‫اثر پدیده انسو بر بارش پاییزه در شمال غرب ایران‬

‫صالحی‪2‬‬ ‫مجید دهقانی‪ ،*،1‬سید مصطفی مرتضوی‪ ،1‬سمیه‬

‫‪1‬استادیار‪ ،‬گروه مهندسی عمران‪ ،‬دانشگاه ولیعصر (عج) رفسنجان‬
‫‪2‬دانش آموخته کارشناسی ارشد منابع آب‪ ،‬دانشگاه تحصیالت تکمیلی کرمان‬

‫نتایج و بحث‬ ‫ضرورت و اهداف پژوهش‬

‫جدول ‪ .1‬مقادیر ضریب همبستگی بارش پاییزه و شاخص نوسانات جنوبی‬ ‫تغییرات آب و هوایی اثرات متفاوتی بر روی بارش و دما در نقاط مختلف جهان دارد‪ .‬هرگونه‬
‫‪X‬‬ ‫‪Y‬‬ ‫ایستگاه‬ ‫ضریب‬
‫همبستگی‬
‫‪p-value‬‬ ‫ماه با باالترین ضریب همبستگی‬ ‫تغییر در میزان بارش به صورت مستقیم و غیر مستقیم میزان آب در دسترس را تحت تاثیر قرار‬
‫تبریز‬
‫‪1‬‬
‫‪2‬‬
‫‪46.28‬‬
‫‪46.27‬‬
‫‪38.08‬‬
‫‪37.40‬‬ ‫مراغه‬
‫‪-0.455‬‬
‫‪-0.576‬‬
‫‪0.012‬‬
‫‪0.001‬‬
‫‪July‬‬
‫‪Agu‬‬
‫می دهد (هو و همکاران‪ .)2017 ،‬مطالعات متعددی در نقاط مختلف دنیا حاکی از تغییرات بارش‬
‫میانه‬
‫‪3‬‬
‫‪4‬‬
‫‪47.70‬‬
‫‪45.67‬‬
‫‪37.45‬‬
‫‪38.75‬‬ ‫جلفا‬
‫‪-0.596‬‬
‫‪-0.557‬‬
‫‪0.001‬‬
‫‪0.001‬‬
‫‪Agu‬‬
‫‪Sep‬‬
‫در دوره های زمانی مشخص می باشد (صالحی و همکاران‪ ،2019 ،‬زیتیس‪ )2017 ،‬اثر تغییرات‬
‫‪5‬‬
‫‪6‬‬
‫‪47.07‬‬
‫‪47.53‬‬
‫‪38.43‬‬
‫‪37.93‬‬
‫اهر‬
‫سراب‬
‫‪0.222‬‬
‫‪-0.549‬‬
‫‪0.239‬‬
‫‪0.002‬‬
‫‪Nov‬‬
‫‪Agu‬‬
‫بارش در مناطق خشک و نیمه خشک به مراتب از اهمیت بیشتری برخوردار است‪ .‬از الزامات‬
‫‪7‬‬
‫‪8‬‬
‫‪45.08‬‬
‫‪44.43‬‬
‫‪37.53‬‬
‫‪39.33‬‬
‫ارومیه‬
‫ماکو‬
‫‪0.363‬‬
‫‪-0.354‬‬
‫‪0.049‬‬
‫‪0.055‬‬
‫‪Jan‬‬
‫‪Agu‬‬
‫اولیه در مدیریت منابع آب‪ ،‬پیش آگاهی نسبت به میزان بارش و نحوه توزیع مکانی و زمانی آن‬
‫‪9‬‬
‫‪10‬‬
‫‪47.12‬‬
‫‪44.97‬‬
‫‪36.38‬‬
‫‪38.55‬‬
‫تکاب‬
‫خوی‬
‫‪-0.584‬‬
‫‪-0.546‬‬
‫‪0.001‬‬
‫‪0.002‬‬
‫‪July‬‬
‫‪Agu‬‬
‫است‪ .‬هر گونه اطالعات در این زمینه می تواند به مدیریت بهتر منابع آب کمک کند‪ .‬در سالهای‬
‫‪11‬‬ ‫‪45.72‬‬ ‫‪36.77‬‬ ‫مهاباد‬ ‫‪-0.662‬‬ ‫‪0.000‬‬ ‫‪July‬‬
‫‪12‬‬ ‫‪45.13‬‬ ‫‪36.67‬‬ ‫پیرانشهر‬ ‫‪-0.553‬‬ ‫‪0.002‬‬ ‫‪July‬‬
‫اخیر مطالعاتی در زمینه ارتباط بارش در سطح کشور با سیگنالهای بزرگ مقیاس اقلیمی نظیر‬
‫‪13‬‬
‫‪14‬‬
‫‪45.50‬‬
‫‪48.28‬‬
‫‪36.15‬‬
‫‪38.25‬‬
‫سردشت‬
‫اردبیل‬
‫‪-0.627‬‬
‫‪-0.621‬‬
‫‪0.000‬‬
‫‪0.000‬‬
‫‪Agu‬‬
‫‪July‬‬
‫شاخص نوسانات جنوبی که به انسو معروف بوده انجام گرفته است‪ .‬خورشید دوست و قویدل‬
‫‪15‬‬ ‫‪47.92‬‬ ‫‪39.65‬‬ ‫پارس آباد‬ ‫‪0.416‬‬ ‫‪0.022‬‬ ‫‪Nov‬‬
‫‪16‬‬ ‫‪48.52‬‬ ‫‪37.63‬‬ ‫خلخال‬ ‫‪-0.439‬‬ ‫‪0.015‬‬ ‫‪July‬‬
‫رحیمی (‪ )1385‬با بررسی تاثیر انسو بر بارش آذربایجان شرقی نشان داد که در این استان‬
‫جدول ‪ .2‬میزان افزایش‪/‬کاهش بارش و احتمال وقوع آن در حالت ال‪-‬نینو‬ ‫فقط در فصل پاییز همبستگی معنادار بوده و در این مناطق بارش هنگام النینو افزایش و‬
‫تبریز‬ ‫مراغه‬ ‫میانه‬ ‫جلفا‬ ‫سراب‬ ‫ارومیه‬ ‫خوی‬ ‫مهاباد‬ ‫پیرانشهر‬ ‫سردشت‬ ‫تکاب‬ ‫اردبیل‬ ‫خلخال‬ ‫پارس آباد‬ ‫هنگام النینا کاهش را دارد‪ .‬در این تحقیق به بررسی اثر پدیده انسو بر بارش پاییزه در مناطق‬
‫درصد افزایش نسبت به میانگین‬ ‫‪56‬‬ ‫‪70‬‬ ‫‪45‬‬ ‫‪67‬‬ ‫‪46‬‬ ‫‪0‬‬ ‫‪69‬‬ ‫‪59‬‬ ‫‪62‬‬ ‫‪58‬‬ ‫‪98‬‬ ‫‪82‬‬ ‫‪49‬‬ ‫‪0‬‬
‫درصد کاهش نسبت به میانگین‬
‫احتمال وقوع بارش بیش از میانگین‬
‫‪0‬‬
‫‪100‬‬
‫‪-8‬‬
‫‪83‬‬
‫‪0‬‬
‫‪100‬‬
‫‪-48‬‬
‫‪75‬‬
‫‪-23‬‬
‫‪83‬‬
‫‪-51‬‬
‫‪0‬‬
‫‪-28‬‬
‫‪67‬‬
‫‪0‬‬
‫‪100‬‬
‫‪0‬‬
‫‪100‬‬
‫‪-45‬‬
‫‪83‬‬
‫‪0‬‬
‫‪100‬‬
‫‪0‬‬
‫‪100‬‬
‫‪0‬‬
‫‪100‬‬
‫‪-42‬‬
‫‪0‬‬
‫شمال غرب کشور شامل استانهای آذربایجان شرقی‪ ،‬آذربایجان غربی و اردبیل پرداخته شده‬
‫احتمال وقوع بارش کمتر از میانگین‬ ‫‪0‬‬ ‫‪17‬‬ ‫‪0‬‬ ‫‪25‬‬ ‫‪17‬‬ ‫‪100‬‬ ‫‪33‬‬ ‫‪0‬‬ ‫‪0‬‬ ‫‪17‬‬ ‫‪0‬‬ ‫‪0‬‬ ‫‪0‬‬ ‫‪100‬‬ ‫است‪.‬‬
‫جدول ‪ .3‬میزان افزایش‪/‬کاهش بارش و احتمال وقوع آن در حالت النینا‬
‫مواد و روشها‬
‫تبریز‬ ‫مراغه‬ ‫میانه‬ ‫جلفا‬ ‫سراب‬ ‫ارومیه‬ ‫خوی‬ ‫مهاباد‬ ‫پیرانشهر‬ ‫سردشت‬ ‫تکاب‬ ‫اردبیل‬ ‫خلخال‬ ‫پارس آباد‬

‫درصد افزایش نسبت به میانگین‬ ‫‪0‬‬ ‫‪15‬‬ ‫‪41‬‬ ‫‪12‬‬ ‫‪0‬‬ ‫‪85‬‬ ‫‪0‬‬ ‫‪0‬‬ ‫‪0‬‬ ‫‪0‬‬ ‫‪46‬‬ ‫‪1‬‬ ‫‪80‬‬ ‫‪43‬‬
‫درصد کاهش نسبت به میانگین‬
‫احتمال وقوع بارش بیش از میانگین‬
‫‪-45‬‬
‫‪0‬‬
‫‪-89‬‬
‫‪50‬‬
‫‪-88‬‬
‫‪50‬‬
‫‪-33‬‬
‫‪20‬‬
‫‪-63‬‬
‫‪0‬‬
‫‪-57‬‬
‫‪80‬‬
‫‪-53‬‬
‫‪0‬‬
‫‪-46‬‬
‫‪0‬‬
‫‪-37‬‬
‫‪0‬‬
‫‪-44‬‬
‫‪0‬‬
‫‪-49‬‬
‫‪25‬‬
‫‪-43‬‬
‫‪25‬‬
‫‪-51‬‬
‫‪25‬‬
‫‪-21‬‬
‫‪67‬‬
‫برای بررسی اثر پدیده انسو بر بارش پاییزه در شمال غرب کشور مراحل زیر انجام گرفت‪ .‬ابتدا‬
‫احتمال وقوع بارش کمتر از میانگین‬ ‫‪100‬‬ ‫‪50‬‬ ‫‪50‬‬ ‫‪80‬‬ ‫‪100‬‬ ‫‪20‬‬ ‫‪100‬‬ ‫‪100‬‬ ‫‪100‬‬ ‫‪100‬‬ ‫‪75‬‬ ‫‪75‬‬ ‫‪75‬‬ ‫‪33‬‬
‫مجموع بارش فصل پاییز بر اساس داده های بارش ماهانه محاسبه گردید‪ .‬سپس همبستگی بین‬
‫جدول ‪ .3‬میزان افزایش‪/‬کاهش بارش و احتمال وقوع آن در حالت خنثی‬ ‫بارش پاییزه با مقادیر شاخص نوسان جنوبی در ‪ 12‬ماه قبل از آن محاسبه گردید‪ .‬از میان مقادیر‬
‫ضریب همبستگی محاسبه شده‪ ،‬بیشترین مقدار مثبت یا منفی به عنوان اثرگذارترین ماه انتخاب و‬
‫تبریز‬ ‫مراغه‬ ‫میانه‬ ‫جلفا‬ ‫سراب‬ ‫ارومیه‬ ‫خوی‬ ‫مهاباد‬ ‫پیرانشهر‬ ‫سردشت‬ ‫تکاب‬ ‫اردبیل‬ ‫خلخال‬ ‫پارس آباد‬

‫درصد افزایش نسبت به میانگین‬ ‫‪29‬‬ ‫‪32‬‬ ‫‪18‬‬ ‫‪49‬‬ ‫‪20‬‬ ‫‪34‬‬ ‫‪37‬‬ ‫‪29‬‬ ‫‪37‬‬ ‫‪27‬‬ ‫‪40‬‬ ‫‪23‬‬ ‫‪25‬‬ ‫‪41‬‬ ‫ارائه گردید‪ .‬سپس مقادیر شاخص نوسان جنوبی به ‪ 5‬دسته تقسیم بندی گردید و اثر هر کدام از‬
‫درصد کاهش نسبت به میانگین‬ ‫‪-37‬‬ ‫‪-40‬‬ ‫‪-38‬‬ ‫‪-30‬‬ ‫‪-38‬‬ ‫‪-39‬‬ ‫‪-35‬‬ ‫‪-37‬‬ ‫‪-31‬‬ ‫‪-44‬‬ ‫‪-34‬‬ ‫‪-24‬‬ ‫‪-29‬‬ ‫‪-27‬‬
‫احتمال وقوع بارش بیش از میانگین‬ ‫‪57‬‬ ‫‪32‬‬ ‫‪37‬‬ ‫‪40‬‬ ‫‪47‬‬ ‫‪47‬‬ ‫‪32‬‬ ‫‪57‬‬ ‫‪43‬‬ ‫‪37‬‬ ‫‪35‬‬ ‫‪39‬‬ ‫‪48‬‬ ‫‪33‬‬ ‫این دسته بندی ها بر میزان بارش پاییزه مورد مطالعه قرار گرفت‪.‬‬
‫احتمال وقوع بارش کمتر از میانگین‬ ‫‪43‬‬ ‫‪68‬‬ ‫‪63‬‬ ‫‪60‬‬ ‫‪53‬‬ ‫‪53‬‬ ‫‪68‬‬ ‫‪43‬‬ ‫‪57‬‬ ‫‪63‬‬ ‫‪65‬‬ ‫‪61‬‬ ‫‪52‬‬ ‫‪67‬‬

‫نتیجهگیری‬

‫در این تحقیق به بررسی اثر پدیده انسو بر روی بارش پاییزه در ایستگاه های شمال غرب‬
‫کشور پرداخته شد‪ .‬نتایج نشان داد که بیشترین همبستگی بین بارش پاییزه با مقادیر شاخص‬
‫‪ SOI‬در ماهای تابستان وجود دارد و در این بین ماه های آگوست و جوالی باالترین‬
‫همبستگی را با بارش پاییزه دارد‪ .‬از طرفی در فاز ال‪-‬نینو یعنی مقادیر منفی شاخص ‪ ،SOI‬به‬
‫غیر از ایستگاه های ارومیه و پارس آباد‪ ،‬در بقیه ایستگاه ها به طور نسبی میزان بارش بیش از‬ ‫نتایج و بحث‬
‫میانگین خواهد بود‪ .‬در مقابل در فاز النینا‪ ،‬در دو ایستگاه ارومیه و پارس آباد بارش دارای‬
‫افزایش نسبت به میانگین و در بقیه ایستگاه ها دارای کاهش است‪.‬‬ ‫ابتدا مجموع بارش فصل پاییز در همه ایستگاه ها محاسبه گردید و سپس همبستگی بین بارش و‬
‫مقادیر شاخص نوسان جنوبی در ‪ 12‬ماه قبل محاسبه گردید‪ .‬نتایج در جدول ‪ 1‬ارائه گردیده‬
‫است‪ .‬بر اساس نتایج جدول ‪ ،1‬در تمامی ایستگاهها مقدار ضریب همبستگی بیش از ‪ 0.3‬بوده و‬
‫باالترین آن مربوط به بارش پاییزه در ایستگاه سردشت می باشد‪ .‬به صورت کلی ضریب‬
‫همبستگی در استان آذربایجان غربی باالترین و به طور متوسط در استان اردبیل کمترین است‪.‬‬
‫همچنین میزان ‪ p-value‬برای مقادیر ضریب همبستگی محاسبه گردید که نشان داد در دو‬
‫منابع اصلی‬ ‫ایستگاه اهر و ماکو‪ ،‬بارش پاییزه دارای همبستگی معنادار با شاخص نوسانات جنوبی نمی باشد‪.‬‬
‫در بقیه ایستگاه ها‪ ،‬بارش پاییزه دارای همبستگی معنادار بوده و به طور کلی از غرب به شرق از‬
‫خورشید دوست‪ ،‬قویدل رحیمی (‪ )1385‬ارزیابی اثر پدیده انسو بر تغییرپذیری بارش فصلی ‪،‬پژوهشهای‬
‫جغرافیایی‪،‬شماره‪.15-57، 26‬‬ ‫میزان این همبستگی کاسته می شود‪ .‬در کنار این امر‪ ،‬نتایج نشان می دهد که به جز ایستگاه‬
‫‪Hu, Z., Zhou, Q., Chen, X., Qian, C., Wang, S. and Li, J. (2017) Variations and changes of annual‬‬ ‫ارومیه‪ ،‬در بقیه ایستگاه ها‪ ،‬بارش پاییزه با شاخص نوسانات جنوبی در فصل تابستان بیشترین‬
‫‪precipitation in Central Asia over the last century. International Journal of Climatology, 37, 157–170.‬‬
‫‪Salehi, S., Dehghani, M., Mortazavi, S. M., & Singh, V. P. Trend analysis and change point detection of‬‬ ‫همبستگی را دارد‪ .‬به صورت کلی در همه ایستگاه ها‪ ،‬همبستگی بارش پاییزه با شاخص‬
‫‪seasonal and annual precipitation in Iran. International Journal of Climatology, 1-16.‬‬
‫‪Zittis, G. (2017) Observed rainfall trends and precipitation uncertainty in the vicinity of the Mediterranean,‬‬
‫نوسانات جنوبی در ماه های جوالی‪ ،‬آگوست و سپتامبر به باالترین مقدار خود رسیده‬
‫‪Middle East and North Africa. Theoretical and Applied Climatology, 130, 1–24.‬‬ ‫است‪ .‬از بین این سه ماه نیز ماههای جوالی و آگوست دارای باالترین تعداد همبستگی (‪6‬‬
‫مورد) هستند‪.‬‬

‫‪Corresponding author Email: m.dehghani@vru.ac.ir‬‬