ODAKLAYICI

KOLEKTÖRLER

II. Bölüm

Prof. Dr. Olcay KINCAY

Arş. Gör. Serkan ERDEM
İçerik
 Bileşik Parabolik Kolektör
 Geometrisi
 İzleme Gereksinimleri
 Performans Analizi
 Test Sonuçları
 BPK İçin Yeni Bir Dizayn
 Parabolik Çanak Kolektör
 Tanıtım
 Uygulamalar
 Suudi Arabistan Uygulaması
 Amerika Uygulaması
 Merkezi Alıcı Kolektör
 Tarihçe
 Heliostat
 Alıcı
 Tipleri
 Kaynaklar
BİLEŞİK PARABOLİK KOLEKTÖR (BPK)
 Bileşik Parabolik Odaklayıcı Kolektörün
Geometrisi
Odaklayıcı, 1 ve 2 parabollerinin parçası olan AB ve DC
segmentlerini içermektedir. AD, W genişliğinin açıklığıdır ve
BC ise b genişliğindeki absorber yüzeyidir. Her iki parabolün
merkezleri bir açıyla birbirleri ile aynı doğrultudadır. C
noktası parabol 1’in odak noktasıyken, B noktası parabol
2’nin odak noktasıdır. A ve D noktalarından parabollerin
tanjantları çizilecek olursa, bunların bileşik parabolik
kolektörün merkezi ile paralel olduğu görülür.
Bileşik Parabolik Odaklayıcı Kolektörün
Geometrisi
 Bileşik Parabolik Odaklayıcı Kolektörün
İzleme Gereksinimleri
İki boyutlu BPK genellikle boyu, yatay doğu-batı
doğrultusuna paralel olacak şekilde ve açıklık düzlemi
güneye doğru eğimli şekilde yerleştirilir. Daha önceden de
belirtildiği gibi aralıklı izleme gerekmektedir. Ayarlama sıklığı
odaklama oranına bağlı olarak değişmektedir. Örneğin,
odaklama oranı 10 için kabul açısı 11,5o’dir ve 7-8 saatlik
kullanımı sağlamak için izleme ayarının birkaç günde bir
yapılması gerekmektedir. Diğer yandan daha düşük bir
odaklama oranı olan 5 için, kabul açısı 23,1o’dir ve izleme
ayarının bir iki ayda bir kez yapılması yeterlidir.
 Bileşik Parabolik Odaklayıcı Kolektörün
Performans Analizi
W açıklığına, L uzunluğuna sahip, kabul açısı 2θa olan
bir bileşik parabolik kolektörü ele alalım. Absorber yüzey
alanı b genişliğindedir. Absorber yüzeyinde toplanan ısı, dış
çapı Do, iç çapı Di olan ve alt tarafa yerleştirilen N adet
borudan akan akışkana transfer edilir. Akışkan Tfi
sıcaklığında girer, Tfo sıcaklığında çıkar ve ṁ kütlesel
debisine sahiptir. Şeffaf bir kapak ile kapatılan açıklığın,
direkt ışınımın kabul açısı ile yaptığı açı kadar güneye eğimli
olduğu farz edilmektedir. Ayrıca absorber yüzey alanının
uzunluğunun, L uzunluğundan biraz daha fazla olduğu
varsayılmaktadır ve bu yüzden tüm yansıyan ışınım
yakalanmaktadır.
Düzlem Absorber Yüzeyli Bileşik Parabolik
Kolektör
 Düzlem Absorber Yüzeyli Bileşik Parabolik
Kolektör
Büyük kabul açısı sebebiyle bileşik parabolik kolektör hem
direkt hem de difüz ışınımı kabul eder. Açıklık düzlemine
düşen direkt ışınım akısı Ibrb’dir, kabul açısı içerisindeki difüz
ışınım akısı da Id/C ile ifade edilir. Böylece açıklık düzlemine
giren toplam etkin akı; [Ibrb+(Id/C)] ve absorber yüzeyinde
absorbe edilen S akısı;
 Id 
S  I b rb   e
 C
τ = kapağın geçirgenliği
ρe = tüm ışınımlar için odaklayıcı yüzeyinin etkin yansıtıcılığı
α = absorber yüzeyinin emiciliği.
 Düzlem Absorber Yüzeyli Bileşik Parabolik
Kolektör

Difüz ve direkt ışınım için τ, ρe ve α değerlerinin aynı olduğu

farz edilmektedir. Faydalı ısı kazancı için bir denklem elde
etmek amacı ile girişten x kadar mesafe uzakta absorber
yüzeyindeki diferansiyel bir eleman (dx) için enerji dengesi
için yazılır.

 U1
dq u  S  Tp  Ta  Wdx

 C 
 Düzlem Absorber Yüzeyli Bileşik Parabolik
Kolektör

Silindirik parabolik kolektörlerdeki gibi kabul edilip çizgiler

boyunca türetildiğinde, aşağıdaki denklemleri elde ederiz.

q u  FR WL S 
U1
Tfi  Ta 
 C 
m Cp  
 FbU l L  
FR  1  exp  
bU l L  
 m  Cp  
1 1 b 
 Ul   
F  l
U ND i f 
h
 Düzlem Absorber Yüzeyli Bileşik Parabolik
Kolektör
qu’nun hesaplanması ile ilgili asıl zorluk, kayıp katsayısı
Ul’nin düzlemsel veya silindirik parabolik kolektörlerdeki gibi
aynı derecede doğrulukla hesaplanamamasıdır. Uygun
konvektif ısı transfer bağıntıları bu amaçla kullanılabilir
değildir ve ışınımsal ısı değişimi daha karmaşıktır.
 Bir Bileşik Parabolik Kolektördeki Toplam
Kayıp Katsayısı

Rabl Ul değerini farklı absorber düzlem sıcaklığı, düzlem

yayıcılığı ve odaklama oranı için yaklaşık bağıntılar ile
hesapla tahmin etmiştir. Bu değerler aşağıda verilmiştir
(W/m2K biriminde). Değerlerin 4’den 19,4 W/m2K’e kadar
değiştiği görülmektedir. Ul değerleri değişen durumlar için
verilen tablodan interpolasyon yardımı ile elde edilebilir.
 Bileşik Parabolik Odaklayıcı Kolektörün
Performans Analizi

BPK’ler diğer absorber yüzeyleri için de dizayn edilebilir. İki

tip [a)tüp, b)kanatlı tüp] aşağıdaki şekilde gösterilmiştir.
Düz absorber yüzeyinden farklı bu şekillerin ısı kaybının
olabileceği arka tarafa sahip olmaması avantajdır.
 Test Sonuçları
Bileşik parabolik kolektörler üzerine araştırma ve
geliştirme çalışmaları 1974 yılında başladığında, yüksek
sıcaklıklara 5 ile 10 arasındaki odaklama oranları ile
çıkılabileceği vurgulanmıştı. Açıklanan test sonuçları ve diğer
optimizasyon çalışmaları bu vurgunun yerini kaybettiğini
gösterdi. Aslında BPK’ler daha uygulanabilirdir ve 70 ile
100oC arasında sıcaklık gereksinimi olan güneş enerjisi
uygulamaları için maliyeti daha azdır. Bu tip BPK’ler düşük
odaklama oranlarına (3’ü geçmeyen) sahiptirler ve birkaç
eğim ayarlaması gerektirmektedirler.
 Bileşik Parabolik Odaklayıcı Kolektörler
İçin Yeni Bir Dizayn
BPK entegre edilmiş yeni bir dizayn vakum borulu
kolektör önerilmektedir. Bu dizaynda vakumlu boruyu saran
dıştaki cam bileşik parabolik kolektördeki gibidir. Dizaynın
kesit profili aşağıdaki şekilde gösterilmiştir. Yazarlar dizayn
sonuçlarının daha büyük optik verimde olduğunu iddia
etmektedirler. Buna ek olarak, yansıtıcı yüzey çevreden
korunmuş olmaktadır.
Dışarısı BPK Şeklinde Yansıtıcı Sarılmış
Vakum Borulu Kolektör
PARABOLİK ÇANAK KOLEKTÖR
 Parabolik Çanak Kolektör

Parabolik çanak kolektörlerin, çeşitli ticari tasarımları

son on yılda elektrik üretimi için geliştirilmektedir. 7,5 m
çapında esnek metal membran odaklayıcı, bir Alman firması
tarafından geliştirilmiştir. Bu membran paslanmaz çelik bir
plaka olup yuvarlak halkaya sabitlenmiştir. Bu membran su
yükü uygulanarak ve bölgesel vakumlama ile plastik
deformasyona uğratılarak parabol şeklini alır. Odaklayıcıya
yapılan operasyon boyunca vakumlama sürdürülür.
Çeşitli Parabolik Çanak Kolektör
Tasarımları
 Parabolik Çanak Kolektörler İçin
1. Uygulama
Ön membran, yansıtıcılığı 0,90 olan ve 42 m2 alana
sahip ince cam aynalar ile kaplanmıştır. Odaklayıcı, iki
noktadan montajlanarak asılmaktadır ve dikey eksende
dönerek günlük, yatay eksende dönerek ise mevsimsel
olarak güneşi takip eder. Odak uzunluğu 5 m’dir. 0,2 m çapa
sahip kavite tipi alıcı odakta bulunmaktadır. Eğer direkt
ışınım değeri 800 W/m2 ise 27 kW gibi bir enerji alıcıda
absorbe edilir. Odağa yerleştirilen ve enerji dönüştürme
verimi 0,3 olan bir Stirling Makinası, bu ısıl girdiyi 8 kWe
enerjiye dönüştürür. Daha sonraları her biri 50 kWe üreten
aynı dizayna sahip 2 adet 17 m çapında çanak aynı firma
tarafından yapılmıştır. Bunlar Suudi Arabistan’da
kullanılmaktadır. Çanak/Stirling motor sistemleri diğer
üreticiler tarafından da yapılmaktadır.
 Parabolik Çanak Kolektörler İçin
2. Uygulama

Her kolektörün faydalı güneş enerjisini odakladığı

uygulamalar için parabolik çanak sistemlerinin genellikle
uygun olduğu düşünülmektedir. Amerika’da 700 adet çanak
ile üretilen buhardan yararlanan 5 MW kapasiteli bir enerji
santrali inşa edilmiştir. Toplam 42 m2 alana sahip her
sıradaki 24 çanağın her biri 1,5 m çapında aynalardan
oluşmaktadır. Aynalar, yuvarlak alüminyum çerçevelere
sabitlenen yansıtıcı polimer filmlerden meydana gelmektedir
ve sürekli vakum uygulamasına tabidir. Alıcı; 0,9 m boyunda
ve 0,6 m çapında izolasyonlu silindirik bir oyuktur ve
sıvılaştırılmış tuz içerir.
 Parabolik Çanak Kolektörler İçin
2. Uygulama

Toplam 700 adet çanaktan, 600 adeti 275 oC

sıcaklığında doymuş buhar elde etmek için kullanılır. Geri
kalan 100 çanak ise buharı 400 oC’ye kızdırmak için
kullanılır. Buhar, biri 3,68 MW’lık ana makina, diğeri ise 1,24
MW’lık pik makina olan 2 adet jeneratör türbinini çalıştırmak
için kullanılır.
MERKEZİ ALICI KOLEKTÖR
 Merkezi Alıcı Kolektörün Tarihçesi
İlk olarak Baum, Aparasi ve Garf tarafından bir binanın
santral olarak kullanılması fikri ortaya atılmıştır.
Hesaplamalarında SSCB’nin güneşli bölgelerinde 400oC
sıcaklıkta ve 30 atm basınçta, saatte 11 tondan 13 tona
kadar buhar üretebilecek bir uygulamanın inşa edilmesinin
olabilirliğini belirtmişlerdir. Optik sistem 3m x 5m
boyutlarında 1293 aynayı içeren sistem için hesaplanmıştır.
Bu heliostatların 1965’den 1967’ye kadar kule çevresindeki
yay şeklindeki raylar üzerinde hareket eden vagonlara
monte edilmesi önerilmişti.
 Merkezi Alıcı Kolektörün Tarihçesi
Birkaç adet ufak pilot santral 1965’den 1967’ye kadar
Fransa ve İtalya’da kurulmuştur. Bunlardan birinde 50 kW
enerji toplanmıştır. Bu sistemler birkaç yıl aradan sonra
80’lerde tekrar dikkat çekmeye başlamış ve 0,5 ile 10 MW
arasında santraller kurulmuştur.
 Sistem Bileşenleri;
Heliostat
Heliostatlar, merkezi kulenin çevresinde daire şeklinde
yay dizilişi oluşturmaktadır. Bunlar, gelen güneş ışınımını
karşılar, yansıtır ve odaklar. Toplama boyunca direkt güneş
ışınımını kuledeki alıcıya doğru sürekli odaklayan bir izleme
kontrol ünitesi ile sistem çalışmaktadır. Ek olarak, güneş
radyasyonu toplanmadığı zaman kontrol sistemi heliostatları
güvenli tarafa yönlendirir ve böylece alıcı zarar görmez.
 Sistem Bileşenleri;
Heliostat
Önceden belirtildiği gibi, Borstow’daki 10 MWe’lık
santral kurulan en büyük pilot santrallerden biridir. 1982’den
1988’e kadar 6 sene boyunca işletilmiştir. Bu santral 80m
boyundaki merkezi kulenin çevresine yerleştirilen 1818
heliostatı içeren bir alanı kapsar. Her bir heliostat destek
yapı elemanı üzerine montajlanmış 12 adet bir miktar
konkavlaştırılmış cam aynalardan oluşmaktadır ve düzenli
kontrol yapan sürüş mekanizmasına sahiptir. Her bir
heliostatın toplam yansıtma yüzeyi 39,3 m2’dir. Arka
görünüş resmi aşağıdaki şekilde gösterilmiştir.
Sistem Bileşenleri;
Heliostat
 Sistem Bileşenleri;
Heliostat
Her bir heliostattaki 12 ayna paneli 1 x 3m boyutundadır
ve 3 mm kalınlığındaki demir içeren camdan yapılmıştır.
Heliostatlar temizken ortalama 0,903 yansıtıcılığa sahiptir.
Çevre etkisine maruz bırakıldığında kirlilik artmakta ve
ortalama yansıtıcılık değeri 0,82’ye düşmektedir. Gelecekteki
heliostat dizilişlerinde bu değerin 0,92 olması
amaçlanmaktadır. Bu hedefe ulaşmak için daha az maliyetli
ve hafif birkaç yeni tasarım denenmektedir. Örneğin; 150 m2
alana sahip ve yansıtıcılık değerleri 0,94’e kadar çıkabilen
büyük boyutlu cam aynalı heliostatlar kurulmuştur.
 Sistem Bileşenleri;
Heliostat
Ayrıca az maliyetli gergin membran kullanan yeni bir
heliostat da geliştirilmiştir. Büyük çaplı metal halka üzerine
gerdirilmiş bu heliostatların yansıtıcısında, gümüşlendirilmiş
polimer film ile ince metal folyo kat kat konulmuştur. Bu
yüzeyin yansıtıcılık oranı 0,92 olarak ölçülmüştür. Basitliği ve
hafifletilen ağırlığı sebebiyle gergin membranlı heliostat, cam
aynalı yüzeye göre %30 daha az maliyetlidir.
Gergin Membranlı Heliostat
 Sistem Bileşenleri;
Alıcı
Alıcılar, kolektör sisteminin en karmaşık elemanlarıdır.
Tasarımını etkileyen ana faktör, güneş ışınımının heliostatlar
ile odaklanması sonucu oluşan büyük ve değişken ısı akısını
alma kabiliyetidir. Bu ısı akısı alıcının akışkanına transfer
edilmelidir. Bu ısı akısının değeri 100 ile 1000 kW/m2
aralığındadır ve bunun sonucunda alıcıda yüksek sıcaklık,
yüksek ısıl değişim ve gerilimler meydana gelmektedir. Bu
değer odaklama oranına, mevsimsel ve günlük değişimlere
bağlıdır. Ayrıca alıcının yüzeyine göre de değişmektedir. Bu
sebeplerden ötürü, absorberin şekline, ısı transfer
akışkanına, akışkanı taşıyan boruların dizilişine ve inşada
kullanılan malzemelere dikkat edilmelidir.
 Sistem Bileşenleri;
Alıcı
2 tip alıcı dizaynı vardır; harici tip ve kavite tipi. Harici
alıcı genellikle silindirik şekildedir. Güneşin akısı, birkaç
paneli içeren silindirin dış yüzeyine direkt gelmektedir ve iç
tarafa sabitlenmiş birbirine yakın yerleştirilmiş borulardan
akan alıcı akışkanı tarafından absorbe edilir. Öte yandan,
kavite alıcısında, güneşin akısı izoleli bölgedeki bir veya
birden fazla küçük açıklıktan içeri girer. Kavite, alıcı akışkanı
akışı boyunca uygun boru konfigürasyonunu içerir. Kavitenin
geometrisi giren ışınımın absorbsiyonlanmasını maksimize,
taşınım ve ışınım yoluyla çevreye olan ısı kayıplarını ise
minimize eder.
Alıcılar: (a) Harici Tip,
(b) Dört Aparatlı Kavite Tipi
 Sistem Bileşenleri;
Alıcı

Her iki tip alıcının avantajları ve dezavantajları vardır.

Harici tipin çok geniş bir kabul açısı varken, kavite tipinin
küçük bir kabul açısı vardır. Diğer yandan, kavite tipi, güneş
akısını daha verimli tutar ve bunun neticesinde harici tipten
daha yüksek bir verime sahiptir.
 Sistem Bileşenleri;
Alıcı
10 MWe kapasiteli Borstow’daki santralde suyun direkt
ısıtıldığı ve kızgın buhar haline getirildiği harici tip alıcı
mevcuttur. Siyaha boyanmış 24 dikey panelden yapılmış, 7m
çapında ve 13,5m boyunda bir alıcı vardır. Incoloy 800’den
(0,6cm İ.Ç., 1,25cm D.Ç.) üretilen borular yerleştirilmiştir ve
102 bar basınçta ve 510 oC sıcaklığında buhar
üretilmektedir. Alıcının yıllık verimi oldukça azdır (0,69).
 Sistem Bileşenleri;
Alıcı
Daha yüksek verimlere ulaşmak için, ısı transfer akışkanı
olarak su/buhar değil de sıvılaştırılmış tuz kullanılması
planlanmıştır. Sıvılaştırılmış tuz ile alıcı, daha yüksek güneş
akısı değerleri ile işletilebilir. Sonuç olarak, alıcının boyutları
daha küçük ısı kayıpları sağlaması sebebiyle küçültülmelidir.
Sıvılaştırılmış tuz aslında atmosferik basınç altında
bulunmaktadır. Bu yüzden alıcıda daha ince duvarlı boruların
kullanımına izin verilir. Bu dizayn için yıllık verim hedefi 0,90
olarak belirlenmiştir.
 Kaynaklar
 Raithby G D, Hollands K G T, “A General Method of Obtaining Approximate
Solutions to Laminar and Turbulent Free Convective Problems”, Advances in
Heat Transfer, 11, 265, 1965.
 Sukhatme S P, Solar Energy; Principles of Thermal Collection and Storage,
2nd Edition, Tata McGraw-Hill Offices, 1998.
 Garcia A F, Moya E Z, Bravo E R, Garcia M P, “Parabolic Trough Solar
Collector Design for Supplying Thermal Energy at up to 250oC”, 2nd SolLAB
Doctoral-Colloquium, 2006.
 Kıncay O, Güneş Enerjisi Ders Notları, 2007.
 Ayhan M, “Yoğunlaştırılmış Güneş Enerjisi Sistemleri Parabolik Oluk Tipi
Yoğunlaştırıcılar Teknolojik Gelişmeler ”, Termodinamik, 181, p.32-38, 2007.
 Songür E, “Güneş Enerjisi ile Elektrik Üretimi: Yöntem ve Teknolojiler”,
MMO, 2008.
 Kampa J C, Kawamurab H, Passaquiteic R, DeSalvod R, “Radiative Cooling
Thermal Compensation”, LSC-Virgo meeting – Amsterdam, 2008.