‫هواشناسي و هيدرولوژي‬

‫ساختار اتمسفر‬
‫مهمترين متغيرهاي هواشناسي موثر در چرخه‬
‫هيدرولوژي‬
‫دما‬ ‫•‬
‫فشار‬ ‫•‬
‫رطوبت‬ ‫•‬
‫باد‬ ‫•‬
‫بارش‬ ‫•‬
 ‫دما‬
‫• از متغيرهاي مهم در چرخه هيدرولوژي كه در نقاط مختلف و‬
‫زمانهاي مختلف كره زمين به شدت تغيير ميكند‪.‬‬

‫• همچنين با تغيير ارتفاع از سطح زمين نيز دما تغيير مينمايد‪.‬‬

‫• ‪) Lapse rate‬افتاهنگ(‪ :‬آهنگ كاهش دما نسبت به ارتفاع‬

 ‫دما‬
‫• اگر هوا ساكن باشد‪ :‬افتاهنگ نرمال ‪NLR‬‬
‫– حدود ‪ ٦.٥‬درجه سانتيگراد به ازاي هر كيلومتر افزايش ارتفاع‬
‫• اگر توده هوا متحرك باشد‪ :‬افتاهنگ ادياباتيك ‪ALR‬‬
‫– هوا خشك باشد‪ :‬آدياباتيك خشك‬
‫• حدود ‪ ١٠‬درجه سانتيگراد به ازاي هر كيلومتر افزايش ارتفاع‬
‫– هوا مرطوب باشد‪ :‬آدياباتيك مرطوب‬
‫• حدود ‪ ٧‬درجه سانتيگراد به ازاي هر كيلومتر افزايش ارتفاع‬
‫– هوا اشباع باشد‪ :‬آدياباتيك اشباع‬
‫• حدود ‪) ٣‬هواي گرم و مرطوب( تا ‪) ١٠‬هواي مرطوب سرد( درجه سانتيگراد‬
‫به ازاي هر كيلومتر افزايش ارتفاع‬
 ‫هواي پايدار و ناپايدار‬
‫هواي پايدار هوايي است كه تمايل به صعود ندارد!‬
‫تشديد و تداوم آلودگي در سطح زمين‬

‫• اگر ‪ : NLR<ALR‬هواي پايدار‬

‫• اگر ‪ : NLR>ALR‬هوا ناپايدار‬
 ‫وارونگي هوا‬
‫در حالت عادي در ﻻيه سطحي جو دما با افزايش ارتفاع كاهش مي يابد اما در اين حالت‬
‫با افزايش ارتفاع‪ ،‬افزايش دما را خواهيم داشت‪.‬‬

‫‪ -‬عبور ﻻيه هواي گرم از روي ﻻيه هواي سرد‬

‫‪ -‬كاهش سريع دما در سطح زمين )شبهاي صاف و آرام(‬
‫‪ -‬بيشتر بودن انرژي ساطع شده از سطح زمين نسبت‬
‫به انرژي دريافت شده از خورشيد )معموﻻ در زمستان‬
‫به دليل زاويه تابش خورشيد(‬
 ‫بخار آب)‪(Water vapor‬‬
‫• از ساير گازهاي تشكيل دهنده اتمسفر بسيار كمتر است ولي‬
‫نقش بسيار مهمي در شرايط آب و هوايي و بارش دارد‪.‬‬

‫• نسبت گازهاي تشكيل دهنده جو تقريبا ثابت است به جز بخار‬

‫آب‬

‫• عمده بخار آب موجود در جو در ﻻيه هاي نزديك سطح زمين‬

‫قرار دارد و مقدار آن به ‪ %٤‬نيز ميرسد‬
 ‫بخار آب )‪(Water vapor‬‬
‫• ميزان رطوبت هوا تعيين كننده ميزان تبخير و نرخ آن ميباشد‬

‫• هواي اشباع ‪ :‬مثال ظرف‬

 ‫فشار بخار‬
‫• فشار هوا حدود ‪ ١‬كيلوگرم بر سانتيمترمربع يا ‪ ١٠٠٠‬ميلي بار‬
‫است‪.‬‬
‫• فشار جزئي )‪ :(partial pressure‬فشاري كه توسط يكي از‬
‫گازهاي مشخص در هوا اعمال ميگردد‪.‬‬
‫– طبق قانون دالتون فشار جزئي متناسب است با نسبت حجمي آن گاز به‬
‫كل گازها‬
‫• فشار جزئي بخار آب‪ ،‬فشار بخار )‪ (Vapor Pressure‬گفته‬
‫ميشود‪.‬‬
‫• فشار جزئي بخار آب در يك دماي خاص در هواي اشباع فشار بخار‬
‫اشباع )‪ (Saturation Vapor Pressure‬ناميده ميشود‪.‬‬
‫تغييرات فشار بخار با دما‬
 ‫هواي مرطوب )‪ ،(a‬هواي خشك )‪ ،(d‬بخار آب )‪(v‬‬
‫• هواي معمول با توجه به ميزان محدود رطوبت آن از قانون گاز ايده آل پيروي مينمايد‪.‬‬

‫•‬ ‫قانون گازها‬

‫•‬ ‫چگالي هواي خشك‬
‫ثابت‬ ‫•‬

‫• وزن مولكولي بخار آب= ‪ ٠.٦٢٢‬وزن مولكولي هواي خشك )هواي خشك سنگين تر از‬
‫هواي مرطوب است(‬
‫چگالي بخار آب‬

‫)‬
 ‫شاخصهاي رطوبتي‬
‫• رطوبت مطلق )‪ :(Absolute humidity‬وزن بخار آب در حجم معين هوا‬
‫)‬

‫• رطوبت ويژه )‪ :(Specific humidity‬مقدار بخار آب در هر واحد وزن هواي مرطوب يا جرم‬
‫واحد حجم بخار آب به جرم واحد حجم هواي مرطوب‬

‫• رطوبت نسبي )‪ :(relative humidity‬مقدار بخار آب موجود در هوا به ميزان بخار هواي‬
‫اشباع در همان دما‬
‫آب قابل بارش ‪Perceptible water‬‬
‫آب موجود در يك ستون هوا با سطح مقطع واحد از سطح زمين)‪(W‬‬ ‫•‬
‫– معموﻻ برحسب ارتفاع آب اندازه گيري ميشود‪.‬‬
 ‫آب قابل بارش ‪Percipitable Water‬‬

‫گيري انتگرال‬
 ‫در يك ايستگاه هواشناسي‪ ،‬فشار هوا ‪ ١٠٠‬كيلوپاسكال اندازه گيري شده است‪ .‬درجه‬
‫حرارت هوا‪ ٢٠ ،‬درجه سانتي گراد و نقطه شبنم ‪ ١٦‬درجه سانتي گراد است‪ .‬فشار بخار‬
‫رطوبت نسبي‪ ،‬رطوبت ويژه و چگالي هوا را محاسبه كنيد‪.‬‬
‫‪.‬‬ ‫℃‬
‫(‬ ‫)‬
‫‪.‬‬
 ‫در يك ايستگاه هواشناسي‪ ،‬فشار هوا ‪ ١٠٠‬كيلوپاسكال اندازه گيري شده است‪ .‬درجه‬
‫حرارت هوا‪ ٢٠ ،‬درجه سانتي گراد و نقطه شبنم ‪ ١٦‬درجه سانتي گراد است‪ .‬فشار بخار‬
‫رطوبت نسبي‪ ،‬رطوبت ويژه و چگالي هوا را محاسبه كنيد‪.‬‬
‫‪.‬‬ ‫℃‬
‫(‬ ‫)‬
‫‪.‬‬
‫‪.‬‬ ‫×‬
‫(‬ ‫)‬
‫‪.‬‬
‫‪.‬‬ ‫×‬
‫(‬ ‫‪.‬‬ ‫)‬
 ‫ميزان آب قابل بارش در يك ستون هواي اشباع واقع بر يك متر مربع از سطح زمين‪،‬‬
‫‪ 101.3‬كيلوپاسكال و درجه حرارت در سطح زمين‪ ٣٠ ،‬درجه سانتي گراد مي باشد‪.‬‬
‫نرخ كاهش درجه حرارت نسبت به ارتفاع )‪ C/km 6.5 (Lapse Rate‬مي باشد‪ .‬بازه‬
‫هاي محاسبات را ‪ ٢‬كيلومتر در نظر بگيريد‪.‬‬
‫‪Elev‬‬ ‫) (‪T‬‬ ‫) (‪T‬‬ ‫‪P‬‬ ‫‪e‬‬ ‫‪SH‬‬ ‫‪m‬‬
‫‪0‬‬
‫‪2‬‬
‫‪4‬‬
‫…‬
 ‫ميزان آب قابل بارش در يك ستون هواي اشباع واقع بر يك متر مربع از سطح زمين‪،‬‬
‫‪ 101.3‬كيلوپاسكال و درجه حرارت در سطح زمين‪ ٣٠ ،‬درجه سانتي گراد مي باشد‪.‬‬
‫نرخ كاهش درجه حرارت نسبت به ارتفاع )‪ C/km 6.5 (Lapse Rate‬مي باشد‪ .‬بازه‬
‫هاي محاسبات را ‪ ٢‬كيلومتر در نظر بگيريد‪.‬‬

‫‪‬‬
‫‪.‬‬
‫∝‬ ‫‪.‬‬ ‫×‬

‫‪.‬‬ ‫×‬
‫(‬ ‫)‬
‫‪.‬‬

‫‪Elev‬‬ ‫) (‪T‬‬ ‫) (‪T‬‬ ‫‪P‬‬ ‫‪e‬‬ ‫‪SH‬‬ ‫‪m‬‬

‫‪0‬‬ ‫‪30‬‬ ‫‪303‬‬ ‫‪101.3‬‬ ‫‪1.16‬‬ ‫‪4.24‬‬ ‫‪0.0261 0.0205 1.07‬‬ ‫‪43.7‬‬
‫‪2‬‬ ‫‪17‬‬ ‫‪290‬‬ ‫‪80.4‬‬ ‫‪0.97‬‬ ‫‪1.94‬‬ ‫‪0.015‬‬
‫‪4‬‬
‫…‬
 ‫ميزان آب قابل بارش در يك ستون هواي اشباع واقع بر يك متر مربع از سطح زمين‪،‬‬
‫‪ 101.3‬كيلوپاسكال و درجه حرارت در سطح زمين‪ ٣٠ ،‬درجه سانتي گراد مي باشد‪.‬‬
‫نرخ كاهش درجه حرارت نسبت به ارتفاع )‪ C/km 6.5 (Lapse Rate‬مي باشد‪ .‬بازه‬
‫هاي محاسبات را ‪ ٢‬كيلومتر در نظر بگيريد‪.‬‬

‫‪‬‬
‫‪.‬‬
‫∝‬ ‫‪.‬‬ ‫×‬

‫‪.‬‬ ‫×‬
‫(‬ ‫)‬
‫‪.‬‬

‫‪Elev‬‬ ‫) (‪T‬‬ ‫) (‪T‬‬ ‫‪P‬‬ ‫‪e‬‬ ‫‪SH‬‬ ‫‪m‬‬

‫‪0‬‬ ‫‪30‬‬ ‫‪303‬‬ ‫‪101.3‬‬ ‫‪1.16‬‬ ‫‪4.24‬‬ ‫‪0.0261 0.0205 1.07‬‬ ‫‪43.7‬‬
‫‪2‬‬ ‫‪17‬‬ ‫‪290‬‬ ‫‪80.4‬‬ ‫‪0.97‬‬ ‫‪1.94‬‬ ‫‪0.015‬‬
‫‪4‬‬
‫…‬
 ‫باد‬
‫• جهت و سرعت باد اهميت دارد‬
‫• در فرآيند تبخير اثر قابل توجهي دارد‪.‬‬
‫• سرعت معموﻻ برحسب ‪ m/s ،mi/hr‬و يا ‪ knots‬اندازه گيري‬
‫ميشود‪.‬‬
‫‪• 1m/s=2.24 mi/hr , 1 knots=1.15 mi/hr‬‬

‫• سرعت باد در مقادير كمتر از ‪ ١‬تا ‪ mi/hr ٢‬به دليل اصطكاك‬

‫اندازه گيري نميشود‪.‬‬
 ‫باد‬
‫• ‪ :Anemometer‬اندازه گيري سرعت باد‬
 ‫تغييرات سرعت باد با فاصله از سطح زمين‬

‫•‬
‫• مقدار ‪ k‬حدود ‪ 0.15‬است‪ .‬در شهرها مقادير بيشتر )‪ (0.6‬و در‬
‫مناطق باز روي سطح آب دريا )‪ (0.06‬مقدار كمتري دارد‪.‬‬