Professional Documents
Culture Documents
1896
1896
ΧΑΛΑΣΤΡΑΣ ΚΩΝΣΤΑΝΤΙΝΟΣ
ΠΡΟΛΟΓΟΣ
Η απόφαση για τη συγκρότηση και την αποστολή των σωμάτων ελήφθη όταν
διαδραματίζονταν οι Ολυμπιακοί Αγώνες στην Ελλάδα, στις 10 Απριλίου 1896. Η
έντονη δραστηριότητα της Εταιρείας οφειλόταν και στο γεγονός ότι από την αρχή του
έτους ανέλαβε την προεδρία του Διοικητικού Συμβουλίου ο αεικίνητος καθηγητής
πανεπιστημίου Σπυρίδων Λάμπρος. Ανατέθηκε στον υπεύθυνο της Εταιρείας στα
Τρίκαλα, Εμμανουήλ Λυκούδη να βρει Μακεδόνες και άλλους πρόθυμους αγωνιστές
που διέμεναν στη Θεσσαλία. Αυτός είχε εύκολο σχετικά έργο καθώς ζούσαν τότε στη
Θεσσαλία 2 με 3 χιλιάδες Μακεδόνες, πολλοί εκ των οποίων ήταν βετεράνοι της
επανάστασης του 1878. Του ανατέθηκε επίσης να βρει ασφαλές πέρασμα στη
συνοριογραμμή με τη βοήθεια των ντόπιων είτε προσεγγίζοντας αξιωματικούς του
στρατού. Αυτό συνέβη διότι η ελληνική κυβέρνηση είχε λάβει την απόφαση να
απαγορέψει την είσοδο των ανταρτών στα εδάφη των Οθωμανών και να προβεί σε
καταδιώξεις σε περίπτωση ανυπακοής.
Το δεύτερο τμήμα υπό τον Λάζο, τον Τάκη και τον Τσάμη βάδισε προς
Φλώρινα και οι τουρκικές αρχές ανήσυχες έστειλαν τμήμα δυνάμεως 370 στρατιωτών
να εκμηδενίσει τους αντάρτες. Σε δύο μάχες στις 25-26 Ιουλίου στον σιδηροδρομικό
σταθμό Βλαδόβου και στις 27 Ιουλίου στο Πόζαρ οι Τούρκοι ηττήθηκαν με βαριές
απώλειες 65-85 νεκρών και τραυματιών ενώ οι Έλληνες είχαν 4 νεκρούς και έναν
αιχμάλωτο. Στη συνέχεια το αντάρτικο σώμα κατευθύνθηκε προς την Κάτω Κλέστινα
(Κάτω Κλεινές Φλώρινας) την ίδια στιγμή που οι συνεχείς ήττες των Τούρκων τους
οδήγησαν σε βιαιοπραγίες πάνω στους Έλληνες της Σαρακίνας. Ένας Έλληνας
κάτοικος πληροφόρησε τον Έλληνα πρόξενο του Μοναστηρίου ότι 30-35 αντάρτες
αντάλλαξαν πυροβολισμούς με εξαρχικούς κατοίκους της Κάτω Κλέστινας. Το σώμα
διαχωρίστηκε ακόμα μια φορά και οι αρχηγοί αποφάσισαν να δράσουν αυτόνομα
βρίσκοντας οι ίδιοι τα εφόδια ώστε να συνεχίσουν τον αγώνα. Οι πορείες των
τμημάτων θα εξιστορηθούν παρακάτω.
Στις 19 Ιουλίου ένα δεύτερο σώμα 55 ανδρών από Μακεδόνες και Ηπειρώτες
υπό τον Πλατή και με υπαρχηγό τον Χρήστο Βερβέρα, εισήλθε στη Μακεδονία από
την περιοχή του Ολύμπου. Ο Πλατής εξ’ αρχής διστακτικός, πρότεινε από τις 21
Ιουλίου τη διακοπή του αγώνα και ο Βερβέρας με 14 αντάρτες συνέχισε την πορεία
του. Ο Πλατής διέψευσε τις ελπίδες που εναπόθεσε σ’ αυτόν η Εταιρεία και στην
επιστροφή φυλακίσθηκε από τις αστυνομικές αρχές. Ο Βερβέρας νίκησε ένα
τουρκικό απόσπασμα στη Μόρνα ( σμρ. Σκοτεινά) Πιερίας προκαλώντας του 20
νεκρούς και τραυματίες χωρίς καμία απώλεια. Οι Τούρκοι χωρικοί Κονιάροι (3) στην
είδηση της άφιξης του Βερβέρα παρατούσαν τα κοπάδια τους και κατέφευγαν στις
πόλεις. Ο Έλληνας οπλαρχηγός ενισχύθηκε με 35 αντάρτες του Ολύμπου Κωστούλα
από τη Λειβαδιά και έκανε το εξής παράτολμο. Πέρασε στις 7 Αυγούστου μέρα
μεσημέρι μέσα από την πόλη της Νάουσας χωρίς κανείς να τον πειράξει αφού η
τουρκική φρουρά κατέφυγε στους στρατώνες της. Εφοδιάσθηκε από τους
ενθουσιώδεις κατοίκους που δεν δέχτηκαν πληρωμή και συνέχισε προς τα Όντρια του
όρους Βοΐου. Εκεί δέχθηκε επίθεση τουρκικού λόχου από τον οποίο φόνευσε 26
στρατιώτες με έναν μόνο αντάρτη νεκρό. Μετά από μια εβδομάδα έφτασε στο χωριό
Λειβαδάκι της επαρχίας Αριδαίας όπου έπεσε σε ακόμα μια ενέδρα. Το αντάρτικο
σώμα διέφυγε και είχε έναν μονάχα νεκρό, αλλά ήταν ο αρχηγός του. Οι Τούρκοι
έκοψαν το κεφάλι του και το διαπόμπευσαν στα γύρω χωριά ως τρόπαιο. Την αρχηγία
ανέλαβε ο Λεωνίδας Τσιώρης και μετά από μια κοπιαστική πορεία ως το Τίκφεσι, μια
ώρα πορεία δυτικά από τις Σιδηρές Πύλες, έδωσε μάχη με ισχυρό τουρκικό
απόσπασμα και υποχώρησε χάνοντας 5 αντάρτες ενώ αντίστοιχα οι Τούρκοι 33. Οι
κινήσεις τους είχαν προδοθεί από Βούλγαρους και ρουμανίζοντες. Οι υπόλοιποι με
μόλις 20-25 εναπομείναντα φυσίγγια έκαστος πήραν τον δρόμο της επιστροφής και
έφτασαν στο ελεύθερο ελληνικό έδαφος κατά το τέλος του μήνα Αυγούστου.
Την κρίσιμη στιγμή και ενώ η κατάσταση ήταν εξαιρετικά δύσκολη για τους
αντάρτες, η αυτόνομη ομάδα του Ναούμ Σπανού από το Άργος Ορεστικό της
Καστοριάς, που ήταν πλησίον άκουσε τους πυροβολισμούς και κατέφθασε να
συνδράμει στον αγώνα. Με την άφιξή του, δεν κατέστη εφικτή η κύκλωση των
ανταρτών που επιχείρησαν οι Τουρκαλβανοί, αφού πλευροκόπησε τους τελευταίους
επιφέροντάς τους επιπρόσθετες απώλειες. Με την έλευση της νύχτας οι αντάρτες
διέφυγαν προς τα δυτικά του Νιδρουζίου εγκαταλείποντας τις κάπες τους, τα
μαχαίρια και ένα πρόχειρο φαρμακείο. Εξαίρεση αποτέλεσε ένας νεαρός αντάρτης 17
ετών, ο Γεώργιος Ζορμπάς που δεν απέρριψε τίποτα αλλά εξακολουθούσε να φέρει
τον βαρύ σάκο με καλαμπόκια που είχε επωμιστεί για να θρέψει τους συμπολεμιστές
του. Οι Τούρκοι υπέστησαν βαριές απώλειες, μεταξύ αυτών και δύο αξιωματικοί
καθώς και ο συνταγματάρχης Ρετζέπ που απεβίωσε από τα τραύματά του τρείς μέρες
μετά. Οι Έλληνες είχαν μόλις έναν νεκρό, έναν τραυματία και δυο αιχμαλώτους οι
οποίοι κατόρθωσαν να δραπετεύσουν.
Εκτός από τις 6 αντάρτικες ομάδες που συνέστησε η εντεταλμένη από την
Εθνική Εταιρεία επιτροπή, καταρτίστηκαν από το τμήμα Τρικάλων, με την έγκριση
του κέντρου, άλλες δύο ομάδες, μια του οπλαρχηγού Αλέξη Βελούλα και μια του
λοχία Παναγιώτη Καρβέλα. Ο 28 χρονος Βελούλας με καταγωγή από το Καταφύγι
Πιερίας πέρασε στη Μακεδονία μαζί με 16 άνδρες στις 7 Νοεμβρίου. Ως υπαρχηγός
είχε οριστεί ο Τάσος Βούλγαρης ενώ στην ομάδα ήταν και ο προαναφερόμενος
17χρονος Γεώργιος Ζορμπάς. Το σώμα αυτό είχε εξαιρετική επιτυχία. Αρχικά, στη
θέση Λογγά στα Γρεβενά αιφνιδίασε τουρκικό έφιππο απόσπασμα προκαλώντας του
15 νεκρούς. Προχωρώντας νίκησε ένα ακόμη απόσπασμα στο χωριό Παλαιοκόπριβα
(σμρ. Κνίδη Γρεβενών) και στις αρχές Δεκεμβρίου ένα ακόμη έφιππο απόσπασμα της
τουρκικής χωροφυλακής φονεύοντας και έναν ανθυπολοχαγό. Οι απώλειες του
σώματος σε αυτές τις συμπλοκές ανήλθαν σε έναν τραυματία. Στη συνέχεια,
εισήλθαν στο χωριό Ζιμιάτσι (σμρ. Παλιουριά) όπου σκότωσαν τον επιστάτη και τον
αγροφύλακα του χωριού και ύψωσαν την ελληνική σημαία με ζητωκραυγές υπέρ της
Μακεδονίας αναπτερώνοντας το ηθικό των κατοίκων του χωριού. Κατόπιν
επέστρεψαν στην Ελλάδα στις αρχές Δεκεμβρίου.
Ο Λάζος Βαρζής που συμμετείχε στην ομάδα του Μπρούφα και στη συνεχεία
του Τάκη, αποφάσισε να διαιρέσει εκ νέου το αντάρτικο σώμα ώστε να αναλάβουν τη
δράση στο διαμέρισμα της Καστοριάς. Στην περιοχή υπήρχε μεγάλη κινητικότητα
τουρκικών σωμάτων καθώς και ταγμάτων Αλβανών Γκέγκηδων. Πήρε την απόφαση
να προχωρήσει προς το Πισοδέρι και στο δρόμο, στο χωριό Μπούφι συνεπλάκη με
τουρκικό τμήμα και του προκάλεσε 6 νεκρούς και αρκετούς τραυματίες. Στο ίδιο
χωριό εκείνο το διάστημα, δρούσε και στρατολογούσε ο Βούλγαρος κομιτατζής
Γκιόρτσε Πετρώφ, ο οποίος αποχώρησε. Ο Λάζος οδήγησε το σώμα του στην ορεινή
κωμόπολη Μπλάτσι (σμρ. Βλάστη) της Κοζάνης. Η τουρκική φρουρά της πόλης
στρατολόγησε με τη βία τους Έλληνες κατοίκους και τους τοποθέτησε ως
εμπροσθοφυλακή για να αντιμετωπίσουν τους αντάρτες. Φοβούμενοι μη χτυπήσουν
τους ομόφυλούς τους, οι αντάρτες αποχώρησαν. Συνέχισαν την πορεία τους
περνώντας από το Δρυοβούνι και τη Σιάτιστα και έφθασαν στο ελληνικό έδαφος την
29η Ιουλίου.
ΣΗΜΕΙΩΣΕΙΣ
(1) Η Εθνική Εταιρεία ενίσχυσε και την Κρητική επανάσταση, την Επιτροπή
Μεταπολιτεύσεως του Μανούσου Κούνδουρου με εθελοντικά σώματα,
πολεμικό υλικό και εφόδια.
(2) Ο όρκος δινόταν πάνω στη σημαία και είχε ως εξής : « Ορκίζομαι επί της
σημαίας ότι θα πολεμήσω υπέρ Πίστεως και Πατρίδος μέχρι τελευταίας
ρανίδος του αίματός μου, ότι ουδέποτε θα κάμω κατάχρησιν της δυνάμεώς
μου όπως παραβλάψω ομοφύλους μου, ότι δεν θα εγκαταλείψω τον αρχηγόν
μου ή τους συντρόφους μου και ότι θα υποτάσσωμαι τυφλώς εις τας διαταγάς
των αρχηγών μου».
(3) Τούρκοι από το Ικόνιο της Μ. Ασίας που εποίκησαν την Μακεδονία τον 15ο
αιώνα. Φανατικοί πολέμιοι των Χριστιανών κατοίκων.
(4) Πρόκειται για βυζαντινό μοναστήρι του 10ου αιώνα πάνω από το χωριό
Λιμνίτσα (Σλαβικά : Λιμπόνια, Ljubonjo). Βρίσκεται 2 χλμ. από τη Μεγάλη
Πρέσπα και 5 χλμ. από τα σημερινά ελληνοσκοπιανά σύνορα. Το μοναστήρι
χρησιμοποιήθηκε ως ορμητήριο αγωνιστών και κατά την επανάσταση του
1878, αποτελώντας ένα είδος «Μακεδονικής Αγίας Λαύρας».
(5) Οι Βαλαάδες ήταν εξισλαμισμένοι χριστιανοί της ύστερης τουρκοκρατίας
κυρίως στο χώρο της δυτικής Μακεδονίας. Καϊμακάμης είναι στρατιωτικός
και πολιτικός βαθμός των Οθωμανών. Ήταν επικεφαλής της διοικητικής
διαίρεσης ενός καζά.
ΕΝΘΕΤΟ
ΕΘΝΙΚΗ ΕΤΑΙΡΕΙΑ
Η Εταιρεία ιδρύθηκε στις 12/11/1894 από τον νεαρό αξιωματικό του Στρατού,
ανθυπολοχαγό Καλομενόπουλο Νικόστρατο. Την Εταιρεία διοικούσε η «Ανωτάτη
μυστική Αρχή» κατά το σύστημα της Φιλικής Εταιρείας, έχοντας λάβει πολλούς
τύπους από τον τεκτονισμό για την αμοιβαία αναγνώριση των εταίρων. Όσοι
επρόκειτο να εισέλθουν όφειλαν να δώσουν όρκο εχεμύθειας. Όλες οι ενέργειες ήταν
διαποτισμένες από την ιδέα της Ορθόδοξης πίστης και της πατρίδας.
ΕΙΚΟΝΕΣ
(5) Χάρτης με τις περιοχές της Μακεδονίας όπου έδρασαν τα αντάρτικα σώματα
το 1896.
(6) (ANOIGMA)Αντάρτες επαναστατικού σώματος στον πόλεμο του 1897. Για
λόγους ομοιομορφίας προμηθεύτηκαν βαθυκύανο ντουλαμά των ευζώνων της
Ανακτορικής φρουράς. Πολλοί όμως Μακεδόνες διατήρησαν τη λευκή
φουστανέλα (Ο επιχρωματισμός έγινε από τον καλλιτέχνη Χρήστο Καπλάνη
στη σελίδα «PAST IN COLOR Χρώμα στο Παρελθόν»).
(7) Ο επικεφαλής του τελευταίου σώματος Γούλας Γκρούτας. Ο συμπολεμιστής
του φοιτητής ιατρικής Σπυρόπουλος τον παρουσιάζει ως «..Μικρόσωμο,
μελαχρινό, ευθυμότατο, φαιδρό πάντοτε εις τας ομιλίας του. Όλοι είμεθα
κατενθουσιασμένοι έχοντες τοιούτον αρχηγόν» (εφημ. «Άστυ», 28
Σεπτεμβρίου 1896).
(8) Χάρτης των Ελληνοτουρκικών συνόρων το 1896. Από αυτή τη
συνοριογραμμή πέρασαν τα περισσότερα ανταρτικά σώματα.
(9) Αναφορά στη δράση του Π. Καρβέλα στη μάχη Νιδρουζίου (εξώφυλλο
εφημερίδας «Εμπρός», 7 Δεκεμβρίου 1896).
(10) Αλβανοί Γκέγκηδες. Στρατολογήθηκαν ευρέως από τους Οθωμανούς
και αποτέλεσαν μεγάλη πληγή για τους Έλληνες της Μακεδονίας
διαπράττοντας συνεχώς πλήθος εγκλημάτων.
ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ