Thema’s en motieven in de literatuur

Net als tijd en ruimte is ook het begrippenpaar thema en motieven een twee-eenheid in de
literatuurtheorie. De motieven in een verhaal leiden naar het thema van een verhaal. Daarom
zal ik eerst de motieven behandelen en vervolgens het thema.

De motieven zijn als stof op een weefgetouw. Een motief is een element dat telkens
terugkomt, zoals het patroon in een Burberry broek. Je weet wel, die prachtige klassieke rood-
wit-zwarte ruit op beige ondergrond. Dat ruitje komt steeds terug. Een motief in een verhaal is
een verhaalonderdeel dat steeds terugkomt. Het heeft dan ook grote betekenis voor het
verhaal.

Een bekend motief is het getal 8 in Het gouden ei van Tim Krabbé. Dit getal komt steeds
terug in het boek:
 Saskia wordt in de 8e maand om 8 uur ontvoerd;
 Rex sterft 8 jaar na Saskia;
 8 is het geluksgetal van Saskia;
 Als je het getal 8 op zijn kant legt (∞), krijg je het symbool voor eeuwigheid of
oneindigheid.

Als je alle motieven uit het boek bij elkaar legt, dan krijg je inzicht in het thema. Vaak moet je
dat nog zelf formuleren. Een van de thema’s van Het gouden ei is de dood. De dood is
namelijk eeuwig en komt veel voor in het boek: Saskia en Rex sterven allebei en Saskia had
een droom waarin zij niet kon sterven tot het gouden ei waarin zij opgesloten zat tegen een
ander gouden ei was aangebotst.

Er zijn ook nog universele motieven. Denk bijvoorbeeld aan de vadermoord (Oidipous) of
broerdermoord (Kaïn en Abel) of het dubbelgangersmotief zoals in De donkere kamer van
Damocles. Universele motieven komen voor in literaire werken van alle tijden. Vaak zijn ze
terug te voeren op verschillende mythologieën, de bijbel of volkslegenden. Bijvoorbeeld
in Zoeken naar Eileen W. van Leon de Winter. Daarin komt een zoektocht voor. Doet je vast
ergens aan denken? Er is een heel belangrijke zoektocht in de Arturromans: de zoektocht naar
de heilige graal. Zoektochten met onbereikbare doelen kunnen vaak op dit oerverhaal worden
teruggeleid.

Thema’s kun je herleiden uit de motieven. Thema’s zijn vaak de grote woorden in het leven:
liefde, oorlog, haat, heldendom, ruzie, vriendschap. Een thema is de grote lijn die naar voren
komt in een boek. Het is de visie of een gezichtspunt van de auteur. Een thema had vroeger
een boodschap, werd zelfs expliciet genoemd. In de moderne boeken zal de lezer actief
moeten interpreteren om het werk te begrijpen.
Om te begrijpen waarom je thema en motieven nodig hebt om het boek te begrijpen, is het
handig om te weten dat een roman uit twee lagen is opgebouwd: de verhaallaag en de
betekenislaag. De verhaallaag is de eerste laag. De laag die je leest als je het boek leest. Pas
als je gaat nadenken over het boek, kom je terecht in de betekenislaag. Deze tweede laag geeft
een extra dimensie aan je verhaal. Hier spelen thema en motieven en tijd en ruimte een grote
rol. Bron: drspee.nl