Barlas Tola ’da Hareketle A o i ve

Ya a ılaş a Üzeri e Bir “orgula a

Ce ÖZATALAY

Giriş
Barlas Tτlζσ, ler T(rπiye siσiσ tτpluςsζl ve siyζsζl çζlπζσtılζrıσı ζçıπla-
ςζπ (zere ζστςi ve yζηζσcılζşςζ πζvrζςlζrıσζ ηζşvurdu. Tτlζσ ζ göre πeσt-
leşςe s(reciσe geç ζςζ hızlı dâhil τlζσ –ve ηu y(zdeσ πeσtleşςe hızıylζ ζyσı
hızdζ kentlileşmeyen- T(rπiye, lerde η(y(π ηir yζpısζl döσ(ş(ςe sζhσe
τlςuştu. Göç, göçle ηζğlζσtılı τlζrζπ yζşζσζσ tτpluςsζl değişςe ve tτpluςsζl
değişςeye dζir fζrπlı tutuς ηeσiςseyeσ gruplζr ζrζsıσdζ ζçığζ çıπζσ çζtışςζ...
İşte Tτlζσ ıσ de yζyıσlζdığı Çağdaş Toplumun ”unalımı – Anomi ve Yabancı-
laşma ηζşlıπlı çζlışςζsıσdζ, t(ς ηu τlgulζr, tτpluςsζl yζηζσcılζşςζyζ yτl ζçζσ
ζστςiπ τrtζςıσ ζlâςetleri τlζrζπ σiteleσdi.
Çağdaş Toplumun ”unalımı σıσ yζyıσlζςζsıσıσ (zeriσdeσ yıl geçti. ”u
s(re zζrfıσdζ, πitζptζ işζret edileσ tτpluςsζl değişςeσiσ dζhζ dζ hız πζzζσdı-
ğıσζ ve tτpluςsζl değişςeye dζir fζrπlı tutuς ηeσiςseyeσ gruplζr ζrζsıσdζ
ζçığζ çıπζσ çζtışςζlζrıσ ise ζrttığıσζ ve şiddetleσdiğiσe tζσıπlıπ ettiπ.
Hζl ηöyleyπeσ, T(rπiye içiσ s(reπli ηir ζστςi hζliσdeσ ve dτlζyısıylζ dζ
s(reπlileşςiş ηir yζηζσcılζşςζ duruςuσdζσ ηζhsedileηilir ςi? ”ir ηζşπζ de-
yişle ζστςi ve ζστςiye ηζğlı yζηζσcılζşςζ geçici ηir duruς değil πurζl τlζηi-
lir mi?
Yζ dζ yζηζσcılζşςζyζ yτl ζçtığı ileri s(r(leσ ζστςiπ τrtζςı, (lπeσiσ tτp-
luςsζl yζpısıσıσ özg(ll(ğ(σ(σ tetiπlediği sıσıfsζl ve sτsyτπ(lt(rel etςeσlere
dζyζlı tζhζππ(ς ς(cζdeleleriyle ηζğlζσtılı d(ş(σςeπ dζhζ yeriσde τlςζz
ςı? Meseleye ηurζdζσ ηζπıldığıσdζ, tτpluςsζl çζtışςζlζrı, yζηζσcılζşςζ ve
ζστςi πζvrζςlζrıσζ ηζşvurζrζπ ζçıπlζςζ getirςe çζηζsıσıσ ηizzat kendisi bir
t(r yζηζσcılζşςζ ör(σt(s( τlζrζπ değerleσdirileςez ςi?
Sζσırıς t(ς ηu sτrulζrζ yζσıtlζr ηulζηilςeπ içiσ öσceliπle ”ζrlζs Tτlζσ ıσ
dτçeσtliπ tezi τlζrζπ πζleςe ζlςış τlduğu Çağdaş Toplumun ”unalımı σıσ dζyζn-
dığı yζηζσcılζşςζ ve ζστςi πζvrζςlζrıσζ, dζhζ dτğrusu Tτlζσ ıσ ηu iπi πζvra-
ςı πullζσıςlζrıσζ dζhζ yζπıσdζσ ηζπςζπlζ işe ηζşlζςζπ gereπiyτr. ”u ςetiσde
yζpςζyζ çζlışζcζğıς esζs τlζrζπ ηu τlζcζπ. ”ζhsi geçeσ iπi πζvrζςıσ Tτlζσ tζra-
fıσdζσ ediσilişiσi ve πullζσıςıσı sτruşturζcζπ ζςζ eσ çτπ dζ ηu iπi πζvrζςı ζyσı

113
τlguσuσ veçheleriσi ζçıπlζςζπ içiσ ηir ζrζyζ getirςesiσiσ zζyıf ve g(çl( yζσlζrı-
σı gösterςeyi deσeyeceğiς. ”u sτruşturςζσıσ ζyσı zζςζσdζ ”ζrlζs Tτlζσ ıσ
sτsyτlτοiπ yζπlζşıςıσζ esζs teşπil edeσ Durπheiς ile Mζrx ı ηζğdζştırςζ çζηζsı-
na dair ηir değerleσdirςeye de τlζσζπ verςesiσi uςuyτruς.

Ka ra lar e Tarihsel Bağla ları

“στςi ve yζηζσcılζşςζ πζvrζςlζrıσdζσ ilπiσiσ, işlevselci sτsyτlτοi τπuluσuσ
πζvrζςsζl repertuζrıσdζ yer ζldığı, iπiσcisiσiσ ise Mζrπsizςiσ ζğırlıπlζ tζrih-
selci yorumunu izleyeσ ςeσsuplζrıσcζ πullζσıldığı ηiliσir. “σcζπ heςeσ ηζş-
lζσgıçtζ şu ζyrıςıσ ηelirgiσleştirilςesi yeriσde τlζcζπtır Sτsyτlτοi disipliσiσe
ζit τlζσ ζστςi πζvrζςıσdζσ fζrπlı τlζrζπ yζηζσcılζşςζ πζvrζςı, eσ ζzıσdζσ
Marksizm evreninde, tarih bilimine (tarihsel materyalizme) ait bir kavram ola-
rζπ değil eleştirel-teτriπ felsefi ηir πζtegτri τlζrζπ geliştirilςiş, πullζσılςıştır
Quiσiτu, . Yζσi ζστςi sτsyτlτοi disipliσiσiσ τriοiσζl πζvrζςlζrıσdζσ
ηiri τlζrζπ geliştirilςiş iπeσ, yζηζσcılζşςζ πζvrζςı sτsyτlτοiye çτπ dζhζ geç
ηir tζrihte felsefe πıtζsıσdζσ trζσsfer edilςiştir. Tζηii her felsefi πζtegτriyi sτs-
yτlτοiπ πζvrζςζ döσ(şt(rςe ve τσζ pτzitif ηir içeriπ πζzζσdırςζ işleςiσde
τlduğu giηi, yζηζσcılζşςζ πζvrζςıσıσ dζ trζσsfer sırζsıσdζ ζz yζ dζ çτπ tζhrif
edilmesinden –yζ dζ eσ iyi ihtiςζlle ζσlζς zeσgiσliğiσiσ ζzζlςζsıσdζσ- bah-
sedeηiliriz. ”uσζ ilerleyeσ sζtırlζrdζ döσeceğiz. Şiςdi ηu πζvrζςlζrıσ tτplum-
sζl ζσζlizdeπi πτσuςlζrıσı tζrihsel ηζπıςdζσ ηζğlζςsζllζştırςζyζ çζlışζlıς.
“στςi πζvrζςı, sτsyζl ςeseleσiσ tζσıςlζσςζsı sırζsıσdζ Durπheiς sτs-
yτlτοisiσiσ öσeςli πζvrζςlζrıσdζσ ηirisi τlζrζπ . Y(zyıl sτσuσdζ πullζσıςζ
girςiş, Keyσesçi eπτστςi pτlitiπζlζrıσ y(r(rl(ğe girdiği lı yıllζrdζ
Mertτσ tζrζfıσdζσ eldeσ geçirilereπ yeσideσ g(ç πζzζσdırılςış, leriσ
sτσlζrıσdζσ itiηζreσ ηζşlζyζσ σeτliηerζlleşςe s(reciyle ηirliπte ise gözdeσ
d(şςeye ηζşlζςıştır. Eσ geσel ζσlζςıylζ, tτpluςdζ d(zeσleςe reg(lζsyτσ
yτπluğu / d(zeσleyici στrςlζrıσ ve πurζllζrıσ yτπluğuσζ / yetersizliğiσe /
eπsiπliğiσe vurgu yζpζσ ζστςi πζvrζςıσıσ, eπτστςiπ ve sτsyζl ζlζσζ döσ(π
devlet ς(dζhζlesiσiσ ηζşζt πζηul edildiği tζrihsel evrelerde öσeς πζzζσςζsı
tesζd(f değildir. Zirζ geçici ηir ητzuπluğζ göσderςe yζpζrζπ devletiσ d(zen-
leyici eyleςiσe ςeşruiyet sζğlζςζπ πτσusuσdζ ζστςi πζvrζςı sτσ derece
elverişlidir.
Eπτστςide dereg(lζsyτσ pτlitiπζlζrıσıσ dζςgζsıσı vurduğu g(σ(ς(z
d(σyζsıσdζ, σeτliηerζl ςetζfiziπ ile eσ ζzıσdζσ teτriπ sτyutlζςζ d(zeyiσde
ηζğdζşςζyζσ ζστςi πζvrζςıσıσ öσeς πζyηetςesi de ζyσı σedeσle tesζd(f
olarak gör(lςeςelidir.
Yζηζσcılζşςζ πζtegτrisiσiσ sτsyζl ηiliςlerde πζvrζςsζllζştırılζrζπ πulla-
σıςıσζ ηζπtığıςızdζ ise ηu πullζσıςıσ çζlışςζ eςeπ στsyτσuσuσ seyri ile
ηir pζrζlelliπ içiσde geliştiğiσi söyleyeηiliriz. Eσ ζzıσdζσ Mζrx tζrζfıσdζσ 1844
El Yazmaları σdζ çζlışςζ/fζζliyet ile ilişπileσdirilereπ tζσıςlζσςış τlζσ yζηζn-

114
cılζşςζ πζtegτrisiσe1, çζlışςζσıσ eςeğiσ ςτderσ uygζrlığıσ πurucu değeri
τlζrζπ gör(ld(ğ( . y(zyılıσ ηζşlζrıσdζσ . y(zyılıσ sτσ çeyreğiσe deπ sτs-
yζl ηiliςciler tζrζfıσdζσ dζ ηζşvurulduğu gör(l(r2.
leriσ sτσlζrıσζ dτğru heς Keyσesçi tζς istihdζς pτlitiπζlζrıσdζσ
vζzgeçilςesi, heς teπστlτοiπ gelişςeleriσ (retiς s(reciσde eςeğiσ dζhζ dτğ-
ru ifζdeyle cζσlı eςeğiσ (zeriσdeπi etπileri, heς de hizςet seπtör(σ(σ sζσζyi
seπtör( ζleyhiσe gelişiς gösterςeye ηζşlζςζsıylζ ηirliπte, ςτderσ πζpitζlist
tτpluςuσ ςeşruiyetiσi dζyζσdırdığı değerler ζrζsıσdζ çζlışςζσıσ eςeğiσ
ςerπezi πτσuςu πısςeσ de τlsζ sζrsıσtıyζ uğrζr Médζ, . “çıπçζsı ηu,
iσsζσ ile dτğζ ζrζsıσdζπi ilişπiσiσ teςel ηiçiςi τlζσ çζlışςζσıσ öσeςiσi πζy-
ηetςesi ζσlζςıσζ gelςez. “σcζπ Luc ”τltζσsπi ve Eve Chiζpellτ ile
ηirliπte söyleyeceπ τlursζπ, πζpitζlizςiσ yeσi ruhu yζ dζ ideτlτοisi ile ηir-
liπte değeriσ teςel ölç(t( τlςζπtζσ çıπζr.
5zelliπle İπiσci D(σyζ Sζvζşı sτσrζsı döσeςde, sτsyζl ηiliςlerde
Keyσesçi ςetζfiziπ ile uyguσ τlζrζπ yζygıσlıπ πζzζσζσ tτpluςsζl sıσıf ζrζş-
tırςζlζrı ile eςeπ ζrζştırςζlζrı çerçevesiσde felsefedeσ sτsyτlτοiye trζσsfer
edilereπ πullζσıςζ sτπulςuş τlζσ yζηζσcılζşςζ πζvrζςı, yiσe sıσıf ve eςeπ
ζrζştırςζlζrıσıσ g(σdeςdeσ d(şςesiyle ηirliπte öσeςiσi πζyηeder. ”u öσeς
πζyηıσıσ yζşζσςζsıσdζ, yiσe, lζrdζσ sτσrζ, sτsyζl ηiliς ζlζσıσdζ özc(
ve özσelci perspeπtifleriσ gerileςesi ve özelliπle eleştirel sτsyζl ηiliς ζlζσın-
da yapısζlcı yζπlζşıςlζrıσ tζrihselci yζπlζşıςlζr πζrşısıσdζ ζğır ηζsςζyζ ηζş-
lζςζsı giηi pζrζdigςζtiπ döσ(ş(ςleriσ de etπisi elηette vζrdır.
Yζσi leriσ sτσlζrıσζ geliσdiğiσde heς ζστςi heς de yζηζσcılζşςζ
πζvrζςlζrıσıσ, ζrtıπ eσ yζygıσ ηζşvurulζσ sτsyζl ηiliς πζvrζςlζrı τlduğuσu
söyleyeςeyiz. ”u çerçevedeσ ηζπıldığıσdζ, ”ζrlζs Tτlζσ ıσ ηζhsi geçeσ πζv-
rζςlζrζ tζς dζ ηuσlζrıσ gözdeσ d(şςeye ηζşlζdıπlζrı ηir döσeςde ηζşvurdu-
ğu sζptζσζηilir.
Tτlζσ yζlσızcζ ηu iπi πζvrζςı gözdeσ d(şςeye ηζşlζdıπlζrı ηir döσeςde
πullζσςζπlζ πζlςζςış, ζyσı zζςζσdζ ζyσı τlguyu ζçıπlζςζπ (zere ηir ζrζdζ
dζ πullζσςıştır.
Fζrπlı –ve çτπ ηζπıςdζσ rζπip- sosyoloji teorilerine ait anomi ve yabancı-
lζşςζ πζvrζςlζrıσı ζyσı tτpluςsζl τlguσuσ ζçıπlζσςζsıσdζ ηir ζrζdζ πullζn-

1 Mζrx, yζηζσcılζşςζ πζvrζςıσı τlduğu giηi çζlışςζ πζvrζςıσı dζ Hegel deσ öd(σç ζlςıştır.
Hegel her iπi πζvrζςı dζ tiσiσ hζreπetiσi ve gelişiςiσi ζσlζtırπeσ πullζσırπeσ, Mζrx özelliπle
de geσç Mζrx her iπi πζvrζςı dζ iσsζσıσ hζreπetiσi ve gelişiςiσi ζσlζtςζπ (zere yeσideσ ta-
σıςlζyζrζπ πullζσıςζ sτπςuştur.
2 ”u ηζhiste, sζσζyi devriςiσdeσ sτσrζ çζlışςζσıσ eςeğiσ ςerπezi ηir değer olarak modern
tτpluςlζrıσ πuruluşuσdζ işlev (stleσdiğiσi, ζσcζπ . y(zyılıσ sτσuσζ gelirπeσ sζσζyi-
sτσrζsı tτpluς , çζlışςζσıσ sτσu vη. tezleriσ öσe çıπςζsı ve yiσe eş zζςζσlı τlζrζπ
Keyσesçi döσeςe özg( tζς istihdζς pτlitiπζlζrı σıσ terπedilςesiyle ηirliπte, çζlışςζσıσ
eςeğiσ tτpluςsζl d(zeyde itiηζrıσı ve ςerπezi πτσuςuσu yitirςeye ηζşlζdığıσı tζrihsel ηir
iσceleςeyle gösterςeye çζlışζσ Dτςiσique Médζ σıσ çζlışςζsı ζσıςsζσζηilir. ”πz. Médζ
(1995).

115
ςζπ dζ τ yıllζrdζ ηζyζğı σetζςeli ηir πτσudur. 5rσeğiσ Hζreπetiσiσ σe
τlduğu ve σζsıl ζçıπlζσςζsı gereπtiği πτσusuσdζ “lζiσ Tτurζiσe ile Rζyςτσd
”τudτσ ζrζsıσdζ cereyζσ etςiş τlζσ tζrtışςζ, ηζhsi geçeσ πζvrζςlζr (zerin-
deσ sτsyτlτοi teτrileriσiσ σζsıl πutuplζşζηildiğiσiσ ηζriz ηir örσeği τlζrζπ hζtır-
lanabilir (Boudon, 1968; Touraine, 1968 ve 1970)3.
”ζrlζs Tτlζσ ıσ ise yiσe lζrdζ gelişeσ ve ζστςi ile yζηζσcılζşςζ πζv-
rζςlζrı ζrζsıσdζ Tτurζiσe ve ”τudτσ uσ ileri s(rd(ğ( giηi ηζğdζşςζz ηir
çelişπi değil, g(çl( ηir ηζğlζσtı τlduğuσu sζvuσζσ yζπlζşıςı izlediği gör(l(r.
”u yζπlζşıςıσ referζσs isiςleriσdeσ ilπi, Tτlζσ ıσ πitζηıσdζ sert ηiçiςde eleş-
tirdiği –ζςζ yiσe de πiςi πζtπılζrıσı ηeσiςsediği- Melviσ Seeςζσ , diğe-
ri ise πζvrζςsζl çerçevesiσi dζhζ ζçıπ ηiçiςde izlediği Mζσζcheς Rτsσer dir
(Rosner ve Navelet, 1969). Dτlζyısıylζ ηu iπi isςiσ πζvrζyışlζrıσζ dζhζ yζπın-
dan bakarak incelememize devam edebiliriz.

“ee a ’ı A pirik-Da ra ışçı Ya a ılaş a Teorisi

Melviσ Seeςζσ eleştirel felsefi ηir πζtegτri τlζσ yζηζσcılζşςζ πζvrζςıσı sτs-
yolτοiπ ηir πζvrζςζ döσ(şt(rςeπ ve sζhζ ζrζştırςζlζrıσdζ ölç(leηilir πıl-
ςζπ (zere ηir çerçeve geliştirςeye çζlışςış ilπ isiςlerdeσ ηiri τlζrζπ öσe çıπζr
Seeςζσ, . Dζhζsı πζvrζςζ σetliπ πζzζσdırςζπ (zere giriştiği çζηζ sıra-
sıσdζ, ζστςi πζvrζςıσıσ yζηζσcılζşςζ πζvrζςıσıσ ητyutlζrıσdζσ ηiri τldu-
ğuσu sζptζςζsıylζ dζ ζyırt edilir. ”öylece İπiσci D(σyζ Sζvζşı sτσrζsı döσem-
de, Seeςζσ ıσ geliştirdiği çerçeve sζyesiσde, yζηζσcılζşςζ πζvrζςıσıσ, eleşti-
rel τlςζyζσ sτsyτlτglζrıσ dζ ηζşvurduğu ηir πζvrζςζ döσ(şt(ğ( gör(l(r. Her
σe πζdζr ”ζrlζs Tτlζσ, Seeςζσ ıσ yζπlζşıςıσı çζlışςζsıσdζ sıπlıπlζ eleştirςiş
ve ηu yζπlζşıςlζ πeσdisiσiσπi ζrζsıσζ ςesζfe πτyςζyζ çζlışςışsζ dζ, yiσe de
yζηζσcılζşςζ ve ζστςi πζvrζςlζrıσı πullζσırπeσ Seeςζσ ıσ çerçevesiyle ηelli
ηir τrζσdζ etπileşiς içiσde πζldığı dζ tζrtışılςζz ηir gerçeπtir.
Tτlζσ ıσ Seeςζσ eleştirileriσde, “ςeriπζlı sτsyτlτğuσ sζdıπ πζldığı dζv-
rζσışsζlcı perspeπtifiσ, yζηζσcılζşςζσıσ yζpısal-tarihsel belirleyenlerini dikka-
te ζlςζdığı sζptζςζsı ilπ eldeσ öσe çıπζr. Tτlζσ ζ göre Seeςζσ ıσ yζπlζşıςıσıσ

3 ”u tζrtışςζdζ, Rζyςτσd ”τudτσ, Mζyıs Hζreπetiσi, tτpluςuσ ve (σiversiteσiσ yζşζdığı

ζστςiσiσ ηir ηelirtisi τlζrζπ ζçıπlζrπeσ, “lζiσ Tτurζiσe hζreπetiσ pζtlζπ verςesiσiσ, ηelli tτp-
luςsζl πζtegτrileriσ yζşζσςζπtζ τlζσ yζηζσcılζşςζyζ ηir sτσ verςe ζrzusu τlduğuσu sζvun-
ςuştu. Dζhζ ζçıπ ηir ifζdeyle, hζreπetiσi, (σiversiteleriσ πitleselleşςesi ile (σiversite dip-
lτςζsıσıσ itiηζrlı ηir tτpluςsζl stζt(y( gζrζσtileςeπteσ uzζπlζşςζsı ζrζsıσdζπi çelişπiσiσ do-
ğurduğu ζστςiσiσ tetiπlediğiσi sζvuσζσ ”τudτσ, Tτurζiσe i de sτsyτlτοiπ değil ideτlτοiπ ηir
analiz yζpςζπlζ eleştirςişti. Tτurζiσe ise hζreπetiσi, prτgrζςlζσςış tτpluς τlζrζπ ta-
σıςlζdığı sζσζyi sτσrζsı tτpluςuσ τrtζyζ çıπζrttığı yζηζσcılζşςζyζ sτσ verςeπ (zere ηeyζz
yζπζlılζrıσ, prτfesyτσelleriσ ve (σiversite öğreσcileriσiσ πζrζr ζlςζ s(reçleriσiσ pζrçζsı τlςζπ
(zere ηζşlζttıπlζrı ηir isyζσ τlζrζπ tζσıςlζςış Tτurζiσe, ve ”τudτσ uσ ζσζliz çerçevesi-
σiσ ζπtöre ve ζπtör(σ döσ(şt(r(c( πζpζsitesiσe ζlζσ ηırζπςζdığı içiσ eleştirςişti. Tτurζiσe,
1970).

116
ζrπζ plζσıσdζ, yζηζσcılζşςζyı Mζrπsist referζσslζrıσdζσ ζrıσdırςζ çζηζsı
bulunur (Tolan, 1981: 126- . ”u çζηζ ise iπi πutuplu d(σyζ πτşullζrıylζ ζçık-
lζσır. Zζteσ Tτlζσ ıσ çζlışςζsıσıσ tζςζςıσdζ, tτpluςsζl τlgulζrı özσel tutuς
ve dζvrζσışlζrdζσ hζreπetle ζςpiriπ ζrζçlζrı devreye sτπζrζπ iσceleςeyi öσe
çıπζrςζπlζ ithζς ettiği “ςeriπζσ sτsyτlτοisiσe πζrşı çıπςζ ve ηuσuσ ζleyhiσe
Kıtζ “vrupζsı sτsyτlτοisiσi sζvuσςζ tutuςu siσςiş giηidir.
Yiσe de, Seeςζσ ıσ yζηζσcılζşςζ πζvrζςıσı özσel tepπi deσ hζreπetle
tζσıςlζςış τlςζsıσı her σe πζdζr eleştirse de, Tτlζσ ıσ söz πτσusu πζvrζςıσ
ζστςi πζvrζςıσı içereceπ şeπilde tζσıςlζσςζsıσı isζηetli ηulduğu gör(l(r.
Dζhζsı çζlışςζsıσdζ Seeςζσ tζrζfıσdζσ tζσıςlζσςış τlζσ yζηζσcılζşςζσıσ
özσel ητyutlζrıσζ ζlζσ ζçςζπtζσ dζ πζçıσςζz ”πz. Tτlζσ, .
Tτlζσ ıσ dζ etπileşiς içiσde τlduğu Seeςζσ yζηζσcılζşςζ teτrisiσi,
dζ πζleςe ζldığı On The Meaning of the Alienation ηζşlıπlı ςζπζlesiσde
geliştirςiştir. ”urζdζ ilπ τlζrζπ sτsyτlτοiπ çζlışςζlζrdζ sıπlıπlζ ηζşvurulζσ
yζηζσcılζşςζ πζvrζςıσζ τ g(σe deπ y(πleσςiş fζrπlı ζσlζςlζrı ζyırt eder.
”uσlζr G(ç yitiςi τlζrζπ yζηζσcılζşςζ Mζrx ve Weηer), (2) Anlam yitimi
τlζrζπ yζηζσcılζşςζ “dτrστ ve Mζσhheiς , Nτrςlζrζ iσζσcıσı yitirςe
τlζrζπ yζηζσcılζşςζ Durπheiς ve Mertτσ , Yζlıtılςışlıπ τlζrζπ yζηζσcı-
lζşςζ Mertτσ , Keσdiσe yζηζσcılζşςζ Frτςς .
Yζηζσcılζşςζσıσ fζrπlı ζσlζςlζrdζσ ηir yζ dζ ηirπζçıσı esζs ζlςζsıσıσ po-
leςiπ dτğurζηileceğiσe ileri s(reσ Seeςζσ, ηuσdζσ πζçıσςζπ istediğiσi ifζde
edereπ, yζηζσcılζşςζ πζvrζςıσı ηu ζσlζςlζrıσ/ητyutlζrıσ hepsiσi içereπ şeπilde
tζσıςlζςζyζ girişir. ”uσζ göre ηeş ητyutlu ηir yζηζσcılζşςζ tζσıςı geliştirir

(1) G(ç yitimi olarak yabancılaşma, πişiσiσ πeσdi eyleςiσiσ sτσuçlζrı, (r(σleri (ze-
riσde deσetiςiσiσ τlζηileceğiσe dζir iσζσcıσıσ ζzζlςζsı duruςuσζ
(2) “nlam yitimi olarak yabancılaşma, πişiσiσ eyleςiσiσ sτσuçlζrıσζ dζir dτyurucu
öσgör(lerde ηuluσςζyζ döσ(π iσζσcıσıσ ζzζlςζsı, eyleςiσe ζσlζς y(πleye-
mez hale gelmesi durumuna;
(3) Normlara inancını kaybetme olarak yabancılaşma, πişiσiσ ζςζçlζrıσζ tτpluςsζl
τlζrζπ τσζylζσςış ζrζçlζrζ ηζşvurζrζπ ulζşζηileceğiσe dζir iσζσcıσı yitirςesi
durumuna;
(4) Yalıtılmışlık olarak yabancılaşma, πişiσiσ tτpluςuσ y(πseπ öσeς verdiği iσζσç-
lζrζ, değerlere ve dζvrζσış πζlıplζrıσζ çτπ ζz değer ηiçςesi duruςuσζ
(5) Kendine yabancılaşma, πişiσiσ hζyζtıσı tζtςiσ τlζςζdığı işlerle geçiriyτr duy-
gusuσu g(çl( ηiçiςde hissetςesi duruςuσζ göσderςe yζpζr.

Seeςζσ ıσ ηu ηeşi ητyutlu πζvrζςlζştırςζsıσdζσ hζreπetle geliştirileσ

Liπert tipi ölçeπleriσ uygulζσςζsıylζ yζpılςış σicel ζrζştırςζlζr, özelliπle
“σglτsζπsτσ d(σyζdζ psiπτlτοi ve sτsyζl psiπτlτοi disipliσleriσde ciddi ηir
π(lliyζtζ yτl ζçtığı gör(l(r. “σcζπ Seeςζσ, felsefi ηir πζtegτri τlζσ yζηζσcı-
lζşςζ πζtegτrisiσi, ηζğlζςıσdζσ πτpζrζrζπ işlevselleştirdiği ve tζhrif ettiği
suçlζςζsıylζ çτπ ζğır eleştirilere de ςζruz πζlζcζπtır.

117
 Tζhrif eleştirileriσde öσe çıπζσ τrtζπ teςζlζrdζσ ilπi Seeςζσ ıσ, özσe ile
σesσe, ηirey ile yζpı ζrζsıσdζπi ilişπiyi dışsζl ηir ilişπi τlζrζπ tζrif etςesi ve
yζηζσcılζşςζyı, tτpluςsζl yζpıσıσ etπileriσdeσ ηζğıςsız τlζrζπ tζσıςlζσςış
ηireyleriσ πişisel deσeyiςleri (zeriσdeσ tζrif etςiş τlduğu iddiζsıdır. Zira
Seeςζσ ıσ şeςζsıσdζ ηireyleriσ tutuς ve dζvrζσışlζrıσdζσ hζreπetle ηir ya-
ηζσcılζşςζ duruςu sζptζςζsı yζpılςζπtζdır. 5rσeğiσ ηu ςiσvζlde eleştiri
sζhipleriσdeσ ηiri τlζσ Jτζchiς Isrζel, Mζrπsist yζηζσcılζşςζ πurζςıσdζ özσel
τlζσ ile σesσel τlζσıσ ηirηirleriσe içsel τlζrζπ ηζğlı τlduğuσζ işζret eder ve şu
gör(ş( ileri s(rer ...maddi ve bilişsel olarak nesneyi yaratan özne, aynı zamanda,
bizzat kendi etkinliğine bağlı meydana gelen yaratımların bir sonucudur da. 5zne
daima özneleşmiş nesne, nesne ise daima nesneleşmiş öznedir (Israel, 1976: 41-42).
”u σedeσle, “σglτsζπsτσ d(σyζdζ yζygıσlζşζσ ζςpiriπ yζηζσcılζşςζ ζrζştır-
ςζlζrıσıσ yζptığıσdζσ fζrπlı τlζrζπ, ηζhsi geçeσ ilişπiσiσ özσel ητyutu ile σes-
σel ητyutuσuσ etπileşiςleriσi diππζte ζlıσζrζπ y(r(t(lςesiσiσ zτruσluluğuσζ
işζret eder. Dζhζ sτςut ifζdeyle de, ςζddi (retiς s(reciσi, (retπeσ g(çleriσ
gelişiς d(zeyiσi, ηu d(zeye deσπ d(şeσ sıσıf ς(cζdeleleri t(r(σ( ve özg(l
serςζye ηiriπiςi ςτdeliσi diππζte ζlςζπsızıσ ηir yζηζσcılζşςζ ζσζlizi yζpı-
lζςζyζcζğıσı ileri s(rer.
Isrζel iσ ςζπζlesiσde ört(π τlζrζπ ηuluσζσ Seeςζσ eleştirisi, Dζvid
Hζrvey ve ζrπζdζşlζrıσcζ ζçıπ ζçıπ yζpılζcζπtır (Harvey, Warner vd. 1983).
Seeςζσ dζ Mζrx ζ referζσslζ tζσıςlζσζσ g(ç yitiςi τlζrζπ yζηζσcılζşςζ,
Hζrvey ve ζrπζdζşlζrıσζ göre tζςζςeσ yζσlış ηir πζvrζyışζ dζyζσır. Zirζ
Mζrx tζ –geσç Mζrx tζ- yζηζσcılζşςζ, ηiliσciσde τlζrζπ yζşζσζσ özσel ηir du-
ruς değildir. Tersiσe iσsζσıσ özσel ηeπleσtileriyle içiσde vζr τlduğu σesσel
πτşullζr ζrζsıσdζπi uyuşςζzlıπ, τσdζ σesσelliπ πζrşısıσdζ ηir πζyıtsızlığı do-
ğurur. Kişi ηu πζyıtsızlığζ πζpılςζsıσıσ yζşζdığı g(ç yitiςi ile ilişπili τlduğu-
σu çτğu πez d(ş(σςez, tersiσe πζyıtsızlığı στrςζl πζηul eder. Yζηζσcılζşςış
ηirey, isteςedeσ yζptığı işleri/fζζliyetleri dτğζl ve zτruσlu fζζliyetler τlζrζπ
göreσ ve ηuσlζrı yζpςζπtζσ vζzgeçeςeyeceğiσe iσζσζσ ve hζttζ ηuσlζrı yζp-
ςζπtζσ ςutlu τlduğuσu zζσσedeσ ηireydir. “lζiσ Tτurζiσe iσ şu sζptζςζsı ηu
ηζğlζςdζ, Hζrvey ve ζrπζdζşlζrıσıσ eleştirisiσi g(çleσdirςeπtedir Yabancı-
laşma yoksunluğun bilinci değil, bilincin yoksunluğudur Tτurζiσe, .
Oysζ Seeςζσ ηireyiσ πeσdi eyleςiσiσ sτσuçlζrı (zerinde denetiminin
τlζηileceğiσe dζir iσζσcıσıσ zζyıflζyıp zζyıflζςζdığıσζ ηζπζrζπ g(ç yitiςiσi ve
dτlζyısıylζ yζηζσcılζşςζ d(zeyiσi tespit etςeyi öσerςeπtedir. ”ζrlζs Tτlζσ
g(çs(zl(π duygusuσuσ yζηζσcılζşςζσıσ eςζreleriσdeσ ηirisi τlduğuσζ
itiraz etmez. Buσu πeσdi πζvrζyışıσıσ pζrçζsı yζpζr. “σcζπ πζvrζςıσ yζlσızcζ
özσel tepπi ve tutuςlζ tζσıςlζσςζsıσı πζηulleσςez. ”u σedeσle, yζηζσcılζş-
ςζσıσ σesσelliπle ilişπisiσe vurgu yζpζσ Meσζcheς Rτsσer ıσ Rτsσer ve
Nζvelet, yζπlζşıςıσı izleςeyi tercih eder. “σcζπ ηu yζπlζşıςı ζçςζyζ
geçςedeσ öσce, Seeςζσ ıσ yζηζσcılζşςζσıσ ητyutlζrıσdζσ ηiri τlζrζπ tζσım-

118
lζdığı ζστςi πζvrζςıσıσ teςsil ettiği gerçeπliğiσ σe τlduğu πτσusuσζ ηirζz
dζhζ yζπıσdζσ ηζπζlıς..

A o i: Ya a ılaş a ı Boyutları da Biri i?

Tıpπı yζηζσcılζşςζ πζvrζςı giηi, ζστςi πζvrζςıσıσ sıσırlζrı ve içeriği πτσu-
suσdζ ηir σetliπ yτπtur. Kζvrζςıσıσ esζs referζσs πζyσζğı iyi ηiliσdiği (zere
Durπheiς dir. “σcζπ Durπheiς sτsyτlτοisiσde ζστςi πζvrζςıσıσ yeri ve
öσeςi (zeriσe de ηir ςutζηζπζt söz πτσusu değildir.
”ζrlζs Tτlζσ ıσ πitζηıσı yζzdığı sırζlζrdζ, ηu πτσudζ iπi zıt yζπlζşıςı sa-
vuσζσ sτsyζl ηiliςciler sırζsıylζ Durπheiς iσ sτsyτlτοiπ iσceleςeleriσiσ hede-
fiσiσ ζστςi ςeselesiσi çözςeπ τlduğuσu ileri s(reσ Stepheσ Mζrπs ve
Durπheiς dζ ζστςi πζvrζςıσıσ ςerπezi ηir yeri τlςζdığıσı πζσıtlζςζyζ çζlı-
şζσ Philippe ”esσζrd dır .
”ζhsi geçeσ her iπi sτsyζl ηiliςci de Durπheiς iσ πζvrζςı πullζσdığı ye-
gane iki eser olan Toplumsal İşböl(m( nde (1893) ve İntihar dζ , πζvrζςıσ
tζσıςıσıσ ζyσı gerçeπliğe göσderςe yζpςζdığı πτσusuσdζ heςfiπirdir. “rζla-
rıσdζπi fζrπ Stepheσ Mζrπs, Durπheiς iσ her iπi eserdeπi ζστςi πζvrζςsζllζş-
tırςζsı ζrζsıσdζ ηir s(reπliliğiσ τlduğuσu ve Durπheiς sτsyτlτοisiσiσ ηir
ζστςi sτsyτlτοisi τlduğuσu iddiζ ederπeσ ”esσζrd ıσ, her iπi eserde πullζσılζσ
ζστςi πζvrζςlζrı ζrζsıσdζ ηir ilişπiσiσ τlςζdığıσı / yζ dζ ηir πτpuş τlduğuσu
öσe s(rςesi ve ζστςiσiσ Durπheiς sτsyτlτοisiσiσ ςerπezi ηir πζvrζςı τlςa-
dığıσı sζvuσςζsıdır. ”u tζrtışςζyı şiςdiliπ ηir πeσζrζ ηırζπζrζπ, her iπi sτsyal
ηiliςciσiσ de (zeriσde ςutζηıπ πζldığı, Durπheiς iσ ηζhsi geçeσ her iπi ese-
riσdeπi ζστςi πζvrζςıσıσ πullζσıςlζrıσζ dζhζ yζπıσdζσ ηζπζlıς.
Hζtırlζσζcζğı (zere Toplumsal İşböl(m( σde ζστςi işηöl(ς(σ(σ ηζsit τl-
duğu, tτpluςsζl fζrπlılζşςζσıσ πζrςζşıπ τlςζdığı ςeπζσiπ dζyζσışςζyζ
dζyζlı geleσeπsel tτpluςlζrdζσ, işηöl(ς(σ(σ ve fζrπlılζşςζσıσ ζrtζrζπ πζr-
ςζşıπlζştığı τrgζσiπ dζyζσışςζyζ dζyζlı ςτderσ tτpluςlζrζ geçilirπeσ ζçığζ
çıπζσ geçici ηir duruς τlζrζπ tζσıςlζσır. Ortζyζ çıπış seηeηi, hızlı döσ(ş(ς ve
geçiş döσeςleriσde iσsζσlζr ζrζsıσdζ işηirliğiσi ve uyuςu sζğlζyζcζπ πurum-
lζrıσ τlςζςζsı, esπi πuruςlζrıσ dζ iş görςeςeye ηζşlζςζsıdır. Yeσi πuruςlζr
τluştuπçζ ζστςi de τrtζdζσ πζlπζcζπtır. ”urζdζ, ζστςi σesσel πτşullζr esζs
ζlıσζrζπ tζσıςlζσır ve tespit edilir.
İntihar dζπi ζστςi ise sζσζyi tτpluςuσdζ iσsζσıσ ζrzulζrıσıσ sıσırlζrıσıσ
τrtζdζσ πζlπςζsı, hζyζt ζςζçlζrıσıσ ηelirsizleşςesi, ηeπleσtileriσiσ sζğlζς
teςellerdeσ yτπsuσ πζlςζsı σedeσiyle τrtζyζ çıπζσ ηelli tutuς ve dζvrζσışlζrı
niteleyen bir etmen olζrζπ tζσıςlζσır ”esσζrd, . Eπτστςiπ, pτlitiπ yζ
dζ teπστlτοiπ ηir gelişςeye ηζğlı yζşζσζσ hızlı ηir tτpluςsζl değişiςiσ esπi
στrςlζrı ve πurζllζrı geçersiz πılςζsıσıσ ve esπi στrςlζr ile πurζllζrζ uyςζσıσ
mutluluk ve refah getirmemesinin sonucundζ yζygıσ τlζrζπ τrtζyζ çıπζηileσ
tutuς ve dζvrζσışlζrı ζdı geçeσ çζlışςζdζ iσtihζr etςe eyleςiσi σiteleςeπ

119
(zere yeσideσ fτrς(le edilir. Diππζt edilirse ηurζdζ ζστςi πζvrζςı σesσel ηir
duruςu στrςlζrıσ, πuruςlζrıσ τlςζyışıσı yζ dζ işlevsizleşςesiσi ζyırt et-
ςeπ (zere değil, στrςlζrıσ, πuruςlζrıσ τlςζdığı yζ dζ işlevsizleştiği durum-
lζrdζ gözleςleσeσ πiςi dζvrζσışlζrı ζyırt etςeπ (zere πullζσılςζπtζdır.
“σcζπ ”esσζrd ıσ hζπlı τlζrζπ işζret ettiği πτσu, Durπheiς iσ iσtihζr ζσa-
liziσde ζστςiπ iσtihζrıσ çτπ ηelirgiσleştirilςeςiş τlςζsı, ζsıl öσeςiσ egτist
iσtihζrζ verilςiş τlςζsıdır. Hζtırlζσζcζğı (zere, Durπheiς egτist iσtihζrı top-
lumsal b(t(nleşme eσtegrζsyτσ eπsiπliği, ζστςiπ iσtihζrı ise toplumsal d(zen-
leme reg(lζsyτσ eπsiπliği ile ζçıπlζr. Tτpluςsζl η(t(σleşςe eπsiπliği, πişiσiσ
tτpluςsζl ηζğlζrıσdζσ ζile, ζrπζdζşlıπ, heςşeriliπ, ςesleπtζşlıπ ηζğlζrı, vη.
πτpςζsı, tτpluς πζrşısıσdζ heς fiziπeσ heς de ζhlζπeσ yζlσızlζşςζsı ve yζlı-
tılςζsı duruςuσζ işζret ederπeσ tτpluςsζl d(zeσleςe eπsiπliği, d(zenleyici
στrς ve πurζllζrıσ geçici τlζrζπ yτπ τluşu, işlevsiz/etπisiz πζlışı πζrşısıσdζ
πişiσiσ pusulζsıσı πζyηedişiσe göσderςe yζpζr. Durπheiς iσ heς İntihar dζ
heς de sτσrζπi çζlışςζlζrıσdζ 5zelliπle “hlak Eğitimi çζlışςζsıσdζ ζsıl (ze-
riσde durduğu ςesele egτizς ve dτlζyısıylζ η(t(σleşςe eπsiπliği ςeselesidir.
Zirζ ζστςi geçici ηir duruς iπeσ, . y(zyıldζ bırakınız yapsınlar, bırakınız
geçsinler ilπesi etrζfıσdζ şeπilleσςiş τlζσ liηerζl πζpitζlizςiσiσ πör(πlediği
egτizς Durπheiς e göre πζlıcı ηir ςeseledir.
Peπi, Mζrx ıσ πζpitζlist (retiς ηiçiςiσi ζσζliz edereπ geσçliπ eserleriσde
πζlıcı ηir πζtegτri τlζrζπ tζσıςlζdığı yζηζσcılζşςζσıσ ηir ητyutu τlςζyζ
hζσgisi dζhζ uyguσdur? Geçici ηir duruς τlζrζπ ζστςi ςi, πζlıcı ηir du-
rum olarak egoizm mi?
Seeςζσ ıσ ηu sτruyζ verdiği yζσıt, dζhζ öσce de söyleςiş τlduğuςuz gi-
ηi ζστςi τlςuştur. ”ζrlζs Tτlζσ dζ ζyσı πζσıyı pζylζşır. “σcζπ ηu πζσısıσı
gereπçeleσdirirπeσ Seeςζσ dζσ çτπ Mζσζcheς Rτsσer ıσ yζπlζşıςıσı izler.

Me a he Ros er’da Ya a ılaş a e A o i İlişkisi

”ζrlζs Tτlζσ tıpπı yζηζσcılζşςζ πζvrζςıσdζ τlduğu giηi ζστςi πζvrζςıσdζ
dζ τrtζyζ çıπζσ özσelliπ ile σesσelliπ ζrζsıσdζπi geriliςi Meσζcheς Rτsσer ζ
ηζşvurζrζπ ζşςζyζ çζlışır.
Rτsσer, Mζrx ζ referζσslζ yζηζσcılζşςζσıσ (ç evrede tζςζςlζσζn bir s(-
reç τlζrζπ gör(lςesi gereπtiğiσi ileri s(rer σesσeleştirςe, σesσeσiσ πτσt-
rτl(σ( yitirςe, σesσeσiσ ητyuσduruğu ζltıσζ girςe Rτsσer, . Yζσi
iσsζσ çζlışςζsı/fζζliyeti sζyesiσde σesσe yζrζtır. “σcζπ ηelli tτpluςsζl ilişπiler
içiσde sıσıflı tτpluςlζrdζ ς(lπs(z τlζσlζr yζrζttıπlζrı σesσeleri πτσtrτl ede-
ςezler. Ürettiπleri σesσeler πeσdileriσe yζηζσcı ηir g(ç hζliσe döσ(ş(r. Sτσ
evrede ise, yζrζtıcı yζrζttığı σesσeσiσ πölesi hζliσe gelir. ”u Rτsσer ζ göre ya-
ηζσcılζşςζσıσ tζςζςlζσςζsı τlζcζπtır.

120
 Tτlζσ, Rτsσer iσ çζlışςζ/eςeπ teςelli ηireysel yζηζσcılζşςζ πζvrζyışıσıσ
yζσı sırζ tτpluςsζl yζηζσcılζşςζ πζvrζyışıσı dζ ηeσiςseyereπ, çζlışςζsıσdζ
birebir yer verir:

”ζşπζ ηir örσeπ dζhζ vereliς. İσsζσlζr ζrζsıσdζπi geleσeπsel ζile ve topluluk
ηζğlζrıσıσ çöz(lςesi, ηireyi referζσs çerçevesiσdeσ πτpζrır. ”u çöz(lςe ηir yζn-
dζσ ηireyiσ πişiliğiσiσ sζydζςlζşςζsı ve ηelirgiσleşςesi sτσucuσu dτğurζηilir
ζςζ diğer yζσdζσ dζ, πeσdisiσi çevreleyeσ iσsζσlζr πζrşısıσdζ ηir dıştζlıπ, tτplu-
luπ içiσde ise yζlσızlıπ duygusuσζ πζpılςζsıσζ yτl ζçζηilir. ”uσuσlζ ηirliπte, ηu
dıştζlıπ ve yζlσızlığıσ, sζdece πζçıσılςζsı τlζσζπsız ηir g(ç tζrζfıσdζσ yζrζtıldığı
izleσiςiσiσ duyulduğu duruςlζrdζ yζηζσcılζşςζdζσ söz edeηiliriz. Tτlζσ,
1981: 181; Rosner ve Navelet, 1969: 83-84).

Rτsσer ıσ ηireysel yζηζσcılζşςζ ile tτpluςsζl yζηζσcılζşςζ ζrζsıσdζπi

ηζğlζσtıyı teτriπ d(zeyde σζsıl πurduğu ise çτπ ζçıπ değildir.
Yζzζrζ göre, ςζddesel yζrζtıς ve zihiσsel yζrζtıς yτluylζ yζηζσcılζşςζ,
yζηζσcılζşςζσıσ (ç evredeσ τluşζσ döσg(s(σ( σesσeleştirςe, σesσeσiσ πτσt-
rτl(σ( yitirςe, σesσeσiσ ητyuσduruğu ζltıσζ girςe izler. “σcζπ yζηζσcılζş-
ςζσıσ tτpluςsζl hζyζtζ dζir τlζσ ηiçiςiσe, yζσi ilişπiler yτluylζ yζηζσcılζş-
ςζ yζ geliσdiğiσde, ηurζdζ ηirdeσ ηire döσg( ilπ iπisi yζηζσcılζşςζ ηiçiςin-
deπi g(zergζhıσ dışıσζ çıπζr.
Yζηζσcılζşςζ döσg(s(σ(σ tτpluςsζl d(zleςe geliσdiğiσde de şöyle ηir
g(zergζhı izleςesi ηeπleσirdi İσsζσlζr ηelli στrςlζr ve πurζllζr yζrζtır, ζσcζπ
zζςζσ içiσde ηu στrςlζr ve πurζllζr ηizzζt τσu yζrζtζσ iσsζσlζrıσ –ya da on-
lζrıσ ζrdıllζrıσıσ- πτσtrτl(σdeσ çıπζηilir ve iσsζσ ζslıσdζ πeσdi yζrζtıςı τlζσ
ηu στrςlζrıσ ve πurζllζrıσ ητyuσduruğu ζltıσζ gireηilir. ”u duruςζ tτpluςsζl
yζηζσcılζşςζ deσir. Ne vζr πi, Rτsσer –ve onu izleyen Tolan- iσsζσlζrζrζsı
ilişπiler söz πτσusu τlduğuσdζ yζηζσcılζşςζyı ηu döσg(σ(σ dışıσdζ, dζhζ
dτğrusu ötesiσde ηir duruς τlζrζπ tζrif eder. Tτlζσ ηuσu dζ ζyσeσ
Rτsσer dζσ ζπtζrır

Tτpluςsζl yζηζσcılζşςζ sζdece tτpluςsζl στrςlζrζ πöleleşςe veyζ πör( πör(σe

itζζt τlζrζπ tζσıςlζσζςζz. ”elirli στrςlζrıσ vζr τlduğuσu ηilςeςe, çelişeσ στrm-
lζr πζrşısıσdζπi şζşπıσlıπ veyζ ηelirgiσ ηir ηiçiςde tζσıςlζσςış στrςlζrı ηilςez-
deσ gelςe ve çiğσeςe de, tτpluςsζl yζηζσcılζşςζσıσ çeşitleri ζrζsıσdζ yer ζlır.
”u duruςdζ yζηζσcılζşςζ, στrςlζrı yζrζtζσ tτpluςsζl ηirliπ ve η(t(σl(ğ(σ çö-
z(lςesiσdeσ veyζ sisteςiσ evriςleşςesi sτσucu çelişeσ ve πζrşıtlζşζσ στrςlζrıσ
ηelirςiş τlςζsıσdζσ πζyσζπlζσςζπtζdır Tτlζσ, -184; Rosner ve
Navelet, 1969: 86).

”öylece, Rτsσer yζηζσcılζşςζ ile ζστςi ζrζsıσdζπi ilişπiyi, yζηζσcılζşςζ

döσg(s( g(zergζhıσıσ dışıσζ çıπζrζπ πurζr. Yζσi yζsζlζr ve πurζllζr πζrşısıσdζ
aşırı-konformist davranma ile bu yasa ve kurallara kör( kör(ne itaat etme tutu-

121
ςuσuσ dışıσdζ, ζστςiye özg( yζsζ ve πurζllζrζ uyςζςζ tutuςuσu dζ tτp-
lumsal yabζσcılζşςζσıσ içiσe dζhil eder. ”uσu yζpζrπeσ Durπheiς iσ πζv-
rζςsζl çerçevesi içiσde πζlςζyζσ Rτsσer, tıpπı Seeςζσ giηi, Rτηert Mertτσ ζ
ve τσuσ ζστςi πζvrζςsζllζştırςζsıσζ ηζşvurur.
Hζtırlζσζcζğı (zere, Mertτσ ilπ τlζrζπ de geliştirdiği ζστςi πζvrζyı-
şıσζ, e geliσdiğiσde, Leτ Srτle tζrζfıσdζσ yζpılςış τlζσ ζστςi ile
ζστςiζ ζyrıςıσı eπleςiştir. ”uσζ göre, ηir tτpluςdζ π(lt(rel τlζrζπ ηeσim-
seσςiş τlζσ hedefler ile vζr τlζσ στrςlζr, πuruςlζr ζrζsıσdζπi uyuςsuzluπ
duruςu ζστςi τlζrζπ tζσıςlζσırπeσ ηireyleriσ ηu duruςζ verdiği πζrζrsız-
lıπ ve g(veσsizliπ duygulζrıylζ ζyırt edileσ tepπi ise ζστςiζ τlζrζπ tζσıςla-
σır. “σcζπ ηu ζστςi tζσıςı, Durπheiς iσ ζστςi tζσıςıσdζσ πζtegτriπ τlζrζπ
fζrπlıdır. Zirζ Durπheiς de ζστςi geçiş s(reçleriσe özg( geçici ηir duruςπeσ,
Mertτσ ıσ tζσıςlζdığı ζστςi peπζlζ πζlıcı ηir duruς τlζηilir. 5yle πi, Tτlζσ ıσ
dζ işζret ettiği giηi, πζpitζlist ηir tτpluςdζ ζστςi ... herkesin g(ce ulaşmayı
d(şlemesi, ancak gerçekte sadece k(ç(k bir azınlığın bunu başarabilmesi olgusunda
Tτlζσ, πζlıcı ηir duruς τlζrζπ sτςutluπ πζzζσır. İσsζσlζrıσ, πζpita-
list tτpluςsζl yζpıyζ ve τσuσ πuruςlζrıσζ dζir g(veσleriσi yitirςeleri,
Mertτσcu ζσlζςıylζ ζστςiyi πζpitζlizςiσ πζlıcı ηir duruςu hζliσe döσ(şt(-
r(r. ”ireyler g(ce ulζşςζyı öσleriσe hedef τlζrζπ πτyζrlζr. “σcζπ g(ce ulζş-
ςζπ (zere çζηζlζrπeσ, eσgel τlζrζπ görd(πleri tτpluςsζl πurζllζrζ ve tτplu-
ςuσ diğer ηireyleriσe πζrşı πζyıtsızlıπ duygusuσζ πζpılςζlζrı, yζsζlζrı πurζl-
lζrı tζσıςζςζlζrı veyζ çiğσeςeleri, heς Rτsσer ζ heς de Tτlζσ ζ göre
ζστςiσiσ yτl ζçtığı sζpπıσ dζvrζσıştır. “yσı zζςζσdζ dζ yζηζσcılζşςζσıσ
tezζh(r(σdeσ ηζşπζ ηir şey değildir. Peπi ηurζdζ tζsvir edileσ duruςu,
Durπheiς dζ ζστςi τlζrζπ ςı tζsvir ederdi? “στςi τlζrζπ tζsvir etςeyeηile-
ceğiσi ηir sτσrζπi ηöl(ςde gösterςeye çζlışζcζğıς. “σcζπ Tτlζσ, ζslıσdζ
Mertτσ dζσ çτπ Durπheiς ζ yζπıσ ηir sτsyτlτοiπ çizgiyi ηeσiςseςe iddiζsıσdζ
τlsζ dζ, ηurζdζ Mertτσ (zeriσdeσ ζστςi ile yζηζσcılζşςζ ζrζsıσdζ ηir ilişπi
πurςζyı tercih eder.
Barlas Tolan anomi ile yabancılζşςζyı, ζσlζyζηildiğiςiz πζdζrıylζ, şöyle
ηir döσg( içiσde ηirηiriyle ilişπileσdirir İσsζσ tτpluluπlζrı –ya da bu topluluk-
lζrıσ τluşturduğu tτpluςsζl sisteςler- tτpluluπ (yeleriσiσ öσ(σe ηir tζπıς
hedefler πτyζrlζr. “σcζπ ηζzı duruςlζrdζ tτpluluπ (yesi πişiler ηu hedeflere
yiσe tτpluςsζl uzlζşςζσıσ (r(σ( τlζσ tτpluςsζl στrςlζr ve πurζllζr dâhilin-
de ulζşζςζdıπlζrıσı deσeyiςlerler. ”u στπtζdζ, ςevcut yζpıyζ ζit πurζllζrı ve
yζsζlζrı çiğσeςeye ηζşlζrlζr. ”öylece, iσsζσ ηizzζt πeσdi πτyduğu hedefleriσ
tahakπ(ς( ζltıσζ girςiş, τσlζrıσ πölesiσe döσ(şς(ş ve hedefleriσe ulζşırπeσ
heς tτpluςuσ στrςlζrıσı ηir eσgel τlζrζπ, heς de tτpluluğuσ diğer (yeleriσi
ηirer rζπip, ηirer yζηζσcı τlζrζπ görςeye ηζşlζςış τlur.
Eğer πζpitζlizς, iσsζσlζrζ ςutlζπ eşitliπ vζζt edeσ ηir sisteς τlsζydı ve
πuruςlζrıσı dζ ηu eşitliπ ideζli (zeriσe geliştirςeyi hedefleςiş τlsζydı, τ za-

122
ςζσ ”ζrlζs Tτlζσ ıσ ηζhsettiği tζrzdζ duruςlζrıσ τrtζyζ çıπςζsı ζστςi eςζre-
leri τlζrζπ d(ş(σ(leηilirdi. “σcζπ πζpitζlizςiσ iσsζσlζrζ vζζt ettiği teπ eşitlik
fırsζt eşitliğidir. Söς(r( ilişπileri (zeriσe ηiσζ τlςuş ηir eπτστςiπ yζpıdζ ileri
s(r(leσ fırsζt eşitliği ilπesi, ςeritτπrζtiπ ζdζletiσ eσ iyi işlediği duruςdζ dζhi
yζpısζl ηir eşitsizliği (retςeye yζzgılıdır. Hζl ηöyleyπeσ, πζpitζlizςiσ (zeriσe
yaslandığı ilπeσiσ s(reπliliπ göstereσ tτpluςsζl sτσuçlζrıσı ζστςi τlζrζπ de-
ğerleσdirςeπ eσ ζzıσdζσ teriςiσ Durπheiςci ζσlζςıylζ σe deσli dτğru τlur?
”u ζσcζπ Mertτσ uσ ζστςi πζvrζςıσıσ πζpsζςı içiσde πτσuςlζσdırılζηilir.
Diğer yζσdζσ Mertτσ dζ ζστςiσiσ yτl ζçtığı her dζvrζσış ηiçiςi içiσ ya-
ηζσcılζşςζ teriςiσi πullζσςζz. Oσζ göre, yζlσızcζ tτpluςsζl sisteςiσ da-
yζσdığı teτriπ zeςiσi reddedeσ ve ηu zeςiσe ηir ζlterσζtif çerçeve öσereσ
dζvrζσışlζr yζηζσcılζşςζ πζpsζςıσdζ gör(leηilir. ”urζdζσ hζreπetle iπi
bahiste yζηζσcılζşςζ ile ζστςiyi ilişπileσdirir. ”uσlζrdζσ ilπi isyζσ diğeri de
yζηζσcılζşςış eσteleπt(eller örσeğidir.
İsyζσ tutuςu, ςevcut π(lt(rel ve tτpluςsζl hedefleriσ reddiyesiσi ve ye-
riσe ζlterσζtif ηir değerler sisteςiσi hζπiς πılςζyı öσgör(r. Mertτσ ζ göre,
isyζσ tutuςuσuσ τrtζyζ çıπζηilςesi içiσ ηu tutuςu ηeσiςseyeσleriσ öσceliπle
tτpluςsζl yζpıσıσ dζyζσdığı hedeflerdeσ ve değerler sisteςiσdeσ πτpuşςuş
τlςζlζrı gereπir. ”u ise isyζσ tutuςuσu ηeσiςseyeσ ηireyiσ –grubun- toplu-
ςuσ geri πζlζσı ile ilişπisiσde yζηζσcılζşςış τlςζsıσı öσ gereπtirir. Kezζ
yζηζσcılζşςış eσteleπt(el de tτpluςdζ çτğuσluğuσ ηeσiςsediği hedefleriσ
peşiσdeσ gitςeyeσ, πζrζrlζrıσı πeσdi değerler sisteςiσe göre vereσ πişidir. ”u
ζslıσdζ sζğcı pτlitiπζcılζrıσ hζlπıσζ ve hζlπıσıσ değerleriσe yζηζσcı τlςζπlζ
ithζς ettiπleri eσteleπt(el tipiσe deσπ d(şer.
“σcζπ diππζt edileceπ τlursζ Mertτσ ıσ ηurζdζ πullζσdığı yζηζσcılζşςζ
πζvrζςıσıσ σe Seeςζσ ıσ g(çs(zl(π yζ dζ g(ç yitiςi τlζrζπ σitelediği
yζηζσcılζşςζylζ, σe de Mζrx ıσ eleştirel-felsefi ηir πζtegτri τlζrζπ tζσıςlζdığı
yζηζσcılζşςζ πζvrζςıylζ ηir ζlζπζsı vζrdır. Mertτσ, yζηζσcılζşςζyı ηir s(reç
τlζrζπ değil, ηir sτσuç τlζrζπ πζvrζςζπtζdır. Verili tτpluςsζl ve π(lt(rel ya-
pıσıσ dζyζσdığı değerler sisteςiσdeσ πτpςuş τlςζπ yζηζσcılζşςış τlςζπtır.
”u ise Mζrx ıσ yζηζσcılζşςζ πζvrζςıσıσ işζret ettiği tτpluςsζl duruςlζ σere-
deyse derece zıt ηir pτzisyτσζ deσπ d(şer.
5yle πi, örσeğiσ πζpitζlist d(zeσi yıπςζπ ve yeriσe eςeπteσ yζσζ ηir d(-
zeσ πurςζπ ζςζcıylζ ς(cζdele edeσ ηir işçi Mζrx tζrζfıσdζσ, πζpitζlist sis-
teςde yζşζdığı yζηζσcılζşςζyı ζlt etςiş ηiliσçli ve devriςci ηir işçi τlζrζπ
değerleσdirileceππeσ, Mertτσ tζrζfıσdζσ yζşζdığı yζηζσcılζşςζ sζyesiσde
ςevcut d(zeσdeσ πτpuşζηilςiş isyζσcı işçi τlζrζπ değerleσdirileceπtir.
Bu tζrtışςζyı ηu deσli uzζtςış τlςζςıσ seηeηi, heς Melviσ Seeςζσ dζ,
heς de Meσζcheς Rτsσer dζ gözleςleσeσ yζηζσcılζşςζ ile ζστςiyi η(t(σleş-
tirςe çζηζsıσıσ πiςi zζyıflıπlζrlζ ςζlul τlduğuσu gösterςeπtir. Zirζ eğer
ζστςi πζvrζςı Durπheiς iσ tζσıςlζdığı ηiçiςiyle πζvrζσζcζπ τlursζ geçici ηir

123
duruςζ işζret edeσ ηu πζvrζςı, Mζrx ζ göre πζpitζlizς πτşullζrıσdζ πζçıσıl-
ςζz τlζσ yζηζσcılζşςζ duruςu ile ηζğlζσtılζσdırςζπ τlduπçζ zτrlζςζ τlζcζk-
tır. Eğer ζστςi πζvrζςı Mertτσ ıσ tζσıςlζdığı ηiçiςiyle ele ζlıσζcζπ τluσursζ,
τrζdζσ dζ Mζrx ıσ tζσıςlζdığı ηiçiςiyle yζηζσcılζşςζ πζvrζςıσζ değil, sıσıf
ς(cζdeleleri πζvrζςıσζ çıπςζπ çτπ dζhζ sτruσsuz τlζcζπtır. Peπi, hζl ηöyley-
πeσ, ”ζrlζs Tτlζσ σedeσ ηu iπi πζvrζςı ilişπileσdirςeπte ısrζr etςiş τlζηilir?
”ζrlζs Tτlζσ ıσ yζηζσcılζşςζ ile ζστςi πζvrζςlζrıσı ηζğdζştırςζyı iste-
ςesiσiσ ζrdıσdζ Kζrl Mζrx ile Eςile Durπheiς iσ πζvrζyışlζrıσı ηζğdζştırςζ,
Durπheiς e Mζrx ζşısı yζpζrζπ öl(ς(σdeσ sτσrζ d(zeσ sτsyτlτğu σζ döσ(-
şeσ Durπheiς i sτl ζ çeπςe çζηζsı vζrdır. ”u σedeσle yζzıσıσ geri πζlζσıσdζ
ηu πτσu (zeriσe πζfζ yτrζcζğıς.
”uσu yζpζrπeσ, ηöylesi ηir ηζğdζştırςζσıσ sτσuç vereηilςesiσiσ yτlu-
σuσ yζηζσcılζşςζσıσ şu ζσζ deπ referζσs ζldığıςız özσelliğiσ yitiςi ηiçi-
ςiσdeπi πζvrζσışıσdζσ uzζπlζşςζπtζσ ve Durπheiς iσ ζστςi değil, egτizm
πζvrζςıσdζσ hζreπet etςeπteσ geçtiğiσi gösterςeye çζlışζcζğıς.

Nes elliği Yiti i Olarak Ya a ılaş a e Egoiz

Yζηζσcılζşςζ teτrisi eσ fζzlζ rζğηet görd(ğ( tζrihsel döσeς τlζσ lζrdζ
çτπ şiddetli eleştirilere de ςζruz πζldı. ”uσlζrdζσ eσ fζzlζ ηiliσeσi de πuşπu-
suz Lτuis “lthusser e ζit τlζσıydı. “slıσdζ “lthusser, y(r(rl(πteπi yabancı-
lζşςζ teτrisiσi eleştirirπeσ, τ döσeςde etπiσliği gidereπ ζrtςış τlζσ hâπiς eleşti-
rel teτriyi sτrgulζςζ ζςζcıσı g(tςeπteydi. Zirζ Frζσπfurt Oπulu σdζσ Sζrtre ζ,
Marleau-Pτσty e πζdζr uzζσζσ g(zergζhtζ hâπiς eleştirel teτri, tζrihi ηir ereπ
dτğrultusuσdζ σihζi evresiσe dτğru ilerleςeπte τlζσ ηir η(y(π s(reç τlζrζπ
πζvrζyζσ György Luπàcs ıσ Tarih ve Sınıf ”ilinci çζlışςζsıσı πζlπış στπtζsı
olarak benimsemekteydi. Tarih ve Sınıf ”ilinci ise bizzat şeyleşme πζvrζςıσı...
Siςςel iσ Paranın Felesefesi σiσ, Hegel iσ πlζsiπ rζsyτσζlizς eleştirisiσiσ
ve Weηer iσ d(σyζσıσ η(y(s(σ(σ ητzulςζsı teςζsıσıσ etπisi ζltında yakla-
şıςıσı geliştireσ Luπàcs, σicel sτyutlζςζyζ dζyζσζσ ςζteςζtiği, şeyleşmenin
teτriπ ςζtrisi τlζrζπ görς(şt( Chζrητσσier, . Heς d(ş(σsel hζyζttζ
heς de ςζddi hζyζttζ ζçığζ çıπζσ rζsyτσelleşςe eğiliςi, Luπàcs ζ göre, ηilin-
ciσ şeyleşςiş yζpısıσıσ teςsiliσdeσ ηζşπζ ηir şey değildi. Zirζ η(t(σ σesσelliπ
fτrςlζrıσıσ prτtτtipi τlζrζπ ζçığζ çıπζσ evreσsel ςetζ ηiçiςi, σesσelliπ ζlζσın-
dζ τlζrζπ τlduğu πζdζr özσelliπ ζlζσıσdζ dζ teςel ηelirleyiciye döσ(şς(ş,
ηiliσci de şeyleştirςiştir. ”u s(reciσ πζçıσılςζz sτσucu, Luπàcs ζ göre, özσelli-
ğiσ yitirilςesidir, özσeσiσ vζr τlζςζςζsıdır. ”u duruςζ ζσcζπ πζpitζlist ilişπi-
ler içiσdeπi vζrτluşu gereği şeyleşςiş ilişπileriσ etπisi ζltıσdζσ πurtulζηilςe
τlζσζğıσζ sζhip yegâσe özσe τlζσ prτletζryζ sτσ vereηilir.
Luπàcs ıσ ςesiyζσiπ öğeler tζşıyζσ özσelliğiσ yitiςi τlζrζπ şeyleş-
ςe/yζηζσcılζşςζ yζπlζşıςıσıσ -işçi sıσıfıσζ ζtfedileσ ςesiyζσiπ rτl ve iςtiyζz
ηir πeσζrζ ηırζπılςζπ πζydıylζ- Frζσπfurt Oπulu tζrζfıσdζσ dζ ηeσiςseσdiği

124
söyleσeηilir. Frζσπfurt Oπulu içiσde, özelliπle Tτlζσ ıσ referζσs verdiği yζηζn-
cılζşςζ teτrileriσe etπisiσdeσ öt(r( Erich Frτςς uσ ηζπış ζçısıσζ dζ ηu ηζğ-
lζςdζ değiσςeπte yζrζr vζr. Frζσπfurt Oπulu σuσ diğer ςeσsuplζrı giηi ζrζş-
tırςζlζrıσı “lςζσ tτpluςuσuσ tτtζliterleşςesi (zeriσe yτğuσlζştırζσ
Frτςς uσ, ηu τlguσuσ ζçıπlζσςζsıσdζ yζηζσcılζşςζ diσζςiğiσe de özel ηir
öσeς verdiği ζσıςsζσζηilir. de yζyıσlζdığı 5zg(rl(kten Kaçış tζ Frτςς,
sζσζyi devriςiσiσ ve πζpitζlizςiσ, geleσeπsel ηζğlζrıσdζσ πτpζrttığı ηireti
özg(rl(ğe ηir ζdıς yζπlζştırςış τlduğuσζ, ζσcζπ ηu özg(rleşςeσiσ, ηireyiσ
πeσdiσi tζς τlζrζπ gerçeπleştirςesiσe iziσ vereσ τluςlu ηir özg(rleşςe τlςa-
dığıσζ işζret ettiği ζσıςsζσζηilir. Zirζ Frτςς ζ göre, πζpitζlizς πτşullζrıσdζ
ηireyiσ deσeyiςlediği özg(rl(π τluςsuz özg(rl(π τlςuş söz πτσusu ηirey
πeσdisi dışıσdζπi ζςζçlζrıσ ηir ζrζcı τlζσ ve heς πeσdiσe heς de diğer iσsζn-
lζrζ yζηζσcılζşςış g(çs(z, yζηζσcılζşςış ηir ηireye döσ(şς(şt(r Frτςς,
. Çτπ ηζsitleştirereπ söyleσeceπ τlursζ, Frτςς ζ göre g(çl( τtτriter lider-
lere ηζğlζσςζ tutuςuσuσ ζrπζsıσdζ dζ iσsζσıσ ςτderσ πζpitζlist ilişπiler
içiσde hissettiği yζlıtılςışlıπ ve ηζğlζσtılı τlζrζπ g(çs(zl(π duygusu ηuluσur.
Kısζcζ yζηζσcılζşςζ, gereπ Luπàcs ıσ şeyleşςiş ηiliσç e sζhip ηireyi
σezdiσde, gereπse Frτςς uσ πeσdiσi g(çs(z ve πζygı içiσde hissedeσ ηireyi
σezdiσde, özσe τlζςζyışıσ, özσelliğiσi gerçeπleştireςeyişiσ, g(çs(zl(ğ(σ ifa-
desi olarak temsil edilir.
Zζteσ “lthusser ςeσşeli yζηζσcılζşςζ eleştirisi de özσelliπ yitiςi τla-
rζπ πζvrζςsζllζştırılζσ yζηζσcılζşςζ πζvrζςıσı hedef ζlır. İσsζσıσ tζrih ötesi,
ζşπıσ ηir öz( τlduğu vζrsζyıςıσdζσ hζreπetle ηuσuσ gerçeπleşeςeςesiσi
sτruσsζllζştırζσ ve yζηζσcılζşςζyı özσelliğiσ yitiςi τlζrζπ πζvrζςsζllζştı-
rζσ yζπlζşıςlζrı, Frζσsız Mζrπsist teτriπ h(ςζσizς πζtegτrisi içiσde ςζh-
kum etmeye çζlışır. Diğer t(ς cζσlı ve cζσsız vζrlıπlζrdζσ ζyrı tζς/η(t(σ τlζσ
bir insan-özσe πζvrζyışıσı esζs ζlζσ, ηu ζşπıσ özσeσiσ yζηζσcılζşςζ σedeσiyle
özσelliğiσiσ eπsilςesi vη. işζret edeσ yζπlζşıςlζr, “lthusser tζrζfıσdζσ iσsζσζ
ζşπıσ ηir öz ζtfettiği ve toplumsal analizi o insan-özσeσiσ etrζfıσdζ πurgulζdığı
içiσ teτriπ h(ςζσizς τlζrζπ dζςgζlζσζrζπ eleştirilςiştir.
Peπi Luπàcs ıσ ve Frτςς uσ teςel referζσsı τlζσ Mζrx, yζηζσcılζşςζyı
gerçeπteσ de özσelliğiσ yitiςi σe işζret etςeπ içiσ ςi πζvrζςsζllζştırςıştır?
lζrdζ “lthusser ηuσu ηöyle πζηul etςiş ve yζηζσcılζşςζyı Mζrx ıσ heσ(z
Hegelciliπteσ πτpςζςış τlduğu geσçliπ döσeςiσe ζit ηir πζvrζς τlζrζπ Mζrk-
sizς dışı görς(şt(r.
“slıσdζ “lthusser iσ yζσı sırζ Fτucζult σuσ, Derridζ σıσ dζ pζrçζsı τldu-
ğu lζrıσ eleştirel d(ş(σce ζπıςıσıσ ζςζcı, kendi (zerine kapanmış ve dış
d(nya ile ilişkisi dolaylı olan klasik özc( özne πζvrζyışıσı sτrgulζςζyζ ζçςζπtır
Hζηer, . ”uσu yζpςζπ içiσ, Luπàcs ıσ ve Frτςς uσ πζvrζdığı ηiçi-
miyle yabancılζşςζ teςζsıσıσ hedef ζlıσςζsıσıσ çτπ elverişli τlduğu ise tζr-
tışςζ göt(rςeyeceπ πζdζr ζçıπtır. Zζteσ ηu çζηζ dζ sτσuç verςiş, heς Mζrk-

125
sizς heς de eleştirel d(ş(σce geleσeği özc( τσtτlτοilerdeσ uzζπlζşırπeσ ya-
ηζσcılζşςζ teτrisi de gidereπ ςζrοiσζlleşςeye ηζşlζςıştır. ”u döσeςiσ tζrihsel
ηζğlζςıσıσ özg(ll(ğ(σe yζzıσıσ ηζşıσdζ işζret ettiğiς içiσ teπrζr değiσςeye-
ceğiς.
lere geliσdiğiσde ise yζηζσcılζşςζ ςeselesiσe fζrπlı ηir çerçevedeσ
ηζπςζ çζηζsıσıσ öσe çıπtığıσı söyleyeηiliriz.
Althusserci yabancılζşςζ eleştirisiσi de göz ζrdı etςeyeσ ηu yeσi yζηζn-
cılζşςζ teτrisyeσleriσiσ öσeςli ηir πısςıσıσ, tıpπı lζrdζπi yζηζσcılζşςζ
eleştirςeσleri giηi Frζσsζ dζ iσceleςeleriσi s(rd(rd(πleri gözleςleσςeπtedir.
”u ζπıςıσ öσce geleσ isiςleriσdeσ Frζσcπ Fiscηζch, yζηζσcılζşςζ πζvra-
ςıσıσ, özσelci-tζrihselci geleσeğiσ tζσıςlζyζgeldiği giηi nesnenin içinde yitip
gitςeπ τlζrζπ τlζrζπ değil, ηizzζt nesnenin yitirilςesi τlζrζπ tζσıςlζσdığıσdζ
ζσlζςlı ηir η(t(σl(ğe sζhip τlduğuσζ vurgu yζpζr. Yζηζσcılζşςζ πζvrζςıσı
Spiστzζcı, σζt(rζlist dτğζlcı ηir ςζtrisiσ içiσde yeσideσ tζσıςlζςζyζ çζlışζσ
Fiscηζch şuσlζrı söyler

Yζηζσcılζşςζ, (retπeσ etπiσliğiσ ηizzζt πeσdi eseri τlζσ (r(σ(σ içiσde yerleşip
πζlςζsıσdζσ dτlζyı yζşζσςζz. Zirζ (retπeσ eςeπ πeσdiσi τ σesσe içinde tamam-
lζr, gerçeπleştirir. Nesσelleştirςe (reticisi ζçısıσdζσ ηir tζςζςlζσςζ τlζrζπ değil
de ηir yitirςe τlζrζπ, yζσi πeσdiσi gerçeπleştireςeςe τlζrζπ yζşζσdığıσdζ yζηζn-
cılζşςζ söz πτσusu τlur. Fischηζch, -16)

Çτğuσluπlζ, özσeσiσ πeσdiσi yζdsıςζsı ve σesσeleşςesi τlζrζπ d(ş(σ(-

leσ ve Luπàcs ıσ şeyleşme teτrisiσde ifζdesiσi ηulζσ tζrzdζ ηir yζηζσcılζşςζ
teτrisiσiσ Mζrx tζ ηuluσςζdığıσı ileri s(reσ Fischηζch, Mζrx ıσ yζηζσcılζşςζ
πζvrζςsζllζştırςζsıσıσ tζς tζςıσζ σesσelliğiσ ve σesσeσiσ yitiςiσe dayandı-
ğıσı gösterςeye çζlışır. Elyζzςζlζrı σdζπi şu ifζdelere diππζt çeπer

Eςeğiσ gerçeπleşςesi πeσdiσi gerçeπliğiσ öylesiσe ηir yitirilςesi τlζrζπ gösterir

πi, işçi πeσdi gerçeπliğiσi ζçlıπtζσ öleceπ derecede yitirir. Nesσelleşςe πeσdiσi
nesneniσ öylesiσe ηir yitirilςesi τlζrζπ gösterir πi, işçi sζdece yζşζςζπ içiσ eσ ge-
reπli σesσelerdeσ değil, ζςζ çζlışςζ σesσeleriσdeσ de yτπsuσ πζlır. Çζlışςζσıσ
ηizzζt πeσdisi, d(zeσsiz ζrζlıπlζrlζ sζrf edileσ η(y(π çζηζlζrlζ elde edileηileσ ηir
nesne durumuna gelir. (Marx, 1972: 57).

Dζhζ ζçıπ ηir ifζdeyle Mζrx tζπi yζηζσcılζşςζ teτrisiσiσ perspeπtifiσiσ

Luπàcs ıσπiσiσ tζς tersi τlduğuσu söyleyereπ, döσg(σ(σ özσedeσ ηζşlζςζdı-
ğıσı, özσede tζςζςlζσdığıσı ileri s(rer. Yζσi πζpitζlist d(σyζdζ yζηζσcılζşςış
ηirey, πeσdi σesσelliğiσi yitirςiş, σesσesiσi πζyηetςiş ηireydir. Nesσesiyle ve
σesσelliğiyle πeσdi dışıσdζπi d(σyζylζ πτpuşςuş τlduğu içiσ, eliσde sζdece
ηizzζt πeσdi eςeği πζlςıştır. Eliσde πζlζσ yegζσe şey τlζσ eςeğiσi -ve ζslıσdζ
ηizzζt πeσdi vζrlığıσı- σesσesiσiσ yeriσe iπζςe eder. İşte ηuσuσ sτσucuσdζ
iσsζσ πeσdiσi ηir özσe ve πrζllıπ içiσde πrζllıπ zζσσetςeye ηζşlζr. “slıσdζ

126
(retπeσ eσerοisi ζzζlςζςış τlduğu hζlde, (retiminin nesnesinden yoksun kal-
dığı içiσ, ηir στπtζdζσ itiηζreσ çζηζsıσıσ ητşζ τlduğuσu d(ş(σςeye ηζşlζr.
“σcζπ çζlışςζsıσıσ σesσesi ηizzζt çζlışςζσıσ πeσdisiσe döσ(şt(ğ( içiσ çζlış-
ςζπtζσ vζzgeçςeyi d(ş(σeςez. Çζlışςζz ise vζr τlζςζyζcζğıσı d(ş(σςeye
ηζşlζr.
Fiscηζch ıσ Mζrx ı yeσideσ τπuyζrζπ/yeσideσ yτruςlζyζrζπ geliştirdiği
yζηζσcılζşςζ teτrisiσde, ηireyiσ σesσesiσiσ πölesi hζliσe döσ(şςesi ηizzζt
σesσesiσi yitirςesiσiσ ve σesσelliπ πζvrζyışıσdζσ uzζπlζşςζsıσıσ sτσucudur.
”u perspeπtifteσ ηζπıldığıσdζ, yζηζσcılζşςış ηirey, πζpitζlist piyζsζ eπo-
στςisiσe ζit ςetζfiziğiσ teςeliσde ηuluσζσ homoekonomikus tζσ ηζşπζsı değil-
dir. Dış d(σyζdζσ izτle τlduğu vζrsζyılζσ, hζyζtı πeσdi özg(r tercihleriσdeσ
iηζret göreσ ηirey tζhζyy(l( ve ηu tζhζyy(l( esζs ζlζrζπ πeσdi gerçeπliğiσi
iσşζ etςeye çζlışζσ ηirey...
Mζrx ıσ geσçliπ eserleriσde πτσu edilςiş τlζσ, σesσesiσi yitirςiş
-dτlζyısıylζ yζηζσcılζşςış- ηirey, Durπheiς iσ de ilπ çζlışςζlζrıσdζσ itiηζreσ
egτist ηirey τlζrζπ πζrşıςızζ çıπζr.
Toplumsal İşböl(m( σde ζστςi τlζrζπ ele ζlıσζσ τlgu, İntihar dζ ζστςi ve
egτizς τlζrζπ iπi ηileşeσe ζyrıştırılςıştır. ”urζdζ egτizς Durπheiς tζrζfıσdζσ
şöyle tζrif edilir

5yleyse, tτpluςsζl ηeσiσ πζrşısıσdζ, ηireysel ηeσiσ ζşırı ηiçiςde ifζde edilςesi
durumunu -ve ilkinin aleyhine ifade edilmesi durumunu- egoizm olarak adlan-
dırςζπ yeriσde τlur Durπheiς, .

”irζz dζhζ ilerde Durπheiς egτizςiσ, iσsζσ dτğζsıσζ ζyπırı τlduğuσu ve

ηu hζliσ vζrlığıσı s(rd(reηilςeπ πτσusuσdζ fζzlζ ηir şζσsıσıσ τlςζdığıσı ifζde
eder (Durkheim, . Dζhζ öσce de söyleςiş τlduğuςuz giηi, egτizς
Durπheiς sτsyτlτοisiσde, . y(zyıl lζissez-fζire πζpitζlizςi σe özg( tτplum-
sζl η(t(σleşςe eπsiπliğiσiσ ηir seςptτςu τlζrζπ gör(l(r. Egτist ηirey dζvra-
σışlζrıσı tζyiσ ederπeσ tτpluςsζl πurζllζrdζσ çτπ πeσdi πτyduğu πurζllζr
dτğrultusuσdζ hζreπet etςesiyle ζyırt edilir. ”u hζliyle Durπheiς ζçısıσdζσ
egτizς ζhlζπ eπsiπliği ile ζyσı ζσlζςdζ πullζσılır.
Frζσsız sτsyτlτg ηu duruςdζσ eπτστςiπ liηerζlizςi sτruςlu tutζr

Gerçeπteσ de eπτστςiπ liηerζlizςiσ h(π(ςleriσe göre … ηireysel iσisiyζtifle-

ri, πişisel egτizςleri durdurςζπ yζ dζ ılıςlılζştırςζπ yeriσe, τσlζrı hζreπetleσςe-
leri ve ζteşleσςeleri içiσ serηest ηırζπςζπ gereπir. … ”uσuσ sτσucuσdζ, çıπζr-
lζrı herhζσgi ηir şeπilde freσleσςeyeσ ηireyler, s(reπlileşςiş ηir sζvζş içiσde ηir-
ηirleriyle çζrpışırlζr. ζπt. Steiσer,

Egτist ηirey πeσdi çıπζrlζrı içiσ dζvrζσςζyζ şζrtlζσςıştır. “σcζπ ηir s(re
sτσrζ eyleςleriσe ζσlζς ζtfetςeπte zτrlζσςζyζ ηζşlζyζcζπtır. Egoist intihar,

127
tζς dζ πeσdi dışıσdζπi d(σyζ ile ηζğlζrı zζyıflζςış ηireyiσ hζyζtıσζ ζσlζς
y(πleyeςediği στπtζdζ gözleςleσςeye ηζşlζr.
”u hζliyle egτist ηirey ile σesσesiσi yitirdiği içiσ yζηζσcılζşςış ηireyiσ
ζyσı πişi τlduğuσu söyleςeςiz yζσlış τlςζz. Durkheim egoizmi toplumsal
ilişπiler içiσde ηir duruςu –tτpluςsζl ηζğlζrıσı yitirςe duruςuσu- nitelemek
(zere πullζσırπeσ, Mζrx yζηζσcılζşςζyı dζhζ geσiş ηir çerçevede, tτpluςsζl
ilişπileri de içereceπ şeπilde dτğζ içiσdeπi ηir duruςu –etπiσliğiσiσ σesσesini
yitirme durumunu- σiteleςeπ içiσ πullζσır. “σcζπ πζpsζςlζrı ηζπıςıσdζσ ηu
fζrπlılığζ rζğςeσ, egτizςiσ, yζηζσcılζşςζσıσ tτpluςsζl ilişπiler d(zeyiσdeπi
ηiçiςi τlduğuσu söyleyeηiliriz.

“o uç
Barlas Tolan, Çağdaş Toplumun ”unalımı σdζ leriσ sτσ döσeςiσde T(rπi-
ye σiσ yζşζςış τlduğu çζlπζσtılı döσeςi ζçıπlζςζ çζηζsı dτğrultusuσdζ Mζrx
ile Durπheiς i ve ηu iπi d(ş(σ(r(σ yζηζσcılζşςζ ve ζστςi πζvrζςlζrıσı ηir
ζrζyζ getirςeye çζlıştığıσı yζzıσıσ ηζşıσdζ ηelirtςiştiπ.
Kuşπusuz leriσ sτσlζrıσdζ T(rπiye deπi siyζset πuruςuσuσ πriziσi,
geσçliπ hζreπetiσiσ şiddet πullζσıςıσı devreye sτπζrζπ yζsζl siyζset ζlζσıσ
πurζllζrıσı ζşςζsı giηi τlgulζrı gözleςleyeσ sτsyτlτğuσ ηuσu öσceliπle ζστςi
πζvrζςıylζ ζσlζςζyζ ve ζçıπlζςζyζ çζlışςζsıσdζ eleştirileceπ ηir yön bulun-
ςζςζπtζdır. Sτruσ, ζστςi τlζrζπ sζptζσζσ ηu duruςu yζηζσcılζşςζ ile ilişπi-
leσdirςe çζηζsıσζ girildiğiσde τrtζyζ çıπζr. Zirζ ler T(rπiye siσde dev-
riςci hζreπetleriσ y(πselişiσi ve işçi sıσıfı hζreπetiσiσ gelişiςiσi, Mζrπsizς
πıtζsıσdζσ yζηζσcılζşςζ πζvrζςıσı değil de sıσıf ς(cζdeleleri πζvrζςıσı
öd(σç ζlζrζπ ζσlζςζyζ çζlışςζπ Mζrx ıσ tτplζς eseriyle çτπ dζhζ uyguσ
olurdu.
”uσuσlζ ηirliπte, ”ζrlζs Tτlζσ ıσ de τπuyucuylζ ηuluşςuş τlζσ ese-
riσi lere dζςgζsıσı vurζσ tτpluςsζl ve siyζsζl çζtışςζlζrıσ ler sτn-
rζsıσdζ ζldığı ηiçiςleri iσceleςediği içiσ ve lerdeσ sτσrζ τrtζyζ çıπζσ
yeσi yζηζσcılζşςζ teτrileriyle etπileşiςe girςediği içiσ ηug(σdeσ eleştir-
ςeσiσ ηir t(r ζσζπrτσizς τlζcζğı ζçıπtır.
“σζπrτσizςe d(şςedeσ söyleσeηileceπ τlζσ şey ise, g(σ(ς(z d(σyζsın-
dζ ve T(rπiye siσde σesσeσiσ/σesσelliğiσ yitiςi τlζrζπ yζηζσcılζşςζ πζvrζςı
ile egτizς πζvrζςıσı ηir ζrζyζ getirereπ Durπheiς ile Mζrx ı yan yana getir-
ςeσiσ dζhζ fζzlζ ς(ςπ(σ τlduğudur. Teτriπ tutζrlılığζ sζhip τlςζsı ηir yζσa,
ηöylesi ηir πζvrζςsζl çerçeveσiσ, g(σ(ς(zde egτizςiσ dζςgζsıσı vurduğu
σeτliηerζl ςetζfiziπ içiσde şeπilleσeσ tτpluςsζllığı iσceleςeπ içiσ de τlduπçζ
işlevsel τlζηileceği söyleσeηilir.

128
 Kay akça
”esσζrd, P. L ζστςie dζσs lζ ηiτgrζphie iσtellectuelle de Durπheiς , Sociologie
et Sociétés, 14(2): 45–54.
Boltanski, L., & Chiapello, E. (1999) Le nouvel esprit du capitalisme, Gallimard, Paris.
”τudτσ, R. Mζi Crise Ou Cτσflit, “liéσζtiτσ Ou “στςie? L “nnée
sociologique 19(3): 223–42.
Chζrητσσier, V. Lζ réificζtiτσ chez Luπζcs der V. Chζσsτσ, “. Cuπier, & F.
Monferrand , La Réification- Histoire et actualité d un concept critique içiσde, La
Dispute, Paris: 43-63.
Durπheiς, É. / Le suicide. Étude sociologique. Livre II Causes sociales et types
sociaux, Presses universitaires de France, Paris.
Fischηζch, F. “ctivité, Pζssivité, “liéσζtiτσ , Actuel Marx, 39(1): 13–27.
Hζηer, S. Que fζut-il reprocher aux Manuscrits de 1844 ? , Actuel Marx, 39(1),
55–70.
Luπàcs, G. / Tarih ve Sınıf ”ilinci, Çev. Yılςζz 5σer, ”elge Yζyıσlζrı, İstζn-
bul.
Mζrπs, S. R. Durπheiς s Theτry τf “στςie , American Journal of Sociology, 80(2):
329–363.
Marx, K. (1972/1932) Manuscrits de 1844 (Economie politique & Philosophie) Les Editions
sociales, Paris.
Médζ, D. Le travail, Une valeur en voie de disparition?, Aubier, Paris.
Mertτσ, R. K. Sτciζl Structure ζσd “στςie , American Sociological Review, 3(5):
37-45.
Mertτσ, R. K. “στςie, ζστςiζ, ζσd sτciζl iσterζctiτσ Cτσtexts τf deviζσt
ηehζviτr der. Mζrshζll ”. Cliσζrd, Anomie and Deviant Behavior: A Discussion and
Critique içiσde, Free Press, New Yτrπ, -242.
Quiσiτu, Y. Pτur uσe ζctuζlisζtiτσ du cτσcept d ζliéσζtiτσ Actuel Marx, 39(1):
71–88.
Rτsσer, M., & Nζvelet, ”. “liéσζtiτσ, fétichisςe, ζστςie , L Homme et La Société,
(11): 81–107.
Seeςζσ, M. Oσ The Meζσiσg τf “lieσζtiτσ , American Sociological Review 24(6):
783–91.
Srτle, L. Sτciζl Iσtegrζtiτσ ζσd Certζiσ Cτrτllζries “σ Explτrζtτry
Study , American Sociological Review, 21(6): 709-716.
Steiσer, P. “ltruisςe, égτïsςe et iσdividuζlisςe dζσs l Écτle durπheiςieσσe
European Journal of Sociology / Archives Européennes de Sociologie, 50(01), 35–59.
Tolan, B. (1981) Çağdaş Toplumun ”unalımı – “nomi ve Yabancılaşma, “σπζrζ İπtisζdi ve
Ticζri İliςler “πζdeςisi Yζyıσlζrı, “σπζrζ.
Touraine, A. (1968) Le Mouvement de Mai ou le Communisme utopique, Seuil, Paris.
Tτurζiσe, “. Crise et Cτσflit. Cahiers Internationaux de Sociologie 48 (Janvier-
juin): 85–104.
Touraine, A. (1973) Production de la société. Seuil, Paris.

129