Jak pomagat dziecku Maria Kielar-Turska | W poznawaniu Swiata Warszawa 1992 Wydawnictwa Szkolne i Pedagogiczneil Rozwiazywanie probleméy droga caynne; eksperymentowani Wlascivosci myslenia konkretno-ruchowes Podjgcie i rozwigzanie problemu wymaga. da sobie sprawy 2 clu, jaki mamy osiagnaé jeszcze pr rozpoczgciem prakiycznych dzialai oraz przeanal wania warunkéw dzialania i wybrania, wlasciw Srodkow do osiagnigcia celu. Czy dziecko w wie preedszkolnym jest do tego zdolne? Obserwacje J. Piageta (1966) wskazuja, 2e juz onic pierwszego roku Zein driecka dzialania j staja si intencjonalne, co przejawia sig w swindon fei celu preed podjgciem praktycenyeh drial. Sj 56 s6b osiggania elu natomiast jeszcze dlugo pray movaé bedie forme poszukiwania érodkéw metoda prob i bledow. W sytuacji problemowe) driecko, Cheae osiagnaé cel, wyprobowuje wszystkie znane mu dotyehczas sposoby rozwigzywania problemu, dop6- ii nie natrafi na taki, kt6ry pozwoli mu osiggnaé ce Niekiedy modyfikuje ono. znane sposoby rozwiazy~ wania probleméw, gdy okazuja.si¢_nieskutecne Ww osiagnigciu celu. Taki sposdb rozwigzywania pro- bleméw nazywa Piaget ezynnym.cksperymentowa~ niem. Rozwigzywanie probleméw przez czynne eks- perymentowanie pojawia sig w pierwszym pélrocza rugiego roku Zycia. Wowezas driecko potrafi roz- wigzywaé takie praktycme problemy, jak: prayciag~ @ atrakcyjnego przedmiotu lezgcego na serwetce ‘iegiem jego reki czy dosiggnigcie zabawki Stojacej_wysoko na stole, W takich przypadkach duiecko dostrzega cel (atrakeyjny przedmiot) i prze- sekode (odlegloté), a nastgpnie wybiera zany sposéb postepowania, byé moze wyprdbowany w podobnych ‘warunkach (pocigga 2a serwetke, wspina sig na fotel, Rozwigzywanie probleméw preer czynne ekspery= mentowanie wigie si¢ 2 wykonywaniem wielu czyn- oici badawezych i wykonawezych (Poddjakow, 1983), Czynnoiei badawoze prowadza do poznania celu oraz warunkow zadania. A. A. Lubliiska wyr6t- nia catery nastepujgce fazy rozwigzywania zadah prez dafatania praktyeze: uswiadomienie celu bez ‘wegledu. na waranki zadania, badanie warunkéw zadania, zestawianie warunkéw zadania z celem, ustalenie laicucha warunk6w prowadzacych do ro2- wigzania zadania, Stwierdzenia Lubliiskiej wskazuja jak bardzo waine jest badanie warunkow zadania ‘iustalenie zwigeku migdzy warunkami a celem. Jilldaiecko uwzglednia jedynie cel zadania, mode eh ‘osiganaé go praebojem, bez wzgledu na warunki, ‘zwykle kotizy sie niepowodzeniem. Im lepiej pos ‘ono warunki zadania, tym creicie) jego dziala wykonaweze beda wiazaly sig 2 sukoesem, Zazna jednak naledy, 2e zdolnoié do ukierunkowanej ang zy warunkéw zadania z punktu widzenia cela kszl tue sie stopniowo. Poczatkowo eel i warunki, w ich jest on dany, jawig sig dziecku jako. dwa powigzane ze soba ziawiska; skupienie uwagi jednym z nich powoduje zgubienie drugiego. Re wilanie aktywnosci badaweze} driecka prowadzi zzwrécenia. jego uwagi na warunki zadania i mowanie sig nimi. Miodsze przedszkolaki sq w sta ustalaé zwigzki miedzy warunkami a celem 2adat Daieci te potrafia pordwaywaé uryskany wynik z Jem zadania, a w preypadku niezgodnosci, wpro dzaé modyfikacje do. sposobéw dialania, Stosuj metode prab i bledow, dochodza one do osiagni ‘elu. Metode te stosuja dzieci ezesto, zwykle w syt cach nowych, w ktdrych zwigzki migdzy warunkat 4 celem zadania nie zostaly jeszcze praez nie odki Umiejetnosé wydobywania potrzebaych inform: 2 popeinianych biedow i modyfikowania wlasn} zachowafi ksrtaltje sig u dzieci w wiekw praedszke ‘ym mimowolnie. Niemnie} naledy pomdée im w cjonalnym stosowaniu metody prob i bledow, j systematyemnych dzialai badawezych, Pewng fo omocy jest podawanie podobnych zadai do x wiazania, Cwiczenia takie sprzyjaja utrwalaniu racowanych i skuteeznych sposobow postepowa W sytuacproblemowe} Wiréd probleméw praktycenych, 2 jakimi. spoty sie dziecko na co dzied, wyrdénié mona dwvie gru Konstruowanie wedlug wzoru oraz wykrywanie 2 | dy driatania) mechanizmu, Rozwiazywanie zadaii pierwszego (ypu wymaga praeprowadzenia uwaine} ‘bserwacji weoru, dokonania jego analizy, nastepnie dobrania odpowiedniego materiatu i w kosicu uloze- nia’ ogladanego wzoru. Osiggnieciesukcesu prey rozwigzywaniu tego rodzaju probleméw zalely od ilosi 1 jakofei ezynnoici badawezych. Rozwigzywanie zadai drugiego typu wiade sie z prze~ prowadzeniem dokladne} analizy warunkéw zadania, ‘a nawet rozlozeniem celu glownego na cele szczegol0~ ‘we podragdne i powiazania katdego 2 nich z warun- kami oraz wykryciem skutecznych dzialad wykonaw- czych. Wykryeie zasady dziatania mechanizmu w to- ku dzialan praktycenyeh dostepne jest starszym dzie- ciom preedszkolnym. Oczywiscie nie chodzi tu 0 for~ mulowanie uogélnief, a 0 praktyczne stosowanie zasady wyktytej w toku praktyezego dzialania Opisane powyie) prasjawy umyslowe} aktywnosci daiecka Seite powigzanej z praktyeznym dzialaniem, charakterystyezne sq dia weresnej formy myslenia Aeiecigcego, to jest myslenia konkretno-ruchoweso, Ta forma stanowi punkt wyjscia dla bardziej zlozo- rych form myslenia, a wszelkie braki i niedostatki W rozwoju myélenia konkretno-ruchowego odbijaja sie pééniej, w jakimé stopniu negatywnie, na wszyst- ich kolejnyeh etapach rozwoju umyslowego daiecka. Wiele trudnoéei, jakie napotykaja dzieci pray roz- wigzywaniu zadaa arytmetycenych w szkole i wiele niepowodzes, jakie praezywaja, ma swoje Zrédto ww braku umiejetnoset analizowania warunkéw zada- nia oraz iqcrenia celu z warunkami. Zatem pomoc w rozwijaniu myslenia konkretno-ruchowego stwarza warunki do dobrego startu w rozwoju intelektualnym dziecka. Wiele badat (np. G. J. Mitiskie)) wykazuje, ae pomysine rozwigzywanie zadah w plaszezyénieobrazowe} i slowne) zalezy od poziomu ron myslenia konkretno-ruchowego. Ta wezesna, stawowa forma myslenia utrzymuje sie w nastepns okresach rozwoju i pojawia sig zwykle, nawet py dobrze rozwinigtych wyiszych formach myil wéwezas, ady w nowe] sytuacji brak jest inform (© warunkach i zaleznosciach migdzy warunk a celem zadania, a takée w sytuaci, edy sll rosviniete jest myilenie wyobrazeniowe i pojecio Jesli dziecko ma trudnosi 2 rozwigzywaniem zadl w plaszezyfnie wyobradeniowej, nalezy cofngé i probowaé rozwigzywaé 2 nim zadania w plaszez nie konkretno-ruchowe), a nastgpnie pomée pi nies wypracowane przez dziecko sposoby drial ria plaszezyzne wyobrazei, W wieku preedszkoln rozwigzywanie probleméw na poziomie mye konkretno-ruchowego dostgpne jest wigkszosei ml szyeh dzieci preedszkolnyeh. Z proedstawionych rozwatah wynikajanast jace wnioski praktyczne dla nauezycieli pr szkola © stawiaé proed dzieckiem wyrafnie cel lub zadbaé, aby go wykrylo w stworzone} sytuagi # zachecaé dziecko do dobrego poznania warunk zadania poprzez preedlubanie jego czynnosei badat cezych; © zachecaé do pordwnywania osiggnigtego wynl zz celem, a w praypadku rozbieénoiei zachycaé ‘modyfikowania ‘dzialai driecka; ‘© siwarzaé sytuage wymagajqce zastosowania W krytych sposobow postepowania do rozwigzania raych zadafi w celu utrwalenia’ ich i uogélnienia © stwarzaé sytuacje problemowe wymagaigce krywania zasad dzialania mechanizmu, Cy Przyklady zabaw rozwijajacych umiefernasé rozwiqzywania probleméw przez czynne eks- perymentowanie Propo:cie dla mlodszych deieet przedszkolnych A. Stworzenie sytuaeit problemowe) Nauezycielka ma due, pomaraiezowe korale 2 guz ow, wyraznie odznaczajacych sig na szarym sweter- ku, Dzieci zwracaja uwage na Pani korale, nicktore chea dotkna, pytaja, z czego sq zrobione, oceniaj vale tadne”. Nauczycielka wykorzystuje zaintereso- Wwanie dzieci pragjawiajgce sig w ich aktywnosel badaweze}i proponuje, aby kuzdé'driecko zrobilo dia sicbie takie same Korale, Dzieei podjely proporycie fhauezycielki, pomogly rozloiyé na dywanie pudelka z guzikami 1 senuréwkami., Pray kazdym pudelku nauezytielka podala w26t gotowych koral SEX ys. 1 Prosty wae kor do odwzorowywania Drieci rozpoczynaly pracg od navlekania guzikéw na senurowke. Te pierwsze proby byly nieudane, drieci navwlekaly jedynie praez jedna deiurke lub te? kaidy ‘uzik nizaly inacze Jedine od razu zauwaiyly rob nice migdzy wzorem a wlasnym wytworem i prébo- waly nawlekaé inaezej, Inne po stwierdzeniu r6nicy awracaly sie 0 pomoe do nauczycielki. Jeszcze inne ‘zuly sig bezradne. Nauczycielka zachgcala wszystkie te drieei do ogladania gotowych oral: Zobacz, jak praechodzi sznuréwka przez guzik, spravdi, czy Prez Kady. tak samo, czy ty masz tyle samo 6gurikbw". W grupie dzieci 3—4-letnich 2nalazly i takie, ktére rozpoczely prace od badania korali: wodsily wzrokiem i palcami po kor wadlu® senurowki, odwracaly ‘guziki. Ten sf postgpowania przynistnajlepsze wyniki; po wz wym i manipulacyjnym zbadaniu wzoru dzieci powoli nawlekaly we wlasciwy spos6d guziki semurdwke. Gotowe korale wkiadaly na szyje. Ni cezycielka oglgdala.prace drieci, zaznaczala, takie same, jak je, wyrazala uznanie, podziw, ch fa za dokladnoS lub ted zachgcala do spraw i dokonania zmian w wytworze. Prredstawiona zabawa sprzyjala rozwijaniu ba 2 aktywnosci, driecka, rozwijala umiejetnosé wzorowywania, Dla nauczycielki byla to okazja stwierdzenia, jak bardzo rozwiazanie problemu 22y od wstepne) aktywnosci badaweze} driecks, ‘walajgce| mu poznaé warunki zadania (wf praypadku byla to liczba guzik6w i spos6b Wleczenia na semurdwke). Cel, jaki osiggaty dt ww praktycanym dzialaniu, byt dia nich interesuj co wyzwalalo motywacje do dzialania. Byb to ta cel dostepny do osiggnigcia dla mlodszego. pr szkolaka; wigkszoié drieci samodzielnie, a pozost Przy pomocy nauczycielki, potrafilo zrobié. ko Z guzikow. Pocaucie sukcesu stanowilo dla di zachete do. podjecia nowyelt zadas. B. Relaksacja i uirwalenie w zabawie ruchowe) “Tak pigknie wygladacie w tych Koralach, 2e libyémy urzadzié bal” — proponuje nauczyciel Niektore dzieci od razu zaczely taticzyé same, kergcily sig w k6leczkach 2-, 3-osobowych, wiaka” — prosza dzieci. Nauczycielka wiacza t odpowiednia muzyka, po chwili swobodne| zabat ‘proponujé taniec w kéleczku i nailadowanie tanece- inych figur pokazywanych przez poszezegélne dzieci Pomyslow sposobu taficeenia bylo sporo, ale nie aida propozycja okazala si latwa do nasladowania Nauczycielka zwracala uwage na dokladne odtworze- nia i te wyrdzniala: ,Jola taficzy zupelnie tak samo, jak pokazal Wojtek”, W kolejnych probach dzieci Saraly sig coraz dokladniej odtwarzaé w2ory, Zabawa ruchowa ukazywala przedszkolakom potrze- be poréwnywania wlasnego drialania 2 wzorem, dokladnego obserwowania Wzoru i odtwarzania. Jed- noczeinie byla okaziq do zaspokojenia dziecigce| potrzeby ruchu. C. Preeniesienie. zdobyte) umiejemoset 1 problem na inna sytuacie Mote zrobilibysmy tet korale dla naszych lal, misiow, pajacykéw” — proponuje nauczycielka, Daieci ‘zybko rozgladaja sig po sali, pezynosza na dywan zabawki (w tym micjscu robily Korale dia siebiel). .MySle, 2 lepiej bedzie nam pracowaé przy stolikach, ale musimy je ustawié tak, aby prey Kaidym bylo duo. micjsca”. Dzieci uezestnices W przesuwaniu stolikéw, preynosza krzeselka. Na kazdym stoliku nauczycielka ustawia jedno pudetko 2 koralami réénobarwnymi, jednakowe)_wielkose, wykonanymi z masy papierowej i drugie z kolorowy. mi sznurkami_ oraz lale lub misia 2 koralami — weorem na s2yiKazdazabawka ma korale w inaym zestawieniu barw, ale zasida ich wykonania jest ‘vawsze taka sama: 3 sznury 0 rééne} Hicebie korali (23,5) i okreslonej barwie sznurka (np. 2 niebieskie na bialym sznurku, 3 czerwone na zielonym semurkit 15 féhtych na niebieskim sznurku), Popatracie, czy na kaidym stole lala ma takie sameRy. 2. Zlotony wade hora do odwzorowywania kofale? Wybieraie te, kid podobaig sig wam bardzicj i Kure cheielibyicie rob dla swe ai misia”. Praedszkolaki praypladaja sie Koralom i mjamiciscaprey stolikach. Wybory wydaig praypadkowe. Dzici preyglada sie wybranym tom, dotyktja, nazywaja kolory, osladaja kor i sanurkiw pudetkach, NiektOre zaczynaja od di ni; one zwykle popelnisia bledy w oxwzorow nin, Zauwaiyé tex moina dries! pracujgce syste ‘yee: po wzrokowym i manipulaeyjnym zbadat senurkow Korali wybieraly najpierw 3. szaurki ‘wiaeiwych kolorach, a potem odpowiednia li korali'w katdym koloree; po tym praygotowal nawlkaly Korale, O tych dzicciach mozna po ‘diet, 22 opanowaly pewien sposdb rozwiqzyw praktyeznego problemu i potrafly'ten spos6b py nie do now; sytusej Cwiezenia w odwzorowywaniu maja walor rox y: zachecaja do prowadzenia dokladayeh ob ‘agi, do pordwaywania wlasnego wytworu 2 rem i wykrywania podobieistw i réznic: spray zozumieniu pojeia taki sam” oraz stanowi stawe do opanowania wiels prostych i zlozons ‘zynnosei (np. pisanie) prazz odwzorowywanie yoje dla starsayeh deleci preedsckolnych A. Stworzenie sytuaeji problemowe) Po cyklu rorméw na temat kosmosu nauczycielka proponuje skonstruowanie rakiety, zamacea, ie ra kkiety mogy mieé rSiny wyglad, Projekty rakiet 2naj- ‘duja signa stolikach; sa to weory wykonane 2 cle- ment6w rédnokolorowe} mozaiki. Mona -wybrad dowolny weir i skonstruowaé wedlug niego wlasna rakiete. Dzieci ogladaja z zainteresowaniem wzory, komentuja, zwlaszcza chlopey maja wiele uwa. Kie- dy juz waory zostaly wybrane, zaczelo sig praktyeene fFozwiazywanie problemu. Okazato sie, ie. starsze przedsckolaki wykonywaly maconie wiece| czynnoici badawezych w pordwnaniu z mlodszymi. Jedne dziet! najpierw diugo ogladaty w2ir, a nastepnie powoll budowaly wlasng rakiete. Inne zaczynaly od uklada- nia i wprowadzaly czynnoéci badawcze w trakcie racy; te drieci czgsto zmienialy, wnosily poprawki Jeszcze inne po obejrzeniu weora praygotowywaly ‘material, a nastepnie Konstruowaly wlasna rakicte Drieci te prawie nie popelnialy bledow w. toku ‘odwzorowywania. Zadanie, choé proste, okazalo sig Interesujace dla drieei, dzieki nawigzaniu do ich Wyobrazef i preedyé zwigzanych z kosmosem, Nau ‘czycielka jedynie poddala pomyst i preygotowala ‘material. Dzieci pracowaly 2 zapalem pray dyskretne} Pomocy nauezycielki. Okazalo sig, #2 wigkszosei ‘Szeiviolatkow rozwigzywanie zadadi w postaci ukla- ania wedlug woru nie sprawia trudnoéc, a niektore epanowaty nawet spos6b postepowania polegajacy ta spstematyeznym badaniu waore praed rozpoczn-B. Relaksacja # wtrwalenie w zabawie ruchowsj Daieci po skonstruowaniu rakiet zaczely sponta nie naéladowaé glosem startowanie i lot raks ‘wykonujgc przy tym odpowiednie gesty. Nauc ka podchwycita dzieciecy pomyst i zapropono Jot na ksigéye, Wybrano rakiete-proewodnika, stale rakiety-dzieci nasladowaty jej zichowanic: lot, ladowanie, wysiadanie pilota, ostro‘ne stap po powierzchni ksigzyca, Zabawe w lot na ks powtarzano kilkakrotnie, zmieniajgc rakiete wodnika. Za kazdym razem pojawialy sig clementy w zabawie. Zabawa przynioska pr nienie i utrwalenie wisdomosci dzieci, powiazanie| x wlasnymi praeiyciami, a takée byla okazig| ‘odwzorowywania gest6w, czynnosei prostych i yeh. Preedszkolaki Kontrolowaly sig wzaj wracaly wage na ruchy niezgodne z wzorem. O zalo sie, 22 dzieci szescioletnie potrafig obs i poréwaywaé zaréwno wiasne, jak i kolegow chowania 2 podanym. wzorem. C. Wykrywanie zasady dzialania w toku praktyes Pamigtacie pewni Ciggle réinym badaniom serca, pamigei, uwagi. P gotowalam dla was zagadki i kazdy bedzie még preekonaé, czy moze byé nadal kosmicznym pilote Treeba maleié sobie dobre micjsca do my! Gedne drieci sindaja na dywanie, inne w kacie regalem, jeszcze inne przy stole). Z klock6w, jaki ww kaidym pudelku, mozna ukladaé obrazki. rayjic je dokladnie”. Dzieci wybieraja pudelka z stawem 9 klockow. Wysypuja Klocki, ogladaja, ddajg obrazki. Niektére od razu zwracaja uwagg 6 yx. 3. War aesawa Mockw do évcas w wykrywania reply Klock po przeciwnej stronie obrazka sq jednobarwne i maja: eyferki -Pomyslcie w jaki spos6b modna by szybko ukladaé te obrazki”, Tak postawione pytanie nauczycielki ‘wyzwala a nowo badaweza aktywnosé dzieci. Od- Jarycie sposobu rozwigzania wywoluje ogromna ra- dose preedsekolakéw. Chea sig swym odkryciem Podsielié.z nauezycielka, z innymi dzieémi, Spraw- dzaja te zasade pray ukladaniw pozostalych obraz- kow. Niektére probujg- sprawdzié jg na klockach or-swoich kolegéw (zastosowano kilka wersji zest obrazkéw, zmienajge uklad por roku lub element obrazkact) {Co wam pomoglo w szybkim rozwiazywaniu 2a ‘dek?” — spytala nauczycielka. Dzieci szybko ‘odpowied#: ,.Kolory i cyferki”. Inne jeszcze nialy te ogding zasade: , Jak sig chee o wiosnig trzeba ukladaé na zielono, a jak o zimie, to niebiesko”. Wykrycie te) og6Inej zasady rozwiqzania zad wskazuje na wysoki poziom rozwoju myslenia ke ‘kretno-ruchowego szeéciolatkéw. Oczywiscie w pie znalaaty sig takie dzieci, Ktore potrafily ukl obrazki, ale nie odkryly samodzielnie zasady wigzywania, U tych dzieci ta wezesna forma myil nie osiggnela jeszcze wyiszego poziomt ro Preedsekolaki, ktére osiagnely wysoki poziom ‘woju myélenia konkretno-ruchowego, potrafily wet sformulowaé uogélnienie, zasade. Przeprowadzone zabawy w grupie szesciolatkow. kazaly, 2 konstruowanie wedlug wzoru moze byé nich atrakeyjnym, zadaniem 0 wyradnych walot tozwijajgcych spostraegawezo%, uwage, umieje porowaywania. Bardzo ciekawe okazaly sig dla di zadania wymagajace odkrycia zasady rozwi Opiseg jeszcze jedno Gwiczenie stuzace rozwi tumigjetnosei wykrywania zasady dzialania w 1 praktycznego rorwigzywania problemu, Nauczyth ka wyrazila zdziwienie i zaciekawienie, Ze oto ral ‘wyladowaly w krainie robotow. ,Zobaczcic, w 4 roboty", Dzieci podbieely do stolikéw. Na mic) kaddego dziecka znajdowal sig robot aieei ogladaly roboty z zaciekawieniem. Prét ‘uruchomié je, pociagajgc za senurki. 0, rusza cy { ys. 4. War robota do éwiceh w wykyanin sasay dean ‘esunioma Kank z pymacovanm rable: # pod, chyba pile Kopie™, ,Motna 2 nim bedzie graé w pike nozna” — komentuja chlopey. ,,A moj rusza ‘eka, chyba mleko mode przynosié w filizance odkrywa driewezynka, a jej Kolezanka dodaje: ‘mleko, to chyba zupe te2”. Budanie umiejetnosci robota tewalo dlugo. Drie byly pochlonigte cks- Ccpperymentowaniem. Po pewnym czasie jeden 2 cow awrécit uwage na kolorowe kwadraciki pa _najdujace sie na tacy na stole i zaczal zastanaw do ezego moge shuzyé, Szybko:polaczy! kolor pa ‘ka Kolorem preedmiotu,jakim poshugiwal sig Po kil probach pociggania 2a sznurki um ‘obok kadego z nich odpowiedniego koloru ek. Sprawdzit teraz dialanie robota i rozpromi ny pobiegl ze swym odkryciem do nauezycielki dzieci wymagaly naprowadzenia ze strony na la, Wstepne pytanie: Co motemy zrobic, aby 2a wiedzieé jak wlaceyé robot bez pomytki na Wyk nig ceynnofci, 0 ktéra nam chodri? — dalsze badanie i zwrécenie uwagi na Kolorowe pa ski, Nickt6re dzieci wymagaly jednak dalszego runkowywania do badania: Jak myslisz, daze papierki sa wiainie w takich kolorach, preyjrzy dobre swojemu tobotowi". W dane} grupe 6-et eieci wszystkie w koricu wykryly zasade drial robota i potrafly zastosowaé je) omacrnh Nauerycielka praygotowala kilka wariantow tow, Kt6re wykonywaly réine ezynnoki, ado preedmioty, jakimi poshugiwaly sig byly'w réémy kolorach, a smurki wychodzily w innych miei Takie rozwiazanie pomocy umodiwialo przedtu zabawy po dokonaniu wymiany robot6w mig deicémi, Zabawa trwala bardzo dlugo. Dies py czy mauezycelka nie ma mote jeszcze innych 10 téw. Byly wyraénie zainteresowane wykrywani zasady deialania Zabawa ta potwierdzla zmana w psychologi za Griecko potrai zajmowaé sig nowg ezynnoscig a ‘zudzenia, W ten spos6b dochodzi do wypracows rowego sposobu dzilania, do opanowania czynnosei. Okazalo sig, 2e drieci Gleinic $9 71 7 & ricowane pod wzgledem sprawnosci w wykrywanit zasady dziatania i wykazujq.roiny stopien zapo- trzebowania: na pomoc ze strony nauezyciela, Samo- daielne rozwigzanie problemu preynosi_dzieciom ‘ogromng radosé: swoim odkryciem dziela sig z nau- | cayciclem, 2 kolegami. Do zabaw, w ktorych dziecko wykrywa zasade dzialania mechanizmu momma wykorzystaé réine urzadzenia gospodarstwa domowego zaréwno wspdt czesne, jak i dawne. Grupie dzieci 5S-, 6etnich nauczycicika zaproponowala zbadanie kilku przed- miot6w kuchennych (wiewidrka do orzechéw, ma- szynka do bulki, maszynka do jarzyn, ubijace do Piany, szpryca-dekorator) i odkrycie. ich. funkeji Daieci badaly praedmioty okolo pél godziny, doktad- nic sprawdzajac kazda czeS, nazywajgc elementy, rorkladajgc i sidadajge badane obickty. Wysuwaly rOwniez hipotezy co do zastosowania tych przed- Imiotsw. Pod wplywem sugestii nauczycielki wypré- bowaly ich zastosowanie w przyraqdzeniu deseru, Z kolei do zabaw polegajacych na odtwarzanix ‘waoru motna wykorzysiaé takée gotowe zabawki, lakie jak: r6anego rodzaju ukladanki, przybijanki, mozaiki, Budowanie, ukladanie wedhig wzoru ak- tywinyje- mySlenie Kkonkretno-ruchowe. Wane by ‘nauezyciel zachecat dziect do badanis wzorw’ przed ozpoczgciem reprodukowania konstrukeji, rozwija- Jac w ten sposib wlaiciwa strategie rozwigzywania Probleméw. Wykonanie powinno byé popreedzone Wieloma czynnosciami badawezymi shuigcymi do Ustalenia warunkéw osiggania cel,probleméw obiektéw W toku eksplorowania obiektow otoczenia i wiazywania probleméw w dzialaniu dziecko bof spostrzeienia i doskonali kompetencje naslad Te dwa osiagnigcia rozwojowe umozliwiaja przei na wy2szy poziom w rozwoju poznawezym. Z. strony, zgromadzone wok6l kaidego obiektu wis ‘mofci o jego strukturze i funkejach- stanowig stawe do opracowania intelektualnego i pojawi sig wyobrazenia tego obiektu. Z drigiej — dzi ‘openowuje droga nasladownictwa wiele ezym n na model Poczatkowo potrafi nailadowat jedynie. wéwezas, indy jednocresnie obserwuje wair caynnosei. Z cza- gem powtarza obserwowane uprzednio ezynnofci na tych samych lub podobnych przedmiotach bez ko- hiecenosci bezpostedniego odwolywania sie do wzo: re. Zgromadzone wokdt przedmiotu. wiadomosei fofaz motliwoss wykonywania czynnoti w toku nnasladownictwa stanowig podstawe do dviatai na | symbolicenych zastepnikach i odpowiadajgcych im wyobrazeniach, Zanim dziccko zacznie ronwigzywaé problemy, po- suguiae sig wyobrazeniami, w jego rozwoju poznaw. fezym zamacza sig w sposéb mnie} lub bardzie) wyrazisty okres priziéciowy. Woweras dziecko ro2- ‘wigzujac problemy, moze dzialaé nie na konkreiayeh przedmiotach, a wiasnie na ich modelach. Nie musi zatem dokonywaé rzeczywistych preeksctalee real- nnych przedmiotéw. Przeksziaica jedynie modele za- stepujace rzeczywiste obickty i wykonuje czynnosct rzypominajace drialania rzeczywiste na realnych obiektach. Naledy zwrécié uwage, 2e transformowa- fie modelu jest czynnosciq odmienna od. realnego Drcksztaleania rzeczywistych obiektow; dziecko juz nie driata na realnych przedmiotach, ale take jeszcze nie postuguje sie czystymi wyobrazeniami.-Ten okres w romwoju poznawezym dziecka stanowi tap po- fredni migdzy konkretno-ruchowym a konkretno- -wyobrazeniowym rozwigzywaniem problemdw. Pro- wadzi do oderwania sig od drialafi na konkretaych Preedmiotach. ,,.est to zasadniczy moment w ksztal- towaniu sie obrazowego myélenia, w ktérym wana role odgrywaja modele i driatania na nich” (Pod: djakow, 1983, s. 168). Kiedy za$ dziecko potrafi ‘oderwaé sig od dzialania na modelach i poskiiyé sig jedynie-symbolicenymi_zastepnikami obiektéw 2upreednio zastepowanych przez modele, jego Slenie nabierze ezysto wyobrazeniowego charal Praejécic od mySlenia konkretno-ruchowego do Slenia Konkretno-obrazowego nie nastepuje j pod wplywem zdobytych wiadomosci i umiejetn ale dokonuje sig w toku wspétdzialania 01 drialan praedmiotowyeh, nasladownictwa, zdol do poslugiwania sig symbolicnymi zastepnik it mowy. Badania G. I. Mifskie} (2a Pod 1983) wykazaly, 2 istotne znaczenie w tym wzgl ma zmiana rodzaju aktywnoiei badaweze): 2 c ‘ycanych dzialasi manipulaeyjnych metoda prob i dow, na systematycze badanie warokowe. Dziec ktére dobrze poznato jakis obiekt, nie ma pot Ujmiowania go dotykiem i stwierdzania tq realnoici jego istnienia, H, Hetzer (za: Scuman, I wykazaia eksperymentalnie, #e powyie) 15 mie ‘tycia dzieci coraz capicie) ograniczaja sig do wz niajgee sig tak wezeinie w rozwoju staje sig c bardziej charakterystycane dla pééniejszych ok: ronwojowych, w kontaktach dzieci 2 poznawan obiektami. Prowadzenie analitycznej i systemat obserwacji stanowi podstawe pomnania przedmi i opracowania jego modelu oraz. znalezienia sposok ‘ego praeksztalcania. W procesie tym pojawiaja obrazy wygladéw przedmiotow i obrazy transfé ‘magi. Polaczenie statycanych i dynamicznych of razbw preedmiotu zapewnia rozwigzanie zadanil Sprawne rozwigzywanie zadania zalety takie uumijgtnoSei wykrywania zasady, co opanowuje. cko juz w toku manipulaeyinego rozwiazyws problemow. Zabiegiem spreyjajacym preechodzeniu od myjslet konkretno-ruchowego do myélenia konkretno-ob 14 _zowego jest odpowiednie organizowanie ‘ewiigtrme} “drialalnosei dzieci. Chodzi o rozwijanie takich dzia- Jai zewnetrenych, ktére sprayjalyby ksctaltowaniu sig ‘obrazowe} reprezentacji obiektSw i dzialai. Dotyct + caasowe badania wykazaly, Ze saczegéing tole od- ra praeksctakcanie figury wyjtciowe) w zadana, Sse Konuruowanie wedlug woor, Budownie we. lug wzoru sprzyja rozwijaniu mySlenia konkretno- Urichowego. Zadonie za wymagajgce preskiakcenia ktanis deiecko do nakladania obraza rorwigzania (figura zadana) na otreymang Konstrukej (igura swisciowa) i pordwnania bu fig. Samo wykonanic tadania odbywa se w plaszczyéne realnych Heat Proces rozwigzywania natomiast wymaga poshizenia sig wyobrazeniami, Rozwigzanie takiego zadania lzy zatem wyobratenie 2 dziataniem manipulacyy ym, Bidania Poddjakowa wykazaly, Ze powodzenie Ww rocwizywaniy takich zadaf zalety od strutury figury docelowe] (cadane). Dobre wyniki osiagaa diet wéweeas, kiedy figura zadana zbudowand jst 7 kil element6w, oddajacych zasadnice jj ctl “Taka sruktura figury wlatwia dokonywanie jj anal 2j, co ma tym zie, wplywa na dokladnoss wyo- bradena, Im lepsea analiza obicktu i dokladnejsce jogo. wyobrazeni, tym latwij pracksziali® figure swyiciowy w oczokivan Caym powinny odznaczaé sig Gwiczena’ulatwiajgce reece od mybesia w diialinlu do mylinia ob. razami? Po pierwsze, powinny nawigzywaé do do- iadcoed,jakie adobyly diel w toku praktyeznego rozwigzywania zadai, a wige do ich doswiadczeh sensomotoryeenyeh, Cwiezenia takie, maja townlet 2apewnié modliwoié wykonywania datas manipula- cyinyeh. Po drigie, powinny proponowaé dzialaniesie na rzeczywistych obiektach, a na ich mod Po trzecie, powinny aktywizowaé sfere. wyobr diecka i zachecaé je do oparcia sig prey wykony niu praeksztaleesi na obrazich wygladéw pr tw. Podsumowujac, prasjécie od myslenia konk tuchowego do myslenia konkreino-obrazowego: ‘wiaja zadania, tre wymagaja wlaczenia eles wyobrazei do dzialai manipulacyjnych, W 2 drieémi sprawdzono wartosé rozwijajacs dwut drajéw ewiczet, wkich jak: odkrywanie word przez odrzucanie zbednych clementdw;_przeks canie figury wyjiciowe} w_oczekiwana, Zdobyte w pracy z drieémi doswiadezenie pre jemy opisujge zabawy-Gwiczenia, ktére mozna pr nnowaé mlodszym i starszym dzieciom w wiekt szkolnym. Spossb rozwiazywania zadas praez bedzie informowat nauczytiela 0 poziomie ich woju poznawczepo. Zabawy ulatwiajace przejicie od mys konkretno-ruchowego do myslenia konkre -obrazowego A. Odkrywanie wzorw poprs elemensiw -: odrzucanie zhedn Nauczycielka praygotowuje wiele jednobarw matrye w réiych Kolorach (powinno byé matrye niz dzieci w grupie). Kazda matryea sig 7,16 kwadratow o wymiarach 2x2 em (ks kwadracik i podstawa matryey oklejone sq ,ra tak, by kwadraty dobrze trzymaty sig'na podsta matryey). Dla kadde} grupy dzieci pracujacych jednym stole, navczycielka obmyslita inny ‘wa5t, np. pies, auto, ktSry preedstawila na j 16 [zmatrye, takiej same) jak tc, kidre preygotowala dla S zicci {Cok dla was preygotowalam, co to mode byt? 7 zachecala nauczycielka drieci do obejrzenia przygo- towanego na stolikach materiahu, Dzieci obserwowa- ly uwainie, choé mlodsze nie zawsze potrafily odgad- ey ] bee B.S. Preyktady waoréw do odkrywania na matey *b) ciganowka” naé przedstawiony na matrycy obiekt. Wowezas nauczycielka zwracala uwage na elementy wzoru Popatrz, to moze byé pies. Tu ma glowe, a tu iedy drieci obejtzaly ju wszystkie proponowane wzory, nauczycielka zaprosila je do zabawy. ,,Wy- birzcie taki w2ir,jaki wam sie spodobat i sprobujcie na swojej kartee, Zrobié to samo”. Dzieci wyraénie Zastanawialy sie, zmienialy decyzje, wybieraly z na- ‘myslem, ,Starajcie sig znaledt pieska w swoich kwa- dracikach, on tam jest, treba go tylko odseukac, trzeba niepotrzebne kwadraciki odloiyé”” — sugero- wala nauczycielka. Dzieci dlugo przygladaly sig w20- rom. Jedne zaczely od praypadkowego.odrzucania kwadracikéw, inne praeliczaly clementy na weorze ‘ina swojej matrycy, jeszcze inne cheialy, jak gdyby 7naloiyé weber ni swoja matryce, przykladaj w réimy sposéb do. matrycy. W kofcu, samodzieinie, inne pray pomocy nauczycielki podany wzor na swoje} matrycy. W zabawie tei, nauczycielka zwracajgc uwage na elementy prezentowanych wzordw, zach do analizowania, badania wzrokowego. w: Réénorodnoié wzordw sprzyjala dowolnema rowi ze strony dziecka. Zaé odmiennosé barwy iimatryey dziecka pozwolila nauczycielowi prze sig o umigjginosci wykrywania przez dziecko i preenoszenia jej na inny material. Okazalo si dla mlodszych dzieci nlezy rozpoccaé od zastos nia matrye-wzoréw i matryc dla dzieci w tym kolorze. Spos6b rozwigzania tego zadania przez drieci sve, wytabajacy sig w dazeniu do budowania fi ‘nie preeksztaleaniu tla, Swiadczy © myileniw poziomie konkretno-ruchowym, a takie 0 nie dobrze rozwinigtych ezynnosciach badawezych. Z: lei analizowanie wzoru i systematyczne ods gona whasne} matrycy przez. drieci starsze dowodem wystepowania v nich juz myélenia kon no-obrazowego, B. Zabawa ruchowa w przeksztalcanie Nauezycielka zaprasza diieci do zabawy na wane} polanie, na kt6rej kaéda rzeez moze przemi sie w inna. Zmiana plasaczyzny diatania pra codywienie dzieci i wyzwala cheé do dalszej zabat ‘Nauezycielka proponuje preemiane drzewa w na, bociana w wiatrak itp. W takie) sytuacii mlodsze rzadko dokonujg. praeksztatcania fi najezeéciej preedstawiaja dang figure niezaleinie’ demonstrowane} poprzednio. Takze i w tym éwit ® ‘zauwaia sie u nich przewage myélenia konkretno- ruchowego. W grupie starszych drieci zabawa ta aje inne wyniki. Dzieci staraja sig, aby jedynie cos mienié w dane} figurze tak, aby powstala nowa. Na | praykted dziecko proedstawia draewo, stojgc 2 Jekko ‘bdchylonym na boki rekami, a nastepnie podkurcza Jjedna noge i szerzejrozklada race, by udawaé bocia: ha, «-nastepnie zatacea Kola rekami, zamieniajne si tw wiatrak, Zabewa ta ujawnila bogactwo wyobrazed, jakie posiadaja starsze praedszkolaki. Drieci otrzymaly do zabawy patyezki jednakowe} lugosci (8 cm) i barwy. Wyprobowuje je w dziala- niu, ukladajge wzory réimych preedmiotow. ,Spro- Dujcie ulotyé idke 2 Zagielkiem” — proponuje nauezycielka, Jedne dzieci konstruuja 4édke szybko, inne ukladajg cof, burza i znowu prébuja, by wresz- ce ulodyé wlasnie lodke, a jeszcze inne sq bezradne i ezekaja na pomoe nauczyciela, Kiedy kaade dziecko mma juz ulozong todkg, nauczycielka proponuje, by nie burzac Yédki, zmienié patyezki tak, aby z todki zrobila sig doniceka 2 kwiatami, Umicjetnosé roz- wigzania tego problemu zajdowala sig na réinym poziomie u posazzegélnych dzieci. Niektore burzyly i zacaynaly budowaé od nowa, sygnalizujgc w ten sposob wystgpowanie priewagi myélenia konkretno- +ruchowego. Inne przyBladaly sig Zaglowce, a potem jedynie burzyly Zagielek, by zrobié z niego kwiatk, a plowna c7gSé hidki stawala sig w wyobraémi dziecka ddonicaka. Tym dieciom, kt6re mialy trudnofci nai czycielka pomagala, radzac: ,,Popatrz, co jest W te} ‘aplowce najbardziej podobne do doniczki? A co nie jest podobne? Sprébuj z tego, co nie jest podobne, ~zrobié kwiatki”. Pod wplywem sugestit nauczyciela »ROS oe A fax © St ee ceniafgury ocreknane No, apy clement 2 bviataat deci odsimowaly ingle, « woworas lida nie praypominala doniake, » kta} nalealo ‘dzié kwiatki. Vs Po takim ukiorinkowaniu nastepne zadania , ; Intwijse. Dries podsjmowaly je 7 oshots i ; © myéleniu obrazami 6 nowe zagadki. Do zabavs rozwijateych opis 1 ninijszym rozdrale naucrycel mode 6 ‘wxkorzystae gotowe pomoce dostepne w sp takie jak Kolorowe patyecki oraz mozaiki tryeze. Wrzystkic proponowane zabawy wpkorzysy sprawnoici sensomotonjezne dries ale takie wwolyaly sig do ich wyobrazed, Efektywne dri Aziccka zalezalo od umigetnosci whacrenia cle ty wyobrazei w drilanie manipulaeyjne. Po swane zadaniaoksvaly sg dostgpne dzieciom niki spreyjajace tym procesom Ietnim, prey caym niktore 2 ich wymagaly pom ze strony naverycela | Poccatki mytlenia prawdsiwie Indzkiogo, czy jak ‘movi J. Piaget .ntligenreflksyine, wyznaczo- 6 5 pojawieniem sig. wyobradeh, cx obrazow lumyslowych. ‘Ten nowy twor umysti Tmt sig od Spostraee’, bowiem wystepuje pod nicobecnoat obickt6w; ma zatem eharakter kopi praypomnienio- Ye), Pojawienie se wyobraieh praygotowywane jest Prez nailadownictwo odrbénicowane, wysepilac od nicobeonosé wzoru exynnotel. Obraz umysiowy mow pewnego rodraju zastgpnik umyslowy we Powstawanie i rozw6j wyobrazen oraz czyn- 81 ‘czywistych obiektGw i zdarzea. Jego zewnet przejawem sq symbole; ktérych specyfika po zachowaniu podobiefstwa z tym, co zastepuja to pod. wgledem strukturalnym (ksztalt, wielkoS6), bad tz funkcjonalnym (sluzy do Tak wige symbolem wyobrazenia jazdy na kon bieganie z laska, a symbolem wyobrazenia mie ‘emperatury wkindanie patyka pod pache lalk, dag naleiy, 2e wyobrazenia majq zwykle zarysowy charakter, co bard20 wyraénie u sie w-wykonywaniu ezynnosci na. niby Wyobraienia biora swe poczatki 2 praewidy re pojawiaia sie migdzy 8 a 18 miesigcem driecka i dotyeaa. wnioskowania 0 zachowanil jedaych przedmiotéw na podstawie zachowat innych, W okresie tym wyobrazenia jeszcze ni oddzielone od spostraeies, ale motliwe sq j domysty oparte na uogélnieniach poprzednich Swiadczes. Na przyklad dziecko potrafi proewit nna podstawie spostraezenia wkladania praez palta ezy kapelusza, ’e wyjdzie ona z domu i stawi je. Opisane preewidywanie dziecko opie podstawie wielu poprzednich obserwacji takich Wiasciwe wyobrazenia pojawiaja si migdzy 18 miesiqoem dycia dziecka. NaSladownictwo staf wéwezas wyobrazeniowe, odréinicowane, a prybiera forme symbolicang, obejmujac czy na niby i poshugiwanie sie przedmiotami zasty ukoviceniu.pierwszego roku Zycia i wanala je za Upierwszy tworczy akt-duchowy, W zabawach tych bowiem praedmiotem intencji driocka nie jest tylko | sama prayjemnosé, lecz takie wytworzenie czegos nowego (np. 7 klocka — pieska, z laski — konia). Bdaniem B. Hurlock (1985) pierwsze zabawy iltizyine pojawiaja sie miedzy 10 a. 12. miesigcem .zycia, jednakée ich wlasciwy cozw6j preypada na. okres “ miedzy 18 a 24 miesigoem, Zabawy te_pozwalaja © dziccku wyi8é poza granice rzeczywistoici, realizowaé fyczcnia Ww sposdb zastepczy.. Intensywny rozw6j zabaw symbolicenych przypada na wiek przedszkol- ny. Jud praed 3 rokiem"zycia deieci potrafig. per- sonifikowaé, to jest przypisywaé preedmiotom, zwie- reptom cechy ludzkie, Powyaxj 3 roku Zycia wykorzy- stywanie réznych materialow w zabawie jest najbar- ric} typowa forma aktualizacji wyobraded. 1 tak: Wwstazka staje sie rka, a rozlozone na nig) guziki to kapigce sig: driee. Kiedy indzie} ta. sama wstqeka foznacza szose, a guziki — samochody. Zdaniem J. Singera (1980) roinorodnosé zabaw w udawanie wigie sie z bogactwem dogwiadezeti i proetyé dzie- cca. W-miarg jak dziecko.staje sie coraz starsze, Zaczyna stopniowo internalizowaé swoje ery w uda- Wanic. W ten spos6b uczy sie bawié samodzielnie 1 preenosié: zabawy do. wlasnej, wyobraéni,. Teraz ™motliwe jest wedrowanie po pokoju-dzungli, chowa- nie sig. przed Kotem-tygrysem, a nawet posiadanie wymyslonego przyjacela, | Wyniki badai J. Singera iD. Singer wskazujg na Dozytywny wplyw rozwoju wyobrazed na inne sfery © Povchiki dziecka. Okazalo sie, ae dzieci, w ktérych Pojawiajg sig czeste i bogate wyobrazenia w zaba- wach w udawanie, nie bywaja otwarcie agresywne, W auzywaniu symbolicenych zastepnikéw pr sie funkeja symboliczna jako zlolnosé do nania sobie nicobeenych przedmiotéw i zja pomoca symboli + zakow. Ch. Buhler obserwowala zabawy fikeyine u dzi 8nie atakyja innyeh w czasie wepélnych zabaw, hiaja wigce} emocit pozytywaych i wigkszg 2d Koncentracf Intensywny rozw6j wyobraied przypada na Kt6ry J. Piaget nazwal okresem wyobrazef pr: ragyjnych, i ktéry odpowiada wickowi praeds emu, Wéwezas pojawiaia sie poszczegbine ri wyobrazel. Mozna wiréd nich wyréinié wyob nia reprodukeyjne, polegajace na odtwarzani 0 dziecko poprzednio spostrzegalo. Beda to ratenia wysladow preedmiotw (wyobrazenia cee), wyobrazenia ruchow (wyobrazenia kinet ‘oraz wyobrazenia praeksitalces (wyobrazenia i formacyjne). Zwykle wyobrazenia ukladaja sig W: wne ealosci. T tak, wyobrazenie kota zawiera radenia jego wygladu, ruchow i réimego ‘przemian, jakie zachoda w jego wyeladzie w ré sytuacjach (np. kot Spigey, kot skradajacy sig; kkotek i stary koi). Druga grupe wyobrazed stane wyobraienia antycypacyjne zwigzane 2 preewid tiem ezegoé, co nie wystepowalo w gotowe| W spostrazzeniach, Wyobrazenia te mogy mie’ wno kinestetyezny, jak i transformacyjny chat Wszystkie wyobraienia bedge Scisle powiaza 2 doswiadczeniami i przezyciami poszczeg6lnych nostek, maja wyrainie indywidualny charakiet zajduje wyraz w stosowaniu bardzo rozmai ‘zasteptik6w. | tak, jedno dziecko wybierze na czenie kota bialy’ Klocek, inne kawalek fu 4 jeszeze inne czamne pudeleczko, Rozwoj wyobrazei postepuje, zdaniem Pi ww kierunku od wyobrazef reprodukeyjnych do tyeypacyjnych, czyi od odtwarzania do preewidy nia; od wyobrazers statycanych do transfor nych, ezyli od wyobrazes wygladéw do wyot oy [precksztalcei. Najwezesniej dziccko potrafi wyobra- zi sobie wyglad spostrzeganego upraednio preed- ‘miotu, na przyklad jak wyglada kot, bocian, slonecz- nik, dom, auto. Najpoénie} za8 pojawiaja sie przewi dywania preeksztalces nieznanych delgcku 2 do- $wiadezenia. Ten ostatni rodzaj wyobrade wymaga umiejetnosci ujmowania obiektéw z rSinych punk- gw widzenia jecnoczesnie oraz. zrozumignia zasady gachowania stalosci jednych cech obiektu (np. masy, igzaru, liczby) pezy zmianie innych jego wlesnoéc. Rockwit transformacyjnych wyobrazeé antycypacy} rych przypada na okres podnego dziecifstwa, Rozwojowi rSinego rodzaju wyobrabet sprayja zaba- ‘wa, Wowezas wyobrazenia moga wystepovaé jako reprezentacje sytuacyjne, przyjmujge réiq. posta. Zdaniem J. Brunera (1972) dziecko.w_wiekw praed: ‘zkolnym moze wytwarzaé reprezentacje enaktywne, ikonicae’i symboliczne. Reprezentacje enaktywne 10 obrazy ruchéw, czynnosci prasjawiajace sie W wyko- rnywaniu ezynnoiei na niby. Zamaczyé naledy, ie Teprezentacje enaktywne jakkolwiek nie stanowig bezpotrednie} Kopii dzialania, zachowuja jego cha- rakter, na przyklad kolejnoS czynnosci. Dziecko, arajge role lekarza, wykonuje ezynnoici na niby, Zachowujge ich rzeczywiste nastepstwo (np. pyta © dolegliwosci, poleca rozebraé sig, bada, wypisuje Tecepte). Reprezentacje ikoniczne wystepuia W po- Staci obrazéw stylizowanych, zachowujacych podo- bietistwo do obiektow, ktdre reprezentujg (np. zak rzechowalni bagazu, zak miejsca z woda). Re- Drezentacje symboliczne skladajg.si¢_2e.‘zaakw © charakterze umownym, preyetych w dane) grupie spolecznej (np. znaki drogowe, maki slowne). Pojawienie si¢ reprezentacii wyobrateniowe}, preed miotdw i zjawisk, zdarzef umodliwia inny rodzaj‘ezynnofci umystowych. Dziecko nie musi jut c eksperymentowaé, rozwigzujge problemy, ale dokonywaé prob i praeksztalees na wyobr Procesy myéienia zachodza woweras szybci), Sp nei, sq wolne od ograniczeh praedmiotowych, a plastyczne. Moaliwe stajq sig rozwigzania nie i zindywidualizowane, Zaznacza sig rownieé wny ‘wplyw reprezentacii wyobrazeniowe) nal sfery psychiki. Z powyisaych wrgledow istotne je sie stymulowanie rozwoju reprezentacii wyob owe Co sprzyja rozwojowi sfery wyobrazeé? Dla rom wyobraze’ nie wystarcza tylko dofwiadezenia d cka, kt6rych nabywa ono w toku osobistych ob wacj, lecz potrzebne sq do tego jeszcze dos exenia dorosiych i wiadomosci praekazywane cku, Zdaniem J. Singera jest rzecza beasporna, i rozw6j sKlonnosei imaginacyjnych dziecka ogra wplyw ma stymulacja.otoczenia. Okazalo sig prayklad, 2 dzieci wyrbéniajce sig sklonnotcia fantazjowania majg matki, ktore czpiciej nit bawig sig 2 nimi w najpreerdéniejse gry i zab wewigkszym stopniu toleruja wymyslane proez da zabawy i nie zabraniaja im bawic sig w ten s Zatem stymulatorem rozwoju wyobraéef di zachowania doroslych, a zwlaszeza ich prayzwal reakeje na oryginalne zachowanie dziecka, Jedng z wezesnych form stymulacii wyobrazed achgcanie dziecka do podejmowania bezposre préb nasladowania czynnosci doroslych, Sec ‘maczenie maja proby manipulowania predmi polgczone z wyjaénianiem i nazywaniem przez do lego. $i Szuman twierdsi, 4x driecko naildd rzetwarza spostraezenie dane) cayanoici na czyninosé, bowiem ,(..) nailadujge drugich 86 ecko pracuje umyslem i dlatego whinie main. na- \dowanie posiada wielki wplyw ksztaltujacy w roz- iwoju psychicenym matych dzieci” (Szuman, 1946). Duie maczenie w stymulowaniu sfery wyobrazes | maja zabawy, a zwlaszcza zabawy w role. Prowadze- [tte dzicémi tego typu zabaw sprayja zwickszeniu sig ich sprawnosci wyobrazeniowe}. Zabawa.pozwala driecku zardwno odtwarzas, jak i wytwarzaé fikeyjne S fakty i zdarzenia. Dzigki temu dziecko poznaje iebie) rine sytuacje Zyciowe, a powstale. Iuki Ww obrazic Swiata zapelnia wyobrazeniami, Zabawy Ww vdawanie sprayjaja takie rozwijaniy osobowoici Aziecka. Zdaniem J. Cieslikowskiego (1985) w zaba- Wwach rozwija. sig osobowoS widrna, jako. wynik Precinaczania siebie w celu pezyecia oli w zabawie. Owo precinaczanic siebie w zabawie wymage wy- brani. Rota doroslego w takich zabawach sprowa- dza sig do. stworzenié. odpowiednich warunkiw: | ‘apewnienia przesrzeni oraz wielofunkeyjnych zaba- wwek, dziki ktérym drici moglyby realizowaé swoje Pomysly, a takée do wabogacania doswiadczc dzie- ka, wabogacania treici zabawy. Obok zabaw tematycenych ogromne zaczenie dla Tozwoju wyobrazef maja zabawy. konstrukeyjne. Dziecko, jak pisze Szuman ,(.) nie buduje na slepo, Jeez buduje, wyobrazajac sobie koleno to, co jest do zrobienia”. W takich zabawach dzieci ueza sig plano- waé, rozplanowywaé swoje czynnosci w wyobrafni (Suman, 1985) Tnnym sposobem stymulowania sfery wyobraiei $4 ‘viczenia ruchowe proponowane w gimnastyce twér- zc} na prayklad R. Labana (podaie 22: Gniewkow. ski, Olszewska, 1983). Jest to metoda wypowiadania Swoich wratef, uezu, praetyé 22 pomoca rucho. Okazja do aktualizowania wyobrazes, a takie (wo- 87renia fragment6w ilteyjnego Swiat jest dla ryrowanie. Dzigeko rysujae, wytwarca ‘omaczniki rézmych elementow reeczywistosc no tych realnyeh, jak i wymyslonyeh. Obrazy ne pelnig role aie tylko Kopi, fagmentéw stoée, 60 ich symboli. Driecko, jak stwierdza man (1927), aie odrysowuje Swiata, W preedstawia wynik intelektualnego opracowai sczegslnych fragmentow rzeczywistosc. Ju Wal sic bazgrot dziecko odkrywa oznaczajaca swych bezpreedmiotowych bazgrot. W. nas ‘okresie opracowuje: wewnetrzme modele pra ti, adarzed i probuje prosdstawiaé je 2a pom rysunkowych schematow. Tak powstaje dreewa, clowieka, domu. Rysujae schematy, da aktywizuje sfere wyobraze. ‘Waimym czynnikiem stymulowania wyobrazei satuka. Kontakt dziecka ze sztuka pozwala.m tyiko lepie) poznaé reeezywistoi, ale takze do bine joj ujeia. Setuka przedstawiajgea bogaci strzebenia driecka, deighi czemu jego wyobrail staja sig dokladniejze.ZaS szuka nieprzedtaws inspruje dzecko do snucia rdznych pomyslow. da dziedzina sztuki ma zatem sw6j speeyficany Ww rozwijanic zaréwno odtworezyeh, jak i wyobrazes diccka 88 A. Rekonsirukcja rysunkiw — zabawa aktualizwigca Zabawy rozwijaiace umiejetnosé aktualizowa- fia’ wyobraten (rik Seat skaja| wnyobrazenia wygladéw preedmiotiw w sferze percep- oyined Nauezycielka pokazuje drieciom uszkodzone rysun- ki, ktére uratowano 2 podaru, Kabdy rysunek jest ‘wyraénie nadpalony. Rysunki wykonane ezarng kres- eq prredstawiaja fragmenty réznych przedmiotow. Rysunkow jest dwukrotnie wigoe) nit dziesi, prey ‘ezym poszczegéine wzory powtarzaja sie kilkakrot- hie. Nauczycielka opowiada o pracy konserwatorow deel satuki i sugeruje modliwosé zrekonstruowania uszkodzonych czpici rysunkéw.-Dzieci praystepuja do zabawy w konserwatoréw zzaciekawieniem. Pray- sladaja sig rozlozonym rysunkom, wybieraja te, kto- yi chea sie zajaé; niektore zmieniaja swoja decyzie po doktudnym obejrzeniu rysunku lub po rozmowie 7 kolega. Kaidy rysunck wybrany do. konserwacj ostaje praypiety spinaczami do czystej kartki. Nie~ Ktére dzieci natychmiast praystepuja do pracy i bar- dzo szybko uzupelniaja. brakujyca czeSé rysunku, Inne najpierw przyeladaje sie rysunkom, przemiesc- ‘zajg_kartke w réznych kierunkach, a w kofiew ecyduja sig na dorysowanie brakujgce czeSci. Jesz- ze inne dzieci choé wybraly same rysunek nie bardzo wied2a, co moga 2 nim zrobié. Praygladaja sie najpierw pracy innych dzieci, czekaja na pomoc nauczyciela. Niektore dzieci wykonuja po kilka. prac, tak spodobala im sig zabawa. Wyniki prac ,,konserwatorskich” zostajg umies2cz0- ne na wystawie. Dzieci ogladaja 7 zaciekawieniem race kolegow i wlasne; komentuja, Okazalo sig, Ze 89jedne rysunki/zostaly odezytane jednoznacznie bbrakujacy fragment garnka), inne zas wywolaly roimych skojarzeh (np. zarys skrzydel motyla Jal nastepujace pomysly — motyl, suszaca sig biel nna szmurku, pnie drzew). W crasie zwiedzania stawy nauczycielka podkreilala pomyslowoss Wigzah, zwracala uwage na mozliwoié rbénor roswigzania tego samego problem, .Popatrzci rysunki byly takie same na poczatku, ale wymyilila, Ze to mode by¢ traba slonia, Zizi p minalo to dziobek od czajnika, a Janek wyobll sobie glowe wela”. lle tu pomyslow i jakie awe" — nauczycielka wyraéala swéj podziw i nie dla pomyslowosei. dzieci. Ryn. 7. Prayhndy wsakodsonych rywunkiw do rekon Praygotowana przez nauczyciela sytuacja proble wa wywolala zaciekawienie dziec i zaktywizowal Zrbimicowanie materiaky pozwolito, na wyt przez. kazde driecko zadania na, miare jego mod Si, Otwartosé zadah, to jest modliwos® uzupel rysunkbw w réény sposdb, aktywizowala dziei yobmanie i spzyalarozwojowi plastyeensc B. Aktualizonanie wyebraieh ruchéw w sferze moto- rycznej — rabawa w téatr pantomimy Navczycielka proponuje zabawe w teatr pantomimy, teatr bez stow. Tematy moga byé rézne, ale zawsze S powinny ‘byé zwigzane’ 2 doswindezeniami dzieci. ‘sDzis w naszym teatrze pantomimy preedstawimy, 60 robia dzieci w domu, kiedy nie ida do preed- szkola” — proponuje nauczycielka, Niektore dzieci ada sig by€ zaskoczone, inne Smiejg sie, jesceze inne Soja bez ruchu. Po chwili mozna obserwowaé roz- ate scenki. Jedno dziecko leéy na dywanie i kaszle, 44 drugie pochyla sig nad nim i cos mu podaje (choroba), dwie dziewezynki chodza wadlué regalow, | atreymuja. sig, preysladaja. caemus, 605 pokazuja, ‘coi méwig (zakupy z mama), kilkoro dzieci biega, bawia sig w berka (cabawy na podwérku), jeszere inne preedstawiaja sprzatanie — zamiataja, czyszczq seyby w oknach, kilkoro siedzi na dywanie, patrzy fed sichie, mruczac sygnal Domowego Pred sckola” (ogladanie TV). ‘Okazalo sig, iz fen prosty pomys! uruchomil mné= stwo wyobrazesi kinestetyeenych. Dzieci preedstawily € W formic reprezentacji enaktywnych, zachowujac istotne wlaéciwosei preedstawianych gestami drial. W zabawie te} na uwage zasuguje zmiana pozycji W ukladzie driecko-nauezyciel. W tym preypadku dziecko stawia problem, 4 odezytuje go nauczyciel; Ariecko jest nadawea, a nauczyciel odbiorey. Prowa- dzenie tego. rodzaju éwiczed wymaga. otwartosci i pomyslowoéei nauezyciela; musi byé on otwarty na *éine pomysly dziei i powinien umieé wzmacniaé te, tore maja wartosé dla dalszego rozwoju wypbrazef 8a nowe i oryginalne na tle pomysiow grupy.. Aktualicowanie wyobrateh w plaszczyén anes »Sprobuj pomysleé o jakiejé rreczy, awierzei ‘sobie i powiedzie’. 0 tym coS, a inne dz bedziemy probowaé zgadnaé” — zapropor nauczycielka. Chetnych do opowiadania jest od wie. Ma dwa kélka i jedzie powoli (ro swiesza signa choinke, jest ze szkla (bomb ‘,czetwone, zawsze dzieciom rozdaje prezenty {ajy”, jest biale, podobne do gwiazdki, lekkie ( gowy platek)", ,duie, okragle, kopie sie ( Rozwiazania podawane sq réwnie? szybko, autorzy zagadek nie zawsze zgadzaja sig. Na Kad do zagadki ,ma czerwong czapecake, a Ke bale” dziewezynka zglasza rozwigzanie: bi ka”, Nie” — ocenia autor zagadki i zaraz waa nia: biedronka ma kropki czame”. ,,To trujacy” — podaje inne diecko. Tak” —7 zadd leniem stwierdza autor zagadki, Nicktire za jak na prayklad ta: ,.miauezy i chee mieka Foawigzywane sq natychmiast, ale nie wywohuja Wwolenia dzieci. ,.E, takie latwe” — komentuja, ted trudniejsze, na prayklad: jest bardzo duze, rine reeczy albo ludzi i plywa jak ryba, tylko # ‘morzu”. Zabawa w ukladanie zagadek trwala di Daieci zelaszaly takie 2nane zagadki, jakie pout w domu ezy w przedszkolu. Prosily ted nau © vadanie zagadki, ale take, ktéra sama slit, Zabawa przyniosla duza aktywnos dziec: us ‘mila sfere ich wyobrazeh oraz pobudzila ezynn lumyslowe, Kazde diiecko moglo wziaé udziat bbawie — probowaé ukladaé lub odgadywaé zaga 2 muczycielka zwracata uwage na pomysly oryginalne fz te zagadki, ktSrych rozwigzanie wymagalo wigk- ‘seg0 wsilku intelektualnego. Zabawa aktywizowala bine rodzaje wyobraieri — obrazy wysladéw, ru- ich6w i precksztalee,