Wojny greckie (500-357 p.n.

e)

Wojny persko-greckie (500-448 p.n.e.)

Przyczyny wojen

- chęć ekspansji Persów na cały płw. Grecki. (stłumienie greckich ambicji),

- wystąpienia ludności greckiej w Azji Mniejszej sprzeciwiającej się nakładanym przez

Persów podatkom oraz konieczności dostarczania im wojska,

- wsparcie dla powstańców jońskich z Grecji właściwej (Ateny i Eretria),

- popieranie przez Persów ustroju tyranii, umożliwiającą im ingerencję w sprawy miast.

W latach (500-493 r. p.n.e.) trwa anty-perskie Powstanie Jońskie w greckich miastach Azji
Mniejszej. Czołowymi postaciami byli dwaj tyrani Miletu: Histiajos i Aristagoras. Dla
powstańców jednym z czynników mogła być porażka Persów w próbie podboju kraju
Scytów. Powstanie upadło wraz z zajęciem Miletu. Pomimo wygranej, Persowie
zrezygnowali z polityki popierania tyranów, mogącej stanowić podstawę rewolty.

492 – Macedonia uznaje zwierzchnictwo perskie; przygotowania wojsk perskich w Tracji

491 – Wysłanie przez Dariusza I ultimatum do wszystkich państw Grecji z zażądaniem

daniny „ziemi i wody” (symboliczny akt poddania). Odmowa Aten i Sparty.

490 – Rozpoczęcie I wojny perskiej (mającej bardziej charakter wyprawy). Zaatakowanie

Aten i Eretrii, bitwa pod Maratonem (pokonanie Persów, propagandowo wykorzystywane
przez Ateńczyków)

Po zakończeniu I wojny w tym samym roku umiera Dariusz I Wielki, a chaos w Persji
ogarniętej wojną domową pozwolił Grekom na przygotowanie sił obronnych.

481 - sojusz Aten i Sparty i innych państw greckich przeciw Persom. (przymierze Hellenów)

480 - odparcie Kartagińczyków z Sycylii (działający w porozumieniu z Persami).

- II wojna perska - najazd Kserksesa na Grecję (armia ok. 100-200 tys. ludzi, ok. 1000
okrętów) po przekroczeniu Hellespontu.

Obrona Termopil, zwycięstwo morskie Greków pod Salaminą, wycofanie się głównych sił
perskich.

479 - pokonanie Persów na lądzie (pod Platejami) i na morzu (przylądek Mykale).

478/77 - Powstanie symmachii ateńskiej (jako oddzielny sojusz wiążący ich z m.in. z
Lesbos, Chios i innymi polis). Z początku wymierzony w Persję, później w Spartę.

478-448 - operacje floty nowo założonego Związku Morskiego pod wodzą Aten przeciw
Persom. Flota udzielała wsparcia sprzymierzeńcom w Egipcie (przywódcy powstania anty-
perskiego - Inarosa)

450 - Bitwa pod Salaminą cypryjską (zwycięstwo Aten pod przywództwem Kimona).

Zakończenie wojny

Wojnę z Persją zakończył tzw. pokój Kalliasa (449 p.ne.). Na jego mocy Achemenidzi
zrzekali się hegemonii na Morzu Egejskim, uznając niezależność greckich polis, co zapewniło
panowanie Związkowi Morskiemu w tym rejonie. Ateńczycy byli zobowiązani do nie
wchodzenia w sojusze przeciw Persom i nie wkraczania na tereny podlegle im w Azji
Mniejszej. Wojny perskie wzmocniły poczucie jedności narodowej i odrębności kulturowej
Greków od innych, uznanych od teraz za „barbarzyńców”. Pomimo zakończenia walk Ateny
nie rozwiązały Związku Morskiego, chcąc wciąż wyzyskiwać inne państwa członkowskie.

Zwycięstwo ateńskiej floty powstrzymało Persów od dalszych prób podboju Grecji. W

początkowej fazie wojny w pokonaniu Persów, Grekom pomogły burze, które zniszczyły
cześć floty. Jednym z czynników który utrudnił perski podbój były górzyste ukształtowanie
terenu, utrudniające akcje ofensywne. Po zakończeniu wojny dzięki odkrytym złożom srebra
w górach Laurion, rozwoju demokracji i pieniądzom uzyskanym z działalności Związku
greckiego - Ateny stały się hegemonem w regionie.

Zwycięstwo nad Persami, dało ateńskim politykom przeświadczenie siły, pchnąć ich w
prowokowanie wojny ze Spartą.

Wojny Peloponeskie (460-404 p.n.e.)

Po zakończeniu działań wojen z Persją na ternie Grecji, cześć sojuszników Aten zaczęło źle
znosić ateńską obecność i zależność. Krwawo stłumione bunty w Naksos (470) i Thasos (465)
pokazują, że Ateńczycy nie zamierzali tolerować suwerenności swoich sprzymierzeńców. Dla
symmachii spartańskiej był to znak, że Ateny będą skłonne do sprowokowania wojny.

(464-460) Powstanie helotów w Sparcie (III wojna meseńska), Sparta odrzuca ofertę pomocy
ateńskiej, o którą wcześniej zabiegali. Sytuację tą wykorzystują przeciwnicy Kimona, który
jako zwolennik porozumienia ze Spartą zostaje wygnany w 462 roku.

Przyczyny wojny

Do jej wybuchu przyczyniły się kroki Aten zmierzających do zawarcia sojuszu z rywalem
Sparty – Argos oraz Megarą jej buntowanym sojusznikiem. Celem ich stała się także próba
izolacji Koryntu - najbogatszego członka symmachii spartańskiej, której flota handlowa
konkurowała z ateńską. Z racji, że Ateny opierały siłę na morzu, a Sparta na lądzie w latach
459-457, Ateny zostały ufortyfikowane tzw. Długie Mury, co miało uniemożliwić Spartanom
zdobycie miasta od strony lądu.

I wojna peloponeska (460-445 p.n.e.)

459 - bitwa morska pod Kekryfaleą (zwycięstwo Aten nad Koryntem)

457 - W Beocji dochodzi do pierwszego starcia pod Tangrą (zwycięstwo Spartan)

W latach następnych ciężar wojny spoczywał głownie na ateńskiej flocie, która prowadziła
działania u zach. wybrzeży Peloponezu. Wydarzenia na froncie perskim m.in. klęska floty w
Egipcie w 454 r. (utracili na rzecz Persów 50 okrętów), zmusiła Ateńczyków wstrzymania
walk na obu frontach na trzy lata.

W 451 z wygania wraca Kimon, który zawiera ze Spartą rozejm, aby zaangażować siły do
walk z Persją. Pod dowództwem Kimona flota ruszyła na Cypr (część statków wysłano do
Delty, wspomóc Amyrtajosa). Podczas oblężenia Kitionu Kimon poniósł śmierć; podczas
drogi powrotnej udało się Grekom odnieść zwycięstwo nad Persami w morsko-lądowej bitwie
pod Salaminą Cypryjską.

W 449/48 po zawarciu pokoju z Persją, wznowiono wojnę, a teatrem działań była Grecja
środkowa; obie strony chcą przejąć wyrocznię delficką.

Pod koniec wojny sytuacja Aten była problematyczna, gdyż cześć sojuszników w tym Beoci
porzucają ich (powody ekonomiczne), wspierani przez Spartę. W 447 (bitwa pod Koroneją),
Beoci pokonują Ateńczyków.
W446/445 p.n.e. Ateny i Sparta zawarły pokój trzydziestoletni. Obie strony przez okres
obowiązywania traktatu miały powstrzymać się od akcji zbrojnych; polis mogły poszerzać
swoje sojusze, jedynie na zasadzie przyjmowania dobrowolnych chętnych, kwestie sporne
miały być rozstrzygane poprzez arbitraż. Pokój podzielił Grecję na dwie strefy wpływów i
przetrwał niecałe piętnaście lat.

II wojna peloponeska (431-404 p.n.e.)

Przyczyny wojny (3 czynniki zapalne)

W Atenach po władzę sięgnął wspierający demokrację Perykles, zdecydowany przeciwnik

Sparty. Za sprawą jego poczynań, w 443 r. ostracyzmowany został jego polityczny
przeciwnik, Tukidydes. Działania Peryklesa wpłynęły na wzrost potęgi Aten: za jego czasów
przeniesiono skarbiec Związku z Delos do Aten i dzięki pomocy pieniędzy, które płaciły
Atenom polis wchodzące w skład związku, mógł pozwolić sobie na wielkie inwestycje
budowlane w Atenach, także utrzymywanie potężnej floty . Ateny podejmowały działania,
mające sprowokować Spartę m.in. uderzając bezpośrednio w jego sojuszników.

1. W 435 doszło do zbrojnego zatargu miedzy Korytnem, a jego kolonia Korkyrą. Sporem
było położone tam miasto Epidamnos. Korkyra zwracając się o pomoc do Aten zaczęła
atakować spartańskich sojuszników na Peloponezie. W bitwie morskiej koło Sybotów siły
Koryntu pokonały flotę Korkyry, ale związku z odsieczą floty ateńskiej, byli zmuszeni do
wycofania się z dalszych działań wojennych na Korkyrze.

2. Ateńskie ustawy z 432 zamknęły przed statkami Megary (sojusznik Koryntu) porty
symmachii ateńskiej, dla której handel był podstawowym źródłem dochodu polis.

3. Ultimatum Aten do Potidai - kolonii Koryntu. Zgodnie z tradycją Koryntyjczycy wysłali

do miast specjalnych urzędników, których wydania teraz zażądali Ateńczycy, razem z
żądaniem zburzenia murów obronnych wyspy. Potidai zwróciła się z prośbą o pomoc do
Sparty. Ostatecznie Ateny zdecydowały się na oblężenie, zajęły Potidai oraz osadziły swój
garnizon w Platejach.

Skutkiem tych prowokacyjnych działań był zjazd przedstawicieli symmachii Spartańskiej,

który ustalił wspólny front wobec Aten. Pod wpływem sojuszników Sparta oraz cała
symmachia uznały, że Ateny złamały pokój z 446 p.n.e.
 I okres (431-421) tzw. wojna archidamijska (od króla Sparty)

Sparta nie uzyskawszy odpowiedzi na swoje ultimatum wypowiada Atenom wojnę i atakuje
Attykę; chcąc wyniszczyć Ateny organizują najazdy w celu niszczenia pól uprawnych.

Plan wojenny Peryklesa zakładał ewakuację ludności Attyki do połączonych Długimi

Murami Aten i Pireusu i skoncentrowaniu tam obrony, unikając wszelkich większych starć z
siłami Sparty oraz użyciu floty do nękania wybrzeży Peloponezu. Groźnym momentem dla
Aten był bunt na Lesbos, której znaczenie siły floty mogły przejść na Sparty, ale ostatecznie
Sparta nie wykorzystała tej sytuacji, gdyż Ateny zarwały z wyspą kompromis.

Za punkt zwrotny wojny uważa się zajecie przez Ateny przylądka Pylos u wybrzeży Messeni
i wzięcia do niewoli ok. 200 hoplitów. Dla Spartan była to sytuacja hańbiąca, w której byli
gotowi zawrzeć pokój, ale działania Kleona podsycającego wojenną euforię zniweczyły próby
porozumienia.

Zaraza w Atenach w ciągu 4 lat pochłonęła znaczą cześć Attyki; jej ofiarą pada również
Perykles. Jego miejsce zajął Kleon, kontynuujący wojnę; Brazydas w 424 przeprowadza
reformę wojskową. Ateny zaangażowały wojska w płn. Grecji, aby wspomóc swoich
przeciążonych sojuszników. W 422 r. ponieśli klęskę w bitwie pod Amfipolis, gdzie giną
zarówno Brazydas i Kleon. Porywczego Kleona zastępuje zachowawczy Nikiasz, który
doprowadza do zawarcia tzw. pokoju Nikiasza mającego w zamierzeniach trwać 50 lat.

Okres zbrojnego pokoju (421-414)

Obok mającego duży autorytet Nikiasza, działał skrajny demokrata Hyperbolos (wygnany w
417) oraz zyskujący na popularności Alkibiades spokrewniony z rodem Alkmeonidów.

Działania Alkibiadesa znacznie przyczyniły się do podjęcia wyprawy na Sycylię. Udało mu

się przekonać niższe warstwy Ateńczyków. Do wzięcia udziału w wyprawie skłaniała ich
możliwość zyskania łupów w bogatych miastach Sycylii. Cel główny wyprawy był
uzasadniony: zdobycie sojusznika przeciw Sparcie oraz pozyskanie wsparcia ich floty.

W 416 r. Ateny zmusiły do porządkowania sobie wyspy Melos (dotychczasowy

sprzymierzeniec Sparty). Ludność wyspy stawiając opor poniosła przykre konsekwencje. Dla
Sparty była to niebezpieczna sytuacja, gdyż Melos była dla Aten idealną baza wypadową
floty na Peloponez.

II okres (415-413) Wyprawa na Sycylię

Na Sycylii walczą między sobą Syrakuzy wsparte przez Spartę oraz Segesta wspierana przez
Ateny. Przed podjęciem wyprawy przybywający w Atenach przeciwnicy chcąc zaszkodzić
Alkibiadesowi oskarżyli go o uszkodzenie pomników Hermesa, pomawiając o
świętokradztwo, w czym miał pomoc fakt, iż Alkibiadees uchodził za człowieka stroniącego
od religii. Alkibiades chcąc uniknąć skazania, udał się do Sparty, którą przekonał do wsparcia
Syrakuz poprzez namowę wodza Gylipposa do interwencji na wyspie pomagając oblężonym
przez ateńskie wojska Syrakuzom; zaangażowanie się Spartan w sycylijski konflikt oznaczał
zerwanie pokoju. Jego wojska pokonały siły dowodzone przez Nikiasza; Ateny poniosły
ogromna klęskę, a co najgorsze zabrakło im środków na odbudowę floty. Przyczyn porażki
Aten można się doszukiwać w rozdzieleniu dowództwa miedzy 3 strategów Alkibiadesa,
Nikiasza i Lamachosa.

III okres (413-404) tzw. wojna deklejska

Za radą Alkibiadesa, któremu Sparta udzielała azylu politycznego Spartanie zajęli twierdzę
Dekeleja, dążąc do odcinająca Aten od pól uprawnych oraz kopalń srebra. Niemal wszyscy
sprzymierzeńcy opuścili Związek Morski. W 412 p.n.e. Sparta w zamian za oddanie Persji
miast jońskich otrzymała pomoc mającą sfinansować ich flotę.

W 411 p.n.e. władzę w Atenach przejęła oligarchia, która powołała Radę Czterystu, a prawo
do udziału w Zgromadzeniu zarezerwowała tylko dla 5000 bogatszych obywateli. W wyniku
tych działań doszło do buntu wojsk ateńskich na Samos, a do miasta powrócił Alkibiades. W
Atenach ponownie przywrócono demokrację; Alkibiades został wybrany strategiem; odniósł
nad Spartanami zwycięstwo morskie pod Kyzikos (410). Wkrótce jednak utracił on wpływy,
a wysunięta przez Spartę propozycja pokoju została odrzucona. W 408 Alkibiades jeszcze raz
powrócił do Aten, ale po klęsce w bitwie morskiej pod Notion ponownie został odwołany.
Działania zbrojne na terenie Attyki podjęte przez Ateny kończą się totalną klęską.

407 - zdobycie przez Spartan kopalni srebra w Laurion (ruina finansowa Aten).

406 - bitwa morska koło Wysp Arginuskich. Po jej przegraniu odbył się proces strategów,
ateńskich, którzy zostali oskarżeni o zaniechanie ratowania rozbitków przez co naruszyli
religijny obowiązek zebrania ciał poległych.

405 - klęska floty ateńskiej pod Aigospotamoi (triumf Sparty).

404 - oblężenie i kapitulacja Aten.

Konsekwencje przegranej Aten: zburzenie Długich Murów, likwidacja floty ateńskiej,

rozwiązanie Związku Ateńskiego, dostarczanie Sparcie posiłków wojskowych.

Odtąd Sparta staje się hegemonem w Grecji. Natomiast w Atenach władzę na nowo objęła
oligarchia (rządy "30 tyranów"). Według koncepcji spartańskiej, Ateny miały być stanowić
przeciwwagę dla Teb i Koryntu.
 Symmachia spartań ska po wojnie
peloponeskiej

Sparta, która wcześniej uzyskała pomoc finansową Persji była zobligowana do jej zwrócenia.
Z racji, że po wojnie finanse jej na to nie pozwalały Persowie rozpoczęli przywracanie
swojego zwierzchnictwa w Azji Mniejszej.

W państwie perskim w 404 p.n.e. podczas panowania Artakserksesa II zbuntował się jego
młodszy brat Cyrus. Z racji że Cyrus był zaprzyjaźniony ze spartańskim Lizandrem, w
zamian za pomoc w wojnie przeciw bratu obiecał autonomię miastom greckim w Azji
Mniejszej.

Do Persji wysłano duży oddział hoplitów lacedemońskich, prócz nich pod dowództwem
Cyrusa znajdowali się najemnicy pochodzący z różnych greckich polis. W 401 r. p.n.e. pod
Kunaksą (Babilon) Grecy pokonali siły Artakserksesa, ale w czasie bitwy zginał Cyrus,
zostawiając Greków w samym centrum państwa perskiego. Ich odwrót zwany Wyprawą
Dziesięciu Tysięcy znad Eufratu przez góry Kurdystanu i Armenię ku brzegom M. Czarnego
i dalej wzdłuż wybrzeży do Bizancjum został opisany przez uczestnika tej wyprawy -
historyka Ksenofonta w „Wyprawie Cyrusa”.

Wojna koryncka (395-387 p.n.e.)

W trakcie zmagań spartan i Persów, niezadowoleni z warunków pokoju z Ateny, Teby i

Korynt zawiązały koalicję anty-spartańską doprowadzając do wojny. Z początku Spartanie
odnieśli kilka zwycięstw, ale wraz z klęskami zadawanymi przez flotę perską, została
załamana ich flota. Kilka morskich kampanii Aten pozwoliło im odbić wyspy będące niegdyś
częścią ateńskiego związku morskiego.

W związku z sukcesami Aten, Persowie przestali wspierać koalicję i przeszli na stronę

Sparty ,co zmusiło siły koalicyjne do podjęcia rozmów pokojowych. Wojnę zakończył pokój
Antalkidasa, znany jako pokój królewski, (387 p.n.e.). Zgodnie z postanowieniami traktatu
Persja przejęła kontrolę nad całą Jonią, natomiast wszystkie inne greckie miasta zachowały
niepodległość. Sparta miała być gwarantem pokoju i otrzymała prawo do użycia siły w celu
realizacji jego postanowień. Głównym skutkiem wojny było ukazanie perskiej możliwości
skutecznego wpływania na sprawy wewnętrzne Grecji i podkreślenie spartańskiej hegemonii
w świecie greckim.
 Wojna beocka (379-371 p.n.e.)

Teby nie uznawały pokoju królewskiego, gdyż zobowiązywał ich do likwidacji Związku
Beockiego. W wyniku tego Sparta wypowiedziała im wojnę korzystając z uprawnień
nadanych jej przez króla Persji. Do wojny po stronie Teb włączyły się Ateny, które już w 374
zawarły separatystyczny pokój ze Spartą obawiając się potęgi Teb.

W 371 doszło do bitwy pod Leuktrami. Klęska Spartan w bitwie miała konsekwencji w
postaci anty-spartańskich wystąpień, a powstanie nowego Związku Arkadyjskiego
doprowadziło do upadku symmachii spartańskiej, a hegemonem stały się Teby. W 362 pod
Mantineją armia beocka starła się z koalicją państwa greckich z Atenami i Spartą. Na czele
Teb stał Epaminondas, ale po jej go śmieci w morale tebańczyków załamały się i upadla rola
Teb. Skuteczną taktykę wojskową stosowaną przez Epaminodasa do perfekcji opanuje
Aleksander Macedoński.

II Związek Morski

Podczas gdy Sparta walczyła z Tebami, w Atenach w 377 powołano do życia II Związek
Morski, który zgodnie z postanowienia pokoju królewskiego nie obejmował greckich polis w
Azji Mniejszej. W przeciwieństwie do I Związku Morskiego, ateńczycy gwarantowali
sprzymierzeńcom wolność, zobowiązując się nie wtrącać do wewnętrznych spraw
sojuszników. Najwyższą instancją związku była Rada Sprzymierzonych; każdy członek miał
jeden głos. W 357 cześć polis zbuntowała się, w wyniku czego Ateny utraciły 1/3 członków.

Po rozpadzie symmachii spartańskiej i klęsce Teb, Ateny nie były wstanie narzucić i
utrzymać hegemonii w Grecji, co w przyszłości wykorzysta Macedonia.