T.C.

ONDOKUZ MAYIS ÜNİVERSİTESİ

MÜHENDİSLİK FAKÜLTESİ

Makine Mühendisliği Bölümü

İçten Yanmalı Motorlar

İçten yanmalı motorların tarihçesi, Temel kavramlar ve Genel Tanımlar

1. Hafta

Kurupelit Kampüsü 55139 SAMSUN Tel: +90 362 312 19 19 Faks: +90 362 457 60 91 iletisim@omu.edu.tr www.omu.edu.tr
 1

1 İçten Yanmalı Motorların Tarihsel Gelişimi

İlk içten yanmalı motor 1859 yılında Etienne Lenoir tarafından geliştirilmiştir
(Şekil 1). Geliştirilen ilk motorda kömür-gazı ile hava karışımını atmosfer
basıncında yakılmıştır. Ateşleme ise bir elektrik kıvılcımı ile sağlanmıştır. Egzoz
stroku ilave edilen motor 1860 – 65 arasında yaklaşık %5 verim ve 6 HP güçte
5000 adet üretilmiştir.

Şekil 1: Etiene Lenour tarafından geliştirilen ilk motor

İçten yanmalı pistonlu motorların bugünkü temel yapısı önerileri ilk

defa Nicolaus August Otto tarafından 1867 yılında önerilmiş,1876 yılında da
ilk prototip motor çalıştırılmıştır. 1890’a kadar yaklaşık 50.000 adet motor
Amerika ve Avrupa'da satılmıştır. Bu motor, sabit hacimde yanma çevrimi ile
çalışan 4 zamanlı benzin motoru olup efektif verimi daha 1894 yıllarında %20-
25’e kadar yükseltilmiştir. DAIMLER ve MAYBACH bu motoru geliştirerek,
yüksek devirli ve otomobillere uygulanabilir yapıyı ortaya koymuşlardır. -
Sıkıştırma sonucu sıcaklığı iyice yükselmiş hava üzerine yakıt püskürterek,
kendiliğinden tutuşmayı sağlayabilen motor tipini ise DIESEL geliştirmiştir. -
Emme zamanında yakıt-hava karışımını özel yapılı silindiri içine alarak,
sıkıştırdıktan sonra, bir kıvılcımla sağlanan patlama ile pistonu dönü hareketi
yapan motor WANKEL tarafından 1954 yılında bulunmuştur. Günümüzde
efektif verim %30-37 arasında değişmektedir. Motorlar genel olarak gidip-
gelme hareketli piston, biyel ve krank milinden oluşur.

2 Temel kavramlar ve Genel Tanımlar

Motor; ısı enerjisini, mekanik enerjiye dönüştüren makinelere denir. Gerekli
olan ısı enerjisini silindirler içerisinde meydana getiren motorlara içten yanmalı
motorlar denir.
Basınç; Birim yüzeye etki eden kuvvettir. Birimi :bar,atm,kg/cm2 dır. (1 bar
≈ 1 atm = 1.033 kg/cm2)

Kurupelit Kampüsü 55139 SAMSUN Tel: +90 362 312 19 19 Faks: +90 362 457 60 91 iletisim@omu.edu.tr www.omu.edu.tr
 2

Güç; Birim zamanda yapılan iştir. Nm/s şeklinde gösterilir.

İş; Bir cismin, bir kuvvet tarafından yer değiştirilmesine denir. İtme, çekme,
kaldırma şeklinde olabilir. Birimi, newtonmetre’ dır.
Beygir gücü; genellikle otomobil ve elektrik motorlarının güçlerinin
belirlenmesi için kullanılan güç birimidir.Beygir gücü, 1 saniye de yapılan 736
Nm’lik işe eşittir. 736 Watt = 1 BG
Tork; Bir kuvvetin, bir cismi bir eksen etrafında döndürebilmesidir. Burma
veya döndürme kuvveti de denir. Birimi, (Nm) dır.
Devir; Bir cismin, belirli bir noktadan başlayarak dairesel olarak bir tur
atmasıdır. Birimi, devir/dakika’dır. d/d şeklinde gösterilir veya dakikadaki devir
sayısı (rpm) olarak gösterilir.
Üst Ölü Nokta; Pistonun, silindir içerisinde çıkabildiği ve yön değiştirmek
için bir an durakladığı en üst noktaya denir.

Şekil 2. Motor geormetrisi

Kurupelit Kampüsü 55139 SAMSUN Tel: +90 362 312 19 19 Faks: +90 362 457 60 91 iletisim@omu.edu.tr www.omu.edu.tr
 3

Alt Ölü Nokta; Pistonun, silindir içerisinde inebildiği ve yön değiştirmek için
bir an durakladığı en alt noktaya denir.
Kurs Çapı (Bore), silindirin çapına denir.
Kurs boyu (Strok), Pistonun A.Ö.N. ile Ü.Ö.N. ta arasında aldığı yoldur.
Kurs Hacmi, Pistonun A.Ö.N. den Ü.Ö.N. ye kadar silindir içeresinde
süpürdüğü hacme denir.
Toplam Kurs Hacmi: Kurs hacmi ile motorun silindir sayısının çarpımına
eşittir.
Yanma Odası Hacmi, Piston Ü.Ö.N de iken piston tepesi ile silindir kapağı
arasında kalan hacme yanma odası hacmi denir.
Silindir Hacmi, Kurs hacmi ile yarma odası hacminin toplamına eşittir veya
piston A.Ö.N. de iken üzerinde kalan hacimdir.
Toplam silindir hacmi, Silindir hacmi ile motor silindir sayısının çarpımına
eşittir.
Zaman, Pistonun, silindir içersinde iki ölü nokta arasında yaptığı bir harekete
zaman denir. Krank mili nin 180° lik dönme hareket ile pistonun iki ölü nokta
arasında yaptığı bir harekettir diyebiliriz. Bir zaman teorik olarak 180° devam
eder.

Çevrim, Bir motorda iş elde etmek için tekrarlanmadan meydana gelen

olayların toplamına bir çevrim denir. Dört zamanlı motor1arda bir çevrimin
tamamlanabilmesi için, pistonun dört hareketine (krank milinin iki tam devir
yapmasına) gerek vardır. Dört zamanlı motorlarda bir çevrim krank milinin
720°’lik dönüşü ile tamamlanır.
Volumetrik verim, Çevrim başına elde edilen iş, emme strokunda silindire
emilen dolgunun miktarına bağlıdır. Volumetrik verim; emme strokunun
sonunda silindirde oluşan şartlardaki dolgu ağırlığının (gaz yoğunluğu) aynı
hacmi işgal eden atmosfer şartlarındaki dolgunun ağırlığına oranıdır. ηv ile
ifade edilir.
Mekanik verim; krank miline geçen mekanik işin yani efektif işin indike işe
oranına denir. ηm olarak ifade edilir.
Efektif iş (fren işi), Krank milinden alınabilen yararlı iştir.
İndike iş; Piston yüzeyine etki eden gaz basınç kuvvetine bağlı olan işe
indike iş denir.
Yanma verimi; yakıtın yanması sonucunda oluşan ısı enerjisine karşılık,
motorun bu enerjiyi faydalı iş haline getirme oranıdır. ηc olarak ifade edilir.
Hava fazlalık katsayısı; İçten yanmalı motorda yanmaya katılan hava
miktarının yakıta bağlı oranını belirten katsayıdır. Silindirlere gönderilen yakıtın
tamamının yanması için gerekli hava miktarı stokiyometrik oran olarak
adlandırılır ve bu durumdaki hfk değeri 1'dir. λ ile ifade edilir.

Kurupelit Kampüsü 55139 SAMSUN Tel: +90 362 312 19 19 Faks: +90 362 457 60 91 iletisim@omu.edu.tr www.omu.edu.tr
 4

Sıkıştırma Oranı; Piston Ü.Ö.N. da iken, üzerindeki hacme yanma odası

hacmi denir. Buna göre; sıkıştırma oranı, piston A.Ö.N. ‘da iken üzerinde
bulunan hacmin, yanma odası hacmine oranıdır. Benzinli motorlarda; sıkıştırma
sonundaki basınç ve sıcaklık, yanma sonundaki basınç ve sıcaklığa ve aynı
zamanda da motorun momentine de etki edecektir.

3 Motorların Sınıflandırması

Motorlar aşağıdaki gibi sınıflandırılabilir:

 Yakıtın yanma yerine göre
Dıştan yanmalı: Buharlı tren gibi dışarıdan yakıt sağlanır
İçten yanmalı: Diğer tüm araçlar motor içinde yakıtı kullanırlar

 Yakıt çeşitlerine göre

Benzinli : Benzin kullanırlar
Dizel : Motorin kullanırlar
LPG'li : LPG (sıvılaştırılmış petrol gazı) kullanırlar

 Zamanlarına göre
2 Zamanlı : Krank milinin 360 derece (bir tur) dönmesi ve iki piston
hareketiyle bir iş zamanı meydana getirir
4 Zamanlı : Krank milinin 729 derece (iki tur) dönemsi ve dört piston
hareketiyle bir iş zamanı meydana getirir

 Soğutma Sistemlerine Göre:

Hava Soğutmalı
Su Soğutmalı

 Yapım özelliğine göre

Sıra Tipi
Boksör Tipi
V Tipi
Yıldız Tipi

 Silindir sayılarına göre

Tek silindirli
Çok silindirli

4 Motor Parçaları
Bir motor temel olarak; Silindir kapağı, Motor bloğu ve Yağ karteri gibi ana
mekanik kısımlardan oluşur. Ancak şekil 3 ve şekil 4’te verildiği üzere bir
motor sabit ve haraketli bir çok parça bulunmaktadır. Buna ilave olarak:
Motor soğutma sistemi,
Yağlama sistemi,
Supap Sistemi,
Yakıt enjeksiyon sistemi,

Kurupelit Kampüsü 55139 SAMSUN Tel: +90 362 312 19 19 Faks: +90 362 457 60 91 iletisim@omu.edu.tr www.omu.edu.tr
 5

Hava besleme sistemi,

Egzoz Sistemi,
Ateşleme sistemi,
Şarj sistemi,
Marş sistemi,
Motor kontrol ünitesi (ECU) gibi ilave donanımlarla donatılmıştır.

Şekil 3. Sabit Motor Parçaları

Şekil 4. Haraketli Motor Parçaları

Kurupelit Kampüsü 55139 SAMSUN Tel: +90 362 312 19 19 Faks: +90 362 457 60 91 iletisim@omu.edu.tr www.omu.edu.tr
 6

1- Silindir Bloğu: İçinde silindirlerin bulunduğu ve motor parçalarını üzerinde

taşıyan ana parçadır.
2- Silindir Kapağı: Silindir bloğu üzerini kapatan ve yanma odalarını meydana
getiren kapaktır.
3- Karter : Motor yağına depoluk görevi gören, silindir bloğunun altındaki parçadır.
4- supap Kapağı: Motor üzerindeki supap (külbütör) mekanizmasını dış etkilerden
korur.
5- Radyatör: Soğutma suyunun bulunduğu depo.
6- Karbüratör: Benzin-hava karışımını sağlayan parça.
7- Hava Filitresi: Siilndirlere giren havayı temizler.
8- Manifoldlar (emme-egzoz): Hava yakıt karışımını silindirlere, yanmış gazları
dışarıya taşıyan borulardır.
9- Yağ Filitresi: Motor yağı içindeki yabancı maddeleri temizler.
10- Endüksiyon Bobini (Ateşleme): Aküden gelen akımı 15.000-25,000 volta
yükselten parçadır.
11- Buji: Benzin-hava karışımını tutuşturan parçadır.
12- Konjektör (regülatör): Şarj dinamosunun ürettiği elektriği doğru akıma
çeviren ve 12 volt değerinde düzenleyen parçadır.
13- Enjektör: Dizel motorlarda yakıt püskürten parçadır.
14- Krank Mili: Pistonların bağlı olduğu, motorun çalışması sonucu elde edilen
hareketin ve gücün motordan alınmasına yarayan mildir.
15- Piston: Silindir içersinde hareket eden ve hareketi krank miline iletmesine
yardımcı olan parçadır.
16- Piston (biyel) Kolu : Pistonun doğrusal hareketini krank miline ileten parçadır.
17- Yağ Pompası: Karterdeki yağı basınçla hareketleri parçalara gönderir.
18- Yakıt Pompası (benzin otomatiği): Yakıtı basınçla karbüratöre gönderen
parça:
19- Distribütör: Benzinli motorlarda ateşleme sırasına göre bujilere elektrik
enerjisi gönderen parçadır.
20- Marş Motoru: Motora ilk hareket veren parçadır. Elektrik enerjisini hareket
enerjisine çevirir.
21- Alternatör (şarj dinomosu): Araç için gerekli elektrik enerjisini üreten
parçadır. Hareket enerjisini elektrik enerjisine çevirir.
22- Su Pompası (devirdaim): Suyun silindir içindeki kanallarda dolaşmasını
sağlar.
23- Enjektör Pompası: Dizel motorlarda yakıtı basınçla enjektörlere gönderen
parçadır.

Kurupelit Kampüsü 55139 SAMSUN Tel: +90 362 312 19 19 Faks: +90 362 457 60 91 iletisim@omu.edu.tr www.omu.edu.tr