Polytechnic University of the Philippines

College of Education
Department of Business Teacher Education

GEED 10013:

BUHAY AT MGA SINULAT NI

RIZAL

Jubillee L. Garcia
BTVTED FSM 4-1

Mr. Marlon F. Agoy-Agoy

Guro
GARCIA, JUBILLEE L.
BTVTED FSM 4-1

RIZAL SA DAPITAN

Sa panonood ng pelikulang ito, tatlo ang aking nahinuha. Ang pagiging patriyotismo,
pagiging makabayan, at pagiging matapang. Inumpisahan ang pelikulang ito sa pagka- dakip kay
Jose Rizal at pagtapon sa kanya sa lungsod ng Dapitan. Ang eksenang ito ay ang pinaka maganda
sa akin dahil sa kabila ng pananakit ng mga Espanyol sa kaniya, hindi nito Kaylan man na waglit
ang pagiging Makabayan at makatao ni Jose Rizal. Siya ay nagtatag ng establisimyentong
paaralan para sa mga local na Pilipino sa Dapitan. Siya ay nagturo rito at nag bahagi ng kanyang
kaalaman na nabigay kamulatan sa mga taong Pilipino. Sa pamamagitan nito, nagsilbing
napagkukunan ng lakas si Jose Rizal ng taong bayan sa kabila ng mainit na relasyon ng mga
Espanyol sa mga taong Pilipino. Apaka halaga ng parte ng pelikula na ito sa akin, sapagkat sa
kabila ng dahas at pananakot ng mga Espanyol kay Jose Rizal, pinag patuloy parin nya ang
nilalaman ng puso nya. Kung ito ma'y isasapa-sakin, nais ko rin maging tulad ni Jose Rizal.
Isang pilipinong walang pinipili sa pagtulong sa taong bayan at maging ang pag tayo ng tapat
bilang isang pilipino. Imbis na sya ay mag pokus sa kanyang sariling problema, mas pinili nyang
imulat ang mga tao sa ka-walang hiyaan ng mga espanyol. Kahit man sya ay pinipilit na
mabuhay lamang hindi nya ito ipinakita sa mga tao upang sya ay kaawaan. Sa unahang parte rin
ng pelikula naipakilala ang karakter ni Josephine Bracken na nagsilbing malaking kontribusyon
sa buhay ni Rizal nang siya ay itapon sa Dapitan taong 1892. Sa parteng ito masasabi kong
naging mainam nga ang buhay ni Jose Rizal sa kabila ng kanyang mga problema dahil kasama
nya ang kanyang kasintahang si Josephine Bracken.

"Rizal sa Dapitan" ay hindi lamang isang pangkasaysayang biograpikal na pelikula; ito ay

isang mapanubok na pagmumuni-muni sa katatagan, katalinuhan, at pagpapatriyotismo ni Jose
Rizal, ang bayaning pambansa ng Pilipinas. Sa ilalim ng direksyon ni Tikoy Aguiluz noong
1997, naglalarawan ang pelikula ng isang yugto sa buhay ni Rizal na kadalasang natabunan ng
mas kilalang mga gawain nito sa Maynila. Ang kwento ay nagaganap sa panahon ng
pagpapatapon ni Rizal sa Dapitan mula 1892 hanggang 1896, nagbibigay ng nakakaantig na
larawan ng isang lalaking nananatiling matatag kahit sa harap ng mga pagsubok. Isa sa kahanga-
hangang bahagi ng pelikula ay ang kakayahan nitong gawing makatao si Rizal, lumilipat sa
ibang aspeto ng kanyang personalidad bukod sa pagiging isang makasaysayang tauhan. Ang
pagtatatag ng isang paaralan sa Dapitan ay nagiging sentro ng kwento, ipinapakita ang
dedikasyon ni Rizal sa edukasyon bilang isang kasangkapan sa pag-angat at pagsasanay. Ang
mga eksena kung saan siya nagtuturo ng iba't ibang aralin sa mga lokal na mag-aaral ay
nagbibigay-diin sa kanyang paniniwala sa mapanumbalik na bisa ng edukasyon, na umaabot sa
mga pampulitikang hangganan at nag-aambag sa pag-usbong ng komunidad.

Ang mga pangarap ng pambansang bayani ay ipinapakita rin sa pamamagitan ng kanyang

mga gawain sa botanika at sining sa Dapitan. Inilalabas ng pelikula ang kakanyahan ni Rizal
bilang isang taong masigla sa iba't ibang larangan ng kaalaman. Ang kanyang halamanan, na
puno ng iba't ibang uri ng halaman, ay naglalarawan ng pag-unlad ng mga ideya at pagpapalago
ng kanyang kuryusidad sa larangan ng kaalaman. Ang maingat na pagsasaayos ng mga eksena na
ito ay hindi lamang naglalagay ng halaga sa estetika ng pelikula kundi nagdadala rin ng
simbolismo sa kagustuhang mapabilang si Rizal sa intelehensiyal at kultural na pagpapayaman.
Ang romantic subplot na nagsasangkot kay Josephine Bracken ay nag-aambag ng karagdagang
dimensyon sa karakter ni Rizal. Ang pagganap ng kanilang relasyon ay nagbibigay ng
humanidad kay Rizal, ipinapakita ang kanyang kabalisahan at ang pangkalahatang kahulugan ng
pag-ibig. Sa kabila ng mga hamon dulot ng mga pangyayari sa lipunan at pulitika, naglilingkod
ang kuwento ng pag-ibig bilang patunay sa kakayahang ni Rizal na makakita ng kasiyahan at
koneksyon sa gitna ng gulo ng kanyang pagtatapon. Sa pag-ulat ng pelikula, naging malinaw na
ang buhay ni Rizal sa Dapitan ay hindi lamang puno ng pagsubok kundi isang pagsasanay ng
kanyang diwa. Ito ay isang pagtatangkang sagutin ang mga hamon ng oras at isulong ang
kanyang mga adhikain sa kabila ng mga paghihirap. Sa pamamagitan ng "Rizal sa Dapitan,"
masasabi kong ang pelikula ay nagtatagumpay sa pagbibigay-buhay sa bayaning ito at sa
pagbibigay inspirasyon sa mga manonood upang magsikap para sa pagsasaayos at pagsusulong
ng bayan.
 Ang kahulugan ng klimaks ng pelikula ay nagsisimula sa tagumpay ng mga pangarap ni
Rizal sa edukasyon sa Dapitan. Ang pagtatatag ng paaralan, kasama ang halamanan at praktikal
na mga kasanayan, ay sumisimbolo sa kanyang dedikasyon sa kumpletong edukasyon. Sa mga
eksena, ipinapakita ang masusing pangangaral ni Rizal na nagbibigay-diin sa pangkalahatang
kaalaman, sining, at mga praktikal na kasanayan na magbubukas daan sa pag-usbong ng
komunidad.

Ang pelikula ay maingat na nagpapakita ng mga pangarap ni Rizal na hindi lamang

nakatuon sa tradisyunal na akademiko, kundi pati na rin sa mga kasanayang makikita ng mga
mamamayan na magiging pundasyon ng kanilang kaalaman at kakayahan. Ang kanyang adhikain
sa edukasyon ay isang masalimuot na pagsisikap na magtuturo ng hindi lamang mga teoretikal na
aspeto ng buhay kundi pati na rin ng mga bagay na maaaring gamitin ng mga tao sa pang-araw-
araw. Ang kwento ay pumapasok din sa mas personal na bahagi ng buhay ni Rizal sa Dapitan sa
bahaging ito. Ang karakter ni Josephine Bracken, na nagbibigay-buhay sa pag-ibig ni Rizal, ay
nagpapakita ng mas malalim na dimensyon ng kanyang pagkatao. Ang kanilang relasyon, na may
mga hamon at personal na laban, ay nagbibigay buhay sa kanyang pagiging tao at nagbibigay
liwanag sa aspetong pribado ng kanyang buhay. Sa pamamagitan ng pagbuo ng relasyon ni Rizal
at Josephine, lumalalim ang pag-unawa sa damdamin at pangarap ng bayaning ito. Sa kabila ng
mga pagsubok sa kanilang relasyon, ipinapakita ng pelikula ang kakayahang magtagumpay ng
pag-ibig sa kabila ng mga balakid. Ang mga eksena ng kanilang pagtitiis at pagtatagumpay ay
nagbibigay ng buhay sa mga sangkap ng pagmamahal na nagpapakita na ang pag-ibig ay mas
malalim at mas matibay kaysa anuman. Habang si Rizal ay nananatili sa Dapitan, ang pulitikal
na tensyon at intriga mula sa Maynila ay patuloy na nakaaapekto sa kanya. Ang pelikula ay
naglalarawan ng kanyang kaalaman sa kasalukuyang sitwasyon sa Pilipinas, na nagtatampok sa
kanyang pakikipaglaban sa pangarap para sa pagbabago sa kabila ng mga hadlang na inilatag ng
mga Kastila. Ang kanyang talino sa analisis ng pulitika at kamalayan sa kanyang panahon ay isa
sa mga sentral na temang ipinakita ng pelikula. Ang pag-akyat sa pinakatuktok ng pelikula ay
kaakibat ng matagumpay na pagganap ni Rizal ng kanyang mga layunin sa Dapitan. Ang mga
proyektong pang-edukasyon at pangkumunidad ay nagbunga ng positibong epekto sa mga tao ng
Dapitan, ngunit sa kabilang banda, dumarami rin ang pulitikal na pressure. Ang pelikula ay
umuukit sa isipan ng manonood ang masalimuot na desisyon ni Rizal na tulungan ang kanyang
komunidad sa pamamagitan ng pag-alis nang maaga. Ang pag-alis ni Rizal ay nagdudulot ng
isang masalimuot na yakap sa kanyang legasiya sa Dapitan. Ang kanyang desisyon na maglaan
ng sarili para sa kapakanan ng iba ay naglalarawan ng mas mataas na anyo ng pagmamahal sa
bayan. Sa pamamaalam, iniwan niya ang isang kayamanan ng edukasyon at inspirasyon na
magiging tulay para sa kinabukasan ng Dapitan. Sa kabuuan ng pelikula, ang kanyang pag-akyat
sa pinakamataas na bahagi ay hindi lamang ang pagtatapos ng kanyang pangarap para sa
Dapitan, kundi ang pagsisikap na mabuo ang isang halimbawa na maaaring pamarisan. Ang
pagpili ni Rizal na maglaan ng kanyang sarili para sa kapakanan ng iba ay naglalarawan ng isang
makabuluhang landas, isang landas na nagtataglay ng diwa ng pag-aalay at pagmamahal sa
kapwa. Sa pamamagitan ng pag-ibig kay Josephine, nagiging malinaw na ang pag-ibig at
paglilingkod ay magkaugnay. Ang paglisan ni Rizal ay isang aktong pagmamahal sa bayan at
pag-ibig sa mga mamamayan ng Dapitan. Hindi lamang siya isang guro kundi isang
tagapagtaguyod ng pagbabago na handang magsakripisyo para sa ikabubuti ng kanyang
komunidad. Sa pag-alis ni Rizal, iniwan niya ang isang malalim na marka sa puso ng mga taga-
Dapitan. Ang kanyang pangalan at alaala ay nagiging buhay na inspirasyon sa bawat isa. Ang
mga estudyante na naging bahagi ng kanyang paaralan ay hindi lamang natutunan ang mga
teorya at prinsipyo, kundi nakuha rin ang espiritu ng pagmamahal sa bayan at pag-aalay ng sarili.
Ang kanyang paglisan ay nagiging simbolo ng pagtatangkang buuin ang isang mas
makatarungan at maunlad na lipunan. Ang inspirasyon na iniwan ni Rizal ay nagiging lakas para
sa mga taga-Dapitan na itaguyod ang mga aral at prinsipyong ipinamana niya sa kanila. Ang
paglisan ni Rizal ay nagtatawid mula sa isang yugto ng kanyang buhay patungo sa ibang anyo ng
pakikibaka. Iniwan niya ang Dapitan na puno ng pangarap at inspirasyon, ngunit nag-iiwan din
ng hamon sa mga natirang mamamayan na panatilihin at itaguyod ang mga prinsipyong
ipinaglaban ni Rizal. Sa pagtatapos, hindi lamang ang karakter ni Rizal ang naglisan, kundi ang
kanyang mga aral at mga halimbawa na nagiging nagpapatuloy na hamon sa mga susunod na
henerasyon. Ang pagbibigay ng mensahe na ang bawat isa ay may papel sa pagpapatuloy ng
nasimulan ni Rizal ay nagiging bahagi ng pangwakas na mensahe ng pelikula.
 Ang "Rizal sa Dapitan" ay isang paglalakbay sa puso at isipan ng isang bayani, ngunit sa
huli, ito ay isang masusing pag-akay sa mga halaga at prinsipyo na nagbigay ng saysay sa
kanyang buhay. Sa pag-akyat ng kwento tungo sa kanyang klimaks at paglisan, nahihikayat tayo
na maging mga tagapagtaguyod ng edukasyon, pag-ibig sa kapwa, at pagmamahal sa bayan.

Ang pag-ibig ni Rizal sa bayan at ang kanyang pangarap para sa isang malayang Pilipinas
ay nagtataglay ng pag-asa na maaari nating masilayan ang kanyang pangarap sa pamamagitan ng
sariling mga pagsisikap. Ang "Rizal sa Dapitan" ay nagiging tuktok ng inspirasyon, isang paalala
na ang pag-ibig at pag-aalay ng sarili ay mga bagay na may malalim na kahulugan sa pag-usbong
ng isang bansa. Ang "Rizal sa Dapitan" ay isang likas na kahanga-hangang paglalarawan ng
isang yugto sa buhay ni Jose Rizal. Sa pag-akyat ng kanyang kwento tungo sa klimaks at pag-
alis, hinahamon ng pelikula ang manonood na tunay na unawain ang diwa ng pagiging makatao,
pag-ibig sa bayan, at kahalagahan ng edukasyon. Ang pinakamataas na bahagi ng pelikula ay
naglalaman ng mga sandaling nagbibigay-buhay sa kahulugan ng pagsusumikap at nag-iwan ng
pagtataka sa kung paano maipapasa ang mga aral ni Rizal sa ating mga sariling buhay.
GARCIA, JUBILLEE L.
BTVTED FSM 4-1

PLUMA

Ang bansang Pilipinas ay tunay lamang nagkaroon ng progreso patungo sa nakamtang

kalayaan, sa pamamagitan ng mga gawi nang mga namayapang bayani. Ito ang isa sa mga
katotohanan na kailanman ay hindi maipagkakaila kahit pa ilang ulit na punitin ang mga
dokumentong sumisimbolo sa ating nakaraan bilang ebidensya. Ang nag-iisa at bukod tanging
tinaguriang pambansang bayani ng bansa na kilala bilang si Dr. Jose Rizal, tanyag din sa
kaniyang palayaw na “Pepe” ang isa sa mga lider na nagpasiklab sa namumuong pasyon at
marubdob na dangal ng mga Pilipinong pagod na sa klase ng sistemang namamayagpag sa
lipunan. Ang dokumentaryo na pinamagatang Pluma ay sumisimbolo sa natatanging sandata na
ginamit ni Rizal laban sa mga Kastila. Ito ang maliit na kasangkapan ginagamit panulat na
nagsilbing gabay upang maihayag ni Rizal ang mga tunay na pangyayari na kailanman ay hindi
maibubunyag kung hindi sa kaniyang mga gawa na pilit niyang sinikap na matapos, mailimbag,
at maipalaganap. Upang ang lahat ng ito ay marapat lamang na mangyari sa kabila ng mga
dinanas sa buhay at kapamilya na hindi kakayanin ng isang ordinaryong mamamayan. Kung
hindi dahil sa kaniyang malalim at tiyak na pagmamahal sa sariling bansa.

Ang dokumentaryo ay nagsimula sa kung paano isinilang ang kahanga-hangang tao na

ito. Tunay na sa pagiging sanggol pa lamang ay nagpakita na agad si Rizal nang pagiging
espesyal dahil sa katangian ng pagkakaroon nang malaking ulo na syang nagpahirap sa
panganganak ng kaniyang ina na si Teodora Alonzo. Sinasabi na kung hindi ito naging pang-pito
sa loob ng labing-isang magkakapatid ay imposibleng maipanganak sya ng ligtas. Dahil wala pa
naman noong cesarian na isang metodolohiyang naimbento lamang sa mga sumunod na dekada
nang magsimula ng maging modernisado ang mundo at medisina. Ganunpaman, ang kaniyang
pagkabata ay may malaking ambag sa kung paano sya naging mahusay at masigasig na tao. Ang
pamilyang Mercado ay maituturing na may kaya kumpara noon at nagmula sa Sta. Cruz, Maynila
na lumipat sa Calamba dahil sa mga ari-arian na hawak ng mga Dominican Friars. Kaya
masasabing natutukan si Rizal sa kaniyang paglaki lalo pa sa gabay ng kaniyang kuya na si
Paciano. Siyang naging sandalan ni Rizal sa iilang mahirap na pagsubok sa buhay na kinaharap
nito hanggang sa kamatayan. Dahil dito, nahasa nang maaga ang angking taglay na kaisipan na
nagsimulang sumibol sa unang akda ng manunulat tungkol sa kaniyang pagkabata na
pinamagatang, Memorias un estudyante de Manila. Kaya marahil mataas ang pangarap ni Rizal
sa mga kabataan lalo sa sa kaniyang adhikain patungkol sa edukasyon na makakatulong sa
pagpapalaya sa ating bansa. Sapagkat siya mismo ay unang nasaksihan ang importansya ng
pagiging lantad sa isang kapaligiran na huhubog sa pagkatao bilang isang tao, mag-aaral, at
mamamayan. Lalo pa noon na walang karapatan ang mga indio sa kahit na anong klase ng
karangyaan, higit na ang magkaroon ng sariling kamalayan na mismong tumupok sa ilang daang
taong paghahari ng mga kastila sa bansa.

Noong 1869, sa edad lamang na walo ay nagawa ni Rizal ang akda na Sa aking mga
Kabata, kung saan nanggaling ang sikat na mga pahayag, “Ang hindi magmahal sa kaniyang
wika, higit pa sa malansang isda.” Ang kaniyang edukasyon ay nagsimula sa Binan at bilang
pagpapalawak ay naisipan na ilipat sa Ateneo kung hindi lamang sa isang insidenteng gumimbal
sa pamilyang Mercado. Mula noon, nag-marka ang nasaksihang korapsyon na pumipilipit sa
gobyerno at buong lipunan ang pag-garote sa GomBurZa na kinuwento mismo ng kaniyang
kapatid na si Paciano. Kung saan nagsimula ang kanilang kapit-bisig na bisyon unti-unting
pagbabago hanggang sa si Rizal ay tumuntong sa sekondarya kung saan ipinakita niya ng husto
ang taglay na galing at talino. Noong 1876 ay nagtapos nang pinakamataas na grado sa edad na
labing-lima. Gamit ang pangalan na Jose Protacio Rizal upang maitago ang huling pangalan na
hinahanap din noon ng mga Friar sa mga posibleng kasapi ng GomBurZa. Hanggang sa kolehiyo
kung saan ipinagpatuloy ang medisina nang lumipat sya sa UST at nanalo muli ng parangal sa
isang play na isinulat. Sa tulong ng kaniyang pangarap na mapagaling ang sakit ng ina at sa
pamamagitan ng scholarship na natamo dahil sa sama-samang pagtitipon ng mga estudyante
upang ilaban ang karapatan sa accessible na edukasyon laban kay Dela Torre. Naitaguyod nila ni
Paciano ang kaniyang pag-aaral patungo sa Europa, Madrid noong March 18, 1882. Kung saan
nagsimulang lumawak ang mundo ng batang Rizal. Kasabay ng unti-unting pagbuo ng mas
matibay na resolba sa kaniyang puso na naging daan upang sya ay maging tanyag na lider ng
malalaking samahan nabuo noon kasama ng iba pang mga martyr na bayani ng bansa katulad ni
Andres Bonifacio. Sa Barcelona nya naisulat ang unang propaganda ipinakalat sa dyaryong
tagalog ng maynila, Ang Pag-ibig sa Tinubuang Lupa. May klarong intensyon and ipinababatid
na taga-tanggap ng mga pahayag kay marahil ito ay nagkaroon ng kaunting atensyon mula noon.

Illustrado, ang terminong tawag sa mga unang intelektwalisadong Pilipino noong

panahon ng mga Kastila. Sila ang iilan sa mga nabigyang pagkakataon na mapagyabong ang mga
angking talento kung saan nagbigay pruweba na mayroon rin angking kakayahan ang ating lahi
na maihahalintulad sa mga superyor na Kastila. Marahil naging malaking pilat sa dignidad ng
mga ito dahil ang mga tinuturing na indio ay marurunong pala kung mamulat sa mas malaking
mundo. Sa panahong ito din nagsimulang maging desidido si Rizal sa kaniyang pangarap na
maging opisyal na doktor na manggagamot sa kaniyang pamilya at kababayan dahil dito
nagsimula ang mga sakit-sakit na lumaganap. Kung saan ang tanging panlaban lamang ay dasal
na malakas na inilalaban ng mga prayle bilang natatanging solusyon. Noong 1884 din ay
natanggap ang sertipikasyon sa medisina at pilosopiya. Samakatuwid, ang kaniyang unang
nobela na Noli Me Tangere ay base sa isang propagandang kaniyang nabasa sa Hongkong na
nagsasalaysay sa mga prayle at kanilang mga hindi disenteng karanasan sa sekswalidad syang
tema mismo ng nito. Kung saan ang kaniyang talumpati na nakarating sa Pilipinas ay labis na
nagpabahala sa kaniyang ina na sinabihan siyang mag-ingat at tumigil sa pagsulat. Ngunit, ito pa
lamang pala ang simula ng lahat.

Patungong Pransya, kung saan siya tumungo upang mag-aral sa gabay ng sikat na
opthalmologist at nakilala ang iilan pang mga kaibigan na ilustrado at ibang lahi tulad ni
Ferdinand Blumentritt, siyang natatanging Filipinologist o pinakamagaling na eksperto sa
Pilipinas noong panahon na iyon. Maaaring nagbigay ng malaking suporta kay Rizal at nag-buo
sa kanilang matibay na samahan.Maliban na lamang ay hindi ito kailanman nakatapak sa bansa.
Kung mamarapatin, bilang isang estudyante na halos kaeadaran ni Rizal noong mga panahon ng
kaniyang rebelyon ay tunay na kahanga-hanga at nakakatuwa. Dahil hindi mo mawari kung saan
nga ba nanggagaling ang kaniyang kompyansa sa sarili na maililimbag nito ang unang nobela sa
kabila ng kawalan nang sarilling pondo bilang isang mag-aaral na umaasa lamang sa padala ng
kapatid na si Paciano at tulong ng kaibigang si Maximo Viola. Kaya nang maipalaganap ito ay
nagsimulang maging sensitibo ang mga nasa posisyon sa simbahan dahil ang nobela ay isang
malaking gusot sa imahe ng mga prayle at sumisira sa kanilang reputasyon na pagiging matuwid
at perpekto sa mata ng karamihan.

Patungo sa taong 1887 kung kailan gustong-gusto umuwi ni Rizal sa Pilipinas. Dito
nagsimula ang makulay na mundo ng pag-ibig nang maging kasintahan niya ang isang pinsan na
si Leonor Rivera. Kung ibabase sa kasalukuyang panahon masasabi na ito ay taboo o hindi talaga
magandang tignan. Ngunit noon, uso at pinapayagan pa ang ganitong mga koneksyon kaya ito
ang naging pinakamatagal na relasyon ni Rizal na umabot ng labing-isang taon, may apat na taon
lamang na pagkikita sa pagiging magkasintahan mula pa noong siya ay nasa Europa. Kaya
lamang ay nagkaroon ng problema sapagkat nasiyasat ng mga kamag-anak ang posibilidad na
magulong pamumuhay kung sila ay magkakatuluyan. Dahil sa mga gawain ni Rizal na
nagpapakita ng motibong rebelyon na makikita sa bawat sulat na hinaharang. Hindi sila
nagkatuluyan at tuluyang natigil ang koneksyon at nag-warak sa puso ng kabataang Rizal.
Sumunod si Segunda Katigbak na naging laman din ng kaniyang puso’t isipan maging ng mga
prosang nagpapahayag ng kaniyang pangungulila na natuldokan din magmula ng ibalita na ito ay
ikakasal na. Dito unang naipakita kung gaano ka-romantisismo si Rizal sa lahat ng kaniyang
gawi na syang naging modelo kung paano nga ba ang mga taon noon pagdating sa pag-ibig.
Ngunit, hindi naman dito nagtatapos ang kaniyang romansya dahil sa mga sumunod na taon kung
kailan siya ay tumungo sa Maynila ay dalawang Leonor ang kaniyang nakilala. Si Leonor Rivera
at Leonor Valenzuela. Ito ang simula ng mga debate kung babaero nga bang tunay si Rizal o
mahilig lamang talagang makipag-ibigan sa kabaligtaran na kasarian. Sa london naman ay
nakilala nito si Gertrude Beckett. Sa Brussels, Belgium naman si Suzanne Jacoby. At sa isang
dalagang hapones na nagngangalang O Sei San. Datapwat, habang si Rizal ay pokus sa kaniyang
propesyon ay nabihag syang muli ng isang babae, si Josephine Bracken na kaniyang muntik ng
pakasalan bagamat tinutulon ang pag-iibigan ng pamilya ni Rizal dahil sa posibleng koneksyon
sa mga prayle bilang isang espiya. Nagkaanak din ngunit namatay kinalaunan.

Bilang pagbabalik sa Pilipinas at kaniyang kasaysayan bilang isang bayani na

nagsakripisyo ng dugo’t, pawis, luha, at tinta. Dahil sa mas lumalaking korapsyon,
pagmamanipula, at karahasang ipinapataw ng mga prayle lalo na sa pagsingil ng hindi
makatuwirang buwis at renta. Tuluyang numipis ang sipi nang pasensya ng mga Pilipino. Dito
makikita kung paano ni Rizal ipinakita ang kaniyang sariling pamamaraan ng paglaban upang
mapreserba lamang ang ilusyong kapayapaan namamayani sa lipunan na kanilang ipinaglaban sa
korte at napagtagumpayan. Bagam’t ito na din ang mitya ng unti-unti pagbulusok dahil sa mga
pangyayaring kadikit kay Maria Clara at Padre Salvi, mas naging mainit si Rizal sa mga mata ng
mga nasa posisyon. Kaya nagdesisyon ang kanilang pamilya na pagtaguin ito datapwat, may
iilan pa ring bagay ang hindi matatago. Sa paghahanap kay Rizal, idinamay ang mga kamag-anak
nito maging ang ari-arian ay sinunog kung saan wala syang magawa kung hindi isulat ang mga
hinaing sa papel. Dito umusbong ang dyaryong La Solidaridad na naglalaman ng mga pang-
aabuso ng mga prayle at mga artikulo laban sa rehimeng Kastila. Sa pamamagitan rin nito ay
nakapagpatayo siya ng paaralan sa tulong ng mga kababaihan sa malolos na pumalibot sa kaniya
noon. Mula ng apat na taon pagkatapos ng kaniyang unang nobela na Noli Me Tangere ay tila
hindi tumigil sa pagsusulat si Rizal. Sa pangalawang nobelang pinamagatang El Filibusterismo,
mas mararamdaman mo ang prustrasyon at halo-halong emosyon ni Rizal lalo pa’t nagsisimula
siyang makita ang malabong hinaharap ng kaniyang paglilimbag.

Noong 1891 bago sya umuwi galing Hongkong ay muling nagkaroon ng ideya si Rizal na
nagtatag sa samahang La Liga Filipina. Sa madaling pahayag, ito ay ang pagkakaisa ng mga
Pilipino upang maging isang katawan. Imposibleng hindi mapansin ng mga kastila, dito sya
nadukot at naipatapon sa dapitan. Noong 1895, kung kailan mayroong gyera sa Cuba at sya ay
nalabas bilang isa sa mga Doktor ay ang panahon rin kung kailan tuluyang sumiklab ang
himagsikan sa pangunguna ng katipunan. Dito si Rizal tuluyang nadakip kung saan niya nilasap
ang mga nalalabing oras sa pagsusulat ng mga tagubilin at iilang importanteng ideya na ngayon
ay nagagamit pa rin sa kasalukuyan.

Sa huling bahagi ng dokumentaryo, inihayag ang opinyon ng mga iskolar patungkol sa

tunay na kinatatayuan ni Rizal sa buong proseso ng rebolusyon. Sapagkat sya ay madalas hindi
pare-pareho ang lugar na pinaglalaban dahil mas gugustuhin nitong lumaban ng tahimik at
lumaban ng may kasiguraduhan. Hindi maipagkakaila na sya pa rin ang nangunang dahilan kung
paano sumiklab at sumibol ang mga rebelyon at rebolusyon sa kasaysayan. Sa pamamagitan
lamang ng pluma at papel na kaniyang ginamit upang ihayag ang mga mapagpabagong ideya na
nakapaloob sa mga akdang nobela nagsilbing gabay sa lahat at sa mga sumunod na henerasyon
pagkatapos ng madugong laban.