Padlina Charles’a Baudelaire’a – estetyka brzydoty

Wprowadzenie
Przeczytaj
Audiobook
Sprawdź się
Dla nauczyciela

Bibliografia:

Źródło: Charles Baudelaire, Oddźwięki, [w:] Symboliści francuscy (od Baudelaire’a do

Valéry’ego), tłum. A. Lange, wybór M. Jastrun, Wrocław 1965, s. 20–21.
Źródło: Charles Baudelaire, Padlina, [w:] Symboliści francuscy (od Baudelaire’a do Valéry’ego),
oprac. M. Jastrun, wybór M. Jastrun, Wrocław 1965, s. 26–28.
Źródło: Charles Baudelaire, Piękno, [w:] Symboliści francuscy (od Baudelaire’a do Valéry’ego),
oprac. M. Jastrun, tłum. S.K. Brzozowski, wybór M. Jastrun, Wrocław 1965, s. 22.
 Padlina Charles’a Baudelaire’a – estetyka brzydoty

Félix Henri Bracquemond, nieopublikowany frontyspis do Kwiatów zła Charles’a Baudelaire’a

Źródło: dostępny w internecie: commons.wikimedia, domena publiczna.

Czym jest piękno? Odpowiedź na to pytanie w pierwszej chwili może wydawać się
oczywista. Piękno to harmonia, doskonałość proporcji, maestria formy. Artyści jednak
wielokrotnie burzyli ustalone kanony estetyczne i wyznaczali nowe wzorce, niekiedy
naruszając dotychczasowe wyobrażenia. Czynił to na przykład XIX‐wieczny francuski poeta
Charles Baudelaire, który dostrzegał wartości estetyczne w obrazach pozornie brzydkich
i odrażających.

Twoje cele

Rozpoznasz najważniejsze cechy estetyki poezji Charles’a Baudelaire’a.

Porównasz postrzeganie piękna przez francuskiego poetę z klasycznym sposobem
jego definiowania.
Odkryjesz elementy Baudelaire’owskiej estetyki w dziełach malarskich.
Porównasz twórczość Baudelaire’a z utworami polskich poetów przełomu XIX i XX
wieku.
Przeczytaj

Charles Baudelaire
Charles Baudelaire (1821–1867) jest uważany za
prekursora symbolizmu. Zajmował się poezją, lecz
był także eseistą, krytykiem literackim oraz
uznanym tłumaczem Edgara Alana Poego (1809–
1849) na język francuski. Początkowo był związany
ze środowiskiem parnasistów – poetów głoszących
niezależność sztuki od życia społecznego, dążących
do tworzenia obiektywnych opisów wolnych od
bezpośrednich wyznań. Nie wiązał się jednak na
stałe z żadną grupą, prowadził życie niezależne, co
objawiało się w ekstrawaganckim stroju
i bezkompromisowym zachowaniu. Jego tom poezji
Kwiaty zła, opublikowany po raz pierwszy w 1857
roku, spowodował skandal obyczajowy –
Baudelaire’owi wytoczono proces o obrazę
Charles Baudelaire
moralności. Ostatecznie nałożono na niego
Źródło: domena publiczna.
grzywnę, a niektóre teksty skonfiskowano. Od
tamtego czasu przylgnęło do niego miano „poety
przeklętego” – nierozumianego, odrzuconego przez społeczeństwo. Uznanie i prawdziwą
sławę zyskał dopiero po śmierci w 1867 roku. W 1869 roku opublikowano tom poematów
pod tytułem Paryski spleen, który prezentował postawę dekadencką rozpowszechnioną
później wśród artystów przełomu wieków.

“
Charles Baudelaire

Padlina
Przypomnij sobie, cośmy widzieli, jedyna,
W ten letni, tak piękny poranek:
U zakrętu leżała plugawa padlina
Na ścieżce żwirem zasianej.

Z nogami zadartymi lubieżnej kobiety,

Parując i siejąc trucizny,
Niedbała i cyniczna, otwarła sekrety
Brzucha pełnego zgnilizny.

Słońce, prażąc to ścierwo, jarzyło się w górze,

Jakby rozłożyć pragnęło
I oddać wielokrotnie potężnej Naturze
Złączone z nią niegdyś dzieło.

Błękit oglądał szkielet przepysznej budowy,

Co w kwiat rozkwitał jaskrawy,
Smród zgnilizny tak mocno uderzał do głowy,
Żeś omal nie padła na trawy.

Brzęczała na tym zgniłym brzuchu much orkiestra

I z wnętrza larw czarne zastępy
Wypełzały, ściekając z wolna jak ciecz gęsta
Na te rojące się strzępy.

Wszystko się zapadało, jarzyło, wzbijało,

Jak fala się wznosiło,
Rzekłbyś, wzdęte niepewnym odetchnieniem ciało
Samo się w sobie mnożyło.

Czerwie biegły za obcym im brzmieniem muzycznym

Jak wiatr i woda bieżąca
Lub ziarno, które wiejacz swych ruchem rytmicznym
W opałce obraca i wstrząsa.

Forma świata stawała się nierzeczywista

Jak szkic, co przestał nęcić
Na płótnie zapomnianym i który artysta
Kończy już tylko z pamięci.

A za skałami niespokojnie i z ostrożna

Pies śledził nas z błyskiem w oku
 Czatując na tę chwilę, kiedy będzie można
Wyszarpać ochłap z zewłoku.

A jednak upodobnisz się do tego błota,

Co tchem zaraźliwym zieje,
Gwiazdo mych oczu, słońce mojego żywota,
Pasjo moja i mój aniele!

Tak! Taką będziesz kiedyś, o wdzięków królowo,

Po sakramentach ostatnich,
Gdy zejdziesz pod ziół żyznych urodę kwietniową,
By gnić wśród kości bratnich.

Wtedy czerwiowi, który cię będzie beztrosko

Toczył w mogilnej ciemności,
Powiedz, żem ja zachował formę i treść boską
Moich spróchniałych miłości!
Źródło: Charles Baudelaire, Padlina, [w:] Symboliści francuscy (od Baudelaire’a do Valéry’ego), oprac. M. Jastrun, wybór M.
Jastrun, Wrocław 1965, s. 26–28.

Padlina jest jednym z najsłynniejszych liryków

Charles’a Baudelaire’a. O popularności
wiersza zaważyło odważne i niespotykane
wcześniej zestawienie sielankowego piękna
krajobrazu ze szczegółowym,
naturalistycznym opisem rozkładającego się
ciała. Wiersz po raz pierwszy został
opublikowany w kontrowersyjnym tomie
Kwiaty zła z 1857 roku. Publikacja Baudelaire’a Carlos Schwabe, ilustracja do wiersza Zniszczenie
podważała nie tylko dotychczasowe pojęcie z tomu Kwiaty zła Charles’a Baudelaire’a (1900)
Źródło: domena publiczna.
estetyki, lecz także powszechnie przyjęte
normy etyczne i religijne. Skrajny
indywidualizm popchnął poetę do pozytywnego wartościowania grzechu i szpetoty.

Dwa pierwsze wersy Padliny nie zapowiadają jeszcze drastycznych obrazów pojawiających
się w dalszej partii tekstu. Tak mógłby rozpoczynać się utwór sielankowy lub romantyczny:
„Przypomnij sobie, cośmy widzieli, jedyna, / W ten letni, tak piękny poranek”. Być może
właśnie dlatego następujący po nich fragment uderza swoją dosadnością. Baudelaire
wykorzystał w nim efekt kontrastu, łącząc idylliczny krajobraz ze słowami: „U zakrętu leżała
plugawa padlina / Na ścieżce żwirem zasianej”.

Poeta nie ukrywa przed czytelnikiem

żadnych szczegółów zaobserwowanego
widoku. Wyprzedzając naturalistyczne
tendencje w literaturze, które w pełni
ujawnią się dopiero w latach 80. XIX wieku,
Baudelaire dosadnie opisuje wygląd padliny,
nie pomijając żadnego ważnego detalu.
Koncentracja na nieprzyjemnych i brzydkich
aspektach rzeczywistości nie była jednak
wyłączną cechą epoki – konwencja
turpistyczna pojawiała się już w sztuce
średniowiecznej, stanowiła też istotny
element sztuki barokowej. Ohyda opisywana
przez Baudelaire’a nie powinna jednak
przestraszyć czytelnika, jak w poezji
Carlos Schwabe, ilustracja do wiersza Beczka
barokowej, ma raczej wzbudzić jego
nienawiści z tomu Kwiaty zła Charles’a Baudelaire’a
zainteresowanie.
(1900)
Źródło: domena publiczna.
Podmiot liryczny Padliny relacjonuje każdy
element tytułowego truchła
z drobiazgowością godną naukowca. Podmiot wiersza przypominałby biologa badającego
naturalne zjawisko rozkładu, gdyby udało mu się zachować odpowiedni dystans do
przedmiotu obserwacji. Zamiast jednak przyjąć obiektywną postawę, zdaje się on
zachwycać zgnilizną. Z prawdziwą namiętnością relacjonuje doznania wszystkich zmysłów.
Opisuje wrażenia węchowe: „Smród zgnilizny tak mocno uderzał do głowy”, dźwiękowe:
„Brzęczała na tym zgniłym brzuchu much orkiestra” oraz wzrokowe: „Wszystko się
zapadało, jarzyło, wzbijało, / Jak fala się wznosiło”.

Zwrócenie uwagi na wrażenia zmysłowe jest charakterystyczne dla całej poezji Charles’a
Baudelaire’a, przepełnionej wyjątkową wrażliwością na wzajemne przenikanie się bodźców
węchowych, wizualnych i muzycznych. W wierszu Oddźwięki poeta wykorzystał zjawisko
synestezji polegające na przypisywaniu doznaniom danego zmysłu właściwości należnych
innemu – na przykład kojarzenie dźwięków z kolorami:

“
Charles Baudelaire

Oddźwięki
Natura jest świątynią, kędy słupy żywe
Niepojęte nam słowa wymawiają czasem.
 Człowiek śród nich przechodzi jak symbolów lasem,
One mu zaś spojrzenia rzucają życzliwe.
Jak oddalone echa, wiążące się w chóry,
Tak sobie w tajemniczej, głębokiej jedności
– Wielkiej jako otchłanie nocy i światłości –
Odpowiadają dźwięki, wonie i kolory.
Są aromaty świeże jak ciała dziecinne,
Dźwięczne i niby łąki zielone; są inne –
Bogate i zepsute, silne, triumfalne,
Które się rozlewają w światy idealne,
Jak ambra, benzoina, jako piżma wonie,
Gdzie duch przenika zmysły i wzajem w nich tonie.
Źródło: Charles Baudelaire, Oddźwięki, [w:] Symboliści francuscy (od Baudelaire’a do Valéry’ego), tłum. A. Lange, wybór M.
Jastrun, Wrocław 1965, s. 20–21.

Zainteresowanie powinowactwem zmysłów korespondowało z charakterystycznym dla

symbolizmu poszukiwaniem sfery niematerialnej. Na tej płaszczyźnie wszystkie aspekty
życia zlewają się ze sobą. Dążenie do jedności ze światem zauważalne jest również
w Padlinie, w której światło słoneczne rozkładające ścierwo chce „oddać wielokrotnie
potężnej Naturze / Złączone z nią niegdyś dzieło”.

Obserwacja rozkładającego się ciała

prowokuje zadumę nad przemijaniem –
nieuchronnością śmierci. Podmiot wiersza
kieruje wypowiedź do młodej i pięknej
kochanki, wskazując na los, który czeka
każdy, bez wyjątku, żywy organizm.
Bezceremonialnie przypomina, że jej uroda
szybko zmieni się w brzydotę:

“
Charles Baudelaire

Padlina
Tak! Taką będziesz kiedyś,
o wdzięków królowo,
Po sakramentach ostatnich, Carlos Schwabe, okładka tomu Kwiaty zła Charles’a
Baudelaire’a (1900)
Gdy zejdziesz pod ziół żyznych Źródło: domena publiczna.
urodę kwietniową,
 By gnić wśród kości bratnich.
Źródło: Charles Baudelaire, Padlina, [w:] Symboliści francuscy (od Baudelaire’a do Valéry’ego), oprac. M. Jastrun, wybór M.
Jastrun, Wrocław 1965, s. 26–28.

W Padlinie Baudelaire odwołuje się do średniowiecznej formuły memento mori, lecz

przesłanie jego utworu różni się od idei artystów tworzących przed wiekami. Poeta gdzie
indziej upatruje nadziei na nieśmiertelność. Nie wspomina o pośmiertnym życiu duszy,
która będzie trwać mimo cielesnego zgonu, lecz wskazuje na sztukę jako jedyną wartość
niepodlegającą rozkładowi. Artysta wyraża wiarę, że przemijające uczucia przetrwają jego
śmierć za sprawą dzieła sztuki:

“
Charles Baudelaire

Padlina
Wtedy czerwiowi, który cię będzie beztrosko
Toczył w mogilnej ciemności,
Powiedz, żem ja zachował formę i treść boską
Moich spróchniałych miłości!
Źródło: Charles Baudelaire, Padlina, [w:] Symboliści francuscy (od Baudelaire’a do Valéry’ego), oprac. M. Jastrun, wybór M.
Jastrun, Wrocław 1965, s. 26–28.

Poetycki bunt Baudelaire’a nie miał więc całkowicie destrukcyjnego charakteru. Poza
kontestacją, wskazywał na wartość, której można poświęcić życie. Postawę artysty
zapatrzonego w świat idei przeciwstawiał niskim horyzontom ludzi przyziemnych,
skupionych na nietrwałych dobrach.

Słownik
naturalizm

(fr. naturalisme) – prąd literacki powstały w drugiej połowie XIX wieku wykorzystujący
osiągnięcia nauk przyrodniczych, związany z poglądami deterministycznymi
i ewolucjonistycznymi, często operujący silnymi środkami wyrazu, niestroniący od
szczegółowego opisywania scen drastycznych, ukazujący ludzi jako organizmy
biologiczne

parnasizm

nurt w literaturze XIX wieku opierający się na kulcie piękna, harmonii stylu, unikający
ekspresyjnych środków artystycznych. Parnasiści często sięgali po tematykę starożytną
i mitologiczną, wyznawali hasło „sztuka dla sztuki”
symbolizm

kierunek w sztuce zapoczątkowany przez poetów francuskich w II połowie XIX wieku,

zakładający rezygnację z bezpośredniego opisu emocji, opierający się na sugerowaniu
wzruszeń i nastrojów, operujący wieloznacznymi symbolami w celu wyrażenia treści,
które nie mają określenia w systemie językowym

turpizm

(łac. turpis – brzydki) – nurt w literaturze i sztuce, wyrażający się w szczególnym

zainteresowaniu przedmiotami i zjawiskami nieestetycznymi

winieta

ozdoba drukarska wykorzystywana na karcie tytułowej książki bądź czasopisma, także

rozpoczynająca lub kończąca stronę, akapit, rozdział
Audiobook

Polecenie 1

Wysłuchaj nagrania i wypisz cechy estetyki poezji Charles’a Baudelaire’a, które były nowością
w ówczesnej sztuce.

Polecenie 2

W jaki sposób inspiracje twórczością Baudelaire’a ujawniły się w poezji Jana Kasprowicza?
Sformułuj odpowiedź pisemną.

Audiobook można wysłuchać pod adresem: h ps://zpe.gov.pl/b/P4kC5S8eQ

Nowa definicja piękna

Artyści wszystkich epok poszukiwali piękna. Różnie jednak je pojmowali, o czym

świadczą przemiany w definicji tego pojęcia mające miejsce na przestrzeni wieków. Dla
starożytnych Greków, a także dla twórców renesansu, pięknem była harmonia. Z
ideami humanizmu łączył się kult ludzkiego ciała, idealnie symetrycznego i
proporcjonalnego, jak ze słynnego szkicu Leonarda da Vinci przedstawiającego
człowieka witruwiańskiego – postać wpisaną w okrąg i kwadrat, którą renesansowy
artysta stworzył jako ilustrację do fragmentu traktatu Witruwiusza o architekturze.

Jednakże już w epoce baroku nastąpiło przewartościowanie dotychczasowych

wzorców. Popularne stały się obrazy Petera Paula Rubensa przedstawiające kobiety o
pełniejszych sylwetkach. Określenie „rubensowskie kształty” przeszło nawet do języka
codziennego.
Charles Baudelaire również należał do artystów, którzy zmienili postrzeganie piękna.
W swoim wierszu „Padlina” zwrócił uwagę na wartości estetyczne brzydoty. Opisał nie
tylko przykre doznania wywołane przez widok truchła, lecz także jego urodę:

Błękit oglądał szkielet przepysznej budowy,

Co w kwiat rozkwitał jaskrawy.

[Bibliografia: Charles Baudelaire, Padlina, tłum. M. Jastrun, [w:] Symboliści francuscy (od
Baudelaire’a do Valéry’ego), wybór i wstęp M. Jastrun, Wrocław 1965, s. 26.]

Gdyby zacytowane wersy wyrwać z kontekstu, czytelnik mógłby się nie domyślić, co
jest przedmiotem opisu. W myśl tradycyjnej definicji piękna, takie słowa nie mogłyby
dotyczyć rozkładającego się ciała.

Rehabilitacja szpetoty nie była jedyną cechą Baudelaire’owskiej estetyki. Francuski

poeta podkreślał zwodniczy charakter cielesnego piękna. Fascynowały go sylwetki
femme fatale – kobiet fatalnych, które swoimi powabami potrafiły przyczynić się do
zguby zakochanych w nich mężczyzn. W wierszu „Ideał” odżegnywał się od
klasycznych wzorców urody – łagodnych i harmonijnych, o których pisał: „Nie
zadowolą serca takiego jak moje”. Przeciwstawiał im urok podszyty złem, przywołując
postać z Szekspirowskiego dramatu: „Otchłani mego serca, ciebie trzeba, ciebie, Lady
Makbet, kobieto z potęgą zbrodniczą”. (Bibliografia: Charles Baudelaire, Ideał, tłum. M.
Jastrun, [w:] Symboliści francuscy (od Baudelaire’a do Valéry’ego), wybór i wstęp M.
Jastrun, obj. J. Kamionkowa, Wrocław 1965, s. 22–23.)

Znalazł pod tym względem wielu naśladowców, między innymi polskich poetów okresu
Młodej Polski. Jednym z kontynuatorów Baudelaire’owskiej estetyki był Jan Kasprowicz,
szczególnie w okresie tworzenia „Hymnów”, pełnych drastycznych, apokaliptycznych
opisów śmierci i rozkładu. Za przykład może posłużyć następujący fragment hymnu
„Dies irae”:

A spod korzeni jadowitych ziół,

spod kęp sitowia i trzciny, i traw,

z rowów, przepadlisk, wądolców i jam, pokrytych opalowym szkliwem zgniłych wód,

zaczyna wypełzywać żmij skłębiony płód:

czarne pijawki, zielone jaszczury

wiją się naprzód wpław

i oplatają kręgami śliskiemi

męczeńskich krzyży smutne miliardy,

z bagnistej wyrosłe ziemi,

zapadłe w bagnisty kał…

I oto głowy swoje, dziwne, ludzkie głowy,

świecące trupim tłuszczem zżółkłych, łysych czół,

o szczękach, otulonych kłębem czarnych bród,

kładą na łonach tych pomarłych ciał…

I skośne, mętne oczy podnoszą do góry

ku ich schylonym skroniom…

I biodra opasawszy w lubieżnym uścisku,

zwilgotniałymi usty

szepcą im słowa rozpusty…

Bibliografia: J. Kasprowicz, Dies irae, [w:] tegoż, Wybór poezji, oprac. J.J. Lipski, Kraków
1990, s. 165–166.

W tym samym utworze pojawia się postać Ewy, rodzicielki rodzaju ludzkiego, która
zostaje ukazana jako fatalna, zdradliwa siła wiodąca rodzaj ludzki ku zgubie.
Wprowadzając jej postać do hymnu, Kasprowicz niemal wprost odwołał się do estetyki
poezji Baudelaire’a – szczególnie tej z tomu „Kwiaty zła”:

Pańskiego gniewu dzień,

w którym w pożarach spokojnego słońca

szatańskim chichotem płoną

świeże, niezwiędłe róże

grzechu i winy!

Na ich purpusze

osiadł posępny i siny

tej Konieczności cień,

z której przepastnej głębiny,

z łona pełnego niweczących tchnień,

nad boskiej woli złomem

wyrosły zabójcze kwiaty

w Pańskiego gniewu nieskończony dzień…

A Ewa jasnowłosa, matka gwiazd i ziemi,

upaja się ich wonią, schylona nad niemi.

Kyrie elejson!

Bibliografia: J. Kasprowicz, Dies irae, [w:] tegoż, Wybór poezji, oprac. J.J. Lipski, Kraków
1990, s. 159–160.

„Róże grzechu i winy” i „zabójcze kwiaty” to czytelne odwołanie do twórczości

francuskiego ojca symbolizmu. Podobne nawiązania można znaleźć także w utworach
wielu innych polskich poetów przełomu wieków. Do estetyki brzydoty wielokrotnie
powracał Tadeusz Miciński, twórca poszukujący indywidualnego rodzaju ekspresji i
dążący do poznania świata niematerialnego. Za ucznia Charles’a Baudelaire’a można
również uznać czołowego polskiego dekadenta, Kazimierza Przerwę-Tetmajera.
Niektóre jego utwory ukazują podobną, buntowniczą postawę wobec świata i kanonów
piękna. Bez wątpienia autor „Padliny” odmienił oblicze europejskiej kultury, a jego
wpływ jest zauważalny do dzisiaj. Współczesna sztuka wiele zawdzięcza estetycznej
rewolucji, którą wywołały dzieła poety.
Sprawdź się

Pokaż ćwiczenia: 輸醙難

Ćwiczenie 1 輸

Zaznacz odpowiedź. Podmiot wiersza Padlina uznaje za najwyższą wartość:

 śmierć

 urodę

 nieprzemijalność

 brzydotę

Ćwiczenie 2 輸

Wypisz z utworu Padlina trzy wyrazy (różne formy gramatyczne: rzeczownik, przymiotnik,
czasownik) o szczególnie dosadnym charakterze.
Ćwiczenie 3 輸

Podanym fragmentom A-C przyporządkuj funkcję, jaką każdy z nich pełni w wierszu.

„Czerwie biegły za obcym im

Opis sytuacji wyjściowej. brzmieniem muzycznym
Jak wiatr i woda bieżąca”

Wyrażenie refleksji. -

Porównanie odwołujące się do „A jednak upodobnisz się do tego błota,

zmysłowych wrażeń. Co tchem zaraźliwym zieje”

„Przypomnij sobie, cośmy widzieli,

Podsumowanie treści wiersza. jedyna,
W ten letni, tak piękny poranek”

Wysłowienie zachwytu. -
Ćwiczenie 4 輸

Na poniższej ilustracji Carlosa Schwabe do Kwiatów zła Charles’a Baudelaire’a wskaż

przynajmniej trzy elementy, które nie współgrają z klasyczną definicją piękna.

Carlos Schwabe, ilustracja do wiersza Zmierzch z tomu Kwiaty zła Charles’a Baudelaire’a (1900).
Źródło: dostępny w internecie: commons.wikimedia, domena publiczna.

Ćwiczenie 5 醙
Źródło: dostępny w internecie: Ilustracje 1-3 commons.wikimedia; Ilustracja 4 flickr.com CC BY 2.0.

Ćwiczenie 6 醙

Na podstawie Padliny, innych wierszy Charles’a Baudelaire’a oraz informacji zawartych

w audiobooku sformułuj definicję piękna zgodną z estetyką poezji francuskiego artysty.
Ćwiczenie 7 難

Zapoznaj się z wierszem Charles’a Baudelaire’a Piękno i napisz rozprawkę na 200 słów,
w której odpowiesz na pytanie, czy przedstawiony w nim ideał piękna jest spójny z estetyką
innych utworów poety.

“
Charles Baudelaire

Piękno

Jam piękna, o śmiertelni, niby sen z granitu,

A pierś ma, gdzie krwawiła niejedna pierś żywa,
Jest dla poety źródłem, z którego wypływa
Miłość wieczna i niema jak materia bytu.

Króluję wśród lazurów jak Sfinks niezbadany,

Biel serca łączę z śniegiem łabędziego puchu;
Niszczącego harmonię nienawidzę ruchu;
I łzy są dla mnie obce, i śmiech mi nie znany.

Poeci u stóp mojej wyniosłej postawy,

Którą zda się, że wzięłam od dumnych pomników,
Cały żywot swój strawią na nauce krwawej;

Bo mam, by oczarować moich miłośników,

Zwierciadła, w których świata pięknieją obrazy:
Oczy me, wielkie oczy – o blaskach bez skazy!

Źródło: Charles Baudelaire, Piękno, [w:] Symboliści francuscy (od Baudelaire’a do Valéry’ego), oprac. M. Jastrun, tłum.
S.K. Brzozowski, wybór M. Jastrun, Wrocław 1965, s. 22.
Ćwiczenie 8 難

Napisz notatkę w formie punktów, w której porównasz estetykę Padliny Baudelaire’a

z estetyką hymnu Dies irae Jana Kasprowicza.

Praca domowa

Poszukaj we współczesnej kulturze (filmowej, muzycznej, literackiej, teatralnej itd.) dzieł,

w których jest wyeksponowana brzydota, podobnie jak w Padlinie Baudelaire’a. Przygotuj
się do dyskusji na temat roli brzydoty w sztuce XXI wieku.
Dla nauczyciela

Autor: Marta Kulikowska

Przedmiot: Język polski

Temat: Padlina Charles’a Baudelaire’a – estetyka brzydoty

Grupa docelowa:

Szkoła ponadpodstawowa, liceum ogólnokształcące, technikum, zakres podstawowy

Podstawa programowa:
Zakres podstawowy
Treści nauczania – wymagania szczegółowe
I. Kształcenie literackie i kulturowe.
1. Czytanie utworów literackich. Uczeń:
2) rozpoznaje konwencje literackie i określa ich cechy w utworach (fantastyczną, symboliczną,
mimetyczną, realistyczną, naturalistyczną, groteskową);
4) rozpoznaje w tekście literackim środki wyrazu artystycznego poznane w szkole podstawowej
oraz środki znaczeniowe: oksymoron, peryfrazę, eufonię, hiperbolę; leksykalne, w tym
frazeologizmy; składniowe: antytezę, paralelizm, wyliczenie, epiforę, elipsę; wersyfikacyjne,
w tym przerzutnię; określa ich funkcje;
5) interpretuje treści alegoryczne i symboliczne utworu literackiego;
9) rozpoznaje tematykę i problematykę poznanych tekstów oraz jej związek z programami epoki
literackiej, zjawiskami społecznymi, historycznymi, egzystencjalnymi i estetycznymi; poddaje ją
refleksji;
10) rozpoznaje w utworze sposoby kreowania: świata przedstawionego (fabuły, bohaterów, akcji,
wątków, motywów), narracji, sytuacji lirycznej; interpretuje je i wartościuje;
13) porównuje utwory literackie lub ich fragmenty, dostrzega kontynuacje i nawiązania
w porównywanych utworach, określa cechy wspólne i różne;
14) przedstawia propozycję interpretacji utworu, wskazuje w tekście miejsca, które mogą
stanowić argumenty na poparcie jego propozycji interpretacyjnej;
16) rozpoznaje obecne w utworach literackich wartości uniwersalne i narodowe; określa ich rolę
i związek z problematyką utworu oraz znaczenie dla budowania własnego systemu wartości.
2. Odbiór tekstów kultury. Uczeń:
2) analizuje strukturę tekstu: odczytuje jego sens, główną myśl, sposób prowadzenia wywodu
oraz argumentację;
6) odczytuje pozaliterackie teksty kultury, stosując kod właściwy w danej dziedzinie sztuki;
II. Kształcenie językowe.
1. Gramatyka języka polskiego. Uczeń:
1) wykorzystuje wiedzę z dziedziny fleksji, słowotwórstwa, frazeologii i składni w analizie
i interpretacji tekstów oraz tworzeniu własnych wypowiedzi;
2) rozumie zróżnicowanie składniowe zdań wielokrotnie złożonych, rozpoznaje ich funkcje
w tekście i wykorzystuje je w budowie wypowiedzi o różnym charakterze;
3) rozpoznaje argumentacyjny charakter różnych konstrukcji składniowych i ich funkcje
w tekście; wykorzystuje je w budowie własnych wypowiedzi;
4. Ortografia i interpunkcja. Uczeń:
1) stosuje zasady ortografii i interpunkcji, w tym szczególnie: pisowni wielką i małą literą, pisowni
łącznej i rozłącznej partykuły nie oraz partykuły -bym, -byś, -by z różnymi częściami mowy;
pisowni zakończeń -ji, -ii, -i ; zapisu przedrostków roz-, bez-, wes-, wz-, ws-; pisowni przyimków
złożonych; pisowni nosówek ( a, ę ) oraz połączeń om, on, em, en ; pisowni skrótów
i skrótowców;
III. Tworzenie wypowiedzi.
1. Elementy retoryki. Uczeń:
1) formułuje tezy i argumenty w wypowiedzi ustnej i pisemnej przy użyciu odpowiednich
konstrukcji składniowych;
3) rozumie i stosuje w tekstach retorycznych zasadę kompozycyjną (np. teza, argumenty, apel,
pointa);
6) rozumie, na czym polega logika i konsekwencja toku rozumowania w wypowiedziach
argumentacyjnych i stosuje je we własnych tekstach;
2. Mówienie i pisanie. Uczeń:
4) zgodnie z normami formułuje pytania, odpowiedzi, oceny, redaguje informacje, uzasadnienia,
komentarze, głos w dyskusji;
6) tworzy spójne wypowiedzi w następujących formach gatunkowych: wypowiedź o charakterze
argumentacyjnym, referat, szkic interpretacyjny, szkic krytyczny, definicja, hasło
encyklopedyczne, notatka syntetyzująca;
10) w interpretacji przedstawia propozycję odczytania tekstu, formułuje argumenty na podstawie
tekstu oraz znanych kontekstów, w tym własnego doświadczenia, przeprowadza logiczny wywód
służący uprawomocnieniu formułowanych sądów;
IV. Samokształcenie.
1. rozwija umiejętność pracy samodzielnej między innymi przez przygotowanie różnorodnych
form prezentacji własnego stanowiska;

Kształtowane kompetencje kluczowe:

kompetencje cyfrowe;
kompetencje osobiste, społeczne i w zakresie umiejętności uczenia się;
kompetencje obywatelskie;
kompetencje w zakresie rozumienia i tworzenia informacji.

Cele operacyjne Uczeń:

charakteryzuje cechy poezji Charles’a Baudelaire’a,

 definiuje pojęcie piękna zgodnie z estetyką francuskiego poety,
porównuje twórczość Baudelaire’a z utworami polskich poetów przełomu XIX i XX
wieku,
wskazuje nawiązania do estetyki autora Kwiatów zła w dziełach malarskich epoki.

Strategie nauczania:

konstruktywizm;
konektywizm.

Metody i techniki nauczania:

ćwiczeń przedmiotowych;
z użyciem komputera;
dyskusja.

Formy pracy:

praca indywidualna;
praca w parach;
praca w grupach;
praca całego zespołu klasowego.

Środki dydaktyczne:

komputery z głośnikami, słuchawkami i dostępem do internetu;

zasoby multimedialne zawarte w e‐materiale;
tablica interaktywna/tablica, pisak/kreda.

Przebieg lekcji

Przed lekcją:

1. Nauczyciel prosi uczniów o zapoznanie się z treścią e‐materiału „Padlina” Charles’a

Baudelaire’a – estetyka brzydoty oraz wykonanie polecenia zadania domowego:
Poszukaj we współczesnej kulturze (filmowej, muzycznej, literackiej, teatralnej itd.)
dzieł, w których jest wyeksponowana brzydota, podobnie jak w Padlinie Baudelaire’a.
Przygotuj się do dyskusji na temat roli brzydoty w sztuce XXI wieku.

Faza wprowadzająca:

1. Nauczyciel wyświetla na tablicy temat lekcji i rozpoczyna dyskusję wstępną. Pyta

o klasyczny kanon piękna, o to, jak się zmieniał w różnych epokach, wreszcie - o kanon
współczesny i załamanie ideału klasycznego piękna. Kierowana dyskusja powinna
prowadzić także do pojęcia brzydoty. Uczniowie podczas rozmowy wykorzystują
przygotowane w domu materiały, prezentują je na forum klasy i omawiają. Aby
 podsumować dyskusję, nauczyciel prosi uczniów, aby w parach wykonali ćw. 4 z sekcji
„Sprawdź się” - wskazali na ilustracji Carlosa Schwabe do Kwiatów zła elementy, które
nie współgrają z klasyczną definicją piękna.

Faza realizacyjna:

1. W tej części lekcji uczniowie koncentrują się na pracy z tekstem. Najpierw nauczyciel
poleca im, by wysłuchali nagrania z sekcji „Audiobook” i wykonali polecenie 1.
Sprawdza przykładowe notatki przygotowane przez uczniów, dokonuje ewentualnych
korekt.
2. Nauczyciel prosi uczestników zajęć, by jeszcze raz przeczytali wiersz Baudelaire'a
Padlina. Później uczniowie indywidualnie wykonują ćw. 1‐3 i 5. Ich celem jest
wykonanie zadania w jak najkrótszym czasie. Nauczyciel prosi wybranych uczniów
o przedstawienie odpowiedzi do ćwiczeń.
3. Ostatnia część tej fazy lekcji jest poświęcona poszukiwaniu nawiązań do estetyki
brzydoty w polskiej poezji XIX w. Nauczyciel prosi uczniów o wykonanie ćw. 8
odwołującego się do Dies irae J. Kasprowicza. Uczniowie pracują w parach, a następnie
wybrane osoby odczytują przygotowane notatki.

Faza podsumowująca:

1. Na zakończenie zajęć nauczyciel wraca do dyskusji, która otwierała lekcję. Pyta, w jaki
sposób Charles Baudelaire złamał klasyczny kanon piękna i jakich użył do tego celu
środków. Jaką rolę odegrała brzydota w polskiej poezji przełomu XIX i XX wieku?
Uczniowie, odpowiadając, mogą posługiwać się cytatami z wierszy zamieszczonych
w e‐materiale.
2. Nauczyciel omawia przebieg zajęć, wskazuje mocne i słabe strony pracy uczniów,
udzielając im tym samym informacji zwrotnej.

Praca domowa:

1. Ćwiczenie 7 z e‐materiału.

Materiały pomocnicze:

Monika Urbańska, „[...] ja miłości mojej, która się rozkłada, treść i kształt boski wiernie
chowam w sobie” - o pewnym dysonansie słów kilka, FOLIA LITTERARIA POLONICA II,
2008
Małgorzata Kosmala, O estetyce Charlesa Baudelaire’a, „Biesiada” - czasopismo
internetowe Zakładu Romantyzmu Wydziału Polonistyki UW, 2004

Wskazówki metodyczne

Uczniowie mogą wykorzystać multimedium „Audiobook” do przygotowania się do

lekcji powtórkowej.