WYDZIAŁ PSYCHOLOGII W SOPOCIE

Psychologia różnic indywidualnych

Rok akademicki 2023/24

Kierunek studiów Psychologia

Profil studiów ogólnoakademicki

Poziom studiów jednolite studia magisterskie/ studia I stopnia

Rodzaj zajęć obowiązkowe

Forma studiów stacjonarne

Rok studiów 2

Semestr letni

Liczba punktów ECTS 6

Całkowita liczba godzin pracy studenta 150

dr Dorota Szczygieł
Koordynator przedmiotu
dszczygiel@swps.edu.pl

Forma zajęć Liczba godzin Prowadzący

wykład 30 dr Dorota Szczygieł dszczygiel@swps.edu.pl
dr Daria Biechowska dbiechowska@swps.edu.pl
ćwiczenia 24 mgr Bartosz Karcz bkarcz@swps.edu.pl
dr Anna Nawrocka anawrocka1@swps.edu.pl

Zakres efektu Przedmiotowe efekty uczenia

Wiedza ● Student zna podstawowe pojęcia stosowane do opisu różnic indywidualnych oraz klasyczne i
współczesne koncepcje wyjaśniające różnice w podstawowych sferach funkcjonowania (w
szczególności takich jak inteligencja i zdolności, temperament, osobowość, style poznawcze,
twórczość).
● Student posiada wiedzę o związkach łączących psychologię różnic indywidualnych z innymi
subdyscyplinami psychologii.
● Student zna wybrane metody do pomiaru różnic indywidualnych oraz zasady i ograniczenia
związane z tym pomiarem.
Umiejętności ● Student potrafi wykorzystać wiedzę dotyczącą znaczenia zdolności, cech temperamentu i
stylów do obserwacji, interpretacji i oceny zachowań człowieka.
● Student potrafi wykorzystać wiedzę dotyczącą adaptacyjnego znaczenia różnic
indywidualnych do analizy i oceny zachowań człowieka, formułować propozycje zmian
sytuacji lub zachowania.
Kompetencje ● Student jest świadomy możliwości, problemów i ograniczeń funkcjonowania osób o
społeczne zróżnicowanym poziomie zdolności, różnych temperamentach czy stylach.
● Student jest przekonany o konieczności przestrzegania zasad etyki zawodowej w procesie
diagnozowania różnic indywidualnych.

Treści programowe w podziale na formy zajęć

Wykład
Treści programowe Literatura obowiązkowa
1. Paradygmat psychologii różnic indywidualnych Strelau, J. (2014). Różnice indywidualne: historia-
Krótka historia badań nad RI w psychologii. Przedmiot badań PRI. determinanty-zastosowania. Warszawa:
Determinanty RI. Dziedziczność czy środowisko? Genetyka Wydawnictwo Naukowe „Scholar”. Rozdziały 1 i
zachowania. Obszary praktycznego zastosowania wiedzy z zakresu 3.
PRI.
2. Wprowadzenie w problematykę temperamentu Strelau, J., Zawadzki, B. (1998). Kwestionariusz
Temperamentu PTS. Warszawa: Pracownia Testów
Konstytucjonalne typologie temperamentu. Typologia Pawłowa jako
Psychologicznych PTP.
fizjologiczna podstawa klasycznych temperamentów.
3. Teorie temperamentu skoncentrowane na dziecku Strelau, J. (2014). Różnice indywidualne: historia-
determinanty-zastosowania. Warszawa:
Interakcyjna teoria temperamentu Thomasa i Chess: projekt NYLS,
Wydawnictwo Naukowe „Scholar”. Rozdział 10.
kategorie temperamentu i ich konstelacje, temperament a zaburzenia
zachowania, temperament trudny, łatwy i „rozgrzewający się”.
Rozwojowy model temperamentu. Koncepcja temperamentu
zahamowanego i niezahamowanego. Behawioralno-genetyczna
teoria temperamentu Bussa i Plomina (EAS): kryteria definicyjne
cech temperamentalnych; struktura temperamentu.
4. Funkcjonalne znaczenie temperamentu dzieci Strelau, J. (2014). Różnice indywidualne: historia-
determinanty-zastosowania. Warszawa:
Temperament dziecka a zaburzenia eksternalizacyjne i
Wydawnictwo Naukowe „Scholar”. Rozdział 11.
internalizacyjne. Emocjonalność rodziców jako czynnik kształtujący
rozwój społeczno-emocjonalny dziecka. Dobroć dopasowania.
Kulturowy kontekst funkcjonalnego znaczenia temperamentu.
5. Teorie temperamentu skoncentrowane na człowieku dorosłym Strelau, J. (2014). Różnice indywidualne: historia-
I determinanty-zastosowania. Warszawa:
Wydawnictwo Naukowe „Scholar”. Rozdział 12.
Neuropsychologiczny model temperamentu. Biologiczna teoria
poszukiwania doznań Zuckermana: struktura konstruktu,
biologiczne podłoże, korelaty behawioralne.
6. Teorie temperamentu skoncentrowane na człowieku dorosłym
II
Regulacyjna teoria temperamentu (RTT) Strelaua: struktura i
funkcjonalne znaczenie cech temperamentu. Pozytywny i negatywny
afekt jako wymiary temperamentu.
7. Inteligencja: definicje, struktura i pomiar Strelau, J. (2014). Różnice indywidualne: historia-
determinanty-zastosowania. Warszawa:
Struktura inteligencji. Teorie czynników równorzędnych i teorie
Wydawnictwo Naukowe „Scholar”. Rozdział 4.
hierarchiczne. Geneza różnic indywidualnych w zakresie
inteligencji. Rodzaje testów inteligencji. Wady i ograniczenia
diagnozy testowej.
8. Adaptacyjna rola inteligencji. Pojęcie stylu poznawczego Strelau, J. (2014). Różnice indywidualne: historia-
determinanty-zastosowania. Warszawa:
Związek inteligencji z różnymi aspektami funkcjonowania
Wydawnictwo Naukowe „Scholar”. Rozdział 8 i
człowieka. Refleksyjność-impulsywność Kagana. Zależność-
17.
niezależność od pola Witkina. Style myślenia w koncepcji
Sternberga. Diagnoza impulsywności-refleksyjności jako stylu
poznawczego. Style poznawcze a funkcjonowanie człowieka.
9. Inteligencja emocjonalna Strelau, J. (2014). Różnice indywidualne: historia-
determinanty-zastosowania. Warszawa:
Czy emocje potrzebują inteligencji a inteligencja emocji? Modele IE.
Wydawnictwo Naukowe „Scholar”. Rozdział 19.
IE jako cecha osobowości (model Petridesa i Furnhama) i jako
zespół zdolności (model Saloveya i Mayera). Czy IE poddaje się
pomiarowi?
10. Znaczenie inteligencji emocjonalnej Strelau, J. (2014). Różnice indywidualne: historia-
determinanty-zastosowania. Warszawa:
Struktura zdolności emocjonalnych: od rozpoznawania emocji do
Wydawnictwo Naukowe „Scholar”. Rozdziały 20.
(inteligentnej) regulacji emocji.
11. Style radzenia sobie ze stresem Strelau, J. (2014). Różnice indywidualne: historia-
determinanty-zastosowania. Warszawa:
Style radzenia sobie ze stresem w ujęciu Endlera i Parkera. Czy
Wydawnictwo Naukowe „Scholar”. Rozdział 18.
istnieją „lepsze” i „gorsze” sposoby radzenia sobie ze stresem?
Znaczenie kontekstu sytuacyjnego. Style odbioru informacji w
sytuacji zagrożenia.
12. Perfekcjonizm: definicje i modele Kwarcińska, K., Sanna, K., Kamza, A., &
Piotrowski, K. (2022). Perfekcjonizm w teorii i
Perfekcjonizm jako dążenie do doskonałości. Konsekwencje badaniach. Przegląd Psychologiczny, 65(3), 27-42.
perfekcjonizmu. Perfekcjonizm adaptacyjny i nieadaptacyjny.
Szczucka, K. (2010). Polski Kwestionariusz
Kulturowe uwarunkowania perfekcjonizmu.
Perfekcjonizmu Adaptacyjnego i
Dezadaptacyjnego. Psychologia Społeczna, 51(13),
71–95.
13. Użyteczność wiedzy o różnicach indywidualnych w Szczygieł, D. (2022). Wypalenie rodzicielskie –
wyjaśnianiu zjawisk społecznych uwarunkowania i konsekwencje. W: L. Bakiera
(red.), Rodzicielstwo w zmieniającym się świecie
Wypalenie rodzicielskie jako wyzwanie społeczne XXI wieku:
(s. 37–48). Wydawnictwo Nauk Społecznych i
znaczenie czynników kulturowych, społecznych i indywidualnych.
Humanistycznych UAM.
14. Społeczny kontekst diagnozy RI
Kontrowersje związane z diagnozą RI.
Podsumowanie wykładu.

Literatura uzupełniająca (dodatkowa):

Gruszka, A., Matthews, G., Szymura, B. (2010). Handbook on individual differences in cognition : attention, memory,
and executive control. New York: Springer.
Ledzińska, M., Stolarski, M., Zajenkowski, M. (2013). Temperament i poznanie: energetyczne i czasowe zaplecze
umysłu. Warszawa: Wydawnictwo Naukowe Scholar.
Marszał-Wiśniewska, M., Strelau, J. (2011). Uwikłany temperament. Warszawa: Wyd. Naukowe Scholar.
Matczak, A. (1994). Diagnoza intelektu. Warszawa: Wyd. Instytutu Psychologii PAN.
Matczak, A., Knopp, K., (2013). Znaczenie inteligencji emocjonalnej w funkcjonowaniu człowieka. Warszawa: Liberi
Libri.
McCrae, R. R., Costa, P. T. jr. (2005). Osobowość dorosłego człowieka. Kraków: Wydawnictwo WAM.
Nęcka, E. (2000). Pobudzenie intelektu. Zarys formalnej teorii inteligencji. Kraków: Universitatis.
Nęcka, E. (2003). Inteligencja. Geneza – struktura – funkcje. Gdańsk: GWP.
Nosal, C.S. (1990). Psychologiczne modele umysłu. Warszawa: PWN.
Oniszczenko, W., Dragan, W. (2008). Genetyka zachowania w psychologii i psychiatrii. Warszawa: Wydawnictwo
Naukowe Scholar.
Śmieja, M., Orzechowski, J. (2008). Inteligencja emocjonalna. Fakty, mity, kontrowersje. Warszawa: Wydawnictwo
Naukowe PWN.
Zeigler-Hill, V., Shackelford, T.K. (2018). The SAGE Handbook of Personality and Individual Differences. London:
Sage.
 Ćwiczenia
Treści programowe
1. Wprowadzenie do tematyki różnic indywidualnych
Aparat pojęciowy PRI (pojęcia cechy, stanu, typu, czynnika,
wymiaru). Jaka jest różnica między pojęciem typu i cechy?
Czy badania wykazujące brak spójności sytuacyjnej
podważają celowość posługiwania się pojęciem cechy? Czy
fakt istnienia różnic indywidualnych pozostaje w
sprzeczności z zasadą równości społecznej?
2. Kiedy zmienna osobowościowa jest predyktorem, a
kiedy moderatorem?
Różnice indywidualne jako moderator interakcji człowieka ze
środowiskiem oraz predyktor określonych zachowań (na
przykładzie teorii temperamentu EAS Bussa i Plomina).
Wykorzystanie kwestionariusza EAS Bussa i Plomina w
diagnozie indywidualnej i badaniach empirycznych.
3. Dlaczego nie ustają konflikty i spory?
Różnorodność ludzi w światopoglądzie, wyznawanych
wartościach i religijności. Wykorzystanie Kwestionariusza
Wartości Schwartza (SVS) w diagnozie indywidualnej i
badaniach empirycznych.
4. Różnorodność ludzi w byciu z innymi I
Style przywiązania – ich geneza oraz konsekwencje.
Obraz przywiązania w trakcie życia zmienny czy stały?
Zastosowanie wiedzy z zakresu teorii przywiązania do
szerszego rozumienia podejmowanych przez ludzi decyzji.
5. Różnorodność ludzi w byciu z innymi II
Przywiązanie jako charakterystyka różnicująca ludzi pod
względem budowania interakcji społecznych.
Wykorzystanie kwestionariuszy stylów przywiązania w
diagnozie indywidualnej i badaniach empirycznych.
6. Cechy temperamentu i ich funkcjonalne znaczenie
Regulacyjna teoria temperamentu. Wykorzystanie
kwestionariusza FCZK w diagnozie indywidualnej i
badaniach empirycznych.
7. Testowy pomiar inteligencji
Pomiar inteligencji. Wykorzystanie Neutralnego Kulturowo
Testu Inteligencji (Cattell) i Testu Matryc Ravena w
diagnozie indywidualnej i badaniach empirycznych.
8. Praktyczne znaczenie inteligencji
Funkcje inteligencji. Szkoła. Praca zawodowa.
Wykorzystanie testu Omnibus w diagnozie indywidualnej i
badaniach empirycznych.
9. Złość (gniew) w nauce i życiu codziennym
Literatura obowiązkowa
Strelau, J. (2014). Różnice indywidualne: historia-
determinanty-zastosowania. Warszawa: Wydawnictwo
Naukowe „Scholar”. Rozdział 2.
Strelau, J. (1996). Psychologiczne różnice indywidualne i
wynikające stąd konsekwencje społeczne. Czasopismo
Psychologiczne, 2, 31-35.
Oniszczenko, W. (1997). Kwestionariusz temperamentu
EAS Arnolda H. Bussa i Roberta Plomina. Warszawa:
Pracownia Testów Psychologicznych Polskiego
Towarzystwa Psychologicznego.
Boski, P. (2009). Kulturowe ramy zachowań społecznych.
Podręcznik psychologii międzykulturowej (rozdz. 5,
Schwartza kulturowa mapa świata oparta na badaniach
wartości, s. 169-202). Warszawa: Wydawnictwo Naukowe
PWN.
Cervone, D., Pervin, L. A. (2010). Osobowość. Teoria i
badania. (Teoria przywiązania, s. 173-181). Kraków:
Wydawnictwo Uniwersytetu Jagiellońskiego.
Plopa, M (2008). Kwestionariusz stylów
przywiązaniowych. Podręcznik. Warszawa: VIZJA PRESS
& IT.
Guarnieri, S., Ponti, L., Tani, F. (2010). The Inventory of
Parent and Peer Attachment (IPPA): A study on the
validity of styles of adolescent attachment to parents and
peers in an Italian sample. TPM-Testing, Psychometrics,
Methodology in Applied Psychology, 17(3), 103-130.
Tłumaczenie artykułu zostanie udostępnione studentom
przez osobę prowadzącą ćwiczenia.
Korczyńska, J. (2004). Temperamentalny czynnik ryzyka
wypalenia zawodowego na przykładzie służby więziennej.
W: J. Strelau (red.), Osobowość a ekstremalny stres (317-
342). Gdańsk: GWP.
Cyniak-Cieciura, M., Zawadzki, B., Strelau, J. (2016).
Formalna Charakterystyka Zachowania – Kwestionariusz
Temperamentu: Wersja Zrewidowana. Warszawa:
Pracownia Testów Psychologicznych PTP.
Matczak, A., Martowska, K. (2013). Neutralny Kulturowo
Test Inteligencji - wersja 3 Raymonda B. Cattella i Alberty
K. S. Cattell. CFT-3. Podręcznik. Warszawa: Pracownia
Testów Psychologicznych PTP.
Jaworowska, A., Szustrowa, T. (2000). Testy Matryc
Ravena w Wersji Standard. Formy: Klasyczna,
Równoległa, Plus. Warszawa: Pracownia Testów
Psychologicznych.
Nęcka, E. (2003). Inteligencja. Geneza – struktura –
funkcje. Gdańsk: GWP. Rozdział 9.
Jaworowska, A., Matczak, A. (2002). Omnibus. Test
inteligencji. Warszawa: Pracownia Testów
Psychologicznych PTP.
Bąk, W. (2016). Pomiar stanu, cechy, ekspresji i kontroli
Pomiar złości w koncepcji Spielbergera i adaptacji Bąka
(STAXI-2). Gniew/złość jako punkt wyjścia do zrozumienia
postaw (wrogość/bierność) i zachowań (agresja/asertywność).
10. Inteligencja emocjonalna
Temperamentalne i środowiskowe uwarunkowania
inteligencji emocjonalnej. Wykorzystanie kwestionariusza
inteligencji emocjonalnej INTE w diagnozie indywidualnej i
badaniach empirycznych.
11. Twórczość a kreatywność
Powiązania między twórczością i kreatywnością a
inteligencją, osobowością i temperamentem. Adaptacyjne
funkcje kreatywności w osiągnięciach szkolnych i
psychopatologii.
12. Podsumowanie zajęć
Podsumowanie podejmowanej tematyki różnic
indywidualnych i ich znaczenie w życiu codziennym,
praktyce psychologicznej i badaniach psychologicznych na
podstawie wykorzystanych testów na zajęciach.
Kolokwium z całości zajęć.
złości. Polska adaptacja kwestionariusza STAXI-2. Polskie
Forum Psychologiczne, XXI (1), 93-122.
Matczak, A., Knopp, K., (2013). Znaczenie inteligencji
emocjonalnej w funkcjonowaniu człowieka. Warszawa:
Liberi Libri. Rozdział 3 (strony: 64-75).
Jaworowska, A., Matczak, A. (2008). Kwestionariusz
inteligencji emocjonalnej INTE. Podręcznik. Warszawa:
Pracownia Testów Psychologicznych PTP.
Matczak, A., Jaworowska, A., Stańczak, K. (2000).
Rysunkowy Test Twórczego Myślenia K. K. Urbana i H.
G. Jellena: TCT-DP: podręcznik. Warszawa: Pracownia
Testów Psychologicznych Polskiego Towarzystwa
Psychologicznego
Popek, S. (2010). Kwestionariusz Twórczego Zachowania
KANH. Lublin : Uniwersytet Marii Curie-Skłodowskiej
Strelau, J. (2014). Różnice indywidualne: historia-
determinanty-zastosowania. Warszawa: Wydawnictwo
Naukowe „Scholar”. Rozdziały 21, 22 i 23.
Pytania testowe i opisowe przygotowane przez osoby
prowadzące na podstawie literatury.

Literatura uzupełniająca (dodatkowa):

Osoba, która przed pierwszymi ćwiczeniami wyśle krótką definicję pojęcia różnic indywidualnych otrzyma
dodatkowe 2 pkt! Wiadomość proszę wysłać do osoby prowadzącej ćwiczenia.
Marszał-Wiśniewska, M., Strelau, J. (2011). Uwikłany temperament. Warszawa: Wydawnictwo Naukowe
Scholar.
Nosal, C.S. (2007). Psychologia poznania naukowego – umysły i problemy. Nauka, 2, 57-76.
Strzałecki, A. (2003). Psychologia twórczości. między tradycją a ponowoczesnością. Warszawa: Wydawnictwo
UKSW.
Zawadzki, B., Strelau, J., Szczepaniak, P., Śliwińska, M. (1998). Inwentarz osobowości NEO-FFI Costy i
McCrae. Adaptacja polska. Podręcznik, Warszawa: Pracownia Testów Psychologicznych PTP.
McCrae, R. R., Costa, P. T. jr. (2005). Osobowość dorosłego człowieka. Kraków: Wydawnictwo WAM.
Spielberger, C.D, Reheiser, E.C. (2009). Assessment of Emotions: Anxiety, Anger, Depression, and Curiosity,
1(3), 271–302.
Warunki zaliczenia/kryteria oceniania

Obecność na ćwiczeniach
Obecność na ćwiczeniach jest obowiązkowa. Kwestie usprawiedliwień nieobecności regulują § 4 ust. 2 pkt. 3
oraz § 30 ust. 5 i 7 Regulaminu Studiów Uniwersytetu SWPS. Nieobecności wymagają samodzielnego
uzupełnienia efektów uczenia się realizowanych w trakcie zajęć, na których student/ka był/a nieobecny/a.
Student/ka nieobecny/a na danych zajęciach ma obowiązek skontaktowania się z osobą prowadzącą zajęcia w
usprawiedliwienia nieobecności oraz otrzymania informacji o tym, jak może uzupełnić wiedzę i umiejętności
nabywane w trakcie tych zajęć, by uzyskać zakładane efekty uczenia się.

Sposób weryfikacji efektów uczenia (zadania zaliczeniowe na Punktacja*

ćwiczeniach)

Wykład: (21-40) (minimum zaliczające 21)

Egzamin w sesji letniej (test jednokrotnego wyboru; zakres treści
sprawdzianu stanowią wiedza przekazywana podczas wykładów
oraz treści zawarte w literaturze obowiązkowej przypisanej do
poszczególnych wykładów).

Dwa zadania zaliczeniowe (realizowane w ramach ćwiczeń) (30-60) (minimum zaliczające 30)
(kolokwium jest obowiązkowe)

Ćwiczenia: (23-45) (minimum zaliczające 23)

(1) Kolokwium na koniec semestru. Pytania testowe i opisowe
(problemowe). Kolokwium będzie zorganizowane dwukrotnie:
pierwszy termin na ostatnich zajęciach; kolokwium poprawkowe
po zakończeniu zajęć, w terminie ustalonym z osobą prowadzącą
ćwiczenia. Wiążący jest wynik uzyskany w ostatnim podejściu.
Nieobecność w pierwszym terminie nie wymaga
usprawiedliwienia i nie wpływa na wynik punktowy z tego
elementu składowego. Nie ma możliwości trzeciego podejścia
do kolokwium.

Ćwiczenia: 15 punktów
(2) Krótkie nagranie audio/videa (tutorial/podcast)
wykorzystujące wiedzę teoretyczną nt. wybranego zagadnienia z
różnic indywidualnych i ukazanie jego zastosowania w
codziennym życiu.

PRZELICZANIE PUNKTÓW NA OCENĘ:

ZALICZENIE PRZEDMIOTU wymaga otrzymania przez studenta co najmniej 51 pkt, maksymalna

liczba punktów jaką można uzyskać – 100.
SKALA OCEN:
51 – 60 – oznacza 3 (dostateczny)
61 – 70 – oznacza 3+ (dostateczny plus)
71 – 80 – oznacza 4 (dobry)
81 – 90 – oznacza 4+ (dobry plus)
91 – 100 – oznacza 5 (bardzo dobry)
*Uzyskanie minimalnej punktacji podanej w nawiasie jest warunkiem zaliczenia składowej.