Dawid Jasiński

Temat: Temperament osoby dorosłej w ujęciu polskich badaczy

W dziedzinie psychologii różnic indywidualnych, teorie temperamentu Jana Strelaua i

Andrzeja Eliasza zajmują wyjątkowe miejsce, zarówno w polskim kontekście naukowym, jak i na
arenie międzynarodowej. Obaj badacze, mimo że łączy ich relacja mistrz-uczeń, przedstawili
koncepcje, które choć spójne w swoich podstawach, różnią się znacząco w podejściu do regulacji i
ekspresji temperamentu.
Jan Strelau, twórca Regulacyjnej Teorii Temperamentu, podkreśla biologiczne
uwarunkowania temperamentu, które manifestują się poprzez formalne aspekty zachowania.
Wyróżnia on sześć podstawowych cech temperamentu: żwawość, perseweratywność, wrażliwość
sensoryczną, reaktywność emocjonalną, aktywność i wytrzymałość. Te cechy są uważane za
względnie stałe i ujawniają się już we wczesnym dzieciństwie. Strelau zwraca uwagę na to, jak
temperament wpływa na adaptację do środowiska i na rozwój osobowości, podkreślając jego rolę w
przewidywaniu skutków traum oraz predyspozycji do zaburzeń.
Andrzej Eliasz, rozwijając Transakcyjny Model Temperamentu, poszerza perspektywę,
koncentrując się na roli reaktywności w regulacji i ograniczeniach, jakie temperament nakłada na
jednostkę. W TMT, reaktywność nie jest tylko cechą, ale również funkcją, która wyznacza potrzebę
stymulacji i wpływa na umiejętność regulacji tej stymulacji. Eliasz wprowadza pojęcie Optimum
Poziomu Stymulacji (OPS) i różnicuje między osobami o wysokiej reaktywności (WR) i niskiej
reaktywności (NR), które różnią się nie tylko potrzebami stymulacyjnymi, ale także sposobami
reagowania na odchylenia od OPS.
Podobieństwa między RTT a TMT są widoczne w uznaniu biologicznych podstaw
temperamentu oraz w jego wpływie na adaptację i rozwój osobowości. Obie teorie również
podkreślają znaczenie wczesnego dzieciństwa w manifestacji cech temperamentu.
Różnice są jednak znaczące i dotyczą przede wszystkim podejścia do reaktywności i
regulacji. RTT Strelaua skupia się na formalnych aspektach zachowania i ich stabilności, podczas
gdy TMT Eliasza przywiązuje większą wagę do dynamiki reaktywności i jej roli w transakcjach
między jednostką a środowiskiem. Eliasz podkreśla również większą złożoność funkcji
reaktywności, która nie tylko charakteryzuje jednostkę, ale również wpływa na jej zachowania i
strategie radzenia sobie ze stymulacją.
Teorie temperamentu Strelaua i Eliasza miały znaczący wpływ na światową psychologię
różnic indywidualnych. RTT Strelaua przyczyniła się do zrozumienia, jak biologiczne podstawy
temperamentu wpływają na zachowanie i adaptację. Z kolei TMT Eliasza rozszerzył perspektywę,
pokazując, jak interakcje między temperamentem a środowiskiem kształtują zachowanie. Obie
teorie znalazły zastosowanie w praktyce klinicznej, edukacyjnej i badawczej, dostarczając narzędzi
do lepszego zrozumienia ludzkich zachowań i ich przewidywania.
Podsumowując, teorie Strelaua i Eliasza, choć różne, są komplementarne i stanowią ważny
wkład w naukowe zrozumienie różnic indywidualnych w temperamentach ludzkich. Ich prace nadal
inspirują badaczy i praktyków w dziedzinie psychologii na całym świecie.