İŞARETLER (SİNYALLER)

Haberleşme sistemlerinde, işaret bilgi taşıyan elektriksel dalga biçimi olarak tanımlanabilir. Bu
elektriksel dalga biçimi zamana bağlı gerilim fonksiyonu olabileceği gibi, 𝑣(𝑡), zamana bağlı akım
fonksiyonu, 𝑖(𝑡), da olabilir

Zamana Göre Ortalama Operatörü

Elektriksel dalga biçimleri için doğru akım (DA) değeri, ortalama güç ve RMS (root mean square)
değerleri önemlidir. Bu değerler zamana göre ortalama alma işlemi ile bulunmaktadır.

𝑔(𝑡) işaretinin zamana göre ortalaması:

𝑔(𝑡) periyodik olmayan bir işaretse 𝑔(𝑡) periyodik bir işaretse

1 𝑇/2 1 𝑇0 /2
〈𝑔(𝑡)〉 = lim ∫ 𝑔(𝑡)𝑑𝑡 〈𝑔(𝑡)〉 = ∫ 𝑔(𝑡)𝑑𝑡
𝑇⟶∞ 𝑇 −𝑇/2 𝑇0 −𝑇0 /2

Periyodik İşaret

Eğer Bir 𝑔(𝑡) periyodik işareti

𝑔(𝑡) = 𝑔(𝑡 + 𝑇0 ) her 𝑡 değeri için

sağlanıyorsa 𝑇0 ile periyodiktir. Burada 𝑇0 bu şartı sağlayan en küçük pozitif reel sayıdır. Eğer bu şart
her 𝑡 değeri için sağlanamıyorsa (.𝑔(𝑡) ≠ 𝑔(𝑡 + 𝑇0 ) her 𝑡 değeri için ), 𝑔(𝑡) periyodik olmayan bir
işarettir.

DA değeri

Bir işaretin doğru akım (DA) değeri zamana göre ortalamasına eşittir.

1 𝑇/2
𝑔(𝑡)𝐷𝐶 = lim ∫ 𝑔(𝑡)𝑑𝑡
𝑇⟶∞ 𝑇 −𝑇/2

Güç

Haberleşme sistemlerinde, alınan (ortalama) işaret gücü, (ortalama) gürültü gücüne kıyasla yeterince
büyükse, bilgi/haber geri elde edilebilir.

Şekilde gösterildiği gibi 𝑣(𝑡) bir dizi devre terminalindeki voltajı ve 𝑖(𝑡) terminale giden akımı göstersin.
Devreyle ilişkili anlık güç şu şekilde verilir:

𝑝(𝑡) = 𝑣(𝑡)𝑖(𝑡)

Ortalama güç, anlık gücün zamana göre ortalamasıdır.

𝑃 = 〈𝑝(𝑡)〉 = 〈𝑣(𝑡)𝑖(𝑡)〉
Örnek: Tepe değeri 5 A olan sinüzoidal akıma ve tepe değeri 10 V olan sinüzoidal gerilime sahip bir
devre için anlık gücü zamanın bir fonksiyonu olarak çiziniz. Ortalama gücü bulunuz.
(𝑣 (𝑡) = 10 cos 𝜔0 𝑡 , 𝑖 (𝑡) = 5 cos 𝜔𝑜 𝑡)

Çözüm:

𝑣(𝑡) = 10 cos 𝜔0 𝑡 , 𝑖 (𝑡) = 5 cos 𝜔𝑜 𝑡

𝑉𝑑𝑐 = 〈𝑣(𝑡)〉 = 〈10 cos 𝜔0 𝑡〉 𝐼𝑑𝑐 = 〈𝑖(𝑡)〉 = 〈5 cos 𝜔0 𝑡〉

1 𝑇0 /2 1 𝑇0 /2
= ∫ 10 cos 𝜔0 𝑡 𝑑𝑡 = 0 = ∫ 5 cos 𝜔0 𝑡 𝑑𝑡 = 0
𝑇0 −𝑇0 /2 𝑇0 −𝑇0 /2

𝜔0 = 2𝜋/𝑇0

Anlık güç:
1
𝑝(𝑡) = 𝑣(𝑡)𝑖 (𝑡) = 10 cos 𝜔0 𝑡 X 5 cos 𝜔0 𝑡 = 50X (1 + cos 2𝜔𝑜 𝑡) = 25(1 + cos 2𝜔𝑜 𝑡)
2
Ortalama Güç

𝑃 = 〈𝑝(𝑡)〉 = 〈𝑣(𝑡)𝑖(𝑡)〉 = 〈25(1 + cos 2𝜔𝑜 𝑡)〉

1 𝑇0 /2 25 𝑇0 /2
∫ 25(1 + cos 2𝜔𝑜 𝑡)𝑑𝑡 = ∫ (1 + cos 2𝜔𝑜 𝑡)𝑑𝑡 = 25 W
𝑇0 −𝑇0 /2 𝑇0 −𝑇0 /2

RMS Değer ve Normalize Güç

𝑔(𝑡) işaretinin RMS (root-mean-square) değeri:

𝑇
1 2
𝑔(𝑡)𝑟𝑚𝑠 = √〈𝑔2 (𝑡)〉 = √ lim ∫ 𝑔2 (𝑡)𝑑𝑡
𝑇⟶∞ 𝑇 −𝑇
2

Eğer yük rezistif ise ortalama güç

〈𝑣 2 (𝑡)〉 2
𝑉𝑟𝑚𝑠
𝑃= = 〈𝑖 2 (𝑡)〉𝑅 = 2
= 𝐼𝑟𝑚𝑠 𝑅 = 𝑉𝑟𝑚𝑠 𝐼𝑟𝑚𝑠
𝑅 𝑅
Normalleze güç kavramı genellikle haberleşme sistemlerinde kullanılır. Burada R'nin değeri 1 𝛺 olduğu
varsayılır.

𝑔(𝑡) işaretinin Ortalama normalize gücü

𝑇
1 2
𝑃𝑔 = 〈𝑔2 ( 𝑡)〉 = lim ∫ 𝑔2 (𝑡)𝑑𝑡
𝑇⟶∞ 𝑇 −𝑇
2

Eğer 𝑔(𝑡) bir gerilim işareti ise (𝑔(𝑡) = 𝑣(𝑡))

𝑇
1 2
𝑃= 〈𝑣 2 ( 𝑡)〉 = lim ∫ 𝑣 2 (𝑡)𝑑𝑡 = 𝑉𝑟𝑚𝑠
2
𝑇⟶∞ 𝑇 −𝑇
2

Eğer 𝑔(𝑡) bir akım işareti ise (𝑔(𝑡) = 𝑖(𝑡))

𝑇
1 2
𝑃 = 〈𝑖 2 (𝑡)〉 = lim ∫ 𝑖 2 (𝑡)𝑑𝑡 = 𝐼𝑟𝑚𝑠
2
𝑇⟶∞ 𝑇 −𝑇
2

Enerji

Bir işaretin enerjisi, işaret gücünün zamana göre integralidir.

𝑔(𝑡) işaretinin enerjisi

𝑇
2
𝐸𝑔 = lim ∫ 𝑔2 (𝑡)𝑑𝑡
𝑇⟶∞ −𝑇
2

Desibel (dB)

Desibel 10’luk logaritma tabanında iki işaretin güçlerinin oranın bir ölçüsüdür. (Genellikle normalize
güç kullanılır.)
 𝑃1
𝑑𝐵 = 10 log ( )
𝑃2

𝑃1 = 𝑉12𝑟𝑚𝑠 = 𝐼12𝑟𝑚𝑠

𝑃2 = 𝑉22𝑟𝑚𝑠 = 𝐼22𝑟𝑚𝑠
2
𝑃1 𝑉12𝑟𝑚𝑠 𝑉1 𝑉1
𝑑𝐵 = 10 log ( ) = 10 log ( 2 ) = 10 log ( 𝑟𝑚𝑠 ) = 20 log ( 𝑟𝑚𝑠 )
𝑃2 𝑉2𝑟𝑚𝑠 𝑉2 𝑟𝑚𝑠 𝑉2 𝑟𝑚𝑠
2
𝑃1 𝐼12 𝐼1 𝐼1
𝑑𝐵 = 10 log ( ) = 10 log ( 2𝑟𝑚𝑠 ) = 10 log ( 𝑟𝑚𝑠 ) = 20 log ( 𝑟𝑚𝑠 )
𝑃2 𝐼2𝑟𝑚𝑠 𝐼2 𝑟𝑚𝑠 𝐼2 𝑟𝑚𝑠

dBm 1 mW'a göre desibel güç seviyesi :

𝑃)
dBm = 10 log ( )
10−3
30 + 10 log(𝑃)

İŞARETİN BÜYÜKLÜĞÜ

İşaretin Enerjisi

Bir işaretin genliği zamana göre değişir. İşaret gücünü ölçen standart bir miktar belirlemek için
normalde 𝑔(𝑡) işaretini bir ohm'luk direnç üzerindeki voltaj olarak görürüz. g(t) işaretinin 𝐸𝑔 enerjisini,
g(t) geriliminin direnç üzerinde harcadığı enerji olarak tanımlarız.
𝑇
2
𝐸𝑔 = lim ∫ 𝑔2 (𝑡)𝑑𝑡
𝑇⟶∞ −𝑇
2

Bu tanım, karmaşık değerlikli bir 𝑔(𝑡) işaretine şu şekilde genelleştirilebilir:

𝑇
2
𝐸𝑔 = lim ∫ |𝑔(𝑡)|2 𝑑𝑡
𝑇⟶∞ −𝑇
2

(a) sonlu enerjili işaret; (b) sonlu güçlü işaret

İşaretin gücü

Enerjinin bir işaret için büyüklük ölçüsü olabilmesi için enerjisinin sonlu olması gerekir. Bu durum |𝑡|
sonsuza yakınsarken genliğinin 0 yakınsaması ile sağlanabilir. Eğer |𝑡| sonsuza yakınsarken işaretin
genliğini 0 yakınsamıyorsa enerjisi sonlu olamaz.

Bu durumda işaretin büyüklüğünü gösteren anlamlı büyüklük enerjinin zamana göre ortalaması yani
ortalama gücü olabilir ve şu şekilde tanımlanır
𝑇
1 2
𝑃𝑔 = lim ∫ 𝑔2 (𝑡)𝑑𝑡
𝑇⟶∞ 𝑇 −𝑇
2

Bu tanım, karmaşık değerlikli bir 𝑔(𝑡) işaretine şu şekilde genelleştirilebilir:

𝑇
1 2
𝑃𝑔 = lim ∫ |𝑔(𝑡)|2 𝑑𝑡
𝑇⟶∞ 𝑇 −𝑇
2

Genellikle periyodik işaretlerin veya istatistiksel bir düzenliliğe sahip işaretlerin ortalama gücü sıfırdan
farklı sonlu bir sayıdır. Böyle bir koşul sağlanmazsa, bir ortalama mevcut olmayabilir. Örneğin, bir
rampa sinyali 𝑔(𝑡) = 𝑡 |𝑡| → ∞ genliği de sonsuza yakınsar ve bu işaret için ne enerji ne de güç vardır.
Yani hem enerjisi hem de gücü sonsuzdur.

Örnek: Aşağıda verilen işaretler için uygun işaret büyüklüğünü bulunuz.

Çözüm:

a) Şekil a'da |t| → ∞ işaretin genliği 0'a yakınsar. Bu nedenle, bu işaret için uygun ölçü, 𝐸𝑔
enerjisidir.
𝑇
0 ∞
2
𝐸𝑔 = lim ∫ 𝑔2 (𝑡)𝑑𝑡 = ∫ 22 𝑑𝑡 + ∫ (2𝑒 −𝑡/2 )2 𝑑𝑡 = 4 + 4 = 8 𝑗𝑜𝑢𝑙𝑒
𝑇⟶∞ −𝑇 −1 0
2

b) Şekil b'de |t| → ∞ işaretin genliği 0'a yakınsamaz. Fakat işaret periyodik olduğu için işaretin
gücü sonludur.
 𝑇0
1 2 1 1 1
𝑃𝑔 = ∫ 𝑔2 (𝑡)𝑑𝑡 = ∫ 𝑡 2 𝑑𝑡 = 𝑊
𝑇0 −𝑇0 2 −1 3
2

İŞARETLERİN SINIFLANDIRILMASI

1. Sürekli zamanlı ve ayrık zamanlı işaretler

2. Analog ve sayısal işaretler

3. Periyodik ve periyodik olmayan işaretler

4. Enerji ve Güç işaretleri

Sürekli zamanlı ve ayrık zamanlı işaretler

Bir işaret, eğer zamanda her 𝑡 değeri için tanımlanmış ise sürekli zamanlı işaret; eğer zamanda sadece
𝑡 = 𝑛𝑇 (𝑛 ∈ 𝑍) noktalarında tanımlanmışsa ayrık zamanlı işaret olur.

Analog ve sayısal işaretler

Bir işaretin genliği, eğer sürekli bir aralıkta herhangi bir reel sayı değeri alabiliyorsa analog; eğer genliği
sonlu sayıda belirli genlik seviye değerlerini alabiliyorsa sayısal işaret olur.

(a) analog ve sürekli zamanlı; (b) sayısal ve sürekli zamanlı; (c) analog ve ayrık zamanlı; (d) sayısal ve
ayrık zamanlı

Periyodik ve periyodik olmayan işaretler

𝑔(𝑡) işareti aşağıdaki şartı sağlayan bir 𝑇0 pozitif reel sayısı varsa periyodiktir.
 𝑔(𝑡) = 𝑔(𝑡 + 𝑇0 ) her 𝑡 değeri için

Eğer yukarıdaki şartı sağlayan bir 𝑇0 pozitif reel sayısı yoksa periyodik olmayan bir işarettir.

Enerji ve Güç işaretleri

Sonlu enerjiye sahip bir işaret bir enerji işaretdir ve sonlu güce sahip bir işaret bir güç işaretidir

Enerji işareti:
𝑇
2
𝐸𝑔 = lim ∫ |𝑔(𝑡)|2 𝑑𝑡 < ∞
𝑇⟶∞ −𝑇
2

Güç işareti:
𝑇
1 2
0 < 𝑃𝑔 = lim ∫ |𝑔(𝑡)|2 𝑑𝑡 < ∞
𝑇⟶∞ 𝑇 −𝑇
2