Nove Duursma A5A

Die Leiden des jungen Werthers

Johan Wolfgang von Goethe

Eine kurze Zusammenfassung

Het verhaal volgt een jongen genaamd Werther die zijn leven beschrijft in brieven.
Het verhaal bestaat uit 2 delen. In deel 1 is het verhaal nog redelijk rustig, na een
ruzie in Werthers familie vlucht Werther naar Wahlheim. Hij geniet in zijn nieuwe dorp
van de natuur, en de brieven naar zijn vriend Wilhelm zijn rustig. Hij schrijft al snel
over zijn ontmoeting met Lotte (Charlotte) op een bal. Maar deze is al verloofd met
Albert. Ondanks de vriendschap tussen Werther, Lotte en Albert, ontwikkelt Werther
diepe gevoelens voor Charlotte. Werther worstelt het hele boek met zijn
onbeantwoorde liefde en zijn onvervulde verlangens. Naarmate de tijd vordert, groeit
zijn liefde voor Charlotte en wordt het steeds moeilijker voor hem om met zijn
emoties om te gaan. Nadat hij niet weet wat hij met de situatie aan moet, vlucht hij.
In deel 2 stijgt de melancholie “Ich gieng in der Strube auf und nieder mein Herz
erstikte unter all dem”. Werther komt terug (na veel van die melancholie) en Lotte die
het ook niet meer ziet zitten met Werther (zijn karakter veranderd natuurlijk), beseft
Werther dat zijn liefde onmogelijk is en dat Charlotte en Albert voorbestemd zijn om
samen te zijn. Toch kust hij haar, gelooft hij dat ze verliefd op hemzelf is. En hij
berooft zich van zijn eigen leven.
Ook belangrijk hierbij, "Die Leiden des jungen Werther" wordt beschouwd als een
hoogtepunt van de Sturm und Drang-beweging in de Duitse literatuur, waarin
emotionele achtbanen en het noemen van je eigen gevoelens centraal staan. Maar
hier zo meteen meer over!

Allgemeine Daten
- Het boek is uitgegeven in 1774 en was Goethe’s eerste Roman
- Schrijver: Johann Wolfgang von Goethe
- Bladzijdes: Zonder bijlage 123, met bijlage 222
- Uitgever: Johann Christian Dieterich in Göttingen, Duitsland

Das Genre:
Het is een briefroman en een liefdesroman, ook in mijn optiek een tragedie. Het is
een briefroman omdat het verhaal is geschreven in brieven, en het is een
liefdesroman om dat een groot onderdeel van het boek de onbereikbare liefde is. En
dan ook, een tragedie, toen wij met drama leerden over tragedies leerde wij over
King Lear van Shakespeare die aan het eind van het verhaal doordraait en zijn eigen
ogen uit prikt. Ik zou graag een korte vergelijking willen maken tussen die twee.
Beide is het vol ongelukkig lopende omstandigheden, domme beslissingen, verdriet
Nove Duursma A5A

en emotionele intensiteit. Het zijn beide zware verhalen en het loopt beide slecht af.
Dus vandaar ook mijn associatie met tragedie.

Die Titelerklärung
De titel slaat natuurlijk, die leiden des jungen Werther, op, het lijden van de jonge
Werther. Naast dat liefde een groot thema is, zijn ook de emoties van Werther
prominent. Zoals we al besproken hebben, zijn dat geen positieve gevoelens, en
vandaar het lijden van de jonge Werther. Eigenlijk vrij voordehand liggend dus.

Der Schreibstil
De schrijfstijl van Johann Wolfgang von Goethe in "Die Leiden des jungen Werthers"
geeft de kenmerken van de literaire stroming waarvan het werk een belangrijk
voorbeeld is: de Sturm und Drang. Omdat het boek uit brieven bestaan van Johan
zelf merk je dat het vanuit een persoonlijk opvatting van Werther wordt verteld “Alles
ist zo still um mich her, und so ruhig meine Seele, ich danke dir Gott der du diesen
letzen Agenblikken dieze wärme diese Kraft schenkest.” dit draagt bij aan de
emotionele intensiteit van het verhaal, maar gaf bij mij ook wel eens frustratie omdat
ik het ook wel eens kon zijn met Lotte, als zij bijvoorbeeld afhoudend was naar
Johan. Los van mijn mening over de inhoud van het boek, bestaat het boek uit
moeilijke Duitse zinnen, namelijk ellipsen (onvolledige zin zonder persoonsvorm of
onderwerp). Het boek is natuurlijk al best oud, dus vandaar dat sommige woorden of
zinnen niet herkend werden. Dit wordt opgelost door de definitie aan de zijkant van
de tekst te schrijven, maar ook dat vond ik vaak moeilijk.
Concluderend over de schrijfstijl, het is persoonlijk, somber, en in moeilijke Duitse
zinnen. Het boek is in brieven geschreven wat het vanuit het ik perspectief maakt.

Die Zeit
Het boek begint in 1771 en eindigt in december 1772. Het is op chronologische
volgorde geschreven, maar met sprongen omdat het dus in brieven gaat. In totaal 20
maanden. Van 4 mei 1771, tot 23 december 1772.

Der Raum
Nove Duursma A5A

Het boek speelt zich op meerdere plekken af, maar Wahlheim is hij het meest. Ook
werkt hij nog even op een andere plek tussen de 2 delen in, maar waar is voor mij
niet duidelijk.

Schriftzeichen
Als eerst heb je Werther, Werther is een gevoelige jongen, hij is verliefd op Lotte. Hij
is jurist, en houd van de natuur.
Lotte is volgens Werther een droomvrouw, hij denkt dan ook dan zij zielsverwanten
zijn. Lotte ziet hem echter als gewoon vrienden.
Albert en Werther hebben een erg ander karakter. Albert is verloofd met Lotte
Wilhelm is een vriend van Werther en ontvangt alle brieven, maar is een flat karakter.

Erzählweise
Zoals ik ook al besproken had bij de schrijfstijl wordt het in brieven geschreven,
waardoor je sprongen krijgt in tijd, en altijd vanuit de ik persoon. Later komt er wel
ook nog een andere verteller, die zegt dat er niet genoeg brieven zijn achtergelaten
door Werther. Dus hij neemt het over.

Motive
Een belangrijk motief in het boek is de natuur. In het eerste deel is de natuur
Werthers vluchtoord, hij ziet het als een spiegel van zijn zien, en schrijft er veel over
in zijn brieven. In zijn eerste ontmoeting met Lotte klinkt er hard gedonder, wat
wellicht al een voorteken van het slechte verloop van de relatie kan betekenen. De
roman eindigt in de winter, en daarmee is Werther extra treurig.

Thema
Het thema is liefdesverdriet, en onbereikbare liefde.
Het verhaal staat op een basis van liefdesverdriet.

Aufbau
Het verhaal bestaat uit brieven, op chronologische volgorde, en daardoor met kleine
sprongetjes. Het begint bij deel 1, dan deel 2 en dan het is nog een bijlage. Zowel het
eerder als het tweede deel hebben allebei hun eigen spanningsopbouw, en ervaren
Nove Duursma A5A

dan ook een rustiger stuk in het midden. Het hoogtepunt van het verhaal is wanneer
Werther zichzelf om het leven brengt.

Meine eigene Meinung

Het boek heeft me gepakt. De emotionele achtbaan waar Werther doorheen gaat,
voelt als een spiegel van, misschien niet mijn eigen, maar wel leeftijdsgenoten hun
gevoelens. Omdat we natuurlijk allemaal nog relatief jong zijn, kunnen sommige
gevoelens net zo groot worden ervaren als hoe Werther ze ervaart. “Als die ene
jongen je niet leuk vindt, stopt de wereld met draaien;)”
De romantische en melancholische sfeer in het verhaal spreekt me aan. De thema's
van onbeantwoorde liefde en twijfels over het leven. Het einde van Werther's verhaal
laat me nadenken over de impact van intense emoties en de zoektocht naar
betekenis, al helemaal met de aandacht voor zelfdoding tegenwoordig. Ook al vond
ik het wel heel donker. Meestal blijf ik ver uit de buurt van dit soort negatieve
verhalen, maar omdat ik stiekem niet alles heb begrepen van de verhalen, vrat ik
mezelf niet op.
Natuurlijk, een aantal dingen voelen misschien wat ouderwets aan, de manier van
praten, de manier van denken van Albert, maar de diepte van de menselijke emoties
is tijdloos, en zie ik minder vaak terug in de netflix series van nu.
Naast dit inhoudelijke deel vond ik het ongelofelijk moeilijk te lezen, zoals ik al zei,
begreep ik er vaak niet veel van. Het zou ook zomaar kunnen dat ik fouten heb
gemaakt in al het bovenstaande. De zinnen waren moeilijk, met nieuwe Duitse
woorden. De meeste verwarring zat mij in de plek waar hij zich bevond. Ondank
enige verwarring vond ik de grote lijnen mooi.
Kortom, ik ben door een emotionele achtbaan gegaan met "Die Leiden des jungen
Werthers", en hoewel het zeker niet makkelijk was, heeft het me aan het denken
gezet over de menselijke ervaringen. Maar nog het belangrijkste, ben ik weer even
herinnerd aan het verschil tussen een netflix romcom, en een goed literair werk.

De verschillende periodes in de Duitse literatuurgeschiedenis

In de periode van de Aufklärung, ofwel de Verlichting, werd in de 17e en 18e eeuw
is vooral te herkennen aan waarden van rede, rationaliteit en wetenschappelijke
Nove Duursma A5A

ontwikkeling. Het idee dat de mensheid zich kon bevrijden van onwetendheid,
bijgeloof en autoritaire controle door middel van kennis en kritisch denken. Vandaar
ook, van donkerte, naar licht, verlichting.
Tijdens de Verlichting lag de focus sterk op het gebruik van gezond verstand als
leidraad voor hoe mensen handelen en beslissingen nemen. Men geloofde sterk in
de kracht van “het denken” om de wereld te begrijpen en te verbeteren, vooral door
logisch redeneren en wetenschap. De Verlichtingsdenkers benadrukten ook hoe
belangrijk het was dat mensen onderwijs kregen en kennis deelden om de
samenleving vooruit te helpen, vanuit de sociale kwestie.
Ik heb met geschiedenis over veel verschillende verlicht denkers gelezen, waaronder
Immanuel van Kant “Kant deelt de menselijke kennis in in a priori en a posteriori-kennis. A priori is
de kennis waarvoor je geen waarneming in de wereld nodig hebt. Denk bijvoorbeeld aan de som
‘1+1=2’ – je hebt geen zintuigen nodig om deze op te kunnen lossen. A posteriori-kennis kan juist
alleen gebaseerd worden op de zintuiglijke ervaring van de wereld. Aan de andere kant staat dat alles
met de zintuigen waar te nemen is” Filosofie Magazine. (2024, 10. Januar). Immanuel Kant - Durf te
denken - Filosofie Magazine. https://www.filosofie.nl/filosofen/immanuel-kant/ In het kort dus dat
hij uit gaat van het waarnemen met zintuigen, niet meer gevoel. Dit staat schuin
tegenover storm und drang, maar daar zo meer over.
Samengevat streefde de Aufklärung naar verlichting door het verspreiden van kennis,
het omarmen van rationaliteit en het aanmoedigen van kritisch denken als middelen
om de mensheid te “bevrijden” van beperkingen als weinig scholen, en
terughoudendheid door geloof en vooruitgang te boeken in de sociale kwestie.
Empfindsamkeit, ook wel bekend als ‘Sentimentalisme’, kenmerkte zich door een
sterke gerichtheid op emoties, gevoelens en de expressie van die emoties, en is
vooral bekend in noord en midden Duitsland. In tegenstelling tot de nadruk op rede
en wetenschap in de Verlichting, lag bij Empfindsamkeit dus de focus op een
emotionele benadering van kunst en ook literatuur. We gaan dus al steeds meer
richting de Sturm und drang kant. De beweging waardeerde de diepte van menselijke
gevoelens en moedigde kunstenaars en schrijvers aan om op een meer emotionele
en persoonlijke manier draaien te geven. Hier draaide het niet alleen om logisch
denken, maar juist om het onderzoeken en uiten van de rijke wereld van menselijke
emoties. Wat zo is, is dat het vooral wordt geuit in muziek, en niet zo zeer in de
literatuur

Sturm und drang is een periode in de literatuurgeschiedenis van 1765 tot 1785. En
het wordt ook wel genietijd genoemd, daarom dacht ik in eerste instantie dat het de
verlichting was, maar dat is niet het geval, het is een losstaande stroming. Het
benadrukt de emotie en de individuele gevoelens, wat juist in conflict staat met de
verlichting periode, die uitgaat van het rationeel denken. Het was een beweging die
opkwam als reactie op de rationaliteit van de Verlichting en de emotionele
gevoeligheid van het Sentimentalisme. Het bloeide op in voornamelijk in Duitsland
tegen bourgeoisie, literatuur regeltjes, en tradities. Het kan worden gekenmerkt voor
de uitdrukking van eigen gevoel en emotie, en het loslaten van het rationeel denken.
En zoals (Die Merkhilfe, 2018) meldt wordt de tekst gekenmerkt door “expressief,
Nove Duursma A5A

levensecht, krachtig meeslepend”. Het gaat bij Sturm und drang om een opstandige
periode. In de Duitse literatuurgeschiedenis is er geen tijd zo levendig als de periode
van Sturm und Drang. Het was een tijd waarin jongeren in opstand kwamen tegen
hun ouders, waar de roep om meer democratie klonk, en waar thema's als man-
vrouwrelaties, gearrangeerde huwelijken, de schoonheid van de natuur, twijfel aan
het bestaan van God, onbeantwoorde liefde, centraal stonden. En om de nadruk te
leggen op de natuur, de natuur is erg belangrijk, het omschrijft de mens echtheid,
zonder vervuild te zijn, maar het pure, en daarmee maak ik mijn link naar Werther

Als eerst staat in die leiden des jungen Werther de natuur centraal, in het eerste deel
gaat het er veel over, en zoals al eerder gezegd komt het voor als motief. Daarnaast
was Werther een opvallend Sturm und drang boek omdat er wordt omgegaan met
heftige emoties, Werther worstelt met intense gevoelens en uiteindelijk doodgaat aan
liefdesverdriet. De sterke emotionele impact, gecombineerd met autobiografische
elementen, maakte het boek tijdens die periode opvallend en spraakmakend. Het
wordt beschouwd als een sleutelroman van Sturm und Drang. Het werd de eerste
bestseller in de Duitse literatuur, werd in talloze talen vertaald en was een van de
triggers voor de zogenaamde leesverslaving. Kortom, een kenmerkend boek voor de
Sturm und drang periode.

Werther Fieber
Werther Fieber, ook wel bekend als de Werther Griep, is een bekend fenomeen in
Duitsland. Na de populariteit van het boek begonnen meerdere mensen zich te
gedragen, vooral qua kleding, zoals de schrijver Goethe zelf. Het werd een grote
rage, zelfs het verhaal verspreidde zich dat zelfs Napoleon het boek had gelezen.
Deze rage leidde ertoe dat iedereen soortgelijke kleding begon te dragen. Stel je
voor, je bent net uit de middeleeuwen, maar Duitsland loopt een beetje achter.
Kleurstof is duur, dus mensen dragen doffe, grauwe kleding. De schrijver van het
populaire boek draagt echter levendige kleuren zoals geel, met een blauwe jas. Hij is
een voorbeeld voor veel jonge mannen, dus velen beginnen geel te dragen. Maar
naast dit aspect zijn er ook negatieve aspecten. Een golf van melancholie verspreidt
zich door het land. De omstandigheden in Duitsland zijn arm en slecht, en door
aandacht te besteden aan emoties voelt iedereen zich extra negatief. Hierdoor stijgt
ook het aantal zelfmoorden enorm. Als een griep verspreidt dit fenomeen zich van
Duitsland naar heel Europa, een echte "Werther Fieber". Gelukkig is dit niet het enige
wat zich verspreidt, ook het loslaten van het rationalisme doet zijn intrede, met name
door de opkomst van de nieuwe stroming genaamd romantiek. Maar daarover
misschien later meer.

Kortom, er raast een golf van kleurrijke kleding, het loslaten van het rationalisme en
ook een stijgend aantal zelfmoorden door Europa.
Nove Duursma A5A

Briefroman
Vóór Johann Wolfgang von Goethe zijn beroemde briefroman "Werther" publiceerde,
waren er verschillende andere belangrijke werken in het genre. Een van de oudste
bekende voorbeelden is "Cárcel de amor" ("Kerker van de liefde"; ca. 1485) van
Diego de San Pedro, die is al een vroeg voorbeeld van dit genre. Dit werk gebruikt
brieven tussen de personages om het verhaal te vertellen net zoals bij werther dus.
Onlinde stonden ook boeken die deels gebruik maakten van brieven, maar
volgensmij bestaat deze enkel en alleen uit brieven.

Een ander vroeg voorbeeld is "Love-Letters between a Nobleman and his Sister"
(1684/85/87) van Aphra Behn, een briefroman die ook veel invloed heeft gehad op
latere schrijvers in dit genre. Dit laat zien hoe brieven kunnen helpen om
ingewikkelde gevoelens en relaties tussen personages te begrijpen, en hoe ze lezers
kunnen meenemen in de gedachten en gevoelens van deze personages. Daarnaast
zijn er werken zoals "Lettres de Respect, d'Obligation et d'Amour" van Edmé
Boursault (1669) en "Lettres portugaises" (1669), die beide het gebruik van brieven
als vertelvorm gebruiken en de weg hebben gemaakt voor latere werken zoals
"Werther" van Goethe.
In de geschiedenis van de Engelse literatuur wordt James Howell beschouwd als een
van de grondleggers van de briefroman, met zijn werk "Epistolae Ho-Elianae" (1645–
55), dat een belangrijke rol heeft gespeeld in het bekender maken van dit genre.
Mensen hielden van de briefroman omdat het nog een bijzondere manier was om
verhalen te vertellen en het kon intense emoties laten zien. Door brieven te
gebruiken konden schrijvers een sterke band creëren tussen de personages en de
lezers. Het voelde alsof je echt in hun hoofd kon kijken en hun gevoelens kon
begrijpen.
Ook was het interessant omdat het een beeld gaf van hoe andere mensen met
elkaaar communiceerden. Misschien de eerste vormen van influencing? – zowel
omdat je een kijkje in het leven krijgt van iemand anders, als hoe veel invloed werther
heeft gehad.
Kortom, mensen waren dol op de briefroman omdat het hen meesleepte in de wereld
van de personages, hen liet voelen wat zij voelden, en tegelijkertijd een realistisch
beeld gaf van hoe mensen vroeger leefden en praatten. Het was nieuw, en na een
periode van de reden lief hebben, vond men extra diepe gevoelens nu interessant
Nove Duursma A5A

Literaturverzeichnis

7. Sturm und Drang (1770 – 1786). (2021, 3. März). Geschiedenis van de Duitse literatuur.
http://www.duitseliteratuur.nl/7-sturm-und-drang-1770-1786/

De verlichting - Mr. Chadd Academy. (o. D.).

https://www.mrchadd.nl/academy/vakken/geschiedenis/de-verlichting

Die Leiden des Jungen Werther - Interpretation • Sprache. (o. D.). Studyflix.
https://studyflix.de/deutsch/die-leiden-des-jungen-werther-interpretation-3862

Die Leiden des jungen Werthers. (o. D.). Scholieren.com.

https://www.scholieren.com/verslag/boekverslag-duits-die-leiden-des-jungen-werthers-door-johann-
wolfgang-von-goethe-53718

Die Merkhilfe. (2018, 3. Juni). Sturm & Drang - Literaturepoche einfach erklärt - Merkmale, Literatur,
Geschichte, Vertreter [Video]. YouTube. https://www.youtube.com/watch?v=acMSNZbHBT8

Ellips (taalkundige term, stijlfiguur). (o. D.). www.vlaanderen.be. https://www.vlaanderen.be/team-

taaladvies/taaladviezen/ellips-taalkundige-term-stijlfiguur

Filosofie Magazine. (2024, 10. Januar). Immanuel Kant - Durf te denken - Filosofie Magazine.
https://www.filosofie.nl/filosofen/immanuel-kant/

Sturm und Drang - WikiKids. (o. D.). https://wikikids.nl/Sturm_und_Drang

Van Dale NEDERLAND. (o. D.). Van Dale NEDERLAND.

https://www.vandale.nl/gratis-woordenboek/duits-nederlands/vertaling/Empfindsamkeit

Wikipedia-bijdragers. (2023a, November 24). Die Leiden des jungen Werthers. Wikipedia.
https://nl.wikipedia.org/wiki/Die_Leiden_des_jungen_Werthers

Wikipedia-bijdragers. (2023b, November 26). Johann Wolfgang von Goethe. Wikipedia.

https://nl.wikipedia.org/wiki/Johann_Wolfgang_von_Goethe

Geschiedenis boek Feniks, VWO 5

Nederlands boek kern, 2e druk VWO5

Von Goethe, J. W. G., Wolfgang & text und kommentar suhrkamp Basisbibliothek. (ca. 1774). Die liden
des jungen Werthers. text und kommentar suhrkamp Basisbibliothek.