2/21/2024

CHƯƠNG I-SỰ BIẾN THIÊN TUẦN HOÀN TÍNH CHẤT CÁC

NGUYÊN TỐ TRONG BẢNG TUẦN HOÀN
HÓA HỌC VÔ CƠ
I. C¸c lo¹i nguyªn tè: C¸c nguyªn tè trong b¶ng tuÇn hoµn ®îc chia lµm 4 lo¹i:
nguyªn tè s; nguyªn tè p: nguyªn tè d; nguyªn tè f (ngêi ta gäi lµ 4 khèi (block) hay
Giảng viên: PGS. TS. Trần Vĩnh Hoàng d·y (series)
Email: hoang.tranvinh@hust.edu.vn 1. Nguyªn tè s: CÊu h×nh e: ns1-2 ; VÞ trÝ: N»m ®Çu c¸c chu k×
Nhóm chuyên môn: Hóa Vô & Vật liệu tiên tiến
Khoa Hóa học, Trường Hóa và KHSS. 2. Nguyªn tè p: CÊu h×nh e: ns2 np1-6; VÞ trÝ: 6 nguyªn tè cuèi chu k×
Đại học Bách Khoa Hà Nội
3. Nguyªn tè d: cÊu h×nh e: (n - 1)d1-10 ns2(1); VÞ trÝ n»m gi÷a c¸c nguyªn tè s vµ
Sách giáo khoa chính: nguyªn tè p. Chóng ®îc gäi lµ c¸c nguyªn tè chuyÓn tiÕp (transition elements).
1. Lê Mậu Quyền: Hóa học vô cơ, Nhà Xuất Bản Khoa học & Kỹ thuật.
2. Lê Mậu Quyền: Bài tập hóa học vô cơ, Nhà Xuất Bản Khoa học & Kỹ thuật. 4. Nguyªn tè f : CÊu h×nh e: ( n - 2)f1-14 (n - 1)d0(1) ns2. Do ph©n líp (n - 2)f vµ (n - 1)d,
Tài liệu khác:
1. Bài tập bắt buộc (2 phần) tải trên website:
thêng lµ ë c¸c nguyªn tè ®Çu d·y, gi÷a vµ cuèi d·y ch¼ng h¹n La(57) kh«ng ph¶i lµ
http://chemeng.hust.edu.vn/index.php/vi/sv/lichhoc-lichthi/537-bai-tap-hoa-dai- 4f1 6s2 mµ lµ 5d1 6s2 nªn nã lµ nguyªn tè d, kh«ng ph¶i nguyªn tè f; Gd (Gadolini)
cuong kh«ng lµ 4f8 6s2 mµ 4f7 5d1 6s2 …
2. Bài giảng/Slide  C¸c nguyªn tè f ®îc chia thµnh hai d·y: d·y 4f gåm c¸c nguyªn tè tõ Ce (58) ®Õn
3. Sách tham khảo: Hóa Học Vô cơ –tác giả: Hoàng Nhâm (trọn bộ 3 tập)
Lu (71) ®îc gäi lµ c¸c nguyªn tè hä Lantan ( Lantanit hay Lantanoit).
D·y 5f tõ Th (90) ®Õn Lr(103) lµ c¸c nguyªn tè hä Actini (Actinit hay actinoit.

II. CÊu tróc b¶ng tuÇn hoµn. XÐt vµi vÝ dô:

1. Chu k× : §Æc ®iÓm cÊu t¹o:
- C¸c nguyªn tè trong mét chu k× cã sè líp e b»ng nhau vµ b»ng sè thø tù cña chu k×.
- Trong ph¹m vi mét chu k×, sè e ë líp ngoµi cïng t¨ng tõ 1 ®Õn 8.
- Chu k× 1 chØ cã 2 nguyªn tè; chu k× 2vµ 3 cã 8 nguyªn tè; 2 nguyªn tè s vµ 6 nguyªn
tè p. Chóng lµ chu k× ng¾n (short periods). C¸c chu k× 4, 5, 6 lµ c¸c chu k× dµi (long
period). Chu k× 4vµ 5 gåm 2s + 10d + 6p. Chu k× 6: 2s + La(5d1) + 14f (hä lantan) +
9d(d2- d10) + 6p; Tæng b»ng 32 nguyªn tè . Chu k× 7 : 2s + Ac(6d1) + 14f (hä actini) +
…(chưa ®iÒn ®ưîc hÕt)
VÝ dô 1: Ra(88) lµ kim lo¹i kiÒm thæ ë chu k× 7. H·y dù ®o¸n kim lo¹i kiÒm thæ tiÕp theo
sÏ cã thø tù bao nhiªu? Ra : 7s2 th× kim lo¹i kiÒm thæ tiÕp theo: X ph¶i cã thªm c¸c ph©n
líp e: 5f14 6d10 7p6 8s2sÏ cã thø tù = 88 + 32 = 120.
VÝ dô 2: Dù ®o¸n sè nguyªn tè cña chu k× 7: 7s2 5f14 6d10 7p6 : Sè nguyªn tè = 2 + 14 + 10
+ 6 = 32

§Ó gióp trÝ nhí (memonic) trong viÖc

x¸c ®Þnh thø tù c¸c orbital ®· ®iÒn e cña
c¸c nguyªn tè trong b¶ng; tõ ®ã viÕt ®îc
c¸c cÊu h×nh e cña nã vµ … cã thÓ tÝnh
®îc sè nguyªn tè trong mét chu k× lín,
chóng ta nªn sö dông b¶ng sau (Dùa vµo
nguyªn lý v÷ng bÒn vµ c¸c quy t¾c
Klechkowsky.

1
 2/21/2024

2. Nhãm
2.1. Nhãm A gåm c¸c nguyªn tè s vµ nguyªn tè p. III. Sù biÕn tÝnh chÊt cña c¸c nguyªn tè trong b¶ng tuÇn hoµn
§Æc ®iÓm cÊu t¹o: ns1-2 (nguyªn tè s) ns2 np1-6; Sè e ngoµi cïng b»ng sè nhãm. Nhãm IA 1. N¨ng lîng c¸c orbital (Orbital Energy: OE)
(kim lo¹i kiÒm) më ®Çu chu k×, nhãm VIIIA (c¸c khÝ hiÕm: noble gas) cã 8 e ë líp ngoµi 1.1 §iÖn tÝch h¹t nh©n hiÖu dông (Effective nuclear charge : ENC) Ký hiÖu Z* hay Z’. ë
cïng kÕt thóc chu k×. nguyªn tö vµ ion (1e):
2.2. Nhãm B gåm c¸c nguyªn tè d (riªng nhãm IIIB gåm c¶ c¸c nguyªn tè f - hai hä latan
vµ actini).
§Æc ®iÓm cÊu t¹o: Trong ph¹m vi mét nhãm B (sè e trªn (n-1)d + sè e trªn ns) b»ng nhau. ë nguyªn tö nhiÒu electron(Polyelectronic atom ), n¨ng lưîng cña eletron kh¶o s¸t ®ưîc
C¸c nhãm IIB ®Õn IIIB cã tæng nªu trªn b»ng sè nhãm. Nhãm VIIIB cã (n-1)d6,7,8. Nhãm IB tÝnh theo c«ng thøc:
cã (n-1)d10 ns1, nhãm IIB cã (n-1)d10 ns2.
3. B¶ng dµi, b¶ng ng¾n. HiÖn nay nãi chung ngêi ta thêng dïng b¶ng( ®îc gäi lµ b¶ng dµi)
cã cÊu tróc nh sau: c¨n cø vµo chu k× dµi vÝ dô chu k× 4 gåm 18 nguyªn tè ®îc xÕp vµo 18 «
( sÏ t¹o ra 18 cét). Theo IUPAC, mçi cét øng víi mét nhãm ®¸nh sè tõ 1 ®Õn 18. Tuy nhiªn (chÝnh x¸c h¬n n cïng thay b»ng n* hay n’).
c¸c ký hiÖu nhãm cña b¶ng tuÇn hoµn cßn phô thuéc vµo tÝnh truyÒn thèng (tradition) do ®ã Z’ = Z - :  lµ h»ng sè ch¾n ( Screening hay shielding constant).  ®ưîc coi lµ sù ch¾n
gi÷a Mü vµ Ch©u ¢u còng cã nh÷ng nÐt kh¸c nhau (xem b¶ng díi). cña tÊt c¶ c¸c e kh¸c lªn e kh¶o s¸t.
ë ViÖt Nam b¶ng tuÇn hoµn cã ký hiÖu: ViÖc x¸c ®Þnh chÝnh x¸c Z’ lµ rÊt khã, nhÊt lµ ®èi víi nguyªn tö cã nhiÒu e. Do vËy ngêi ta
cã thÓ kh¶o s¸t sù biÕn thiªn cña OE theo 2 c¸c cÊu h×nh: Dïng phư¬ng ph¸p gÇn ®óng.
IA IIA IIIB IVB VB VIB VIIB VIIIB IB IIB IIIA … VIIA VIIIB
s1 s2 d1 d2 d3 d5(d4) d5 d6d7d8 d10s1 d10s2 p1 p5 p6

B¶ng ng¾n : XÕp nhãm A, B cïng sè thø tù vµo 1 cét vµ gäi nhãm A lµ ph©n nhãm chÝnh vµ
nhãm B lµ ph©n nhãm phô .
4. HiÖn tîng néi b·o hoµ (ë nhãm IB) vµ néi nöa b·o hoµ (nhãm VIB).

1.2. Cách hiệu ứng chắn theo phương pháp Slater Mét vµi vÝ dô
Z’ = Z - 
O: 1s2 2s2 2p4: §èi víi e ngoµi cïng (outermost),
Trong đó  là hằng số chắn ( Screening hay shielding constant). Z2p’= 8 - (2 x 0,85 + 5 x 0,35) = 4,55
 = sự chắn của tất cả các e khác lên e khảo sát.
Cách tính theo quy tắc Slater:
Nhóm (n-1) Cùng nhóm
+ Cấu trúc của nguyên tử được chia thành từng nhóm như sau: (1s); (2s
2p) (3s 3p) (3d) (4s 4p) (4d) (4f) (5s 5p) …
Z2s’= 8 - (2 x 0,85 + 5 x 0,35) = 4,55 = Z2p’
+ e ở nhóm cao hơn (bên phải/bên ngoài) coi như không chắn e ở nhóm
thấp hơn (bên trong).
Z1s’= 8 - (2 x 0,3) = 7,4
+ Đối với các e ở ns; np thì:
Các e trong cùng một nhóm chắn nhau 0,35, riêng 2e ở 1s chắn nhau 0,3. Cách tính theo quy tắc Slater:
Các e ở nhóm,(n-1) chắn 0,85 + Cấu trúc của nguyên tử được chia thành từng nhóm như sau: (1s); (2s 2p) (3s
Các e ở nhóm (n-2) hoặc thấp hơn chắn 1,00 3p) (3d) (4s 4p) (4d) (4f) (5s 5p) …
+ e ở nhóm cao hơn (bên phải/bên ngoài) coi như không chắn e ở nhóm thấp
+ Đối với các e ở nd hay nf thì hơn (bên trong).
Các e trong cùng nhóm chắn nhau 0,35. + Đối với các e ở ns; np thì:
Các e ở nhóm bên trái chắn 1,00. Các e trong cùng một nhóm chắn nhau 0,35, riêng 2e ở 1s chắn nhau 0,3.
Các e ở nhóm,(n-1) chắn 0,85
Các e ở nhóm (n-2) hoặc thấp hơn chắn 1,00

2
 2/21/2024

+ Đối với các e ở nd hay nf thì

Các e trong cùng nhóm chắn nhau 0,35.
Ni: 1s2 2s2 2p6 3s2 3p6 3d8 4s2 Các e ở nhóm bên trái chắn 1,00.
Cùng nhóm  Dựa vào phương pháp Slater, có thể tính được
Nhóm trong Có 8 e thì sẽ có 7 e
chắn
năng lượng của tổng các e trong nguyên tử và ion,
từ đó có thể tính được năng lượng ion hoá.
§èi víi e ở 3d: Z’ = 28 - (18 x 1 – 7 x 0,35) = 7,55
I = (Eei(sau) )- (Eei(trước)) với Eei =
Ni: ( 1s2 2s2 2p6 )( 3s2 3p6 3d8)(4s2)
 Tuy nhiên đây là phương pháp gần đúng nên không
Nhóm (n-2) Nhóm (n-1) Cùng nhóm
và sâu hơn
thể tránh khỏi sai số; ở những nguyên tố có những cấu
Đối với e ở 4s: Z’ = 28 – (10 x 1,00 – 16 x 0,85 – 1 x 0,35) = 4,05
hình phức tạp, sai số sẽ lớn hơn.
Ni: 1s2 2s2 2p6 3s2 3p6 3d8 4s2
Đối với e ở 3s, 3p????

1.3. NhËn xÐt vÒ hiÖu øng ch¾n ( th«ng qua sù suy luËn mang tÝnh ®Þnh tÝnh)…
- Trong mét líp, theo chiÒu n, np, nd, nf: kh¶ n¨ng x©m nhËp gi¶m, do ®ã kh¶ n¨ng
ch¾n gi¶m dÇn.
- C¸c e trong cïng mét líp ch¾n nhau kÐm, trong mét ph©n líp ch¾n nhau kÐm h¬n.
- C¸c e ë líp bªn trong ch¾n m¹nh c¸c e ë líp bªn ngoµi, ngîc l¹i c¸c e ë líp bªn
ngoµi ch¾n rÊt kÐm ®èi víi c¸c e ë líp bªn trong.
1.4. Sù biÕn thiªn n¨ng lîng cña c¸c AO ho¸ trÞ theo chiÒu t¨ng Z.
a. Trong mét chu k×: Khi ®i tõ nguyªn tè nµy sang nguyªn tè kh¸c Z t¨ng ®Òu 1 ®¬n vÞ
nhng e t¨ng ®îc ®iÒn vµo cïng líp ch¾n nhau kÐm do vËy  t¨ng chËm h¬n Z nªn Z’
t¨ng. KÕt qu¶ E cña AO ho¸ trÞ gi¶m. ë d·y c¸c nguyªn tè p, theo chiÒu t¨ng Z’, kh¶
n¨ng x©m nhËp cña AO - ns lín h¬n so víi AO - np ( xem h×nh bªn) nªn Ens gi¶m
nhanh h¬n, kÕt qu¶ E = Enp - Ens t¨ng
b. Trong nhãm A
- Tõ trªn xuèng Z t¨ng do ®ã Z’t¨ng  E cña e ho¸ trÞ gi¶m
- Do sè líp e t¨ng nªn ho¸ trÞ e t¨ng.
T¸c ®éng cña yÕu tè thø hai lín h¬n t¸c ®éng cña yÕu tè nhÊt nªn tõ trªn xuèng trong
nhãm A, E cña AO ho¸ trÞ t¨ng (Cã thÓ x¸c ®Þnh theo ph¬ng ph¸p Slater).
- Tõ trªn xuèng trong nhãm A, theo chiÒu t¨ng cña rA kh¶ n¨ng x©m nhËp cña c¸c e ns
lín h¬n so víi c¸c e np do ®ã E = Enp – Ens t¨ng …
- C¸c nguyªn tè d ë nhãm B sÏ xÐt ë phÇn sau.

3
 2/21/2024

II/ Cấutạo bảng tuần hoàn Dạng bảng ngắn:

 Có 7 chu kỳ (chu kỳ 1, 2, 3 có 1 hàng, chu kỳ 4, 5, 6 có 2 hàng,
1/ Ô nguyên tố
chu kỳ 7 đang xây dựng mới có 1 hàng); 8 nhóm.
Mỗi nguyên tố hóa học được xếp vào 1 ô .  Mỗi nhóm có 2 phân nhóm: Phân nhóm chính và phân nhóm
Số hiệu nguyên tử phụ. Hai họ nguyên tố f (họ lantan và họ actini) được xếp thành
2 hàng riêng.

13
26,98 Nguyên tử khối trung bình
Kí hiệu hóa học
Al 1,61
Độ âm điện

Tên nguyên tố
Nhôm

[Ne] 3s23p1 Cấu hình electron

Số oxi hóa
+3

Số hiệu nguyên tử = số điện tích hạt nhân = số proton = số electron

[Ne] : cấu hình electron của Neon ( Z = 10 ) : 1s22s22p6

Dạng bảng dài:

Dạng bảng ngắn  Có 7 chu kỳ (mỗi chu kỳ là 1 hàng), 16 nhóm.
 Các nhóm được chia thành 2 loại: Nhóm A (gồm các nguyên tố s và p)
và nhóm B (gồm những nguyên tố d và f). Những nguyên tố ở nhóm B
đều là kim loại.

4
 2/21/2024

CÁC DẠNG BẢNG HTTH KHÁC

The periodic spiral of Professor

Thoedor Benfey

Dr. Timmothy Stowe's A triangular long form periodic Mohammed Abubakr, ECE,
table by Emil Zmaczynski. GRIET, Hyderabad, India.
physicists periodic table

The Ring Of Periodic Elements (TROPE)
Vòng tuần hoàn của các nguyên tố
2.1. Định luật tuần hoàn và nguyên tắc xây dựng bảng hệ thống tuần
hoàn
2.1.2. Cách sắp xếp các nguyên tố hoá học thành bảng hệ thống tuần hoàn
a. Các nguyên tố họ s, p, d, f
• Các nguyên tố họ s có electron chót điền vào phân lớp s ở lớp ngoài cùng: ns
• Các nguyên tố họ p có electron chót điền vào phân lớp p ở lớp ngoài cùng: np
• Các nguyên tố họ d có electron chót điền vào phân lớp d ở lớp trước lớp ngoài
cùng: (n–1)d
• Các nguyên tố họ f có electron chót điền vào phân lớp f ở hai lớp trước lớp ngoài
cùng: (n–2)f

Robert W Harrison

5
 2/21/2024

2.1. Định luật tuần hoàn và nguyên tắc xây dựng bảng hệ thống tuần
2.1.2. Nguyên tắc xây dựng bảng HTTH
hoàn
 Là dãy các nguyên tố viết theo hàng ngang
2.1.2. Cách sắp xếp các nguyên tố hoá học thành bảng hệ thống tuần hoàn np6 – Khí trơ
np5 – Halogen
a. Các nguyên tố họ s, p, d, f
np4 – Phi kim mạnh
a. Chu  Trong chu kỳ tính chất các nguyên tố biến đổi tuần hoàn
ns1 – kim loại kiềm  Số thứ tự chu kỳ = n của lớp electron ngoài cùng = số lớp e
ns2 – kim loại kiềm thổ
np3 – Phi kim trung bình kỳ trong nguyên tử
np2 – Phi kim yếu
np1 – Lưỡng tính Chu kỳ I (CK đặc biệt)
chỉ có 2 nguyên tố họ s

(n – 1)d1 – 10 : kim loại chuyển tiếp

Chu kỳ II, III (CK nhỏ)
có 8 nguyên tố = 2(s) + 6(p)

Chu kỳ IV, V (CK lớn) có

18 nguyên tố = 2(s) + 10(d) + 6(p)

Chu kỳ VI (CK hoàn hảo)

4f1 – 14 : lantanoit
có 32 ngtố = 2(s) + 14(f) + 10(d) + 6(p)
5f1 – 14 : actinoit

Chu kỳ VII (CK dở dang)

(n - 2)f1 – 14 : các nguyên tố đất hiếm có 2(s) + 14(f) + một số (d)

2.1.2. Cách sắp xếp các nguyên tố hoá học thành bảng hệ thống
2.1.2. Nguyên tắc xây dựng bảng HTTH
tuần hoàn
b. Nhóm b. Nhóm Phân nhóm chính
Viết tắt là PNC, ký hiệu A
 Gồm các nguyên tố họ s và p
Nhóm là cột dọc các nguyên tố có tổng số e hóa trị bằng nhau
 Caáu hình electron nguyeân töû lôùp ngoaøi cuøng töông öùng laø nsx hoaëc ns2npx-2
Số electron ở lớp ngoài cùng hoặc của các phân lớp ngoài cùng bằng nhau và
 Số thứ tự PNC = tổng số e ở lớp ngoài cùng ns2np6 – Nhóm VIIIA
bằng số thứ tự của nhóm. ns2np5 – Nhóm VIIA

Nhóm được chia thành 2 phân nhóm ns2np4 – Nhóm VIA

ns1 – Nhóm IA
ns2np3 – Nhóm VA
ns2 – Nhóm IIA
ns2np2– Nhóm IVA
 Phân nhóm: Các ngtố có cấu trúc lớp vỏ e tương tự nhau  tính chất ns2np1 – Nhóm IIIA
hóa học tương tự nhau

 Phân nhóm chính A

 Phân nhóm phụ B

6
 2/21/2024

Phân nhóm phụ

Viết tắt là PNP, ký hiệu B
2.1.2. Cách sắp xếp các nguyên tố hoá học thành bảng hệ thống tuần hoàn

Ô là vị trí cụ thể của mỗi nguyên c. OÂ

 Phân nhóm phụ loại I: Phân nhóm phụ gồm các nguyên tố d có cấu hình electron
tố, chỉ rõ toạ độ của nguyên tố
nguyên tử các phân lớp ngoài cùng là ns2 (n -1)dx-2 (Trừ IB, IIB và VIIIB).
 Số thứ thự PNP = tổng số e trên ns và (n - 1)d
trong bảng hệ thống tuần hoàn.
 Phân nhóm phụ loại II: Còn gọi là phân nhóm phụ thứ cấp, là các nguyên tố f, đó là Chỉ số thứ tự nguyên tố, đó
các nguyên tố lantanit và actinit có cấu tạo đặc biệt được xếp ở cuối bảng tuần hoàn chính là điện tích hạt nhân hay
cũng chính là số electron trong
nguyên tử trung hoà về điện
ns2(n – 1)d1 ns2(n – 1)d10 Số thứ tự chu kỳ
ns2(n – 1)d2 ns1(n – 1)d10 Số thứ tự nhóm, Loại phân
ns2(n – 1)d3 ns2(n – 1)d6,7,8 nhóm của nguyên tố.
ns1(n – 1)d5
ns2(n – 1)d5
Độ âm điện của nguyên tố
Cấu hình electron nguyên tử
của nguyên tố…
 Khi biết được nguyên tố nằm
ở ô nào thì trên lý thuyết ta có thể
xác định được cấu hình electron
nguyên tử, các tính chất cơ bản,
số oxy hoá… của nguyên tố.
IIIB

2.2. Sự biến thiên tuần hoàn một vài tính 2.2. Sự biến thiên tuần hoàn một vài tính chất của các nguyên tố
chất của các nguyên tố
2.2.1. Bán kính nguyên tử và ion
Z *e2  Đối với các kim loại, bán kính nguyên tử được xác định bằng một nửa
f  khoảng cách giữa các hạt nhân nguyên tử trong tinh thể.
4 0 r 2  Đối với các phi kim loại, bán kính nguyên tử bằng một nửa khoảng cách giữa
các hạt nhân trong tinh thể hay phân tử đơn chất.
z*  Z   ij  Biến thiên tuần hoàn theo chiều tăng của Z, kim loại kiềm có bán kính
nguyên tử lớn nhất, các khí trơ có bán kính nguyên tử nhỏ nhất.

7
 2/21/2024

Trong chu kỳ khi đi từ trái sang phải, bán kính nguyên tử giảm dần do theo
• Coi nguyên tử hay ion như những hình cầu.
chiều này điện tích hạt nhân tăng lên.
Trong một phân nhóm khi đi từ trên xuống, bán kính nguyên tử tăng dần do • Hợp chất là các hình cầu tiếp xúc nhau.
tăng số lớp. • Bán kính nguyên tử hay ion được xác định dựa trên khoảng cách
Đối với các ion trong cùng phân nhóm có điện tích giống nhau thì bán kính
giữa các hạt nhân nguyên tử  Đối với các kim loại, bán kính
tăng theo chiều tăng điện tích hạt nhân trong nguyên tử.
nguyên tử được xác định bằng một
nửa khoảng cách giữa các hạt nhân
nguyên tử trong tinh thể.
 Đối với các phi kim loại, bán kính
nguyên tử bằng một nửa khoảng
cách giữa các hạt nhân trong tinh thể
hay phân tử đơn chất.

 bán kính hiệu dụng r phụ

thuộc vào:

bản chất nguyên tử

đặc trưng liên kết

trạng thái tập hợp

8
 2/21/2024

Các nguyên tử thuộc phân nhóm phụ

• TitleSome representative atomic & ionic

radiiCaptionSome representative atomic &
ionic radii are shown.Keywordsatomic radius,
ionic radius, periodic trends

Bán kính nguyên tử

 Trong một chu kỳ: r do Z Bán kính ion

Trong chu kỳ nhỏ: r giảm rõ rệt
Trong chu kỳ lớn: e điền vào (n - 1)d  hiệu ứng chắn  r giảm r  khi lực hút của hạt nhân đối với e ngoài cùng 
chậm và đều đặn hơn
lực hút đối với 1e  Z →
Trong một phân nhóm chính: e
số lớp e  hiệu ứng chắn r
Đối với các ion của cùng một ngtố: rA  rA  rA
Trong một phân nhóm phụ: r nhưng không đều Đối với cation của cùng một ngtố: rAn ↓ khi n↑

Từ dãy 1 xuống dãy 2: r do tăng thêm một lớp e Đối với các ion trong cùng phân nhóm có điện tích ion giống
Từ dãy 2 xuống dãy 3: r hầu như không tăng do hiện tượng co
lantanit nhau: r ↑ khi Z nguyên tử ↑
Đối với các ion đẳng e: r ion ↓ khi Z ↑

9
 2/21/2024

2.2.2. Năng lượng ion hóa

Năng lượng ion hóa I là năng lượng cần tiêu tốn để tách một electron ra khỏi nguyên
tử ở thể khí không bị kích thích.
X(k) + I = X+(k) + e
Do vậy, năng lượng ion hóa đặc trưng cho tính kim loại của nguyên tố. I càng nhỏ thì
tính kim loại và tính khử của nguyên tố càng mạnh.
 I phụ thuộc vào: điện tích hạt nhân, số lượng tử chính n và cấu trúc electron nguyên
tử, ở đây là tác dụng chắn hạt nhân của các electron bên trong và khả năng xâm nhập
vào vùng gần hạt nhân của các electron bên ngoài.

 Năng lượng ion hóa của các nguyên tố tăng dần từ đầu đến cuối
chu kỳ.
Trong các phân nhóm chính, theo chiều tăng điện tích hạt nhân năng
lượng ion hóa giảm, ngược lại trong phân nhóm phụ, theo chiều này
năng lượng ion hóa lại tăng.

10
 2/21/2024

Các nguyên tử thuộc phân nhóm phụ

Trong Phân nhóm phụ: I ↑
PNP có đặc điểm: e điền vào (n – 1)d , còn lớp ngoài cùng ns2
không thay đổi. Do đó:

Z ↑↑  lực hút hạt nhân – e (ns2) ↑↑ → I ↑

Tính đối xứng của các AO (n – 1)d ≠ AO ns  tăng hiệu ứng
xâm nhập của các e (ns) → I ↑

2.2.3. Ái lực electron (A)

Ái lực electron A là năng lượng phát ra hay thu vào khi kết hợp một
electron vào nguyên tử ở thể khí không bị kích thích.
X(k) + e = X- (k) ± A
 A có giá trị âm khi quá trình phát ra năng lượng
A = E(X) – E(X-)
 A càng âm thì khả năng nhận thêm electron của nguyên tử càng lớn.

Các nguyên tố nhóm halogen có ái lực electron lớn nhất.

Có ái lực electron nhỏ nhất là các nguyên tố có cấu hình bão hòa
hoặc bán bão hòa ví dụ (s2 ) (p3 ) (s2p6).

11
 2/21/2024

2.2.4. Độ âm điện
Độ âm điện  cho biết khả năng của nguyên tử một nguyên tố hút
mật độ electron về phía mình khi tạo liên kết với nguyên tử của
nguyên tố khác.
 Do nguyên tử các khí hiếm không tạo liên kết hoá học với các
nguyên tố khác nên thực tế các nguyên tố khí hiếm không được
nghiên cứu về độ âm điện.
 Theo chiều tăng điện tích hạt nhân: trong một chu kỳ độ âm điện
tăng, trong một nhóm độ âm điện giảm.
* Chú ý: độ âm điện không phải là đại lượng cố định của một
nguyên tố vì nó được xác định trong sự phụ thuộc vào thành
phần cụ thể của hợp chất.

 = (I + A)/2

2.2.5. Mức oxy hoá (hoặc số oxy hóa)
-Hóa trị: của một nguyên tố bằng số liên kết hóa học mà một nguyên
tử của nguyên tố đó tạo nên trong phân tử.
- Số oxi hóa là điện tích dương hay âm của nguyên tố trong hợp chất
được tính với giả thiết hợp chất được tạo thành từ các ion.
Nguyên tắc xác định số oxi hóa:
 Số oxi hóa của nguyên tử tự do = 0
 Số oxi hóa của ion đơn giản, tạo thành từ một nguyên tử = điện tích của nó.
 Số oxi hóa của nguyên tố trong hợp chất cộng hóa trị = điện tích của nguyên
tử đó khi xem cặp e liên kết chuyển hẳn về nguyên tử có độ âm điện lớn hơn.
 Số oxi hóa của kim loại kiềm = +1
 Số oxi hóa của oxi thường = -2
 Số oxi hóa của hydro thường = +1
 Trong phân tử trung hòa điện, tổng số oxi hóa của các nguyên tố = 0
 Số oxi hóa dương cao nhất của các nguyên tố = số thứ tự của nhóm
 Số oxi hóa âm thấp nhất của phi kim = 8 - số thứ tự nhóm
Một số quy tắc xác định số oxi hóa bền của các nguyên tố
 Quy tắc chẵn lẻ Mendeleev: Nguyên tố phân nhóm chẵn có các số
oxi hóa chẵn bền hơn hẳn các số oxi hóa lẻ. Nguyên tố phân nhóm lẻ
có các số oxi hóa lẻ bền hơn hẳn các số oxi hóa chẵn.
 Trong số các mức oxi hóa trên, các mức oxi hóa có cấu hình khí trơ
hay cấu hình bão hòa phân lớp ns thường bền hơn rõ rệt so với các
số oxi hóa còn lại.
 Trong một chu kỳ độ bền của số oxi hóa dương cao nhất giảm dần
khi đi từ trái sang phải
 Trong một PNC số OXH dương cao nhất của nguyên tố chu kỳ 4
kém bền rõ rệt so với số OXH dương cao nhất của chu kỳ 3, số
OXH dương cao nhất của nguyên tố chu kỳ 6 kém bền rõ rệt so với
số OXH dương cao nhất của chu kỳ 5 (tính tuần hoàn thứ cấp).
 Trong một PNP các mức OXH cao bền vững dần khi đi từ trên
xuống.

12
 2/21/2024

2.3. Quan hệ giữa cấu tạo nguyên tử và vị trí, tính chất của
các nguyên tố trong bảng hệ thống tuần hoàn

 Biết số thứ tự của nguyên tố suy ra công thức electron nguyên

tử, vị trí, tính chất, số oxi hóa của nguyên tố.
 Biết vị trí của các electron chót của nguyên tố suy ra công thức
electron nguyên tử, vị trí, tính chất số oxi hóa của nguyên tố.
 Biết số electron của ion suy ra vị trí, tính chất, số oxi hóa của
nguyên tố.
 Biết vị trí của nguyên tố suy ra công thức electron nguyên tử của
nguyên tố.

Định luật tuần hoàn và bảng hệ thống tuần hoàn Định luật tuần hoàn và bảng hệ thống tuần hoàn
TÓM TẮT TÓM TẮT
Phaân nhoùm
Chu kỳ nhoû töø traùi
STT chính töø treân Thí duï
sang phaûi Phaân nhoùm
xuoáng döôùi Chu kỳ nhoû töø
STT chính töø treân Thí duï
1 Soá lôùp (n) n = const n taêng traùi sang phaûi
xuoáng döôùi
2 Z Z táng Z táng
(eV) F Cl Br I
Tính kim Tính khöû , tính Tính khöû  , AÙi löïc F  do r 3.58 3.81 3.56 3.29
3 loaïi, phi KL vaø oxh tính phi KL vaø 6 F  do Z* 
ñieän töû vaø n Li Be B C N O F Ne
tính khöû ,do Z, soá e oxh ,do n 0.82 -0.19 0.33 1.24 -0.27 1.47 3.58 -0.57
r  do Z*, löïc (A0) Li Na K Rb Cs Fr
Baùn kính huùt haït nhaân– r  do Z*, n 1,52 1,86 2,31 2,44 2,62 2,7 Ñoä ñieän aâm caùc F Cl Br I
4 nguyeân
nguyeân töû Electron   maây  Li Be B C N O F Ne
Ñoä aâm 3.98 3.16 2.96 2.66
  toá theo Pauling
electron co laïi 1,52 1,13 0,88 0,77 0,70 0,66 0,64 1,6 7
ñieän Li Be B C N O F Ne
I1  do Z*  , r 
(eV) Li Na K Rb Cs Fr 0.98 1.57 2.04 2.55 3.04 3.44 3.98 –
, hieäu öùng chaén I1 tuy Z*
Naêng
ij, vaø hieäu öùng nhöng r,n, 5.39 5.14 4.34 4.18 3.93 3.83
5 löôïng ion ij 
xaâm nhaäp thay ñoåi Li Be B C N O F Ne Soá oxh döông cao nhaát taêng
hoùa
daãn ñeán caùc cöïc 5.39 9.32 8.30 11.26 14.54 13.61 17.42 21.56 Soá oxy daàn vaø baèng stt nhoùm
trò 8
hoùa Soá oxh aâm cao nhaát giaûm daàn
vaø baèng 8 – stt nhoùm

13
 2/21/2024

2.2. Sự biến thiên tuần hoàn một vài tính chất của các nguyên tố
 Nhiệt độ nóng chảy
 Nhiệt độ sôi
 Nang lượng oxi hóa

14