TEMAT : Jak zmierzono odległości do Księżyca, planet i gwiazd?

Problem wyznaczania odległości we Wszechświecie należy do jednych z najważniejszych

zadań astronomii. Obecnie do pomiarów odległości od Ziemi do bliskich obiektów używa się metod
radarowych, których dokładność sięga kilku centymetrów, obliczanie odległości od naszej planety do
gwiazd jest o wiele bardziej skomplikowane, bo znajdują się one miliony razy dalej od Ziemi niż
planety.

Najbardziej bezpośrednią metodą mierzenia odległości we Wszechświecie jest metoda paralaksy:

geocentrycznej - w przypadku bliskich ciał Układu Słonecznego

heliocentrycznej – w przypadku gwiazd

Zjawisko paralaksy

Paralaksa to zjawisko pozornej zmiany położenia obiektu oglądanego z dwóch kierunków. Jak
wyznaczyć paralaksę?

a) Wyciągnij rękę jak najdalej od siebie z kciukiem wyciągniętym do góry. Popatrz na niego na
przemian raz lewym a raz prawym okiem.

Co zauważyłaś/-eś?

b) Powtórz eksperyment przesuwając rękę bliżej oczu. Co się zmieniło?

Przesunięcie obrazu kciuka na tle innych przedmiotów to właśnie paralaksa. Mierzona jest ona w
stopniach. Im bliżej nas znajduje się obiekt (kciuk) tym kąt paralaksy jest większy.

Rysunek obrazujący zjawisko paralaksy

Paralaksa geocentryczna

Paralaksą geocentryczną nazywamy paralaksę, której bazą jest promień Ziemi, czyli taką, którą
mierzymy z punktów odległych od siebie o promień Ziemi. Metoda paralaksy geocentrycznej może
służyć do wyznaczenia odległości z Ziemi do Księżyca oraz do najbliższych planet oraz sztucznych
satelitów . Można ją wyznaczyć z Ziemi, posługując się zasadami geometrii. Jeśli znamy promień
Ziemi oraz kąt π (nie należy mylić z liczbą π=3,14….), możemy obliczyć odległość Ziemia – Księżyc.

Rysunek obrazujący istotę pomiaru odległości Księżyca od Ziemi

Paralaksa heliocentryczna
Obliczając odległość do gwiazd od Ziemi nie możemy skorzystać z paralaksy geocentrycznej, ponieważ
nawet te najbliżej nas, są tak odległe, że ich paralaksa geocentryczna jest niezauważalna. Możemy
natomiast wykorzystać do pomiarów, roczny ruch Ziemi wokół Słońca (a dokładnie średni promień
orbity Ziemi) oraz przesuwanie się gwiazd bliższych na tle dalszych. . Metoda ta polega na
zmierzeniu odległości pozornej od gwiazdy w różnym czasie, najlepiej w grudniu i w czerwcu, gdy
pozorne odległości są największe.

Rysunek obrazujący paralaksę heliocentryczną gwiazdy

1 Parsek – to odległość do gwiazdy, której paralaksa półroczna wynosi 1 sekundę łuku ( 1 parsek to
30860000000000km ≈ 30,9 bln km

Rok świetlny – to odległość, jaką w ciągu roku przemierza światło w próżni.(1ly = 9460700000000km)

Jednostka astronomiczna (j.a.) –średnia odległość między Ziemią i Słońcem.( 1AU = 149597890 km≈
150 mln km)

Tabela przedstawiająca przeliczniki jednostek stosowanych w astronomii

1km 1 AU 1ly 1pc

1 AU 149597970 1 0,000016 0,0000048

1 ly 9,46*1012 63241 1 0,3066

1 pc 30,86*1012 206265 3,26 1

Przykład

Wyraź odległość Księżyca od Ziemi w jednostkach astronomicznych wiedząc, że odległość z Ziemi do

Księżyca wynosi 384000km.

Wiemy, że 1 AU=150000000km=1,5*108km

Więc jeśli : 1 AU=1,5*108km

to x = 384000km

1 AU∗384000 km
czyli x= 8 x= 0,00256AU
1 , 5∗10 km
TEST

1. Mierząc kąt paralaksy geocentrycznej, za bazę przyjmuje się:

a) promień Ziemi
b) średnice Ziemi
c) jeden kilometr
2. Mierząc kąt paralaksy heliocentrycznej, za bazę przyjmuje się:
a) jeden rok świetlny
b) promień Ziemi
c) promień orbity Ziemi
3. Rok świetlny to:
a) odległość między Ziemią a Słońcem
b) odległość, jaką przebywa światło ze Słońca na Ziemię
c) odległość, jaką przebywa światło w ciągu roku
4. Jedna jednostka astronomiczna to:
a) średnia odległość Ziemi od Księżyca
b) średnia odległość Ziemi od Słońca
c) średnica Ziemi
5. Zjawisko paralaksy wynika z:
a) różnego kąta odbicia światła od obserwowanego obiektu
b) różnych czasów pomiaru tego samego obiektu
c) różnych kierunków obserwacji danego obiektu.