Historia e Tiranës

Historia e gjatë e Tiranës përfshin një varg ngjarjesh dhe transformimesh që kanë
ndodhur gjatë shekujve. Këtu janë disa momente thelbësore në historinë e saj:

1. Periudha Antike: Tiranën e lashtë e populluan ilirët, që e quajtën atë

Tërana. Në këtë periudhë, Tiranë ishte një qendër e vogël e banuar, e cila u
bë më e rëndësishme nën sundimin e Romës.

2. Periudha Romake: Në kohën e Perandorisë Romake, Tiranë u zhvillua si

një qytet me rëndësi të madhe, duke u bërë qendra administrative dhe

ushtarake në rajon.

3. Periudha Bizantine: Pas rënies së Perandorisë Romake, Tiranë kaloi nën

sundimin e Bizantit. Në këtë periudhë, qyteti vazhdoi të jetë një qendër e

rëndësishme administrative dhe kulturore.

4. Periudha Osmane: Në shekullin e 15-të, Tiranë u bë pjesë e Perandorisë

Osmane. Në këtë periudhë, qyteti përjetoi një rritje të zhvillimit dhe u bë

një qendër e rëndësishme tregtare dhe kulturore.

5. Krijimi i Tiranës Moderne: Në shekullin e 17-të, Tirana fillon të formohet

si një qytet i rregulluar me qendër të qartë urbane. Sulejman Pasha Bargjini,

 një guvernator otoman, ka një rol të rëndësishëm në këtë periudhë, duke
ndërtuar disa ndërtesa dhe duke organizuar qytetin.

6. Pavarësia e Shqipërisë (1912): Pas Luftës së Parë Ballkanike, Tiranë u bë

kryeqyteti i pavarur i Shqipërisë. Kjo shënon fillimin e një periudhe të re të

zhvillimit dhe modernizimit për qytetin.

7. Regjimi Komunist (1944-1990): Pas Luftës së Dytë Botërore, Tiranë

përjetoi një fazë të re të zhvillimit urban, me ndërtimin e bllokut të ri dhe

infrastrukturës së re. Ndërtimet e reja përfshinin apartamente të shumta
dhe objekte publike.

8. Tranzicioni dhe Pas Tranzicioni: Pas rënies së regjimit komunist, Tiranë

përjetoi një tranzicion të vështirë në ekonominë tregu dhe demokracinë.

Megjithatë, gjatë dekadave të fundit, ka pasur një rritje të vazhdueshme në
modernizimin dhe zhvillimin e qytetit, duke e bërë atë një qendër kryesore
ekonomike, politike dhe kulturore në Shqipëri.

Mitet e etimologjisë
Ekzistojnë disa hipoteza për prejardhjen e emrit Tiranë:

1. Tiranë mendohet se vjen nga fjala Theranda, e përmendur në

burimet e lashta greke dhe latine, që vendasit e quanin Të ranat,
meqë fusha ishte formuar si rezultat i materialeve të ngurta që sillnin
ujërat nga malet përreth.
 2. Tirana vjen nga Tirkan. Tirkan ka qenë një kështjellë në shpat të malit
të Dajtit. Akoma ekzistojnë rrënojat e kësaj kështjelle të lashtë që
daton në fillimin e shekullit të parë para lindjes së Krishtit, e cila
mendohet të këtë qenë kështjella që historiani bizantin Prokop
(shek.VI), e quan kështjella e Tirkanit.

3. Tirana vjen nga Greqishtja e Vjetër Tyros (Τύρος) që do të thotë

bulmet. Në fushën e Tiranës, bëhej tregtimi i bulm etrave nga
barinjtë e zonave përreth.
4. Tirana ose Tirônë, siç quhet në dialektin e vendit, e ka origjinën nga
mënyra se si thirreshin banorët e këtij vendi. Duke qenë se popullsia
e vendosur në këtë territor vinte kryesisht nga malet e zonës përreth
atëherë nga vendasit ato quheshin "Të rônë" (të rënë). Edhe sot, në
gjuhën e përditshme, për familjet që vijnë nga zonat malore
përdoret shprehja "kanë rënë (psh) në Durrës" (apo diku tjetër).

Tiranë është një qytet me një histori të pasur dhe dokumentet që

tregojnë për historinë e tij vijnë nga një gamë e gjerë burimesh.
Disa nga këto burime përfshijnë:

Arkiva Shtetërore: Arkiva Shtetërore e Shqipërisë është një nga burimet

kryesore të dokumenteve historike për Tiranën dhe për Shqipërinë në
përgjithësi. Ajo ruaj dokumente të ndryshme, duke përfshirë regjistrime
administrative, letërkëmbime zyrtare, dhe materiale të tjera që lidhen me
historinë e qytetit.

Muzeumet dhe Galeritë: Muzeumet dhe galeritë në Tiranë janë burime të

rëndësishme të dokumentacionit historik. Muzeu Historik Kombëtar i
Shqipërisë është një nga institucionet më të rëndësishme të këtij lloji dhe
ruaj dokumente të rëndësishme historike për Tiranën dhe për Shqipërinë
në përgjithësi.

Librat dhe Materiale të Shkruara: Ka shumë libra dhe materiale të

shkruara që tregojnë për historinë e Tiranës, duke përfshirë studime
historike, monografi, dhe dokumente të tjera që bazohen në burime të
ndryshme historike.

Regjistrat dhe Dokumentet Zyrtare: Regjistrat civilë, kadastrat, dhe

dokumentacioni zyrtar i qeverisë janë burime të rëndësishme për të
studiuar historinë e Tiranës. Këto dokumente përfshijnë informacione të
rëndësishme për popullsinë, pronat, dhe zhvillimin urban të qytetit.

Fotot dhe Filmat Historikë: Fotot dhe filmat historikë janë gjithashtu
burime të rëndësishme për të shkruar historinë e Tiranës. Këto materiale
ofrojnë një pamje të shkëlqyer të jetës së qytetit në kohëra të ndryshme
dhe ndihmojnë në kuptimin e transformimeve të tij nëpërmjet historisë.