TAM SAYILI

PROGRAMLAMA

PROF. DR. VEDAT CEYHAN

• Tam sayılı doğrusal programlama nedir?
• Unsurları nelerdir?
• Varsayımları nelerdir?
• Kullanım alanları
• Tam sayılı doğrusal programlama tipleri
• Genel formülasyonu
• Örnek uygulamalar
 Tam sayılı doğrusal programlama;
• Modelde kullanılan değişkenlerin bir ya da daha fazlasının tam
sayı olduğu doğrusal programlama tekniğidir.
• Tam sayılı doğrusal programlama tekniği, doğrusal
programlamanın bir uzantısı olup doğrusal programlamada
meydana gelebilecek gerçekçi olmayan sonuçları ortadan
kaldırmayı amaçlamaktadır.
• Örneğin bir üretim probleminde masa ve sandalye üretimi
yapılacaksa sonuçların kesirli çıkması gerçekçi olmamaktadır.
Sonuçların tam sayıya yuvarlatılması bazı kısıtları bozabileceği
için çözüm olmamaktadır. Tam sayılı programlama tekniği,
kısıtları bozmadan sonucun tam sayı olmasını sağlamaktadır.
 DP ile arasındaki fark;
• Doğrusal Programlama modelinde karar
değişkenlerinin sıfır ve sıfırdan büyük olma
koşulu aranırken;
• Tam Sayılı Doğrusal Programlama da değişken
değerlerinin sıfıra eşit ve sıfırdan büyük tam
sayı almaları şartının istenmesidir.
Bir tam sayılı doğrusal programlama modelinde;

• Doğrusal amaç fonksiyonu,

– Zmax=3x1+2x2 “faaliyetlerin amacını doğrusal olarak ifade eder”
• Doğrusal yan şartlar seti (kısıtlar),
– x1+x2 ≤ 6
• Değişkenlerin negatif olmama şartı,
– x1, x2 ≥ 0
• Bir ya da birden çok değişken için tamsayı olma şartı unsurları
bulunur.
– x1, x2 ≥ 0 ve tamsayı
Tam sayılı doğrusal programlama tipleri;

1. Saf Tam Sayılı Doğrusal Programlama

– Modeldeki tüm değişkenlerin tam sayılı olması şartı
aranmaktadır.
– Zmax = 3X1+2X2
– X1+X2 <= 6
– X1, X2 >=0
– X1, X2 :Tam sayı
2. Karma Tam Sayılı Doğrusal Programlama
– Modeldeki karar değişkenlerinden bazılarının tam sayı olması şartı
aranmaktadır.

Zmax = 3X1+2X2
X1+X2 ≤ 6
X1, X2 ≥ 0
X1 :Tam sayı
3. 0-1 Tam sayılı doğrusal programlama
– Modeldeki tüm karar değişkenlerinin 1 veya 0 değerini alması şartı
aranmaktadır.
Zmax=X1-X2
X1+2X2 ≤2
2X1-X2 ≤1
X1, X2: 0 veya 1
Kullanım Alanları;
1. Teçhizat kullanımı planlamalarında,
2. Atölyelerde iş dağıtım problemlerinin çözümünde ,
3. Ulaştırma ve lojistik problemlerinin çözümünde,
4. Atama problemlerinin çözümünde,
5. Personel çizelgelemede,
6. Portföy seçimi problemlerinde
7. Yap-Yapma sorunlarının çözümünde,
8. Havaalanlarında uçak çizelgelemeleri, orman yangın kule yeri
tespitleri vb. birçok alanda kullanılmaktadır.

Tam sayı değerli değişken içeren modeller genellikle büyük

ölçekli planlama modelleridir.
Decision variable Karar değişkenleri
Solution value Amaç fonksiyonu için çözüm değerlerini
Unit cost or profit Cj Değişkenler için birim maliyetleri veya karı
Total contribution Amaç fonksiyonu değerinin dağılımını

Marjinal kayıp kıymetini yani bir değişkenin faydadan kaybı

Reduced cost (indirgenmiş maliyet) ile brüt karı veya azami maliyeti arasındaki farkı (optimal
çözümde 0 değerini alan değişkenler için geçerlidir)

Basis status Değişkenin durumunu

Minumum and maximum allowable Cj Amaç fonksiyonu katsayılarının değişim aralığı

Constraint Sınırlılıkları
Left hand side Optimal çözümden sonraki sınırlıkların değeri
Right hand side Optimal çözümden önce sınırlılıkların değeri
Slack or surplus Artan veya eksik kalan sınırlılık miktarlarını
Shadow price (gölge fiyat) Marjinal değeri
Minumum and maximum allowable
Sınırlılıkların değişim aralığını göstermektedir
RHS
 ÖRNEK UYGULAMALAR
1. Bir çiftçi ekin alanını etkin kullanabilmek amacıyla en az 16
kg. Azot (N) ve 24 kg. Fosfat (P) maddesine gereksinim
duymaktadır.
– X1 gübrenin maliyeti torba başına $6 ve X2 gübrenin maliyeti ise $3
düzeyindedir.
– Çiftçi toplam gübreleme maliyetini minimize edecek şekilde hangi
üründen ne kadar alması gerektiğini belirlemek istemektedir.

Ürün Markası Azot (kg/torba) Fosfat (kg/torba)

X1 4 2

X2 3 4
• Amaç fonksiyonu:
• Zmin= 6X1+3X2
Kısıtlar;
• 4X1+3X2 ≥ 16
• 2X1+4X2 ≥ 24
2. Bir gemiye farklı ağırlıkta ve farklı parasal değerde mallar
yüklenecektir.
– Bu yükleme için geminin maksimum kapasitesi 12 tondur.
– Geminin kapasitesini aşmadan yüklenen malların parasal değerlerini
en maksimize edecek şekilde geminin nasıl yükleneceğini belirleyiniz.

Mal çeşitleri Malın Değeri ($) Malın Ağırlığı (ton)

1 6 1
2 3 2
3 2 3
4 1 4
5 9 6
6 5 5
7 8 3
8 4 9
• Çözümü;
• Amaç fonksiyonu;
• Zmax= 6X1+3X2+2X3+X4+9X5+5X6+8X7+4X8

Kısıt:
X1+2X2+3X3+4X4+6X5+5X6+3X7+9X8≤ 12
3- Dört ayrı yatırım seçeneğinin fiyatları ve getirilerinin bugünkü
değerleri aşağıdaki tabloda verilmiştir.
Yatırım Fiyat Geri dönüş
A 5000 8000
B 7000 11000
C 4000 6000
D 3000 4000

• Toplam harcanabilir bütçe 14.000 TL olarak verilmiştir. Geri dönüş oranını

maksimize edecek doğrusal programlama modelini kurunuz.
• En fazla iki adet fona yatırım yapılabilir,
• Eğer B fonuna yatırım yapılırsa, D fonuna da yatırım yapılmalıdır,
• Eğer A fonuna yatırım yapılırsa, C fonuna yatırım yapılamaz,
• A ve B fonlarından birine mutlaka yatırım yapılmalıdır.
• Çözümü:
• Amaç fonksiyonu;
• Zmax=8000X1+11000X2+6000X3+4000X4

• KISITLAR;
• 5000X1+3000X4 ≤ 14000
• 7000X2+3000X4 ≤ 14000 (B’nin D kısıtı)
• X1+X2 ≤ 1 (A veya B den en az birisine yatırım yapma kısıtı)
• X1+X2+X3+X4 ≤ 2 (en fazla iki fona yatırım yapabilme kısıtı)

• Zmax= 17.000TL
• X1=0
• X2=1
• X3=1
• X4=0