HUKUK

KURALLARI
TOPLUMSAL DÜZEN KURALI OLARAK
HUKUK
• Toplumsal düzen kuralları toplumsal barışı sağlar.
Çatışmayı önleyen kurallar toplumda barışı kurar.
• Toplumsal düzen kuralları güven sağlar. Bireylerin
kurallarla sınırlanması güçlünün zayıfı yok etmesini
engeller ve sosyal ilişkilerde güven sağlar.
• Toplumsal düzen kuralları eşitlik sağlar. Eşitlik bireylerin
aynı şartlar altında kısıtlanması ve yetkilenmesi
sonucunu doğurduğundan, kurallar eşitliği sağlar.
• Toplumsal düzen kuralları özgürlük sağlar. Kuralların
varlığı, sınırlı ancak sürekli ve güvenli özgürlüğün
garantisidir.
TOPLUMSAL DÜZEN
KURALLARININ GEREKLİLİĞİ

• Kişilere yetki veren ve ödev yükleyen veya sadece ödev

yükleyerek sosyal ilişkileri düzen altına alan kurallara
toplumsal davranış (sosyal düzen) kuralları denir.
• Bu kuralların amacı toplum içindeki bireylerin birbirlerine
ve topluma, toplumun da bireylere karşı tutum ve
davranışlarını düzenlemek, çıkar çatışmaları arasında denge
kurmak, böylece toplumsal düzeni sağlamaktır.
• Kurallar bireylere yapmaları gerekenleri bildirirken (emir),
diğer taraftan yapmamaları gerekenleri bildirir (yasak).
• Toplumsal davranış kuralları (sosyal düzen kuralları) hukuk,
ahlak, din ve görgü kurallarıdır. Bu kuralların tümünün
amacı toplumsal yaşamın bir düzen içerisinde
sürdürülmesini sağlamaktır.
 1. Ahlak Kuralları

• Ahlak bir toplumda “iyilik” ve “kötülük” hakkında oluşan değer

yargılarına göre yapılması ve yapılmaması gereken davranışlara
ilişkin kurallar bütünüdür.
• Ahlak kuralları da hukuk kuralları gibi insan davranışlarını
yönlendirmek için öngörülmüştür. Ancak ahlak kuralları "iyi"
davranışı belirler ve destekler, buna karşılık “kötü” davranışı
yasaklarken hukuk kuralları "haklı" ve “haksız” kavramlarına
dayanır.
• Aralarındaki bu temel farka rağmen hukuk düzeni bazen ahlak
kurallarıyla getirilen düzenlemeleri konu alabilir.
Ahlak Kuralları ile Hukuk Kuralı
Arasındaki İlişkiye Örnekler
• Örneğin aile bireylerine yardım etmek ahlaken doğru bir
davranıştır. Ancak bazı aile bireylerine yardım etmek
kanunen zorunlu kılınmıştır. Örneğin,
• Medeni Kanun m. 364: “Herkes, yardım etmediği
takdirde yoksulluğa düşecek olan üstsoyu ve altsoyu ile
kardeşlerine nafaka vermekle yükümlüdür”.
• Diğer taraftan ceza hukuku kapsamında yer alan bir çok
kural aynı zamanda ahlak kuralı niteliğindedir.
Hırsızlığın ve adam öldürmenin yasaklanması, sadece
hukuk kuralları olarak değerlendirilemez.
• Özel hukuk kurallarının temelini oluşturan ve Medeni
Kanun’un 2. maddesinde yer alan “dürüstlük kuralı” da
temelini ahlak yargılarından alır.
Ahlak Kuralları ile Hukuk
Kuralları Arasındaki Farklılık
• Ahlak kuralları sübjektif ve objektif kurallar olarak
ayrılırlar. Sübjektif ahlak kuralları kişinin kendisine
karşı yükümlülüklerini, objektif ahlak kuralları ise
kişinin topluma karşı yükümlülüklerini ifade eder. Hukuk
kuralları kişinin kendi vicdanına karşı olan kuralları
içermez; sadece kişilerin birbirleriyle olan ilişkilerini
düzenler.
• Ahlak kuralları kişiye sadece yükümlülük yükler, yetki
vermez. Hukuk kurallarının bir kısmı yükümlülük
yüklerken, diğer bir kısmı yetki verir.
• Ahlak kurallarının yaptırımı iki türlü ortaya çıkar. İlk
olarak ahlak kurallarına aykırı davranan kişi vicdan azabı
çeker. İkinci olarak toplum o kişi ile ilişkilerini keser.
Buna karşın hukuk kurallarına aykırılık halinde yaptırım
her zaman dışarıdan, yani devletten gelir. Hukuk
kurallarının yaptırımı devlet gücüdür.
Ahlak Kuralları ile Hukuk
Kuralları Arasındaki Farklılık

• Ahlak kuralları yazılı olmayan kurallardır. Hukuk

kuralları ise örf ve adet kuralları istisna olmak üzere
yazılı kurallardır.
• Hukuk düzeni ahlak kurallarına gönderme yaptığında,
belirtilen düzenleme hukuk kuralı haline gelir. Örneğin
Borçlar Kanunu m. 27 hükmüne göre, ahlaka aykırı
sözleşmeler geçersizdir.
• Kanunun emredici hükümlerine, ahlaka, kamu düzenine,
kişilik haklarına aykırı veya konusu imkânsız olan
sözleşmeler kesin olarak hükümsüzdür.
2. Din Kuralları

• Bütün dinler insanların sadece Allah ile olan ilişkilerini

değil, insanlar arasındaki ilişkileri de düzenleyen hükümleri
(emir ve yasaklar) içerir.
• Din kuralları kişiler arasındaki ilişkilerde bazı kurallara
uyulmasını istemesi, emretmesi bakımından, hukuk
kurallarına benzerlik gösterirler.
• Ancak din kuralları ile hukuk kurallarının düzenleme
alanları farklıdır. Özellikle laik hukuk düzenlerinde, hukuk
kuralları ile din kuralları arasında yollama biçiminde bir
ilişki yoktur.
• Ancak her iki düzenleme arasında ortak hususlar
bulunmaktadır. Ceza hukuk kuralarının çoğu aynı zamanda
dinen de yasaklanmış insan davranışlarını oluşturmaktadır.
Adam öldürmenin ve hırsızlığın yasaklanması buna örnek
olarak gösterilebilir.
Din Kuralları ile Hukuk Kuralları
Arasındaki Farklılıklar

 Din kuralları, Allah’ın emri olduğu için değişmez

kurallardır. Hukuk kuralları insan eseri olduğu için
ihtiyaçlara bağlı olarak değişen kurallardır.
 Din kurallarının yaptırımı uhrevidir; Allah korkusudur;
cehennem azabıdır. Hâlbuki hukuk kurallarının yaptırımı
devlet gücüdür.
• Din kuralları, bir taraftan uhrevi ilişkileri, diğer taraftan
dünyevi ilişkileri düzenler. Hâlbuki hukuk kuralları
sadece kişiler arasındaki ilişkilerin bir kısmını düzenler.
• Medeni Kanun’un 143. maddesi “dini evlenme töreni”ni
düzenlemiştir.
• Madde 143- “Evlenme töreni biter bitmez evlendirme
memuru eşlere bir aile cüzdanı verir.
3. Görgü Kuralları
• Görgü kuralları da toplum hayatında kişiler arasındaki
ilişkileri düzenleyen, uyulması gereken kurallardır.
• Görgü kuralları toplumun tümünü veya bir bölümünü
ilgilendirir.
• Görgü kuralları zaman içinde değişebilir.
• Görgü kurallarına aykırı bir davranış, sosyal bir baskı ile
karşılaşır. Zaman içinde bazı görgü kurallarının hukuk kuralı
haline dönüşmesi çok sınırlı da olsa mümkündür (askerlerin
selam verme mecburiyeti, devlet protokolü düzenlemesi
gibi).
• Görgü kuralları ile hukuk kurallarının benzer tarafı, her
ikisinin de diğer sosyal düzen kurallarında olduğu gibi
toplumsal davranışları düzenlemesidir.
Görgü Kuralları ile Hukuk
Kuralları Arasındaki Farklılıklar
• Görgü kurallarına uyulması daha dar çevrelerde söz
konusu olur.
• Görgü kuralları yazılı olmayan kurallardır.
• Görgü kuralları insanlara sadece yükümlülük yükleyen
kurallardır. Hâlbuki hukuk kuralları kişilere aynı
zamanda yetki veren kurallardır.
• Görgü kurallarının yaptırımı toplumdaki bir takım değer
hükümleridir ve ahlak kurallarının yaptırımı olan
ayıplamaya göre daha az yoğunluk taşır. Hukuk
kurallarının yaptırımı devlet gücüdür.
HUKUKUN TANIMI
• Hukuk Arapça kökenli bir sözcüktür ve sözlük anlamı
“haklar” dır.
• Hukuk kuralları, toplumsal hayatı düzenleyen ve
aykırılık halinde devlet yaptırımına tabi olan yani kamu
gücüyle desteklenen kurallar bütünü olarak
tanımlanabilir.
• Hukuk kuralları, yürürlükteki hukuk, mevzu hukuk, tabi
hukuk, hakkaniyet hukuku anlamlarında
kullanılmaktadır.
1. Yürürlükteki Hukuk

• Belirli bir ülkede, belli bir zamanda yürürlükte bulunan

hukuk yürürlükteki hukuk olarak isimlendirilir.
Yürürlükteki hukuka olan hukuk, pozitif hukuk veya
dogmatik hukuk da denir.
• Yürürlükteki hukukun içeriğine sadece yazılı olan hukuk
kuralları, mesela kanunlar, Cumhurbaşkanlığı
Kararnameleri, uluslararası antlaşmalar, içtihadı
birleştirme kararları değil; yazılı olmayan hukuk kuralları,
mesela örf ve adet hukuku da girer.
• Doktrin tarafından ileri sürülen bilimsel görüşler ve ilmi
içtihatlar da bilgi kaynakları olarak anılırlar.
• Yürürlükteki hukuk maddi hukuk ve şekli hukuk olarak
ikiye ayrılır. Maddi hukuk uyuşmazlıkların özüne ve
çözümüne ilişkin maddi yargıyı içerir. Şekli hukuk,
uyuşmazlığın çözümünde izlenecek usulü (yargılama
usulünü) gösterir.
2. Mevzu Hukuk

• Mevzu hukuk, bir ülkede belli bir zamanda yürürlükte

bulunan hukuk kurallarından sadece yazılı olanlarını
kapsar.
• Mevzu hukuk, yetkili bir makam tarafından konmuş hukuk
kurallarının bütünüdür.
• Cumhurbaşkanlığı Kararnamesi , uluslararası antlaşmalar
ve yönetmelikler mevzu hukukun içeriğini oluşturur.
• Örf ve adet hukuku yazılı hukuk olmadığından mevzu
hukuk kavramına dâhil değildir.
• Türkiye’de mevzu hukuk en geniş anlamıyla Resmi
Gazete’den takip edilebilir. Yönetmelik, tebliğ, sirküler
gibi kaynaklar için, bunların çıkartan kurumların internet
sitelerine başvurulabilir.
3. Tabii (İdeal) Hukuk

 Tabii hukuk, pozitif hukuktan bağımsız, onun üstünde

yada yanında yaşayan, ulaşılması ideal olan hukuktur.
 Buna göre hukuk kuralları oluşturulurken hedef alınması
gereken hukuk tabii hukuktur.
4. Hakkaniyet Hukuku

 Pozitif hukukun biçimsel yönlerini yumuşatan, hukuk

kurallarının uygulanması sonucu ortaya çıkan ve adalete
aykırı olan sonuçların düzeltilmesini amaçlayan
hukuktur.
 İstisnai nitelik taşır ve özellikle hakime tanınan takdir
yetkisinde hakkaniyet hukuku önem taşır.