe ce=°Heâueb Ye#eefÙelJee~
.
ÙeelegOeeveÙetLeb Ùeceueeskesâ j#eefÙelJee~~
d
ve
ue¿ecekeâe<eeaõkeälehe¿eb ns JeeÙegheg$eesÓlÙegoejŠ~~1~~
er
es
efJeOeJeeefceJeeMeeskeâJeešeR nemeefÙelJee~
R
DeejecemÙe jcÙejcÙele¤vveeMeefÙelJee~~
s
ht
ue¿eceYee*d#eerled keâ®Cee¿eb ns melheje›eâceketâheejŠ~~2~~
ig
De#eb metoefÙelJee efveMeeÛejeved Oe<e&efÙelJee~
R
ll
oMeceewueÙes Ûe yeengyeueb oMe&efÙelJee~~
.A
ue¿eceYee#eeaod Yeefpe&lee¿eb ns cene®õeJeleejŠ~~3~~
s
ya
ÙeelegOeeveveejer ®jmlee[b jesoefÙelJee~
N
va
efJeefJeOeJeOetJevoerJe&voceevee ceesoefÙelJee~~
Se
ue¿ecene<eeaoeflej¿eb ns efieefjOejefiejŠ ëe=ÁejŠ~~4~~

th
Yeewceer- Deye osJe-yeOegSB iee jner nQ-Denes! Devpeveeheg$e nvegceevepeer ves YeÙeYeerle uebkeâe keâes peuee efoÙee~
ee
meerleepeer keâes ØeCeece keâjkesâ DeMeeskeâJeeefškeâe kesâ ceOegjheâue Keekeâj je#emeÙetLeheefleÙeeW kesâ efueÙes Ùeceueeskeâ ceW
P
Deej#eCe keâjekeâj DelÙevle Goej JeeÙegheg$e nvegceevepeer ves uebkeâe keâes jòeâ kesâ keâerÛeÌ[ mes Ùegòeâ keâj efoÙee~
si
ul
YeieJeodYepevenerve efJeOeJee keâer YeeBefle DeMeeskeâJeeefškeâe keâer heefjneme efJe[byevee keâjkesâ Deewj Jeve kesâ megvoj-megvoj
T
Je=#eeW keâes ve° keâjkesâ, ßes‰ heje›eâce kesâ cenemeeiej nvegceeve ves keâ®Ce efÛevneW Jeeueer uebkeâe keâes lenme-venme keâj
ri
Sh
efoÙee~ De#e keâe JeOe keâjkesâ, je#emeeW keâes jeQokeâj, jeJeCe keâes yeengyeue kesâ oMe&ve keâjekeâj cene®õeJeleej
nvegceevepeer ves veiej keâer meYeer meeceef«eÙeeW keâes Yetvekeâj uebkeâehegjer keâes Yeer peuee-peueekeâj Yetve [euee~ Úeleer
11
efheš-efhešekeâj, je#emeheeflveÙeeW keâes ®ueekeâj Deewj jeJeCe kesâ yeboerie=n ceW heÌ[er ngF& ØeYeg keâes ØeCeece keâjves Jeeueer
20
osJeJeOegDeeW keâes ØemeVe keâjkesâ efieefjOej keâefJe keâer JeeCeer kesâ ëe=bieej nvegceevepeer ves uebkeâe keâes DelÙevle oefjõe yevee
ht
efoÙee~
ig
yr
ieerle mebKÙee-31
op
C
©
›eâer[efle yeueyeerjes nvegceeved ue¿ehegjs nesueeR ogjvleeced~~

lewueIe=leeòeâhešwmle=Celetuewye&OJee Jejuee*dietues~
megvojkeâeC[ 693
oMecegKee%eÙee kegâCeheIemcejwJe&efÖØeoerefhelecetues~~
mhegâefue”ceeueepJeefueleefoievleeb ›eâer[efle jCeOeerjes nvegceeved ~
ue¿ehegjs nesueeR ogjvleeced~~1~~
ÛešÛešhešhešMejMejcejcejÛeC[OJeefveOJeefveefl$eueeskeâŠ ~
.
ØeueÙeonve FJe oefueleoMeemÙeoJeJeefuele#eheešoejMeeskeâŠ~~
d
ve
keâjeuepJeeueeke=âleMeJe&Meevleeb ›eâer[efle megmeceerjes nvegceeved~
er
es
R
osenf peueb osenf osenf hejsenf hejsenf j#e j#e Jemleg heeefn peerJeOeeveerced~
s
ht
SJeb efJeOeb efJeueheod yeeueJe=ævejveejerjJeeb jeJeÙeved jeJeCejepeOeeveerced~~
ig
R
YeefmeleÛeefkeâefleleÛevõkeâevleeb ›eâer[efle ceefleOeerjes nvegceeved~
ll
.A
s
jes<eIe=leÙeelegOeeveÙeJeefleueOeevenJÙe uetceœegkedâØengleOetcekesâlegŠ~
ya
N
mJeeneceneiepe&ve$eeefmeleefveMeeÛejcenes efieefjOejceveesceesonsleg-
va
ye&ueeefyOeefkeäueVeJeerjleemeercevleeb ›eâer[efle ceneJeerjes nvegceeved~
Se

th
ee
Yeewceer- Deye cenekeâefJe mJeÙeb iee jns nQ-Deepe yeueMeeueer Jeerj nvegceeve uebkeâehegjer ceW keâYeer ve ve°
P
nesves Jeeueer nesueer Kesue jns nQ~ omecegKeeW Jeeues jeJeCe keâer Dee%ee mes og° je#emeeW Éeje lesue Deewj Ieer mes efYeies
si
ngÙes ieerues ngS JeŒeeW-metKeer IeemeeW leLee ®F& mes ueebietj keâes yeeBOekeâj hegveŠ nvegceevepeer keâer hetBÚ keâer peÌ[ ceW
ul
hetpee kesâ yeneves peueeÙes ngÙes oerhekeâ mes Deeie ueiee efoÙes peeves hej jCeOeerj nvegceeve Deefive keâer ueheš mes
T
ri
efoiebleeW keâes ØekeâeefMele keâjves Jeeueer nesueer Kesue jns nQ~ Ûeš-Ûeš-heš-heš-Mej-Mej-cej-cej pewmes Deefive
Sh
peueves keâer mJeeYeeefJekeâ YeÙebkeâj OJeefve mes leerveeW ueeskeâeW keâes OJeefvele keâjles ngÙes, ØeueÙekeâeueerve Deefive kesâ
11
meceeve jeJeCe kesâ Jeve keâes ve° keâjkesâ, je#eme-heeflveÙeeW kesâ Meeskeâ keâes yeue osves Jeeues, megvoj JeeÙeg mes Øesefjle
20
nvegceevepeer keâjeue pJeeuee mes efMeJepeer keâes Yeer Meevle keâj osves Jeeueer YeÙebkeâj nesueer uebkeâe ceW Kesue jns nQ~
peue oes-peue oes-peue oes, Yeeiees-Yeeiees, Jemleg keâer j#ee keâjes, Mejerj keâer j#ee keâjes~ Fme Øekeâej efJeueehe
ht
ig
keâjles ngÙes yeeue-Je=æ vej veeefjÙeeW kesâ Ûeerlkeâej mes JÙeehle jeJeCe keâer jepeOeeveer uebkeâe keâes ®ueeles ngÙes
yr
ceefleOeerj nvegceevepeer uebkeâe ceW peues ngÙes YeJeveeW keâer jeKe mes Ûebõkeâevle DeLee&led Ûevõcee mes megMeesefYele
op
efMeJepeer keâes Ûeefkeâle keâjves Jeeueer, keâYeer ve meceehle nesves Jeeueer nesueer Kesue jns nQ~ ›eâesOe ™he Ieer Deewj
C
je#eme ™he peew-efleue-Oeeve efceefßele nJÙe mes hetBÚ keâes œegJee yeveekeâj nJeve keâjkesâ OetceOJepe Deefive keâes
©
ØemeVe keâjves Jeeues, mJeene™he ßeerjeceveece kesâ ceneiepe&ve mes je#eme-YešeW keâes YeÙeYeerle keâjkesâ efieefjOej
keâefJe keâer ceeveefmekeâ ØemeVelee kesâ cetue keâejCe ceneJeerj nvegceevepeer Deheves yeengyeue kesâ cenemeeiej ceW
Jeerjlee™efheCeer veeefÙekeâe kesâ efmej kesâ petÌ[s keâes mveeve keâjekeâj uebkeâehegj ceW keâYeer Yeer efJeßeece ve uesves Jeeueer
nesueer Kesue jns nQ~
efJeMes<e- Ùen ieerle oerheÛevoer leeue ceOÙeueÙe Deewj jeie-keâeheâer ceW efveyeæ nw~
ieerle mebKÙee-32
.
ue¿eoenvenesueeR Øe›eâer[dŸe veòebâÛejÙetLeYeševed Øeheer[dŸe~~
d
ve
oMecegKeb jeceJeerÙeË ØeieeÙe YemcemeeõepeOeeveeR efJeOeeÙe~
er
es
GheefoMÙe jeceyeueJeerÙe&Oeece ØeefJeYepÙe Me›eâefpeled yeæoece~~1~~
R
›eâere[f lJee megYešw: mecejOeeefcve DeepevceheÇleerlees jeceveeefcve~
s
ht
JeešeR efJeYepÙe kegâCeheeved efJeceLÙe jCej”Ûeg_Ûegce#eb ØeceLÙe~~2~~
ig
R
IeveveeoØeÙegòebâ cegoeefßelÙe yeÇÿeem$ececeesIeb meceeÂlÙe~
ll
veerleesÓLe meYeeb kegâCeheeved ØeÂMÙe jeJeCeb jeceveeceesheefoMÙe~~3~~
s .A
nesefueefceJe ue¿eb mecØeoe¢e je#emeerMegipeuewŠ mecegheJee¢e~
ya
efJeefnleehueJehegŠ meerleeb ØeCecÙe efmevOegb leerlJee& ØeYegcegheeiecÙe~~4~~
N
va
Ûet[eceefCecemegjefYeos mecehÙe& YeewceerkegâMeueb jeIeJeeÙeehÙe&~
Se
efieefjOejkeâefhe™Ûes jece jece peÙe jece ieerlemeerleeefYejece~~5~~

th
ee
Yeewceer- Deye keâefJe nvegceevepeer kesâ YeeJeer Je=òeevle keâes ieerleyeæ keâj jns nQ~ uebkeâeonve-™he nesueer
P
Kesuekeâj je#eme ÙetLe-YešeW keâes heerefÌ[le keâjkesâ, jeJeCe kesâ mece#e ßeerjece keâe heje›eâce ieekeâj, jepeOeeveer keâes
si
YemceerYetle keâjkesâ ßeerjece kesâ yeue-heje›eâce Deewj lespe keâe GheosMe oskeâj Fvõefpele Éeje yeeBOes ieÙes veeieheeMe keâes
ul
leesÌ[keâj, peerJeveheÙe&vle jece-veece ceW efve‰ nvegceevepeer mecejebieCe ceW je#emeeW kesâ meeLe Kesuekeâj, DeMeeskeâJeeefškeâe
T
ri
keâes lenme-venme keâjkesâ, Ùegæ ceW kegâMeue De#e keâes cemeuekeâj, ØeeCe-efJenerve keâjkesâ, cesIeveeo Éeje ÚesÌ[s ngÙes
Sh
yeÇÿeeŒe keâes DeeojhetJe&keâ ØemeVelee mes mJeerkeâej keâj, meYee ceW Deekeâj meYeemeo je#emeeW keâes osKekeâj, jeJeCe keâes
11
jeceveece keâe GheosMe keâjkesâ, nesueer keâer YeeBefle, uebkeâehegjer keâes hetCe&™he mes peueekeâj je#eefmeÙeeW keâes MeeskeâeßegDeeW
20
mes hetCe&¤hesCe venueekeâj, hegveŠ Úesšs Jeevej kesâ ™he ceW Deekeâj, meerleepeer keâes ØeCeece keâjkesâ, mecegõ keâes heej
ht
keâjkesâ, ØeYeg ßeerjece kesâ heeme Deekeâj, Demegj veeMekeâ ØeYeg keâes ÛetÌ[eceefCe meceefhe&le keâjkesâ, meerleepeer keâe meceeÛeej
ig
ßeerjeIeJe keâes Deefhe&le keâjkesâ, efieefjOej keâefJe kesâ DeejeOÙe ‘efieefj’ DeLee&led heJe&leOeejer nvegceevepeer ves Deheveer
yr
op
meheâuelee metefÛele keâjles ngS iejpe keâj keâne-

C
peÙe jece peÙe jece peÙe jece jece peÙe ieerlemeerleeefYejece~

©
efJeMes<e- Ùen ieerle ef$eleeue õgleueÙe SJeb ceeuekeâeQMe jeie ceW efveyeæ nw~
megvojkeâeC[ 695
ieerle mebKÙee-33
ßeerjecees nvegcevleb Øeefle-
Denes efo°Ÿee meceeÙeeleb ueYes #esces nvetcevleced,
megÛet[eceefCeceJeefvepeeÙee ueYes hesÇceeßeÙeb mevleced~~
.
Deheejs efJejnketâheejs efveceppeveceivemebmeejs~
d
ve
ceneheesleb ÙeLeeÙeevleb ueYes ØeeYe_peveeR Yeevleced~~1~~
er
es
ve yeeuÙes vees efJeJeensÓnb leLeeceesoeefvJelees peelees
R
ÙeLesoeveeR efJeieleleesoŠ Øeceesos Jeer#Ùe Oeercevleced~~2~~
s
ht
efkeâcesveb YeespeÙes YeespÙeb keâceeMeerJee&oceeÙeg_pes~
ig
ØeÙeg_pes kesâve meodJeÛemee keâÙee ØeerlÙee Ûe ßeercevleced~~3~~
R
ll
$e+Ceer meerleeefYejecees efieefjOejsMe§eeYeJeb Denes JeelesŠ~
.A
nvetcevleb cegoeoesYÙeeË ùoeefMue<Ùeeefce Üercevleced~~4~~
s
ya
N
Yeewceer- Deye ßeerjece nvegceevepeer kesâ Øeefle keânles nQ-Denes! meewYeeiÙe mes uebkeâe mes mekegâMeue ueewšs ngÙes Deheves
va
nvegceevepeer keâes ceQ Øeehle keâj jne ntB Deewj pevekeâveefvoveerpeer Éeje Yespes ngÙes oechelÙe Øesce kesâ DeeßeÙe ßes‰ ÛetÌ[eceefCe
Se
keâes Yeer ceQ Øeehle keâj jne ntB~ JemlegleŠ meeeflJekeâ Deelceyeue keâes Yeer ve° keâjves Jeeues, Deheej efJejn meeiej ceW [tyelee
nggDee ceQ jece cenepeueÙeeve kesâ meceeve Deeles ngÙes ØekeâeMeceeve nvegceeve keâes Øeehle keâj jne ntB~ ceQ yeeuÙeeJemLee ceW Deewj
th
ee
efJeJeen ceW Yeer Glevee ØemeVe veneR ngDee efpeme Øekeâej yegefæceeved nvegceeved keâes osKekeâj Fme meceÙe heerÌ[e mes jefnle Deewj
P
ØemeVe nes jne ntB~ Denes! Deepe ßeerceeved nvegceeved keâes ceQ keâewve-mee YeespÙe heoeLe& efKeueeTB? keâewve-mee DeeMeerJee&o otB?
si
efkeâme ßes‰ JeeCeer mes Deewj efkeâme Øeerefle mes mebÙegòeâ keâjkesâ nvegceeve keâe mecceeve keâ™B? Deepe meerleepeer keâes Deevebefole
ul
keâjves Jeeuee efieefjOej keâefJe keâe F&Õej ceQ jece JeeÙegheg$e nvegceeve keâe $e+Ceer nes ieÙee ntB~ FmeefueÙes efJeveceülee kesâ keâejCe
T
ri
ueefppele nvegceeve keâes ØemeVeleehetJe&keâ Deheveer yeeneW ceW Yejkeâj ceQ ùoÙe mes ueiee jne ntB~
Sh
ieerle mebKÙee-34
11
20
nvegceved meerleeJeeleË ßeeJeÙe

ht
ns Jeelee&ùefleÛeCe megeJf eÛe#eCe heJeveleveÙe yeueJeerÙe&eJf eue#eCe~

ig
meerleekegâMeuekeâueeOejefkeâjCeweJf e&jnefJe<eb ces cevemees õeJeÙe~~1~~

yr
op
Ûet[eceefCeefcen oMeË oMeË peerJeelegefceJe mheMeË mheMe&ced~

C
meceemJeefmeefce efJeÕeefmeefce cenelceved hegvejefhe Yeewceer JeÛe DeeßeeJeÙe~~2~~

©
ns cece ÛejJej ns JeveJeveÛej ns efJejneveue peueOeejeOej~

ceweLf eefueMegYemeboMs eueefJe$eweJf e&jnešJeeR ceoerÙeeb ueeJeÙe~~3~~
ve kegâ® efJeuecyeb efiejceefJeuecyeb mewjOJepeerceÙeeR mJeeuecyeced~

JÙeenj ns nj efieefjOejieerlewŠ ßegelf eieerleeb meerleecevegYeeJeÙe~~4~~
Yeewceer- hegveŠ ßeerjece keânles nQ- ns nvegceeve! meerleepeer keâe mebosMe megveeDees~ mebosMe ueeves ceW kegâMeue, DelÙevle
efvehegCe, yeue heje›eâce ceW efJeue#eCe, ns heJevevevove! meerleepeer kesâ kegâMeue mJe™he Ûevõcee keâer efkeâjCeeW mes cesjs ceve kesâ
efJejn-efJe<e keâes meceehle keâj oes~ ns cenelceve! Fme ÛetÌ[eceefCe keâes osKe-osKekeâj Fmes mebpeerJeveer yetšer keâer YeeBefle Út-
d .
Útkeâj ceQ DeeÕemle nes jne ntB Deewj efJeÕemle Yeer nes jne ntB~ efheâj Yeer cegPes he=LJeerveefvoveer meerleepeer keâer Jeelee& megveeDees~
ve
ns DeefÉleerÙe JeveÛej DeLee&led meyekesâ j#ekeâ Jeevej ßes‰! ns cesjs ßes‰ otle! Deewj ns efJejneefive keâes yegPeeves kesâ efueÙes
er
es
peueJe<eea cesIemJe™he nvegceeve! meerleepeer kesâ mebosMe JeÛeve ™he kegâuneÌ[eW mes cesjs efJejn Jeve keâes keâeš [euees~ ns
R
efMeJe! ®õeJeleej nvegceeve! Deye efJeuecye cele keâerefpeÙes~ cegPes DeJeuecyeve osves Jeeueer mewjOJepeer meerleepeer mes
s
mecyeefvOele JeeCeer keâe ßeJeCe keâjeFÙes Deewj efieefjOej keâefJe kesâ jefÛele ieerleeW mes JesoeW ceW ieeF& ngF& meerleepeer keâe DevegYeJe
ht
ig
keâjeFÙes~
R
efJeMes<e- Ùen ieerle ef$eleeue yeæ nw Deewj Fmes kesâoeje, efyeueeJeue Deewj Yetheeueer jeie ceW ieevee yengle ner meceerÛeerve
ll
.A
nesiee~
s
ya
ieerle mebKÙee-35
nvegceeved ßeerjeceb Øeefle- N
va
Se
jece njs jeceejece njs meeroefle meerlee hegjsÓmegjs~~

th
jeJeCeveerlee efJejnhejerlee ue¿eb meerlee MeMeerJe Yeerlee~

ee
ce=ieer MegveerefYeÙe&Lee ØeCeerlee efJeheob jesefoefle leejmJejs~~1~~

P
efJeefhevesÓMeeskesâÓhÙenŠ meMeeskeâe efJemce=leMeÙeveemevemegKeueeskeâe~

si
ul
ne ne jece jšvleer ueervee kegâjjerJeemles cenepJejs~~2~~

T
ri
efMejefme pešeefJeOe=lewkeâueJesCeer cegKeefjlejeceÛeefjlemegßesCeer~

Sh
megßeesCeercejCeßesCeerefceJe ØeehÙeefpeieefce<eefle YeJeeled hejs~~3~~

11
efoefMe efoefMe heMÙeefle heefleb YeJevleb OÙeeÙeefle keâvekeânefjCecevegÙeevleced~

20
efieefjOejØeYegb efJeuehÙe efJe<eCCee ueg"efle cenerleueheebMegYejs~~4~~

ht
ig
Yeewceer- Deye nvegceevepeer ßeerjecepeer kesâ Øeefle keânles nQ-ns ßeerjece! ns njs! ns jecee DeLee&led meerleepeer keâes Yeer
yr
op
jceCe keâjeves Jeeues ØeYeg! Fme meceÙe Demegjhegj ceW yevoer yeveer ngF& meerleepeer yengle keâ° hee jner nQ~ ns ØeYeg! jeJeCe kesâ
C
Éeje DehenjCe keâer ieF& meerleepeer uebbkeâe ceW Gmeer Øekeâej YeÙeYeerle jn jner nQ pewmes jeng Éeje Ûebõcee mes Deueie keâer ngF&
©
jesefnCeer, kegâefòeÙeeW Éeje efJeheefòe keâer Deesj {kesâueer ngF&, Yeesueer-Yeeueer ce=ieer keâer YeeBefle, je#eefmeÙeeW mes efIejer ngF&, meerleepeer
leejmJej ceW jesleer jnleer nQ~ Denes! DeMeeskeâJeve ceW Yeer meerleepeer Meeskeâ mes Ùegòeâ nQ, Jes kegâjjer he#eer keâer YeeBefle Yeespeve-
megvojkeâeC[ 697
MeÙeve-megKe keâes Yetuekeâj, ne jece-ne jece jšleer ngF& efJejn pJej ceW ueerve nQ~ meerleepeer efmej hej Deheveer peše mes Skeâ
ner petÌ[e yeeBOeer ngF& nQ~ Gvekesâ cegKe mes ßeerjece kesâ Ûeefjle mecetn cegKeefjle nes jns nQ, megvoj keâefš ØeosMe Jeeueer meerleepeer
ceeveeW cejCe keâe meesheeve Øeehle keâjkesâ YeJe mes heej peeves keâer FÛÚe keâj jner nQ~ efJeefoMee-efoMee ceW mJeCe& ce=ie keâe
heerÚe keâj jns Deheves ØeeCeheefle Deehe ßeerjece keâes ner osKeleer jnleer nQ Deewj efieefjOej keâefJe kesâ ØeYeg Deehe ßeerjece keâe
efJeueehe keâjleer ngF& he=LJeer keâer OetefuejeefMe ceW ueesšleer jnleer nQ~
d .
efJeMes<e- Ùen ieerle jeie-osMe leLee leesÌ[er jeie ceW Yeer ieeÙee pee mekeâlee nw~
ve
ieerle mebKÙee-36
er
es
ns njs meerlee keâLeefÃeppeerJeefle~
R
Â°e ceÙee hejhegjs efJeJeMee meeOJeer lJeûgCeieCecevegpeerJeefle~~
s
ht
ig
leerlJee& efmevOegceMeeskeâkeâeveves keâÀeevevee ceÙee Keueg Â°e~
R
Øeefleheledhee"MeerueefJeÅesJe ke=âMee”er YeJeledheoeodefJeefMue°e~~1~~
ll
.A
heefjlees Je=lee je#emeerefYen&efjCeerJe MegveerefYeŠ ØeYees hejerlee~
s
ya
lJeVeeLeeefhe efJeveeLesJeenes ›eâvoefle keâ®Ceb jeJeCeveerlee~~2~~
N
heefjkeâce&Cee efJenervee oervee ieleeue*dke=âeflemlJeeb oerJÙevleer~
va
Yeewceer Yeeefle ÛevõefJeOegje jesefnCeer ÙeLee YeeiÙeb meerJÙevleer~~3~~
Se
lee[b lee[b mJeefMejes Je#ees cegngueg&"vleer YegefJe MueLevleer~

th
ee
keäJeeefme keäJeeefme jece jIegvevove efiejceerÂMeer efkeâceefhe keâLeÙevleer~~4~~

P
Deueb JeCÙe&JejJeefCe&veerheer[eceenjkeâeueb ve ØeefleheeueÙe~

si
ul
efieefjOejØeYees peevekeâerceeveÙe oerveeveeLe ÙeMeesÓefhe efveYeeueÙe~~5~~

T
Yeewceer- ns ßeernjs! meerleepeer efkeâmeer Øekeâej peer jner nQ~ ceQves Deheveer DeeBKe mes jeJeCe kesâ veiej ceW Jeefvoveer
ri
Sh
meerleepeer keâes efJeJeMe osKee~ Jes heefle›elee efMejesceefCe Deehekesâ iegCe-ieCeeW kesâ DeeOeej hej ner Dehevee peerJeve OeejCe keâj
11
jner nQ~ ceQves mecegõ heej keâjkesâ DeMeeskeâJeve ceW Deehekesâ keâceueÛejCeeW mes efyeÚgÌ[er ngF& keâceueveÙeveer meerleepeer keâes
20
Øeefleheoe kesâ efove heÌ{ves Jeeues yeÇÿeÛeejer keâer efJeÅee keâer YeeBefle ogye&ueebieer osKeer~ ØeYeg! kegâefòeÙeeW mes efIejer ngF& nefjCeer keâer
YeeBefle, meerleepeer ÛeejeW Deesj mes je#eefmeÙeeW mes efIejer ngF& nQ~ Deehe pewmes meceLe& veeLe kesâ nesves hej Yeer DeveeLe keâer YeeBefle
ht
jeJeCe Éeje yevoer yeveeF& ieÙeer meerleepeer keâ®Ce-›eâvove keâjleer jnleer nQ~ mveeve Deeefo meYeer ef›eâÙeeDeeW mes efJenerve Deewj
ig
yr
oerve efmLeefle ceW jnkeâj, DeuebkeâejeW mes jefnle neskeâj Deehekeâer ner mlegefle keâjleer ngF& meerleepeer Ûevõcee mes efyeÚgÌ[er ngF&
op
jesefnCeer keâer YeeBefle Deheves YeeiÙe keâes meerleer ngF& efoKe jner nQ~ meerleepeer Dehevee Mejerj, efmej-Úeleer heerš-heerškeâj,
C
yeej-yeej ueesšleer nQ Deewj he=LJeer hej efiej heÌ[leer nw Deewj efÛeuueeves ueieleer nQ~ ns jece, ns jece! ns jIegvevove! Deehe
©
keâneB nQ? keâneB nQ? Fme Øekeâej keâ®CeJeeCeer yeesueleer jnleer nQ~ ns ØeYeg! Deye meerleepeer keâer heerÌ[e keâe JeCe&ve keâjvee
JÙeLe& nw~ Deehe nj keâeue DeLee&led efMeJepeer kesâ meceÙe keâer Øeleer#ee cele keâerefpeÙes~ ns efieefjOej keâefJe kesâ ØeYeg! Deehe
meerleepeer keâes ues DeeFÙes Deewj oerveeveeLe pewmes efJe®o keâe mecceeve keâerefpeÙes~
mevoYe&Mueeskeâ:
Fefle efveJesÅe JeÛees nefjheg”Jees pevekeâpee efJejnecyegefOeJeerefÛeYe=led~
jIegJejb Øe®jeso ÙeLee efMeMegefJe&ieleceele=keâ Deeòe&lejmJejced~~
Yeewceer—pevekeâveefvoveer meerleepeer kesâ efJeÙeesie meeiej keâer lejbieeW keâes OeejCe keâjves Jeeues Jeevejßes‰ nvegceevepeer Fme
Øekeâej ßeerjece mes efveJesove keâjkesâ Gmeer Øekeâej hetâš-hetâškeâj Deele&mJej ceW jesves ueies pewmes ceelee mes nerve Úesše-mee
d .
ve
yeeuekeâ~
er
Fefle
es
R
ieerlejeceeÙeCes ieerlemeerleeefYejeces mebmke=âleieerlecenekeâeJÙes megvojkeâeC[s
s
ht
ieerlenvegcelheje›eâcees veece ØeLeceŠ meie&Š~~
ig
R
Éeje efJejefÛele ieerlejeceeÙeCe ‘ieerlemeerleeefYejece’ veecekeâ mebmke=âle ieerlecenekeâeJÙe kesâ megvojkeâeC[ ceW ieerlenvegcelheje›eâce
ll
.A
s
ya
N
va
Se
th
P ee
si
T ul
ri
Sh
11
20
ht
ig
yr
op
C
©
megvojkeâeC[ 699
~~ßeer:~~
megvojkeâeC[s
d .
ve
ieerlemeceLe&MejCÙees veece
er
es
R
s
ce”ueeÛejCeced
ht
ig
R
efJeYeer<eCeb efJeefOelmevleb YegJevewkeâefJeYet<eCeced~
ll
me*d«eeceYeer<eCeb mesJes efJeYet<eCeefJeYet<eCeced~~1~~
s .A
Yeewceer- ceQ efieefjOej keâefJe efJeYeer<eCe keâes YegJeve keâe Skeâcee$e DeeYet<eCe yeveeves kesâ FÛÚgkeâ meb«eece ceW YeÙebkeâj
ya
Deewj DeeYet<eCeeW kesâ Yeer DeeYet<eCe YeieJeeve ßeerjece keâer mesJee keâjlee ntB~
N
va
mevoYe&MueeskeâŠ
Se
JeelesŠ meceeÛeejceJeehÙe YeewcÙee YetcesYe&jb nlegc& evevleJeerÙe&Š~

th
ØemLeelegkeâecees efjhegjepeOeeveeR ØemLeeheÙeeceeme keâheerMemesveeced~~1~~

ee
Yeewceer- nvegceevepeer mes meerleepeer keâe meceeÛeej Øeehle keâjkesâ Devevle heje›eâceer YeieJeeve ßeerjece ves Yet-Yeej njves
P
si
kesâ efueÙes ØemLeeve keâjves keâer FÛÚe keâjles ngÙes Me$eg jeJeCe keâer jepeOeeveer uebkeâe hej Dee›eâceCe keâjves nsleg Jeevejer mesvee
ul
keâes ØemLeeve keâjeÙee~

T
ri
ieerle mebKÙee-1
Sh
jecemÙe mesvee ØeefmLelee jeIeJemÙe mesvee ØeefmLelee~~

11
heehecesJe heeefheveeb leehecesJe leeefheveeb nvlegcesJe meeOJemeb j#emeeb Øeleeefheveeced~

20
Jeevejsvõmesvee ØeefmLelee jecemÙe mesvee ØeefmLelee~~1~~

ht
ig
iepe&leeb Øelepe&leeb YegJees Yejb Yepe&leeb celmejb efJemepe&leeb meenmeb Ûe mepe&leeced~

yr
JeevejeCeeb mesvee ØeefmLelee jecemÙe mesvee ØeefmLelee~~2~~

op
C
Je=#eMewueMeeefueveeb ceneJeerÙe&Meeefueveeb jeceke=âheeMeeefueveeb jCe$eheeMeeefueveeced~

©
yeefuevee_Ûe mesvee ØeefmLelee jecemÙe mesvee ØeefmLelee~~3~~

nvetcelees nbke=âlewpe&ÙeßeerCeeb efnkb e=âlew: ceke&âševeeb ng*kd e=âlew: heâefCeveeÃe hegâ*dke=âlew:~
lejefmJeveeb mesvee ØeefmLelee jecemÙe mesvee ØeefmLelee~~4~~
nvetcelee Ûeeefuelee ue#ceCesve heeefuelee megkeâC"sve Ûeeefjlee efieefjOejØeÛeeefjlee~

ceveefmJeveeb mesvee ØeefmLelee jecemÙe mesvee ØeefmLelee~~5~~
Yeewceer- Deepe uebkeâe kesâ efueÙes ßeerjece keâer mesvee ØemLeeve keâj jner nw~ heeefheÙeeW kesâ heehe keâes, leeefheÙeeW kesâ leehe
keâes, Øeleeheer je#emeeW kesâ YeÙe keâes, ve° keâjves kesâ efueÙes ner Jeevejsvõ meg«eerJe Éeje mebÛeeefuele Jeevejer mesvee Ûeue heÌ[er nw~
iejpeles ngÙes Skeâ otmejs keâes [eBšles-Oecekeâeles ngÙes, he=LJeer keâe Yeej ve° keâjles ngÙes, ceelmeÙe& keâes ÚesÌ[les ngÙes Deewj
d .
meenme keâer mepe&vee keâjles ngÙes JeevejeW keâer mesvee Ûeue heÌ[er nw~ Je=#e Deewj heJe&le efueÙes ngÙes, ceneheje›eâceMeeueer ßeerjece
ve
keâer ke=âhee mes megMeesefYele Deewj Ùegæ ceW heje*dcegKe nesves mes ßeerjece mesJee mes JebefÛele keâj oWies, Fme ueppee mes Ùegòeâ
er
ceneyeueer JeevejeW keâer mesvee Ûeue heÌ[er~ nvegceeve keâer n*dkeâejeW mes, peÙe ßeerjece keâer efnbkeâejeW mes, kegâue veeieeW keâer
es
hegbâkeâejeW mes Deewj JeevejeW keâer ngBkeâejeW mes Ùegòeâ JesieMeeueer JeevejeW keâer mesvee Ûeue heÌ[er~ nvegceevepeer kesâ Éeje mebÛeeefuele
R
nesleer ngF&, ue#ceCepeer Éeje heeefuele nesleer ngF&, meg«eerJe Éeje mebÛeeefjle nesleer ngF& Deewj efieefjOej keâefJe Éeje ØeÛeeefjle
s
ht
nesleer ngF& ßeerjece keâer mesvee Ûeue heÌ[er~
ig
R
efJeMes<e- Ùen ieerle ‘jecepeer keâer mesvee Ûeueer’ ieerle kesâ {eue hej nw~
ll
.A
ieerle mebKÙee-2
s
jeceÛevõefveefo&°e mesvee ue¿eefJepeÙeke=âles Ùeevleer~
ya
N
nvlegb jeJeCeyeueb mece«eb efJe<JeiedefJeÕeefnles Yeevleer~~
va
peÙe jece peÙe ßeerjece peÙe jece peÙe ßeerjece~~1~~
Se
ceneheje›eâceyeuemeceefvJelee JeerjjmeecyegefOemegmveelee~
th
je#emeJeveØeueÙeeefivemeceevee veeveeØenjCeefve<Ceelee~~
ee

P
si
Je»ekeâuheveKeefJešheYetOejevegæleoesefYe&efJe&YeüeCee ~
ul
OeeJevleer efveefMeÛejeved efpenebmet jeceke=âles Øeeefhe&leØeeCeeved~~

T
ri

Sh
ovlekeâškeâše kegâefheleefkeâueefkeâuee MeyoJÙeehe=leefoievleje~

11
ue¿eceòegefceJeeefYe›epevleer OetefueOetmeefjleJemegvOeje~~
20

ht
he=°efJejeefpelejeceue#ceCees cegoe ØelemLes keâefheyeueJeeved~

ig
yr
heewuemlÙeb mebÙegies efJepeslegb efieefjOejieerleŠ ßeernvegceeved~~

op

C
©
Yeewceer- ßeerjeceÛevõ kesâ Éeje efveefo&° Jeevejer mesvee uebkeâe kesâ efJepeÙe kesâ efueS pee jner nw~ mechetCe& jeJeCe mesvee
keâes ve° keâjves kesâ efueÙes hetCe&™he mes efJeÕe kesâ efnle ceW meceefhe&le megMeesefYele nesleer ngF&, mesvee efJepeÙe-Ùee$ee keâj jner nw
Deewj peÙe jece, peÙe ßeerjece keâe iepe&ve keâj jner nw~ Ùen mesvee ceneve heje›eâce leLee ceneve yeue mes Ùegòeâ nw Deewj Ùen
megvojkeâeC[ 701
Jeerjjme kesâ cenemeeiej ceW DeeefMejmkeâ mveeve keâer ngF&, veevee MeŒeeW kesâ Øenej ceW efvehegCe leLee je#emeeW kesâ efueÙes
ØeueÙeeefive kesâ meceeve nw~ Jeevejer mesvee Deheves Gæle YegpeeDeeW mes Je»e kesâ meceeve Je=#e Deewj heJe&leeW keâes OeejCe keâjleer
ngF& ßeerjece kesâ efueÙes Deheves ØeeCeeW keâes meceefhe&le keâer ngF& je#emeeW keâe JeOe keâjves kesâ efueÙes oewÌ[ jner nw~ peÙe jece, peÙe
ßeerjece GodIees<e keâj jner nw~ Jeevejer mesvee kesâ oeBleeW kesâ keâškeâšenš mes, ›eâesOe keâer efkeâueefkeâueenš mes, mechetCe& efoMeeSB
Yej ieF& nQ Deewj Jen he=LJeer keâes Oetue-Oetmeefjle keâjleer ngF& peÙe ßeerjece keâer iepe&vee keâjleer ngF& ceeveeW uebkeâe keâes ner Keeves
kesâ efueS oewÌ[ jner nw~ Deheves heer" hej ßeerjece ue#ceCe keâes efJejepeceeve keâjkesâ efieefjOej keâefJe kesâ Éeje ieeS ngS
d .
yeueJeeve ßeernvegceevepeer Ùegæ ceW jeJeCe keâes peerleves kesâ efueS ØemeVeleehetJe&keâ ØemLeeve efkeâS~
ve
er
ieerle mebKÙee-3
es
ßeerjecees efJepeÙeeÙe efJepeÙeles~~
R
s
efJepeÙecegntleË Jeer#Ùe ØeefmLelees efpelekeâecees efJepeÙeeÙe efJepeÙeles~
ht
ig
Yeüe$ee men keâefhekeâškeâmeceefpe&leme*d«eecees efJepeÙeeÙe efJepeÙeles~~1~~
R
JeveÛejÛeerlkeâeefjleJejefoiiepeefJeYeüecees efJepeÙeeÙe efJepeÙeles~
ll
.A
jpeesjeefMeueesehf eleefoJeekeâjes pevejecees efJepeÙeeÙe efJepeÙeles~~2~~
s
ya
mewvÙeYeejkeâefchelekeâÛÚhekeâesueœeecees efJepeÙeeÙe efJepeÙeles~
N
JeevejÛecetÛeefkeâleefoiheefleMe¿jjecees efJepeÙeeÙe efJepeÙeles~~3~~
va
ueesueueesueuee*d ietuenvetceodefJeßeecees efJepeÙeeÙe efJepeÙeles~
Se
DeefYejeceŠ keâefJeefieefjOejieerleiegCe«eecees efJepeÙeeÙe efJepeÙeles~~4~~

th
Yeewceer- ßeerjece efJepeÙe kesâ efueS efJepeÙe Ùee$ee keâj jns nQ~ efJepeÙe cegntle& osKekeâj keâece efJepeslee ßeerjece efJepeÙe
ee
kesâ efueS ØemLeeve keâj jns nQ~ YeeF& ue#ceCe kesâ meefnle Jeevejer mesvee Éeje Fkeâªer keâer ieF& meb«eece meece«eer kesâ meeLe
P
si
ßeerjece efJepeÙe kesâ efueS ØemLeeve keâj jns nQ~ JeevejeW kesâ Ûeerlkeâej mes YeÙeYeerle efoiiepeeW keâe peneB efJeYeüce nw Deewj
ul
efpevekesâ keâejCe Jeevejer mesvee kesâ Kegj keâer Oetefue mes metÙe&veejeÙeCe efÚhe ieS nQ, Ssmes ueeskeâcebieue ßeerjece efJepeÙe Ùee$ee
T
keâj jns nQ~ efpevekeâer mesvee kesâ Yeej mes keâÛÚhe keâeBhe ieS nQ~ ceneJeejen keâes Yeüce nes ieÙee nw~ Ssmes ßeerjece efJepeÙe Ùee$ee
ri
Sh
keâj jns nQ Deewj efpevneWves Jeevejer mesvee mes efoiheeue efMeJe Deewj hejMegjece keâes Yeer Ûeefkeâle keâj efoÙee nw~ Ssmes ßeerjece
efJepeÙe Ùee$ee keâj jns nQ~ ÛebÛeue, efnueles ngS ueeÁÒue Jeeues nvegceevepeer hej efpevneWves efJeßeece efkeâÙee nw Ssmes meyekeâes
11
megKe osves Jeeues Deewj efieefjOej keâefJe Éeje efpevekesâ iegCemecetneW keâes ieerle keâe efJe<eÙe yeveeÙee ieÙee nw Ssmes ueeskeâeefYejece
20
ßeerjece DeeefÕeve Megkeäue he#e oMeceer efJepeÙe cegntle& ceW efJepeÙe Ùee$ee keâj jns nQ~
ht
mevoYe&MueeskeâŠ
ig
yr
De#eb nlJee nvegceefle nles oiOeue¿sÓlÙeMe¿s

op
C
jeceeb jeceeÛeefjleÛeefjleb ØeefmLeleb ÛeeefYeue¿eced~

©
ßeglJeesovleb ÛeefkeâleÛeefkeâleŠ Øeele®lLeeÙe Oeerceeved

oOÙeew Oeerjes jIegkegâueceefCeb jeJeCemÙeevegpeŠ keâced~~1~~
Yeewceer- De#e keâe JeOe keâjkesâ, DelÙevle efveYeeakeâlee mes uebkeâe peueekeâj, ßeernvegceevepeer kesâ ßeerjece kesâ heeme
ØemLeeve efkeâS peeves hej Deewj meerleepeer kesâ efueS ner Ùegæ keâe DeeÛejCe keâjves Jeeues uebkeâe keâer Deesj ØemLeeveeefYecegKe
ßeerjece keâe mcejCe keâjkesâ Fme Øekeâej otleeW mes meceeÛeej megvekeâj ØeeleŠ G"keâj yegefæceeve jeJeCe kesâ YeeF& efJeYeer<eCe ves
hejyeÇÿe mJe™he jIegkegâueceefCe ßeerjece keâes OÙeeve keâe OÙesÙe yeveeÙee~
ieerle mebKÙee-4
d .
cevees js Yepe jeceb ieesefJevob nefjced~~
ve
er
cejkeâlepeuepeveerjoMÙeeceb hetejf lemeppevemegceveŠ keâececed~
es
keâesefškeâesefšcevceLeeefYejeceb yeÇÿe cegkegâvob nefjced~~1~~
R
Oe=leletCeerj®efÛejMejÛeeheb keâesešf efoJeekeâjle®CeØeleeheced~
s
ht
mce=lenleefvepepeveheeheef$eleeheb Deevevokeâvob nefjced~~2~~
ig
R
MÙeeceleecejmemegYeieMejerjb mecejjÁOeerjb ceefleOeerjced~
ll
.A
ue#ceCeueefueleb ßeerjIegJeerjb megKeefvemÙevob nefjced~~3~~
s
hejyeÇÿeceÙecevegpeekeâejb megcegKeb oMejLejepekegâceejced~
ya
N
efvejIeb nleefieefjOejYeJeYeejb hejceevevob nefjced~~4~~
va
Yeewceer- ns ceve! ßeerjece ieesefJevo nefj keâe Yepeve keâjes~ cejkeâle, veeruekeâceue Deewj yeeoue kesâ meceeve MÙeeceue,
Se
meppeveeW kesâ megvoj ceve keâer keâecevee hetCe& keâjves Jeeues keâjesÌ[eWs-keâjesÌ[eW keâeceeW keâes Deevevo osves Jeeues, ßeeryeÇÿe Yegefòeâ-
th
cegefòeâ-oelee ßeernefj keâe Yepeve keâjes~ megvoj lejkeâMe, Oeveg<e, yeeCe OeejCe keâjves Jeeues keâjesÌ[eW metÙe& kesâ meceeve
ee
ØeleeheJeeve, mcejCe cee$e mes mesJekeâeW keâe heehe Deewj ef$eleehe njves Jeeues Deevevokeâvo ßeernefj keâe Yepeve keâjes~ veerues
P
keâceue kesâ meceeve megvoj Mejerj Jeeues, jCeYetefce ceW efmLej Oeerjyegefæ Jeeues, ue#ceCepeer mes megMeesefYele ßeerjIegJeerj, megKeeW
si
kesâ œeesleeW mes Ùegòeâ ßeernefj keâe Yepeve keâjes~ hejyeÇÿemJe™he ceveg<Ùe keâer Deeke=âefle Jeeues megcegKe oMejLepeer kesâ pÙes‰
T ul
jepekegâceej efve<heehe Deewj efieefjOej keâefJe keâe YeJeYeej njves Jeeues hejceevevo ßeernefj keâe Yepeve keâjes~
ri
efJeMes<e- Ùen ieerle yengÛeefÛe&le Yepeve ‘Yepees js yeÇÿe jeceieesefJevonjer’ keâer {eue ceW efveyeæ nw~
Sh
ieerle mebKÙee-5
11
20
jecemeerlee jecemeerlee jecemeerleejece jecejecee jecejecee jece jeceejece~~

ht
heMÙe efceLÙee Yetleueeskebâ vÙemÙe ceeÙeeceesnMeeskeâced~

ig
efpe£Ùee pehe peeie™keâb MeerueMeesYeeOeece jece meerleejece~~1~~

yr
op
heMÙe heecejhegjes ceeÙee YeelÙeYeemJejef$eiegCekeâeÙee~

C
ogpe&Ùee ot<eCeefvekeâeÙee lÙepewveeceIeOeece jece jeceejece~~2~~

©
heMÙe les hegjleŠ ØeYeeleb Jeeefle ce_pegueceueÙeJeeleced~

ceveefme ceve ÂiedJeeefjpeeleb ueefueleueeskeâueueece jece meerleejece~~3~~
megvojkeâeC[ 703
Yepe efJeYeer<eCehetCe&keâeceb efieefjOejelceceveesÓefYejececed~

YeefJekeâ YeeJeÙe YeJÙeYeeceb jmeveÙee jš jece jece meerleejece~~4~~
Yeewceer- efJeYeer<eCe YeieJeeve keâe cebieueceÙe veece ues jns nQ—‘jece meerleejece, meerleejece meerleejece jece
jeceejece, jeceejece jeceejece’ Fme Øekeâej YeieJeeve keâe mcejCe keâj jns nQ~ osKees, Ùen ueeskeâ efceLÙee nw~ DeleŠ
ceeÙee ceesn Deewj Meeskeâ keâes ÚesÌ[keâj peeie®keâlee mes, Deheveer efpe£e mes, Meerue-MeesYee kesâ DeeßeÙe ßeermeerleejece keâe
d .
pehe keâjes~ Dejs heecej peerJe! meeceves osKees, Ùen og° ceeÙee DebOekeâej mJe™efheCeer Deewj leerveeW iegCeeW mes Ùegòeâ Deewj
ve
meJe&Ive DepesÙe oes<eeW mes Ùegòeâ Dehevee Ûecelkeâej Øemlegle keâj jner nw, heehe keâe DeeßeÙe Fme ceeÙee keâes ÚesÌ[ oes~
er
meerleejecepeer keâe Yepeve keâjes~ peerJe, osKees, legcnejer ner Âef° kesâ mece#e Ùen ceueÙe ceOegj JeeÙeg Ûeue jne nw~ megneJevee
es
ØeeleŠkeâeue DevegYeJe ceW Dee jne nw~ Fme meceÙe Deheves ceve ceW keâceueveÙeve Deewj mechetCe& ueeskeâeW kesâ mJe™he
R
ßeermeerleejecepeer keâe ceveve keâjes~ ns efJeYeer<eCe, hetCe&keâece Deewj efieefjOej keâefJe kesâ Deelcee Deewj ceve keâes Deevevo osves
s
ht
Jeeues ßeerjece keâes Yepe~ ns keâuÙeeCeceÙe, efpevekeâer helveer Yeer keâuÙeeCeceÙeer nQ, Ssmes ØeYeg keâer YeeJevee keâj jmevee mes
ig
jeceveece jš~
R
efJeMes<e—Ùen ieerle ™hekeâ leeue ceW efveyeæ nw, Fmes peesie, peesefieÙee, Jewjeieer, YewjJe, YewjJeer Deeefo jeieeW ceW ieeÙee
ll
.A
pee mekeâlee nw, Fme Øekeâej kesâ ieerleeW keâes mevle hejcheje ceW ØeYeeleer ieerle keâne peelee nw~
s
ya
ieerle mebKÙee-6
cevees js ëe=Ceg efveye&ueyeueceefmle N jeceŠ~~
va
cejkeâIeveotJee&oueMÙeecees ÙecegveepeueeefYejeceŠ~
Se
MeleMelekeâesefškeâecekeâceveerÙeŠ keâueekeâoefLe&lekeâeceŠ~~1~~
th
ÙeeJeled ØeYe=efle iepesve efvepeyeueeled ke=âlees Pe<esCe me*d«eeceŠ~

P ee
leeJeled ØeYe=efle yeYetJe efveefpe&lees YeÙeYe=lee mce=lees jeceŠ~~2~~

si
õgheomeglee ÙeeJeled mJeheefleceefleŠ keâesÓYetled lelheefjCeeceŠ~

T ul
efveye&ueÙee Ùeoemceeefj ceeOeJees JemeveJehegjYetled MÙeeceŠ~~3~~

ri
ieefCekeâeie=odOeÇepeeefceuecegKÙes megKeoMÛeelceejeceŠ~
Sh
efveye&ueie=¢ees Yeeefle jeIeJees efieefjOejefiejeefYejeceŠ~~4~~

11
20
Yeewceer- js ceve megve! ßeerjece efveye&ueeW kesâ yeue nQ, Jes cejkeâleceefCe cesIe Deewj otyee&oue kesâ meceeve MÙeeceue leLee
Ùecegvee peue kesâ meceeve megvoj nQ~ Jes keâjesÌ[eW keâeceosJeeW mes Yeer keâceveerÙe Deewj Deheveer keâuee mes keâeceosJe keâes efveefvole
ht
keâjves Jeeues nQ peye lekeâ iepesvõ ves Deheves yeue mes «een kesâ meeLe meb«eece efkeâÙee leye lekeâ «een mes nejlee jne Deewj
ig
yr
nejkeâj peye jece keâe mcejCe efkeâÙee, leye peerle ieÙee~ peye lekeâ õewheoer Deheves heefleÙeeW ceW yegefæ ueieeF& jner, leye lekeâ
op
keäÙee heefjCeece efvekeâuee? peye efveye&ue neskeâj ceeOeJe keâe mcejCe efkeâÙee, leye MÙeecemegvoj mJeÙeb JeŒe ner yeve ieS~
C
ieefCekeâe, ieerOe Deewj Depeeefceue ØecegKe heefleleeW kesâ Øeefle Deelceejece ØeYeg megKeo ner lees ngS efieefjOej keâefJe keâer JeeCeer
©
keâes Deevevo osves Jeeues jIegkegâue kesâ ØeJej ßeerjece lees efveye&ueeW keâe he#e ueskeâj MeesefYele nesles nQ~
efJeMes<e-Ùen ieerle ‘megvesjer ceQves efveye&ue kesâ yeue jece’ kesâ {eue hej nw~ ÙeneB efJeYeer<eCe Yeefòeâ heefJe$e
$e+lecYeje Øe%ee mes õewheoer keâer YeefJe<Ùele Iešvee keâe mcejCe keâj jns nQ FmeefueS mevosn veneR keâjvee ÛeeefnS~
ieerle mebKÙee-7
jece ßeerjece meoe jš jmeves lÙepe efceLÙee hejJeeoefJeJeeoced~
JeefOe&leot<eCeefJe<eceefJe<eeob jeceejece meoe jš jmeves~~1~~
lÙepe mebmeejJeemeveemJeeob Yepe YeieJevcegKeefMe°Øemeeoced~
peÙe peÙe jece meoe jš jmeves jece ßeerjece meoe jš jmeves~~2~~
d .
ve
efJemcej ueeskeâefJeieefn&lenemeb mcej meerleeJejMegYeseflenemeced~
er
peÙe ßeerjece meoe jš jmeves jece ßeerjece meoe jš jmeves~~3~~
es
keâeÙe keâueb jIegvevovemeerleeb ieeÙe meleleefcen efieefjOejieerleeced~
R
s
meerleejece meoe jš jmeves jece ßeerjece meoe jš jmeves~~4~~
ht
ig
Yeewceer- ns jmeves, ns cesjs efpe£s! meowJe ßeerjece keâe jšve keâj~ efceLÙee, oes<e Deewj YeÙebkeâj efJe<eeo keâes yeÌ{eves
R
Jeeues hej Jeeo-efJeJeeo keâes ÚesÌ[, jeceejece ßeerjece keâe jšve keâj~ ns efpe£s! mebmeej keâer Jeemevee-mJeeo ÚesÌ[
ll
.A
YeieJeeve kesâ cegKe keâe efMe° Øemeeo keâe mesJeve keâj~ meowJe peÙe peÙe ßeerjece jš~ ueeskeâ efveefvole neme-heefjneme Yetue
s
pee Deewj meerleeheefle YeieJeeve ßeerjece kesâ Dece=leceÙe Fefleneme keâe mcejCe keâj~ ns efpe£s! meowJe peÙe ßeerjece jš~
ya
efvejvlej ßeerjIegvevove meerlee keâe GÛÛeejCe keâj Deewj efieefjOej keâefJe Éeje jefÛele ieerle keâes iee Deewj ns cesjs peerYe! meoe
let meerleejece meerleejece jš~ N
va
ieerle mebKÙee-8
Se
th
jeIeJe ceeb lJeb keâoe cegKeÛevõb oMe&efÙe<Ùemes~~

ee
keâoe meerleeue#ceCeeYÙeeb mecesleŠ mecegheeiecÙe~

P
ceeb efJejcÙe jece cece keâeceb keâ<e&efÙe<Ùemes~~1~~

si
ul
keâoe nefjCee#Ùee mececed~

T
efJenjved hegjlees cece nejb nejb njs ce_pegceveŠ mebœeefÙe<Ùemes~~2~~

ri
Sh
keâoe ßeeJeb ßeeJeb ßegeflemegKeoeced~

11
megefOeleeb efiejb efieefjOejoMe&vemÙe le=<eb le<e&efÙe<Ùemes~~3~~

20
keâoe keâceuee#Ùee keâ_pekeâjced~

ht
veJekeâ_peves$e cetOe&efve ceoerÙes ef$ecetOee&js mheMe&efÙe<Ùemes~~4~~

ig
yr
Yeewceer- eqJeYeer<eCe hegveŠ keân jns nQ—ns jeIeJe! Deehe cegPes Deheves cegKeÛevõ kesâ oMe&ve keâye keâjeDeesies? keâye
op
ßeermeerlee-ue#ceCe kesâ meeLe Deekeâj Deehe ßeerjece efJejece kesâ efyevee cesjer keâece keâer Yeefòeâ keâes meceehle keâj oesies? ns
C
ßeernjs! ce=ieveÙeveer meerleepeer kesâ meeLe cesjs mece#e efJenej keâjles ngS megvoj ceve keâes yeej-yeej Ûegjekeâj keâye GmeceW
©
efJejeefpeSiee~ ns jeIeJe! keâeveeW keâes megKe osves Jeeueer Deheveer Dece=le JeeCeer megvee-megveekeâj efieefjOej keâefJe keâer
mJeefJe<eÙekeâ oMe&ve le=<Cee keâes Deewj keâye yeÌ{eFSiee~ ns veJeerve keâceue ves$e, ns ef$eefmeje kesâ Me$eg ßeerjece! Deehe
keâceueveÙeveer meerleepeer kesâ meeLe cesjs efmej hej Deheves keâceue keâj keâe keâye mheMe& keâjWies?
megvojkeâeC[ 705
ieerle mebKÙee-9
cevees jeceb MejCeb Ùeeefn js cee cee kegâ® ceeb kebâ ceeb keâced~~
ceeÙeeceÙeb ce=<ee heefjYeeJeÙe mJehvemeceb mebmeejced~
jecece=les mecyevOecemelÙeb meglekeâue$eheefjJeejced~~
IeveMÙeeceb MejCeb Ùeeefn js cee cee kegâ® ceeb kebâ ceeb keâced~~1~~
d .
ve
ÙeeJeoefmle efkeâef_Ûeled leJe heeMJex leeJeod peveemlJeoerÙee:~
er
efveef<keâ_Ûeves YeJeefle YeefJeleejes YeJele Fces hejkeâerÙee:~~
es
ßeerjeceb MejCeb Ùeeefn js cee cee kegâ® ceeb kebâ ceeb keâced~~2~~
R
peeÙeeYeefieveermegleYeüelejŠ mJeeLeË les mhe=nÙevles~
s
ht
mJeeLex ieles meces kegâkeäkegâjJeled lÙeepÙeleÙee ie=nÙevles~~
ig
R
DeefYejeceb MejCeb Ùeeefn js cee cee kegâ® ceeb kebâ ceeb keâced~~3~~
ll
ceveesefvejemeb YeJekegâšgcyelemlÙepe efceLÙee efveye&vOeced~
s .A
mJeerkegâ® efieefjOejØeYegCee meekebâ oememJeeefcemecyevOeced~
ya
meerleejeceb MejCeb Ùeeefn js cee cee kegâ® ceeb kebâ ceeb keâced~~4~~
N
va
Yeewceer- efJeYeer<eCe Deheves ceve mes keân jns nQ—
Se
ceve jece MejCe ceW pee, cele keâj let cesje cesje~
th
mJehve meceeve peiele keâj efÛevleve, ceeÙeeceÙe meye Pet"e~~

ee
helveer megle heefjJeej jece efyeve veelee ce=<ee Devet"e~

P
IeveMÙeece MejCe ceW pee, cele keâj let cesje-cesje~~1~~

si
peye lekeâ kegâÚ Yeer heeme nw lesjs meYeer leYeer lekeâ lesjs~
ul
ueKe efveef<keâ_Ûeve legPes lepeWies Me$eg meefjme Ùes [sjs~

T
ßeerjece MejCe ceW pee, cele keâj let cesje-cesje~~2~~

ri
Sh
mJeejLe ueeefie yeefnve YeeF& lesjs nQ megle efnle peeÙee~

ieS mJeeLe& ÚesÌ[Wies legcekeâes Õeeve meceeve efvekeâeÙee~
11
DeefYejece MejCe ceW pee, cele keâj let cesje-cesje~~3~~

20
ceve efvejeMe nes pee kegâšgcye mes efceLÙee cecelee ÚesÌ[es~

ht
efieefjOej ØeYeg mes veelee peesÌ[es meyemes cegKeÌ[e ceesÌ[es~

ig
meerleejece MejCe ceW pee, cele keâj let cesje-cesje~~4~~

yr
op
ieerle mebKÙee-10
C
©
efJeYeer<eCees jeJeCeb Øeefle-

meerleeb efveÙee&leÙe oMekeâvOej~
lÙepe efveye&vOeb kegâ® mecyevOeb jecesCe meceb JeerjOegjvOej~~
cevoesoÙee&Ómeke=âod yeesefOelees cevoceles ve lJeb ceeveÙemes~

oerveyevOegceLe keâ®CeeefmevOegb jeceb ve lJeb mecceeveÙemes~~1~~
Ùeoe ØeYe=lÙee ùlee cewefLeueer MetvÙeeod oC[keâefJeefheveeodd oervee~
leoe ØeYe=lÙeMeeefvlejeÙeelee ue¿e efJeheodJeeefjOeew ueervee~~2~~
megleÉÙeb ne nleb leeJekeâb ue¿ehegjceueeleefceJe oiOeced~
d .
ve
efJeOJebemf eleceMeeskeâJeveceefKeueb lJeoefYeceevele=Ceceefhe efveo&iOeced~~3~~
er
mecØemeero je#emekegâueJeuueYe cee efJe<eero Jewosefnb ÙeeheÙe~
es
efieefjOejØeYeJes peieoieefJeYeJes ›etâjleceb Jewjb efveÙee&heÙe~~4~~
R
s
ht
Yeewceer- Deye efJeYeer<eCe jeJeCe kesâ Øeefle keânles nQ-ns jeJeCe! meerleepeer keâes ueewše oes~ ns Jeerjßes‰! n" ÚesÌ[ oes,
ig
ßeerjece kesâ meeLe mesJekeâ mes JÙeJenej mecyevOe keâj uees~ legcekeâes cevoesojer ves yeej-yeej mecePeeÙee, efheâj Yeer cevoyegefæ
R
jeJeCe legce veneR mecePe jns nes~ oerveeW kesâ yevOeg, keâ®Cee kesâ meeiej, ßeerjece keâe mecceeve veneR keâj jns nes~ peyemes
ll
.A
oC[keâ Jeve keâer MetvÙe kegâšer mes legce meerleepeer keâes nj keâj ueeS nes, leYeer mes uebkeâe ceW DeMeeefvle Dee ieF& nw Deewj Ùen
s
veiejer efJeheefòe kesâ meeiej ceW [tye ieF& nw~ legcnejs oes heg$e ceej [eues ieS, uebkeâehegjer metKeer Ieeme kesâ meceeve peuee oer ieÙeer
ya
Deewj DeMeeskeâ Jeve lenme-venme nes ieÙee~ legcneje DeefYeceeve le=Ce Yeer Yemce nes ieÙee~ ns je#eme kegâue kesâ mJeeceer!
N
Deehe ØemeVe nes peeSB, ogŠKeer ve neW, peÌ[-Ûesleve kesâ mJeeceer, efieefjOej ØeYeg kesâ mJeeceer ßeerjece keâes ßeermeerleepeer keâes
va
ueewše oes~ ØeYeg mes Jewj ÚesÌ[ oes~
Se
efJeMes<e- Ùen ieerle Yeer ef$eleeue 16 cee$ee ceW efveyeæ nw~

th
ee
ieerle mebKÙee-11
P
jecees veefn cevegpeŠ meeceevÙeŠ~~

si
ul
YegJevesÕejŠ keâeuekeâeueesÓÙeb YeJelee vewJe efJeceevÙeŠ~

T
ri
mekeâueueeskeâmechelmeceefvJeleŠ meveeleveŠ mecceevÙeŠ~~1~~

Sh
nlegË cenerceneYeÙeYeejb hejyeÇÿe meekeâejced~

11
DeJeelejod Oe=lecevegpeekeâejb efJeiegCeb efJeieleefJekeâejced~~2~~

20
ieJeeb efÉpeeveeb meleeb megjeCeeb ceesoJeOe&vees jeceŠ~

ht
efieefjOejØeYegŠ ØekeâefšleesÓJeOehegejf ce”ueceÙeheefjCeeceŠ~~3~~

ig
yr
Yeewceer- ns jeJeCe! ßeerjece meeceevÙe ceveg<Ùe veneR nQ~ Ùes YegJevesÕej Deewj keâeue kesâ Yeer keâeue nQ~ Fvekeâe Deheceeve
op
cele keâjes~ Ùes mechetCe& ueeskeâeW keâer mecheefòe mes Ùegòeâ leLee meveeleve nQ, Fvekeâe mecceeve keâefjÙes~ Dejs! jeJeCe! he=LJeer keâe
C
ceneve Yeej Gleejves kesâ efueS ner efJekeâejjefnle efJeefMe° iegCeeW mes Ùegòeâ meiegCe meekeâej hejyeÇÿe ner ceveg<Ùe keâe Deekeâej
©
«enCe keâjkesâ DeJeleej efueS nQ~ ieewDeeW, yeÇeÿeCeeW, mevleeW Deewj osJeleeDeeW kesâ Deevevo keâes yeÌ{eves Jeeues, cebieueceÙe
heefjCeece Jeeues, ßeerjece efieefjOej keâefJe kesâ mJeeceer ßeerjeIeJe ßeerDeJeOehegj ceW Øekeâš ngS nQ~
megvojkeâeC[ 707
ieerle mebKÙee-12
mJeerkegâ® oMeceewues cece efMe#eeced~
jeceeÙeehe&Ùe Peefšefle peevekeâeR osefnceeb ces efYe#eeced~~1~~
keâeuejeef$eefjJe efveMeeÛejeCeeb YeJelee veerlee meerlee~
ce=lÙegoteflekeâe ùlee lJeÙesÙeb kegâceeflemles efJehejerlee~~2~~
d .
ve
leJe kegâuekeâceuekeâeveveb nvlegb meerleeMeerleefveMesÙeced~
er
ÙeelegOeevece=lÙeJes jepeles o#eeo#eefoMesÙeced~~3~~
es
kegâueb j#e peevekeâeR ÙeÛÚ Ùe#esMeeJejpe efJeÛeejÙe~
R
s
efieefjOejØeYeJes efvepeb mecehe&Ùe ueeskeâÉÙeb megOeejÙe~~4~~
ht
ig
Yeewceer- ns jeJeCe! cesjer efYe#ee mJeerkeâej keâjes, ßeerjece keâes meerleepeer keâes MeerIeÇ meeQhe oes~ Ùener cegPes YeerKe oes~
R
je#emeeW keâer keâeuejeef$e pewmeer meerleepeer keâes legce ues DeeS nes, Ùen lees legcnejs Éeje ce=lÙeg keâer oteflekeâe ner ueeF& ieF& nw~
ll
.A
legcnejer Ùen kegâceefle DelÙeble efJehejerle nw~ legcnejs kegâue™he keâceue Jeve keâes ve° keâjves kesâ efueS Ùes meerleepeer Meerle-jeef$e
s
kesâ mJe™he ceW (nscevle jeef$e) Deewj Ùen Ûelegj peevekeâerpeer je#emeeW keâer ce=lÙeg kesâ efueS oef#eCe efoMee ner nQ~ ns Ùe#esMe
ya
kegâyesj kesâ Úesšs YeeF&! efJeÛeej keâjes, uebkeâehegj keâer j#ee keâjes~ efieefjOej ØeYeg ßeerjece keâes peevekeâer peer keâes meeQhe oes Deewj
N
Deheves keâes Yeer Gvekesâ ÛejCe ceW [eue oes, oesveeW ueeskeâeW keâes megOeej uees~
va
ieerle mebKÙee-13
Se
th
ëe=Ceg oMeceewues JeÛees cece YeüeleŠ lÙepe jIegJejJewjb megjYeÙeoeleŠ~~

ee
MeerIeÇb mecehe&Ùe jeIeJeeÙe meerleeb lÙepe efvepecevemeŠ kegâyegeæ f b efJehejerleeced~~1~~

P
DevÙeLee ceefj<Ùeefme jIegJeerjyeeCewŠ MeÙeveb keâefj<Ùeefme jCeYeteJf eØeeCewŠ~~2~~

si
ul
ceeYetevf e&MeeÛejJebMeOetcekesâlegŠ Ùe#eKejejÙes Yeewecf eb j#eŠßegelf emeslegced ~~3~~

T
efieefjOejØeYegcesJe MejCeb ØeÙeeÙeeŠ veerÛece=lÙeglees efveefKeue vewejf leeved ØeheeÙeeŠ~~4~~

ri
Sh
Yeewceer- ns YeeF& oMeceewues! (ome efmej Jeeues jeJeCe) cesjer yeele megvees~ ns osJeleeDeeW keâes og:Ke osves Jeeues jeJeCe!
11
ßeerjece keâe Jewj ÚesÌ[ oes~ ßeerjece keâes meerleepeer MeerIeÇ meeQhe oes, Deheves ceve keâer efJehejerle yegefæ ÚesÌ[ oes~ veneR lees
20
ßeerjece kesâ yeeCeeW mes cejesies Deewj Ùegæ Yetefce ceW ØeeCeeW kesâ meeLe mees peeDeesies~ je#eme JebMe kesâ Oetcekesâleg cele yevees~
ht
KejMe$eg ßeerjece keâes meerleepeer keâes meceefhe&le keâj oes Deewj Jewefokeâ mesleg keâer j#ee keâjes~ Deye efieefjOej kesâ ØeYeg ßeerjece
ig
keâer MejCe ceW peeDees Deewj je#emekegâue keâes veerÛe ce=lÙeg mes yeÛee uees~
yr
op
ieerle mebKÙee-14
C
ëe=Ceg ëe=Ceg JeÛeveb ces efJeyegOeejs efJejesOeb heefjnj ßeernjsŠ~~

©
keâ®CeeefmevOegjMes<eefnlew<eer peieleeb ßeerjeIeJeŠ megYew<eer~

ëe=Ceg ëe=Ceg JeÛeveb ces efvepe&jejs efJejesOeb heefjnj ßeernjsŠ~~1~~
ØeCeleheeuekeâŠ hejceke=âheeuegŠ ÙeMeesevf eYeeuekeâes oerveoÙeeuegŠ~

ëe=Ceg ëe=Ceg JeÛeveb ces ef$eoMeejs efJejesOeb heefjnj ßeernjsŠ~~2~~
oeMejLeÙes Øeosenf ceweLf eueeR cee kegâ® Je=eòf eb njew hegMb Ûeueerced~
ëe=Ceg ëe=Ceg JeÛeveb ces lJeb megjejs efJejesOeb heefjnj ßeernjsŠ~~3~~
efieefjOejsÕejb Yepe YeieJevleb helveer›eleb peevekeâerkeâevleced~
d .
ëe=Ceg ëe=Ceg JeÛeveb ces osJeejs efJejesOeb heefjnj ßeernjsŠ~~4~~
ve
er
Yeewceer- ns efJeyegOeeW kesâ Me$eg! cesje JeÛeve megefveS Deewj ßeernefj keâe efJejesOe ÚesÌ[ oerefpeS~ ßeerjece keâ®Cee kesâ
es
meeiej Deewj meyekesâ efnlew<eer nQ Deewj ßeerjece peiele kesâ MegYew<eer nQ~ ns osJeleeDeeW kesâ Me$eg~ cesjer yeele megefveS~ ßeerjece keâe
R
efJejesOe ÚesÌ[ oerefpeS~ ßeerjece ØeCelepeveeW kesâ heeuekeâ, hejce ke=âheeueg, ÙeMe keâe mebYeeue keâjves Jeeues Deewj oerveeW kesâ
s
ht
oÙeeueg nQ~ ns ef$eoMe DeLee&led leerve oMeeDeeW Jeeues osJeleeDeeW kesâ Me$eg ßeerjece keâe efJejesOe ÚesÌ[ oes~ oMejLevevove ßeerjece
ig
keâes peevekeâerpeer keâes meeQhe oes, ßeernefj kesâ Øeefle JÙeefYeÛeeefjCeer Je=efòe cele keâjes~ ns osJeleeDeeW kesâ Me$eg! cesjer yeele megvees,
R
ØeYeg keâe efJejesOe ÚesÌ[ oes~ efieefjOej keâefJe kesâ mJeeceer helveer›ele meerleeheefle ØeYeg ßeerjece keâe Yepeve keâjes, ns osJeMe$eg
ll
.A
jeJeCe! cesjer yeele megvees Deewj meerleepeer keâes ueewše oes~
s
ieerle mebKÙee-15
ya
ve jeceb hejyeÇÿe N
efkebâ Jeseflme~
va
peeveved keâesmeuejepekegâceejb hejceb ØeYegceJeJeseflme~~
Se
Ùesve nleew leeškeâemegyeent ceejerÛeesÓyOeew ef#ehleŠ~

th
efJeÕeeefce$eceKeesÓefhe $eelees cegefveßeceŠ mebef#ehleŠ~~1~~

P ee
ce=CeeueYe_peb hegjnjÛeeheb YeÝJee Oevegceg&jejs:~

si
veefceleb Ye=iegheefleyeueceefhe oefceleb Meefceleb oceb megjejs:~~2~~

T ul
efceefLeueemJeÙecJejsÓpeerÙele ÙesveeÙeesefvepeeefhe meerlee~

ri
Sh
ef$eYegJeveve¸Ceeb cenb heMÙeleeb ßegefleefJeefOevee heefjCeerlee~~3~~

efhele=efveosMelees efJeefheveceeieleb kegâlegkeâeælees efJejeOeŠ~
11
yeÇÿeeœelees peÙevlees oefceleŠ #eevleŠ ke=âleehejeOeŠ~~4~~

20
Kejot<eCees ef$eefMejmeb nlJee ÙeesÓnved ce=ieceejerÛeced~

ht
ig
efce$eb Keueg ØeefJeOeeÙe efce$epeb vÙenved yeeefueveb veerÛeced~~5~~

yr
ÙeodotleŠ ›eâevlJee JeejerMeb le=CeefceJeeonuue¿eced~

op
C
JeveceMeeskeâce#eb nlJee ÙeesÓkeâe<eealed hegjeR meMe¿eced~~6~~

©
leb #eeceÙe jIegJejb ØeYegb oMeceewues efØeÙeØeleerleeced~

Peefšefle mecehe&Ùe jepemetveJes meerleeb efieefjOejieerleeced~~7~~
megvojkeâeC[ 709
Yeewceer- ßeerjece keâes legce hejyeÇÿe keäÙeeW veneR mecePe jns nes? DeÙeesOÙee jepekegâceej ßeerjece keâes hejyeÇÿe peeveles
ngS Yeer legce Gvekeâe Deheceeve keâj jns nes~ efpevekesâ Éeje leeÌ[keâe, megyeeng ceejs ieS, ceejerÛe meeiej ceW heWâkeâe ieÙee,
efJeÕeeefce$e kesâ Ùe%e keâer j#ee keâer ieF& Deewj cegefveÙeeW keâe ßece Yeer mebef#ehle keâj efoÙee ieÙee~ Dejs! efMeJe Oeveg<e keâes
keâceueob[ kesâ meceeve leesÌ[keâj efpevneWves efJe<CegOeveg<e keâes ÛeÌ{e efoÙee, Gmeer kesâ meeLe hejMegjecepeer kesâ yeue keâe Yeer
oceve efkeâÙee ieÙee Deewj legce jeJeCe kesâ ocYe keâe Yeer Meceve efkeâÙee ieÙee~ efpevekesâ Éeje efceefLeuee kesâ mJeÙebJej ceW
DeÙeesefvepee meerleepeer Yeer peerleer ieFË Deewj meYeer ØeeefCeÙeeW kesâ osKeles-osKeles, efpevneWves DeÙeesefvepee meerleepeer keâe efJeefOeJele
d .
heeefCe- «enCe mJeerkeâeje~ efhelee keâer Dee%ee mes pees Jeve ceW heOeejs, Kesue-Kesue ceW efJejeOe keâe JeOe efkeâÙee Deewj yeÇÿeeŒe
ve
mes peÙevle keâe oceve efkeâÙee efheâj meerleepeer kesâ DevegjesOe hej, DehejeOe keâjves hej Yeer ÚesÌ[ efoÙee~ efpevneWves Kej, ot<eCe,
er
es
ef$eefMeje keâe JeOe keâjkesâ ceejerÛe-ce=ie keâe JeOe efkeâÙee SJeb metÙe&heg$e meg«eerJe keâes efce$e yeveekeâj veerÛe yeeefue keâes ceej
R
[euee~ efpevekeâe otle mecegõ ueeBIekeâj uebkeâe keâes le=Ce kesâ meceeve Yemce keâj ieÙee Deewj DeMeeskeâ Jeve leLee De#e keâe
s
JeOe keâjkesâ uebkeâehegjer Mebkeâekegâue keâj efoÙee~ ns jeJeCe! efieefjOej keâefJe kesâ ØeYeg ßeerjece mes #ecee ceeBiees Deewj efØeÙelece
ht
kesâ efJeÕeemehee$e meerleepeer keâes pees efieefjOej keâefJe kesâ ieerle keâe efJe<eÙe yeve jner nQ, Gvekeâes jepeheg$e ßeerjece keâes meeQhe
ig
R
oes~
ll
.A
mevoYe&MueeskeâŠ
s
ya
oòee ueòee ›eâesOelees jeJeCesve YeüelegJe&#emÙeeòekeâeue›eâcesCe~
N
%eelJeeosMeb meesÓefhe j#eŠ keâefve‰Š meerleeveeLeb meJe&YeeJewŠ ØeheVeŠ~~1~~
va
Yeewceer- Devevlej keâeueeefOeJeMe jeJeCe ves ›eâesOe kesâ DeeJesMe ceW Deekeâj YeeF& efJeYeer<eCe keâer Úeleer ceW ueele ceejer,
Se
jeJeCe kesâ keâefve‰ Yeüelee efJeYeer<eCe Yeer ØeYeg keâe DeeosMe ceevekeâj meye Øekeâej mes ßeerjece keâer MejCe ceW Ûeues ieÙes~
th
ieerle mebKÙee-16
P ee
efJeYeer<eCeŠ mJeieleced -
si
ul
jeceb MejCeceefYeÙeeefce nes lÙekeälJee meJe&heefjJeejced~~

T
ÙeelegOeeveheeflevee efveleevleb efvejeke=âlees ceOÙesmeYeb leeef[leesÓLe ueòeÙee eflejmke=âleŠ~

ri
Sh
MÙeeceb MejCeceefYeÙeeefce nes lÙekeälJee heg$eYe=lÙeoejced~~1~~

11
efMeJece_pegceevemecevees%ekeâuenbmeb nbmeJebMeeJelebmeb ceefnlecevegJebMeced~

20
keâeceb MejCeceefYeÙeeefce nes lÙekeälJee j#ees jepÙeYeejced~~2~~

ht
YeJeefmevOegheeslehetleheeoejefJevob megjvejcegefveJevÅeceevevokeâvoced~
ig
veeceb MejCeceefYeÙeeefce nes lÙekeälJee YeesiemegKemeejced~~3~~

yr
op
meJe&meceLeË ØeYegb ef$epeieleeb MejCÙeb efieefjOejefiejeieerleb ef$eefJeyegOeJejsCÙeced~

C
Oeeceb MejCeceefYeÙeeefce nes lÙekeälJee mebme=efleefJekeâejced~~4~~

©
Yeewceer- eqJeYeer<eCe Deheves ceve ceW keân jns nQ~ Deepe mechetCe& heefjJeej keâes ÚesÌ[keâj ceQ jecepeer keâer MejCe ceW pee
jne ntB~ Deepe meYeer kesâ yeerÛe je#emeheefle ves cesje Deheceeve efkeâÙee, ueele mes ceejkeâj "gkeâjeÙee~ Deye ceQ heg$e, mesJekeâ
Deewj helveer keâes ÚesÌ[keâj ßeerjece keâer MejCe ceW pee jne ntB~ Deepe Mebkeâjpeer kesâ megvoj ceve kesâ ceOegj nbme DeLee&led
metÙe&JebMe kesâ DeeYet<eCe, JewJeÕele ceveg kesâ JebMe keâes mecceeefvele keâjves Jeeues (keâ) DeLee&led yeÇÿee, (De) DeLee&led efJe<Ceg,
(ce) DeLee&led efMeJe Fve leerveeW kesâ efveÙeblee YeieJeeve jece kesâ MejCe ceW pee jne ntB DeLee&led je#eme jepÙe keâe mechetCe& Yeej
ÚesÌ[keâj meyekesâ keâece ceW ßeerjece keâer MejCeeieefle mJeerkeâej keâj jne ntB~ uebkeâe keâe Yeesie megKemeej ÚesÌ[keâj efpevekeâe
heefJe$e ÛejCeejefJevo mebmeej meeiej keâe peueÙeeve nw Deewj Ssmes osJelee ceveg<Ùe-cegefveÙeeW mes Jebefole Deevevokeâvo, meyekesâ
veceveerÙe ßeerjece keâer MejCe ceW pee jne ntB~ mebmeej kesâ Jeemeveelcekeâ keâeceeefo efJekeâejeW keâes ÚesÌ[keâj meJe&meceLe&, mJeeceer,
d .
leerveeW peieleeW keâes MejCe osves ceW meceLe& Deewj efieefjOej keâefJe kesâ JeeCeer mes ieerle Deewj leerveeW osJelee yeÇÿee, efJe<Ceg, Mebkeâj
ve
kesâ JejCeerÙe hejceOeecemJe™he ßeerjece keâer MejCe ceW pee jne ntB~
er
es
ieerle mebKÙee-17
R
lÙekeälJee jeJeCejepÙeYeejb MejCecenb jeceb ØeheÅes~~
s
ht
DeevegketâuÙeme¿uheb ke=âlJeeefleù°Š~
ig
R
ØeeefleketâuÙeJepe&veb efJeOeeÙe mebØeù°Š~~
ll
.A
lÙekeälJee ue¿eie=nmegKemeejb MejCecenb jeceb ØeheÅes~~1~~
s
jecees jef#e<Ùeleerefle efJeOeeÙe megefJeÕeemeced~
ya
ieeshlee jeceYeõ Fefle ke=âlJee meceeÕeemeced~~
N
va
lÙekeälJee megleefJeòeefce$eoejb MejCecenb jeceb ØeheÅes~~2~~
Se
oerveleeb efveOeeÙe efvelÙeb oervees oerveyevOeew~

keâehe&CÙeb ØekeâuhÙe melke=âheeCes ke=âheeefmevOeew~~
th
ee
lÙekeälJee YeJeefJe<eÙeb efJekeâejb MejCecenb jeceb ØeheÅes~~3~~

P
meerleeue#ceCeevegÛejb MÙeeceueMejerjced~
si
ul
efieefjOejÛeelekeâpeueOej jIegJeerjced~~
T
lÙekeälJee mebmeejb efvejemeejb MejCecenb jeceb ØeheÅes~~4~~

ri
Sh
Yeewceer- jeJeCe keâe jepÙeYeej ÚesÌ[keâj Deye ceQ ßeerjece kesâ MejCe ceW pee jne ntB~ ceQ DeevegketâuÙe keâe mebkeâuhe
11
keâjkesâ DelÙeble ØemeVe ntB Deewj ØeeefleketâuÙe keâe Jepe&ve keâjkesâ Yeer yengle mebleg° ntB, uebkeâe YeJeve kesâ ie=nmegKe lelJe keâes
20
ÚesÌ[keâj ßeerjece kesâ MejCe ceW pee jne ntB~ jecepeer j#ee keâjWies, Fme Øekeâej efJeÕeeme keâjkesâ Deewj jecepeer ner cesjs j#ekeâ
nQ Fme Øekeâej DeeÕeemeve mJeerkeâej keâjkesâ heg$e Oeve, efce$e Deewj helveer ÚesÌ[keâj ceQ jecepeer keâer MejCe ceW pee jne ntB~
ht
ig
oerveyevOeg ßeerjeceÛevõpeer ceW efvelÙe oervelee OeejCe keâjkesâ Deewj megvoj ke=âheeCe OeejCe efkeâS ngS ke=âhee kesâ meeiej ßeerjece
yr
ceW keâehe&CÙe mJeerkeâej keâjkesâ mebmeej kesâ efJe<eÙe efJekeâej keâes ÚesÌ[keâj meerleepeer Deewj ue#ceCepeer mes mesefJele MÙeeceue
op
Mejerj Jeeues efieefjOej keâefJe™he Ûeelekeâ kesâ mJeeefle kesâ yeeoue jIegJeerj ßeerjecepeer kesâ MejCe ceW pee jne ntB~
C
ieerle mebKÙee-18
©
jIegjeceb MejCeb ÙeecÙenced~~

ielJee efmevOeesheejceheejb ketâheejb heMÙeecÙenced~
megvojkeâeC[ 711
oerveeveeLeb ßeerjIegveeLeb veeLeb mebheMÙeecÙenced~~

ßeerjeceb MejCeb ÙeecÙenced~~1~~
ueyOJee ueesÛeveueeYeceoYeüb megKeefmevOeew ceppeecÙenced~
mceejb mceejb keâ®Ceeieejb YeJeYeejb Ye=pÙeecÙenced~~
ØeYegjeceb MejCeb ÙeecÙenced~~2~~
d .
veeceb veeceb peueoMÙeeceb mebmheâerleesÓLe YeJeecÙenced~
ve
er
FlJee MegYecetueb efyevee cetuÙeb efJe›eâerleesÓefhe YeJeecÙenced~~
es
DeefYejeceb MejCeb ÙeecÙenced~~3~~
R
meJeË le$e mecehÙe& jeIeJes YeeiÙeœepeb me=peecÙenced~
s
ht
efieefjOejØeYegŠ MejCees efJeYeer<eCeŠ ke=âleke=âlÙeleeb ›epeecÙenced~~
ig
R
meerleejeceb MejCeb ÙeecÙenced~~4~~
ll
.A
Yeewceer- ceQ jIegkegâue keâes jceeves Jeeues ßeerjece keâer MejCe ceW pee jne ntB~ mecegõ heej peekeâj Skeâ Deheej mecegõ keâe
s
Deepe oMe&ve keâ™Biee Deewj oerveeW kesâ DeeveeLe DeLee&led DeeojCeerÙe veeLe SJeb oervee DenuÙee, Meyejer, leeje kesâ veeLe
ya
ßeerjIegveeLepeer keâes Deheves mJeeceer kesâ ™he ceW efvene™Biee Deewj ßeerjece keâer MejCe ceW peeTBiee~ Deepe ves$e-efveoex<e ueeYe
N
Øeehle keâjkesâ ceQ megKe kesâ meeiej ceW [tye peeGBâiee Deewj keâ®Cee kesâ YeJeve ßeerjece keâe mcejCe keâjkesâ ØeYeg kesâ Øeleeheeefive
va
ceW YeJeYeej keâes ner Yetve [euetBiee~ ceQ ØeYeg jece keâer MejCe ceW peeGBâiee~ ceQ cesIe MÙeece ßeerjece keâes yeej-yeej vecemkeâej
Se
keâjkesâ keâuÙeeCe mes heefjhetCe& nes peeGBâiee Deewj MegYe kesâ DeeMeÙe ØeYeg kesâ heeme peekeâj efyevee ceesue kesâ ner JeneB efyekeâ
th
peeGBâiee~ JeneB jeIeJe kesâ ÛejCeeW ceW meye kegâÚ meceefhe&le keâjkesâ ceQ meewYeeiÙe keâer ceeuee keâe efvecee&Ce keâ™Biee~ efieefjOej
ee
keâefJe kesâ mJeeceer ßeerjece keâer MejCe DeLee&led j#ekeâ yeveeÙee ngDee ceQ efJeYeer<eCe ke=âleke=âlÙe nes peeGBâiee~ Deye ceQ
P
meerleejece keâer MejCe ceW peeGBâiee~

si
ul
ieerle mebKÙee-19
T
ri
Denb jeceb MejCeceefYeÙeeefce nes lÙekeälJee hegjheefjJeejced~~

Sh
oerveeveeLeb oerveoÙeeuegb keâ®CeeefmevOegb hejceke=âheeuegced~

11
hetCe&keâeceb MejCeceefYeÙeeefce nes lÙekeälJee heg$emegKeoejeced~~1~~

20
Je#eefme jeJeCeueòeÙeeefvenleŠ ceveefme le=<CeÙee ØeòeÙee ØenleŠ~

ht
IeveMÙeeceb MejCeceefYeÙeeefce nes lÙekeälJee efJe<eÙeefJekeâejced~~2~~

ig
yr
SleeJeod peerJeveb efJe<eÙes ØeÙegòebâ efceLÙeeYetleb ue¿eheefleefveueÙes efveÙegòeâced~

op
jeceejeceb MejCeceefYeÙeeefce nes lÙekeälJee YeerceYeJeYeejced~~3~~

C
DeOegvee ÙeeJeod efJeOee$ee YeJeešJÙeeb JeefÃeleŠ efieefjOejØeYegb efJeneÙe efJekeâejwŠ ØeheefÃeleŠ~

©
meerleejeceb MejCeceefYeÙeeefce nes lÙekeälJee meejcemebmeejced~~4~~

Yeewceer- ceQ hegj Deewj heefjJeej keâes ÚesÌ[keâj ßeerjece keâer MejCe ceW pee jne ntB~ ceQ heg$e, megKe Deewj helveer keâes
ÚesÌ[keâj oerveeW kesâ veeLe, oerveeW hej oÙee keâjves Jeeues, keâ®Cee kesâ meeiej, hejce ke=âheeueg, hetCe&keâece, ßeerjece keâer MejCe
ceW pee jne ntB~ jeJeCe kesâ Éeje Úeleer ceW ueele mes ceeje ngDee Deewj ceve ceW Yeer mebmeeefjÙeeW Éeje oer ngF& le=<Cee mes heerefÌ[le
ceQ efJeYeer<eCe efJe<eÙe efJekeâejeW keâes ÚesÌ[keâj IeveMÙeece ßeerjece keâer MejCe ceW pee jne ntB~ Flevee yeÌ[e peerJeve ceQves Meyo,
mheMe&, ™he, jme, ievOe veecekeâ efJe<eÙeeW ceW ueiee efoÙee Deewj Ùen efvejLe&keâ Ûeuee ieÙee keäÙeeWefkeâ Fmes ceQves jeJeCe kesâ
YeJeve ceW efveÙegòeâ efkeâÙee Lee~ DeleŠ Deye YeÙebkeâj mebmeej kesâ Yeej keâes ÚesÌ[keâj ceQ jeceejece DeLee&led hejMegjece kesâ Yeer
DeejceCe kesâ mLeeve ßeerjece keâer MejCe ceW pee jne ntB~ Deye lekeâ ceQ efJeOeelee kesâ Éeje Fme mebmeej kesâ Jeve ceW "iee ieÙee~
d .
efieefjOej keâefJe kesâ ØeYeg ßeerjece keâes ÚesÌ[keâj efJe<eÙeeW kesâ Éeje ØeJebefÛele ngDee~ Deye lees Demeej mebmeej keâes ÚesÌ[keâj
ve
ceQ ßeermeerleejecepeer keâer MejCe ceW pee jne nttB~
er
es
ieerle mebKÙee-20
R
s
jeceeovÙeb kebâ Jee YepesÙeb oÙeeuegb kebâ Jee MejCeb ›epesÙeced~~
ht
jeceb efJevee keâesÓkeâejCekeâ®CeemecegõŠ keâ§eefj$ecetelf e&Š keâ§eMeerueefmevOegÛevõŠ~
ig
R
keâceleesÓvÙecevevÙees efvepesÙeb oÙeeuegb kebâ Jee MejCeb ›epesÙeced~~1~~
ll
.A
keâ§ewkeâ veejer›elees jeceeovÙees efJeÕes keâ§e JesoOece&jlees jeceeovÙees veer<Jes~
s
keâcevÙeb keâoeefhe ve lÙepesÙeb oÙeeuegb kebâ Jee MejCeb ›epesÙeced~~2~~
ya
N
keâmÙe efvejvlejb YeJeefle efvepej#eueppee kebâ Ûe meeleÙeefle meoe heeefheheeheceppee~
va
keâmÙe ke=âles megmlÙepeb lÙepesÙeb oÙeeuegb kebâ Jee MejCeb ›epesÙeced~~3~~
Se
DepeeefceuemeceeveeŠ KeueeŠ keâmÙe meoefme Yeelee efieefjOejmecee§e kesâve heeheeŠ heefj$eelee~

th
jeceeovÙeb efkebâ œepeb œepesÙeb oÙeeuegb kebâ Jee MejCeb ›epesÙeced~~4~~

ee
Yeewceer- ßeerjece kesâ Deefleefjòeâ efkeâmekeâe Yepeve keâ™B Deewj Gve ØeYeg kesâ Deefleefjòeâ efkeâme oÙeeueg keâer MejCe ceW
P
si
peeTB? ßeerjece kesâ Deefleefjòeâ keâ®Cee keâe meeiej Deewj keâewve nw? Gvekesâ Deefleefjòeâ Deewj keâewve nw? Ûeefj$e cetefle& Deewj
ul
Meerue meeiej keâe Ûevõcee? DeleŠ Gvekesâ Deefleefjòeâ efkeâmekeâes ceQ DevevÙe yevekeâj Dehevee yeveeGBâ Deewj efkeâmekeâer MejCe
T
ceW peeGBâ? Fme mebmeej ceW ßeerjece kesâ Deefleefjòeâ Skeâ veejer-›ele keâewve nw Deewj ßeerjece keâes ÚesÌ[keâj Jewefokeâ Oece& ceW jle
ri
Sh
keâewve nw? ßeerjece kesâ Deefleefjòeâ Ssmee keâewve oÙeeueg osJelee nw, efpemes ceQ keâYeer veneR ÚesÌ[ meketBâ? efkeâmekeâes Deheves
j#eCeerÙe keâer efvejblej ueppee jnleer nw Deewj heeefheÙeeW kesâ heehe keâer ceppee efkeâmekeâes meoe meleeleer nw? efkeâmekesâ efueÙes ceQ
11
ve ÚesÌ[ves Jeeueer Jemleg Yeer ÚesÌ[ mekeâlee ntB? Depeeefceue kesâ meceeve Keue efkeâmekeâer meYee ceW megboj ueies? Deewj efieefjOej
20
keâefJe kesâ meceeve Deveskeâ heeefheÙeeW keâes efkeâme mJeeceer ves leeje? jecepeer kesâ Deefleefjòeâ Deewj efkeâmekeâes Deheveer Øesceceeuee
ht
mes Deuebke=âle keâ™B Deewj efkeâmekeâer MejCe ceW peeGBâ?

ig
yr
eqJeMes<e- Ùen ieerle veÛeejer Oegve ceW efveyeæ nw~

op
ieerle mebKÙee-21
C
©
lÙekeälJee heefjJeejb YeerceyeeOeemecegõb ›epeeefce MejCeced~

meJe&YeeJewje&ceYeõb ›epeeefce MejCeced~~
megvojkeâeC[ 713
lehees vewJe lehleb leehewjncesJe lehleŠ~

peheb vewJe pehleb peehewjncesJe pehleŠ~~
efnlJee megleoejb oeJeoe®Cecego«eb ›epeeefce MejCeced~
meJe&YeeJewje&ceYeõb ›epeeefce MejCeced~~1~~
hetJe&efmceved pevceefve efÉpesvõwjefYeMehleŠ~
d .
mecØeeflekesâ j#eŠ›etâjkeâce&CeeveglehleŠ~~
ve
er
GefpPelJeen¿ejb keâeuekeâeuevceceõb, ›epeeefce MejCeced~
es
R
efkebâ keâefj<Ùes oejwjnb meglewŠ kegâØeke=âefleefYeŠ~
s
ht
efkebâ efJeOeemÙes oMecegKeJeMecyeoefJeke=âefleefYeŠ~~
ig
R
cegkeälJee YeJeveYeejb meJe&me¿šmece«eb ›epeeefce MejCeced~
ll
.A
s
efieefjOejØeYeesŠ meceslÙe ke=âheemegØemeeoced~
ya
jeIeJeb ØemeeÅe efJeYeer<eCees efve<Øeceeoced~~
N
va
JeevlJee YeJeefJekeâejb ØeeCenjefJe<eÙeefJe<ee«eb ›epeeefce MejCeced~
Se

th
Yeewceer- YeÙebkeâj yeeOeeDeeW kesâ meeiej heefjJeej keâes ÚesÌ[keâj meJe&YeeJe mes ceQ efJeYeer<eCe jeceYeõ keâer MejCe ceW pee
ee
jne ntB, MejCe ceW pee jne ntB~ ceQves keâesF& lehe veneR efkeâÙee, Gušs ceQ ner leeheeW mes lehe ieÙee~ ceQves keâesF& pehe Yeer veneR efkeâÙee,
P
Gušs peheeW ves ner cegPes pehe efueÙee~ Deye lees ceQ efJe<eÙeeefiveÙeeW mes YeÙebkeâj heg$e-helveer Deeefo keâes ÚesÌ[keâj jeceYeõ keâer
si
MejCe ceW pee jne ntB~ hetJe& pevce ceW ceQ yeÇeÿeCeeW Éeje DeefYeMehle ngDee, Fme pevce ceW ›etâj-keâcee& jeJeCe Éeje meblehle
T ul
ngDee~ DeleŠ keâeue keâes meceerhe yegueeves Jeeues keâuÙeeCe jefnle Denbkeâej keâes ÚesÌ[keâj ceQ jeceYeõ keâer MejCe ceW pee jne
ri
ntB~ ceQ helveer mes Deewj yegjer Øeke=âefle Jeeues heg$eeW mes keäÙee keâ¤Biee Deewj jeJeCe kesâ JeMe ceW jnves Jeeues ogOe&<e& je#emeeW mes ceQ
Sh
efkeâme mecemÙee keâe meceeOeeve keâ™Biee? FmeefueS mechetCe& mebkeâšeW mes Yejs ngS Iej kesâ Yeej keâes ÚesÌ[keâj ceQ ßeerjece keâer
11
MejCe ceW Ûeuee peeGBâiee~ efieefjOej keâefJe kesâ ØeYeg ßeerjece keâer ke=âheemegKe mes Yeje ngDee Øemeeo ueskeâj Øeceeo jefnle
20
neskeâj ßeerjece keâes ØemeVe keâjkesâ Deye ØeeCe keâes njves Jeeues efJe<eÙe-efJe<e ner efpemekesâ heefjCeece nQ, Ssmes mebmeej kesâ
ht
efJekeâej keâes kewâ kesâ meceeve Guešer keâjkesâ meceYeeJe mes ßeerjeceYeõ keâer MejCe ceW pee jne ntB~
ig
ieerle mebKÙee-22
yr
op
›epeeefce MejCeb jeceb meJe&peveMejCÙeced~~

C
Deelceejeceb hetCe&keâeceb ØeehlemeJe&keâececed~

©
keâceueÛejCeMejCeielemeceehlemeJe&keâececed ~~
›epeeefce MejCeced jeceb oervepeveMejCÙeced~~1~~
Â°dJeehÙeghes#ÙeceeCeb efvepeoemeoes<eced~
ßeglJeehÙehes#ÙeceeCeb mJepevemJeiegCekeâes<eced~~
›epeeefce MejCeb jeceb cegefvepeveMejCÙeced~~2~~
ces®meceb jpeÙevleb mesJekeâehejeOeced~
Mees<eÙevleb YeòeâheeheJeeefjefOeceieeOeced~~
d .
›epeeefce MejCeb jeceØesceOeveMejCÙeced~~3~~
ve
er
meerleeue#ceCeevegÛejb keâewmeuÙeekegâceejced~
es
efieefjOejmeej”JeeefjOejb ke=âheeieejced~~
R
›epeeefce MejCeb jeceb ef$eYegJeveMejCÙeced~~4~~
s
ht
Yeewceer- meYeer ueesieeW keâes MejCe osves ceW meceLe&, ßeerjece keâer MejCe ceW pee jne ntB~ Deelceejece, hetCe&keâece Deewj
ig
R
meYeer keâeceveeDeeW keâes Øeehle efkeâS ngS Deewj keâceue ÛejCe kesâ MejCe ceW DeeS ngS cenevegYeeJeeW keâer meYeer meebmeeefjkeâ
ll
FÛÚeSB meceehle efkeâS ngS oervepeveeW kesâ MejCe osves Jeeues ßeerjece keâer MejCe ceW pee jne ntB~ osKekeâj Yeer Deheves Yeòeâ keâer
.A
oes<e keâer Ghes#ee keâjves Jeeues Deewj megvekeâj Yeer mJepeveeW kesâ iegCe keâes<e keâer Dehes#ee keâjves Jeeues cegefvepeveeW kesâ MejCe
s
ya
oelee ßeerjece keâer MejCe ceW pee jne ntB~ megces® kesâ meceeve nesves hej Yeer mesJekeâ kesâ DehejeOe keâes Oetefue kesâ meceeve keâjles
N
ngS Deewj Yeòeâ kesâ DeieeOe heehe meeiej keâes megKeeles ngS Øesce keâes ner Skeâcee$e Oeve ceeveves Jeeues ceneheg®<eeW kesâ
va
MejCeoelee ßeerjece keâer MejCe ceW pee jne ntB~ ßeermeerlee Deewj ue#ceCepeer ner efpevekesâ DevegÛej nQ Ssmes keâewmeuÙeepeer kesâ heg$e
Se
efieefjOej keâefJe ™he Ûeelekeâ kesâ cesIe mJe™he leerveeW ueeskeâeW keâer MejCe osves ceW meceLe& ßeerjece keâer MejCe ceW ceQ efJeYeer<eCe
pee jne ntB~
th
ee
ieerle mebKÙee-23
P
si
ßeerjeceoerveyevOees keâ®Ceeke=âhewkeâefmevOees~
ul
MejCeeielemleJeenb ÛejCeeefßelemleJeenced~~
T
ri
ns jIegvevove ef$eYegJeveÛevove oMejLejepeefkeâMeesj~

Sh
veerjpeueesÛeve peueYeÙeceesÛeve YegJeveefJeueesÛeveÛeesj~~

11
Ûeeefj$eÛee®cetlex peveYeeJehetlehetlex~
20
MejCeeielemleJeenb ÛejCeeefßelemleJeenced~~1~~
ht
ns vejYet<eCe Yet<eCeYet<eCe ot<eCeot<eCe jece~

ig
yr
peevekeâerpeerJeve efveef<keâ_ÛeveOevekeâ®CeeIeve megKeOeece~~

op
keâeceeefjmeewKÙenslees mev$eeleOece&meslees~
C
©
ns mcejmegvoj YeJeefveefOecevoj iegCeceefvoj megKekeâvo~

ns pevej_peve ns YeJeYe_peve ceesefnleceove cegkegâvo~~
megvojkeâeC[ 715
Deevevokeâvoceesnve MeesYeveYeJeJÙeheesnve~
ns njceevemeceevemenbme nbmekegâuekeâueeJelebme~
ns nvegceledmegceveesie=n melmhe=nmeg«enke=âleØeMebme~~
peveleeheheeheneefjved efieefjOejceveesefJeneefjved~
d .
ve
er
Yeewceer- eqJeYeer<eCe hegveŠ keân jns nQ- ns oerveeW kesâ yevOeg, ns keâ®Cee Deewj ke=âhee kesâ Skeâcee$e meeiej ßeerjece! ceQ
es
efJeYeer<eCe Deehekeâe MejCeeiele ntB, ceQ ÛejCe ceW Deeefßele ntB~ ns jIegkegâue kesâ vevove! Deheves peveeW keâes ØemeVe keâjves Jeeues
R
oMejLepeer kesâ jepeefkeâMeesj, keâceue ves$e, YeJeYeÙe keâes ve° keâjves Jeeues, mechetCe& YegJeveeW kesâ ves$eeW keâes Ûegjeves Jeeues
s
ht
Ûeeefj$Ùe ™he, megvojcetefle& OeejCe keâjves Jeeues mevleeW kesâ YeeJeeW kesâ heefJe$e hetefle& keâjves Jeeues ßeerjeIeJe mejkeâej ceQ
ig
Deehekeâer MejCe ceW DeeÙee ntB ceQ Deehekesâ ÛejCe ceW Deeefßele ntB~ ns ceveg<ÙeeW kesâ DeeYet<eCe Deewj ns DeeYet<eCeeW kesâ Yeer
R
DeeYet<eCe, ot<eCe je#eme kesâ Me$eg, peevekeâerpeer kesâ peerJeve, efveefkeâ_ÛeveeW kesâ Yeer Oeve, keâ®Cee kesâ cesIe, megKe kesâ DeeßeÙe,
ll
.A
efMeJepeer kesâ megKe kesâ Gheeoeve keâejCe, Jewefokeâ Oece& mesleg kesâ j#ekeâ ßeerjece ceQ efJeYeer<eCe Deehekesâ MejCe ceW ntB, ceQ
s
Deehekesâ ßeerÛejCeeW kesâ Yejesmes ntB~ ns keâeceosJe mes Yeer megvoj, YeJemeeiej kesâ cevojeÛeuemJe™he, keâece keâes ceesefnle keâjves
ya
Jeeues, Yegefòeâ-cegefòeâ osves Jeeues, ns YeòeâeW kesâ megKeoelee, ns YeÙeveeMekeâ, ns iegCeeW kesâ ceefvoj, ns megKe kesâ GheeoevekeâejCe,
N
ns Deevevo kesâ cesIe, meyekesâ ceesnkeâ MeesYeeÙeceeve, meebmeeefjkeâ YeeJe keâes ve° keâjves Jeeues, ØeYeg ceQ Deehekeâe MejCeeiele ntB,
va
Deehekeâe ÛejCeeefßele ntB~ ns Mebkeâjpeer kesâ ceveceeveme mejesJej kesâ nbme, ns nbme DeLee&led metÙe&kegâue kesâ megvoj Deuebkeâej, ns
Se
nvegceevepeer kesâ megvoj ceve keâes Dehevee YeJeve yeveeves Jeeues, ns mevleeW keâer mhe=ne kesâ kesâvõ, ns iegCe«eener peveeW keâer ØeMebmee
th
kesâ efJe<eÙe, ns YeòeâeW kesâ heehe-leehe keâes ve° keâjves Jeeues, ns efieefjOej keâefJe kesâ ceve ceW efJenej keâjves Jeeues ØeYeg ßeerjece,
ee
ceQ efJeYeer<eCe Deehekesâ MejCe ceW DeeÙee ntB, ceQ Deehekesâ ÛejCeeW kesâ Deeefßele ntB~
P
ieerle mebKÙee-24
si
ul
jIegvevove jeIeJe jece njs MejCeb keâjJeeefCe leJeeef*dIeÇcenced~

T
ri
peveÛevove jeIeJe jece njs MejCeb keâjJeeefCe leJeeef*Id eÇcenced~~

Sh
oMeMeer<e&ke=âleeefYeYeJesve efJeYees mJeceveesYeJeMegkedâØeYeJesCe ØeYees~

11
YeJeYe_peve YeeJegkeâOeece njs MejCeb keâjJeeefCe leJeeef*Id eÇcenced~~1~~

20
oMekeâC"efJeveeMeveÛeC[Mejb YegJevewkeâOevegOe&jcesefcekeâjced~
ht
ig
pevej_peve j_peveveece njs, MejCeb keâjJeeefCe leJeeef*Id eÇcenced~~2~~

yr
DeJe YeòeâefJeYeer<eCeceehleYeÙeb YeJeYetheefJeYet<eCejesefÛejÙeced~

op
megKeJeOe&ve veerjoMÙeece njs MejCeb keâjJeeefCe leJeeef*Id eÇcenced~~3~~

C
©
heefjheeefn ke=âheekeâj YeerceYeJeeled efieefjOejceJe jeIeJe IeesjoJeeled~

ùleyevOeveueeskeâueueece njs MejCeb keâjJeeefCe leJeeef*Id eÇcenced~~4~~
Yeewceer- ns jIegvevove jeIeJe! meyekeâes jceeves Jeeues ßeernefj ceQ Deehekesâ ÛejCe keâes ner Dehevee MejCe yevee jne ntB~
ns YeòeâeW keâes ØemeVe keâjves Jeeues! ceQ Deehekesâ ÛejCe keâes Dehevee j#ekeâ yeveeTB~ ns JÙeehekeâ! jeJeCe kesâ Éeje efkeâS
Deheceeve mes Deewj Deheves ceve ceW GlheVe Meeskeâ kesâ ØeeogYee&Je mes GÉsefuele ceQ efJeYeer<eCe ns YeJeYe_peve! ns keâuÙeeCe kesâ
Oeece! Deehekesâ ÛejCe keâes ner Dehevee DeeßeÙe efveef§ele keâjves keâer FÛÚe keâj jne ntB~ efpevekeâe YeÙebkeâj yeeCe jeJeCe keâe
efJeveeMekeâ nw, Ssmes ÛeewoneW YegJeveeW kesâ Skeâcee$e OevegOe&j megKeoelee Deehe ßeerjece kesâ heeme Sefce DeLee&led ceQ efJeYeer<eCe
jeJeCe keâes ÚesÌ[keâj Dee jne ntB~ ns peveeW kesâ j_peve megKekeâejer jeceveece Jeeues ØeYeg! ceQ Deehekesâ ÛejCe keâes Dehevee
DeeOeej yeveeves pee jne ntB~ efpemekeâe Jesie ®efÛekeâj nw, Ssmes YeÙe keâes Øeehle cegPe efJeYeer<eCe keâer j#ee keâerefpeS~ ns mebmeej
d .
kesâ meYeer jepeeDeeW kesâ Deuebkeâej, megKe yeÌ{eves Jeeues cesIeMÙeece ßeerjece! ceQ Deehekesâ MejCe ceW Dee jne ntB~ ns ke=âhee keâer
ve
Keeve cesjer YeÙebkeâj YeJemeeiej mes j#ee keâj ueerefpeS Deewj ns jeIeJe! keâefJe efieefjOej keâes Yeer Ieesj Jeveeefive mes yeÛee
er
es
ueerefpeS~ ns yevOeve ve° keâjves Jeeues! ns mebmeej kesâ jlve ßeerjece! ceQ Deehekesâ ÛejCeeW keâes j#ekeâ Deewj DeeßeÙe yeveeves keâer
R
Devegceefle Ûeen jne ntB~
s
efJeMes<e- Ùen ieerle YewjJeer ceW ieevee ÛeeefnS~
ht
ig
ieerle mebKÙee-25
R
ll
jIegvevove oÙeeefveOeeve ceoerÙeb YeJe MejCeced~~
.A
keâ®Ceeieej peves keâ®Ceeb kegâ® ke=âheeketâheej ke=âheeb le®Ceeb kegâ®~
s
ya
efßeleJewefokeâOece&efJeOeeve ceoerÙeb YeJe MejCeced~~1~~
N
heefleleb heeefn heeflelekegâueheeJeve cejCeel$eeefn censÕejYeeJeve~
va
Se
ns ke=âleßegeflemeslegØeOeeve ceoerÙeb YeJe MejCeced~~2~~

ce”ueceefvoj oerveoÙeeuees YeJeefveefOecevoj hejceke=âheeuees~
th
ee
YeeYeejlemegKemeesheeve ceoerÙeb YeJe MejCeced~~3~~

P
MejCeeieleefJeYeer<eCeb heeÙee: ot<eCeefjhees ot<eCeel$eeÙee:~

si
efieefjOejke=âleiegCeieeve ceoerÙeb YeJe MejCeced~~4~~

T ul
Yeewceer- ns oÙee kesâ efveOeeve jIegvevove! Deehe cesjs MejCe DeLee&led j#ekeâ nes peeFS~ ns keâ®Cee kesâ YeJeve! cegPe
ri
Sh
mesJekeâ hej keâ®Cee keâerefpeS~ ns ke=âheemeeiej! Deehe Deheveer veJeerve ke=âhee keâerefpeS~ ns Jewefokeâ Oece& kesâ ßeÙeCe keâlee&
ßeerjece! Deehe cesjs DeeßeÙe yeve peeFS~ ns heeflelekegâue keâes heeJeve keâjves Jeeues! cegPe heeflele keâer j#ee keâerefpeS~ ns
11
censÕej efMeJe kesâ YeeJeve! DeLee&led megKe keâer j#ee keâjves Jeeues ØeYeg jece! cegPes cejCe mes yeÛee ueerefpeS~ ns ØeOeeve Jewefokeâ
20
mesleg kesâ efvecee&lee! Deehe cesjs MejCe DeLee&led efveJeeme mLeeve yeve peeFS~ ns cebieue kesâ ceefvoj, ns oerveeW hej oÙee keâjves
ht
Jeeues, ns YeJemeeiej kesâ cevojeÛeue, ns hejceke=âheeueg, ns Yee! DeLee&led Jewefokeâ %eeve DeLee&led Yeejle kesâ megKe kesâ
ig
yr
meesheevemeerÌ{er mJe™he! Deehe cesjs j#ekeâ yeve peeFS~ ns ot<eCe kesâ Me$eg! MejCeeiele cegPe efJeYeer<eCe keâer j#ee keâerefpeS,
op
cegPe efJeYeer<eCe keâes yeÛee ueerefpeS~ ns efieefjOej keâefJe kesâ iegCeieeve kesâ DeeßeÙe! Deehe cesjs j#ekeâ yeve peeFS~
C
mevoYe&MueeskeâŠ
©
DeLeeefpeheew$esCe efJeceeefvelees Ye=Meb efJeneÙe ue¿eb oMekeâvOejevegpeŠ~

Øeheòegkeâece§ejCeb KejefÉ<e§ekeâej efÛeòes ceOegjb ceveesjLeced~~1~~
megvojkeâeC[ 717
Yeewceer- Fmekesâ Devevlej Deeefpe heew$e DeLee&led yeÇÿee kesâ heg$e heguemlÙe kesâ heew$e jeJeCe Éeje DelÙevle Deheceeefvele
ngS jeJeCe kesâ Úesšs YeeF& efJeYeer<eCe uebkeâe keâes ÚesÌ[keâj ceeie& ceW peeles ngS Kej kesâ Me$eg ßeerjece kesâ ßeerÛejCeeW ceW ØeheVe
nesves keâer FÛÚe keâjles ngS Deheves efÛeòe ceW yeÌ[s ceOegj ceveesjLe keâjves ueies~
ieerle mebKÙee-26
õ#ÙesÓÅe jIegJejheohe¿peced~~
d .
Jeer#ÙesÓYeerlÙe heÙeesefveefOeheejb ceefC[lece_pegceveesiepeced ~
ve
er
ueef#elekegâefue<ekeâueMekeâceuee¿ÏMemegOeekegâC[meOevegOJe&peced~~1~~
es
cegefvepeveceevemece=ogcejeueJeeheerceÙeceer[ŸeiegCeeslœepeced ~
R
ie”epevekeâceveIeceIeceo&veceefcelekeâesefšogefjleesvce=peced ~~2~~
s
ht
YeJeJeeefjefOecevojb ceefvojb megmeodiegCeeveeb ßeerme=peced~
ig
R
ieewleceie=enf Ceeroes<eYeÙeYe_pevepeieoiekeâueg<ecejerce=peced ~~3~~
ll
.A
meerleeceveesceOeghecekeâjvob keâefJekegâuemegceefleiegCeœepeced~
s
jeceejececevegheceb ce=ogueb efieefjOejie=Oveg ieJeer›epeced~~4~~
ya
N
Yeewceer- Deepe ceQ jIegveeLepeer kesâ ÛejCe keâceue kesâ oMe&ve keâ¤Bbiee~ ceQ efJeYeer<eCe mecegõ heej peekeâj ceve ™he
va
neLeer keâes megMeesefYele keâjves Jeeues Je»e, keâueMe, keâceue, yeÚea, Dece=lekegbâ[, Oeveg<e Deewj OJepe mes Debefkeâle ßeerjece kesâ
Se
ÛejCe keâceue efvene¤Biee~ cegefvepeveeW kesâ ceve-ceeveme ™he nbme kesâ megvoj yeeJeueer mJe™he, lÙeeie™he efoJÙe iegCe Jeeues
iebieepeer kesâ pevceoelee efve<heehe, heehe keâes ve° keâjves Jeeues, Devevle oes<eeW keâes ve° keâjves Jeeues, YeJemeeiej kesâ cevoj
th
mJe™he, ßes‰ iegCeeW kesâ ceefvoj, MeesYee kesâ jÛeefÙelee ieewlecepeer keâer helveer DenuÙee kesâ oes<e keâes ve° keâjves Jeeues, peÌ[-
ee
ÛesleveeW kesâ heeheeW keâe heefjceepe&ve keâjves Jeeues, meerleepeer kesâ ceve™he Yeücej kesâ cekeâjvo kesâ DeeMeÙe, keâefJekegâue keâer ßes‰
P
si
yegefæ kesâ efueS iegCeeW kesâ ceewefòeâkeâceeueemJe™he hejMegjece keâes Yeer Deevevo osves Jeeues, Gheceejefnle keâesceue Deewj
ul
efieefjOej keâefJe kesâ Yeer JeeCeer ™he ueesYeer ieeÙe kesâ efueS ›epe DeLee&led ieesÛej YetefcemJe™he ßeerjece kesâ ÛejCekeâceue keâes
T
Deepe efvene¤Biee~
ri
Sh
ieerle mebKÙee-27
11
DeÅe ielJee heÙeesOesmlešb metòejb jeceheohe©eÙegiceb ceÙee õ#Ùeles~

20
jeJeCeeJe%eÙee efKeVeefÛeòesve Yees Ùeeseif ecegevf eJeÙe&®keäceb ceÙee õ#Ùeles~~

ht
Ùemceeppeelee peielheeJeveer peeÖJeer efJe<CegmegÙemeŠ heleekesâJe jejepÙeles~

ig
yr
leod ogjejeOÙeceefKeueelceveeb Ùeeseif eveeb keâes<Ceves$eecyegpeelewce&Ùee mes#Ùeles~~1~~

op
ieewleceŒeerefJehel#eeheheeheehenb ÙeesefiecegefveJejhejcenbmeleeheehenced~
C
meefl$eleeheehenb peevekeâerpeerJeveb levceÙeemeeÅe JejJe#e<ee Je#Ùeles~~2~~

©
ÙeodeJf ejesÛevemegleeOJejmegke=âleueefcyeleb ÙeppevekeâheeefCeheeLeespejesueefcyeleced~

ÙeÛÛe oC[keâYeÙeoYetecf eheeJevekeâjb lelheoecYees®nb Jew ceÙee mØe#Ùeles~~3~~
õ°e nvegceledkegâMesmeÙe keâjeefleefLeYeJeb Ùelmece®Ceb efvenleYeòeâYeJejewjJeced~

lelheoecYees®nÉvÉcepemegleYegJees efieefjOejsCeeefhe keâefJeleeœepee œe#Ùeles~~4~~
Yeewceer- Dejs! Deepe mecegõ kesâ Gòejer leš hej peekeâj cegPe efJeYeer<eCe Éeje YeieJeeve jece kesâ ßeerÛejCekeâceue
Ùegieue kesâ oMe&ve efkeâS peeÙeWies~ jeJeCe Éeje efkeâS ieS Deheceeve mes efKeVe efÛeòe cegPe efJeYeer<eCe Éeje ÙeesefieÙeeW Deewj ßes‰
cegefveÙeeW kesâ mJeCe&Oeve mJe™he ØeYeg kesâ ÛejCekeâceue efvenejs peeSbies~ efpememes Øekeâš ngF& iebieepeer peiele keâes heefJe$e keâjleer
d .
ngF& YeieJeeve Jeeceve keâer ÙeMe heleekeâe keâer YeeBefle megMeesefYele nes jner nQ~ GvneR mecemle ØeeefCeÙeeW kesâ DeelcemJe™he
ve
ÙeesefiepeveeW kesâ efueS Yeer ogjejeOÙe ØeYeg kesâ ßeerÛejCe keâceueeW keâe Deepe cesjs Éeje Deheves iejce Deßeg peue mes DeefYe<eskeâ
er
efkeâÙee peeSiee~ pees ieewlece keâer helveer DenuÙee keâer efJeheefòe Meehe Deewj heehe keâes ve° keâjves Jeeues nQ Deewj pees ÙeesefieÙeeW,
es
ßes‰ cegefveÙeeW Deewj hejcenbmeeW kesâ leehe keâes ve° keâjves Jeeues nQ~ pees mevleeW kesâ leerveeW leeheeW keâes ve° keâjves Jeeues leLee
R
peevekeâerpeer kesâ peerJeve mJe™he nQ GvneR ÛejCeeW keâes Deepe Øeehle keâjkesâ cesjs Éeje Deheves megvoj ùoÙe mes efÛehekeâe efueÙee
s
ht
peeSiee~ pees yeefue kesâ Ùe%e mes GlheVe hegCÙe kesâ DeeOeej yeves Deewj pees pevekeâpeer kesâ keâjkeâceue kesâ Yeücej yeves, efpevneWves
ig
oC[keâ keâer YeÙebkeâj Yetefce keâes heefJe$e efkeâÙee, GvneR ÛejCekeâceueeW keâe Deepe cesjs Éeje mheMe& efkeâÙee peeSiee~ pees
R
nvegceevepeer kesâ keâjkeâceue kesâ DeefleefLe mJe™he nQ Deewj pees DelÙevle ueeue leLee YeòeâeW keâe Ieesj jewjJe ve° keâjves Jeeues
ll
.A
nQ, ceQ efJeYeer<eCe GvneR ÛejCekeâceueeW keâes Deepe oMe&ve keâ™Biee Deewj DepemegleYegJeŠ DeLee&led Depe kesâ heg$e oMejLepeer kesâ
s
ÙeneB Øekeâš ngS ßeerjece kesâ GvneR ßeerÛejCekeâceue Ùegieue keâes efieefjOej keâefJe kesâ Éeje Deheveer keâefJelee ™he ceeefuekeâe
ya
Éeje Deuebke=âle efkeâÙee peeSiee~
N
va
mevoYe&MueeskeâŠ
Se
lelees efvejmlees oMeceeweuf evee Jew efJeYeer<eCeŠ heejcegheslÙe JeeOexŠ~

th
me Gòejb JÙeesecf ve ielees yeYee<es keâheerÕejeved jeceheob ØeheVeŠ~~1~~

P ee
Yeewceer- Fmekesâ Devevlej jeJeCe Éeje Deheceeefvele Jes efJeYeer<eCe mecegõ heej peekeâj Gòejer leš kesâ DeekeâeMe ceW
si
efmLele nesskeâj ßeerjece kesâ ÛejCeeW ceW ØeheVe Jeerj JeevejeW keâes mecyeesefOele keâjles ngS Fme Øekeâej yeesues~
T ul
ieerle mebKÙee-28
ri
Sh
efJeYeer<eCe: Jeevejeved Øeefle—

11
DeÙes Jeeveje yeÇtle ns ÛeeheOeeefjved MejCeceYÙegheslees efJeYeer<eCe Fn lJeeced~

20
ef$eefYemleehekewâmlehlees ns leeheneefjved MejCeceYÙegheslees efJeYeer<eCe Fn lJeeced~~

ht
nlees ueòeÙee yevOegveesjefme ke=âheeuees hejeYeteflejehlee meYeeÙeeb oÙeeuees~

ig
efJeneÙewJe mecyevOepeeleb peielÙee MejCeceYÙegheslees efJeYeer<eCe Fn lJeeced~~1~~

yr
op
ceÙee lÙeòebâ ØeepÙeb megYeespÙeb JewjepÙeb oMe«eerJemeeceüepÙeceer[Ÿeb mJejepÙeced~~

C
#eCeelmJehveJeled lÙekeälJee oejeb§e heg$eeved MejCeceYÙegheslees efJeYeer<eCe Fn lJeeced~~2~~

©
lJecesJeeefme ceelee efhelee lJeb ceoerÙeŠ lJecesJeeefme yevOegŠ meKee lJeb ceoerÙeŠ~
lJecesJeeefme meJe&mJeb ces jece jepeved MejCeceYÙegheslees efJeYeer<eCe Fn lJeeced~~3~~
megvojkeâeC[ 719
ßeglees cee®lesŠ ßeercegKeeòJelmJeYeeJe: leLee meJe&meodYÙeŠ ßeglemlesÓvegYeeJeŠ~

cenevleb lJeefÙe ØeehÙe efJeÕeemeceerMeb MejCeceYÙegheslees efJeYeer<eCe Fn lJeeced~~4~~
ve ceeb ØelÙeeKÙeeefn Øekeâeceb efvenvÙeeŠ ØeYees ceecehes#emJe efJeIveeved efJenvÙeeŠ~
ØeYegŠ yeÇtefn efieefjOejOevegOe&jcegoejb MejCeceYÙegheslees efJeYeer<eCe Fn lJeeced~~5~~
Yeewceer- Fmekeâe efnvoer ieerleyeæ DevegJeeo Fme Øekeâej nw-
d .
ve
keânes keâefheÙeeW jeIeJe mes ns ÛeeheOeeefjved MejCe Deepe DeeÙee efJeYeer<eCe legcnejer~
er
lehee leerveeW leeheeW mes ns leeheneefjved ÛejCe ÚeBn heeÙee efJeYeer<eCe legcnejer~
es
nveer ueele jeJeCe ves Úeleer ceW jeIeJe, mene je#emeeW keâe meYee ceW hejeYeJe~
R
meYeer Úes[ Ì mecyevOe peie kesâ cegeof le ceve, ÛejCe efmej PegkeâeÙee efJeYeer<eCe ogŠKeejer~~
s
lepes ceQves uebkeâe kesâ megKe-Yeesie meejs, ØeCeleheeue kesâJeue Yejesmes legcnejs~
ht
ig
ke=âheeefmevOeg kesâ Dee heÌ[e Deeve Éejs, ÛejCe ceve jceeÙee efJeYeer<eCe efJekeâejer~
R
legcneR cesjer ceelee, efhelee Yeer legcneR nes, legcneR cesjs Yeüelee, meKee Yeer legcneR nes~
ll
.A
legcneR cesjs meJe&mJe, ns jecejepee, ÛejCe efÛeled ueieeÙee efJeYeer<eCe efJekeâejer~
ßeJeCe megve legcneje megÙeMe mevle peve mes, ÂÌ{e efoJÙe efJeÕeeme cee®le megJeve mes~
s
ya
legjle Úes[Ì cecelee mJepeve Oeve YeJeve mes ÛejCe efmej veJeeÙee efJeYeer<eCe efYeKeejer~~
N
ve "gkeâjeSB cegPekeâes kegâÛeue oW Yeues ner, ve ueewšeSB peve keâes DeveeLeeW kesâ vesner~
va
keânes peekesâ efieefjOej OevegOe&j ØeYet mes, veÙeve peue ner ueeÙee efJeYeer<eCe hegpeejer~~
Se
ieerle mebKÙee-29
th
ee
Jeeveje: ßeerjeceb Øeefle—

P
Kejeefjb jeIeJeb jeceb efJeYeer<eCe DeeieleŠ MejCeced~

si
ul
DeIeeefjb veerjoMÙeeceb efJeYeer<eCe DeeieleŠ MejCeced~~

T
efJeefnlemeg«eerJekeâefheYetheb efvenleMeeef›ebâ cevegpe™heced~

ri
Sh
nefjb MeesYeeefJeefpelekeâeceb efJeYeer<eCe DeeieleŠ MejCeced~~1~~

11
efvejmlees jeJeCesveeÙeb YeJevleb osJeceg®ieeÙeced~

20
MejCÙeb ueeskeâueeueeceb efJeYeer<eCe DeeieleŠ MejCeced~~2~~

ht
DevevÙees OeefvJeveb OevÙeb mJepevemeej”hepe&vÙeced~

ig
yr
efJeYegb lJeeb efJeÕeefJeßeeceb efJeYeer<eCe DeeieleŠ MejCeced~~3~~

op
ÙeLee mÙeeod osJeefveoxMeŠ leLee osÙeesÓ$e mevosMeŠ~~

C
ØeYegb efieefjOejceveesjeceb efJeYeer<eCe DeeieleŠ MejCeced~~4~~

©
Yeewceer- eqJeYeer<eCe keâe DeeJesove megvekeâj Jeevej YeieJeeve jece kesâ Øeefle keânles nQ-Kej kesâ Me$eg jIegkegâue ceW
Øekeâš Deehe ßeerjece keâer MejCe ceW efJeYeer<eCe DeeS nQ~ heehenejer cesIe kesâ meceeve MÙeeceue Deeheßeer keâer MejCe ceW
efJeYeer<eCe DeeS nQ~ meg«eerJe keâes JeevejeW keâes jepee yeveeves Jeeues Meeef›eâ DeLee&led Fvõheg$e yeeefue keâe JeOe keâjves Jeeues,
ceveg<Ùe ™he ceW efJejepeceeve MeesYee mes keâece keâes peerleves Jeeues, Deehe ßeernefj keâer MejCe ceW efJeYeer<eCe DeeS nQ~ ns ØeYees!
jeJeCe mes Deheceeefvele ngS Ùes efJeYeer<eCe Devevlekeâerefle& Jeeues osJeeefOeosJe meejs mebmeej kesâ jlve-MejCe osves ceW meceLe& Deehe
ßeerjeIeJe keâer MejCe ceW DeeS nQ~ ns ØeYeg! DevÙe DeeßeÙeeW keâe lÙeeie keâjkesâ Skeâcee$e Deehekeâe DeeßeÙe mJeerkeâejs ngS
efJeYeer<eCepeer DeefÉleerÙe OevegOe&j meYeer OevÙeJeeoeW kesâ hee$e, Deheves Yeòeâ™he ÛeelekeâeW kesâ efueS mJeeefle cesIe mJe™he
meJe&JÙeehekeâ Deewj mechetCe& efJeÕe kesâ efJeßeece osves Jeeues Deeheßeer keâer MejCe ceW DeeS nQ~ ns osJe! Fme mecyevOe ceW
d .
Deeheßeer keâe pewmee efveoxMe nes, nce efJeYeer<eCe keâes Jener mebosMe oW~ Jemleglemleg efieefjOej keâefJe kesâ ceve keâes jceeves Jeeues
ve
meJe&meceLe& Deehe ßeerjeIeJe mejkeâej keâer MejCe ceW efJeYeer<eCe DeeS nQ~
er
es
ieerle mebKÙee-30
R
s
meJe&meefÛeJeeved he=ÛÚvleb ßeerjeceb Øeefle nvegceeved
ht
ØeYees efJeYeer<eCeb ØelÙesefn cewveb veeLe efvejekegâÙee&Š~
ig
R
efJeYees efJeYeer<eCeb ØelÙesefn cewveb osJe eflejmkegâÙee&Š~~
ll
.A
oMeceewefuevee ueòeÙee Je#eefme Ye=Meb nlees jIegvevove~
s
lÙekeälJee meJeË MejCeceeielemlJeeb Jew<CeJekegâueÛevove~~
ya
N
efvepeoemeb õgleb efJeOesefn cewveb veeLe efvejekegâÙee&Š~~1~~
va
DevevÙemeeOÙes mJeeYeer°s heefjkeâefueleceneefJeÕeemeŠ~
Se
Øeehlees oMekeâvOejevegpeesÓÙeb meceguueefmeleefveŠÕeemeŠ~~

th
JejceYeÙececeg<cew osefn cewveb veeLe efvejekegâÙee&Š~~2~~

ee
efJeØeefleheÅevlesÓ$e Jeeveje ceesIeb lJee peevevleŠ~

P
si
Me¿vles meppeves efJecet{e Jew<CeJeceJepeevevleŠ~~

ul
mevosnb ùefo cee Oesefn cewveb veeLe efvejekegâÙee&Š~~3~~

T
ri
Yeeefle meppevees efJeYeer<eCees vees veeLe mebMeÙeŠ keâeÙe&Š~

Sh
efieefjOejØeYees Oevegyee&Ceb he=°dJee efveCe&Ùees efveOeeÙe&Š~~

11
efvepeÛejCes peveb efveOesenf cewveb veeLe efvejekegâÙee&Š~~4~~

20
Yeewceer- mechetCe& meefÛeJeeW mes hetÚles ngS ßeerjece kesâ Øeefle nvegceevepeer efveJesove keâjles nQ-ns ØeYees! Deehe efJeYeer<eCe
ht
hej efJeÕeeme keâerefpeS, ns veeLe! FvnW cele "gkeâjeFÙes! ns meJe&JÙeehekeâ! efJeYeer<eCe hej efJeÕeeme keâerefpeS~ ns hejce
ig
yr
ØekeâeMeceeve osJe! Fvekeâe eflejmkeâej cele keâerefpeS~ ns jIegvevove! jeJeCe kesâ Éeje ueele mes Úeleer ceW yengle ceejs ngS Ùes
op
efJeYeer<eCe meye kegâÚ ÚesÌ[keâj Deeheßeer keâer MejCe ceW Dee ieS nQ~ ns Jew<CeJekegâue keâes Dee¥eefole keâjves Jeeues ØeYeg!
C
Deehe efJeYeer<eCe keâes MeerIeÇ Dehevee oeme yeveeÙeW~ FvnW "gkeâjeS veneR~ Gvekeâe DeYeer° Deeheßeer kesâ efyevee efkeâmeer Deewj mes
©
meeOÙe veneR nesiee~ Fme DeJeOeejCee hej ceneve efJeÕeeme keâjkesâ ØemeVelee kesâ efveŠÕeeme mes megMeesefYele jeJeCe kesâ Úesšs
YeeF& efJeYeer<eCe Deeheßeer kesâ ÛejCeeW ceW DeeS nQ~ ns hejcesÕej! Fvnbs DeYeÙe Jejoeve os oerefpeS~ Fvekeâes Deheves ÛejCeeW mes
Deueie cele keâerefpeS~ Deehekeâes peeveles ngS Yeer Deehekesâ meefÛeJe Jeevej-Jej ÙeneB JÙeLe& keâe yeKesÌ[e KeÌ[e keâjkesâ
megvojkeâeC[ 721
efvejLe&keâ Jeeo-efJeJeeo keâj jns nQ~ peyeefkeâ cetÌ{lee kesâ keâejCe Jew<CeJe ßes‰ efJeYeer<eCepeer keâe Deheceeve keâjles ngS
Deeheßeer kesâ Fve Yeòeâ efMejesceefCe hej efvejLe&keâ MebkeâekegâMebkeâe keâj jns nQ, hejvleg efJeYeer<eCe kesâ Øeefle Deeheßeer efkeâmeer
Øekeâej keâe mebosn OeejCe ve keâjW~ ns cenejepe! efJeYeer<eCe meppeve Øeleerle nes jns nQ, Fvekesâ Øeefle mebMeÙe veneR keâjvee
ÛeeefnS~ ns efieefjOej keâefJe kesâ mJeeceer jIegveeLepeer! Deehe Deheves Oeveg<e-yeeCe mes hetÚkeâj ner efkeâmeer efveCe&Ùe keâer
DeJeOeejCee hej hengBÛes~ DeeMeÙe Ùen nw efkeâ pewmes meerOes yeeCe kesâ meeLe šsÌ{e Oeveg<e Yeer lees Deehekesâ meeLe jnlee nw~
Deeheßeer lees šsÌ{s Oeveg<e keâes kebâOes hej ueškeâeS jnles nQ Deewj yeeCe keâes Deheves heer" hej ueškeâekeâj lejkeâMe ceW OeejCe
d .
keâjles nQ, keâYeer oeefnves neLe ceW uesles nQ~ Oeveg<e keâes keâYeer veneR ÚesÌ[les hejvleg je#emeeW keâes ceejves kesâ efueS yeeCe keâes
ve
yeej-yeej otj heWâkeâles jnles nQ~ Fmemes Ssmee ueielee nw efkeâ Deeheßeer kesâ ojJeej ceW meerOeeW keâer Dehes#ee šsÌ{eW keâe yengle
er
es
mecceeve nw~ DeleŠ Ùeefo efJeYeer<eCe keâes ÚesÌ[vee nes lees Oeveg<e Yeer ÚesÌ[W peyeefkeâ Deehe Oeveg<e keâYeer veneR ÚesÌ[ mekeâles~
R
Fmeer Øekeâej efJeYeer<eCe Yeer Deehekesâ efueS meJe&Lee mJeerkeâeÙe& Deewj DeefveJeeÙe& nQ~
s
efJeMes<e- Ùen ieerle Skeâ megiece mebieerleerÙe ieerle keâer {eue hej efveyeæ nw~ Fmekeâe yeesue nw-
ht
ig
‘‘let jece MejCe ceW pee cele keâj let cesje cesje~’’
R
ll
ieerle mebKÙee-31
s .A
nvegceeved hegveiee&Ùeefle-
ya
cenelcee efJeYeer<eCees ces Yeeefle~~
N
va
hejceelceeveb keâLeb ogjelcee mevcegKeces<e MejCeceeÙeeefle~
Se
efkeâcegle leheefle leheves ceOÙeeÖs ÛeC[oereOf eleew leceesÓefYeÙeeefle~~1~~

th
efkeâcegle keâuheheeoheŠ me=leÚeÙemÙe ceneogejf leb ve uegveeefle~

ee
efkeâcegleeÛÙegleheohe©ecejvoceÙeer ie”e heeheb ve hegveeefle~~2~~

P
ceneceòeiepejepeieC[efYeogjmÙe njsjefOekeâeveveOeece~
si
ul
efkebâ keâlegË MeÄeâeself e cete<f ekeâmleesob efkeâef_Ûeoefhe Øeesöece~~3~~

T
ri
DeefYejeIeJeb ve ÛeeÙeb keâhešer mÙeeefÉYeer<eCees ns jIegÛevõ~

Sh
efieefjOejØeYees heeefn MejCeeieleefceceb oerveefcen ke=âheemecegõ~~4~~

11
Yeewceer- nvegceevepeer hegveŠ keânles nQ-cegPes lees eqJeYeer<eCepeer cenelcee ueie jns nQ, Ùeefo Ùes ogjelcee nesles lees Deeheßeer
20
hejceelcee keâer MejCe ceW keäÙeeW Deeles, ceOÙeeÖ ceW leheles ngS metÙe& kesâ heeme keäÙee DebOekeâej Dee mekeâlee nw~ keäÙee keâuheJe=#e
ht
Deheveer ÚeÙee keâe DeeßeÙe uesves Jeeueer kesâ oeefjõŸe keâe oueve veneR keâjlee? keäÙee Deeheßeer kesâ ÛejCekeâceue keâer
ig
cekeâjvo ™hee iebiee mveeve keâjves Jeeues kesâ heehe keâes veneR ve° keâjleer? Dejs! DelÙevle celeJeeues iepejepe kesâ ieC[mLeue
yr
op
kesâ Yesove ceWs efvehegCe Jeve keâer iegheâe ceW cemleer ceW mees jns efmebn keâe yevOeve mes Keguee ngDee Úesše-mee Ûetne LeesÌ[e Yeer
C
GlheerÌ[ve keâj mekeâlee nw~ ns jIegkegâue kesâ Ûevõcee! Deeheßeer jeIeJe mejkeâej kesâ mece#e efJeYeer<eCe keâhešer veneR jn
©
mekeâles DeLee&led Ùeefo nesiee Yeer lees Deehekesâ ØeYeeJe mes Fvekeâe keâheš meceehle nes peeSiee~ ns efieefjOej keâefJe kesâ mJeeceer
ke=âheemeeiej YeieJeeve jece! Deye Deeheßeer kesâ MejCe ceW DeeS ngS Fve oerveYeòeâ efJeYeer<eCe keâer Deeheßeer ner jeJeCe mes
j#ee keâjW~
mevoYe&MueeskeâŠ
leleŠ ØemeVees nvegceodJeÛeesefYeŠ ØeheVekeâeceehe&CeheeefjpeeleŠ~
meg«eerJecegKÙeeved meefÛeJeeved efJeOegvJeved ßees$eeefYejeceb efvepeieeo jeceŠ~~1~~
Yeewceer- Fmekesâ he§eeled ßeernvegceevepeer cenejepe keâer JeeCeer mes ØemeVe ngÙes MejCeeieleeW keâer meYeer DeYeer° JemlegDeeWs
.
keâes osves kesâ efueÙes keâuheJe=#e mJe™he YeieJeeve jece meg«eerJe ØecegKe JeevejeW keâes ØemeVe keâjles ngÙes ßeJeCeeW keâes Deevevo
d
ve
oeÙekeâ JeÛeve yeesues~
er
ieerle mebKÙee-32
es
R
vewJe og°es efJeYeer<eCe Fvees j#emeeb meeojb meevegjesOeb meceeveerÙeleeced~
s
ht
lÙeòeâMe¿ekeâue¿wYe&šwJee&vejwce&ledmeKees efveefJe&jesOeb meceeveerÙeleeced~~
ig
MegæmeeOegŠ Øeke=âlÙee efiejeÛese” f lewŠ meewcÙeefÛeòe§e ces Yeeefle ovegpeevegpeŠ~
R
ll
lÙeòeâ megleefJeòeoejŠ MejCeceeielees celedmeceerheb meKee ces meceeveerÙeleeced~~1~~
s .A
ÛeslØeheVeŠ meke=âvceeYeÙeb ÙeeÛeles meJe&YetlesYÙe SJeeYeÙeb jecÙenced~
ya
SJecesleod ›eleb ces mcejefoYd eŠ mecewŠ efveefJe&Jeeob meKee ces meceeveerÙeleeced~~2~~
N
va
keâesÓefhe heeheer keâueeheer mecemleeiemeeb mÙeeppeieõesnke=âlemeeiejŠ meeOJemeeced~
Se
ve lÙepesÙeb leceefhe keäJeeefhe MejCeeieleb celmekeâeMeb meKee ces meceeveerÙeleeced~~3~~

th
jeJeCees JeeLeJee jeJeCemÙeevegpees oòecemÙeeYeÙeb Yees ëe=CegOJeb meces~

ee
efieefjOejØeYegeif eje vesn mebMeÙÙeleeb efve<Øeceeob meKee ces meceeveerÙeleeced~~4~~

P
si
Yeewceer- je#emeeW kesâ mJeeceer efJeYeer<eCe og° veneR nQ, DeleSJe GvnW DevegjesOe Deewj Deeoj kesâ meeLe cesjs heeme
T ul
ueeÙee peeÙe~ Mebkeâe™he keâuebkeâ keâe lÙeeie efkeâÙes ngÙes Deehe meYeer Jeerj JeevejeW Éeje cesjs efce$e efJeYeer<eCe keâes
ri
heejmheefjkeâ efJejesOe ÚesÌ[keâj cesjs heeme ueeÙee peeÙe~ JemlegleŠ JeeCeer mes, mebkesâle mes Deewj mJeYeeJe mes jeJeCe kesâ
Sh
Úesšs YeeF& efJeYeer<eCe cegPes Megæ meeOeg ueie jns nQ~ Ùes heg$e, Oeve, mecheefòe ÚesÌ[keâj cesjer MejCe ceW DeeÙes nQ, DeleŠ
11
cesjs efce$e efJeYeer<eCe keâes cesjs meceerhe ueeÙee peeÙe~ Ùeefo cesjer MejCe ceW Deekeâj Skeâ yeej Yeer cegPemes keâesF& Yeer
20
DeYeÙe keâer ÙeeÛevee keâj ueslee nw lees ceQ Gmes meYeer ØeeCeOeeefjÙeeW mes DeYeÙeoeve os oslee ntB~ Fme Øekeâej cesjs Fme ›ele
ht
keâe mcejCe keâjles ngÙes efJeJeeo ÚesÌ[keâj Deehe ueesieeW Éeje cesjs efce$e efJeYeer<eCe keâes ueeÙee peeÙe~ keâesF& efkeâlevee Yeer
ig
yeÌ[e heeheer nes, meYeer DehejeOeeW keâe mecetn Gmeer ceW nes, Yeues Gmeves mechetCe& mebmeej mes õesn efkeâÙee nes, Yeues Jen
yr
YeÙeeW keâe mecegõ yeve ieÙee nes Fleves hej Yeer Ùeefo Jen cesjer MejCe ceW Dee peeÙe lees ceQ Gmes keâYeer Yeer keâneR Yeer veneR
op
ÚesÌ[ mekeâlee~ FmeefueÙes Yeer efJeYeer<eCe keâes cesjs efvekeâš ueeÙee peeÙe~ Dejs JeevejeW! megvees, Ùen jeJeCe nes Ùee jeJeCe
C
keâe Úesše YeeF& efJeYeer<eCe, ceQves Fmes DeYeÙeoeve os efoÙee~ efieefjOej keâefJe kesâ ØeYeg cegPe jece keâer JeeCeer mes mhegâefjle
©
efveCe&Ùe megvekeâj Deye Fme efJe<eÙe ceW keâesF& mebMeÙe cele keâerefpeÙes~ Øeceeo jefnle neskeâj cesjs efce$e efJeYeer<eCe keâes cesjs
heeme ues DeeFÙes~
megvojkeâeC[ 723
ieerle mebKÙee-33
efJeYeer<eCeceeveÙe ns meg«eerJe~
lÙepe mebMeÙeb kegâ® ØeCeÙeb cewleefmceved efJeefÛeefkeâlmesJe&j«eerJe~~
Ùeefo ÛesvceefÙe efJeÕeemeIeeleefcen keâleg&ceernles mJeMejCeÙeeÛeer~
leoe ue#ceCees ÙeeJeefVeefce<eb nvÙeeoslecegYeÙeleŠ meeÛeer~~1~~
d .
ve
mevleg veece je#emeeefŒeueeskeäÙeeb keâececeemeleeb nefjnjj#Ùee~
er
ceÙesÛÚlee Jeecekeâjkeâefve‰Ÿee lesÓefhe YeJesÙegve&veg Ùece Ye#Ùee~~2~~
es
DeeÙeeleb MejCeb efJeYeer<eCeb OeÇgJeb keâefj<Ùes ue¿ejepeced~
R
s
Ùeefo jeJeCemleceJeOejepeceLe ke=âlJee ÙeemÙes efJeefhevemeceepeced~~3~~
ht
ig
efieefjOejØeYegJeÛevesve leesef<eleeŠ keâheÙeŠ kegâMegceb megje ØeJeJe=<egŠ~
R
peÙeleg ieerlemeerleeefYejece Fefle cegoe ieovlÙees osJÙees peùmegŠ~~4~~
ll
.A
Yeewceer- ns meg«eerJe! efJeYeer<eCe keâes ues DeeFÙes~ mebMeÙe ÚesÌ[ oerefpeÙes~ efJeYeer<eCe mes Øesce keâerefpeÙes~ ns megvoj
s
«eerJee Jeeues meg«eerJe! efJeYeer<eCe hej keâesF& efJeefÛeefkeâlmee DeLee&led mevosn cele keâerefpeÙes~ Ùeefo MejCeeiele keâer ØeeLe&vee
ya
keâjves Jeeuee efJeYeer<eCeJesMeOeejer jeJeCe MejCe ceW Deekeâj Yeer cegPemes efJeÕeemeIeele keâjves keâer meesÛelee nw lees oesveeW neLeeW
N
va
mes yeeCe Ûeueeves Jeeues cesjs ue#ceCe Gmes Skeâ #eCe ceW ceej [eueWies~ Yeues Fme ef$eueeskeâer ceW yengle mes je#eme nQ, Yeues ner
Se
Gvekeâer efJe<Ceg Deewj efMeJe pewmes osJelee j#ee keâj jns neW hej Ùeefo ceQ FÛÚe keâj uetB lees GvnW ceQ Deheves yeeÙeW neLe keâer
keâefveef‰keâe mes ceejkeâj Ùecejepe keâe Yeespeve yevee mekeâlee ntB~ Ùeefo efJeYeer<eCe cesjer MejCe ceW DeeÙes nQ, lees ceQ GvnW uebkeâe
th
keâe jepee yevee otBiee~ Ùeefo keâoeefÛeled efJeYeer<eCe keâer MejCeeieefle kesâ he§eeled jeJeCe cesjer MejCe ceW Deelee nw lees ceQ Gmes
ee
DeÙeesOÙee keâe jepee yeveekeâj meowJe kesâ efueÙes Jeve ceW jnves Jeeues cegefveÙeeW kesâ meceepe ceW Ûeuee peeGBâiee~ Fme Øekeâej
P
efieefjOej keâefJe kesâ ØeYeg ßeerjece kesâ megmhe° veerefle efveOee&jkeâ JeÛeve mes mevleg° ngÙes Jeevej Deewj osJelee heg<heeW keâer Je<ee&
si
ul
keâjves ueies~ ieerlemeerleeefYejece ßeerjece keâer peÙe nes, Ssmee keânkeâj osJeebieveeSB ØemeVe nes G"eR~
T
mevoYe&MueeskeâŠ
ri
Sh
meeojb keâefhecegKÙew§e meceeveerlees efJeYeer<eCeŠ~

11
ooMe& meevegpeb jeceb MejCeeieleJelmeueced~~1~~

20
Yeewceer- Fme Øekeâej ØeYeg kesâ Éeje DeeosMe efoÙes peeves hej ßes‰ JeevejeW Éeje DeeojhetJe&keâ ØeYeg kesâ heeme ueeÙes ieÙes
ht
ig
efJeYeer<eCe ves MejCeeiele-Jelmeue ßeerjece keâes Úesšs YeeF& ue#ceCepeer kesâ meeLe osKee~
yr
ieerle mebKÙee-34
op
C
efJeYeer<eCees ieeÙeefle-
©
peieefle jepeefle jeceÛevõŠ efovekeâjevJeÙekegâcegoÛevõŠ~

megpeveÛee®ÛekeâesjÛevõ: peieefle jepeefle jeceÛevõ:~~
letCemeeÙekeâÛeC[ÛeeheŠ efMejefme megYeiepešekeâueeheŠ~

Øenlemeppeveogejf leheeheŠ efve<keâue¿keâ"esjÛevõŠ~~1~~
ueefueleue#ceCeo#eYeeieŠ keâefhemecetnmece=æjeieŠ~
heJevemegleueefueleevegjeieŠ mJepeveMecYegekf eâMeesjÛevõŠ~~2~~
heef©eveerheefleJebMeYet<eCe efJeieleot<eCe efJenleot<eCe~
d .
MejCemegKemecceleefJeYeer<eCe efJeceuecevees cenesjÛevõŠ~~3~~
ve
er
veerueveerjpeIeveMÙeeceŠ melelehetefjleØeCelekeâeceŠ~
es
levegeJf eefveefvolekeâesešf keâeceŠ efieefjOejecyekeâÛeesjÛevõŠ~~4~~
R
s
Yeewceer- Deye efJeYeer<eCe iee jns nQ-metÙe&JebMe ™he kegâcego kesâ Ûevõcee leLee meppeve™he megvoj ÛekeâesjeW kessâ
ht
Ûevõcee™he ßeerjeceÛevõ Fme mebmeej ceW osoerhÙeceeve nes jns nQ~ lejkeâme-yeeCe Deewj YeÙebkeâj Oeveg<e OeejCe efkeâÙes ngÙes,
ig
R
efmej hej megvoj pešepetš mes megMeesefYele, meppeveeW kesâ oes<e Je heeheeW keâes ve° keâjves Jeeues efve<keâuebkeâ hetCe& ÛevõmJe™he
ll
ßeerjece mebmeej ceW megMeesefYele nes jns nQ~ megvoj ue#ceCepeer kesâ Éeje efpevekeâe oef#eCe Yeeie ueefuele ueie jne nw Deewj
.A
Jeevej mecetn hej efpevekeâe jeie mece=æ nes jne nw leLee efpeve hej heJeveheg$e nvegceevepeer keâe Øesce yeÌ{lee pee jne nw Ssmes
s
ya
ßeerjece Yeòeâ ™he Mebkeâj kesâ yeeueÛebõ mJe™he ßeerjece mebmeej ceW megMeesefYele nes jns nQ~ heef©eveer heefle DeLee&led keâceefueveer
N
kesâ heefle metÙe& kesâ JebMeeYet<eCe ot<eCeeW mes jefnle Deewj ot<eCe veecekeâ je#eme kesâ JeOekeâlee&, cegPe efJeYeer<eCe keâe MejCeeiele
va
kesâ megKe mes mecceeve keâjves Jeeues, efvece&ue ceve keâes GlmeJe osves Jeeues, Ûevõcee™he ßeerjeceÛevõ megMeesefYele nes jns nQ~
Se
veerueskeâceue Deewj cesIe kesâ meceeve MÙeeceue meowJe ØeCelepeveeW keâer keâeceveeDeeW keâes hetCe& keâjves Jeeues Deheves Mejerj keâer
MeesYee mes keâjesÌ[eW keâeceosJeeW keâes peerleves Jeeues efieefjOej keâefJe kesâ ves$e keâes Ûegjeves Jeeues ÛevõmJe™he ßeerjece mebmeej ceW
th

P ee
efJeMes<e- Ùen ieerle ™hekeâ leeue ceW efveyeæ nw Deewj Fmes nscekeâuÙeeCe SJeb keâeceeso jeie kesâ efceßeCe mes ieevee
si
ÛeeefnS~
T ul
ieerle mebKÙee-35
ri
Sh
ßeglJeeÛeeÙeeb ÙeMees vevJenb meeOJemees ns megKeeCe&Je $eeefn ceeb jece jeIeJe~~

11
Ùeoe nvegcevedcegKeeòes mJeYeeJeŠ ßegleŠ osJeefJemceehekeâmles ØeYeeJeŠ ßegleŠ~

20
leoe Øeehleb megKeb meJe&ce”uecegKeb vÙemleueeIeJe $eeefn ceeb $eeefn ns jece jeIeJe~~1~~
ht
Yeüe$ee Je#emÙenb ueòeÙee leeef[leŠ hejeYetlÙeeÓmelee ØelÙeÙeheeref[leŠ

ig
ØeeCeYeÙeefveYe&js heeefleleb meeiejs ceefnleceeveJe $eeefn ceeb jece jeIeJe~~2~~

yr
op
lÙekeälJee heg$eeved keâue$eb efØeÙeb heefjpeveb MejCeceeÙeeb YeJevleb Yepeef_ÛeodIeveced~

C
cee hejeJele&Ùes cee Ûe efveJe&le&Ùes YeivejewjJe $eeefn ceeb jece jeIeJe~~3~~

©
heeefn $ewueeskeäÙeYet<eCe efJeYeer<eCeefceceb heeefn heeefn F&Me mecØeehleot<eCeefcececed~

lJeeb MejCeceeieleb efieefjOejsCeeefvJeleb ieerleieewjJe $eeefn ceeb jece jeIeJe~~4~~
megvojkeâeC[ 725
Yeewceer- ns megKe kesâ meeiej! Deehekeâe ÙeMe megvekeâj YeÙe mes hetCe& ceQ efJeYeer<eCe Deehekeâer MejCe ceW DeeÙee ntB~ cesjer
j#ee keâerefpeÙes, j#ee keâerefpeÙes~ ns jece! ns jeIeJe! cesjer j#ee keâerefpeÙes j#ee keâerefpeÙes~ peye ceQves nvegceevepeer kesâ cegKe mes
Deehekeâe mJeYeeJe megvee Deewj osJeleeDeeW keâes efJeefmcele keâjves Jeeuee Deehekeâe ØeYeeJe Yeer megvee, Gmeer meceÙe mechetCe&
cebieueeefYecegKe megKe cegPes Øeehle nes ieÙee~ ns megKe kesâ cenemeeiej! Deye cesjer j#ee keâerefpeÙes, j#ee keâerefpeÙes~ ns ØeYeg!
YeeF& jeJeCe Éeje ceQ Úeleer ceW ueele mes ceeje ieÙee Deewj Gme og° Éeje ceQ Deheceeve mes Deewj Gmekesâ Øeefle efJeÕeeme mes
.
heerefÌ[le ngDee ØeeCeYeÙe mes hetCe& Fme meeiej ceW heÌ[s ngÙes cegPe efJeYeer<eCe keâer Deehe j#ee keâerefpeÙes~ ns cevegJebMe keâes mecceeve
d
ve
efoueeves Jeeues! Deehe cesjer j#ee keâerefpeÙes~ ceQ heg$eeW keâes, helveer keâes Deewj hetjs heefjJeej keâes ÚesÌ[keâj Deeheßeer ÛesleveeIeve
er
hejceelcee keâe Yepeve keâjlee ngDee Deehekeâer MejCe ceW Dee ieÙee ntB~ ns YeòeâeW keâe jewjJe ve° keâjves Jeeues ØeYeg! cegPekeâes
es
ueewšeFÙes veneR, cegPes Meevle keâerefpeÙes SJeb cesjer j#ee keâj ueerefpeÙes~ ns leerveeW ueeskeâeW kesâ DeeYet<eCe ØeYeg jece! cegPe
R
efJeYeer<eCe keâer j#ee keâerefpeÙes~ ns F&Õej! peerJeve ceW oes<eeW keâes ner Øeehle efkeâÙes ngÙes cegPe efJeYeer<eCe keâer j#ee keâerefpeÙes~
s
ht
efpevekeâe ieewjJe keâefJeÙeeW kesâ ieerle keâe efJe<eÙe yevee, Ssmes ns hejcesÕej! efieefjOej keâefJe kesâ meeLe Deehekeâer MejCe ceW DeeÙes
ig
R
ngÙes cegPe efJeYeer<eCe keâer j#ee keâerefpeÙes, j#ee keâerefpeÙes~
ll
.A
ieerle mebKÙee-36
s
ßeerjeceefmleuekeâÙeved efJeYeer<eCeb Øeefle—
ya
N
meKes efJeYeer<eCe efle‰ efveYe&Ùeb jeceyeengyeuemegjef#eleŠ~
va
Ùeeleg les pJejes YeJes ielepJejes ceÙee YegpeeYÙeeb Øejef#eleŠ~~1~~
Se
lJeeb Ûe efleuekeâÙeved Øeeflepeevesnb neškeâue¿ehegjjepÙeced~

th
Deekeâuheb MecYeg*#d Je memeKes jpeveerÛej me¿ÏuemeeceüepÙeced~~2~~

P ee
ceeb mesJemJe menevegpemeerleb YeJe Jew<CeJekegâueoerhemlJeced~

si
keâuheeÙegce&ce YepeveMegYeeÙegefve&efMeÛejJebMecenerhemlJeced~~3~~
T ul
hee<eeCewŠ heeLeesefOeb yeodOJee nlJee mecejs oMeeveveced~

ri
Sh
meerleeveerlees efieefjOejieerlees Ùe#es Ùe%ew ngleeMeveced~~4~~

11
Yeewceer- Deye ßeerjece efleuekeâ keâjles ngÙes efJeYeer<eCe kesâ Øeefle keânles nQ- ns efJeYeer<eCe! cegPe jece kesâ yeengyeue mes
20
megjef#ele neskeâj Deye legce ÙeneB efveYe&Ùe neskeâj jnes~ Deye legce cesjer YegpeeDeeW mes jef#ele nes, DeleŠ legcneje efÛevlee pJej
ht
Ûeuee peeÙe, legce leerveeW Øekeâej kesâ pJejeW mes jefnle nes peeDees~ ns efce$e! legcnW efleuekeâ keâjles ngÙes ceQ mJeCe& uebkeâe kesâ
ig
jepÙe keâer Øeefle%ee keâjlee ntB DeLee&led legcnW uebkeâe keâe jepee yeveelee ntB~ ns efce$e! Deye Skeâ keâuheheÙe&vle legce je#eme
yr
op
kegâue kesâ meeceüepÙe keâe Yeesie keâjes~ ue#ceCe, meerlee meefnle cegPe jece keâer mesJee keâjes~ je#eme JebMe kesâ oerhekeâ yevees Deewj
C
cesjs Yepeve mes keâuÙeeCeceÙe peerJeve Deewj Skeâ keâuhe keâe DeeÙeg<Ùe Øeehle keâjes Deewj Skeâ keâuheheÙe&vle je#eme JebMe kesâ
©
jepee nes~ ceQ helLejeW mes mecegõ ceW mesleg yebOeekeâj Ùegæ ceW jeJeCe keâes ceejkeâj meerleepeer keâes Deefivehejer#ee kesâ yeneves
Deefive mes Jeeheme ueekeâj efieefjOej keâefJe kesâ Éeje ieeÙes ieerleeW keâe ØeefleheeÅe yevekeâj Deveskeâ Ùe%eeW Éeje DeefiveosJe keâes
mebleg° keâ¤Biee~
FlÙeefYeef<eÛÙe efJeYeer<eCeefce$eb heeJekeâyeeCeJeMeerke=âleefmevOegŠ~
yeefvOelemeslegjyeefvOeleJeerÙe&Š megvojkeâeC[keâLeesÓJeeflejeceŠ~~1~~
Yeewceer- Fme Øekeâej Deheves efce$e efJeYeer<eCe keâes uebkeâe kesâ jepee kesâ ™he ceW DeefYe<eskeâ keâjkesâ DeeivesÙe yeeCe mes
meeiej keâes Deheves JeMe ceW keâjkesâ, mecegõ ceW mesleg yebOeekeâj, ØeefleyevOe jefnle heje›eâce Jeeues YeieJeeve ßeerjece megvojkeâeC[
d .
ve
keâer keâLee keâe ØeefleheeÅe yevekeâj megMeesefYele nes jns nQ~
er
Fefle
es
R
ieerlejeceeÙeCes ieerlemeerleeefYejeces mebmke=âleieerlecenekeâeJÙes megvojkeâeC[s
s
ht
ieerlemeceLe&MejCÙeess veece efÉleerÙeŠ meie&Š~
ig
R
~~megvojkeâeC[b mechetCe&ced~~
ll
.A
s
Éeje efJejefÛele ieerlejeceeÙeCe ‘ieerlemeerleeefYejece’ veecekeâ mebmke=âle ieerlecenekeâeJÙe kesâ megvojkeâeC[ ceW ieerlemeceLe&MejCÙe
ya
veecekeâ efÉleerÙe meie& mecheVe ngDee Deewj megvojkeâeC[ Yeer mechetCe& nes ieÙee~
N
va
Se
th
P ee
si
T ul
ri
Sh
11
20
ht
ig
yr
op
C
©
ÙegækeâeC[ 727
~~ßeer:~~
~~ßeerceõeIeJees efJepeÙeles~~ßeer meerleejeceew efJepeÙesles~~
d .
ve
DeLe ÙegækeâeC[ced
er
es
R
s
ÙegækeâeC[s
ht
ig
R
ieerlejCekeâke&âMees veece
ll
.A
ØeLeceŠ meie&Š
s
ya
ce”ueeÛejCeced
N
va
keâesoC[b ÛeC[ÛeC[b heâefCeheefleØeefnleb Jeecenmlesve ie=þved
Se
meppeb kegâJe&ved mekeâesheb efJekeâšYe=kegâefškeâes jòeâjepeerJeves$eŠ~

th
GöC[eved oC[efÙe<Ùeved pJeueveMejceLees mevoOeevees cevemJeer

P ee
heeLeeseOf eb efve«ener<Ùeved peieefle efJepeÙeles jeIeJees OeefvJeOegÙe&Š~~1~~

si
keâeueoC[efJekeâjeuekeâeceg&keâb, keâeuekeâeueheâefCemeeÙekebâ Jenved~

T ul
keâeueJeefÖ®[ceesIekeâeueleŠ keâeue™hejIegveeÙekeâesÓJeleg~~2~~
ri
Sh
Yeewceer- Deye cenekeâefJe ÙegækeâeC[ keâe JemlegefveoxMeelcekeâ cebieueeÛejCe Øemlegle keâj jns nQ~ ßeerue#ceCe Éeje efoÙes
ngÙes DelÙeble YeÙebkeâj Oeveg<e keâes yeeÙeW neLe mes «enCe keâjles ngÙes, ›eâesOe mes ueeue ves$e neskeâj Gme Oeveg<e keâes ØelÙebÛeeÙegòeâ
11
keâjles ngÙes, Godob[eW keâes obef[le keâjves kesâ efueS Oeveg<e hej DeeivesÙe yeeCe keâe mebOeeve keâjles ngS, mecegõ keâes efve«enerle keâjves
20
Jeeues OevegOe&jeW ceW ßes‰ ßeerjece jeIeJepeer meJe&ßes‰ Âef°ieesÛej nes jns nQ~ Deye keâefJe DeeMeerJee&oelcekeâ cebieueeÛejCe Øemlegle
ht
keâj jns nQ~ keâeueob[ kesâ meceeve YeÙebkeâj Oeveg<e Deewj keâeueeW kesâ Yeer keâeue mehe&mJe™he yeeCe keâes OeejCe keâjles ngÙes
ig
keâeueeefive kesâ meceeve ›eâesOe Jeeues keâeue™he jIegveeÙekeâ ßeerjece DeceesIe keâeue mes nceejer j#ee keâjWs~
yr
op
ieerle mebKÙee-1
C
DeLe ef$eje$eesheesef<ele: ›eâesOejòeâevleueesÛevees jecees ue#ceCeb Øeefle—

©
ue#ceCe osenf OevegŠ MejÛeC[ced~

DeeveÙe keâesešf keâeueefJekeâejeueb oefceleesöCob cece keâesoC[ced~~1~~
ceewJeeA meceejeshÙe JewÕeevejMejb ØeÛeC[b mevOeemÙesÓnced~

mees<eefÙe<Ùes Fn meeiejceg«eb ØeesodoC[eÙe Heâueb oemÙesÓnced~~2~~
cevJeeveesÓLe efJeYeer<eCeJeekeäÙeb efmevOees:mce MeÙes lešs ef$eje$eced~
vewJeemeeJeëe=CeeseVf eJesoveb cet{mleyOeŠ Me"esÓeflecee$eced~~3~~
ceÙee&oeheg®<eesòececeJepeeveVegoefOemÙeeefVece&Ùee&oŠ ~
d .
ve
heodYÙeeb Ùeeleg yeueercegKeefvekeâjŠ heejsemf evOegeJf eYeiveefJe<eeoŠ~~4~~
er
heeLeesefOeb heLeÙeeefce heeefLe&Jeerke=âles ØeÛeC[heeJekeâeMegieleŠ~
es
YeJeÛÚg<keâhe¿: heÙeesevf eefOece&lØeleerheheLe heefLekeâ GodieleŠ~~5~~
R
s
MeerIeÇb YeJeleg efJeyegOeJevoerveecegod«eefvLeŠ meg<veelee JesCeer~
ht
ig
efieefjOejØeYeeso&MeemÙeefMejesjòeâb ØeheerÙeleeb efJeefMeKeßesCeer~~6~~
R
ll
Yeewceer-Fmekesâ Devevlej leerve jeef$e heÙe&vle GheJeeme efkeâÙes ngÙes ›eâesOe mes De®Ce ves$e YeieJeeve ßeerjece ue#ceCepeer
.A
keâes mebyeesefOele keâjles ngÙes keânles nQ ns ue#ceCe! YeÙebkeâj yeeCe mes Ùegòeâ cesje Oeveg<e cegPes oes~ keâjesÌ[eW keâeueeW kesâ meceeve
s
ya
YeÙebkeâj GodoC[eW keâes oceve keâjves Jeeuee cesje Oeveg<e ues DeeDees~ ceQ Oeveg<e hej ØelÙebÛee ÛeÌ{ekeâj ØeÛeb[ DeefiveyeeCe keâe
N
mebOeeve keâ¤Biee~ Fmeer meceÙe YeÙebkeâj meeiej keâes megKee otBiee~ Fme Godob[ keâes Fmekeâer keâjveer keâe heâue otBiee~ ceQves
va
efJeYeer<eCe keâe JeekeäÙe ceeveles ngÙes Fmekesâ leš hej leerve efove, leerve jele MeÙeve efkeâÙee~ efheâj Yeer cetKe&, Denbkeâejer, DelÙeble
Se
Me" Ùen mecegõ cesjer ØeeLe&vee veneR megvelee~ Dejss ue#ceCe! cegPe ceÙee&oeheg®<eesòece jece keâe Deheceeve keâjlee ngDee Ùen
th
meeiej Yeer ceÙee&oenerve nes peeÙe~ Jeevej mecetn efJe<eeo ÚesÌ[keâj hewoue ner mecegõ heej Ûeuee peeS~ ue#ceCe! ceQ meerleepeer
ee
kesâ efueÙes ner ØeÛeC[ DeeivesÙe yeeCe mes Fme heeLeesefOe DeLee&led meeiej keâes ‘heLeÙeeefce’ DeLee&led megKeekeâj jepeheLe yevee
P
os jne ntB~ cesjs efJehejerle ceeie& keâe heefLekeâ Denbkeâejer mecegõ Meg<keâ keâerÛeÌ[ mes Ùegòeâ nes peeS Deewj yeboer yeveeÙeer ngÙeer
si
osefJeÙeeW keâer Kegueer ieeB" Jeeueer JesCeer (Ûeesšer) MeerIeÇ ner meg<veele nes peeS, mveeve keâj ues Deewj efieefjOej keâefJe kesâ ØeYeg
T ul
cegPe jece keâer yeeCeeW keâer ßesCeer, jeJeCe kesâ efMejeW kesâ jòeâ keâe heeve keâjW~
ri
efJeMes<e- Ùen ieerle ef$eleeue meesuen cee$ee ceW efveyeæ nw~ Fmes cee™ jeie ceW ieeÙee peevee ÛeeefnÙes~
Sh
ieerle mebKÙee-2
11
20
ue#ceCe ces OevegoeaÙeleeb heeJekeâeŒeceeveerÙeleeced~~

ht
cel#ecee efvejefLe&keâe peelee efmevOeew JÙeefLe&keâe~

ig
cee YeJelJeheeefLe&keâe #eceeefmeæmeeefLe&keâe~~

yr
op
yevOees lJeje efJeOeerÙeleeced~~1~~

C
efOekeâd #eceeb Ûe yeeefueMes keâelejececeeefjmes~

©
MeesYeleeb YeJeeÂMes JeOe&leececeeÂMes~~

JeefÖMejŠ mevOeerÙeleeced~~2~~
ÙegækeâeC[ 729
ÛeeheceeveÙeeMeg ces JeÛees ceeveÙeeMeg ces~

Mejb oeveÙeeMeg ces iegCeb OJeeveÙeeMeg ces~~
efvemeÁb meceeoerÙeleeced~~3~~
Mees<eÙes kegâmeeiejb hees<eÙes kegâMeeiejced~
lees<eÙes efJe<eeiejb jes<eÙes ce=meeiejced~~
d .
melÙeb meceeOeerÙeleeced~~4~~
ve
er
#ecee vee$e pe=cYeleeb heew®<eb Øepe=cYeleeced~
es
megJeerÙeË efJepe=cYeleeb oÙee vewJe pe=cYeleeced~~
R
oC[cemcew ÛeC[b OeerÙeleeced~~5~~
s
ht
heodYÙeeb Ùeevleg Jeeveje: jCes Yeevleg JeevejeŠ~
ig
R
meleŠ heevleg JeevejeŠ Keueeved oevleg JeevejeŠ~~
ll
.A
efieefjOejsCe keâLee ieerÙeleeced~~6~~
s
Yeewceer- ns ue#ceCe! cesje Oeveg<e oes, DeeivesÙeeŒe ues DeeDees~ mecegõ kesâ mece#e cesjer #ecee efvejLe&keâ Deewj JÙeLe&
ya
nes ieÙeer~ efmeæ DeLe& Jeeueer #ecee ØeÙeespeve nerve ve nes peeS~ ns YeeF&! MeerIeÇlee keâjes, Deefive yeeCe ues DeeDees~ cetKe& kesâ
N
va
efJe<eÙe ceW keâer ngÙeer #ecee keâes efOekeäkeâej nw~ DehetpeveerÙe JÙeefòeâ hej keâer ieÙeer keâeÙej #ecee keâes efOekeäkeâej nw~ Jen lees
Se
legce pewmes Jeerj ceW megMeesefYele nes Deewj cegPe pewmes JÙeefòeâ mes efYeVe JÙeefòeâ ceW yeÌ{s~ Deye ceQ DeefiveyeeCe keâe mebOeeve keâ¤B~
ns ue#ceCe! cesje Oeveg<e MeerIeÇ ues DeeDees, cesjer yeele MeerIeÇ ceeve peeDees~ cesjs yeeCe keâes hee<eeCe hej jieÌ[keâj MeerIeÇ
th
ee
vegkeâeruee yeveeDees Deewj cesjer ØelÙebÛee keâes Peškeâkeâj MeyoceÙe keâj oes~ cesje lejkeâme Deewj DeeivesÙeeŒe ues DeeDees~
P
ue#ceCe! Deepe og° meeiej keâes meesKe uetBiee Deewj efpevekeâe kegâMe ner Meehe osves ceW efJe<e keâe keâece keâjlee nw, Ssmes yeÇeÿeCe
si
heefjJeej keâe hees<eCe keâ¤Biee~ Deepe efJe<e kesâ Deeieej veeieueeskeâ keâes mebleg° keâ¤Biee Deewj Pet" kesâ Yeeb[eieej Fme meeiej
ul
keâes kegâefhele keâ¤Biee~ Fme JeemleefJekeâlee keâe Deepe meceeOeeve efkeâÙee peeS~ ÙeneB #ecee ve lees Øekeâš nes, meesÙee ngDee
T
ri
heew®<e DeBieÌ[eF& ues, megboj heje›eâce meef›eâÙe nes Deewj oÙee efveef<›eâÙe nes peeS~ Fme mecegõ hej ØeÛeb[ ob[ keâe efJeOeeve
Sh
efkeâÙee peeS~ Jeevej hewoue Ûeues peeSB, Jeerj Jeevej uebkeâe kesâ jCeebieCe ceW MeesefYele neW, Jeevej mebleeW keâer j#ee keâjW, Jeevej
11
Ùeesæe KeueeW keâe JeOe keâjW Deewj efieefjOej keâefJe kesâ Éeje Yeer Ùen keâLee ieeÙeer peeS~ ue#ceCe cesje Oeveg<e oes Deewj
20
DeeivesÙe yeeCe ues DeeDees~

ht
efJeMes<e- Ùen ieerle jeceeÙeCe meerefjÙeue ceW ÛeefÛe&le ‘jecepeer keâer mesvee Ûeueer’ ieerle kesâ {eue ceW efveyeæ nw~ Fmes
ig
Yeer cee™ jeie ceW ieevee ÛeeefnS~

yr
op
ieerle mebKÙee-3
C
vewJe #ecee veerÛes Yeeefle~~

©
kegâefšuekeâjšs keâesefkeâuee heefjnemÙeleeefceJe Ùeeefle~

nbmees veerÛeyekesâ Jejekesâ JejlJeb ve oOeeefle~~1~~
vewJe heeheb yeÇÿeefJeÅee keäJeeefhe ue#ceCe heeefle~

heejoeefjkeâcenŠ meodJeelee& ve MeevlÙew jeefle~~2~~
›etâjmehex heÙeesOeeje iejuecesJeeueeefle~
veeefmlekebâ meÁlee cesOee meodiegCeeved Øeuegveeefle~~3~~
De#ecee meeÓ#ecesÓ#eceleeb keâelejlJeb KÙeeefle~
d .
#ecee vetveb yeeefueMes efkeâue keäueeryeleeb JÙeeKÙeeefle~~4~~
ve
er
Delees vewJe#ecesÓ#ecÙeb efvecveleeb mebÙeeefle~
es
oC[cesJee$eesefÛeleb efieefjOejØeYees ØeefleYeeefle~~5~~
R
s
Yeewceer- veerÛe kesâ efJe<eÙe ceW #ecee MeesefYele veneR nesleer~ kegâefšue keâewJes kesâ meeceves keâesefkeâuee keâer YeeBefle veerÛe
ht
JÙeefòeâ kesâ Øeefle keâer ngF& #ecee JÙeefòeâ keâes nBmeer keâe hee$e yevee osleer nw~ pewmes veerÛe-efvejern yeiegues kesâ meeceves nbme Deheveer
ig
R
ßes‰lee keâe hees<eCe veneR keâjlee~ Dejs ue#ceCe! keâYeer Yeer yeÇÿeefJeÅee heeheer keâer j#ee veneR keâjleer Deewj hejŒeerieeceer keâes
ll
keâYeer Yeer mebleeW keâer Jeelee& Meeefvle kesâ efueÙes meceefhe&le veneR keâjleer~ ›etâj mehe& keâes efheueeÙeer ngÙeer otOe keâer Oeeje efJe<e keâes
.A
ner GheefmLele keâjleer nw Deewj veeefmlekeâ keâes efceueer ngÙeer megboj yegefæ Yeer meodiegCeeW keâes ner ve° keâjleer nw~ JemlegleŠ
s
ya
DemeceLe& kesâ Øeefle keâer ngÙeer #ecee DemeceLe&lee Deewj keâeÙejlee keâes ner Øekeâš keâjleer nw~ efveef§ele ner cetKe& kesâ Øeefle keâer
N
ngÙeer #ecee vehegbmekeâlee keâer ner JÙeeKÙee keâjleer nw~ FmeefueS Fme De#ecÙe keâes ceQ veneR #ecee keâ¤Biee~ Ùen lees veerÛelee
va
keâes ner Øemlegle keâj jne nw~ efieefjOej keâefJe kesâ mJeeceer cegPe jece keâes lees Fme hej ob[ efJeOeeve ner GefÛele ueie jne nw~
Se
ieerle mebKÙee-4
th
#ecee vees Keues keâoeefhe efJeOesÙee~

P ee
efkebâ #eceÙee ke=âleÙee Ùee ›etâjwŠ keâelejleÙeeefYevesÙee~~1~~

si
meJe&meceLe&ceefhe #ececeeCeb ceeb ue#ceCe ketâheejŠ~

T ul
DeJepeeveelÙemeceLeË celJee ceòees efJeefJeOe efJekeâejŠ~~2~~

ri
Sh
efOeied efOeied #eceeceerÂMes cet{s Ùe Fceeb mego®g heÙeg*dkeäles~

efvepe&jieJeercenn Ùees cevoes ceeÅevnues ØeÙeg¿les~~3~~
11
Denes osJeogue&Yeeb #eceeb ÙeesÓJesefòe vehegbmekeâYeeJeced~

20
oC[ SJe lelke=âles mecegeÛf eleŠ efveoMe&Ùesle ØeYeeJeced~~4~~

ht
ig
lemceeo$e heew®<eb mJeb ØekeâšÙÙe Mees<eÙes efmevOegced~

yr
efieefjOejØeYegefve&nlÙe jeJeCeb meefVeOeeheÙes yevOegced~~5~~

op
C
Yeewceer- Keue hej keâYeer #ecee veneR keâjvee ÛeeefnS~ Dejs! keâer ieF& Gme #ecee mes keäÙee ueeYe, efpemes og° ueesie
©
keâeÙejlee mecePe ueW~ ue#ceCe! osKees, Deveskeâ efJekeâejeW mes Yeje ngDee Ùen og° mecegõ #ecee keâjles ngS meJe&meceLe& cegPe
jece keâes DemeceLe& ceevekeâj Deheceeefvele keâjlee jnlee nw~ Fme Øekeâej kesâ cetKe& hej keâer ngF& #ecee keâes efOekeäkeâej nw pees
cetKe& cevoyegefæ Denbkeâej mes heeieue neslee ngDee osJeleeDeeW keâer ieew keâeceOesveg keâes nue ceW peeslelee nw~ Denes! pees osJe-
ÙegækeâeC[ 731
ogue&Ye #ecee keâes #ecee keâjves JeeueeW keâer vehegbmekeâlee mecePe jne nes, Gmekesâ efueS lees oC[ ner GefÛele nw~ Jen Dehevee
ØeYeeJe efoKee mekeâlee nw~ FmeefueS ÙeneB Dehevee heg®<eeLe& Øekeâš keâjkesâ meeiej keâes meesKe ueslee ntB, efieefjOej keâefJe keâe
mJeeceer ceQ jece jeJeCe keâe JeOe keâjkesâ Deheveer efce$e meerlee keâes Deheves heeme ues DeeGBâ~
ieerle mebKÙee-5
mecegõŠ Øekeâšes YetlJee Øeen-
d .
ve
peÙe ßeerjece ce”ueOeece~
er
peevekeâerMe ke=âheeefveOeeve mecemleiegCeieCeOeece peÙe ßeerjece~~1~~
es
peÙe peÙevleogjvleceonj keâefuelekeâeveveJeeme~
R
efJeefnlecegefveJejJes<e peÙe peÙe keâesefšMeleMeefMeneme~~2~~
s
ht
peÙe peveeo&ve megpeveefvepeOeve OeefvJeOegÙe& ve=hesMe~
ig
R
peÙe peiel$eÙeMeeskeâveeMeve pew$e peÙe efJeyegOesMe~~3~~
ll
.A
peÙe censÕejÛeeheKeC[ve ùlecenerleueYeej~
s
peÙe pevekeâpeeÛeelekeâerIeve keâesmeuesvõkegâceej~~4~~
ya
peÙe efJejeOekeâyevOeceonj
N
MejceefLeleceejerÛe~
va
peÙe keâhešnefjCeevegOeeJeve oefceleoMecegKeveerÛe~~5~~
Se
yevOeefÙelJee meslegcegoOeew Ùeeefn ue¿eb Jeerj~

th
jeJeCeb peefn peefn jCes efieefjOejØeYees jCeOeerj~~6~~

ee
Yeewceer- mecegõ Øekeâš neskeâj yeesuee-cebieueOeece ßeerjece keâer peÙe nes, ns peevekeâerheefle ke=âhee kesâ YeeC[eieej!
P
mecemle iegCeieCeeW kesâ DeeßeÙe! Deehekeâer peÙe nes~ peÙevle keâe ogjvle ceo njves Jeeues JeveJeemeer cegefve JesMeOeejer
si
ul
ÛevõefkeâjCeeW keâes peerleves Jeeueer cevo cegmkeâeve mes Ùegòeâ ØeYeg! Deehekeâer peÙe nes~ ns YeòeâeW keâer ÙeeÛevee kesâ efJe<eÙe, ns
T
meppeveeW kesâ Skeâcee$e Oeve, ns ßes‰ OevegOe&j ns jepeeefOejepe, ns peiele kesâ ef$eMeeskeânejer, ns efJepeÙeMeerue, ns osJeleeDeeW kesâ
ri
Sh
F&Õej ßeerjece! Deehekeâer peÙe nes, peÙe nes, peÙe nes~ ns efMeJepeer keâe Ûeehe (Oeveg<e) leesÌ[ves Jeeues, YetYeejnejer! Deehekeâer
peÙe nes~ ns meerleepeer™he Ûeelekeâer kesâ yeeoue, keâesmeuesvõ oMejLe kesâ heg$e ßeerjece! Deehekeâer peÙe nes~ ns keâyevOe Deewj
11
efJejeOe keâe ceo njves Jeeues, Skeâ ner yeeCe mes ceejerÛe keâe JeOe keâjves Jeeues Deewj keâheš-ce=ie kesâ heerÚs oewÌ[ves Jeeues,
20
veerÛe jeJeCe keâe oceve keâjves Jeeues ØeYeg! Deehekeâer peÙe nes~ ns Jeerj! meeiej ceWs mesleg yeBOeekeâj uebkeâe keâes ØemLeeve
ht
keâerefpeS~ ns efieefjOej keâefJe kesâ mJeeceer, jCeOeerj ßeerjece! Ùegæ ceW jeJeCe keâe JeOe keâerefpeS, JeOe keâerefpeS~
ig
yr
ieerle mebKÙee-6
op
peefn peefn jeJeCeb jIegJeerj~

C
©
keâerMeyeefvOeleefmevOegmeslees Ùeeefn ue¿eb Jeerj~~

JeevejeR mesveeb efJekeâ<e&VemegjmebÙegieOeerj~
ÛeC[MejOeejeb ØeJe<e&ved keâefuelekeâeueMejerj~~1~~
Oece&jLemelheLeheefLekeâheeLesÙeiegCeiecYeerj ~
melÙemevOe ke=âheeefveOeeve heefJe$eÛeefjle ØeJeerj~~2~~
letCeMej keâesoC[Oej OejCeermegleeJej Jeerj~
ØeKejmeÁj leg°Me¿j iegCeiegeCf eleceneJeerj~~3~~
meleleJeweof keâOece&evf ejleleheefmJeJej ceefleOeerj
d .
efÛej_peerJe jcemJe efieefjOejùodie=ns jCeOeerj~~4~~
ve
er
Yeewceer- ns jIegJeerj! Deehe Ùegæ ceW jeJeCe keâes ceej [eefueS~ JeevejeW kesâ Éeje cegPe mecegõ ceW mesleg yeBbOeekeâj Deehe
es
uebkeâe hej Dee›eâceCe keâerefpeS~ ns je#emeeW kesâ Ùegæ ceW Oeerj, ns keâeue Mejerj OeejCe keâjves Jeeues ØeYeg! Deehe efJeMeeue
R
Jeevejer mesvee keâes efueS ngS ØeÛeC[ yeeCeOeeje keâer Je<ee& keâjles ngS uebkeâe hej Dee›eâceCe keâerefpeS~ ns Oece&jLe kesâ jLeer,
s
ht
ßes‰ heLe kesâ heefLekeâ! heeLesÙe™he iegCeeW mes iecYeerj, ns melÙemevOe, ke=âhee kesâ keâes<e, heefJe$e Ûeefj$e Jeeues ßes‰ Jeerj! Deehe
ig
uebkeâe hej Dee›eâceCe keâjW~ lejkeâMe, Oeveg<e, yeeCe OeejCe keâjves Jeeues, he=LJeerheg$eer meerleepeer kesâ heefle, Jeerj! Deheves leer›e
R
Ùegæ mes efMeJepeer keâes mevleg° keâjves Jeeues Deheves iegCeeW mes nvegceevepeer keâes Yeer iegCeJeeve yeveeves Jeeues ØeYeg Deehe uebkeâe
ll
.A
heOeejW~ efvejvlej Jewefokeâ Oece& ceW efvejle, ßes‰ lehemJeer, Oeerjyegefæ, ns ßeerjece! Deehe jCeOeerj ßeerjece efÛejbpeerJeer neW Deewj
s
efieefjOej keâefJe kesâ ùoÙe™he ie=n ceW jceles jnW~
ya
efJeMes<e—Ùen oesveeW ieerle ™hekeâ leeue ceW Jeeiesßeer jeie ceW iesÙe nw~
N
va
ieerle mebKÙee-7
Se
osJeJeOJees ieeÙeefvle-
th
jeIeJesCe meslegjnes meeiejsÓefhe yevOÙeles~

ee
keâerefle&efjÙeb efve§euee ef$eYegJeves efveyevOÙeles~~

P
si
DeeveerÙevles Je=#eheJe&leeŠ ØeOeeJÙe heJe&leŠ~

T ul
yeueercegKewŠ meenefmeefYeŠ meJe&cegKewŠ meJe&leŠ~~

ri
MeleÙeespeveefJemleerCe&Š ØeyevOewŠ ØeyevOÙeles~~1~~

Sh
ieceb ieceb ieeflecevlees efJen”ceØeosMeleŠ~

11
DeeveÙeefvle Mewuele¤ved peecyeJeefVeosMeleŠ~~

20
veeLesvewJe ie=þleeÓvegie=þleeÓvegyevOÙeles~~2~~
ht
ig
keâvogefkeâleeved efiejeRmle¤ved veueveerueew ie=þleŠ~

yr
jeceJeerÙe&leesÓhÙeieeOeb JeeefjefOeb efveie=þleŠ~~

op
Meevlelej”esÓheern cenemeeiejes efJeyevOÙeles~~3~~

C
©
jeceØeleeheb efJeueeskeäÙe efJeyegOewefJe&<ceerÙeles~

FÙeb keâLee efieefjOejsCe osJeefiejeieerÙeles~~
F&ÕejsCe peuejeefMeŠØemlejwŠ mecyevOÙeles~~4~~
ÙegækeâeC[ 733
Yeewceer- Deye osJeJeOegSB iee jner nQ~ Denes! jeIeJepeer kesâ Éeje meeiej ceW mesleg yeÌBOee pee jne nw Deewj Ùen keâerefle&
leerveeW ueeskeâ ceW DeÛeue ™he mes mLeeefhele keâer pee jner nw~ osKees, meye Øekeâej mes meYeer Deesj mes oewÌ[-oewÌ[ keâj meenmeer
JeevejeW Éeje Je=#e Deewj heJe&le cetue mes GKeeÌ[keâj ueeS pee jns nQ Deewj yengle yeÌ[s LeueeW kesâ meeLe meew Ùeespeve uecyee Ùen
mesleg yeeBOee pee jne nw~ osefKeS, ieefleceeve Jeevej Ùen heef#eÙeeW kesâ GÌ[ves kesâ ØeosMe DeekeâeMe ceeie& mes pee-peekeâj
peecyeJeevepeer kesâ DeeosMe mes heJe&le Deewj Je=#e uee jns nQ Deewj jIegveeLepeer meYeer JeevejeW ceW Dehevee yeue Øeoeve keâjkesâ
.
heJe&le Je=#eeW keâes mJeÙeb ues jns nQ Gve hej ke=âhee keâj jns nQ Deewj JÙeJeefmLele ™he ceW mesleg keâe efveyevOeve keâje jns nQ~
d
ve
ßeerjece kesâ heje›eâce mes veue-veerue ieWo keâer YeeBefle heJe&leeW Deewj Je=#eeW keâes neLe ceW uesles nQ Deewj DeieeOe meeiej keâes
er
efveie=nerle keâjkesâ mesleg yevee jns nQ ØeYeg kesâ Øeleehe mes meeiej mJeÙeb Deheveer uenjeW keâes Meeble keâjkesâ JÙeJeefmLele ™he mes
es
yeBOeJee ues jne nw~ ßeerjece keâe Øeleehe osKekeâj osJelee efJeefmcele nes jns nQ Deewj efieefjOej keâefJe Éeje Yeer Ùen keâLee
R
mebmke=âle Yee<ee ceW ieeÙeer pee jner nw~ F&Õej kesâ Éeje Deepe meeiej mes pegÌ[keâj helLej Yeer lewj jns nQ~
s
ht
ieerle mebKÙee-8
ig
R
heMÙele osJÙees jeceØeYeeJeced
ll
.A
Jee*dcevemeeleerleb megoug e&Yeb megjog<keâjevegYeeJeced~~1~~
s
Ùes le®Mewuee ceppeÙeefvle veefn heejÙeefvle Jew $eelegced~
ya
N
lesÓefhe lejefCeJeled leejÙeefvle Jeevejeb§e heejs Ùeelegced~~2~~
va
Ùes ceppeefvle efJeMeeuemeeiejs mebefJemeefvle heeleeueced~
Se
les lejefvle jIegJeerj ØeleeheeogheÙeg&heefj keâerueeueced~~3~~

th
veeÙeb ceefncee Mewuele¤Ceeb vees JeeefjOÙevegYeeJeŠ~

ee
vetveces<e efieefjOejØeYeeseJf e&ÛekeâeefmleØeleeheØeYeeJeŠ~~4~~

P
si
Yeewceer- ns osefJeÙeeW! ßeerjece keâe Ùen ØeYeeJe osKees pees JeeCeer Deewj ceve mes Deleerle leLee DelÙevle ogue&Ye nw~
ul
efpemekeâe ØeÙeesie osJeleeDeeW kesâ efueS Yeer og<keâj nw~ Dejs! pees Je=#e Deewj heJe&le mJeÙeb otmejeW keâes [gyees osles nQ Deheves Yeer
T
ri
[tyeles nQ, Yeejer nesves mes efkeâmeer keâer j#ee veneR keâj heeles nQ Jes ner Deepe ve [tyeves Jeeueer veewkeâe keâer YeeBefle heej peeves kesâ
Sh
efueS JeevejeW keâes lewje jns nQ DeLee&led heej ues pee jns nQ~ osKees osefJeÙeeW! pees efJeMeeue heJe&le Deewj Je=#e heWâkeâves hej
11
cenemeeiej ceW [tye peeles nQ Deewj heeleeue ceW Ûeues peeles nQ Jes ner Je=#e Deewj heJe&le ßeerjIegJeerj YeieJeeve jece kesâ Øeleehe mes
20
peue kesâ Thej-Thej lewj jns nQ~ Ùen ceefncee heJe&leeW Deewj Je=#eeW keâer veneR nw Deewj ve ner Ùen meeiej keâe ØeYeeJe nw, Ùen
lees efieefjOej keâefJe kesâ F&Õej YeieJeeve jece kesâ Øeleehe keâe ØeYeeJe Ûecekeâ jne nw~
ht
ig
ieerle mebKÙee-9
yr
op
jepeles efmevOeew ØeYegke=âlemeslegŠ~

C
heMÙele lejefle heesle FJe peueOeew megjieCece”uenslegŠ~~1~~

©
Ùes<eeb Jeerjkeâheerveeb menles vees cesefovÙeefhe Yeejced~

les mesletheefj OeeJevlees ieÛÚefvle heÙeesefveefOeheejced~~2~~
nvegceoeoÙees iepe&vlees OeeJevlees JeerjhueJe”eŠ~

ceoË ceoË meslegb heodYÙeeb peefJelemegÙeewJevej”eŠ~~3~~
keâesefškeâesefšJeerjeŠ OeeJevlees veefn mesleew mecceevleŠ~
MeesYevles JÙeesceveerJe yenJees KeieeŠ Keiew: men ÙeevleŠ~~4~~
meslegyevOeMegYekeâLeÙee meekebâ ieeÙevlees jIegJeerjced~
d .
Ùeeefvle heÙeesefveefOeheejb keâheÙe: keâefueleveÙeveveJeveerjced~~5~~
ve
er
Ùes ceppeefvle MewueefiejÙemles lejvlÙegheÙe&gheefj mecegõced~
es
efieefjOejØeYegueeruewJe mecemleb IešÙeefle Ûeefjlecego«eced~~6~~
R
s
Yeewceer- osKees osefJeÙeeW! mecegõ kesâ Thej ØeYeg ßeerjece Éeje yeveeÙee ngDee mesleg megMeesefYele nes jne nw~ osJeleeDeeW kesâ
ht
cebieue keâe nsleg yevee Ùen mesleg meeiej ceW penepe keâer YeeBefle lewj jne nw~ osKees, efpeve JeevejeW keâe Yeej he=LJeer Yeer veneR men
ig
R
heeleer, Jes ner Jeevej Fme mesleg hej oewÌ[les ngÙes meeiej heej Ûeues pee jns nQ~ nvegceeve Deeefo Jeerj Jeevej ÙeewJeve kesâ jbieYetefce
ll
keâes JesieJeleer yeveeles ngS iejpeles ngS ÛejCeeW mes mesleg keâes oyee-oyee keâjkesâ oewÌ[ jns nQ hej mesleg šme mes ceme veneR nes jne
.A
nw~ keâjesÌ[eW-keâjesÌ[eW Jeerj oewÌ[les ngS mesleg ceW mecee veneR jns nQ~ Jes heef#eÙeeW kesâ meeLe DeekeâeMe ceW peeles ngS heef#eÙeeW pewmes
s
ya
ner megvoj ueie jns nQ~ meslegyevOe keâer MegYekeâLee kesâ meeLe ßeerjece keâes ieeles ngS ves$eeW ceW DeeBmet Yejles ngS ßeerjece Yepeve
N
ceW ceòe JeevejieCe meeiej heej Ûeues pee jns nQ~ pees heJe&le Deewj Je=#e meeiej ceW [tye peeles nQ, Jes ner Deepe meeiej kesâ Thej
va
Thej lewj jns nQ~ Ùen meye DeodYegle Ûeefj$e efieefjOej ØeYeg ßeerjece keâer ueeruee ner Ieše jner nw~
Se
ieerle mebKÙee-10
th
ee
ßeerjece: meÛeerJeeved Øeefle-

P
DeefOeYetefce YeejleYetleÙes mebmLeeheÙes jecesÕejced~

si
efvemmeerceYeejleYetleÙes Øeefle‰eheÙes jecesÕejced~~

T ul
Â{meslegyevOes megØeyevOes oef#eCeesoefOemewkeâles~

ri
Sh
efJeÕeemeefceJe jeceveecvÙenb mebmLeeheÙes jecesÕejced~~1~~

11
legefnveeefõleveÙeeyeuueYeb cegefvecevegpeefvepe&jogue&Yeced~
20
osJeeefOeosJeb Me¿jb mebmLeeheÙes jecesÕejced~~2~~

ht
IevemeejMeefMeOejefJe«enb ke=âlejeceefJecegKemegefve«enced~
ig
yr
iegCeme*d«enb YegJevesÕejb mebmLeeheÙes jecesÕejced~~3~~

op
heMegheeflecevevleheje›eâceb efieefjheefleceveeefoceefjvoceced~
C
efieefjOejieg®b keâ®Ceekeâjb mebmLeeheÙes jecesÕejced~~4~~

©
Yeewceer- ßeerjece ceefv$eÙeeW kesâ Øeefle mecyeesefOele keâjles ngÙes keânles nQ-Yeejle keâer efJeYeJe kesâ efueÙes ceQ Fme õefJeÌ[
he=LJeer hej ßeerjecesÕejced keâer mLeehevee keâj jne ntB~ meerceejefnle Yeejle keâer efJeYetefle kesâ efueS ceQ jecesÕejced keâer Øeefle‰e
ÙegækeâeC[ 735
keâj jne ntB~ JÙeJeefmLele Fme ÂÌ{ meslegyevOe-mLeue ceW oef#eCe meeiej kesâ leš hej ceQ jece veece hej efJeÕeeme keâer YeeBefle
jecesÕejced keâer mLeehevee keâj jne ntB~ efnceeueÙe jepekeâvÙee heeJe&leerpeer kesâ heefle, cegefve, ceveg<Ùe Deewj osJeleeDeeW kesâ efueS
Yeer ogue&Ye osJeeefOeosJe jecesÕej Mebkeâj peer keâer ceQ jece mLeehevee keâj jne ntB~ keâhetj, Ûebõcee Deewj MebKe kesâ meceeve Õesle
Mejerj Jeeues, cegPe jece mes efJecegKeeW keâes oC[ osves Jeeues, meYeer meodiegCeeW kesâ meb«en mJe™he, meYeer YegJeveeW kesâ F&Õej,
jecesÕej keâer ceQ mLeehevee keâj jne ntB~ heMeg pewmes YeJe-yevOeve ceW yeBOes ngS peerJeeW kesâ heefle Devevle heje›eâce Jeeues
.
kewâueeMeheefle Deeefojefnle, Me$egveeMekeâ, keâ®Cee keâer Keeve, efieefjOej keâefJe kesâ ieg® jecesÕej pÙeesefleefueËie keâer ceQ mLeehevee
d
ve
keâj jne nttB~
er
ieerle mebKÙee-11
es
R
keâhet&jieewjeÙe YetlesÕejeÙe ieewjercegKeecYeespeYe=ÁsÕejeÙe~
s
ht
Dees¿ej¤heeÙe ie”sÕejeÙe jecesÕejeÙeeLe veceŠ efMeJeeÙe~~1~~
ig
me*d«eeceMetjeÙe meescesÕejeÙe Jee_ÚeØehetjeÙe JeecesÕejeÙe~
R
ll
og°eefleotjeÙe ogiOesÕejeÙe jecesÕejeÙeeLe veceŠ efMeJeeÙe~~2~~
.A
keâecesÕejeÙeeLe JeecesÕejeÙe oervesÕejeÙeeLe efJeuJesÕejeÙe~
s
ya
veeiesÕejeÙeeLe veeiesÕejeÙe jecesÕejeÙeeLe veceŠ efMeJeeÙe~~3~~
N
va
efieefjOejefiejeieerlemeerlesÕejeÙe ieerlesÕejeÙe ØeleerlesÕejeÙe~
Se
veerlesÕejeÙeeefJeveerlesÕejeÙe jecesÕejeÙeeLe veceŠ efMeJeeÙe~~4~~

th
Yeewceer- keâhetj kesâ meceeve Õesle, YetleeW kesâ F&Õej, heeJe&leerpeer kesâ cegKekeâceue kesâ ßes‰ Yeücej, DeeWkeâejmJe™he
ee
iebiesÕej, jecesÕej efMeJe keâes vecemkeâej nw~ meb«eece ceW Jeerj, meescesÕej, FÛÚeDeeW keâer hetefle& keâjves Jeeues, JeeceosJe, og°eW kesâ
P
efueÙes DelÙevle otj, ogiOesÕej, jecesÕej efMeJe keâes vecemkeâej nw~ keâece kesâ Me$eg YeieJeodefJecegKeeW kesâ Me$eg, oerveeW kesâ F&Õej,
si
ul
efyeuJesÕej, veeiesÕej DeLee&led meheeX kesâ F&MJej, hegve: veeiesÕej DeLee&led neLeer keâe JesMe OeejCe efkeâÙes ngÙes DevOekeâemegj kesâ
T
Me$eg, jecesÕej efMeJepeer keâes vecemkeâej nes~ efieefjOej keâefJe keâer JeeCeer mes meerlesÕej DeLee&led meerleeheefle ßeerjece keâes ieeves
ri
Sh
Jeeues ieerlesÕej Deewj efJeÕeeme kesâ F&Õej, MejCe ceW ieÙes ngÙes YeòeâeW kesâ F&Õej, DeefJeveerle og°eW keâes oC[ osves Jeeues, jecesÕej
efMeJe keâes vecemkeâej nes~
11
20
ieerle mebKÙee-12
ht
jecesÕejeÙe vecees veceŠ efMeJeeÙe legYÙeb Meb¿j veceŠ efMeJeeÙe~~

ig
yr
kegâvosvogieewjeÙe keâ®CeekeâjeÙe mehexvõnejeÙe osJesÕejeÙe~

op
YetleeefOeveeLeeÙe YeòeâefØeÙeeÙe legYÙeb Me¿j veceŠ efMeJeeÙe~~1~~

C
Yemcee”uesheeÙe YetlesÕejeÙe YeeueeYe&ÛevõeÙe ie”eOejeÙe~

©
keâeceØeceeLeeÙe JÙeeIeÇecyejeÙe legYÙeb Me¿j veceŠ efMeJeeÙe~~2~~

mevcegC[ceeueeÙe ØeueÙe¿jeÙe oerveØeheeueeÙe {keäkeâeOejeÙe~
MeÈsvogMeesYeeÙe efieefjpeeJejeÙe legYÙeb Me¿j veceŠ efMeJeeÙe~~3~~

keâeueeefiveves$eeÙe metÙee&cyekeâeÙe Ûevõeef#eMegYeüeÙe meewcÙeØeYeeÙe~
efieefjOejefiejeieerlemeerleeJejeÙe legYÙeb Me¿j veceŠ efMeJeeÙe~~4~~
Yeewceer- keâ®Cee keâer Keeve, kegbâo Deewj Ûebõcee kesâ meceeve, Mes<eveeie keâes ùoÙe keâe nej yeveeves Jeeues, osJeleeDeeW
kesâ F&Õej, YetleeW kesâ veeLe, YeòeâeW keâes efØeÙe, Ssmes ns Mebkeâj! Deehe ßeerefMeJe keâes vecemkeâej~ Yemce keâe ueshe ueieeves Jeeues,
d .
YetleeW kesâ F&Õej Deewj cemlekeâ hej yeeueÛevõ OeejCe keâjves Jeeues, iebieeOej, keâeceMe$eg, JÙeeIeÇecyej OeejCe keâjves Jeeues,
ve
er
Deehe ßeerefMeJe keâes vecemkeâej~ cegC[ceeuee OeejCe efkeâÙes ngS, ØeueÙebkeâj, oerveeW kesâ j#ekeâ, [ce¤Oeejer, MebKe Deewj
es
Ûevõcee kesâ meceeve MeesYee Jeeues, heeJe&leerheefle Deeheßeer efMeJe keâes vecemkeâej~ keâeueeefive™he ves$e Jeeues, metÙe&veÙeve,
R
ÛevõueesÛeve, MegYeü, meewcÙeØeYee Jeeues, efieefjOej keâefJe keâer JeeCeer ceW meerleeJej cegPe jece keâes ieeves Jeeues, keâuÙeeCekeâejer,
s
ns meoeefMeJe! Deehekeâes vecemkeâej~
ht
ig
ieerle mebKÙee-13
R
ll
MeleÛeC[leeC[JejÛeefÙeleve&šjepejepe veceesÓmlegles~
.A
ef$eYegJeveiegjes peieleeb efheleve&šjepejepe veceesÓmlegles~~1~~
s
ya
cetOe&efve oOeevees peeÖJeeR pÙeeslmveeb peg<eeCees cewvoJeerced~
N
va
Je=efòeb heg<eeCees ieewjJeeR ke=âefòeb Jemeevees jewjJeerced~~
Se
ef$epeieledØeueÙeke=âeflekeâueefÙeleve&šjepejepe veceesÓmlegles~~2~~
th
metÙee&efiveÛevõef$eueesÛevees YeJeYeerceYeerefleefJeceesÛevees~
ee
efvepeoememebme=efleceesÛevees YeemJeeved YeJeeveerjesÛeveŠ~~

P
mebmeejme¿šmeceefÙeleve&šjepejepe veceesÓmlegles~~3~~
si
ul
Metueb keâjs iejueb ieues yeYe&efme& mehe&cegjesÓceues~

T
ri
efieefjOejefiejeieerleespJeues, jcemes ceefÙe ßegefleJelmeues~~

Sh
jecesÕejemegjoceefÙeleve&šjepejepe veceesÓmlegles~~4~~
11
Yeewceer- ns Devevle leeC[JeeW kesâ jÛeefÙelee! vešjepeeW kesâ Yeer jepee efMeJe! Deehekeâes vecemkeâej nes~ ns leerveeW
20
ueeskeâeW kesâ ieg®! peiele kesâ efhelee! vešjepejepe Deehekeâes vecemkeâej nes~ efmej hej iebieepeer keâes OeejCe efkeâÙes ngÙes leLee
ht
Yeeue hej Ûebõcee keâer pÙeeslmvee keâe mesJeve efkeâÙes ngS, ieewjJe hetCe& Je=efòe keâe hees<eCe keâjles ngÙes Deewj ce=ieÛece& henves ngÙes,
ig
leerveeW ueeskeâeW kesâ ØeueÙe JÙeeheej keâes Øemlegle keâjves Jeeues, ns vešjepe jepe! Deehekeâes vecemkeâej nes~ ns mebmeej mebkeâš
yr
op
keâes ve° keâjves Jeeues, Deehe metÙe&, Ûebõ, Deefive ves$eJeeues Deewj mebmeej keâe YeÙebkeâj YeÙe otj keâjves Jeeues, Deheves oeme kesâ
C
mebmeej YeeJe keâes otj keâjves Jeeues, ØekeâeMeceeve leLee heeJe&leerpeer keâes ØemeVe keâjves Jeeues, ns mebmeej kesâ keâ° keâes otj keâjves
©
Jeeues, vešjepejepe! Deehekeâes vecemkeâej nes~ ns jecesÕej! Deehe neLe ceW ef$eMetue, ieues ceW efJe<e leLee efvece&ue ùoÙe hej
meeBhe keâes OeejCe keâjles nQ~ efieefjOej keâefJe kesâ Éeje ieeÙes ngS GppJeueÙeMeJeeues, ßegefleJelmeue, cegPe jece ceW Deehe jceles
nQ~ ns jecesÕej, ns DemegjeW keâe oceve keâjves Jeeues, vešjepe jepe! Deehekeâes vecemkeâej nes~
ÙegækeâeC[ 737
ieerle mebKÙee-14
cevoesojer jeJeCeb Øeefle-
jeceÛevõÛejCeecyegpeMejCeb ›epe oMekeâvOej efJecegòeâÙes~
cee me=pe jeceMejeefVepecejCeb lÙepe ØeYegJewjb mJeYegkeäleÙes~~1~~
.
oerveoÙeeuegb hejceke=âheeuegb MejCeeielemegheeefjpeeleced~
d
ve
ce=ieÙe oMeeveve nefjceveheeÙeb cee Yet«e&efnueŠ kegâÙegkeäleÙes~~2~~
er
efvepeveerleeb meerleeb Ûe mecehe&Ùe ef$eYegJeveYe$ex Kejnv$es~
es
R
lÙepe efveye&vOeb Yepe mecyevOeb Ùelveb MeesOeÙe mJecegkeäleÙes~~3~~
s
ht
Ùesve meeiejs meslegye&æes veemeew meeOeejCecevegpeŠ~
ig
ceeveÙe efJeveÙeb OÙeeveÙe ØeCeÙeb ceeYetnlx egeJf e&YekeäleÙes~~4~~
R
ll
ëe=Ceg cece JeÛeŠ ØemeeoÙe jeceb lÙepe ogje«enb ue¿sÕej~
.A
efieefjOejieerleecehe&Ùe meerleeb meesheeveb me=pe megYekeäleÙes~~5~~
s
ya
Yeewceer- Deye cevoesojer jeJeCe kesâ Øeefle keânleer nQ~ ns jeJeCe! Deheveer cegefòeâ kesâ efueS ßeerjeceÛevõpeer kesâ
N
ÛejCekeâceue keâer MejCe ceW peeDees Deewj Deheveer Yegefòeâ kesâ efueS DeLeJee mJepeveeW keâes keâ° YeesieJeeves kesâ efueÙes ßeerjece
va
Se
kesâ yeeCeeW mes Deheveer ce=lÙeg keâer mepe&vee cele keâjes~ ns jeJeCe! oerveeW kesâ oÙeeueg, hejce ke=âheeueg MejCeeieleeW kesâ keâuheJe=#e
Ssmes efJeveeMejefnle ßeerjece keâe DevJes<eCe keâjes~ FmeefueS kegâeflmele Ùegefòeâ kesâ efueS n"er cele yevees~ ns jeJeCe! Deheves
th
Éeje njer ngF& meerleepeer keâes ef$eYegJeveheefle Kej je#eme kesâ Me$eg ßeerjece keâes meeQhe oes~ n" ÚesÌ[ oes~ YeieJeeve kesâ meeLe
ee
mecyevOe efveef§ele keâj uees leLee Deheveer cegefòeâ kesâ efueS keâesF& otmeje Ùelve {Bt{es~ Dejs! efpevneWves meeiej ceW mesleg yeeBOe
P
si
efoÙee, Jes ßeerjece meeOeejCe ceveg<Ùe veneR nQ~ cesje efJeveÙe ceeve uees, ØeYeg mes Øesce keâjes~ je#emeeW kesâ eflelej-efyelej keâjves
ul
ceW nsleg cele yevees~ ns uebkeâeheefle! cesjer yeele megvees- ßeerjece keâes ØemeVe keâj uees Deewj efieefjOej keâefJe Éeje ieeÙeer ngF&
T
meerleepeer keâes ßeerjece keâes meeQhe oes Deewj megvoj Yeefòeâ kesâ efueÙes meesheeve yevee uees~
ri
Sh
ieerle mebKÙee-15
11
je#emÙeŠ ØeuehevlÙeŠ ØeengŠ-

20
hegveŠ keâesÓefhe ue¿eb keâefhejeÙeeleŠ~~

ht
Skeâes iele DeenlÙe Jeeefškeâeb oiOehegjesÓefveuepeeleŠ~

ig
yr
ueef*dIeleeefyOejefYeOeef<e&lej#ee ke=âleoMecegKemegleIeeleŠ~~1~~
op
efkebâ efJeefOelmegjÙeceefhe meceeielees efJeodcees vewJe efJeOeeleŠ~

C
ue¿eOetcekesâlegjLeJeeÙeb keâefuhelemeewKÙeefJeIeeleŠ~~2~~
©
nlees ØenmleesÓvesve ßegleb meefKe Jenefle YeÙeØeoJeeleŠ~

Jeelepeele FJe efkeâceÙeb keâlee& Yeerlees j#ees›eeleŠ~~3~~
ØemeeoÙeecees efieefjOejsÕejb megogJee&Ùe&yeeOeeleŠ~

heeÙeeled mewJe YeÙeeod efJeYeer<eCees Ùesve lejmJeer $eeleŠ~~4~~
Yeewceer- je#eefmeÙeeB Øeueehe keâjleer ngF& keân jner nQ-Dejs! uebkeâe ceW efheâj Skeâ Jeevej Dee ieÙee, Skeâ JeeÙegheg$e
nvegceeve Jeeefškeâe keâes ve° keâjkesâ, uebkeâe keâes peueekeâj, meeiej keâes ueeBIekeâj je#emeeW keâes jeQokeâj jeJeCeheg$e keâes
ceejkeâj Ûeues ieS~ Dejs! efJeOeelee Ùen keäÙee keâjves keâer FÛÚe mes DeeÙee nw? keäÙee Ùen uebkeâe kesâ efueS Glheele kesâleg
d .
DeLeJee megKe keâe veeMekeâ nw? nce veneR peeve hee jns nQ~ meKeer! Ssmee megvee nw efkeâ Fmeer ves Øenmle keâes ceej [euee, JeeÙeg
ve
YeÙebkeâj yen jne nw~ JeeÙegheg$e nvegceeve keâer YeeBefle Ùen keäÙee keâjves Jeeuee nw? mechetCe& je#eme mecetn [j ieÙee nw~ Deye
er
nce efieefjOej keâefJe kesâ mJeeceer ßeerjece keâes ner ØemeVe keâjW, Jes ner Fme YeÙebkeâj yeeOee mes nceejer j#ee keâjW~ efpevneWves
es
YeÙeYeerle efJeYeer<eCe keâer j#ee keâer~
R
s
ieerle mebKÙee-16
ht
ig
ue¿eb ielees cegoe ÙegJejepeŠ~~
R
jecee%eeb efMejmee efJeYeüeCees ceesefolekeâefhekegâuejepeŠ~
ll
.A
nleØenmlees yeueÂ{nmlees iepes<eg Jee JevejepeŠ~~1~~
s
ya
efvepeJeeiedeJf eYeJeÛeelegjerÛeefkeâefleleefJeefmceleefveefMeÛejjepeŠ ~
N
ùoÙeefJeJeefOe&lejeceØeleehees ®efÛeefveefvoleefÉpejepeŠ~~2~~
va
Me$egb mecegheefoMÙe efJemceeefheleoMecegKecegKÙemeceepeŠ~
Se
ÛejCeeslLeeheveefceMelees yeÇeref[lejeJeCekeâškeâyyeÇepeŠ~~3~~
th
efjhegcegvceLÙe efJeceLÙe efJe›eâceb nef<e&leJeevejjepeŠ~

P ee
efieefjOejØeYegheohe©ejpeŠ hemheMe& megeK f elejIegjepeŠ~~4~~

si
Yeewceer- JeevejeW keâes ØemeVe keâjkesâ, ßeerjece keâer Dee%ee keâes efmej hej OeejCe keâjles ngS, Øenmle keâes ceejkeâj
T ul
ÙegJejepe Debieo ØemeVelee mes uebkeâe ceW ØeJesMe efkeâS Deheves neLe ceW ØeYeg yeue OeejCe keâjles ngS, neefLeÙeeW kesâ mecetn ceW
ri
efmebn keâer YeeBefle efveYeeakeâlee mes ØeJesMe efkeâÙee~ Deheveer JeeCeer kesâ JewYeJe Ûeelegjer mes je#emejepe jeJeCe keâes Ûeefkeâle Deewj
Sh
efJeefmcele keâjkesâ ùoÙe ceW ßeerjece Øeleehe keâes Deewj DeefOekeâ meef›eâÙe keâjles ngS Debieopeer Deheveer MeesYee mes Ûevõcee keâes
11
Yeer ueefppele keâj jns Les~ Debieopeer ves Me$eg jeJeCe keâes GheosMe oskeâj jeJeCe kesâ cegKÙe meYeemeoeW keâes efJeefmcele keâj
20
efoÙee Deewj ÛejCe kesâ G"Jeeves kesâ yeneves jeJeCe kesâ Jeerj mecetneW keâes Yeer ueefppele keâj efoÙee~ Fme Øekeâej jeJeCe keâes
ht
hejeefpele keâjkesâ, Gmekesâ heje›eâce keâes lenme-venme keâjkesâ, meg«eerJe keâes ØemeVe keâjkesâ leLee ßeerjece keâes megKeer keâjkesâ,
ig
ÙegJejepe Debieo ves efieefjOej keâefJe kesâ mJeeceer ßeerjece kesâ ÛejCekeâceue kesâ jpe keâe mheMe& efkeâÙee~
yr
op
ieerle mebKÙee-17
C
De”oes jeJeCeb Øeefle-

©
jecees veeefmle meeceevÙees vejheeuees n"b lÙepe oMeceewues~

S<e hejyeÇÿe oMejLeyeeuees n"b lÙepe heefÝceewues~~
ÙegækeâeC[ 739
hejceheje›eâcees Oe=leÛeC[Ûeehe:~
ceneyeuees ceneyeengYee&mkeâjØeleehe:~~
YeerceŠ keâesefšcenekeâeueefJekeâjeuees n"b lÙepe oMeceewues~~1~~
keâesÓvegef$eueeskeäÙeeb mensle jIegJeerjyeeCeeved~
keâeueYegpe”eved ÙeLee efheyelees efjhegØeeCeeved~~
d .
ve
Jeerjes JewvelesÙees «emlekeâeueJÙeeuees n"b lÙepe oMeceewues~~2~~
er
metÙe&mÙeeefhe metÙe&MÛevõÛevões efJe<CegefJe<CegŠ~
es
R
efßeÙeŠ ßeer§e JeÖsJe&efÖ efpe<Ceesjefhe efpe<CegŠ~~
s
efJeefOenefjnjceevemecejeuees n"b lÙepe oMeceewues~~3~~
ht
ig
meerleeb osenf cee Yet: jecemeeÙekewâkeâue#Ùeced~
R
cee mce YetŠ heguemlÙeheew$e keâekeâie=OeÇYe#Ùeced~~
ll
.A
jecees nleefieefjOejpeieppeeuees n"b lÙepe oMeceewues~~4~~
s
ya
Yeewceer- Deye ßeerDebieo jeJeCe kesâ Øeefle keânles nQ-ns jeJeCe! ßeerjece meeceevÙe jepee veneR nQ~ legce Dehevee
N
n" ÚesÌ[ oes~ Ùes lees cenejepe oMejLe kesâ heg$e neskeâj Yeer hejyeÇÿe nQ~ ns oMecegKe jeJeCe! n" ÚesÌ[ oes~ Ùes hejce
va
heje›eâceer YeÙebkeâj Oeveg<e OeejCe keâjves Jeeues ceneyeueer, ceneve Yegpee Jeeues metÙe&veejeÙeCe keâes Yeer Øeleehe osves Jeeues
Se
ßeerjece DelÙevle YeÙebkeâj Deewj keâjesÌ[eW keâeueeW mes Yeer efJekeâjeue nQ~ jeJeCe Dehevee n" ÚesÌ[ oes~ keâeuemeheeX kesâ
th
meceeve Me$egDeeW kesâ ØeeCe heerles ngS ßeerjece kesâ yeeCeeW keâes ef$eueeskeâer ceW keâewve men mekeâlee nw? Ùes lees keâeue™he mehe&
ee
keâes «emeves kesâ efueS JewvelesÙe ie®[ kesâ meceeve nQ~ ßeerjece metÙe& kesâ metÙe&, Ûevõcee kesâ Ûevõcee, efJe<Ceg kesâ efJe<Ceg, ßeer
P
si
peer kesâ ßeer, Deefive kesâ Deefive Deewj meYeer kesâ efJepeslee efMeJe kesâ Yeer efMeJe nQ~ Ùes yeÇÿee, efJe<Ceg, Mebkeâj kesâ Yeer
ul
ceveceeveme mejesJej kesâ nbme nQ~ ns jeJeCe! meerleepeer keâes ßeerjece kesâ neLeeW meeQhe oes, jecepeer kesâ yeeCe kesâ Skeâcee$e
T
ri
ue#Ùe cele yevees~ ns heguemlÙe kesâ heew$e! keâewDeeW Deewj ieerOeeW kesâ Yeespeve cele yevees~ ßeerjece efieefjOej keâefJe kesâ
Sh
peieppeeue kesâ ve° keâlee& nQ~ legce n" cele keâjes~

11
ieerle mebKÙee-18
20
meeOeejCees ve Yethees jeceŠ hegceeved hegjeCeŠ~

ht
ig
mee#eeled me yeÇÿe™hees jeceŠ hegceeved hegjeCeŠ~~

yr
JesoevleJesÅeOeecee efJeKÙeele jeceveecee~

op
C
iegCeYeiveYeòeâketâhees jeceŠ hegceeved hegjeCeŠ~~1~~

©
JÙeehekeâ Fneefmle JÙeehÙeŠ Øeehekeâ Fneefmle ØeehÙeŠ~

MeÈeleÙe%eketâhees jeceŠ hegceeved hegjeCeŠ~~2~~
ßeerceeved me melÙemevOeŠ ke=âleefmevOegmeslegyevOeŠ~

efvelÙeveJÙeYeJÙeYethees jeceŠ hegceeved hegjeCeŠ~~3~~
efveie&Cg ees efvej_peveesÓÙeb KeueieJe&Ye_peveesÓÙeced~
efieefjOejcenmJe™hees jeceŠ hegceeved hegjeCeŠ~~4~~
.
Yeewceer- ßeerjece meeOeejCe jepee veneR nQ, Jes hegjeCe heg®<eesòece nQ~ Jes mee#eeled hejyeÇÿe nQ~ ßeerjece keâe lespe
d
ve
JesoevleJesÅe nw, Gvekeâe jeceveece mebmeej ceW KÙeele nw, GvneWves Deheves iegCeeW mes YeòeâeW kesâ YeJe keâes ve° efkeâÙee nw~ jeJeCe!
er
ØeYeg ßeerjece JÙeehekeâ neskeâj Yeer ÙeneB JÙeehÙe nes ieÙes nQ Deewj Øeehekeâ neskeâj Yeer ØeehÙe nes ieÙes nQ~ Dejs jeJeCe! legcnejs
es
Éeje Ùe%eeW keâe efJejesOe keâjves hej Yeer GvneWves Yeejle-Yetefce ceW Ùe%eeW keâe KecYee ieeÌ[ efoÙee nw~ DeleŠ Jes hegjeCe
R
heg®<eesòece nQ~ Ùes ßeerceeve melÙeØeefle%e! mecegõ ceW meslegyevOeve keâjves Jeeues ßeerjece hegjeCe heg®<e neskeâj Yeer efvejvlej vetleve
s
Deewj keâuÙeeCeceÙe meceüeš nQ~ Ùes efveieg&Ce efvej_peve Deewj og°eW kesâ Denbkeâej keâes ve° keâjves Jeeues nQ Deewj Ùes ner hegjeCe
ht
ig
heg®<eesòece ßeerjece efieefjOej keâefJe kesâ GlmeJe mJe™he Yeer nQ~
R
mevoYe&MueeskeâŠ
ll
.A
mce=lJee jeceØeleeheb megjvejcegefveefYeog&mØeleeheb Øeleeheb
s
ya
kegâhÙevheekeâeefj heew$ees efveefMeÛejheleÙes oMe&Ùeved jeceÛevõs~
N
efJeÕeemeb meeónemeb YegefJe heefJemeÂMeb jesheÙeved Jeeceheeob
va
JeeÛee j#eesÓefOeveeLeb meoefme efJeceoÙeVe”oŠ Øeen iepe&ved~~1~~
Se
Yeewceer- osJelee, ceveg<Ùe Deewj cegefveÙeeW kesâ Éeje efpemes Øelehle veneR efkeâÙee pee mekeâlee, Ssmes meyekeâes leheeves Jeeues
th
ee
ßeerjece Øeleehe keâe mcejCe keâjkesâ, jeJeCe hej ›egâæ nesles ngS Fvõ kesâ heew$e Debieo ves ßeerjeceÛevõ ceW Dehevee efJeÕeeme
P
efoKeeles ngÙes DeónemehetJe&keâ iepe&vee keâjles ngÙes he=LJeer hej ye»e kesâ meceeve Dehevee ÛejCe peceeles ngÙes meYee ceW Deheveer
si
JeeCeer mes je#emeheefle jeJeCe keâes ceonerve keâjles ngÙes Fme Øekeâej keâne~
T ul
ieerle mebKÙee-19
ri
Sh
De”oŠ Øeen jeJeCeb Øeefle-

11
lJeÙee Me" Ùeefo cece ÛejCe§eeuÙesle~

20
meerleejeceew ceeb efJeneÙe ØeefleÙeeleeb ØeefleMßegefleŠ heeuÙesle~~

ht
hejeefpeleŠ mÙeeb leJe hegefj yevoer mecJeefOe&lemeg«eerJeefJe<eeoŠ~

ig
efveÙele›elees efvejenejes Ùeg<ceoevegYeeefJeleYepeveØeceeoŠ~~1~~

yr
op
vewJe keâjesleg lJeÙÙee›eâceCeb keâefheyeuecesleg hegjeR efkeâef<keâvOeeced~

C
ceeb Keeovleg efheyevleg leeJekeâeŠ ceppeeb ueppeeJevelemkeâvOeeced~~2~~

©
Ùeefo ces ÛejCeb lJeb efJeÛeeueÙesje&ceb veenb Øeefle ieÛÚsÙeced~

meerlee men jecees efveJele&leeb veenb keâefhemewvÙeb j#esÙeced~~3~~
ÙegækeâeC[ 741
Øeefleëe=CJelee %eeÙemes ÙeÅeefhe jeJeCekegâlegkeâlegefuelekewâueeMeŠ~

efieefjOejØeYeew leLeeefhe pe=cYeles ßeerjecesÓ”oÂ{efJeÕeemeŠ~~4~~
Yeewceer- Deye Debieo jeJeCe keâes mecyeesefOele keâjles ngS keânles nQ-ns og°! Ùeefo he=LJeer hej peces ngÙes cesjs ÛejCe keâes
legce efnuee mekeâesies lees cegPes legcnejs ÙeneB ÚesÌ[keâj meerleejecepeer ßeerDeJeOe ueewš peeÙeWies Deewj ceQ Yeer Deheveer Øeefle%ee keâe
heeueve keâjkesâ lesjer mesJee keâjlee jntBiee~ efheâj lees ceQ hejeefpele neskeâj legcnejs ner veiej ceW yevoer yevekeâj meg«eerJe keâe
d .
efJe<eeo yeÌ{elee ngDee, legce ueesieeW Éeje Yepeve kesâ Øeceeo keâe DevegYeJe keâjeÙee peelee ngDee, efveef§ele ›ele keâjkesâ efvejenej
ve
jn uetBiee~ Ùeefo legce cesje ÛejCe ef[iee oesies lees ceQ hejepeÙe mJeerkeâej keâj uetBbiee Deewj Jeevejer mesvee legce hej Dee›eâceCe
er
es
veneR keâjsieer, Jen efkeâef<keâvOee ueewš peeÙesieer Deewj legcnejs mesJekeâ je#eme cesje ceeBme veesÛe-veesÛe keâj KeeÙeW Deewj ueppee
R
mes Pegkesâ ngÙes mkeâvOe Jeeueer cesjer Ûeyeea keâes efheÙeW~ Ùeefo legce cesje ÛejCe ef[iee Yej oesies lees ceQ jecepeer kesâ heeme veneR
s
peeTBiee~ meerleepeer YeieJeeve jece kesâ meeLe DeÙeesOÙee ueewš peeÙeWieer Deewj ceQ Jeevejer mesvee keâer j#ee veneR keâ™Biee~ ns
ht
ig
jeJeCe! ÙeÅeefhe Øeefle%ee keâjles meceÙe ceQ Ùen peeve Ûegkeâe ntB efkeâ legce Jener jeJeCe nes efpemeves Kesue-Kesue ceW kewâueeme
R
G"e efueÙee Lee efheâj Yeer efieefjOej keâefJe kesâ mJeeceer ßeerjece hej cegPe Debieo keâe ÂÌ{ efJeÕeeme meyemes Glke=â° ¤he ceW
ll
.A
efJejepeceeve nes jne nw~
s
ieerle mebKÙee-20
ya
efJepeÙeles N
De”oefJeÕeemeŠ keâefuelenefjYeòeâcegKeesuueemeŠ~~
va
ve Meòeâe ÙeelegOeevemesvee keâefheÛejCeme_Ûeeueves mesvee~
Se
efvejmlee veerÛeefJeueefmelesvee efJeJe=æes jeJeCeefveŠÕeemeŠ~~1~~

th
ee
mebÙegies megjemegjeŠ mesvõe efpelee ÙesveeefveuejefJeÛevõe:~

P
efJeYeivee efJeyegOeJeOetceõe me Fn efpeÜsefle cenesÛÚdJeemeŠ~~2~~

si
hegjvojefpelØecegKee ÙeesOee: hejeJe=òee: keâefuele›eâesOee:~

T ul
efJe<eeroÉovee ieleyeesOee MegÛee efkeäueVees oMecegKenemeŠ~~3~~

ri
Sh
ØemeVee megje: megceeved JeJe=<egŠ Øeve=lÙevlÙees osJÙees peù<egŠ~

11
ovegpeueueveeueeueeved Ûeke=â<egŠ efJeuemeles keâefJeefieefjOejueemeŠ~~4~~

20
Yeewceer- Deye keâefJe mJeÙeb iee jns nQ- ßeerjece YeòeâeW keâe cegKeesuueeme yeÌ{elee ngDee ßeerDebieo keâe ßeerjece
ht
hej efJeÕeeme efJepeÙeer ngDee, efJepeÙeer nes jne nw Deewj efJepeÙeer neslee jnsiee~ Denes! mesvee DeLee&led Fve Deheves mJeeceer
ig
jeJeCe kesâ meeLe je#emeeW keâer mesvee Debieopeer keâe ÛejCe ef[ieeves ceW meceLe& venbeR nes mekeâleer Deewj veerÛe, MeesYeenerve,
yr
op
DeuheØeeCe, je#emeeW kesâ mJeeceer, jeJeCe keâe efveŠÕeeme yeÌ{e keâj Debieopeer keâe efJeÕeeme peerlee~ efpemekesâ Éeje Ùegæ
C
ceW Fvõ kesâ meefnle osJelee Deewj oeveJe peerles ieÙes Deewj JeeÙeg, metÙe& Deewj Ûevõ pewmes osJelee efpemekesâ Éeje hejemle
©
efkeâÙes ieÙes, osJeJeOegDeeW keâe keâuÙeeCe keâjves Jeeues, efJe<eÙeer osJelee efpemekesâ Éeje heerš-heerškeâj Yeiee efoÙes ieÙes
Jener jeJeCe ÙeneB Deepe TBÛeer-TBÛeer meeBmeW ueskeâj ueefppele nes jne nw Deewj FOej Debieopeer keâe efJeÕeeme peerle jne
nw~ metKeles cegKe Jeeues, De%eeveer Fvõ keâes peerleves Jeeues, cesIeveeo Deeefo ØecegKe Ùeesæe Debieo kesâ ÛejCe keâes G"eves
ceW DemeceLe& neskeâj ueewš ieÙes Deewj jeJeCe keâer nBmeer Yeer DeeBmegDeeW mes ieerueer nes ieÙeer DeLee&led jesves ceW yeoue ieÙeer Deewj
Debieo keâe efJeÕeeme peerle ieÙee~ ØemeVe ngÙes osJelee heg<he yejmeeves ueies~ ve=lÙe keâjleer ngF& osJeebieveeSB ØemeVe nesves ueieeR
Deewj je#eefmeÙeeBb metKeer ngF& ueej Ûeešves ueieeR~ efieefjOej keâefJe keâe cegKeesuueeme megMeesefYele nes jne nw Deewj Debieopeer
keâe efJeÕeeme efJepeÙeer nes jne nw~
efJeMes<e- Ùen ieerle ‘Deejleer kegbâpe-efyenejer keâer’ Meer<e&keâ megiece mebieerleerÙe {eue ceW yeæ nw~
d .
ieerle mebKÙee-21
ve
er
Foeveerceefhe ceeveÙe oMekeâC"~~
es
heefjnj jeceefJejesOeb ›eâesOeb Yepe YeieJevleb efJeueefmeleyeesOeced~
R
lÙepe YeieJeefle heefleleb ØeefleMeesOeb lehemleg°efMeeflekeâC"~~1~~
s
ht
vees MekeäÙees jecees ÙegefOe peslegb megjemegjwŠ mebÙeefle me_peslegced~
ig
R
kegâCehehegÁJewjefhe efvepexlegb ceeJeiecÙe efJe<ekeâC"~~2~~
ll
.A
MejCeb Ùeeefn meheefo jIegveeLeb efveieceeiecekeâerefle&leiegCeieeLeced~
s
keâ®Ceecetelf eË peieoieveeLeb mcej njkeâjjmekeâC"~~3~~
ya
efveÙee&leÙe jeceeÙe efJeveerleeb mJeeefnleeÙe ue¿eceeveerleeced~
N
va
meerleeb keâefJeJejefieefjOejieerleeb jIegJejMejJeMekeâC"~~4~~
Se
Yeewceer- eqheâj Debieopeer jeJeCe mes keânles nQ-ns jeJeCe! Fme meceÙe Yeer ceeve peeDees, DeYeer kegâÚ veneR
th
efyeieÌ[e nw~ ns lehemÙee mes efMeJepeer keâes mebleg° keâjves Jeeues jeJeCe! ßeerjece kesâ Øeefle efJejesOe Deewj Gvekesâ Øeefle
ee
Dehevee ›eâesOe ÚesÌ[ oes~ %eeve mes megMeesefYele YeieJeeve jece keâe Yepeve keâjes Deewj YeieJeeve kesâ Øeefle Deeheeflele
P
ØeefleMeesOe keâes ÚesÌ[ oes~ ns efJe<e mes Yejs keâC" Jeeues jeJeCe! ßeerjece legcnejs Éeje Ùegæ ceW veneR peerles pee mekeâles~
si
Jes osJeleeDeeW Deewj DemegjeW kesâ mebÙegòeâ Ùegæ ceW Yeer veneR peerles pee mekeâles, FvnW yeÌ[s-yeÌ[s je#eme Yeer veneR peerle
T ul
mekeâles, Ssmes DepesÙe ØeYeg keâe Deheceeve cele keâjes~ Jeso Deewj hegjeCeeW Éeje efpevekeâer keâerefle& keâe ieeve efkeâÙee ieÙee nw,
ri
Ssmes keâ®Cee kesâ meeiej, peÌ[eW Deewj ÛesleveeW kesâ mJeeceer ßeerjIegveeLepeer keâer MejCe ceW peeDees Deewj efMeJepeer kesâ
Sh
keâjkeâceue mes efpemekesâ kebâ" keâes peerJeveoeve efceuee nw, Ssmes ns jeJeCe! legce ØeYeg keâe mcejCe keâjes~ ns jecepeer kesâ
11
yeeCe mes JeMeerYetle keâC" Jeeues! Deye lees hejce efJeveceü, Deheves ner DekeâuÙeeCe kesâ efueS uebkeâe ceW ueeÙeer ngF& Deewj
20
efieefjOej keâefJe Éeje ieeF& ieF& meerleepeer keâes ßeerjece keâes meeQhe oes~
ht
mevoYe&MueeskeâŠ
ig
yr
ØelÙeeieles JeeefuemeglesÓLe jeceb efvece&LÙe JeerÙeË oMekeâvOejmÙe~

op
meeÙeb ieleb me©e MegÛeeefleefKeVeb cevoesojer cevocegJeeÛe cevoced~~1~~

C
©
Yeewceer- Fmekesâ he§eeled jeJeCe keâe heje›eâce Ûetj-Ûetj keâjkesâ peye yeeefueheg$e Debieo ßeerjece kesâ heeme Ûeues DeeÙes
leye meeÙebkeâeue meYee keâe efJemepe&ve keâjkesâ efÛevlee mes JÙeekegâue jeJeCe Deheves Iej ueewše~ efheâj cevoesojer cevo yegefæ
jeJeCe keâes mecePeeleer ngF& cevo mJej ceW yeesueer~
ÙegækeâeC[ 743
ieerle mebKÙee-22
ceeveÙe JeÛeveb oMekeâvOej ces heefjnj jeceefJejesOeb js~
›epe nefj MejCeb lÙepe efvepecejCeb mJeerkegâ® ceceevegjesOeb js~~
jecees efJe«enJeeved efkeâue Oece&Š DekeâjCekeâ®CeeketâheejŠ~
Skeâveeefj›elejlees cenelcee efJeueefmelece”uemegKemeejŠ~~
d .
ve
Yepe ßeerjeceb peueOejMÙeeceb kegâ® efvepecevees efvejesOeb js~~1~~
er
lJeb ve jeIeJeb legueefÙelegceerMemlÙepe efceLÙee efvepeocYeb js~
es
efkeâceg KeÅeeslees efovekeâjmeÂMees efJeme=pe cegOee mebjcYeb js~~
R
s
keâueÙe ceveefme meved ceveefmepeceOegjb jIegJeerjb efve<›eâesOeb js~~2~~
ht
ig
efmevOegcelee<eealed lemÙe JeevejmlJeb ve OevetjsKeecelejŠ~
R
lJeÙee ve oiOeb nvegcelhegÛÚb me leg pJeeefuele lJeVeiejŠ~~
ll
.A
ßeermeerleeb jeceeÙe mecehe&Ùe Devegmej efvepeeJejesOeb js~~3~~
s
ce=leew Éew megleew ue¿e oiOee DeOegveeefhe FÛÚe hetjÙe js~
ya
Yepe Yele&YeezceerYelee&jb ceesnceheejb otjÙe N js~~
va
ßeÙe MejCeb efieefjOejeefYejeceb jeceb efJeueefmele yeesOeb js~~4~~
Se
Yeewceer- ns jeJeCe! cesjer yeele ceeve peeDees~ legce ßeerjece keâe efJejesOe ÚesÌ[ oes Deewj ØeYeg keâer MejCe ceW peeDees~
th
Deheves cejCe keâer DeeMebkeâe ÚesÌ[es, cesje DevegjesOe mJeerkeâej keâj uees~ ßeerjece efJe«enJeeve Oece& nQ~ Jes Denslegkeâ keâ®Cee
ee
mecegõ nQ Deewj Jes Skeâ helveer›eleer leLee cebieue megKe kesâ lelJe mes megMeesefYele nQ~ Ssmes cesIeMÙeeceue ßeerjece keâe Yepeve keâjes
P
Deewj ceve keâes efveÙeefv$ele keâjes~ Dejs jeJeCe! legce jeIeJepeer keâer leguevee veneR keâj mekeâles~ Dehevee efceLÙee ocYe ÚesÌ[es~
si
ul
keäÙee pegiegvetB metÙe& kesâ meceeve nes mekeâlee nw? Dehevee ›eâesOe ÚesÌ[ oes Deewj keâece kesâ meceeve ceOegj, ›eâesOejefnle jIegJeerjpeer
T
keâes ceve ceW OeejCe keâjes~ Dejs jeJeCe! ßeerjece keâe Jeevej lees mecegõ ueeBIe ieÙee Deewj legce ue#ceCe Éeje yeveeF& ieF& Oeveg<e
ri
keâer jsKee Yeer veneR ueeBIe mekesâ~ legce nvegceevepeer keâer Úesšer-meer hetBbÚ veneR peuee heeÙes Deewj nvegceevepeer legcnejer uebkeâe
Sh
keâes Yemcemeele keâjkesâ Ûeues ieÙes~ FmeefueS ns jeJeCe! ßeermeerleepeer keâes jecepeer kesâ neLeeW meeQhe oes Deewj Deheves jefveJeeme
11
ceW peeDees~ oes heg$e cej ieÙes, uebkeâe peue ieF& DeYeer Yeer Deheveer FÛÚehetefle& keâj uees~ ns heefle jeJeCe! meerleeheefle
20
ßeerjecepeer keâe Yepeve keâjes Deewj Dehevee Deheej ceesn ÚesÌ[ oes~ DeleŠ efieefjOej keâefJe keâes Deevevo osves Jeeues YeieJeeve
ht
ßeerjece keâer MejCe uees~

ig
ieerle mebKÙee-23
yr
op
jeceÛevõb MejCeceefYeÙeeefn efJejesOeb lÙepe jeJeCe~

C
jIegÛevõb MejCeceefYeÙeeefn mJe›eâesOeb lÙepe jeJeCe~~

©
hejceke=âheeuegb oerveoÙeeuegb me_peeieefjleeefceleefveõeuegced~

MeesYeemeevõb MejCeceefYeÙeeefn efJejesOeb lÙepe jeJeCe~~1~~
efveefKeueOevegOe&jhejceeÛeeÙeË hejceesoejb iegCeefveefOeceeÙe&ced~

keâesmeuesvõb MejCeceefYeÙeeefn efJejesOeb lÙepe jeJeCe~~2~~
ÙemÙe meoe efvepej#emÙe ueppee~
Ùeb veefn efvevoefle Me$egmecepÙee~~
jeIeJesvõb MejCeceefYeÙeeefn efJejesOeb lÙepe jeJeCe~~3~~
d .
ve
keâ®Ceeb efJeOeeÙe Ùees ve levegles jes<eb Ùees vewJe OÙeeÙeefle efieefjOejoes<eced~
er
jeceYeõb MejCeceefYeÙeeefn efJejesOeb lÙepe jeJeCe~~4~~
es
R
Yeewceer- ns jeJeCe! ßeerjece keâer MejCe ceW peeDees Deewj efJejesOe ÚesÌ[ oes~ jIegkegâue kesâ Ûevõcee ßeerjece keâer MejCe
s
ceW peeDees Deewj Dehevee ›eâesOe ÚesÌ[ oes~ hejceke=âheeueg, oerveeW hej oÙee keâjves Jeeues Deewj Deveskeâ efveõeceive ueesieeW keâes
ht
peieeves Jeeues, MeesYee kesâ IeveerYetle efJe«en ßeerjece keâer MejCe ceW peeDees Deewj efJejesOe ÚesÌ[es~ mechetCe& OevegOe&jeW kesâ
ig
R
hejceeÛeeÙe&, hejce Goej iegCeeW kesâ cenemeeiej, DeeÙe& YeieJeeve keâesmeuesvõ keâer MejCe ceW peeDees, efJejesOe ÚesÌ[ oes~
ll
efpemekeâes Deheveer j#eCeerÙe keâer efvejvlej ueppee jnleer nw, Me$egDeeW keâer meYee Yeer efpemekeâer keâYeer efvevoe veneR keâjleer, Gve
.A
YeieJeeve jeIeJesvõ keâer MejCe ceW peeDees Deewj efJejesOe ÚesÌ[ oes~ pees keâ®Cee keâjkesâ ›eâesOe veneR keâjles Deewj pees efieefjOej
s
ya
keâefJe kesâ oes<eeW keâes veneR OÙeeve ceW ueeles Gve jeceYeõ keâer MejCe ceW peeDees, efJejesOe ÚesÌ[ oes~
va
Se
meJex<eecegheosMece_peguemegOeeOeejeefiejesÓJeef#eheved
th
ÙevcevoesoefjceeuÙeJeled ØeYe=efleefYeŠ me_peefuheleb YetleÙes~

ee
Ûe›esâ yevOegefJeYeer<eCeesÓefhe Ùeleveb meJeË meceensuÙe leled

P
meerleekeâeueefveMeecegKes mce cejCeb jes®ÛÙeles jeJeCeŠ~~1~~

si
ul
Yeewceer- pees cevoesojer ceeuÙeJeeve Deeefo ueesieeW ves jeJeCe kesâ keâuÙeeCe kesâ efueÙes megPeeJe efoÙes~ Fve meyekeâer
T
GheosMeece=le keâer ceOegj OeejeDeeW keâes Skeâ Deesj jKeles ngÙes DeLee&led Fvekeâer keâesF& efÛevlee ve keâjles ngÙes efkebâyengvee YeeF&
ri
Sh
efJeYeer<eCepeer ves Yeer pees ØeÙeeme efkeâÙes Fve meyekeâer DeJensuevee keâjkesâ jeJeCe ves ßeermeerlee™he keâeuejeef$e kesâ cegKe ceW
Deheves cejCe keâes ner DeÛÚe ceevee~
11
20
ieerle mebKÙee-24
ht
ig
yr
jecejeJeCeerÙecenesÙegæceYÙeJele&le ~
op
meerleekeâeueefveMeekebâ efJe®æceYÙeJele&le~~
C
Jeeveje ceneefõefMeueeJe=#eleg”OeeefjCe:~
©
je#emee: ØeÛeC[keâeC[MeefòeâmecØeneefjCeŠ~~
efÚefvOe efYeefvOe Oej ceej ›egâæceYÙeJele&le~~1~~
ÙegækeâeC[ 745
JeevejØeJeerje jCes jeIeJepeÙekeâe*d#eÙee~

ÙeelegOeeveOeerje jeJeCeeefYecegefòeâJee_ÚÙee~~
DevÙeesvÙeb ØeùlÙe leodeJf e®æceYÙeJele&le~~2~~
keâesefškeâesefšefveMeeÛeje nvegcelee efveheeeflelee~
ue#eue#e je#emeeMÛe ue#ceCesve Ieeeflelee:~~
d .
ve
j#eesJeevejeCeeb ÉvÉÙegæceYÙeJele&le~~3~~
er
peÙeleeÛÛe jecees jCes Yee<evles mce JeevejeŠ~
es
#eÙeleeled oMeemÙees jCes yeÇtJeles mce efveMeeÛejeŠ~~
R
s
efieefjOejeefYejecejeceyegæceYÙeJele&le ~~4~~
ht
ig
Yeewceer- Deye keâefJe mJeÙeb iee jns nQ- Denes! Deye ßeerjece Deewj jeJeCe keâe Ùegæ ØeejcYe ngDee pees meerlee™he
R
keâeue-efveMee keâes megKe os jne Lee Deewj Skeâ otmejs kesâ efJe®æ Lee~ Skeâ Deesj Jeevej efJeMeeue efMeuee Deewj yeÌ[s-
ll
.A
yeÌ[s Je=#eeW keâes OeejCe efkeâÙes ngÙes Les Deewj otmejer Deesj je#eme YeÙebkeâj yeeCe, Meefòeâ Deeefo MeŒeeW mes Øenej keâj jns
s
Les~ Fme Øekeâej keâešes, heâesÌ[es, hekeâÌ[es, ceejes Deeefo MeyoeW kesâ ØeÙeesieeW mes Yeje ngDee ›eâesOehetCe& Ùegæ nesves ueiee~
ya
Jeerj Jeevej ßeerjece kesâ efJepeÙe kesâ Deekeâeb#eer Les Deewj Oeerj je#eme meyevOeg-yeevOeJe jeJeCe keâer cegefòeâ Ûeen jns Les~
N
va
Fme Øekeâej Skeâ otmejs hej Øenej keâjkesâ efJejesOehetCe& Ùegæ Ûeue heÌ[e~ keâjesÌ[eW-keâjesÌ[eW je#emeeW keâes nvegceevepeer ves
Se
ceej [euee Deewj ueeKeeW-ueeKeeW je#emeeW keâes ue#ceCe peer ves meceehle efkeâÙee~ Fme Øekeâej JeevejeW Deewj je#emeeW keâe
ÉvÉ Ùegæ nesves ueiee~ ‘jecepeer keâer peÙe nes’ Fme Øekeâej Jeevej yeesue jns Les~ ‘jeJeCe keâer #eÙe nes’ Fme Øekeâej
th
ee
je#eme efÛeuuee jns Les Deewj efieefjOej keâefJe keâes Deevevo osves Jeeues YeieJeeve jece kesâ %eeve mes Ùen Ùegæ nes jne
P
Lee~
si
ieerle mebKÙee-25
T ul
peÙeefle jCeYegefJe ceneJeerjŠ~

ri
Sh
hejceJeerjŠ hejceOeerjŠ ùefoceefnlejIegJebMeJeerjŠ~~

11
mecejÛevecee®lekegâceejŠ keâcevekeâe_ÛeveMewuemeejŠ~
20
yeueefveOeer ®õeJeleejŠ lehevelepe&vele®CeOeerjŠ~~1~~

ht
megveKeheeohekegâOejOeejer Je»eosnes yeÇÿeÛeejer~

ig
pevekeâleveÙee Meeskeânejer YepeveOeveheeJeveMejerjŠ~~2~~

yr
op
oMecegKeevJeÙekeâovekeâlee& YeÙeceneceÙeceovenlee&~
C
ef$eoMehegÁJemeoveYelee& ÛejCehe¿peveefceleOeerjŠ~~3~~
©
ueefueleueIegueeÁÒueMeesYeŠ jeceÛevõheoeypeueesYeŠ~
megkeâefJeefieefjOejieerlece”ueJehegue&meved ceveŠkegâšerjŠ~~4~~
Yeewceer- hejce hetpeveerÙe Jeerj, hejce ßes‰Oeerj, ùoÙe ceW jIegkegâue kesâ Jeerj, ßeerjece keâer DeejeOevee keâjves Jeeues,
ceneJeerj nvegceevepeer ÙegæYetefce ceW efJepeÙeer nes jns nQ~ Ùegæ ceW kegâMeue JeeÙeg kesâ heg$e megvoj mJeCe& heJe&le kesâ meej meJe&mJe,
yeue kesâ cenemeeiej, ®õeJeleej, metÙe&veejeÙeCe keâes Yeer YeÙeYeerle keâjves Jeeues, Oeerj ÙegJekeâ, nvegceevepeer keâer peÙe nes jner
nw~ megvoj veKe, Je=#e Deewj heJe&le OeejCe keâjves Jeeues Je»eceÙe Mejerj yeÇÿeÛeejer pevekeâveefvoveer meerleepeer keâe Meeskeâ njves
Jeeues Deewj YeieJeoYepeve kesâ Oeve mes Ùegòeâ heefJe$e Mejerj nvegceevepeer keâer peÙe nes jner nw~ jeJeCe JebMe keâe efJeveeMe keâjves
.
Jeeues, YeÙe, ceneve jesie Deewj keâeceJeemevee keâes njCe keâjves Jeeues, ßes‰ osJeleeDeeW kesâ YeJeveeW keâer j#ee keâjves Jeeues Deewj
d
ve
Oeerj cegefveÙeeW Éeje ØeCeece efkeâÙes ngÙes ÛejCekeâceue nvegceevepeer keâer peÙe nes jner nw~ megvoj, ÛebÛeue, ueeue-ueeue hetBÚ
er
keâer MeesYee mes Ùegòeâ ßeerjeceÛevõ kesâ ÛejCekeâceue ceW ueesYe keâjves Jeeues, keâefJe ßes‰ efieefjOej Éeje ieeÙes ngÙes cebieueceÙe
es
efJe«en ceve™he kegâšerj keâes megMeesefYele keâjves Jeeues ceneJeerj ßeernvegceevepeer cenejepe uebkeâe kesâ mecejebieCe ceW efJepeÙeer nes
R
jns nQ~
s
ht
ieerle mebKÙee-26
ig
R
jeJeCemeglees ceveefme efJeÛeeÙe&~~
ll
.A
nvlegcevee efJeYeer<eCeb Øeefle Meefòeâcenved ØeÛeeÙe&~
s
ya
JeerjIeeefleveerveeefcekeâeb meccev$Ùe ieefJe me_ÛeeÙe&~~1~~
N
nvlegcesefle efJeYeer<eCeb ue#ceCe Fefle JÙeJeOeeÙe&~
va
he=‰Ùebmleb mJeÙeb mesns meJe&leŠ mevOeeÙe&~~2~~
Se
JeerjIeeeflevÙeenlees efJecegcegÛÚ& yeueb efJeOeeÙe&~

th
YegeJf e heheele cenerOejesÓefhe efvepewÕejb efJeefveJeeÙe&~~3~~

P ee
Jeer#Ùe Jeevejyeueb lemLeew jeIeJeb mecJeeÙe&~

si
efieefjOejsÕejyeengmeslegb veÙeveJeveceeJeeÙe&~~4~~
T ul
Yeewceer- Deye cenekeâefJe ue#ceCe Meefòeâ-Øemebie keâes GheefmLele keâj jns nQ~ jeJeCeheg$e cesIeveeo ves ceve ceW
ri
Sh
efJeÛeej keâjkesâ efJeYeer<eCe keâes ceejves keâer FÛÚe mes hetCe& DeefYeceefv$ele keâjkesâ Deheveer JeeCeer ceW mebÛeeefjle keâj
JeerjIeeefleveer veecekeâ Meefòeâ ueuekeâej keâj ÚesÌ[ oer~ Ùen Meefòeâ efJeYeer<eCe keâes ceejves Dee jner nw, Fme Øekeâej
11
efJeÛeej keâjkesâ efJeYeer<eCe keâes heerÚs keâjles ngÙes Meefòeâ keâes mecesškeâj ue#ceCepeer ves menve keâj efueÙee~ JeerjIeeefleveer
20
Meefòeâ mes Deenle neskeâj LeesÌ[er osj kesâ efueS Deheves yeue keâer Ghes#ee keâjkesâ ue#ceCepeer cetefÛÚ&le nes ieÙes~ he=LJeer
ht
keâes OeejCe keâjves Jeeues Yeer Dehevee SsMJeÙe& jeskeâkeâj he=LJeer hej ner efiej heÌ[s~ efieefjOej keâefJe kesâ F&Õej ßeerjece kesâ
ig
efueÙes efpevekeâer Yegpee ner mesleg yeveer, Ssmes ue#ceCepeer keâes cetefÛÚ&le osKekeâj GvnW Iesjkeâj ves$e mes DeeBmet efiejeleer ngF&
yr
op
Jeevej mesvee JeneR efmLej nes ieF&~

C
ieerle mebKÙee-27
©
ue#ceCeb ›eefCeleb jCes efJeueeskeäÙe~

Deeveerleb nvegcelee hegjes nefjje®jeso meBuueeskeäÙe~~1~~
ÙegækeâeC[ 747
›eâes[erke=âlÙe Meefòeâpepe&jlevetceer#ÙeceeCe F&MeesÓefhe~

OewÙeË penod ®jeso ke=âheeOewÙee&ce=leJeejerMeesÓefhe~~2~~
Ûegcyeb Ûegcyeb yevOeesJe&oveb efJeueheved JeeefjpeveÙeveŠ~
mJeenekeâejÛeCeesÓefhe jjew nenekeâejb megKeÛeÙeveŠ~~3~~
mceejb mceejb ue#ceCemesJeeb Oeerjes Oejefle ve OewÙe&ced~
d .
ve
keâes efieefjOejØeYegceÅe MeerueÙesõCes efJevee meesoÙe&ced~~4~~
er
Yeewceer- }#ceCepeer keâes Ùegæ ceW IeeÙeue osKekeâj nvegceevepeer Éeje Deheves mece#e ueeÙes ngÙes, ue#ceCepeer keâes
es
DeÛesleve DeJemLee ceW efvenejkeâj ßeernefj YeieJeeve jece hetâš-hetâškeâj jes heÌ[s~ ue#ceCepeer keâes Meefòeâ mes pepe&efjle osKeles
R
s
ngÙes ke=âheeOewÙe&™he Dece=le kesâ meeiej nesles ngÙes Yeer YeieJeeve ßeerjece OewÙe& ÚesÌ[keâj hetâš-hetâškeâj jesves ueies~ YeeF&
ht
ue#ceCe keâe cegKe Ûetce-Ûetcekeâj keâceueveÙeve megKe kesâ meb«en ßeerjece mJeenekeâej ceW kegâMeue neskeâj Yeer ne-nekeâej
ig
R
keâjves ueies~ YeeF& ue#ceCe keâer mesJee keâe mcejCe keâjles ngÙes, Oeerj neskeâj Yeer ßeerjece OewÙe& veneR OeejCe keâj jns nQ~ Deepe
ll
Ùegæ cesW Úesšs YeeF& ue#ceCe kesâ efyevee efieefjOej keâefJe kesâ ØeYeg ßeerjece keâes keâewve efJeÕeeme oskeâj mebleg° keâjs?
s .A
ieerle mebKÙee-28
ya
ceoerÙees nlees N
efveefKeueheg®<eeLe&Š~
va
efJevee ue#ceCeb ieleefŒeJeie&: efkeâcegIešleeb hejceeLe&Š~~
Se
ëe=Ceg megkeâC" meecØeleb leg ceòees efJecegKees Yeeefle efJeOeelee~

th
Deefmceved meceÙes mecejme¿šsÓlÙee#eeruue#ceCeYeüelee~~1~~

ee
Ùesve ceoLeË lÙeòeâe peveveer helveer hegjpeveleeleŠ~

P
si
mewJe ceÙee ke=âleIveÛet[eceefCevee ve nefjefpelem$eeleŠ~~2~~

T ul
ØeÙeemÙeefvle keâheÙees efieefjienvesÓnb lJevegpeb iueeÙeeefce~

ri
Sh
kegâ$e ieefce<Ùeefle cece efJeYeer<eCeŠ MegÛeeveÙee cueeÙeeefce~~3~~

efieefjOejØeYegb ®ovleb ÛeslLeb Jeer#Ùe meefÛeJemeg«eerJeŠ~
11
20
ne ne ke=âlJee ®oled Ye=<eeleex cegngŠ meVele«eerJeŠ~~4~~

ht
Yeewceer- cesje meYeer heg®<eeLe& meceehle nes ieÙee, peye ue#ceCe kesâ efyevee cesje ef$eJeie& DeLee&led Oece&, DeLe&, keâece ner
ig
Ûeuee ieÙee lees cees#e kewâmes mebheVe nes mekesâiee? ns meg«eerJe megefveÙes! Fme meceÙe efJeOeelee cegPe hej ™"s nQ~ Ssmes meceÙe ceW,
yr
op
Ùegæ kesâ mebkeâš ceW cegPes ue#ceCe pewmes YeeF& ves ÚesÌ[ efoÙee~ efpeve ue#ceCe kesâ Éeje cesjs efueÙes ceelee, helveer, hegjpeve Deewj
C
efhelee keâe lÙeeie efkeâÙee ieÙee, cegPe ke=âleIve ÛetÌ[eceefCe ves GvneR ue#ceCe keâes cesIeveeo mes veneR yeÛeeÙee~ Jeevej heJe&le
©
keâer iegheâeDeeW ceW Ûeues peeÙeWies, ceQ ue#ceCe keâe Devegieceve keâ¤Biee, hejvleg cesjs Yeòeâ efJeYeer<eCe keâneB peeÙeWies? Fme efÛevlee
mes ceQ JÙeekegâue nes jne ntB~ Fme Øekeâej efieefjOej keâefJe kesâ mJeeceer ßeerjece keâes jesles osKekeâj efce$e meg«eerJe Deheveer ieo&ve
Pegkeâekeâj ne-nekeâej keâjkesâ Deeòe& mJej ceW jesves ueies~
ieerle mebKÙee-29
jecees efJeueheefle-
Denb Jew mekeâueeveLe&keâcetueced~
Ùeæsleesjmeefn°ue#ceCees JeerjIeeefleveerMetueced~~
.
lÙekeälJee jepÙeb JeveceeÙeevleb yevOegcee&cevegÙeeleŠ~
d
ve
oejefveefceòeb meesÓefhe neefhelees ceÙee ØeeCeefØeÙeleeleŠ~~1~~
er
es
celedkeâerefleË j#elee yevOegvee JeerjIeeefleveer mees{e~
R
Ivevleer efJeYeer<eCeb Yeüe$ee ces n"eefVepeesjefme Jees{e~~2~~
s
ht
nleŠ Me›eâefÙevee mecejs efkeâue YeevegJebMeJejkesâlegŠ~
ig
R
Yeivees ceÙee mecejmeeiejmevlejCeJeengJejmeslegŠ~~3~~
ll
efkebâ Je#Ùeeefce megefce$eeb osJeeR meleercegefce&ueeb yeeueeced~
s .A
ÙemÙew mevoeleeefmce efJeefOeJemeeled Yele=&efJeÙeesiepeneueeced~~4~~
ya
heâCeer ceeECe celmÙeŠ keâerueeueb ÙeLee efJeveehÙeefleoerveŠ~
N
va
efieefjOejØeYegue&#ceCeb lÙekeälJee peerJeefle leLewJe nerveŠ~~5~~
Se
Yeewceer- ßeerjece efJeueehe keâj jns nQ-ceQ meYeer DeveLeeX keâe cetue ntB~ efpemekesâ keâejCe cesjs ue#ceCe ves
th
JeerjIeeefleveer keâe Ùen keâ° menve efkeâÙee~ jepÙe ÚesÌ[keâj Jeve ceW Deeles ngÙes cesjs heerÚs-heerÚs cesjs Úesšs YeeF& ue#ceCe
ee
Yeer DeeÙes~ Gve ØeeCeefØeÙe Deheves YeeF& keâes Yeer ceQves helveer kesâ efueÙes Kees efoÙee~ cesjer keâerefle& keâer j#ee keâjves kesâ efueÙes
P
cesjs YeeF& ue#ceCe ves JeerjIeeefleveer Meefòeâ keâes menve efkeâÙee~ Ùen efJeYeer<eCe keâes ceejvee Ûeen jner Leer, hejbleg cesjs
si
ul
YewÙee ves yeerÛe ceW Deekeâj Fmes Deheveer Úeleer hej ues efueÙee~ Denes! Fvõpeerle ves metÙe&JebMe kesâ ßes‰ kesâleg ue#ceCe keâes
T
keäÙee Ùegæ ceW meceehle keâj efoÙee? keäÙee mecej-meeiej keâes heej keâjves kesâ efueÙes efpevekeâer YegpeeSB cesjs efueÙes mesleg
ri
Sh
yeveeR, keäÙee Gve ue#ceCe keâes ceQves Kees efoÙee? ceQ ceelee megefce$ee mes keäÙee keântBiee Deewj Úesšer DeJemLee Jeeueer meleer
Gefce&uee mes keäÙee keântBiee? efpemekeâes ceQ Gvekesâ heefleefJeÙeesie mes GlheVe efJe<e ossves Jeeuee ntB~ efpeme Øekeâej ceefCe keâes
11
ÚesÌ[keâj mehe&, peue kesâ efyevee ceÚueer, Gmeer Øekeâej efieefjOej keâefJe keâe ØeYeg ceQ jece, ue#ceCe keâes ÚesÌ[keâj
20
DelÙeble nerve YeeJevee mes peer jne ntB~

ht
ig
ieerle mebKÙee-30
yr
op
ue#ceCe kegâ$e Ùeeefme ceeb lÙekeälJee~

C
Deefmceved me¿škeâefueleevesnefme ceecegeÛf eleb Keueg cegkeälJee~~1~~

©
lÙeòeâes celkeâejCeb efhelee helveer ceveefmJeveer ceelee~

mewJe meecØeleb mecejs ›eefCelees YeJeeved ke=âle%ees Yeüelee~~2~~
ÙegækeâeC[ 749
leeleb peveveeR jepÙeb Yejleb vewJeenb MeesÛeeefce~

keâeÁeflekeâes efJeYeer<eCees YeefJeleslÙenb mecevegMeesÛeeefce~~3~~
vees efÛevleÙes pešeÙegce&jCeb vewJe cewefLeueernjCeced~
vewJe efmevOeglejCeb keâoehÙenb ÙeLee efJeYeer<eCeMejCeced~~4~~
mJece&efÙe ieles ue#ceCes peeles meerlee Ûeeefhe ieefce<Ùeefle~
d .
efieefjOejØeYegcevleje efJeYeer<eCe Yeòeâes ve heefjjefce<Ùeefle~~5~~
ve
er
Yeewceer- ns ue#ceCe! cegPes ÚesÌ[keâj keâneB pee jns nes? Fme mebkeâšhetCe& meceÙe ceW cegPes ÚesÌ[vee legcnejs efueÙes
es
GefÛele veneR nw~ cesjs keâejCe Deeheves efhelee, helveer Deewj ceveefmJeveer ceelee keâes ÚesÌ[ efoÙee~ Jener cesjs ke=âle%e YeeF& Deehe
R
Fme meceÙe Ùegæ ceW IeeÙeue nes ieÙes nQ~ ceQ efhelee, ceelee, jepÙe Deewj Yejle keâer keâesF& efÛevlee veneR keâj jne ntB~ hejbleg
s
ht
efJeYeer<eCe keâer keäÙee ieefle nesieer, Fmeer he#e hej ceQ yengle efÛebeflele ntB~ ceQ pešeÙeg kesâ cejCe hej, meerleepeer kesâ njCe hej,
ig
mecegõ lejCe hej Glevee efÛebeflele veneR ntB efpelevee efkeâ efJeYeer<eCe keâer MejCeeieefle kesâ mebyebOe ceW efÛeefvlele ntB~ cesjs mJeie& Ûeues
R
ll
peeves hej ue#ceCepeer Ûeues peeÙeWies, meerleepeer Yeer cesje Devegieceve keâj ueWieer, hejbleg efieefjOej keâefJe kesâ mJeeceer cegPe jece
.A
kesâ efyevee DeveeLe efJeYeer<eCe megKeer veneR neWies~
s
ya
ieerle mebKÙee-31
N
va
yevOegb efJevee efJenleb cece Ùegiceced~
Se
efOe*dceeb cet{ceefleb ke=âleIvekebâ Ùesve lÙeeefpelecevegheb ®keäceced~~1~~

efkeâcegòejb oÅeeb ceeieOÙew Ùelmetvegvee Ieefšleefcen Ùegiceced~~2~~
th
ee
keäJeeÙeesOÙee keäJe Ûe veiejer ue¿e JewÅees Jemeefle Me$ees jeJeCelegkeäceced~~3~~

P
efieefjOejØeYegefMejmlee[b Øejesefoefle keâLecemeew peerJeleg heMÙeVe Ùegiceced~~4~~

si
ul
Yeewceer- YeeF& kesâ efyevee cesjer peesÌ[er štš ieÙeer~ cegPe cetÌ{ ceefle ke=âleIve keâes efOekeäkeâej, efpemeves Ssmee Gheceejefnle
T
mJeCe& Kees efoÙee~ Dejs! ceQ megefce$ee ceelee keâes keäÙee Gòej otBiee, efpevekesâ heg$e ves Ùen megboj peesÌ[er efveYeeF&~ keâneB
ri
Sh
DeÙeesOÙee, keâneB veiejer uebkeâe Deewj JewÅe Yeer Me$eg jeJeCe kesâ veiej ceW jnlee nw~ Deepe efieefjOej keâefJe kesâ ØeYeg ßeerjece
efmej heerš-heerškeâj jes jns nQ~ Dejs! Jes Deheves keâes Dekesâues osKeles ngÙes kewâmes efpeÙeW?
11
20
efJeMes<e- Ùen ieerle Skeâ heejbheefjkeâ DeJeOeer ueeskeâieerle kesâ {eue ceW efveyeæ nw~ Gmekesâ yeesue nQ-
ht
‘‘yebOeg efyevee efyeÚgjefue ceesefj peesÌ[er~’’

ig
mevoYe&MueeskeâŠ
yr
op
®ovleb jeIeJeb Jeer#Ùe yee<heheÙee&kegâues#eCeced~

C
peecyeJeeved yeesOeÙeeceeme nvetcevleb keâheerÕejced~~1~~

©
Yeewceer- Fme Øekeâej DeeBmegDeeW mes Yejs ves$e Jeeues jeIeJepeer keâes jesles ngÙes osKekeâj peecyeJeevepeer ves Jeevej ßes‰
nvegceevepeer keâes peieeÙee~
ieerle mebKÙee-32
nvegceeved ßeerjeIeJeb Øeefle-
ÙeÅenb YeJeoe%eeceefOeÙeeÙeeced~
leoe Ûevõceeheer[Ùd eÛewueJeled heerÙet<e_Ûe ie=nerlJee ÙeeÙeeced~~1~~
.
DeLeJee YegJeveeJejCeb efYelJee Yeevegb le$e jengCee ueeÙeeced~~2~~
d
ve
efkebâJee YeÝJee Ùece hešgheeMeb MeerIeÇb meewecf e$eÙesÓhÙecejleeb jeÙeeced~~3~~
er
YegeJf e efJeheesLÙe cet<ekeâJevce=lÙegb cejCeYeÙeeled Jew<CeJeebMÛe heeÙeeced~~4~~
es
R
leLee efveosMeb osenf nvegceles ÙeLee Ûe efieefjOejØeYeJes YeeÙeeced~~5~~
s
ht
Yeewceer- Ùeefo ceQ Deehekeâer Dee%ee hee peeGBâ lees Ûevõcee keâes JeŒe keâer YeeBefle efveÛeesÌ[keâj Dece=le ueskeâj Ûeuee
ig
DeeTB~ DeLeJee YegJeveeW keâe DeeJejCe Yesokeâj metÙe& keâes yeenj keâjkesâ JeneB jeng keâes {keâkeâj ueiee otB~ DeLeJee Ùecejepe
R
keâe heeMe leesÌ[keâj efveefõle ue#ceCe keâes hetCe& Decejlee os otB~ DeLeJee Ûetns keâer YeeBefle ce=lÙeg keâes he=LJeer hej heškeâkeâj
ll
.A
meYeer Jew<CeJeeW keâes cejCeYeÙe mes yeÛee uetB, cegPe nvegceeve keâes Gmeer Øekeâej keâe efveoxMe oerefpeS efpememes efieefjOej keâefJe
s
kesâ ØeYeg Deeheßeer keâes ceQ YeeGBâ~
ya
va
peecyeJeeved nvegcevleb Øeefle-
Se
nvegceved õesCeeÛeuecesJe ueeefn meewefce$eÙesÓmegoeveb Øejeefn~~

th
ee
velJee jeceb efkeâue ieÛÚ Jeerj DeeieÛÚew<eefOeefYece&neJeerj~

P
ielJee otjb hevLeevecesJe DeeveÙeew<eOeb ns ceneosJe~~1~~

si
ul
ØeYegme¿uhee efJeIveeefve oevleg efJeheoesefJeheoes otjb ØeÙeevleg~

T
leJe efJepeÙeheleekeâe meceeYeevleg mevlemlegYÙeb ce”ueb jevleg~~2~~

ri
Sh
ieÛÚved nvegcevlJeb cee efJe<eero ceeÙeeefveefMe efve‰s cee efveMeero~

11
ue#ÙewkeâÛe#eg®òeceeslmeÁ Glmeie&meie&jeceevlej”~~3~~
20
ke=âlekeâeÙeË: MeerIeÇb meceeÙeeefn ue#ceCeØeeCeoelee ØeYeeefn~

ht
jeceeÙeCeceeueejlvejcÙe peÙe peÙe nvegceved efieefjOejØeCecÙe~~4~~

ig
yr
Yeewceer- Deye peecyeJeeve nvegceevepeer kesâ Øeefle keânles nQ-ns nvegceeve! Deehe õesCeeÛeue heJe&le ues DeeDees,
op
ue#ceCepeer keâes ØeeCeoeve oes~ ns Jeerj! ßeerjece keâes ØeCeece keâjkesâ peeDees Deewj ns ceneJeerj mebpeerJeveer Deew<eefOe kesâ meeLe
C
DeeDees~ Ùen ceeie& otj ceevekeâj Yeer ns ceneosJe! Deehe peekeâj Deew<eefOe DeJeMÙe ues DeeSB~ YeieJeeve kesâ mebkeâuhe meejs
©
efJeIveeW keâes ve° keâj oW Deewj efJeheefòeÙeeB efJeefMe° ieefle kesâ meeLe otj Ûeueer peeSB~ Deehekeâer efJepeÙe heleekeâeSB meoe MeesefYele
jnW, mevle Deehekesâ efueÙes cebieue Øeoeve keâjW~ ns nvegceeve! peeles ngÙes legcnW efkeâmeer Øekeâej keâe keâ° ve nes~ Fme ceeÙeejeef$e
ÙegækeâeC[ 751
ceW efvecve mLeeve ceW Yetuekeâj Yeer cele yew"es, ue#Ùe keâes Skeâcee$e ves$e ceevekeâj meJeexòece ØeYeg keâer ieeso ceW efJejepeves Jeeues,
lÙeeie keâes ner Dehevee mJeYeeJe yeveeves Jeeues, ßeerjece kesâ Deblejbie mesJekeâ keâeÙe& keâjkesâ MeerIeÇ DeeFÙes Deewj ue#ceCepeer
keâes ØeeCe oevekeâj megMeesefYele nesFÙes~ ns jeceeÙeCeceeuee kesâ megbojjlve, ns efieefjOej keâefJe kesâ Éeje ØeCecÙe nvegceevepeer!
Deehekeâer peÙe nes, peÙe nes~
efJeMes<e- Fmes ceeuekeâewMe Deewj kesâoeje ceW ieevee ÛeeefnÙes~
d .
ve
mevoYe&MueeskeâŠ
er
nlJeeÓmeew keâeuevesefceb heefLeogefjlekeâjb heJe&lesMe_Ûe ielJee
es
R
ØeehleeÙeesOÙeŠ meMewuees YejleMejnlees cetefÚ&lees yeesefOele§e~
s
ht
mecYee<Ùewveb nvetceeved DeLe Ûe oÂefMeJeeved jececee$ee megecf e$ee
ig
ceeieOÙee jecemee¢es efjhegkegâueoceveŠ Øese<f eleŠ le$e ievlegced~~1~~
R
ll
.A
Yeewceer- ceeie& ceW efJeIve keâjves Jeeues, keâeuevesefce keâes ceejkeâj Deewj õesCeeÛeue kesâ heeme peekeâj, Deew<eefOe kesâ meeLe
s
DeÙeesOÙee kesâ heeme hengBÛekeâj hegveŠ Yejlepeer Éeje yeeCe mes IeeÙeue neskeâj nvegceevepeer cete|ÛÚle ngÙes~ hegveŠ ßeerYejle Éeje
ya
peieeÙes ieÙes~ Gvemes Jeelee&ueehe keâjkesâ nvegceevepeer ves keâewmeuÙee kesâ meefnle megefce$ee keâes osKee~ hegveŠ ceieOeJebMee
N
megefce$eepeer Me$egDeeW kesâ veeMe kesâ efueÙes ßeerjece kesâ meneÙeeLe& Me$egIve keâes Yeer Yespeves ueieeR~
va
Se
ieerle mebKÙee-34
th
megefce$ee Øeen Me$egIveced-

ee
ns Me$egmetove jIetòeceÛejCeceefYeieceveb efJeÛeejÙe ns~

P
si
ieÛÚeMeg ue¿eceMe¿es nvetcelee Me$etved ØeÛeejÙe ns~~

T ul
jeIeJemÙe keâeÙex meceenlemles JejerÙeeved~

ri
OevÙeb OevÙecekeâe<eealed mJepeerJeveb iejerÙeeved~~

Sh
lecevegieÛÚ ieÛÚeMeg ue¿ejCee”Ceb jececeue¿ejÙe ns~~1~~

11
OevÙeb cece pe"jb ue#ceCees Ùelees peele:~

20
jecemesJeengleelcee cenelcee lJeefYepeeleŠ~~

ht
ig
lJeceefhe leoerÙeeb heoJeeR ØeÙeeefn ns ueueve ØeYegb Oe=elf e OeejÙe ns~~2~~

yr
op
cee efJeuecyeb ke=âLee cee mce Øee#eerŠ ßegeflekeâerefle&ced~

C
efieefjOejØeYeew kegâ® ceveesjLeeveeb hetefle&ced~~

©
meerleeefÛeòeÛeelekeâmepeueMÙeeceIevemesJekeâlJeb ØeOeejÙe ns~~3~~

cesIeveeob mebnj meceenj megeÛf eòeced~
jeceheeohe¿pes GheenjelceefJeòeced~~
meekeâcee_pevesÙesve ›epe meppevewkeâOeve peerJeveb megOeejÙe ns~~4~~
Yeewceer- Deye megefce$ee peer Me$egIvepeer mes keânleer nQ-ns Me$egIve! ßeerjece kesâ ÛejCe ceW peeves keâe efJeÛeej keâjes
Deewj nvegceevepeer kesâ meeLe efveYeeakeâ neskeâj uebkeâe peeDees Deewj JeneB Me$egDeeW keâes ueuekeâejes~ ns Me$egIve! ßeerjece
keâer mesJee ceW legcnejs yeÌ[s YeeF& meceehle nes ieÙes~ Gve ßes‰Jeerj ves Deheves peerJeve keâes OevÙe keâj efueÙee~ FmeefueÙes
d .
legce ue#ceCe keâe Devegieceve keâjes, MeerIeÇ uebkeâe kesâ mecejebieCe ceW peeDees Deewj Deheveer GheefmLeefle mes ßeerjece keâes
ve
MeesefYele keâjes~ cesjer keâesKe OevÙe nw, peneB ue#ceCe GlheVe ngÙes~ GvneWsves ßeerjece keâer mesJee ceW Deheves Mejerj keâes ner
er
es
nJeve keâj efoÙee keäÙeeWefkeâ Jes pevcevee cenelcee Les~ legce Yeer Gvekeâer heoJeer keâe DevegmejCe keâjes Deewj ßeerjece pewmeer
R
Oe=efle OeejCe keâjes~ ns Me$egIve! efJeuecye cele keâjes~ ßeglekeâerefle& mes cele hetÚes~ efieefjOej kesâ ØeYeg ßeerjece mes ner
s
Deheves ceveesjLeeW keâer hetefle& keâjes Deewj meerleepeer kesâ efÛeòe™he Ûeelekeâ kesâ peueÙegòeâ MÙeece yeeoue ßeerjece kesâ Øeefle
ht
ig
mesJekeâlJe keâe heeueve keâjes~ Ùegæ ceW cesIeveeo keâe JeOe keâjes~ Deheves efÛeòe keâes meceeefnle keâj uees~ ßeerjece kesâ
R
ÛejCekeâceue ceW Deelcee™he Oeve keâes Gheùle keâj uees~ ns meppeveeW kesâ Skeâcee$e Oeve Me$egIve! nvegceevepeer kesâ meeLe
ll
.A
MeerIeÇ peeDees Deewj Dehevee peerJeve megOeej uees~
s
mevoYe&MueeskeâŠ
ya
N
lelees ceneJeerjcegJeeÛe Oeerje veerjb Jenvleer Melehe$eves$es~
va
efveJeeÙe& Me$egIveceveg›epevleb ßeerjececeelee nvegcevleceer[Ÿee~~1~~
Se
Fmekesâ he§eeled nvegceevepeer kesâ heerÚs-heerÚs uebkeâe keâer Deesj peeles ngS Me$egIvepeer keâes jeskeâkeâj mlegefle keâjves ÙeesiÙe
th
DelÙeble Oeerj YeieJeeve jece keâer ceelee keâewmeuÙeepeer keâceueves$e ceW DeeBmet Yejkeâj ceneJeerjpeer keâes mebyeesefOele keâjleer ngÙeer
ee
Fme Øekeâej yeesueeR-

P
si
ieerle mebKÙee-35
T ul
keâewmeuÙee nvegcevleb Øeefle-

ri
Sh
nvegceved jeIeJeb ØeefleÙeeefn~~

11
Skeâ SJe efJeuecye cee keâeueb mJekebâ mecceeefn~

20
JeeefÛekebâ ces Jeeeficeveb jIegÛevõcesJeeKÙeeefn~~1~~

ht
Ùeoefhe Jelme keâoJemejs lJeb ue#ceCesve efJeveeÅe~

ig
JewefjCeb ceeshes#Ùe leoefhe keâoeefhe ns efvejJeÅe~~2~~

yr
op
Sefn ue#ceCeÙegleesÓÙeesOÙeeb nleoMeemÙees jece~

C
ue#ceCesve efJevee ueefueleceLe ueieefle veefn leJe veece~~3~~

©
meceb ue#ceCepeevekeâerYÙeeb hegjceJeOeceeieÛÚ~

keâesmeueeveefOeJemeved kegâMeueer efieefjOejb mebj#e~~4~~
ÙegækeâeC[ 753
Yeewceer- Deye keâewmeuÙeepeer nvegceevepeer mes yeesueeR-ns nvegceeve! legce Dekesâues ßeerjece kesâ heeme peeDees~ ceeie& ceW
efJeuebye cele keâjes~ Dehevee meceÙe mebYeeue uees Deewj ØeMemle JeeCeer mes mecheVe ßeerjeceÛevõpeer mes cesje Skeâ mebosMe keân
osvee~ ns Jelme! ÙeÅeefhe Deepe ue#ceCe kesâ efyevee legce yengle yegjs meceÙe ceW heBâme ieÙes nes efheâj Yeer ns efve<heehe! Me$eg keâer
keâYeer Yeer Ghes#ee cele keâjvee~ ns jeIeJesvõ! jeJeCe keâes ceejkeâj ue#ceCe kesâ meeLe DeÙeesOÙee ueewškeâj Deevee keäÙeeWefkeâ
ue#ceCe kesâ efyevee legcneje veece megboj veneR ueielee~ ue#ceCe Deewj meerlee kesâ meeLe DeJeOehegjer DeeDees Deewj ßeerDeJeOe ceW
.
mekegâMeue efveJeeme keâjles ngS efieefjOej keâefJe keâer Yeer j#ee keâjes~
d
ve
efJeMes<e- Ùen ieerle ™hekeâ leeue ceW efveyeæ nw~ Fmes Jeeiesßeer ceW ieevee ÛeeefnÙes~
er
es
mevoYe&MueeskeâŠ
R
ØeCecÙe peveveeR njsYe&jleYeeefJelees OeerOevees
s
ht
jIetòececegheeieleŠ ØeefCeefveOeehÙe me_peerJeveerced ~
ig
R
me ue#ceCecegKes keâefheŠ MeefcelejeceefÛeòeelegejf -
ll
.A
mlegjerÙeheefjueeefuelees efJepeÙelesÓ_peveevevoveŠ~~1~~
s
Yeewefce- hejce yegefæceeve nvegceevepeer ßeerjece keâer ceelee keâewmeuÙeepeer keâes ØeCeece keâjkesâ Yejlepeer mes mecceeefvele
ya
neskeâj ßeerjece kesâ heeme Deekeâj ue#ceCepeer kesâ cegKe ceW mebpeerJeveer oskeâj ßeerjecepeer keâer efÛeblee Deewj Deelegjlee keâes
N
meceehle keâjkesâ legjerÙe DeLee&led legjerÙeeJemLee kesâ efJeYeg YeieJeeve jece mes ogueej heekeâj DebpeveeveboJeOe&ve nvegceevepeer meye
va
Øekeâej mes efJepeÙeer nes jns nQ~
Se
ieerle mebKÙee-36
th
ee
P
›eCemleg cece ùoÙes heer[e Ûe jIegJeerjs~~

si
ul
ueyOeew<eefOepeeaefJelees ue#ceCe Deen ÂMeew efßeleefvece&ueveerjs~~1~~

T
ri
meceeefnlee mekeâuee Ûe mecemÙee nvetcelee efJeueheefle jCeOeerj~s ~2~~

Sh
ßeerjeIeJes efvejmleueeIeJes MeeskeâkeâCšefkeâlemegYeieMejerjs~~3~~

11
nefve<Ùeeefce je#emeeveskeâuees jepeefle jIegJejJebMeØeJeerjs~~4~~

20
men meerleÙee efJenjleeõecees efvelÙeb efieefjOejveÙevekegâšerjs~~5~~

ht
ig
Yeewefce- Deye mJeÙeb keâefJe iee jns nQ- nvegceevepeer mes Deew<eefOe Øeehle keâjkesâ, hegvepeeaefJele neskeâj, efvece&ue ves$e ceW
yr
op
peueYejkeâj ßeerue#ceCe yeesue heÌ[s-IeeJe lees cesjs ùoÙe ceW ngDee nw hej heerÌ[e ßeerjIegJeerj keâes ngÙeer nw~ jCeOeerj ßeerjece kesâ
C
efJeueehe keâjles jnves hej ner nvegceevepeer kesâ Éeje mebhetCe& mecemÙeeDeeW keâe meceeOeeve nes ieÙee~ ueIeglee keâe efvejmeve keâjves
©
Jeeues, Meeskeâ mes hegueefkeâle Mejerj, ßeerjeIeJe kesâ efJeÅeceeve jnles ner meejs mebkeâšeW kesâ yeeoue Úš ieÙes~ Deye lees
jIegJebMeJeerj ßeerjeIeJe kesâ osKeles-osKeles ceQ Dekesâues mebhetCe& je#emeeW keâe JeOe keâj otBiee Deewj meerleepeer kesâ meefnle YeieJeeve
jece efieefjOej keâefJe kesâ ves$e™he kegâšerj ceW efvelÙe efJenej keâjles jnW~
efJeueeskeäÙe me_peereJf elecesJe ue#ceCeb meceslÙejeceŠ ßegleJeuiegYee<eCeŠ~
hegven&vetcevlecego¢t e Je#emee Øen<e&Ùeeceeme keâheerved jIetoJd enŠ~~1~~
Yeewceer- Deye keâefJe Ghemebnej Mueeskeâ Øemlegle keâjles nQ~ Fme Øekeâej ue#ceCepeer keâes mecÙekedâ-peerefJele osKekeâj
Deewj Gvemes efceuekeâj leLee ue#ceCepeer keâe mebgoj Yee<eCe megvekeâj hegveŠ nvegceevepeer keâes ùoÙe mes ueieekeâj YeieJeeve
d .
ve
ßeerjece ves mebhetCe& JeevejeW keâes ØemeVe keâj efoÙee~
er
es
Fefle
R
s
ht
ieerlejeceeÙeCes ieerlemeerleeefYejeces mebmke=âleieerlecenekeâeJÙes ÙegækeâeC[s
ig
ieerlejCekeâke&âMees veece ØeLeceŠ meie&Š
R
ll
.A
Éeje efJejefÛele ieerlejeceeÙeCe ‘ieerlemeerleeefYejece’ veecekeâ mebmke=âle ieerlecenekeâeJÙe kesâ ÙegækeâeC[ ceW ieerlejCekeâke&âMe
s
veecekeâ ØeLece meie& mebheVe ngDee~
ya
N
va
Se
th
P ee
si
T ul
ri
Sh
11
20
ht
ig
yr
op
C
©
ÙegækeâeC[ 755
~~ßeer:~~
ÙegækeâeC[s
d .
ve
er
ieerlejeJeCeeefjvee&ce
es
efÉleerÙe: meie&Š
R
s
ht
ce”ueeÛejCeced
ig
R
efkebâ efJeiveesÓÙe&mlemewvÙeŠ efkeâceJeefveleveÙee Ûeesefjlee efkeâVe Yegòeâe
ll
.A
mee Jew jecewkeâefve‰e me veefn efkeâceYeJees veeefmce MeòeâmleLeelJes~
s
ya
mJeevles ßeerjece™hes uemeefle cece mecee Ùeesef<elees ceele=™hee:
N
YeevleerlLeb jeJeCesve mlegleMegYeÛeefjlees jeIeJees jeleg MeVeŠ~~1~~
va
letCeerjs õ{Ùeved pešeŠ megpešÙeved keâesoC[ceemeppeÙeved
Se
veejeÛeeved heefjlespeÙeved ùefo ue<eved meerleeb ceefCeb ceeveÙeved~

th
ÛeC[erMeb œepeÙeved YegJeb megYeJeÙeved ù<Ùeved yeueb JÙetnÙeved

ee
jeÙeeõeJeCejeJeCeesÅecehejes jeceŠ meleeb ce”ueced~~2~~

P
si
Yeewceer-ÙeneB keâefJe kegâcYekeâCe& jeJeCe kesâ mebJeeo JÙeepe mes ØeYeg kesâ Goeòe Ûeefjle keâe mcejCe keâjles ngS DeeMeerJee&oelcekeâ
T ul
cebieueeÛejCe Øemlegle keâjles nQ~ nvegceevepeer kesâ ØeÙeeme mes ue#ceCepeer keâer cetÛÚe& meceehle nesves kesâ he§eeled jeJeCe ves kegâcYekeâCe&
ri
keâes peieeÙee~ jeJeCe keâes Goeme osKekeâj kegâcYekeâCe& ves ØeMve efkeâÙee efkebâ efJeiveŠ- Dejs YeeF&! Deepe legce Fleves GefÉive keäÙeeW
Sh
nes? jeJeCe ves keâne DeÙe&mle mewvÙeŠ—Me$eg jece ves cesjer mesvee keâes meceehle keâj [euee~ efkebâ-? keäÙeeW DeJeefveleveÙee Ûeesejf lee-
11
keäÙeeWekf eâ ceQves he=LJeerheg$eer meerleepeer keâes Ûegje efueÙee, Fmeereuf eS ßeerjece ves cegPe hej Dee›eâceCe efkeâÙee Deewj Ùegæ ceW Gvekeâer Jeevej
20
mesvee Éeje nceejer mesvee ceej [eueer ieF&~ kegâcYekeâCe& ves hetÚe—efkebâ ve Yegòeâe- Ùeefo legceves meerleepeer keâe njCe efkeâÙee ner Lee
lees GvnW Deheveer hešjeveer keäÙeeW veneR yevee ueer? jeJeCe ves keâne—mee Jew jecewkeâefve‰e meerleepeer keâer efve‰e Skeâcee$e ßeerjece ceW
ht
ig
nQ~ Fmeer mes ceQ GvnW mecePeeves ceW meheâue veneR ngDee~ veueketâyej kesâ Meehe kesâ keâejCe meerleepeer hej ceQ yeue keâe ØeÙeesie Yeer veneR
yr
keâj mekeâlee Lee keäÙeeWekf eâ Ssmee keâjves hej cesjs efmej kesâ oes šgkeâÌ[s nes peeles~ kegâcYekeâCe& ves hetÚe- me veefn efkeâce YeJeŠ- legce
op
lees ceeÙeeJeer Les, legce ceeÙee kesâ yeue mes ßeerjece keäÙeeW veneR nes ieS, ßeerjece keâe ™he keäÙeeW veneR OeejCe keâj efueÙee? jeJeCe ves
C
Gòej efoÙee- veeefmce MeòeâmleLeelJes- ceQ ßeerjece veneR yeve mekeâlee keäÙeeWekf eâ efkeâmeer Yeer ceeÙee kesâ yeue mes ßeerjece keâe ™he
©
OeejCe veneR efkeâÙee pee mekeâlee~ mJeevles ßeerjece™hes uemeefle cece mecee Ùeese<f elees- ceele=™hee Yeeefvle- efkebâ yengvee-ßeerjece
™he OeejCe keâjvee lees yengle otj nw pees ceQ veneR keâj heeGBâiee, ÙeneB lekeâ efkeâ peye ceQ ßeerjece ™he keâe efÛevleve Yeer keâjlee ntB
Deewj cesjs DevleŠkeâjCe ceW peye cesIeJeCeea ßeerjece keâe MÙeeceue™he mhetâefle& nesves ueielee nw Gme meceÙe mebmeej keâer meYeer
efŒeÙeeB cegPes ceelee kesâ ™he ceW efoKeves ueieleer nQ~ FlLeb jeJeCesve mlegleMegYeÛeefjleŠ jeIeJe ve:- Fme Øekeâej jeJeCe kesâ Éeje
efpevekesâ MegYeÛeefjle keâer mlegefle keâer ieF& nw, Ssmes ßeerjeIeJe YeieJeeve jece nce meyekeâes cebieue Øeoeve keâjW~ oesveeW lejkeâMeeW
keâes keâefš ceW ÂÌ{lee mes keâmeles ngS peše keâes "erkeâ-"erkeâ yeeBOeles ngS Oeveg<e hej ØelÙebÛee ÛeÌ{eles ngS yeeCeeW keâes helLejeW
hej efIemekeâj vegkeâeruee yeveeles ngS, ùoÙe ceW meerleepeer keâer FÛÚe keâjles ngS, keâewmlegYeceefCe keâe mecceeve keâjles ngS,
efMeJepeer keâes Deheves yeeCeeW mes keâešs ngS jeJeCe kesâ efMejeW keâes ceeuee henveeles ngS, he=LJeer keâe keâuÙeeCe keâjles ngS, mJeÙeb
jesceebefÛele nesles ngS Jeevejer mesvee keâe JÙetn yeveeles ngS, Ssmeer ef›eâÙeeDeeW Éeje jeJeCe keâes ®ueeves kesâ GÅece ceW ueies ngS
d .
hejceelcee hejyeÇÿe YeieJeeved ßeerjece mevleeW keâes cebieue Øeoeve keâjW~
ve
er
ieerle mebKÙee-1
es
jeJeCesve yeesefOeleŠ kegâcYekeâCeex jeJeCeb Øeefle-
R
s
jeIeJecesJe MejCeb Ùeeefce~
ht
keâesefš leerLe&hemeÂMe nefjMejlees cejCecegheÙeeefce~~
ig
R
osefn cesÓveg%eeb oMeeveve keäJeeefhe vewJe õeefce~
ll
.A
yeeseOf eleŠ meghleeself Lelees vees hegvejnb efveõeefce~~1~~
s
jececesJe efJeueeskeäÙe ueesÛeveheeheceheevegoeefce~
ya
megpeveÛevõefJeOegvlegob mJeb mebÙegiesÓÅe legoeefce~~2~~
N
va
Øes#Ùe meerleeheefleb heeflelees efvepeheefleb JejÙeeefce~
Se
KejefÉ[diegCeieCeieefjcCee mJeevleceefhe iejÙeeefce~~3~~

th
Ùeeefce efieefjOejØeYegb MejCeb lJelheob efMue<Ùeeefce~

ee
jeceefJeOegcegKeceÅe Â°dJee vewJe les heMÙeeefce~~4~~

P
Yeewceer- ceQ ßeerjece keâer ner MejCe ceW pee jne ntB~ keâjesÌ[eW leerLeeX kesâ meceeve heeJeve ßeerjece kesâ yeeCeeW mes ner ceQ
si
ul
cejCe kesâ meceerhe peeGBâ~ ns jeJeCe! Deye cegPes Devegceefle oes ceQ keâneR Yeer kegâeflmele keâeÙe& ve keâ¤B~ henues meeslee jne,
T
yeerÛe ceW ner legceves peiee efoÙee~ Deye meeskeâj, efheâj veneR meesTBiee ßeerjece kesâ oMe&ve keâjkesâ Deepe ceQ ves$eeW kesâ heeheeW keâes
ri
Sh
ve° keâ™Biee Deewj Deepe Ùegæ ceW ner meppeve ™he Ûevõcee kesâ jengmJe™he Deheves keâes ner Ùegæ ceW heerefÌ[le keâ™Biee~
DeLee&led ØeYeg jece kesâ yeeCeeW keâes mentBbiee keâesF& JeemleefJekeâ Øeefleef›eâÙee veneR keâ¤Biee~ heeflele neskeâj Yeer ceQ meerleeheefle
11
ßeerjece kesâ oMe&ve keâjkesâ GvneR keâes heefle ™he ceW JejCe keâ¤Biee~ Deewj Kej kesâ Me$eg ßeerjece kesâ iegCeieCeeW keâer ieefjcee mes
20
Deheves ceve keâes ner ieewjJeMeeueer yevee uetBiee~ Deye ceQ efieefjOej keâefJe kesâ ØeYeg ßeerjece kesâ MejCe ceW pee jne ntB~ legcneje
ht
ÛejCe Út jne ntB~ ßeerjece kesâ cegKeÛevõ kesâ oMe&ve keâjkesâ efheâj legcnW keâYeer veneR osKeBtiee~
ig
efJeMes<e- Ùen ieerle ™hekeâleeue ceW efveyeæ nw~

yr
op
ieerle mebKÙee-2
C
ieÛÚved heefLe ØeCecevleb efJeYeer<eCeb Øeefle kegâcYekeâCe&Š-

©
Ùeeefn js jeceb MejCeb Ùeeefn~~

cee efJeuecyeÙe Yees efJeYeer<eCe megKeb mJemcew jeefn~
ÙegækeâeC[ 757
heeJe&leerheeflehetpÙeefcelJee ÙeelegOeeveeved heeefn~~1~~

keâce&Cee cevemee Ûe JeeÛee jececevegÛej leele~
cee Úueb keâe<eeaŠ ØeYegb Øeefle efkeâue efJeefnleMegYepeele~~2~~
Deveg%eehÙe oMeeveveb jeceb MejCeefcen Ùeeefce~
Deueb ceeceveg®OÙe Jelme efvepeeOJekebâ ce=ieÙeeefce~~3~~
d .
kegâcYekeâCe&Š kegâcYekeâCex nefjmegOeeb keâueÙeeefce~
ve
er
›epeved hejueeskebâ njs§eefjleb Ûe mecyeueÙeeefce~~4~~
es
jeJeCeb cee MeesÛe efieefjOejØeYees§ejCeb ieÛÚ~
R
megKeer YeJe jepeved efJeYeer<eCe kegâCeheJebMeb j#e~~5~~
s
ht
Yeewceer- Ùegæ kesâ efueS peelee ngDee kegâcYekeâCe& ceeie& ceW efceuekeâj ØeCeece keâjles ngS efJeYeer<eCe kesâ Øeefle keânlee nw~w Dejs
ig
R
efJeYeer<eCe! peeDees ßeerjece keâer MejCe ceW peeDees~ Dejs efJeYeer<eCe! cele efJeuecye keâjes, mJeÙeb keâes megKe Øeoeve keâjes, heeJe&leer
ll
kesâ heefle efMeJepeer kesâ Yeer hetpÙe ßeerjece keâes Øeehle keâjkesâ je#emeeW keâer j#ee keâj uees~ ns leele! keâce& mes, ceve mes, JeeCeer mes,
.A
ßeerjece keâer mesJee keâjvee~ ØeYeg kesâ Øeefle efkeâmeer Øekeâej keâe Úue cele keâjvee~ ceQ jeJeCe mes Deveg%ee ueskeâj jecepeer keâer MejCe
s
ya
ceW pee jne nt~B Deye cegPemes DevegjesOe keâjvee Yeer JÙeLe& nw~ ceQ Deye Dehevee ceeie& {t{B jne nB~t ceQ kegâcYekeâCe& nt,B FmeefueS kegâcYe
N
DeLee&led IeÌ[s kesâ meceeve Deheves keâeve ceW YeieJeeve keâer keâLee-megOee keâe mebÛeÙe keâ¤Biee Deewj hejueeskeâ ceW peelee ngDee Yeer ceQ
va
ßeernefj kesâ Ûeefjle keâes heeLesÙe yevee jne nt~B jeJeCe keâer keâesF& efÛevlee ve keâjkesâ Deye legce efieefjOej ØeYeg ßeerjece kesâ ÛejCe ceW
Se
peeDees~ ns jepeve efJeYeer<eCe! megKeer nesDees Deewj je#eme JebMe keâer j#ee keâjes~
th
ieerle mebKÙee-3
ee
kegâcYekeâCeex jeIeJeb heMÙeved-

P
si
njved ceefÛÛeòeieejuÙeb Denes ßeerjece ceeOegÙe&ced~

T ul
efoMeved ces mJeevlemeejuÙeb Denes IeveMÙeece meewvoÙe&ced~~1~~

ri
efvemeiee&led heelekeâer heMÙeVenb jeceb megKeer peeleŠ~

Sh
efoMeved ces efÛeòeleejuÙeb Denes efpelekeâecemeewvoÙe&ced~~2~~

11
ve le=efhleb Ùeeefle ces mJeevleb ØeYees: ™heb efJeueeskeâÙeleŠ~

20
njved ces efÛeòeÛee_ÛeuÙeb Denes megKeOeecemeewvoÙe&ced~~3~~

ht
ig
FÙeb vees keâuhevee OeelegŠ megme=ef°ue&#ceCeYeüelegŠ~

yr
legoved ces ›etâjÛeeheuÙeb Denes jIegjecemeewvoÙe&ced~~4~~

op
efJeefÛe$eb mvesnkeâe®CÙeb heefJe$eb osefn leejCÙeced~

C
©
vegood efieefjOejceveŠMeuÙeb Denes DeefYejecemeewvoÙe&ced~~5~~

Yeewceer- kegâcYekeâCe& ßeerjeIeJe keâes osKelee ngDee-Denes cesjs efÛeòe kesâ efJe<e keâes Ûegje jne ßeerjece keâe ceeOegÙe&
efkeâlevee DehetJe& nw? cesjs ceve keâes mejuelee Øeoeve keâj jne cesIeJeCeea ßeerjece keâe meewvoÙe& efkeâlevee DeodYegle nw? Dejs!
mJeYeeJe mes heeheer ceQ kegâcYekeâCe& ØeYeg ßeerjece keâes osKelee ngDee megKeer nes ieÙee~ cesjs efÛeòe keâes lejue yevee jne, keâece
efJepeslee YeieJeeve jece keâe efkeâlevee DeodYegle meewvoÙe& nw? ØeYeg keâe ™he osKeles ngS cesjs ceve keâes le=efhle veneR nes jner nw~
cesjs efÛeòe keâer Ûe_Ûeuelee keâes otj keâjlee ngDee~ megKeOeece ßeerjece keâe meewvoÙe& efkeâlevee DehetJe& nw? Dejs! Ùen yeÇÿee keâer
keâuhevee veneR nw~ Denes ue#ceCe kesâ Yeüelee ßeerjece keâer Ùen Deheveer me=ef° nw~ cesjs ›etâj Ûeheuelee keâes ve° keâjlee ngDee
jIegkegâue keâes jceeves Jeeues ØeYeg jece keâe meewvoÙe& efkeâlevee DeodYegle nw? Denes! ØeYeg keâe mvesn Deewj keâe®CÙe efkeâlevee
efJeefÛe$e nw? ØeYeg kesâ Mejerj keâer heefJe$elee efkeâleveer efJeefÛe$e nw Deewj efieefjOej keâefJe kesâ ceve kesâ keâ° keâes otj keâjlee ngDee
d .
ßeerjece keâe meewvoÙe& efkeâlevee hÙeeje nw~
ve
er
ieerle mebKÙee-4
es
Fceb ØekeâšÙÙe jIegÛevõb efveMeuÙee Yeeefle keâewmeuÙee~
R
s
Fceb efvekeâšÙÙe ØeYegÛevõb efJeMeuÙee Yeeefle keâewmeuÙee~~
ht
ig
DeefmeleveerjpeIeveMÙeeceb efJeYee›eeref[leefJeefJeOekeâececed~
R
Fceb ØekeâšÙÙe ßeerÛevõb efveMeuÙee Yeeefle keâewmeuÙee~~1~~
ll
.A
veKeeoeefMeKeb efvejJeÅeb mcejCeefJeefvenlepeveeJeÅeced~
s
ya
Fceb ØekeâšÙÙe nefjÛevõb efveMeuÙee Yeeefle keâewmeuÙee~~2~~
Denes jecemÙe meewvoÙeË jCesÓefhe lÙepeefle vees OewÙe&ced~ N
va
Fceb ØekeâšÙÙe megjÛevõb efveMeuÙee Yeeefle keâewmeuÙee~~3~~
Se
Denes jecemÙe keâe®CÙeb Denes jecemÙe lee®CÙeced~

th
Fceb ØekeâšÙÙe vejÛevõb efveMeuÙee Yeeefle keâewmeuÙee~~4~~

ee
ØeCelepeveleeceveesjeceb megkeâefJeefieefjOejÂieefYejececed~
P
si
Fceb ØekeâšÙÙe YetÛevõb efveMeuÙee Yeeefle keâewMeuÙee~~5~~

T ul
Yeewceer- jIegkegâue kesâ Ûevõcee ßeerjece keâes Øekeâš keâjkesâ mebmeej keâer heerÌ[e mes jefnle keâewmeuÙee yengle megvoj ueie
ri
jner nQ Deewj ØeYegDeeW keâes Yeer Dee¥eefole keâjves Jeeues Gve ßeerjece keâes nceejs efvekeâš keâjkesâ keâewmeuÙee keâer ogŠKe mes
Sh
jefnle Øeleerle nes jner nQ~ veerues keâceue Deewj cesIe kesâ meceeve MÙeeceue Deheveer keâeefvle mes keâjesÌ[eW keâeceeW keâes ueefppele
11
keâjves Jeeues ßeerpeer keâes Yeer Dee¥eefole keâjves Jeeues Fve ßeerjece keâes Øekeâš keâjkesâ YeieJeleer keâewmeuÙee meebmeeefjkeâ heerÌ[e
20
mes jefnle neskeâj megMeesefYele nes jner nQ~ veKe mes efMeKeeheÙe&vle heehejefnle mcejCecee$e mes YeòeâeW keâe heehe ve° keâjves Jeeues
Fve nefj DeLee&led metÙe&-Ûevõ-Deefive-JeeÙeg-Ùece Fvõ efkebâ yengvee efJe<Ceg keâes Yeer Dee¥eefole keâjves Jeeues, Fve ßeerjece
ht
ig
keâes Øekeâš keâjkesâ, meYeer heerÌ[e otj keâjkesâ keâewmeuÙee peer megMeesefYele nes jner nQ~ Denes! DeodYegle nw, ßeerjece keâe meewvoÙe&
yr
Ùegæ ceW Yeer pees Dehevee OewÙe& veneR ÚesÌ[ jns nQ~ FvneR osJeleeDeeW keâes Dee¥eefole keâjves Jeeues ØeYeg keâes Øekeâš keâjkesâ meYeer
op
ogŠKeeW mes jefnle keâewmeuÙee megMeesefYele nes jner nQ~ DeodYegle nw ßeerjece keâer keâ®Cee Deewj Deveghece nw ßeerjece keâer
C
ÙegJeeJemLee~ ceveg<ÙeeW keâes Dee¥eefole keâjves Jeeues Fve ßeerjece keâes Øekeâš keâjkesâ meYeer ceve heerÌ[eDeeW mes jefnle
©
keâewmeuÙee megMeesefYele nes jner nQ~ MejCeeielepeveeW kesâ ceve keâes Deevevo osves Jeeues Deewj keâefJe ßes‰ efieefjOej kesâ ves$eeW keâes
megKeer keâjves Jeeues Fve he=LJeer kesâ Dee¥eokeâ ßeerjece keâes Øekeâš keâjkesâ leerveeW leeheeW mes jefnle keâewmeuÙee megMeesefYele nes
jner nQ~
ÙegækeâeC[ 759
ieerle mebKÙee-5
kegâcYekeâCeex yeÇÿeeCeb Øeefle-
keâLecevesve ÙegæsÙe efJeOeeleŠ~~
efve<"gjb efn mebÙeesieb oòJee efkeâceg lJeb Me"es ve peeleŠ~
Jeveieceveb meerleenjCeb efkebâ YeJelee ke=âle GlheeleŠ~~1~~
d .
ve
Yejleceele=cevLejeceleer mebØesÙe& ke=âleesÓefmle kegâIeeleŠ~
er
cevÙes keâceueoueb efJeodOeb ne efJeOes heefJeMeueekeâeleŠ~~2~~
es
Ùeb Â°dJee me¿ÏÛeefle jefJeŠ efMeefMejefle KejefkeâjCe›eeleŠ~
R
leefmceved ceÙee keâLeb ef›eâÙeleeb efieefjheeohecege‰f efveheeleŠ~~3~~
s
ht
efkebâ keâjJeeefCe efJeme¿šme¿šcenb meecØeleb ÙeeleŠ~
ig
R
efieefjOejùodienves ueerÙemJe meheefo ns YejleYeüeleŠ~~4~~
ll
.A
Yeewceer—ns efJeOeelee! ceQ Fve ßeerjece mes kewâmes Ùegæ keâ¤B? Ùen efve‰gj mebÙeesie oskeâj efJeOeelee keäÙee legce efve<"gj veneR
s
yeve ieS nes? Dejs! Fvekeâe Jeveieceve meerleepeer keâe njCe legceves keäÙee Ùen Glheele veneR efkeâÙee? Dejs efJeOeelee! legceves ner
ya
lees mejmJeleer Éeje Yejle keâer ceelee kewâkesâÙeer Deewj cevLeje keâer yegefæ keâes Yeü° keâjekeâj kegâIeele efkeâÙee~ cegPes lees ueielee
N
nw efkeâ legceves Je»e keâer meueeF& mes keâceueoue keâes JesOe efoÙee~ Dejs! efpevnW osKekeâj metÙe&veejeÙeCe Yeer mebkegâefÛele neskeâj
va
Deheves keâ"esj efkeâjCeeW kesâ mecetn keâes Meerleue keâj osles nQ~ Dejs efJeOeelee! GvneR GlheVe keâesceue ØeYeg hej ceQ heJe&le iegne
Se
Deewj cegef‰keâe keâe Øenej kewâmes keâ¤Bbiee? ceQ kegâcYekeâCe& keäÙee keâ¤B? Fme meceÙe yengle yeÌ[s mebkeâš ceW heÌ[ ieÙee ntB~ DeleŠ
th
ns Yejle kesâ yeÌ[s YewÙee! Deye lees Deehe efieefjOej keâefJe kesâ ùoÙe Jeve ceW ner efÚhe peeFS~
ee
ieerle mebKÙee-6
P
si
YeJeleg ef›eâÙeleeb jCekeâce& keâ"esjced~

T ul
me¿esÛeb lÙekeälJee efJeOeerÙeleeb nefjCee Ùegæb Ieesjced~~

ri
DeeÙegOeheeleb meceefYeveÙeved nefjiee$eb vees ›eCeefÙe<Ùes~

Sh
oMeË oMeË ØeYegcegKekeâceueb jCe#eCeb #eCeefÙe<Ùes~~1~~

11
keâesefškeâesefškeâefheJeerj$e+#ekeâeved ØemeYeb cegKes Yeefj<Ùes~

20
meb¥eoÙeved mecejjefmekeâeved jCekeâewMeuecenb keâefj<Ùes~~2~~

ht
lÙe#ÙeecÙeMetvÙeesOeÙeved jeceb megjog<keâjjCeÙeeies~

ig
yr
leefj<Ùeeefce vetveb efieefjOejØeYegŠ meeÙekeâhegCÙeØeÙeeies~~3~~

op
keâefj<Ùeles jecesCe ceÙee men megjYeer<eCejCeueeruee~

C
leefj<Ùeles YeJemeeiejceveÙee peveceC[ueer megMeeruee~~4~~

©
Yeewceer—Deye cesjs Éeje keâ"esj jCekeâce& efkeâÙee peeÙe~ Deye mebkeâesÛe ÚesÌ[keâj ßeernefj kesâ meeLe ceQ Ieesj Ùegæ keâ™B~
ceQ Mem$e kesâ Øenej keâe veeškeâ keâjlee ngDee ØeYeg kesâ Mejerj keâes IeeÙeue veneR keâ™Biee~ ßeernefj keâe cegKekeâceue efvenej-
efvenej keâj Ùegæ kesâ #eCeeW keâes GlmeJe ceW heefjJeefle&le keâj uetBiee~ keâjesÌ[es-keâjesÌ[eW Jeerj Jeevej Deewj YeeuegDeeW keâes cegKe
ceW Yej uetBiee~ Ùegæ kesâ jefmekeâeW keâes Dee¥eefole keâjlee ngDee ceQ Ùegæ keâe keâewMeue keâ™Biee~ osJeeW Éeje Yeer ve efkeâS pee
mekeâves Jeeues Fme Ùegæ-Ùe%e ceW ßeerjecepeer keâes ueÌ[elee ngDee ceQ Deheves ØeeCeeW keâes ÚesÌ[ otBiee Deewj efveef§ele ner ceQ
efieefjOej keâefJe kesâ ØeYeg ßeerjece kesâ yeeCe™he heefJe$e ØeÙeeie ceW lej peeTBiee~ ßeerjece cesjs meeLe osJe-ogue&Ye Ùegæ-
ueeruee keâjWies Deewj megMeerue Yeòeâ ceC[ueer Fmes iee-ieekeâj YeJe meeiej mes lej peeÙesieer~
.
ieerle mebKÙee-7
d
ve
er
es
jepeefle ue¿ejCeYegefJe jeceŠ~
R
efveefKeueueeskeâueeJeCÙeueeefuelees efJeYeeefJeefveefvoleMeleMelekeâeceŠ~~1~~
s
ht
De®CeÛejCejepeerJeheerleJeukeâuekeâefšceefC[le®efÛejefve<e”Š ~
ig
keâjleuekeâefuele®efÛejMejÛeehees efJeueefmeleÙeewJevelejuelej”:~~2~~
R
ll
ßeerJelmeeef¿lelegueefmeceeefuekeâeceefC[lekeâuekeâheešJejJe#eeŠ ~
.A
efmebnmkeâvOees ceebmeueheefjIemeceeveyeengJejceefol& ej#eeŠ~~3~~
s
ya
keâcyeg«eerJees peereJf elepeerJees Yet<eCeceÙekeâheeslekeâuekeâC"Š~
N
efyecyeeOejes efJeceueefJeOegJeovees ceOegjcetelf e&ceesenf leefMelekeâC"Š~~4~~
va
ceme=CekeâheesueŠ kegâC[ueueesueŠ keâerjveeefmekeâes veerjpeveÙeveŠ~
Se
efieefjOejØeYegŠ mekeâuemeewvoÙe&Š meerleeùoÙekeâceueke=âleMeÙeve:~~5~~

th
ee
Yeewceer- Deye keâefJe mJeÙeb iee jns nQ-mechetCe& ueeskeâeW keâer megvojlee mes heeefuele Deheveer keâeefvle mes keâesefš-keâesefš
P
keâeceeW keâes ueefppele keâjves Jeeues YeieJeeve jece uebkeâe kesâ mecejebieCe ceW megMeesefYele nes jns nw~ ØeYeg kesâ keâceue kesâ meceeve
si
ßeerÛejCe nQ leLee Gvekesâ keâefš leš hej heeruee Jeukeâue Deewj megvoj lejkeâme nw~ neLe ceW DelÙevle hÙeejs Oeveg<e-yeeCe
ul
Deewj ØeYeg ceW ÙegJeeJemLee keâer lejue lejbieW Yeer MeesefYele nes jner nQ~ ßeerJelmeuee_Úve mes efÛeefvnle Deewj leguemeer ceeuee mes
T
megMeesefYele efkeâJeeÌ[ kesâ meceeve ÛeewÌ[e Je#emLeue leLee efmebn kesâ pewmee mkeâvOe SJeb ØeYeg ves mLetue leLee heefjIe kesâ meceeve
ri
Sh
yeeng mes je#emeeW keâe ceo&ve efkeâÙee nw~ MebKe kesâ meceeve ØeYeg keâe ieuee Deewj peerJeeW keâes Yeer peerJeve osves Jeeues ØeYeg jece
keâe DeeYet<eCeeW mes megMeesefYele keâyetlej kesâ ieues kesâ meceeve kebâ", efyecyepeue kesâ meceeve DeOej, efvece&ue Ûevõcee kesâ
11
meceeve cegKe nw Deewj ßeerjeIeJe Deheveer ceOegj cetefle& mes efMeJe peer keâes Yeer ceesefnle keâj jns nQ~ ØeYeg keâe keâheesue yengle
20
efÛekeâvee Deewj Gvekesâ kegbâ[ue ÛebÛeue nQ~ Gvekeâer leeslee kesâ ÛeeWÛe kesâ meceeve veeefmekeâe Deewj keâceue kesâ meceeve ves$e nQ~
ht
Fme Øekeâej mebhetCe& meeQoÙe&ceÙe meerleepeer kesâ ùoÙe-keâceue ceW MeÙeve keâjves Jeeues efieefjOej keâefJe kesâ mJeeceer ßeerjece
ig
uebkeâe kesâ mecejebieCe ceW efJejepeceeve nQ~

yr
op
ieerle mebKÙee-8
C
©
veejoes ieeÙeefle-
jCee”Ces jeIeJees efJepeÙeles~~
efvenlekegâcYekeâCeex Oe=lekeâjCees cevegJejCees ceeveJees efJepeÙeles~~1~~
ÙegækeâeC[ 761
JeevejYeuuegJe™LeJeefuielees oefueleÂhleoeveJees efJepeÙeles~~2~~

®efOejkeâCeeef¿leveerueMejerjes ueefuelenmleueeIeJees efJepeÙeles~~3~~
De®Ceheef#eheef#eleleceeue FJe jCeOeerjesÓueeIeJees efJepeÙeles~~4~~
keâesoC[eefßeleMejbmebmhe=Meved efjhegJeeefjefOeJee[Jees efJepeÙeles~~5~~
efieefjOejieerleÙeMee veejomeJe&mJeb keâ®CeeCe&Jees efJepeÙeles~~6~~
d .
ve
Yeewceer- Deye ØeYeg keâes osKekeâj veejo peer iee jns nQ-jCeebieCe ceW ßeerjece jeIeJe efJepeÙeer nes jns nQ~ kegbâYekeâCe& keâes
er
ceejkeâj mJemLe FefvõÙeeW Jeeues ceb$eeW kesâ JejCeerÙe cevegJebMe ceW Øekeâš ßeerjece efJepeÙeer nes jns nQ~ JeevejeW, YeeuegDees keâer
es
iepe&vee mes megMeesefYele Denbkeâejer oeveJe kegbâYekeâCe& keâe JeOe keâjves Jeeues ØeYeg ßeerjece efJepeÙeer nes jns nw~ ØeYeg keâe
R
veerueJeCeea Mejerj kegâcYekeâCe& kesâ Ketve kesâ ÚeršeW mes Yej ieÙee nw~ Ssmes ueeefuelÙehetCe& nmleueeIeJe Jeeues ßeerjece efJepeÙeer
s
nes jns nQ~ ueeue efÛeefÌ[ÙeeW mes megMeesefYele leceeue Je=#e kesâ meceeve meebmeeefjkeâ ueIeglee mes jefnle jCeOeerj ßeerjece efJepeÙeer
ht
ig
nes jns nQ~ Oeveg<e hej ÛeÌ{s ngS yeeCe keâe mheMe& keâjles ngS efjheg™he meeiej kesâ Jee[Jeeveue ßeerjece efJepeÙeer nes jns nQ~
R
efieefjOej keâefJe kesâ Éeje efpevekeâe ÙeMe ieeÙee ieÙee nw Ssmes cegPe veejo kesâ meJe&mJe keâ®Cee kesâ cenemeeiej ßeerjece uebkeâe
ll
.A
kesâ jCeebieCe ceW efJepeÙeer nes jns nQ~
s
ieerle mebKÙee-9
ya
N
meb*«d eececetOe&evf e OeefvJevees jecemÙe efpelekeâeceÛÚefJeŠ~
va
jCej”meerecf ve ceveefmJevees jecemÙe megKeOeeceÛÚefJeŠ~~
Se
veJeveerueveerjpepeueocejkeâlece_pegmeewYeieMeeefueveŠ ~
th
ßeerJelmeuee_ÚveùuuemelleguemeerceveesnjceeefueveŠ ~~
ee
mebÙegiemegÙeesiecenefmJeveŠ jecemÙe pevejeceÛÚefJeŠ~~1~~

P
si
ØelÙet<eefMeMegefovekeâjefJeYeeefvevokeâmegJeukeâueJeememeŠ ~
ul
meewecf eef$emeodOeÇeÛr ees efJeYees jCejewõefpeleefoiJeememeŠ~~

T
ri
jefJeJebMenbmemejefmJeveŠ jecemÙe efÛeõeceÛÚefJeŠ~~2~~

Sh
JejJeerjjmeheeJeveheÙeesefveefOeÛee®Ûevõcemees njsŠ~
11
heewuemlÙekegâueveeMeJÙeMeveMejmeeefuemeodOeveg<ees njsŠ~~
20
jCekeâke&âMemÙe lejefmJevees jecemÙe meõeceÛÚefJeŠ~~3~~

ht
ig
efJeyegOeeJelebmeMegYeebMeJeerjceneyeueercegKeMeeseYf eveŠ ~
yr
Ùeesieervõcegevf eieCehejcenbmecenelceceC[ueueeseYf eveŠ ~~

op
efieefjOejefiejer[ŸeÙeMeefmJeveŠ jecemÙeÂijeceÛÚefJeŠ~~4~~
C
©
Yeewceer- Fme meb«eece kesâ efMeKej hej OevegOee&jer ßeerjece keâer keâece-efJepeefÙeveer ÚefJe DeodYegle nw~ Ùegæ j”Yetefce keâer
meercee ceW cevemJeer ßeerjece keâer ÚefJe megKe keâer Oeece yeve ieF& nw~ veJeerve veeruekeâceue cesIe Deewj cejkeâle ceefCe keâer ceOegj
MeesYee mes Ùegòeâ Deewj ßeerJelmeueebÚve ùoÙe ceW efJejeefpele leguemeer keâer megvoj ceeuee OeejCe efkeâÙes ngS~ Ssmes Ùegæ kesâ
megÙeesie kesâ lespe mes Ùegòeâ ßeerjece keâer ÚefJe YeòeâeW keâes jcee jner nw~ Øeele:keâeueerve metÙe& keâer MeesYee keâes efveefvole keâjves
Jeeuee yeukeâue-JeŒe OeejCe efkeâÙes ngS Deewj ue#ceCe ner efpevekesâ menÛej nQ, Ssmes meJe&JÙeehekeâ Deewj jCeÙegæ kesâ jewõ
keâce& mes efoiecyej efMeJe keâes Yeer peerleves Jeeues ßeerjece keâer DeodYegle ÚefJe nw~ Ssmes metÙe&JebMe ™he nbme ceevememej ceW efJenej
keâjves Jeeues ßeerjece keâer ÚefJe ÛesleveeW keâes jcee jner nw~ ßes‰ Jeerj jme™he #eerjmeeiej kesâ hetCe& Ûevõcee ßeernefj Deewj
heewuemlÙe jeJeCe kesâ JebMe veeMe kesâ JÙemeve mes Ùegòeâ megvoj yeeCe Deewj ßes‰ Oeveg<e mes Ùegòeâ ceneefJe<Ceg Ùegæ ceW keâ"esj
Deewj JesieMeeueer ßeerjece keâer ÚefJe mevleeW keâes jcee jner nw~ ßes‰ osJeleeDeeW kesâ megvoj DebMe™he ceneheje›eâceer JeevejeW mes
d .
megMeesefYele ßes‰Ùeesieer cegefvepeve hejcenbme Deewj cenelceeDeeW kesâ ceC[ue uegYeeves Jeeues Deewj efieefjOej keâefJe Éeje ieeS ngS
ve
megvoj ÙeMe Jeeues ßeerjece keâer ÚefJe ves$eeW keâes Deevevo os jner nw~
er
es
mevoYe&Mueeskeâew
R
s
nles kegâcYekeâCex jCes jeIeJesCe ØeJeerjsCe yeeefueefÉ<ee jeJeefCeJez~
ht
efJeefMe°elceceeÙees ceneYeercekeâeÙees veieb veeieheeMesve jeceb yeJevOe~~1~~
ig
R
jeces efveyeOÙes veveg veeieheeMewŠ meg«eerJecegKÙes YeÙeefJe£ues Ûe~
ll
.A
osJeef<e&Cee Øese<f ele SlÙe osJeb meueyOemesJees ie®[es peieeo~~2~~
s
ya
Yeewceer- hejceJeerj jeIeJepeer Éeje kegâcYekeâCe& keâe JeOe efkeâS peeves hej jeJeCe heg$e cesIeveeo pees efkeâ efJeefMe°
N
ÙeesieceeÙee mecheVe Deewj YeÙebkeâj Mejerj Jeeuee Lee, ves leceeue Je=#e mJe™he ßeerjece keâes veeieheeMe ceW yeeBOe efueÙee~
va
cesIeveeo Éeje ßeerjece kesâ veeieheeMe ceW yeæ nes peeves hej leLee meg«eerJe Deeefo Jeevej JeerjeW kesâ YeÙe mes efJe£ue nes peeves
Se
hej osJeef<e& veejopeer kesâ Éeje Yespes ngS ie®Ì[ osJe ßeerjece kesâ heeme Deekeâj Fme Øekeâej yeesues~
th
ieerle mebKÙee-10
ee
DeÅe jece®ões ojerÂMÙeles~~

P
si
keâefuelejewõjmekesâ me*d«eeces jewões YeJeved efn megYešeÓefYejeces~

ul
efvenleefJevelepeveoe®CekeâeceŠ keâef§eled hejece=MÙeles~~1~~

T
ri
heeJekeâMejnleYeefmeefleceefC[lees keâefhevevoerjCekeâce&heefC[leŠ~
Sh
ØeJeerjkeâeÛeefC[keâeÛeefC[lees Oece&Je=<eYees Je=MÙeles~~2~~

11
veeieheeMeceÙeveeieYet<eCees veekeâYet<eCeesÓveekeâYet<eCees~
20
efJeceueYeefòeâie”eefJeYet<eCees efjhetved ve Jew ce=MÙeles~~3~~

ht
meerleevegpenvegceefl$eueesÛevees peveef$eMetueOe=ied Yeerelf eceesÛevees~

ig
yr
megJeelmeuÙeefMeMegMeefMeefJejesÛevees efieefjOejefiejemhe=MÙeles~~4~~
op
Yeewceer- Deepe YeieJeeve jece ®õ™he ceW oMe&ve os jns nQ, jewõjme mes hetCe& JeerjeW keâes Deevevo osves Jeeues, jewõ jme
C
©
mes Ùegòeâ, Fme meb«eece ceW YeòeâeW keâer oe®Ce Jeemevee keâes meceehle keâjves Jeeues Skeâ DehetJe& ueeruee mecheVe ØeYeg efJeÛeej kesâ
efJe<eÙe yeve jns nQ~ DeeivesÙe yeeCe mes GlheVe je#emeeW kesâ peues Mejerj kesâ Yemce mes megMeesefYele Deewj Jeevej Jej ßeernvegceeve
ner efpevekesâ vevoer nQ Ssmes Ùegæ ceW efJeMeejo Deewj Jeerjjme keâer YeeJevee ™he ÛeefC[keâe mes Glmeeefnle Deewj Oece&™he vevoer
ÙegækeâeC[ 763
yewue hej meJeej efMeJe mJe™he ØeYeg oMe&ve os jns nQ~ veeie heeMe™he veeieeW kesâ DeeYet<eCe yeveeves Jeeues veekeâYet<eCe DeLee&led
mJeie& kesâ DeeYet<eCe mJe™he, ve Dekeâ Yet<eCe DeLee&led ogŠKe keâes ve° keâjves Jeeues efJeceueYeefòeâ™he iebieepeer keâes
DeeYet<eCe yeveeves Jeeues ßeerjece®õ Me$egDeeW keâes veneR menve keâj jns nQ~ meerleepeer, ue#ceCepeer Deewj nvegceevepeer leerve
ves$eeW mes Deewj YeòeâeW kesâ leehe™he ef$eMetue keâes OeejCe keâjves Jeeues JeelmeuÙe™he yeeue Ûevõcee mes megMeesefYele ßeerjece™he
efieefjOej keâefJe kesâ JeeCeer kesâ Yeer iesÙe yeve jns nQ~
.
ieerle mebKÙee-11
d
ve
ue#ceCees cesIeveeoJeOeØeefle%eeb kegâJe&ved ßeerjeceb Øeefle-
er
es
Ùeefo Ûe Ieveveeob jCes vewJe nvÙeeced ~~
R
leoe veefn mÙeeb jecemesJekeâŠ ØeYegheoheefjkeâjYeeJeb efJenvÙeeced~~1~~
s
ht
ve mÙeeb leoe Jeefme‰efJeOesÙees Ùeefo jCeYegefJe vew$e+leb ve nvÙeeced~~2~~
ig
Ùeefo Oeteuf emeeled Keueb Ùegæs vewJe kegâÙeeË leoe efvepeJebMeØeYeeJeb ØeefCenvÙeeced~~3~~
R
ll
MeleMe¿jmeneÙeceefhe veerÛeb Ùeefo meceentÙe jCeYetceew ve nvÙeeced~~4~~
.A
efieefjOejsMeke=âheehee$eb leoe ve YeJesÙeb efvepeefJeÅeeJÙemeveevegYeeJeceefYenvÙeeced~~5~~
s
ya
Yeewceer- cesIeveeo kesâ JeOe keâer Øeefle%ee keâjkesâ ue#ceCepeer YeieJeeve jece mes keân jns nQ-Ùeefo ceQ cesIeveeo keâes Ùegæ
N
ceW ve ceej heeTB lees ßeerjece keâe mesJekeâ Yeer ve keânueeTB Deewj Deehekesâ ßeerÛejCeeW kesâ mesJekeâYeeJe keâes Yeer meceehle keâj
va
otB~ Ùeefo ceQ ÙegæYetefce ceW je#eme cesIeveeo keâe JeOe ve keâj uetB lees ceQ Jeefme‰peer keâe efMe<Ùe Yeer ve keânueeGBâ~ Ùeefo Ùegæ
Se
ceW Fme Keue keâes ceQ Oetefuemeeled ve keâj uetB lees Deheves JebMe kesâ ØeYeeJe keâes Yeer ve° keâj uetB~ mewkeâÌ[eW efMeJe kesâ meneÙekeâ
th
nesves hej Yeer Ùeefo veerÛe cesIeveeo keâes ceQ ueuekeâej keâj ve ceej [euetB lees ceQ efieefjOej keâefJe kesâ mJeeceer ßeerjece keâe
ee
ke=âheehee$e ve yevetB Deewj Deheves MeŒe efJeÅee kesâ JÙemeve keâe DevegYeJe Yeer meceehle keâj otB~
P
efJeMes<e-Ùen ieerle oeoje ceW efveyeæ nw~

si
ul
mevoYe&MueeskeâŠ
T
ri
efvenleb ÙegefOe Jeer#Ùe Mee$eJeb heâefCehesvesvõefpeleb ceneyeueced~

Sh
ef$eoMee JeJe=megŠ Øemetvekewâ jIegJeerjmÙe peiegÙe&MeesÓceueced~~1~~

11
20
Yeewceer- Ùegæ ceW ue#ceCepeer Éeje Deheves Me$eg ceneyeueer Fvõpeerle keâes ceeje ieÙee osKekeâj osJelee heg<heeW keâer Je<ee&
keâjves ueies Deewj ßeerjece keâe efvece&ue ÙeMe ieeves ueies~
ht
ig
ieerle mebKÙee-12
yr
op
peÙeefme jCeYegefJe ueefueleue#ceCe~

C
jeceÛevõØeleeheheeefuele efJeceuemesJeeheâefuele ue#ceCe~~1~~

©
Ûee®ÛechekeâkeâvekeâmeewYeie efJehegueYegpeyeueYeiveogYe&ie~
ÛeefjleÛeefÛe&leÛeefkeâlepeieoie megpevekeâ®Ceekeâefuele ue#ceCe~~2~~
peevekeâerJeelmeuÙeYeepeve efJeMeojecekeâLeemeYeepeve~
keâesmeuesÕejMÙeeceveJeIeveÛelegjÛeelekeâÛeefuele ue#ceCe~~3~~
jecemesJee›eleefJeue#eCe jCekeâueekeâewMeueefJeÛe#eCe~
jeceYeefòeâmegYeJÙeue#eCe nefjÙeMeŠme¿efuele ue#ceCe~~4~~
MegeÛf e megecf e$eeleveÙe megvoj oMejLeelcepe efvenleefveefMeÛej~
d .
Gefce&ueeJej megeK f eleefieefjOej ØeYegÛeefjlemebJeefuele ue#ceCe~~5~~
ve
er
Yeewceer- Fme ÙegæYetefce ceW ueefuele ue#ceCe kegâceej Deehe efJepeÙeer nes jns nQ, ßeerjece kesâ Øeleehe mes heeefuele
es
efJeceueÙeMe mes Ùegòeâ kegâceej ue#ceCe Deehe efJepeÙeer nes jns nQ~ ns Ûechee Deewj mJeCe& kesâ meceeve MeesYee Jeeues! Deheveer
R
Deheefjefcele Yegpeyeue mes og°eW keâe oceve keâjves Jeeues, Deheves efoJÙeÛeefjle mes peÌ[-Ûesleve keâes Ûeefkeâle keâjves Jeeues,
s
ht
megpeveeW hej keâ®Cee keâjves Jeeues, ue#ceCe kegâceej Deehekeâer peÙe nes jner nw~ ns meerleepeer kesâ JeelmeuÙe Yeepeve, ns efvece&ue
ig
jecekeâLee kesâ mecceeve keâlee& ßeerjece ™he MÙeeceIeve kesâ Ûe_Ûeue Deewj Ûelegj Ûeelekeâ ue#ceCe! Deehekeâer efJepeÙe nes jner
R
nw~ efJeue#eCe jecemesJee-›ele Jeeues Ùegækeâuee keâewMeue ceW efvehegCe, ßeerjeceYeefòeâ kesâ ue#eCeeW mes Ùegòeâ jIegveeLe ÙeMe kesâ
ll
.A
mebkeâueve ™he ue#ceCe! Deehe efJepeÙeer nes jns nQ~ ns heefJe$e megvoj megefce$eeheg$e oMejLe peer kesâ le=leerÙe leveÙe! je#emeeW
keâe JeOe keâjves Jeeues Gefce&ueeheefle! efieefjOej keâefJe keâes megKeer keâjves Jeeues ßeerjece kesâ Ûeefj$eceÙe ue#ceCe ÙegæYetefce ceW
s
ya
Deehekeâer peÙe nes jner nw~
va
Se
ßeerjecees ue#ceCeb Øeefle-

th
Ùegieb Ùegieb peerJe ue#ceCeueeue~

ee
jCeefvenleIeveveeo efJeieleefJe<eeoefvepe&jpeeue~~1~~
P
yeÇÿeÛeÙe&›eleefvejle jCeÛeC[keâeuekeâjeue~
si
ul
ØeueÙeJeefÖpJeeueÙeeefÛe&le Jeoveogpe&vekeâeue~~2~~
T
lÙeòeâhegjheefjpevemeovemegKehejcehelveeryeeue ~
ri
Sh
DeeÛelego&MeJe<e&efcen metefpPeleefJe<eÙemegKeceeue~~3~~
11
Fvõefpeojs efmveiOemeerleeke=âheeJeeefhecejeue~
20
efÛej_peerJe megKesve efieefjOejefiejenbemf ece=Ceeue~~4~~

ht
Yeewceer- ßeerjece ue#ceCe kesâ Øeefle keânles nQ-ns ue#ceCe ueeue! legce pegie-pegie peerles jnes~ ns yeÇÿeÛeÙe& ›ele ceW
ig
yr
lelhej, Ùegæ ceW YeÙebkeâj keâeue kesâ Yeer keâeue Deewj ØeueÙekeâeueerve DeefivepJeeuee mes Ùegòeâ cegKeceC[ue, ogpe&veeW kesâ efueS
op
keâeuemJe™he ue#ceCe! legce Ùegie-Ùegie lekeâ efpeÙees~ veiej, heefjpeve, megKe, YeJeve SJeb ßes‰ ÙegJeleer-helveer keâe Yeer lÙeeie
C
keâjkesâ Ûeewon Je<e&heÙe&vlehetCe&™he mes efJe<eÙeeW keâe lÙeeie keâjkesâ keâef"ve ›ele efveYeeves Jeeues ue#ceCe! legce Ùegie-Ùegie lekeâ
©
efpeÙees~ Dejs! Fvõefpele cesIeveeo kesâ Me$eg SJeb meerleepeer kesâ JeelmeuÙeceÙe mvesn Jeeefškeâe kesâ nbme Deewj efieefjOej keâefJe
keâer JeeCeer™he nbefmeveer kesâ efJenej mLeue keâceueoC[mJe™he ue#ceCe! legce megKehetJe&keâ Deveeefokeâeue lekeâ peerles jnes~
ÙegækeâeC[ 765
ieerle mebKÙee-14
efJeYeer<eCees jeceb Øeefle-
ØeYees efjhegb keâLeb pes<Ùeefme jCes~~
Jeer#Ùe jefLeveb jeJeCeb jeceb efJejLece$e #eCes~
ceevemes meefvons oervees oÙeeefveOeew efJeue#eCes~~1~~
d .
ve
Øes#Ùe ØeYees heguemlÙeheew$eb jLemLeb mecejeÁCes~
er
YeJevleb Ûe efJevee heo$eeCeb efMejŒeb me#eCes~~2~~
es
efJeovlJeeb Jeerje«eCeeR meefvle‰ceeveb ue#ceCes~
R
s
leoefhe veeLe efJeYesecf e Yeerleb Øes#Ùe keâefheJeueceguyeCes~~3~~
ht
ig
heeefn heeefLe&JeheeefLe&JeerJej melekeâex YeJe keâce&Ces~
R
jecejCekeâke&âMeIešÙe efieefjOejb mesJeeMece&Ces ~~4~~
ll
.A
Yeewceer- Deye efJeYeer<eCe ßeerjece kesâ Øeefle keânles nQ-ns ØeYees! Ùegæ ceW Deehe Me$eg keâes kewâmes peerleWies? Fme meceÙe
s
ya
jeJeCe keâes jLeer Deewj Deehe ßeerjece keâes efJejLe osKekeâj ceQ efJeue#eCe nesves hej Yeer Deeheßeer oÙeeefveOeeve ceW mebons keâjves
N
ueiee ntB~ ns ØeYees! Fme GlmeJehetCe& ÙegæmLeue ceW heguemlÙe heew$e jeJeCe keâes jLemLe osKekeâj Deewj Deehekeâes heveneR Deewj
va
efMej kesâ šeshes kesâ efyevee osKekeâj cesjs ceve ceW mebosn mJeeYeeefJekeâ nw~ Deehekeâes ue#ceCe hej Yejesmee keâjles ngÙes ÙeÅeefhe ceQ
Se
Jeerj efMejesceefCe peevelee ntB efheâj Yeer Fme YeÙebkeâj Ùegæ ceW Jeevejoue keâes YeÙeYeerle osKekeâj ceQ Yeer [j jne ntB~ ns
cenejepe! ns he=LJeerheg$eer kesâ heefle! j#ee keâerefpeÙes~ Fme Ùegæ keâce& kesâ efueS meleke&â nes peeFÙes~ ns jCe ceW keâ"esj ßeerjece!
th
efieefjOej keâefJe keâes Yeer Deheveer mesJee megKe kesâ efueÙes GheÙegkeäle ceeve ueerefpeS~
P ee
ieerle mebKÙee-15
si
ul
ßeerjece: efJeYeer<eCeb Øeefle-

T
efJeYeer<eCe meKes cee mce Yew<eerŠ keâoeefÛeled~

ri
Sh
efJeYet<eCemeKes cee mce #ew<eer: keâoeefÛeled~~

11
DeÙeesOÙeelees ceÙee Oece&jLeŠ meceeveerleŠ~

20
lelees JewefjieCees peelees ceòees YeerleYeerleŠ~~

ht
mJeOewÙeË meKes cee mce vew<eerŠ keâoeefÛeled~~1~~

ig
Meerueb megheleekeâe melÙecesJe ÛeemÙe kesâlegŠ~

yr
op
MeewÙeË OewÙeË Ûe›eâJeeved jLees ces efJepeÙenslegŠ~~

C
mJeefÛeòecemegKes cee mce jemeerŠ keâoeefÛeled~~2~~

©
yeueb efJeJeskeâes oceŠ hejeshekeâejes IeesškeâeŠ~

#eceeke=âhee meceleemeòeâeŠ heeheceesškeâeŠ~~
mevosnmeccegKes cee mce ÙeemeerŠ keâoeefÛeled~~3~~

F&ÕejYepeveveeceÛelegjÛee®metleŠ ~
efJejefleÛece&megmeglees<eKe[dieOeejehetleŠ ~~
ÛejCeb ogceg&Kes cee mce oemeerŠ keâoeefÛeled~~4~~
efJeceuemJeevleletCees ÙeceefveÙeceefMeueercegKeŠ~
d .
efieefjOejsMeieg®hetpeekeâJeÛe: meleeb megKeŠ~~
ve
er
YepeveefJecegKes cee mce Yee<eerŠ keâoeefÛeled~~5~~
es
Yeewceer- ßeerjece efJeYeer<eCe kesâ Øeefle keânles nQ-ns efce$e efJeYeer<eCe! keâYeer cele [jes~ ns cegPe efJeYeg kesâ heeme T<eCe
R
DeLee&led efveJeeme keâjves Jeeues efce$e! #eerCe cele nes~ DeÙeesOÙee mes cesjs Éeje Oece&jLe ueeÙee ieÙee nw~ FmeefueÙes Me$egieCe
s
ht
cegPemes yengle [j ieÙes nQ~ ns efce$e! keâYeer Dehevee OewÙe& cele ÚesÌ[vee~ Fme jLe keâe melÙe ner OJepe Deewj Meerue ner
ig
heleekeâe nw~ MeewÙe& Deewj OewÙe& Ùener oes Fmekesâ Ûekeäkesâ nQ~ DeleŠ Ùener jLe cesjs efJepeÙe keâe keâejCe nw~ legce Deheves efÛeòe keâes
R
og:Ke ceW cele ueieeDees~ yeue, efJeJeskeâ, oce Deewj hejeshekeâej Ùes ÛeejeW IeesÌ[s #ecee, ke=âhee Deewj mecelee ™he jefmmeÙeeW mes
ll
.A
yeBOes nQ, Ùes heehe jeefMe kesâ veemekeâ nQ~ DeleŠ efce$e! keâYeer Yeer mebosn kesâ meccegKe cele peeDees~ F&Õej keâe Yepeve ner ÙeneB
s
Ûelegj meejLeer nw, pees JewjeiÙe™he {eue Deewj meblees<e™he leueJeej mes heefJe$e nw~ FmeefueS Fme ogceg&Ke DeLee&led og:Keo
ya
heefjCeece Jeeues mebMeÙe kesâ efJe<eÙe ceW Dehevee ÛejCe cele jKees~ ns efJeYeer<eCe! Gme Oece& jLe keâe efvece&ue ceve ner lejkeâme
N
nw Deewj mebÙece, efveÙece, yeeCe leLee efieefjOej keâefJe kesâ ØeYeg cegPe jece SJeb ieg®osJe keâer hetpee ner Fmekeâe keâJeÛe nw~
va
DeleŠ Yepeve efJecegKe kesâ mece#e keâYeer cele GheefmLele nesJees~
Se

th
ee
ieerle mebKÙee-16
P
osJeeŠ ØeeLe&Ùevles-
si
ul
peefn jeJeCeb njs me*d«eeces~~

T
ri
cee oÙemJe oefÙeleeJeceeefveveŠ Øepeefn Øepeefn efJeJeMeefcen keâeces~

Sh
Deueb uecyÙe meceeuecyÙe heew®<eb IešÙe yeueb efJeoefueleefJeßeeces~~1~~

11
Deueceghes#Ùe peefÙeveb efJepeÙeerved peefn Me$egb jCes kegâheg®<eßeeces~

20
efÚefvOe efMejMßesCeerŠ efMeleJeeCewo&MeJeovemÙe keâelej#eeces~~2~~

ht
meerlee meeroefle meoeefOeue¿b yeuieefle JewefjefCe YeerceYeüeces~

ig
yr
efkeâceghes#Ùemes ®ovleeR peeÙeeb me¿šienves kegâCehe›eâeces~~3~

op
IešÙe heew®<eb ns heg®<eesòece heg®<eeOeces #eheešueueeces~

C
ieeÙeleg ieerleb cegoe efieefjOejŠ mecØeefle ce”ueceÙeheefjCeeces~~4~~

©
Yeewceer- Deye osJelee YeieJeeve ßeerjece mes ØeeLe&vee keâjles nQ~ ns ßeernjs! meb«eece ceW jeJeCe keâe JeOe keâerefpeÙes~ ns
ØeYees! Deehekeâer helveer ßeermeerlee keâe Deheceeve keâjves Jeeues Fme jeJeCe hej oÙee cele keâerefpeS~ keâece efJeJeMe jeJeCe keâes
ÙegækeâeC[ 767
ceej [eefueÙes-ceej [eefueÙes~ ns ØeYees! efJeuebye cele keâerefpeÙes~ heew®<e keâe DeJeuecyeve keâjkesâ mebmeej keâe efJeßeece njves
Jeeues Fme jeJeCe hej yeue keâe ØeÙeesie keâerefpeÙes~ ns efJepeÙeMeerue! jeJeCe keâer Ghes#ee cele keâerefpeÙes~ Fme peiele kesâ
efJepeslee Me$eg keâes Ùegæ ceW ceej [eefueS, Fme he=LJeer kesâ heg®<eeW keâes Lekeâe osves Jeeues keâeÙej Deewj ogye&ue jeJeCe mecyevOeer
efmejeW kesâ mecetneW keâes vegkeâerues yeeCeeW mes keâeš [eefueÙes~ YeÙebkeâj Yeüce mes hetCe& Me$eg jeJeCe kesâ iejpeles meceÙe meowJe uebkeâe
ceW jnves Jeeueer meerleepeer og:Keer nes jner nQ~ Dejs! je#emeeW kesâ heo mebÛeej mes hetCe& mebkeâš kesâ Jeve ceW yew"keâj jesleer ngF&
Deheveer Oece&helveer meerleepeer keâer Deehe keäÙeeW Ghes#ee keâj jns nQ? ns heg®<eesòece! Fme DeOece heg®<e je#emejepe jeJeCe hej
d .
Deheves heew®<e keâe ØeÙeesie keâerefpeÙes Deewj cebieueceÙe heefjCeece kesâ Øeehle nesves hej DeLee&led jeJeCe JeOe nes peeves hej
ve
efieefjOej keâefJe Yeer ØemeVeleehetJe&keâ ieerle ieeÙeW~
er
es
efJeMes<e- Ùen ieerle jeie cee® SJeb leerve leeue ceW yeæ nw~
R
ieerle mebKÙee-17
s
ht
ig
ef$epeše meerleeb Øeefle-
R
jecees jeJeCeb jCes pes<Ùeefle ns meerles lÙepe Meeskeâced~
ll
.A
MÙeeceŠ ßeeJeCeb #eCes ves<Ùeefle ns meerles lÙepe Meeskeâced~~1~~
s
Jeeceves$eYegpeb Ûeeefhe mebmhegâjefle leeJekeâced~
ya
ce”ueb Ûe MebMeleerJe MegYece”b ceecekeâced~~ N
va
jecees efJejnJesoveeb efJeveMÙeefle ns meerles lÙepe Meeskeâced~~2~~
Se
heMÙe Me$egmesvee vewJe Yeeefle nleveeÙekeâe~

th
Yetceew efJeuegC"efle efJeueivejeceMeeÙekeâe~~

ee
jeceŠ MeerIeÇb YeJelÙee mecesmÙeefle ns meerles lÙepe Meeskeâced~~3~~

P
si
nleŠ kegâcYekeâCeex cesIeveeoesÓefhe efveheeefleleŠ~

ul
JewvelesÙesveeefhe veeieheeMeŠ ØeYeesŠ meeefleleŠ~~

T
ri
jeceŠ meJe&ce”ueb ØeCes<Ùeefle ns meerles lÙepe Meeskeâced~~4~~

Sh
megKeb meceeMJeefmeefn Â{b efJeMJeefmeefn Yeeces~

11
mJeefmle legYÙeb efieefjOejieerlemeerleeefYejeces~~

20
jeceŠ hegveŠ efØeÙeecevegves<Ùeefle ns meerles lÙepe Meeskeâced~~5~~

ht
ig
Yeewceer- Deye ef$epeše meerleepeer kesâ Øeefle keânleer nQ-ns meerleepeer! Ùegæ ceW ßeerjece jeJeCe keâes peerle ueWies~ Deehe
yr
Meeskeâ ÚesÌ[ oerefpeS~ MÙeeceJeCe& ßeerjece #eCeYej ceW meeJeve keâe ÂMÙe GheefmLele keâjWies~ osKees, legcnejer yeeÙeeR DeeBKe
op
Deewj Yegpee heâÌ[keâ jner nw Deewj cesjs Yeer MegYe Debie cebieue keâer metÛeveeSB os jns nQ~ FmeefueÙes YeieJeeve jece legcnejer efJejn
C
Jesovee keâes meceehle keâjWies~ meerles! legce ØemeVe nes peeDees~ meerles! osKe jner nes je#eme Jeerj mesveeheefleÙeeW kesâ ceejs peeves hej
©
jeJeCe keâer mesvee MeesefYele veneR nes jner nw~ Jen ßeerjece peer kesâ yeeCeeW mes IeeÙeue neskeâj he=LJeer hej ueesš jner nw~ ßeerjece
MeerIeÇ ner legcemes efceue peeÙeWies~ ns meerles! efveef§evle nes peeDees~ kegâcYekeâCe& ceej [euee ieÙee~ cesIeveeo Yeer kegâceej
ue#ceCe Éeje ØeeCenerve keâjkesâ efieje efoÙee ieÙee Deewj ie®[ osJe Éeje ØeYeg ßeerjece keâe veeieheeMe Yeer ve° keâj efoÙee
ieÙee~ ßeerjece meYeer kesâ efueÙes meYeer cebieue efJeOeeve keâjWies~ ns megvoj ue#eCeeW mes mecheVe ßes‰ ceefnuee meerles! Deehe
megKehetJe&keâ DeeÕeemeve Øeehle keâjW~ efieefjOej keâefJe kesâ Éeje efpevekesâ efueÙes ieerlemeerleeefYejece veecekeâ «evLe ieeÙee ieÙee
Ssmeer ns meerles! Deehe megKehetJe&keâ DeeÕeemeve Øeehle keâjW Deewj efJeÕeeme keâjW~ ßeerjece Deeheßeer efØeÙelecee meerleepeer keâes
efheâj DevegveÙe-efJeveÙe keâjkesâ ceveeÙeWies, Deehe Meeskeâ ÚesÌ[ oerefpeÙes~
ieerle mebKÙee-18
d .
meerlee ef$epešeb Øeefle-
ve
er
efkeâÙeod otjb lelmJeCe&efoveced~
es
ef$epešs Ùeoe efvenlejeJeCeefcen Jeer#Ùes meceeÙeeleb jeceefceveced~d ~1~~
R
ke=âleue¿eefJepeÙeŠ megKeefveueÙees JeevejmewvÙemecesleŠ~
s
ht
DeeÙeemÙeefle Skeâoe meefKe efJeefheveb nvegceodÂ°efvekesâleŠ~~2~~
ig
R
jeJeCejòeâmegjef_peleJeheg<eb keâoe Jeer#Ùe jIegÛevõced~
ll
mveheefÙe<Ùes megOeejÙee efieefjefceJe IevejsKesJe megYeõced~~3~~
.A
keâoe efJepeefÙeveb Jeer#Ùe jeIeJeb ke=âlekeâeÙeË ù<ÙesÙeced~
s
ya
ue¿eve=heb efJeYeer<eCeefcelJee megefKeveer mÙeeb ÂMÙesÙeced~~4~~
keâoe hegvej&IegveeLemeceslee keâesmeuehegjeR N ›epesÙeced~~
va
Se
jecejepÙecegheueYÙe mece=æb efieefjOejØeYegb YepesÙeced~~5~~

th
Yeewceer- Deye meerlee peer ef$epeše mes hetÚ jner nQ-ns ef$epešs! Jen mJeefCe&ce efove DeYeer efkeâleveer otj nw? peye
ee
jeJeCe keâes ceejkeâj Deheves meceerhe DeeÙes ngÙes mJeeceer ßeerjece keâes ceQ osKetBieer~ ns meKeer! jeJeCe hej efJepeÙe Øeehle keâjkesâ
P
Jeevejer mesvee kesâ meeLe megKeYeJeve ßeerjece ßeernvegceeve Éeje cesjs efveJeeme keâe mebkesâle keâjves hej Fme DeMeeskeâ Jeeefškeâe ceW
si
keâye DeeÙeWies? ns ef$epešs! jeJeCe kesâ Ketve kesâ ÚeršeW mes jbies ngÙes Mejerj Jeeues jIegkegâue kesâ Ûebõcee ßeerjece keâes osKekeâj ceQ
T ul
efpeme Øekeâej yeeoue keâer jsKeeheJe&le keâes peueOeeje mes venueeleer nw Gmeer Øekeâej Deheves DeßegOeeje mes keâye venueeTBieer?
ri
Jen efove keâye nesiee, peye efJepeÙeer Deewj meYeer keâeÙeeX keâes mecheVe efkeâÙes ngÙes ßeerjece keâes osKekeâj ceQ ØemeVe nesTBieer Deewj
Sh
efJeYeer<eCe keâes uebkeâe keâe jepee megvekeâj MÙeeceue efmveiOe ves$eeW mes ceQ megKe keâe DevegYeJe keâ™Bieer? Jen efove keâye nesiee
11
peye ceQ ßeerjIegveeLe peer mes efceuekeâj mekegâMeue DeÙeesOÙee ueewštBieer Deewj mece=æ jecejepÙe keâes Øeehle keâj efieefjOej keâefJe
20
kesâ mJeeceer ßeerjece keâe Yepeve keâ¤Bbieer?

ht
ieerle mebKÙee-19
ig
yr
jeIeJesCe jCes YetefjÙelveesÓefhe ef›eâÙeles~

op
keâLeÙe ef$epešs efkebâ oMeevevees ve efceüÙeles~~

C
yeejcyeejb efMejebmÙemÙe nefjCee efÚÅevles~

©
lel#eCeb Ûe j#emeesÓhÙemebKÙeeefve efJeÅevles~~

efkeâcegle cenekeâeueesÓefhe j#eŠmeceeefõÙeles~~1~~
ÙegækeâeC[ 769
vejerveefle& jòeâheeveefhemegveeefhe keâeefuekeâe~

JejerJeefle& ÛeefC[keâe oMeemÙecegC[ceeefuekeâe~~
efkebâ ve veerÛevew$e+leb efve$e+efleefve&je&ÂÙeles~~2~~
heMÙe heMÙe ßeceefyevotveeÙe&heg$eYeeues~
ÛevõkeâjeefvevõveerueceCeeefJeJe efJeMeeues~~
d .
Yejlee«epesve YegJees YeejesÓefhe ve efÜÙeles~~3~~
ve
er
Jeukeâueer heâueenejer jecees JeveJeemeer~
es
efovesÕejkegâueesòebmees oerveùefVeJeemeer~~
R
efieefjOejØeYegeJf e&vee ceÙee keâLeef_Ûeled efOeÇÙeles~~4~~
s
ht
Yeewceer- meerlee peer ves hegveŠ hetÚe~ ns ef$epešs! ßeerjeIeJe mejkeâej lees Ùegæ ceW yengle ØeÙelve keâj jns nQ, efheâj Yeer
ig
R
jeJeCe keäÙeeW veneR cej jne nw? YeieJeeve ßeerjece jeJeCe kesâ efmejeW keâes yeej-yeej keâeš jns nQ Deewj Gmeer #eCe je#eme kesâ
ll
DemebKÙe efmej nes pee jns nQ~ Dejs! cenekeâeue Yeer Fme je#eme keâe Flevee keäÙeeW Deeoj keâj jns nQ? Denes! jòeâheeve keâer
.A
hÙeemeer keâeefuekeâe yeej-yeej veeÛe jner nQ~ Deewj jeJeCe kesâ efmejeW keâer cegC[ceeuee henves ngÙes keâeefuekeâe ÙeneR jn jner nQ~
s
ya
Yeuee yeleeDees, ce=lÙeg Fme je#eme keâe keäÙeeW veneR efvejeoj keâj jne nw? osKees ef$epešs! cejkeâleceefCe kesâ heJe&le hej Ûebõcee
N
keâer efkeâjCeW pewmes DeeÙe&heg$e jeIeJe mejkeâej kesâ ßeercemlekeâ hej Fve ßece efyevogDeeW keâes osKees~ Yejle kesâ yeÌ[s YeeF&
va
ßeerjeIeJe mecemle je#emeeW keâe efJeveeMe keâjkesâ Yet-Yeej keäÙeeW veneR nj jns nQ? ef$epešs! yeukeâue OeejCe keâjves Jeeues,
Se
heâuecee$e Yeespeve keâjves Jeeues JeveJeemeer metÙe&kegâue kesâ DeeYet<eCe, oerveeW kesâ ùoÙe ceW efveJeeme keâjves Jeeues efieefjOej
keâefJe kesâ mJeeceer ßeerjece cesjs efyevee efkeâmeer Øekeâej peerefJele jn jns nQ~
th
ee
ieerle mebKÙee-20
P
si
ef$epeše Øeen-
ul
jeIeJeesÓefhe jCes meeJeOeevees ojerÂMÙeles~

T
ri
Me$egceejCes ke=âleeJeOeevees ojerÂMÙeles~~

Sh
yeeCehejchejelevÙeceevee leveerlevÙeles~
11
YeivekegâkeâvOejemevÙecevee meveermevÙeles~~
20
ceeveÙeVevesnmececeveer<eer cejerce=MÙeles~~1~~
ht
OÙeeÙelemmeowJe lJee ceveefmJeveesÓmÙe j#emeŠ~

ig
yr
OÙeeveheLeb lJeceeielee lJeved efveiet{Je#emeŠ~~

op
Je#ees Je_Ûeb Je_Ûeb yeeCeJe<eË JejerJe=MÙeles~~2~~

C
keâesefškeâesefškeâeueefJekeâjeueefJeke=âleevevees ~
©
veecelees oMeeveveesÓheeroeveeR menœeevevees~~

Ye_peb Ye_peb lemÙe Yeeueb jecees pejerù<Ùeles~~3~~
vees efoJee ve ÛewJe je$eew vees cegntleË ve #eCeced~

efJejeceb ØeÙeeefle vewJe jecejeJeCeb jCeced~~
Ùegæueerueeb Jeer#Ùe efieefjOejelcee Ûejerke=â<Ùeles~~4~~
Yeewceer- Deye ef$epeše Gòej os jner nQ—ns meerles! ßeerjece Ùegæ ceW yengle meeJeOeeve efoKe jns nQ Deewj Me$eg keâe JeOe
keâjves ceW Yeer yengle OÙeeve osles ngS Øeleerle nes jns nQ~ yeeCe keâer hejcheje Yeer DeveJejle efJemle=le nesleer pee jner nw Deewj
d .
Dee§eÙe& Ùen nw efkeâ jeJeCe keâer keâvOejeDeeW keâes keâešleer ngF& Yeer Ùen mevemeve Meyo keâjleer ngF& meef›eâÙe nesleer ner pee jner
ve
nw Deewj meceÙe keâe mecceeve keâjles ngS ßeerjece Flevee efJeÛeej keâj jns nQ~ JemlegleŠ Deehekeâe efvejvlej OÙeeve keâjles-keâjles
er
Fme je#eme kesâ OÙeeve-heLe hej Deehe Dee ieF& nQ~ ÛetBefkeâ Fmekesâ ùoÙe ceW Deehe efÚheer ngF& nQ FmeerefueS ØeYeg Fmekesâ ùoÙe
es
keâes yeÛee-yeÛeekeâj yeeCeeW keâer Je<ee& keâj jns nQ~ jeJeCe keâjesÌ[eW-keâjesÌ[eW keâeueeW mes Yeer efJekeâjeue cegKe Jeeuee nw~
R
s
oMeeveve veece neskeâj Yeer Deepe Ùen menœeeW cegKeeW Jeeuee nw~ FmeefueS Fmekesâ efmejeW keâes keâeš-keâeškeâj ßeerjece yengle
ht
ØemeVe nes jns nQ~ JemlegleŠ Ùen jece-jeJeCe Ùegæ ve efove ve jele, ve cegntle&, ve #eCe keâYeer Yeer efJeßeece ues ner veneR jne
ig
R
nw~ ØeYeg keâer Ùegæ ueeruee osKekeâj efieefjOej keâefJe keâe ceve Yeer Deekeâef<e&le neslee pee jne nw~
ll
ieerle mebKÙee-21
s .A
meerles ëe=Ceg leefVeOeveesheeÙeced~
ya
N
ÙeceeefßelÙe efveefce<esCe efvenvÙeeled ØeYet efjhegb efve®heeÙeced~~
va
jCekeâke&âMees jeJeCeeefYecegKeb ÉvÉÙegæceemLeemÙeefle~
Se
keâesešf keâesešf efJeefMeKeeved ØeùlÙe leod OÙeeveoMeeceeueemÙeefle~~1~~

th
Úsob Úsob kegâefšuej#emeŠ keâC"ešJeerceefvevÅeŠ~

ee
Yesob Yesob YeerceYegpeJeveb JÙeekegâueÙeved efvejJeÅeŠ~~2~~

P
si
Yeüeceb Yeüeceb cegngefŒeueeskeäÙeeb leb mÙevovesve OeerjŠ~

ul
ßeeceb ßeeceb ke=âleØeefleef›eâÙeb leb keäueceÙeved jIegJeerjŠ~~3~~

T
ri
Â°dJee OÙeeveMetvÙecevemeb ùoÙes ßecemegYeieMejerjŠ~

Sh
YeslmÙeefle jecees jCes jeJeCeb efpeIeebmeÙee jCeOeerjŠ~~4~~

11
efieefjOejØeYegceg&veervõefmeæpesieerÙeceeveiegCeieeLeŠ ~
20
cegoe ieerlemeerleeefYejece GheÙeelee lJee jIegveeLeŠ~~5~~

ht
ig
Yeewceer- ns meerles! Deye jeJeCe kesâ JeOe keâe GheeÙe megevf eÙes~ efpemekeâe DeeßeÙe ueskeâj YeieJeeve ßeerjece GheeÙenerve
yr
Deheves Me$eg jeJeCe keâes Skeâ #eCe ceW ceej mekeâles nQ~ jCe ceW keâ"esj YeieJeeve ßeerjece jeJeCe kesâ meccegKe ÉvÉ-Ùegæ ceW efmLele
op
neWies Deewj keâjes[Ì eW- keâjes[Ì eW yeeCeeW keâe Øenej keâjkesâ jeJeCe keâe OÙeeve Yebie keâj oWies~ Fme Øekeâej kegâefšue je#eme kesâ keâC"-
C
Jeve keâes keâeš-keâeškeâj Deewj jeJeCe kesâ YeÙebkeâj YegpeeDeeW kesâ pebieue keâes efYeVe keâj-keâjkesâ efvevoe jefnle efve<heehe ßeerjece
©
Gmes JÙeekegâue keâj oWies~ Ùegæ ceW Oeerj, jIegkegâue kesâ Jeerj ßeerjece Ùegæ ceW MeŒeeW keâer Øeefleef›eâÙee keâj jns jeJeCe keâes jLe mes leerveeW
ueeskeâeW ceW oew[Ì e-oew[Ì e keâj Gmes Lekeâe-Lekeâe keâj yengle Lekeâe [eueWies~ Fve heefjßeceeW kesâ keâejCe jeJeCe keâes Deehekesâ OÙeeve
mes MetvÙe ceve Jeeuee osKekeâj ßece-efyevogDeeW mes megvoj Mejerj Jeeues jCeOeerj ßeerjece JeOe keâjves keâer FÛÚe mes jeJeCe keâes
ÙegækeâeC[ 771
ùoÙe ceW yeeCe mes yesOe oWies~ efieefjOej keâefJe kesâ mJeeceer cegveervõeW Deewj efmeæeW Éeje yeejcyeej efpevekeâer iegCeieeLee ieeÙeer pee jner
nw, Ssmes jIegkegâue kesâ veeLe ieerlemeerleeefYejece ßeerjece ØemeVelee mes Deehekeâes Øeehle keâj ueWies~
ieerle mebKÙee-22
efJeefÛe$eesÓÙeb ÉwjLeme*d«eeceŠ~~
d .
ve
efveÉ&voesÓefhe nefjÉ&vÉÙeles jCes jeJeCeb jeceŠ~
er
efve<he#eesÓefhe YeJeved Øeeflehe#eer heef#eheùoÙeueueeceŠ~~1~~
es
ueeskeâßecenejer ßeecÙeefle efJeßeecÙeefle peveefJeßeeceŠ~
R
s
YeòeâmeejLeer jLeer jepeles YeJeYeJeefJeYeJeefJejeceŠ~~2~~
ht
peieõ#ekeâes efvepej#eeLeË JÙeeueer{ JÙeeÙeeceŠ~
ig
R
meiegCeesÓhÙenes Oevegieg&CekeâleË keâefuheleyeeCeejeceŠ~~3~~
ll
.A
DeÛÚsÅeefMÚveefòe oMecegKeKejefMejesÓšJeeR ßeerjeceŠ~
s
YeJeVeYesÅeesÓefhe KeuekeâvOeje efYeveòÙesMeIeveMÙeeceŠ~~4~~
ya
N
DeJeOeheleer jeJeCeJeOeefceÛÚefle peÙeer efJepeÙeheefjCeeceŠ~
va
ceeÙeemeerleeb mcejved ve ceeÙees efieefjOejceveesÓefYejeceŠ~~5~~
Se
Yeewceer- Deye cenekeâefJe mJeÙeb iee jns nQ~ Denes! Ùen oes cenejefLeÙeeW kesâ yeerÛe mecheVe nes jne meb«eece yengle
th
efJeefÛe$e nw~ mJeÙeb efveÉ&vÉ DeLee&led ÉvÉeW mes jefnle neskeâj Yeer ßeernefj YeieJeeve jece jeJeCe mes ÉvÉ-Ùegæ keâj jns nQ~
ee
heef#ejepe ie®[ kesâ ùoÙe kesâ jlve mJe™he ØeYeg efve<he#e neskeâj Yeer Deepe jeJeCe kesâ Øeeflehe#eer yeve jns nQ~ ueeskeâ keâe
P
ßece njves Jeeues Yeer Deepe ßeefcele nes jns nQ~ YeòeâeW keâes efJeßeece osves Jeeues ßeerjece yeerÛe-yeerÛe ceW jeJeCe kesâ cetefÛÚ&le
si
nesves hej efJeßeece Yeer keâj jns nQ Deewj mebmeej keâer efJeheefòeÙeeW kesâ efJejecemLeeve YeòeâeW keâe peerJeve jLe Ûeueeves Jeeues
T ul
ßeerjeIeJe Deepe jLeer yeve jns nQ~ mebmeej kesâ j#ekeâ neskeâj Yeer Deheveer megj#ee megefveef§ele keâjles ngÙes ØeYeg Deveskeâ Øekeâej
ri
kesâ heQlejs yeoue jns nQ~ mJeÙeb meiegCeyeÇÿe nesves hej Yeer Deheves yeeCeeW kesâ GÅeeve cesW jeJeCe kesâ Deveskeâ Oeveg<eeW kesâ iegCeeW keâes
Sh
keâeš jns nQ~ mJeÙeb DeÛÚsÅe DeLee&led ve keâešves ÙeesiÙe neskeâj Yeer jeJeCe kesâ efmejeW kesâ Jeve keâes keâeš jns nQ Deewj DeYesÅe
11
nesles ngÙes Yeer cesIeJeCeea ßeerjece jeJeCe keâer keâvOejeSB leesÌ[ jns nQ~ Denes! ceeÙeejefnle neskeâj Yeer ceeÙee keâer meerleepeer keâe
20
mcejCe keâjles ngÙes efieefjOej keâefJe kesâ ceve keâes Deevevo osves Jeeues efJepeÙeMeerue heefjCeece keâer Dehes#ee keâjles ngÙes
ht
DeÙeesOÙeeheefle ßeerjece jeJeCeJeOe keâer FÛÚe keâj jns nQ~

ig
efJeMes<e- hetJe& kesâ oesveeW ieerleeW ceW heefjkeâjeuebkeâej Â°JÙe nw~

yr
op
ieerle mebKÙee-23
C
jeJeCeŠ ßeerjeceb Øeefle-

©
efkebâ iegCesve ceeceefleMes<es melÙeb yeÇet nf jece ns leLÙeb yeÇet nf jece ns~
efkebâ yeuesve ceeceefleMes<es melÙeb yeÇtefn jece ns~~
lJeb oC[keâJeveJeemeer ceeveJeefveJee&efmeleŠ heâueeMeer~

Denb keâvekeâhegjJeemeer oeveJej#eŠheefleŠ heueeMeer~~
efkebâ Oevesve ceeceefleMes<es melÙeb yeÇtefn jece ns~~1~~
lJeceefme Ûelegn&mlees ce=ognmlees iegneveve«enkeâeÙeŠ~
ue¿eÙeeb ueIegjefhe «enßegeflekeâes ceneØenjCeesheeÙeŠ~~
d .
ve
efkebâ pevesve ceeceefleMes<es melÙeb yeÇtefn jece ns~~2~~
er
leJe meerlewkeâe helveer Deyeuee meeefhe ceÙee hegefj veerlee~
es
cece heeÕex ue#eeefOekeâueuevee jcYeemeceeefJeveerlee~~
R
s
efkebâ ie=nsCe ceeceefleMes<es melÙeb yeÇtefn jece ns~~3~~
ht
ig
lJeb cevegpeŠ efhe$ee efJeJeeefmelees efJejner keâeveveÛeejer~
R
efMeJeefJeefOeueyOeJejesÓnb ovegpees ue¿ehegjer efJenejer~~
ll
.A
efkebâ JejsCe ceeceefleMes<es melÙeb yeÇtefn jece ns~~4~~
s
ya
Skebâ meÛÛeefj$eefcen jepeefle efvelÙeb lJeefÙe ns jeIeJe~
N
Ùesve ef$eYegJeveb meoeÓefleMes<es efieefjOejsMe Oe=leueeIeJe~~
va
Ûeeefj$ÙesCe efn ceeceefleMes<es melÙeb JeefÛce jece ns~~5~~
Se
Yeewceer- Deye jeJeCe YeieJeeve ßeerjece kesâ Øeefle keânlee nw- ns ßeerjece! melÙe yeesueW, Deehe efkeâme iegCe mes cesjer
th
ee
Dehes#ee ßes‰ nQ? Deehe efkeâme yeue mes cegPes oyeeles pee jns nQ? ns jeIeJesvõ! Deehe oC[keâJeveJeemeer efhelee kesâ Éeje
P
efvekeâeues ngÙes heâueenejer nQ Deewj ceQ meesves kesâ veiej ceW jnves Jeeuee oeveJe Deewj je#emeeW keâe mJeeceer leLee ceebmeenejer ntB~
si
Deehe cegPes efkeâme Oeve mes oyeeles pee jns nQ? Deehe DelÙeble keâesceue nmleeW Jeeues Deheves neLe kesâ veehe mes Ûeej neLe kesâ
ul
Deewj Úeveyes Debiegue kesâ nQ Deewj uebkeâe ceW lees pees meyemes, Úesše je#eme nw Jen Yeer GvÛeeme neLe keâe nw Deewj Deveskeâ
T
ri
MeŒeeW keâes Ûeueeves ceW efvehegCe nw~ ns jIegvevove jece! Deehe melÙe yeleeÙeW efkeâ Deehe efkeâme peveyeue kesâ DeeOeej hej cegPes
Sh
oyee jns nQ? Deehekesâ heeme meerleepeer Skeâcee$e helveer nQ, Jes Yeer cesjs Éeje Ûegjekeâj uebkeâe ceW ues DeeÙeer ieÙeeR Deewj cesjs
11
heeme lees jcYee kesâ meceeve efJeveceü ueeKeeW mes Yeer DeefOekeâ heeflveÙeeB nQ lees Deehe efkeâme DevleŠhegj kesâ DeeOeej hej cegPes
20
oyeeles pee jns nQ? Dejs! Deehe ceveg<Ùe nQ Gme hej Yeer Deehekesâ efhelee ves Deehekeâes efvekeâeue efoÙee nw~ Deehe veejer efJejner
ht
Jeve ceW Yeškeâves Jeeues nQ Deewj ceQ jeJeCe efMeJe Deewj yeÇÿeepeer mes Deveskeâ Jejoeve heeves Jeeuee uebkeâehegjer keâe efJenejer
ig
oMeeveve ntB~ jeIeJe Deehekesâ heeme keâewve-mee Flevee yeÌ[e Jejoeve nw, efpememes Deehe cegPes oyee jns nQ? ns jeIeJe!
yr
Deehekesâ heeme Skeâ ner JewefMe°dÙe nw pees efkeâmeer kesâ heeme veneR nw~ DeeheceW Skeâ cee$e megvoj Ûeefj$e efJejepe jne nw efpememes
op
Deehe leerveeW ueeskeâeW keâes peerle jns nQ~ DeleŠ ns nmleueeIeJe mecheVe ßeerjece! ceQ melÙe keân jne ntB, ÙeLeeLe& keân jne ntB
C
©
efkeâ Deehe Deheves Ûeefj$e mes cegPes oyee jns nQ, oyeeles pee jns nQ Deewj meowJe oyeeles jnWies~ cegPeceW meye kegâÚ nw Ûeefj$e veneR
nw Deewj DeeheceW Ûeefj$e nw~ Jen meYeer DeYeeJeeW keâer hetefle& keâjlee jnsiee~ ns efieefjOej keâefJe kesâ mJeeceer! ns Ûeefj$e cetlex!
Deehe efJepeÙeer neW~
ÙegækeâeC[ 773
ieerle mebKÙee-24
osJee ieeÙeefvle-
Devegheceb jeIeJejeJeCeÙegæced~
vees Yetleb ve YeefJe<Ùeefle YeeJÙeb efJe®æcehÙeefJe®æced~~
.
ieievecesJe ieieveekeâejb efmevOegŠ efmevOethece SJe~
d
ve
jeIeJejeJeCeÙeesÙe&æ
g b efve®heceb mJeÙeb mJeÙecesJe~~1~~
er
ÉeJeefhe ueeskesâ hejb JewefjCeew DevÙeesvÙeeefo&lemJee”ew~
es
R
DevÙeesvÙeb nvlegb ke=âleesÅeceew Jemleglees ve yeefnj”ew~~2~~
s
heeleeues YegefJe veYeMÛejvleew jCekegâMeueew Éew Jeerjew~
ht
ig
ØeoMe&Ùevleew heg®<eeLeË me*d«eeceheefC[leew Oeerjew~~3~~
R
pesleJÙeb jeIeJeŠ Øeen cele&JÙeb jeJeCe TÛes~
ll
.A
efoJÙeeŒeeefCe meceb Øenjvleew ÙegÙegOeeles veerÛeesÛÛes~~4~~
s
ya
keâesefškeâuhekeâeueb ÙeeJeled jeIeJejeJeCeme*d«eececed~
N
ieelegb vewJe #ecee Meejoe keâefJeefieefjOejeefYejececed~~5~~
va
Yeewceer- Deye osJelee iee jns nQ-Ùen ßeerjeIeJe Deewj jeJeCe keâe Ùegæ yeÌ[e ner Deveghece nw~ Ssmee Ùegæ Fmekesâ henues
Se
ve keâYeer ngDee Deewj ve keâYeer YeefJe<Ùe ceW nesiee~ Ùen efJe®æ neskeâj Yeer DeefJe®æ nw~ DeLee&led osKeves ceW oesveeW ner
th
ØeefleÉvoer efJe®æ ueie jns nQ hejvleg Devlejbie mes Skeâ mesJÙe nw otmeje mesJekeâ~ pewmes DeekeâeMe DeekeâeMe kesâ ner meceeve nw
ee
leLee meeiej-meeiej pewmee ner nw Gmeer Øekeâej ßeerjece jeJeCe-Ùegæ ßeerjece jeJeCe Ùegæ pewmee ner nw~ ueeskeâ ceW ßeerjece SJeb
P
jeJeCe oesveeW ner Skeâ otmejs kesâ hejce Me$eg nQ, Skeâ-otmejs kesâ DebieeW keâes heerÌ[e hengBÛee jns nQ, Skeâ-otmejs keâes ceejves keâes
si
ul
GÅele nQ, Jemleglemleg oesveeW ner Devlejbie nQ~ oesveeW Jeerj meb«eece ceW kegâMeue Deewj jCeOeerj nQ~ oesveeW heeleeue, he=LJeer Deewj
T
DeekeâeMe ceW YeüceCe keâjles ngÙes Ùegæ keâewMeue efoKee jns nQ~ ßeerjece keân jns nQ cegPes peerlevee nw, jeJeCe keân jne nw cegPes
ri
Sh
cejvee nw Fme Øekeâej peerleves cejves keâe efve§eÙe keâjkesâ Ùes oesveeW Skeâ otmejs hej efoJÙeeŒeeW keâe Øenej keâj jns nQ Deewj keâYeer
veerÛes, keâYeer TBÛes DeLee&led keâYeer Lekeâkeâj keâYeer Úkeâkeâj Ùegæ keâj jns nQ~ Fme Øekeâej efieefjOej keâefJe keâes Deevevo osves
11
Jeeues ßeerjece jeJeCe-meb«eece keâes mejmJeleer peer Yeer keâjesÌ[eW-keâjesÌ[eWs keâuheeW heÙe&vle ieeves ceW meceLe& veneR nQ~
20
ieerle mebKÙee-25
ht
ig
efJeYeer<eCeŠ ßeerjeceb Øeefle-

yr
ëe==Ceg meJe&%eÛejeÛejveeÙekeâ ØeCeleheeue megjcegefvemegKeoeÙekeâ~

op
C
keâjleuekeâefuhelekeâecegk& eâmeeÙekeâ YeejleYeejleYeeiÙeefJeOeeÙekeâ~~1~~

©
veeYeeJemÙe megOeejmekegâC[b peerJeefle lelees oOeled heeKeC[ced ~~2~~

heeJekeâMejsCewJe leb Mees<eÙe efvenlejeJeCeefŒepeielhees<eÙe~~3~~
ÙeeJeÆeefle ßeJeCeve#e$eb leeJeled #eheÙe efveefMeÛejÛÚ$eced ~~4~~

ÙeeJeled keâeuees vewefle Øeoes<eŠ leeJeod yeOÙees efjhegŠ meoes<eŠ~~5~~
meoe efJepeÙeleeb ùleYeJeYeejŠ peÙeleeod efieefjOejpeerJeeOeejŠ~~6~~
Yeewceer- Deye efJeYeer<eCe ßeerjece kesâ Øeefle keânles nQ-ns meJe&%e! ns peÌ[Ûesleve kesâ veeÙekeâ! ns ØeCeleesW kesâ heeuekeâ!
ns osJeleeDeeW Deewj cegefveÙeeW keâes megKe ossves Jeeues! ns neLe ceW Oeveg<e-yeeCe OeejCe efkeâÙes ngÙes ØeYeg! ns %eeve ceW efvejle!
d .
Yeejle kesâ YeeiÙe efJeOeelee jeIeJesvõ ØeYeg! megefveÙes-Fmekesâ (jeJeCe kesâ) veeefYe ceW Dece=le jme keâe kegâC[ nw~ Fmeer keâejCe
ve
Ùen heeKeC[er peer jne nw~ DeleŠ DeeivesÙe yeeCe mes Fmes meesKe ueerefpeÙes Deewj jeJeCe keâes ceejkeâj ef$eueeskeâ keâe heeueve
er
keâerefpeÙes~ peye lekeâ ßeJeCe ve#e$e Jele&ceeve nw Fmeer yeerÛe je#emeeW kesâ Ú$e keâe efJeveeMe keâj oerefpeS~ peye lekeâ Øeoes<e
es
veneR Dee jne nw leye lekeâ oes<e Ùegòeâ Fme jeJeCe keâe JeOe keâj oerefpeS~ Yet-Yeejnejer Deehekeâer meowJe efJepeÙe nesleer jns
R
s
Deewj efieefjOej keâefJe kesâ peerJe kesâ DeeOeej Deehe ßeerjece efvejvlej efJepeÙeer jnW~
ht
ig
ieerle mebKÙee-26
R
ll
.A
efJeYeer<eCeJeÛees efveMecÙe ke=âheeuegŠ~
s
ya
mebØenmÙe pe«een keâeceg&kesâ ÛeC[b Mejb oÙeeuegŠ~~
N
ÙemÙe Ûe Jeepes<Jeefveuees efJeuemeefle heâues<eg metÙe&evf eMes<eew~
va
levegjekeâeMeceÙeer ieg®leeÙeeb cevojce_pegveiesMeew~~1~~
Se
efvelÙeb Yetleõgneb Keueeveeb ceppeeefœekeâd Ûe ÙeoMeveced~

th
j#eŒeerCeeb YeütCeßeeJeCeceeflekeâef"veb ÙeõMeveced~~2~~

P ee
meoehetefpeleb efmeæveeievejmegjcegefveievOeJee&Ceeced~
si
mecceeefveleb hetpÙeJeved efvelÙeb nefj efJeefj_ÛeMeJee&Ceeced~~3~~

T ul
cevoesojerYeeiÙeuegC"veceLe efveefKeuej#emeeb YeÙeoced~

ri
Sh
F#JeeketâCeeb n<e&JeOe&veb megjcegefvemeleeceYeÙeoced~~4~~

Mee”x leb mevoOes mebÙegies jeceŠ heeJekeâyeeCeced~
11
20
efieefjOejØeYegjefYeue#ÙejeJeCeb Oe=leJehegejf Je efveJee&Ceced~~5~~

ht
Yeewceer- keâefJe mJeÙeb iee jns nQ-efJeYeer<eCe keâer JeeCeer megvekeâj ke=âheeueg Deewj oÙeeueg ßeerjeceÛevõ peer ves nBmekeâj
ig
Oeveg<e hej YeÙebkeâj yeeCe jKe efueÙee~ efpemekesâ Jesie ceW JeeÙegosJe megMeesefYele nQ, efpemekesâ veeWkeâ ceW metÙe&, Ûevõcee, efJejepe
yr
jns nQ, efpemekeâe Mejerj DeekeâeMeceÙe nw Deewj efpemekeâer ieg®lee ceW megces® Deewj cevojeÛeue nQ, peerJeeW keâe õesn keâjves Jeeues
op
KeueeW keâer Ûeyeea Deewj jòeâ ner efpemekeâe Yeespeve nw, efpemekeâe DelÙevle keâef"ve Pebkeâej je#eme-heeflveÙeeW keâe ieYe&œeeJekeâ
C
nw, pees efmeæ veeie, ceveg<Ùe, osJelee, cegefve Deewj ievOeJeeX keâe meowJe hetpeveerÙe nw pees yeÇÿee, efJe<Ceg, efMeJe kesâ efueÙes Yeer
©
meowJe mecceeefvele Deewj hetpeveerÙe nw~ cevoesojer kesâ YeeiÙe keâes uetšves Jeeuee, meYeer je#emeeW keâes YeÙe osves Jeeuee,
F#Jeekegâ-JebefMeÙeeW kesâ n<e& keâes yeÌ{eves Jeeuee Deewj osJelee cegefve mebleeW keâes DeYeÙe osves Jeeuee nw~ efieefjOej keâefJe kesâ ØeYeg
ßeerjece ves jeJeCe keâes ue#Ùe yeveekeâj MejerjOeejer cees#e keâer ner YeeBefle Gmeer yeeCe keâe Mee”& hej mebOeeve efkeâÙee~
ÙegækeâeC[ 775
ieerle mebKÙee-27
ÙeoeveueMejb mevoOes jeceŠ~
mevle$eeme leoeefKeueueeskeâes efJemce=lemegKeheefjCeeceŠ~~
mev$esmegŠ ØeeefCeve§egÛegkeÇâg <egYeealee nenekeâejced~
ØeueÙekeâeue FJe peieodYeÙeeleË lÙekeälJee mJeenekeâejced~~1~~
d .
ve
Jesocev$ehetJe&keâceYÙeÛÙe& efJeke=â<Ùe ØeÛeC[b Ûeeheced~
er
DeekeâCeË efJememepe& Je»eefceJe efjheJes ØeyeueØeleeheced~~2~~
es
cenekeâeueefceJe megogefve&Jeejb keâesefšefnceeÛeuemeejced~
R
s
ÛeC[ermJejefceJe ØeueÙekeâeefjCeb keâesefšcenerleueYeejced~~3~~
ht
ig
mebefJeYeso ùoÙeb ogjelcevees jeJeCemÙe JejkeâeC[Š~
R
YeesieeJeefleheÙemeemveelemletCeeR ØeeefJeMeled ØeÛeC[Š~~4~~
ll
.A
Je»eenle FJe efiejer jeJeCees vÙeheleled YegefJe efve<ØeeCeŠ~
s
efieefjOejØeYegefJeefmeKeØeeefhe&lecegefvepeveogue&YeefveJee&CeŠ ~~5~~
ya
N
Yeewceer- peye ßeerjece ves DeeivesÙe-yeeCe keâe mebOeeve efkeâÙee, Gmeer meceÙe heefjCeece ceW Deeves Jeeues megKe keâes
va
Yetuekeâj meeje mebmeej $emle nes ieÙee~ ne-nekeâej keâjles ngÙes meYeer ØeeCeer YeÙeYeerle ngÙes Deewj mJeenekeâej Yetuekeâj ne-
Se
nekeâej keâjles ngÙes efÛeuueeves ueies~ mebmeej ØeueÙekeâeue keâer YeeBefle YeÙeYeerle nes ieÙee~ Jesocev$e mes DeefYeceefv$ele keâjkesâ
th
ØeÛeC[-Oeveg<e keâes keâeve lekeâ KeeRÛekeâj DelÙevle ØeleeheceÙe yeeCe keâes Me$eg jeJeCe kesâ efueÙes Je»e keâer YeeBefle ÚesÌ[
ee
efoÙee~ cenekeâeue kesâ meceeve DelÙevle ogefve&JeeÙe&, keâjesÌ[eW efnceeueÙeeW kesâ meceeve Yeejer, keâjesÌ[eW he=efLJeÙeeW keâe Yeej efueÙes
P
ngÙes efMeJepeer kesâ meceeve ØeueÙebkeâj yeeCe keâes YeieJeeve jece ves jeJeCe kesâ efueÙes ÚesÌ[e~ ßeerjece keâe Jen ØeÛeC[ yeeCe
si
ves og°elcee jeJeCe kesâ ùoÙe keâes Yeso efoÙee Deewj YeesieeJeleer iebiee kesâ peue ceW mveeve keâjkesâ efheâj ßeerjece kesâ lejkeâMe ceW
T ul
Dee ieÙee~ Gme yeeCe kesâ Øenej mes Je»eheele mes Deenle heJe&le keâer YeeBefle jeJeCe efve<ØeeCe neskeâj he=LJeer hej efiej heÌ[e
ri
Deewj efieefjOej keâefJe kesâ mJeeceer ßeerjece kesâ yeeCe ves jeJeCe keâes cegefvepeveeW kesâ efueÙes ogue&Ye cees#e os efoÙee~
Sh
ieerle mebKÙee-28
11
20
peÙe peÙe jeceYegpeyeueOeece peÙe ßeerjece ce”ueOeece~~

ht
peÙe ceefnlecevegJebMeceeceÙe efvejeceÙe megKeOeece~

ig
peÙe MejeveueoiOeoMecegKeMeueYe MeesYeeOeece~~1~~

yr
op
peÙe censÕejceveesceevemenbme meodiegCeOeece~

C
peÙe YeJeeveerYeeJeYeeefJele YeJeefJeYeJeYeJeOeece~~2~~

©
peÙe Ye=ietodJenieJe&neefjved peÙe efJehegueyeueOeece~

peÙe keâceueheoheefLelekeâeveve peÙe YejleceefleOeece~~3~~
peÙe ovegpeYeefieveerefJe¤heCe peÙe ceneÚefJeOeece~

peÙe efvenleKejef$eefMejot<eCe keâhešce=ieieefleOeece~~4~~
peÙe pešeÙegŠMeyeefjj_peve nvegceoefÛe&leOeece~
peÙe megkeâC"efJeheefòeoejCe efvenleyeeefuekegâOeece~~5~~
peÙe #eefheleue¿ekeâue¿ ce=iee¿cegKe®efÛeOeece~
d .
peÙe mecejjmejefmekeâ meerleeJejcenescenOeece~~6~~
ve
er
peÙe efveefMeleMejefvenlejeJeCe mekeâuece”ueOeece~
es
peÙe efvejvlejmegkeâefJeefieefjOejYeefCeefleceeflejefleOeece~~7~~
R
s
Yeewceer- keâefJe mJeÙeb mlegefle keâj jns nQ-ns Yegpeyeue kesâ Oeece ßeerjece! Deehekeâer peÙe nes~ ns cebieueeW kesâ DeeßeÙe
ht
ßeerjece! Deehekeâer peÙe nes~ cevegJebMe keâes megMeesefYele keâjves Jeeues, MeesYeeceÙe, mebmeej keâer DeeceÙe DeLee&led jesie mes jefnle,
ig
R
ns megKe kesâ DeeßeÙe! Deehekeâer peÙe nes~ Deheves yeeCeeefive mes jeJeCe ™he helebies keâes peueekeâj Yemce keâjves Jeeues, MeesYee
ll
kesâ YeJeve ßeerjece Deehekeâer peÙe nes~ YeieJeeve Mebkeâj kesâ ceve ceveesjLe ceeveme kesâ nbme, meûgCeeW kesâ Oeece! Deehekeâer peÙe
.A
nes~ ns heeJe&leer peer kesâ heefle ßeerMebkeâj peer Éeje hetefpele! mebmeej keâer efmLeefle Deewj keâuÙeeCe kesâ Oeece! Deehekeâer peÙe nes~
s
ya
hejMegjece keâe ieJe& otj keâjves Jeeues Deewj Deveble yeue kesâ Oeece ßeerjece! Deehekeâer peÙe nes~ keâceueÛejCeeW mes Jeve ceW peeves
N
Jeeues ØeYeg! Deehekeâer peÙe nes Deewj Yejlepeer keâer FÛÚe kesâ DeeßeÙe ØeYeg! Deehekeâer peÙe nes~ jeJeCe keâer yenve Methe&CeKee
va
keâes efJe™he keâjves Jeeues ØeYeg! Deehekeâer peÙe nes Deewj ceneÚefJe kesâ DeeßeÙe Deehekeâer peÙe nes~ Kej, ef$eefmeje, ot<eCe keâe
Se
JeOe keâjves Jeeues ØeYeg! Deehekeâer peÙe nes Deewj keâhešce=ie kesâ heerÚs-heerÚs Ûeueves Jeeues ØeYeg! Deehekeâer peÙe nes~ pešeÙeg,
Meyejer keâes ØemeVe keâjves Jeeues ØeYeg! Deehekeâer peÙe nes Deewj nvegceevepeer kesâ Éeje efpevekesâ lespe keâer hetpee keâer ieÙeer nw,
th
Ssmes ØeYeg! Deehekeâer peÙe nes~ meg«eerJe keâer efJeheefòe keâes ve° keâjves Jeeues ØeYeg! Deehekeâer peÙe nes~ yeeueer kesâ og° lespe keâes
ee
meceehle keâjves Jeeues ØeYeg! Deehekeâer peÙe nes~ uebkeâe kesâ keâuebkeâ keâes ve° keâjves Jeeues, ÛebõcegKe, MeesYee kesâ DeeßeÙe
P
ØeYeg! Deehekeâer peÙe nes Deewj mecejjme DeLee&led Jeerjjme kesâ jefmekeâ, meerleepeer kesâ heefle, lespe Deewj GlmeJe kesâ DeeßeÙe
si
ul
ØeYeg! Deehekeâer peÙe nes~ vegkeâerues yeeCeeW mes jeJeCe keâe JeOe keâjves Jeeues, mebhetCe& cebieueeW kesâ Oeece ßeerjece! Deehekeâer
T
peÙe nes Deewj keâefJeßes‰ efieefjOej keâer keâefJelee, yegefæ Deewj Yeefòeâ kesâ efvejblej DeeßeÙe ßeerjece Deehekeâer peÙe nes~
ri
Sh
ieerle mebKÙee-29
11
jecees efJeYeer<eCeb Øeefle-

20
efJeYeer<eCe meheefo peevekeâerceeveÙe~~

ht
efÛejesheJeemeke=âMeeb megmveeleeb ceefÉÙeesieYeJeJee<hemveeleeced~

ig
yr
efve<Ceeleeb Yeejleerheæleew memvesnb efmveiOeeb mecceeveÙe~~1~~

op
efJeefheveeMeeskesâ efmLeleeb meMeeskeâeb keâeskeâerecf eJe mecØeese<f elekeâeskeâeced~

C
efJejnefJeoiOemekeâuemegKeueeskeâeb veefn cevemeeefhe meleeR Ûe efJeceeveÙe~~2~~

©
MeerIeÇb Ùeeefn heJevemeglemeefnleŠ JevoercegvceesÛeÙe YeÙejefnleŠ~

DeeveÙe celmeefJeOes ceefleceefnleŠ ßeermeerleen<eË mevleeveÙe~~3~~
ÙegækeâeC[ 777
cee kegâ® efkeâef_Ûeled keâeueefJeuecyeb oMe&Ùe meerleekeâÛeefvekegâjcyeced~

YeeJeÙe YeeefceveerYeeJekeâocyeb keâefJeJejefieefjOejieerleeceeveÙe~~4~~
Yeewceer- Deye ßeerjece efJeYeer<eCe kesâ Øeefle keânles nQ-ns efJeYeer<eCe! meerleepeer keâes DeMeeskeâ Jeeefškeâe mes MeerIeÇ
ues DeeDees~ efÛejkeâeueerve GheJeeme mes ogyeueer, mveeve keâer ngF&, cesjs efJeÙeesie mes GlheVe DeeBmegDeeW mes veneÙeer ngÙeer,
YeejleerÙe heæefle ceW efve<Ceele mvesnJeleer meerleepeer keâe mecceeve keâjes~ DeMeeskeâ Jeve ceW Yeer Meeskeâ mes Ùegòeâ, Deheves
d .
heefle ÛekeâJes mes efyeÚgÌ[s ngÙes ÛekeâJeer keâer YeeBefle Deewj efJejn keâer Deefive ceW meYeer megKeeW keâes Yemcemeele keâer ngÙeer,
ve
Ssmeer meleer keâes ceve mes Yeer Deheceeefvele cele keâjvee~ ns efJeYeer<eCe! nvegceevepeer kesâ meeLe MeerIeÇ peeDees Deewj
er
YeÙejefnle neskeâj meerleepeer keâer yeboer ÚesÌ[es Deewj ØemeVe neskeâj yegefæ mes mecceeefvele neskeâj cesjs efvekeâš ues DeeDees
es
Deewj ßeermeerleepeer kesâ n<e& keâes Yeer efJemle=le keâj oes~ ns efJeYeer<eCe! efkeâmeer Øekeâej keâe efJeuebye cele keâjes~ meerleepeer
R
kesâ IegBIejeues kesâMeeW kesâ oMe&ve keâjeDees Deewj megue#eCee meerleepeer kesâ YeeJeeW keâer hetpee keâjes Deewj keâefJeßes‰ efieefjOej
s
ht
Éeje ieeÙeer ieÙeer meerleepeer keâe mecceeve keâjes~
ig
R
ieerle mebKÙee-30
ll
.A
efJeYeer<eCeŠ meerleeb ØeCeceved-
s
peveefve efo°dÙee YegefJe efJepeÙemes~~
ya
DeeflemegjemegjmecejÛelJejkegâoMekeâvOejkeâoveKejMej- N
va
ceefnleJeveÛejefJeuemeovegÛejke=âheeÂ°dÙee YegefJe efJepeÙemes~~1~~
Se
De_peveevevovele®CelejYegpeyeueecyegefOeceiveefveefMeÛej-
th
megYešJeevejYeeuegmegKekeâjmeewKÙeme=°Ÿee YegefJe efJepeÙemes~~2~~

ee
hetCe&mebßegelf eØeefle%eeßegelf eceefC[leßegelf emegjieCemlegelf e-

P
si
efJeÕeefJeßegleefJeMeoefJeßegefleMecØeJe=°Ÿee YegefJe efJepeÙemes~~3~~

ul
jeceÛevõÛekeâesefj meerles pevekeâve=heefleefkeâMeesefj meerles~

T
ri
›epe ØeYegb Øeefle megeK f eleefieefjOejYeeJeJe=°Ÿee YegeJf e efJepeÙemes~~4~~

Sh
Yeewceer- ßeerjece keâer Dee%ee mes DeMeeskeâ Jeeefškeâe ceW peekeâj meerleepeer keâes ØeCeece keâjles ngÙes efJeYeer<eCe peer ieeles
11
nQ-efJeYeer<eCepeer meerleepeer keâes Øeeslmeeefnle keâjles ngÙes keânles nQ- ns ceeB! meewYeeiÙe mes Deehe efJepeefÙeveer nes jner nQ~
20
osJeleeDeeW Deewj DemegjeW keâer Yeer keâuhevee mes hejs, mecejebieCe ceW jeJeCe kesâ YeÙebkeâj keâvOeeW keâes keâešves kesâ efueÙes
ht
keâef"velece yeeCe Jeeues, JeevejeW keâes mecceeve osves Jeeues, mesJekeâeW keâes megMeesefYele keâjves Jeeues hejceelcee ßeerjece keâer
ig
ke=âheeÂef° mes Deehe efJepeefÙeveer nes jner nQ~ Debpeveeheg$e nvegceevepeer kesâ GÛÚefuele Yegpeyeue™he cenemeeiej ceW je#emeeW keâes
yr
op
[gyees osves Jeeues, Ssmes Jeerj Jeevej YeeuegDeeW keâes megKe osves Jeeues ßeerjece keâer megKe mepe&vee mes Deehe efJepeefÙeveer nes jner nQ~
C
hetCe& heefjÛeÙe Jeeueer Øeefle%ee keâer Iees<eCee Deewj ßegefleÙeeW keâe ceC[ve keâjves Jeeues, osJeleeDeeW keâer mlegefle kesâ efJe<eÙe Deewj
©
efJeÕe ceW Øeefmeæ ÙeMe Jeeues YeieJeeve jece keâer YeeJeveelcekeâ ØeefJeef° mes ner Deehekeâer efJepeÙe nes jner nw~ ns ßeerjeceÛevõ
keâer Ûekeâesjer peevekeâerpeer! ns pevekeâjepe keâer efkeâMeesjer! nuee«e mes Øekeâšer ngÙeer peevekeâerpeer! Deye Deehe ØeYeg jece kesâ
meceerhe heOeejW, keäÙeeWefkeâ efieefjOej keâefJe keâes megKeer keâjves Jeeues ØeYeg keâer YeeJeJe=ef° mes ner Deehe efJepeefÙeveer nes jner nw~
ieerle mebKÙee-31
ßeerjeceeveg®æe JeefÖb ØeJes#evleer meerlee ue#ceCeheeJekeâew Øeefle-
ueeue ue#ceCe kegâpevehe¿Me¿eMecevehetlehetlee efÛelee ces meceeÛeerÙeleeced~
efceLÙee peuhevedkegâefšueoe®keâòe=CeonvoeJeveerlee efÛelee ces cegoe ÛeerÙeleeced~~1~~
jeIeJee%eeb mJecetOvee&Jenvleer meleer heeueÙevleer efveosMeb Ûe JewÕeevejced~
d .
ve
ÙeecÙenb melJejb heMÙeleeb ØeeefCeveeb mecØeCeerlee efÛelee ces meceeÛeerÙeleeced~~2~~
er
cee efJeuecyeb ke=âLee ceevegMeesÛeerJe=&Lee jeleg efJeÕeeÙe melØesjCeeb melkeâLee~
es
cee JÙeefLe‰e YeJeod Oece&evf e‰eÓMueLee YeiveefÛellee efÛelee ces meceeÛeerÙeleeced~~3~~
R
s
legYÙecegòebâ ceÙeeÓJeeÛÙece%eevelees Oece&ceelevJelesÓke=âlÙe efJe%eevelees~
ht
ig
IeesjheehemÙe ÛewlemÙe mecceepe&veer JeerleYeerlee efÛelee ces meceeÛeerÙeleeced~~4~~
R
jesÛeles ÙeodJehegvezJecelmJeeefceves efieefjOejsMeeÙe ceòeefÉjodieeefceves~
ll
.A
levcenŠ me©eYetlee ØeYetlesOemeeb veeLeØeerlee efÛelee ces meceeÛeerÙeleeced~~5~~
s
ya
Yeewceer- ßeerjece kesâ DevegjesOe hej Deefive ceW ØeJesMe keâjleer ngÙeer meerleepeer ue#ceCe Deewj Deefive kesâ Øeefle keân jner
N
nQ-ns ueeue ue#ceCe! ogpe&veeW kesâ Mebkeâe keâuebkeâ keâes ve° keâjves Jeeueer hejce heefJe$e efÛelee yevee oes~ ue#ceCe! efceLÙee
va
DeheJeeo™he keâe‰e Deewj kegâeflmele IeemeeW keâes peueeves Jeeues Deefive mes JÙeehle efÛelee cesjs efueÙes ØemeVeleehetJe&keâ ueiee oes~
Se
ue#ceCe! jeIeJe mejkeâej keâer Dee%ee keâes efmej hej OeejCe keâjleer ngÙeer Deewj ØeYeg kesâ DeeosMe keâe heeueve keâjleer ngÙeer ceQ
meeOJeer meleer meerlee meYeer ØeeefCeÙeeW kesâ osKeles-osKeles MeerIeÇ ner Deefive ceW ØeJesMe keâj jner ntB~ cesjs efueÙes JÙeJeefmLele
th
ee
efÛelee ueiee oes~ ue#ceCe! efJeuecye cele keâjes, JÙeLe& keâe Meeskeâ cele keâjes~ legcnejer Oece&-efve‰e efMeefLeue ve nes~ meYeer
P
efÛevleeDeeW keâes ve° keâjves Jeeueer efÛelee cesjs efueÙes ueiee oes~ ceQves De%eeve mes legcnejs efueÙes keâ"esj JeekeäÙe keâne Deewj
si
ke=âlÙe kesâ peeveves mes ØeeÙeef§eòe keâjkesâ megOeerpeve Oece& keâe efJemleej keâj uesles nQ~ Fme ceneve heehe keâe ceepe&ve keâjves
ul
Jeeueer YeÙejefnle efÛelee cesjs efueÙes ueiee oes~ pees Mejerj efieefjOej keâefJe kesâ F&Õej celeJeeues neLeer kesâ meceeve Ûeueves Jeeues
T
cesjs ØeYeg keâes veneR Yee jne nw Gme Mejerj kesâ lespemJeer efveJeeme ™he FËOeve mes peepJeuÙeceeve cesjs ØeYeg ßeerjece keâes ØemeVe
ri
Sh
keâjves Jeeueer efÛelee cesjs efueÙes ueiee oes leelheÙe& Ùen efkeâ pees Mejerj cesjs ØeYeg keâes veneR Yeelee, Gmes ceQ Fmeer Deefive kesâ Iej
ceW heOeje otBieer~
11
20
ieerle mebKÙee-32
ht
ns ceneveue efJeceue efJeÕemeeef#eved meJe&leŠ heeefn ceeb meJe&jef#eved~~

ig
yr
MegYeüpJeeueeØeyeuemeJe&meeef#eved meJe&leŠ heeefn ceeb meJe&jef#eved~~

op
ÙeÅenb veeefleJelex KejeeEj efvelÙeb OÙeeÙevleer JelexÓmegjeefjced~

C
keâce&Cee cevemee JeeÛee Yetlemeeef#eved ceweLf eueeR heeefn ceeb meJe&jef#eved~~1~~

©
ÙeÅenb peeiejs mJehveYeeJes melmegmeghleew leLee meJe&YeeJes~

jeceÛevõsÓefhe&lee meJe&meeef#eved heeefLe&JeeR heeefn ceeb meJe&jef#eved~~2~~
ÙegækeâeC[ 779
ÙevceoerÙesÓceues keâevles mJeevles jeIeJeeovÙees vee vees ØeMeevles~

YetÙee: ßeerKeefC[lees ueeskeâmeeef#eved YeeefceveeR heeefn ceeb meJe&jef#eved~~3~~
meJe&oe YeeJeÙes ÙeÅeveeiee efieefjOejsMeb YeJeb otefjleeiee~
levces YeJe Ûevovees osJemeeef#eved peevekeâeR heeefn ceeb heeheYeef#eved~~4~~
Yeewceer- ns efvece&ue ceneve Deefive! ns efJeÕe kesâ mee#eer! meyekeâer j#ee keâjves Jeeues Deefive osJe! cesjer meye Deesj mes
d .
ve
j#ee keâerefpeÙes~ ns MegYeü pJeeueeDeeW mes Øeyeue, meYeer kesâ mee#eer Deewj meyekesâ j#ekeâ DeefiveosJe! cesjer meye Øekeâej mes j#ee
er
keâerefpeÙes~ Ùeefo ceQ Kej kesâ Me$eg ßeerjece keâe DeefleJele&ve veneR keâjleer, Ùeefo ceQ keâce& mes, ceve mes Deewj JeeCeer mes DemegjeW kesâ
es
Me$eg ßeerjece kesâ Deefleefjòeâ efkeâmeer keâe efÛebleve veneR keâjleer ntB, lees ns YetleeW kesâ mee#eer DeefiveosJe! cegPe cewefLeueer keâer j#ee
R
keâerefpeÙes~ Ùeefo ceQ peeiejCe ceW, mJehve ceW, meg<egefhle ceW, meJe&YeeJe mes ßeerjecepeer kesâ ner efueÙes Deefhe&le nttB lees ns meJe&mee#eer
s
Deefive! cegPe he=LJeervebefoveer keâer j#ee keâjes~ Ùeefo cesjs efvece&ue, megboj, Meeble ceve ceW ßeerjeIeJe kesâ Deefleefjòeâ keâesF& heg®<e
ht
veneR nw lees ns ueeskeâmee#eer Deefive! lees cesjs efueÙes Ûevove yeve peeDees~ Ùeefo ceQ efveoex<e YeeJe mes, meYeer heeheeW mes jefnle
ig
R
neskeâj efieefjOej keâefJe kesâ F&Õej YeieJeeve jeIeJe keâer meJe&oe YeeJevee keâjleer ntB lees ns osJemee#eer DeefiveosJe! cesjs efueÙes
ll
Ûevove nes peeDees Deewj cegPe peevekeâer keâer meye Deesj mes j#ee keâj uees~
s .A
ieerle mebKÙee-33
ya
N
va
efJepeÙeles efkeâue peieefle meerlee~
Se
JeefÖhetlee YegJees Yetlee jeceÛevõjefleØeleerlee~~

th
FæJeefÖcegKeb ØeefJe°e efJeÕeefJeÕemlÙew efveefo°e~

ee
De#eleengleYegepf e efveefJe°e meleer ÛeefÛe&leÛeefjleveerlee~~1~~

P
si
heeJekebâ ßeerKeC[efcelJee Õemegjceefiveb efvepeb veerlJee~

ul
Deeueefueleueerueecegef<elJee heeflehejeÙeCeØesceØeerlee~~2~~
T
ri
JeefÖceÁwŠ efMeefMejÙevleer ceveesceeÅevedceefojÙevleer~

Sh
peievcenmeeefceefnjÙevleer megkeâefJeefieefjOejieerleieerlee~~3~~
11
jeIeJesvõb vevoÙevleer keâesmeuesvõb JevoÙevleer~

20
ogpe&veeefven efvevoÙevleer jeefle Ûeeefj$eb Øeleerlee~~4~~

ht
ig
Yeewceer- Deye keâefJe mJeÙeb iee jns nQ-peiele ceW meerleepeer keâer peÙe nes jner nw~ Deefive mes heefJe$e, he=LJeer mes Øekeâš,
yr
ßeerjeceÛevõ keâer Yeefòeâ ceW efJeÕeeme keâjves Jeeueer meerleepeer keâer peÙe nes jner nw~ peueles ngÙes Deefive kesâ cegKe ceW ØeefJe°
op
Deewj efJeÕe kesâ efJeÕeeme kesâ efueÙes ßeerjece kesâ efveoxMe hej nJÙeYeespeer Deefive ceW ØeJesMe keâjkesâ Yeer keâneR mes ve peueer ngÙeer,
C
meefleÙeeW Éeje ÛeefÛe&le Ûeefj$e ceW meceeefnle meerleepeer keâer efJepeÙe nes jner nw~ ueefuele vej ueerueeheÙe&vle Deefive keâes Ûevove
©
kesâ meceeve keâjkesâ Deewj Deefive keâes Dehevee Õemegj ceevekeâj, GvneR Deefive ceW efveJeeme keâjkesâ Yeer hetCe& De#ele jner ngÙeer,
heeflehejeÙeCe Øesce mes mebleg° meerleepeer keâer efJepeÙe nes jner nw~ Deheves ßeerDebieeW mes Deefive keâes Meerleue yeveeleer ngÙeer Deewj
ØeYeg kesâ Øescejme ceòe ceve keâes celeJeeuee keâjleer ngÙeer Deewj meejs mebmeej keâes Deheves lespe mes metÙe& kesâ meceeve ØekeâeefMele
keâjleer ngÙeer, keâefJeßes‰ efieefjOej kesâ ieerleeW keâe efJe<eÙe yeveer ngÙeer meerleepeer keâer efJepeÙe nes jner nw~ jeIeJesvõ peer keâes
ØemeVe keâjleer ngÙeer keâesmeuesvõ YeieJeeve keâes ØeCeece keâjleer ngÙeer, ogpe&veeW keâer efvevoe keâjleer ngÙeer, efJemJemle neskeâj
Ûeefjle ¤he Oeve keâe meerleepeer oeve keâj jner nQ Deewj peiele ceW Gvekeâer peÙe peÙekeâej nes jner nw~
ieerle mebKÙee-34
efJejepeles meerleecegheslees ns jeIeJees jepee jeceŠ~
d .
efJejepeles Deevevokesâlees ns ceeveJees jepee jeceŠ~~
ve
er
JeÖew efJeMegæeb meowJeeefJe®æeb meerleeb meceeueYÙe YeeJeeveg®æeced~
es
efJejepeles keâ®Ceeefvekesâlees ns heeheceesÛeveØeCeeceŠ~~1~~
R
nvegcelØeOeevew: meoe mesJÙeceevees osJeweŒ f eosJeweof J& eb osJÙeceevees~
s
ht
ueeskeâeheJeeoeoheslees ns veerueveerjOejMÙeeceŠ~~2~~
ig
R
mewjOJepeerves$emeej”keâvoŠ heewuemlÙeJebMeeveueŠ ßeercegkg egâvoŠ~
ll
.A
jIegJebMekesâleesÓhÙekesâlees ns efJeefpelemegjheefleueueeceŠ~~3~~
s
ßeerOeejCesÙeercegKees[hg eÛekeâesjŠ keâesceuekeâ"esjes ueeskeâueesÛevewkeâÛeesjŠ~
ya
efieefjOejmegkeâefJeieJeerkesâlees ns ieerlemeerleeefYejeceŠ~~5~~
N
va
Yeewceer- Deepe meerleepeer keâes Øeehle keâjkesâ jeIeJesvõ jepee jece megvoj ueie jns nQ~ Deepe Deevevo efvekesâle
Se
cevegJebMeer ßeerjece efJejepe jns nQ~ Deefive ceW heefJe$e, meJe&Lee mJeÙeb mes DeefJe®æ Deewj YeeJe mes Deve®æ meerleepeer keâes
Øeehle keâjkesâ heehenejer ØeCeece Jeeues keâ®Cee kesâ YeJeve ßeerjece efJejepe jns nQ~ nvegceoeefo Jeerj JeevejeW mes mesefJele Deewj
th
ee
mJeie& ceW efJejepeceeve osJeeW kesâ Yeer osJelee, yeÇÿee, efJe<Ceg, efMeJe mes efvejblej ØeMebefmele nes jns, ueeskeâeheJeeo mes jefnle,
P
cesIeJeCeea ßeerjece megMeesefYele nes jns nQ~ meerleepeer kesâ ves$e Ûeelekeâ kesâ cesIe Deewj jeJeCe kegâue™he yeeBmeJeve kesâ Deefive
si
mJe¤he, Yegefòeâ-cegefòeâ kesâ Øeoelee, jIegkegâue kesâ OJepe Deewj meowJe efJeke=âle, DevegefÛele YeJeveeW keâes ve° keâjves Jeeues,
ul
cejkeâleceefCe keâes peerleves Jeeues ßeerjece efJejepe jns nQ~ he=efLeJeerveefvoveer meerleepeer kesâ cegKe Ûebõ kesâ Ûekeâesj, keâesceue Deewj
T
keâ"esj, mebmeej kesâ ves$eeW keâes Ûegjeves Jeeues, efieefjOej keâefJe keâer JeeCeer ceW efJeßeece keâjves Jeeues ieerlemeerleeefYejece ßeerjece
ri
Sh
efJejepe jns nQ~

11
ieerle mebKÙee-35
20
DeÅe meerleeefYejeceŠ ØeYet jepeles~

ht
DeÅeueeskeâeefYejecees efJeYet jepeles~~

ig
yr
JeÖew efJeMegæeb meerleeceefOeielÙe jeIeJees

op
vevoÙeved megùoes vevoved veefvoleeÙe&ceeveJees~

C
vejueeskeâeefYejecees ØeYet jepeles~~1~~

©
meerleejeceÙegieueb efvenejÙeefvle Jeeveje:

MeesYeeÙeeb mJemeJe&mJeb efveJeejÙeefvle JeevejeŠ~
ÙegækeâeC[ 781
keâesefšcevceLeeefYejecees ØeYet jepeles~~2~~

efJeYeer<eCecegKeecegKeb Â°dJee meerleejeceÙees-
mle=efhleb ve Yepevles YeJÙeb efpelejeflekeâeceÙees:~
ueeskeâueesÛeveeefYejecees ØeYet jepeles~~3~~
mleeJeb mleeJeb efveYe&Ùee ØeÙeelee meJe&efvepe&je:
d .
mJeb mJeb ueeskebâ ieleMeeskeâe efJeieleYeücepJeje~
ve
er
efieefjOejJeÛeveeefYejecees ØeYet jepeles~~4~~
es
Yeewceer- Deepe meerleeefYejece ØeYeg efJejepe jns nQ~ Deepe ueeskeâ kesâ Deevevooelee JÙeehekeâ ßeerjece efJejepe jns nQ~
R
Deefive ceW heefJe$e meerleepeer keâes Øeehle keâjkesâ, DeeÙe& ceeveJeeW keâes ØemeVe keâjkesâ, efce$eeW keâes Deevebefole keâjles ngÙes, mJeÙeb
s
ht
Deevebefole nesles ngÙes, ceveg<Ùeueeskeâ kesâ megKeo jecejeIeJe efJejepe jns nQ~ Deepe Jeevej ßeermeerleejece Ùegieue keâes efvenej jns
ig
nQ Deewj Gvekeâer MeesYee hej meye kegâÚ vÙeewÚeJej keâj jns nQ~ keâjesÌ[eW keâeceosJeeW keâes Deevebo osves Jeeues ØeYeg megMeesefYele nes
R
jns nQ~ efJeYeer<eCe Deeefo YeòeâieCe jefle-keâece keâes peerleves Jeeues meerleejecepeer keâe cegKe efvenejkeâj le=hle veneR nes jns nQ~
ll
.A
Deepe ueeskeâeW kesâ ves$eeW kesâ Deevevooelee ØeYeg jece efJejepe jns nQ~ YeieJeeve keâer mlegefle keâj keâjkesâ Meeskeâ jefnle neskeâj,
s
YeÙe Deewj efÛevlee keâes meceehle keâjkesâ meYeer osJelee efveYe&Ùe neskeâj Deheves-Deheves ueeskeâeW keâes heOeejs~ Fme Øekeâej
ya
efieefjOej keâefJe keâer JeeCeer keâes Deevebo osves Jeeues ØeYeg jece efJejepe jns nQ~
N
va
ieerle mebKÙee-36
Se
th
jecees peÙeefle heg<hekeâe™{Š~

ee
meerleemeefnleŠ meg<eceeceefnleŠ mepeuees Ieve FJe jefJecee™{Š~~

P
si
meewefceef$eCee peg°heokeâceueŠ heefjlees JeevejYešwŠ hejerleŠ~

T ul
veeruece=Ceeue FJeeefueJe™Lewe§f evceÙemejefme Je=lees iegeCf eieerleŠ~~1~~

ri
Skeâueefmebnemeves efve<eCCeew efÛejb Øeesef<eleew hegvejLe efceefueleew~

Sh
yeÇÿeocheleer keâvekeâueleeleeefheÛÚeefJeJe efvemeie&meefcceefueleew~~2~~

11
GòejefoMeb ›epevleew Åevleew keâesefškeâesefšjeflecevceLeMeesYeeced~

20
JeeleeË he=ÛÚvleew ÙeÛÚvleeJevÙeesvÙeb jeflecevegheb ueesYeeced~~3~~

ht
ig
ÛeefueleefJeceeves veYeefme meceeves peÙe ßeerjece jšefvle JeevejeŠ~

yr
Jenefle efJeYeeles ceueÙepeJeeles ieeÙevleer[Ùd eb ÙeMemmegjvejeŠ~~4~~

op
DeefYeYeleb mecØes<Ùe cee®efleb meg«eerJeeefoheefjJe=lees jeceŠ~

C
©
peÙeefle ieerlemeerleeefYejece Fn keâefJeefieefjOejke=âleefiejeØeCeeceŠ~~5~~

Yeewceer- keâefJe mJeÙeb iee jns nQ-ßeerjece heg<hekeâe™Ì{ neskeâj megMeesefYele nes jns nQ~ MeesYee mes Ùegòeâ neskeâj, meerlee
meefnle ßeerjece heg<hekeâ hej Ssmes efJejepe jns nQ ceeveeW efyepeueer kesâ meefnle cesIe metÙe&ceb[ue hej Dee™Ì{ nes ieÙee nes~
ue#ceCepeer ØeYeg kesâ ÛejCe keâceue keâer mesJee keâj jns nQ~ ÛeejeW Deesj mes Jeevej Yeš Iesj jns nQ~ ceeveeWs efÛevceÙe leeueeye
ceW iegefCeÙeeW Éeje ieeÙee ngDee veerueekeâceue Yeücej Je¤LeeW mes efIej ieÙee nw~ Skeâ efmebnemeve hej yengle efove kesâ efyeÚgÌ[s ngÙes
hegveŠ efceues ngÙes yeÇÿeobheleer ßeermeerleejecepeer Ssmes efJejepe jns nQ pewmes megJeCe&uelee Deewj leceeue DevÙeesvÙe keâe Deeefuebieve
keâj jns neW~ Gòej efoMee keâer Deesj peeles ngÙes, keâjesÌ[eW jefle-keâeceeW keâer MeesYee keâes ve° keâjles ngÙes, DevÙeesvÙe keâe kegâMeue
meceeÛeej hetÚles ngÙes Deewj Skeâ otmejs keâes Deveghece ueesYe mes Ùegòeâ Øesce Øeoeve keâjles ngÙes meerleejecepeer efJejepe jns nQ~
DeekeâeMe ceW memecceeve efJeceeve kesâ Ûeueles meceÙe Jeevej peÙe ßeerjece keâer iepe&vee keâj jns nQ Deewj megboj ceueÙemeceerj kesâ
d .
yenles ngÙes osJelee Deewj ceveg<Ùe ØeYeg keâe efoJÙe ÙeMe iee jns nQ~ nvegceevepeer keâes Yejlepeer kesâ heeme Yespekeâj keâefJe
ve
efieefjOej kesâ Éeje JeeCeer mes ØeCeece keâe efJe<eÙe yeves ngÙes, meg«eerJeeefo JeevejeW mes Ùegòeâ ieerlemeerleeefYejece ßeerjece efJepeÙeer
er
es
nes jns nQ~
R
s
ht
FlLeb IeesjjCes efvenlÙe YeieJeebMÛeC[ebMegiew jeJeCeced~
ig
R
ue¿eb ØeehÙe efJeYeer<eCeeÙe onves Megæeb efßelees peevekeâerced~~
ll
.A
meg«eerJeeefomeceeJe=leŠ megjieCeeved mebmLeehÙe ueeskesâ<Jemeew~
s
meerleeue#ceCemebÙegleesÓJeleg melees Jewceeefvekeâes jeIeJeŠ~~
ya
N
Yeewceer- Fme Øekeâej Ieesj Ùegæ ceW YeÙebkeâj yeeCeeW mes jeJeCe keâe JeOe keâjkesâ, efJeYeer<eCe keâes uebkeâe keâe meeceüepÙe
va
oskeâj, Deefive ceW Megæ meerleepeer keâes Øeehle keâjkesâ, meg«eerJeeefo JeevejeW mes Ùegòeâ neskeâj Deewj osJeleeDeeW keâes Gvekesâ Gvekesâ
Se
ueeskeâeW ceW mLeeefhele keâjkesâ meerleepeer Deewj ue#ceCepeer mes Ùegòeâ heg<hekeâefJenejer YeieJeeve ßeerjeIeJe mebleeW keâer j#ee keâjW~
th
ee
Fefle
P
si
ieerlejeceeÙeCes ieerlemeerleeefYejeces mebmke=âleieerlecenekeâeJÙes ÙegækeâeC[s

T ul
ieerlejeJeCeeefjvee&ce efÉleerÙeŠ meie&Š~

ri
Sh
~~ÙegækeâeC[b mechetCeËced~~
11

20
Éeje efJejefÛele ieerlejeceeÙeCe ‘ieerlemeerleeefYejece’ veecekeâ mebmke=âle ieerlecenekeâeJÙe kesâ ÙegækeâeC[ ceW ieerlejeJeCeeefj
veecekeâ efÉleerÙe meie& mecheVe ngDee Deewj ÙegækeâeC[ Yeer mebheVe nes ieÙee~
ht
ig
yr
op
C
©
GòejkeâeC[ 783
~~ßeer:~~
d .
ve
er
DeLe GòejkeâeC[ced
es
R
s
ht
ig
GòejkeâeC[s
R
ll
ieerlemeerleejeceheóeefYe<eskeâes veece
s .A
ØeLeceŠ meie&Š
ya
ce”ueeÛejCeced N
va
Se
meerleecegKeecyeg®nefve§eueÛe_Ûejerkeâes
th
ue¿sMeYeevegmeglepeg°heoes cevemJeer~
ee
ßeercee®lesce&Oegjceevemejepenbmees
P
nbmeevJeÙeecyegpejefJepe&Ùeleeled me jeceŠ~~1~~
si
ul
nejb eEmenemevemLees pevekeâve=hemegJes efveYe&Ùeb ueeskeâhesYÙees

T
ri
ÙeÛÚved Jeemees Jemeevees efpelekeâvekeâefJeYeb OevÙeOevJeb efJeOegvJeved~

Sh
jepeerJee#ees efJeefveIveved efvepeYeÙeefJeheob ceesoÙeved efce$eJeieË

11
jecees meerleeefYejeceefm$eYegJeveefleuekeâes Yeeefle jepeeefOejepeŠ~~2~~

20
Yeewceer-Deye ieerlejeceeÙeCe ieerlemeerleeefYejece mebmke=âle cenekeâeJÙe ceW GòejkeâeC[ keâe ieerlemeerleejeceheóeefYe<eskeâ

ht
veecekeâ ØeLece meie& ØeejcYe neslee nw~ ßeermeerleepeer kesâ cegKekeâceue kesâ DeÛeue Yeücej efJeYeer<eCe Deewj meg«eerJe Éeje mesefJele
ig
yr
ÛejCe, Megæ ceve Jeeues ßeernvegceevepeer kesâ ceOegj ceveceeveme mejesJej kesâ jepenbme metÙe&JebMe ™he, keâceue kesâ metÙe&,
op
YeieJeeve ßeerjece keâer peÙe nes~ pevekeâjepe keâvÙee meerleepeer keâes megvoj nej Deefhe&le keâjles ngÙes, ueeskeâheeueeW keâes
C
DeYeÙeoeve Øeoeve keâjles ngÙes, mJeCe& keâer keâebefle keâes peerleves Jeeuee JeŒe OeejCe efkeâÙes ngÙes Deewj DelÙevle ßes‰ Oeveg<e keâes
©
hesâjles ngÙes leLee Deheves YeòeâeW keâe YeÙe SJeb Gvekeâer efJeheefòe keâes otj keâjles ngÙes, efce$eJeie& keâes ØemeVe keâjles ngÙes efmebnemeve
hej efJejepeceeve leerveeW ueeskeâeW kesâ efleuekeâmJe¤he keâceueves$e meerleepeer keâes Deevevo osves Jeeues, jepeeefOejepe YeieJeeve
jece megMeesefYele nes jns nQ Deewj meowJe megMeesefYele nesles jnWies~
ieerle mebKÙee-1
pevevÙees vees ieole ns pevevÙees vees ieole ns~
pevevÙees ns ieole keâoeÙeemÙeefle ßeerjeceŠ~~
he=ÛÚefvle efJeivee DeÙeesOÙeehegjyeeuee: ueesÛeveveerje: keâefueleeOejueeuee:~
.
pevevÙees vees ieole keâoeÙeemÙeefle hetCe&keâeceŠ~~1~~
d
ve
Ûelego&MeJe<ee&efCe peeleeefve Decyee keâoe õ#Ùeles meerlee ceelee peieocyee~
er
pevevÙees vees ieole keâoeÙeemÙelÙeehlekeâeceŠ~~2~~
es
R
Skeâceskeâefveefce<e_ÛekeâuheeÙeles veŠ $egefšjefhe efJeheoeceveuheeÙeles veŠ~
s
ht
pevevÙees vees ieole keâoeÙeemÙeefle peveejeceŠ~~3~~
ig
jeceb efJevee MetvÙees ie=nheefjJeejes vevoveJeveb Yeeefle pJeefuelecene”ejes~
R
ll
pevevÙees vees ieole keâoe ÙeemÙeefle efpeleme*d«eÇÇeceŠ~~4~~
.A
efieefjOejsMecevleje ve jesÛelesÓhÙeÙeesOÙee vejkeâeÙeles jeceb efJevee JesoyeesOÙee~~
s
ya
pevevÙees vees ieole keâoeÙeemÙeefle IeveMÙeece:~~5~~
N
va
Yeewceer- DeJeefOe keâe Skeâ efove DeJeMes<e nw~ ves$e ceW DeeBmet Yejs ngÙes, DeOejeW mes ueej šhekeâeles ngÙes, Úesšs yeÛÛes
Se
hetÚ jns nQ- ceelee! yeleeDees ßeerjece keâye DeeÙeWies? ns ceeleeDeeW! Ûeewon Je<e& yeerle ieÙes~ peieocyee meerlee ceeleepeer kesâ
oMe&ve keâye neWies? yeleeDees ceeleeDeeW hetCe&keâece jecepeer keâye DeeÙeWies? Skeâ-Skeâ #eCe nceejs efueÙes keâuhe kesâ meceeve
th
ee
yeerle jne nw Deewj heuekeâ keâe efiejvee Yeer efJeheefòe ceW yengle Yeejer heÌ[ jne nw~ ns ceeleeDeeW! yeleeDees, ceveg<ÙeeW keâes
P
efJeßeece osves Jeeues ßeerjece keâye DeeÙeWies? ßeerjece kesâ efyevee nceeje Iej-heefjJeej meye metvee nw~ vevoveJeve Yeer peueles
si
ngÙes Debieejs pewmee ueie jne nw~ ns ceeleeDeeW! yeleeDees meb«eece efJepeslee jecepeer keâye DeeÙeWies? efieefjOej keâefJe kesâ mJeeceer
T ul
ßeerjece kesâ efyevee DeÙeesOÙee Yeer veneR DeÛÚer ueie jner nw~ Jeso Øeefmeæ nesves hej Yeer Ùen hegjer ßeerjece kesâ efyevee vejkeâ
ri
pewmeer Øeleerle nes jner nw~ yeleeDees ceeleeDeeW! cesIeJeCeea ßeerjece keâye DeeÙeWies?
Sh
efJeMes<e- Ùen ieerle Skeâ Yeespehegjer ieerle keâer {eue ceW efveyeæ nw~ Gmekeâe yeesue nw-
11
‘yeleeJee peveveer hÙeejs jece keâye DeFnQ?’ Fmes oeoje leeue ceW ieeÙee peevee ÛeeefnÙes~
20
ieerle mebKÙee-2
ht
ig
mvegmeeŠ he=ÛÚefvle-
yr
op
Dejs Dejs keâLeÙele Decyee ef$epeieoJeuecyeeŠ~~

C
keâoeÓÙeemÙeefvle ue#ceCejecemeerlee: DeJeefOejskeâefoveceemles~~1~~

©
Skeâceskebâ efoveb keâuheÂMeb pevevÙees vees JÙelÙesefle~

keâoeÓÙeemÙeefvle hejceefJeveerlee DeJeefOejskeâefoveceemles~~2~~
GòejkeâeC[ 785
lesYÙees efJevee Yeespeveb MeÙeveb ve YeesieeŠ kesâÓefhe jesÛevles~

keâoeÓÙeemÙeefvle ØeeCeØeleerlee DeJeefOejskeâefoveceemles~~3~~
lesYÙees efJevee mekeâueb efn MetvÙeb DeÙeesOÙee vejkeâeÙeles~
keâoeÓÙeemÙeefvle efØeÙeleceØeerlee DeJeefOejskeâefoveceemles~~4~~
Dejs Dejs efveieole ceelejes Jeole peeleg Ùeelejes veŠ~
d .
keâoeÓÙeemÙeefvle efieefjOejieerlee DeJeefOejskeâefoveceemles~~5~~
ve
er
Yeewceer- Deye yengSB Deheveer meemegDeeW mes hetÚ jner nQ~ ns ceeleeDeeW! yeleeDees, leerveeW ueeskeâeW keâes DeJeuecye osves
es
Jeeues ßeerjece, ue#ceCe, meerlee-ßeerDeJeOe keâye DeeÙeWies? Deye lees DeJeefOe keâe Skeâ ner efove Mes<e nw~ ceeleeDeeW! nceejs
R
efueÙes Skeâ-Skeâ efove keâuhe kesâ meceeve yeerle jne nw~ Deehe yeleeSB hejce efJeveceü Jes leerveeW cetefle& ßeerDeJeOe keâye ueewšWies?
s
ht
Deye lees DeJeefOe keâe Skeâ ner efove Mes<e yeÛee nw? Gvekesâ efyevee ncekeâes Yeespeve MeÙeve Deewj keâesF& Yeer Yeesie DeÛÚs veneR
ig
ueie jns nQ~ ceeleeDeeW! yeleeDees, nceejs ØeeCeeW kesâ efJeÕeemehee$e ßeerjeceue#ceCe meerleepeer ßeerDeJeOe keâes keâye ueewšWies?
R
ll
Deye lees DeJeefOe keâe Skeâ ner efove Mes<e nw~ Fve leerveeW kesâ efyevee meye kegâÚ MetvÙe nes jne nw~ DeÙeesOÙee Yeer veke&â pewmeer
.A
ueie jner nw~ ceeleeDeeW, nceejs efØeÙelece, DeelceeDeeW kesâ Yeer ØesceeßeÙe, ßeerjeceue#ceCe meerleepeer ßeerDeJeOe keâye DeeÙeWies?
s
ya
Deye lees DeJeefOe keâe Skeâ ner efove Mes<e nw~ Dejs ceeleeDeeW! yeleeDees, Dejs! nceejer pes"eefveÙeeW! nceW yeleeDees- efieefjOej
N
keâefJe Éeje ieeÙes ieÙes ßeerjeceue#ceCe meerlee ßeerDeJeOe keâye DeeÙeWies? Deye lees DeJeefOe keâe Skeâ ner efove Mes<e nw~
va
efJeMes<e- Ùen ieerle DeJeOe kesâ DeeBÛeefuekeâ ieerle kesâ {eue hej efveyeæ nw Gmekeâer Oegve nw-
Se
Dejs-Dejs keân Ó ceesjer meemet efiejeJe Ó efpeefve DeeBmet,

th
keâye DeFnQ jece ueKeve De® meerlee, DeJeefOe Skeâ efove yeešF~~
ee
Ùener YeeJe ceevemekeâej ceeveme kesâ GòejkeâeC[ kesâ ØeLece oesns ceW keânles nQ-
P
si
jnsG Skeâ efove DeJeefOe keâj Deefle Deejle hegj ueesie~

ul
penB lenB meesÛeefnb veeefj vej ke=âme leveg jece efyeÙeesie~~

T
ri
ieerle mebKÙee-3
Sh
11
ceelejŠ hejmhejced -
20
DeJeefOeefjÙeceskeâefoveceemles keâoeÙeemÙeefvle vees JelmeeŠ~~

ht
Ûelego&MeJe<e&JeveJeemees JÙeleerlees jeIeJemÙeenes~

ig
efoveb ÕemlÙeb Øeleer#eeceŠ keâoeÙeemÙeefvle vees JelmeeŠ~~1~~

yr
op
mhegâjefle ves$e_Ûe vees Jeeceb efhekeâes jesjewefle meõececed~

C
MekegâveceeueeMegYeevÙeeKÙeled keâoeÙeemÙeefvle vees JelmeeŠ~~2~~

©
megefce$es heMÙe Yees Éejs ØeYeeles Jeeefle keâesÓhÙesJeced~

meceeÙeelee FJe efmveiOee keâoeÙeemÙeefvle vees JelmeeŠ~~3~~
#eCeb meewOes #eCeb Éejs DešešŸeeb kegâce&ns efJeivee~

megkeâefJeefieefjOejefiejeOeeje keâoeÙeemÙeefvle vees JelmeeŠ~~4~~
Yeewceer- Deye ceeleeSB hejmhej keân jner nQ-Dejs! Ùen DeJeefOe Deye Skeâ ner efove Mes<e jn ieÙeer nw~ nceejs leerveeW
yeeuekeâ keâye DeeÙeWies? Denes! jeIeJepeer keâe Ûelego&Me Je<eeaÙe JeveJeeme JÙeleerle nes ieÙee~ Deye nce keâue kesâ efove keâer
Øeleer#ee keâj jns nQ, nceejs leerveeW yeeuekeâ jece, ue#ceCe Deewj meerlee keâye DeeÙeWies? nceejs yeeÙeW ves$e heâÌ[keâ jns nQ~
d .
keâesÙeue he#eer Yeer mevleeW keâes jceeves Jeeuee Meyo yeesue jne nw Deewj MekegâveeW keâer ceeuee Yeer megvoj MegYe keâer metÛevee os
ve
jner nw~ nceejs yeeuekeâ keâye DeeÙeWies? Dejs megefce$es! jepe Éej hej peekeâj osKees ve! keâesF& ØeeleŠkeâeue Fme Øekeâej metÛevee
er
es
os jne nw, ceeveeW ßeerjece, ue#ceCe, meerlee Dee ieÙes~ nce Skeâ #eCe jepecenue Deewj otmejs #eCe Éej Fme Øekeâej ÙeneB-
R
JeneB Ûekeäkeâj ueieeleer pee jner nQ~ ßes‰ keâefJe efieefjOej keâer JeeCeer kesâ DeeOeej mJe¤he nceejs yeeuekeâ jece, ue#ceCe,
s
meerlee keâye DeeÙeWies?
ht
ig
efJeMes<e- Ùener YeeJe ceevemekeâej GòejkeâeC[ kesâ leermejs oesns ceW keânles nQ-
R
keâewmeuÙeeefo ceeleg meye, ceve Devevo Deme nesF~
ll
.A
DeeÙees ØeYeg ßeer Devegpe pegle, keânve Ûenle Deye keâesF~~
s
ya
ieerle mebKÙee-4
YejleŠ mJeieleced N
va
Se
kegâefšueb efJeoved ceeb efvejemLeeled eEkeâ jecees Yeüelee ve Ûeeieeled~

efJemce=lÙeeshes#eeefceneieeeElkeâ jecees Yeüelee ve Ûeeieeled~~
th
ee
JeveJeemekeâeueeJeefOejskeâefoveceemles efJejnesÓÙeb efvejJeefOeŠ #eCeb #eCeb Ûeemles~

P
efJemce=efleheLeb ceecegheeOeeled eEkeâ jecees Yeüelee ve Ûeeieeled~~1~~

si
ul
efkebâ keâejCeb ceeceghes#eles veeLeŠ efkebâ ot<eCeb ces ¢eJewefle jIegveeLeŠ~

T
oerveJelmeuelJeb meceemLeeled eEkeâ jecees Yeüelee ve Ûeeieeled~~2~~

ri
Sh
nvegcevlecelegob me_peerJeveeR veÙevleb JÙeuecyeÙes uecyeceeveÙee$eeb œeÙevleced~

11
DehejeOeleesÓlees JÙeLeeceieeled eEkeâ jecees Yeüelee ve Ûeeieeled~~3~~

20
mJepeveeveeb ogiegC& eeved keâoeefhe vewJe cevegles oerveyevOegoerveeved meceentÙe meceeJe=Cegles~

ht
efieefjOejmecemÙeeb vees meceeOeeled eEkeâ jecees Yeüelee ve Ûeeieeled~~4~~

ig
yr
Yeewceer- Yejle Deheves ceve ceW- Dejs! cegPes kegâefšue mecePekeâj ØeYeg ves ÚesÌ[ efoÙee keäÙee? cesjs jece YewÙee veneR
op
DeeÙes~ cegPes Yegueekeâj cesjer Ghes#ee keâj oer keäÙee? DeYeer lekeâ YewÙee jeIeJe veneR DeeÙes~ JeveJeeme keâeue keâer DeJeefOe Skeâ
C
ner efove Mes<e nw, FOej cesje #eCe-#eCe keâe efJejn Demeerce neslee pee jne nw~ keäÙee ØeYeg ves cegPes Yeguee efoÙee? DeYeer lekeâ
©
Yeüelee jIegveeLepeer veneR DeeÙes~ cesjs veeLe efkeâme keâejCe cesjer Ghes#ee keâj jns nQ? jIegveeLepeer cesje keâewve-mee oes<e mecePe
jns nQ? keäÙee GvneWves Deheveer oerve Jelmeuelee ÚesÌ[ oer nw? pees DeYeer lekeâ jeIeJe YewÙee veneR DeeÙes? ue#ceCepeer kesâ efueÙes
mebpeerJeveer ues peeles ngÙes nvegceevepeer keâes ceQves yeeCe mes yesOe efoÙee Lee Deewj uecyeer Ùee$ee keâjles ngÙes nvegceevepeer keâes
GòejkeâeC[ 787
efJeueefcyele keâj efoÙee Lee, keäÙee cesjs Fmeer DehejeOe mes ØeYeg og:Keer nes ieÙes pees DeYeer lekeâ veneR ueewšs? ØeYeg oerveeW kesâ
yevOeg Deewj oervee DeLee&led oerve ceefnuee DenuÙee, meyejer, leeje Deeefo kesâ veeLe nQ, FmeefueÙes Jes Deheves YeòeâeW kesâ ogieg&Ce
keâYeer veneR osKeles Deewj oerveeW (oervepeveeW) keâes yeguee-yegueekeâj GvnW mJeerkeâejles nQ~ Dejs! keäÙee Gve oerveyevOeg,
oerveeveeLe, jIegveeLepeer ves DelÙevle oerve efieefjOej keâefJe keâer mecemÙee keâe meceeOeeve veneR efkeâÙee~ DeYeer lekeâ jeIeJe
YewÙee keäÙeeW veneR DeeÙes?
efJeMes<e- Ùen ieerle yengÛeefÛe&le Skeâ Yeespehegjer ieerle keâer {eue hej yeæ nw, Gmekeâe yeesue nw-
d .
ve
‘peeefve kegâefšue efyemeje ieFueQ keâe YewÙee veeneR DeFueQ?’
er
ieerle mebKÙee-5
es
R
Denes keâes efJeIveke=âppeelees ve jecees ces meceeÙeeleŠ~
s
ht
Denes keâes efveIveke=âppeelees ve jecees ces meceeÙeleŠ~~
ig
ßeglees jeJeefCejCes MekeälÙee efJelegVees ue#ceCees Yeüelee~
R
ll
efkeâceOegvee vee®pees peelees ve jecees ces meceeÙeeleŠ~~1~~
.A
ùlee meerlee Ûe oMeefMejmee ßegleb Ùegæb KejejsJez~
s
ya
efkeâceveefjveex nefjpee&lees ve jecees ces meceeÙeeleŠ~~2~~
N
veÙeved me_peerJeveeR nvegceeved ceÙee veejeÛelees efyeæŠ~
va
efkeâceYeJeb efKeVenefjpeelees ve jecees ces meceeÙeeleŠ~~3~~
Se
JÙeleerlesÓJeefOeefoves efieefjOejØeYeg§esled #eCeceleerÙeele:~

th
ee
ve YejleesÓmetvedßeÙesled leelees ve jecees ces meceeÙeeleŠ~~4~~

P
Yeewceer- Yejle peer hegveŠ keân jns nQ—Denes! efkeâmeves yeerÛe ceW efJeIve [eue efoÙee pees DeYeer lekeâ cesjs jecepeer veneR
si
ul
DeeÙes? Denes! efkeâmeves ØeYeg keâes hejeOeerve keâj efueÙee, pees DeYeer lekeâ ØeYeg DeJeOe veneR heOeejs? Ssmee ßeernvegceevepeer mes
T
megvee Lee efkeâ ßeerjece-jeJeCe Ùegæ ceW cesIeveeo keâer Meefòeâ mes YewÙee ue#ceCe IeeÙeue nes ieÙes Les keäÙee DeYeer lekeâ Jes
ri
Sh
mJemLe veneR ngÙes? keäÙeeWefkeâ cesjs YewÙee jeIeJe veneR DeeÙes~ cegPes Ùen Yeer meceeÛeej efceuee efkeâ meerlee YeeYeerceeB keâe jeJeCe
ves njCe keâj efueÙee Lee Deewj Fmeer keâejCe ßeerjeIeJe keâe jeJeCe mes legcegue Ùegæ ngDee~ keäÙee DeYeer Yeer ßeernefj jeIeJe
11
mejkeâej Deveefj DeLee&led Me$eg efJenerve veneR ngÙes? keäÙee DeYeer lekeâ jeJeCe veneR ceeje ieÙee? keäÙeeWefkeâ DeYeer lekeâ cesjs jece
20
veneR heOeejs~ mebpeerJeveer ueskeâj peeles ngÙes nvegceevepeer cesjs Éeje yeeCe mes yesOe efoÙes ieÙes Les, lees keäÙee nefjpeeleŠ DeLee&led
ht
nefj ßeernvegceevepeer peele DeLee&led efpevekesâ heg$e nQ Ssmes ßeerjece keâes keäÙee ceQves efKeVe keâj efoÙee? DeYeer lekeâ cesjs jece veneR
ig
yr
DeeÙes~ Ùeefo DeJeefOe keâe efove JÙeleerle nesves hej efieefjOej keâefJe kesâ ØeYeg ßeerjece ves Skeâ #eCe Yeer Deeves ceW efJeuebye
op
efkeâÙee lees Gvekeâe Úesše YeeF& Yejle ØeeCe OeejCe veneR keâjsiee~ DeYeer lekeâ lees cesjs jecepeer veneR DeeÙes~ DeYeer DeJeefOe
C
keâe Skeâ efove Mes<e nw~

©
efJeMes<e- Ùener YeeJe ceevemekeâej GòejkeâeC[ kesâ ØeLece oesns keâer Deefvlece hebefòeâ ceW keânles nQ-
yeerles DeJeefOe jefnefnb peeQ Øeevee~ DeOece keâJeve peie ceesefn meceevee~~
mevoYe&Mueeskeâew
Fefle yengefJeuehevleceele&efÛeòeb ØeYegefJejnecyegefveOeew efveceiveceejeled~
YejleceLecegoemecegoed of Oeer<egm& leefjjYeJeled JešgJes<eOe=oOd evetceeved~~1~~
kegâMeemeves Jeer#Ùe efve<eCCeceeÙeË pehevleceer[dÙeb efkeâue jeceveece~
.
ke=â<eb pešeOeeefjCeceßegves$eb nefjpe&n<ezuemegOeeb JeJe<e&~~2~~
d
ve
Yeewceer- Fme Øekeâej yengle efJeueehe keâjles ngÙes Deele&efÛeòe Jeeues YeieJeeve kesâ efJejn meeiej ceW [tyes ngÙes ßeerYejle
er
es
peer keâes efvekeâeueves kesâ FÛÚgkeâ ßeernvegceevepeer yešgJesMe OeejCe keâjkesâ mee#eeled peueÙeeve ner yeve ieÙes~ kegâMeemeve hej yew"s
R
ngÙes ßeerjeceveece keâe pehe keâjles ngÙes ogye&ue pešeOeejer Deewj Deßeghetefjle ves$e ßeerYejle keâes osKekeâj ßeernvegceeve yengle
s
ØemeVe ngÙes Deewj JeeCeerceÙe megOee keâer Je<ee& keâj oer~
ht
ig
ieerle mebKÙee-6
R
ll
cee mce YetefJe&<eCCees Yejle leJe Yeüelee~
.A
Õe SJe meevegpeŠ meerleejece DeeÙeelee~~
s
ya
yeÇÿeeefokeâ#eCes jCes jeJeCeb Ûe nlJee~
meerleeb ØeehÙe ue¿eb efJeYeer<eCeeÙe oòJee~~ N
va
Se
heg<hekesâ efve<eCCees cegefolemleJe Yeüelee~

Õe SJe meg›epeŠ meerleejece DeeÙeelee~~1~~
th
ee
meerleeØelÙeeveÙelees efJeMeesOÙe peeleJesomeced~

P
JeeceYeeies meceejeshÙe peevekeâeR megJesOemeced~~

si
ul
efßeÙee megØemeVeŠ keâefhelemleJe Yeüelee~

T
Õe SJe meodiepeŠ meerleejece DeeÙeelee~~2~~

ri
Sh
efvenlekegâcYekeâCe&Š ØeòeKeieheØemeeoŠ~
11
ue#ceCesve ueeskeâevlejb ieefcelecesIeveeoŠ~~

20
nlejeJeCeesÓefJe<eCCeŠ megeKf elemleJe Yeüelee~

ht
Õe SJe veer®peŠ meerleejece DeeÙeelee~~3~~

ig
yr
efJeyegOeJejmletÙeceevece_pegueÙeMemkeâŠ ~
op
efieefjOejkeâefJeieerÙeceevece”uecenmkeâŠ ~~
C
megyeevOeJee meVeŠ keâefcelemleJe Yeüelee~

©
Õe SJe JejYegpeŠ meerleejece DeeÙeelee~~4~~

Yeewceer- ns Yejle! Deehe og:Keer ve neW~ Deehekesâ yeÌ[s Yeüelee meerleepeer ceW jceves Jeeues ßeerjece keâue ner ßeermeerlee
GòejkeâeC[ 789
ue#ceCe kesâ meeLe Dee peeÙeWies~ yeÇÿeeefo kesâ ceneslmeJemJe™he Ùegæ ceW jeJeCe keâe JeOe keâjkesâ, meerleepeer keâes Øeehlekeâj
uebkeâe keâe meeceüepÙe efJeYeer<eCe keâes meeQhekeâj Deehekesâ yeÌ[s YewÙee ßeerjeIeJe ØemeVeleehetJe&keâ heg<hekeâ efJeceeve hej Dee¤Ì{
nes Ûegkesâ nQ~ keâue ner MeesYeve ØemLeeve keâjkesâ ue#ceCepeer kesâ meeLe meerleejecepeer DeJeOe Dee peeÙeWies~ meerleepeer kesâ
ØelÙeeveÙeve kesâ yeneves Deefive keâes ner heefJe$e keâjkesâ mJeÙeb ßeerjece keâes megKeer keâjves Jeeueer peevekeâerpeer keâes JeeceYeeie ceW
efJejepeceeve keâjkesâ meerleepeer keâer Øeeefhle mes ØemeVe ngÙes mevleeW keâes neLeer kesâ meceeve Yepeve kesâ jme ceW Pegceekeâj Deehekesâ
.
Yeüelee ßeermeerleeheefle YeieJeeve jece keâue ner Jeevejer mesvee kesâ meeLe ue#ceCe Deewj meerlee peer kesâ mecesle ßeerDeJeOe heOeej
d
ve
DeeÙeWies~ kegâcYekeâCe& keâes ceejkeâj, veeieheeMe keâšJeeves kesâ yeneves ie®[osJe keâes ke=âhee Øemeeo oskeâj, ue#ceCepeer Éeje
er
cesIeveeo keâes meekesâle ueeskeâ efYepeJeekeâj, jeJeCe keâe JeOe keâjkesâ, DeefJe<eCCeŠ DeLee&led mechetCe& efJe<eeo keâe lÙeeie
es
keâjkesâ, efkeâmeer Yeer Øekeâej keâer meeceefjkeâ heerÌ[e mes jefnle megKeer Deehekesâ yeÌ[s YewÙee meerleepeer Deewj ue#ceCepeer kesâ meeLe
R
keâue ner DeJeOe heOeej DeeÙeWies~ efpevekesâ efoJÙe ÙeMe keâe osJeleeieCe mleJeve keâj jns nQ Deewj efieefjOej keâefJe kesâ Éeje
s
ht
efpevekesâ cebieueceÙe lespe keâe ieeve efkeâÙee pee jne nw Ssmes meefÛÛeoevebomJe¤he Deehekesâ yeÌ[s Yeüelee meerleepeer ceW jceves
ig
Jeeues ßeerjIegveeLepeer Deheves efce$e Jeevej Yeeuet-yeevOeJeeW keâes ueskeâj ue#ceCepeer kesâ meeLe keâue ner ßeerDeJeOe heOeej
R
DeeÙeWies~
ll
.A
efJeMes<e- Ùen ieerle Yeespehegjer kesâ Skeâ jece efJeJeen ieejer ieerle kesâ {eue hej efveyeæ nw efpemekeâe yeesue nw-
s
ya
jecepeer mes hetBÚQ pevekeâhegj keâer veejer~
N
yeleeoÓ yeyegDee ueesieJee osle keâenW ieejer~~
va
ieerle mebKÙee-7
Se
ueyOemeceeÛeejes Yejlees nvegcevleb Øeefle-

th
ee
De_peveevevoJeOe&ved nvegceved meceeÛeejb MegYeb ßeeJeÙemes~~

P
efJejneveuepJeeueepJeefueleb ÙeeJeÛÛelego&Meeyoced~
si
ul
YejleefceneÕeemeÙemes yevOees yeÇgJeved JeÛeŠ meesceeyoced~~

T
meppeveevevoJeOe&ved ceefleceved megKeeÛeejb MegYeb ßeeJeÙemes~~1~~

ri
Sh
jecekeâLeeefYeŠ meb¥eoÙemes JÙeefLeleb ceveesÓhÙeOeerjced~

11
jecekegâMeueJe=òewŠ efMeefMejÙemes efJejnpJeefueleMejerjced~~

20
cegevf epeveevevoJeOe&ved ieefleceved JejeÛeejb MegYeb ßeeJeÙemes~~2~~

ht
SlelmevosMesve meceeveb efkeâceefhe ve Jemeg JemegcelÙeeced~

ig
yr
efkebâ oÅeeb nvegcele Fn legYÙeb efJeOeveesÓnb ef$epeielÙeeced~~

op
ØeYe_peveevevoJeOe&ved ßegelf eceved ßegleeÛeejb meceeßeeJeÙemes~~3~~

C
$e+Ceer YeJesÙeb leJe keâefheheg”Je ÙeeJelkeâesefškeâkeâuheced~

©
efieefjOejØeYegjeIeJemeefnleesÓnb leJeeOecejCeesÓveuheced~~
nefjpeveevevoJeOe&ved jefleceved ceneÛeejb meceeßeeJeÙemes~~4~~
Yeewceer- meceeÛeej Øeehle keâjkesâ Yejlepeer nvegceevepeer kesâ Øeefle keânles nQ- ns Debpevee keâes Deevebo osves Jeeues
nvegceeve! megboj meceeÛeej megvee jns nes~ Ûeewon Je<e&heÙe&vle efJejneefive keâer pJeeuee mes peues ngÙes cegPekeâes Dece=lecesIe
mes efvekeâues ngÙes JeÛeve keâe Je<e&Ce keâjles ngS meceeÕeeefmele keâj jns nes~ ns meppeveeW keâe Deevebo yeÌ{eves Jeeues
yegefæceeve! megKe kesâ DeeÛejCe mes Ùegòeâ meceeÛeej megvee jns nes~ ns nvegceeve peer! Deehe cesjs DeOeerj Deewj JÙeefLele
ceve keâes ßeerjece keâer keâLee mes Dee¥eefole keâj jns nQ Deewj ØeYeg kesâ efJejn mes peues ngÙes cesjs Mejerj keâes ßeerjece kesâ
kegâMeue meceeÛeejeW mes Meerleue keâj jns nQ~ ns cegefvepeveeW keâes Deevevo osves Jeeues ieefleceeve! Deehe ßes‰ DeeÛejCeeW
d .
Jeeues YeieJeeve keâe meceeÛeej megvee jns nQ~ Fme mebosMe kesâ meceeve he=LJeer ceW keâesF& Oeve veneR nw~ legce nvegceeve keâes
ve
Deepe ceQ keäÙee otB? Deepe ef$eueeskeâer ceW ceQ efveOe&ve ntB~ ns ØeYe_peve DeLee&led JeeÙeg keâes Deevevo osves Jeeues Jewefokeâ
er
es
Jee*dceÙe Ùegòeâ nvegceeve! cegPes legce MeeŒeerÙe keâuÙeeCeceÙe meceeÛeej megvee jns nes~ ns Jeevej ßes‰! ceQ keâjesÌ[eW
R
keâuheheÙe&vle legcneje $e+Ceer ner jntBiee~ efieefjOej keâefJe kesâ mJeeceer ßeerjeIeJe kesâ meefnle ceQ legcneje yengle yeÌ[e
s
DeOeceCe& DeLee&led $e+Ce«eenkeâ jntBiee~ ns YeieJeodYeòeâeW keâes Deevevo osves Jeeues jeceYeefòeâÙegòeâ nvegceeve! cegPes legce
ht
ceneÛejCe-mecheVe ØeYeg keâe meceeÛeej megvee jns nes~
ig
R
ieerle mebKÙee-8
ll
.A
nvegceeved Yejleb Øeefle-
s
ya
Yejle Yeüelecee&vegefÛevleeb ke=â<eer‰e:~~
N
melÙemevOees efvejeyevOees jeIeJeŠ ke=âheeuegŠ~
va
peieVeeLees oerveeveeLees oerves<eg oÙeeuegŠ~~
Se
megkegâuepeelecee&vegMe¿eb ke=â<eer‰e:~~1~~
th
ee
veòebâefoJeb osJemleJe efJejneefyOeceive:~

P
ueYeles ve keäJeeefhe kebâ keâjerJe he¿ueiveŠ~~

si
ul
megpeve$eelecee&vegMeeskebâ ke=â<eer‰e:~~2~~
T
YeJevleb mcejefle jeceŠ MeesÛeefle YeJevleced~

ri
Sh
Yepeles YeJevleb peerJees ÙeLee YeieJevleced~~

11
ßeerYeefòeâoelecee& mce Yeerelf eb ke=â<eer‰e:~~3~~

20
meoe YejleYejlesefle jecees peheVeemles~

ht
lJeÅeMeebemf e efieefjOejeefYejecees ueheVeemles~~

ig
yr
JejoYeüelecee&vegleeheb ke=â<eer‰e:~~4~~
op
C
Yeewceer- Deye nvegceevepeer Yejlepeer kesâ Øeefle keânles nQ-ns Yejle YewÙee! Deehe efÛevlee ve keâjW~ ßeerjece melÙeØeefle%e,
©
yevOeveeW mes jefnle, ke=âheeueg, oerveeW kesâ yevOeg, oerveeW kesâ Deemecevleeled veeLe, oerveeW hej oÙee keâjves Jeeues nQ Deewj ns
ßes‰kegâue ceW Øekeâš Yejle! FmeefueÙes Deehe Mebkeâe cele keâerefpeÙes~ osJeeefOeosJe ßeerjece! Deehekesâ efJejnmeeiej ceW jele-efove
ceive jnles nQ~ keâerÛeÌ[ ceW heBâmes neLeer keâer YeeBefle keâYeer Yeer Meeefvle veneR Øeehle keâj heeles~ FmeefueÙes ns meppeveeW kesâ j#ekeâ
GòejkeâeC[ 791
Yejle! Deehe Meeskeâ cele keâerefpeÙes~ ßeerjece efvejvlej Deehekeâe mcejCe keâjles nQ, Deehekesâ Øeefle Meeskeâ keâjles nQ Deewj
Deehekeâes Gmeer Øekeâej Yepeles nQ pewmes peerJe YeieJeeve keâes Yepelee nw~ ns ßeerYeefòeâ kesâ Øeoevekeâlee& Yejle! Deehe ceve ceW
YeÙe cele OeejCe keâerefpeÙes~ ßeerjece meowJe Yejle-Yejle Fmeer veece keâe pehe keâjles nQ Deewj efieefjOej keâefJe kesâ mJeeceer
ßeerjece Deehekesâ ÙeMeeW keâe efvejvlej JÙeenjCe keâjles jnles nQ~ ns Jew<CeJepeveeW keâes Jejoeve osves Jeeues Yeüelee Yejle! Deehe
he§eeòeehe cele keâerefpeÙes~
d .
ieerle mebKÙee-9
ve
er
ceele¸Š Øeefle YejleŠ
es
pevevÙeŠ ëe=Cegle meceeÛeejb meheefo heMÙeLe keâ®Ceeieejced~~
R
nvegcelee mebßeeefJelee keâLee ceefnleØeYegefJepeÙeMueLeJÙeLee~
s
ht
mecesleb mJevegpeb meöejb jeceefcen heMÙele megkegâceejced~~1~~
ig
R
efvenleIeškeâCeË ceneyeueb #eefheleoMeceewefueb megkeâewMeueced~
ll
.A
kegâMeuekeâewmeuÙeemegkegâceejb jeceefcen heMÙele megkegâceejced~~2~~
s
Me›eâMejIeeefleleIeveveeob ue#ceCesvewefOeleefjhegmeeoced~
ya
N
cenermegjmemÙe megOeemeejb jeceefcen heMÙele megKemeejced~~3~~
va
DeJeOeceeÙeevleb menmeerleb memeewefceef$eb efieefjOejieerleced~
Se
mekeâefhekeâškebâ ùleYetYeejb jeceefcen heMÙele megkegâceejced~~4~~

th
Yeewceer- Deye ceeleeDeeW kesâ Øeefle Yejlepeer mecyeesOeve keâjkesâ keânles nQ-ns ceeleeDeeW! meceeÛeej megvees~
ee
keâ®Cee kesâ YeJeve ßeerjece keâes MeerIeÇ ner efvenejes~ nvegceevepeer ves ØeYeg ßeerjece keâer keâLee megvee oer nw~ Deye Deehe
P
si
ueesie MeerIeÇ ner Úesšs YeeF& ue#ceCe Deewj meerleepeer mes Ùegòeâ megkegâceej ßeerjece keâes efvenejW~ kegâcYekeâCe& keâes ceejves
ul
Jeeues ceneheje›eâceer jeJeCe keâes ve° keâjves Jeeues DelÙevle kegâMeue keâewmeuÙeepeer kesâ heg$e ßeerjece keâes ÙeneB MeerIeÇ
T
efveneefjÙes~ SsvõeŒe mes ue#ceCe Éeje cesIeveeo keâe JeOe keâjeves Jeeues, Me$egDeeW keâe efJe<eeo yeÌ{eves Jeeues, yeÇeÿeCe
ri
Sh
¤he Kesleer kesâ efueÙes Dece=leJe<eea cesIe kesâ meceeve megkegâceej ßeerjece keâes Deehe ÙeneB efvenejW~ meerleepeer Deewj
ue#ceCepeer kesâ meeLe DeJeOe ceW heOeejs ngÙes efieefjOej keâefJe kesâ Éeje ieeÙes ngÙes, Yet-Yeejnejer Jeevej mesvee kesâ meeLe
11
efJejepeceeve megkegâceej ßeerjece keâes Deehe ÙeneB MeerIeÇ efvenejW~

20
ieerle mebKÙee-10
ht
ig
ceelejes ieeÙeefvle-
yr
op
Ûeue Ûeue jer DeJeOehegjveeefj meerleejeceew Jeæ&efÙelegced~

C
lJej lJej jer DeJeOehegjveeefj meerleejeceew Jeæ&eÙf elegced~~1~~

©
efÛejØeesef<eleew hegjceeÙeeleew JeoveefJeYee›eeref[leJevepeeleew~

OeeJe OeeJe jer DeJeOehegjveeefj meerleejeceew Jeæ&eÙf elegced~~2~~
efJelevegle ie=ns ie=ns leesjCeÉejb jÛeÙele ØeefleOeece ce”ueeÛeejced~

›epe ›epe jer DeJeOehegjveeefj meerleejeceew Jeæ&eÙf elegced~~3~~
DeefYeMeceÙesceefn ves$eefheheemeeb ØehetjÙesce ceveesce=oug eeMeeced~
Sefn Sefn jer DeJeOehegjveeefj meerleejeceew Jeæ&eÙf elegced~~4~~
oMeË oMeË efieefjOejveeLeb ves$eb mJeb kegâÙee&ce meveeLeced~
d .
ve
DeeJe DeeJe jer DeJeOehegjveeefj meerleejeceew Jeæ&eÙf elegced~~5~~
er
Yeewceer- ceeleeSB iee jner nQ- Ss DeJeOehegjer keâer veeefjÙeeW! meerleejecepeer keâes yeOeeF& osves kesâ efueÙes Ûeuees, Ûeuees~
es
Dejs DeJeOehegj keâer veeefjÙeeW! meerleejecepeer keâes yeOeeF& osves kesâ efueÙes MeerIeÇlee keâjes, MeerIeÇlee keâjes~ Ûeewon Je<e& kesâ
R
s
JeveJeeme kesâ he§eeled DeÙeesOÙee ceW heOeejs ngÙes Deheves cegKe keâer keâebefle mes keâceue keâes uepeeves Jeeues meerleejecepeer keâes
ht
yeOeeF& osves kesâ efueÙes DeJeOehegj keâer veeefjÙeeW oewÌ[es-oewÌ[es~ Dejs DeJeOehegj keâer veeefjÙeeW! Iej-Iej ceW leesjCeÉej mepeeDees~
ig
R
ØelÙeskeâ YeJeve ceW cebieueeÛeej keâjes~ ßeermeerleejece keâes yeOeeF& osves kesâ efueÙes ØemLeeve keâjes, ØemLeeve keâjes~ Dejs
ll
DeJeOehegj keâer veeefjÙeeW! nce Deheves DeeBKeeW keâer hÙeeme yegPeeÙeW Deewj ceve keâer keâesceue DeeMeeSB hetCe& keâjW meerleejecepeer
.A
keâes yeOeeF& osves kesâ efueS DeeDees-DeeDees~ efieefjOej keâefJe kesâ veeLe jIegveeLe keâes osKe-osKekeâj nce Deheves ves$eeW keâes
s
ya
meveeLe keâjW~ Dejs DeJeOehegj keâer veeefjÙeeW! meerleejecepeer keâes yeOeeF& osves kesâ efueÙes DeeDees, DeeDees~
N
efJeMes<e- Ùen ieerle yeÇpeYee<ee kesâ yeOeeF& ieerle kesâ {eue hej efveyeæ nw~ Fmekeâe yeesue nw-
va
Se
Ûeuees Ûeuees jer mekeâue yeÇpeveeefj yeOeeF& osJes ueeueve keâes~~

th
ieerle mebKÙee-11
ee
DeLe le®CÙees ieeÙeefvle-

P
si
YeeJÙee YeefJeleJÙelee veevÙeLeeefmle veJÙelee~

T ul
Skeâefoves Deemeerod JeveJeeme Fceb heMÙe jepeefleuekeâced~~

ri
ÙemÙe megcetOe&efve hegje efJeueefmelee pešecegkegâške=âleuesKee~

Sh
lemÙe ueueešsÓÅewJe ueefme$eer jepeefleuekeâMegYejsKee~~

11
20

Skeâefoves Deemeerod JeveJeeme Fceb heMÙe jepeefleuekeâced~~1~~
ht
ig
ÙemÙe megÛejCeew hegje mce ÛeueleŠ keâef"ves keâCškeâefJeefheves~

yr
op
leeJesJeeÅe megKeb YeefJe<Ùelees YeJÙes neškeâYeJeves~~

C

©
Skeâefoves Deemeerod JeveJeeme Fceb heMÙe jeceefleuekeâced~~2~~

ÙemÙe keâjew efßelekegâMeheefJeef$ekeâew hegje keâef"veleeb Ùeeleew~
GòejkeâeC[ 793
leeefJen keâškeâcegefõkeâecegefoleew YeemÙele Fceew efJeYeeleew~~

ÙemÙe efMejes jefJeoerefOeeflelehleb Ú$eefJenerveb Â°ced ~
efieefjOejØeYeesmlemÙe õ#Ùeece: megYeieÛÚ$eb me=°ced ~~
d .
ve
er
es
R
Yeewceer- Deye ÙegJeleer ceeleeSB iee jner nQ- YeefJeleJÙelee neskeâj ner jnleer nw, šueves hej veneR šueleer~ Skeâ efove
s
ht
ßeerjece keâe JeveJeeme ngDee Lee~ Deye Ùen jepeefleuekeâ osKees~ efpevekesâ cemlekeâ hej Deepe mes henues peše-cegkegâš keâer
ig
PeeBkeâer efoKeleer Leer, GvneR kesâ cemlekeâ hej Deepe Ùen jepeefleuekeâ keâer jsKee megMeesefYele nesieer~ nesveer neskeâj ner jnleer nw,
R
JeneB keâesF& veÙee heefjJele&ve veneR neslee~ Skeâ efove ßeerjece keâe JeveJeeme ngDee Lee, Deye Ùen jepeefleuekeâ osKees~ efpevekesâ
ll
.A
ßeerÛejCe Deepe mes henues keâef"ve kebâškeâekeâerCe& Jeve ceW YeüceCe keâjles Les, Jes ner ØeYeg ßeerjece kesâ ßeerÛejCe YeJÙe keâvekeâ
s
YeJeve ceW Deepe hetâue Deewj ceKeceue kesâ mlejCeeW hej megMeesefYele neWies~ keäÙeeWefkeâ YeefJeleJÙelee neskeâj jnleer nw Gmes šeuee
ya
veneR pee mekeâlee~ henues JeveJeeme Deewj Deepe jepeefleuekeâ~ efpevekesâ ßeernmle Deepe mes henues JeveJeeme keâeue ceW kegâMe
N
keâer heefJe$eer OeejCe keâjkesâ keâ"esj nes ieÙes Les, Jes ner kebâkeâCe-mJeCe&cegefõkeâe OeejCe keâjkesâ Deepe MeesefYele nesles ngÙes Yeer
va
Deewj MeesefYele neWies~ keäÙeeWefkeâ YeefJeleJÙelee neskeâj jnleer nw, GmeceW keâesF& otmejs Øekeâej keâer veJeervelee veneR nesleer~
Se
YeefJeleJÙelee ves Skeâ efove JeveJeeme Deewj Deepe jepeefleuekeâ Ieše efoÙee~ Deepe mes hetJe& efpeve ßeerjece kesâ efmej hej keâesF&
th
Ú$e veneR Lee Deewj metÙe&veejeÙeCe keâer efkeâjCeeW mes Jen lehle ngDee keâjlee Lee GvneR efieefjOej keâefJe kesâ mJeeceer ßeerjece kesâ
ee
efmej hej Deepe nce metÙe&JebMe keâer hejcheje mes Øeehle megvoj Ú$e kesâ oMe&ve keâjWieer, keäÙeeWefkeâ YeefJeleJÙelee neskeâj ner jnleer
P
si
nw~ Gmes šeuee veneR pee mekeâlee~ Skeâ efove ßeerjece keâe JeveJeeme ngDee Lee Deepe Ùen jepÙeeefYe<eskeâ osKees~
ul
efJeMes<e- Ùen ieerle Skeâ heejcheefjkeâ ieerle keâer {eue hej efveyeæ nw, Gmekeâe yeesue nw-
T
ri
‘nesveer neskesâ jnleer šeues veneR šueleer Fkeâ efove ngDee Lee, JeveJeeme Deepe osKees jepeefleuekeâ nw~
Sh
ieerle mebKÙee-12
11
20
heg<hekeâe¤{es jeceŠ meg«eerJeefJeYeer<eCeew Øeefle-

ht
heMÙeleb meKeeÙeew hegjeR DeÙeesOÙeeb jcÙeeced~

ig
ØeCecÙee Ùe$e mejÙet jepeles~~

yr
op
mekeâueYegJeveJeefvoleesÓefveefvolees Yeeefle Yeejlees osMeŠ~

C
lemÙeesòejYeeies efJejepeles keâesMeueveeceØeosMeŠ~~

©
heMÙeleb meKeeÙeew Ùeeseif ecegveerveeb iecÙeeced~~1~~

mehlehegjerCeeb Ûet[eceefCeefjJe veiejer uemelÙeÙeesOÙee~
F#JeeketâodJenjepejepeOeeveer meceJemelÙeÙeesOÙee~~
heMÙeleb meKeeÙeew ceefncemlekesâ ØeCecÙeeced ~~2~~
$esleejcYes keâeefle&keâMegkeäues Ùeeefve®heceevececÙeeced~
DeeÙeelee Yeejleb ceoLeË ÙeevegheceehÙeveJecÙeeced~~
heMÙeleb meKeeÙeew hegjeR legjerÙeeb vecÙeeced~~3~~
d .
De$e mejJÙeeŠ oef#eCes Yeeies pevcecener ces Yeeefle~
ve
er
keâesefškeâesefšJe<exYÙees Ùee efnvotveeceemLeeb heeefle~~
es
heMÙeleb meKeeÙeew hegjeR meleeb me”cÙeeced~~4~~
R
Ùe$e #eCeefveJeeefmelees Oeerjes peÙeefle mekeâueMegYejeefMeced~
s
ht
nmelÙeefvevÅee YeJeJevÅee ceLegjeØeÙeeieceLe keâeMeerced~~
ig
R
heMÙeleb meKeeÙeew efieefjOejieerleefveiecÙeeced~~5~~
ll
.A
Yeewceer- Deye ßeerDeJeOe kesâ efvekeâš Deekeâj heg<hekeâe™{ ßeerjece meg«eerJe-efJeYeer<eCe keâes mebyeesefOele keâjkesâ keânles
s
nQ~ ns efce$eeW! legce oesveeW cesjer Fme jceCeerÙe DeÙeesOÙeehegjer keâes osKees~ peneB ØeCecÙe mejÙet ceelee efJejepe jner nQ~ ns efce$eeW!
ya
mechetCe& ueeskeâeW ceW Jeefvole Deewj efvevoejefnle nceeje Yeejle osMe megMeesefYele nes jne nw~ Gmeer Yeejle kesâ Gòej Yeeie ceW
N
keâesmeue veece keâe ØeosMe megMeesefYele nes jne nw~ efce$eeW! ÙeesefieÙeeW Deewj cegefveÙeeW kesâ DeeßeÙe™he Fme DeÙeesOÙee keâes osKees,
va
Se
peneB hetpÙe mejÙet peer efJejepeleer nQ~ ns efce$eeW! meele (7) cees#eoehegefjÙeeW keâer ÛetÌ[eceefCe kesâ meceeve Ùen nceejer DeÙeesOÙee
veiejer megMeesefYele nes jner nw~ Ùener DeÙeesOÙee meYeer F#JeekegâJebMeer jepeeDeeW keâer jepeOeeveer yevekeâj JÙeJeefmLele yemeer ngÙeer
th
nw~ ns efce$eeW! he=LJeer kesâ cemlekeâ hej hetpeveerÙe Fme DeÙeesOÙee keâes osKees~ pees $eslee kesâ DeejcYe ceW keâeefle&keâ Megkeäue he#e
ee
ceW Deveghece veewceer efleefLe keâes meYeer GheceeDeeW Deewj meeÂMÙeeW mes jefnle neskeâj cesjs efueÙes YeejleJe<e& ceW DeeÙeer~ ns efce$eeW!
P
si
Gmeer cegPe legjerÙelelJe jece kesâ Yeer DeeojCeerÙe Deewj hetpÙe Fme DeÙeesOÙee keâes osKees peneB JevoveerÙe mejÙetpeer efJejepe jner
ul
nQ~ ns efce$eeW! Fmeer ßeerDeÙeesOÙeehegjer ceW mejÙetpeer kesâ oef#eCe Yeeie ceW cesjer pevceYetefce efJejepeceeve nw~ pees keâjesÌ[eWs Je<eeX
T
ri
mes (vÙetveeeflevÙetve Skeâ keâjesÌ[, Demmeer ueeKe, heÛeeme npeej Je<eeX mes) efnvogDeeW keâer DeemLee keâer j#ee keâjleer Dee jner
Sh
nw~ ns efce$eeW! mevleeW kesâ meceeiece mes Ùegòeâ cesjer Fme hegjer keâes osKees, peneB hetpÙe mejÙetpeer efJejepe jner nQ~ peneB Skeâ #eCe
11
Yej efveJeeme keâjkesâ Yeer ØeeCeer meYeer MegYe jeefMeÙeeW keâes peerle ueslee nw Deewj efvevoejefnle peieleJevÅee DeÙeesOÙee ceLegje-
20
ØeÙeeie Deewj keâeMeer keâer Yeer nBmeer GÌ[eleer nw~ ns efce$eeW! efieefjOej keâefJe kesâ ieerleeW keâer efveoMe&vee™he cesjer Fme hegjer keâes
ht
osKees~ peneB hetpeveerÙe mejÙet efJejepe jner nQ~

ig
ieerle mebKÙee-13
yr
op
Ùees Éejs Éejs ieesceelegieexceÙengbke=âle MegefÛeosMeŠ~

C
meesÓÙeb cece YeejleosMeŠ meesÓÙeb cece YeejleosMeŠ~~

©
ÙeŠ keâeC[s keâeC[s KeieheefleefYeŠ keâefuheleveJeceer[Ÿees osMeŠ~

meesÓÙeb cece YeejleosMeŠ meesÓÙeb cece YeejleosMeŠ~~
GòejkeâeC[ 795
Ùeefmceved melÙeb Jeo OeceË Ûej, ØeLeceb mecegheefoMeefle JesoŠ~

JemegOewJe kegâšgcyekeâefceefleIees<ees, Ùeefmceved efJeuemeefle ieleYesoŠ~~
DeeefmevOegefnceeueÙeceKeefC[lees Ùees ce”ueceÙeØeosMeŠ~
meesÓÙeb cece YeejleosMeŠ meesÓÙeb cece YeejleosMeŠ~~1~~
Ùeefmceved meeOeJeesÓefhe peieoLeË kegâJe&vlÙemLeveeceefhe oeveced~
d .
ve
Ùeefmceved jepeeefhe keâheesleeLeË kegâ®les mJeeefce<eØeoeveced~~
er
meJex YeJevleg megefKevees efvelÙeb ÙemÙeeefmle megKeomevosMeŠ~
es
R
s
Ùeefmceved efMeMeJees Jew efmebnefMeMegveeceefhe ovleeved ieCeÙevles~
ht
ig
Ùeefmceved ueuevee efvepeheefle›eleleŠ mJeoxJeerjJeieCeÙevles~~
R
ll
me_peelegb Ùe$e megjeCeeceefhe mecYeJelmeglmeJeesÓMes<eŠ~
.A
s
ya
ÙeefmceefVelÙeb me_peeIešerefle ceele=leeleeefleefLeieg®YeefòeâŠ~
N
melme”hejeshekeâejjefòeâŠ meleleb ogJÙe&meveefJejefòeâŠ~~
va
Se
Ùeefmceved MeeÕeleŠ meceJelelegË efvelÙeb Jee_ÚefleYegJevesMeŠ~

th

ee
Ùeefmceved nefjjefhe nefjle›eâeefvleb meceJelejefle meoe efÛekeâer<e&ved~

P
oC[Ùeved Keueeved j#eved meeOetved, ßegelf eOeceË mecegeöf Oeer<e&ved~~

si
ul
Yeejlemebmke=âefleefve‰es YeJeefle Jesoeveeb Ùe$e efveosMeŠ~

T
ri

Sh
metÙeexÓefhe ØeLeceefkeâjCewjÛe&efle efvelÙeb ÙemÙeØelÙet<eced~

11
ÛevõceeŠ meoe heeÙeÙelesÓÙeb MegeÛf ekeâjÛe<ekewâŠ heerÙet<eced~~

20
ie”eefomeefjefÆŠ megOeepeuewjefYeef<eòeâØeefleØeosMeŠ~
ht
ig

yr
Ùeefmceved meceeveveeieefjkeâmebefnlee ÙeesÓefmle Oece&meehes#eŠ~

op
C
meòeemeefÆŠ mecevegMeeefmelee ÙeŠ meoe heevLeefvejhes#eŠ~~

©
Ùees Oece&efveÙeefv$elejepeveerefleefveCeealeMeemeveeosMeŠ~
Ùeefmceved ceÙee&oeheg®<eesòeceSkeâueveeefj›eleOeejer~
JeefÖb ßeerKeC[Ùeles efieefjOejieerlee heefle›elee veejer~~
heeogkeâe Yethe: meefÛeJees Yeüelee Ùe$eeefYelehelÙemegMes<eŠ~
Yeewceer- pees Éej-Éej hej ieesceelee kesâ ieesyej Deewj ngBkeâejeW mes Deheves efJeYeeie keâes heefJe$e keâjlee jnlee nw,
d .
ve
Jener nw—cesje Yeejle osMe~ pees ØelÙeskeâ Je=#e keâer [eueer hej ßes‰ heef#eÙeeW kesâ IeeWmeueeW mes megMeesefYele nw Jener nw—cesje
er
Yeejle osMe~ peneB melÙeb Jeo-OeceË Ûej DeLee&led melÙe yeesuees-Oecee&ÛejCe keâjes Fme Øekeâej Jeso meJe&ØeLece GheosMe
es
oslee nw Deewj peneB ‘JemegOewJe kegâšgcyekeâced’ keâe GodIees<e (veeje) mes meefnle neskeâj megMeesefYele nes jne nw Deewj pees
R
mecegõ mes ueskeâj efnceeueÙeheÙe&vle DeKeC[ Deewj cebieueceÙe ØeosMeeW Jeeuee nw, Jener cesje Yeejle osMe nw~ efpeme osMe
s
ht
ceW meeOeg ueesie peiele keâuÙeeCe kesâ efueÙes nefñÙeeW keâe Yeer oeve keâj osles nQ Deewj efpeme osMe keâe jepee keâyetlej keâer
ig
YetKe efceševes kesâ efueÙes Deheves Mejerj kessâ ceeBme keâes Yeer Øeoeve keâj oslee nw~ ‘meJex YeJevleg megefKeveŠ’—meYeer megKeer
R
neW—(Fme Øekeâej keâe efpemekeâe megKeo mebosMe nw), Jener cesje Yeejle osMe nw~ peneB kesâ yeeuekeâ efmebn kesâ yeÛÛes keâe
ll
.A
oeBle efieveles nQ Deewj peneB efŒeÙeeBb Deheves heefle›ele mes mJeie& keâer osefJeÙeeW keâer Yeer nBmeer GÌ[eleer nQ Deewj peneB pevce
s
uesvee osJeleeDeeW kesâ efueÙes Yeer mechetCe& GlmeJeeW keâe mLeeve yeve peelee nw, Jener cesje Yeejle osMe nw~ efpeme Yeejle ceW
ya
ceelee-efhelee-ieg® Deewj DeefleefLe keâer Yeefòeâ efvejvlej efJeÅeceeve jnleer nw Deewj peneB melmebie Deewj hejeshekeâej ceW
N
Devegjeie neslee nw~ Deewj ogJÙe&meveeW mes peneb kesâ ueesieeW keâe JewjeiÙe jnlee nw Deewj efpeme YeejleJe<e& ceW MeeÕele neskeâj
va
Yeer hejceelcee DeJeleej uesves keâer FÛÚe keâjles nQ—cesje Jener Yeejle osMe nw~ peneb ßeernefj Yeer nefjle›eâeefvle keâjves
Se
keâer FÛÚe mes DeJeleej uesles nQ Deewj peneB og°eW keâes oC[ osles ngS meeOegDeeW keâer j#ee keâjles ngÙes Deewj Jewefokeâ Oece&
th
keâe Gæej keâjves keâer FÛÚe keâjles ngÙes DeJeleej uesles nQ Deewj peneB Jeso mhe° Dee%ee keâjles nQ efkeâ YeejleerÙe
ee
mebmke=âefle ceW efve‰e jKees, Jener Yeejle cesje osMe nw~ metÙe&veejeÙeCe Yeer Deheves ØeLece efkeâjCeeW mes efpemekesâ ØeeleŠkeâeue
P
keâer hetpee keâjles nQ Deewj Ûevõcee Yeer Deheves efkeâjCe hee$eeW mes efpemes Dece=le efheueeÙee keâjles nQ Deewj iebieeefo veefoÙeeB
si
ul
Deheves Dece=le-peue mes efpemekesâ ØelÙeskeâ ØeosMe keâe efmebÛeve keâjleer nQ, Jener cesje Yeejle osMe nw~ efpemeceW meceeve
T
veeieefjkeâ mebefnlee keâer JÙeJemLee nw Deewj pees efvejvlej Oece&-meehes#e jnlee nw, efpemekeâer meòee mebleeW mes DevegMeeefmele
ri
Sh
nw Deewj pees hevLe-efvejhes#e nw Deewj efpemeceW jepeveerefle Oece& mes efveÙebef$ele nw, Fme Øekeâej efpemekeâe MeemeveeosMe
efveCeeale nw—Jener cesje Yeejle osMe nw~ efpeme Yeejle ceW ceQ jece ceÙee&oe heg®<eesòece Deewj Skeâ veejer›ele Oeejer ntB Deewj
11
peneB efieefjOej keâefJe Éeje ieeÙeer ngÙeer heefle›elee veejer meerleepeer Deefive keâes Yeer Ûevove yevee osleer nQ Deewj peneB keâe
20
Yeüelee heeogkeâe™he jepee keâe ceb$eer yevekeâj kesâJeue ØeeCeeW keâes Mes<e jKelee nw, cesje Jener Yeejle osMe nw~
ht
ieerle mebKÙee-14
ig
yr
heg<hekeâeoJeleerÙe& ßeerjeceŠ ØeLeceb Jeefme‰b ØeCeceefle-

op
C
ØeYeg nes ØeeCeceod ieg®b Jeefme‰ced~

©
heg<hekeâleesÓJeleerÙe& meerleeue#ceCemeefnleŠ ßegelf eyeesOeJeefj‰ced~~1~~

ØeCecevleb efJeueeskeäÙe jIegÛevõb cegefve®lLeehÙe memJepes jececed~
GòejkeâeC[ 797
cevÙes heerlemejes®nkeâes<ees veerueeslheueceefYeoueceefYejececed~~2~~

Ûegcyeb Ûegcyeb nefjcegKekeâceueb cegefveJe=voejkeâesÓefhe vees le=hÙeefle~
vetveb veJeueveerjob Yeevegceg&nguee&ueÙeved ceveefme ve ÂhÙeefle~~3~~
he=°esÓveeceÙeesÓLe kegâueieg®Cee jeceesÓJeoved efvemeie&efJeveerleŠ~
meJeË vees JeeleË Ùe$eemles cegefveo&Ùeeuegefie&efjOejieerleŠ~~4~~
d .
ve
Yeewceer- heg<hekeâ mes Glejkeâj ßeerjece henues Jeefme‰peer keâes ØeCeece keâjles nQ~ Fmekesâ he§eeled heg<hekeâ efJeceeve mes
er
Glejkeâj meerleepeer SJeb ue#ceCepeer meefnle ØeYeg ßeerjece ves Jeso%eeefveÙeeW ceW ßes‰ Jeefme‰peer keâes ØeCeece efkeâÙee~ ØeCeece
es
keâjles ngÙes jIeggkegâue kesâ Ûevõcee ßeerjece keâes osKekeâj G"keâj cegefve Jeefme‰ ves GvnW ùoÙe mes ueiee efueÙee~ cegPes ueielee nw
R
efkeâ pewmes heerues keâceue ves DelÙevle megvoj DeYeer° oue Jeeues veeruekeâceue keâes ner mecesš efueÙee nes~ ØeYeg kesâ cegKekeâceue
s
ht
keâes Ûetce-Ûetce keâj cegefveßes‰ Jeefme‰peer le=hle veneR nes jns nQ~ efveef§ele ner Deepe metÙe&veejeÙeCe veJeerve veerues cesIe keâes
ig
ogueejles ngÙes DeIee veneR jns nQ~ kegâueieg® kesâ Éeje kegâMeue hetÚs peeves hej efieefjOej keâefJe kesâ ieerleeW kesâ efJe<eÙe mJeYeeJe
R
ll
mes efJeveceü ßeerjece yeesues- efpeve hej Deehe ßeerieg®osJe cegefveJej oÙeeueg nQ, Ssmes nce leerveeW jece-ue#ceCe-meerlee keâe meye
.A
kegâÚ kegâMeue ner kegâMeue nw~
s
ya
efJeMes<e- Ùen ieerle meesuen cee$ee ef$eleeue ceW efveyeæ nw~
va
Se
ßeerjeceue#ceCeew ke=âleØeCeeceeJeemeemÙeØeCecevleeR meerleeb Øeefle YeieJeleer De®vOeleer-

th
lJeb mecesefOe<eer‰eŠ meerles meleer YeJeeKeC[meewYeeiÙeJeleer~~

ee
JeefÖpJeeueeefJeMegæs efJeMegæ›eles meJe&owJeeefJe®æsÓefJe®æs jles~

P
lJeb ØeJeefOe&<eer‰eŠ Øeerles meleer~~1~~

si
ul
lJelheefle›eleØeYeeJesCe jecees jCes meJe&j#eebemf e JÙepes° efJeme¿š#eCes~

T
ri
lJeb efJeJeefOe&<eer‰eŠ mheâerles meleer~~2~~

Sh
YeejleerÙeb ueueveeoMeË oefMe&leJeleer jeJeCemÙe JewYeJeb Ûe heoe Oeef<e&leJeleer~

11
MebJeefOe&<eer‰eŠ meerles meleer~~3~~

20
lJeb efMeMegÙe&eof Jee efMe<Ùee Ùeoefme leòeLee lJeÙÙe®vOelÙee JeOe&les~

ht
ig
jeflejMueLee JÙepes‰e efieefjOejieerles meleer~~4~~

yr
op
Yeewceer- ØeCeece efkeâÙes ngÙes ßeerjeceue#ceCe keâes DeeMeerJee&o oskeâj ØeCeece keâjleer ngF& meerleepeer keâes mecyeesefOele
C
keâjkesâ YeieJeleer De®vOeleer keânleer nQ~ ns meleer meerlee! legcnejer mecÙekeâ Je=efæ nes~ legce DeKeC[ meewYeeiÙeJeleer jnes~ ns
©
DeefivepJeeuee keâes Yeer Megæ keâjves Jeeueer! ns heefJe$e›ele Jeeueer! ns meowJe efkeâmeer mes Yeer efJejesOe ve keâjves Jeeueer! Deewj
DeefJe®æ DeLee&led meYeer peÌ[-ÛesleveeW kesâ efJejesOe mes jefnle ßeerjece ceW levceÙe, hejceØemeVe meerles! legce efvejvlej yeÌ{leer
jnes~ ns meJe&iegCeeW mes mecheVe meleer efMejesceefCe! legcnejs ner heefle›ele kesâ ØeYeeJe mes ßeerjece ves YeÙebkeâj #eCeeW ceW Yeer meYeer
je#emeeW keâes peerle efueÙee~ legce efJeefMe° Je=efæ keâes Øeehle keâjes Deewj meowJe DeKeC[ meewYeeiÙeJeleer jnes~ legceves YeejleerÙe
ceefnuee kesâ ßes‰ DeeoMe& kesâ oMe&ve keâjeÙes Deewj legceves Deheves Jeece ÛejCe mes jeJeCe keâe JewYeJe kegâÛeue efoÙee~ ns meerles!
DeLee&led pevekeâpeer kesâ nue kesâ De«e Yeeie mes Øekeâš nesves Jeeueer meleer! legce meowJe meye Øekeâej mes Je=efæceleer nesDees Deewj
legcneje meewYeeiÙe meowJe DeKeC[ jns~ ns osJeer! legce cesjer heg$eer nes Ùee efMe<Ùee? pees Yeer nes Jen jnes hejvleg legceceW cegPe
De®vOeleer keâer Yeefòeâ megÂÌ{ nesleer pee jner nw~ efieefjOej keâefJe kesâ Éeje Deveskeâ ieerleeW ceW ieeÙeer ieF& legce meerlee ves meyekeâes
.
peerle efueÙee~ eqJepeefÙeveer yeve ieF&~ efJepeÙeßeer Øeehle keâj ueer~ meowJe DeKeC[ meewYeeiÙeJeleer jnes~
d
ve
efJeMes<e- Ùen ieerle iegpejeleer ueeskeâ Oegve keâer {eue ceW efveyeæ nw, yeesue nQ-
er
‘‘leves meeBÛeJes meerlee meleer DeKeC[meewYeeiÙeJeleer’’
es
R
mevoYe&MueeskeâŠ
s
ht
DeLe jIegheefleheeoecYeespeceeÅevcejvomveefhele -
ig
levegefJejepelheeogkeâesodYeeefmeYeeueced ~
R
ll
pevekeâogefnle=ceelegŠ ›eâes[cesJeeßeÙevleb
.A
YejleceJeefvejecees jece DeeefMue#eosveced~~1~~
s
ya
Yeewceer- Fmekesâ he§eeled jIegheefle ßeerjece kesâ ÛejCekeâceue kesâ efvemhevoceeve Øescecekeâjvo mes efpevekeâe efoJÙe Mejerj
N
mveele nw Deewj efpevekesâ cemlekeâ hej ßeerjece keâer heeogkeâe efJejepeceeve nQ, Ssmes pevekeâjepe keâvÙee meerleepeer keâer ceelee
va
he=LJeer keâer ieeso keâe DeeßeÙe uesles ngÙes Yejlepeer keâes YetceC[ue keâes jceeves Jeeues ßeerjecepeer ves ùoÙe mes ueiee efueÙee~
Se
ieerle mebKÙee-16
th
ee
YejleYeüelejb jece DeeefMue<Ùeleer[dÙeced~~

P
ÛejCes helevleb OejCeew efvehelevleced~

si
ul
efJe<eceefJejnyenueJeefÖpJeeueÙee pJeuevleced~~
T
YejleYeüelejb jece DeeefMue<Ùeleer[dÙeced~~1~~

ri
Sh
DeeÛelego&MeeyoceyoefceJeecYees Je<e&vleced~
11
Je<e&Ûeelekebâ Jee ™heheÙemes le<e&vleced~~

20

ht
efMe<kebâ efMe<kebâ efnkeäkebâ efnkeäkebâ keâ®Ceb ®ovleced~

ig
yr
yee<heJeeefjJe<eË meesjmelee[b legovleced~~

op

C
cegoe peevegyeengYÙeeceglLeehÙe uecyeceevees~

©
efieefjOejsMees ÙeLeeYeË memvesncecyeceevees~~

YejleYeüelejb jece DeeefMue<Ùeleer[Ùd eced~~4~~
GòejkeâeC[ 799
Yeewceer- Deepe YewÙee Yejle keâes jecepeer ùoÙe mes ueiee jns nQ~ ÛejCeeW hej efiejles ngÙes, he=LJeer hej ueesšles ngÙes Deewj
efJejn keâer YeÙebkeâj Deefive pJeeuee ceW peueles ngÙes mlegefleÙeesiÙe YeeJe ceW jle Yejlepeer keâes ßeerjecepeer ùoÙe mes ueiee jns nQ~
Ûeewon Je<e&heÙe&vle cesIe keâer YeeBefle DeßegOeeje keâer Je<ee& keâjles ngÙes Je<ee&keâeueerve Ûeelekeâ keâer YeeBefle ™he mJeeefle peue kesâ
efueÙes lejmeles ngS, Yepeve ceW efvejle YeeF& Yejle keâes ßeerjece ùoÙe mes ueiee jns nQ~ efmemekeâ-efmemekeâkeâj, efnÛekeâ-
efnÛekeâkeâj DelÙevle keâ®Ce-›eâvove keâjles ngÙes, DeeBmegDeeW keâer Je<ee& keâjles ngÙes, Úeleer heerš-heerškeâj jesles ngS YeieJeeve
jece ceW efvejle mlegefle keâjves ÙeesiÙe Yejlepeer keâes ßeerjece ùoÙe mes ueiee jns nQ~ efieefjOej keâefJe kesâ F&Õej ßeerjece
d .
DeepeeveyeengDeeW mes Yejlepeer keâes G"ekeâj ùoÙe mes ueieeles ngÙes Deewj Skeâ ceeB keâer YeeBefle ogueej keâjles ngÙes, YeieJeodYeòeâeW
ve
ceW efvejle Yejle keâes ßeerjece ùoÙe mes ueiee jns nQ~
er
es
efJeMes<e- Fme ieerle ceW keâefJe ves Mues<e kesâ ceeOÙece mes ØelÙeskeâ mLeeÙeer ceW ØeÙegòeâ ‘Yejle’ Meyo keâe veJeerve DeLe&
R
ner efJekeâefmele efkeâÙee nw~
s
ht
ieerle mebKÙee-17
ig
R
jeceŠ heefj<Jepele Fn Yejleced~~
ll
.A
Jeveb Øeese<f eleŠ hegjb Øeese<f eleb oesYÙeeË heefj<Jepele Fn Yejleced~~1~~
s
YegeJf e efvehelevleb cegnt ®ovleb mevleb heefj<Jepele Fn Yejleced~~2~~
ya
OewÙe&heeoheb efJeueheved oe$ewoe&vleb heefj<Jepele Fn Yejleced~~3~~
N
va
efJejn Ûeslemeb efieefjOejùoÙes Yeevleb heefj<Jepele Fn Yejleced~~4~~
Se
Yeewceer- ßeerjece Deepe Yejlepeer keâes ùoÙe mes ueiee jns nQ~ mJeÙeb Jeve ceW Øesef<ele neskeâj (ØeJeeme efkeâÙes ngS) ØeYeg
th
ßeerjece DeÙeesOÙeehegj ceW efveJeeme keâjles ngÙes Yeer JeveJeeme pewmee DeeÛejCe keâjles ngÙes Yejlepeer keâes oesveeW YegpeeDeeW mes
ee
G"ekeâj ùoÙe mes ueiee jns nQ~ he=LJeer hej efiejles ngÙes Deewj yengle DeefOekeâ jesles ngS mevle Yejlepeer keâes ßeerjece ùoÙe mes
P
ueiee jns nQ~ Deheves efJeueehe™he kegâuneÌ[eW mes OewÙe&™he Je=#e keâes keâešles ngÙes, Yejle peer keâes ßeerjece ùoÙe mes ueiee jns
si
nQ~ efJejnhetCe& efÛeòe Jeeues Deewj Fmeer ™he ceW efieefjOej keâefJe kesâ ùoÙe ceW efmLele neskeâj MeesYeeÙeceeve Yejlepeer keâes
T ul
ßeerjece ùoÙe mes ueiee jns nQ~

ri
efJeMes<e- Ùen ieerle meesuen cee$ee ef$eleeue Ùecevekeâeue jeie ceW efveyeæ nw~
Sh
ieerle mebKÙee-18
11
20
meerleeÛejCeJevepeeleb nes Jevole Fn YejleŠ~~

ht
ÙeodoC[keâJeveOejefCeceC[veb Ùelmegjheeflemegleogejf leKeC[veced~

ig
peevekeâerÛejCepeuepeeleb nes Jevole Fn YejleŠ~~1~~

yr
op
Ùelkeâesmeueve=heYeJeveYet<eCeb ÙelmesJekeâot<eCeefJeot<eCeced~
C
YeewceerÛejCemejes peeleb nes Jevole Fn YejleŠ~~2~~

©
ÙevcegefveÙeesefieceveesceevemenbmeb ÙeVe=hecewefLeueJebMeeJelebMeced~
heeefLe&JeerÛejCeheÙeespeeleb nes Jevole Fn YejleŠ~~3~~
Ùeod oMecegKeveefleMelke=âleIeeleb mece®Ceb keâefJeefieefjOejheeefjpeeleced~

cewefLeueerÛejCemeefueuepeeleb nes Jevole Fn YejleŠ~~4~~
Yeewceer- meerleepeer kesâ ßeerÛejCekeâceue keâes Yejle peer ÙeneB Jevove keâj jns nQ~ pees oC[keâJeve keâer he=LJeer kesâ
DeeYet<eCe yeves Deewj efpevneWves Fvõheg$e peÙevle kesâ oes<eeW keâes Yeer meceehle efkeâÙee, pevekeâveefvoveerpeer kesâ GvneR ÛejCekeâceueeW
keâes Deepe Yejlepeer Jevove keâj jns nQ~ pees keâesmeuejepe kesâ YeJeve kesâ Deuebkeâej yeves Deewj efpevneWves mesJekeâeW kesâ oes<eeW
d .
keâes Yeer otef<ele efkeâÙee meerleepeer kesâ GvneR ÛejCekeâceueeW keâes ÙeneB Yejlepeer veceve keâj jns nQ~ pees Ùeesieer-cegefveÙeeW kesâ
ve
ceveceeveme mejesJej kesâ nbme yeves, pees cewefLeueJebMeer jepeeDeeW kesâ JebMe kesâ DeeYet<eCe keânueeÙes, he=LJeerveefvoveer meerleepeer kesâ
er
es
GvneR ÛejCekeâceueeW keâes Deepe Yejlepeer Jevove keâj jns nQ~ efpevneWves jeJeCe kesâ keâjesÌ[eW vecemkeâejeW keâes kegâÛeue efoÙee
R
Deewj pees efieefjOej keâefJe kesâ efueÙes keâuheJe=#e mJe™he nQ, GvneR ueeue-ueeue efceefLeueeefOejepe keâvÙee meerleepeer kesâ
s
ÛejCekeâceue keâes Deepe Yejlepeer veceve keâj jns nQ~
ht
ig
ieerle mebKÙee-19
R
ll
jeceb efvejer#Ùe kewâkesâÙeer nes ueppeceevee heefj<Jepeles~~
.A
meerleeue#ceCeeYÙeeb kegâMeueceeÙeeleced~
s
ya
ØeCecevleb meefmceleJeoveJevepeeleced~~
N
jeceb ØeJeer#Ùe kewâkesâÙeer nes ceppeceevee heefj<Jepeles~~1~~
va
Se
mceejb mceejb efvejeiemes oòeb JeveJeemeced~

th
YeeJeb YeeJeb Yele=&ce=lÙegb ueeskeâheefjnemeced~~

ee
jeceb hejer#Ùe kewâkesâÙeer nes meppeceevee heefj<Jepeles~~2~~

P
osJeb osJeb YejleMeeruemeceguuemeodYeefòeâced~

si
ul
veefvõ«eeceJeemeb lemÙe Yeesielees efJejefòeâced~~

T
ri
jeceb meceer#Ùe kewâkesâÙeer nes lÙepÙeceevee heefj<Jepeles~~3~~

Sh
efÛevleb efÛevleb meerlee keäuesMeb leLee MetvÙenjCeced~

11
ßeeJeb ßeeJeb efieefjOejØeYees keâjeõ#eescejCeced~~

20
jeceb Øeleer#Ùe kewâkesâÙeer nes YepÙeceevee heefj<Jepeles~~4~~

ht
ig
Yeewceer- Deepe veceve keâjles ngÙes ßeerjece keâes osKekeâj ueefppele nesleer ngF& kewâkesâÙeer ùoÙe mes ueiee jner nQ~
yr
meerleepeer SJeb ue#ceCepeer kesâ meeLe mekegâMeue Jeve mes ueewšs ngÙes cevo nemehetCe&-keâceueyeove ßeerjece keâes ØeCeece keâjles
op
ngÙes osKekeâj ueppee cenemeeiej ceW [tyeleer ngF& kewâkesâÙeer ùoÙe mes ueiee jner nQ~ efveoex<e ßeerjece keâes efoÙes ngÙes JeveJeeme
C
keâe yeej-yeej mcejCe keâjkesâ Deewj heefle oMejLepeer keâer ce=lÙeg leLee ueeskeâ heefjneme keâe yeej-yeej efÛevleve keâjkesâ,
©
ßeerjece keâer hejer#ee keâjkesâ, mebkeâesÛe mes efmekegâÌ[leer ngF& kewâkesâÙeer ùoÙe mes ueiee jner nQ~ Yejlepeer kesâ Meerue Deewj Gmemes
megMeesefYele Yeefòeâ keâer yeej-yeej mlegefle keâjkesâ Deewj vevoer«eece ceW efveJeeme Deewj mebmeej kesâ Øeefle efJejefòeâ keâer yeej-yeej
GòejkeâeC[ 801
ØeMebmee keâjkesâ, ßeerjece keâer meceer#ee keâjkesâ, kewâkesâÙeer Deheves ner Éeje mJeÙeb ÚesÌ[er peeleer ngF&, ßeerjece keâes ùoÙe mes ueiee
jner nQ~ meerleepeer kesâ keäuesMe keâe, metveer kegâefšÙee mes Gvekesâ njCe keâe yeej-yeej efÛevleve keâjkesâ Deewj efieefjOej keâefJe kesâ
ØeYeg ßeerjece kesâ neLeeW je#emeeW kesâ cejCe keâe yeej-yeej ßeJeCe keâjkesâ, ßeerjece keâer Øeleer#ee keâjkesâ, kewâkesâÙeer Deheves mes
ner štšleer ngF& ØeYeg keâes ieues mes ueiee jner nQ~
ieerle mebKÙee-20
d .
ve
ßeerjeceŠ kewâkesâÙeeR Øeefle-
er
ceelecee& ùefo ueppeeb OeejÙe~~
es
Denb lJeoerÙeŠ heg$ees ceelece&vemee Â{b efveOeejÙe~
R
s
meerleemvegmee leJesÙeb megcegKeer meheoerceeb ëe=ÁejÙe~~1~~
ht
ig
veeYeefJe<ÙeoLe Ûesod JeveJeemeŠ efkeâceg meerleecenefj<Ùeled~
R
veerÛejeJeCees efkeâcemeew Ùegæs ceodyeeCewjceefj<Ùeled~~2~~
ll
.A
keâLeceYeefJe<Ùeved megje efJeMeeskeâe YetYeejŠefkeâceÙeemÙeled~
s
ya
Me›eâefpeleb nlJeeLe ue#ceCeŒeerved ueeskeâeved efkeâceheemÙeled~~3~~
N
efkeâcecees#eved megjueuevee JevÅe: keâejeieejpeMeeskeâced~
va
DeefiveefJeMegæeb meerleeceslÙe efkeâcekeâefj<Ùeb efveŠMeeskeâced~~4~~
Se
keâLeb jecejepÙes YeejleJe<ex ce”ueceeOeemÙeced~

th
ee
keâLeb ieerlejeceeÙeCemeewKÙeb efieefjOejkeâJeÙesÓoemÙeced~~5~~

P
Yeewceer- Deye ßeerjecepeer kewâkesâÙeer kesâ Øeefle keânles nQ~ ns ceeB! Deehe Deheves ùoÙe ceW ueppee OeejCe ve keâjW~ ceQ
si
ul
Deehekeâe yesše ntB Ùen yeele ceve ceW ÂÌ{hetJe&keâ efveef§ele keâj ueerefpeÙes~ Ùes megvoj cegKe Jeeueer meerlee pees Deehekeâer heg$eJeOet
T
nQ~ Fvekeâes MeerIeÇ mepeeFÙes~ Ùeefo Ùen JeveJeeme ve ngDee neslee lees Ùen veerÛe jeJeCe meerleepeer keâe njCe kewâmes keâjlee Deewj
ri
Sh
efheâj cesjs yeeCeeW mes cejlee kewâmes? Ùeefo Deehekesâ efveefceòe Ùen yeveJeeme ve ngDee neslee lees osJelee efveef§evle kewâmes nesles?
Ùen he=LJeer keâe Yeej kewâmes meceehle neslee? Deewj Fme JeveJeeme kesâ efyevee ue#ceCe Fvõpeerle cesIeveeo keâe JeOe keâjkesâ
11
leerveeW ueeskeâeW keâer j#ee kewâmes keâjles? JeveJeeme kesâ efyevee jeJeCe kesâ ÙeneB yevoer yeveeÙeer ieF&, osefJeÙeeB Dehevee Meeskeâ kewâmes
20
ÚesÌ[leeR? Deewj Deefive ceW heefJe$e meerlee keâes Øeehle keâj ceQ meYeer keâes Meeskeâjefnle kewâmes keâj heelee? Ùeefo JeveJeeme ve
ht
ngDee neslee lees jecejepÙe ceW ceQ YeejleJe<e& ceW cebieue keâe DeeOeeve kewâmes keâj heelee? Deewj efieefjOej keâefJe keâes ieerle
ig
yr
jeceeÙeCe keâe ceQ megKe kewâmes os heelee?

op
ieerle mebKÙee-21
C
©
jecees cejkeâleMÙeecees veceefle keâewmeuÙeemegefce$es~

meerleevegpeeYÙeeb ÛejCeeved mhe=°Jd ee JeelmeuÙeYeeJeeod efJeefÛe$es~~1~~
veeceb veeceb MegYeheefjCeeceb MeesYeeMeerueheefJe$es~~2~~

Jevob Jevob efvelejeceefvevos DeveJeÅes DeveIeÛeefj$es~~3~~
mebJeenb mebJeenb leÛÛejCeveefueves efieefjOejYeJeefveefOeJeefn$es~~4~~
Yeewceer- cejkeâle kesâ meceeve MÙeeceue ßeerjece, keâewmeuÙee Deewj megefce$eepeer keâes ØeCeece keâj jns nQ-meerleepeer leLee
ue#ceCepeer kesâ meeLe ÛejCeeW keâes mheMe& keâjkesâ, ßeerjece JeelmeuÙe-YeeJe mes efJeefÛe$e keâewmeuÙee megefce$eepeer keâes veceve
d .
keâj jns nQ~ megvoj heefjCeece kesâ meeLe MeesYee Deewj Meerue mes heefJe$e keâewmeuÙee-megefce$eepeer keâes ØeYeg ßeerjece veceve keâjkesâ
ve
er
hegveŠ ØeCeece keâj jns nQ~ meowJe efvevoejefnle, heehejefnle, efveoex<e Ûeefj$e Jeeueer keâewmeuÙee-megefce$ee peer keâes ØeYeg Deveskeâ
es
yeej Jevove keâjkesâ ØeCeece keâj jns nQ~ efieefjOej keâefJe kesâ YeJemeeiej kesâ efueÙes peueÙeeve kesâ meceeve keâewmeuÙee-
R
megefce$eepeer kesâ ÛejCekeâceueeW keâes yeej-yeej Ûecheve keâjles ngÙes (mesJeeYeeJe mes oyeeles ngÙes) ßeerjece oesveeW ceeleeDeeW keâes
s
ht
veceve keâj jns nQ~
ig
mevoYe&MueeskeâŠ
R
ll
DeLeeefYe<eskebâ jIegJebMekesâlees: mebÙeespeefÙe<Ùeved efÉpeceefv$eJeÙezŠ~
s .A
Megæb cegnlt eË heefjMeesOÙe efJeÉeved efJeØeevegJeeÛewJe JeMeer Jeefme‰Š~~1~~
ya
N
Yeewceer- Fmekesâ he§eeled yeÇeÿeCeeW Deewj ßes‰ cebef$eieCeeW kesâ meeLe jIegJebMe kesâ OJepemJe™he ßeerjece kesâ heóeefYe<eskeâ
va
keâes DeeÙeesefpele keâjles ngS, Megæ cegntle& keâe heefjMeesOeve keâjkesâ efJeÉeved mebÙeceer ieg® Jeefme‰ peer yeÇeÿeCeeW mes yeesues~
Se
ieerle mebKÙee-22
th
Deveg%eeb oòe ns efJeØee YeJeleg jecees cenejepeŠ~

P ee
Mecee%eeb oòe ns efJeØee YeJeleg jecees cenejepeŠ~~

si
ve=heeosMeeled efÉmehleeyob Jeveb YegkeäJee meceeÙeeleŠ~

T ul
MegYee%eeb oòe ns efJeØee YeJeleg jecees cenejepeŠ~~1~~

ri
Sh
ØepeIves jeJeCees jecesCe men yeueyeevOeJees Ùegæs~

11
Jeje%eeb oòe ns efJeØee YeJeleg jecees cenejepeŠ~~2~~

20
efvejele¿eke=âlee Yeejlecener jecesCe efveŠmeercee~

ht
cegoe%eeb oòe ns efJeØee YeJeleg jecees cenejepeŠ~~3~~

ig
yr
DeÙeesOÙee Yeeleg meVeeLee ueefmeleefieefjOejØeYetodieeLee~

op
efvepee%eeb oòe ns efJeØee YeJeleg jecees cenejepeŠ~~4~~

C
©
Yeewceer- ns yeÇeÿeCeeW! Devegceefle oes~ ßeerjece DeÙeesOÙee kesâ cenejepe yeveW~ ns yeÇeÿeCeeW! "erkeâ-"erkeâ Dee%ee oes
ßeerjece cenejepe yeveW~ cenejepe keâe DeeosMe heeueve keâjles ngÙes Ûeewon Je<eeX keâe JeveJeeme Yeesiekeâj ßeerjece DeÙeesOÙee
heOeej DeeÙes nQ, Deye FvnW cenejepe yeveves keâer MegYee%ee oes~ ßeerjece Éeje Ùegæ ceW yevOeg-yeevOeJeeW meefnle jeJeCe ceeje
GòejkeâeC[ 803
ieÙee nw~ ns yeÇeÿeCeeW! Deye ßes‰ Dee%ee oes~ ßeerjece cenejepee yeveW~ ns yeÇeÿeCeeW! ßeerjece ves YeejleYetefce keâes meYeer
meerceeDeeW mes jefnle Deewj DeelebkeâJeeo mes jefnle keâj efoÙee nw~ Deye legce meye FvnW cenejepe yeveves kesâ efueÙes ØemeVelee mes
Dee%ee oes~ Ùen DeÙeesOÙee efieefjOej keâefJe kesâ ØeYeg ßeerjece keâer Glke=â° ieeLeeDeeW mes megMeesefYele nesleer ngF& hejceelcee
ßeerjece ™he mJeeceer mes Ùegòeâ nes peeÙe~ ns yeÇeÿeCeeW! Deye legce Deheveer Dee%ee oes~ ßeerjece DeJeOejepe efmebnemeve hej
Deemeerve neskeâj cenejepe yeveW~
d .
ieerle mebKÙee-23
ve
er
yeÇeÿeCee TÛegŠ-
es
kegâJe&vleg cenejepeb jeceb ve efJeuecyees Jew YeJelee keâeÙe&Š~
R
s
levJevleg ve=heb cesIeMÙeeceb ve efJeuecyees Oece&Jelee keâeÙe&Š~~
ht
ig
meb«eeces nlejeJeCeb ØeYegb peieoskeâOevegOe&jceeÅeefJeYegced~
R
kegâJe&vleg ve=heb meerleejeceb ve efJeuecyees %eeveJelee keâeÙe&Š~~1~~
ll
.A
DeelebkeâJeeojefnleb osMeb jeceesÓke=âle nlej#ekeäuesMeced~
s
ya
kegâJe&vleg ve=heb YegpeyeueOeeceb ve efJeuecyees OÙeeveJelee keâeÙe&Š~~2~~
N
cenveerÙeiegCeb jCekeâueeÛeCeb Yetmeglee#eCeb #eCeefJeue#eCeced~
va
kegâJe&vleg ve=heb jeceejeceb ve efJeuecyees JesoJelee keâeÙe&Š~~3~~
Se
jeIeJeeefYe<eskeâes efJeOeerÙeleeb ce”ueb efieefjOejsCe ieerÙeleeced~

th
ee
kegâJe&vleg ve=heb nefjceefYejeceb ve efJeuecyees efveÙeceJelee keâeÙe&Š~~4~~

P
Yeewceer- Deye yeÇeÿeCe keânves ueies- Deehe Deye ßeerjece keâes cenejepe yeveeÙeW~ Fme meceÙe Deehe efJeuecye ve
si
ul
keâjW~ cesIeJeCeea ßeerjece keâes jepee yeveeÙeW~ Deeheßeer Oeeefce&keâ Jeefme‰ Éeje efJeuecye ve efkeâÙee peeÙe~ meb«eece ceW
T
jeJeCe keâe JeOe efkeâÙes ngÙes meJe&meceLe& mebmeej kesâ DeefÉleerÙe OevegOe&j DeeÅeefJeYeg DeLee&led legjerÙeeJemLee kesâ efJeYeg
ri
Sh
hejcesÕej meerleeheefle ßeerjece keâes jepee yeveeFÙes~ ns %eeveJeeve! Deehe efJeuecye ve keâjW~ ßeerjece ves je#emeeW kesâ keäuesMe
mes jefnle keâjkesâ Fme Yeejle osMe keâes Yeer DeelebkeâJeeo mes jefnle keâj efoÙee nw~ DeleŠ yeengyeue kesâ DeeßeÙe ßeerjece
11
keâes jepee yeveeÙeW~ ns OÙeeveJeeve ieg®osJe! Fme mecyevOe ceW efJeuecye ve efkeâÙee peeÙe~ hetpeveerÙe iegCeeW Jeeues, Ùegæ ceW
20
kegâMeue Yetefceveefvoveer meerleepeer keâes ceneslmeJe Øeoeve keâjves Jeeues Deewj ØelÙeskeâ #eCe keâes efJeue#eCe yeveeves Jeeues,
ht
hejMegjece keâes Yeer Deeveefvole keâjves Jeeues, ßeerjece keâes DeJeOe keâe jepee yeveeÙeW~ ns Jeso-efveOeeve! Deehekesâ Éeje
ig
yr
efJeuecye ve efkeâÙee peeÙe~ Deye ßeerjece keâe heóeefYe<eskeâ efkeâÙee peeÙe Deewj efieefjOej keâefJe kesâ Éeje Yeer cebieue
op
ieeve efkeâÙee peeÙe, meyekeâes megKe osves Jeeues ßeernefj YeieJeeve jece keâes Deeheßeer cenejepe yeveeÙeW~ ns efveÙeceJeeve!
C
Deye efkeâmeer Øekeâej keâe efJeuecye ve keâjW~

©
eqJeMes<e- Ùen ieerle nceejs yeeuÙekeâeue ceW ØeÛeefuele Skeâ ØeeLe&vee ieerle keâer {eue hej efveyeæ nw, yeesue nw-
Jen Meefòeâ nceW oes oÙeeefveOes keâle&JÙe ceeie& hej [bš peeJeW~
ieerle mebKÙee-24
DeÅe DeÙeesOÙeeÙeeb Jeæ&les Jeæe&heveb Jeæe&heveb jeIeJeeefYe<eskeâes jecejepÙeeefYe<eskeâŠ~~
nle jeJeCees jecees JeveJeemeeoeieleŠ meerleeue#ceCeeYÙeeb meceb meefKeefYe§e mebÙegleŠ~
.
DeÅe DeÙeesOÙeeÙeeb Jele&les Jeæe&heveb Jeæe&heveb jeIeJeeefYe<eskeâes jecejepÙeeefYe<eskeâŠ~~1~~
d
ve
Je<e&efvle cegefoleeŠ Øemetveeefve osJeeŠ ieeÙevlÙees ve=lÙevlÙees osJÙe: ØemlegJeefvle mesJeeŠ~
er
es
DeÅe DeÙeesOÙeeÙeeb JeeÅeles Jeæe&heveb Jeæe&heveb jeIeJeeefYe<eskeâes jecejepÙeeefYe<eskeâŠ~~2~~
R
leesjCeeefoefYeŠ hegjeR Ûe meppeÙeefvle veeiejeŠ nsceIešwjMb egcevleb ueppeÙevlÙegppeeiejeŠ~
s
ht
DeÅe DeÙeesOÙeeÙeeb OeerÙeles Jeæe&heveb Jeæe&heveb jeIeJeeefYe<eskeâes jecejepÙeeefYe<eskeâŠ~~3~~
ig
ve=lÙeefvle ketâo&vles ieeÙeefvle ueeskeâeŠ Jeæ&vles Jeæ&Ùevles ØenmevlÙeMeeskeâeŠ~
R
ll
DeÅe DeÙeesOÙeeÙeeb oerÙeles Jeæe&heveb Jeæe&heveb jeIeJeeefYe<eskeâes jecejepÙeeefYe<eskeâŠ~~4~~
s .A
mveeleevegefuehlee Ùees<eeŠ ëe=ieejÙevles efieefjOejØeYegb efveneÙe& meJeË JeejÙevles~
ya
DeÅe DeÙeesOÙeeÙeeb ieerÙeles Jeæe&heveb Jeæe&heveb jeIeJeeefYe<eskeâes jecejepÙeeefYe<eskeâŠ~~5~~
N
va
Yeewceer- keâefJe mJeÙeb iee jns nQ-Deepe DeÙeesOÙee ceW yeOeeF& nes jner nw, yeOeeF& nes jner nw~ ÙeneB jeIeJepeer keâe
Se
heóeefYe<eskeâ nes jne nw, ßeerjece keâe jepÙeeefYe<eskeâ nes jne nw~ jeJeCe keâe JeOe keâjkesâ ßeermeerlee ue#ceCepeer kesâ meeLe
th
leLee Deheves efce$e je#eme Jeevej-YeeuegDeeW keâes ueskeâj ßeerjece JeveJeeme-hetCe& keâjkesâ DeÙeesOÙee heOeej DeeÙes nQ~ Deepe
ee
DeÙeesOÙee ceW yeOeeF& mecheVe nes jner nw~ osJelee ØemeVe neskeâj heg<heJe<ee& keâj jns nQ Deewj osefJeÙeeB veeÛeleer ngF&, ieeleer ngF&
P
Deheveer mesJeeSB Øemlegle keâj jner nQ~ Deepe DeÙeesOÙee ceW yeOeeFÙeeB yepe jner nQ~ ßeerjece keâe heóeefYe<eskeâ nes jne nw~
si
ul
Deepe ueesie Meeskeâjefnle neskeâj veeÛe jns nQ, ketâo jns nQ, iee jns nQ, nBme jns nQ, yeOeeF& ues jns nQ Deewj yeOeeF& os jns nQ~
T
Deepe DeÙeesOÙee ceW ßeerjece keâes yeOeeF& oer pee jner nw~ ßeerjece keâe heóeefYe<eskeâ nes jne nw~ DeJeOe keâer ceefnueeSB mveeve
ri
Sh
keâjkesâ megvoj Debie jeieeW mes Deveguesheve keâjkesâ meesuen ëe=bieejeW mes mJeÙeb keâes ëe=bieeefjle keâj jner nQ~ efieefjOej keâefJe kesâ
ØeYeg ßeerjece keâes efvenej-efvenejkeâj Gve hej Dehevee meJe&mJe uegše jner nQ~ Deepe DeÙeesOÙee ceW yeOeeF& kesâ ieerle ieeÙes pee
11
jns nQ~ ßeerjeIeJe keâe heóeefYe<eskeâ nes jne nw~ ßeerjece keâe jepÙeeefYe<eskeâ nes jne nw~
20
ieerle mebKÙee-25
ht
ig
DeÅe meerleejeceew ocheleer efvenejÙeecens~

yr
op
efoJÙeew hetCe&keâeceew ocheleer efvenejÙeecens~~

C
jlveheer"s meceemeerveew Ûevoveevegefuehleew~

©
Jeefme‰sve efÉpewoxJewce&”ueeefYeef<eòeâew~~
ieewjMÙeeceew jepeocheleer efvenejÙeecens~~1~~
GòejkeâeC[ 805
efoJÙeefoJÙeveJÙeveJÙeYeJÙeYeJÙeYeeJeleŠ ~
Yet<eCewjot<eCewefJe&Yetef<eleew mJeYeeJeleŠ~~
ueeskeâjeceew veJÙeocheleer efvenejÙeecens~~2~~
keâvekeâefmebnemeves Jeefme‰sve efveJesefMeleew~
ÕesleÛÚ$ecegkegâšeefoefYe§e heefjJesefMeleew ~~
d .
ve
Deelceejeceew YeJÙeocheleer efvenejÙeecens~~3~~
er
ØeLeceb Jeefme‰cegefvevee efJeefnleefleuekeâew~
es
R
efieefjOejØeYet YetefJeYetleer cesÛekeâeuekeâew~~
s
DeefYejeceew yeÇÿeocheleer efvenejÙeecens~~4~~
ht
ig
Yeewceer- Deepe ßeermeerleejece jepeocheleer keâes nce efvenej jns nQ Deewj Deueewefkeâkeâ hetCe&keâece ocheleer DeLee&led
R
ll
cenejeveer-cenejepee keâes nce efvenej jns nQ~ Deepe jlvepeefšle efmebnemeve hej efJejepeceeve, Ûebove ÛeefÛe&le Jeefme‰peer
.A
yeÇeÿeCe Deewj osJeleeDeeW Éeje cebieue-peue mes DeefYeef<eòeâ ieewj-MÙeece meerleecenejeveer SJeb cenejepe jecepeer keâes nce
s
ya
efvenej jns nQ~ ueeskeâesòej veÙes-veÙes-keâuÙeeCeceÙe-YeeJeeW mes mJeYeeJeleŠ oes<ejefnle, DeeYet<eCeeW mes efJeYetef<ele ueeskeâ keâes
N
Deevevo osves Jeeues, Fve efvelÙe veJeerve ocheleer meerleejecepeer keâes nce efvenej jns nQ~ keâvekeâ efmebnemeve hej Jeefme‰peer Éeje
va
efJejepeceeve keâjeÙes ngÙes Õesle-Ú$e-cegkegâš Deeefo jepekeâerÙe DeuebkeâejeW mes mepeeÙes ngÙes peerJeelceeDeeW kesâ Yeer GÅeeve
Se
mJe™he keâuÙeeCeceÙe ocheleer keâes Deepe nce efvenej jns nQ~ meJe&ØeLece yeÇÿeef<e& Jeefme‰peer Éeje efpeve cenejeveer meerlee
th
Deewj cenejepe ßeerjece keâes efleuekeâ efkeâÙee ieÙee nw, Ssmes efieefjOej keâefJe kesâ mJeeefceveer Deewj mJeeceer, "kegâjeveer-"ekegâj
ee
he=LJeer hej Ûeleg<heeo efJeYetefle kesâ ™he ceW Øekeâš veerues IegBIegjeueer DeuekeâeW Jeeues, meYeer keâes Deevevo osves Jeeues, hejyeÇÿe
P
mJe™he ocheleer cenejeveer meerlee Deewj cenejepe jece keâes nce efvenej jns nQ~
si
ul
ieerle mebKÙee-26
T
ri
ceefCekeâvekeâceÙeefmebnemeves jepeeefOejepees jepeles~

Sh
menmeerleÙee Ûe ve=heemeves jIegjepejepees jepeles~~

11
MelekeâesefšcevceLemegvojes YeJeYeerceJeeefjefOecevojes~
20
Yetheeuehetiehegjvojes jCenlemekegâueoMekeâvOejes~~
ht
ieg®keäèhlehetlecenemeves jepeeefOejepees jepeles~~1~~

ig
yr
jefJeefJeheguecegkegâšes ueefueleefleuekeâŠ keâefuelekeâe_ÛevekegâC[ueŠ~

op
efkeâmeueeOejes oeef[cejoes cegKeefpeleMejoefJeOegceC[ueŠ~~

C
heóeefYe<eskeâJejemeves jepeeefOejepees jepeles~~2~~

©
jecees efceefnjkegâueYet<eCees ve=hejepejepemegYet<eCees~

nleot<eCees efpeleot<eCees cewefLeueerkeâC"efJeYet<eCees~~~
YeejleYeefJe<ÙeOejemeves jepeeefOejepees jepeles~~3~~

kesâÙetjkeâ*dkeâCemeuuemelheeefCeŠ keâjsmeOevegMMejŠ~
keâeheeslekeâC"s keâewmlegYeŠ ßeerJelmeJe#eeŠ ßeerOejŠ~~
$ewueeskeäÙeYeõkeâjemeves jepeeefOejepees jepeles~~4~~
Jeecee”efJeueefmelemeerleÙee efMue°es efveleevleØeleerleÙee~
d .
leeefheÛÚ FJe keâuekeâvekeâJeuÙee ØeerleÙee ßegefleieerleÙee~~
ve
er
efieefjOejmegieerleefiejemeves jepeeefOejepees jepeles~~5~~
es
Yeewceer- ceefCepeefšle mJeCe&ceÙe efmebnemeve hej jepeeefOejepe ßeerjece megMeesefYele nes jns nQ, DeÙeesOÙee kesâ jepeefmebnemeve
R
hej meerleepeer kesâ meefnle jIegJebMe kesâ meJe&ßes‰ jepee ßeerjece megMeesefYele nes jns nQ~ Devevle keâesefš keâeceosJeeW kesâ meceeve
s
ht
megvoj, YeÙebkeâj YeJemeeiej kesâ cevojeÛeue mJe™he, jepemecetneW kesâ Fvõ, Ùegæ ceW jeJeCe kesâ JeOekeâlee&, jepeeefOejepe
ig
R
ßeerjece, ieg®osJe Éeje JÙeJeefmLele, heefJe$e, hetpÙe jepe-efmebnemeve hej efJejepe jns nQ~ keâjesÌ[eW metÙeeX kesâ meceeve,
ll
ØekeâeMeceeve cegkegâš OeejCe efkeâÙes ngÙes, megvoj efleuekeâ mes megMeesefYele, mJeCe&ceÙe kegâC[ue OeejCe efkeâÙes ngÙes, heuueJe kesâ
.A
meceeve Dees‰ Deewj Deveej kesâ meceeve oeBle Jeeues, cegKe mes Mejokeâeueerve Ûevõ ceC[ue keâes peerleves Jeeues, jepeeefOejepe
s
ya
ßeerjece heóeefYe<eskeâ mecyevOeer ßes‰ jepe-efmebnemeve hej efJejepe jns nQ~ metÙe&kegâue kesâ DeeYet<eCe, jepeeDeeW kesâ jepee,
N
kegâyesj kesâ Yeer jepee, efMeJepeer kesâ DeeYet<eCe, efveoex<e, ot<eCe Me$eg kesâ efJepeslee, meerlee kesâ kebâ"eYet<eCe, jepeeefOejepe ßeerjece
va
YeejleerÙe YeefJe<Ùe kesâ DeeOeej mJe™he efmebnemeve hej efJejepe jns nQ~ kesâÙetj Deewj kebâkeâCe mes megMeesefYele, ßeernmle Jeeues,
Se
neLe ceW Oevegyee&Ce OeejCe efkeâÙes ngÙes Deewj keâheesle pewmes keâC" hej keâewmlegYeceefCe leLee Je#e hej ßeerJelmeueebÚve OeejCe
efkeâÙes ngÙes, meerleeheefle jepeeefOejepe ßeerjece leerveeW ueeskeâeW keâe keâuÙeeCe keâjves Jeeues, efmebnemeve hej efJejepe jns nQ~
th
ee
DelÙevle efJeÕemle Jeeceebie ceW megMeesefYele meerleepeer mes Gmeer Øekeâej Deeefuebefiele nes jns nQ ceeveeW ØemeVe JesoeW Éeje ieeÙeer
P
ngÙeer mJeCe&uelee mes Deeefuebefiele leceeue Ssmes jepeeefOejepe ßeerjece efieefjOej keâefJe kesâ ieerleeW mes megMeesefYele JeeCeerceÙe
si
efmebnemeve hej efJejepe jns nQ~

T ul
efJeMes<e- Fmes ™hekeâleeue mehle cee$ee ceW Deewj ojyeejer jeie ceW efveyeæ efkeâÙee ieÙee nw~
ri
Sh
ieerle mebKÙee-27
11
peÙeefle jeceÛevões jepeeefOejepeŠ~

20
peÙeefle jIegÛevões jepeeefOejepeŠ~~

ht
keâvekeâefmebnemeves meerleemecesleŠ~
ig
yr
meceemeervees oerveyevOegŠ keâ®CeeefvekesâleŠ~~

op
meJe&ßes‰iegCeesheslees cenejepe:~~1~~
C
MeefMekeâjÚ$eOejŠ keâe_ÛeveefkeâjeršŠ~
©
cekeâjeke=âlekegâC[uees efvenleKeuekeâeršŠ~~
jIegkegâuekegâcegoefJeceueefÉpejepe: ~~2~~
GòejkeâeC[ 807
kesâÙetjkeâ*dkeâCekeâefueleyeengoC[es ~
nefmlenmlenmleueefmelekeâeC[keâesoC[es ~~
ceneyeueheje›eâce›eepees jIegjepe:~~3~~
ßeerJelmeJe#eefme efJejepeceevenejes~
efJeheguekeâesefšcevceLeceLeveßeerëe=Áej: ~~
d .
ve
meppevemejes®nle®Ceefovejepe: ~~4~~
er
jlveceefCeceneIe&JemeveYet<eCehejerleŠ ~
es
heeJe&leerMeJeenveebMeÙe%eesheJeerleŠ ~~
R
s
efieefjOejieerleieerlees efJeefpele$e+legjepeŠ~~5~~
ht
ig
Yeewceer- jepeeefOejepe ßeerjecepeer keâer peÙe nes jner nw~ jIegkegâue kesâ Ûebõcee jepeeefOejepe keâer peÙe nes jner nw~
R
mJeCe& kesâ efmebnemeve hej meerleepeer kesâ meefnle Deemeerve oerveyevOeg, keâ®Cee kesâ YeJeve, meJe&ßes‰ iegCeeW mes Ùegòeâ cenejepe
ll
.A
jece keâer efJepeÙe nes jner nw~ Ûevõ kesâ meceeve Ú$e OeejCe efkeâÙes ngÙes, megJeCe& cegkegâš mes megMeesefYele, cekeâjeke=âle kegâC[ue
s
mes Deuebke=âle, je#eme ™he keâerÌ[eW keâes ceejves Jeeues, jIegkegâue kegâcego kesâ efvece&ue Ûevõcee ßeerjece keâer peÙe nes jner nw~
ya
kesâÙetj Deewj kebâkeâCe mes megMeesefYele, YegpeoC[ neLeer kesâ metB[ kesâ meceeve ßeernmle ceW yeeCe-Oeveg<e OeejCe efkeâÙes ngÙes,
N
va
ceneyeue Deewj heje›eâce kesâ hegbpe ßeerjece keâer peÙe nes jner nw~ Je#emLeue hej ßeerJelmeueebÚve Deewj nej mes megMeesefYele,
Se
Devevle keâeceosJeeW kesâ ceo keâes njves Jeeues, ßeerpeer keâes megMeesefYele keâjves Jeeues, YeòeâkeâceueeW kesâ efJekeâemeeLe& yeeue
metÙe&mJe™he jepeeefOejepe keâer peÙe nes jner nw~ jlveeW-ceefCeÙeeW mes peefšle, yengcetuÙe JeŒeeW-DeeYet<eCeeW mes megmeefppele
th
ee
Deewj heeJe&leerheefle efMeJepeer kesâ Jeenve vevoer ™he Oece& kesâ DebMeerYetle, hejceOece& keâe Ùe%eesheJeerle OeejCe keâjves Jeeues,
P
efieefjOej keâefJe keâer JeeCeer mes meowJe ieeÙes peeves Jeeues, DeeYet<eCeeW keâer meppee mes Jemeble keâes Yeer peerleves Jeeues
si
jepeeefOejepe ßeerjece keâer peÙe nes jner nw~

T ul
efJeMes<e-Ùen ieerle ‘‘YeòeâeW kesâ jepee MÙeece ceesjs Deepee’’ Fme ieerle kesâ {eue hej nw~
ri
Sh
ieerle mebKÙee-28
11
peÙeefle jeIeJees jecejepesvõjepeeefOehees jIegJejes jef#eleeMes<eueeskeâŠ~

20
GòeceMueeskeâm$ewueeskeäÙeMeeskeâehenes veeefMeleeMes<emegjJe=voMeeskeâŠ~~1~~
ht
peÙeefle Je=voejkeâeveleefveefKeuecegefveefvekeâjefJeveleheohe©eheer"Š KejeefjŠ~

ig
yr
osJeosJeŠ hejyeÇÿe heg®<eesòecees ceOegjcetefle&ce&neoeveJeeefjŠ~~2~~

op
peÙeefle JÙeehekeâes JÙeehÙe SkeâesÓefÉleerÙeesÓvegheceYetelf eke=âleYetelf eYe=leYetelf enejer~

C
efveiegC& eŠ meiegCe Gheceejefnle F&Õejes jescejesceeC[Melekeâesešf Oeejer~~3~~

©
peÙeefle megjveeieefkeâVejcenecegefveefvekeâjÙe#eievOeJe&pesieerÙeceeveŠ~
Yetecf epeeÛee®ueesÛeveÛekeâesjkeâÛeefkeâleÉejlees cegeof lehesheerÙeceeveŠ~~4~~
peÙeefle KeueoC[oelee ceefnleoC[keâes oC[keâejCÙeJeerLeerefJenejer~

ØeJeueYegpeoC[keâesoC[MejÛeC[OejefieefjOej$eemeYeJeYeerelf enejer ~~5~~
Yeewceer- jIegkegâue ceW Øekeâš jece jepesvõ jepeeDeeW kesâ Yeer jepee, jIegkegâue ceW pÙes‰, meYeer ueeskeâeW keâer j#ee keâjves
Jeeues, Gòece ÙeMe Jeeues, leerveeW ueeskeâeW keâe Meeskeâ ve° keâjves Jeeues, mechetCe& osJeleeDeeW keâe Meeskeâ ve° keâjves Jeeues,
jepeeefOejepe ßeerjece keâer peÙe nes jner nw~ efJeveceü osJelee, mechetCe& cegefveJe=vo Éeje efpevekesâ ÛejCe heeogkeâe keâes veceve
d .
efkeâÙee ieÙee nw, Ssmes Kej kesâ Me$eg osJeleeDeeW kesâ Yeer osJelee, hejyeÇÿe ceÙee&oe heg®<eesòece, ceOegj cetefle&, Kej veecekeâ je#eme
ve
kesâ Me$eg Deewj ceneve oeveJeeW kesâ Me$eg ßeerjece YeieJeeve keâer peÙe nes~ %eeefveÙeeW kesâ efueÙes JÙeehekeâ, YeòeâeW kesâ efueÙes
er
es
JÙeehÙe, Skeâ DeefÉleerÙe Gheceejefnle, YeòeâeW keâe SsÕeÙe& yeÌ{eves Jeeues, mJeÙeb SsÕeÙeeX keâe heeueve keâjves Jeeues, efveieg&Ce-
R
meiegCe meYeer GheceeDeeW mes jefnle heeBÛeeW keäuesMeeW mes jefnle F&Õej Deewj ØelÙeskeâ jesce ceW keâesefš-keâesefš yeÇÿeeC[eW keâes OeejCe
s
keâjves Jeeues ßeerjece keâer peÙe nes~ osJelee, veeie, efkeâVej, cenecegefve, Ùe#e Deewj ievOeJeeX Éeje yeej-yeej ieeÙes peeles ngS
ht
ig
he=LJeerheg$eer meerleepeer kesâ megvoj ves$e™he ÛekeâesjeW Éeje ØemeVeleehetJe&keâ heerÙes peeles ngS ßeerjeceÛevõ keâer peÙe nes~ KeueeW
R
keâes oC[ osves Jeeues, oC[keâ Jeve keâes heefJe$e keâjves Jeeues, oC[keâ Jeve keâer ieefueÙeeW ceW YeüceCe keâjves Jeeues, Øeyeue
ll
.A
YegpeoC[ ceW Oeveg<e SJeb efoJÙe yeeCe OeejCe keâjves Jeeues, efieefjOej keâefJe kesâ $eeme Deewj YeÙe keâes njves Jeeues oC[keâ
s
efyenejer ßeerjece peer keâer peÙe nes~
ya
efJeMes<e- Ùen ieerle oC[keâ Je=òe ceW efveyeæ nw~
N
va
ieerle mebKÙee-29
Se
peÙeefle keâceükeâuÙeeCekeâesmeuemegleeieYe&heeLeesefOeYeJeYeJeefJeYeJeÛee®ÛevõŠ~
th
peevekeâerÛee®ueesÛeveÛekeâesjkeâefveefKeuemegpevekewâjJemegKeojeceÛevõŠ~~1~~
P ee
peÙeefle meiegCemeekeâejefJe«enefveefKeueovegpeefve«enefvejvlejceefnleJesomeslegŠ~
si
meefÛÛeoevevo DeevevokeâvoekeâjesõgefnCemegleleveÙemegleJebMekesâlegŠ~~2~~
T ul
peÙeefle cegefvekeâewefMekeâeOJejmegj#eCekegâCehekeâoveÛeCecegefveJeOetMeehenlee&~
ri
Sh
peevekeâerJejmJeÙebJejef$ehegjnjOevegce&LeveYe=iegJeÙe&ieJee&henlee& ~~3~~
11
peÙeefle meerleemeceefhe&le efJepeÙeceeefuekeâeueefueleefceefLeueeveiejceesokeâejer~

20
meerjkesâletòeceevevooelee ®efÛej®heceesefnlemekeâueheg®<eveejer~~4~~
ht
peÙeefle oMejLeefveosMewkeâheeueveefJeefheveieceveMegefÛeefÛe$eketâšefõkeâeMeer~
ig
yr
YejleYeeJewkeâmee#eer ØeefnleheeogkeâŠ heeohe©eeÛe&veeYeerefleveeMeer~~5~~

op
peÙeefle kegâefJejeOeKejef$eefMejot<eCekeâoveefJeefnleoMeJeoveYeefieveerefJe¤heŠ~
C
veerÛeceejerÛeceo&vepevekeâpeenjCeefJejnmegeJf eueehecevegpeeveg™heŠ ~~6~~

©
peÙeefle pešeÙegce&neßeeækeâlee& Meyeefjkeâe®efÛejkeâvoheâuecetueYe#eer~

ÛejCehe¿peceefnleheJevemeglehe=‰keâes efvenlenefjMetvegnefjMetvegj#eer~~7~~
GòejkeâeC[ 809
peÙeefle oòecegefõkeânvetceodefJeJeefOe&leJeuees ueef*dIeleecYeesefOeefjhegveiejoener~

Ieeeflelee#eesvceefLeleJeveJeueeieejYešÛetÌ[eceefCeosMemebosMeJeener ~~8~~
peÙeefle Jeæmeslegce&nejCeefvenlejeJeCees JeefÖMegæefßeÙee Øes#ÙeceeCeŠ~
heg<hekeâe¤{jecees IeveMÙeeceueŠ megkeâefJeefieefjOejefiejehes#ÙeceeCeŠ~~9~~
.
Yeewceer- megvoj keâuÙeeCeceÙe, keâewmeuÙee kesâ ieYe&™he, #eerjmeeiej mes GlheVe, mebmeej keâe pevce, heeueve, mebnej
d
ve
keâjves Jeeues, hetCe&Ûebõcee, peevekeâerpeer kesâ megboj ves$e™he Ûekeâesj leLee meYeer meppeve™he kegâcegoeW keâes megKe osves Jeeues
er
ßeerjeceÛevõ keâer peÙe nes~ meiegCe-meekeâej, ceeveJe efJe«en, ovegpeJebMe keâe efve«en keâjves Jeeues, Jewefokeâ mesleg keâer efvejblej
es
j#ee keâjves Jeeues, meefÛÛeoevebo, Deevebo kesâ cesIeeW keâer Keeefve Deewj yeÇÿeheg$e cejerefÛe kesâ Yeer heg$e keâMÙehe kesâ heg$e
R
metÙe&veejeÙeCe kesâ kegâue kesâ efoJÙe heleekeâe, Deehekeâer peÙe nes~ eqJeÕeeefce$e kesâ Ùe%e kesâ j#ekeâ, je#eme JeOe ceW efvehegCe,
s
ht
DenuÙee kesâ Meehenejer, meerleeheefle Deewj meerlee kesâ ßes‰ mJeÙebJej ceW efMeJepeer keâe Oeveg<e leesÌ[ves Jeeues, hejMegjece kesâ
ig
R
ieJe&nlee& ßeerjece keâer peÙe nes~ meerleepeer Éeje meceefhe&le, ßes‰ peÙeceeuee mes megMeesefYele, efceefLeuee veiej keâes Deevebo osves
ll
Jeeues, pevekeâpeer kesâ Gòece Deevebooelee Deewj megboj™he mes veiej kesâ vej-veeefjÙeeW keâes ceesefnle keâjves Jeeues ßeerjece keâer
.A
peÙe nes jner nw~ oMejLepeer kesâ DeeosMe kesâ Skeâcee$e heeuevekeâlee&, Jeveiecevekeâlee&, heefJe$e efÛe$eketâš heJe&le hej efveJeeme
s
ya
keâjves Jeeues, Yejlepeer kesâ YeeJeeW kesâ Skeâcee$e mee#eer, heeogkeâe Øeoeve keâjves Jeeues Deewj ÛejCekeâceue kesâ hetpeve mes YeÙe
N
keâes ve° keâjves Jeeues ØeYeg ßeerjece keâer peÙe nes jner nw~ efJejeOe, Kej, ef$eefMeje, ot<eCe keâe JeOe keâjves Jeeues, jeJeCe keâer
va
yenve keâes kegâ™he keâjves Jeeues, veerÛe ceejerÛe keâe JeOe keâjves Jeeues, meerleepeer kesâ njCe mes GlheVe efJejn ceW ceveg<Ùe kesâ
Se
Deveg™he efJeueehe keâjves Jeeues ßeerjece keâer peÙe nes jner nw~ pešeÙeg keâe ceneßeeæ keâjves Jeeues, Meyejer kesâ mebgoj kebâo-
th
cetue-heâue Keeves Jeeues, Deheves ÛejCekeâceue mes nvegceevepeer keâer heer" keâes mecceeve osves Jeeues, nefjMetveg DeLee&led Fvõheg$e
ee
yeeefue keâes ceejves Jeeues Deewj nefjMetveÏj#eer DeLee&led metÙe&heg$e meg«eerJe keâer j#ee keâjves Jeeues ßeerjece keâer peÙe nes jner nw~
P
cegefõkeâe oskeâj nvegceevepeer keâe yeue yeÌ{eves Jeeues, nvegceevepeer Éeje meeiej keâe uebIeve keâjeves Jeeues Deewj nvegceevepeer
si
ul
Éeje ner uebkeâe keâes Yemcemeeled keâjeves Jeeues, ßeernvegceeve Éeje De#e keâe JeOe keâjeves Jeeues, DeMeeskeâ Jeeefškeâe, mesvee,
T
YeJeve Deewj JeerjeW keâes lenme-venme keâjeves Jeeues Deewj ÛetÌ[eceefCe kesâ Éeje mJeÙeb Dehevee mebosMe nvegceeve peer Éeje
ri
Sh
ceBieJeeves Jeeues ßeerjece keâer peÙe nes jner nw~ mecegõ ceW mesleg yeBOeekeâj, YeÙebkeâj Ùegæ ceW jeJeCe keâe JeOe keâjves Jeeues,
Deefive keâes Megæ keâjves Jeeueer Deewj ome cenerves heÙe&vle Deefive ceW efveJeeme keâjkesâ Øeiešer ngÙeer meerleepeer Éeje osKes pee jns,
11
cesIe kesâ meceeve MÙeeceue, keâefJeßes‰ efieefjOej keâer JeeCeer mes Dehesef#ele nesles ngÙes heg<hekeâ efJeceeve hej efJejepeceeve ßeerjece
20
keâer peÙe nes jner nw~

ht
ig
ieerle mebKÙee-30
yr
op
peÙeefle peevekeâerÛee®ueesÛeveÛekeâesjkeâefJeOegefJe&OegefJeOet jeIeJees jeceÛevõŠ~

C
IeesjmebÙegieoefceleog°oMekeâvOejes ce=iehekeâuekeâvOejes jeceYeõŠ~~1~~

©
peÙeefle cegefveJejJeefme‰ØeefnleefoJÙeleceefleuekeâmeBuueefmelece_pegueueueešŠ~
meerleÙee ØeerleÙee peg°efmebnemevees nbme FJe metÙe&efyecyesJeješŠ~~2~~
peÙeefle Yejleeefhe&leÛÚ$emecYetef<eleŠ meewcÙemeewefceef$eefßeleÛeeceje{ŸeŠ~

Me$egmetoveOe=leJÙepeveue¿eefOeheefleOe=leOevet jepemeodiegCeOevee{ÙeŠ~~3~~
peÙeefle nefjmeglemegleeefmece&™vvevoveØeesuuemeÛÛee®Ûecee& ve=hesvõŠ~
metÙe&megleMeefòeâkeâes JeeÙegmegleYeefòeâkeâes YeeJegkewâYee&efJelees jeIeJesvõŠ~~4~~
peÙeefle efJeÕeefJeßegleefJeYetefleefJe&YegYet&efleceevedYetefleYetefle§eleg<heeodefJeYetefleŠ~
d .
ve
melÙemevOees peievce”ueesefleŠ ØeYegyeÇ&ÿeJesoevleJesÅeevegYetefleŠ~~5~~
er
peÙeefle ueeskeâheeuesMeefokeâdheeuevejheeuemegjheeueYetheeueceefCepeg°heeoŠ~
es
jepejepesvõYethesvõcevegpewkeâceefCejer[ŸeieewjJemeefcelemeefodJe<eeoŠ ~~6~~
R
s
peÙeefle JeCee&ßeceeÛeejJewefokeâefJeefnleOece&ceÙee&oÙeeceefnleueeskeâŠ~
ht
ig
meJe&peveefnlekeâjŠ meJe&pevemegKehejŠ hejcekeâ®Cee#eefhelemeJe&MeeskeâŠ~~7~~
R
peÙelÙeskeâhelveer›elees ueeskeâj#eCejlees ueeskeâefMe#eCejlees jeceYeõŠ~
ll
.A
efvelÙemevÙemlensÙeØeleerkesâ[dÙeiegCemeoveefJeOegJeoveMeesYeemecegõŠ ~~8~~
s
ya
peÙeefle efJeÕeefJeKÙeeleMeemeveØeMeemevejecejepÙepevej_pevees cenejepeŠ~
N
efYe#eles efYe#egkeâes efieefjOejŠ heojefleb jeleg Meb jeleg jepeeefOejepeŠ~~9~~
va
Se
Yeewceer- meerlee peer kesâ megboj ves$e™he Ûekeâesj kesâ Ûevõcee Deewj efJeOeg efJeOeg DeLee&led efJe<Ceg kesâ Yeer efJe<Ceg, jIegkegâue
cesW Øekeâš ßeerjeceÛevõ keâer peÙe nes jner nw~ Ieesj Ùegæ ceW og° jeJeCe keâe oceve keâjves Jeeues, efmebn kesâ meceeve kebâOeje
th
ee
Jeeues jeceYeõ keâer peÙe nes jner nw~ cegefveJej Jeefme‰ Éeje efkeâÙes ngÙes efoJÙelece efleuekeâ mes efpevekeâe megboj ueueeš
P
megMeesefYele nes jne nw, ØemeVe meerleepeer mes efpevekeâe efmebnemeve MeesefYele nw, pewmes metÙe&ceb[ue ceW nbefmeveer kesâ meefnle nbme nes
si
Ssmes jepeeefOejepe keâer peÙe nes~ Yejlepeer kesâ Éeje Deefhe&le Ú$e mes megMeesefYele, meewcÙe megefce$eeheg$e ue#ceCe kesâ Éeje
ul
ÛeueeÙes pee jns, Ûeecej mes megMeesefYele, Me$egIve kesâ Éeje efueÙes ngÙes hebKes SJeb efJeYeer<eCe Éeje efueÙes ngÙes Oeveg<e SJeb DevÙe
T
ri
jepÙeiegCeeW mes megMeesefYele ßeerjece keâer peÙe nes jner nw~ Fvõ kesâ heew$e Debieo ves efpevekeâer leueJeej ues jKeer nw, ce®leheg$e
Sh
nvegceeve ves efpevekeâer {eue mecYeeue jKeer nw leLee metÙe&heg$e meg«eerJe ves efpevekeâer Meefòeâ hekeâÌ[ keâj jKeer nw, nvegceevepeer
11
keâer Yeefòeâ mes Ùegòeâ Deewj YeeJegkeâeW mes hetefpele jepeeDeeW ceW ßes‰ jeIeJesvõ ßeerjece keâer peÙe nes jner nw~ efJeÕe ceW Øeefmeæ
20
efJeYetefle Jeeues, meJe&JÙeehekeâ, <eÌ[wÕeÙe& mecheVe, F&ÕejeW kesâ Yeer F&Õej, Ûeleg<heeo efJeYetefle, melÙeØeefle%e Deewj peievcebieuekeâeefjCeer
ht
ueeruee keâjves Jeeues, ØeYeg meJe&meceLe&, hejyeÇÿe hejceelcee, Jesoevle efJeÅee keâer DevegYetefleÙeeW mes Ùegòeâ ØeYeg ßeerjece keâer peÙe
ig
nes~ ßes‰ ueeskeâheeue, efoiheeue, jepee Fvõ SJeb he=efLeJeer kesâ heeuekeâ YetheeueceefCeÙeeW Éeje efpevekesâ ÛejCekeâceueeW keâer
yr
mesJee keâer ieÙeer nw, jepeeDeeW kesâ Yeer jepeeDeeW mes ßes‰ Deewj ceveg<Ùe kesâ Skeâcee$e ßes‰ceefCe Deewj mlegefle keâjves ÙeesiÙe ieewjJe
op
mebleeW keâe efJe<eeo ve° keâjves Jeeues ßeerjece keâer peÙe nes~ JeCee&ßece mebyebOeer DeeÛejCe Deewj JesoefJeefnle Oece& keâer ceÙee&oe
C
©
mes Fme ueeskeâ keâer hetpee keâjves Jeeues, meYeer keâe efnle keâjves Jeeues, meYeer kesâ megKe kesâ Skeâcee$e hejeÙeCe Deewj Deheveer
efoJÙe keâ®Cee mes meyekeâe Meeskeâ ve° keâjves Jeeues ßeerjece keâer peÙe nes~ Skeâhelveer ›eleOeejer, ueeskeâ kesâ j#eCe ceW hejeÙeCe
Deewj ueeskeâ kesâ efMe#eCe ceW ueies ngÙes, efvejblej nsÙe ØelÙeveerkeâ iegCeeW keâes ÚesÌ[ osves Jeeues Deewj meodiegCe kesâ meeiej,
GòejkeâeC[ 811
ÛevõcegKe, MeesYee kesâ mecegõ jeceYeõ keâer peÙe nes~ efpevekeâe Meemeve Deewj ØeMeemeve efJeÕeefJeKÙeele nw, Ssmes jecejepÙe kesâ
ØeJele&keâ, ueesieeW keâes Deevevo osves Jeeues cenejepe Deehekeâer peÙe nes~ efYe#egkeâ efieefjOej Deehe ßeerjece kesâ ÛejCeØesce keâer
efYe#ee ceeBielee nw~ ns jepeeefOejepe! Deehe efieefjOej keâefJe keâes Deheves ÛejCe keâer Yeefòeâ oW Deewj Yepeve ceW keâesF& yeeOee ve
DeeÙes Ssmee keâuÙeeCe Øeoeve keâjW~
ieerle mebKÙee-31
d .
ve
DeÅe keâesmeuehegjs cenece”ueb jecejepÙeeefYe<eskeâmÙe ce”ueced~~
er
Yeeefle efmebnemevemLeefŒeueeskesâÕejes efoJÙeMelehe$eves$e§e meerleeJejes~
es
efJeÕeme¿šnjes efJeÕece”ueced~~1~~
R
s
meerleeveveÛee®ÛeefvojÛekeâesjŠ ØeYegŠ meJe&efJeßeeceoeleeefJeOeelee efJeYegŠ~
ht
ig
mebefJeefOelmeved meoe meJe&ce”ueced~~2~~
R
MJesleÚ$eb Jenved Yeeefle Yejlees Yepeved ue#ceCe§eecejeYÙeeb megmesJeeb me=peved~
ll
.A
JÙepeveb Me$egIvees ueeskeâeÙe ce”ueced~~3~~
s
ya
JeeÙegheg$ees efJeve=lÙeved ØeieeÙeefle ÙeMeŠ jecejepÙemÙe meJe&$e ceeÅeved jmeŠ~
efieefjOejeÙeeefhe Meb jeÙeeved N ce”ueced~~4~~
va
Se
Yeewceer- Deepe keâesmeuehegj cesW cenecebieue nw Deewj jecejepÙeeefYe<eskeâ keâe cebieue nw~ leerveeW ueeskeâeW kesâ F&Õej Deewj
efoJÙe keâceueves$e, meerleepeer kesâ heefle Deewj efJeÕe keâe mebkeâš njves Jeeues Deewj efJeÕe kesâ cebieuemJe™he jepeeefOejepe
th
ee
ßeerjece efmebnemeve hej efJejepe jns nQ~ meerleepeer kesâ cegKeÛevõ kesâ Ûekeâesj meyekeâes efJeßeece ossves Jeeues, meyekeâe efvecee&Ce
P
keâjves Jeeues, meyekeâe cebieue efJeOeeve keâjves kesâ efueÙes FÛÚgkeâ ßeerjece efmebnemeve hej efJejepe jns nQ~ Yejlepeer YeieJeeve
si
ßeerjece keâe Õesle Ú$e efueÙes ngÙes Yepeve keâer cegõe ceW megMeesefYele nes jns nQ Deewj }#ceCe ÛeecejeW mes megboj mesJee keâjles ngÙes,
T ul
MeesYee hee jns nQ Deewj Me$egIvepeer JÙepeve ueskeâj mebmeej keâes cebieue Øeoeve keâj jns nQ~ JeeÙegheg$e nvegceevepeer ve=lÙe keâjkesâ
ri
YeieJeeve keâe ÙeMe iee jns nQ Deewj jecejepÙe keâe jme meJe&$e ØemeVelee mes hewâue jne nw~ Jen efieefjOej keâefJe kesâ efueÙes Yeer
Sh
keâuÙeeCe cebieue Øeoeve keâjs~

11
ieerle mebKÙee-32
20
nvegceeved ieeÙeefle-
ht
ig
cevees ces efvejvlejefceob iegveiegveeÙe vecees jeIeJeeÙe vecees jeIeJeeÙe~~

yr
op
efhelee jeIeJees jeIeJe§ewJe ceelee meKee jeIeJees jeIeJe§ewJe Yeüelee~

C
efJevee jeIeJeb efÛeòe efkeâef_ÛeVe OÙeeÙe vecees jeIeJeeÙe vecees jeIeJeeÙe~~1~~

©
celeew jeIeJees ces ßegleew jeIeJees ces ieleew jeIeJees ces jleew jeIeJees ces~
jleb jeIeJes ces cevees vewJe cueeÙe vecees jeIeJeeÙe vecees jeIeJeeÙe~~2~~
Oe=leew jeIeJees ces ke=âleew jeIeJees ces efmLeleesw jeIeJees ces veleew jeIeJees ces~
efßeleb jeIeJes ÛesleŠ efkeâef_ÛeVe iueeÙe vecees jeIeJeeÙe vecees jeIeJeeÙe~~3~~
Jeme ØeeCes jeIeJe ueme OÙeeves jeIeJe jme %eeves jeIeJe mhe=MeesÅeeves jeIeJe~
ÙeMees jeIeJemÙewJe efieefjOejØeieeÙe vecees jeIeJeeÙe vecees jeIeJeeÙe~~4~~
.
Yeewceer- Deye nvegceevepeer iee jns nQ-Dejs cesjs ceve! legce vecees jeIeJeeÙe, vecees jeIeJeeÙe Ùener efvejblej iegveiegveeles
d
ve
jnes~ jeIeJe peer cesjs efhelee nQ, jeIeJe peer cesjs ceelee nQ, jeIeJe peer cesjs efce$e nQ Deewj jeIeJe peer cesjs Yeüelee nQ~ cesjs efÛeòe!
er
let jeIeJe kesâ Deefleefjòeâ kegâÚ Yeer OÙeeve cele keâj~ cesjer yegefæ ceW jeIeJe nQ, cesjer Yeefòeâ ceW jeIeJe nQ, cesjer ieefle ceW jeIeJe
es
nQ, cesjer ßegefle ceW jeIeJe nQ Deewj jeIeJe ceW ueiee ngDee cesje ceve let ogŠKeer ve nes~ cesjs OewÙe& ceW jeIeJe nQ, cesjer ke=âefle ceW
R
jeIeJe nQ cesjer efmLeefle ceW jeIeJe nQ, cesjer ßegefle ceW jeIeJe nQ~ ßeerjeIeJe ceW ueiee ngDee cesje efÛeòe kegâÚ Yeer iueeefve cele
s
ht
keâj~ ns jeIeJe! Deehe cesjs ØeeCe ceW yemeW, cesjs OÙeeve ceW megMeesefYele neW, cesjs %eeve ceW Deevevo ueW Deewj cesjs ieceve keâes Yeer
ig
mheMe& keâjW~ ns efieefjOej! let efvejblej jeIeJe keâe ÙeMe ieelee jn~
R
ll
ieerle mebKÙee-33
s .A
efMeJeŠ Øeen-
ya
$ewueeskeäÙeme¿šMeeskeânj jepeeefOejepe
N veceesÓmlegles~
va
YeJejesiemebme=efleueeskeânj jIegjepejepe veceesÓmlegles~~~1~~
Se
efmebnemeves meerleemeefnle DeemeerveYeÙemebMeÙejefnle~

th
jeJeCeefjhees efJeÅeeefJeYeJemeeodiegCÙeMegYeceefnceeceefnle~
ee
JejletCeÙegieMejÛeeheOej jepeeefOejepe veceesÓmleglg es~~2~~

P
si
jCeOeerj ßeerjIegJeerj ns MelekeâesefšefmevOegieYeerj ns~

T ul
ns yeÇÿeefveieg&CeefvemØeueÙe veJekeâvoMÙeeceMejerj ns~

ri
Sh
ns jece hejcesÕejceOegj jepeeefOejepe veceesÓmlegles~~3~~

11
jIegveeLe meerleeveeLe ns ßeerveeLe oerveeveeLe ns~

20
vejveeLe peieoieveeLe ns ßegelf eÛeÙeefJeefoleiegCeieeLe ns~

ht
efiejOejefiejeßeÙeheg®<ehej jepeeefOejepe veceesÓmlegles~~4~~

ig
yr
Yeewceer- Deye efMeJepeer mlegefle keâjles ngÙes keân jns nQ~ leerveeW ueeskeâeW kesâ mebkeâš Deewj Meeskeâ keâes ve° keâjves
op
Jeeues ns jepeeefOejepe! Deehekeâes vecemkeâej~ Deewj mebmeej kesâ jesie leLee mebmeej YeeJe keâes njves Jeeues, ns jIegkegâue kesâ
C
jepeeDeeW kesâ Yeer jepee ßeerjece! Deehekeâes vecemkeâej nes~ efmebnemeve hej meerleepeer kesâ meeLe efJejepeceeve, YeÙe-
©
mebMeÙe mes jefnle, jeJeCe kesâ Me$eg, efJeÅee, JewYeJe, ßes‰ iegCe Deewj ceefncee mes Deeceefnle DeLee&led hetCe& hetefpele oes
lejkeâme, Oeveg<e-yeeCe OeejCe keâjves Jeeues ns jepeeefOejepe! Deehekeâes veceve nes~ ns jCeOeerj, ns jIegJeerj, ns keâjesÌ[eW
meeiejeW pewmes iebYeerj, ns efveieg&Ce, ØeueÙejefnle yeÇÿe, veJeerve cesIe pewmes Mejerj Jeeues, ns hejcesÕej, ceOegjyeÇÿe ßeerjece
GòejkeâeC[ 813
jepeeefOejepe! Deehekeâes veceve nes~ ns jIegveeLe! ns meerleeveeLe! ns ßeerveeLe! ns oerveeveeLe! ns ceveg<ÙeeW kesâ veeLe! ns
peÌ[-Ûesleve kesâ veeLe! ns JesoeW ceW efJeefole iegCe-ieeLee Jeeues Deewj efieefjOej keâer JeeCeer kesâ DeeßeÙe hejelhej heg®<e
jepeeefOejepe! Deehekeâes vecemkeâej nes~
ieerle mebKÙee-34
yeÇÿee ieeÙeefle-
d .
ve
osefn vees efvepejefleb cenejepe~~
er
oerveyevOees ke=âheeefmevOees DeefMeleMeyejermegkeâejkeâvOees~
es
KeeleveòebâÛej cenevOeÇes jeceßeerjIegjepe~~1~~
R
cegefveJeOetceÙeefMeueeleejCe pevekeâmebMeÙeYeÙeefveJeejCe~
s
ht
ef$ehegjnjkeâeceg&keâefJeoejCe ßeerheles megjjepe~~2~~
ig
R
meMejmeÁjefvenlejeJeCe ÙeelegOeeveØelelejeJeCe~
ll
.A
heefleleheeJeve ØeCeleYeeJeve ve=heceCes vejjepe~~3~~
s
heóceefn<eerceefnlejeIeJe mekeâuekeâMceuejefnlejeIeJe~
ya
efieefjOejb ßeermeefnlejeIeJe heeefn jepeeefOejepe~~4~~
N
va
Yeewceer- Deye yeÇÿeepeer iee jns nQ-ns cenejepe! nce peerJeeW keâes Deheves ßeerÛejCeeW keâer Yeefòeâ oerefpeÙes~ ns oerveeW kesâ
Se
yebOeg! ke=âhee kesâ meeiej! Meyejer keâe yesj Keeves Jeeues! Deewj je#emeeW kesâ efueÙes cejCe keâe ketâhe Keesoves Jeeues! ns jIegkegâue
kesâ jepee ßeerjece! nce peerJeeW keâes Deheves ÛejCeeW keâer jefle oerefpeÙes~ cegefvehelveer™he efMeuee keâe Gæej keâjves Jeeues!
th
ee
pevekeâpeer keâe mebMeÙe Deewj YeÙe otj keâjves Jeeues! YeieJeeve Mebkeâj keâe Oeveg<e leesÌ[ves Jeeues! ßeerheefle! osJeleeDeeW kesâ
P
ØeMeemekeâ ØeYeg! Deehe nce peerJeeW keâes Yeefòeâ oerefpeÙes~ megboj yeeCe OeejCe keâjves Jeeues! Ùegæ ceW jeJeCe keâe JeOe keâjves
si
Jeeues! peelegOeeve! je#ememecetneW keâes ®ueeves Jeeues! heefleleheeJeve! ØeCelepeveeW keâes megKe osves Jeeues! jepeeDeeW kesâ
ul
cegkegâšceefCe! jepeeefOejepe! nce peerJeeW keâes Deheveer Yeefòeâ oerefpeÙes~ heóceefn<eer meerleepeer mes hetefpele! jIegkegâue ceW Øekeâš!
T
ri
meYeer heeheeW mes jefnle! jIeg veecekeâ peerJeeW kesâ efnlew<eer! SJeb jIeg kesâ peveheo ceW DeeefJeYet&le! meerleepeer kesâ meefnle ns jeIeJe!
Sh
ns jepeeefOejepe! efieefjOej keâefJe keâer j#ee keâerefpeÙes~

11
efJeMes<e- Ùen ieerle ™hekeâ leeue ceW efveyeæ nw~ Fmes ceeuekeâewMe, ÛevõkeâewMe, efleuekeâkeâeceeso, kesâoeje Deewj
20
ojyeejer jeie ceW Yeer ieeÙee pee mekeâlee nw~

ht
ieerle mebKÙee-35
ig
yr
ieeÙele GYeew jepeocheleer-

op
oòeefceceb nejb meerles ÙemÙesÛÚefme lemcew mecehe&ÙesŠ~

C
Ùeb ÛesÛÚefme JeelmeuÙeYeepeveb lemcew nejb lJecehe&ÙesŠ~~1~~

©
ÙemmÙeeled leJe heg$ees JejJeefCe&veer leceLeefveYe&Ùeb ëe=ÁejÙe~

leb peieleerleueYeeieOesÙeYeepeb efvepeyegæŸee efveOee&jÙe~~2~~
meerlee nejb nvetceles oòJeeefOe<eYeb ØeesÛes JeeÛeced~

cevÙes nvegcevleb jepeeefOejepe leJe cetleË veejeÛeced~~3~~
JeerÙeË yeueb meenmeb yegefæŠ me*d«eeces MeewÙeË mLewÙe&ced~
Ùeefmceved meJex iegCee: meesoje Yeeefvle oOeevee FJe OewÙe&ced~~4~~
MeleÙeespeveefJemleerCe&meeiejb keâes ue‹sle ogjece<e&ced~
d .
efJevewJee_pevesÙeb oMeJeoveb keâes Oe<e&ÙesöÏjeOe<e&ced~~5~~
ve
er
keâes veew efieefjOejØeYet efJejnJeeefjefOeleŠ MeerIeÇb efn leejÙesled~
es
keâes nvegcevleb efJevee jecejeJeCeme*d«eeceb ØeheejÙesled~~6~~
R
s
Yeewceer- Deye mJeÙeb jepeocleer iee jns nQ~ YeieJeeve jece keânles nQ-ns meerles! Ùen nej ceQves legcnW os efoÙee, legce
ht
efpemes Ûeenes os oes~ efpemekeâes legce JeelmeuÙe Yeepeve ceeveleer nes Gmeer keâes Deefhe&le keâj oes~ ns JejJeefCe&veer pees legcneje
ig
R
yesše nes Fme meYee cesW efveYe&ÙeleehetJe&keâ Gmeer keâe ëe=bieej keâjes Deewj mebmeej kesâ YeeiÙeYeepeve Gmeer heg$e keâes Deheveer yegefæ
ll
mes efveef§ele keâj oes~ meerleepeer ves ØeYeg keâe efoÙee ngDee nej nvegceevepeer keâes henveekeâj meYee kesâ yeerÛe ØeYeg keâes
.A
mecyeesefOele keâjkesâ keâne—ns jepeeefOejepe! ceQ nvegceeve peer keâes Deehekeâe osnOeejer yeeCe ner ceeveleer ntB~ JeerÙe&, heje›eâce,
s
ya
meenme, yegefæ, meb«eece ceW Jeerjlee, efmLejlee Ùes meYeer efoJÙe iegCe efpeveceW menesoj sYeeFÙeeW keâer YeeBefle OewÙe& OeejCe efkeâÙes ngÙes
N
mes Skeâ meeLe efJejepeles nQ~ Yeuee yeleeFÙes nvegceevepeer kesâ efyevee-meew Ùeespeve efJemleerCe& efÛevleve ceW keâef"ve Fme meeiej
va
keâes keâewve ueeBIe mekeâlee Deewj ogjeOe<e& jeJeCe keâe ØeOe<e&Ce keâewve keâj mekeâlee? efyevee nvegceeve kesâ efieefjOej keâefJe kesâ
Se
mJeeefceveer-mJeeceer nce Deehe meerleejece keâes efJejn meeiej mes keâewve heej keâjlee Deewj ‘nvegceeve’ kesâ efyevee Fme DeYetlehetJe&
th
jece-jeJeCe meb«eece keâes hetCe&lee keâer Deesj keâewve ues peelee?

ee
efJeMes<e- Ùen ieerle kesâoeje jeie ceW efveyeæ nw~

P
si
ieerle mebKÙee-36
T ul
jeceŠ Øeen-
ri
Sh
YejleYeüeleŠ keâhesjnb $e+Ceer efvelÙeced~~

melÙeb JeefÛce mecesmeece«es veeefmle keâheefš cece efÛeòeced~
11
20
S<e ceoerÙeb meJe&mJeb heg$ees efce$eb cece efJeòeced~~1~~

ht
Yeewceerlees efvejeMecevemeb efJejneyOeew ceeb ceppevleced~

ig
keâes nvegcevleb efJevee $eeÙeleeb efveOeveœepeb me=pevleced~~2~~

yr
op
MeleÙeespeveefJemleerCe&peueefOeceLe keâes ue‹leeceheejced~

C
$e+les JewvelesÙeb Oeercevleb ÙeodJee_peveekegâceejced~~3~~

©
MekeälÙee ›eefCeleb keâes veg ue#ceCeb lÙepÙeceevelevegceJÙeeled~

keâes YejlemÙe leJeenes efJejnJeeefjOeew meheefo megveeJÙeeled~~4~~
GòejkeâeC[ 815
Denb ue#ceCees Jewosner YejlemlJeb keâesmeuejepÙeced~

meJex efieefjOejnjsJe&Ùeb $e+efCevemleled heeÕex ØeepÙeced~~5~~
Yeewceer- YeieJeeve jece keân jns nQ-ns Yejle YewÙee! ceQ nvegceevepeer keâe efvelÙe ner $e+Ceer ntB~ ceQ meYeer kesâ mece#e
melÙe yeesue jne ntB~ cesje efÛeòe keâhešer veneR nw~ Ùes nvegceeve cesjs meye kegâÚ nQ~ Ùes cesjs heg$e, efce$e Deewj Oeve Yeer nQ~
meerleepeer mes efvejeMe ceve Jeeues, efJejn meeiej ceW [tyeles ngS Deewj Deheveer ce=lÙeg keâer ceeuee ietBLeles ngS cegPe jece keâes
d .
nvegceeve kesâ efyevee keâewve yeÛeelee? Dejs! Oeerceeved ie®[ kesâ efyevee DeLeJee De_peveevevoJeOe&ve nvegceeve kesâ efyevee meew
ve
Ùeespeve uecyes meeiej keâes Skeâ Úueebie ceW keâewve ueeBIe mekeâlee nw? Dejs! JeerjIeeefleveer Meefòeâ mes IeeÙeue Mejerj ÚesÌ[ jns
er
kegâceej ue#ceCe keâer j#ee keâewve keâjlee Deewj legce Yejle kesâ efueS efJejn meeiej ceW peueheesle keâer Yetefcekeâe keâewve efveYeelee?
es
ceQ jepeeefOejepe, ue#ceCe, meerlee, legce Yejle, keâesmeuehegj keâe Ùen jepÙe Fmekesâ Øeefle Jele&ceeve mechetCe& Oeve Ùes nce meYeer
R
efieefjOej keâefJe kesâ DeejeOÙe Deewj efieefjOej DeLee&led heJe&leOeejer Fve Jeevej ßes‰ nvegceeve peer kesâ $e+Ceer nQ~
s
ht
GhemebnejMueeskeâ:
ig
R
FlLeb jepeeefOejepees vejJejmeoefme ØeespÙe JeelesŠØeMeefmleb
ll
.A
meerleeoòes[dÙenejb ùoÙeielenefjb n<e&Ùeved nef<e&leeÙe&Š~
s
ya
DeeefueÁŸe ØescehetCeË keâefhekegâueefleuekebâ hetCe&keâeceb Øeheg<Ceved
N
jsspes ßeerjecejepÙes nefjjefKeueheefleieealemeerleeefYejeceŠ~~1~~
va
Yeewceer- Fme Øekeâej ßes‰ ceveg<ÙeeW keâer meYee ceW JeeÙegheg$e nvegceeve peer keâer ØeMebmee keâjkesâ, efpevnW meerleepeer kesâ Éeje
Se
megvoj nej efoÙee ieÙee nw~ efpevekesâ ùoÙe ceW mJeÙeb ßeernefj jecepeer efJejepeles nQ Ssmes Jeevej ßes‰ ßeernvegceevepeer keâes ØemeVe
th
keâjles ngS, GvnW Dehevee ØescehetJe&keâ Deeefue”ve oskeâj, hetCe&keâece nvegceevepeer keâes ogueejles ngS, ßes‰ peveeW keâes ØemeVe
ee
keâjves Jeeues, ieerlemeerleeefYejece cenekeâeJÙe kesâ ØeefleheeÅe meYeer ØeeefCeÙeeW kesâ F&Õej ßeernefj jepeeefOejepe YeieJeeve jece
P
mJeÙeb Éeje ØeJeefle&le jecejepÙe ceW Deveeefo keâeue mes efJejepe jns nQ Deewj Devevle keâeue lekeâ efJejepeles jnWies~
si
ul
Fefle
T
ri
Sh
ieerlejeceeÙeCes ieerlemeerleeefYejeces mebmke=âleieerlecenekeâeJÙes GòejkeâeC[s

ieerlemeerleejeceheóeefYe<eskeâes veece ØeLeceŠ meie&Š~
11

20
Éeje efJejefÛele ieerlejeceeÙeCe ‘ieerlemeerleeefYejece’ veecekeâ mebmke=âle ieerlecenekeâeJÙe kesâ GòejkeâeC[ ceW ieerlemeerleejeceheóeefYe<eskeâ
ht

ig
yr
op
C
©
~~ßeer:~~
d .
ve
er
GòejkeâeC[s
es
R
ieerlejepeeefOejepees veece
s
ht
ig
R
ll
.A
ce”ueeÛejCeced
s
ya
Jewons eR jceÙeved meKeeRMÛe ce=[ÙeVeeÙeesOÙekeâeved j_peÙeved
N
meewvoÙeË keâueÙeved yeueb ØeyeueÙeved ØeerleeŠ ØepeeŠ heeueÙeved~
va
mebmkeâejeved œepeÙeved Ûeefj$ecenmee ueeskeâ$eÙeb efMe#eÙeved
Se
Jeeefleb JelmeueÙeved keâefJeb efieefjOejb jepeeefOejepeesÓJeleg~~1~~

th
ee
DevÙeÛÛe
P
keâoeÙeesOÙeeOeecveerMJejmeoefme eEmenemeveieleced
si
ul
nefjb meerleeØeerleb megjcegefvemeomÙeIeve®efÛeced~

T
DeÙes jepeved jece ØeCelepevemeej”peueo

ri
Sh
Øemeerols ÙeekegâJe&ved efveefce<eefceJe ves<Ùeeefce MejoŠ~~2~~

11
Yeewceer- meerleepeer keâes jceeles ngÙes, efce$eeW keâes megKeer keâjles ngÙes, DeJeOeJeeefmeÙeeW keâes Deevevo osles ngÙes, meewvoÙe&
20
OeejCe keâjles ngÙes, Meefòeâ Deewj mesvee keâes Øeyeue keâjles ngÙes, ØemeVe Øepee keâe heeueve keâjles ngÙes, mebmkeâejeW keâe mepe&ve
ht
keâjles ngÙes, Deheves Ûeefj$e kesâ lespe mes leerveeW ueeskeâeW keâes efMeef#ele keâjles ngÙes nvegceevepeer kesâ YeefòeâceÙe keâuÙeeCe keâes ÂÌ{
ig
yr
keâjles ngS Deewj JeeÙegheg$e nvegceeve keâes JeelmeuÙe Øeoeve keâjles ngÙes, jepeeefOejepe ßeerjece cegPe efieefjOej keâefJe keâer Yeer
op
j#ee keâj ueW~ Deewj Yeer Denes! ßeerDeÙeesOÙeeOeece ceW ßes‰ meYee ceW efmebnemeve hej efJejepeceeve meerleepeer hej ØemeVe osJelee
C
Deewj cegefve™he meYeemeoeW mes Ùegòeâ cesIeJeCeea YeieJeeve ßeerjece keâes ns jepeved! ns jece! ns ØeCelepeve™he ÛeelekeâeW kesâ
©
cesIe! ØeYeg Deehe ØemeVe neW, Fme Øekeâej Øesce mes mcejCe keâjlee ngDee ceQ efieefjOej keâefJe keâye Deheves peerJeve kesâ Je<eeX keâes
#eCe kesâ meceeve megKehetJe&keâ efyeleeGBâiee?
GòejkeâeC[ 817
mevoYe&MueeskeâŠ
DeLe efJeme=pÙe njerved nefjheg*id eJees jIegJejŠ meceJeehÙe JemegvOejeced~
nleefjhegŠ ØeMemeeme yentŠ meceeŠ pevekeâpeemeefnlees ceefnlees ceKewŠ~~1~~
Yeewceer- Fmekesâ Devevlej DeLee&led jece jepÙeeefYe<eskeâ kesâ ÚŠ ceeme he§eeled Deheves Jeevej efce$eeW keâes Gvekesâ Iej
.
Yespekeâj ‘nefj’ Meyo kesâ JeeÛÙe Ùeceeefo ÛeewoneW nefjÙeeW ceW ßes‰ ceneefJe<Ceg jIegJej YeieJeeve ßeerjece efpevneWves jeJeCeeefo
d
ve
mecemle Me$egDeeW keâes meceehle keâj efueÙee nww, ves efve<keâCškeâ he=LJeer keâes Øeehle keâjkesâ Deveskeâ DeÕecesOeeefo Ùe%eeW mes
er
mecceeefvele neskeâj pevekeâveefvoveer meerleepeer kesâ meeLe DeÙeesOÙee kesâ jepeefmebnemeve hej efJejepeceeve jnkeâj Deveskeâ
es
menŒeJe<e&heÙe&vle mechetCe& YegJeveeW hej Meemeve efkeâÙee~
R
s
ieerle mebKÙee-1
ht
ig
Devegheceb jejepÙeles jecejepÙeb efve®heceb yeeYeüepÙeles jecejepÙeced~
R
vees Yetleb ve Ûe YeeJÙeb YeefJe<Ùeefle meoe efJeueefmele ØeepÙeced~~
ll
.A
vees efJeOeJee veeMegefleveer ueeskesâ melheefle›elee veejer~
s
ya
helveer›eleŠ hegceeb§eefj$eceeved Skeâveeefj›eleOeejer~~1~~
N
heg$eßeeæb ve efhelee kegâ®les veemles keâesÓefhe oefjõŠ~
va
vees ogeYf e&#eer vees yengeYf e#eer veemles keâesÓefhe kegâefveõŠ~~2~~
Se
ve Ûeeefivepee ve Jeelepee Yeerelf eŠ veeefmlekeâhešmeceJeerelf eŠ~

th
ee
DevÙeesvÙeb JeOe&les Øeleerelf eŠ meerleejeceheoØeerelf eŠ~~3~~

P
ueeskeâ$eÙeb ce”ueeÛejCeb otjesefpPelekeâoeÛejCeced~

si
ul
meleleb meerleejecemcejCeb meleleb ßeernefjMejCeced~~4~~

T
$eslee ke=âleÙegieeefÙelee vetveb YetefceŠ memÙeMÙeecee~

ri
Sh
Je=#eheg<heheâuemeefjlmejeseYf eefie&ejf OejØeYJeefYejecee ~~5~~

11
Yeewceer- Ùen Deveghece jecejepÙe megMeesefYele nes jne nw~ efve®hece jecejepÙe osoerhÙeceeve nes jne nw~ Ssmee jepÙe
20
Fmekesâ henues ve lees keâYeer ngDee Deewj ve ner Fmekesâ he§eeled YeefJe<Ùe ceW keâYeer nesiee~ Ùen jecejepÙe efvejvlej Oeve-OeevÙe
ht
mecheVe jnlee nw~ jecejepÙe kesâ meceÙe mebmeej ceW ve keâesF& ceefnuee efJeOeJee Leer Deewj ve ner efveŠmebleeve~ ØelÙeskeâ veejer
ig
meeOJeer Deewj heefle›elee Leer Deewj Gme meceÙe heg®<e Yeer helveer›ele, Ûeefj$eJeeve Deewj Skeâveejer›eleer Lee DeLee&led ßeerjece kesâ
yr
op
jepÙekeâeue ceW efkeâmeer keâes Yeer yeng-efJeJeen keâjves keâer Devegceefle veneR Leer~ jecejepÙe ceW efhelee heg$e keâe ßeeæ veneR keâjlee
C
Lee, Gme meceÙe keâesF& oefjõ veneR Lee Deewj ve ner keâesF& og<keâeue mes heerefÌ[le Lee Deewj ve ner keâesF& efveefvole efYe#ee ceeBielee
©
Lee Deewj ve ner keâesF& efyevee meceÙe DeLee&led DemeceÙe ceW meeslee Lee~ jecejepÙe ceW keâneR Yeer, ve ner Deefive keâe YeÙe Lee
Deewj ve ner JeeÙeg keâe Deewj ve ner keâesF& keâheš JÙeJenej keâjlee Lee~ meYeer ueesie Skeâ otmejs kesâ Øeefle efJeÕemle Les Deewj
meyekeâes ßeermeerleejecepeer kesâ ÛejCeeW ceW Øeerefle Leer~ leerveeW ueeskeâ cebieueeÛejCe mes hetCe& Les, keâneR Yeer keâoeÛeej veneR Lee,
meYeer meerleejecepeer keâe mcejCe keâjles Les Deewj meYeer ßeernefj kesâ MejCe ceW Les~ $eslee ke=âleÙegie yeve ieF& Leer, he=LJeer njer
Kesleer mes MÙeeceue neskeâj, nefjle Je=#eeW, heg<heeW, heâueeW, veefoÙeeW leLee leeueeyeeW mes efieefjOej keâefJe kesâ ØeYeg ßeerjece keâes
Deevevo os jner Leer~
ieerle mebKÙee-2
DeÙeesOÙee OevÙee jeIeJees Ùe$e jepee~
d .
ve
DeÙeesOÙee ceevÙee jeIeJees Ùe$e jepee~~
er
Ùe$eYeieJeleer meerleeje%eer pevekeâmeglee meeOJeer meeceüe%eer~
es
ve leeÂievÙee jeIeJees Ùe$e jepee~~1~~
R
s
Ùe$eemles Yejlees ÙegJejepees jepee jepeefle jIegkegâuejepees~
ht
ig
YeJesled keâevÙee jeIeJees Ùe$e jepee~~2~~
R
Ùe$e jepeceelee keâewmeuÙee megeKf eleenuÙee meoe efveMeuÙee~
ll
.A
iegCewjvevÙee jeIeJees Ùe$e jepee~~3~~
s
ya
Ùe$e meces JeCee&ßeceMeeruee me¿erefle&leefieefjOejØeYegueeruee~
hegjer JeoevÙee jeIeJees N
Ùe$e jepee~~4~~
va
Se
Yeewceer- OevÙe nw Jen DeÙeesOÙee peneB ßeerjece jepee nQ~ mecceeveerÙe nw DeÙeesOÙee peneBb jece jepee nQ~ peneBb
YeieJeleer meerlee cenejeveer nQ, meleer efMejesceefCe pevekeâveefvoveerpeer peneB meeceüe%eer nQ, Gme DeÙeesOÙee kesâ meceeve DevÙe hegjer
th
ee
veneR nes mekeâleer~ peneB Yejlepeer ÙegJejepe nQ Deewj jIegkegâue kesâ jece jepee megMeesefYele nes jns nQ, peneB jece mJeÙeb jepee nQ~
P
Ssmes DeÙeesOÙee kesâ meceeve Deewj hegjer kewâmes nes mekeâleer nw? peneB DenuÙeepeer keâes Yeer megKeer keâjves Jeeueer mebmeej kesâ
si
og:KeeW mes jefnle keâewmeuÙee Decyee jepeceelee nQ, Ssmeer DeÙeesOÙee Deheves iegCeeW mes DevevÙe ner nw~ peneB meYeer ueesie
ul
JeCee&ßece JÙeJemLee ceW efJeÕeeme keâjles nQ Deewj efieefjOej keâefJe kesâ ØeYeg ßeerjece keâer ueerueeDeeW keâe mebkeâerle&ve keâjles jnles
T
ri
nQ, Jen hegjer meJe&ßes‰ nw peneB ßeerjece jepee nQ~

Sh

11
ieerle mebKÙee-3
20
ce¢eb meerlee megeJf eveerlee peerJeOeeveer jesÛeles peerJeOeeveer jesÛeles~

ht
ig
ce¢eb ceeleeÙeesOÙee jecejepeOeeveer jesÛeles~~

yr
op
jeceew MÙeeceew Ùe$e ocheleer jepesles iecYeerjew~

C
keâesmeuehegjJeerLeer<eg efJenjleŠ ßeermeerleejIegJeerjew~~

©
ce¢eb ceefnleefiejejceece=[eefve jesÛeles peerJeOeeveer jesÛeles~

ce¢eb ceeleeÙeesOÙee jecejepeOeeveer jesÛeles~~1~~
GòejkeâeC[ 819
ÙemÙee GòejefoMeeefJeYeeies mejÙet Jenefle megveerje~

Øeefleleerjb cegefveJe=vomesefJelee ceueÙepeceOegjmeceerje~~
ce¢eb #eefhelekeâheškegâefnceeefve jesÛeles peerJeOeeveer jesÛeles~
Ùee efvelÙeb heefjkeâefueleJeeefhekeâe ketâhelešeiekegâšerje~
d .
ve
MeerleuecevomegievOemeceerejf leyekegâueyenueJeeveerje ~~
er
ce¢eb oefueleef$eleeheÙeelegOeeveer jesÛeles peerJeOeeveer jesÛeles~
es
R
s
Ùe$e ØepeeOece&meehes#ee ßeÙeles meerleejeceew~
ht
ig
JeCee&ßeefceCeer je°ôsJelee efieefjOejceveesÓefYejeceew~~
R
ce¢eb ›eere[f leheeleeuemJeie&Oeeveer jesÛeles peerJeOeeveer jesÛeles~
ll
.A
s
ya
Yeewceer- cenekeâefJe mJeÙeb iee jns nQ-cegPekeâes mechetCe& peerJeeW keâe heeueve keâjves Jeeueer DelÙevle efJeveceü ceelee
N
meerleepeer DeÛÚer ueieleer nQ Deewj cegPekeâes ßeerjece keâer jepeOeeveer DeÙeesOÙee yengle megvoj ueieleer nw~ peneB hej MÙeecee,
va
MÙeece, jecee leLee ßeerjece Ùes efJeue#eCe iecYeerj meerleejece ocheleer efJejepeles jnles nQ~ efpeme keâesmeue keâer ieefueÙeeWs ceW
Se
ßeermeerlee-jeIeJe efvelÙe efJenej keâjles nQ, Ssmeer mejmJeleer, ue#ceer Deewj heeJe&leerpeer mes mecceeefvele, YeieJeeve jece keâer
th
jepeOeeveer DeÙeesOÙee cegPes yengle Yeeleer nw~ efpeme DeÙeesOÙee kesâ Gòej efoMee ceW ØelÙeskeâ leš hej cegefveJe=voeW mes mesefJele,
ee
ceOegj ceueÙeJeeÙeg mes Ùegòeâ, megvoj peue Jeeueer mejÙet veoer ØeJeeefnle nes jner nQ, Ssmeer keâheš™he kegâeflmele efnceeveer
P
DeLee&led YeÙebkeâj "b[ keâes ve° keâjves Jeeueer YeieJeeve jece keâer jepeOeeveer ceelee DeÙeesOÙee cegPes yengle Yeeleer nQ~ pees
si
yeeJeueer, kegâSB, leeueeye Deewj kegâefšÙeeW mes efvejvlej megMeesefYele jnleer nw, pees Meerleue-cevo-megievOe JeeÙeg mes Ùegòeâ,
ul
yekegâue Deewj megvoj yesleeW kessâ Je=#eeW mes efJejepeceeve jnleer nw, Ssmes leerveeW leehe™he je#emeer mesvee keâes meceehle keâjves Jeeueer
T
ri
ßeerjece keâer jepeOeeveer DeÙeesOÙee ceelee cegPes yengle Yeeleer nQ~ peneB JeCee&ßece hej efJeÕeeme keâjves Jeeueer, je°^ keâes osJelee
Sh
ceeveves Jeeueer, Oece&-efvejhes#e Øepee efieefjOej keâefJe kesâ ceve keâes Deevevo osves Jeeues, ßeermeerleejecepeer keâes DeeßeÙe keâjkesâ
11
Gvekeâe Yepeve keâjleer jnleer nw; Ssmeer heeleeue Deewj mJeie& keâes Yeer ueefppele keâjves Jeeueer, YeieJeeve jece keâer jepeOeeveer
20
ceelee DeÙeesOÙee cegPes yengle ®Ûeleer nQ~

efJeMes<e- Ùen ieerle Skeâ yengØeÛeefuele heejcheefjkeâ ieerle kesâ {eue ceW efveyeæ nw~ Gmekeâe yeesue nw-
ht
ig
ceer"es jme mes Yejer js jeOee jeveer ueeies~

yr
ceeves Keejes Keejes pecegvee peer jes heeveer ueeies~~

op
C
ieerle mebKÙee-4
©
DeÙeesOÙeeefOekebâ meie&lees Yeeefle~

keâesefškeâesefšJewkegâC"ueeskeâlees iejerÙemeer ØeefleYeeefle~~
meekesâlelees jceefÙelegb jeceb ÙeeÙeelee YeejleceefYekeâeceb

mekeâueueeskeâueesÛeveeefYejeced ~
cees#eohegjer efMejesceefCeYetlee hetleeheje ØeYeeefle~~1~~
Ùee efÛevceÙeerØekeâeMemJe™hee mJee_Ûeue›eâeref[lepeieoieYethee
mesJevenlemeppeveYeJeketâhee ~
d .
ve
efveefKeueueeskeâveeLees jIegveeLees Ùeeb #eCeceefhe ve peneefle~~2~~
er
Ùeogòejs mejÙet MegefÛeveerje Jenefle leerjmesefJelecegefveOeerje
es
Keiekegâueketâefpelekegâ_pekegâšerje ~
R
s
ßeermeerleeheeflepevceYetefcejLe heefleleeved ØeYegŠ hegveeefle~~3~~
ht
ig
ÙeoJeeÛÙeeb nefjpevcemLeeveb mejÙetleefŒeMeleOevegcee&veb
R
efieefjOejieerleefveieceke=âleieeveced ~
ll
.A
keâesefškeâesefšefnvotveeceemLeeb Ùee hetCee& heg<Ceeefle~~4~~
s
ya
Yeewceer- Deepe DeÙeesOÙee yeÇÿeepeer keâer me=ef° mes DeefOekeâ megMeesefYele nes jner nw~ Ùen keâjesÌ[eW-keâjesÌ[eW yewkegâC"
N
ueeskeâeW mes Yeer ßes‰ ueie jner nw~ pees mechetCe& ueeskeâeW kesâ ves$eeW keâes Deevevo osves Jeeues YeieJeeve jece keâes jceeves kesâ efueÙes
va
meekesâleueeskeâ mes Deheveer FÛÚe kesâ ner DeeOeej hej YeejleJe<e& ceW heOeejeR, Jener cees#eoehegefjÙeeW keâer efMejesceefCe hejce
Se
heefJe$e, hejelhej hejcesÕej keâer hegjer DeÙeesOÙee Deepe yengle megMeesefYele nes jner nQ~ pees efJeMegæ ÛesleveeceÙe ØekeâeMemJe™he
th
nQ, efpevneWves Deheves DeeBÛeue ceW ÛejeÛej mJeeceer ßeerjece keâes Kesueves keâe DeJemej efoÙee Deewj pees mesJeve cee$e mes meppeveeW
ee
kesâ mebmeej ketâhe keâes ve° keâj [eueleer nQ Deewj mechetCe& ueeskeâeW kesâ mJeeceer ßeerjece jIegveeLepeer efpevekeâes Skeâ #eCe Yeer veneR
P
ÚesÌ[les Ssmeer ßeerDeÙeesOÙee meyemes ßes‰ nQ, FmeceW Dee§eÙe& keäÙee? efpeve DeÙeesOÙee kesâ Gòej efoMee ceW heefJe$e peue Jeeueer,
si
ul
Deheves ØelÙeskeâ leš hej yemes Oeerj-cegefveÙeeW keâer mesJee keâjves Jeeueer, he#eerieCeeW mes cegKeefjle kegbâpekegâšerj Jeeueer, Ssmeer
T
mejÙet cewÙee ØeJeeefnle nes jner nQ, pees meerleepeer kesâ heefle YeieJeeve jece keâer pevceYetefce keâe ieewjJe Øeehle keâjkesâ meJe&meceLe&
ri
Sh
nesleer ngF&, heefleleeW keâes Yeer heeJeve yevee jner nQ, Ssmeer DeÙeesOÙee Deepe me=ef° ceW meJee&efOekeâ MeesYee hee jner nQ~ efpeme
DeÙeesOÙee kesâ oef#eCe efJeYeeie ceW ßeerjece pevcemLeeve åw, pees mejÙetpeer mes oef#eCe leerve meew Oeveg<e otjer hej nw Deewj efpemes
11
efieefjOej keâefJe leLee JesoeW ves Yeer ieeÙee, pees DeÙeesOÙee pevceYetefce mJeÙeb hetCe& neskeâj Yeer keâjesÌ[eW-keâjesÌ[eW efnvogDeeW keâer
20
DeemLee keâes heesef<ele keâj jner nw, Ssmeer DeÙeesOÙee me=ef° ceW meJee&efOekeâ MeesYee hee jner nQ~
ht
ig
ieerle mebKÙee-5
yr
op
DeÙeesOÙeeÙeeb jepeefle jIegjepeŠ~

C
meeJe&Yeewcemeceüešd meefceefle_peÙe megpevekegâcegoefÉpejepeŠ~~1~~

©
jecees jepee meerlee je%eer ßeerYejlees ÙegJejepeŠ~

ue#ceCeMe$egIveew MegeÛf eyevOet hegjieg®meefÛeJemeceepeŠ~~2~~
GòejkeâeC[ 821
JeCee&ßeceCeer Øepee heefjpeveŠ megKeer meoe efveJÙee&peŠ~

ßeewlemceele&Ùe%eOetcees efJeuemelÙevegÙeepeØeÙeepeŠ~~3~~
ÛeelegJe&CÙe&Oece&ceefnlees efvenleeefjhegjpeve›eepeŠ~
ßeerjeces jefleceeved efJejepeles jecejepÙemegmeceepeŠ~~4~~
OevemecheVee OejefCeOe&jles Meeefmle YegJeb cenejepeŠ~
d .
menØeke=âlÙeehÙeJeefle efieefjOejb jecees jepeeefOejepeŠ~~4~~
ve
Yeewceer- ßeerDeÙeesOÙee ceW jIegkegâue kesâ jepee ßeerjece efJejepe jns nQ pees meeJe&Yeewce meceüeš meb«eece efJepeslee Deewj
er
es
meppeve kegâue™he kegâcego keâes heesef<ele keâjves nsleg Ûevõcee mJe™he nQ~ ÙeneB ßeerjece jepee, meerleepeer cenejeveer Deewj
R
ßeerYejle ÙegJejepe nQ, ue#ceCe SJeb Me$egIve pewmes heefJe$e YeeF&, kegâueieg® Jeefme‰ Deewj megcev$eeefo meefÛeJeeW keâe meceepe meye
s
kegâÚ yengle Devegketâue nw~ Fme DeÙeesOÙee ceW hegjpeveeW keâe mecetn, ÛeelegJe&CÙe& Oece& ceW efvejle DeLee&led JeCee&ßece JÙeJemLee
ht
ig
ceW efJeÕeeme keâjves Jeeuee Me$egjefnle efve<keâCškeâ nw~ Ùen jecejepÙe keâe megvoj meceepe ßeerjece ceW ner Øesce keâjlee ngDee
R
efJejepe jne nw~ Fmeer Øekeâej Oeve mes mecheVe he=LJeer efJejepe jner nw~ cenejepe jeIeJesvõpeer Fme he=LJeer keâe Meemeve keâj jns
ll
.A
nQ Deewj jepeeefOejepe YeieJeeve jece Øepee kesâ meeLe efieefjOej keâefJe keâer Yeer j#ee keâj jns nQ~
s
ieerle mebKÙee-6
ya
DeÙeesOÙeeÙeeb ve ÂMÙeles N ÛeesjŠ~
va
Ùe$e mJeÙeb jepÙeceefOekegâ®les efJeÕeefJeueesÛeveÛeesjŠ~~
Se
jecees jecees jece Fefle keâLee pee«eefle mekeâuemeceepes~

th
ee
jececeÙeb efJeÕeb efJejepeles jeces ßeerjIegjepes~~1~~

P
oC[ceefmle kesâJeueb ef$eoefC[efve keâjes vejs iepejepes~

si
Yesoes vele&keâve=lÙemeceepes oesnes iees›epejepes~~2~~

T ul
#esÙeb heeheb pesÙeb ceve Fefle keâefj<eg ÂMÙeles oeveced~

ri
Sh
efJeÉlmeg ßetÙeles ¢egheeefOeŠ mJeevles efve«enOeeveced~~3~~

11
veeefle›eâeceefle efmevOegŠ keäJeeefhe keâoeefhe efvepeeb ceÙee&oeced~

20
ceÙee&oeheg®<eesòecejepÙes oefceleovegpecevegpeeoeced~~4~~
ht
JeCee&ßeceOeceË meJexÓvegmejefvle Meerue›eleefve‰eŠ~

ig
yr
mJeb mJeb keâle&JÙeb ØekegâJe&les Je=æe ÙegJekeâkeâefve‰eŠ~~5~~

op
veeefOeJÙeeefOeheeref[lees ueeskeâŠ megKeer mece=æmeceepeŠ~

C
megefKeveb keâjesleg efieefjOejb oerveb jecees jepeeefOejepeŠ~~6~~

©
Yeewceer- DeÙeesOÙee ceW keâesF& Ûeesj veneR oerKelee nw peneBb mJeÙeb mechetCe& mebmeej kesâ ves$eeWs keâes Ûegjeves Jeeues ßeerjece
mJeÙeb jepÙe keâj jns nQ~ mechetCe& meceepe ceW ‘jece-jece-jece’ Fme Øekeâej JeekeäÙeeW kesâ meeLe Jeelee&SB nesleer jnleer nQ
Deewj ßeerjece jepee kesâ efJejepeceeve jnles mechetCe& efJeÕe jececeÙe nes ieÙee nw~ jecejepÙe ceW efkeâmeer keâes oC[ veneR efoÙee
peelee keäÙeeWefkeâ keâesF& DehejeOe ner veneR keâjlee~ Deye lees oC[ Meyo kesâJeue ef$eoC[er mebvÙeemeer kesâ heeme megvee peelee nw~
jecejepÙe ceW efkeâmeer mes keâj veneR efueÙee peelee, Deye lees keâj Meyo ceveg<Ùe kesâ heeme neLe kesâ DeLe& ceW Deewj neLeer kesâ
heeme metBb[ kesâ DeLe& ceW megvee peelee nw~ jecejepÙe ceW TBÛe-veerÛe keâe Yeso veneR nw, Yeso Meyo lees vele&keâeW kesâ ve=lÙe meceepe
ceW ner megveeF& heÌ[lee nw, peneB ieeves Jeeues Deueie, yepeeves Jeeues Deueie, veeÛeves Jeeues Deueie~ ßeerjece jepÙe cesW heehe keâes
.
ner #esÙe Deewj ceve keâes ner pesÙe ceevee peelee nw DeLee&led Deye keâesF& Deewj Me$eg #eÙe Deewj peÙe kesâ efueS Mes<e veneR yeÛee nw,
d
ve
meYeer jecejepÙe ceW mecheVe nQ~ keâesF& efkeâmeer mes oeve veneR ueslee~ Deye lees oeve Meyo kesâJeue neefLeÙeeW kesâ ÙeneB ceo kesâ
er
DeLe& ceW ØeÙegòeâ neslee nw~ Deewj GheeefOe efJeÉeveeW kesâ ÙeneB ner megveer peeleer nw, DevÙe$e keâheš™he GheeefOe veneR jn ieÙeer nw
es
Deewj jecejepÙe ceW keâneR efkeâmeer keâe efve«en DeLee&led Oej hekeâÌ[ veneR nes jner nw~ DeleŠ ‘efve«en’ Meyo ceve kesâ ner mecyevOe
R
ceW megvee peelee nw~ ceÙee&oeheg®<eesòece ßeerjecejepÙe ceW vejYe#eer je#emeeW keâe oceve keâjves Jeeueer ceÙee&oe keâes keâYeer meeiej
s
ht
Yetuekeâj Yeer veneR ueebIelee~ meYeer vej-veejer Meerue›ele ceW efve‰e OeejCe keâjkesâ JeCee&ßece Oece& keâe DevegmejCe keâjles nQ~
ig
Je=æ ÙegJekeâ Deewj yeeuekeâ Deheves Deheves keâle&JÙeeW keâe heeueve keâjles nQ~ ßeerjece kesâ jepÙekeâeue ceW keâesF& Yeer DeeefOe
R
DeLee&led ceeveefmekeâ jesie Deewj JÙeeefOe DeLee&led Meejerefjkeâ jesie mes heerefÌ[le veneR nw~ mechetCe& meceepe megKeer Deewj mece=æ nw~
ll
.A
Deye lees jepeeefOejepe ßeerjece oerve efieefjOej keâefJe keâes megKeer keâj oW~
s
ya
ieerle mebKÙee-7
jecees Ùepeles N
ceKeeveveskeâeved~
va
Se
Ùe%eceÙeŠ heg®<eesÓefhe mecevegelf e‰efle ce”ueeefYe<eskeâeved~~

FvõŠ Mele›eâlegpee&leŠ efkeâue ke=âlJee MeleeMJecesOeeved~
th
ee
keâesefš›eâlet jeIeJeesÓYetefo°dJeeLe keâesefšnÙecesOeeved~~1~~

P
Mele›eâlegmleLeeefhe ves<Ùee&_Ûekeâej keâesefš›eâleJesÓefhe~

si
ul
ßeerjeceesÓefhe meoe mecceeveb ooew Mele›eâleJesÓefhe~~2~~

T
ri
keâewmeuÙeekewâkeâÙeermegefce$eeJeled meerleeheervõeCeerced~
Sh
Megßet<eles meoe Õeßetecf eJe meceYeeJee Me›eâeCeerced~~3~~

11
DecejeJelÙeÙeesOÙeÙeesjkw eäÙeb mevlevJeved jIegjepeŠ~

20
uemelÙeOÙeÙeesOÙeb efieefjOejefØeÙejecees jepeeefOejepeŠ~~4~~

ht
ig
Yeewceer- ßeerjece Deveskeâ Ùe%e keâj jns nQ, Ùe%eceÙe heg®<e neskeâj Yeer Deveskeâ cebieueeefYe<eskeâ keâj jns nQ~ Fvõ meew
yr
DeÕecesOe Ùe%e keâjkesâ Mele›eâleg yeves, hejvleg ßeerjece keâjesÌ[ DeÕecesIe Ùe%e keâjkesâ keâesefš›eâleg yeve ieÙes~ Mele›eâleg Fvõ,
op
keâesefš›eâleg ßeerjece kesâ Øeefle keâYeer F&<Ùee& veneR efkeâÙes~ keäÙeeWefkeâ Fvõ keâes jeIeJesvõ mes keâesF& [j veneR Lee~ GvnW Flevee
C
efJeÕeeme Lee efkeâ jeIeJesvõ Gvekeâe Fvõemeve keäÙee keâjWies? keäÙeeWefkeâ Gvekeâer DeÙeesOÙee keâjesÌ[eW FvõueeskeâeW mes ßes‰ nw~
©
FOej ßeerjece Yeer mJeÙeb keâesefš›eâleg neskeâj Yeer Mele›eâleg Fvõ keâe mecceeve keâjles Les~ cenejepe oMejLe keâe efce$e nesves kesâ
keâejCe Fvõ keâes keâekeâe ceeveles Les~ meerleepeer Yeer Fvõhelveer MeÛeer keâes keâesmeuÙee, kewâkesâÙeer, megefce$ee keâer YeeBefle ner meemet
GòejkeâeC[ 823
ceevekeâj mesJee mecceeve efkeâÙee keâjleer LeeR~ Fme Øekeâej DecejeJeleer Je DeÙeesOÙee ceW Skeâlee keâe efJemleej keâjles ngÙes
efieefjOej keâefJe kesâ efØeÙe ßeerjece jepeeefOejepe jIegjepe ßeerDeÙeesOÙee ceW efJejepe jns nQ~
ieerle mebKÙee-8
peÙelÙeefOeYegefJe jecejepÙeced~
Oece&jepÙeb Mece&jepÙeb efveefKeueJeweof keâkeâce&jepÙeced~~1~~
d .
ve
keâjleueerke=âleÛelegJe&ieË MeeŒemeceÙeefv$eleef$eJeie&ced~
er
veeefjvejmegueYeeheJeieË efvenleYeJeYeÙeoecejepÙeced~~2~~
es
meJe&peveefnlekeâjb jepÙeb meJe&pevemegKehejb jepÙeced~
R
s
ÚuekeâhešheeKeC[Jeefpe&leYeefJeleYeejleOeecejepÙeced~~3~~
ht
ig
efJeieleceeÙeeceesnÛeewÙeË efvenlekeâece›eâesOe›eâewÙe&ced~
R
keâefueleieewjJeOewÙe&MeewÙeË meceueMeeskeâefJejecejepÙeced~~4~~
ll
.A
Oece&MeerueØepeemecesleb YeejleerÙeefJeYeeefvekesâleced~
s
DeefÉleerÙeiegCeeYÙeghesleb efJeyegOepeveefJeßeecejepÙeced~~5~~
ya
ØeefLeleJeCee&ßeceeÛeejb N
«eefLelemeodiegCemeoeÛeejced~
va
ieefoleefieefjOejieerŠØeÛeejb efveefKeueYegJeveueueecejepÙeced~~6~~
Se
Yeewceer- Fme he=LJeer hej ßeerjece jepÙe efJepeÙeer nes jne nw pees Oece& keâe jepÙe nw, meeeflJekeâ megKe keâe jepÙe nw,
th
meYeer Jewefokeâ keâceeX keâe jepÙe nw~ efpeme jecejepÙe ceW DeLe&-Oece&-keâece-cees#e nmleiele åQ, peneB Oece&-DeLe&-keâece
ee
MeeŒe mes efveÙeefv$ele nQ, peneBb Œeer-heg®<e meYeer keâes cees#e megueYe nw Deewj efpeme jecejepÙe ceW YeJemeeiej keâe YeÙe Deewj
P
mebmeej keâe yebOeve meJe&Lee ve° nes ieÙee nw~ Ùen jecejepÙe meJe&peve efnlew<eer, meYeer keâes megKeØeo, Úue-keâheš-heeKeb[
si
ul
mes jefnle keâuÙeeCeceÙe Yeejle Oeece keâe jepÙe nw~ Fme jecejepÙe ves ceeÙee-ceesn keâer Ûeesjer ve° keâj oer nw Deewj Fmekesâ
T
Éeje keâece-›eâesOe keâer ›etâjlee meceehle keâj oer ieF& nw Deewj Ùen ieewjJe OewÙe& Deewj Jeerjlee mes Ùegòeâ nw~ Ùen mechetCe&
ri
yegjeFÙeeW Deewj MeeskeâeW keâe efJejece mLeeve nw~ Ùen jecejepÙe Oece&hejeÙeCe Øepee mes Ùegòeâ Deewj YeejleerÙe DeOÙeelce ØekeâeMe
Sh
keâe efveJeeme mLeeve Deewj DeefÉleerÙe iegCeeW mes Ùegòeâ leLee osJepeveeW kesâ efJeßeece keâe jepÙe nw~ efpemeceW JeCee&ßeceevegketâue
11
DeeÛejCe ner Øeefmeæ nw Deewj peneB meodiegCe Deewj meoeÛeej ner iegefcheâle ngÙes nQ, peneBb efieefjOej keâefJe keâer JeeCeer keâe
20
ØeÛeej mhe° ™he mes GodIeesef<ele nes jne nw, Ssmee mechetCe& YegJeveeW keâe jlvemJe™he ßeerjecejepÙe Fme Yetceb[ue hej
ht
meJe&ßes‰lee kesâ meeLe efJejepe jne nw~

ig
ieerle mebKÙee-9
yr
op
DeefOejepeles jeef%eje%eer ns meerleemeceüe%eer~~

C
ÛeeceerkeâjÛeheuee ÛechekeâÛee®osne
©
jIegÛevõÛeefÛe&leceevemeJÙeesceiesne ~
Devegjepeles jeef%eje%eer ns meerleemeceüe%eer~~1~~
efoJÙeveJÙeYeJÙeJemeveefJeYet<eCeMegYee”er
jeceYeõYeJeeJejJeefCe&veer Jeje”er~
Yele=&Megßet<eCejlee ueuevee heefle›elee
efJeßecYesCe efJeßecesCe ßeceveesovesÙeglee~
d .
ve
er
™hemeewoeefceveerJew<ee jeIeJesvõYeeefceveer
es
efpelekeâeefceveer Jew efieefjOejmJeeefceveer~
R
heefjjepeles jeef%eje%eer ns meerleemeceüe%eer~~4~~
s
ht
Yeewceer- cenejeveer meerlee meeceüe%eer yevekeâj ßeerjece kesâ heeme meškeâj efJejepeceeve nes jner nQ~ megJeCe&, efyepeueer
ig
R
Deewj Ûechee kesâ meceeve megvoj Mejerj Jeeueer, jIegkegâue kesâ Ûevõcee ßeerjece™he Ûevõ mes efpevekeâe ceevemeieieve Deewj YeJeve
ll
Ùes oesveeW megMeesefYele nQ, Ssmeer cenejeveer meeceüe%eer meerleepeer Devegketâue YeeJe mes ßeerjepeejece kesâ efvekeâš efJejepe jner nQ~
.A
Deueewefkeâkeâ, veJeerve Deewj megvoj JeŒeeW Deewj DeuebkeâejeW mes efpevekesâ Debie megMeesefYele nQ, Ssmeer ßeerjeceYeõ keâer Oece&helveer
s
ya
megvoj JeCe& Jeeueer, ßes‰ DeJeÙeJeeW mes mecheVe, cenejeveer heóceefn<eer meerleepeer jepeejece kesâ heeme Deveg¤helee mes
N
megMeesefYele nes jner nQ~ ØeeCeheefle ßeerjece keâer mesJee ceW ueieer ngF& megue#eCee, heefle›elee efJeÕeeme Deewj efJeßeece mes ØeYeg keâer
va
Lekeâeve otj keâjleer ngF&, Ssmeer cenejeveer meeceüe%eer ßeermeerleepeer jepeeefOejepe ßeerjece kesâ heeme Deveg#eCe efJejepeleer jnleer
Se
nQ~ jefle keâes peerleves Jeeueer, efieefjOej keâefJe keâer mJeeefceveer, ßeerjeIeJe keâer Oece&helveer meerleepeer ™he keâer efyepeueer ner nQ
Deewj cenejeveer heóceefn<eer meerleepeer ßeerjecejepee kesâ ÛeejeW Deesj efJejepe jner nQ~
th
ee
mevoYe&MueeskeâŠ
P
si
FlLeb ßeerjIegjepekeâerefle&efJeuemeled efmebnemevemLeesmleÙees-

ul
o&chelÙeesŠ heefjMeemeleesefŒeYegJeveb je%ees jnŠ ›eâer[leesŠ~

T
ri
me_peeleb $ÙeÙegleb efvejYeüMejoeb OeceË ØeÙeg_peeveÙeesŠ

Sh
he§eeled keâuheÙeleŠ mce leew ueJekegâMeew JebMeØeJe=æŸew jIees:~~1~~

11
Yeewceer- Fme Øekeâej ßeerjepee jIeg keâer keâerefle& mes megMeesefYele, efmebnemeve hej efJejepeceeve neskeâj, leerveeW ueeskeâeW hej
20
Meemeve keâjles ngÙes, Oece& keâe DeeÛejCe keâjles ngÙes, DeeoMe& ocheleer ßeermeerleejecepeer kesâ vÙetvelece leQleerme npeej
ht
(33000 npeej) Je<e& yeerle ieÙes~ Fmekesâ he§eeled jIegJebMe keâer Je=efæ keâjves kesâ efueS Gve oesveeW ves ueJekegâMe keâes
ig
DeeefJeYet&le efkeâÙee~
yr
op
ieerle mebKÙee-10
C
©
jeceŠ Øeen ßeermeerleeced-

meerles Éew leveÙeew ces osenf ~
DeÙeesevf epeeefhe Oece&j#eeLeË ieYex ceeceeOesefn~~
GòejkeâeC[ 825
ÉeJesleew efn cece Øeefleefyecyeew pe"js les ›eâer[sleeced~

celmeceeve yeueJeerÙe&lespemeew keâeceMeleb ›eer[sleeced~~1~~
Denceelceeveb ÉsOee ke=âlJee heg$eew Éew peveÙesÙeced~
Fceew ueJekegâMeew YetlJee Yeõs $ewueeskeäÙeb ce=[ÙesÙeced~~2~~
SkeâlelJe™heeJeeJeeb ueerueÙee ueeskeâmegKeoelee~
d .
ve
efhelee jece™he§e hegveŠ meerleelJes YetÙees ceelee~~3~~
er
YetlJee efhelejew meerleejeceew ef$epeielmebjceÙesJe~
es
efieefjOejØeYetmegleew Ûe ueJekegâMeew YeJeleeheb MeceÙesJe~~4~~
R
s
Yeewceer- ßeerjece meerleepeer kesâ Øeefle keân jns nQ-ns meerles! Deehe cegPes oes heg$e oerefpeÙes~ DeÙeesefvepee neskeâj Yeer Oece&
ht
ig
keâer j#ee kesâ efueÙes ceeB yevekeâj cegPes ner ieYe& ceW OeejCe keâerefpeÙes~ Ùes oesveeW cesjs Øeefleefyecye Deehekesâ ieYe& ceW KesueW~ cesjs ner
R
meceeve yeue-heje›eâce-lespe mes Ùegòeâ neskeâj mewkeâÌ[eW keâeceosJeeW keâes ueefppele keâjW~ ceQ Deheves keâes ner oes ™heeW ceW jÛekeâj
ll
.A
oes yeeuekeâeW keâes Øekeâš keâjlee ntB~ ns Yeõs! Ùes osKees ueJe-kegâMe yevekeâj Deye ceQ leerveeW ueeskeâeW keâes ØemeVe keâ™Biee~ Skeâ
lelJe ™he nce oesveeW ueeruee ceW jece™he ceW ueeskeâmegKeoelee efhelee Deewj meerlee kesâ ™he ceW ceelee Jeve jns nQ~ efieefjOej
s
ya
keâefJe kesâ F&° osJelee nce oesveeW meerleejece Skeâ Deesj ceelee-efhelee keâer Yetefcekeâe efveYeeÙeWies Deewj otmejer Deesj ueJekegâMe
™he ceW heg$e yevekeâj leerveeW ueeskeâeW keâe leehe otj keâjWies~ N
va
ieerle mebKÙee-11
Se
th
ee
efveefKeuepeievceeleeefhelejew efheleecenmÙe efhelejew nes~

P
nefj nefj meerleejeceew efhelejew efJejepesles me_peeleew leveÙeew nes~~1~~

si
ul
Dee<ee{mÙe MegYeMegkeäueveJeceer megefoveefceob ce”ueb nes~

T
ri
nefj nefj DeefYeefpelemegKeocegnlt ex megYeiemetvet me_peeleew nes~~2~~

Sh
osJeeŠ Øemetveeefve JeJe=<egŠ megje”vee peù<egnex~

11
nefj nefj veve=legefJe&yegOeJejJeejefŒeueeskeâer peieew meesnjb nes~~3~~

20
Yejlees uegCg "Ùeles mce Oesvegue&#ceCees ceefCecegòeâeceeuee nes~

ht
nefj nefj Me$egIveŠ mÙevoveJeeefpenefmleveefmhe$e=JÙeem$eÙees cegcegeof js nes~~4~~

ig
yr
ceeC[Jeer Gefce&uee ßegeflekeâerefle&pee&vekeâerÙeelejesÓefhe ù°e nes~

op
nefj nefj efieefjOejØeYegmeglepevceefve meJee& peiegieealeeefve nes~~5~~

C
©
Yeewceer- cenekeâefJe mJeÙeb iee jns nQ- mechetCe& mebmeej kesâ ceelee-efhelee Deewj yeÇÿeepeer kesâ Yeer ceelee-efhelee
ßeermeerleejecepeer Deepe DeJeOe jepeYeJeve ceW ceelee-efhelee yevekeâj megMeesefYele nes jns nQ Deewj Gvekesâ ÙeneB oes yeeuekeâeW ves
pevce ues efueÙee nw~ Dee<eeÌ{ keâer Megkeäue he#e keâer veewceer megvoj cebieueJeej efove Deewj DeefYeefpeled cegntle& DeLee&led ceOÙeeÖ
ceW oes megvoj heg$e pevce efueÙes~ osJelee heg<he yejmeeves ueies~ osefJeÙeeBb ØemeVe nesves ueieeR~ DehmejeSB veeÛeves ueieeR Deewj leerveeW
ueeskeâ meesnj ieeves ueies~ Yejle peer ieeÙeW uegševes ueies, ue#ceCepeer ceefCe-cegòeâe-ceeueeÙeW uegševes ueies, Me$egIvepeer jLe-
IeesÌ[s-neLeer oeve osves ueies~ Fmeer Øekeâej leerveeW keâekeâe Yejle, ue#ceCe, Me$egIve ØemeVe nes ieÙes~ ceeC[Jeer, Gefce&uee,
ßegeflekeâerefle& Ùes leerveeW meerleepeer keâer yenveW Deewj osJejeefveÙeeBb keâekeâer yevekeâj Deewj ceewmeer yevekeâj yengle ØemeVe ngÙeeR~
efieefjOej keâefJe kesâ ØeYeg ßeerjece kesâ heg$e pevceeslmeJe ceW meYeer ceefnueeSB ieerle ieeves ueieeR~
efJeMes<e- Ùen ieerle DeJeOe DeBÛeue kesâ meesnj ueeskeâieerle keâer {eue ceW efveyeæ nw yeesue nQ-
d .
ve
ceefÛeÙeQ yew"er keâewmeuÙee jeveer meg®pet ceveeJeQveer nes,
er
YeieJeve ncejs peew nesFnQ nesejf ueJee DejIe leesnkB esâ osyeF nes~~
es
R
ieerle mebKÙee-12
s
ht
OevÙee OevÙee Dee<ee{mÙe veJeceer OeJeuehe#ees OevÙees OevÙees nes~
ig
nefj nefj OevÙeb oerveb ce”uecevegheceb ueJekegâMeew Ûe Ùe$e peeleew nes~~1~~
R
ll
OevÙeew OevÙeew efhelejew meerleejeceew OevÙemleÙees: me¿uhees nes~
.A
Ùesve me_peeleew yeeuekeâcejeueew ceneIe&yeuelespemeew nes~~2~~
s
ya
OevÙee OevÙee efhele=JÙeeŒeÙees Jeerje efheleece¢eefmleœees OevÙee nes~
N
nefj nefj OevÙees Jew oMejLeŠ efheleecenes efoefJe Â°dJee oerJÙeefle nes~~3~~
va
JeOee&heveb JeeÅeles DeÙeesOÙeeÙeeb megjosJÙees ieeÙeefvle nes~
Se
nefj nefj ve=lÙeefvle jcYeeØeYe=leÙeŠ mekeâueveiejs meesnjb nes~~4~~

th
ee
keâewmeuÙee ØeJeejÙeles cegòeâe kewâkesâÙeer osJeer ceefCeieCeb nes~

P
nefj nefj ceelee megecf e$ee jeefle jeceYeefòebâ efieefjOejieeÙekeâeÙe nes~~5~~

si
ul
Yeewceer- Dee<eeÌ{ ceeme keâer veJeceer OevÙe nw, Megkeäue he#e OevÙe nw Deewj cebieue efove Yeer OevÙe nw~ efpeme efove
T
ßeerjece kesâ ÙeneB ueJekegâMe keâe pevce ngDee~ ceelee efhelee ßeermeerleejece OevÙe nQ, Gve oesveeW keâe mebkeâuhe OevÙe nw efpeme
ri
Sh
mebkeâuhe mes ceneIe&yeue lespe mecheVe Fve yeeue nbmeeW keâe pevce ngDee~ Fve yeeuekeâeW kesâ leerveeW keâekeâe Yejle-ue#ceCe-
Me$egIve OevÙe nQ~ Fvekeâer leerveeW oeefoÙeeB keâewmeuÙee-kewâkesâÙeer-megefce$ee OevÙe nQ Deewj Fvekesâ efheleecen cenejepe oMejLe
11
Yeer OevÙe nQ pees Deheves heje›eâceer heew$eeW keâes mJeie& mes ner osKe-osKekeâj ØemeVe nes jns nQ~ Deepe DeÙeesOÙee ceW yeOeeFÙeeB
20
yepe jner nQ Deewj osefJeÙeeB iee jner nQ~ jcYee Deeefo DehmejeSB veeÛe jner nQ~ mechetCe& veiej ceW meesnj ieeve nes jne nw~ ceelee
ht
keâewmeuÙee ceesleer uegše jner nQ~ osJeer kewâkesâÙeer ceefCeieCeeW keâer JeejCee keâj jner nQ Deewj ceelee megefce$ee ieeÙekeâ efieefjOej
ig
keâefJe keâes ßeerjece Yeefòeâ keâer vÙeewÚeJej os jner nQ~

yr
op
ieerle mebKÙee-13
C
jeceÛevõùefo n<eex ve ceeefle ueJekeâgMeew meerlee Øemetlee~~

©
Dee<ee{Megkeäuehe#eveJeceer cevees%ee DeefYeefpevcegntleË MekegâveIeefšÙeesiÙee~

Yeüelee YejleesÓefhe ceesos Ûe Yeeefle ueJekegâMeew meerlee Øemetlee~~1~~
GòejkeâeC[ 827
oMeË oMeË Yeüele=JÙeJeoveejefJevob vewJe Yeeefle meewefce$es ØeceesoefvemÙevoced~

ue#ceCeesÓefhe efvepemLewÙeË peneefle ueJekegâMeew meerlee Øemetlee~~2~~
Me$egIveesefÓhe oMeË oMeË Yeüele=peew Øepeeleew MÙeeceeJeoeleew JeoveJevepeeleew~
n<e&hetCeex ceefCecegòeâeb ooeefle ueJekegâMeew meerlee Øemetlee~~3~~
nvegceeved Øeù°es Jeer#Ùe Yeüe$ees: Øemetelf eceevevoceivees ueyOJee yeÇÿeevegYetelf eced~
d .
keâefJeefieefjOejeÙe jeceYeefòebâ jeefle ueJekegâMeew meerlee Øemetlee~~4~~
ve
er
Yeewceer- YeieJeeve jeceÛevõ kesâ ùoÙe ceW Deepe n<e& mecee veneR jne nw~ meerleepeer ves ueJekegâMe keâes pevce efoÙee nw~
es
Dee<eeÌ{ Megkeäue he#e keâer veJeceer yengle jceCeerÙe nw~ DeefYeefpeled cegntle& Deewj pevce keâer IeÌ[er yengle ner GefÛele nw~ YewÙee
R
Yejle Yeer ØemeVelee mes Petce jns nQ~ meerleepeer ves ueJekegâMe keâes pevce efoÙee nw~ hÙeejs YeleerpeeW keâe cegKe efvenej-efvenejkeâj
s
ht
ue#ceCepeer keâe Yeer Deevevo ØeJeen veneR mecee jne nw Deewj megefce$eevevove ue#ceCe Deheveer efmLejlee ÚesÌ[ jns nQ Deevevo
ig
ceW Petce jns nQ, meerleepeer ves ueJekegâMe keâes pevce efoÙee nw~ Me$egIvepeer Yeer MÙeeceJeCeea keâceuecegKe, hÙeejs oes-oes YeleerpeeW
R
keâes osKekeâj ØemeVe neskeâj ceefCe-ceesleer uegše jns nQ~ nvegceevepeer Yeer Deheves oes YeeFÙeeW (ueJekegâMe) keâe pevce osKekeâj
ll
.A
yeÇÿeevegYetefle Øeehlekeâj Deevevo ceW ceive neskeâj efieefjOej keâefJe keâes jece Yeefòeâ keâe oeve os jns nQ~ meerleepeer ves ueJekegâMe
s
keâes pevce efoÙee nw~
ya
efJeMes<e- Ùen ieerle DeJeOeer DeBÛeue kesâ heg$e pevce kesâ cebieue ceW ieeÙes peeves Jeeues G"eve ieerle keâer {eue ceW efveyeæ
nw~ N
va
Se
ieerle mebKÙee-14
th
Deevevoceivee keâewmeuÙee ns Â°dJee heew$eew Øemetleew~

ee
ù°e kewâkesâÙeer efveMeuÙee ns Â°dJee heew$eew Øemetleew~~

P
si
efheleecener megefce$ee efvemeie&leŠ heefJe$ee~

ul
YetlJee megheew$eJeleer ù°e megefÛe$ee~~

T
ri
peelee efJeielemeJe&MeuÙee ns Oece&met$eew Øemetleew~~1~~

Sh
Jeefme‰b meceentÙe pÙes‰jepeceelee~

11
JeeÛeÙeles mJemlÙeÙeveb heewef$eCeer me_peelee~~

20
mebJeefle&leefJeØeeIÙe&keâuÙee ns Yeevegiees$eew Øemetleew~~2~~

ht
jepeeefOejepeie=ns ieerleJeeÅeve=lÙeced~
ig
yr
Ùegieheled meceejyOeb peelekeâmegke=âlÙeced~~

op
jepeceeleece”ueefveYeeuÙee ns efoJÙeÛÚ$eew Øemetleew~~3~~

C
peÙeOJeefveJexoOJeefveJee&ÅeOJeefveŠ hetCee&~
©
Decyejs ve ceeefle peelee keâkegâYeŠ ØehetCee&~~

efieefjOejmegieerlece_pegceeuÙee ns Yeefòeâves$eew Øemetleew~~4~~
Yeewceer- oes heew$e ueJekegâMe keâes pevceW osKe keâewmeuÙeepeer Deevevo ceW [tye ieÙeeR Deewj Fve megvoj pegÌ[Jes heesleeW keâes
osKe kewâkesâÙeerpeer Yeer hetJe& keâer keâuebkeâ heerÌ[e mes jefnle nes ieFË~ mJeYeeJe mes heefJe$e megefce$ee heew$eJeleer neskeâj jesceebefÛele
Deewj Dee§eÙe&Jeleer ngFË Deepe Oece&met$eeW kesâ ØeJele&keâ ueJekegâMe keâes osKekeâj GvnW hetJe& kesâ meYeer keâ° Yetue ieÙes~ yeÌ[er
jepeceelee keâewmeuÙee peer yeÇeÿeCeeW keâes DeIÙe& oskeâj, ØeeleŠkeâeueerve megvoj Yeespeve keâjekeâj, Jeefme‰peer keâes yegueekeâj,
mJeefmleJeeÛeve keâje jner nQ~ Deye Jes heew$eJeleer nes ieF& nQ~ Gvekesâ ÙeneB oes-oes metÙe& JebMe kesâ ØeJele&keâeW ves pevce ues efueÙee
nw~ jepeeefOejepe ßeerjece kesâ Iej ceW Skeâ ner meeLe ieerle-JeeÅe-ve=lÙe Deewj heg$e-peelekeâ keâe Jewefokeâ-ke=âlÙe ØeejcYe nes
d .
ieÙee nw~ jepeceelee keâewmeuÙee ceebieefuekeâ keâeÙe& mebYeeue jner nQ~ keäÙeeWefkeâ Gvekesâ ÙeneB efoJÙe Ú$eOeejer oes heew$eeW keâe
ve
pevce ngDee nw~ peÙeOJeefve, JesoOJeefve, JeeÅeOJeefve mes hetCe& mJejmece=efæ DeekeâeMe ceW veneR mecee jner nw~ meejer efoMeeSB
er
es
Yej ieFË Deewj efieefjOej keâefJe keâer megvoj ieerleceeefuekeâe Yeer ØeYeg keâes meceefhe&le nes ieF&~ Deepe jeceYeefòeâ kesâ oes-oes
R
Øeefle‰eÛeeÙe& Øekeâš nes ieÙes nQ~
s
ht
mevoYe&MueeskeâŠ
ig
R
meceentlee Meevlee jIegefleuekeâheg$eØemeJekesâ
ll
megleew Â°dJee metleew ®efÛej®efÛejew Yetecf emegleÙee~
.A
penew iueeefveb cueeefveb efJeefheveefJeYeJeeb leehemeJeOet-
s
ya
Je&Jevos meewYeeiÙeb ueJekegâMeefhele=mJeme=keâjCeced~~1~~
N
va
Yeewceer- ßeerjece kesâ heg$e pevce kesâ ceneslmeJe ceW yegueeÙeer ngÙeer, leeheme helveer Meevleepeer (pees efkeâ ßeerjece keâer
Se
yeÌ[er yenve nQ~) ves he=LJeerkeâvÙee meerleepeer Éeje Øekeâš efkeâÙes ieÙes DelÙeble megboj oes heg$eeW keâes osKekeâj, JeveefveJeeme keâer
iueeefve Deewj keâ° ÚesÌ[ efoÙee leLee ueJekegâMe keâer efhele=Õemee efhelee keâer yenve yegDee yeveves kesâ Deheves meewYeeiÙe keâes Jebove
th
efkeâÙee~
P ee
ieerle mebKÙee-15
si
ul
Denb Meevlee efÛejeoMeevlee meceeÙeelee Yeüele=peÙeespe&vceeslmeJes~~

T
Ùeoe veerleJeleer leleŠ MeleiegCeb ie=nerlJee megKesvewJe mJeie=nb ØeÙeeleeefmce~~1~~

ri
Sh
keâesešf keâesešf pevcevee ØeÙeeÛÙeeb veeMeefÙelJee YeefieveerCeË meevevob efveÙee&leeefmce~~2~~

11
nerjkebâ «ener<Ùes ve ceeweòf eâkebâ «ener<Ùes DeefÉleerÙeke=âles meceeÙeeleeefmce~~3~~

20
jepeeefOejepejeceYeefòebâ «ener<Ùes efieefjOejsCe mlegefleb ieeleeefmce~~4~~

ht
Yeewceer- ceQ efÛejkeâeue mes DeMeevle Meevlee Deepe Deheves YeleerpeeW kesâ pevceeslmeJe ceW DeeÙeer ntB, pees ueeÙeer Leer
ig
yr
Gmemes Deveble iegvee DeefOekeâ «enCe keâjkesâ Deheves Iej pee jner ntB~ ceQ keâjesÌ[eW-keâjesÌ[eW pevceeW keâer ÙeeÛevee keâes ve° keâjkesâ
op
YeleerpeeW kesâ pevceeslmeJe ceW yeefnve keâe $e+Ce Yeer meceehle keâjkesâ pee jner ntB~ ceQ nerje veneR uetBieer, ceesleer veneR uetBieer~
C
efkeâmeer DeefÉleerÙe Ghenej kesâ efueÙes YeleerpeeW kesâ pevceeslmeJe ceW DeeÙeer ntB~ ceQ lees ves$e ceW jepeeefOejepe ßeerjece keâer Yeefòeâ
©
ner uetBieer Deewj efieefjOej keâefJe kesâ meeLe ØeYeg keâer mlegefle ieeGBâieer~
efJeMes<e- Ùen ieerle DeJeOeer ueeskeâOegve kesâ ‘G"eve’ keâer {eue ceW efveyeæ nw~ G"eve ieerle yeeuekeâ-pevce keâe meesnj
ieerle keâe Debie nw Deewj Fmes ceefnueeSB pevce cebieueieerle keâes efJeßeece osles meceÙe ieeleer nQ~
GòejkeâeC[ 829
ieerle mebKÙee-16
Meevlee Øeen ßeerjeceb Øeefle-
Yeüeleef§ejeòJeb heg$eJeeved peelees osefn ces heeefjyen&ced~~
jepeeefOejepejepeceCes jece YeieJeved efJeceueefJevelekeâuheheeoheejeceYetceved~
megpeveMece&oeleŠ ØeCele$eeleŠ osefn ce¢eb heeefjyen&ced~~1~~
d .
ve
ef$ebMeledmenœeJe<eË efJeefnlee Øeleer#ee efJeOee$eeefhe ke=âlee MeevleemebÙecehejer#ee~
er
meheâuees ces ceveesjLeheeefjpeelees osefn ce¢eb heeefjyen&ced~~2~~
es
meerleÙee ØeemeeefJe<eeleeb megleew yeueJeerjew veeiekeâvÙeeYeesiÙeew ÙeesiÙeew meeiejieYeerjew~
R
s
ueyOJee lJeb osefn ce¢eb efhele¸Cecegòeâes peeleŠ~~3~~
ht
ig
Ùeewlegkesâve efJevee jeIeJe veenb efveJelex efieefjOejØeYegmegleeYÙeeb menwJe hejeJelex~
R
ceceehÙes<e MegYeŠ keâeueŠ meceeÙeeleŠ osefn ce¢eb heeefjyen&ced~~4~~
ll
.A
vees oelegb MeÄeâese<f e Ùeefo jeceyevOees leoe ëe=CetheeÙeb leb Ûe kegâ® ke=âheeefmevOees~
s
menmeerlees ceveefme Jeme YeüeleŠ osefn ce¢eb heeefjyen&ced~~5~~
ya
N
Yeewceer- Meevleepeer YeieJeeve ßeerjece mes keânleer nQ- ns YewÙee! Deehe yengle efoveeW kesâ he§eeled heg$eJeeve ngÙes nQ~ cegPes
va
vesie oerefpeÙes~ ns jepeeefOejepe! ns jepeeDeeW kesâ efMejesceefCe! ns YeieJeeve jece! ns efvece&ue Deewj efvece&ue YeòeâeW kesâ efueÙes
Se
keâuheJe=#e kesâ yeieerÛes! ns meppeveeW keâes megKe osves Jeeues! ØeCeleeW keâer j#ee keâjves Jeeues ØeYeg! cegPes vesie oerefpeÙes~ leerme
th
npeej Je<eeX lekeâ ceQves Øeleer#ee keâer Deewj efJeOeelee ves Yeer Meevlee kesâ mebÙece keâer hejer#ee keâj ueer~ Deepe cesje ceveesjLe
ee
keâuheJe=#e heâueJeeve nes ieÙee~ Deye cegPes onspe oerefpeÙes~ meerleepeer ves Gve oes heg$eeW keâes pevce efoÙee nw, pees veeie-
P
keâvÙeeDeeW kesâ efueS YeesiÙe nQ~ ÙeesiÙe meeiej kesâ meceeve iebYeerj, yeueJeeve Deewj heje›eâceer nQ~ GvnW heekeâj Deehe Yeer
si
efhele=$e+Ce mes cegòeâ nes ieÙes nQ~ cegPes onspe oerefpeÙes~ ns jeIeJe! ceQ onspe, vesie heeÙes efyevee veneR ueewštBbieer~ Ùeefo veneR oesies
ul
lees efieefjOej keâefJe kesâ mJeeceer Deehe ßeerjece kesâ oesveeW heg$eeW kesâ meeLe ëe=bieJesjhegj peeGBâieer~ DeLee&led ueJekegâMe keâes
T
ri
meerleepeer keâes veneR otBieer~ FvnW Deheves meeLe ues peeGBâieer~ cesje Yeer Deepe MegYe meceÙe DeeÙee nw~ jeIeJe YewÙee! cegPes vesie
Sh
oerefpeÙes~ ns jece YewÙee! Ùeefo Deehe Ùen vesie veneR os mekeâles nes lees ns ke=âhee kesâ meeiej! ceQ pees GheeÙe keântB Gmes megefveÙes
11
Deewj keâerefpeÙes~ ns jeIeJe YewÙee! Deye Deehe lees meerlee YeeYeer kesâ meeLe cesjs ceve ceW ner efveJeeme keâj ueerefpeÙes~ Ùener cesje
20
cegPes vesie oerefpeÙes~

ht
ieerle mebKÙee-17
ig
yr
Meevlee ßeermeerleeb Øeefle-

op
uehmes meerles jeef%e les keâceuekeâjkeâ¿Ceced~

C
keâceuekeâjkeâ¿Ceb veJeuekeâjkeâ¿Ceced~~
©
efJevee Ùeewlegkebâ ve Ùeeefce Yeüele¸peeYÙeeb Jee ØeÙeeefce~

ceele=kewâkesâÙeerefjleeefhe vees peneefce Jew heCeced~~1~~
ÙeÂieÙeveb megKeÛeÙeveb efJeheef§eleeb MeceeveÙeveced~

ef$eveÙeveveÙevepemebmke=âleb cenŠkeäJeCeced~~2~~
osefn cee efJeuecyeb Oesefn Yeele=peeÙes meceeOesefn~
veveevogŠ mecemÙeeb meceeb ›eCeÙe cece ›eCeced~~3~~
MeevleÙee efveJesÅeceevee ooeefle keâ¿Ceb efvepeced~
d .
meerlee efieefjOejjeÙeeefhe jeefle ce”ue#eCeced~~4~~
ve
er
Yeewceer- Deye Meevleepeer ßeermeerleepeer mes keânleer nQ- ns meerlee cenejeveer! ceQ Deepe Deehekesâ keâceuekeâj keâe
es
kebâkeâCe uetBieer~ ßeernmle ceW OeejCe efkeâÙee ngDee veÙee kebâkeâCe ues uetBieer~ ceQ vesie kesâ efyevee veneR peeGBâieer~ Ùeefo veneR oesieer
R
lees oesveeW YeleerpeeW keâes meeLe ues peeGBâieer~ ceelee kewâkesâÙeer kesâ keânves hej Yeer Deheveer Øeefle%ee veneR ÚesÌ[ÒBieer~ pees $e+ÛeeDeeWs
s
ht
keâe mLeeve nw, megKe keâe ÛeÙeve mJe™he nw Deewj efJeÉeveeW kesâ keâuÙeeCe keâe Øeehle keâjves Jeeuee ceeOÙece nw Deewj pees
ig
ef$eves$e Mebkeâj YeieJeeve kesâ ves$e mes GlheVe mebmkeâej ceW lespe mebyebOeer Meyo mes hetCe& nw~ Jener kebâkeâCe ceQ YeleerpeeW kesâ vesie ceW
R
uetBieer~ ns YeeYeerßeer! Ùen vesie os oerefpeÙes efJeuecye cele keâerefpeÙes~ YeeYeerßeer! veveo keâer meYeer mecemÙeeDeeW keâe meceeOeeve
ll
.A
keâerefpeÙes~ ceQ Deheves mebmeej kesâ ›eCe keâes meceehle keâj otB~ Fme Øekeâej Meevleepeer mes efveJesefole neskeâj GvnW Dehevee kebâkeâCe
s
osleer ngÙeer meerleepeer efieefjOej keâefJe keâes Yeer ßeerjeceYeefòeâ ™he cebieue ceneslmeJe Øeoeve keâj jner nQ~
ya
ieerle mebKÙee-18
N
va
meerlee Øeen Meevleeb Øeefle-
Se
ueJekegâMeesodYeJes Meevles JevosÓnb lJeeceeÙex~

th
lJeÅeeÛÙeeb Øeelegb Jew DeefYevevos lJeeceeÙex~~

P ee
lJeb MegYes veveevoe ces lJeeb hetpeÙeeefce Yeõs~

si
efvepeõefJeCewŠ ØeeCeheCewŠ lJeeb ceeveÙeeefce Yeõs~~

T ul
pevepeveefJeceuemJeevles lJeb Jeme yeÇeÿeCeYeeÙex~~1~~

ri
Sh
lJeb ßeerjIegJejYeefieveer lemÙeeefhe meoe ceevÙee~

11
lelmecyevOeeled meewcÙes cece Ûeeefhe ceneceevÙee~~

20
ØeeflejeceYeefòeâefÛeòes lJeb Jeme YetmegjYeeÙex~~2~~

ht
lJeb MeeefvlelevegmlevJeer MeerueÙe megpevemJeevleced~

ig
Meevles MeeefvleYet&lJee meppeveb efJeleveg Meevleced~~

yr
op
ceeveÙe ceceevegjesOeb mebmesefJelecegefveJeÙex~~3~~

C
Ùe$eeefhe YepekeâefÛeòes menYeJesvceÙee jece:~

©
veJeveerueIeveMÙeecees efieefjOejÂiedefJeßeeceŠ~~
le$eeefhe lJeÙee YeeJÙeb mevleesef<elepeieoeÙex~~4~~
GòejkeâeC[ 831
Yeewceer- Deye meerleepeer Meevleepeer mes keân jner nQ-ns Meevles! ueJekegâMe kesâ pevce ceneslmeJe ceW ceQ Deehekeâe Jevove
keâjleer ntB~ Deehekeâer ÙeeÛevee keâes hetCe& keâjves kesâ efueÙes ceQ Deehekeâe DeefYevebove keâjleer ntB~ ns keâuÙeeCeer! Deehe cesjer veveo
nQ~ DeleŠ ceQ Deehekeâer hetpee keâjleer ntB~ Deheves ØeeCeeW mes Yeer Deehekeâe mecceeve keâjleer ntB~ DeleŠ ns yeÇeÿeCehelveer! nce
meerleejece kesâ efvepeYeòeâeW kesâ efvece&ue ceve ceW Deehe Meeefvle yevekeâj efveJeeme keâjW~ ns met#ce DebieeW Jeeueer! Deehe
MeeefvleceÙeer neskeâj meppeveeW kesâ ceve ceW efveJeeme keâerefpeÙes Deewj ns Meevles! Deehe Meeefvle yevekeâj meppeveeW keâes Meevle
.
keâerefpeÙes~ ns cegefveÙeeW Éeje mesefJele Meevles! Deehe cesje DevegjesOe ceeve ueerefpeÙes~ efpeme Yepeve keâjves Jeeues kesâ efÛeòe ceW
d
ve
veerues cesIe kesâ meceeve MÙeeceue efieefjOej keâefJe kesâ ves$eeW kesâ efJeßeeceoelee ßeerjece cesjs meeLe efJejepeW~ ns peiele kesâ ßes‰
er
ueesieeW keâes mebleg° keâjves Jeeueer Meevles! Deehe JeneB Meeefvle™he ceW DeJeMÙe efveJeeme keâjW~
es
ieerle mebKÙee-19
R
s
ht
JeOee&heveb JeeÅeles jIegveeLeÉejs~~
ig
Dee<ee{MegkeäueveJeceer OevÙee OevÙee Yetlee~
R
ll
ÙemÙeeb efJeosnmeglee ueJekegâMeew Øemetlee~~
.A
JeOee&heveb JeeÅeles meerleeveeLeÉejs~~1~~
s
ya
keâvoeJeoeleew JeoveJevepeeleew~
jeceØeefleefJecyeYetleew leveÙeew N megpeeleew~~
va
Se
JeOee&heveb JeeÅeles jceeveeLeÉejs~~2~~

th
Yejleue#ceCeMe$egIveJeelmeuÙeYeepeew ~
ee
cee®efleceleew leg°Jew<CeJemeceepeew~~
P
JeOee&heveb JeeÅeles ve=heveeLeÉejs~~3~~

si
ul
meerleejeceØesceceÙeew efoJÙeiegCeeieejew~
T
ri
Jevoe®cevoejew efieefjOejëe=Áejew~
Sh
JeOee&heveb JeeÅeles peieVeeLeÉejs~~4~~

11
20
Yeewceer- Deepe jIegveeLepeer kesâ Éej hej yeOeeF& yepe jner nw~ Dee<eeÌ{ Megkeäue he#e keâer Ùen veJeceer OevÙe nw~
efpemeceW meerleepeer ves ueJekegâMe keâes pevce efoÙee nw~ Deepe meerleeheefle kesâ Éej hej yeOeeF& yepe jner nw~ yeeoue kesâ meceeve
ht
ig
megvoj keâceuecegKe, megvoj oesveeW yesšs mee#eeled jecepeer kesâ ner Øeefleefyecye neskeâj pevces nQ~ Deepe jceeveeLe kesâ Éej hej
yr
yeOeeF& yepe jner nw~ Ùes oesveeW jepekegâceej ßeerYejle, ue#ceCe Deewj Me$egIve kesâ JeelmeuÙe-hee$e nQ—nvegceevepeer mes melke=âle
op
leLee Jew<CeJe meceepe keâes mebleg° keâjves Jeeues Ùes oesveeW jepekegâceej MeesefYele nes jns nQ Deewj jepeeDeeW kesâ veeLe ßeerjece kesâ
C
Éej hej yeOeeF& yepe jner nw~ Ùes oesveeW jepekegâceej ßeermeerleejece kesâ Øesce-ØeeÛegÙe& mes Ùegòeâ, efoJÙe-iegCeeW kesâ YeJeve, ØeCeece
©
keâjves JeeueeW kesâ efueS keâuheJe=#e mJe™he efieefjOej keâefJe kesâ ëe=bieej ™he ueJekegâMe ßeerDeJeOe kesâ jepeYeJeve ceW pevces
nQ Deewj peieVeeLe ßeerjece kesâ Éej hej yeOeeF& yepe jner nw~
ieerle mebKÙee-20
DeÅe jIegheefleie=ns ueJekegâMe<e‰er~
ueJekegâMe<e‰er Keuee¿ÏMe<e‰er~~
Dee<eeÌ{Megkeäuehe#eveJeceer hegveerlee~
.
ÙemÙeeb ueJekegâMeew leveÙeeJemegle meerlee~~
d
ve
DeÅe Yeewceerheefleie=ns ueJekegâMe<e‰er~~1~~
er
es
jeceØeefleefyecyeYetleew jIegJeerjyeeuekeâew~
R
hejceØeleeefheveew efveefKeueueeskeâheeuekeâew~~
s
ht
DeÅe jceeheefleie=ns ueJekegâMe<e‰er~~2~~
ig
keâewmeuÙeekewâkesâÙeerceeieOesÙeerheefjueeefueleew ~
R
ll
Tefce&ueeceeC[Jeerßegelf ekeâerelf e&Øeerelf eheeefueleew ~~
s .A
DeÅe vejheefleie=ns ueJekegâMe<e‰er~~3~~
ya
ce”uekeâueMeÉejleesjCewjue*dke=âlee ~
N
va
DeÙeesOÙeecejeJeleerJe efieefjOejsMeJeefvolee~~
Se
DeÅe peieleheefleie=ns ueJekegâMe<e‰er~~4~~

th
Yeewceer- Deepe ßeerjece kesâ jepeYeJeve ceW ueJekegâMepeer keâer <e‰er ceveeF& pee jner nw Ùen KeueeW kesâ DebkegâMe mJe™he
ee
ueJekegâMepeer keâer <e‰er nw~ heefJe$e nw, Dee<eeÌ{ Megkeäue he#e keâer veJeceer, efpemeceW meerleepeer ves oes yeeuekeâeW keâes pevce efoÙee
P
nw~ Deepe meerleeheefle kesâ YeJeve ceW ueJekegâMe keâer <e‰er ceveeF& pee jner nw~ Ùes oesveeW ßeerjece kesâ yeeuekeâ jecepeer kesâ ner
si
ul
Øeefleefyecye hejceØeleeheer Deewj meYeer ueeskeâeW kesâ heeuekeâ nQ~ Deepe jcee DeLee&led ßeerjece keâer Dee¥eefoveer-Meefòeâ peevekeâerpeer
T
kesâ heefle jeIeJepeer kesâ YeJeve ceW <e‰er nw~ Fve oesveeW yeeuekeâeW keâes ßeerkeâewmeuÙee kewâkesâÙeer Deewj megefce$ee peer leerveeW oeefoÙeeB
ri
Sh
ogueej keâj jner nQ Deewj ceeC[Jeer Gefce&uee leLee ßegeflekeâerefle& Ùes leerveeW keâeefkeâÙeeB heeueve keâj jner nQ~ Deepe cenejepe kesâ
YeJeve ceW ueJekegâMe keâer <e‰er DeeÙeesefpele nw~ Ùen ßeerDeÙeesOÙee pees efieefjOej keâefJe kesâ F&Õej ßeerjece kesâ Éeje Yeer Jeefvole
11
nw, Deepe ceebieefuekeâ keâueMe Deewj Éej kesâ leesjCeeW mes megMeesefYele nes jner nw~ Deepe peieleheefle ßeerjece kesâ YeJeve ceW
20
ueJekegâMepeer keâe <e‰er ceneslmeJe DeeÙeesefpele nes jne nw~

ht
ig
ieerle mebKÙee-21
yr
op
DeÅeeÙeesOÙeeÙeeb ÉeoMeer efJeYeeefle pevcevees ueJekegâMeÙeesŠ~~

C
heg®<eeLe&he_ÛeceerJe ßeeJeCeke=â<Cehe_Ûeceer~
©
Ùe$e efJejejepÙeles cetlexJe Yeefòeâhe_Ûeceer~~

DeÅe cenesuuemeer ÉeoMeer efJeYeeefle~~1~~
GòejkeâeC[ 833
JeOee&heveb JÙeenjefvle iegjJees cegveervõe:~

mJeefmleJeeÛecegÛÛejefvle Jewefokeâe efÉpesvõe:~~
DeÅe iegCeesuuemeer ÉeoMeer efJeYeeefle~~2~~
Jeefme‰§ekeâej veecekeâjCemebmkeâejced~
ueJeb kegâMeb veecvee ueeskeâJesoMegæeÛeejced~~
d .
ve
DeÅe meòeguemeer ÉeoMeer efJeYeeefle~~3~~
er
jecees ooew yeÇeÿeCesYÙees Oeveb Yetefjoef#eCeeced~
es
R
heg$epevceceneslmeJes ke=âlJee megØeoef#eCeeced~~
s
efieefjOejieerleesuuemeer ÉeoMeer efJeYeeefle~~4~~
ht
ig
Yeewceer- Deepe DeÙeesOÙee ceW ueJekegâMepeer kesâ pevce keâer yeejner ceveeÙeer pee jner nw~ heg®<eeLe& hebÛeceer DeLee&led
R
ll
hesÇceYeefòeâ pewmeer ßeeJeCe keâer ke=â<Ce he#e keâer hebÛeceer megMeesefYele nes jner nw~ peneB veJeOee keâer heeBÛeJeeR Yeefòeâ DeLee&led
.A
DeÛe&vee DeLeJee Meyejer kesâ ÙeneB keâner ngF& hebÛece Yeefòeâ ÂÌ{efJeÕeeme hetJe&keâ ßeerjece cev$e pehe¤hee Jemleglemleg efveYe&je,
s
ya
DeefJejuee, DeveheeÙeveer, YeeJeYeefòeâ leLee ØesceeYeefòeâÙeeW ceW mes heeBÛeJeeR ØesceeYeefòeâ ner cetefle&ceefle neskeâj ner ÙeneB efJejepe
N
jner nQ Deewj ueJekegâMe kesâ pevce keâer yeejner GlmeJe mes megMeesefYele nes jner nQ~ Deepe ieg®peve, cegefvepeve yeOeeF& MeyoeW keâe
va
GÛÛeejCe keâj jns nQ~ Jewefokeâ yeÇeÿeCeieCe mJeefmleJeeÛeve keâj jns nQ~ Deepe iegCeeW mes megMeesefYele ueJekegâMe pevce keâer
Se
yeejner ØekeâeefMele nes jner nw~ Jeefme‰peer ves ueeskeâ-Jeso mes efJeMegæ DeeÛejCe Jeeues ØeLece kegâceej keâe veece ueJe Deewj
th
efÉleerÙe kegâceej keâe veece kegâMe Ieesef<ele efkeâÙee~ Deepe ßeerjece ue#ceCe meerleepeer keâer ØemeVelee mes Yejer ngF& ueJekegâMe keâer
ee
pevce yeejner megMeesefYele nes jner nw~ heg$e pevce-ceneslmeJe ceW Øeoef#eCee keâjkesâ YeieJeeve jece ves yeÇeÿeCeeW keâes oef#eCee™he
P
ceW yengle-mee Oeve efoÙee~ Deewj efieefjOej keâefJe kesâ ieerleeW mes megMeesefYele ueJekegâMe keâer pevce-yeejner ØekeâeefMele nes jner
si
nw~
T ul
ieerle mebKÙee-22
ri
Sh
nefjlenefjlekeâeC[s<eg keâe_Ûeveefnvoesuevee~
11
oesuesles ueJekegâMeew oesueÙeefle meerleeueuevee~~

20
DeÙeesOÙeeÙee: keâvekeâYeJeves meerleÙee Øemetleew~

ht
oMeË oMeË ueJekegâMeew ØeceesolesÓeflehetleew~~

ig
yr
Ûegcyeb Ûegcyeb heg$ecegKes vevoefle efJeÛÚuevee~

op
oesuesles ueJekegâMeew oesueÙeefle efoJÙeueuevee~~1~~

C
©
Gefce&ueeceeC[Jeerßegeflekeâerle&ÙeesÓefhe nef<e&lee:~
Jeer#Ùe efleœeŠ efheleece¢eŠ heew$eew Øenef<e&lee:~~
efMe#eÙevleer Ûeefuelegb keâefuelemeJe&keâuevee~

oesuesles ueJekegâMeew oesueÙeefle jepeueuevee~~2~~
peieefÛÚ#ekeâesÓefhe jeceŠ efMe#eÙeles heg$ekeâew~
JeCe&ceeueb JeekeäÙepeeueb Oe=leOece&met$ekeâew~~
ØeJeòegâceYÙeemeÙeefle YeewceerYeeiÙeYeeuevee~
d .
ve
oesuesles ueJekegâMeew oesueÙeefle ve=heueuevee~~3~~
er
mebmkeâejhetJe&kebâ mee heeueÙeefle heeuÙeew~
es
efieefjOejsMemJeeefceveer mee ueeueÙeefle ueeuÙeew~~
R
Jeeob Jeeob ce=ogJeeob heehehetieÛÚeuevee~
s
ht
oesuesles ueJekegâMeew oesueÙeefle Yetheueuevee~~4~~
ig
R
Yeewceer- njer-njer [eueeW hej Deepe meesves keâe heeuevee efJejepe jne nw~ kegâceej ueJekegâMe Petue jns nQ Deewj meerlee
ll
.A
ceelee Peguee jner nQ~ DeÙeesOÙee kesâ keâvekeâ YeJeve ceW meerleepeer ves oes pegÌ[Jes yeeuekeâeW keâes pevce efoÙee nw~ Fve oesveeW
s
heefJe$e yeeuekeâeW keâes osKe-osKekeâj meerleepeer yengle ØemeVe nes jner nQ~ Úuejefnle meerleepeer heg$eeW kesâ cegKe Ûetce-Ûetcekeâj
ya
ØemeVe nes jner nQ Deewj efoJÙe™he ceW heeuevee Peguee jner nQ~ Gefce&uee, ceeC[Jeer, ßegeflekeâerefle& Ùes leerveeW keâeefkeâÙeeB Yeer nef<e&le
N
nQ Deewj ßeerkeâewmeuÙee, kewâkesâÙeer, megefce$ee Ùes leerveeW oeefoÙeeB Deheves Øeleeheer heew$eeW keâes osKekeâj yengle ØemeVe nQ mechetCe&
va
keâueeDeeW mes Ùegòeâ leerveeW oeefoÙeeB keâewmeuÙee, kewâkesâÙeer, megefce$ee, ueJekegâMe veecekeâ Deheves hÙeejs oesveeW heesleeW keâes Debiegueer
Se
hekeâÌ[keâj Ûeuevee efmeKee jner nQ Deewj jepejeveer meerlee peer FvnW heeueves hej Peguee jner nQ~ peiele kesâ efMe#ekeâ YeieJeeve
th
jece Oece& keâe met$e OeejCe keâjves Jeeues Deheves oesveeW heg$eeW keâes JeCe&ceeuee Deewj JeekeäÙe peeueeW keâes efueKevee efmeKee jns nQ~
ee
meewYeeiÙe keâes mecneueves Jeeueer meerleepeer heg$e ueJekegâMe keâes JeCeeX Deewj JeekeäÙeeW keâe GÛÛeejCe keâjvee efmeKee jner nQ~
P
ueJekegâMe Petue jns nQ Deewj cenejeveerpeer heeuevee Peguee jner nQ~ meerleepeer heeueve keâjves ÙeesiÙe yeeuekeâeW keâes mebmkeâejeW kesâ
si
meeLe heeue jner nQ Deewj efieefjOej keâefJe kesâ ßeerjece keâer ie=nmJeeefceveer meerleepeer ueeueve keâjves ÙeesiÙe ueJekegâMe keâes
T ul
ogueej jner nQ~ heehemecetneW keâes Øe#eeefuele keâjves Jeeueer peevekeâerpeer keâesceue JeeCeer ceW yeesue-yeesuekeâj efMeMegheg$eeW keâes
ri
Jewefokeâ efmeæeble mecePeeleer nQ, ueJekegâMe Petueles nQ Deewj heóceefn<eer meerleepeer GvnW heeueves hej Pegueeleer nQ~
Sh
efJeMes<e- Ùen ieerle keâefJe keâer mJeÙeb efveefce&le Oegve keâer {eue ceW efveyeæ nw~ yeesue nQ-
11
njer-njer [eueeW hes meesves keâe heeuevee~

20
PetueW hÙeejs ueJekegâMe PegueeÙeW meerlee ueuevee~~

ht
ig
ieerle mebKÙee-23
yr
op
Jeefme‰Š mevoer#eÙeefle kegâceejew~

C
ke=âleesheJeerleew hejceefJeveerleew efMe#eÙeles megkegâceejew~~

©
jeceefyecyeYetleeJeeflehetleew hee"Ùeles ßegeflepeeleced~

OevegJexoceLe mejnmÙeb MeeŒebb efoJÙeeŒe›eeleced~~1~~
GòejkeâeC[ 835
meke=âoekeâCÙe& mceeOeerÙeeles megØeefleYeemecheVeew~

nvegcelke=âheeefJeMegæmevceleer meerleeheoØeheVeew~~2~~
De®vOeleerheew$eeefJeJe Ûewleew meuueeueÙeefle Øeleerleew~
keâvocetuemegheâueb YeespeÙeles mebmce=lejeIeJemeerleew~~3~~
efJeÅeemeefÉJeskeâmebmkeâejwŠ ke=âleYeejlemebmkeâejew~
d .
ve
meerleemegleew peerJeleeb efvelÙeb efieefjOejJeeCÙeeOeejew~~4~~
er
es
Yeewceer- Deepe Jeefme‰peer ueJekegâMe keâes ›eleyevOe keâer oer#ee os jns nQ~ yeeuekeâ ueJekegâMe keâe Ùe%eesheJeerle keâjkesâ
R
Fve hejce efJeveceü meggkegâceej oesveeW jepekegâceejeW keâes Jeefme‰peer efMe#ee os jns nQ~ ßeerjecepeer kesâ efyecye DeLee&led ßeerefJe«enmJe™he
s
DelÙevle heefJe$e jepekegâceej ueJekegâMe keâes Jeefme‰peer heejcheefjkeâ ÛeejeW Jeso jnmÙe kesâ meeLe ÙepegJexo keâe GheJeso
ht
ig
OevegJexo MeŒe Deewj efoJÙeeŒeeW keâe mecetn mecePee-mecePeekeâj, heÌ{e-heÌ{ekeâj DeYÙeeme keâje jns nQ~ nvegceevepeer keâer
R
ke=âhee mes DelÙevle heefJe$e ngF& meeeflJekeâ yegefæ Jeeues megØeefleYee DeLee&led keâejefÙe$eer ØeefleYee mes mecheVe meerleepeer kesâ ÛejCeeW
ll
.A
ceW ØeheVe kegâceej ueJekegâMe ieg®cegKe mes Skeâ ner yeej megvekeâj mechetCe& hee"Ÿe-efJe<eÙe, DeLe& kesâ meeLe keâC"mLe keâj uesles
Les~ ceelee De®vOeleer efvejvlej ßeerjece Deewj meerleepeer keâe mcejCe keâj jns Fve oesveeW jepekegâceej ueJekegâMe keâes Dehevee
s
ya
heew$e ner ceevekeâj Deewj efJeÕeeme-hee$e mecePekeâj ØemeVelee mes ogueejleer nQ Deewj cevegnej keâjkesâ kebâo-cetue-heâue
N
efKeueeleer nQ~ Fme Øekeâej efJeÅee, ßes‰ efJeJeskeâ Deewj mebmkeâejeW mes Yeejle keâe mebmkeâej efkeâÙes ngÙes meerleejecepeer kesâ oesveeW
va
heg$e ueJekegâMe efieefjOej keâefJe keâer JeeCeer kesâ DeeOeej yevekeâj efvelÙe peerefJele jnW~
Se
ieerle mebKÙee-24
th
ee
$eÙeesÓefhe YeüelejŠ me_peelee megleJevleŠ~

P
jIegheefleke=âheÙee efßele™heMeerueiegCeJevleŠ~~
si
ul
YejleeÛÚêrceeC[Jeer JÙepeveÙeled le#eheg<keâueew Jeerjew~

T
efhele=JeõeceheoejefJevoefvejleew efvehegCeew jCeOeerjew~~1~~

ri
Sh
Ûevõkesâlegce”ob ue#ceCeeotefce&ueepeveÙeoerMeew~
11
meerleejeceheoeypemeseJf eveew iegCeceeseof lepeieoerMeew~~2~~

20
leLee megyeengb Me$egIeeefleveb Me$egIveeÛÚÎeflekeâerefle&Š~

ht
efieefjOejØeYeesjpeveÙeled Yeòeâew YeòeâceveesjLehetelf e&Š~~3~~

ig
yr
SJeb jeceŠ memegleyevOegkeâŠ efmveiOeb jepÙeb Ûe›esâ~

op
efve<keâCškebâ efJeefpeleMe$egeŒ
f eYegJeveceefhe meceue_Ûe›esâ~~4~~
C
©
Yeewceer- Deye keâefJe GòejkeâLee keâes ieerle yeæ keâjles ngÙes keânles nQ efkeâ ueJekegâMe kesâ pevce kesâ he§eeled ßeerjece kesâ
leerveeW Yeüelee ßeerYejle, ue#ceCe, Me$egIve heg$eJeeve ngÙes~ ßeerjece keâer ke=âhee mes Fve leerveeW YeüeleeDeeW kesâ heg$e Yeer ™he, Meerue
Deewj iegCeeW mes mebheVe ngÙes~ Yejlepeer mes ßeerceeC[Jeerpeer ves le#e Deewj heg<keâue veecekeâ oes Jeerj heg$eeW keâes pevce efoÙee~ pees
Deheves efhelee Yejle kesâ ner meceeve YeieJeeve jece kesâ ÛejCekeâceue ceW efvejle kegâMeue Deewj Ùegæ ceW Oeerj Les~ Fme Øekeâej
ue#ceCepeer kesâ mecheke&â mes Gefce&ueepeer ves Ûevõkesâleg Deewj Debieo Fve oes meceLe& heg$eeW keâes pevce efoÙee~ Jes meerleejecepeer kesâ
ÛejCekeâceue kesâ mesJekeâ Les leLee GvneWves Deheves iegCeeW mes peiele kesâ F&Õej ØeYeg ßeerjece keâes ØemeVe keâj efueÙee Lee~ Fmeer
Øekeâej Me$egIveueeue kesâ mecheke&â mes ßegeflekeâerefle&peer ves megyeeng Deewj Me$egIeeleer veecekeâ oes heg$eeW keâes pevce efoÙee~ Jes oesveeW
yeeuekeâ efieefjOej ØeYeg kesâ ßeerjece kesâ Yeòeâ Les Deewj YeòeâeW kesâ ceveesjLeeW keâer hetefle& keâjles Les~ Fme Øekeâej ßeerjece leerve
.
YeeF&, oes heg$e, ÚŠ YeleerpeeW kesâ meeLe vÙetveeeflevÙetve 33000 (leQleerme npeej) Je<e&-heÙe&vle ØescehetJe&keâ leerveeW ueeskeâeW hej
d
ve
Me$egDeeW keâes ceejkeâj efve<keâCškeâ jepÙe efkeâÙes Deewj Deheves Ûeefj$e kesâ Deuebkeâej mes leerveeW ueeskeâeW keâes megMeesefYele keâj
er
efoÙee~
es
efJeMes<e- Me$egIve kesâ heg$e keâe veece megyeeng megvekeâj efpe%eemegDeeW kesâ ceve ceW Ùen Mebkeâe mJeeYeeefJekeâ nw efkeâ
R
s
megyeeng lees Skeâ je#eme keâe veece Lee efpemekeâe JeOe yeeuÙekeâeue ceW efJeÕeeefce$e keâer Ùe%e j#ee kesâ meceÙe YeieJeeve
ht
jece ves efkeâÙee Lee efheâj Jener veece Me$egIve kesâ heg$e keâe keäÙeeW jKee ieÙee? Fmekeâe Gòej Ùen nw efkeâ oesveeW veeceeW ceW
ig
R
De#ejeW keâer meceevelee nesves hej Yeer DeLe& keâer Âef° mes yengle Devlej nw~ je#eme kesâ mevoYe& ceW megyeeng Meyo keâe DeLe&
ll
nw meppeveeW keâes keâ° osves Jeeuee ‘‘megpeveeved yeeOeles Fefle megyeengŠ’’ pees megpeveeW keâes keâ° oslee nw Gmes megyeeng keânles
.A
nQ~ ÙeneB ‘meg’ Ghemeie& yeeOed Oeeleg GCe ØelÙeÙe Deewj he=<eesojeefolJeeled Oe= kesâ mLeeve hej nkeâej DeeosMe neskeâj megyeeng
s
ya
Meyo efve<heVe neslee nw~ efpemekeâe DeLe& nw meppeveeW keâes heerÌ[e hengBÛeeves Jeeuee~ Deewj Me$egIve heg$e kesâ mevoYe& ceW
N
megyeeng keâe DeLe& nw megvoj yeengDeeW Jeeuee jepekegâceej~ ‘‘MeesYevees yeent ÙemÙe me megyeengŠ’’ Fvekeâer yeengSB megvoj
va
nQ, efpevnW ØeYeg jece ves mJeÙeb LeheLeheeÙee nw~
Se
ieerle mebKÙee-25
th
he=efLeJÙeeb keâes veveg jecemeceeveŠ~

ee
meVeefhe meJe&meceLe&Š ØeYegjefhe ÙeŠ mÙeeodieueoefYeceeveŠ~~

P
si
nleleeškeâemegyeengŠ heojpemee mecegæ=leenuÙeŠ~

T ul
efJeÕeeefce$eb Yepeefle Ye=lÙeJeled leLeelÙeÙeb keâewmeuÙeŠ~~1~~

ri
Sh
YeiveefMeJeOevegŠ ßeermJeÙebJejs Yeeie&JeieJe&Øenejer~

meerleeheeflepe&vevÙee: meefJeOes meeuemeÂkedâ megKekeâejer~~2~~
11
20
njÂiyeÇÿeJesonefjmesvee #eCeeælee jCeOeeefcve~

ht
mewJe le®ueleeJeÙeesce=ieeueerved efpe%eemet efjhegveeefcve~~3~~

ig
yeæmeslegjCeefvenleefveefMeÛejŠ kegâlegkeâeõeJeCepeslee~
yr
op
efieefjOejØeYegJe&efme‰ke=âle%ees efvejefYeceeveMegefÛeÛeslee~~4~~
C
Yeewceer- Deye cenekeâefJe meie& kesâ Mes<e Yeeie ceW Deheves DeejeOÙe ØeYeg ßeerjece kesâ Goeòe iegCeeW keâe JeCe&ve keâjles nQ~
©
Fme he=LJeer hej ßeerjece kesâ meceeve keâewve ngDee, keâewve nw Deewj keâewve nesiee? pees meJe&meceLe& neskeâj meyekeâe mJeeceer neskeâj
Yeer meJe&Lee DeefYeceeve mes jefnle nes~ Denes! efpevneWves leeškeâe Deewj megyeeng keâe JeOe efkeâÙee leLee Deheves ÛejCekeâceue
GòejkeâeC[ 837
keâer Oetefue mes efMeuee yeveer ngF& DenuÙee keâe Gæej Yeer efkeâÙee efheâj Yeer DeLee&led Fleveer efJeMes<eleeDeeW kesâ nesles ngÙes Yeer Jes
keâewmeuÙeeveboJeOe&ve ßeerjeIeJe Skeâ meeceevÙe ÛelegLe& ßesCeer kesâ keâce&Ûeejer, Jewleefvekeâ Ye=lÙe keâer YeeBefle efJeÕeeefce$e peer keâer
mesJee keâjles jnles nQ~ efpevneWves meerleepeer kesâ mJeÙebJej ceW Mebkeâjpeer keâe Oeveg<e leesÌ[keâj hejMegjece keâe ieJe& Ûetj-Ûetj keâj
efoÙee Deewj meerleepeer keâer peÙeceeuee OeejCe keâer~ Jes ner meerleeheefle megKeØeo YeieJeeve ßeerjece DeÙeesOÙee ueewškeâj Deheves
leerveeW ceeleeDeeW kesâ mece#e Deeueme Yejer DeeBKeeW mes Lekesâ ngÙes efoKe jns nQ~ efpevneWves oC[keâ Jeve kesâ jCeebieCe ceW Kej keâer
.
Ûeewon menŒe mesvee keâes Skeâ #eCe cesW Dekesâues ceej [euee Lee, Jes ner ØeYeg Deheves SsÕeÙe& keâe DeefYeceeve ÚesÌ[keâj
d
ve
meerleepeer kesâ njCekeâlee& Me$eg kesâ veece kesâ mecyevOe ceW Je=#e, uelee, he#eer, ce=ie Deewj YeücejeW mes efpe%eemee keâj jns nQ efkeâ
er
legce ueesie yeleeDees meerleepeer keâe njCe efkeâmeves efkeâÙee? efpeve ØeYeg ßeerjece ves DeieeOe meeiej ceW efyevee efkeâmeer meercesvš,
es
yeeuet, Ûetvee, ueesne, uekeäkeâÌ[, ieeje kesâ megÂÌ{ mesleg keâe efvecee&Ce keâjeÙee~ Ùegæ ceW yeÌ[s-yeÌ[s je#emeeW keâes ceeje, Kesue-
R
Kesue ceW ner jeJeCe pewmes DepesÙe, ogoe&vle Jeerj keâes peerlee; Jes ner DeefYeceeve MetvÙe, heefJe$e efÛeòe efieefjOej keâefJe kesâ ØeYeg
s
ht
ßeerjece ßeerDeJeOe ueewškeâj ieg®osJe Jeefme‰peer kesâ ke=âle%e yeve jns nQ efkeâ Deehe ßeer keâer ke=âhee mes nceves je#emeeW keâe JeOe
ig
R
efkeâÙee~
ll
.A
ieerle mebKÙee-26
s
ya
jecees ceoveceesnvees osJeŠ~
N
Ùe$e ceoes veefn vewJe Ûe ceesnŠ megjcegefveJeeef_ÚlemesJeŠ~~
va
keâesefškeâesefšyeÇÿeeC[peelekebâ Øeeflejesceb efJeYeüeCeŠ~
Se
ceele=mlevevOeÙeŠ meesÓÙeb veerjpeves$ees efveõeCeŠ~~1~~

th
keâewefMekeâceKej#eCeŠ #eCeeõCeefvenleeveskeâmegjeefjŠ~
P ee
efJeÕeeefce$eb mewJe mesJeles Ye=lÙees ÙeLee KeueeefjŠ~~2~~

si
njÛeeheb efJeYepÙe Ye=iegjeceb meoefme Ûe oceÙee_Ûe›esâ~

T ul
GhekeâewmeuÙeb me SJeeuemees keâueÙeefle ceerefueleves$es~~3~~

ri
Sh
cegefvepeveieerleÛee®Ûeefjlees veleefMeje ÂMÙeles veceü:~

11
DeeYeejb efJeYeefle& ieg®heoheeLeespehejeieefJeveceüŠ~~4~~

20
ÙemÙeebMelees YeJeefvle keâesefšMeŠ efJeefOenefjMecYegJe¤LeeŠ~

ht
lesve meslegyevOes Øeefleef‰leŠ efMeJeŠ meeef#ekeâefheÙetLeeŠ~~5~~

ig
veeieheeMeyevOes ve ceevemes efkeâef_Ûeled keâueÙeefle ceesnced~

yr
op
meeiejefve«enkeâeuesÓefhe Øemleewelf e ve efkeâef_Ûeod õesnced~~6~~

C
YeJeleg veece ceoceesneJehejs efkeâvlJeefmceved vewJewleew~

©
Delees efieefjOejsCeeefhe ceoveceesnveŠ efßelees YeJemesleew~~7~~

Yeewceer- ßeerjece ceoveceesnve osJelee nQ DeLee&led ‘‘ceo ve ceesn ve’’ peneB ve ceo nw Deewj peneb ve ceesn nw GvnW
keânles nQ ceoveceesnve~ ‘‘ceoŠ ve Ùeefmceved me ceoveŠ ceesnŠ ve Ùeefmceve me ceesnveŠ’’ Fme Øekeâej JÙeglheefòe
keâjkesâ ‘‘ceÙetj JÙebmekeâeoÙe§e’’ Fme heeefCeveerÙe met$e mes ‘‘ceoveceesnve’’ MeyoeW ceW yengyeÇern meceeme vekeâej keâe
he§eeled ØeÙeesie Deewj Gmekesâ ueeshe keâe DeYeeJe mecePevee ÛeeefnÙes DeLeJee oesveeW MeyoeW keâes ‘‘he=<eesojeefoieCe’’ ceW
heef"le ceevekeâj yengyeÇerefn meceeme vekeâej kesâ ueeshe keâe DeYeeJe Deewj Gmekeâe he§eeled ØeÙeesie mecePevee ÛeeefnS~
efheâj keâce&OeejÙe keâjkesâ ‘‘ceoveMÛeemeewceesnveŠ’’ pees ceo jefnle nw Jener ceesn jefnle nw~ Fme Øekeâej efJe«en keâjkesâ
.
ceoveceesnve Meyo keâer efve<heefòe keâj uesveer ÛeeefnÙes~ Fmeer DeeMeÙe keâes ieerle yeæ keâjles ngÙes keâefJe keânles nQ efkeâ
d
ve
efpeve ØeYeg jece kesâ heeme ceo Deewj ceesn oesveeW veneR nQ, osJelee Deewj cegefve efpevekeâer mesJee keâer FÛÚe keâjles jnles nQ
er
Jes ner ßeerjece ceoveceesnve osJe nQ~ Dejs! pees Deheves ØelÙeskeâ jesce ceW keâjesÌ[eW-keâjesÌ[eW yeÇÿeeC[eW keâes Skeâ meeLe
es
OeejCe keâjles nQ, peneB Skeâ-Skeâ jesce ceW vÙetveeeflevÙetve keâjesÌ[ #eerjmeeiej DeLee&led otOe kesâ mecegõ jnles neWies Jes ner
R
DejyeeW otOe mecegõeW kesâ DeeOeej ßeerjece ceelee keâe mleveheeve keâj jns nQ Deewj meeÙebkeâeue nesles ner meebOÙekeâceue keâer
s
ht
YeeBefle Deheves ves$eeW ceW Pehekeâer ueskeâj mees peeles nQ~ efpevneWves #eCeYej ceW mecej Yetefce ceW Deveskeâ osJeMe$eg-je#emeeW keâe
ig
JeOe keâjkesâ efJeÕeeefce$e kesâ Ùe%e keâer j#ee keâer Jes ner KeueeW kesâ Me$eg ßeerjeIeJe ceo Deewj ceesn mes otj jnkeâj Jewleefvekeâ
R
DeveheÌ{ mesJekeâ keâer YeeBefle efJeÕeeefce$epeer keâer mesJee keâj jns nQ~ efpevneWves meerlee-mJeÙebJej ceW efMeJeOeveg<e leesÌ[keâj
ll
.A
hejMegjece keâe oceve efkeâÙee Lee, Jes ner ßeerjece keâewmeuÙee ceelee kesâ mece#e Deheveer DeeBKeW yevo keâjkesâ DeeuemÙe
s
Øekeâš keâj jns nQ~ peye cegefvepeve ØeYeg kesâ megvoj Ûeefj$e keâe ieeve keâjles nQ leye ßeerjece efJeveceü neskeâj efmej PegkeâeÙes
ya
N
efoKeles nQ Deewj ieg®osJe kesâ ÛejCekeâceue kesâ hejeie™he Oetue hej efJeveceü neskeâj GvneR keâe DeeYeej Øekeâš keâjles nQ~
va
efpevekesâ DebMe mes keâjesÌ[eW-keâjesÌ[eW yeÇÿee, efJe<Ceg, efMeJe GlheVe nesles nQ Jes ner meyekesâ DebMeer ØeYeg ßeerjece mesleg
Se
JebOemLeue ceW jecesÕej™he efMeJe keâer Øeefle‰e keâj jns nQ~ Fme ÂMÙe kesâ meYeer Jeerj Jeevej mee#eer nQ~ veeieheeMe-
yevOeve kesâ meceÙe ØeYeg ßeerjece Deheves ceve ceW efkeâmeer Yeer Øekeâej keâe ceesn OeejCe veneR keâj jns nQ Deewj meeiej-
th
ee
efve«en keâeue ceW Yeer mecegõ kesâ Øeefle efkeâmeer Yeer Øekeâej keâe efJeõesn Øemlegle veneR keâj jns nQ, Ùener nw Gvekeâe
P
ceoveceesnvelJe~ DevÙe osJelee ceW Yeues ner ceo Deewj ceesn jn ues, efkeâvleg cesjs ØeYeg ßeerjece ceW ceo-ceesn keâYeer
si
heâškeâves Yeer veneR heeles~ FmeerefueÙes YeJemeeiej kesâ mesleg¤he ceW cegPe efieefjOej keâefJe ves Yeer ceoveceesnve ßeerjece keâe
ul
ner DeeßeÙe efueÙee nw~

T
ri
ieerle mebKÙee-27
Sh
keäJeefÛeVewJeb ßeglees Â°es ÙeLee jeIeJe mJeYeeJemles~

11
20
keäJeefÛelkesâveeefhe veesefö°es ÙeLee jeIeJe mJeYeeJemles~~

ht
megKes vees ueyOemebn<eex ve ogŠKes Jew ceveŠ keâ<e&Š~

ig
legeuf eleÛevões ve Jew me=°es ÙeLee jeIeJe mJeYeeJemles~~1~~

yr
op
ve ù°es jepÙemecØeehlees ve Jee efkeäue<šes JeveeJeehleew~

C
mecees vees meJe&oe Â°es ÙeLee jeIeJe mJeYeeJemles~~2~~

©
peÙevles veesuuemeled ›eâesOees oMe«eerJes ve efjhegyeesOees~

efJeefMe°es vewJe efveefo°& es ÙeLee jeIeJe mJeYeeJemles~~3~~
GòejkeâeC[ 839
efJeefMe°Š meJe&YetlesYÙeŠ mJeYeeJees efieefjOejsMemÙe~

ef$eueeskeäÙeeb vees meceeÂ°es ÙeLee jeIeJe mJeYeeJemles~~4~~
Yeewceer- ns jeIeJe! Deehekeâe pewmee mJeYeeJe nw, Jewmee efkeâmeer kesâ Éeje ve keâneR megvee ieÙee nw Deewj ve ner osKee
ieÙee nw~ Deewj ns jeIeJe! Deehekeâe pewmee mJeYeeJe nw Jewmee efkeâmeer kesâ Éeje keâerle&ve keâe efJe<eÙe Yeer veneR yeveeÙee
ieÙee DeLee&led keâne Yeer veneR ieÙee~ Denes! Deehekeâe mJeYeeJe lees Ûevõ kesâ meceeve nw~ pewmes Ûevõcee GoÙe Deewj
d .
Demle ceW Skeâ ner meceeve jnles nQ Gmeer Øekeâej Deehe Yeer~ Deehekesâ mJeYeeJe ceW megKekeâeue ceW ve lees n<e& efoKeleer nw
ve
Deewj ve ceve ceW og:Ke ner efoKelee nw~ JemlegleŠ Deehekesâ pewmee mJeYeeJe efJeOeelee Éeje yeveeÙee ner veneR ieÙee nw~ pees
er
es
jepÙe keâer Øeeefhle hej ØemeVe veneR ngDee leLee pees JeveJeeme keâer GheueefyOe hej og:Keer veneR ngDee, Fme Øekeâej n<e&
R
efJe<eeo oesveeW heefjefmLeefleÙeeW ceW meceeve, Deehekesâ mJeYeeJe kesâ meceeve keâesF& otmeje meb%eeve ceW veneR Deelee~ Dejs!
s
peÙevle hej efpemes ›eâesOe veneR DeeÙee Deewj jeJeCe hej efpemekeâes Me$egyegefæ veneR ngF&, ns jeIeJe! pewmee efJeefMe°
ht
mJeYeeJe Deehekeâe nw Ssmee keâesF& otmeje mJeYeeJe efJeOeelee keâer me=ef° kesâ efveoxMe ceW Yeer veneR nw~ ns efieefjOej keâefJe
ig
R
kesâ mJeeceer ßeerjeIeJe! Deehekeâe mJeYeeJe meYeer ØeeefCeÙeeW ceW efJeefMe° nw Deewj Ssmee mJeYeeJe ef$eueeskeâer ceW efkeâmeer keâe
ll
Yeer veneR osKee peelee, pewmee Deehekeâe nw~
s .A
ieerle mebKÙee-28
ya
SleeÂkeâd mJeYeeJemlJeÙee N
kegâleŠ meceeueyOees
va
ns jIegvevove jepeved ßeglJee cevemle$ewJe ØeÙeeefle ns jIegvevove jepeved~~1~~
Se
megKes ve ØemeeoŠ keäJeeefhe ogŠKes vees efJe<eeoes

th
ns ve=hevevove jepeved Â°dJee Ùeesieer ceob me_peneefle~~2~~

P ee
jepÙes ve ØemeVees JeveJeemes vees efJe<eCCees

si
ns peveÛevove jepeved jekesâMe FJewkeâjmees Yeeefle~~3~~

T ul
peÙevles vees ›eâesOees vees oMeemÙes Me$egyeesOees

ri
Sh
ns efjhegie_peve jepeved efmLeleØe%e FJe ØeefleYeeefle~~4~~

11
meowJe ke=âle%ees vewJe keâoeefÛeled ke=âleIvees

20
ns YeJeYe_peve jepeved JewjerJevÅeceeveesÓÙeb efJeYeeefle~~5~~

ht
efieefjOejØeYeesjs<eesÓefÉleerÙeŠ mJeYeeJees
ig
ns cegevf ej_peve jepeved %eelJee efÛeòes Øeerelf eve& mecceeefle~~6~~

yr
op
Yeewceer- ns jIegkegâue keâes Deevevo osves Jeeues jepeve! Ssmee mJeYeeJe Deeheves keâneB mes hee efueÙee? efpemes megvekeâj
C
ceve JeneR Ûeuee peelee nw~ ns jepeeDeeW keâes Yeer Deeveefvole keâjves Jeeues ØeYeg! efpeme mJeYeeJe ceW megKe kesâ meceÙe ve
©
ØemeVelee osKeer ieF& Deewj ve ner og:Ke kesâ meceÙe efJe<eeo osKee ieÙee~ Deehekesâ Fme efJeue#eCe mJeYeeJe keâes osKekeâj Ùeesieer
Yeer Deheves Ùeesie keâe ceo ÚesÌ[ oslee nw~ ns YeòeâeW keâes Meerleue keâjves Jeeues cenejepe! Deehekeâe mJeYeeJe jepÙe-Øeeefhle
keâer mecYeeJevee ceW ØemeVe veneR ngDee Deewj JeveJeeme Øeehle keâjkesâ og:Keer Yeer veneR ngDee~ Ùen lees hetefCe&cee keâer Ûevõcee
keâer YeeBefle GVeefle, DeJeveefle oesveeW ceW ner Skeâ jme megMeesefYele neslee jnlee nw~ ns Me$egDeeW keâes ve° keâjves Jeeues
jepeeefOejepe! Deehekesâ mJeYeeJe ceW peÙevle hej ve lees ›eâesOe DeeÙee Deewj ve ner GmeceW jeJeCe kesâ mecyevOe ceW Me$eg keâe
yeesOe nggDee~ Deehekeâe mJeYeeJe lees efmLeleØe%e keâer YeeBefle Øeleerle neslee nw pees og:Ke megKe oesveeW ceW ner mece jn ueslee nw~
ns YeJeYeÙe keâes ve° keâjves Jeeues jepesvõ jece! Deehekeâe mJeYeeJe efvejvlej ke=âle%e ner jnlee nw~ efkeâmeer Yeer meceÙe efkeâmeer
.
Yeer kesâ Øeefle ke=âleIve veneR jnlee~ FmeefueÙes Deehekesâ Me$eg Yeer Deehekesâ mJeYeeJe keâes Jevove keâjles nQ~ ns cegefveÙeeW keâes
d
ve
Deevevo osves Jeeues cenejepe jIegveeLepeer! efieefjOej keâefJe kesâ mJeeceer! Deehe ßeerjece keâe Ùen mJeYeeJe DeefÉleerÙe nw~
er
Fmes mecePekeâj cesjs ceve ceW Deehekesâ Øeefle GceÌ[er ngÙeer Øeerefle mecee veneR jner nw~
es
ieerle mebKÙee-29
R
s
ht
jeIeJe mJeYeeJeØeYeeJeew les vees keâoeefÛeod efJe®æew~
ig
ÙegieheodefJeefnlemeKÙeYeeJeew les meJe&owJeeveg®æew~~
R
ll
Skeâ$e keâewmeuÙee efJeÕe™heoMe&veced~
.A
Dehej$e yeeue™he heÙeŠheevece<e&Ceced~~
s
ya
JelmeueeodYeglejmeevegYeeJeew les vewJe ueeskesâ efve®æew~~1~~
Skeâ$e N
leeškeâeefoefveefMeÛejmebnejŠ~
va
Se
DevÙe$e cegefvemesJeeefMeueemecegæejŠ~~
keâe®CÙeMeewÙee&vegYeeJeew les vewJe efJeefOeØeefleef<eæew~~2~~
th
ee
Skeâ$e MecYegOevegYe&”s keâ"esjŠ~

P
Dehej$e meerleeØeCeÙes keâesceueŠ efkeâMeesjŠ~~

si
ul
Je»ekeâceuemeÁeefJeYee&Jeew les vewJe veerlÙee efveef<eæew~~3~~

T
ri
MeyejerpešeÙegie&efleoevesÓlÙegoejŠ ~
Sh
efieefjOejsMees j#eesJeOes keâef"veØenejŠ~~

11
Oecee&JegYeew efceLeŠ menYeeJeew vewJe efJeØeefleef<eæew~~4~~

20
og°efve«eneÙe ØeYeeJeŠ ØeÙegòeâŠ~

ht
ig
Yeòeâeveg«eneÙe Jew mJeYeeJees efveÙegòeâŠ~

yr
GYeew ØeMeefceleYeJeoeJeew les efvelÙe Megæew Øeefmeæew~~5~~

op
C
Yeewceer- ns jeIeJe! Deehekesâ mJeYeeJe Deewj ØeYeeJe keâYeer Yeer Skeâ otmejs mes efJe®æ veneR nesles~ Ùes oesveeW Skeâ
©
meeLe cew$eer YeeJe keâjkesâ jnles nQ Deewj Ùes meye Øekeâej mes Skeâ otmejs mes Deefve®æ DeLee&led DevegjesOeer neskeâj Skeâ
otmejs kesâ meceLe&keâ ner jnles nQ~ Dejs! Skeâ Deesj Deehe ceelee keâewmeuÙee keâes efJeÕe™he kesâ oMe&ve keâjeles nQ Deewj
otmejer Deesj yeeue™he ceW keâewmeuÙeepeer keâe mleveheÙe heeve keâjles nQ efkeâ Ùes hejmhej efJe®æ Jelmeuejme Deewj
GòejkeâeC[ 841
DeodYegle jme kesâ Deehe mecyevOeer DevegYeeJe ueeskeâ ceW efkeâmeer kesâ Éeje jeskesâ Yeer lees veneR pee mekeâles~ Skeâ Deesj Deehe
leeÌ[keâeefo je#emeeW keâe mebnej keâjles nQ Deewj otmejer Deesj efJeÕeeefce$e keâer mesJee Deewj DenuÙee keâe Gæej~ Fme
Øekeâej Deehekesâ JÙeefòeâlJe ceW hejmhej efJe®æ nesves hej Yeer keâ®Ce jme Deewj Jeerj jme kesâ DevegYeeJe efJeefOe Øeefmeæ
veneR nw~ DeLee&led jmeMeeŒeerÙe ceÙee&oe kesâ Devegketâue ner nw~ Skeâ Deesj Deehe efMeJe OevegYeËie ceW Je»e kesâ meceeve
keâ"esj efoKeles nQ Deewj otmejer Deesj meerleepeer kesâ Øesce-Øemebie ceW keâceue kesâ meceeve keâesceue efkeâMeesjeke=âefle~ Fme
Øekeâej Deehekesâ mJeYeeJe ceW Je»e Deewj keâceue kesâ mebiece kesâ DeeefJeYee&Je DeLee&led Øekeâefšle ngÙes SsÕeÙe&, ceeOegÙe&
d .
ve
Deehekesâ mJeYeeJe ceW veerefle Éeje efveef<eæ veneR nQ~ Deehe Meyejer Deewj pešeÙeg keâes ieefle osles meceÙe DelÙevle Goej
efoKeles nQ Deewj Jener efieefjOej keâefJe kesâ mJeeceer Deehe ßeerjeIeJe je#emeeW keâe JeOe keâjles meceÙe keâef"ve MeŒeeW keâe
er
es
Øenej keâjles nQ~ Fme Øekeâej efveJee&Ce Deewj yeeCe Ùes oesveeW Oece& hejmhej efJe®æ nesles ngÙes Yeer Deehekesâ ÙeneB meeLe
R
jnles nQ Deewj efJeØeefleef<eæ veneR nesles DeLee&led keâYeer Skeâ otmejs mes škeâjeles veneR~ ØeYees! Deehe og°eW keâe efve«en
s
keâjves kesâ efueÙes Deheves ØeYeeJe keâe ØeÙeesie keâjles nQ Deewj YeòeâeW hej Deveg«en keâjves kesâ efueÙes Deeheves Deheves
ht
ig
mJeYeeJe keâes efveÙegòeâ keâj jKee nw~ Fme Øekeâej Deehekesâ mJeYeeJe Deewj ØeYeeJe Ùes oesveeW ner Yeòeâ keâer efJe<eÙeeefive
R
keâes Meevle keâj osles nQ~ Ùes efvelÙe Megæ Deewj meJe&Øeefmeæ nQ~
ll
.A
ieerle mebKÙee-30
s
ya
jeIeJe leJe ÛejCejpees Ùeefo ÛesogheueyOeb mÙeeled~
N
leoe melÙeb JeefÛce ØeYees YeeiÙeb cece yegæb mÙeeled~~
va
DeepevceleesÓnb heeheer YeieJeeb§e heehenejer~
Se
DenceLe he§eeòeeheer YeieJeebefŒeleehenejer~~

th
DeJeuecyeÙe ceeb YeieJeved cece pevce efJeMegæb mÙeeled~~1~~

P ee
DenceeflemeeOevenerveMlJeb mecemeeOeveoelee~
si
efveOe&veesÓmcÙeefleoervemlJeb Oeveoes peve$eelee~~

T ul
mJeerkegâ® ceeb ns mJeeefceved ÙeLee YeÙeb efveef<eæb mÙeeled~~2~~

ri
Sh
lJeb mesJÙeesÓnb oememlJeb veeLeesÓnceveeLeŠ~

oerveeveeLe ke=âheeÂ°Ÿee YetÙeemebmegmeveeLeŠ~~
11
20
ÛesleÙe ceevleÙee&ecf eved cece oJeb ve efmeæb mÙeeled~~3~~

keâ®Ceekeâj meerleeJej JeelmeuÙecenemeeiej~
ht
ig
efieefjOejÛeelekeâpeueOej ceeb heeefn Oevegvee&iej~~

yr
op
DeJeueeskeâÙe nefjieeefceved cece YeJeb Øeefmeæb mÙeeled~~4~~

C
Yeewceer- ns jeIeJe! Ùeefo Deehekeâer ÛejCeOetue cegPes efceue peeleer lees ns ØeYees! ceQ melÙe ner keân jne ntB efkeâ cesje
©
YeeiÙe peie peelee~ ns YeieJeved! ceQ pevce mes heeheer ntB Deewj Deehe heehe njves Jeeues nQ Deewj ceQ he§eeleehe keâjves Jeeuee ntB
Deewj Deehe leerveeW leehe njves Jeeues nQ~ ns YeieJeved! cegPes DeJeuecye oerefpeÙes~ efpememes cesje pevce Megæ nes peeÙes~ ceQ
DelÙevle meeOevenerve ntB Deewj Deehe meYeer meeOeveeW kesâ oelee nQ Deewj ceQ DelÙevle oerve, efveOe&ve ntB~ Deehe Oeve osves Jeeues
kegâyesj Deewj YeòeâeW kesâ j#ekeâ nQ~ ns mJeeceer! Deehe cegPes mJeerkeâej keâerefpeÙes, efpememes cesjs YeÙe keâe efve<esOe nes peeÙes
DeLee&led Jen keâYeer ve DeeÙes~ Deehe mesJÙe nQ, ceQ mesJekeâ ntB, Deehe veeLe nQ, ceQ DeveeLe ntB, ns oerveeveeLe! Deehekeâer
ke=âheeÂef° mes ceQ meveeLe nes peeGBâ, Ssmee ner DeeMeerJee&o oerefpeÙes~ ns DevleÙee&ceer! cesje efÛevleve keâerefpeÙes~ DeLeJee cegPes
efÛevleve keâer ØesjCee oerefpeÙes, efpememes cesje Ùen efJe<eÙeJeve efmeæ ve nes mekesâ DeLee&led hetâue-heâue ve mekesâ~ ns keâ®Cee kesâ
meeiej! ns meerleeJej! ns JeelmeuÙe kesâ cenemeeiej! ns efieefjOej keâefJe™he Ûeelekeâ kesâ mJeeefle kesâ cesIe! ns OevegefJe&Åee ceW
DelÙevle efvehegCe ßeerjece! cesjer j#ee keâerefpeÙes~ ns nefjieeceer DeLee&led ‘nefj’ Meyo kesâ JeeÛÙe Jeevej ßes‰ nvegceevepeer keâer
d .
heer" hej Dee™Ì{ neskeâj mecejÙee$ee keâjves Jeeues ØeYeg ßeerjece! Skeâ yeej cesjer Deesj efveneefjÙes efpememes cesje pevce uesvee
ve
Øeefmeæ DeLee&led efJeKÙeele nes peeÙes~
er
es
efJeMes<e- Ùen ieerle yengØeÛeefuele megiece mebieerleerÙe {eue ceW efveyeæ nw- Fmekesâ yeesue nQ-
R
‘‘jeIeJe lesjs ÛejCeeW keâer cegPes Oetue pees efceue peeÙe~’’
s
ht
ieerle mebKÙee-31
ig
R
efÛe$eketâškeâeveveefJeneefjved ceefÙe õJe ns OevegOee&efjved~~
ll
.A
keâjmejefmepeOe=lekeâeceg&keâmeeÙekeâ YeejleYeejleYeeiÙeefJeOeeÙekeâ~
s
ya
jIegveeÙekeâ megKekeâeefjved ceefÙe õJe ns OevegOee&ejf ved~~1~~
N
cevoeefkeâveerhegefueveceefnceC[ve JemegvOejeOej YeejefJeKeC[ve~
va
KeueKeC[ve YeÙeneefjved ceefÙe õJe ns OevegOee&ejf ved~~2~~
Se
cewefLeueerceevemenbmeke=âheeuees YeemkeâjJebMeeJelebmeoÙeeuees~
th
peveesòebMeceueoeefjved ceefÙe õJe ns OevegOee&efjved~~3~~

ee
YejleYeeJemejmeer®nceOegkeâj efvepepeveÛeelekeâvetlevepeueOej~
P
si
efieefjOejefJeYeÙeefJeoeefjved ceefÙe õJe ns OevegOee&efjved~~4~~

T ul
Yeewceer- ns efÛe$eketâš keâeveve ceW efJenej keâjves Jeeues OevegOee&jer ßeerjece! cegPe hej Deehe efheIeue peeFÙes~ Deheves
ri
keâjkeâceue ceW Oeveg<e-yeeCe OeejCe keâjves Jeeues %eeve ceW efvejle, Yeejle kesâ YeeiÙe efJeOeelee, ns jIegveeÙekeâ! ns megKekeâejer!
Sh
OevegOee&jer ØeYeg! ceggPe hej efheIeue peeFÙes~ ns cevoeefkeâveer leš Deewj he=LJeer kesâ Deuebkeâej! JemegbOeje keâes OeejCe keâjves
11
Jeeues Deewj he=LJeer keâe Yeej ve° keâjves Jeeues, KeueeW keâes oC[ osves Jeeues ØeYeg! cegPe hej efheIeue peeFÙes~ ns cewefLeueerpeer
20
kesâ ceve-ceeveme mejesJej kesâ nbme, ke=âheeueg, metÙe& JebMe kesâ DeeYet<eCe oÙeeueg! ns YeòeâeW kesâ Deuebkeâej, ceueeW keâes efJeoerCe&
ht
keâjves Jeeues ßeerjece! cegPe hej ke=âhee keâerefpeÙes~ ns ßeerYejle kesâ YeeJe keâceue kesâ Yeücej Deewj Deheves Yeòeâ ™he ÛeelekeâeW
ig
kesâ veJeerve cesIe, efieefjOej keâefJe kesâ YeÙe keâes efJeoerCe& keâjves Jeeues, efÛe$eketâš Jeve efJenejer OevegOe&j ßeerjece! cegPe hej
yr
õefJele nes peeFÙes~

op
C
ieerle mebKÙee-32
©
jece jeIeJe jece jeIeJe jece jeIeJe heeefn ceeced~~

IeesjYeJeheeLeesefOeceiveb heefleleheeJeve heeheueiveced~
GòejkeâeC[ 843
KeueceveesYeJeheeMeefveIveb keâefueleueeIeJe $eeefn ceeced~~1~~

hejceheecejheeheheerveb efJe<eÙeJe®CeeueÙekegâceerveced~
efJe<eceYeJeYeÙeoeJeoerveb ieefoleieewjJe Ùeeefn ceeced~~2~~
mevcegKeeoekeâCÙe& oerJÙeb YeòeâJeMÙemJeYeeJeYeJÙeced~
MejCeceeÙeeleb megveJÙeb jIegheles cee oeefn ceeced~~3~~
d .
ØeCeleheeuekeâ peveb heeueÙe oerveyevOegÙeMees efveYeeueÙe~
ve
er
ÛejCeMejCeeieleb ceeueÙe efieefjOejb mecceeefn ceeced~~4~~
es
Yeewceer- ns jece! ns jeIeJe! ns jIegkegâue ceW Øekeâš ßeerjece! ns ÙeesefieÙeeW kesâ efnlew<eer! mechetCe& peerJeeW kesâ
R
cebieueoelee! cesjer j#ee keâerefpeÙes~ ns heefleleheeJeve! ns nmleueeIeJe mecheVe jeIeJepeer~ Ieesj mebmeej meeiej ceW [tyes ngÙes
s
ht
heehe kesâ keâerÛeÌ[ ceW hebâmes ngÙes, og° keâece kesâ heeMe-yevOeve kesâ DeOeerve cegPe heeheer keâer j#ee keâerefpeÙes~ ns Øeefmeæ ieewjJe
ig
Jeeues jeIeJe! DelÙevle efveke=â° heehe mes mLetue, efJe<eÙe™he cenemeeiej keâer kegâeflmele ceÚueer Deewj DelÙevle YeÙebkeâj
R
mebmeej keâer Deefive mes peues ngÙes cegPe veerÛe kesâ heeme Deehe heOeejW~ ns jIegkegâue kesâ mJeeceer! mebleeW kesâ cegKe mes ueeskeâesòej,
ll
.A
veJeerve, Yeòeâ kesâ JeMe ceW jnves Jeeues! Deehekeâe melÙe mJeYeeJe megvekeâj MejCe ceW DeeÙes ngÙes cegPe oerve keâes Deheves SsÕeÙe&
s
ke=âheeCe mes cele keâeefšÙes~ ns ØeCeleeW keâes heeueves Jeeues ØeYeg! ns oerveyevOees! ns ‘cee’ DeLee&led meerlee™efheCeer Dee¥eefoveer-
ya
Meefòeâ kesâ efveJeeme mLeeve ØeYeg ßeerjece! cegPe peve keâe heeueve keâerefpeÙes~ oerveyebOeg ™he ÙeMe keâes mecYeeefueÙes~ Deehekesâ
N
ÛejCeeW keâer MejCe ceW DeeÙes ngS cegPe efieefjOej keâefJe keâes Yeer Deheves ÛejCeeW ceW meceeefnle keâj ueerefpeÙes~
va
Se
efJeMes<e- Ùen ieerle ™hekeâ leeue Deewj YewjJeer jeie ceW efveyeæ nw~
th
ieerle mebKÙee-33
ee
jece jeIeJe jece jeIeJe jece jeIeJe j#e ceeced~~

P
si
keâefuekeâjeuekegâkeâeueYeerleb mekeâuece”uemeewKÙeJeerleced~
ul
ogefjleceesnceuewŠ hejerleb heeefheveb heefjj#e ceeced~~1~~

T
ri
pevcecejCepejeYeÙeeleË keâeceJeecekeâmeeYeÙeele&ced~
Sh
YeJe ØeIeesjceneceÙeeleË leeefheveb mebj#e ceeced~~2~~

11
YeJeodieg®iees$eb Øeueerveb heehehe¿s oerveoerveced~

20
GYeÙeLee ueesÛeveefJenerveb ÛejCeefceleceJeieÛÚ ceeced~~3~~

ht
heeefn heeefn ceneke=âheeuees $eeefn $eeefn peveb oÙeeuees~

ig
yr
efieefjOejb keâueÙes OevegOe&j heeefheves cee ÙeÛÚ ceeced~~4~~

op
Yeewceer- ns jecejeIeJe! cesjer j#ee keâerefpeÙes~ j#ee keâerefpeÙes~ keâjeue keâefuekeâeue mes YeÙeYeerle meYeer cebieueeW Deewj
C
©
megKe mes jefnle Deewj oes<e-ceesn leLee ceueeW mes JÙeehle cegPe heeheer keâer ÛeejeW Deesj mes j#ee keâerefpeÙes~ pevce-ce=lÙeg Deewj
Je=æeJemLee kesâ YeÙe mes JÙeehle Deewj veerÛe keâece kesâ keâesÌ[s kesâ YeÙe mes Deewj mebmeej kesâ Ieesj ceneve jesieeW mes efJekeâue
leerveeW leeheeW mes lehes ngS cegPe Deelegj JÙeefòeâ keâer j#ee keâerefpeÙes~ Deehekesâ ieg®osJe Jeefme‰ kesâ iees$e ceW pevces ngS heehe kesâ
oue-oue ceW heBâmes ngS oesveeW Øekeâej kesâ ves$eeW mes efJenerve cegPe meeOekeâ keâes Deheves ÛejCe kesâ meceerhe DeeÙee ngDee
peeefveÙes~ ns ceneke=âheeueg! yeÛeeFÙes, yeÛeeFÙes~ ns oÙeeuees! cegPe Yeòeâ keâer j#ee keâerefpeÙes, j#ee keâerefpeÙes~ ns OevegOe&j
ßeerjece! cegPe keâefJe efieefjOej keâes Fme heeheer keâefuekeâeue kesâ neLe ceW cele meeQefheÙes~
efJeMes<e- Ùen ieerle Yeer ™hekeâ leeue Deewj jeie YewjJeer ceW efveyeæ nw~
ieerle mebKÙee-34
d .
ve
peieefle keâes jeIeJemeÂMe GoejŠ~
er
keâes jIegJeerjmecees ueeskesâÓkeâejCekeâ®CeeketâheejŠ~~
es
Ùeeb Ùeesefievees ieefleb mhe=nÙevles ÙeleÙemlehlJee ØeeCeced~
R
lelme¿ÏÛeved KeieeÙe MeJeÙez jeefle nefjefve&Jee&Ceced~~1~~
s
ht
Ùee jeJeCesve efMeJeleŠ mechevcetOee&he&Cesve Øeehlee~
ig
R
mee jecesCe efJeYeer<eCeeÙe ueppeÙeeefhe&lee heÙee&hlee~~2~~
ll
.A
ÙeÛÛejCeece=lecepeesÓÛe&Ùeved efvepepeuehee$es keâCecee$eced~
s
lelheerleb veeefJekesâve vetveb ÙeeJeòe=efhleefJecee$eced~~3~~
ya
Ùeefo Jee_Úefme YeJeKesoÛÚsob YeJeYeJeefJeYeJeefJejececed~
N
va
leoevevÙeieeflekeâes Yepe efieefjOej YekeälÙee meerleejececed~~4~~
Se
Yeewceer- Fme mebmeej ceW ßeerjece kesâ meceeve keâewve Goej nw? Fme ueeskeâ ceW ßeerjIegJeerj kesâ meceeve efyevee keâejCe
th
keâ®Cee keâe meeiej keâewve nw? efpeme cees#e ieefle kesâ efueÙes Deheves ØeeCeeW keâes leheekeâj Ùeesieer, Ùeefle mhe=ne keâjles jnles nQ,
ee
Gmeer cees#e keâes YeieJeeve ßeerjece Meyejer Deewj pešeÙeg keâes mebkegâefÛele neskeâj os osles nQ~ pees mecheefòe jeJeCe ves oMeeW
P
cemlekeâ oskeâj efMeJepeer mes Øeehle keâer Leer Jener Deewj Gmemes Yeer heÙee&hle mecheefòe ßeerjece kesâ Éeje mebkeâesÛehetJe&keâ
si
efJeYeer<eCe keâes oer ieÙeer~ ØeYeg keâe pees ÛejCeece=le yeÇÿeepeer ves Deheves keâceb[ue ceW kesâJeue Skeâ yetBbo Fkeâªe efkeâÙee Lee,
ul
ØeYeg keâe Jener ÛejCeece=le kesâJeš ves cee$ee mes jefnle DeLee&led heÛÛeermeeW keâ"esles Yej-Yejkeâj Deheveer hÙeeme keâer le=efhle
T
ri
heÙe&vle efheÙee~ ns keâefJe efieefjOej! Ùeefo legce mebmeej kesâ Keso keâe efJeveeMe Ûeenles nes Deewj Ùeefo legce mebmeej ceW GlheVe
Sh
efJeke=âle heoeLeeX keâe DeYeeJe Ûeenles nes leye lees Skeâcee$e ßeerjece keâes Dehevee DeeßeÙe ceevekeâj DevevÙe ieefle mes DevevÙe
11
ØesceeYeefòeâ mes ßeermeerleejecepeer keâes Yepees~

20
ieerle mebKÙee-35
ht
DeLe& F&hmÙeles ve Oece&Š keâece F&hmÙeles~

ig
yr
keâewmeuÙeekegâceejes ce¢eb jece F&hmÙeles~~

op
YeieJeeveveeLeveeLees oerveefnlekeâejer~
C
meoshmÙeles efJeØeJeOet heeheleehenejer~~

©
peevekeâerpeerJeveŠ hetCe&keâece F&hmÙeles~

keâewmeuÙeekegâceejes ce¢eb jece F&hmÙeles~~1~~
GòejkeâeC[ 845
melÙemevOees oÙeeefmevOegJeeaj›eleOeejer~
meoshmÙeles efÛe$eketâškeâeveveefJenejer~~
cevoeefkeâveerueefueleueueece F&hmÙeles~
keâewmeuÙeekegâceejes ce¢eb jece F&hmÙeles~~2~~
veerueveerueOejMÙeece jece ce¢eb F&hmÙeles~
d .
Me›eâveerueceefCeMÙeece jece ce¢eb F&hmÙeles~~
ve
er
hejyeÇÿe YeJeYeÙeefJejece F&hmÙeles~
es
keâewmeuÙee kegâceejes ce¢eb jece F&hmÙeles~~3~~
R
keâesefšcevceLeeefYejecejecees ce¢eb F&hmÙeles~
s
ht
ueeskeâueesÛeveeefYejecees jece ce¢eb F&hmÙeles~~
ig
R
efieefjOejieerlemeerleeefYejece F&hmÙeles~
ll
.A
keâewmeuÙee kegâceejes ce¢eb jece F&hmÙeles~~4~~
s
Yeewceer-
ya
N
DeLe& ÛeeefnÙes ve Oece& keâece ÛeeefnÙes~
va
keâewmeuÙee kegâceej cegPes jece ÛeeefnÙes~~
Se
DeMejCe, DeveeLe, veeLe, oerve efnlekeâejer~

Ûeeef n Ùes ef J eØe JeOeg heehe Meehe nejer ~ ~
th
ee
peevekeâer peerJeve hetCe& keâece ÛeeefnÙes~~1~~keâewmeuÙee.

P
melÙe-mevOe, oÙee efmevOeg Jeerj ›ele Oeejer~

si
ÛeeefnÙes efÛe$eketâš keâeveve efyenejer~~

ul
cevoeefkeâveer ueefuele ueueece ÛeeefnÙes~~2~~keâewmeuÙee.

T
ri
Fvõ-veerue-ceefCe MÙeece jece cegPes ÛeeefnÙes~

Sh
veerue-veerjOej MÙeece jece cegPes ÛeeefnÙes~

11
hejyeÇÿe YeJeYeÙe efJejece ÛeeefnÙes~~3~~keâewmeuÙee.

20
keâesefšcevceLeeefYejece jece cegPes ÛeeefnÙes~

ueeskeâueesÛeveeefYejece jece cegPes ÛeeefnÙes~~
ht
ig
efieefjOej ieerle meerleeefYejece ÛeeefnÙes~~4~~keâewmeuÙee.

yr
efJeMes<e- Ùen ieerle jeie-Yeerceheueemeer SJeb oeoje leeue ceW efveyeæ nw~
op
C
ieerle mebKÙee-36
©
cevees Yepe ces mevleleb meerleejececed~

cevees Yepe ces MeeMJeleb meerleejececed~~
keâesefškeâesefšjeflekeâvohe&ceesnveced ~
ÛeheueepeueOejieewjMÙeececed ~~
cevees ceve ces megvojb meerleejececed~~1~~
pevej_peveYeJeYe_peveÛeefjleced ~
YeJeYeÙeefJe<eceÙeefJe<eÙeefJejececed ~~
d .
cevees Jej ces yevOegjb meerleejececed~~2~~
ve
er
keâjleueOe=lemeeÙekeâJejÛeeheced ~
es
meleleb hetefjlemeppevekeâececed~~
R
cevees vece ces Jelmeueb meerleejececed~~3~~
s
ht
veerjpeveÙeveveb ce”ueÛeÙeveced~
ig
R
keâ®Ceb megpevemegKeoheefjCeececed~
ll
.A
cevees pehe ces efve<keâueb meerleejececed~~4~~
s
ieerlejeceeÙeCeb ieerlemeerleeefYejececed
ya
megjefieefj efieefjOejefiejeefYejececed~
N
va
ceveŠ mcej ces efvece&ueb meerleejececed~~5~~
Se
Yeewceer- ns cesjs ceve! efvejvlej ßeermeerleejecepeer keâe Yepeve keâjes~ ns cesjs ceve! MeeÕele meerleejecepeer keâe Yepeve
th
keâjes~ keâjesÌ[eW-keâjesÌ[eW jefle-keâeceosJeeW keâes ceesefnle keâjves Jeeues, efyepeueer Deewj cesIe kesâ meceeve ieewj-MÙeeceue megvoj
ee
ßeermeerleejece keâes cesjs ceve efvejvlej ceveve keâjes~ Dees cesjs ceve! efpevekeâe Ûeefj$e YeòeâeW keâes Deevevo osves Jeeuee Deewj
P
YeJe-YeÙe keâes ve° keâjves Jeeuee nw, Ssmes mebmeej keâe YeÙe-efJe<emJe™he efJe<eÙeeW keâes efJejece osves Jeeues meyekesâ yevOeg
si
ßeermeerleejecepeer keâes JejCe keâjes~ Dejs cesjs ceve! neLe ceW megboj Oeveg<e-yeeCe efueÙes ngÙes meowJe meppeveeW keâer keâeceveeDeeW
T ul
keâes hetCe& keâjves Jeeues ØeeefCecee$e hej JeelmeuÙe keâjves Jeeues meerleejecepeer keâes veceve keâjes~ Dejs cesjs ceve! keâceue ves$e
ri
cebieueeW keâe ÛeÙeve keâjves Jeeues heefjCeece ceW meppeveeW keâes megKeo heehe keâer keâueeDeeW mes jefnle ßeermeerleejece keâe pehe
Sh
keâjes~ ns cesjs ceve! Fme Øekeâej ieerlejeceeÙeCe leLee Gheveece ieerlemeerleeefYejececed kesâ ØeefleheeÅe-osJeJeeCeer ceW ØeÙegòeâ
11
efieefjOej keâefJe keâer JeeCeer keâes Deevevo osves Jeeues Ssmes ßeermeerleejecepeer keâes mcejCe keâjes~
20
‘‘ßeermeerleejece peer keâer peÙe’’

ht
ig
efJeßeeceMueeskeâŠ
yr
op
ßeermeerleejeceheeoecyegpejmejefmekesâ veehleyeesOesve efoJÙeb

C
veJÙeb ieerlewŠ hejerleb JemegKeKenefjefYeŠ ØesceYekeälÙeskeâmeejced~

©
ieerleb ßeerosJeJeeCÙeeb efieefjOejkeâefJevee ieerlejeceeÙeCeb leled

efvelÙeb ßeerjeceYeefòebâ efoMeleg megke=âefleveeb ieerlemeerleeefYejececed~~1~~
GòejkeâeC[ 847
Yeewceer- ßeermeerleejece peer kesâ ßeerÛejCekeâceue kesâ Øesce jme kesâ jefmekeâ Deewj meerleejece peer keâer ke=âhee mes jeceeÙeCe
jÛevee mecyevOeer Deueewefkeâkeâ %eeve Øeehle efkeâÙes ngÙes cegPe ßeerefÛe$eketâš leguemeerheer"eOeerÕej peieodieg® jeceevevoeÛeeÙe&
cenekeâefJe mJeeceer jeceYeõeÛeeÙe& efieefjOej keâefJe Éeje Skeâ npeej Dee" ieerleeW mes Ùegòeâ efoJÙe Deewj veJeerve mebmke=âle
Yee<ee ceW ieeÙee ngDee Øesce-Yeefòeâ™he Skeâcee$e lelJe mes Ùegòeâ ‘ieerlejeceeÙeCeced’ ieerlemeerleeefYejece veecekeâ Ùen mebmke=âle
cenekeâeJÙe megke=âefle ßeerJew<CeJe peveeW keâes meowJe ßeerjeceYeefòeâ Øeoeve keâjlee jns~
Fefle
d .
ve
er
ieerlejeceeÙeCes ieerlemeerleeefYejeces mebmke=âleieerlecenekeâeJÙes GòejkeâeC[s
es
ieerlejepeeefOejepees veece efÉleerÙeŠ meie&Š~
R
~~GòejkeâeC[b mechetCe&ced~~
s
ht
ig
~~mechetCe&_Ûe ieerlejeceeÙeCeced~~
R
ll
.A
Éeje efJejefÛele ieerlejeceeÙeCe ‘ieerlemeerleeefYejece’ veecekeâ mebmke=âle ieerlecenekeâeJÙe kesâ GòejkeâeC[ ceW ieerlejepeeefOejepe
s
veecekeâ efÉleerÙe meie& mecheVe ngDee Deewj ieerlejeceeÙeCeced veecekeâ Ùen cenekeâeJÙe Yeer mebheVe ngDee~
ya
N
va
Se
th
~~ßeermeerleejeceehe&Cecemleg~~
P ee
si
T ul
ri
Sh
11
20
ht
ig
yr
op
C
©
~~ßeer:~~
~~DeLe ieerlejeceeÙeCemÙe veerjepeveced~~
d .
ve
YekeälÙee veerjepeÙes ieerlejeceeÙeCeced,
er
heehemeVeemeveb hegCÙeheejeÙeCeced~~
es
R
ieerlemeerleeefYejeceb hejceMeesYeveced,
s
Øeesuuemeled meerleejeceb meleeb ueesYeveced,
ht
ig
efvece&ueb efve<keâueb ØesceheejeÙeCeced~~1~~
R
osJeieJÙee megieJÙeb MegYeb megvojced,
ll
.A
veJÙeveJÙe_Ûe YeJÙeb YeJeeefyOecevojced,
s
ya
peievceÁueeÙeveb Oece&heejeÙeCeced~~2~~
N
meerleejeceÙeMeesceefnlejeceÛeefjlemeeiejced ,
va
De°esòejmenœeieerleceÙeb Øesceveeiejced,
Se
ce_pegcee®eflecenb cece&heejeÙeCeced~~3~~
th
YeejleesodieerleueeskeâOJeefvemJeeÂleced ,
ee
MeleheosvesJe megceveŠ megceOJeeùleced,

P
si
keâefJeefieefjOejsCe ke=âleb YeefòeâheejeÙeCeced~~4~~

T ul
Yeewceer- ceQ YeefòeâhetJe&keâ ieerlejeceeÙeCe keâer Deejleer keâj jne ntB pees heehe keâe veeMekeâ Deewj hegCÙe keâe heejeÙeCe nw~
ri
efpemeceW meerleejecepeer efvejvlej efJejepe jns nQ Ssmes meppeveeW keâes uegYeeves Jeeues ØesceheejeÙeCe mJe™he, efvece&ue, efveoex<e,
Sh
hejcemegvoj, ieerlemeerleeefYejece ieerlejeceeÙeCe keâer ceQ Deejleer keâjlee ntB~ osJeYee<ee ™he keâeceOesveg kesâ ieJÙe keâuÙeeCekeâejer,
11
megvoj, DelÙeble efoJÙe, veJeerve, YeJemeeiej kesâ efueÙes cevojeÛeue mJe™he, efJeÕe kesâ cebieue kesâ DeeÙeleve, Oece& heejeÙeCe
20
mJe™he ieerlejeceeÙeCe keâer ceQ Deejleer keâj jne nBt~ ßeermeerleejecepeer kesâ ÙeMe mes megMeesefYele ßeerjecepeer kesâ Ûeefj$eeW kesâ
ht
cenemeeiej Skeâ npeej Dee" ieerleeW mes Ùegòeâ YeieJeodØesce ceW efvehegCe ßeernvegceevepeer keâes ceneslmeJe Øeoeve keâjves Jeeues Deewj
ig
ceeefce&keâ lelJeeW kesâ heejeÙeCe mJe™he ieerlejeceeÙeCe keâer ceQ YeefòeâhetJe&keâ Deejleer keâjlee ntB~ Yeejle ceW Øeefmeæ ueeskeâ
yr
OJeefveÙeeW ceW Yeücej Éeje heg<heeW ceW ceOeg keâer YeeBefle efieefjOej keâefJe Éeje jefÛele Yeefòeâ-heejeÙeCemJe™he ieerlejeceeÙeCe
op
keâer ceQ Deejleer keâjlee ntB~

C
©

Gitarama Yan Am

Uploaded by

Copyright:

Available Formats

You might also like

Gitarama Yan Am

Uploaded by

Document Information

Copyright

Available Formats

Share this document

Share or Embed Document

Sharing Options

Did you find this document useful?

Is this content inappropriate?

Copyright:

Available Formats

Gitarama Yan Am

Uploaded by

Copyright:

Available Formats

GòejkeâeC[ 849

efÛe$eketâš: G0Øe0 210204

efÛe$eketâš peveheo melevee ce0Øe0 485331

he_ÛeMeleeefve (500 ®heÙes)

3, [er0 jes[, Fueeneyeeo 211003

91/186, Deueesheeryeeie, Fueeneyeeo 211006

DemceoeÛeeÙe&heÙe&vleeb Jevos ßeerieg®hejchejeced~~

DeLe ceÙee ØemLeeve$eÙeerYee<ÙekeâejsCe

ßeerefÛe$eketâšleguemeerheer"eOeerÕejpeieodieg®jeceevevoeÛeeÙe&mJeeefcejeceYeõeÛeeÙexCe efieefjOejkeâefJevee ieerlejeceeÙeCeb

ieerlemeerleeefYejeceb mebmke=âleieerlecenekeâeJÙeb efJejÛeÙelee ieerÙeles~

ieerlejeceeÙeCes ieerlemeerleeefYejeces mebmke=âleieerlecenekeâeJÙes

ßeermeerleeùlmejespes ke=âleefvepeefveueÙees veeruejlveeJeoelees

Ùeefo efÛekeâer<e&efme jececeÙeb ceveŠ

Ùeefo yegYet<eefme YeewefceYeJes peveŠ~

efieefjOejmÙe leoe ëe=Ceg Yeejleerced~~2~~

oMeË oMeË men<eË nefjceJeefvepeÙee mJeCe&efmebnemevemLeb

veeceb veeceb efJejeceb YeJeYeÙeefJeheoeb jececeelceeefYejececed~

YeeJeb YeeJeb YeJeeveerYeJeYeJeke=âheÙee ueyOejescee_Ûeosns

ieeÙeb ieeÙeb ieJeemceeveieoleg nvegceeved ieerlemeerleeefYejececed~~3~~

ceweLf eefue pevekeâefkeâMeesejf peÙe peÙe peeveefkeâ ns~~3~~

njkeâeceg&keâceoKeefC[efve ceefnceefC[efve ns~

keâesmeuejepeJeOetefš peÙe peÙe peeveefkeâ ns~~4~~

efÛe$eketâšmegefJeneefjefCe JeveÛeeefjefCe ns~

megpevemegpeerJeefvecetefue peÙe peÙe peeveefkeâ ns~~5~~

oC[keâefJeefheveefJeueeefmeefve YeÙeveeefMeefve ns~

ovegpeJevepeefncejeef$e peÙe peÙe peeveefkeâ ns~~6~~

cee®efleJejmegjJeuueefj jefleefpelJeefj ns~

heeJekeâheeJeefve osefJe peÙe peÙe peeveefkeâ ns~~7~~

ue#ceCeYejleMegYe¿efj efjhegnsÕeefj ns~

meleleceJeOemeeceüeef%e peÙe peÙe peeveefkeâ ns~~8~~

yeÇÿeceefÙe ›eleYeeJeefve peveleeJeefve ns

efieefjOejceJe peieocye peÙe peÙe peeveefkeâ ns~~9~~

veefueveveÙeve vejosJe peÙe peÙe jece njs~~2~~

oMejLejepeefkeâMeesj peÙe peÙe jece njs~~3~~

peeveefkeâjceCe cegkegâvo peÙe peÙe jece njs~~4~~

meerleeveefueefveefovesMe peÙe peÙe jece njs~~5~~

KeieMeyejerØeefleheeue peÙe peÙe jece njs~~6~~

oMecegKekeâceueleg<eej peÙe peÙe jece njs~~7~~

ue#ceCeYejlemeceef Û e& l e ef j heg n eef Û e& l e ns

cee®efleceevemenbme peÙe peÙe jece njs~~8~~

meevegpemeerleb ke=âheehejerleb jeceb le$e efveOeeÙe~

DeeJee¢e OeejCeeKÙeb olJeemeveb megefJeKÙeced ~

hetpevecenb keâefj<Ùes DeÛe&vecenb keâefj<Ùes~~1~~

Øeerefleb heeÅeb ØeCeefleb mJeIÙeË mJeeÛeceveb melme”ced~

mveeveeLeË les mejÙetmeefueueb YeJeovegjeieceYe”ced ~

hetpevecenb keâefj<Ùes DeÛe&vecenb keâefj<Ùes~~2~~

mecyevOeb nefjYeefòeâefveyevOeb cegefoleeheefjceueOeeefj~

megcevees cevees ceoerÙeb megefJejeefie jeIeJeerÙeced~

hetpevecenb keâefj<Ùes DeÛe&vecenb keâefj<Ùes~~3~~

ßeæeOetheb meewjYeYetheb otefjlekegâceeflekegâievOeced ~

megmce=efleoerheb efJeefleefcejoerheb oefueleogefjleefveye&vOeced ~

hetpevecenb Jeâefj<Ùes DeÛe&vecenb keâefj<Ùes~~8~~

peeveefkeâpeerJeve efJeueefmeleÙeewJeve jeIeJe peueOejMÙeece~

$eeÙemJe oemecesveb veleheeue heeefn oerveced~

hetpevecenb keâefj<Ùes DeÛe&vecenb keâefj<Ùes~~9~~

jeIeJe Oe=lecelmÙeMejerj peÙe ßeerjece njs~~1~~

kegâOejceJeved YeieJeved mJekeâjs Oe=lecevoj ~

jeIeJe Oe=lekeâce"Mejerj peÙe ßeerjece njs~~2~~

efveefMeveefueves mJeefueveerJe efveiet{e ~

efieefjOejmÙe leoe ëe=Ceg Yeejleerced2

ieeÙeb ieeÙeb ieJeemceeveieoleg nvegceeved ieerlemeerleeefYejececed3

ceweLf eefue pevekeâefkeâMeesejf peÙe peÙe peeveefkeâ ns3

keâesmeuejepeJeOetefš peÙe peÙe peeveefkeâ ns4

megpevemegpeerJeefvecetefue peÙe peÙe peeveefkeâ ns5

ovegpeJevepeefncejeef$e peÙe peÙe peeveefkeâ ns6

heeJekeâheeJeefve osefJe peÙe peÙe peeveefkeâ ns7

meleleceJeOemeeceüeef%e peÙe peÙe peeveefkeâ ns8

efieefjOejceJe peieocye peÙe peÙe peeveefkeâ ns9

veefueveveÙeve vejosJe peÙe peÙe jece njs2

oMejLejepeefkeâMeesj peÙe peÙe jece njs3

peeveefkeâjceCe cegkegâvo peÙe peÙe jece njs4

meerleeveefueefveefovesMe peÙe peÙe jece njs5

KeieMeyejerØeefleheeue peÙe peÙe jece njs6

oMecegKekeâceueleg<eej peÙe peÙe jece njs7

cee®efleceevemenbme peÙe peÙe jece njs8

hetpevecenb keâefj<Ùes DeÛe&vecenb keâefj<Ùes1

hetpevecenb keâefj<Ùes DeÛe&vecenb keâefj<Ùes2

hetpevecenb keâefj<Ùes DeÛe&vecenb keâefj<Ùes3

hetpevecenb Jeâefj<Ùes DeÛe&vecenb keâefj<Ùes8

hetpevecenb keâefj<Ùes DeÛe&vecenb keâefj<Ùes9

jeIeJe Oe=lecelmÙeMejerj peÙe ßeerjece njs1

jeIeJe Oe=lekeâce"Mejerj peÙe ßeerjece njs2

jeIeJe Oe=lemeewkeâj™he peÙe ßeerjece njs3

jeIeJe Oe=leve=nefjMejerj peÙe ßeerjece njs4

jeIeJe Oe=leoMeefJeOe™he peÙe ßeerjece njs11

kegâ® efvece&ueb cevees ces kegâ® meodyeueb cevees ces1

kegâ® efvece&ueb cevees ces kegâ® meodyeueb cevees ces~~2

kegâ® efvece&ueb cevees ces kegâ® meodyeueb cevees ces3

kegâ® efvece&ueb cevees ces kegâ® meodyeueb cevees ces4

kegâ® efvece&ueb cevees ces kegâ® meodyeueb cevees ces5

kegâ® efvece&ueb cevees ces kegâ® meodyeueb cevees ces9

lJeefceJe lJeb les jece mekeâuemeodiegCepeueOeer jIegkesâlegŠ2

mJeerke=âleJeeveLewkeâveejer›eleceer[dÙeb ›eleer lJecesJe3

heefle›eleeefŒeYegJeves keâesefšMeŠ helveer›elemlJeceskeâŠ4

Denes Deues veefueveerJÙeefleefjòeâe vewJe megceeefueŠ mhe=°e5

Ùees<eeÂkeâdmeeÙekewâve& efJeæmlJeb meeÙeefkeâØeJeerCeŠ6

meevegpeie=efnefCeefjleŠ JeâC"erjJe FJe keâevevemeeceüepÙes7

peueOeew ue¿eb ielees nleefjhegpe&ieoiece”uenslegŠ8

megjvejcegevf eMejCes YeÙenjCes efvepepeveleejCelejCes1

ieewlecehelveerheelekeâojCes ceweLf eefueùoÙeeYejCes4

njùlmejefme mejes®nle®Ces keâefueceuekeâueg<eefJeojCes5

JeveYegeJf e keâhešnefjCecevegmejCes cebieueceesoefJelejCes8

vecees jeIeJeeÙe vecees jeIeJeeÙe1

vecees jeIeJeeÙe vecees jeIeJeeÙe6

vecees jeIeJeeÙe vecees jeIeJeeÙe7

vecees jeIeJeeÙe vecees jeIeJeeÙe9

Yeiveef$eketâšŠ efßeleefÛe$eketâšŠ ßeerjeIeJees ce”ueceeleveesleg1