‫ارزیابی عملکرد روشهای مختلف تجربی در برآورد تبخیر و تعرق پتانسیل (مطالعه‬

‫موردی‪ :‬دشت اردبیل)‬

‫کانونی‪3‬‬ ‫نگار نقشی‪ ،*1‬مهسا حسنپور کاشانی‪ ،2‬امین‬
‫‪1‬و*‪ -‬دانشجوی‌کارشناسی‌ارشد‌آبیاری‌و‌زهکشی‪‌،‬گروه‌مهندسی‌آّب‪‌،‬دانشکده‌کشاورزی‌و‌منابع‌طبیعی‪‌،‬دانشگاه‌محقق‌اردبیلی‬
‫‪ -2‬استادیار‪‌،‬دکترای‌مهندسی‌منابع‌آب‪‌،‬گروه‌مهندسی‌آّب‪‌،‬دانشکده‌کشاورزی‌و‌منابع‌طبیعی‪‌،‬دانشگاه‌محقق‌اردبیلی‬
‫‪ -3‬استادیار‪‌،‬دکترای‌سازه‌های‌آبی‪‌،‬گروه‌مهندسی‌آّب‪‌،‬دانشکده‌کشاورزی‌و‌منابع‌طبیعی‪‌،‬دانشگاه‌محقق‌اردبیلی‬

‫نتایج و بحث‬ ‫ضرورت و اهداف پژوهش‬

‫شکل زیر میانگین مقادیر تبخیر و تعرق محاسبه شده از روش مرجع پنمن مانتیث و سیزده روش‬
‫تجربی دیگر را نشان می دهد‪ .‬در این شکل بدلیل جواب های نامناسب روش روماننکو‪ ،‬این‬
‫روش از نمودار حذف شده است‪ .‬شکل مریوطه نشان می دهد که غیر از روش های ‪Mc‬‬
‫‪ Rn ،Guinness‬و بالنی کریدل‪ ،‬بقیه روش ها تقریبا نتایج نزدیک به هم و نزدیک به روش‬
‫مبنا ارائه داده اند‪ .‬با این حال‪ ،‬منحنی های مربوط به روش های اودین‪ ،‬هارگریوز و آیرماک‬
‫تطابق بیشتری با منحنی تغییرات روش مبنا دارد‪.‬‬
‫عملکرد ضریب همبستگی و ریشه میانگین مربعات خطا‪ ،‬نتایج حاصل نشان داد که به ترتیب سه‬
‫بطورکلی‪ ،‬رتبه بندی کل روش ها از لحاظ بهترین عملکرد مطابق زیر می تواند بیان شود‪:‬‬
‫‪oudin>Irmak>Hargreaves >T urc>ModifiedT urc>Ivanov>C a‬‬
‫‪prio>S chendel>J ens en-‬‬
‫‪Hais e>B laneyC riddle>McG uinnes s -B ordne>R n‬‬
‫‪B as ed>R omanenko‬‬
‫با توجه به اهمیت تعیین تبخیر و تعرق در مدیریت منابع آبی‪ ،‬شناخت و بررسی روش‌های تعیین‬
‫تبخیر و تعرق و عوامل موثر مربوط به آن می‌تواند در برنامه‌ریزی و مدیریت صحیح منابع آبی‬
‫کشور نقش مهمی را ایفا نماید‪ .‬هدف از این مطالعه‪ ،‬مقایسه سیزده روش تجربی تخمین تبخیر و‬
‫تعرق و تعیین مناسب ترین روش برآورد تبخیر و تعرق پتانسیل در دشت اردبیل است‪ .‬بدین‬
‫منظور‪ ،‬داده های اقلیمی در دوره آماری سال‌های ‪ 1985‬تا ‪ 2018‬جمع آوری گردید‪ .‬همچنین‪،‬‬
‫روش ترکیبی فائو‪ -‬پنمن‪ -‬مانتیث به‌ عنوان روش مرجع در نظر گرفته شد‪ .‬بر اساس معیارهای‬
‫روش اودین‪ ،‬هارگریوز و آیرماک از توانایی باالتری در تخمین میزان تبخیر و تعرق پتانسیل‬
‫منطقه اردبیل نسبت به روش های دیگر برخوردار هستند و به عنوان روش های مناسب شناسایی‬
‫شدند‪ .‬همچنین‪ ،‬روش روماننکو عملکرد خیلی ضعیفی در نتایج نشان داد‪.‬‬

‫مواد و روشها‬
‫‪8‬‬
‫)‪ET0 (mm/day‬‬ ‫‪schendel‬‬

‫‪7‬‬ ‫‪ivanov‬‬ ‫‪jensen-Haise‬‬ ‫داده‌های مورد نیاز جهت پیشبرد اهداف پژوهش از ایستگاه‌ سینوپتیک منطقه جمع‌آوری شد و‬
‫‪6‬‬
‫)‪Turc (Tu‬‬ ‫‪caprio‬‬
‫در نهایت یک دوره آماری ‪ 34‬ساله انتخاب گردید‪ .‬در این پژوهش‪ ،‬تبخیر و تعرق پتانسیل شهر‬
‫‪Irmak‬‬ ‫‪Mc Guinness- Bordne‬‬

‫‪5‬‬ ‫‪Modified Turc‬‬ ‫‪Blaney Criddle‬‬

‫اردبیل از طریق ‪ 13‬روش‌ مختلف برآورد تبخیر و تعرق پتانسیل شامل اسکاندل‪ ،‬جنسن هیز‪،‬‬
‫)‪ET0 (mm/day‬‬

‫‪4‬‬
‫‪Rn Based‬‬ ‫‪Hargreaves‬‬
‫کاپریو‪ ،‬تورک‪ ،‬بالنی کریدل و ‪ ...‬در محیط نرم افزار اکسل محاسبه گردید‪ .‬مقادیر تبخیر و‬
‫‪Oudin‬‬

‫‪3‬‬
‫تعرق با استفاده از روش فائو پنمن‪ -‬مانتیث که روش مبنا در این تحقیق است‪ ،‬به کمک‬
‫‪2‬‬
‫نرم‌افزار ‪ Cropwat 8.0‬برآورد شد‪ .‬سپس به منظور تعیین مناسب‌ترین و بهترین روش برآورد‬
‫تبخیر و تعرق پتانسیل به مقایسه نتایج حاصل از روش‌های مورد استفاده با نتایج روش مرجع‬
‫‪1‬‬
‫پنمن‪ -‬مانتیث با استفاده از معیارهای عملکرد ضریب همبستگی (‪ )p‬جذر میانگین مربعات‬
‫‪0‬‬
‫‪1‬‬ ‫‪2‬‬ ‫‪3‬‬ ‫‪4‬‬ ‫‪5‬‬ ‫‪6‬‬ ‫‪7‬‬ ‫‪8‬‬ ‫‪9‬‬ ‫‪10‬‬ ‫‪11‬‬ ‫‪12‬‬ ‫خطا)‪ )RMSE‬پرداخته شد‪.‬‬
‫‪-1‬‬
‫زمان (ماه)‬

‫نتیجهگیری‬
‫در این تحقیق‪ ،‬با استفاده از ‪ 14‬روش تجربی به محاسبه تبخیر و تعرق پتانسیل در دشت‬
‫اردبیل پرداخته شد‪ .‬به منظور مقایسه روش ها با یکدیگر‪ ،‬روش پنمن ماتتیث فائو به عنوان‬
‫روش مبنا انتخاب شد‪ .‬نتایج نشان داد که روش های اودین به عنوان بهترین روش برآورد‬
‫تبخیر و تعرق شناخته شد و روش های هارگریوز و آیرماک بترتیب در مراتب دوم و سوم‬
‫قرار گرفتند‪ .‬همچنین‪ ،‬روش روماننکو به عنوان ضعیف ترین روش در تخمین تبخیر و تعرق‬
‫منطقه تعیین شد‪ .‬ذکر این نکته الزم است که با قاطعیت نمی توان بیان نمود که یک روش‬
‫برتر در یک منطقه در بقیه نقاط جهان با شرایط اقلیمی و دقت داده های متفاوت هم برتر‬
‫خواهد بود و لذا ضروری است برای هر منطقه‪ ،‬روش یا روش¬های مناسب تخمین تبخیر و‬
‫تعرق بطور جداگانه تعیین گردد‪.‬‬
‫نتایج و بحث‬
‫همانطور که گفته شد‪ ،‬برای برآورد تبخیر و تعرق پتانسیل‪ ،‬چهارده روش تجربی اعم از دمایی‪،‬‬
‫تشعشعی و ترکیبی که کاربرد نسبتاً وسیعی دارند انتخاب شدند‪ .‬بمنظور بررسی دقت و تعیین‬
‫مناسب‌ترین روش در برآورد تبخیر و تعرق پتانسیل دشت اردبیل روش پنمن‪ -‬مانتیث فائو به‬
‫عنوان روش مرجع در نظر گرفته شد‪ .‬از جدول زیر مشاهده می شود که مقادیر ضریب‬
‫همبستگی همه روش ها باالی ‪ 0.9‬می باشد که نشانگر تطابق خوب بین نحوه تغییرات تبخیر و‬
‫تعرق محاسباتی همه روش ها با مقادیر مبنا است‪ .‬از این رو معیار ‪ RMSE‬برای مقایسه دقیق تر‬
‫روش ها بیشتر اهمیت پیدا می کند‪.‬‬

‫‪RMSE‬‬ ‫‪R‬‬ ‫فرمول‬ ‫شماره ردیف‬

‫منابع اصلی‬ ‫‪0.57933‬‬

‫‪0.4434‬‬
‫‪0.9935‬‬

‫‪0.9851‬‬
‫)‪Jensen-Haise (JH‬‬

‫)‪Turc (Tu‬‬
‫‪1‬‬

‫‪2‬‬

‫‪1. Allen, R.G., Pereira, L.S., Raes, D. and Smith, M., 1998. Crop evapotranspiration-Guidelines for‬‬ ‫‪0.54037‬‬ ‫‪0.9906‬‬ ‫‪Caprio‬‬ ‫‪3‬‬

‫‪computing crop water requirements-FAO Irrigation and drainage paper 56. Fao, Rome, 300(9), p.D05109.‬‬ ‫‪0.3272‬‬ ‫‪0.9958‬‬ ‫‪Irmak‬‬ ‫‪4‬‬
‫‪2. Irmak, S., Irmak, A., Allen, R.G. and Jones, J.W., 2003. Solar and net radiation-based equations to‬‬ ‫‪2.5208‬‬ ‫‪0.9966‬‬ ‫‪Mc Guinness- Bordne‬‬ ‫‪5‬‬
‫‪estimate reference evapotranspiration in humid climates. Journal of irrigation and drainage engineering,‬‬ ‫‪0.4966‬‬ ‫‪0.9960‬‬ ‫‪Modified Turc‬‬ ‫‪6‬‬
‫‪129(5), pp.336-347.‬‬ ‫‪1.4038‬‬ ‫‪0.9930‬‬ ‫)‪Blaney Criddle (1977‬‬ ‫‪7‬‬
‫‪3. Valipour, M., Sefidkouhi, M.A.G. and Raeini, M., 2017. Selecting the best model to estimate potential‬‬ ‫‪3.0902‬‬ ‫‪0.9911‬‬ ‫‪Rn Based‬‬ ‫‪8‬‬
‫‪evapotranspiration with respect to climate change and magnitudes of extreme events. Agricultural Water‬‬
‫‪0.4059‬‬ ‫‪0.9995‬‬ ‫‪Hargreaves‬‬ ‫‪9‬‬
‫‪Management, 180, pp.50-60.‬‬
‫‪0.2915‬‬ ‫‪0.9972‬‬ ‫‪Oudin‬‬ ‫‪10‬‬
‫‪4. Oudin, L., Hervieu, F., Michel, C., Perrin, C., Andréassian, V., Anctil, F. and Loumagne, C., 2005. Which‬‬
‫‪0.5229‬‬ ‫‪0.9522‬‬ ‫‪Schendel‬‬ ‫‪11‬‬
‫‪potential evapotranspiration input for a lumped rainfall–runoff model?: Part 2—Towards a simple and‬‬
‫‪efficient potential evapotranspiration model for rainfall–runoff modelling. Journal of hydrology, 303(1-4),‬‬ ‫‪63.9087‬‬ ‫‪0.9789‬‬ ‫)‪Romanenko (1961‬‬ ‫‪12‬‬

‫‪pp.290-306.‬‬ ‫‪0.4974‬‬ ‫‪0.9789‬‬ ‫)‪Ivanov (Iv‬‬ ‫‪13‬‬

‫‪Corresponding author Email: Negar.naghshi@yahoo.com‬‬