Mikołaj Gomółka, (Gomulka, Gomolca)

Mikołaj Gomółka był świadkiem panowania pięciu kolejnych monarchów polskich. Zetknął
się jeszcze z Zygmuntem Starym. Jako członek dworu młodego króla uczestniczył zapewne w
pogrzebie fundatora kapeli rorantystów. Ostatniego z Jagiellonów znał najlepiej. Jako muzyk
królewski stykał się zapewne nie tylko z nim, lecz i z królową Boną, Barbarą Radziwiłłówną.
Razem z całą Polską przeżył wstrząs wywołany wygaśnięciem znakomitej dynastii. Był
świadkiem niefortunnej elekcji Henryka Walezego, którego zapewne wspominał dobrze,
mając ku temu powody osobiste. Podziwiał zapewne energię Batorego, jego zwycięstwa.
Zmarł za panowania Zygmunta III. Znał Wacława z Szamotuł osobiście; zetknął się z nim
jeszcze w latach chłopięcych na dworze królewskim. Również zapewne znał Leopolitę, a
niewykluczone, że i Mikołaja Zieleńskiego oraz muzyka Zygmunta III – Luca Marenzio. Jego
rówieśnikiem był Orlando di Lasso.

Wizerunek pośmiertny

– kompozytor renesansowy i instrumentalista

(ur. Ok. 1535 w Radoszkach pod Sandomierzem, zm. Po 30 kwietnia 1591, prawdopodobnie 5
marca 1609 w Jazłowcu (dziś Ukraina).

Syn mieszczan sandomierskich, Tomasza i Katarzyny Gomółków, był od 1545 śpiewakiem w

gronie paziów króla Zygmunta Augusta.

W 1548 rozpoczął naukę muzyki u Jana Klausa -jednego z królewskich fistulatorów1 -

(grającego na instrumentach dętych drewnianych). Odtąd datuje się jego przynależność do
zespołu muzyków króla, początkowo w charakterze ucznia (1548-1550), a od 1558 jako
pełnoprawnego instrumentalisty; zapewne uczył się przy tym nie tylko gry na fletach i
instrumentach stroikowych, gdyż zaliczano go wówczas do grupy zwanej „fistulatores Itali”,
której członkami byli w zasadzie muzycy grający na instrumentach strunowych i organach.
Uczył się gry na organach.

1
fistulator [łac.], w muzyce renesansu flecista grający w kapelach miejskich lub dworskich; w dawnej Polsce
zwany piszczkiem.
Organy w archikatedrze w Oliwie.

Nicolas Tournier, Lutnista

instrumenty dęte drewniane, to w epoce renesansu najpopularniejsze były: szałamaja

(przypominająca dzisiejszy obój piszczałka z podwójnym stroikiem i bocznymi otworami, dała
początek dzisiejszym klarnetom), piszczałka (wykonana z utwardzonej trzciny), dudy (miech
wykonany z koźlej skóry zapewniał nieustanny dźwięk instrumenty w momencie, kiedy gracz
nabierał powietrza w płuca), fletnia (złożona z szesnastu drewnianych rurek), flet poprzeczny
oraz flet prosty.
Szałamaja basowa

https://www.youtube.com/watch?v=RqFA54eCtDs
https://www.altakapela.com/post/szałamaje
https://youtu.be/PMJ_jt209jg
https://youtu.be/VyxiHnjGov4

sakbut:
https://youtu.be/jpQaGJTh2mU
trąbka:

https://www.youtube.com/watch?v=GlFxCAdX6-o

kornetto – rodzaj rogu ze skóry

https://www.youtube.com/watch?v=A6aWhj5CKxE

renesansowe instrumenty dęte i taniec francuski - prekursor – poprzednik – źródło

menueta
https://cameralmusic.pl/artykul/renesans-22.html

Lutnia:
https://www.youtube.com/watch?v=2hNqQiFJtus
(budowa:
https://www.youtube.com/watch?v=o5rE-trFrHE)

viola da gamba:
https://www.youtube.com/watch?v=-_E877TUqfU

Do najpopularniejszych instrumentów smyczkowych renesansu należały: viola da gamba (ten sześciostrunowy

instrument powstał w 1400 roku, a na początku grano na nim za pomocą łuku, a nie smyczka, jest on
pierwowzorem dzisiejszej wiolonczeli, skrzypiec i altówki), lira (instrument strunowy znany już w starożytnej
Grecji), clàrsach (czyli bardzo popularna harfa irlandzka), lira korbowa (trzymana na kolanach, a zamiast
smyczka używa się do wydobywania dźwięki specjalnej korbki, która obraca kołem ocierającym się o struny),
cytra, lutnia, klawesyn, wirginał. Najpowszechniejszymi instrumentami perkusyjnymi epoki były: tamburyn i
drumla.
Wiemy już, na jakich instrumentach grywał albo z jakimi miał styczność Mikołaj Gomółka.

Wracając do Mikołaja Gomółki:

W okresie nauki przebywał na dworze królewskim w Krakowie, Wilnie, Knyszynie, a w 1552
także w Piotrkowie (w czasie sejmu), Gdańsku i prawdopodobnie u ks. Albrechta
Hohenzollerna w Królewcu.

Kapelę Zygmunta Augusta opuścił 16 sierpnia 1563.

W czasie pobytu na dworze prawdopodobnie poznał kompozytorów: Wacława z Szamotuł,

Jana z Lublina, Marcina Leopolitę czy Valentin-a Bakfark (szpieg węgierski).

Nie wiadomo, gdzie przebywał Gomólka w latach 63- 66.

W 1566 roku Gomółka odszedł także z dworu Zygmunta Augusta i powrócił do Sandomierza.
Przestał grać w kapeli królewskiej, aby poświęcić się życiu rodzinnemu oraz pracy w
dziedzinie finansów i handlu.

Quentin Massys, Matsys, Metsys, Messys (ur. między 1465 a 1466 w Leuven, zm. 1530 w Antwerpii) –
malarz niderlandzki. Założyciel szkoły malarskiej w Antwerpii.

w kopalnictwie - rzemiośle górniczym (przywilej poszukiwania kruszców w okolicach

Muszyny)
Zakupił w Sandomierzu kamienicę, znajdującą się na rogu rynku Starego Miasta.

O jego działalności muzycznej w tym mieście brak jakichkolwiek wiadomości, zachowały się
natomiast dokumenty mówiące, iż rozwijał wówczas aktywność w dziedzinie finansowej oraz
pełnił różne funkcje związane z sądownictwem.

W 1567 i 1568 został wybrany jednym z siedmiu ławników, w 1572 powołano go na

stanowisko zastępcy wójta miejskiego, a 1578 czynny był w sądzie zamkowym. Z tego roku
pochodzi ostatnia wiadomość o pobycie Gomółki w Sandomierzu.

Ratusz w Sandomierzu
Między styczniem 1567 a majem 1570 poślubił córkę rajcy tarnowskiego Tomasza
Kuszmierzowicza, Jadwigę, i najprawdopodobniej z nią miał syna Michała, (który następnie
także jak ojciec - Mikołaj - był muzykiem na dworze Jana Zamoyskiego).

Stare Miasto w Sandomierzu

W 1580 Gomółka przebywał prawdopodobnie w Krakowie, uczestnicząc w pracach nad

wydaniem psałterza, o którym mowa będzie dalej.
Być może już wówczas był nadwornym muzykiem biskupa krakowskiego Piotra
Myszkowskiego, któremu dzieło owo dedykował.

Piotr Myszkowski Biskup krakowski obraz anonimowy XVI w.

Dokumenty wskazują, że był w Krakowie w 1586 oraz że w 1587 porzucił służbę na dworze
biskupim. Podjął wówczas wraz z trzema wspólnikami poszukiwania górnicze w okolicy
Muszyny.

W czerwcu 1590 lub wcześniej został z kolei muzykiem na krakowskim dworze kanclerza Jana
Zamoyskiego. (Do tego zespołu muzyków dołączył swojego syna – Michała)
Mikołaj gomółka pozostawał tam jeszcze 30 kwietnia 1591, i to jest ostatnia znana data z
jego życiorysu.

Według jego epitafium w kościele dominikańskim pw. Wniebowzięcia Najświętszej Marii Panny
w Jazłowcu, zmarł 5 marca 1609 w Jazłowcu w 45 roku życia.

Najbardziej znane, wydrukowane za życia i jedyne zachowane do dziś

dzieło to
Melodie na psałterz polski” (oryginalnie: „Melodiæ ná psalterz polski, przez Mikoláiá
Gomólke vczynioné”;

wydane w drukarni Jana Januszowskiego (wcześniej Łazarza Andrysowicza - ojciec) w

Krakowie w 1580), skomponowane do poetyckiego tłumaczenia psalmów biblijnych,
dokonanego przez Jana Kochanowskiego.
 Poeta Jan Kochanowski poprosił Gomółkę o dokomponowanie do jego Psałterza
Dawidowego muzyki, a ten przyniósł gotowe dzieło ledwie kilka miesięcy później. (świadczy
o talencie kompozytora)
Melodie psalmów są
krótkimi,
czterogłosowymi utworami,
skomponowanymi do tekstów wszystkich 150 psalmów wchodzących w skład Księgi Psalmów
ze Starego Testamentu.
W czasach M.Gomółki powstawało wiele tego rodzaju utworów do tekstów łacińskich, lecz
również do ich przekładów na inne języki2.

Jak Wiadomo poeta i myśliciel – filozof - Mikołaj Rej stwierdził, iż „Polacy nie gęsi i swój
język mają”, więc w XVI wieku pojawił się też Psałterz polski w przekładzie Jana
Kochanowskiego.
Melodie są wyjątkowe w muzyce europejskiej z dwóch względów:

Jest to jeden z nielicznych tak wczesnych przykładów, w którym zarówno tekst jak i muzyka
są najwyższej próby;

Jest to pierwsze znane opracowanie muzyczne wszystkich 150 psalmów.

Wyjątkowa prostota wykonawcza (budowa zwrotkowa, melodie poszczególnych głosów

utrzymane w średnim rejestrze), była zamierzeniem, o którym sam kompozytor napisał w
przedmowie:

„Są łacniuchno uczynione

Prostakom nie zatrudnione
Nie dla Włochów, dla Polaków
Dla naszych, prostych domaków”

Psalmy Gomółki mają różny charakter: raz prostszy, raz nieco kunsztowniejszy,
wesoły lub poważny, w zależności od treści tekstu.
Znajdujemy wśród nich prawdziwe perełki, gdzie Gomółka — wbrew swej deklaracji —
stosuje wyrafinowane środki muzyczne.
Mimo prostoty, pieśni nie są schematyczne – wiele z nich wykazuje wpływy różnorodnych tańców obcych
(pawany, galiardy i in., czego niestety nie rozpoznaję) i polskich, każda stara się oddać wiernie charakter tekstu.
W Psalmach muzyką podkreślał to, co ważne w tekście, zgodnie z panującym kanonem epoki.

Wykorzystał akcent języka polskiego jako czynnik rytmotwórczy. Kompozytor

zachował niezwykłą wierność akcentacji – łatwo się śpiewa utwór , gdy akcent muzyczny
wypada tam gdzie słowny.

Miały więc to być utwory nieskomplikowane, przeznaczone dla zwykłych ludzi, czyli
owych prostych domaków, którzy — przy odrobinie chęci i umiejętności muzycznych —
mogli je zaśpiewać samodzielnie.

2
(Autorem psałterza holenderskiego był słynny kompozytor Jacob Clemens non Papa, zaś francuskiego Claude
Goudimel)
 Podobne cele przyświecały też innym ówczesnym kompozytorom, np. na terenach
dzisiejszej Holandii - Jacobowi Clemensowi „nie-papieżowi” (non Papa).
Mimo, że Gomółka był katolikiem, a wydanie Psałterza było opłacone przez biskupa
Myszkowskiego, utwory te mogły służyć zarówno jego współwyznawcom, jak i zwolennikom
reformacji.

Psalm 29. Nieście chwałę, mocarze przypominający uroczysty marsz:

https://www.youtube.com/watch?v=UAPXSc5UN6Y

Psalm 45 b (47) „Kleszczmy rękoma wszyscy zgodliwie”, który poprzez prosty taneczny rytm
oddaje radosny charakter tekstu.
https://ninateka.pl/audio/mikolaj-gomolka-kleszczmy-rekoma

„Kleszczmy rękoma wszyscy zgodliwie, / wszyscy śpiewajmy Panu chętliwie”.

Psalm ma charakter pogodny: mowa o radosnym śpiewaniu, klaskaniu w ręce, które – jak
można się domyślać – towarzyszy tańcowi. Opracowanie Gomółki przybrało zatem charakter
taneczny: jest w metrum trójdzielnym i często powtarza się ten sam, prosty rytm.
Wszystkie cztery głosy śpiewają „zgodliwie”, czyli w tej samej rytmice i bez zbędnych
komplikacji, właściwych renesansowej polifonii. W momencie gdy mowa o „Panu nad pany”
(czyli najwyższemu Bogu), melodia sopranu i tenoru osiąga wysokie rejestry, natomiast gdy
dalej wspomina się o śpiewaniu „Panu groźnemu” – bas schodzi w dół (i pojawia się jedyny w
psalmie czterodźwiękowy melizmat (wiele nut przypada na jedna sylabę tekstu).

W ten sposób, nawet w tak prostym utworze, Gomółka oddał znaczenie biblijnych słów,
dając zarazem swoim rodakom radość śpiewania i odkrywania tajemnic muzyki.

Podobnie jak renesansowi malarze, którzy ilustrując sceny biblijne przyodziewali

przedstawiane postacie w stroje renesansowe,
tak też Gomółka przyoblekł psalm Kleszczmy rękoma w rytmy renes. tańca — gagliardy.
Klaskanie od dawien dawna towarzyszyło tańcom.
(klaskanie utożsamiano dawniej z tańcem:
Opisując roczną żałobę po zmarłym 1025 Bolesławie Chrobrym Gal Anonim podawał: „Oklaski w smutek
powszechny, radość w westchnienia ciężkie się obraca; nikt w Polsce uczty głośniej nie wyprawił; ani klaskania,
ani dźwięków lutni po gospodach nikt nie słyszał”. )
(Archaiczna nazwa tańca — pląs, zachowana jeszcze w języku ros. (plias, pliaska), oraz wyrazy pokrewne, takie
jak pląsanie, pląskanie, mają podobny źródłosłów, jak klaskanie, kląskanie itp.)

Charakterystyczne dla Gomółki jest ilustrowanie muzyką treści poszczególnych

psalmów. Psalmom radosnym nadaje tonację jońską (dzisiejszą durową), a smutnym —
tonację dorycką (poważną, brzmiącą smutno, dziś rzadko używaną);
ważniejsze słowa psalmu ilustruje w pomysłowy sposób i podkreśla rozmaitymi
figurami melodycznymi lub imitacją – jeden głos naśladuje melodię i rytm drugiego;

W Psalmie 45b „Serce mi każe śpiewać Panu swemu” pojawiają się imitacje głosów,
niełatwe melodie i śmiałe współbrzmienia. W powiązaniu ze słowami- gdy pod koniec
utworu pisarz pismo leje” - melodia opada coraz to niżej wznosi się na słowa - pismo leje:
https://www.youtube.com/watch?v=7qzVAc-epBU
https://forms.office.com/Pages/ResponsePage.aspx?id=b2KrGe5PxUyTfmAtaEwmWDkuG9d
LsJBMuxEQunFvcHlURFUxWUsxSTgwODg3SjRZSEQxMDg1MkdBNy4u