‫ﺟﺒﺮ ﺧﻄ )ﺑﺮای داﻧﺸﺠﻮﯾﺎن رﺷﺘﻪ ﻣﻬﻨﺪﺳ ﺻﻨﺎﯾﻊ( ‐ ﺗﺮم اول ‐ ﺳﺎل ‪٩٧‬‬

‫داﻧﺸ ﺎه ﺻﻨﻌﺘ ﺧﻮاﺟﻪ ﻧﺼﯿﺮاﻟﺪﯾﻦ ﻃﻮﺳ‬

‫ﺗﺪرﯾﺲ ﺗﻮﺳﻂ‪ :‬ﺣﺴﯿﻦ ﺟﻮﻫﺮی )داﻧﺸ ﺪه رﯾﺎﺿ (‬
‫ﮐﺘﺎب ﻣﺮﺟﻊ‪ :‬ﺟﺒﺮ ﺧﻄ و ﮐﺎرﺑﺮدﻫﺎی آن )ﮔﯿﻠﺒﺮت اﺳﺘﺮﻧﮓ(‬

‫ﺧﻼﺻﻪی ﻫﻔﺘﻪ ﺷﺸﻢ‬

‫ﺣﻞ ﮐﻠ دﺳﺘﮕﺎه ﻣﻌﺎدﻻت ‪Ax = b‬‬ ‫‪١‬‬

‫ﭼﻪ زﻣﺎﻧ دﺳﺘﮕﺎه ‪ Ax = b‬ﺟﻮاب دارد؟‬ ‫‪١.١‬‬
‫ﺑﺮای ﭘﺎﺳﺦ دادن ﺑﻪ اﯾﻦ ﺳﻮال دﺳﺘﮕﺎه ‪ Ax = b‬را ﺑﺼﻮرت زﯾﺮ ﻣ ﻧﻮﯾﺴﯿﻢ‪ .‬دﻗﺖ ﮐﻨﯿﺪ ‪ A1‬ﺗﺎ ‪ An‬ﺑﻪ ﺗﺮﺗﯿﺐ ﺳﺘﻮﻧﻬﺎی‬
‫ﻣﺎﺗﺮﯾﺲ ‪ A‬ﻫﺴﺘﻨﺪ‪.‬‬
‫‪ ‬‬ ‫‪ ‬‬ ‫‪   ‬‬

‫‪x1 A1  + x2 A2  + . . . + xn An  = b‬‬

‫ﺣﺎل ﻣ ﺗﻮان ﮔﻔﺖ زﻣﺎﻧ دﺳﺘﮕﺎه ‪ Ax = b‬ﺟﻮاب دارد ﮐﻪ ﺑﺮدار ‪ b‬را ﺑﺘﻮان ﺑﺼﻮرت ﺗﺮﮐﯿﺒﯽ ﺧﻄ از ﺳﺘﻮﻧﻬﺎی‬
‫‪ A‬ﻧﻮﺷﺖ‪ .‬ﺑﻪ ﻋﺒﺎرت دﯾ ﺮ ‪ b‬در اﺳﭙﻦ ﺳﺘﻮﻧﻬﺎی ‪ A‬واﻗﻊ ﺑﺎﺷﺪ ) ﯾﺎ ﺑﺮداری در ﻓﻀﺎی ﺳﺘﻮﻧ ‪ A‬ﺑﺎﺷﺪ‪ (.‬ﭘﺲ اﮔﺮ ‪ b‬در‬
‫ﻓﻀﺎی ﺳﺘﻮﻧ ﻣﺎﺗﺮﯾﺲ ‪ A‬ﻧﺒﺎﺷﺪ آﻧﮕﺎه دﺳﺘﮕﺎه ﻣﺮﺑﻮﻃﻪ ﺟﻮاب ﻧﺪارد‪.‬‬

‫ﻣﺜﺎل‪ :‬دﺳﺘﮕﺎه زﯾﺮ را دارﯾﻢ‪ .‬ﻣ ﺧﻮاﻫﯿﻢ ﺷﺮاﯾﻄ را ﭘﯿﺪا ﮐﻨﯿﻢ ﮐﻪ ﺗﺤﺖ آﻧﻬﺎ دﺳﺘﮕﺎه زﯾﺮ ﺟﻮاب داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﺪ‪.‬‬
‫‪ ‬‬
‫‪‬‬ ‫‪ x1‬‬ ‫‪ ‬‬
‫‪1 2 2 2  ‬‬ ‫‪b1‬‬
‫‪2 4 6 8  x2  = b2 ‬‬
‫‪x3 ‬‬
‫‪3 6 8 10‬‬ ‫‪b3‬‬
‫‪x4‬‬
‫ﭘﺲ از ﻋﻤﻠﯿﺎت ﺳﻄﺮی دﺳﺘﮕﺎه ﺑﺼﻮرت زﯾﺮ در ﻣ آﯾﺪ‪) .‬ﻣﺎﺗﺮﯾﺲ را ﭘﻠ ﺎﻧ ﻣ ﮐﻨﯿﻢ(‬
‫‪ ‬‬
‫‪‬‬ ‫‪ x1‬‬ ‫‪‬‬ ‫‪‬‬
‫‪1 2 2 2  ‬‬ ‫‪b1‬‬
‫‪0 0 2 4 x2  =  b2 − 2b1 ‬‬
‫‪x3 ‬‬
‫‪0 0 0 0‬‬ ‫‪b3 − b2 − b1‬‬
‫‪x4‬‬
‫ﭘﺲ ﺷﺮط اﺳﺎﺳ ﺑﺮای وﺟﻮد ﺟﻮاب اﯾﻦ اﺳﺖ ﮐﻪ ‪ b3 − b2 − b1 = 0‬ﭼﻮن ﻣﻌﺎدﻟﻪ ﺳﻮم دﺳﺘﮕﺎه ﺑﺼﻮرت زﯾﺮ‬
‫در آﻣﺪه اﺳﺖ‪.‬‬
‫‪0x1 + 0x2 + 0x3 + 0x4 = b3 − b2 − b1‬‬
‫‪ ‬‬
‫‪1‬‬
‫‪‬‬
‫ﺑﺮای ﻣﺜﺎل ﺑﺮای ﺑﺮدار ‪ b = 5‬دﺳﺘﮕﺎه ﺟﻮاب دارد‪.‬‬
‫‪6‬‬

‫‪١‬‬
 ‫ﻣﺤﺎﺳﺒﻪ ﺟﻮاب ﮐﻠ دﺳﺘﮕﺎه ‪Ax = b‬‬ ‫‪٢.١‬‬
‫ﺟﻮاب دﻟﺨﻮاه آن ﺑﺎﺷﺪ‪ .‬آﻧﮕﺎه ﻣﺠﻤﻮﻋﻪ ‪ S‬ﮐﻪ‬ ‫ﻟﻢ‪ :‬ﻓﺮض ﮐﻨﯿﺪ دﺳﺘﮕﺎه ‪ Ax = b‬ﺟﻮاب داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﺪ و ‪ z‬ﯾ‬
‫ﺑﺼﻮرت زﯾﺮ ﺗﻌﺮﯾﻒ ﺷﺪه اﺳﺖ ﺷﺎﻣﻞ ﻫﻤﻪ ﺟﻮاﺑﻬﺎی دﺳﺘﮕﺎه اﺳﺖ‪.‬‬
‫}‪S = {z + x | Ax = 0‬‬
‫ﺑﻪ ﻋﺒﺎرت دﯾ ﺮ‪،‬‬
‫• اﮔﺮ ‪ y‬ﻋﻀﻮی از ﻣﺠﻤﻮﻋﻪ ‪ S‬ﺑﺎﺷﺪ آﻧﮕﺎه ‪Ay = b‬‬
‫• اﮔﺮ ‪ Ay = b‬آﻧﮕﺎه ‪y ∈ S‬‬

‫‪ x‬وﺟﻮد دارد ﺑﻄﻮرﯾ ﻪ ‪ y = z + x‬وﻗﺘ ﮐﻪ‬ ‫اﺛﺒﺎت‪ :‬ﺑﺮای اﺛﺒﺎت ﻗﺴﻤﺖ اول‪ ،‬ﻓﺮض ﮐﻨﯿﺪ ‪ .y ∈ S‬ﭘﺲ ﯾ‬
‫‪ .Ax = 0‬ﺑﺎ ﺟﻤﻊ زدن دو ﻣﻌﺎدﻟﻪ ﺑﺪﺳﺖ ﻣ آﯾﺪ‪.‬‬
‫‪Ay = A(z + x) = b‬‬
‫ﭘﺲ ‪ .Ay = b‬ﺣﺎل ﺑﺮای اﺛﺒﺎت ﻗﺴﻤﺖ دوم‪ ،‬ﻓﺮض ﮐﻨﯿﺪ داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﯿﻢ ‪ .Ay = b‬ﺑﺎﯾﺪ ﻧﺸﺎن دﻫﯿﻢ ‪ .y ∈ S‬ﺗﻌﺮﯾﻒ‬
‫ﻣ ﮐﻨﯿﻢ‬
‫‪′‬‬
‫‪x =y−z‬‬
‫دارﯾﻢ‬
‫‪′‬‬
‫‪Ax = Ay − Az = b − b = 0‬‬
‫ﭘﺲ ‪ x′‬در ﻓﻀﺎی ﭘﻮچ ‪ A‬واﻗﻊ ﺷﺪه اﺳﺖ‪ .‬در ﻧﺘﯿﺠﻪ ‪ z + x′‬ﻋﻀﻮی از ‪ S‬اﺳﺖ‪ .‬اﻣﺎ ‪ z + x‬ﻫﻤﺎن ‪ y‬اﺳﺖ‪ .‬ﭘﺲ‬
‫‪′‬‬

‫‪.y ∈ S‬‬

‫از ﻟﻢ ﺑﺎﻻ ﻧﺘﯿﺠﻪ ﻣ ﮔﯿﺮﯾﻢ ﮐﻪ ﺑﺮای ﯾﺎﻓﺘﻦ ﺣﻞ دﺳﺘﮕﺎه ‪ Ax = b‬ﺗﻨﻬﺎ ﮐﺎﻓ اﺳﺖ ﯾ ﺟﻮاب دﻟﺨﻮاه )‪ (z‬ﺑﺮای‬
‫دﺳﺘﮕﺎه را ﭘﯿﺪا ﮐﻨﯿﻢ و ﺳﭙﺲ دﺳﺘﮕﺎه ‪ Ax = 0‬را ﺣﻞ ﮐﻨﯿﻢ‪ .‬ﻣﺠﻤﻮﻋﻪ زﯾﺮ ﺟﻮاب ﮐﻠ ﯾﺎ ﻋﻤﻮﻣ دﺳﺘﮕﺎه ﺧﻮاﻫﺪ‬
‫ﺑﻮد‪.‬‬
‫}‪S = {z + x | Ax = 0‬‬
‫ﺑﻪ ‪ z‬ﺟﻮاب ﺧﺼﻮﺻ دﺳﺘﮕﺎه و ﻣﺠﻤﻮﻋﻪ }‪ {x|Ax = 0‬ﺟﻮاب ﻫﻤ ﻦ دﺳﺘﮕﺎه اﺳﺖ‪.‬‬

‫ﺟﻮاب ﻫﻤ ﻦ ‪ +‬ﺟﻮاب ﺧﺼﻮﺻ = ﺟﻮاب ﻋﻤﻮﻣ‬

‫ﭼﻨﺪ ﻣﺜﺎل‪:‬‬
‫• ﺟﻮاب ﻋﻤﻮﻣ دﺳﺘﮕﺎه زﯾﺮ را ﺑﺪﺳﺖ آورﯾﺪ‪.‬‬
‫[‬ ‫] [ ] []‬
‫‪1 1 x‬‬ ‫‪1‬‬
‫=‬
‫‪2 2 y‬‬ ‫‪2‬‬

‫ﺟﻮاب را‬ ‫ﺧﻂ ‪ y + x = 1‬اﺳﺖ‪ .‬ﺑﺎ اﺳﺘﻔﺎده از روش ﺑﺎﻻ‪ ،‬ﺑﻪ دﻟﺨﻮاه ﯾ‬
‫دﺳﺘﮕﺎه [‬
‫]‬ ‫روﺷﻦ اﺳﺖ ﮐﻪ ﺟﻮاب‬
‫‪1/2‬‬
‫= ‪ .z‬ﺣﺎل ﻓﻀﺎی ﭘﻮچ را ﻣﺤﺎﺳﺒﻪ ﻣ ﮐﻨﯿﻢ‪.‬‬ ‫اﻧﺘﺨﺎب ﻣ ﮐﻨﯿﻢ‪ .‬ﺑﺮای ﻣﺜﺎل‬
‫‪1/2‬‬
‫[‬ ‫] [ ] []‬
‫‪1 1 x‬‬ ‫‪0‬‬
‫=‬
‫‪2 2 y‬‬ ‫‪0‬‬

‫‪٢‬‬
 ‫ﺑﺎ ﻋﻤﻠﯿﺎت ﺳﻄﺮی ﻣﺎﺗﺮﯾﺲ را ﺑﺼﻮرت ﭘﻠ ﺎﻧ در ﻣ آورﯾﻢ‪.‬‬
‫[‬ ‫] [ ] []‬
‫⃝‬
‫‪1 1 x‬‬ ‫‪0‬‬
‫=‬
‫‪0 0 y‬‬ ‫‪0‬‬
‫] [‬
‫‪−1‬‬
‫ﯾ ﺟﻮاب ﻣﺨﺼﻮص اﺳﺖ‪ .‬ﭘﺲ ﻓﻀﺎی ﭘﻮچ ﺑﺼﻮرت زﯾﺮ ﺧﻮاﻫﺪ‬ ‫‪ y‬ﯾ ﻣﺘﻐﯿﺮ آزاد اﺳﺖ و ﺑﺮدار‬
‫‪1‬‬
‫] [‬ ‫ﺑﻮد‪.‬‬
‫‪−1‬‬
‫‪∀c ∈ R, c‬‬
‫‪1‬‬
‫ﮐﻪ ﻫﻤﺎن ﺧﻂ ‪ y + x = 0‬اﺳﺖ‪ .‬در ﻧﺘﯿﺠﻪ ﺟﻮاب ﻋﻤﻮﻣ دﺳﺘﮕﺎه ﺑﺼﻮرت زﯾﺮ ﺧﻮاﻫﺪ ﺑﻮد‪.‬‬
‫] [‬ ‫] [‬
‫‪1/2‬‬ ‫‪−1‬‬
‫‪S = {∀c,‬‬ ‫‪+c‬‬ ‫}‬
‫‪1/2‬‬ ‫‪1‬‬
‫ﻛﻪ ﻫﻤﺎن ﺧﻂ ‪ y + x = 0‬ﺑﺎ اﯾﻦ اﺧﺘﻼف ﮐﻪ ﻣﻘﺪاری ﺷﯿﻔﺖ داده ﺷﺪه اﺳﺖ‪ .‬ﻣﻌﺎدل ﺑﺎ ﺧﻂ ‪y + x = 1‬‬
‫ﻣ ﺑﺎﺷﺪ‪.‬‬

‫• ﺟﻮاب ﻋﻤﻮﻣ دﺳﺘﮕﺎه زﯾﺮ را ﺑﺪﺳﺖ آورﯾﺪ‪.‬‬

‫‪ ‬‬
‫‪‬‬ ‫‪ x‬‬ ‫‪ ‬‬
‫‪1 2 2 2  1‬‬ ‫‪1‬‬
‫‪2 4 6 8  x2  = 5‬‬
‫‪x3 ‬‬
‫‪3 6 8 10‬‬ ‫‪6‬‬
‫‪x4‬‬

‫ﺑﺎ ﻋﻤﻠﯿﺎت ﺳﻄﺮی ﻣﺎﺗﺮﯾﺲ را ﺑﺼﻮرت ﭘﻠ ﺎﻧ در ﻣ آورﯾﻢ‪ .‬ﻗﺒﻼ اﯾﻦ ﮐﺎر را در ﺷﺮوع درس اﻧﺠﺎم دادﯾﻢ‪.‬‬
‫‪ ‬‬
‫‪‬‬ ‫‪ x1‬‬ ‫‪ ‬‬
‫⃝‬‫‪1 2 2 2  ‬‬ ‫‪1‬‬
‫‪x2   ‬‬
‫⃝ ‪0 0‬‬‫‪2 4 ‬‬
‫‪x3 ‬‬ ‫=‬ ‫‪3‬‬
‫‪0 0 0 0‬‬ ‫‪0‬‬
‫‪x4‬‬

‫ﻛﻪ اﯾﻦ ﻣﻌﺎدل دﺳﺘﮕﺎه زﯾﺮ اﺳﺖ‪.‬‬

‫{‬
‫‪x1 + 2x2 + 2x3 + 2x4 = 1‬‬
‫‪2x3 + 4x4 = 3‬‬

‫‪٣‬‬
 ‫ﺟﻮاب ﺧﺼﻮﺻ‬ ‫ﻣﺘﻐﯿﺮﻫﺎی ‪ x2‬و ‪ x4‬ﻣﺘﻐﯿﺮﻫﺎی آزاد ﻫﺴﺘﻨﺪ‪ .‬اﯾﻦ ﻣﺘﻐﯿﺮﻫﺎ را ﺑﺮاﺑﺮ ﺑﺎ ﺻﻔﺮ ﻗﺮار داده و ﯾ‬
‫ﺑﺮای دﺳﺘﮕﺎه ﺑﺪﺳﺖ ﻣ آورﯾﻢ‪.‬‬
‫‪‬‬ ‫‪‬‬
‫‪−2‬‬
‫‪ 0 ‬‬
‫‪z=‬‬
‫‪3/2‬‬
‫‪‬‬

‫‪0‬‬

‫ﺣﺎل ﻓﻀﺎی ﭘﻮچ دﺳﺘﮕﺎه را ﻣﺤﺎﺳﺒﻪ ﻣ ﮐﻨﯿﻢ‪.‬‬

‫‪ ‬‬
‫‪‬‬ ‫‪ x1‬‬ ‫‪ ‬‬
‫⃝‬‫‪1 2 2 2  ‬‬ ‫‪0‬‬
‫⃝ ‪0 0‬‬ ‫‪‬‬ ‫‪‬‬‫‪x2   ‬‬
‫‪2 4  = 0‬‬
‫‪x3‬‬
‫‪0 0 0 0‬‬ ‫‪0‬‬
‫‪x4‬‬

‫دو ﺟﻮاب ﻣﺨﺼﻮص را ﭘﯿﺪا ﻣ ﮐﻨﯿﻢ‪ .‬ﻓﻀﺎی ﭘﻮچ ﺑﺼﻮرت ﺗﺮﮐﯿﺐ ﺧﻄ دو ﺟﻮاب ﻣﺨﺼﻮص اﺳﺖ‪.‬‬
‫‪ ‬‬ ‫‪ ‬‬
‫‪−2‬‬ ‫‪0‬‬
‫‪1‬‬ ‫‪0‬‬
‫‪c‬‬ ‫‪‬‬ ‫‪ ‬‬
‫‪ 0  + d −2‬‬
‫‪0‬‬ ‫‪1‬‬

‫ﺟﻮاب ﻋﻤﻮﻣ دﺳﺘﮕﺎه ﺑﺼﻮرت زﯾﺮ ﻧﻮﺷﺘﻪ ﻣ ﺷﻮد‪.‬‬

‫‪ ‬‬ ‫‪ ‬‬ ‫‪ ‬‬
‫‪−2‬‬ ‫‪−2‬‬ ‫‪0‬‬
‫‪ 0 ‬‬ ‫‪1‬‬ ‫‪0‬‬
‫‪  + c  + d ‬‬
‫‪3/2‬‬ ‫‪0‬‬ ‫‪−2‬‬
‫‪0‬‬ ‫‪0‬‬ ‫‪1‬‬

‫ﺻﻔﺤﻪ در ﻓﻀﺎی ﭼﻬﺎر ﺑﻌﺪی اﺳﺖ‪ .‬دﻗﺖ ﮐﻨﯿﺪ ﮐﻪ اﯾﻦ ﺻﻔﺤﻪ از ﻣﺒﺪا ﻧﻤ ﮔﺬرد‪.‬‬ ‫ﺟﻮاب در واﻗﻊ ﯾ‬

‫زﯾﺮﻓﻀﺎ ‪dimension‬‬ ‫ﺑﻌﺪ ﯾ‬ ‫‪٢‬‬

‫ﻗﺒﻼ ﻣﻔﻬﻮم ﭘﺎﯾﻪ ﯾ زﯾﺮﻓﻀﺎ را ﺗﻌﺮﯾﻒ ﮐﺮدﯾﻢ‪ .‬ﯾ ﭘﺎﯾﻪ ﺑﺮای زﯾﺮﻓﻀﺎی ‪ S‬ﯾ ﻣﺠﻤﻮﻋﻪ ﺑﺮدار ‪ B‬در زﯾﺮﻓﻀﺎی ‪S‬‬
‫اﺳﺖ ﮐﻪ دو ﺷﺮط را ﺑﺮآورده ﮐﻨﻨﺪ‪ :‬ﻣﺴﺘﻘﻞ ﺧﻄ ﺑﺎﺷﻨﺪ و ﺑﺘﻮاﻧﻨﺪ ﮐﻞ ﻓﻀﺎی ‪ S‬را ﺗﻮﻟﯿﺪ ﮐﻨﻨﺪ )اﺻﻄﻼﺣﺎ اﺳﭙﻦ آﻧﻬﺎ‬
‫زﯾﺮﻓﻀﺎی ‪ S‬ﺑﺎﺷﺪ‪ ( .‬ﯾ ﻧﮑﺘﻪ ﻣﻬﻢ در ﻣﻮرد ﭘﺎﯾﻪ اﯾﻦ اﺳﺖ ﮐﻪ ﭘﺎﯾﻪ ﯾ زﯾﺮﻓﻀﺎ ﻣﻨﺤﺼﺮ ﺑﻔﺮد ﻧﯿﺴﺖ و ﺑﯿﺸﻤﺎر ﭘﺎﯾﻪ‬
‫ﺑﺮای ﯾ زﯾﺮﻓﻀﺎ ﻣ ﺗﻮان ﭘﯿﺪا ﮐﺮد‪ .‬ﻧﮑﺘﻪ ﻣﻬﻢ دﯾ ﺮ در ﻣﻮرد ﭘﺎﯾﻪ اﯾﻦ اﺳﺖ ﮐﻪ ﻫﻤﻪ ﭘﺎﯾﻪﻫﺎی ﯾ زﯾﺮﻓﻀﺎ ﺑﻪ ﺗﻌﺪاد‬
‫ﯾ ﺴﺎن ﺑﺮدار دارﻧﺪ‪ .‬از اﯾﻦ واﻗﻌﯿﺖ ﺗﻌﺮﯾﻒ زﯾﺮ ﻧﺘﯿﺠﻪ ﻣ ﺷﻮد‪.‬‬

‫ﭘﺎﯾﻪ ﺑﺮای ‪ S‬ﻣ ﺑﺎﺷﺪ و آن را ﺑﺎ )‪ dim(S‬ﯾﺎ ‪ dim S‬ﻧﺸﺎن‬ ‫ﺗﻌﺮﯾﻒ‪ :‬ﺑﻌﺪ زﯾﺮﻓﻀﺎی ‪ S‬ﺑﺮاﺑﺮ ﺑﺎ ﺗﻌﺪاد ﺑﺮدارﻫﺎی ﯾ‬
‫ﻣ دﻫﻨﺪ‪.‬‬

‫‪۴‬‬
 ‫ﺑﻌﺪ ﻓﻀﺎی ﺳﺘﻮﻧ‬ ‫‪١.٢‬‬
‫ﻣﺎﺗﺮﯾﺲ زﯾﺮ را در ﻧﻈﺮ ﺑ ﯿﺮﯾﺪ‪.‬‬
‫‪‬‬ ‫‪‬‬
‫‪1 2 3 1‬‬
‫‪A = 1 1 2 1‬‬
‫‪1 2 3 1‬‬
‫ﺑﺮای ﭘﯿﺪا ﮐﺮدن ﺑﻌﺪ ﻓﻀﺎی ﺳﺘﻮﻧ اﯾﻦ ﻣﺎﺗﺮﯾﺲ ﯾﻌﻨ )‪ C(A‬ﺑﺎﯾﺪ ﯾ ﭘﺎﯾﻪ ﺑﺮای آن ﭘﯿﺪا ﮐﻨﯿﻢ‪ .‬روﺷﻦ اﺳﺖ اﮔﺮ‬
‫ﺳﺘﻮن اول را اﻧﺘﺨﺎب ﮐﻨﯿﻢ ﺳﺘﻮن آﺧﺮ ﻧﻤ ﺗﻮاﻧﺪ در ﭘﺎﯾﻪ ﺑﺎﺷﺪ‪ .‬اﮔﺮ ﺳﺘﻮن دوم را ﻫﻢ ﺑﻪ ﭘﺎﯾﻪ اﺿﺎﻓﻪ ﮐﻨﯿﻢ ﺳﺘﻮن ﺳﻮم‬
‫ﻧﻤ ﺗﻮاﻧﺪ در ﭘﺎﯾﻪ ﺑﺎﺷﺪ ﭼﻮن ﺑﺮاﺑﺮ ﺑﺎ ﺣﺎﺻﻠﺠﻤﻊ ﺳﺘﻮن اول و دوم اﺳﺖ )واﺑﺴﺘﮕ ﺧﻄ دارد(‪ .‬ﭼﻮن ﺳﺘﻮن اول و‬
‫دوم ﻣﺴﺘﻘﻞ ﺧﻄ ﻫﺴﺘﻨﺪ‪ ،‬از اﯾﻦ ﻣﺸﺎﻫﺪات ﻧﺘﯿﺠﻪ ﻣ ﺷﻮد ﮐﻪ ﯾ ﭘﺎﯾﻪ ﺑﺮای )‪ C(A‬ﻣ ﺗﻮاﻧﺪ دو ﺳﺘﻮن اول و دوم‬
‫ﺑﺎﺷﺪ‪ .‬درﻧﺘﯿﺠﻪ ‪.dim(C(A)) = 2‬‬

‫‪ ٣‬ﻣﺤﺎﺳﺒﻪ ﭘﺎﯾﻪ‬
‫ﻓﺮض ﮐﻨﯿﺪ ﻣ ﺧﻮاﻫﯿﻢ ﭘﺎﯾﻪای ﺑﺮای ﻓﻀﺎی ﺗﻮﻟﯿﺪی ﺗﻮﺳﻂ ﯾ ﺳﺮی ﺑﺮدار ﺣﺴﺎب ﮐﻨﯿﻢ‪ .‬ﺑﺮدارﻫﺎی ﺳﺘﻮﻧ زﯾﺮ داده‬
‫‪   ‬‬ ‫‪ ‬‬ ‫ﺷﺪهاﻧﺪ‪.‬‬
‫‪u1  , u2  , . . . , un ‬‬

‫در واﻗﻊ ﻣ ﺧﻮاﻫﯿﻢ ﯾ ﭘﺎﯾﻪ ﺑﺮای ) ‪ sp(u1 , . . . , un‬ﭘﯿﺪا ﮐﻨﯿﻢ‪.‬‬

‫ﺑﺮدارﻫﺎ را ﺑﺼﻮرت ﺳﻄﺮی در ﯾ ﻣﺎﺗﺮﯾﺲ ‪ A‬ﻗﺮار ﻣ دﻫﯿﻢ‪ .‬ﭘﺲ ) ‪.R(A) = sp(u1 , . . . , un‬‬
‫‪‬‬ ‫‪‬‬
‫‪−−‬‬ ‫‪−− uT1 −− −−‬‬
‫‪−−‬‬ ‫‪−− uT2 −− −−‬‬
‫‪‬‬ ‫‪‬‬
‫‪A=‬‬ ‫‪..‬‬ ‫‪‬‬
‫‪−−‬‬ ‫‪−− . −− −−‬‬
‫‪−−‬‬ ‫‪−− uTn −− −−‬‬

‫ﺣﺎل ﻋﻤﻠﯿﺎت ﺳﻄﺮی را اﻧﺠﺎم ﻣ دﻫﯿﻢ‪ .‬ﻓﺮض ﮐﻨﯿﺪ ‪ U‬ﻣﺎﺗﺮﯾﺲ ﭘﻠ ﺎﻧ ﺣﺎﺻﻞ ﺑﺎﺷﺪ‪ .‬ﭼﻮن ﻋﻤﻠﯿﺎت ﺳﻄﺮی‬
‫ﺗﻐﯿﯿﺮی در ﻓﻀﺎی ﺳﻄﺮی ﻣﺎﺗﺮﯾﺲ ﻧﻤ دﻫﺪ دارﯾﻢ‪.‬‬

‫) ‪R(A) = R(U‬‬

‫ﭘﺎﯾﻪ‬ ‫ﺳﻄﺮﻫﺎی ﻏﯿﺮ ﺻﻔﺮ ﻣﺎﺗﺮﯾﺲ ‪ U‬ﺗﺸ ﯿﻞ ﯾ ﭘﺎﯾﻪ را ﺑﺮای ) ‪ R(U‬ﻣ دﻫﻨﺪ‪ .‬در ﻧﺘﯿﺠﻪ اﯾﻦ ﺳﻄﺮﻫﺎ ﺗﺸ ﯿﻞ ﯾ‬
‫را ﺑﺮای )‪ R(A‬و ﻣﺘﻌﺎﻗﺒﺎ ﺑﺮای ) ‪ sp(u1 , . . . , un‬ﻣ دﻫﻨﺪ‪.‬‬

‫ﭘﺎﯾﻪ ﺑﺮای ﻓﻀﺎی ﺗﻮﻟﯿﺪی ﺗﻮﺳﻂ ﺑﺮدارﻫﺎی زﯾﺮ ﺑﺪﺳﺖ آورﯾﺪ‪.‬‬ ‫ﻣﺜﺎل‪ :‬ﯾ‬
‫‪     ‬‬
‫‪1‬‬ ‫‪−1‬‬ ‫‪0‬‬
‫‪2  2  4‬‬
‫‪ , , ‬‬
‫‪3  4  7‬‬
‫‪4‬‬ ‫‪0‬‬ ‫‪4‬‬

‫‪۵‬‬
 ‫ﺑﺮدارﻫﺎ را ﺑﺼﻮرت ﺳﻄﺮی در ﻣﺎﺗﺮﯾﺲ ‪ A‬ﻗﺮار ﻣ دﻫﯿﻢ‪.‬‬
‫‪‬‬ ‫‪‬‬
‫‪1 2 3 4‬‬
‫‪A = −1 2 4 0‬‬
‫‪0 4 7 4‬‬

‫ﺣﺎل ﻋﻤﻠﯿﺎت ﺳﻄﺮی را اﻧﺠﺎم ﻣ دﻫﯿﻢ‪ .‬ﺑﺪﺳﺖ ﻣ آﯾﺪ‪:‬‬

‫‪‬‬ ‫‪‬‬
‫⃝‬‫‪1 2 3 4‬‬
‫⃝ ‪U =0‬‬ ‫‪4 7 4‬‬
‫‪0 0 0 0‬‬
‫ﭘﺎﯾﻪ را ﺑﺮای )‪ R(A‬ﺧﻮاﻫﻨﺪ داد ﮐﻪ ﻫﻤﺎن ﻓﻀﺎی ﺗﻮﻟﯿﺪی ﺗﻮﺳﻂ ﺑﺮدارﻫﺎی داده‬ ‫ﭘﺲ دو ﺳﻄﺮ اول ﺗﺸ ﯿﻞ ﯾ‬
‫ﺷﺪه اﺳﺖ‪.‬‬

‫ﺑﻌﺪ ﻓﻀﺎی ﭘﻮچ‬ ‫‪۴‬‬

‫ﻗﺒﻼ ﺷﯿﻮه ﻣﺤﺎﺳﺒﻪ ﻓﻀﺎی ﭘﻮچ را ﯾﺎد ﮔﺮﻓﺘﯿﻢ‪ .‬ﻓﻀﺎی ﭘﻮچ را ﺑﺎ ﺗﺮﮐﯿﺐ ﺧﻄ ﭼﻨﺪ ﺟﻮاب ﻣﺨﺼﻮص ﺑﯿﺎن ﮐﺮدﯾﻢ‪ .‬ﺑﺮای‬
‫ﻣﺜﺎل‪ ،‬ﻓﻀﺎی ﭘﻮچ ﻣﺎﺗﺮﯾﺲ ‪ A‬در ﺑﺨﺶ ﻗﺒﻠ ﺑﺼﻮرت زﯾﺮ ﺑﯿﺎن ﻣ ﺷﻮد‪ .‬دو ﺳﺘﻮن ﺟﻮاﺑﻬﺎی ﻣﺨﺼﻮص ﻫﺴﺘﻨﺪ‪.‬‬
‫‪ ‬‬ ‫‪ ‬‬
‫‪−1‬‬ ‫‪−1‬‬
‫‪−1‬‬ ‫‪0‬‬
‫‪c‬‬ ‫‪‬‬ ‫‪ ‬‬
‫‪ 1  + d 0 ‬‬
‫‪0‬‬ ‫‪1‬‬
‫ﭘﺎﯾﻪ ﺑﺮای آن ﭘﯿﺪا ﻣ ﺷﻮﻧﺪ‪.‬‬ ‫از ﺷﯿﻮه ﺑﯿﺎن ﻓﻀﺎی ﭘﻮچ‪ ،‬ﺑﺮاﺣﺘ ﯾ‬

‫ﭘﺎﯾﻪ را ﺑﺮای ﻓﻀﺎی ﭘﻮچ )‪ N (A‬ﻣ دﻫﻨﺪ‪.‬‬ ‫ﻗﻀﯿﻪ‪ :‬ﺟﻮاب ﻫﺎی ﻣﺨﺼﻮص ﺗﺸ ﯿﻞ ﯾ‬

‫ﻗﻀﯿﻪ اﺳﺎﺳ‬ ‫اﺛﺒﺎت ﯾ‬ ‫‪۵‬‬

‫ﻣﺎﺗﺮﯾﺲ ﯾ ﺴﺎن اﺳﺖ‪ .‬ﺑﻪ ﻋﺒﺎرت دﯾ ﺮ‬ ‫ﻗﻀﯿﻪ‪ :‬ﺑﻌﺪ ﻓﻀﺎی ﺳﻄﺮی و ﺳﺘﻮﻧ ﯾ‬

‫))‪dim(C(A)) = dim(R(A‬‬

‫اﺛﺒﺎت‪ :‬ﻣﺎﺗﺮﯾﺲ ‪ A‬ﺑﺎ اﺑﻌﺎد ‪ m × n‬را در ﻧﻈﺮ ﺑ ﯿﺮﯾﺪ‪ .‬در زﯾﺮ ﺛﺎﺑﺖ ﻣ ﮐﻨﯿﻢ ﮐﻪ‬

‫))‪dim(R(A)) ≤ dim(C(A‬‬ ‫)‪(١‬‬

‫ﭼﻮن ﻧﺎﻣﺴﺎوی ﺑﺎﻻ ﺑﺮای ‪ AT‬ﻫﻢ ﺻﺤﺖ دارد دارﯾﻢ‬

‫)) ‪dim(R(AT )) ≤ dim(C(AT‬‬

‫اﻣﺎ ) ‪ C(AT‬ﻫﻤﺎن )‪ R(A‬اﺳﺖ و ) ‪ R(AT‬ﻫﻤﺎن )‪ C(A‬اﺳﺖ‪ .‬ﭘﺲ ﺛﺎﺑﺖ ﻣ ﺷﻮد‬

‫))‪dim(C(A)) ≤ dim(R(A‬‬ ‫)‪(٢‬‬

‫)‪ (١‬و )‪ (٢‬را ﮐﻪ ﮐﻨﺎر ﻫﻢ ﺑ ﺬارﯾﻢ ادﻋﺎی ﻗﻀﯿﻪ ﺛﺎﺑﺖ ﻣ ﺷﻮد‪.‬‬

‫‪۶‬‬
‫ﺣﺎل ﻓﺮض ﮐﻨﯿﺪ } ‪ V = {v1 , . . . , vk‬ﯾ ﭘﺎﯾﻪ ﺑﺮای ﻓﻀﺎی ﺳﺘﻮﻧ ‪ A‬ﺑﺎﺷﺪ‪ .‬ﭘﺲ ﻫﺮ ﺳﺘﻮن ‪ A‬را ﻣ ﺗﻮان ﺑﺎ‬
‫ﺗﺮﮐﯿﺐ ﺧﻄ ﺑﺮدارﻫﺎی ‪ V‬ﻧﻮﺷﺖ‪ .‬در اﯾﻨﺠﺎ ‪ ci‬ﺳﺘﻮن ‪i‬ام ﻣﺎﺗﺮﯾﺲ ‪ A‬اﺳﺖ‪.‬‬

‫‪c1 = α11 v1 + . . . + αk1 vk‬‬

‫‪c2 = α12 v1 + . . . + αk2 vk‬‬
‫‪..‬‬
‫‪.‬‬
‫‪cn = α1n v1 + . . . + αkn vk‬‬
‫ﺿﺮب ﻣﺎﺗﺮﯾﺴ ﺑﯿﺎن ﮐﺮد‪.‬‬ ‫رواﺑﻂ ﺑﺎﻻ را ﻣ ﺗﻮان ﺑﺎ ﯾ‬

‫‪A=B×C‬‬
‫در ﺳﻤﺖ ﭼﭗ ﻣﺎﺗﺮﯾﺲ ‪ A‬ﻗﺮار دارد‪ .‬ﻣﺎﺗﺮﯾﺲ ‪ B‬ﺑﺎ اﺑﻌﺎد ‪ m × k‬ﺷﺎﻣﻞ ﺑﺮدارﻫﺎی ﭘﺎﯾﻪ ‪ V‬اﺳﺖ‪ .‬ﻫﺮ ﺳﺘﻮن‬
‫ﻣﺎﺗﺮﯾﺲ ‪ B‬ﯾ از ﺑﺮدارﻫﺎی ﭘﺎﯾﻪ اﺳﺖ‪ .‬ﻣﺎﺗﺮﯾﺲ ‪ C‬ﺑﺎ اﺑﻌﺎد ‪ k × n‬ﺷﺎﻣﻞ ﺿﺮاﯾﺐ ﺗﺮﮐﯿﺒﻬﺎی ﺧﻄ ﺑﺎﻻ اﺳﺖ‪ .‬ﺳﺘﻮن‬
‫‪i‬ام ﻣﺎﺗﺮﯾﺲ ‪ C‬ﺿﺮاﯾﺐ ﻣﺮﺑﻮط ﺑﻪ ﺳﺘﻮن ‪ ci‬اﺳﺖ‪) .‬ﺑﻪ ﺗﺼﻮﯾﺮ ﺳﺘﻮﻧ ﺿﺮب ﻣﺎﺗﺮﯾﺴﻬﺎ ﻓﮑﺮ ﮐﻨﯿﺪ‪(.‬‬

‫‪‬‬ ‫‪A‬‬ ‫‪‬‬ ‫‪‬‬ ‫‪B‬‬ ‫‪‬‬ ‫‪C‬‬

‫|‬ ‫|‬ ‫|‬ ‫|‬ ‫|‬ ‫|‬ ‫‪‬‬
‫‪α11 α12 . . . α1n‬‬
‫|‪‬‬ ‫|‬ ‫‪|‬‬ ‫‪‬‬ ‫‪|‬‬
‫‪‬‬ ‫|‪ ‬‬ ‫|‬ ‫‪ α21 α22 . . . α2n ‬‬
‫‪c1 c2 . . . cn  = v1 v2 . . . vk  ‬‬ ‫‪‬‬
‫‪‬‬ ‫‪ ‬‬ ‫‪‬‬‫‪‬‬
‫‪..‬‬ ‫‪..‬‬ ‫‪.. ‬‬
‫‪. ‬‬
‫|‪‬‬ ‫|‬ ‫|‪| ‬‬ ‫|‬ ‫‪| .‬‬ ‫‪.‬‬
‫|‬ ‫|‬ ‫|‬ ‫|‬ ‫|‬ ‫|‬ ‫‪αk1 αk2 . . . αkn‬‬

‫ﺣﺎل اﮔﺮ ﺑﻪ ﺣﺎﺻﻠﻀﺮب ﺑﺎﻻ ﺑﺼﻮرت ﺳﻄﺮی ﻧﮕﺎه ﮐﻨﯿﻢ‪ ،‬ﻫﺮ ﺳﻄﺮ ﻣﺎﺗﺮﯾﺲ ‪ A‬ﺗﺮﮐﯿﺒﯽ ﺧﻄ از ﺳﻄﺮﻫﺎی ﻣﺎﺗﺮﯾﺲ‬
‫‪ C‬ﺧﻮاﻫﺪ ﺷﺪ ﮐﻪ ﺿﺮاﯾﺐ آن از ﻣﺎﺗﺮﯾﺲ ‪ B‬آﻣﺪه اﺳﺖ‪ .‬ﻓﺮض ﮐﻨﯿﺪ ‪ u1 , . . . , uk‬ﺑﻪ ﺗﺮﺗﯿﺐ ﺳﻄﺮﻫﺎی ‪ C‬ﺑﺎﺷﻨﺪ و ‪ri‬‬
‫ﺳﻄﺮ ‪i‬ام ﻣﺎﺗﺮﯾﺲ ‪ A‬ﺑﺎﺷﺪ‪ .‬دارﯾﻢ‬
‫‪r1 = β11 u1 + . . . + β1k uk‬‬
‫‪r2 = β21 u1 + . . . + β2k uk‬‬
‫‪..‬‬
‫‪.‬‬
‫‪rm = βm1 u1 + . . . + βmk uk‬‬

‫‪‬‬ ‫‪A‬‬ ‫‪ ‬‬ ‫‪B‬‬ ‫‪‬‬ ‫‪C‬‬ ‫‪‬‬

‫‪−−‬‬ ‫‪−− r1 −− −−‬‬ ‫‪β11 β12‬‬ ‫‪. . . β1k‬‬ ‫‪−− u1‬‬ ‫‪−−‬‬
‫‪−−‬‬ ‫‪−− r2 −− −−‬‬ ‫‪ β21 β22‬‬ ‫‪. . . β2k ‬‬ ‫‪−− u2‬‬ ‫‪−−‬‬
‫‪‬‬ ‫‪ ‬‬ ‫‪‬‬ ‫‪‬‬
‫‪‬‬ ‫‪..‬‬ ‫‪= .‬‬ ‫‪..‬‬ ‫‪..  ‬‬ ‫‪.‬‬ ‫‪‬‬
‫‪−−‬‬ ‫‪−− . −− −−  ..‬‬ ‫‪.‬‬ ‫‪.  −− ..‬‬ ‫‪−−‬‬
‫‪−−‬‬ ‫‪−− rm −− −−‬‬ ‫‪βm1 βm2‬‬ ‫‪. . . βmk‬‬ ‫‪−− uk‬‬ ‫‪−−‬‬
‫ﺣﺎل ﻣﺎﺗﺮﯾﺲ ‪ B‬ﺑﻪ ﻋﻨﻮان ﻣﺎﺗﺮﯾﺲ ﺿﺮاﯾﺐ ﻋﻤﻞ ﻣ ﮐﻨﺪ‪ .‬ﭼﻮن ﻫﺮ ﺳﻄﺮ ‪ A‬را ﺑﺎ اﺳﺘﻔﺎده از ﺗﺮﮐﯿﺐ ﺧﻄ ‪ k‬ﺑﺮدار‬
‫ﻧﻮﺷﺘﻪاﯾﻢ ﭘﺲ ﺑﻌﺪ ﻓﻀﺎی ﺳﻄﺮی ‪ A‬ﺣﺪاﮐﺜﺮ ‪ k‬ﻣ ﺑﺎﺷﺪ‪ .‬ﭘﺲ‬
‫))‪dim(R(A)) ≤ k = dim(C(A‬‬
‫اﯾﻦ اﺛﺒﺎت ﻣﺎ را ﮐﺎﻣﻞ ﻣ ﮐﻨﺪ‪.‬‬

‫ﻧﺘﯿﺠﻪ‪ :‬ﻫﺮ ﻣﺎﺗﺮﯾﺲ ‪ A‬ﺑﺎ اﺑﻌﺎد ‪ m × n‬را ﻣ ﺗﻮان ﺑﻪ ﺻﻮرت ﺣﺎﺻﻠﻀﺮب دو ﻣﺎﺗﺮﯾﺲ ‪ B × C‬ﻧﻮﺷﺖ ﺑﻄﻮرﯾ ﻪ‬
‫ﺳﺘﻮﻧﻬﺎی ‪ B‬ﺗﺸ ﯿﻞ ﯾ ﭘﺎﯾﻪ ﺑﺮای ﻓﻀﺎی ﺳﺘﻮﻧ ‪ A‬ﻣ دﻫﻨﺪ و ﺳﻄﺮﻫﺎی ‪ C‬ﺗﺸ ﯿﻞ ﯾ ﭘﺎﯾﻪ ﺑﺮای ﻓﻀﺎی ﺳﻄﺮی ‪A‬‬
‫ﻣ دﻫﻨﺪ‪.‬‬

‫‪٧‬‬
 ‫‪ ۶‬رﺗﺒﻪ ﻣﺎﺗﺮﯾﺲ‬
‫ﺗﻌﺮﯾﻒ‪ :‬رﺗﺒﻪ ﻣﺎﺗﺮﯾﺲ ‪ A‬ﮐﻪ ﺑﺎ )‪ rank(A‬ﯾﺎ )‪ r(A‬ﻧﻤﺎﯾﺶ داده ﻣ ﺷﻮد ﺑﺮاﺑﺮ ﺑﺎ ﺗﻌﺪاد ﺳﺘﻮﻧﻬﺎی ﻣﺤﻮری ﺑﻌﺪ از اﻧﺠﺎم‬
‫ﻋﻤﻠﯿﺎت ﺳﻄﺮی اﺳﺖ‪ .‬از اﯾﻦ ﺗﻌﺮﯾﻒ و ﻣﺸﺎﻫﺪات ﻗﺒﻠ ﻧﺘﯿﺠﻪ ﻣ ﺷﻮد ﮐﻪ‬

‫))‪ = dim(R(A)) = dim(C(A‬رﺗﺒﻪ ﻣﺎﺗﺮﯾﺲ ‪rank(A) = A‬‬

‫اﺳﺖ‪(.‬‬ ‫ﻣﺎﺗﺮﯾﺲ ﺑﺎ رﺗﺒﻪ ﯾ اﺳﺖ )روﺷﻦ اﺳﺖ ﺑﻌﺪ ﻓﻀﺎی ﺳﺘﻮﻧ و ﻓﻀﺎی ﺳﻄﺮی آن ﯾ‬ ‫ﻣﺜﺎل‪ :‬ﻣﺎﺗﺮﯾﺲ زﯾﺮ ﯾ‬
‫‪‬‬ ‫‪  ‬‬
‫‪1 2 3 4‬‬ ‫‪1‬‬ ‫[‬ ‫]‬
‫‪1 2 3 4 = 1 × 1 2 3 4‬‬
‫‪1 2 3 4‬‬ ‫‪1‬‬
‫‪A=B×C‬‬

‫‪ ٧‬راﺑﻄﻪ رﺗﺒﻪ ﻣﺎﺗﺮﯾﺲ ﺑﺎ ﺗﻌﺪاد ﺟﻮاﺑﻬﺎی دﺳﺘﮕﺎه‬

‫در اﯾﻦ ﻗﺴﻤﺖ ﺗﻌﺪاد ﺟﻮاﺑﻬﺎی دﺳﺘﮕﺎه ﻣﻌﺎدﻻت ‪ Ax = b‬را ﺑﺎ ﺗﻮﺟﻪ ﺑﻪ رﺗﺒﻪ ﻣﺎﺗﺮﯾﺲ ﺿﺮاﯾﺐ ﻣﻮرد ﺑﺮرﺳ ﻗﺮار‬
‫ﻣ دﻫﯿﻢ و ﺣﺎﻻت ﻣﺨﺘﻠﻒ را ﺑﺮرﺳ ﻣ ﮐﻨﯿﻢ‪.‬‬

‫‪ = n‬ﺗﻌﺪاد ﺳﺘﻮﻧﻬﺎی ﻣﺎﺗﺮﯾﺲ ‪A‬‬

‫‪ = m‬ﺗﻌﺪاد ﺳﻄﺮﻫﺎی ﻣﺎﺗﺮﯾﺲ‬
‫‪ = r‬رﺗﺒﻪ ﻣﺎﺗﺮﯾﺲ‬

‫ﻧﮑﺘﻪ‪ :‬از ﺗﻌﺮﯾﻒ رﺗﺒﻪ ﻧﺘﯿﺠﻪ ﻣ ﺷﻮد ﮐﻪ ‪ r ≤ n‬و ‪.r ≤ m‬‬

‫• ‪r=n‬‬
‫در اﯾﻦ ﺣﺎﻟﺖ ﮔﻔﺘﻪ ﻣ ﺷﻮد ﻣﺎﺗﺮﯾﺲ ‪ A‬دارای رﺗﺒﻪ ﮐﺎﻣﻞ ﺳﺘﻮﻧ اﺳﺖ )ﯾﺎ ﺗﻤﺎم رﺗﺒﻪ ﺳﺘﻮﻧ اﺳﺖ(‪.‬‬
‫‪full column rank‬‬
‫از ‪ r = n‬ﻧﺘﯿﺠﻪ ﻣ ﺷﻮد ﮐﻪ ﺳﺘﻮﻧﻬﺎ ﻫﻤﻪ ﻣﺴﺘﻘﻞ ﺧﻄ ﻫﺴﺘﻨﺪ‪ .‬ﭘﺲ ﻓﻀﺎی ﭘﻮچ ‪ A‬ﺗﻨﻬﺎ ﺷﺎﻣﻞ ﺑﺮدار ﺻﻔﺮ‬
‫اﺳﺖ‪N (A) = {zero vector} .‬‬
‫اﮔﺮ ‪ Ax = b‬ﺟﻮاب داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﺪ )ﮐﻪ ﺑﺴﺘﮕ ﺑﻪ ‪ b‬دارد( ﺟﻮاب ﯾ ﺘﺎ دارد ﮐﻪ ﻫﻤﺎن ﺟﻮاب ﺧﺼﻮﺻ ‪xp‬‬
‫اﺳﺖ‪.‬‬

‫• ‪r=m‬‬
‫در اﯾﻦ ﺣﺎﻟﺖ ﮔﻔﺘﻪ ﻣ ﺷﻮد ﻣﺎﺗﺮﯾﺲ ‪ A‬دارای رﺗﺒﻪ ﮐﺎﻣﻞ ﺳﻄﺮی اﺳﺖ )ﯾﺎ ﺗﻤﺎم رﺗﺒﻪ ﺳﻄﺮی اﺳﺖ(‪.‬‬
‫‪full row rank‬‬
‫از ‪ r = m‬ﻧﺘﯿﺠﻪ ﻣ ﺷﻮد ﮐﻪ ﺳﻄﺮﻫﺎ ﻫﻤﻪ ﻣﺴﺘﻘﻞ ﺧﻄ ﻫﺴﺘﻨﺪ و ﺑﻌﺪ از ﻋﻤﻠﯿﺎت ﺳﻄﺮی‪ ،‬ﺳﻄﺮ ﺗﻤﺎﻣﺎ ﺻﻔﺮ‬
‫اﯾﺠﺎد ﻧﻤ ﺷﻮد‪ .‬ﭘﺲ ﺑﺮای ﻫﺮ ‪ b‬دﺳﺘﮕﺎه ﺟﻮاب دارد‪ .‬ﺗﻌﺪاد ﻣﺘﻐﯿﺮﻫﺎی آزاد ﺑﺮاﺑﺮ ﺑﺎ ‪ n − r = n − m‬اﺳﺖ‪.‬‬
‫اﮔﺮ ﻣﺘﻐﯿﺮ آزاد وﺟﻮد داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﺪ دﺳﺘﮕﺎه ﺑﯿﺸـﻤﺎر ﺟﻮاب دارد در ﻏﯿﺮ اﯾﻨﺼﻮرت ﺟﻮاب ﯾ ﺘﺎ دارد‪.‬‬

‫• ‪r=m=n‬‬
‫در اﯾﻦ ﺣﺎﻟﺖ ﮔﻔﺘﻪ ﻣ ﺷﻮد ﻣﺎﺗﺮﯾﺲ ‪ A‬دارای رﺗﺒﻪ ﮐﺎﻣﻞ اﺳﺖ )ﯾﺎ ﺗﻤﺎم رﺗﺒﻪ اﺳﺖ(‪.‬‬
‫‪full rank‬‬

‫‪٨‬‬
‫از ‪ r = m‬ﻧﺘﯿﺠﻪ ﻣ ﺷﻮد ﮐﻪ ﺑﺮای ﻫﺮ ‪ b‬دﺳﺘﮕﺎه ﺟﻮاب دارد و از ‪ r = n‬ﻧﺘﯿﺠﻪ ﻣ ﺷﻮد ﮐﻪ دﺳﺘﮕﺎه ﺟﻮاب‬
‫ﯾ ﺘﺎ دارد‪ .‬ﭘﺲ در اﯾﻦ ﺣﺎﻟﺖ دﺳﺘﮕﺎه ﺑﺮای ﻫﺮ ‪ b‬ﺟﻮاب ﯾ ﺘﺎ دارد‪ .‬ﻫﻤﭽﻨﯿﻦ در اﯾﻦ ﺣﺎﻟﺖ ﻣﺎﺗﺮﯾﺲ ‪ A‬ﻣﺮﺑﻌ‬
‫اﺳﺖ و وارون ﭘﺬﯾﺮ اﺳﺖ‪.‬‬

‫• ‪r=m<n‬‬
‫ﻣﺘﻐﯿﺮ آزاد وﺟﻮد دارد‪ .‬در‬ ‫ﺑﻨﺎ ﺑﻪ ﻣﺸﺎﻫﺪات ﺑﺎﻻ دﺳﺘﮕﺎه ﺣﺘﻤﺎ ﺟﻮاب دارد و ﭼﻮن ‪ m < n‬ﭘﺲ ﺣﺪاﻗﻞ ﯾ‬
‫اﯾﻦ ﺣﺎﻟﺖ دﺳﺘﮕﺎه ﺑﯿﺸﻤﺎر ﺟﻮاب دارد‪.‬‬

‫• ‪r=n<m‬‬
‫ﺑﻨﺎ ﺑﻪ ﻣﺸﺎﻫﺪات ﺑﺎﻻ دﺳﺘﮕﺎه ﯾﺎ ﺟﻮاب ﯾ ﺘﺎ دارد و ﯾﺎ ﺟﻮاب ﻧﺪارد )ﺑﺴﺘﮕ ﺑﻪ ﺑﺮدار ‪ b‬دارد(‬

‫• ‪r < m, r < n‬‬

‫دﺳﺘﮕﺎه ﯾﺎ ﺟﻮاب ﻧﺪارد ﯾﺎ در ﺻﻮرت داﺷﺘﻦ ﺟﻮاب ﺑﯿﺸﻤﺎر ﺟﻮاب دارد )ﭼﻮن ﺣﺘﻤﺎ ﻣﺘﻐﯿﺮ آزاد ﺧﻮاﻫﯿﻢ داﺷﺖ(‬

‫ﭼﻬﺎر زﯾﺮﻓﻀﺎی اﺳﺎﺳ ﻣﺮﺑﻮط ﺑﻪ ﻣﺎﺗﺮﯾﺲ ‪A‬‬ ‫‪٨‬‬

‫ﭼﻬﺎر زﯾﺮﻓﻀﺎی اﺳﺎﺳ ﺑﺮای ﻣﺎﺗﺮﯾﺲ ‪ Am×n‬ﻗﺎﺑﻞ ﺗﻌﺮﯾﻒ اﺳﺖ‪.‬‬

‫• ﻓﻀﺎی ﺳﺘﻮﻧ ‪ A‬ﯾﺎ ﻫﻤﺎن )‪C(A‬‬

‫‪C(A) ⊆ Rm‬‬ ‫‪dim(C(A)) = r‬‬

‫• ﻓﻀﺎی ﺳﻄﺮی ‪ A‬ﯾﺎ )‪R(A‬‬

‫ﻫﻤﺎﻧﻨﺪ ﻓﻀﺎی ﺳﺘﻮﻧ اﺳﺖ ﺑﺎ اﯾﻦ ﺗﻔﺎوت ﮐﻪ در اﯾﻨﺠﺎ ﺗﺮﮐﯿﺒﻬﺎی ﺧﻄ ﺳﻄﺮﻫﺎ را در ﻧﻈﺮ ﻣ ﮔﯿﺮﯾﻢ‪ .‬ﭼﻮن ﺑﻪ‬
‫ﻓﻀﺎی ﺳﺘﻮﻧ ﻋﺎدت ﮐﺮدهاﯾﻢ‪ ،‬ﻣ ﺗﻮاﻧﯿﻢ ﺑﺎ ﺟﺎﺑﺠﺎﯾﯽ ﺳﻄﺮﻫﺎ و ﺳﺘﻮﻧﻬﺎی ﻣﺎﺗﺮﯾﺲ ‪ A‬ﻓﻀﺎی ﺳﻄﺮی ﻣﺎﺗﺮﯾﺲ‬
‫‪ A‬را ﺑﺎ ) ‪ C(AT‬ﺑﯿﺎن ﮐﻨﯿﻢ‪ .‬ﻣ داﻧﯿﻢ ﮐﻪ ﺑﻌﺪ ﻓﻀﺎی ﺳﻄﺮی و ﺑﻌﺪ ﻓﻀﺎی ﺳﺘﻮﻧ ﯾ ﺴﺎﻧﻨﺪ‪.‬‬

‫‪R(A) = C(AT ) ⊆ Rn‬‬ ‫‪dim(C(AT )) = dim(R(A)) = r‬‬

‫• ﻓﻀﺎی ﭘﻮچ ‪ A‬ﯾﺎ ﻫﻤﺎن )‪N (A‬‬

‫‪N (A) ⊆ Rn‬‬ ‫‪dim(N (A)) = n − r‬‬

‫• ﻓﻀﺎی ﭘﻮچ ‪ AT‬ﯾﺎ ) ‪ : N (AT‬ﻓﻀﺎی ﭘﻮچ ﭼﭗ ‪A‬‬

‫ﻣﺠﻤﻮﻋﻪ ﻫﻤﻪ ﺑﺮدارﻫﺎی ‪ y‬اﺳﺖ ﮐﻪ در دﺳﺘﮕﺎه ‪ AT y = 0‬ﺻﺪق ﻣ ﮐﻨﺪ‪ .‬دارﯾﻢ‬

‫‪N (AT ) ⊆ Rm‬‬ ‫‪dim(N (AT )) = m − r‬‬

‫‪٩‬‬