12 - Bouwproces - Uitvoeren - B Organisatie

5/22/2018 Je lle ma 12B Uitvoe re n - slide pdf.
c om
JELLEMA 12B
Uitvoeren
http://slide pdf.c om/re a de r/full/je lle ma -12b-uitvoe re n 1/312

5/22/2018 Je lle ma 12B Uitvoe re n - slide pdf.c om
II
omslagontwerp Marjan Gerritse, Amsterdam

vormgeving binnenwerk Peter van Dongen, Amsterdam
opmaak Van de Garde, Zaltbommel
tekenwerk Jan van Es Design, Eindhoven; ThiemeMeulenhoff, Utrecht
De uitgever heeft ernaar gestreefd de auteursrechten te regelen volgens de wettelijke bepalingen.

Degenen die desondanks menen zekere rechten te kunnen doen gelden, kunnen zich alsnog tot de
uitgever wenden.
ThiemeMeulenhoff ontwikkelt leermiddelen voor: Primair Onderwijs, Algemeen Voortgezet

Onderwijs, Beroepsonderwijs en Volwasseneneducatie en Hoger Beroepsonderwijs.
Voor meer informatie over ThiemeMeulenhoff en een overzicht van onze leermiddelen:
www.thiememeulenhoff.nl
ISBN 90 06 95056 4
Tweede druk, eerste oplage
© ThiemeMeulenhoff, Utrecht/Zutphen, 2005
Alle rechten voorbehouden. Niets uit deze uitgave mag worden verveelvoudigd, opgeslagen in een
geautomatiseerd gegevensbestand, of openbaar gemaakt, in enige vorm of op enige wijze, hetzij
elektronisch, mechanisch, door fotokopieën, opnamen, of enig andere manier, zonder voorafgaande
schriftelijke toestemming van de uitgever.
Voor zover het maken van kopieën uit deze uitgave is toegestaan op grond van artikel 16B Auteurswet
1912 jo het Besluit van 20 juni 1974, Stb. 351, zoals gewijzigd bij het Besluit van 23 augustus 1985,
Stb. 471 en artikel 17 Auteurswet 1912, dient men de daarvoor wettelijk verschuldigde vergoedingen
te voldoen aan Stichting Reprorecht (Postbus 3060, 2130 KB Hoofddorp). Voor het overnemen van
gedeelte(n) uit deze uitgave in bloemlezingen, readers en andere compilatiewerken (artikel 16
Auteurswet 1912) dient men zich tot de uitgever te wenden.
III
Bouwproces
12 Uitvoeren
organisatie
B

IV
De serie Jellema Hogere Bouwkunde bestaat naast Auteur deel 12B:

het inleidende deel uit drie reeksen boeken: H.A.J. Flapper
bouwtechniek, bouwmethoden en bouwproces. Bouwinnovator, Amsterdam
Tezamen vormt de inhoud de onontbeerlijke
basiskennis voor het hoger beroepsonderwijs en
wetenschappelijk onderwijs.
Ook deze vernieuwde uitgave is ontstaan vanuit

de noodzakelijke interactie tussen het onderwijs
enerzijds en het bedrijfsleven anderzijds. Beide
sectoren leveren auteurs, maar zijn ook bereid
tot het leveren van commentaar en kritiek in een
voortdurende discussie tussen redactie, auteurs
en het onderwijs.
De redactie:
ir. M. Bonebakker
Adviseur Bouwmanagement, Geesteren
ing. N. Zimmermann
Architect, Amsterdam
ir. A. van Tol

Architect, Zwolle
ir. K. Hofkes
Docent Bouwkunde, Hogeschool INHOLLAND,
Haarlem en Alkmaar
H.A.J. Flapper
Bouwinnovator, Amsterdam
ir. H. Brinksma
Docent Bouwkunde, Hogeschool van Utrecht,
Utrecht

V
Serieoverzicht
E E E E
D D D D
EN EN EN EN
RU RU RU RU
AEK AEK AEK AEK
MG W MG W MG W MG W
E OU E OU E OU E OU
L HO
B L HO
B L HO
B L HO
B
E
J E
J E
J E
J
Inleiding Bouwtechniek Bouwmethoden Bouwproces
1 Bouwnijverheid 2 Onderbouw 7 Bouwmethodiek 10 Ontwerpen
Bouwtechniek Bouwmethoden Bouwproces

3 Draagstructuur 8 Woningbouw 11 Contracteren
www.jellema-online.nl
Bouwtechniek Bouwmethoden Bouwproces

4 Omhulling 9 Utiliteitsbouw 12 Uitvoeren
A prestatie-eisen / A techniek
daken
www.jellema-online.nl
Bouwtechniek Bouwproces
4 Omhulling 12 Uitvoeren
B gevels B organisatie
Bouwtechniek Bouwproces
4 Omhulling 13 Beheren
C gevelopeningen
Bouwtechniek
5 Afbouw
Bouwtechniek
Installaties
6 A elektrotechnisch
en sanitair
Bouwtechniek
6 Installaties
B werktuigbouwkundig
en gas
Bouwtechniek
6 Installaties
C liften en roltrappen

VI
Woord vooraf
Deel A ‘Uitvoeren – De techniek’ behandelt de juiste transportmiddelen moeten worden geko-

technische aspecten van het uitvoeringsproces; zen. Dit is de transportfunctie van de bouw-
het is bestemd voor alle bouwkundigen en plaats;
draagt argumenten aan voor de discussie tussen • prefabriceren van bouwelementen lijkt de
ontwerpers en uitvoerders om door verbetering oplossing voor het verlagen van de bouwkos-
van het uitvoeringsproces de prijs/kwaliteitver- ten en het verkorten van de bouwtijd. Maar als
houding van gebouwen te verbeteren. de voor een bouwwerk benodigde elementen
Dit deel B ‘Uitvoeren – De organisatie’ is gericht bij een groot aantal verschillende producenten
op de organisatie van het uitvoerend bouwbe- moeten worden besteld, dan zullen vertragingen
drijf en draagt theorie- en praktijkgegevens aan bij de producenten negatieve invloed hebben op
om de kwaliteit van de bouwplaats als tijdelijk de bouwtijd en zullen afstemproblemen tussen
bouwconstructiebedrijf te verbeteren. producenten negatieve invloed hebben op de
Beide delen zijn als zelfstandige eenheid in het bouwkosten. Dit is de assemblagefunctie van de
kennisoverdrachtproces te beschouwen; elk deel bouwplaats;
heeft dus een eigen hoofdstuknummering. • bouwen blijft mensenwerk, want door de
De bouwplaats is een tijdelijk bouwconstructie- hoge investeringskosten van robotisering zal dit
bedrijf met materieel, personeel en management beperkt blijven tot die werkzaamheden die niet
dat in staat moet zijn een bouwwerk te produ- meer door mensen gedaan mogen worden. Op
ceren. Voor elk bouwwerk moet steeds weer een de bouwplaats zijn voorzieningen nodig om
tijdelijk constructiebedrijf ontworpen en inge- de veiligheid van het bouwplaatspersoneel te
richt worden, afgestemd op de specifieke om- kunnen verbeteren en maatregelen om te voor-
standigheden van die bouwplaats en dat bouw- komen dat de gezondheid van het bouwplaats-
werk. Voor het realiseren van elk bouwwerk is personeel wordt aangetast. Voor elk groot bouw-
een tijdelijke projectorganisatie nodig die in staat werk moet een veiligheids- en gezondheidsplan
is het bouwproces op gang te zetten en zodanig gemaakt worden. Daarin moeten de arborisico’s
te beheersen dat het project met een positief worden geïnventariseerd en maatregelen aan-
resultaat kan worden opgeleverd. gegeven om de risico’s te beperken. Dit is de
De bouwplaats moet een aantal functies goed arbeidsfunctie van de bouwplaats.
kunnen vervullen:
• de benodigde bouwmaterialen moeten bij Het management moet een aantal aspecten
leveranciers besteld worden en op het juiste mo- goed kunnen beheersen:
ment naar de bouwplaats worden aangevoerd • bestek en tekening zijn basis voor het maken
en daar opgeslagen. Door de verschuiving van van een bouwwerk. Maar dat is niet voldoende
eenvoudige bulkmaterialen naar complexe pre- om een bouwwerk te kunnen uitvoeren. De
fab elementen wordt het bestellen moeilijker en adviseurs van de opdrachtgevers moeten aanvul-
de levertijd langer, de benodigde opslagruimte lende productietekeningen maken voor de te
groter terwijl de ruimte op de bouwplaats steeds prefabriceren elementen en uitvoeringstekenin-
kleiner wordt. Dit is de distributiefunctie van de gen als uitwerking van de bestektekening voor
bouwplaats; de uitvoering. De opdrachtgever moet aanvul-
• vanaf de bouwplaats moeten de aangevoerde lend beslissingen nemen over zaken die in het
materialen en elementen naar de plaats in het bestek niet eenduidig zijn vastgelegd. Daarnaast
bouwwerk worden gebracht. Door de grote ver- zijn er opdrachtgevers die tijdens de uitvoering
scheidenheid aan volume en gewicht van de te materialen, constructies en indelingen willen wij-
transporteren materialen zijn er geen universele zigen. Het beheersen van de projectinformatie is
transportmiddelen die economisch rendabel en van belang voor het resultaat van het project;
in staat zijn om alle materialen te transporteren. • op basis van bestek en tekening verplicht de
Voor elke bouwplaats en voor elk bouwwerk aannemer zich om het project voor een bepaald
zullen afhankelijk van de omstandigheden de bedrag uit te voeren. De aannemer maakt een
VII
inschrijfbegroting op basis van het Stabu-bestek

om het werk te kunnen aannemen, maar om het
werk te kunnen uitvoeren heeft hij een begroting
nodig die afgestemd is op de uitvoering. Tijdens
het uitvoeringsproces zal de uitvoerder voortdu-
rend moeten toetsen of de gemaakte kosten in
overeenstemming zijn met het beschikbare bud-
get, om tijdig maatregelen te kunnen nemen.
Het beheersen van de bouwkosten is van belang
voor het resultaat van het project;
• voor het berekenen van de optimale bouwtijd
moet een productieschema gemaakt worden,
waarin per productiedeel is aangegeven wat het
optimale productietempo is. Naar de opdracht-
gever toe wordt dat tijdschema vertaald in een
contractschema waarin de hoofdlijnen van het
uitvoeringsproces zijn weergegeven en getoetst
kunnen worden. Naar het bouwplaatspersoneel
wordt het tijdschema vertaald in ploegtaken,
zodat iedereen tijdig weet wat van hem wordt
verwacht. Het beheersen van de bouwtijd is van
belang voor het resultaat van het project;
• in het bestek wordt aangegeven wat de kwa-
liteit van het bouwwerk bij oplevering moet zijn.
Om de grootst mogelijke zekerheid te hebben
dat het bouwwerk bij oplevering aan de ge-
vraagde kwaliteit zal voldoen, is een kwaliteits-
plan nodig waarin op basis van de risico’s tijdens
het uitvoeringsproces kwaliteitskeuringen nodig
zijn om zonodig tijdig maatregelen te kunnen
nemen. Het beheersen van de kwaliteit is van
belang voor het resultaat van het project;
• voor het uitvoeren van een bouwwerk moet
op de bouwplaats een tijdelijk bouwconstruc-
tiebedrijf ingericht worden. Daarvoor moet een
organisatie opgezet en bemand worden, die aan
de fase van het uitvoeringsproces moet worden
aangepast. Het beheersen van de organisatie is
van belang voor het resultaat van het project.
De auteur,
mei 2005

VIII

IX
Inhoud
1 Organisatie uitvoeringsproces 1 3.3.4 Tabel voor volle vrachten 33
Inleiding 2 3.3.5 Afroepen en bestellen 33
1.1 Juridische begrenzing uitvoeringsproces 3 3.3.6 Verbeteren kwaliteit informatie 34
1.2 Uitvoerend bouwbedrijf 3 3.4 Beheersen opslagruimte 38
1.2.1 Technische staf 4 3.4.1 Zonering opslagcapaciteit 38
1.2.2 Administratieve staf 4 3.5 Beheersen distributie bouwplaats 40
1.2.3 Uitvoeringsgroep 4 3.5.1 Informatie over distributiestromen 40
1.3 Bouwplaats als tijdelijk 3.5.2 Berekenen opslagcapaciteit 40
bouwconstructiebedrijf 5 3.5.3 Verbeteren betrouwbaarheid aanvoer 41
1.4 Aspecten voor projectbeheersing 6 3.5.4 Berekenen opslagcapaciteit 42
Geraadpleegde en aanbevolen literatuur 7 3.5.5 Beheersing aanvoer materialen 42
3.6 Just In Time-leveringen 42
2 Bouwplaats: tijdelijk 3.7 Beheersen afvoer bouwafval 45
bouwconstructiebedrijf 9 3.7.1 Bouwafval veroorzaakt
Inleiding 10 distributieprobleem 46
2.1 Tijdelijke bouwplaatsen en projectmatige 3.7.2 Verzamelen op bouwplaats 46
productie 10 3.7.3 Gescheiden houden op bouwplaats 47
2.2 Gevolgen afnemende projectgrootte 11 3.7.4 Klein (gevaarlijk) afval 48
2.2.1 Samenstelling bouwkosten 13 3.7.5 Verminderen hoeveelheid bouwafval 49
2.2.2 Invloed projectgrootte op bestekkosten 14 Geraadpleegde en aanbevolen literatuur 49
2.2.3 Invloed projectgrootte op
uitvoeringskosten 15 4 Transportfunctie bouwplaats 51
2.2.4 Invloed projectgrootte op Inleiding 52
bedrijfskosten 17 4.1 Ontwikkeling transportketen baksteen 52
2.3 Verlaging uitvoeringskosten 18 4.1.1 Mechanisering wegtransport 53
2.3.1 Gevolgen verlaging uitvoeringskosten 19 4.1.2 Verkleinen transporteenheden 54
2.3.2 Optimaliseren uitvoeringskosten 19 4.1.3 Verbeteren steenverwerking 55
2.4 Verkorten bouwtijd 19 4.1.4 Verbeteren steentransport 56
2.6 Samenvatting 22 4.1.5 Industriële steenverwerking 57
Geraadpleegde en aanbevolen literatuur 22 4.2 Transport kleinschalige woningbouw 57
4.2.1 Kruiwagen en bouwlift 57
3 Distributiefunctie bouwplaats 23 4.2.2 Materiaalgerichte transportsystemen 58
Inleiding 24 4.2.3 Onbemande permanente bouwkraan 59
3.1 Toenemende distributieproblemen 24 4.2.4 Kostenvergelijking transportsystemen 60
3.1.1 Ontwikkeling prefabricage 26 4.3 Kiezen bouwkraan 63
3.1.2 Effect prefab op distributie 27 4.3.1 Verschillende kraanprincipes 63
3.2 Bouwplaats als distributiecentrum 27 4.3.2 Bouwkraan permanent of tijdelijk 66
3.2.1 Principe distributiecentrum 27 4.3.3 Rijden met bouwkraan 68
3.2.2 Distributiefuncties op bouwplaats 29 4.3.4 Verhouding hijsvermogen en kosten
3.2.3 Aanvoer materialen naar bouwplaats 29 bouwkraan 68
3.2.4 Aanvoer voor verschillende bedrijven 30 4.3.5 Termen capaciteit bouwkraan 70
3.2.5 Opslag voor verschillende bedrijven 31 4.3.6 Berekenen netto- en bruto-kraantijden 71
3.2.6 Materiaal verzamelen vanuit opslag 31 4.4 Transport seriematige woningbouw 74
3.3 Verbeteren kwaliteit distributiesysteem 4.4.1 Transport stapelbouw 75
bouwmaterialen 31 4.4.2 Transport gietbouw 77
3.3.1 Levering door bouwhandel 32 4.4.3 Transport montagebouw 78
3.3.2 Levering af fabriek 32 4.5 Transport utiliteitsbouw 79
3.3.3 Voorbereidingstijd tot eerste levering 32 4.5.1 Transport in situ betonskelet 79
X
4.5.2 Transport prefab-betonskelet 80 5.7.2 Traditionele kozijnen met stompe

4.6 Transport brede of hoge utiliteitsbouw 81 deuren 119
4.6.1 Transport brede gebouwen 82 5.7.3 Assemblage deur in kozijn 120
4.6.2 Transport hoge gebouwen 85 5.7.4 Assemblage kozijn in wand 120
4.7 Pomptransportsysteem 87 5.7.5 Assemblage prefab-wandelementen 121
4.8 Pallettransportsysteem 87 Geraadpleegde en aanbevolen literatuur 122
4.8.1 Pallettransportmiddelen 88
4.8.2 Transportketen met pallets 90 6 Arbeidsfunctie bouwplaats 123
4.8.3 Langwerpige materialen op pallets 92 Inleiding 124
4.9 Containertransportsysteem 92 6.1 Economische aspect factor arbeid 124
4.9.1 Transporteren containers 93 6.1.1 Ontwikkelingen arbeidsmarkt 124
4.9.2 Verticaal transport containers 93 6.2 Wetgeving arbeidsomstandigheden 125
Geraadpleegde en aanbevolen literatuur 95 6.2.1 Arbowetgeving 125
6.2.2 Indeling Arbobesluit 125
5 Assemblagefunctie bouwplaats 97 6.3 Veiligheids- en gezondheidsplan 127
Inleiding 98 6.3.1 V en G-plan in ontwerpfase 127
5.1 Van aanpasbouw naar assemblagebouw 98 6.3.2 V en G-plan in uitvoeringsfase 128
5.1.1 Aanpasbouw 98 6.4 V en G-plan maken 129
5.1.2 Montagebouw 99 6.4.1 Doelstelling V en G-plan 129
5.1.3 Assemblagebouw 99 6.4.2 Beschrijving bouwwerk 129
5.2 Van grondstof tot projectelement 100 6.4.3 Beschrijving projectorganisatie 129
5.2.1 Grondstof 100 6.4.4 Bedrijfshulpverlening 129
5.2.2 Bouwmateriaal 100 6.4.5 Calamiteitenplan 129
5.2.3 Bouwproduct 100 6.4.6 Bouwplaatslocatietekening 130
5.2.4 Bouwelement 101 6.4.7 Organisatie overlegstructuur 130
5.2.5 Projectelement 101 6.5 V en G-plan: arborisico’s 130
5.2.6 Standaardisatie 102 6.5.1 Stap 1: verdeel bouwwerk in
5.3 Montagebouw prefab-betonskelet, productiefasen 131
montagebouw 102 6.5.2 Stap 2: verdeel elke fase in
5.3.1 Productie- versus montagevorm 102 productiedelen 131
5.3.2 Productievorm versus 6.5.3 Stap 3: specificeer arbosituatie 131
montage-gewicht 103 6.5.4 Stap 4: selecteer voorkomende
5.3.3 Productie- versus montagevolgorde 104 risicogroep 131
5.3.4 Elementontwerp versus 6.5.5 Stap 5: benoem per groep
elementproductie 108 arborisico’s 132
5.3.5 Voorbereidingsproces 6.5.6 Stap 6: evalueer risico’s per
prefab-betonconstructies 109 risicogroep 133
5.3.6 Verbeteren tekensysteem 110 6.6 V en G-plan: arbomaatregelen 134
5.3.7 Verbetering maatkwaliteit 112 6.6.1 Stap 7: kies niveau maatregel 135
5.4 Assemblage 6.6.2 Stap 8: beschrijf te nemen maatregel 137
prefab-betongevelconstructie 114 6.6.3 Stap 9: evalueer genomen
5.5 Assemblage prefab-staalskelet 115 maatregelen 137
5.5.1 Afstemproblemen tussen 6.7 V en G-plan: arbo-instructies 138
participanten 116 6.7.1 Stap 10: kies ploegen bij maatregel 138
5.5.2 Oplossen externe bouwknopen 116 6.7.2 Stap 11: vertaal arbomaatregel in
5.6 Assemblage gevelkozijnen 118 ploeginstructies 139
5.7 Assemblage scheidingswanden 119 6.7.3 Stap 12: controleer uitvoering
5.7.1 Prefabricage door verschillende instructie 139
producenten 119

XI
7 Managementfunctie bouwplaats 141 8.4.5 Procedures per materiaalgroep 169

Inleiding 142 8.5 Plannen peildata uitvoeringstekeningen 171
7.1 Profiel bouwplaatsmanager 142 8.6 Registreren voortgang 173
7.1.1 Formele rollen 142 8.7 Afwijkingen rapporteren 173
7.1.2 Informatieve rollen 142 8.8 Actielijst voor bijsturen afwijkingen 174
7.1.3 Besluitvormende rollen 142 8.8.1 Opstellen actielijsten 175
7.2 Bedrijfs- versus projectmanagement 143 8.9 Samenvatting beheersen
7.2.1 Bedrijfsmanagement 143 projectinformatie 175
7.2.2 Projectmanagement 143 Geraadpleegde en aanbevolen literatuur 176
7.2.3 Bouwplaatsmanagement 143
7.2.4 Begrenzing bouwplaatsmanagement 143 9 Beheersen bouwkosten 177
7.3 Sturen uitvoeringsproces 144 Inleiding 178
7.3.1 Opbouwen sturingsinformatie 145 9.1 Ontwerpbegroting 178
7.4 Vijf beheersaspecten 146 9.2 Inschrijfbegroting 179
7.4.1 Toelichting beheersaspecten 146 9.2.1 Stabu-besteksystematiek 180
7.4.2 Prioriteit tussen beheersaspecten 147 9.2.2 Proces van calculeren 180
7.5 Uitwerking beheersaspecten 149 9.2.3 Begroting in calculatiedelen 182
7.6 Informatiestructuur voor beheersen 149 9.2.4 Samenstelling inschrijfbegroting 183
7.6.1 Decomponeren versus aggregeren 150 9.3 Uitvoeringsbegroting 184
7.7 Decomponeren woningbouwproject 150 9.3.1 Bij grote projecten in
7.7.1 Decomponeren projecten deelbegrotingen 185
proces-informatie 151 9.3.2 Project decomponeren in
7.7.2 Integraal informatiesysteem 152 productiedelen 185
7.8 Decomponeren utiliteitsbouwproject 152 9.3.3 Van inschrijvings- naar
7.8.1 Decomponeren project (gebouw) 154 uitvoerings-begroting 186
7.8.2 Decomponeren proces (uitvoering) 155 9.4 Risicoanalyse voor bouwkosten 187
7.9 Samenvatting decomponeren 9.4.1 Risicoanalyse maken 188
informatie 156 9.4.2 Samenvatting risicoanalyse 188
7.10 Notatie factor tijd 156 9.5 Bepalen gewenste beheersniveau 190
Geraadpleegde en aanbevolen literatuur 157 9.5.1 Beheersniveau laissez-faire 190
9.5.2 Beheersniveau per kostensoort 190
8 Beheersen projectinformatie 159 9.5.3 Beheersniveau per kostensoort op
Inleiding 160 onderdelen 191
8.1 Inventariseren projectgegevens 160 9.5.4 Beheersniveau per productiedeel per
8.1.1 Bestek en tekeningen 160 kostensoort 196
8.1.2 Uitwerking bestek en tekening 162 9.5.5 Stappenplan voor beheersingsproces 198
8.1.3 Wijzigen projectinformatie 163 9.6 Rekenmodel voor bepalen resultaten 199
8.2 Risicoanalyse projectinformatie 163 9.6.1 Rekenmodel voor resultaatberekening 199
8.3 Vaststellen beheersniveau 164 9.6.2 Deelresultaat en bijsturen
8.3.1 Laissez faire 164 eindresultaat 200
8.3.2 Tekeningenlijst met datum definitief 164 9.6.4 Beginresultaten afzonderen van
8.3.3 Plannen tekenproces 165 deelresultaat 200
8.3.4 Bijsturen tekenproces 166 9.7 Beheersen manuren 201
8.4 Opzetten tekeningenprocedure 166 9.7.1 Inventariseren manuren 202
8.4.1 Tekeningenprocedure met peildata 167 9.7.2 Budgetteren in vakploegen 202
8.4.2 Activiteiten gekoppeld aan 9.7.3 Registreren productie 204
statusverandering 167 9.7.4 Registreren bestede manuren 205
8.4.3 Principe procedureschema 9.7.5 Rapporteren resultaten per ploegtaak 206
tekeningen 167 9.7.6 Rapporteren resultaten per
8.4.4 Peildatum status en tijdsduur 169 productiedeel 207
XII
9.8 Beheersen materiaalkosten 207 10.1.5 Bewaken voortgang 230

9.8.1 Inventariseren begrotingsgegevens 207 10.2 Bouwtijdberekening 230
9.8.2 Budgetteren materiaalkosten 209 10.2.1 Bouwtijdberekening voor vijftig
9.8.3 Registreren productie materialen 210 woningen 231
9.8.4 Registreren geboekte materiaalkosten 211 10.2.2 Begrippen en gegevens voor
9.8.5 Rapporteren resultaten hoeveelheid rekenmodel 231
primair materiaal 211 10.2.3 Onderzoek naar bouwtijdverkorting 232
9.8.6 Rapporteren resultaten kosten per materi- 10.3 Productieschema 232
aal per productiedeel 212 10.3.1 Procesanalyse voor productieschema 232
9.9 Beheersen onderaannemingskosten 212 10.3.2 Tijdschaal in productieschema 233
9.9.1 Inventariseren onderaannemings- 10.3.3 Productieschema maken 234
contracten 212 10.3.4 Plannen voorbereidende activiteiten 235
9.9.2 Budgetteren onderaannemers 214 10.3.5 Rapporteren afwijkingen in bouwtijd 235
9.9.3 Registreren productie 10.4 Contractschema 237
onderaannemers 214 10.4.1 Contractschema als samenvatting
9.9.4 Rapporteren resultaten 215 productieschema 238
9.10 Beheersen specifieke uitvoeringskosten 215 10.4.2 Contractschema in mijlpalen 238
9.10.1 Inventariseren materieelkosten 215 10.4.3 Rapporteren afwijkingen 240
9.10.2 Registreren tijdgebonden 10.4.4 Tekeningen koppelen aan mijlpalen 240
materieel-inzet 217 10.4.5 Risicoanalyse mijlpalen kritieke pad 241
9.10.3 Registreren geboekte 10.5 Ploegenschema 242
materieel-kosten 217 10.5.1 Planperiode ploegenschema 244
9.10.4 Rapporteren resultaten per 10.5.2 Kwaliteitseisen ploegenschema 244
materieelsoort 217 10.5.3 Rapporteren en bijsturen 245
9.11 Beheersen bouwplaats-
exploitatiekosten 218 11 Beheersen kwaliteit 247
9.11.1 Inventariseren bouwplaatskosten 218 Inleiding 248
9.11.2 Begroten bouwplaatskosten met 11.1 Inventariseren kwaliteitsaspecten 248
kengetallen 218 11.1.1 Bestekkwaliteit 248
9.11.3 Budgetteren uitvoeringskosten 219 11.1.2 Kwaliteitsverklaringen 249
9.11.4 Registreren productie en deelbudget 219 11.1.3 Verantwoordelijkheid voor
9.11.5 Rapporteren resultaten per kwaliteitscontrole 250
onderdeel 221 11.2 Risicoanalyse voor waarborgen
9.11.6 Rapporteren resultaten per functie 222 bestekkwaliteit 250
9.12 Verzamelblad resultaten bouwkosten 222 11.2.1 Vaststellen beheersniveau
9.12.1 Eindresultaat extrapoleren en bestekkwaliteit 250
corrigeren 222 11.3 Projectkwaliteitsplan 251
9.13 Plannen en beheersen 11.4 Keuringsplannen 251
termijnbetalingen 222 11.5 Kwaliteitsspecificatie 253
Geraadpleegde en aanbevolen literatuur 225 11.6 Uitvoeren keuringen 254
11.6.1 Rapporteren afwijkingen 254
10 Beheersen bouwtijd 227 Geraadpleegde en aanbevolen literatuur 257
Inleiding 228
10.1 Stappenplan voor beheersen bouwtijd 228 12 Beheersen bouwplaatsorganisatie 259
10.1.1 Randvoorwaarden met betrekking tot Inleiding 260
bouwtijd 228 12.1 Organisatie uitvoerend bouwbedrijf 260
10.1.2 Analyseren bouwtijdrisico’s 229 12.1.1 Projectgrootte 261
10.1.3 Vaststellen beheersniveau bouwtijd 229 12.1.2 Vakploegen 262
10.1.4 Opzetten samenhangend 12.2 Functies in bouwplaatsleiding 262
planningsysteem 230 12.2.1 Projectleider 263
XIII
12.2.2 Uitvoerder 264

12.2.3 Werkvoorbereider 264
12.2.4 Ondersteunende functies 265
12.3 Organisatieschema’s voor verschillende
projecten 267
12.3.1 Kleine projecten 267
12.3.2 Middelgrote projecten 267
12.3.2 Grote projecten 268
12.3.4 Taakverdeling bouwplaatsleiding 269
12.4 Ontwikkelingen in
bouwplaatsmanagement 269
12.4.1 Bouwplaatsmanager 271
12.4.2 Zelfsturende productieteams 271
12.4.3 Verandering in organisatieschema 272
12.5 Vergaderen op bouwplaats 273
12.5.1 Ontwerpen vergaderstructuur 273
12.5.2 Coördinatievergadering 273
12.5.3 Uitvoeringsvergadering 274
12.5.4 Contractvergadering 275
13 Integrale projectbeheersing 277

Inleiding 278
13.1 Samenhang tussen beheersaspecten 279
13.1.1 Beheersen projectinformatie 279
13.1.2 Beheersen bouwkosten 279
13.1.3 Beheersen bouwtijd 280
13.1.4 Beheersen bestekkwaliteit 280
13.1.5 Beheersen bouwplaatsorganisatie 280
13.2 Naar integrale projectbeheersing 280
13.2.1 Sturingsinformatie voor
project-beheersing 281
13.2.2 Bestaande functiegerichte
bouwplaatsautomatisering 283
13.3 Informatiestructuur voor integraal
bouwplaatsmanagement 284
13.3.1 Afwijkingsrapport per
uitvoeringsfase 284
13.3.2 Inzoomen op beheersaspect
bouwkosten 285
13.3.3 Maatregelen om resultaat bij te
sturen 289
13.3.4 Resultaat maatregelen en bijsturen 290
13.3.5 Functioneel gebruik beheersgerichte
pakketten 290
Register 293

XIV

Organisatie uitvoeringsproces
H. A. J. Flapper
1
Als een gebouw is ontworpen en het ontwerp in een bestek met
bestektekeningen is vastgelegd, kan het project worden aanbesteed.
Het uitvoerend bouwbedrijf maakt op basis van het bestek een
inschrijfbegroting. Bij de aanbesteding blijkt welk bouwbedrijf voor

het laagste bedrag heeft ingeschreven. De opdrachtgever kent dan de
aanneemsom en verstrekt de opdracht tot bouwen. Het uitvoerings-
proces van opdracht tot oplevering wordt in dit boek beschreven. De
bouwplaats moet worden ingericht tot een tijdelijk bouwconstruc-
tiebedrijf om op de locatie een bouwwerk te kunnen produceren.
Daarvoor is een hele organisatie nodig. Hoe kan dat zo doelmatig
mogelijk?

2
Inleiding    
In de bouwnijverheid ontwerpen de bureaus de

gebouwen. Daarna is er een uitvoerend bouwbe-
drijf nodig om het bouwproject ook werkelijk te
realiseren. Het werkelijke bouwen is een belang- � 
rijke fase in het totale bouwproces, zoals dat in

NEN 2574 Tekeningen in de bouw – Indeling van
gegevens op tekeningen voor gebouwen is gedefi- �
 

nieerd, figuur 1.1.
Figuur 1.2 Begrenzing uitvoeringsproces
� 

 woordelijkheid voor het gebouw overneemt van

 �  het bouwbedrijf.


 Het uitvoeringsproces bevat drie fasen:
� 
1 werkvoorbereiding;
2 uitvoering;
� 
3 oplevering.


 �  
 1 Werkvoorbereiding
�
De architect moet de bouwkundige bestekte-
�  
keningen uitwerken tot werktekeningen waar-
mee het bouwbedrijf de bouwconstructies kan

 �  maken. De constructeur moet de constructieve

 bestektekeningen uitwerken in vormen wape-
 �  ningstekeningen.

De directie van het bouwbedrijf benoemt een

� 
 bouwplaatsmanager die gemachtigd is het

 bouwwerk uit te voeren. Bij een klein bouw-
 � 
 werk start de bouwplaatsmanager de voor-



� 
bereiding zelf, maar bij een groter bouwwerk
stelt hij uit de beschikbare mensen van het
bouwbedrijf een managementteam samen
� om het uitvoeringsproces voor te bereiden.
De werkvoorbereiding bestaat uit de volgende

 taken:
• inrichten bouwplaats;
Figuur 1.1 Fasering bouwproces volgens NEN 2574 • bestellen materialen;
• contracteren onderaannemers;
De input van het uitvoeringsproces is de bouw- • aantrekken bouwvakpersoneel.
opdracht, figuur 1.2. Daarin staat dat de op-
drachtgever en het bouwbedrijf zijn overeen- 2 Uitvoering
gekomen dat het bouwwerk, zoals beschreven Het organiseren van een tijdelijk bedrijf op de
in het bestek, voor een bepaalde aanneemsom bouwplaats om het bouwwerk uit te voeren, is
wordt gebouwd. De output van het uitvoerings- de belangrijkste fase van het bouwproces. De
proces is de oplevering, wanneer de opdrachtge- opdracht is om het bouwwerk conform bestek
ver het werk goedkeurt en daarmee de verant- en tekening binnen de gestelde bouwtijd en bin-
1 ORGANISATIE UITVOERINGSPROCES 3
nen de aanneemsom te realiseren. In dit boek bepaalde in par. 9, is of geacht wordt te zijn
wordt het organiseren van de uitvoering uitvoe- goedgekeurd. De dag, waarop het werk is of
rig behandeld. geacht wordt te zijn goedgekeurd, geldt als
dag waarop het werk als opgeleverd wordt
3 Oplevering beschouwd.
Als het bouwwerk gereed is, moet de opdracht-
gever het resultaat goedkeuren. De goedkeuring Onderhoudstermijn: indien in het bestek een
wordt vastgelegd in het proces-verbaal van onderhoudstermijn is voorgeschreven, gaat
oplevering. Na de ondertekening wordt het deze termijn in onmiddellijk na de dag waarop
bouwwerk door de aannemer overgedragen het werk als opgeleverd wordt beschouwd.
aan de opdrachtgever. De aannemer is gehouden gebreken, welke in
de onderhoudstermijn aan de dag treden, te
herstellen, met uitzondering echter van die,
1.1 Juridische begrenzing waarvoor de opdrachtgever de verantwoorde-
uitvoeringsproces lijkheid draagt of waarvoor hij aansprakelijk is.’
Juridisch is de input en de output van de uit- De totale uitvoeringsfase wordt nu begrensd

voeringsfase vastgelegd in de Uniforme Admi- door drie peildata: bouwopdracht, aanvang
nistratieve voorwaarden voor de uitvoering van bouw en oplevering. Volgens de UAV ’89 wordt
werken (UAV ’89). als datum van aanvang aangemerkt de vijfde
werkdag na de datum van bouwopdracht. Dat
Termen en definities: UAV ‘89 betekent dat de tijdsduur van de werkvoorbe-
Bestek: de beschrijving van het werk, de daar- reiding van de onderbouw maar vijf werkdagen
bij behorende tekeningen, de voor het werk lang is. Voor bijna alle bouwwerken is dit veel te
geldende voorwaarden, de nota van inlichtin- kort en wordt in de bouwopdracht meestal een
gen en het proces-verbaal van aanwijzing. datum van aanvang vastgelegd die later ligt dan
de vijf werkdagen van de UAV ’89. Een ander
De aanneemsom: het bedrag, waarvoor de aspect is dat de werkvoorbereiding niet gereed
aannemer zich heeft verbonden het werk tot hoeft te zijn bij de datum van aanvang omdat de
stand te brengen, de omzetbelasting daarin werkvoorbereiding gefaseerd aan de uitvoering
niet inbegrepen. kan gebeuren.
De overeenkomst: (bouwcontract) de tussen

opdrachtgever en aannemer tot stand geko- 1.2 Uitvoerend bouwbedrijf
men overeenkomst van aanneming van werk.
De kerntaak van een uitvoerend bouwbedrijf is
Datum van aanvang: als datum van aanvang het aannemen en uitvoeren en opleveren van
zal worden aangemerkt de vijfde werkdag na bouwwerken met als doelstelling het bouwwerk
de dag waarop de aannemer het werk is tegen lagere kosten te bouwen dan de beschik-
opgedragen. bare aanneemsom. Het uitvoerend bouwbedrijf
is zelf een permanente bedrijfsorganisatie met
Uitvoeringsduur: (bouwtijd) de termijn, bin- een beleid gericht op continuïteit en rendement
nen welke het werk moet worden opgeleverd, op lange termijn. Dat betekent voor de continu-
wordt in het bestek uitgedrukt: hetzij in een iteit: het aannemen van voldoende bouwwerken
aantal werkbare werkdagen, hetzij in een aan- om aan de geplande jaaromzet te komen. Dat
tal kalenderdagen, -weken of -maanden, hetzij betekent voor het rendement: alleen bouwwer-
door een bepaalde dag te noemen. ken aannemen met voldoende winstpotentie. De
beleidsdoelstellingen continuïteit en rendement
Oplevering: het werk wordt als opgeleverd kunnen met elkaar in conflict komen.
beschouwd, indien het, overeenkomstig het
4
Voor het instandhouden van de permanente • maken inschrijfbegrotingen voor verwerven

bedrijfsorganisatie moet elk jaar een vast bedrag projecten;
aan algemene bedrijfskosten door de bouwwer- • ondersteunen uitvoering bouwwerken.
ken worden opgebracht. Als een bouwbedrijf
te weinig bouwwerken in uitvoering heeft, is de Ongeacht het aantal mensen waaruit de techni-
opbrengst voor de algemene bedrijfskosten te sche staf bestaat, zijn er ten minste drie specialis-
laag. Dat dwingt het bouwbedrijf meer werken men nodig om de taak te kunnen vervullen:
aan te nemen. Als in een regio te weinig wordt • calculators: opgeleid in kostprijsberekening,
gebouwd, is de concurrentie bij aanbestedingen maken inschrijfbegrotingen op basis van bestek
groot. De directie van een bouwbedrijf staat dan en tekeningen ten behoeve van aanbestedingen,
voor het dilemma: en worden ook ingezet om bouwprojecten met
• te weinig bouwwerken betekent te weinig veel meer- en minderwerk te ondersteunen;
omzet, onderbezetting personeel en te lage op- • planners: organisatorisch opgeleid, onder-
brengst voor algemene bedrijfskosten; steunen calculators met maken tijdschema’s voor
• bij aanbestedingen bouwwerken aan te bepalen bouwtijd en tijdgebonden kosten voor
nemen beneden kostprijs om onderbezetting inschrijfbegroting, adviseren over bouwmetho-
te voorkomen en opbrengst voor algemene den en ondersteunen uitvoering bouwwerken
bedrijfskosten te verbeteren, maar tegelijkertijd voor planningen en andere werkvoorbereidende
verlies accepteren, wat ten koste gaat van rende- activiteiten;
ment bouwbedrijf. • inkopers: commercieel opgeleid, bepalen
materiaalprijzen en onderaannemersprijzen voor
Een uitvoerend bouwbedrijf is in principe uit drie inschrijfbegroting en ondersteunen uitvoering
groepen opgebouwd, figuur 1.3: bouwwerken bij inkopen materialen en contrac-
1 technische staf: voor aannemen werken en teren onderaannemers.
technische en organisatorische ondersteuning
bouwplaatsbemanning, paragraaf 1.2.1; 1.2.2 Administratieve staf
2 administratieve staf: voor bedrijfs- en projec- De administratieve staf bestaat uit een aantal
tenadministratie en administratieve ondersteu- boekhoudkundigen met de volgende taken:
ning bouwplaatsbemanning, paragraaf 1.2.2; • (bedrijfs)administratie inkomsten en uitgaven
3 uitvoeringsgroep: hieruit wordt bemanning bouwbedrijf om rendement permanente bedrijfs-
projecten samengesteld, paragraaf 1.2.3. organisatie te beheersen;
• (project)administratie inkomsten en uitgaven
1.2.1 Technische staf bouwproject apart om resultaten uitvoering
De technische staf bestaat uit een aantal bouw- bouwwerken te beheersen;
kundige specialisten met een dubbele taak: • loonadministratie, apart specialisme, omdat
wekelijkse berekening bruto- en nettolonen van
bouwvakkers niet eenvoudig is. Lonen worden
voor hele personeel bouwbedrijf berekend en
daarna worden loonkosten over projecten ver-
deeld.
1.2.3 Uitvoeringsgroep
De uitvoeringsgroep is de kern van een uitvoe-
rend bouwbedrijf. Het is een reservoir van men-
sen die op bouwwerken worden ingezet om het
werk te kunnen uitvoeren. De uitvoeringsgroep
omvat de volgende functies:
• projectleiders: opgeleid om bouwwerken te lei-
den en worden door directie bouwbedrijf aange-
Figuur 1.3 Organisatie uitvoerend bouwbedrijf wezen als gemachtigde om namens bouwbedrijf
bouwwerken te laten uitvoeren; behulp van een bezettingsschema wordt de inzet

• uitvoerders: opgeleid in leiden uitvoeringspro- van het uitvoerend personeel in de projecten
ces op bouwplaats en zijn verantwoordelijk voor gepland, figuur 1.4.
leiden vakploegen en voortgang werk;
• werkvoorbereiders: organisatorisch opgeleid en Een uitvoerder die tijdelijk geen bouwwerk heeft,
ondersteunen op bouwwerk projectleider en uit- kan als hulpuitvoerder bij een ander werk wor-
voerder met maken planningen en voorbereiden den geplaatst. Vakploegen die in een bepaalde
uitvoerende werkzaamheden; periode niet op eigen werken in te zetten zijn,
• vakploegen: opgeleid om bepaald soort werk te kunnen worden uitgeleend aan andere bouw-
verrichten, zoals timmer-, stel- en bekistingswerk. bedrijven. Het plannen van de inzet van de
beschikbare mensen van de uitvoeringsploeg
Het grote probleem van het leiden van een is een belangrijke taak van de leiding van een
uitvoerend bouwbedrijf is de personeelsbezet- bouwbedrijf. Bij de inzet moet ook rekening
ting in de uitvoeringsgroep. Vanuit de geplande worden gehouden met de samenstelling van een
jaarproductie wordt een aantal projectleiders, uitvoeringsteam wat betreft de kwaliteit van elke
uitvoerders, werkvoorbereiders en vakploegen persoon, de verhouding binnen een team en de
in dienst gehouden. De resultaten van aanbe- complexiteit van een bouwwerk.
stedingen zijn niet te voorspellen. Als de con-
currentie groot is en het bouwbedrijf wordt bij
een aantal aanbestedingen opvolger, kan de 1.3 Bouwplaats als tijdelijk
inschrijfbegroting wel goed zijn maar het levert bouwconstructiebedrijf
geen werk op. Er ontstaat onderbezetting bij de
uitvoeringsgroep. Als het bouwbedrijf bij een Als een bouwwerk is aangenomen en het bouw-
aantal aanbestedingen geluk heeft en steeds de contract is getekend, wordt een uitvoeringsteam
laagste wordt, dan is de beschikbare bezetting samengesteld dat de opdracht krijgt het bouw-
van de uitvoeringsgroep te laag en bestaat het werk binnen de gestelde bouwtijd te realiseren
gevaar dat de bouwwerken onvoldoende kunnen en de bouwkosten zover beneden de aanneem-
worden bemand en dat kan leiden tot verminde- som te houden dat het bouwwerk ten minste het
ring van het resultaat op de bouwwerken. Met geplande financieel resultaat oplevert.
            
 
 
 
 

             
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 �
 
 
 
Figuur 1.4 Bezettingsprobleem uitvoeringsgroep

6
Het uitvoeringsteam moet de locatie bouwrijp de kosten van de transportmiddelen verdub-

maken en de bouwplaats inrichten tot een tijde- belen. Een extra uitvoerder kan het leidinggeven
lijk bouwconstructiebedrijf. Dat tijdelijke bedrijf aan de vakploegen verbeteren, maar verdubbelt
moet ten minste de volgende functies optimaal de kosten. Het vraagt van de beide uitvoerders
kunnen vervullen, figuur 1.5: daarnaast extra tijd om de werkzaamheden op
• distributiefunctie: aanvoer materialen op juiste elkaar af te stemmen.
moment en opslag materialen en materieel op
bouwplaats; In dit boek worden de vijf functies van de bouw-
• transportfunctie: transporteren materialen plaats in aparte hoofdstukken behandeld.
vanaf vrachtwagen of opslag naar werkplek op
bouwwerk;
• assemblagefunctie: bewerken en samenvoegen 1.4 Aspecten voor
materialen tot bouwconstructies en bouwcon- projectbeheersing
structies tot een geheel gebouw;
• arbeidsfunctie: arbeidsvoorzieningen die nodig Bouwwerken worden als project uitgevoerd. In
zijn om vakploegen optimaal te kunnen laten alle bedrijfskundige vakliteratuur worden vijf
werken en veiligheidsvoorzieningen om ongeval- factoren genoemd die bepalend zijn voor het
len te voorkomen; beheersen van een project. Vertaald naar het uit-
• managementfunctie: plannen, leiden en bij- voeren van bouwwerken zijn dat:
sturen uitvoeringsproces om bouwwerk binnen 1 projectinformatie: beheersen informatie die
beschikbare bouwtijd en binnen beschikbare nodig is om bouwwerk te kunnen uitvoeren.
bouwkosten uit te voeren. Projectinformatie geeft inzicht in complexiteit en
risico’s van andere beheersfactoren;
2 bouwkosten: beheersen bouwkosten tijdens
   uitvoeringsproces om na afloop geplande finan-
ciële resultaat te bereiken;
� � � � 3 bouwtijd: beheersen voortgang uitvoerings-
   
proces om bouwwerk op geplande datum te
kunnen opleveren;
 4 bestekkwaliteit: beheersen uitvoerings-
processen onderdelen met verhoogd kwaliteits-
Figuur 1.5 Functies bouwplaats risico om bestekkwaliteit bij oplevering te
kunnen waarborgen;
De kwaliteit van de functies heeft een directe 5 bouwplaatsorganisatie: beheersen organisatie
relatie met de productiviteit van de vakploegen. op bouwplaats die nodig is om bouwwerk
Onvoldoende transportmiddelen hebben een binnen beschikbare bouwkosten en bouwtijd
negatief effect op de arbeid van het transporteen met gevraagde bestekkwaliteit te kunnen
ren van materialen. Slecht montagegereedschap realiseren.
leidt tot langere montagetijden. Slechte arbeids-
voorzieningen heeft een negatieve invloed op de In dit boek worden de vijf beheersaspecten,
motivatie van het personeel. Onvoldoende veilig- figuur 1.6, van het bouwplaatsmanagement in
heidsvoorzieningen kunnen leiden tot ongevallen aparte hoofdstukken behandeld:
met als gevolg stagnatie door onderbezetting. • hoofdstuk 8 Beheersen projectinformatie;
Het uitvoeringsteam moet een evenwicht zoeken • hoofdstuk 9 Beheersen bouwkosten;
tussen de kosten van de voorzieningen om een • hoofdstuk 10 Beheersen bouwtijd;
functie te vervullen en het effect van de voor- hoofdstuk 11 Beheersen kwaliteit;
zieningen op de productiviteit. Een extra bouw- • hoofdstuk 12 Beheersen bouwplaats-
kraan om tot een maximaal transportsysteem te organisatie.
komen, die de helft van de tijd geen werk heeft,
verbetert de productiviteit slechts beperkt, maar
 
�
 


Figuur 1.6 Vijf beheersfactoren
Geraadpleegde en aanbevolen
literatuur
Normen
gegevens op tekeningen voor gebouwen

8

Bouwplaats:
tijdelijk bouwconstructiebedrijf
H. A. J. Flapper
2
Om een bouwwerk te kunnen realiseren, moet de bouwplaats wor-
den ingericht als tijdelijk bouwconstructiebedrijf in de open lucht. In
dit hoofdstuk wordt de bouwplaats benaderd als een tijdelijk bedrijf
waarin een beleid wordt gevoerd dat gericht is op een verbetering

van de productiviteit van de bouwplaats.

10
Inleiding 2.1 Tijdelijke bouwplaatsen en

projectmatige productie
Een uitvoerend bouwbedrijf bestaat uit een
hoofdkantoor waar de marketing, verwerving Onder de maatschappelijke druk van de ge-
en voorbereiding van de bouwprojecten wordt wenste verdubbeling van de woningproductie
gedaan. Omdat een bouwwerk een onroerende in de jaren zestig, heeft de Nederlandse bouw-
zaak is, moet het worden geproduceerd op de nijverheid een seriematige productieorganisatie
plaats waar de opdrachtgever zijn gebouw wil ontwikkeld die was afgestemd op woningstan-
hebben. Voor elk bouwwerk wordt ter plaatse daardisatie en zo groot mogelijke woningprojec-
een tijdelijk bouwconstructiebedrijf opgericht. ten. In die tijd waren projectgrootten van 500
Het terrein van de bouwplaats is de accommo- woningen heel gewoon.
datie voor het bouwen, maar dan in de open
lucht. Op de bouwplaats worden bouwwegen Sinds die tijd is er in de bouwnijverheid een
aangelegd en opslagruimte gemaakt, die het aantal structurele ontwikkelingen geweest die
distributiesysteem vormen om de grote verschei- bedrijfseconomisch gezien invloed hebben op
denheid aan materialen en onderdelen vanaf de de bouwplaats als bouwconstructiebedrijf. Dit
fabriek aan te voeren en tijdelijk op te slaan tot wordt behandeld voor de woningbouw omdat
ze kunnen worden verwerkt. Op de bouwplaats dat gemakkelijker is uit te leggen, maar geldt
is een transportsysteem in de vorm van bouwkra- ook voor de utiliteitsbouw.
nen en -liften aanwezig voor het transporteren
van bouwmaterialen en prefab-bouwelementen. De bouwnijverheid kent een aantal structurele
Er zijn op de bouwplaats machines en gereed- ontwikkelingen:
schappen voor het bewerken, monteren en ◆ daling bouwvolume;
assembleren van onderdelen tot een compleet ◆ toenemende variatie;
bouwwerk aanwezig. Op de bouwplaats is een ◆ afnemende projectgrootte.
accommodatie aanwezig voor het bouwplaats-
personeel. Op de bouwplaats staat ook een keet ◆ Daling bouwvolume
als accommodatie voor het management, die de De daling van het bouwvolume betekent dat
werkvoorbereiding voor de uitvoering verzorgt bij een gelijkblijvend aantal bouwbedrijven de
en de planning maakt voor het inzetten van alle concurrentie bij het verwerven van bouwwer-
ploegen die in de juiste volgorde hun werkzaam- ken steeds groter wordt. Het rendement van de
heden moeten uitvoeren. Als het gebouw wordt bouwbedrijven daalt daardoor. Er is dan weinig
opgeleverd, moet het bouwconstructiebedrijf ruimte meer om te investeren in verbetering van
worden gedemonteerd en al het materieel wor- de productiviteit.
den afgevoerd.
◆ Toenemende variatie
De functies van het bouwconstructiebedrijf zijn: De planning en logistiek van het uitvoerings-
• distributiefunctie: systemen voor aanvoer en proces is ontwikkeld door seriematige bouw van
opslag materialen; standaardwoningen. Bij een sterke variatie per
• transportfunctie: kranen voor verplaatsen woning wordt de organisatie van de uitvoering
materialen en constructies; steeds complexer. Daardoor stijgen de exploi-
• assemblagefunctie: gereedschap voor samen- tatiekosten van de bouwplaats. Bij een toene-
stellen onderdelen tot gereed product; mende variatie wordt het beheersen van de kwa-
• arbeidsfunctie: voorzieningen voor bouw- liteit steeds moeilijker.
plaatspersoneel om te kunnen werken;
managementfunctie: staf voor plannen en ◆ Afnemende projectgrootte
•
leiden productie. Omdat het aantal te bouwen woningen per
bouwproject steeds verder afneemt, kunnen de
exploitatiekosten van de bouwplaats over minder

2 BOUWPLAATS: TIJDELIJK BOUWCONSTRUCTIEBEDRIJF 11
woningen worden omgeslagen en daardoor 2.2 Gevolgen afnemende

stijgt de kostprijs van een woning. projectgrootte
Het structurele probleem van de voortdurende Uit de berekening van de bouwtijd per decen-
afname van de projectgrootte heeft grote in- nium blijkt dat de projectgrootte aanzienlijk
vloed op de exploitatiekosten van de bouw- daalt, maar dat de bouwtijd nauwelijks korter
plaats. Om dit duidelijk te maken wordt een wordt. Bedrijfseconomisch gezien zijn twee ont-
voorbeeld uitgewerkt van een bouwbedrijf met wikkelingen van belang:
een jaarlijkse omzet van 30 miljoen euro. In het 1 daling maandproductie per project;
voorbeeld is de woningbouw genoemd, maar 2 stijging aantal bouwplaatsen om jaaromzet te
het verhaal gaat ook op voor de utiliteitsbouw. In halen.
de rekenvoorbeelden zijn de inflatie en de daar-
mee stijgende bouwkosten buiten beschouwing Om de gevolgen van deze ontwikkeling te kun-
gelaten en is als bouwkosten € 50.000,- per nen beoordelen, is het nodig eerst de samenstel-
woning gerekend. ling van de bouwkosten in verschillende kosten-
soorten te definiëren.
Voorbeeld 1
1970: projectgrootte 120 woningen • interval aanloopfase 20 dagen

1970 was de tijd van de grote • interval onderbouwfase 20 dagen
uitbreidingsplannen • interval bovenbouwfase 20 dagen
waarbij voor grootschalige woningprojecten • interval gevel/dakfase 20 dagen
in systeembouw extra subsidie werd • interval afbouwfase 45 dagen
verleend. Gemiddelde projectgrootte
was voor 120 woningen (× € 50.000,-) Totaal intervaltijd 125 dagen
= € 6.000.000,–. Bij de grootschalige 120
woningbouw was de organisatie gericht op Productietijd 2 = 60 dagen
een zo hoog mogelijk productietempo. Bij
120 woningen ligt het productietempo op Totale bouwtijd 185 dagen
twee woningen per dag, figuur 2.1.
Omgerekend naar kalendermaanden is dat elf
�          maanden, gebaseerd op de formule:
  
         � 
aantal productiedagen – 10 bouwtijd in ka-
=
16 dagen per kalendermaand lendermaanden

In figuur 2.2 is de berekening van het aantal
bouwplaatsen gegeven.
 Jaarproductie bouwbedrijf € 30.000.000,–

Benodigde maandproductie € 2.500.000,–
   � 
Productie per project
Figuur 2.1 1970: 120 woningen in elf maanden (120 woningen) € 6.000.000,–
Bouwtijd per project 11 maanden
Voor de berekening van de bouwtijd wordt Productie per project per maand € .550.000,–
ook verwezen naar de uitgave Bouwplanning .
De bouwtijd bestaat uit het totaal interval voor Benodigd aantal bouwplaatsen 4,5
de eerste woning en de productietijd voor de Figuur 2.2 Benodigd aantal bouwplaatsen bij 120
werkzaamheden aan alle woningen: woningen

12
Voorbeeld 2 Voorbeeld 3
1980: projectgrootte negentig 1990: projectgrootte zestig woningen
woningen In het begin van de jaren tachtig is de bouw-
Het aantal zeer grote woningbouwprojecten productie ingestort en na enkele jaren lang-
neemt af. Er komt een verschuiving van zaam weer op gang gekomen. Er is behoefte
grote galerijflats naar laagbouwwoningen. aan variatie. Zelfs grote nieuwbouwwijken
De gemiddelde projectgrootte daalt naar worden opgedeeld in kleine clusters die
negentig woningen met een bouwsom door verschillende architecten worden
van 4,5 miljoen euro. Voor een hoog ontworpen en apart worden aanbesteed.
productietempo zijn hoge investeringen in Tunnelgietbouw wordt minder economisch
materieel nodig, die over minder woningen door het kleiner aantal woningen en door
moeten worden afgeschreven. Daarom de grote variatie. Woningen worden
wordt het productietempo verlaagd naar 1,5 nu gebouwd in stapelbouw met een
woningen per dag, figuur 2.3. De intervaltijd productietempo van één woning per dag,
blijft gelijk. figuur 2.5.
De bouwtijd voor de eerste woning blijft
gelijk. Het productietempo daalt naar 1,5 �         
  
woning per dag. De productietijd wordt dan          � 
90 : 1,5 = 60 dagen en blijft gelijk aan het
voorgaande voorbeeld. Daarmee blijft de
bouwtijd elf maanden en wordt niet korter,

figuur 2.4.
      �   

  

         � 
   � 
Figuur 2.5 1990: zestig woningen in elf maanden


Het totaal interval van start bouw tot

oplevering van de eerste woning blijft gelijk.
 Het productietempo is gedaald en daardoor
blijft de productietijd gelijk: 60 woningen :
   �  één woning per dag = 60 dagen.
Figuur 2.3 1980: negentig woningen in elf maanden De bouwtijd wordt niet korter, figuur 2.6.
Jaarproductie bouwbedrijf € 30.000.000,– Jaarproductie bouwbedrijf € 30.000.000,–

Benodigde maandproductie € 2.500.000,– Benodigde maandproductie € 2.500.000,–
Productie per project Productie per project
(90 woningen) € 4.500.000,– (60 woningen) € 3.000.000,–
Bouwtijd per project 11 maanden Bouwtijd per project 11 maanden
Productie per project per maand € .410.000,– Productie per project per maand € .225.000,–
Benodigd aantal bouwplaatsen 6 Benodigd aantal bouwplaatsen 9
Figuur 2.4 Benodigd aantal bouwplaatsen bij negen- Figuur 2.6 Benodigd aantal bouwplaatsen bij zestig
tig woningen woningen

Voorbeeld 4
2000: projectgrootte dertig woningen hebben afgestemd op een productietempo
Alleen in nieuwe uitbreidingsgebieden worden van één woning per dag. Al zou men bij
grote aantallen woningen tegelijk gebouwd. het bouwen van het casco met een hoger
Om stedenbouwkundige variatie te krijgen, productie-tempo werken, de bouwtijd wordt
worden de woningen door verschillende bepaald door het productietempo van de
architecten ontworpen en apart aanbesteed. afbouw, figuur 2.7.
Een deel van de woningmarkt betreft het
opvullen van open De productietijd wordt
gaten in bestaande woonwijken en vervangen-
de nieuwbouw in stedelijke gebieden. De 30 woningen
= 30 dagen
gemiddelde projectgrootte daalt naar dertig één woning per dag
woningen. De organisatie van het uitvoerings-
proces blijft gelijk en daarmee ook het totaal Het totaal interval wordt de bouwtijd 155
interval van 125 dagen. De afbouwwerkzaam- dagen. Omgerekend naar kalendertijd:
heden worden uitbesteed aan gespecialiseerde
onderaannemers, die hun eigen organisatie 155 – 10
= 9 maanden
6
         
  
Jaarproductie bouwbedrijf € 30.000.000,–
          
Benodigde maandproductie € 2.500.000,–
Productie per project
� (30 woningen) € 3.000.000,–
 Bouwtijd per project 9 maanden
Productie per project per maand € .165.000,–
�
 Benodigd aantal bouwplaatsen 15
   �  Figuur 2.8 Benodigd aantal bouwplaatsen bij dertig
Figuur 2.7 2000: dertig woningen in negen maanden woningen
2.2.1 Samenstelling bouwkosten Vanaf de bestektekeningen is uit te trekken hoe-

Het uitvoerend bouwbedrijf maakt van bestek en veel van elk materiaal nodig is. De kosten per
tekening een inschrijfbegroting, die moet resul- bestekpost betreffen de aankoop van de materi-
teren in een inschrijfbedrag. Bij de aanbesteding alen en de arbeid die nodig is om de materialen
wordt het werk gegund aan het bouwbedrijf te verwerken. Een aantal materialen wordt niet
met het laagste inschrijfbedrag en dat wordt de door het bouwbedrijf zelf verwerkt, maar de ver-
aanneemsom. De opbouw van de inschrijfbegro- werking wordt uitbesteed aan een onderaanne-
ting wordt volgens NEN 2634 Termen, definities mer, bijvoorbeeld metselen voegwerk. Van een
en regels voor het overdragen van gegevens over aantal bestekmaterialen wordt zowel de levering
kosten en kwaliteitsaspecten voor bouwprojecten in als de verwerking uitbesteed aan een onderaan-
drie groepen verdeeld, zie ook hoofdstuk 9: nemer, bijvoorbeeld het vlechtwerk.
1 bestekkosten; Bestekkosten zijn te verdelen in:
2 uitvoeringskosten; • materiaalkosten;
3 bedrijfskosten. arbeidskosten;
• onderaannemerskosten.
1 Bestekkosten
In het bestek worden de materialen beschreven
waarmee het bouwwerk moet worden gebouwd.
14
2 Uitvoeringskosten • projectgebonden bedrijfskosten;

NEN 2634 geeft als definitie voor uitvoeringskos- • exploitatiekosten bouwbedrijf;
ten: ‘Kosten van materieel en/of arbeid die nodig • rendement bouwbedrijf: winst en risico.
zijn voor de uitvoering van een bouwwerk, voor
zover deze kosten niet zijn verbonden aan mid- Om de gevolgen van de structurele afname van
delen, zoals materiaal, die op de bouwplaats bij de projectgrootte te kunnen overzien, is op basis
oplevering achterblijven.’ van het onderscheid in de soorten kosten een
Uitvoeringskosten zijn te verdelen in: samenvatting gemaakt van een inschrijfbegroting
• specifieke uitvoeringskosten per bestekpost voor een bouwproject van zestig woningen,
(cluster); figuur 2.9. De bedragen zijn ter indicatie.
• inrichtings- en exploitatiekosten bouwplaats;
• managementkosten bouwplaats. Voor elk van de genoemde kostensoorten wordt
hierna aangegeven hoe deze worden beïnvloed
3 Bedrijfskosten door de veranderende projectgrootte.
In NEN 2634 worden de bedrijfskosten niet apart
genoemd: ze horen onderdeel te zijn van de 2.2.2 Invloed projectgrootte op bestekkosten
algemene uitvoeringskosten. Bij het maken van De afnemende projectgrootte heeft wat betreft
de inschrijfbegroting wordt er wel een duidelijk de bestekkosten gevolgen voor, figuur 2.10:
onderscheid gemaakt in de kosten verbonden ◆ prijsniveau materialen;
aan het bouwproject en aan het bouwbedrijf. ◆ productiviteit arbeid;
Bedrijfskosten zijn te verdelen in: ◆ prijsniveau onderaannemers.
Kostengroepen Per woning Subtotaal Totaal project
Bestekkosten
• materiaalkosten € 15.000,– € 900.000,–
• arbeidskosten € 15.000,– € 900.000,–
• onderaannemerskosten € 15.000,– € 900.000,–
Bestekkosten totaal € 45.000,– € 2.700.000.–
Uitvoeringskosten
• specifieke uitvoeringskosten € 2.500,– € 150.000,–
• bouwplaatsexploitatiekosten € 2.500,– € 150.000,–
• bouwplaatsmanagementkosten € 2.500,– € 150.000,–
Uitvoeringskosten totaal € 7.500,– .€ 450.000.–
Bedrijfskosten (% van € 3.150.000,–)

• projectgebonden bedrijfskosten 1% € .525,– € 31.500,–
• bouwbedrijf exploitatiekosten 6% € 3.150,– € 189.000,–
• bedrijfsresultaat winst en risico 4% € 2.100,– € 126.000,–
Bedrijfskosten totaal 11% € 5.775,– .€ 346.500.–
Aanneemsom bouwkosten € 58.275,– € 3.496.500,–
Figuur 2.9 Opbouw inschrijfbegroting voor project zestig woningen (voorbeeld) (bedragen exclusief BTW)

Bedragen × € 1000,– 1970 1980 1990 2000
Jaaromzet bedrijf € 30.000,– € 30.000,– € 30.000,– € 30.000,–

Productie per maand € 2.500,– € 2.500,– € 2.500,– € 2.500,–
Per project per maand € .550,– € .410,– € .275,– € .165,–
Aantal bouwplaatsen 4,5 6 419 15
Figuur 2.10 Gevolgen structurele afname projectgrootte
◆ Prijsniveau materialen bij de eigen arbeid treedt per bouwwerk aan- en

Voor elke woning is een x aantal verschillende afloopverlies op. Dit verlaagt de productiviteit
materialen nodig. Alle materialen worden per van het personeel van de onderaannemer en
bouwwerk ingekocht en per bouwwerk wordt wordt in de prijsvorming doorgerekend. Een
onderhandeld over de hoeveelheidskorting. Als afnemende projectgrootte heeft het grootste
de materialen voor 600 woningen per jaar voor negatieve effect bij onderaannemers die lange
zes verschillende bouwplaatsen moet worden montage- en demontagetijden hebben. Een
ingekocht, is de hoeveelheid in te kopen mate- heier die de heistelling moet aanvoeren, opbou-
rialen per opdracht aanzienlijk hoger dan wan- wen, afbreken en afvoeren voor de palen van
neer materialen voor 600 woningen over zestien dertig woningen, moet de eenmalige kosten
aparte opdrachten moet worden verdeeld. De over veel minder palen omslaan dan bij een pro-
afnemende projectgrootte vermindert de korting ject van 120 woningen.
en heeft daardoor een negatieve invloed op de
materiaalprijzen. 2.2.3 Invloed projectgrootte op
uitvoeringskosten
◆ Productiviteit arbeid De uitvoeringskosten zijn in de begroting ver-
Voor het bouwen van woningen is een aantal deeld in drie groepen, en de invloed op de afne-
ploegen nodig met verschillende specialismen. mende projectgrootte is voor elke groep verschil-
Elke ploeg moet op het juiste tijdstip op de lend, figuur 2.11:
bouwplaats aanwezig zijn. Elke ploeg heeft 1 specifieke uitvoeringskosten;
op elk bouwwerk aan- en afloopverlies. Bij zes 2 exploitatiekosten bouwplaats;
bouwplaatsen komt het aan- en afloopverlies zes- 3 kosten bouwplaatsmanagement.
maal per jaar voor en bij zestien bouwplaatsen is
dat verlies meer dan verdubbeld. Een afnemende 1 Specifieke uitvoeringskosten
projectgrootte heeft een negatief effect op de Onder specifieke uitvoeringskosten worden de
productiviteit van het eigen personeel. kosten verstaan die een directe relatie hebben
met het maken van delen van het gebouw, zoals:
◆ Prijsniveau onderaannemers • uitzetten: nodig voor maken fundering;
Voor het bouwen van elke woning is een aantal • bekisting: nodig voor maken betonwerk;
gespecialiseerde onderaannemers nodig, zoals • steiger: nodig voor metselen gevel.
de heier, vlechter, tegelzetter en schilder. Evenals
Bedragen × € 1000,– 1970 1980 1990 2000
Projectgrootte € 6.000,– € 4.500,– € 3.000,– € 1.500,–

Bouwtijd project 11 maanden 11 maanden 11 maanden 9 maanden
Per project per maand € 6.550,– € 6.410,– € 6.275,– € 6.165,–
Aantal bouwplaatsen 4,5 6 9 15
Aantal uitvoerders 5 6 9 15

16
Uitvoeringskosten per kostensoort 60 woningen Project- Tijd- 30 woningen

11 maanden gebonden gebonden 9 maanden
Specifieke uitvoering € 150.000,– 50% 50% € 136.350,–

Bouwplaatsexploitatie € 150.000,– 25% 75% € 129.550,–
Bouwplaatsmanagement € 150.000,– 10% 90% € 125.450,–
Uitvoeringskosten project € 450.000,– € 391.350,–
Uitvoeringskosten per woning € 7.500,– € 13.050,–
Figuur 2.12 Berekening uitvoeringskosten bij halvering projectgrootte
Bekistingsmaterialen en steigeronderdelen ongunstiger. Een groot deel van de benodigde

worden gehuurd bij een materieelbedrijf. voorzieningen, zoals materieel en keten voor de
Huurkosten zijn een huurbedrag per week en bouwplaats, wordt gehuurd van een eigen of
daarmee tijdgebonden. Ten minste de helft van extern materieelbedrijf. De huurkosten zijn bijna
de specifieke uitvoeringskosten zijn tijdgebon- altijd opgebouwd uit een huurprijs per week
den. Als een project van zestig woningen in elf maal het aantal huurweken. De bouwplaats-
maanden wordt gebouwd en een project van exploitatiekosten zijn daarom voor ten minste
dertig woningen in negen maanden, dan zijn de drie vierde tijdgebonden. Als de bouwtijd nauwe-
huurkosten per project maar weinig lager, terwijl lijks daalt, maar het aantal woningen per project
de iets lagere huurkosten maar over de helft van wel, stijgen de exploitatiekosten per woning bij
het aantal woningen kan worden omgeslagen. een afnemende projectgrootte.
Bij afnemende projectgrootte stijgen de tijdge-
bonden specifieke uitvoeringskosten per woning 3 Kosten bouwplaatsmanagement
aanzienlijk, figuur 2.12. Onder kosten voor bouwplaatsmanagement
worden verstaan de kosten die nodig zijn voor
2 Exploitatiekosten bouwplaats het leiden van het uitvoeringsproces inclusief de
Onder de exploitatiekosten bouwplaats wor- werkvoorbereiding. De benodigde accommoda-
den verstaan de kosten die nodig zijn om de tie op de bouwplaats met bijkomende hulpmid-
bouwplaats in te richten tot een bouwconstruc- delen vormen maar een klein onderdeel van de
tiebedrijf, dat bedrijf gedurende de bouwtijd te managementkosten. Het grootste deel ervan zijn
exploiteren en bij het opleveren dat bedrijf weer de personeelskosten voor de projectleider, de
te ontruimen. De kosten voor het exploiteren, uitvoerder en de werkvoorbereider. Personeels-
inclusief inrichten en ontruimen zijn naar functies kosten zijn salariskosten met een vast bedrag per
te verdelen in kosten voor: functionaris per maand. De kosten bouwplaats-
• distributievoorzieningen; management zijn grotendeels tijdgebonden. Het
• energievoorzieningen; grootste deel van de managementinspanning
• transportvoorzieningen; gaat zitten in het opstarten van de opeenvol-
• assemblagevoorzieningen; gende activiteiten voor de eerste woning. Dat
• arbeidsvoorzieningen. betreft de inkoop van materialen, het aantrekken
van personeel, het contracteren van onderaan-
Het bouwconstructiebedrijf op de bouwplaats nemers en de werkvoorbereiding voor al deze
investeert zomin mogelijk in het kopen van activiteiten. De hoeveelheid managementinspan-
materieel omdat de bouwtijd aanzienlijk kor- ning is meer afhankelijk van de complexiteit van
ter is dan de economische levensduur van het de woning dan van het aantal woningen. Bij een
materieel. Door de afnemende projectgrootte afnemende projectgrootte daalt de benodigde
neemt de bouwtijd verder af en wordt inves- hoeveelheid management nauwelijks. Omdat
teren in materieel door het project zelf steeds de bouwtijd ook nauwelijks vermindert, moeten

 
de benodigde managementkosten over minder 


woningen worden omgeslagen. Dat wordt zicht-
baar in de vergelijking van de uitvoeringskosten
bij halvering van de projectgrootte.    

�
 
2.2.4 Invloed projectgrootte op 
bedrijfskosten  

�

De bedrijfskosten zijn te verdelen in drie groe-
pen: 
� �
 
1 projectgebonden bedrijfskosten;
2 exploitatiekosten bouwbedrijf; 
3 bedrijfsresultaat: winst en risico.
Figuur 2.13 Organisatieschema bouwbedrijf
1 Projectgebonden bedrijfskosten
Er is een aantal kosten die voor een project De organisatie van een uitvoerend bouwbedrijf
gemaakt moeten worden, maar die niet tot de bestaat uit de volgende groepen:
uitvoeringskosten worden gerekend, zoals: • directiegroep met projectverwerving;
• interne advieskosten voor uitvoering; • productiegroep voor bouwplaatsmanagement;
• externe advieskosten voor uitvoering; • administratieve groep voor boekhouding;
• premies voor CAR-verzekering; • technische groep voor ondersteuning.
• vergoeding voor bankgaranties.
Als in de marktsector van het bouwbedrijf de op-
Honoraria voor adviezen ten behoeve van de drachtgevers projecten voornamelijk aanbesteden
uitvoering hebben vooral een relatie met de waarbij meerdere bouwbedrijven worden uitgeno-
complexiteit van een project en minder met de digd om in te schrijven, bestaat er bij elke aanbe-
projectgrootte en de bouwtijd. Voorbeelden van steding een bepaalde kans dat men de laagste is.
deze kosten zijn: Bij een dalend bouwvolume wordt de concurrentie
• sonderingen ten behoeve van fundering; groter en doen bouwbedrijven aan zoveel mogelijk
• bekistingstekeningen ten behoeve van beton- aanbestedingen mee. Hoe meer bouwbedrijven
skelet; mee doen aan een aanbesteding, des te lager de
• beproevingen waterdichtheid kozijnen. scoringskans, want per project kan er maar een de
laagste zijn. Een gemiddelde scoringskans van 1 op
Premies voor verzekeringen en bankgaranties zijn 5 is niet abnormaal, figuur 2.14.
afhankelijk van de grootte van het project en de
kosten zijn per woning gelijk onafhankelijk van Als door de afnemende projectgrootte de aan-
de projectgrootte. neemsommen per project dalen, moet een
bouwbedrijf per jaar meer projecten aannemen
2 Exploitatiekosten bouwbedrijf om de geplande jaaromzet te kunnen halen.
Dit zijn de kosten die nodig zijn om een bouw- Uit figuur 2.14 blijkt dat het aantal uit te voeren
bedrijf in staat te stellen haar core business, het bouwwerken stijgt van vijf naar twintig. Bij een
uitvoeren van bouwwerken, te kunnen uitvoeren scoringskans van 1 op 5 moet het aantal aan-
en de continuïteit daarvan te verzekeren. De bestedingen stijgen van 25 naar honderd om
invloed van de afnemende projectgrootte op de de jaaromzet te kunnen halen. Bij een stijgend
exploitatiekosten van een bouwbedrijf is te ana- aantal aanbestedingen moet de benodigde capa-
lyseren aan de hand van een organisatieschema citeit bij de afdelingen groter worden:
van een bouwbedrijf, figuur 2.13. projectverwerving: proberen uitgenodigd te
•
worden;
• calculatie: inschrijfbegrotingen maken;
• bedrijfsbureau: tijdschema’s voor inschrijf-
begrotingen.
18
Bedragen × € 1000,– 1970 1980 1990 2000
Jaaromzet bedrijf € 30.000,– € 30.000,– € 30.000,– € 30.000,–

Projectgrootte € 6.000,– € 4.500,– € 3.000,– € 1.500,–
Productie project per maand € 50.550,– € 50.410,– € 50.275,– € 50.165,–
Aantal onderhanden werken 14,5 16 19 115
Aantal te verwerven projecten per jaar 15 17 10 120
Aantal aanbestedingen 1 : 5 25 35 50 100
Als door de afnemende projectgrootte het aantal van de problemen die bij de uitvoering te ver-
te starten bouwwerken aanzienlijk stijgt, moet wachten zijn. Bij complexe bouwprojecten is
de benodigde capaciteit groter worden voor de het risico groter dan bij eenvoudige projecten.
afdelingen: Afhankelijk van de mate van risico’s wordt de
• bedrijfsbureau: werkvoorbereiding; kostprijs met een bepaald percentage verhoogd.
• inkoop: inkoop materialen en onderaan- Op elk werk wordt een voorziening getroffen
nemers. voor een reservefonds om de gevolgen van een
calamiteit op een bepaald project op te vangen.
Als door de afnemende projectgrootte het aantal
onderhanden werken aanzienlijk groter wordt, Het bouwbedrijf heeft in zijn ondernemingsplan
moet de benodigde capaciteit voor de volgende als doelstelling staan het realiseren van een be-
afdelingen groter worden: paald rendement op het eigen vermogen. Afhan-
• projectadministratie: aantal facturen per kelijk van de verhouding tussen eigen vermogen
project; en omzet wordt het benodigde winstpercentage
• personeelszaken: personeelsbezetting per bepaald als te behalen resultaat op de kostprijs
project; van een bouwproject. Bij elke aanbesteding
• loonadministratie: urenverantwoording per moet voor het vaststellen van het winstpercen-
project. tage rekening worden gehouden met de concur-
rerende bouwbedrijven.
Voor elk bouwwerk is een uitvoerder en vaak
een werkvoorbereider nodig. Bij een stijgend
aantal onderhanden werken neemt het aantal 2.3 Verlaging uitvoeringskosten
uitvoerders en werkvoorbereiders aanzienlijk
toe. De salariskosten worden doorberekend naar Uit de analyse van de gevolgen van de afne-
de post kosten bouwplaatsmanagement maar mende projectgrootte is gebleken dat daardoor
door het grote aantal en te weinig invloed op de vooral de uitvoeringskosten per woning stijgen
afstemming tussen de bouwprojecten ontstaat en daarmee de bouwkosten per woning. Om de
er leegloop. Deze kosten komen voor rekening eigen concurrentiepositie bij aanbestedingen te
van de post exploitatiekosten van het bouwbe- verbeteren, kan het beleid van het bouwbedrijf
drijf. Bij grote projecten wordt een projectleider gericht worden op een verlaging van de uitvoe-
fulltime voor een project aangesteld. Bij een ver- ringskosten.
kleining van de projecten moet een projectleider
meerdere werken doen, maar per miljoen euro Uitvoeringskosten zijn de exploitatiekosten van
productie neemt het aantal benodigde project- de productiemiddelen. Productiemiddelen zijn
leiders toe. nodig om een product te kunnen maken. Het
verbeteren van de kwaliteit van de productie-
3 Bedrijfsresultaat: winst en risico middelen moet een positief effect hebben op de
Bij het bepalen van het inschrijfbedrag voor de productiviteit bij het maken van producten. Een
aanbesteding wordt een risicoanalyse gemaakt bouwkraan in plaats van een bouwlift verbetert
de productiviteit van het transport. Omgekeerd 1 Specifieke uitvoeringskosten

kan een verlaging van de kwaliteit van de pro- ▶▶ In deel 12A Uitvoeren – De techniek wordt de
ductiemiddelen een negatief effect hebben op uitvoering van de verschillende fasen van het uit-
de productiviteit. Besparen op de kosten van een voeringsproces (onderbouw, draagconstructies,
werkvoorbereider gaat ten koste van de produc- gevels, daken, afbouw) in aparte hoofdstukken
tiviteit van de werkzaamheden van de ploegen. beschreven
Bij de beheersing van productiemiddelen wor-
den steeds de geplande en de werkelijke inzet 2 Exploitatiekosten bouwplaats
met elkaar vergeleken. In beide factoren kunnen In de volgende hoofdstukken worden de ver-
afwijkingen worden geconstateerd. In figuur schillende functies van de bouwplaats beschre-
2.15 zijn de gevolgen voor de uitvoeringskosten ven:
geanalyseerd. • distributiefunctie, hoofdstuk 3;
• transportfunctie, hoofdstuk 4;
2.3.1 Gevolgen verlaging uitvoeringskosten • assemblagefunctie, hoofdstuk 5;
Er is een duidelijke relatie tussen uitvoerings- en • arbeidsfunctie, hoofdstuk 6;
bestekkosten. De kosten van de productiemidde- • managementfunctie, hoofdstuk 7.
len moeten opwegen tegen de verbetering van
de productiviteit en daarmee de verlaging van 3 Managementkosten bouwplaats
de bestekkosten. Een onzorgvuldige verlaging Vanaf hoofdstuk 8 wordt het beheersen van het
van de uitvoeringskosten kan tot gevolg hebben uitvoeringsproces beschreven:
dat de bestekkosten meer stijgen dan de uitvoe- • beheersen projectinformatie, hoofdstuk 8;
ringskosten dalen, figuur 2.16. • beheersen bouwkosten, hoofdstuk 9;
• beheersen bouwtijd, hoofdstuk 10;
2.3.2 Optimaliseren uitvoeringskosten • beheersen kwaliteit, hoofdstuk 11;
Eenvoudigweg schrappen in de begroting van • beheersen bouwplaatorganisatie, hoofdstuk 12.
de uitvoeringskosten leidt uiteindelijk niet tot
een verlaging van de bouwkosten. Een verlaging
of beperking van de stijging van de bouwkosten 2.4 Verkorten bouwtijd
is alleen te bereiken door het optimaliseren van
de productiemiddelen en daarvoor is kennis van Uit het voorgaande blijkt dat de structurele af-
de organisatie van de uitvoering nodig. name van de projectgrootte leidt tot meer pro-
De uitvoeringskosten zijn opgedeeld in drie groe- jecten, verlaging van de productie per project,
pen en voor het optimaliseren moet per groep hogere bouwplaatskosten, hogere kosten van
kennis worden vergaard: projectverwerving en hogere algemene kosten.
1 specifieke uitvoeringskosten; De structurele afname van de projectgrootte
2 exploitatiekosten bouwplaats; moet als uitgangspunt worden geaccepteerd.
3 managementkosten bouwplaats. Uit de voorbeelden blijkt dat de bouwtijd minder
afneemt dan de productie waardoor de bouw-
Inzet van productiemiddelen Financiële gevolgen voor

Begroot Werkelijk Uitvoeringskeuze Bestekskosten
te weinig begroot te weinig ingezet geen verlies

te weinig begroot voldoende ingezet verlies geen
voldoende begroot te veel ingezet verlies geen
te kort gepland te kort ingezet geen verlies
te kort gepland langer ingezet verlies geen
normaal gepland langer ingezet verlies geen
Figuur 2.15 Gevolgen afwijkingen in uitvoeringskosten

20
Invulling van de te verrichten functie Effect op de bestekkosten
Distrbutievoorzieningen
• goedkope terreinafscheiding • verliezen door diefstal van materialen
• draad in plaats van hekken
• verharding bouwweg te licht ten • extra kosten vrachtwagens wegslepen
• opzichte van ondergrond
• geen aparte containers voor bouwafval • hogere verwerkingskosten afval
• geen overdekte opslagruimte voor materialen • kosten vervanging beschadigde materialen
Energievoorzieningen
• minder elektra-aansluitpunten op bouwplaats • belemmering gebruik handgereedschap
• minder aansluitvermogen elektra • doorslaan stoppen bij overbelasting
• goedkope waterleidingen boven de grond • bevriezen waterleidingen bij vorst
• goedkope kachels voor verwarming keten • klachten bij doorwerken in winter
Transportvoorzieningen
• te weinig bouwliften bij metselsteiger • te lange rijafstanden bij opperen stenen
• goedkope fundering van de kraanbaan • risico van omvallen bouwkraan
• goedkope maar te lichte bouwkraan • te weinig transportcapaciteit
• goedkope mobiele giekkraan • wachttijden voor opbouwen bij aankomst
Assemblagevoorzieningen
• geen theodoliet of total station op werk • meer manuren voor uitzetten en maatvoeren
• geen reservetrilnaalden voor betonstorten • stagnatie als trilnaad kapotgaat
• minder speciemolens op de bouwplaats • wachttijden bij mortelverwerking
• minder elektrisch handgereedschap • vermindering van de productiviteit
Arbeidsvoorzieningen
• geen personenlift bij hoogbouw • arbeidsverlies bij aan- en afloop personeel
• geen klimaatvoorziening in de winter • productieverlies door ziekte personeel
• minder veiligheidsvoorzieningen • kosten door ongevallen en WAO
• minder schaftkeet en toiletvoorziening • lagere productiviteit door onvrede personeel
Managementvoorzieningen
• te lage bezetting werkvoorbereiding • onvoldoende productiviteit werkzaamheden
• te weining computers, telefoon en fax • vertragingen door slechte communicatie
• te zuinig met kantoorhulpmiddelen • inefficiënt werken van management
• te kleine keetruimte uitvoeringsteam • te lage productiviteit uitvoeringsteam
Figuur 2.16 Effecten verlaging uitvoeringskosten op bestekkosten
plaatskosten stijgen. Een beleid alleen gericht op De bouwtijd wordt bepaald door drie factoren:
een verlaging van de uitvoeringskosten is niet 1 totaal interval als tijd tussen start en opleve-
effectief omdat er een directe relatie is met de ring eerste woning;
bestekkosten. De enige oplossing om de produc- 2 productietijd als procestijd voor serie;
tiekosten te verlagen, is een drastische verkorting 3 aantal productiedagen per maand, werkelijke
van de bouwtijd. bedrijfstijd.

Factor 1 en 2 bepalen de bouwtijd in productie- uur per dag in een woning kan worden gewerkt,
dagen. komt omdat de afbouw aan een groot aantal
aparte onderaannemers wordt uitbesteed. Elke
Uit de voorbeelden blijkt dat door de afname van onderaannemer wil de eigen organisatie opti-
de projectgrootte de productietijd een steeds maliseren en heeft een eigen productietempo en
kleiner deel wordt van de totale bouwtijd. Het wil zoveel mogelijk werkruimte in de vorm van
productietempo neemt bij kleine series eerder af lege woningen om niet belemmerd te worden
dan toe, daar is een drastische verkorting van de door zijn opvolgers. Deze suboptimalisatie zorgt
bouwtijd niet te realiseren. ervoor dat de intervaltijd van de afbouwfase zo
lang is.
De andere factor is het totaal interval, de som
van de intervallen voor alle werkzaamheden aan Bij een afnemende projectgrootte is de stijging
een woning. Dit is nog steeds circa 125 dagen van de uitvoeringskosten per woning alleen te
en is onafhankelijk van de projectgrootte. Als de beheersen door een drastische verkorting van de
factor arbeid op de bouwplaats circa 600 man- bouwtijd, omdat een groot deel van de uitvoe-
uren is die over 130 dagen is verdeeld, wordt er ringskosten tijdgebonden zijn.
gemiddeld 4,6 manuur per dag aan een woning
gewerkt. Een verhoging van het productietempo heeft
bij kleine bouwwerken nauwelijks invloed op de
Uit een onderzoek naar het afbouwproces bij bouwtijd. De lange tijdsduur van de intervallen
een groot woningbouwproject zijn de volgende per fase is ontstaan in de tijd van de grote wo-
gegevens verzameld per woning: ningbouwprojecten van meerdere honderden
• 220 manuren voor alle afbouwwerkzaam- woningen. Daar was opvoeren van het produc-
heden; tietempo belangrijk en de intervaltijd was daar-
• 55 verschillende afbouwactiviteiten; aan ondergeschikt. Bij de structurele afname
• 55 dagen intervaltijd afbouwfase; van de projectgrootte moet verkorting van de
• twee man per afbouwploeg gemiddeld. bouwtijd worden gezocht in een verkleining van
de intervallen tussen opeenvolgende activiteiten,
Daaruit is te berekenen dat er gemiddeld twee figuur 2.17.
uur per dag in een woning wordt gewerkt en
dus zes uur per dag in een woning niet wordt De bouwtijd bij dertig woningen met een pro-
gewerkt. ductietempo van één woning per dag, figuur
2.18, is:
Dit is het organisatieniveau van de afbouw in
de Nederlandse woningbouw. Dat er maar twee
Uitvoering in fasen Nu Plan
Intervaltijd aanloopfase 20 dagen 15 dagen

Intervaltijd onderbouwfase 20 dagen 15 dagen
Intervaltijd bovenbouwfase 20 dagen 15 dagen
Intervaltijd gevel/dakfase 20 dagen 15 dagen
Intervaltijd afbouwfase 45 dagen 20 dagen
Totaal intervaltijd 125 dagen 80 dagen
Figuur 2.17 Plan voor verkorting intervaltijd per woning

22
          Door de verkorting van de bouwtijd dalen de
   tijdgebonden uitvoeringskosten van:
          
• specifieke uitvoeringskosten;
• kosten bouwplaatsexploitatie;
� • kosten bouwplaatsmanagement.

De kwaliteit van de productiemiddelen wordt

niet aangetast, maar door verkorting van de
 bouwtijd worden de kosten van de productie-
middelen lager, figuur 2.19.
 �  � 
     Door een verkorting van de intervaltijd daalt de
Figuur 2.18 Plan: dertig woningen in 6,5 maanden bouwtijd. Op de bouwplaats als tijdelijk bouw-
constructiebedrijf wordt per maand meer pro-
totaal intervaltijd 80 dagen ductie gerealiseerd. Dat betekent een verhoging
productietijd 30 woningen 30 dagen van de capaciteit van het bouwconstructie-
————— bedrijf.
110 dagen
110 – 5
110 – 5
totale bouwtijd = = 6,5 maand literatuur
16
Omdat de intervaltijd van de afbouw wordt 1 Flapper, H.A.J., Bouwplanning, ThiemeMeulen-
gehalveerd, moet ook in de formule voor het hoff, 2004
omrekenen van productiedagen naar kalender-
maanden het voordeel van de afbouwtijd zonder Normen
onwerkbaar weer worden gehalveerd. NEN 2634 Termen, definities en regels voor het
overdragen van gegevens over kosten en kwaliteits-
aspecten voor bouwprojecten
2.6 Samenvatting
Als een project van dertig woningen in 6,5

maanden kan worden gebouwd, stijgt de pro-
ductie per maand van dat project van
€ 165.000,- naar € 230.000,- met bijna 40%.
Bedragen × € 1000,– 1980 1990 2000 Plan
Projectgrootte € 4.500,– € 3.000,– € 1.500,– € 1.500,–

Bouwtijd project 11 maanden 11 maanden 9 maanden 6,5 maanden
Per project per maand € 4.410,– € 4.275,– € 4.165,– € 4.230,–
Aantal bouwplaatsen 6 9 15 11
Aantal uitvoerders 6 9 15 11
Figuur 2.19 Gevolgen plan voor verkorting bouwtijd

Distributiefunctie bouwplaats
H. A. J. Flapper
3
Woningen en utiliteitsgebouwen zijn samengesteld uit een grote
verscheidenheid van bouwmaterialen. Die materialen worden door
een groot aantal verschillende bedrijven geproduceerd. Alle bouw-
materialen moeten op het juiste tijdstip op de bouwplaats aankomen.

De bouwplaats is te zien als een distributiecentrum waar de bouw-
materialen vanuit het hele land aankomen en worden opgeslagen of
rechtstreeks naar de werkplek worden getransporteerd. Hoe is van de
bouwplaats een goed distributiecentrum te maken met zo laag moge-
lijke distributiekosten en tegelijk zo min mogelijk beschadigingen aan
de materialen?
De bouwplaats blijkt een bron voor bouwafval te zijn. Ook hier is de
distributiefunctie van belang.

24
Inleiding Voor het uitvoeren van een bouwwerk moet

een groot aantal verschillende bouwmaterialen
Een bouwwerk is een samenvoeging van een worden samengevoegd. Die materialen worden
groot aantal verschillende bouwmaterialen. Deze door een groot aantal verschillende bedrijven
materialen worden door industriële bedrijven geproduceerd. In het bestek staan de materialen
geproduceerd, die zich meestal gespecialiseerd omschreven. Die moeten bij die verschillende
hebben op een beperkt productieprogramma. bedrijven worden besteld. De bedrijven moeten
hun materialen naar de bouwplaats aanvoeren.
Na de Tweede Wereldoorlog is door de industri- Op de bouwplaats moeten de materialen wor-
alisatie en de ontwikkeling van nieuwe materi- den opgeslagen tot ze aan de beurt zijn voor
aaltechnologie de beschikbaarheid van specifieke verwerking. De bouwvakkers moeten de materi-
bouwmaterialen voortdurend toegenomen. Het alen van de bouwplaats vervoeren naar de plaats
regelen van de goederenstromen naar de bouw- van verwerking of montage. Dit hele proces is te
plaats in de juiste soort, de juiste hoeveelheid zien als een distributiebedrijf.
en op het juiste moment is een steeds groter
beheersprobleem geworden. Distribueren is het
regelen van goederenstromen en de kwaliteit 3.1 Toenemende
van de distributie heeft een steeds grotere distributieproblemen
invloed op de bouwtijd, bouwkosten en bouw-
kwaliteit. Een aantal ontwikkelingen maakt het distri-
bueren van bouwmaterialen steeds complexer
De bouwplaats is te beschouwen als een tijdelijk en maakt het noodzakelijk een bouwplaats als
distributiecentrum, figuur 3.1. een professioneel distributiebedrijf te organise-
ren.

�

�
  Terwijl vroeger met een beperkt aantal basis-

  �     bouwstoffen als zand, grind, cement, steen en
  �    
    �   � 
        hout op de bouwplaats bouwconstructies wer-
      
    �   � �
�
 
�       �
     
      den gemaakt, is de verscheidenheid aan bouw-
  �  �  �    
 
         
materialen toegenomen, figuur 3.2. De verschui-
ving van het maken van bouwconstructies van
�� �� �� de bouwplaats naar de toeleveringsindustrie is
�� �� ��
zeer ingrijpend. Dat betekent namelijk dat een
groot aantal verschillende geprefabriceerde
�  �� bouwelementen naar de bouwplaats moet wor-
den aangevoerd en daar moet worden opge-
slagen. Het aantal bestellingen neemt toe, het
  
aantal transporten naar de bouwplaats stijgt aan-
Figuur 3.1 Bouwplaats als distributiesysteem zienlijk. Het beheer van een groot aantal
� �
� 
� 
� 
 �
 
 ��
  
Figuur 3.2 Toenemende verscheidenheid

3 DISTRIBUTIEFUNCTIE BOUWPLAATS 25
verschillende bouwmaterialen en bouwelemen- hetzelfde aantal verschillende bouwmaterialen

ten is moeilijker dan van enkele bouwstoffen. en -elementen nodig. De materialen zijn korter
na elkaar op de bouwplaats nodig waardoor het
Voor de bouw van een woning is per woning aantal materialen, dat op hetzelfde tijdstip op
een groot aantal verschillende bouwmaterialen de bouwplaats aanwezig moet zijn, toeneemt,
en -elementen nodig. Bij grootschalige projecten figuur 3.5. Meer verschillende materialen moe-
zijn per materiaal een groot aantal stuks nodig. ten op dezelfde bouwplaats tegelijkertijd kunnen
Deze moeten bij elkaar worden opgeslagen. De worden opgeslagen.
meeste materialen zijn stapelbaar en de beno-
digde hoeveelheid kan er van bovenaf worden
afgepakt. Bij verkleining van de projectgrootte
blijft het aantal verschillende materialen en
bouwelementen gelijk, alleen het aantal stuks
per materiaal vermindert. De benodigde opslag-
ruimte blijft gelijk, de stapel wordt alleen minder
hoog, figuur 3.3.
Figuur 3.5 Verkorting bouwtijd
Vooral in de woningbouw is de ontwikkeling her-

kenbaar van het bouwen van standaard gelijke
huurwoningen naar koopwoningen in de vrije
sector waarbij de consument vooral bij de afwer-
kings- en inrichtingsmaterialen een ruime keuze
Figuur 3.3 Afnemende projectgrootte krijgt. De consequentie is dat er per bouwmate-
riaal (keuken, tegels, sanitair enzovoort) niet één
Er is een duidelijke verschuiving zichtbaar van type, maar een groot aantal verschillende typen
bouwen in nieuwe uitbreidingsgebieden met aangevoerd, opgeslagen en gemonteerd moet
ruime bouwterreinen, naar een verdichting van worden, figuur 3.6. Het inkopen bij de toeleve-
bestaande woongebieden waarbij de beschik- ringsindustrie wordt complexer en het beheren
bare ruimte rondom het gebouw veel kleiner van het verschillende aantal typen per materiaal
is, figuur 3.4. Ongeacht de locatie is voor een of product wordt moeilijker.
bouwwerk hetzelfde aantal materialen nodig
waarvoor echter een veel kleiner opslagterrein
beschikbaar is. Dezelfde materialen moeten dich-
ter op elkaar opgeslagen worden.
r.
Verkleining van de projectgrootte en stijging van
de bouwplaatskosten leidt tot een aanzienlijke
verkorting van de bouwtijd. Per woning is
Figuur 3.6 Toenemende variatie
Om vooral bij korte bouwtijden vertraging door

te late leveringen te voorkomen, gaan de bou-
wers de materialen eerder bestellen om een
buffer op te bouwen. Hierdoor ontstaat bij juiste
levering een te grote werkvoorraad die extra
ruimte vergt, figuur 3.7.
Figuur 3.4 Verkleining bouwplaats

26
Distributie bouwmaterialen
In de jaren zestig kwamen in de grote steden de
eerste betoncentrales. De productie van beton
verschoof van de bouwplaats naar de toeleve-
ringsindustrie. De distributie van de benodigde
bouwstoffen beperkte zich van de winning in
de grote rivieren naar de betoncentrale, die ter
beperking van de transportkosten meestal aan
Figuur 3.7 Toenemende levertijd waterwegen werden geplaatst. De distributie van
de betoncentrale naar het bouwwerk gebeurt
3.1.1 Ontwikkeling prefabricage met betonmixers, die ook op de bouwplaats tot
De ontwikkeling van het maken van bouwcon- aan de bekisting kunnen rijden, figuur 3.9.
structies op de bouwplaats naar prefabricage
door de toeleveringsindustrie en de gevolgen Bouwmateriaal ontstaat na het bewerken van
daarvan voor de bouwplaats als distributiebedrijf een of meerdere bouwstoffen. Hierdoor wordt
is te herkennen bij de ontwikkeling van beton in een ander materiaal verkregen dat specifiek
de afgelopen decennia. geschikt is voor het maken van bouwkundige
constructies.
Distributie bouwstoffen Een bouwmateriaal heeft specifieke eigen-
In de jaren vijftig en zestig werd beton op de schappen die voor meerdere bouwconstruc-
bouwplaats gemaakt. Met vrachtwagens werd ties bruikbaar zijn: beton voor vloeren of
een voorraad zand en grind aangevoerd en op kolommen of bruggen, baksteen voor bouw-
grote hopen op de bouwplaats opgeslagen. muren of voor gevels, houten balken voor
Op de bouwplaats stond een betonmolen met vloeren of daken.
daarnaast een cementloods. In de betonmolen
werd beton geproduceerd, die met kruiwagens   
of japanners (betonrijbak) naar de bekisting werd

gebracht. De grootte van de betonmolen be-  �    
paalde de productiecapaciteit. Mits de voorraad     
zand en grind voldoende was, kon de uitvoerder     
  
zelf het tijdstip van storten bepalen, de levertijd
speelde geen rol, figuur 3.8. Figuur 3.9 Distributie bouwmaterialen
Bouwstof is grondstof die meestal door win- Distributie prefab-elementen

ning ontstaat en wordt gebruikt voor het De eenmalige bekisting als hulpmiddel voor elke
maken van bouwmaterialen: zand en grind betonconstructie op de bouwplaats heeft grote
voor beton; klei voor baksteen; kalksteen voor invloed op de kosten per m 3 geproduceerd be-
kalkzandsteen; hout voor balken en planken. ton. De bekistingskosten zijn te verlagen als de
bekistingsmal meerdere keren is te gebruiken.
Er komen betonfabrieken die naast een eigen
  
betoncentrale een bekistingswerkplaats en een

 �   
betonstortploeg hebben. Als seriematige bekis-

    ting worden stalen betonmallen toegepast. Be-
    tonconstructies worden geprefabriceerd en als
 
wanden, kolommen, balken en vloeren naar de
Figuur 3.8 Distributie bouwstoffen bouwplaats vervoerd, figuur 3.10.
Een prefab-element is een onderdeel van een

bouwconstructie dat door een industrieel bedrijf
buiten de bouwplaats wordt vervaardigd. Prefab-
  
is te vergelijken met een detailhandelsbedrijf met
 
� � � �
een aantal winkels in verschillende steden. In

    elke winkel moet een grote verscheidenheid van
� �    artikelen voortdurend aanwezig zijn. Die artike-
  
len worden door een groot aantal verschillende
Figuur 3.10 Distributie prefab-elementen bedrijven geproduceerd.
In de detailhandel heeft men voor de ordening
elementen worden in hun geheel vervoerd naar van de goederenstromen het distributie-
de bouwplaats voor het vervullen van een speci- centrum ontwikkeld. Misschien kan het uit-
fieke functie in gebouwen. voerend bouwbedrijf leren van de oplossingen
die de detailhandel met het distributiecentrum
3.1.2 Effect prefab op distributie heeft ontwikkeld.
De distributie van beton als prefab-element naar
de bouwplaats gebeurt met trailers of afzet- 3.2.1 Principe distributiecentrum
containers. De levertijd wordt bepaald door de Een distributiecentrum kan drie verschillende
productiecapaciteit van de betonfabriek en de functies vervullen, figuur 3.12:
seriematige inzet van de betonmallen. De voor- 1 voorraadfunctie: opslaan goederen om tijdsver-
raadvorming van prefab-elementen vindt plaats schil tussen productie en verkoop op te vangen;
bij de betonfabriek of op de bouwplaats. 2 groepagefunctie: hergroeperen goederen om
groepen gelijksoortige goederen te verdelen in
Om een bouwproduct op het juiste moment groepen gevarieerde goederen;
beschikbaar te hebben voor verwerking, kan 3 overslagfunctie: overladen op ander transport-
een buffervoorraad nodig zijn. Daarvoor is middel van grote trailers naar kleine bestel-
opslagcapaciteit nodig. Opslagruimte kost geld wagens.
en opslagtijd betekent renteverlies. Gedurende
de opslagtijd bestaat het risico van beschadiging
of waardevermindering. ��
Bij het beoordelen van de bouwplaats als distri-
butiebedrijf moet de waarde van de te distribu-
eren goederen een doorslaggevende rol spelen,
figuur 3.11.
�
� �
3 
Beton Waarde per m



�� ���  �� 
Bouwstof: als zand en grind € 8,–
Bouwmateriaal: als betonmortel € 80,–
Prefab-beton: als gevelelement € 800,–
Figuur 3.11 Waarde beton bij aankomst op bouwplaats �
3.2 Bouwplaats als Figuur 3.12 Lay-out distributiecentrum

distributiecentrum
Voor het uitvoeren van de drie distributiefuncties
Het probleem van de goederenstroom van de moet een distributiecentrum de volgende activi-
toeleveringsindustrie via de bouwplaats naar het teiten verrichten:
bouwwerk is te vergelijken met de goederen- ◆ aanvoer:
stroom in de detailhandel. Een bouwbedrijf met 1 aanvoer goederen;
een aantal bouwwerken op verschillende locaties 2 in ontvangst nemen;

28
◆ opslag: van een bar- of streepjescode, die wordt afgele-

3 in opslag brengen; zen met een leespen.
4 opslag;
5 uit opslag halen; 5 Uit opslag halen
◆ afvoer: Een uiterst belangrijke factor voor het bepalen
6 verzend gereed maken; van het magazijnsysteem is het orderpikken,
7 afvoer goederen. meestal het meest tijdrovende onderdeel van
een distributiecentrum. Er zijn twee basismetho-
1 Aanvoer goederen den en een tussenvorm:
Op een distributiecentrum is de binnenkomende • pikken op order;
goederenstroom van minuut tot minuut gere- • pikken op artikel gevolgd door nasorteren.
geld. Dit is mogelijk omdat een distributiecen- • batchgewijs orderpikken, per periode order
trum een omvangrijk voorraadbeheersysteem verzamelen.
kent. Dagelijks wordt de omvang van de uit-
gaande goederen gemeten en worden de te le- De keuze van het systeem van orderpikken wordt
veren goederen afhankelijk van de opslagruimte bepaald door:
en levertijden precies berekend. Duidelijke en • te verzamelen volume per dag;
betrouwbare afspraken met elke leverancier zor- • aantal orders per dag;
gen voor een juiste planning van de aanvoer van • verdeling orders over dag;
de goederen. Elke zending wordt begeleid door • ordersamenstelling;
een vrachtbrief. • aantal verzendadressen;
• administratieve procedure.
2 In ontvangst nemen
Op het distributiecentrum is een ruimte ingericht 6 Verzend gereed maken
voor het in ontvangst nemen van goederen. Een Het inpakken en uitmonsteren is arbeidsintensief
vaste ploeg lost de wagens en voert een eerste werk. Maatregelen ter vermindering van de
visuele controle uit over de kwaliteit van de goe- benodigde arbeid zijn:
deren. Met een interne leveringsbon (borderel) • opslag in verzendverpakkingen;
bepaalt deze ploeg in welke stelling de goederen • instandhouden opslageenheden;
moeten worden opgeslagen. • toepassen containers;
• ontwerpen optimale lay-out inpakafdeling.
3 In opslag brengen
In een distributiecentrum wordt het opslaan van 7 Afvoer goederen
goederen vaak door een andere ploeg gedaan. Hierbij spelen de aard van de vervoermiddelen,
Deze mensen, vaak heftruckchauffeurs, lezen op de uitgaande goederenstroom en de leverings-
de borderel waar de goederen moeten worden contracten een belangrijke rol.
opgeslagen. Omdat de stroom van goederen per
week niet zoveel verschilt, kunnen zowel de Just in time-levering
interne transportmiddelen als de diverse stellin- Goederen die in een vaste hoeveelheid elke dag
gen nauwkeurig worden bepaald. moeten worden afgevoerd, kunnen dagelijks
worden ontvangen en direct doorgaan naar de
4 Opslag goederen uitgifte. Voor goederen die erg volumineus of
In een distributiecentrum wordt nauwkeurig zwaar zijn en te veel stellingruimte in zouden
bijgehouden hoeveel en waar goederen opge- nemen kan de aanvoer worden afgestemd op de
slagen zijn met behulp van de vrachtbrief en afvoer zodat deze goederen niet eerst opgesla-
borderel. Deze gegevens samen met het aantal gen hoeven te worden. De aanvoer afstemmen
uitgaande goederen vormen de basis van het op de afvoer is levering op het juiste moment:
voorraadbeheersysteem. In moderne distributie- Just In Time (JIT).
centra past men vaak ook scanning toe. Bij deze
registratiemethode zijn de goederen voorzien
3.2.2 Distributiefuncties op bouwplaats Elke steenfabriek heeft een vervoerscontract

Op een bouwplaats komen dezelfde distributie- met een transportbedrijf, waarin een vaste prijs
functies voor als in een distributiecentrum in de is afgesproken voor het transport van een volle
detailhandel: vracht stenen vanaf de fabriek naar elke plaats
• voorraadfunctie: opslaan goederen, bijvoor- in Nederland. De steenfabriek geeft aan elke
beeld voorraad baksteen waarvan metselaars stenenhandelaar een prijslijst met de prijs per
dagelijks hoeveelheid verwerken; duizend steen inclusief de vrachtkosten naar elk
• groepagefunctie: hergroeperen goederen, zo bouwwerk. De stenenhandelaar verhoogt de
is er staal, hout en bevestingsmiddelen om een fabrieksprijs met zijn handelsmarge. Het contract
bekisting te maken; voor de levering van de baksteen wordt afgeslo-
• overslagfunctie: overladen goederen, bijvoor- ten tussen de inkoper van het bouwbedrijf en
beeld beton van mixer in kubel met bouwkraan. de verkoper van de stenenhandelaar. De inkoper
van het bouwbedrijf geeft een kopie van de
Ook op de bouwplaats zijn de hoofdactiviteiten opdracht aan de uitvoerder van het bouwwerk
voor de distributie: en de verkoper van de stenenhandelaar geeft
• aanvoer goederen; de opdracht door aan de steenfabriek.
• opslaan goederen;
• afvoer goederen (naar werkplek of afvoer Levering franco werk
bouwafval en -materieel). De transportkosten zijn in de prijs van de stenen
inbegrepen. De steenfabriek betaalt de trans-
3.2.3 Aanvoer materialen naar bouwplaats portkosten en daarmee heeft de steenfabriek
Elke bedrijfstak heeft zijn eigen systeem van de macht om de wijze van het transport te
contractvorming en leveringsvoorwaarden voor bepalen en het is in het belang van de fabriek de
de aankoop van materialen. In de bouwnijver- transportkosten zo laag mogelijk te houden. De
heid zijn voor de logistiek de volgende algemeen uitvoerder van het bouwwerk heeft geen invloed
voorkomende leveringscondities van belang: op het transport van de stenen, behalve wanneer
• levering franco werk; in het contract aanvullende voorwaarden zijn
• in volle vrachten met sluitvracht; opgenomen.
• op afroep;
• lossen vanaf verharde weg. In volle vrachten met sluitvracht
De steenfabriek heeft een vervoerscontract afge-
De invloed van deze leveringscondities voor de sloten met een gespecialiseerd transportbedrijf.
logistiek is uit te leggen aan de hand van een Er is een vaste prijs afgesproken voor elke vracht
eenvoudig voorbeeld: de aankoop van bakste- vanaf de steenfabriek naar een bouwwerk. De
nen. Baksteenfabrieken maken stenen, maar ver- steenfabriek krijgt een vaste prijs per duizend
kopen ze niet zelf. Stenenhandelaars hebben een steen. Hoe meer stenen per vracht kunnen wor-
toonkamer met monsters van de meest voorko- den vervoerd, des te lager de transportkosten
mende steensoorten. De architect zoekt voor een per duizend steen. Daarom staat in het contract
bouwwerk de steen uit bij de stenenhandelaar. tussen bouwbedrijf en stenenhandelaar de aan-
In het bestek staat ‘steen volgens monster’ en de vullende voorwaarde in volle vrachten met sluit-
architect verstrekt het bouwbedrijf een monster- vracht. De uitvoerder kan wel een bepaalde hoe-
doos met de gekozen steen, figuur 3.13. veelheid stenen bestellen, maar de steenfabriek
levert alleen maar een volle vracht van 20.000
stenen. De totale hoeveelheid te leveren stenen
  
wordt gedeeld door de hoeveelheid van een
volle vracht en naar boven afgerond. Het aantal

� vrachten staat bij voorbaat vast. De laatste vracht

is een sluitvracht met de resterende hoeveelheid
Figuur 3.13 Partijen betrokken bij leveren stenen en eventueel gecorrigeerd door de uitvoerder.

30
Op afroep 3.2.4 Aanvoer voor verschillende bedrijven

Op afroep wil zeggen dat de inkoper van het Als de hoofdaannemer de enige zou zijn die alle
bouwbedrijf de prijs en de leveringscondities materialen voor een bouwwerk zou inkopen,
vastlegt in een opdracht, maar dat de uitvoer- zou de uitvoerder in elk geval weten wanneer hij
der van het werk de aanvoer kan afroepen. De welke materialen afroept. Op de bouwplaats is
uitvoerder kan aan het transportbedrijf vragen echter een aantal verschillende bedrijven aan het
wanneer hij een volle vracht van 20.000 stenen werk, figuur 3.14.
op zijn werk wil hebben. Het transportbedrijf
heeft een beperkt aantal speciale steenwagens.
Om de transportkosten zo laag mogelijk te hou-
den, moet de bezettingsgraad van deze wagens
zo hoog mogelijk zijn. Als de uitvoerder van
��
een werk een nieuwe vracht stenen afroept en
��
het binnen drie dagen nodig heeft, bekijkt de  

 
transporteur zijn transportplanning. Als hij ziet 
 
 

dat de eerste vijf dagen alle wagens vol bezet  � 
� 
zijn, zegt hij tegen de uitvoerder dat hij het zal �  �

 �
proberen, maar dat het ook vijf dagen kan  
 
duren. De leveringsconditie op afroep betekent
dat de uitvoerder alleen maar kan vragen wan- �
neer hij de aanvoer wil hebben, maar het is aan
het transportbedrijf te beslissen wanneer het de
aanvoer uitvoert.
Lossen vanaf verharde weg Figuur 3.14 Aanvoer goederen voor verschillende bedrijven
Een vrachtwagen met aanhanger volgeladen
met stenen is zwaar. Met het Hulo-systeem is de Een hoofdaannemer besteedt een deel van de
vrachtwagen zelflossend naast de wagen. De bouwkundige werkzaamheden uit aan onderaan-
uitvoerder kan vragen aan de chauffeur van de nemers. Bij uitbesteding van metselwerk blijft
vrachtwagen de stenen op een bepaalde plaats het de uitvoerder die de stenen afroept. Maar
te lossen. Als de chauffeur bang is met de wielen de dakdekker regelt zelf de aanvoer van de dak-
in de modder vast te komen, bepaalt de chauf- bedekking. De loodgieter regelt zelf de aanvoer
feur tot hoe ver hij het bouwterrein op wil rij- van het sanitair. Het liftbedrijf regelt zelf de aan-
den. De chauffeur en de uitvoerder kunnen van voer van de liftmachine. In het afbouwstadium
mening verschillen over de condities van een regelt de opdrachtgever zelf de levering van
verharde weg, maar als de chauffeur geen risico het meubilair. In een distributiecentrum heeft
wil nemen, lost hij de stenen eventueel op de de manager greep op alle aanvoerstromen. Op
openbare weg en moet de uitvoerder maar zien de bouwplaats is de uitvoerder de leider van de
hoe hij de stenen bij de bouwlift krijgt. bouwplaats, maar hij heeft geen greep op de
aanvoer van de goederen. Niet van zijn eigen
Bij een distributiecentrum in de detailhandel en materialen, maar nog minder van de materialen
in de industrie bepaalt de distributiemanager de van de onderaannemers en van de installatie-
wijze en het tijdstip van aanvoer. In de bouwbedrijven en helemaal niet van wat de opdracht-
nijverheid zijn de leveringscondities zodanig, gever zelf regelt. Als de aanvoer van de goederen
dat de leverancier de condities in de opdracht niet te beheersen is, komt er niets terecht van de
heeft vastgelegd. De uitvoerder van een bouw- pogingen om de bouwplaats als een goed distri-
werk heeft te weinig invloed op de aanvoer van butiecentrum te laten fungeren.
de goederen.

3.2.5 Opslag voor verschillende bedrijven 3.2.6 Materiaal verzamelen vanuit opslag
In paragraaf 3.1 zijn de ontwikkelingen aan- Voor elke taak die een ploeg moet gaan uitvoe-
gegeven die het opslaan van goederen steeds ren, zijn materialen, hulpmiddelen, gereedschap-
moeilijker maken. In een distributiecentrum pen en bevestigingsmiddelen nodig. Op de
regelt de manager dat alle goederen zo goed bouwplaats worden de goederen in principe op
mogelijk worden opgeslagen in op de goede- materiaalsoort opgeslagen. Voor elke ploegtaak
ren afgestemde stellingen zodat beschadiging moet uit verschillende opslagplaatsen een pakket
en materiaalverlies wordt voorkomen. Op de voor een ploegtaak worden samengesteld. Dit is
bouwplaats heeft de uitvoerder te weinig budget hetzelfde probleem van orderpikken zoals het in
om goede opslagvoorzieningen te maken. Als een distributiecentrum voorkomt.
bakstenen in de modder worden opgeslagen, is
de onderste laag niet meer bruikbaar om in de
gevel te verwerken. De uitvoerder gebruikt zijn 3.3 Verbeteren kwaliteit
beperkte budget voor bouwplaatsvoorzieningen distributiesysteem bouwmaterialen
alleen voor de opslag van zijn eigen materialen.
In contracten met onderaannemers en instal- Voordat er kan worden begonnen met het ver-
latiebedrijven is meestal weinig geregeld over de beteren van de kwaliteit van de distributie van
opslagaccommodatie. De contractvoorwaarde bouwmaterialen, is er eerst inzicht nodig in de
‘op het werk te regelen’ betekent dan meestal procedures die voor de distributie nodig zijn.
‘los het zelf maar op’. Er zijn twee procedures:
1 levering door bouwhandel;
       2 levering af fabriek.
 
  Misverstanden
  Bouwbedrijven en bouwhandelsbedrijven
 
en fabrikanten wisselen dagelijks offerte-
    aanvragen, offertes, orders, bevestigingen en

    � facturen uit. Communicatie via telefoon, fax
    en e-mail is hierbij wel gemakkelijk, maar toch
Figuur 3.15 Routing voor orderpikken gaat hierdoor veel verkeerd. De zes belangrijk-
ste oorzaken zijn:
Inefficiënt orderpikken 1 onleesbare handschriften laten ruimte voor
Op de bouwplaats worden de goederen verschillende interpretaties;
opgeslagen naar materiaalsoort. Op de derde 2 herhaald noteren of overnemen van infor-
verdieping moet op een bepaalde plaats een matie, waardoor soms orderregels wegvallen;
constructie worden afgetimmerd waarvoor een 3 verschillende eenheden (m, m2, m3, st)
aftimmerlat nodig is, figuur 3.15. De timmer- zorgen vaak voor vergissingen;
man gaat via de bouwladder naar de houtop- 4 vervorming cijfers en letters door fax (een
slag op de bouwplaats om hout te halen. Daar- 4 wordt een 1 en een 8 een 0);
mee gaat hij naar de timmerloods om het hout 5 gebrek aan documentatie op bouwplaats
op maat te zagen. Voor het bevestigen van de veroorzaakt incomplete bestellingen, waarbij
aftimmerlat heeft hij een boormachine nodig hulpstukken en toebehoren worden vergeten;
die in de magazijncontainer ligt. Omdat hout- 6 halve adressen leiden tot zoeken en
boren en schroeven een gewild artikel zijn voor omrijden en vertraging op bouwplaats.
bouwvakkers heeft de uitvoerder de boren in
een kast in zijn keet opgeslagen. De timmer- De praktijk leert dat de gevolgen hiervan over
man moet daar de boor en schroeven halen en het algemeen pas worden ontdekt op de
met de boormachine en de aftimmerlat via de bouwplaats. Dan moet de uitvoerder improvi-
bouwladder naar de derde verdieping om daar seren om de problemen op te lossen.
de aftimmerlat aan te brengen.
32
3.3.1 Levering door bouwhandel de fabriek de materialen niet tijdig kan leveren
Een deel van de bouwmaterialen voor een bouw- aan de bouwhandel. Die informeert daarna het
werk wordt geleverd door de bouwmaterialen bouwbedrijf dat de materialen niet tijdig kunnen
groothandel, die de meest courante bouwmate- worden geleverd. Omdat een te late levering
rialen in voorraad hebben. Uit het bestek blijkt van materialen de uitvoering in gevaar kan bren-
welke materialen moeten worden ingekocht. De gen, nemen inkopers vaak een reserve bij het
inkoper van het bouwbedrijf vraagt offerte aan opgeven van de leverdata. Als de te late levering
bij een of meerdere bouwhandelsbedrijven. Die nog binnen de reservetijd blijft, is er niets aan
geeft een prijs op en na onderhandeling over de de hand, maar als de levering later komt dan
prijs tussen de inkoper en de bouwhandel wordt dat het op de bouwplaats nodig is, ontstaat een
de opdracht verstrekt, figuur 3.16. probleem. De inkoper heeft verschillende moge-
Bij de opdracht moet ook een tijdstip worden lijkheden om dit tijdprobleem op te lossen:
bepaald wanneer de materialen op de bouw- • andere bouwhandel zoeken die materiaal wel
plaats moeten worden geleverd. Bij eenvoudige in voorraad heeft;
materialen kan de inkoper de datum van levering • bouwhandel onder druk zetten,die vervolgens
aflezen uit het tijdschema dat voor het werk is fabrikant onder druk zet om productie materiaal
gemaakt. Als het tijdstip niet eenvoudig uit het te versnellen;
tijdschema is af te leiden, vraagt de inkoper aan • uitvoerder informeren wanneer materiaal wel
de werkvoorbereider of de uitvoerder wanneer kan worden geleverd en uitvoerder past plan-
het materiaal moet worden geleverd. De inkoper ning aan.
geeft de leveringsdatum door aan de bouwhan-
del, die de levering inplant in zijn afleverings- 3.3.2 Levering af fabriek
planning. Als het materiaal in voorraad is, wordt Als voor een bouwwerk van een bouwmateriaal
de levering gereserveerd. Als de hoeveelheid niet een grote hoeveelheid nodig is die de bouwhan-
volledig in voorraad is bij de bouwhandel, plaatst del normaal niet in voorraad heeft, wordt dat
die bij de fabrikant van het materiaal een bestel- materiaal rechtstreeks door de fabriek aan de
ling. Dan is het mogelijk dat de fabrikant het bouwplaats geleverd, figuur 3.17. Een voorbeeld
materiaal zelf niet meer in voorraad heeft en een daarvan de levering van bakstenen is besproken
nieuwe hoeveelheid moet gaan produceren. Die in paragraaf 3.2.3.
productie moet worden ingepland in de fabriek,
waardoor een levertijd ontstaat. Het kan zijn dat 3.3.3 Voorbereidingstijd tot eerste levering
In de procedure van de distributie van bouw-
 �� �
materialen worden wat de tijdfactor betreft drie
begrippen gebruikt:


1 onderhandelingstijd;

2 levertijd;
  3 afroeptijd.
� 


 1 Onderhandelingstijd

 De onderhandelingstijd is de procedure van

 onderhandelen over wat moet worden geleverd

 en voor welke prijs. De onderhandelingstijd be-

 gint met het aanvragen van offertes bij een of

meerdere leveranciers en eindigt bij de opdracht-
 bevestiging.


  2 Levertijd

 De levertijd is de tijd tussen opdrachtbevestiging

en de eerste levering op de bouwplaats. Een
Figuur 3.16 Procedure levering door bouwhandel leverancier plant de productie van de bouw-
 �� � � nen, omdat er eerst andere opdrachten moeten
��� worden afgehandeld. Bij de opdrachtbevestiging
 wordt de levertijd vastgelegd en dat is de tijds-


duur tussen de opdrachtbevestiging en de eerste


levering op de bouwplaats. De HIBIN heeft in

 het rapport Logistiek van bouwmaterialen van een

 aantal materialen de onderhandelings- en lever-
�  tijd aangegeven, figuur 3.18.


3 Afroeptijd

�  Na de opdrachtbevestiging plant de producent
 
  de te maken bouwmaterialen in in zijn produc-

 tieplanning. De fabrikant weet hoeveel hij moet
 
  leveren en in welke periode. De bouwmaterialen

  worden geleverd in volle vrachten en de uitvoer-

  der moet een aantal weken voor aanvoer van de
 volle vracht aan de fabrikant opgeven wanneer

hij de vracht bouwmaterialen nodig heeft. De

 
producent heeft de afroeptijd nodig voor het

 
produceren en voor het regelen van het trans-
 port door het transportbedrijf.



 3.3.4 Tabel voor volle vrachten
 
 Als in de opdracht is afgesproken dat de bouwma-
 
  terialen in volle vrachten worden geleverd, is het



nuttig dat de uitvoerder weet hoeveel een volle
   vracht is. Van een aantal fabrikanten van bouwma-
 
 terialen zijn in figuur 3.19, 3.20 en 3.21 de gege-

vens van volle vrachten verzameld en bewerkt.

 
 3.3.5 Afroepen en bestellen
 
 Het afroepen en bestellen van baksteen waal-

 formaat is eenvoudig, volgens monster en per
 volle vracht van 19.000 stenen. Moeilijker wordt

  het bij prefab-betonelementen. Bij het afroepen

  moet de afmeting en het type element worden
 
 opgegeven.
 
      
Figuur 3.17 Procedure leveren af fabriek De inkoper kan aan de bouwhandel een op-
dracht hebben gegeven voor het leveren van een
materialen pas, wanneer hij zeker weet dat hij dakbedekking van betonpannen volgens teke-
daarvoor de opdracht krijgt. Als de fabriek een ning met bijbehorende hulpstukken. De uitvoer-
onderbezetting heeft (hoeveelheid bestellingen der moet de dakpannen afroepen en krijgt dan
is lager dan beschikbare productiecapaciteit), is een bestellijst die uit meer dan vijftig artikelen
de levertijd niet langer dan de werkelijke produc- bestaat.
tietijd. Veel bouwwerken starten na de winter Per m2 dakvlak zijn tien standaarddakpannen
of de zomervakantie. Dan treden er in bepaalde nodig, dat is eenvoudig. Het model en de kleur
maanden pieken op in de vraag naar bouw- van de dakpannen is in het bestek beschreven.
materialen. Tijdens die pieken kan een producent Maar hoe bepaalt de uitvoerder de hoeveelheid
na opdracht niet direct met de productie begin- van de vijftig hulpmiddelen, figuur 3.22.
34
                 
  ���� �

 
 
  

  �
  
�
   
 


 

  
  
  

  

   �
  �
  

 

  �
  
  

 

  

�   

�    



Figuur 3.18 Onderhandelings- en levertijd
Deze lijst is nog niet compleet, want de dak- is opgericht om de toepassing van elektronische
knik, kilkeper en stadsuitloop ontbreken nog. Bij communicatie in de bouw te bevorderen.
bouwdelen met een grote verscheidenheid van
artikelen is het bestellen van de hoeveelheid per Bomatel-systeem
artikel niet eenvoudig. De Stichting Bomatel is een samenwerking van
BouwNed en de vereniging van Handelaren in
3.3.6 Verbeteren kwaliteit informatie Bouwmaterialen in Nederland (HIBIN). Deze
Uit de procedures blijkt dat er ingewikkelde in- stichting heeft een informatiesysteem ontwikkeld
formatiestromen nodig zijn om bouwmaterialen en getoetst. Dit Bomatel-systeem bestaat uit vijf
op tijd en van de juiste specificatie op de bouw- onderdelen:
plaats te krijgen. Twee organisaties houden zich 1 standaardformulieren;
bezig met het verbeteren van de informatietech- 2 uniforme codering materiaal en adres;
nologie van de distributie. 3 regels voor omschrijven eenheden;
4 trefwoordensysteem;
HCP.Edibouw 5 standaardformaten voor computers.
HCP.Edibouw is een platform van aannemers,
bouwhandel- en transportondernemingen, dat
door de ondernemingen en brancheorganisaties

Omschrijving materiaal Soort colli Gewicht per Stuks Aantal Hoeveelheid

colli in kN per colli colli
Baksteen
waalformaat 72/m2 hulo 7,13 396 48 19.000
waalformaat 72/m2 pallet 11,88 660 24 15.840
dikformaat 48/m2 hulo 6,9 300 48 14.400
dikformaat 48/m2 pallet 11,5 500 24 12.000
Betongevelstenen
waalformaat pakken 13,66 594 25 14.850
maasformaat 1Z SW pakken 14,17 405 25 10.125
maasformaat 2Z SW pakken 12,6 360 25 9.000
moduul 1Z dik 90 pakken 12,6 420 25 10.500
Betonstraatsteen
klinker 21/10/8 pakken 14,40 360 25 9.000
klinker 21/10/7 pakken 13,86 396 25 9.900
waalformaat 20/5/6 pakken 13,10 1008 25 25.200
dikformaat 21/7/8 pakken 14,04 540 25 13.500
Kalkzandsteen
waalformaat 55 mm happen 25 1080 14 15.120
amstelformaat 72 mm happen 26 864 14 12.096
maasformaat 82 mm happen 26 756 14 10.584
metselblok 100/157 happen 18 216 18 3.888
lijmblok 100/108 happen 20 120 17 2.040
lijmblok 100/208 happen 15 60 23 1.380
lijmblok 70/298 happen 14,5 84 22 1.848
lijmblok 150/198 happen 22 120 16 1.920
lijmblok 214/298 happen 19 36 18 .648
vellingblok 70/298 pallet 14,5 84 22 1.848
vellingblok 100/198 pallet 13,5 80 26 2.080
vellingblok 150/298 pallet 16 42 22 .924
vellingblok 215/298 pallet 16 30 22 .660
Lijmelememten 600 × 900

element 100 dik happen 11,28 12 28 .335
Figuur 3.19 Volle vrachten met stenen

36
Omschrijving materiaal Lengte element Gewicht per Per volle vracht

stuk in kN Stuks m2
PS-isolatievloer
betonliggers 173 mm 5,400 1,62 193 650
EPS-vulelementen 2,000 0,03 380 480
Isolatieplaatvloer 1,200 m breed

150 mm plaatvloer 5,400 16,46 18 117
180 mm plaatvloer 6,300 21,47 14 106
200 mm plaatvloer 7,200 25,23 12 103
260 mm plaatvloer 9,000 39,64 7 76
320 mm plaatvloer 12,600 56,40 5 76
Massieve plaatvloer 1,200 m breed

120 mm plaatvloer 4,200 13 23 116
180 mm plaatvloer 6,300 29,33 10 76
200 mm plaatvloer 7,200 37,24 8 69
Kanaalplaatvloer 1,200 m breed

150 mm kanaalplaat 5,400 16 19 123
180 mm kanaalplaat 6,300 21,02 14 106
200 mm kanaalplaat 7,200 24,71 12 102
200 mm X-kanaalplaat 7,200 26,18 11 95
260 mm kanaalplaat 9,000 39,10 7 76
260 mm X-kanaalplaat 9,000 37,80 8 86
320 mm kanaalplaat 12,600 64,71 4 60
400 mm X-kanaalplaat 14,400 80,35 3 52
Figuur 3.20 Volle vrachten prefab-beton VBI
Omschrijving materiaal Lengte element Gewicht per Per volle vracht

stuk in kN Stuks m2
Vloerelementen 1,200 m breed

300 mm ribcassette 5,400 13 23 149
220 mm kanaalplaat 5,400 13,6 19 123
220 mm massiefplaat 5,400 20,74 14 91
Trapgatelement 2,000 4,5 bijgeladen
Wandelementen 2,400 m hoog

90 mm bouwmuur 8,400 46,37 6 121
220 mm bouwmuur 6,600 85 3 48
90 mm binnenspouw 5,400 26 9 115
70 mm binnenwand 1,800 5,6 50 220
Stabiliteitswand 1,800 7,5 bijgeladen
Figuur 3.21 Volle vrachten prefab-beton casco Heembeton

Stuks Onderdeel Stuks Onderdeel
∙ standaardpan ∙ combiprofiel 180 mm

∙ euro panhaak ∙ UVS vogelschroot
∙ halve pan ∙ vogelmuisschroot
∙ schubvorst ∙ combipan
∙ PE ondervorst ∙ flexibele slang
∙ Aero ondervorst ∙ suskast links
∙ vorsthaak 470 ∙ suskast rechts
∙ schroefnagel 4 × 80 ∙ afsluitbaar rooster
∙ schroefnagel 4 × 45 ∙ dakdoorvoer 100 mm
∙ nokbeugel ∙ dakdoorvoer 125 mm
∙ beginvorst ∙ ventilatiepan
∙ eindvorst ∙ combipan en verloop
∙ schubvorst ∙ flexibele rioolslang
∙ Aero hoekkperband ∙ plexiglaspan
∙ hoekkeper beginvorst ∙ chaperonpan 90 gr
∙ hoekkeper eindvorst ∙ chaperon gevelpan links
∙ broekstuk ∙ chaperon gevelpan rechts
∙ gevelpan links ∙ chaperon dubbele welpan
∙ gevelpan rechts ∙ chaperon aansluitpan
∙ combiprofiel 13 mm ∙ chaperon stadsuitloop × 1
Figuur 3.22 Bestellijst dakpannen
1 Standaardformulieren 4 Trefwoordensysteem
Door de praktijk zijn standaardformulieren gede- Bij het zoeken naar informatie over materialen
finieerd voor: kan worden gezocht met behulp van trefwoor-
• prijslijsten; den. De verschillen tussen regionale benamingen
• inkooporders en afroepen; en de artikelnamen van de fabrikanten worden
• orderbevestigingen; hierdoor ook opgelost.
• facturen.
5 Standaardformaten voor computers
2 Uniforme codering materiaal en adres Om een afroep te kunnen uitwisselen tussen
Voor de codering van bouwmaterialen en adres- computers met software van verschillende
sen is het wereldwijd toegepaste EAN-codesys- bedrijven zijn voor de bouw standaardformaten
teem ingepast (bekend van de streepjescode). gedefinieerd. Deze zijn gebaseerd op EANCOM,
Met deze codering wordt ook gewerkt door de een internationaal toegepaste reeks gestandaar-
bouwmaterialenhandel, fabrikanten en transport- diseerde elektronische documenten.
bedrijven.
Bij toepassing van het Bomatel-systeem ontstaat
3 Regels voor omschrijven eenheden de volgende situatie:
Gekoppeld aan de uniforme materiaalcodering • bouwhandel verzamelt en bewerkt artikel-
zijn afspraken ontwikkeld voor het omrekenen bestanden van fabrikanten en stuurt deze als
van eenheden. Het aantal bestelde m2 isolatie- prijslijsten naar computer aannemers, via inter-
plaat wordt direct omgezet in het exacte aantal net, op diskette of op CD-ROM;
pakketten dat wordt geleverd. • aannemer ontvangt prijslijsten die direct in
computer worden ingelezen. Met deze gegevens
worden de inschrijfbegrotingen gemaakt en voor
de uitvoeringsbegroting is een elektronische
38
materialenlijst beschikbaar, die te gebruiken is 3.4.1 Zonering opslagcapaciteit

voor het contracteren van de materialen; De meeste bouwmaterialen, zoals lange heipa-
• uitvoerder kan vanuit elektronische materialen, kanaalplaatvloeren en betonwapening, wor-
lenoverzicht materialen afroepen; den naar de bouwplaats aangevoerd met zware
• aannemer ontvangt facturen vanuit zelfde lange vrachtwagens. Voor een goed opslag-
materialenbestand. bedrijf is het noodzakelijk dat de materialen op
de juiste plaats op het bouwterrein gelost kun-
Het Bomatel-systeem biedt de bouwpraktijk ten nen worden. In principe moet elke bouwplaats
minste zes voordelen: zo ingericht zijn, dat lange transportwagens zon-
1 meer inzicht door betere en completere infor- der problemen de bouwplaats kunnen oprijden,
matie over bouwmaterialen en bouwsystemen; lossen en ook weer van de bouwplaats kunnen
2 besparing op administratieve kosten omdat verdwijnen. Er zijn transportbedrijven die in hun
de papierwinkel wordt ingedamd en de invoer transportvoorwaarden bepaalde eisen stellen aan
en controle van facturen geautomatiseerd kan de kwaliteit van de bouwweg.
plaatsvinden;
3 minder papier en meer overzicht, waardoor de ▶▶ De bouwplaatsinfrastructuur (bouwwegen,
uitvoerder wordt verlost van een papierwinkel en opslagzones nabij het gebouw, langs de bouw-
meer overzicht krijgt over de distributie; weg en onder kraanbereik) wordt uitgebreid
4 besparing op faalkosten omdat door de elek- besproken in deel 12A Uitvoeren - techniek, hoofd-
tronische gegevensuitwisseling minder fouten stuk 2 Inrichten bouwplaats
worden gemaakt;
5 orders en afroepen kunnen 24 uur per dag en De vraag naar opslagruimte op de bouwplaats
zeven dagen per week worden gemaakt; wordt veroorzaakt door de behoefte aan werk-
6 besparing op de logistieke kosten naar en op voorraad als tijdbuffer tussen levertijd en verwer-
de bouwplaats. kingstijd en door het verschil tussen de geleverde
hoeveelheid en de verwerkte hoeveelheid.
3.4 Beheersen opslagruimte Opslag voor bakstenen met vijf dagen

voorraad
In een distributiecentrum is de methode van Het opslagprobleem is een combinatie van
opslag afhankelijk van een aantal factoren: volle vrachten en van werkvoorraad. Dit is uit
• eigenschap artikel: afmeting, gewicht, stapel- te leggen met een eenvoudig voorbeeld. Op
baarheid; een bouwwerk moeten 52.000 stenen worden
• hoeveelheid voorraadvorming: hoeveelheid vermetseld. De metselploeg heeft een produc-
voorraad per artikel; tietempo van 4.000 stenen per dag. De start van
omloopsnelheid: hoe lang artikel in voorraad het metselwerk is gepland op de 63e werkdag.
• blijven liggen;
moet De stenen zijn gekocht met als conditie: franco
• eigenschap orders: welke artikelen horen bij werk in volle vracht en met een sluitvracht. Een
elkaar; volle vracht is 20.000 stenen.
• volgorde: pakken boven van stapel of ‘first in
first out’. Vanaf dag 63 tot en met dag 75 worden
dagelijks 4.000 stenen verwerkt, figuur 3.23. De
Materialen op de bouwplaats zijn meestal aan- uitvoerder moet de stenen tien dagen voor de
zienlijk zwaarder dan artikelen in een distributie- gewenste levering afroepen. Als de metselploeg
centrum. Voor de opslag van materialen op de komt, moeten de stenen gereed staan op de
bouwplaats is door het hoge gewicht het trans- steiger anders treedt productieverlies op. De
port de meest bepalende factor voor de uitvoerder neemt bij het afroepen een reserve
methode van opslag. van vijf werkdagen. Uit het schema blijkt dat de
uitvoerder de eerste volle vracht op dag 57 op
het werk wil hebben. Met een afroeptijd van tien
dagen moet de uitvoerder de eerste volle vracht planning kan maken van zijn werkzaamheden en
op dag 47 afroepen. De volgende volle vracht dat de metselploeg zowel enkele dagen eerder of
roept hij af voor dag 62. Als ook de tweede later kan komen dan is afgesproken. De uitvoer-
vracht op de gevraagde datum wordt geleverd, der wil geen risico lopen dat de stenen er nog
staat de eerste vracht nog volledig in opslag om- niet zijn als de metselploeg komt. Hij plant een
dat de metselploeg pas op dag 63 begint. buffertijd van tien werkdagen. Uit het schema

blijkt dat de derde vracht al op het werk komt
voordat de metselaars zijn begonnen, figuur
 �  
    �


3.25.
� 

�
Op de bouwplaats moet een opslagruimte
�
  worden gereserveerd voor drie vrachten, voor

 � 
 �   
52.000 stenen. Per vrachtwagen is 15 m opslag-
 

    � 
 � 
ruimte langs de bouwweg nodig. Bij een werk-
 

 
 
voorraad van 10 dagen is langs de bouwweg
� 
 �
gedurende een beperkte periode ten minste 40
    �
 �  � 
m opslagruimte nodig voor de bakstenen.


Figuur 3.23 Minimale werkvoorraad van vijf dagen
 �  

�          
� 
Een volle vracht stenen is een vrachtwagen 
�
�
met aanhanger van 18 m lang, figuur 3.24. � 


De stenen worden naast de wagen gelost en 


�          
�
met aftrek van de cabine is langs de bouwweg 



een opslaglengte nodig van 15 m en circa 3 m �

breed. De tweede volle vracht is gepland op dag

�         
62 en dan is de metselploeg nog niet begon-  �  � 
nen. De tweede vrachtwagen komt aan als de 
hele hoeveelheid van de eerste vracht nog langs Figuur 3.25 Werkvoorraad van tien dagen
de bouwweg staat. Er is dus gedurende een
beperkte periode een opslagruimte nodig voor Werkvoorraad van twee dagen
twee volle vrachten met een opslaglengte van Stel dat door verbetering van de kwaliteit van
30 m. de werkplanning de uitvoerder de verwerking
van de stenen door de metselploeg exacter kan
�  � 


bepalen. Dan kan hij daarmee de tijdstippen


 �

�
waarop een volle vracht naar het werk moet
 �

 
komen nauwkeuriger en eerder weten. Hij kan
 

�
  � 
 de vrachten eerder afroepen waardoor het trans-
 




 portbedrijf meer ruimte krijgt om de vrachten op
 � 

 het gewenste tijdstip in te plannen. Als tussen
 �  � 
het bouwbedrijf, de bouwhandel en de steen-
 fabriek meer vertrouwen ontstaat (dat een
Figuur 3.24 Opslagcapaciteit bij werkvoorraad van vijf gevraagde leverdatum ook de werkelijk nood-
dagen zakelijke datum is), is het mogelijk de werkvoor-
raad aanzienlijk te verkorten, figuur 3.26.
Opslag voor tien dagen voorraad Als de werkvoorraad te verminderen is tot twee
De uitvoerder weet uit ervaring dat transport- dagen, is een opslagruimte op de bouwplaats
bedrijven vrachten moeten inplannen en dat het nodig voor 28.000 stenen in plaats van 52.000
enkele dagen eerder of later kan worden dan de stenen. Dit is een halvering van de benodigde
vraagdatum. De uitvoerder weet ook uit ervaring opslagcapaciteit voor de bakstenen, figuur 3.27.
dat de onderaannemer-metselaar geen goede
40
verschillende documenten aanwezig zijn. Door


het koppelen van die informatie wordt het mo-
   
 


gelijk de distributie beter te kunnen beheersen.
� 

�
�
� 

3.5.1 Informatie over distributiestromen

    De twee basisbestanden van de projectinforma-



  � 
 tie zijn:


 1 uitvoeringsbegroting;
�
2 productieschema.
 
 �  � 
 1 Uitvoeringsbegroting
Figuur 3.26 Werkvoorraad van twee dagen Vanuit het Stabu-bestek zijn in de uitvoerings-
begroting alle materialen benoemd die voor het
�


bouwwerk nodig zijn en dus moeten worden
�  



 besteld en naar de bouwplaats worden aange-
�
 �
  �




voerd. Van alle materialen is de benodigde hoe-


�
 �




veelheid uitgetrokken.
 

 

 
 �  � 
2 Productieschema
 In het productieschema is het uitvoeringsproces
Figuur 3.27 Opslagcapaciteit bij werkvoorraad van twee in activiteiten gepland en is aangegeven wan-
dagen neer de uitvoering van die activiteit moet starten
en wanneer het gereed moet zijn.
Tussen de meeste materialen en activiteiten is
3.5 Beheersen distributie een duidelijk verband. Bij metselwerk horen
bouwplaats stenen, bij betonwerk beton en wapening en bij
dakdekkerswerk dakbedekking. Materialen en
Om de benodigde opslagcapaciteit te kunnen activiteiten zijn te koppelen en als daaraan ook
bepalen en te beïnvloeden, is een aantal reken- distributiekenmerken te koppelen zijn dan ont-
kundige gegevens gebruikt: staat distributie-informatie waarmee het mogelijk
• productietijd: wanneer materiaal wordt ver- moet worden de distributie op de bouwplaats
werkt; beter te beheersen.
• productietempo: hoeveel materiaal per dag
wordt verwerkt; Distributie-informatie
• volle vracht: hoeveel materiaal per keer wordt Van de materialen die belangrijk zijn voor de dis-
aangevoerd; tributie, moet een bestand worden opgebouwd
• afroeptijd: hoeveel dagen vooraf volle vracht met de volgende gegevens:
bij leverancier moet worden aangevraagd. • hoeveelheid per volle vracht;
• praktijkervaring benodigde werkvoorraad;
Distributiecentra in de industrie en de handel • praktijkervaring benodigde afroeptijd;
hebben een samenhangend beheersysteem • wijze van lossen op bouwplaats;
waarbij de aanvoer, de opslag en de afvoer van • gewenste opslagzone op bouwplaats;
de goederenstroom op elkaar zijn afgestemd. • opslagruimte per volle vracht.
Door de stijgende waarde van bouwmaterialen 3.5.2 Berekenen opslagcapaciteit
en daarmee het grotere risico van beschadiging Door de gegevens uit de uitvoeringsbegroting te
en door de beperking van de beschikbare koppelen met het productieschema en de distri-
opslagcapaciteit is ook op de bouwplaats een butiegegevens, kan per materiaal de benodigde
beter beheersysteem nodig. Voor het beheersen opslagcapaciteit worden berekend.
van de distributie zijn gegevens nodig die in Als op het inrichtingsplan van de bouwplaats
de verschillende opslagzones zijn aangegeven, Input projectgegevens

wordt het mogelijk de beschikbare opslagcapaci- • hoeveelheid 200.000 stuks
teit per zone te berekenen, figuur 3.28. • start metselen week 15
 �
• metselen gereed week 38
   • vakantieperiode week 30/31/32
  
Output berekeningen
�
 

 
��
  • aantal vrachten: 200
20
10 vrachten
  
• verwerkingstijd: 38 – 15 – 3 20 weken
��  �� • weekproductie: 200 20
10.000
   �  
   
• vrachtintervaltijd 2 weken
Figuur 3.28 Model voor berekenen opslagcapaciteit • start verwerking 1e vracht week 15
• aanvoer eerste vracht week 15 – 1 week
Als vooraf per materiaal de benodigde opslag- week 14
capaciteit wordt berekend (vooraf wordt verge- • afroepen eerste vracht week 15 – 4 weken
leken met de beschikbare capaciteit), wordt het week 10
mogelijk distributiemaatregelen te nemen om • start verwerking tweede vracht week 17
het opslagprobleem op te lossen voordat het op • benodigde opslagzone 2 × 15 m 30 m
de bouwplaats zou ontstaan. Preventieve maat-
regelen zijn:
• verminderen werkvoorraad, waardoor minder Afroepfax voor levering materialen
opslagruimte nodig is; Met de input- en outputgegevens over de verwer-
• verbeteren aanvoerbetrouwbaarheid; king van baksteen op het project is het mogelijk
• verschuiven zone-indeling bouwplaats. aan de leverancier van de baksteen een planning
te verstrekken voor de levering van alle vrachten
3.5.3 Verbeteren betrouwbaarheid aanvoer die voor het bouwwerk nodig zijn, figuur 3.29.
Als de leveranciers en de bouwhandel vroeg- Daarmee krijgt de steenfabriek inzicht in de tijdstip-
tijdig inzicht krijgen in de periode van aanvoer pen en de tijdsduur van de levering die de fabriek
van materialen en de tijdstippen waarop elke kan gebruiken bij de planning van de productie
vracht nodig is, kan de aanvoerbetrouwbaarheid van stenen. Als op de bouwplaats wijzigingen of
aanzienlijk stijgen. Dat maakt het voor de bouw- vertragingen in de uitvoering optreden, worden de
plaats mogelijk de werkvoorraad te verminderen, inputgegevens van het werk aangepast en wordt
waardoor er minder opslagruimte nodig is. Voor een nieuwe afroepplanning berekend.
de levering van baksteen is dit als voorbeeld uit-
gewerkt.     
Voorbeeld
Berekening aanvoer tijdstippen
Input distributiegegevens
• materiaalsoort baksteen wf
• volle vracht 20.000 stuks ��
• opslagzone langs bouwweg
• ruimte volle vracht 15 m langs weg
wijze van lossen zelflossend
• benodigde werkvoorraad 1 week        
• afroeptijd 3 weken
    �  
Figuur 3.29 Aanvoer van materialen door derden

42
3.5.4 Berekenen opslagcapaciteit Hiervoor is het principe van de bouwplaatsticket

Het wordt mogelijk de benodigde opslagcapaci- ontworpen, figuur 3.31. Elk bedrijf dat goederen
teit te toetsen aan de beschikbare capaciteit, als naar de bouwplaats wil aanvoeren, moet dat
van alle bouwmaterialen die opslagruimte nodig ten minste 24 uur vooraf schriftelijk melden aan
hebben de aanvoer van de vrachten is gepland de uitvoerder. De uitvoerder krijgt daardoor de
en ook de hoeveelheid opslagcapaciteit in een mogelijkheid vooraf de juiste opslagplaats op de
bepaalde opslagzone per tijdseenheid is berekend. bouwplaats te bepalen, of vooraf ruimte vrij te
maken voor de opslag en vooraf de eventueel
In figuur 3.30 is per materiaalgroep de beno- noodzakelijke hulp bij het lossen te plannen.
digde opslagcapaciteit voor een bepaalde
opslagzone per week berekend. In het onderste Op de bouwplaatsticket moet ten minste
deel van de tabel zijn de benodigde capaciteiten vermeld staan:
per opslagzone opgeteld. Bij elke opslagzone • welk bedrijf goederen heeft besteld;
staat hoeveel opslagruimte beschikbaar is. Daar- • wie van dat bedrijf verantwoordelijk is voor
achter staat per week aangegeven hoeveel ontvangst;
opslagruimte volgens de berekeningen nodig is. • om welke goederen het gaat en wie leveran-
In het voorbeeld blijkt dat van week 19 tot en cier is;
met week 22 langs de weg te weinig ruimte is. • of er opslagruimte op bouwplaats voor nodig
Van week 17 tot en met week 19 is er te weinig is;
opslagruimte onder kraanbereik. Als vooraf • of er hulp moet worden verleend bij lossen;
bekend is dat er in bepaalde weken te weinig • op welk tijdstip vrachtwagen bij poort wordt
opslagruimte is, kan het bouwplaatsmanage- verwacht;
ment tijdig maatregelen nemen, bijvoorbeeld; • op welke plek op bouwterrein goederen wor-
• kraanbaan verlengen, zodat opslag onder den opgeslagen.
kraan groter wordt;
• deel materialen buiten bereik bouwkraan Figuur 3.31 toont een voorbeeld van een bouw-
plaatsen; plaatsticket met een vereenvoudigde plattegrond
• in bepaalde weken aanvoer materialen van de bouwplaats waarop de plaats van opslag
opschuiven; is aan te tekenen. Door de tijdgegevens langs
• in bepaalde weken met kleinere werkvoorraad de randen van de ticket te situeren, is het
genoegen nemen. mogelijk de tickets gemakkelijk in tijdsvolgorde
in een kaartenbak te plaatsen, waardoor elke dag
3.5.5 Beheersing aanvoer materialen inzicht is wanneer welke goederen worden aan-
Het bouwbedrijf heeft alleen kennis van de gevoerd. De uitvoerder kan dan ook planmatig
bouwmaterialen die het zelf heeft ingekocht en maatregelen treffen om de aanvoer, het lossen
dit is maar een deel van de hoeveelheid goede- en de opslag van de goederen te regelen.
ren die via de bouwplaats als distributiecentrum
de werkplek in het gebouw moeten bereiken. De
logistieke kwaliteit van de bouwplaats als distri- 3.6 Just In Time-leveringen
butiecentrum wordt bepaald door het beheersen
van de aanvoer van goederen, figuur 3.29. De logistiek van bouwelementen die niet eerst op
de bouwplaats worden opgeslagen, maar direct
Verbetering van de logistieke kwaliteit van de vanaf de wagen in het werk worden gebracht,
bouwplaats als distributiebedrijf is alleen moge- vergt een goede afstemming van het transport
lijk als de uitvoerder als beheerder van de bouw- naar de bouwplaats met het transport naar de
plaats vooraf inzicht heeft in de aanvoer van alle werkplek. Men kan dit probleem overlaten aan de
goederen. Beheersing van de goederenstroom leverancier van de elementen, maar de kwaliteit
is alleen mogelijk als elke aanvoer vooraf wordt van de logistiek kan beter worden als de uitvoer-
aangemeld en dat niet-aangemelde goederen der de leiding neemt van dit logistieke proces.
niet tot de bouwplaats worden toegelaten. In figuur 3.12 is de organisatie van een distribu-
Benodigde Opslag- Max. Maximaal benodigde opslagruimte per week

opslag zone nodig
per materiaal 15 16 17 18 19 20 21 22 23
Bekistingen OK 300 m2 200 200 250 300 300

Gevelkozijnen OK 250 m2 50 250 250 250 100 100 100 20
Isolatieplaten GB 200 m2
200 200 200 200 200 200 200
Gevelstenen LW 70 m 30 50 50 70 70 70 70 70 70
Stelkozijnen LW 60 m 60 60 60 60
Trapelementen LW 100 m 100 100 100 100
Bouwafvalcontainer LW 50 m 50 50 50 50 50 50 50 50 50
Benodigde Opslag- Beschik- Minimaal benodigde opslagruimte per week

opslag zone baar
per opslagzone 15 16 17 18 19 20 21 22 23
Opslag in gebouw GB 500 m2 200 200 200 200 200 200 200 0 0
Opslag langs weg LW 200 m 140 160 160 180 220 220 220 220 120
Opslag onder kraan OK 300 m2 250 200 500 550 550 100 100 100 20
Opslag buiten kraan OH 900 m2 0 0 0 0 0 0 0 0 0
Voorbeeld
Afroepfax levering baksteen
Bouwbedrijf Jellema Amersfoort Bouwwerk Kantoorgebouw Europalaan
fax 032-3456789 inkoper: K. de Vries fax 040-6576788 uitvoerder: H. Pietersen
leveringsadres Kerkstraat 43, 2345 HN Utrecht
Leverancier Koramic steenfabriek Opdracht Kantoorgebouw Europalaan

fax 032-1234567 inkoper: G. Janssen materiaal Baksteen wf Gelders rood
hoeveelheid 200.000 stuks
Vracht Hoeveelheid Afroepen Aanvoer Start uitvoer
1e 20.000 97 wk 10 97 wk 14 97 wk 15
2e 20.000 97 wk 12 97 wk 16 97 wk 17
3e 20.000 97 wk 14 97 wk 18 97 wk 19
4e 20.000 97 wk 16 97 wk 20 97 wk 21
5e 20.000
Figuur 3.30 Benodigde en beschikbare opslagcapaciteit
tiecentrum aangegeven. Goederen worden ont- procedure wordt overgeslagen. De goederen

vangen, in opslag gebracht en op een later tijd- worden vanaf het aanvoerstation direct door-
stip weer afgevoerd. Bij juist in time-leveringen gestuurd naar het afvoerstation. Het tijdstip van
is de aan- en afvoerprocedure hetzelfde, figuur aanvoer wordt niet vanuit het voorraadbeheer
3.32. Het belangrijke verschil is dat de opslag- bepaald maar vanuit het afvoerbeheer.

44
     ��
 


 
   


 

    


    
�
   
 Figuur 3.32 Just in time-levering
 �
een legplan waarin de plaats van elk type ele-

ment is aangegeven. De uitvoerder bepaalt in
welke volgorde hij de elementen wil monteren.

De aanvoer van de elementen is afhankelijk van
de volle vracht, de hoeveelheid elementen die
op een vrachtwagen te laden zijn. De leverancier
 levert franco werk en daarom in volle vrachten.
De uitvoerder moet voor het plannen van de
montage weten hoeveel elementen per volle
�    vracht worden aangevoerd. Belangrijk is te on-
derkennen dat de beladingsvolgorde omgekeerd
Figuur 3.31 Bouwplaatssticket voor toestemming aanvoer is aan de montagevolgorde. Het element dat het
eerst op de vrachtwagen wordt gelegd, wordt
Op de bouwplaats wordt het tijdstip van aanvoer het laatst gemonteerd.
bepaald door het tijdstip van montage (afvoer
van bouwplaats naar verwerkingsplek). Als voor de montage van prefab-betonelemen-
ten het JIT-principe wordt toegepast waarbij de
De uitvoerder heeft gepland wanneer hij de vloerelementen rechtstreeks vanaf de vrachtwagen
elementen in welke volgorde wil plaatsen. De in het werk moeten worden gemonteerd, is een
leverancier van prefab-betonelementen maakt afstemming tussen de montage en het transport
� �     � �   � �
� �   �
� �  �      �  �
Figuur 3.33 Legplan breedplaatelementen

Voorbeeld
Just in time-levering de lange breedplaten van het onderste vloer-
breedplaatelementen veld te kunnen leggen.
Input productiegegevens Halve breedte : A1 B1 B2 B3 C1 (I1)

• per verdiepingsvloer legplan maken waarin Volle breedte : D1 E1 E2 E3 E4 E5 F1 G1 E6
elk type element is gemerkt; E7 (H1)
• elke breedplaat krijgt per type volgnum- Volle breedte : J1 K1 K2 L1 L2 L3 K3 K4 K5
mer zodat elk element uniek nummer heeft M1 L4 N1
gekregen.
Aanvoer Voorwagen Achterwagen Laag
Input transportgegevens
• transport met voor- en achterwagen; Wk 34 A1 E3 6
• stapeling maximaal zes elementen, breed woensdag B1/B2 E4 5
2,400 m op elkaar; 07.00 uur B3/C1 E5 4
• paselementen smaller dan 1,800 m moeten D1 F1 3
bovenop komen, behalve wanneer twee pas- E1 G1 2
elementen samen ten minste 2,000 m breed E2 E6 1
zijn.
WK 34 (I1) 3
Input montagegegevens woensdag (H1) 2
09.00 uur E7 1
• start montage vloer eerste verdieping week
34 woensdag 07.00 uur;
Wk 34 J1 K3 6
• productietempo maximaal tien elementen donderdag K1 K4 5
per uur en maximaal 30 elementen per dag;
11.00 K2 K5 4
• montagevolgorde vloerveld van links naar
rechts; L1 M1 3
L2 L3 2
• eerst de smalle breedplaten voor de ver- L3 N1 1
zwaarde strook daarna het bovenste vloerveld,
waarna de kraan moet worden verplaatst om
Voorbeeld noodzakelijk. Deze afstemming is met een een-

Belading vrachten just in time voudig spreadsheetprogramma te organiseren.
Per wagen staan de elementen aangegeven De input is de montagevolgorde en de output
in volgorde van belading. Nummer 1 op moet de belading van de vrachtwagens zijn. Als
een wagen is het eerste element dat wordt voorbeeld is genomen de montage van breed-
geladen en dat is van die wagen het ele- plaatelementen, figuur 3.33.
ment dat het laatste wordt gemonteerd.
Voor de aanvoer van alle elementen van de
verdiepingsvloer zijn drie vrachten nodig. 3.7 Beheersen afvoer bouwafval
Na de montage van het bovenste vloerveld
moet de kraan worden verplaatst. De ele- Eind jaren zeventig werd alle bouwafval naar
menten van het onderste vloerveld passen stortplaatsen gebracht en waren de stortkosten
precies op een vracht. Daarom kunnen de circa € 5,- per m 3 bouwafval. Sindsdien is er
resterende drie elementen van het bovenste veel veranderd. De stortplaatsen raakten vol en
vloerveld beter apart met enkel een voor- de overheid ging een actief milieubeleid voe-
wagen worden aangevoerd. ren. Bouwafval wordt alleen op de stortplaats
geaccepteerd als het niet-herbruikbaar en niet-

46
brandbaar is. De belangrijkste economische prik- die vanaf de bouwplaats naar verschillende eind-
kel om de hoeveelheid te storten bouwafval te bestemmingen moet worden vervoerd:
verminderen, was een drastische verhoging van • bedrijven voor hergebruik;
de stortkosten, van € 5,- per m3 naar circa € 80,- • regionale verbrandingsovens;
per ton. • regionale stortplaatsen.
Het veranderde beleid ten aanzien van bouwaf- Elke soort bouwafval ontstaat op een bepaalde
val heeft nauwelijks geleid tot een vermindering plaats in het uitvoeringsproces:
van de hoeveelheid, maar wel tot een verande- • puin: bij uitvoering casco;
ring van de bestemming van bouwafval. Het uit- • verpakkingsfolies: bij uitvoering metselwerk
voeringsproces van het bouwen van een woning (van pallets baksteen en pakken isolatiemateri-
in stapelbouw met lijmelementen produceert aal);
circa 10 m3 bouwafval. Bij prefab-betonelemen- • karton: bij montage sanitair.
ten is de hoeveelheid bouwafval aanzienlijk lager,
omdat er geen puin ontstaat. Het bouwplaatsmanagement moet een distribu-
tieproces opzetten voor het afvoeren van bouw-
Bij woningen van 100 m2 bruto-vloeroppervlak afval. Daarbij moet een keuze worden gemaakt
(BVO) wordt per m2 BVO een laag van 6 tot 10 tussen twee richtingen:
cm bouwafval geproduceerd. Dat is dus onge- 1 verzamelen op bouwplaats en later hersor-
veer 10 m3 per woning. In de utiliteitsbouw is de teren, paragraaf 3.7.2;
hoeveelheid bouwafval bij bedrijfsgebouwen ook 2 scheiden op bouwplaats en apart afvoeren,
circa 6 cm per m2 BVO en dat loopt op tot 10 paragraaf 3.7.3.
cm per m2 vloeroppervlak.
3.7.2 Verzamelen op bouwplaats
3.7.1 Bouwafval veroorzaakt distributie- De keuze voor het verzamelen op de bouwplaats
probleem is vanuit de distributie gezien het meest een-
Een deel van het bouwafval is verpakkingsmate- voudig. Er is maar één distributiesysteem nodig.
riaal. Kwetsbare materialen worden verpakt om Omdat het op de bouwplaats is verzameld, moet
tijdens het transport van fabrikant naar werkplek het bouwafval buiten de bouwplaats worden
het risico van beschadigingen te verminderen. gesorteerd. Het sorteren wat eerst bij elkaar is
Daarmee wordt wel een extra distributiestroom gevoegd, geeft extra kosten.
op gang gezet, want het verpakkingsmateriaal
moet weer van de bouwplaats worden afge- Dit meest eenvoudige scenario betekent dat aan
voerd. een afvalverwerkingsbedrijf wordt gevraagd een
aantal open afvalcontainers op de bouwplaats
Bouwafval is een verzamelnaam voor een groep neer te zetten en de volle containers regelmatig
van materialen met verschillende eigenschappen, te ruilen voor lege containers. Een open afval-
Soort bouwafval m3 Massa in kg/m3 Gewicht in kN
Schoon puin 2,5 1.400 35

Bouwhout 1,0 .300 3
Papier en kranten 1,5 .100 1,5
Verpakkingsfolie 2,0 . 20 0,4
Kunststoffen 0,7 .150 1,05
Rest bouwafval 2,3 .400 9,2
Bouwafval totaal 10,0 .500 50,15
Figuur 3.34 Verdeling bouwafval per woning

container van 6 m3 kost € 240,- per container stof in de wegenbouw en als puingranulaat voor
of € 40,- per m3 bouwafval. Per woning kost het beton. De afvoerkosten van een container puin
afvoeren van het bouwafval 10 m 3 × € 40,- per (€ 20,- per m3) zijn aanzienlijk lager dan van een
m3 = € 400,- per woning, figuur 3.34. container bouwafval (€ 40,- per m3). Als voor het
puin een aparte afvalstroom wordt opgezet, dalen
Het afvalverwerkingsbedrijf beschikt over een de kosten van bouwafval, figuur 3.35.
sorteerinrichting en daar gaat:
• schoon puin naar brekerij voor wegenbouw; Hout in aparte container
• schoon hout naar spaanplaatindustrie; Per woning ontstaat 1 m 3 houtafval: bekistingen,
• papier en karton naar papierindustrie; pasmaken van balken en planken, restanten
• folies en kunststof naar kunststofindustrie; van aftimmerhout, afgekeurde steigerplanken,
• brandbaar afval naar verbrandingsoven; enzovoort. Houtafval kan de spaanplaatindustrie
• rest bouwafval naar regionale stortplaats. gebruiken, tenzij het is verontreinigd door verf
of conserveringsmiddelen. De afvoerkosten van
3.7.3 Gescheiden houden op bouwplaats een container hout zijn lager dan van bouwafval,
Als bouwafval op de bouwplaats niet wordt figuur 3.36.
samengevoegd, hoeft het buiten de bouwplaats
niet meer gesorteerd te worden. De distributie- Verpakkingsmateriaal in aparte container
kosten buiten de bouwplaats worden lager. Stort- en verbrandingskosten worden uitgedrukt
Om alle soorten bouwafval op de bouwplaats in prijs per ton, terwijl het afvalverwerkingsbe-
gescheiden te houden, zijn er per afvalsoort drijf een prijs per container berekent. De contai-
aparte containers nodig. De distributiekosten op ner heeft een inhouds- en geen gewichtsmaat.
de bouwplaats worden hoger. Verpakkingsmateriaal heeft in verhouding met
ander bouwafval een lage massa. Omdat het zo
Schoon puin in aparte container licht is, kan het in een open container gemak-
Puin is niet-brandbaar en goed herbruikbaar, waar- kelijk wegwaaien. Een gesloten container is dan
door het niet naar de stortplaats mag. Mocht het ook beter. Door het lage gewicht is een con-
wel gestort worden, dan zou dat tot hoge kosten tainer met een inhoud van 10 m 3 mogelijk. De
leiden: stortkosten zijn afhankelijk van het gewicht transportkosten zijn per container gelijk, maar
en puin is relatief zwaar. Puin kan naar een brekerij een grotere container geeft een lagere transport-
om verkleind te worden en is dan geschikt als vul- prijs per m3, figuur 3.37.
Hoeveelheid Soort afval Prijs Per woning
2,5 m3 schoon puin € 120,– per 6 m3 € 50,–

7,5 m3 rest bouwafval € 240,– per 6 m3 € 300,–
10 m3 bouwafval € 35,– per m3 € 350,–
Figuur 3.35 Verdeling bouwafval per woning met gescheiden puin

1,0 m3 schoon hout € 90,– per 6 m3 € 15,–
10 m3 bouwafval € 32,50 per m3 € 325,–
Figuur 3.36 Verdeling bouwafval per woning met gescheiden puin en hout

48
Verpakkingsmateriaal scheiden kingsmateriaal vooral in de afbouwfase. In de

Voor papier en karton bestaan allang aparte eerste fase van het uitvoeringsproces zouden
distributiekanalen. Het moet op de bouwplaats drie afvalstromen kunnen worden opgezet: puin,
in gesloten containers worden verzameld en hout en restafval. In de afbouwfase kunnen afval-
verontreiniging moet worden voorkomen. stromen voor papier en karton en voor verpak-
De verpakkingsindustrie heeft een distributie- kingsfolie worden toegevoegd.
systeem opgezet om verpakkingsfolies te verza-
melen en te hergebruiken als verpakkingsfolie. 3.7.4 Klein (gevaarlijk) afval
Er zijn speciale kunststof zakken van circa 1 m3 Buiten beschouwing is gelaten een aparte groep
waarin op de bouwplaats alle verpakkingsfolie te bouwafval dat klein gevaarlijk afval (KGA) wordt
verzamelen is. Als bij het verwijderen van de ver- genoemd. Hieronder vallen:
pakking de folie direct in de verzamelzak wordt • pur- en spuitbussen;
gedaan, wordt wegwaaien van folies voorkomen. • lijmen kitafval;
Bij gescheiden afvoer zijn de afvoerkosten van • verfafval in blikken;
verpakkingsfolies lager dan van verzameld ver- • poetsdoeken en kwasten.
pakkingsafval, figuur 3.38.
Klein gevaarlijk afval komt maar in kleine hoe-
Bij scheiding aan de bron, dus direct op de ver- veelheden voor. Op de bouwplaats wordt een
werkingsplek het afval naar de eigen container apart depot in de vorm van een ton of een kist
brengen, betekent wel dat er op de bouwplaats gemaakt voor dit afval en periodiek door een
vijf verschillende distributiesystemen moeten afvalverwerkingsbedrijf geleegd.
worden opgezet. De distributiekosten op de
bouwplaats worden hoger, maar buiten de Buiten beschouwing is ook gelaten oud ijzer
bouwplaats lager. Bij de keuze tussen het aantal vooral knipverlies van wapening, omdat dit
aparte afvalstromen speelt ook de grootte van bouwafval altijd al apart werd afgevoerd. Op
het werk een rol. Er is ook een aspect van tijd. elke bouwplaats wordt bij de start een afspraak
Puin komt vooral voor in de cascofase en verpak- gemaakt met een handelaar in oud ijzer, die

4,2 m3 licht bouwafval € 300,– per 10 m3 € 126,–
10 m3 bouwafval € 28,50 per m3 € 283,–
Figuur 3.37 Verdeling bouwafval per woning met gescheiden puin, hout en licht bouwafval

1,5 m3 papier en karton € 150,– per 10 m3 € 22,50
2,0 m3 verpakkingsfolie € 10,– per m3 € 20,–
10 m3 bouwafval € 23,– per m3 € 227,50
Figuur 3.38 Verdeling bouwafval per woning met zoveel mogelijk afval gescheiden

periodiek het oude ijzer komt ophalen. De

opbrengst wordt op veel bouwplaatsen in een
personeelspot gestopt.
3.7.5 Verminderen hoeveelheid bouwafval

Bij de voorgaande oplossingen is ervan uitge-
gaan dat de hoeveelheid bouwafval per woning
of per m2 BVO een gegeven is. Langzamerhand
komt er ook een proces op gang om de hoeveel-
heid bouwafval te verminderen. Dat is echt een
bronoplossing voor het milieu. Het verminderen
van de hoeveelheid bouwafval moet worden
gezocht in:
• nauwkeuriger bestellen materialen: minder
overtollige materialen;
• materialen op maat bestellen: minder verlie-
zen bij bewerken;
• materialen efficiënter verpakken: minder ver-
pakkingsmateriaal;
• verpakkingssystemen met statiegeld: direct
herbruikbaar.
literatuur
1 Logistiek van bouwmaterialen. HIBIN, 1994

50

Transportfunctie bouwplaats
H. A. J. Flapper
4
In hoofdstuk 3 is de distributiefunctie van de bouwplaats behandeld.
Dat is de aanvoer naar en de opslag van materialen op de bouwplaats.
Daarna moeten de materialen naar de werkplek worden getranspor-
teerd. Het verplaatsen, transporteren van materialen is een wezenlijk

onderdeel van het uitvoeringsproces. De transportkosten op de bouw-
plaats hebben een aanzienlijke invloed op de totale bouwkosten. In
verhouding met de industrie zijn bouwmaterialen zwaar en volumi-
neus. Dit stelt hoge eisen aan de transportmiddelen. Wat transport is
wordt uitgelegd aan de hand van de transportketen van baksteen. Bij
het transport voor het uitvoeren van kleine woningprojecten blijkt dat
de bouwkraan een belangrijk transportmiddel is op de bouwplaats. De
verschillende typen bouwkranen worden behandeld. Vervolgens komt

het transporteren bij grotere woningbouw en bij utiliteitsbouw aan
bod. Als laatste komen andere transportsystemen aan de orde, zoals
pomp-, pallet- en containertransport.

52
Inleiding Industrieel transport

In de industriële sector en de detailhandel is
Een bouwwerk is een samenvoeging van een men in staat geweest de verschillende logistieke
groot aantal verschillende bouwmaterialen. Deze deelprocessen aan elkaar te koppelen door geïn-
worden door verschillende productiebedrijven tegreerde transportsystemen te ontwikkelen. De
geproduceerd en naar de bouwplaats aange- palletisering is geslaagd door de pallet als trans-
voerd. Als de materialen op de bouwplaats in porteenheid te standaardiseren en daarvoor in
opslag liggen, moeten ze van de opslagplek elke fase van het transport aangepaste transport-
naar de verwerkingsplek in het gebouw worden middelen te ontwikkelen. In de scheepvaart zijn
getransporteerd. Voor het verplaatsen van bouwde goederen gegroepeerd in containers, waar-
materialen zijn transportmiddelen nodig. Bij een door het laden en lossen van de goederen aan-
woning moeten woningscheidende vloeren en zienlijk goedkoper is geworden. Het water- en
wanden een massa hebben van ten minste 550 wegtransport en ook het railtransport beschikken
kg. Een gemiddelde Nederlandse woning heeft over aangepaste transportmiddelen om dezelfde
een massa van circa 175 ton. De producenten gestandaardiseerde container van A naar B te
van bouwmaterialen leveren hun producten kunnen verplaatsen. Kan bouwplaatstransport
franco werk in opslag op de bouwplaats of op in de toekomst in de hele logistieke route van
de vrachtwagen. Voor het uitvoeren van een producent tot werkplek in het gebouw met een
bouwwerk is een transportsysteem nodig dat de geïntegreerd transportsysteem plaatsvinden,
bouwmaterialen tegen de laagst mogelijke trans- zonder overpakken en zonder beschadiging?
portkosten naar de plaats in het gebouw brengt.
Een van de functies van de bouwplaats is het
functioneren als een tijdelijk transportbedrijf. 4.1 Ontwikkeling transportketen
baksteen
Een transportbedrijf dat is gespecialiseerd in het
transport van isolatiemateriaal schaft gesloten Om op de bouwplaats de transportfunctie te
vrachtwagens aan die zoveel mogelijk volume kunnen optimaliseren, is het nodig eerst inzicht
kunnen vervoeren. Een ander transportbedrijf te krijgen in de totale transportketen van belang-
dat is gespecialiseerd in het vervoer van stenen rijke bouwmaterialen. Bouwmaterialen worden
schaft open vrachtwagens met een autokraan op een andere locatie geproduceerd dan waar ze
aan om zelfstandig te kunnen lossen. Op de als onderdeel van een gebouw nodig zijn. Bouw-
bouwplaats moeten zowel pakken isolatiema- materialen moeten van producent naar bouw-
teriaal als pakketten stenen en betonelementen plaats over de openbare weg getransporteerd
worden getransporteerd. Bij de keuze van het worden. Bij het transport van bouwmaterialen,
transportmiddel wordt het zwaarste transport of het nu grondstoffen zijn of prefab-elementen,
als uitgangspunt genomen. Het gevolg is dat zijn er altijd drie organisaties betrokken, figuur
het transportmiddel voor een groot aantal trans- 4.1:
porten overgedimensioneerd is. Men moet niet 1 fabrikant: maakt materiaal;
alleen het transportmiddel afstemmen op de 2 transportbedrijf: voert materiaal aan;
zwaarste lasten, maar in het ontwerp en bij de 3 bouwer: verwerkt materiaal.
werkvoorbereiding ook proberen de lasten aan
het transportmiddel aan te passen. De bouw-   
kraan is een universeel transportmiddel, maar � � �
men vraagt zich te weinig af of de bouwkraan   
ook een efficiënt transportmiddel is. Uit metin-
gen aan bouwkranen blijkt dat de hijsmotor min- Figuur 4.1 Fasen in transportketen
der dan 10 procent van de dag draait.
Als ieder zijn eigen transport zo doelmatig wil in-
richten, zou het toeval zijn als de resultaten van
de drie transportprocessen zonder meer op
4 TRANSPORTFUNCTIE BOUWPLAATS 53
Massa’s, lasten en vermogens: grote elkaar zouden aansluiten. Dat dit in de praktijk
spraakverwarring niet op elkaar aansluit is duidelijk te maken aan
In dit hoofdstuk wordt gesproken over het de hand van de ontwikkeling van het transport
transport van bouwmaterialen. Enerzijds van baksteen, een van de oudste algemene
komen aan de orde de bouwmaterialen bouwmaterialen.
en andere producten die moeten worden
getransporteerd, anderzijds de kranen en Vroeger werd het fabriekstransport, het laden en
bouwmachines die voor het transport van de lossen van de vrachtwagens voor het wegtrans-
bouwmaterialen worden ingezet. Het is in de port en het transport op de bouwplaats hoofd-
bouw echter gebruikelijk dat alle te transpor- zakelijk met handkracht uitgevoerd, figuur 4.2,
teren lasten worden uitgedrukt in de mate 4.3 en 4.4.
waarin die machines in staat zijn die tonnen
�
te transporteren. De laadcapaciteit van vracht- 
auto’s wordt daarom uitgedrukt in ton en het

hijsvermogen van een kraan in tonmeter. Dit
spraakgebruik is echter in strijd met de afspra- Figuur 4.2 Fabriekstransport
ken in het SI-stelsel.
Als het gaat over bouwmachines en hun ��
capaciteiten, gaat het altijd om de krachten

die op die bouwmachines worden uitgeoe-
fend om hun werk te verrichten. Een kracht Figuur 4.3 Wegtransport
wordt uitgedrukt in N (of kN). De sterkte van
een hijsmotor in de kraan wordt zo gedimen-
sioneerd, dat in de hijshaak een bepaalde
kracht kan worden ontwikkeld om een last te
kunnen hijsen. Als het gaat om het hijsvermo- �
gen van een kraan is last × arm maatgevend.
Het hijsvermogen moet dus in kNm worden
uitgedrukt. Een vrachtwagen is gedimensio- Figuur 4.4 Bouwplaatstransport
neerd om een bepaalde last te kunnen dra-
gen. Het gaat om de kracht die op de laadbak 4.1.1 Mechanisering wegtransport
wordt uitgeoefend en die wordt natuurlijk Bakstenen worden door de steenfabriek franco
uitgedrukt in kN. werk geleverd. De prijs van de steen is inclusief
In dit hoofdstuk worden de te transporteren wegtransport. Zowel de producent als de ver-
bouwmaterialen als massa gezien en uitge- voerder hebben er belang bij de tijdsduur en de
drukt in ton. Het hijsvermogen van een kraan kosten van het laden en lossen van een vracht-
of het laadvermogen van een truck wordt wagen te verminderen.
uitgedrukt in kN, zie paragraaf 4.3.5. Omdat
in de bouw de 10-tonmeterkraan een begrip Hulo-pakket 11-voets
is, is dit woord alleen gebruikt in de betekenis Producenten en vervoerders hebben samen
van de naam voor een bepaald type kraan. het Hulo-transportsysteem ontwikkeld. Het uit-
De lezer wordt steeds geconfronteerd met de gangspunt was: hoe kunnen er zoveel mogelijk
vertaling van de te transporteren massa’s stenen tegelijk worden opgepakt? De uitvinding
naar de prestaties van de bouwmachines in was een vorm van stapelen waarbij de onderste
krachten uitgedrukt. Bij die vertaling wordt laag stenen met vorken kan worden geklemd.
er steeds van uitgegaan dat er hier op het De breedte van het pakket werd bepaald door
aardoppervlak een kracht van (afgerond) 10 de breedte van de vrachtwagen. Waalformaat
kN moet worden aangewend om een massa heeft een l × b × h verhouding van 4 : 2 : 1 en
bouwmateriaal van 1 ton op te tillen. dat maakt een stevige stapeling mogelijk. Het
Hulo-pakket is 11 stenen lang en één steen diep
54
en meet dus 11 voeten. Met het Hulo-systeem is past een steenkruiwagen. Boven op de steiger
een pakket van 374 stenen tegelijk op te hijsen, aangekomen kan de opperman de steenkruiwa-
figuur 4.5. gen van de bouwlift pakken en over de steiger
naar de werkplek van de metselaar rijden. Hij
maakt op de steiger een pakket voor de metse-
laar, die de stenen stuk voor stuk vermetselt.
�
Figuur 4.5 Hulo-pakket 11-voets
Uitgangspunt voor alle transporten is de stape- Figuur 4.7 Bouwtransport met lift
ling in het Hulo-systeem. Op de steenfabriek
rijden vorkheftrucks met een speciale Hulo-tang 4.1.2 Verkleinen transporteenheden
die de stenen naar en uit de oven rijden en vanaf De traditionele werkwijze van de Nederlandse
de oven de stenen op het tasveld brengen. De metselaar is dat hij om en om steenpakketten en
vervoerder heeft zijn vrachtwagens voorzien van speciekuipen heeft staan, waarbij hij vanuit een
een autokraan met Hulo-tang. De chauffeur kan werkplek zowel stenen als specie kan pakken.
zelf de stenen in pakketten van 374 stuks vanaf Tussen twee speciekuipen passen op de steiger
de tas op de vrachtwagen laden. Het beladen niet meer dan honderd stenen.
van de vrachtwagen vergt nu minder dan 30
minuten, figuur 4.6. Het 11-voets Hulo-pakket was een ideale trans-
porteenheid voor de producent en de vervoer-
der, maar te groot voor de metselaar. Met de
 � bouwkraan en een Hulo-tang zou de bouwer het
Hulo-pakket op de steiger kunnen plaatsen, maar
een Hulo-pakket van 374 stenen past niet op de
Figuur 4.6 Fabriekstransport met Hulo-systeem steiger. Op verzoek van bouwbedrijven die altijd
een bouwkraan op de bouwplaats hebben, heeft
De vervoerder is met zijn Hulo-autokraan zelflos- Hulo een aangepast stapelsysteem ontwikkeld,
send en niet meer afhankelijk van de opperlie- waarbij het Hulo-pakket op de bouwplaats te
den van de bouwer. Hij lost de stenen naast de halveren is.
verharde weg en daar blijven de stenen liggen
in opslag tot de metselaar ze nodig heeft. Het Halveerbaar Hulo-pakket
Hulo-systeem in pakketten van 374 stenen is ont- Het halveerbaar Hulo-pakket is een 10-voets pak-
wikkeld en afgestemd op het fabriekstransport ket van 380 stenen die als half pakket van 190
en op het wegtransport, maar is ongeschikt voor stenen met de bouwkraan op de steiger te plaat-
het bouwtransport. De metselaar kan op de stei- sen is, figuur 4.8. Het systeem is geen succes
ger tussen de metselkuipen geen grotere pakket- geworden, want de metselaar die gewend was
ten hebben dan vijftig stenen. Het Hulo-pakket stapeltjes van vijftig stenen tussen zijn metselkui-
is niet opdeelbaar, de stapeling is afgestemd op pen te hebben, kreeg nu ineens pakketten van
het bij elkaar houden van het hele pakket. 190 stuks. De steigersystemen waren ook niet
afgestemd op het grotere gewicht van de grote
De opperman pakt met een tang zes stenen pakketten. Het alternatief was om het halve
tegelijk en laadt daarmee een steenkruiwagen Hulo-pakket op de steiger weer met de hand te
vol, figuur 4.7. Voor het verticaal transport heeft verdelen in meerdere pakketten.
de bouwer inmiddels de bouwlift als verticaal
transportsysteem aangeschaft. Op de bouwlift
Uit ergonomisch onderzoek bleek dat het met-

selen een zeer zware arbeidsbelasting is. Niet
het gewicht van de steen, maar de metselmortel
is het probleem. De metselaar moet elke dag
duizendmaal gedraaid bukken om de specie van
de kuip op de muur te krijgen. De verbetering
moest dus worden gezocht in de verbindings-
techniek. De metselmortel en het voegwerk
Figuur 4.8 Halveerbaar Hulo-pakket moesten worden vervangen door een hoogwaar-
diger hechtmiddel. De cementgebonden steen-
Er is ook nog een poging gedaan om van het lijm was al ontwikkeld voor de kalkzandsteen-
Hulo-pakket een vierdeling te maken, van elk elementen en bleek ook toepasbaar voor bak-
circa honderd stenen die met een omsnoering steen. Dit is het begin geweest van een vernieu-
werden gebundeld. Er is een speciale steekkar wing van een traditioneel bouwproces.
ontwikkeld om het pakket van honderd stenen
vanaf de opslag via de bouwlift op de steiger bij Uit praktijkproeven bleek dat het lijmtransport
de metselaar te brengen. De opperman was gemet een lijmbakje, zoals bij de kalkzandsteen-
wend met de steenkruiwagen circa vijftig stenen elementen was ontwikkeld, bij het lijmen van
tegelijk over loopplanken naar de bouwlift te baksteen minder bruikbaar was bij korte gevel-
rijden en over de steiger naar de metselaar. De vlakken en penanten en bij het passeren van
steekwagen met honderd stenen bleek te zwaar metselprofielen. Per m2 muur is de lengte van
te zijn voor het rijden op het bouwterrein en de de lijmnaad een veelvoud vergeleken met
steiger. elementen, waardoor het aandeel van het trans-
port van de lijm een veel grotere rol speelt. Voor
4.1.3 Verbeteren steenverwerking het transport en het aanmaken van de lijm is
Tot nu toe is alleen gekeken naar het transport nieuwe apparatuur ontwikkeld.
van de baksteen zelf. Op de werkplek van de
metselaar zijn niet alleen stenen nodig maar ook Transport metselmortel
mortel om de stenen aan elkaar te verbinden. De speciemolen is op de meeste bouwwerken al
Het transport van de metselmortel is ook een vervangen door de mortelsilo, waarbij de opslag
traditioneel transportproces. De mortel wordt in van grondstoffen en het mengen is gecombi-
de speciemolen aangemaakt en met een bakkrui- neerd. Het transport van de metselmortel ge-
wagen via de bouwlift over de steiger naar de beurt nog wel met de bakkruiwagen, figuur 4.9.
metselkuip bij de metselaar gebracht. Rechts is een nieuwe ontwikkeling zichtbaar.
Onder de mortelsilo is een pomp aangebracht
In 1986 is vanuit de steenfabrikanten de vol- die de metselmortel via een slang naar de met-
gende vraag gekomen: de productie van bak- selkuip bij de metselaar op de steiger kan bren-
steen is door de nieuwe tunnelovens gemoder- gen. Verpompen van vloeibare stoffen is een
niseerd, maar de verwerking van de baksteen op continu transportproces, terwijl de kruiwagen
de bouwplaats door de metselaar is nog steeds een discontinue aanvoer kent.
hetzelfde. Wat is er aan de verwerking te verbe-
teren om de totale kosten van het baksteenpro-
duct te verlagen? Uit een grondige analyse van
de baksteenverwerking (metselen) bleek dat niet
de baksteen, maar de verbinding tussen de bak-
stenen het probleem is. De trek- en druksterkte
van metselmortel is veel lager dan van baksteen,
waardoor de constructieve mogelijkheden van
de baksteen onvoldoende benut kunnen wor- Figuur 4.9 Transport metselmortel
den.
56
Transport lijmmortel
Een mortelvoeg is 10 mm dik en een lijmvoeg
maar 2 mm. Per duizend steen hoeft maar 1/5
van de mortel te worden getransporteerd. Er zijn
twee verschillende transportsystemen ontwikkeld,:
1 drukvat waarin lijm wordt gemengd; met
compressor wordt hoge druk in lijmvat opge- Figuur 4.11 Mechanische hefsteiger
bouwd die lijm via slang bij metselaar brengt,
figuur 4.10 (links); 4.1.4 Verbeteren steentransport
2 silo met menger en mechanische pomp die De baksteenindustrie is verder gegaan met de
lijm via slang naar metselaar transporteert, ontwikkeling van steenpakketten die ook voor
figuur 4.10 (rechts). het bouwtransport bruikbaar zijn. Het nieuwe
12-voets Hulo-pakket met 400 stenen is op de
In beide gevallen heeft de metselaar een pistool bouwplaats in vier en in acht pakketten op te
in de hand waarmee hij het aanbrengen van de delen, figuur 4.12. Daardoor ontstaan deelpak-
lijm kan doseren. ketten van vijftig stenen, wat overeenkomt met
de gebruikelijke hoeveelheid van de steenkrui-
wagen, figuur 4.13.
Figuur 4.10 Transport lijmmortel
Mechanische hefsteiger
Bij traditioneel metselwerk heeft de hefsteiger,
figuur 4.11, de traditionele metselsteiger niet
kunnen vervangen. Niet alleen de hoge inves-
teringskosten van de hefsteiger spelen een rol,
maar ook het probleem dat bij metselen met ge- Figuur 4.12 12-voets deelbaar Hulo-pakket
wone mortel het verhardingsproces van de mor-
tel erg lang duurt. Op een dag kan er niet meer
dan een halve verdiepingshoogte van 1,500 m
worden gemetseld, omdat anders de onderste
lagen door de druk van de bovenste stenen in-
zakken. Het metselwerk moet een dag overstaan
om voldoende verhard te zijn voordat de vol-
gende 1,400 m kan worden gemetseld. Bij het
metselen van betonsteen bij vochtig weer kan
de dagproductie teruglopen tot 0,500 m omdat
anders de onderste voegen inzakken. De beper-
king van de maximale metselhoogte per dag Figuur 4.13 Transport in deelpakket
betekent dat met een hefsteiger op een bepaalde
plaats maar een geringe muurhoogte te maken Bij traditioneel metselen is het draaiend bukken
is. De hefsteiger moet daarom elke dag worden voor de metselmortel en de steen de zwaarste
verplaatst en dat belemmert het benutten van de belasting voor de rug van de metselaar. Een
hefsteiger. De cementgebonden steenlijm heeft verhoging op de metselsteiger waar de stenen
een veel sneller verhardingsproces, waardoor op en de mortel op handhoogte kunnen staan,
een dag drie tot vier meter hoog te lijmen is. Een vermindert de rugbelasting van de metselaar
hefsteiger kan bij lijmen op dezelfde plaats blij- aanzienlijk. Voor het nieuwe 12-voets deelpakket
ven staan om een gevelvlak over de volle hoogte is een speciale steekwagen (opkar) ontwikkeld
te kunnen maken. met een hefsysteem waarmee het mogelijk is een
pakket stenen op de verhoging op de steiger te per m2 gevel kan het dalen naar 50 tot 25 stenen
plaatsen. Voor de bouwkraan is een Hulo-tang per m2. Door de industriële verwerking daalt
ontwikkeld die twee deelpakketten van elk vijfde verwerkingstijd per steen. Deze ontwikke-
tien stenen op de steiger kan plaatsen, figuur lingen kunnen elkaar versterken waardoor een
4.13 (rechts). arbeidsbesparing van 30 tot 60 procent mogelijk
wordt.
4.1.5 Industriële steenverwerking
Er zijn nu drie verschillende ontwikkelingen
aangegeven op het gebied van het traditionele 4.2 Transport kleinschalige
metselwerk: woningbouw
1 mechanisatie steentransport;
2 mechanisatie morteltransport; De kruiwagen is het basistransportmiddel voor
3 mechanisatie werkplek. kleine bouwwerken. Het is geschikt voor het
horizontale transport van materialen die 500 tot
Als de drie verschillende mechanisaties worden 1.000 N wegen. Als bij verdiepingbouw ook ver-
geïntegreerd, kan er een industriële steenverwer- ticaal transport nodig is, wordt een bouwlift als
kingsunit ontstaan, figuur 4.14. verticaal transportsysteem toegevoegd.
4.2.1 Kruiwagen en bouwlift

De kruiwagen en bouwlift vormen een goede
combinatie voor horizontaal en verticaal trans-
port omdat bij de overgangen tussen horizontaal
en verticaal transport de goederen niet overgela-
den hoeven te worden. De bouwlift is afgestemd
op het verticaal transport van de kruiwagen.
Bouwmaterialen die zwaarder zijn dan 1 kN

kunnen niet meer met de eenwielige kruiwagen
worden vervoerd. Materialen met een gewicht
tot 6 kN zijn horizontaal te verplaatsen met een
�
vierwielige plateauwagen en met aanpassing van
de bouwlift zijn deze goederen ook verticaal te
Figuur 4.14 Industriële steenverwerking transporteren. Het probleem is het laden en los-
sen van de materialen. Als de transporteenheid
Het werkplateau van de hefsteiger wordt om- uit meerdere kleine eenheden bestaat, zoals bij
gebouwd en bestaat uit een niveau waarop de stenen, is het laden en lossen geen probleem.
metselaar langs de gevel kan lopen en de muur Materialen die zwaarder zijn dan 100 kg kunnen
altijd op handhoogte staat. Op het verhoogde niet meer met de hand worden geladen en
plateau staan de stenen ook op handhoogte. Als gelost op het transportmiddel.
de hefsteiger beneden staat, wordt hij met de
nieuwe 12-voets pakketten mechanisch beladen. Mobiele kraan
De hefsteiger wordt voorzien van een afdak met Als de kruiwagen en de bouwlift te klein zijn voor
een verticaal rolscherm, waardoor de metselaar het transporteren van zwaardere bouwmateria-
beschermd is tegen regen en wind. De stenen len, wordt er een mobiele kraan gehuurd die zo-
worden gelijmd en de voorraadtank met lijm- wel het horizontaal als het verticaal transport kan
mortel is in het hefplateau ingebouwd. Door de verrichten. Voor het bedienen van een mobiele
stenen te lijmen kan de gevel dunner worden, kraan is een gediplomeerde machinist nodig.
minder stenen per m2 gevel. Door het staand De huurprijs van een mobiele kraan is voor een
werken op handhoogte kunnen de stenen een kleinschalig bouwwerk te hoog voor permanente
grotere afmeting krijgen. In plaats van 75 stenen aanwezigheid. Daarom wordt het transport van
58
zware materialen opgespaard tot het rendabel 2 Transportsysteem lijmelementen

is daarvoor enkele uren een mobiele kraan te Lijmelementen zijn 900 mm breed en 600 mm
huren. Het bouwproces wordt aangepast aan hoog met een dikte van 100 tot 300 mm:
de mobiele kraan. Het permanente transportsys- • wegtransport met zware vrachtwagens met
teem is de kruiwagen met de bouwlift met inci- laadvermogen van 200 tot 400 kN, zelflossend
dentele aanvulling met een mobiele kraan. met klem worden elementen naast bouwweg
gelost, figuur 4.16;
Ook bij kleinschalige bouw worden steeds meer • bouwtransport naar werkplek incidenteel met
geprefabriceerde bouwelementen toegepast. mobiele kraan;
Dakbalken en dakdelen worden vervangen door • op werkplek worden elementen stuk voor stuk
complete dakelementen. Een steeds groter deel met elementensteller op bouwmuur gelijmd.
van de materialen kan niet meer met kruiwagen
en bouwlift getransporteerd worden. Het aan- ▶▶ In deel 8, Woningbouw hoofdstuk 7, wordt
tal keren dat een mobiele kraan met machinist het bouwsysteem van bouwmuren met kalkzand-
wordt ingehuurd, neemt steeds meer toe. steenelementen uitgewerkt
4.2.2 Materiaalgerichte transportsystemen

Bij kleinschalige woningbouw worden verschil-
lende transportsystemen toegepast die gegroeid
zijn vanuit de transportmogelijkheden van het
betreffende materiaal. Er zijn vier verschillende
transportsystemen te onderscheiden met voor
ieder systeem de daarvoor meest geschikte trans-
portmiddelen:
1 transportsysteem baksteen; Figuur 4.16 Transportsysteem lijmelementen
2 transportsysteem lijmelementen;
3 transportsysteem vloerelementen; 3 Transportsysteem vloerelementen
4 transportsysteem betonmortel. Prefab-vloerelementen zijn meestal kanaalplaat-
vloeren van 1.200 mm breed met een dikte van
1 Transportsysteem baksteen 160 tot 200 mm:
• wegtransport met speciale vrachtwagens met • wegtransport met zware vrachtwagens zonder
Hulo-systeem, die baksteen in pakketten van 400 lossysteem;
stenen op bouwplaats kunnen neerzetten langs • voor lossen op bouwplaats is mobiele kraan
bouwweg; nodig, figuur 4.17;
• bouwtransport horizontaal met steenkrui- • tussenopslag vraagt tweemaal inhuren van
wagen in transporteenheden van vijftig stenen mobiele kraan, daarom worden prefab-vloer-
met hand beladen; elementen meestal rechtstreeks vanaf wagen op
• bouwtransport verticaal met bouwlift, per bouwmuren gelegd. Voor bouwtransport is een
transport een steenkruiwagen. Met zelfde trans- mobiele kraan met een hijscapaciteit van ten
portsysteem wordt ook metselmortel vanaf silo minste 20 kN nodig.
naar metselaar gebracht, figuur 4.15.
Figuur 4.15 Transportsysteem baksteen Figuur 4.17 Transportsysteem vloerelementen

4 Transportsysteem betonmortel • met bedrijfslastmoment van meer dan 10 ton-

• wegtransport met betonmixers met capaciteit meter: hijsvermogen is dus meer dan 100 kNm;
van circa 10 m3 beton; • waarvan giek meer dan 20 meter boven maai-
• bouwtransport met mobiele kraan die inciden- veld draait.
teel voor storten beton wordt gehuurd, figuur
4.18. Voor een bouwkraan met een hijsvermogen, zie
paragraaf 4.3.5, van niet meer dan 100 kNm en
een giekhoogte van niet meer dan 20 meter is
dus geen aparte gediplomeerde machinist nodig.
Verschillende kraanbedrijven hebben nieuwe

bouwkranen ontwikkeld (zogenoemde 10-ton-
meterkranen) die aan deze eisen voldoen. Er is
geen machinist nodig en voor de besturing is
een infrarood afstandsbediening ontwikkeld. De
Figuur 4.18 Transportsysteem betonmortel bouwkraan kan dus op afstand door de ploeg
die materialen wil transporteren zelf worden
De betonmortel wordt vervoerd in een beton- bestuurd. De investeringskosten van dit type
kubel, meestal met een capaciteit van 3/4 m3 onbemande draadloze bestuurde kranen ligt in
beton dat inclusief de kubel een massa van 2 ton de orde van € 50.000,-. Het hijsvermogen is 100
heeft. kNm.
Bij de materiaalgerichte transportsystemen is
alleen bij het baksteentransport het transport- De 10-tonmeterkraan, figuur 4.19, kan op een
middel, de bouwlift, permanent op de bouw- afstand van 10 m een last hijsen van 10 kN. Bo-
plaats beschikbaar. Bij het transport van kleine ven de 10 meter vlucht daalt de hijscapaciteit tot
elementen, vloerelementen en betonmortel is 5 kN bij de maximale vlucht van 19 m. De haak-
het gewicht van de transporteenheden zo groot, hoogte is 16 meter boven maaiveld. Dit type
dat daarvoor een dure mobiele kraan voor nodig bouwkranen is voorzien van een vouwsysteem,
is. Die mobiele kraan wordt steeds voor enkele waardoor de kraan zichzelf kan inklappen en met
uren gehuurd, waardoor de organisatie van het de wielen in het onderstel over de bouwplaats
bouwproces sterk afhankelijk is van de beschik- is te verplaatsen. Een mechanische aandrijving
baarheid van de mobiele kraan. De bouwplaats is op de wielen zou de investeringskosten van de
als transportbedrijf erg kwetsbaar geworden. kraan met ten minste 25 procent verhogen. Als
4.2.3 Onbemande permanente bouwkraan

Het incidenteel inhuren van een mobiele kraan   
is duur, omdat elke keer ook de voorrijkosten
 
moeten worden betaald. Een permanente bouw-          
kraan is te duur, niet alleen door de huur van de

 
bouwkraan, maar ook door de arbeidskosten van
de gediplomeerde machinist. De loonkosten van � 
de machinist zijn vaak hoger dan de huurkosten � 

van de bouwkraan zelf.
� 
� 
In de richtlijnen van de Arbeidsinspectie staat dat
vanaf 1989 een torenkraan alleen mag worden        
bediend door een machinist met een deskundig-
heidsbewijs. Onder een torenkraan wordt ver-
staan een hijskraan:
Figuur 4.19 Onbemande 10-tonmeterkraan

60
de kraan op de bouwplaats regelmatig moet

worden verplaatst, is het kopen of huren van een
oude landbouwtractor goedkoper. Aan de tractor
is ook een platte wagen te koppelen waarmee
� 
horizontaal transport mogelijk wordt. Het ver-
plaatsen van de kraan op de bouwplaats, waarbij
de kraan wordt ingevouwen, vergt niet meer dan
dertig minuten.
Figuur 4.21 Transport lijmelementen
De tijdgebonden kosten van een bouwkraan
zonder machinist zijn relatief laag en dit maakt ◆ Kraantransport vloerelementen
het mogelijk een dergelijke bouwkraan gedu- Het gewicht van een vloerelement moet worden
rende de ruwbouw permanent op de bouwplaats aangepast aan de kraancapaciteit in plaats van
beschikbaar te hebben. andersom. Afhankelijk van de hijsafstand kan de
10-tonmeterkraan een element met een massa
Als niet het materiaal, maar het transportmid- van 500 kg tot 1.000 kg hijsen. Prefab-vloer-
del als uitgangspunt wordt genomen voor het elementen kunnen worden gehalveerd: geen
ontwerpen van een transportsysteem, moet het 1.200 mm breed, maar 600 mm breed. Dit geeft
transport van de vier verschillende transportke- tweemaal zoveel elementen, maar ze zijn te ver-
tens daarop worden aangepast. plaatsen met een transportmiddel dat aanzienlijk
goedkoper is.
◆ Kraantransport baksteenpakketten
• wegtransport met Hulo-systeem, zelflossend ◆ Kraantransport betonmortel
op bouwplaats naast bouwweg; Betonmortel wordt in vloeibare vorm aange-
• bouwtransport met 12-voets deelbare Hulo- voerd. Het is dus in elke gewenste transporteen-
pakket met speciale klem met 10-tonmeterkraan heid op te delen. Met een kleine kubel van 250
rechtstreeks op steiger, figuur 4.20. liter kan de lichte 10-tonmeterkraan de beton-
mortel vanaf de betonmixer naar elk gewenst
plaats vervoeren, figuur 4.22. De lostijd van de
mixer wordt iets langer, maar de kosten van het
transportmiddel zijn aanzienlijk lager.
� 
Figuur 4.20 Transport baksteenpakketten

� 
◆ Kraantransport wandelementen
• wegtransport met zelflossend systeem naast
bouwweg; Figuur 4.22 Transport betonmortel
• bouwtransport met 10-tonmeterkraan vanaf
tussenopslag elk klein element stuk voor stuk 4.2.4 Kostenvergelijking transportsystemen
naar bouwmuur. Deze kraan neemt werk over De vraag wanneer een onbemande bouwkraan
van mobiele kraan en elementensteller, figuur rendabel wordt ten opzichte van de kruiwagen
4.21. met bouwlift is onderzocht door de Stichting
Arbeidstechnisch Onderzoek Bouwnijverheid in
opdracht van het Innovatiecentrum Midden- en
Zuid-Gelderland. Het volgende is een bewerking
van het rapport Het gebruik van de draadloos
http://slide pdf.c om/re a de r/full/je lle ma -12b-uitvoe re n
bestuurde 10-tonmeter torenkraan. 74/312
Transportmiddel Prijs Eenheid Prijs per dag
Bouwlift 4 kN € 35,– per wk 5 dagen per wk € 7,–

Elementensteller € 130,– per wk 5 dagen per wk € 26,–
Onbemande kraan € 329,– per wk 5 dagen per wk € 66,–
Transportpersoneel € 23,– per manuur 8 manuren per dag € 184,–
Mobiele kraan € 72,50 per uur 8 uur per dag € 580,–
Figuur 4.23 Kosten transportmiddelen per dag
Hiervoor zijn de materiaalgerichte transportsys- elementen. De vloerconstructie bestaat uit

temen beschreven en de benadering vanuit een prefab-betonelementen van 600 mm breed.
universeel transportmiddel voor de verschillende Om een beeld te krijgen wat bij dit project moet
materiaalstromen. De vraag is nu welke van deze worden getransporteerd, zijn van de belangrijk-
beide benaderingen de laagste transportkosten ste materialen de hoeveelheden aangegeven,
geeft. In het rapport van het innovatiecentrum figuur 4.24.
worden verschillende transportmiddelen onder-
scheiden. In figuur 4.23 zijn deze genoemd Materiaaltransport Hoeveelheden
met daarbij de kosten per werkdag. Behalve de
mobiele kraan zijn de andere transportmidde- Gevelbaksteen 9.300 stuks
len permanent op de bouwplaats aanwezig en Bouwmuurelementen 194 m2
continu beschikbaar voor transport. Alleen de Vloerelementen 144 m2
mobiele kraan wordt steeds voor een bepaald Betonmortel fundering 6 m3
transportprobleem ingehuurd. De huurprijs Vulbeton vloeren 144 m2
van de mobiele kraan is inclusief de bediening Dakplaten/pannen 87 m2
door een kraanmachinist. Omdat de mobiele
kraan op uurbasis wordt ingehuurd, wordt die Figuur 4.24 Transporthoeveelheden vrijstaande woning
bij de verdere berekeningen ook in uren aange-
geven. In figuur 4.25 is eerst het meervoudige trans-
portsysteem berekend. Hierbij wordt voor de
Project vrijstaande woning gevelstenen een bouwlift en voor de bouwmuur-
Het eerste voorbeeldproject is een vrijstaande elementen een elementensteller ingezet. Voor de
woning met een losse, gemetselde berging. De overblijvende zware transporten wordt inciden-
bouwmuren zijn uitgevoerd in kalkzandsteen- teel een mobiele kraan ingehuurd.
Transportmiddel Tijd Prijs per eenheid Kosten Totaal
Mobiele kraan incidenteel 21 uur € 72,50 € 1.525,–

Transportpersoneel 11 mandagen € 184,– € 2.025,–
Elementensteller 15 dagen € 26,– € 390,–
Bouwlift gevelsteiger 15 dagen € 7,– € 105,–
Meervoudig transportsysteem € 4.045,–
Transportpersoneel 9,2 mandagen € 184,– € 1.675,–

Onbemande kraan 38 uur 25 dagen € 66,– € 1.140,–
Enkelvoudig transportsysteem € 3.343,–
Figuur 4.25 Transportvergelijking vrijstaande woning

62
Daarna is het transport van alle materialen ger is dan het incidenteel inhuren van een dure
berekend met een permanente onbemande mobiele kraan.
torenkraan.
Project zeven woningen in twee blokken
Project vier woningen (tweekappers) Het project bestaat uit een blok van drie wo-
Het project bestaat uit vier woningen in twee ningen en een blok van vier woningen. Er zijn
blokken van elk twee woningen. De kap loopt geen bergingen aanwezig. De bouwmuren zijn
door en de bergingen zijn uitgevoerd in hout- uitgevoerd in kalkzandsteenelementen. Voor het
skeletbouw. De bouwlift moet driemaal worden transport van de gevelbaksteen moet de bouw-
verplaatst. De bouwmuren zijn van kalkzand- lift viermaal verplaatst worden. De onbemande
steenelementen. De gevels zijn van baksteen kraan moet eenmaal worden verplaatst. Met de
(totaal 20.000 stenen). Bij de onbemande kraan verplaatsingen is in de berekening geen rekening
wordt het beton met een kleine kubel van 250 gehouden. Uit figuur 4.27 blijkt dat ook bij dit
liter gestort. In figuur 4.26 is de kostenvergelij- project het enkelvoudig transportsysteem aan-
king uitgewerkt. Hieruit blijkt dat de permanent zienlijk gunstiger uitkomt dan het meervoudig
aanwezige onbemande kraan aanzienlijk gunsti- transportsysteem.
Mobiele kraan 42 uur € 72,50 € 3.045,–

Elementensteller 35 dagen € 26,– € 910,–

Figuur 4.26 Transportvergelijking vier woningen
Mobiele kraan incident 59 uur € 72,50 € 4.280,–

Transportpersoneel 53,4 mandagen € 184,– € 9.825,–
Elementensteller 55 dagen € 26,– € 1.430,–

Figuur 4.27 Transportvergelijking zeven woningen

Samenvatting Dat is een zware portaalconstructie waarover een

Uit de transportontwikkeling bij kleinschalige loopkatlier kan bewegen. Het hijsvermogen van
woningbouw blijkt dat voor de verschillende de portaalkraan wordt bepaald door de hijslier.
materiaaltransporten specifieke transportketens Op elke plaats onder het bereik van de portaal-
zijn gegroeid. Vooral de transportoplossing van kraan kan het maximale hijsgewicht worden
het inhuren van een mobiele kraan blijkt de benut. Op bouwwerken komt de portaalkraan
transportkosten aanzienlijk te verhogen. Een per- nauwelijks voor, omdat de portaalkraan zo groot
manent op de bouwplaats aanwezig universeel moet zijn dat deze over het hele gebouw moet
transportmiddel zowel voor het horizontaal als lopen.
verticaal transport verhoogt de productiviteit op
de bouwplaats. De afhankelijkheid van inciden-
teel van buiten in te huren transportmiddelen
maken het bouwproces erg kwetsbaar. De ont-
wikkeling van een onbemande bouwkraan die
�� 
toch nog voldoet aan de wettelijke voorschriften
door de draadloze besturing geeft een universeel
transportmiddel tegen relatief lage kosten die
permanent op de bouwplaats aanwezig is. De
wettelijke begrenzing van het hijsvermogen tot Figuur 4.28 Verrijdbare portaalkraan
100 kNm (van de 10-tonmeterkraan) dwingt wel
om de transporteenheden op de kraan aan te ◆ Giekkranen
passen. Ondanks deze aanpassing zijn de totale Er zijn twee typen:
transportkosten aanzienlijk lager. • vaste giekkraan;
• mobiele giekkraan met hulpgiek.
4.3 Kiezen bouwkraan De vaste giekkraan heeft een vaste opstelling,
figuur 4.29. In jachthavens wordt dit type giek-
In de vorige paragraaf is de mobiele bouwkraan kraan gebruikt om boten uit het water te tillen
vergeleken met de lichte onbemande 10-ton- en op de wal te brengen. Horizontale verplaat-
meterkraan. Hierbij zijn al twee verschillende
bouwkraantypen geïntroduceerd als transport-
middel voor verticaal en horizontaal transport op
de bouwplaats.
4.3.1 Verschillende kraanprincipes

In dit hoofdstuk worden de volgende kraansyste- � 
men behandeld om voor een bouwwerk tot de
juiste kraankeuze te kunnen komen:
◆ portaal loopkatkranen;
◆ giekkranen;
◆ autokranen;
◆ torenkranen.
◆ Portaal loopkatkranen
In de industrie, zoals in staalbedrijven en bij
scheepswerven, moeten grote en zware lasten
verticaal en horizontaal worden getransporteerd.
Op een scheepswerf of op het opslagterrein van
stalen of betonnen elementen wordt vaak een  
verrijdbare portaalkraan toegepast, figuur 4.28. Figuur 4.29 Giekkraan (derrick)

64
sing van de last is mogelijk door de giek steiler ◆ Autokranen

of minder steil te zetten. De giek is in beperkte Een mobiele kraan heeft een wielonderstel om
mate zijwaarts te verplaatsen. Het verschil tussen de kraan op de bouwplaats te kunnen verplaat-
een portaal- en giekkraan is dat bij een giekkraan sen. Als een bouwkraan vooral bestemd is voor
het hijsvermogen (last × arm) niet alleen door de verplaatsing tussen verschillende bouwplaatsen,
hijslier wordt bepaald. Hoe groter de afstand tus- is een onderstel nodig dat snel over de openbare
sen de last en het steunpunt van de giek, des te weg kan rijden. De hydraulische autokraan wordt
lager de toelaatbare last. vooral voor incidentele transporten gebruikt
en meestal voor enkele uren bij een kraan-
Daarnaast kent men de mobiele giekkraan met verhuurbedrijf gehuurd. Om de montage- en
hulpgiek. Een stationaire giekkraan is op een demontagetijd van de kraan te verlagen, is de
bouwwerk niet effectief, omdat de giek maar vakwerkgiek vervangen door een inschuifbare,
zeer beperkt lasten kan verplaatsen. Op de hydraulische giek, figuur 4.31.
bouwplaats moet de kraan een groter transport-
bereik hebben. Door de giekkraan te voorzien
van een draaikrans, kan de giek draaien en bin-
nen zijn draaicirkel lasten verplaatsen, figuur
4.30. Door de draaikrans is de aarde niet meer
als contragewicht te gebruiken en moet de kraan
zelf van een contragewicht worden voorzien om
de kraan in evenwicht te houden.
Hijsafstand × last moet ongeveer gelijk zijn aan
korte arm × zware contragewicht kraan.
Door de giekkraan op een wielonderstel te plaat- Figuur 4.31 Hydraulische autokraan
sen, wordt de kraan mobiel en kan op elk opstel-
punt binnen zijn draaicirkel lasten verplaatsen. Aan de cabine van een autokraan is te zien voor
Bij zware lasten is de wielbasis niet groot genoeg welke functie de kraan is ontworpen, figuur 4.32.
en worden poten uitgezet om de krachten over Alle drie typen hebben een maximumhijscapaci-
een groter oppervlak te spreiden. Bij hoge
gebouwen kan de giek niet voldoende over het
gebouw reiken. Dan wordt de giek voorzien van
een hulpgiek (JIB) om de horizontale hijsafstand
(vlucht) te vergroten. De hulpgiek vermindert het
hijsvermogen van de kraan aanzienlijk.
 
 �  
Figuur 4.30 Mobiele giekkraan met hulpgiek (JIB)
 
Figuur 4.32 Varianten autokraan

teit van 300 kNm en kunnen dus materialen tot Bij het veranderen van de stand van de giek gaat
een massa van 30 ton verplaatsen: de last bewegen. Om deze reden is de toren-
• met autocabine: vooral geschikt voor rijden giekkraan in Nederland grotendeels verdrongen
over openbare weg. door de torenkatkraan. Bij de portaalkraan kan
• met zowel auto- als kraancabine: zowel de hijslier zich horizontaal verplaatsen via een
geschikt voor langdurig gebruik op bouwplaats loopkat. Door bij de torenkraan die giek zuiver
als voor snelle verplaatsing over weg. horizontaal te houden, wordt het mogelijk een
• met alleen kraancabine: kraan voor ruw ter- loopkat langs de giek te bewegen. Het hori-
rein die niet veel verplaatst hoeft te worden. zontaal en verticaal verplaatsen van de last is
hiermee gescheiden. Vooral bij het nauwkeurig
◆ Torenkranen stellen van prefab-elementen is dat een voordeel.
Er zijn twee typen: De draaikrans zit op het onderstel en het contra-
• torengiekkranen; gewicht zit beneden achter het draaipunt, figuur
• torenkatkranen, onder- en bovendraaiend. 4.34. Zowel de torengiek- als de torenkatkraan
hebben door het contragewicht een dikke kont
De mobiele giekkraan van figuur 4.30 kan wor- die ruimte moet hebben om rond te draaien.
den verlengd met een hulpgiek om het hijsbereik De draaicirkel van het onderstel wordt daardoor
te vergroten. De giek zelf kan ook omhoog wor- aanzienlijk groter dan de steunpuntafstand.
den gebracht door een toren op het onderstel
te plaatsen, figuur 4.33. Er is dan sprake van een
torengiekkraan. Het draaipunt van de giek komt
�

boven het gebouw uit. Het contragewicht zit
boven de draaikrans en de machinist zit in een
cabine boven in de toren. De hijskabel loopt
via de top van de giek. Horizontale verplaatsing
van de last is alleen mogelijk door tegelijkertijd
de hijsen de giekmotor te bedienen. Voor het
nauwkeurig stellen van prefab-elementen moet
de machinist een grote vaardigheid hebben in
het bedienen van de verschillende motoren.
�

Figuur 4.34 Torenkatkraan onderdraaiend
Bij een toenemend hijsvermogen moet het

contragewicht onder steeds zwaarder worden,
 
�




omdat de afstand tussen het contragewicht en
het draaipunt van de kraan maar gering is. Door
�
verlenging van de giek naar achteren wordt het

�
mogelijk een contragewicht boven in de toren
te plaatsen met een grote afstand ten opzichte
van het draaipunt van de kraan. Als de draaikrans
van de kraan onder zou blijven, geeft het draaien
van het contragewicht boven een grote wringing
op de mast. Daarom is de draaikrans boven in
de toren gebracht direct onder de cabine van de
machinist, figuur 4.35. Door de combinatie van
��� contragewicht op het onderstel en boven achter
de toren bleek het mogelijk het hijsvermogen
Figuur 4.33 Torengiekkraan aanzienlijk te doen toenemen. De bovendraai-
66
ende kraan maakt het ook mogelijk de toren aan van vorm worden veranderd, dat hij binnen de
het gebouw te verankeren, waardoor de hijs- maximale afmetingen en gewicht blijft die voor
hoogte bijna onbeperkt kan worden verhoogd. de openbare weg zijn toegestaan. Bij het ont-
Boven in de toren onder de draaikrans kan een werpen van de constructie van een bouwkraan
klimsysteem worden ingebouwd. Hiermee is het moeten voorzieningen worden gemaakt om de
mogelijk de toren binnen een tijdsbestek van een bouwkraan te kunnen demonteren. Deze voor-
uur met een mastsectie van vier meter te verho- zieningen verhogen de kosten van een kraan en
gen. daarom wordt de mate van voorzieningen afge-
stemd op het aantal malen dat met een kraan
op de openbare weg moet worden gereden. De
�
investeringskosten van de voorzieningen voor
�
demontage maken onderdeel uit van de huur-
���
prijs van de kraan. De tijdsduur van montage en
 demontage worden ook als huurtijd doorbere-
kend naar het bouwbedrijf. Er zijn verschillende
huurtijden mogelijk:
◆ 1 jaar;
◆ 1 maand;
◆ 1 dag;
◆ 1 uur.
◆ Huurtijd 1 jaar
Bij torenkranen zijn de toren en de giek samenge-
Figuur 4.35 Torenkatkraan bovendraaiend steld uit transporteerbare secties die met bouten
worden gekoppeld. De secties zijn afgestemd op
4.3.2 Bouwkraan permanent of tijdelijk vervoer per dieplader. Zowel bij de montage als de
Een bouwkraan met een draaikrans kan materia- demontage is een mobiele giekkraan nodig. Voor
len binnen zijn hijscirkel verplaatsen. Als met de een torenkraan van 180 tot 250 tonmeter met
hijscirkel het hele gebouw wordt bestreken, is onderstel vergt de montage circa drie dagen en de
een vaste opstelling de meest economische demontage een tot twee dagen. De montage- en
oplossing. Een bouwkraan heeft een ballast demontagekosten bedragen € 20.000,- tot
nodig als tegenwicht voor de last. Hoe groter de € 25.000,-. Als de kraan gemiddeld eenmaal per
hijscirkel van de kraan is, des te groter de ballast jaar moet worden verplaatst, bedragen de verplaat-
moet zijn (hoe kleiner de toelaatbare last). singskosten maar een fractie van de huurkosten.
De eenvoudigste vorm van een bouwkraan is ◆ Huurtijd 1 maand

een vaste opstelling, maar bouwwerken hebben Bij een huurtijd van twintig werkdagen is een
een beperkte bouwtijd en na gebruik moet de verplaatsingstijd van vier tot vijf dagen veel te
bouwkraan naar een ander bouwwerk worden lang. Het ontwerp van de kraan wordt aangepast
verplaatst. Een bouwkraan moet dan over de om de montage- en demontagetijd te verkorten.
openbare weg worden vervoerd. Transporten Bij een torenkraan worden de verbindingen tus-
over de openbare weg mogen niet hoger zijn sen de secties scharnierend gemaakt, zodat de
dan 4,200 m niet breder dan 2,500 m en geen toren en de giek kunnen worden opgevouwen.
grotere massa hebben dan 40 ton. Een bouw- Zo ontstaat de torenvouwkraan, figuur 4.36. Dit
kraan kan dus nooit in gebruikstoestand over de verkort de tijd voor montage en demontage tot
openbare weg worden vervoerd. samen een à twee dagen. De kosten van mon-
tage en demontage bedragen circa € 5.000,-.
Voor de verplaatsing van een bouwkraan van het Het vouwsysteem verhoogt de bouwkosten van
ene naar het andere bouwwerk moet de kraan de kraan met circa 25 procent, waardoor ook de
worden gedemonteerd, of in elk geval zodanig huurprijs hoger wordt.
Bij bouwkranen met een hijsvermogen tot 600 aanzienlijke verkorting van de demontage- en
kNm is het invouwen van de kraan mogelijk. Er is hermontagetijd.
een duidelijke relatie tussen lagere montagekos-
ten en hogere huurkosten. ◆ Huurtijd 1 uur
Als op het bouwwerk alleen af en toe een kraan
◆ Huurtijd 1 dag nodig is om zware elementen te lossen of te
De kraan moet elke dag over de openbare weg stellen, is een bouwkraan nodig met de kortst
worden verplaatst. Dan is het economisch de mogelijke montage- en demontagetijd. Vracht-
kraan permanent op een vrachtwagen te plaat- wagen en draaibaar onderstel van de kraan vor-
sen. De bouwkraan en de vrachtwagen vormen men een geheel en blijven binnen de maximum-
dan een geheel. Het bouwbedrijf huurt niet maten van de openbare weg. De gieklengte van
alleen de kraan, maar ook de vrachtwagen, waarde kraan is het vervoersprobleem. De giek wordt
door de investeringskosten van de kraan worden inschuifbaar gemaakt met een hydraulisch sys-
verdubbeld. Dit wordt terugverdiend door een teem voor in- en uitschuiven, zie figuur 4.31.

  � 
  � 
� 

� 

  � 
�     
�     
  � 

�



�  �  � 
Figuur 4.36 Torenvouwkraan

68
4.3.3 Rijden met bouwkraan

Als op een bouwwerk materialen alleen binnen
de hijscirkel van de kraan moeten worden ge-
transporteerd, is een vaste kraanopstelling het
eenvoudigst. Hoe groter het gewenste hijsver- Figuur 4.37 Overlappende opstelplaatsen
mogen in tonmeters is, des te groter de afstand
tussen de steunpunten van de kraan moet zijn.
Bij bouwkranen met een hijsvermogen groter
dan 500 kNm moet de afstand tussen de steun-
punten ten minste 5 m worden. Als op een
bouwwerk op verschillende plaatsen materialen Figuur 4.38 Aansluitende draaicirkels
moeten worden getransporteerd en blijft de
transportafstand van elk van die plaatsen binnen Belast rijden
de hijscirkel van de kraan, dan is er een bouw- Als op een bouwplaats materialen over grote
kraan nodig met een vaste opstelling gecom- horizontale afstand moeten worden verplaatst,
bineerd met wielen. Hiermee kan de kraan van of als het aantal opstelplaatsen groot en variabel
de ene naar de andere opstelplaats worden ver- is, moet worden gekozen voor een bouwkraan
reden. Tijdens het verplaatsen kan de kraan geen die belast kan rijden. Als het benodigde hijsver-
materialen hijsen. mogen rijdend meer dan 500 kNm is, moet het
rijsysteem een steunpuntsafstand van 5 tot 6 m
Onbelast rijden hebben. Het meest geschikte onderstel voor be-
Materialen kunnen alleen per opstelplaats binnen last rijden is de kraanbaan, figuur 4.39. In plaats
de hijscirkel worden getransporteerd. Daarom van bielsen onder de kraanrail wordt er een
zijn vaak verschillende opstelplaatsen nodig, samengesteld profiel met een aanlegbreedte van
figuur 4.37. Als af en toe een materiaal over 600 tot 800 mm toegepast. Montage en demon-
een grotere horizontale afstand moet worden tage van een kraanrailprofiel is eenvoudiger dan
getransporteerd, is dat mogelijk door opeen- een bielsensysteem.
volgende opstelplaatsen waarbij de draaicirkels
elkaar overlappen, figuur 4.38. Voor het onbelast
rijden op de bouwplaats is een wielstel onder
de kraan nodig. Bij een autokraan is het vracht-
wagenonderstel zowel het wielstel voor het ver-
plaatsen alsook de mechanische kracht voor het
verplaatsen. Figuur 4.39 Belast rijden over kraanbaan
Soms wordt het wielstel vervangen door rups-
banden: ten eerste als op de bouwplaats het 4.3.4 Verhouding hijsvermogen en kosten
terrein ongeschikt is voor wielen, en ten tweede bouwkraan
als het eigen gewicht van de kraan inclusief bal- In de volgende paragrafen wordt de keuze van
last een te grote wielbelasting geeft. Rupsban- het hijsvermogen van bouwkranen behandeld.
den zijn ongeschikt voor verplaatsingen over de De permanente bouwkranen zijn wat hijsvermo-
openbare weg en een rupskraan moet op een gen betreft in een aantal klassen in te delen. Dat
dieplader van het ene naar het andere bouwwerk maakt het mogelijk een eenvoudig overzicht te
worden vervoerd. Een rupskraan is wel mobiel op maken van de technische gegevens van bouw-
de bouwplaats maar niet tussen bouwplaatsen. kranen met bijbehorende kostengegevens,
Er zijn rupskranen die de rupsafstand kunnen figuur 4.40 en 4.41.
vergroten om een groter steunvlak te krijgen.
Dan kan een rupskraan belast rijden.

Kraan- Hijsver- Hijshoogte Maximumlast Maximumvlucht Afmetingen Max. hoek-

type mogen vrijstaand Last Vlucht Last Vlucht Kraanmast Onderwagen belasting
10 tm 100 kNm 16 m 10 kN 10 m 5 kN 19 m 0,4 m 3,0 m 50 kN

120 tm 1.200 kNm 48 m 80 kN 15 m 25 kN 45 m 1,8 m 5,0 m 600 kN
Figuur 4.40 Technische gegevens bouwkranen 10 tm tot 240 tm Bron: Kranenbedrijf Van der Spek, Vianen, 1996
Kraan- Hijs- Aanschaf- Periodieke kosten Eenmalige kosten

type vermogen waarde Huur Machinist Montage en Elektra-
per week per week demontage aansluiting
10 tm 100 kNm € 50.000,– € 600,– p.m. € 2.000,– 3 × 25A

30 tm 300 kNm € 90.000,– € 550,– € 1.600,– € 3.750,– 3 × 50A
60 tm 600 kNm € 200.000,– € 750,– € 1.600,– € 10.000,– € 1.250,–
120 tm 1.200 kNm € 300.000,– € 1.000,– € 1.600,– € 15.000,– € 2.500,–
180 tm 1.800 kNm € 450.000,– € 1.375,– € 1.600,– € 20.000,– € 2.500,–
240 tm 2.400 kNm € 550.000,– € 1.750,– € 1.600,– € 25.000,– € 3.750,–
Figuur 4.41 Kostengegevens torenkranen 10 tm tot 240 tm Bron: Kranenbedrijf Van der Spek, Vianen, 1996
Voor de keuze van een bouwkraan voor een week, van € 300,- tot € 1.750,- per week. Bij een
bepaald project kunnen verschillende criteria 10-tonmeterbouwkraan is geen machinist nodig,
maatgevend zijn: daarboven wel en een kraanmachinist kost circa
• hijshoogte die nodig is bij vrijstaande opstel- € 1250,- per week, waardoor bij bouwkranen
ling; van 30 tm tot 180 tm de tijdgebonden kosten
• gewicht zwaarste element; van de kraanmachinist hoger zijn dan van de
• afstand waarover element moet worden ver- bouwkraan zelf. Bij de bouwkranen vanaf 60 tm
plaatst. zijn de eenmalige kosten voor montage en
demontage vergelijkbaar met circa dertien
Een groot hijsvermogen is gemakkelijk voor het weken huur. Bij de bouwkranen van 10 tm en
transport, maar als de ondergrond weinig belas- 30 tm is aansluiting op het normale bouwelek-
ting kan opnemen, kan de maximale hoekdruk tranet mogelijk. Daarboven is het benodigde
van invloed zijn op de keuze. elektra vermogen zo groot, dat aparte elektrische
voorzieningen nodig zijn.
De maximale hoekdruk of hoekbelasting treedt op
als de giek van de bouwkraan onder 45 graden Voor een machinist is het een zware arbeids-
op zijn onderstel staat en de krachten ongelijk belasting om tweemaal per dag over de ladder
verdeeld worden over de wielen. Het wiel onder in de kraan naar boven te klimmen. Om dat te
de giek moet dan het grootste deel van de belas- verminderen, is het bij bouwwerken waar de
ting overbrengen op de ondergrond. bouwkraan meer dan vijftien weken op het werk
staat en de cabine hoger staat dan 30 m verplicht
Alle bouwkranen kunnen materialen horizontaal een kleine personenlift aan de kraan te monteren.
en verticaal transporteren, maar het hijsvermo- De lift kost € 35,- per week exclusief montage
gen is van grote invloed op de huurprijs per en demontage.
70
4.3.5 Termen capaciteit bouwkraan en de giek, figuur 4.42. De hijscapaciteit is de

Voor het transporteren van materialen op de maximale last die de kraan mag hijsen. Ook hier
bouwplaats, is de afstand tussen hart kraan moet worden geconstateerd dat in de praktijk de
(draaipunt) en hart haak bepalend voor het hori- hijscapaciteit wordt uitgedrukt in ton.
zontaal transport. Dit is de straal van de hijscirkel De bouwkraan kan op 10 m vlucht een massa van
die het gebied beschrijft waarbinnen vanuit een 10 ton hijsen en heeft dus een hijsvermogen van
vast punt lasten te transporteren zijn. 10 ton × 10 m = 100 tonmeter (wetenschappelijk
gezien is 1.000 kNm beter). Op een vlucht van
Vlucht bouwkraan 5 m zou een 100 tonmeterkraan een massa van
De afstand tussen het hart kraan en hart haak 100
= 20 ton kunnen hijsen en bij een vlucht
wordt in de sector bouwkranen vlucht genoemd 5
en in de sector autokranen sprei. Het is de straal van 2 m 50 ton. De hijslier zou moeten worden
van de hijscirkel. De vlucht wordt daarom ook ontworpen op het hijsen van een massa van 50
wel hijsstraal genoemd. ton die een kracht op de hijslier geeft van 500
kN. Niet alleen de hijslier maar ook de hijskabels
Onjuiste begrippen voor de vlucht zijn giek- en de loopkat en de hijshaak zouden dan op 500
lengte en draaicirkel: kN belasting moeten worden gedimensioneerd.
• gieklengte: lengte vakwerkgiek van draaipunt De constructeurs van bouwkranen gaan ervan
onder tot as katrol boven. Bij een giekkraan is de uit dat de hijslier moet worden gebaseerd op het
schuine gieklengte altijd korter dan de vlucht. hijsen van de maximale last op de halve vlucht-
Bij een katkraan is de gieklengte tot hart beves- lengte. Bij een maximumvlucht van 20 m kan
tigingspunt in plaats van tot hart draaipunt van een 100-tonmeterkraan op 10 m een massa van
de toren; 10 ton hijsen. De hijslier en de hele hijsconstruc-
• draaicirkel: vrije ruimte die onderwagen kraan tie wordt dan gebaseerd op een kracht van 100
bij draaien nodig heeft. De straal van de draaicir- kN. In figuur 4.40 is dat voor de verschillende
kel is de afstand tussen de as van de draaikrans kraangrootten herkenbaar.
en het verst uitstekende deel van de onder-
wagen.

�
Elke bouwkraan heeft ook een minimumvlucht. Bij �� 

een giekkraan wordt die bepaald door de meest
verticale stand van de giek tot het hart draaipunt ��  ��  � 
en is vier tot vijf meter. Bij een katkraan is de 
minimumvlucht twee tot drie meter van hart kat � 
tot hart mast. � 
Hijsvermogen bouwkraan
Een bouwkraan is een transportmiddel met een
bepaald vermogen om goederen te kunnen Figuur 4.42 Hijsvermogen 100-tonmeterkraan
verplaatsen. Voor alle bouwkranen geldt dat het
hijsvermogen van een hijsmiddel last × arm is. Last en charge
Het hijsvermogen van een kraan wordt dus uit- Een bouwkraan kan bouwmaterialen transpor-
gedrukt in kNm. In het dagelijks spraakgebruik teren. Als de bouwkraan kanaalplaatvloeren
wordt zowel door kraanbedrijven als door de moet leggen, wordt element voor element opge-
Arbeidsinspectie het hijsvermogen van een kraan hesen en op zijn plaats gelegd. In de mechanica
uitgedrukt in tonmeter. Dat is wetenschappelijk is een vloerelement een last en in de bouwwe-
onjuist en klopt niet met de afspraken die zijn reld wordt het transporteren van een last charge
gemaakt in het SI-stelsel. genoemd. Als een vloerveld bestaat uit tien
Het hijsvermogen van een kraan wordt bepaald kanaalplaten, moet de bouwkraan tien charges
door de hijslier en de constructie van de toren uitvoeren.
Kraancyclus
Hoeveel tijd heeft een bouwkraan nodig om tien
kanaalplaten te transporteren? Men kan met een
horloge de tijd opnemen die nodig is voor één
kanaalplaat en die tijd met tien vermenigvul-
digen. De kraantijd voor een kanaalplaat bestaat
uit vier onderdelen:
1 aanpikken element met hijsbeugel;
2 hijstijd wagen naar vloer;
3 stellen en afpikken hijsbeugel;
4 hijstijd vloer terug naar wagen.
Deze vier activiteiten samen vormen de kraantijd

die nodig is voor één kanaalplaat en die tijd is
voor elke kanaalplaat nodig. Elke kanaalplaat is Figuur 4.43 Verschillen in kraancyclus
een charge. Bij elke kanaalplaat (charge) herhaalt
zich dat. Het is een cyclus en wordt daarom Wijze van monteren Kraancyclus
kraancyclus genoemd. De benodigde tijd voor
het leggen van de tien kanaalplaten is dus tien- Vrij neerleggen 5 minuten
maal de tijd van een kraancyclus. Op maat neerleggen 8 minuten
Verticaal stellen 12 minuten
De snelheid waarmee de bouwkraan de kabel Diagonaal stellen 18 minuten
kan hijsen en vieren en de snelheid van de
horizontale en draaiende beweging zijn een Figuur 4.44 Richttijd kraancyclus per charge
onderdeel van de kraancyclus. Het aan- en
afpikken van de last vergt vaak meer tijd dan 4.3.6 Berekenen netto- en
de hijsbewegingen. Een pallet met hout is met bruto-kraantijden
een viersprong snel aan te pikken en als de De vlucht en haakhoogte begrenzen het gebied
pallet de vloer raakt hoeven alleen de hijshaken waarbinnen materialen kunnen worden
losgemaakt te worden, figuur 4.43. De hijs- getransporteerd. Het hijsvermogen en de positie
kabel van een bouwkraan laat ongecontroleerde begrenzen het maximale gewicht van de last. De
bewegingen toe. De last kan draaien of door de totale hoeveelheid te transporteren materialen
wind horizontaal bewegen. Als een kanaalplaat kunnen worden gebundeld in lasten die binnen
zijn plaats in de vloer bijna heeft bereikt, moet het hijsvermogen van de kraan blijven en dit be-
aan elke kant van de plaat een stelleur staan die paalt het aantal charges. Het aantal charges maal
de plaat aanpakt en langzaam begeleidt naar de kraancyclus is de tijdsduur die de bouwkraan
de exacte plaats in de vloer. Dit vergt extra tijd. nodig heeft: de (netto-)kraantijd. Als een gebouw
Bij het transporteren van een prefab-betonnen uit meerdere verdiepingen bestaat, is de kraantijd
wandelement moet na het exact op zijn plaats voor een verdieping te berekenen, figuur 4.45.
begeleiden van het element, deze eerst met
schoren worden vastgezet, voordat de hijshaak Om de bruto-kraantijd te berekenen, moet er
kan worden losgemaakt. Het plaatsen van een rekening worden gehouden met vijf factoren:
prefab-betonnen trapelement, die diagonaal in 1 organisatiefactor;
de kraan hangt, is nog moeilijker, figuur 4.44. 2 hijshoogtefactor;
3 klimaatfactor;
Gedetailleerde tijdinformatie is te vinden in Mis- 4 kustwindfactor;
set-Bouwkosten, hoofdstuk KH-1 Kraantijden. 5 windhoogtefactor.

72
Materiaal transport Aantal charges Kraancyclus Netto-kraantijd
Kolommen 25 12 300
Tafelkist 20 12 240
Wapening 16 5 80
Stempels 4 5 20
Bekisting 10 5 50
Prefab-wanden 5 12 60
Prefab-balken 10 8 80
Prefab-trappen 4 18 72
Trapbordessen 5 12 60
(Netto)-kraantijd 98 charges in 962 minuten
Figuur 4.45 Berekening kraantijd per verdieping in minuten
1 Organisatiefactor regen en windverlet. Blijven over 190 produc-

Als de eerste vrachtwagen al voor aanvang werk tiedagen per jaar. De benodigde kraantijd moet
voor de poort staat en alle verdere transporten worden verlengd voor verlies door klimaat-
precies op tijd komen en er geen storingen op- omstandigheden: veertig dagen op 230 dagen is
treden, zou het mogelijk zijn in 962 minuten de een klimaatfactor van 1,21. Als de klimaatfactor
genoemde materialen in figuur 4.45 in het werk in het tijdschema met werkdagen- en produc-
te hijsen. Ook maakt het verschil of de te trans- tiedagenschaal wordt verwerkt, moet dit niet
porteren materialen in opslag op de bouwplaats ook in de kraantijd gebeuren. Zie voor meer
beschikbaar zijn, of dat de materialen just in time informatie de uitgave Bouwplanning, hoofdstuk
moeten worden aangevoerd. In de praktijk Productieschema.
treden storingen en afstemverliezen op en moet
de netto-kraantijd met een organisatiefactor van 4 Kustwindfactor
ten minste 1,2 worden vermenigvuldigd. Bij hoogbouw langs de kust is de windkracht veel
sterker en moet worden gerekend op maximaal
2 Hijshoogtefactor twintig extra windverletdagen. De benodigde
De kraancyclustijden zijn gebaseerd op een- kraantijd moet worden verlengd met twintig
voudige bouwwerken van enkele verdiepingen dagen op 190 dagen (kustwindfactor is dus
hoog. Bij stijging van de hijshoogte wordt de tijd 1,12).
voor het hijsen en vieren van de kabel langer.
Er kunnen op een project ook andere omstan- 5 Windhoogtefactor
digheden zijn die verlenging van de kraantijd Bij een windsnelheid van 65 km/h (18 m/s) moet
veroorzaken. Bij bijzondere projecten moet de de kraan stoppen en is hijsen met de kraan ver-
kraantijd met een hijshoogtefactor van 1,2 wor- boden. De windsnelheid wordt gemeten op 1,5
den verhoogd. m boven maaiveld, maar de windkracht neemt
toe bij grotere hoogte boven het maaiveld. Be-
3 Klimaatfactor palend is niet de hoogte van het gebouw, maar
Een kalenderjaar telt 52 weken × 5 weekdagen = de hoogte van de giek boven maaiveld die de
260 weekdagen. Er zijn gemiddeld dertig week- winddruk moet opnemen. Bij het hijsen van
dagen per jaar waarop niet wordt gewerkt, zoals verticale panelen of wanden met een groot
feestdagen, vakantiedagen en collectieve vrije oppervlak die veel wind vangen kan het zijn dat
dagen. Het aantal werkdagen is 230. Transport al bij een lagere windsnelheid de last door de
met de kraan vindt bijna altijd in de open lucht wind gaat bewegen of rondtollen waardoor het
plaats. Er zijn gemiddeld veertig onwerkbare plaatsen van dat element belemmerd of onmo-
dagen per jaar door het buitenklimaat van vorst, gelijk wordt.
Bij een giekhoogte van 50 m moet de wind- beschikbare transportcapaciteit en de benodigde

kracht met een factor 1,27 worden verhoogd. In transportcapaciteit geeft een indicatie over het
figuur 4.46 is dat bij elke windkracht aangege- rendement van de bouwkraan.
ven. Daaruit blijkt dat bij 50 m hoogte de kraan Als de bouwkraan permanent op het werk staat
al bij windkracht 7 moet stoppen omdat de snel- en de cyclustijd van een verdieping is tien dagen,
heid hoger is dan 65 km/h. is de bezettingsgraad van de bouwkraan 37 pro-
De berekening van de bruto-kraantijd in uren is cent (beschikbaar 10 × 8 = 80 uur en benodigd
af te lezen uit figuur 4.47. dertig uur). Dit is een lage bezettingsgraad bij
permanente aanwezigheid en daarom moet wor-
Windkracht Snelheid 50 m hoog den overwogen of het kraantransport van een
Beaufort meter/sec km/h km/h verdieping in twee of drie fasen is op te delen
en per fase een mobiele bouwkraan kan worden
3 5,0 18 23 gehuurd, zie ook voorbeeldberekeningen in pa-
4 7,0 25 32 ragraaf 4.2.4.
5 9,8 35 45
6 12,4 45 57 Beladingsgraad
7 15,0 54 68 Het hijsvermogen van een bouwkraan wordt
8 18,0 65 83 afgestemd op de zwaarste last. Niet het gemid-
delde maar het maximum is bepalend voor het
Giekhoogte 30 m factor 1,17 benodigde hijsvermogen. Als bij een transport-
Giekhoogte 40 m factor 1,22 bedrijf de meeste vrachten gemiddeld 10 ton
Giekhoogte 50 m factor 1,27 zijn, maar het transportbedrijf schaft vrachtwa-
Giekhoogte 100 m factor 1,60 gens aan die 20 ton massa kunnen vervoeren
omdat er af en toe een dergelijke vracht wordt
Figuur 4.46 Windhoogtefactor aangeboden, wordt de transportcapaciteit van
de vrachtwagens maar voor 50 procent benut.
Netto- 98 charges in 962 De beladingsgraad is dan 50 procent. Bij in situ
kraantijd minuten betondraagconstructies is de gemiddelde massa
van bekisting en betoncharges 2,5 ton. Als in
Netto-kraantijd in uren 16,00 uur het bouwwerk op een enkele plaats een prefab-
Organisatiefactor 1,2 19,24 uur betonelement moet komen van 5 ton met een
Hijshoogtefactor 1,1 21,16 uur hijafstand van 40 m, dan is er een bouwkraan
Klimaatfactor 1,21 25,61 uur nodig van 200 tonmeter, terwijl voor bekisting
Kustwindfactor 1,00 25,61 uur en beton een hijsvermogen van 100 tonmeter
Windhoogtefactor 1,17 30,00 uur voldoende zou zijn. De capaciteit van de
bouwkraan van 200 tonmeter wordt dan
Productietijd voor de kraan 3,75 dagen niet voldoende uitgenut, of de bouwkraan is
Gemiddeld aantal charges per uur 3,1 stuks veel te zwaar voor de meest voorkomende
lasten.
Figuur 4.47 Berekening bruto-kraantijd in uren
In figuur 4.48 is per materiaal ook het gewicht
Daarnaast spelen de twee volgende factoren een van de last aan te geven. Dan is naast de kraan-
rol: tijd ook het totaal te transporteren gewicht te
1 bezettingsgraad; berekenen en daarmee het gemiddelde gewicht
2 belastingsgraad. per charge.
Bezettingsgraad Het ene element van 5 ton beïnvloedt het

Een bouwkraan is een relatief duur transportmid- gemiddelde van 2,5 ton nauwelijks. Als bij elke
del. Als de bouwkraan stilstaat, levert de kraan charge de beschikbare transportcapaciteit 5 ton
geen transportcapaciteit. Het verschil tussen de is en er wordt maar 2,5 ton getransporteerd, is
74
Transportonderdelen Massa van de last Aantal charges Kraancyclus Kraantijd

in kg [st] [min] [min]
Begane-grondvloer 2.330 8 8 64
Kalkzandsteenpakketten 1.164 22 5 110
Verdiepingsvloer 2.330 16 8 128
Spouwelementen 1.500 4 12 48
Dakplaten per stuk .200 9 5 45
Netto-kraantijd 59 395
Netto-kraantijd in uren 6,58 uur

Organisatiefactor 1,2 7,90 uur
Hijshoogtefactor 1,0 7,90 uur
Klimaatfactor 1,0 7,90 uur
Kustwindfactor 1,0 7,90 uur
Windhoogtefactor 1,0 7,90 uur
Productietempo één woning per dag 8 uur
60
Transporttempo 7,5 charges per uur
8
8
Bezettingsgraad 99%
8
Maximummassa 2.330 kg
Gemiddelde massa 1.510 kg
Belastingsgraad 64%
Figuur 4.48 Berekening kraantijd
de beladingsgraad van de bouwkraan maar 50 ◆ giekkranen op vrachtwagenonderstel;

procent. Te overwegen valt voor het ene zware ◆ giekkranen op mobiel onderstel;
element van 5 ton een aparte zware kraan inci- ◆ mobiele torenvouwkranen.
denteel te huren en voor de permanente bouw-
kraan een hijsvermogen van 100 tonmeter te ◆ Giekkranen op vrachtwagenonderstel
kiezen. Deze mobiele kranen kunnen snel van de ene
bouwplaats naar de andere rijden en voor
enkele uren op een bouwplaats inzetbaar zijn.
4.4 Transport seriematige De huurprijs is per uur inclusief transportkosten,
woningbouw bediening en brandstof, figuur 4.49. Er zijn twee
typen:
▶▶ In deel 8 Woningbouw, hoofdstuk 7, worden • autokraan met hydraulische giek, figuur 4.31;
de bouwmethoden stapelbouw met kleine • autokraan met vakwerkgiek.
prefab-elementen, gietbouw met grote bekis-
tingselementen en prefab met grote beton- ◆ Giekkranen op mobiel onderstel
elementen uitgewerkt Ook deze kranen kunnen snel op de bouwplaats
van de ene naar de andere opstelplaats rijden.
Als transportmiddel voor de seriematige Dit type kraan wordt voor meerdere dagen
woningbouw komen de volgende bouwkranen gehuurd. De huurprijs is per week, inclusief be-
in aanmerking: diening, maar exclusief brandstof en transport-
Huurprijs autokraan per uur Huurprijs mobiele kraan per week

Hijsvermogen Hydraulisch Vakwerkgiek Wielen Rupsonderstel
.200 kN € 63,– € 68,– € 2.150,–

.250 kN € 68,– € 72,– € 2.300,– € 1.900,–
.300 kN € 72,– € 84,– € 2.575,– € 2.025,–
.350 kN € 79,– € 2.725,– € 2.150,–
.400 kN € 84,– € 95,– € 2.275,–
.500 kN € 93,– € 115,– € 2.450,–
.600 kN € 115,– € 126,– € 2.725,–
.700 kN € 138,– € 147,– € 2.975,–
.800 kN € 156,– € 3.300,–
.900 kN € 198,– € 3.625,–
1.000 kN € 210,– € 234,– € 3.825,–
1.100 kN € 258,–
1.200 kN € 278,–
1.400 kN € 310,–
Figuur 4.49 Tarieven per uur en per week voor mobiele kranen inclusief bediening
kosten, figuur 4.49. Er zijn twee typen: 4.4.1 Transport stapelbouw

• mobiele giekkraan op wiel onderstel, figuur Als voorbeeld is genomen een seriematig wo-
4.32; ningbouwproject van een eindeloos bouwblok
• mobiele giekkraan op rups onderstel. met woningen van 5,400 m breed en 9,600 m
diep met twee bouwlagen en een hellend dak.
◆ Mobiele torenvouwkranen Aangenomen is een productietempo van een
Mobiele torenvouwkranen, figuur 4.36, kunnen woning per dag. Wat moet er worden getrans-
door hun torenvorm dichter bij het gebouw porteerd?
komen en met de horizontale giek een grotere
draaicirkel bestrijken. Een huurperiode beslaat
ten minste vier weken. De in figuur 4.50 gege-
ven huurprijs per week is exclusief bediening,
montage en demontage, aan- en afvoerkosten.
Sprei Maximumlast Hijsvermogen Huurprijs per week
30 15 kN 1.450 kNm € 1.825,–

50 15 kN 1.750 kNm € 1.150,–
50 20 kN 1.000 kNm € 1.150,–
50 25 kN 1.250 kNm € 1.275,–
50 29 kN 1.450 kNm € 1.625,–
50 36 kN 1.820 kNm € 1.550,–
55 28 kN 1.540 kNm € 1.625,–
60 21 kN 1.260 kNm € 1.625,–
60 37 kN 2.220 kNm € 2.400,–
Figuur 4.50 Tarieven weekhuur mobiele torenvouwkranen exclusief bediening

76
Voorbeeld Bij de omrekening van netto- naar bruto-kraan-

Transport seriematig woningbouw- tijd is het klimaatverlies buiten beschouwing ge-
project laten omdat de verletdagen in de tijdschaal van
• Begane-grondvloer de planning wordt verwerkt. Door de geringe
cassettevloerelementen 1,200 m breed bouwen kraanhoogte zijn de andere factoren
per woning 8 vloerelementen 5,400 m lang niet van toepassing.
massa per m2 vloer 360 kg = 2.330 kg per
element Op dezelfde manier als met de kraantijd is ook
• Bouwmuurelementen de totale massa van alle charges samen te be-
kalkzandsteenelementen: 900 mm lang, 600 rekenen (89.328 kg). Gedeeld door het aantal
mm hoog, 300 mm dik charges is de gemiddelde massa 1.510 kg per
woningdiepte 9,600 m is 8,5 element charge. De belastingsgraad van de bouwkraan is
woninghoogte 2,400 m is 4 elementen 64 procent als er een bouwkraan wordt gekozen
(totaal 34 elementen per bouwlaag). die de zwaarste elementen net kan plaatsen.
• Vloerelementen
kanaalplaatvloerelementen: 1,200 m breed, Keuze bouwkraan
5,400 m lang, 200 mm dik met gemiddelde Er zijn twee afstanden die een rol spelen bij de
massa 360 kg/m2 (2.330 kg per element). keuze van het transportsysteem. De afstand van
Verdiepings- en zoldervloer hebben samen 16 het transportmiddel naar de werkplek en de
elementen van elk 2.330 kg. afstand tussen de verschillende opstelplekken
• Spouwelementen voor de woningen.
per woning 4 stuks van 1.500 kg per stuk.
• Dakplaten In figuur 4.51 loopt het bouwproces van de wo-
beukbreedte 5,400 m is 4,500 element × 2 ningen van links naar rechts. Het bouwproces
dakvlakken = ten minste 9 elementen van 200 vanaf begane-grondvloer tot en met de dakpla-
kg. ten moet over ten minste zeventien woningen
worden verdeeld omdat elke fase een intervaltijd
Begane grond en verdieping samen bestaan nodig heeft. Alle materialen worden met vracht-
uit 68 elementen. Voor toppen moet worden wagens aangevoerd. Als de vrachtwagen voor
gerekend op twintig elementen (totaal 88 de woning kan komen waar de materialen nodig
elementen). zijn, moet de bouwkraan de materialen van de
Massa element 0,9 × 0,6 × 0,3 = 0,162 m3 × vrachtwagen naar de betreffende woning trans-
1.800 kg = 291 kg per element. Maximale porteren. Er zijn geen materialen die van woning
breedte hijsklem 1.200 mm. naar woning getransporteerd hoeven te worden.
Er kunnen vier elementen tegelijkertijd worden De bouwkraan kan dus onbelast rijden. De kort-
88 ste hijsstraal en daarmee de lichtste bouwkraan is
gehesen: = 4 = 22 pakketten van 4 × 291 kg mogelijk als de bouwkraan zich steeds tussen de
= 1.164 kg). vrachtwagen en de woning opstelt. Dan moet de
bouwkraan elke dag op zeven verschillende op-
Maximale massa element voor woning is stelplaatsen staan over een afstand van ten min-
verdiepingsvloerelement 2.330 kg. ste zeventien woningen circa 100 m lengte. Als
de vrachtwagens niet in de productievolgorde
Uit deze berekening blijkt dat de bruto-kraan- aankomen, moet de bouwkraan heen en weer
tijd (benodigde productietijd) hoger is dan rijden van opstelplaats naar opstelplaats.
de beschikbare productietijd van acht uur per
dag. Alleen met extra maatregelen, zoals het In figuur 4.52 is een mobiele giekkraan geko-
verminderen van het organisatieverlies of met zen. De kraan moet tot achter in de woning
overuren is het productietempo van een vloerelementen met een massa van 2.330 kg
woning per dag te realiseren. leggen. Door de schuine stand van de giek moet
de afstand van hart kraan tot aan de woning zo
� � � �  �  

      
 �  
Figuur 4.51 Transportbewegingen stapelbouw
groot worden dat de giek in de laagste stand Bij een hijsstraal van 15 m is een hijsvermogen
niet tegen de zoldervloer aankomt. Inclusief het van 380 kNm voldoende.
gewicht van de hijshaak moet de kraan met een
hijsafstand van 20 m een last van bijna 25 kN De kraan moet elke dag enkele honderden
hijsen. Het benodigde hijsvermogen is 500 kNm. meters onbelast rijden en elke dag ten minste
zevenmaal zichzelf opstellen. Als de kraan over
een goede verharde weg kan rijden, is een wiel-
onderstel het meest geschikt. Aan het onderstel
moeten uitschuifbare poten komen om de steun-
puntsafstand bij het hijsen te vergroten. Om de
opsteltijd te verkorten, is een hydraulische bedie-
ning van de poten gewenst. Als de rijroute van
de kraan ongeschikt is voor een wielonderstel,
is een onderstel met brede rupsbanden meer
geschikt. Bij de eerste montage van de kraan
op de bouwplaats worden de rupsbanden uitge-
schoven om de steunpuntsafstand te vergroten.
�  � 
4.4.2 Transport gietbouw
Figuur 4.52 Mobiele giekkraan Bij stapelbouw moeten voornamelijk materialen
worden getransporteerd en nauwelijks materieel,
In figuur 4.53 is gekozen voor een torenkatkraan alleen het kleine stelkraantje voor de elementen.
waardoor de afstand tussen de kraan en de Bij gietbouw bestaat het bouwproces uit grote
woning gehalveerd is tot 5 m. bekistingsschotten, die als materieel van elke dag
van woning naar woning worden getranspor-
teerd. Daarnaast vindt bij gietbouw het transport
van wapeningsnetten en het transport van beton
plaats.
Met vloeren wandbekisting

In figuur 4.54 is te zien dat de bouwkraan de
wandbekistingen moet verplaatsen binnen een
bereik van drie woningen. De kraan kan midden
voor de drie woningen gaan staan (positie A) om
twee wandkisten te verplaatsen. Bij de vloerkist
 � 
moet de kist eerst uit de woningbeuk komen
Figuur 4.53 Mobiele torenkatkraan voordat de bouwkraan de vloerkist kan ophijsen
78
en twee woningen verder weer kan plaatsen minimale hijsstraal van 20 m moet het hijsver-
(positie B). Stalen wandbekistingen en vloerbe- mogen 1.000 tot 2.000 kNm worden.
kistingen van de volle woningdiepte hebben een
massa van 2 tot 3 ton. De hijsstraal bij een giek- 4.4.3 Transport montagebouw
kraan is 10 m voor de woning plus de halve wo- De meest voorkomende vorm van montage-
ningdiepte is circa 15 m. Plus de hoek over drie bouw is met prefab-betonelementen. Bij mon-
woningen moet de hijsstraal ten minste 20 m tagebouw zijn evenals bij stapelbouw alleen
worden. Hierbij is geen rekening gehouden met transportbewegingen vanaf de vrachtwagen naar
woningblokovergangen. Met een maximumhijs- de plek in de woning. Er zijn twee belangrijke
last van 25 kN is een hijsvermogen van 20 × 2,5 verschillen tussen stapelen montagebouw van
= 500 kNm nodig. De bouwkraan moet elke dag prefab-beton:
over een lengte van ten minste achttien wonin- 1 bouwmuren bestaan uit maar enkele zeer
gen zijn hijswerk verrichten in variabele volgorde zware elementen;
van hijsplaats. De bouwkraan moet daarom 2 koppelingen zijn lasverbindingen zonder ver-
onbelast goed kunnen rijden en het uitzetten hardingstijd.
van de steunpoten moet elke keer weinig tijd
vergen. Als de bouwkraan over de bouwweg kan Omdat de verbindingen geen verhardingstijd
rijden is een wielkraan met hydraulische poten hebben, kunnen bouwmuur- en vloerelementen
de beste keuze. Bij een slechte en slappe rijroute direct worden doorgestapeld, figuur 4.56. In
is een rupskraan beter. principe is een woning verticaal te monteren.
Op een massieve bouwmuur komen vloeren van
Met tunnelkist twee woningen bij elkaar, maar bij ankerloze
Bij gietbouw met tunnelkist zijn wanden vloer- bouwmuren is elke woning volledig zelfstandig.
kist gecombineerd en wordt de te hijsen massa De montagekraan kan voor een woning gaan
van de gietbouwkist 5 tot 10 ton, figuur 4.55. staan en vanaf de vrachtwagen alle elementen
Dat is een hijslast van 50 tot 100 kN. Met een achter elkaar monteren. In de praktijk werkt hij
� 
Figuur 4.54 Transportbewegingen bij gietbouw
Figuur 4.55 Transportbewegingen bij tunnelkist

aan meerdere woningen tegelijk vanuit één sen 2 en 2,5 ton. Bij het uitvoeren van een in situ
positie. Dat geeft flexibiliteit in de uitvoering. betonskelet moet dagelijks een aantal charges
Een bouwmuur van hoog 2,500 m, lang 10 m bekisting, betonstaal en beton worden getrans-
en dik 0,220 m heeft een massa van 5,5 ton. Dat porteerd. Het transport is bepalend voor het
geeft een last van 55 kN. Hiervoor is een mobiele productietempo en daarom moet de bouwkraan
kraan met een hijsvermogen van circa 100 ton- permanent op de bouwplaats aanwezig zijn.
meter nodig. De kraan hoeft maximaal eenmaal
per dag te worden verplaatst. Breed uitzetbare Kolom- en wandbekisting (en zo mogelijk ook de
steunpunten om het hijsvermogen te vergroten vloerbekisting) worden op een verdieping meer-
is belangrijker dan de rijcapaciteit. dere keren ingezet. De transportroute van de
bekisting is bijvoorbeeld van links naar rechts en
op het einde voor de volgende verdieping weer
van links naar rechts. De bekisting moet dus over
de volle lengte van het gebouw worden getrans-
porteerd. De bouwkraan moet permanent belast
kunnen rijden. Daarvoor is een kraanbaan langs
het gebouw het meest geschikt, figuur 4.57.
Bij kantoren van meer dan drie bouwlagen kan
een torenkraan dichter bij het gebouw komen
waardoor de hijsstraal en daardoor het hijsver-
mogen beperkt kan blijven, figuur 4.58. Bij een
hijsstraal van 21 m en een maximumlast van
25 kN is een hijsvermogen van 600 kNm vol-
doende. De torenkraan heeft een draaicirkel en
Figuur 4.56 Transportbewegingen bij prefab-beton kan buiten de kraanbaan nog een groot gebied
bestrijken. De bouwweg, de opstelplaats voor
betonmortelwagens en de opslagplaats voor de
4.5 Transport utiliteitsbouw wapening kan gemakkelijk binnen kraanbereik
worden gesitueerd, mits de begrenzingen van de
Bij woningbouw is, door de functie-eisen van de bouwplaats dit toelaten.
woning, de diepte beperkt van 10 tot 12 m. Bij
laagbouw is de hoogte beperkt tot twee verdie-
pingen plus zolder. Bij utiliteitsbouw zijn de func-
tionele eisen verschillend waardoor gebouwen
lang en smal, breed en laag of hoog kunnen zijn.
De transportbewegingen zijn bij utiliteitsbouw
veel gevarieerder dan bij woningbouw.
����
4.5.1 Transport in situ betonskelet


Het kantoorgebouw is een veelvoorkomend
utiliteitsproject. Een normaal kantoor bestaat Figuur 4.57 Kraanbaan voor belast rijden
uit twee rijen werkruimten met een gang. De
rendabele diepte van een werkruimte is 5,400 Als het gebouw bestaat uit twee of meerdere
m. De meest voorkomende diepte van een kan- vleugels onder een hoek, zou voor elke vleugel
toorgebouw is 2,000 × 5,400 m + 1,800 m = een aparte kraan met kraanbaan te plaatsen zijn,
12,600 m. De lengte van een kantoorgebouw of figuur 4.59. Economischer is het om met één
een vleugel van een kantoorgebouw ligt tussen bouwkraan beide vleugels te kunnen bestrijken.
40 m en 50 m. Voor de keuze van de bouwkraan Dat is mogelijk door de kraanbaan met een
zijn belangrijk de massa van een charge bekisting bocht te leggen. De binnenstraal van de bocht
en de massa van een charge beton. Dit ligt tus- mag niet kleiner zijn dan 16 m en het onderstel
80
van de kraan moet voorzien worden van draai- van de bouwkraan zich in bochten te laten wrin-
bare wielstellen. Kraanbochten zijn beschikbaar gen, figuur 4.60.
in secties van 15 graden. Een gebogen kraanrail
is tweemaal zo duur als een rechte rail. 4.5.2 Transport prefab-betonskelet
Als het gebouw niet een eenvoudige rechte Bij een prefab-betonskelet is de last aanzienlijk
vorm heeft, is het gewenst zwaartepunten op te groter dan bij een in situ skelet. De betonfabriek
zoeken waar de hijsstralen ongeveer gelijk zijn en wil zo groot mogelijke elementen maken om de
een rechte kraanbaan te ontwerpen, in plaats kosten per element zo laag mogelijk te houden,
zowel bij het produceren als bij het monteren.
Als de betonfabriek voor de gevelwanden een
betonmal beschikbaar heeft van 7,200 m lang,
probeert zij de gevel van het gebouw op te
delen in zomin mogelijk elementen van
7,200 m lang.
In de gevelelementen van 7,200 m lang komen

twee raamopeningen, figuur 4.61. Daar komt
geen beton, waardoor de massa van het element
��
  
vermindert tot 8,2 ton. Op de hoeken van het
   
gebouw heeft de architect een raam weggelaten.
Figuur 4.58 Torenkatkraan op rails De afmeting van het element blijft gelijk, maar
de massa van de hoekelementen stijgt tot 10,3
ton. Bij de liften en trappenhuizen zijn geen
ramen nodig, de afmeting van het element blijft
gelijk, maar de massa stijgt tot 12,4 ton. Voor
de fabricage van de elementen is dat geen pro-
� 
 
Figuur 4.59 Kraanbaan met bocht
� 
 
Figuur 4.60 Kraanbaan zonder bocht Figuur 4.61 Gelijke elementen, variabele massa

bleem, want de kranen in de betonfabriek heb- kNm hebben. Voor de gevelelemenenten aan de
ben minstens het dubbele hijsvermogen. kraanzijde wordt de beschikbare hijscapaciteit
maar voor de helft benut. Als aan de overzijde in
Bij een in situ betonskelet moet de bouwkraan de gevel enkele elementen geen raamopeningen
continu lasten transporteren van een beperkte hebben, stijgt de elementmassa tot 12,4 ton.
massa. Bij een prefab-betonskelet moet de Ook dit element moet worden gemonteerd,
bouwkraan discontinu zware lasten transpor- maar daar is een hijsvermogen van 12,4 × 26 ×
teren. Een verdieping wordt in enkele dagen 10 = 3.220 kNm voor nodig. In dat geval wordt
gemonteerd en daarna is een aantal kraanloze de kraan bij de elementen aan de kraanzijde
dagen nodig om de verbindingen tussen de pre- maar voor een derde benut.
fab-elementen aan te gieten en te laten verhar-
den. Voor een prefab-betonskelet wordt daarom Tweezijdig monteren
vaak gekozen voor een mobiele giekkraan die Het benodigd hijsvermogen van de bouwkraan is
onbelast kan rijden met hydraulische poten die aanzienlijk te beperken als in de werkvoorberei-
snel uitzetbaar zijn. Het benodigde hijsvermogen ding de hijsstralen en de elementmassa’s worden
is afhankelijk van de plaats van montage en daar- uitgezocht om een optimum te zoeken tussen
mee de hijsstraal, en van de afwijkingen in het kraanopstelling en hijsvermogen. Als de kraan de
elementgewicht. elementen van twee zijden gaat monteren, kan
het hijsvermogen dalen naar 1.180 kNm, figuur
Eenzijdig monteren 4.63. Bij een opstelling waar alleen gevelelemen-
In het voorbeeld zijn de gevelelementen 7,200 ten gemonteerd hoeven worden, kan de kraan
m lang met twee raamsparingen en een massa dichter bij de gevel komen. Dit betekent wel dat
van 8,2 ton. De vloer bestaat uit kanaalplaat- het aantal opstelplaatsen voor de bouwkraan
elementen breed 1,200 m, lang 12,600 m, met wordt verdubbeld. Ook het aantal losplaatsen
een massa van 7,6 ton. Als het gebouw vanaf van vrachtwagens met elementen wordt twee-
een zijde wordt gemonteerd, figuur 4.62, is voor maal zoveel. Tegenover een lichtere kraan en
de gevel aan kraanzijde een hijsvermogen nodig daardoor lagere huurkosten komt de extra huur-
van 8,2 × 13 × 10 = 1.070 kNm maar voor de tijd voor het verplaatsen van de kraan. Alleen
gevel aan de andere zijde een hijsvermogen van met een goede planning en werkvoorbereiding
8,2 × 26 × 10 = 2.130 kNm. Voor de vloeren is kan dit besparingen opleveren.
een hijsvermogen van 1.480 kNm nodig. Het
maximumhijsvermogen is bepalend, dus moet    
de kraan een hijsvermogen van ten minste 2.130  
 
 
�
  � �
   
� Figuur 4.63 Tweezijdig monteren

 
�
4.6 Transport brede of hoge
� � utiliteitsbouw
Bij woningen en eenvoudige kantoorgebouwen

   
is de gebouwdiepte minder dan de hijsstraal van
Figuur 4.62 Eenzijdig monteren de bouwkraan. Het kan nodig zijn om van buiten
82
Kostenpost Aantal weken Kosten Totaal
Huur eerste bouwkraan 30 € 1.000,– € 30.000,–

Loon eerste machinist 30 € 1.600,– € 48.000,–
Montagekosten eenmalig € 15.000,– € 15.000,–
Kosten van een bouwkraan € 93.000,–

Meerkosten tweede bouwkraan € 93.000,–
Totaal twee 120-tonmeterkranen € 186.000,–
Figuur 4.64 Kosten twee 120-tonmeterkranen voor dertig weken
Kostenpost Aantal weken Kosten Totaal
Huur kraan 30 € 1.400,– € 42.000,–

Loon machinist 30 € 1.600,– € 48.000,–
Montage kosten eenmalig € 20.000,– € 20.000,–
Totaal twee 180-tonmeterkranen € 110.000,–
Figuur 4.65 Kosten 180-tonmeterkraan voor dertig weken
het gebouw elke plek in het gebouw te bereiken.

Bij gebouwen of gebouwcomplexen die breder
zijn dan de gebruikelijke gieklengte of hoger
dan de gebruikelijke kraanhoogte, moeten dan
andere oplossingen worden gevonden voor het
transport.
4.6.1 Transport brede gebouwen

De vlucht van een 120-tonmeter- tot 180-ton-
meterbouwkraan is 45 tot 50 m. Met aftrek van
de afstand van hart mast tot gevel is een gebouw
breder dan 30 tot 35 m niet meer met een nor-
male bouwkraan vanaf één zijde te bestrijken.
Figuur 4.66 Tweezijdige kraanopstelling
Tweezijdige kraanopstelling
In figuur 4.63 is al de tweezijdige benadering Bij een in situ betonskelet kan een bouwkraan
van een gebouw genoemd. Daar was de reden een productietempo halen van circa 100 m2
de beperking van het benodigde hijsvermogen. vloeroppervlak per dag. Als alleen door de grote
Als bij een breed gebouw de beperking van de breedte van het gebouw een tweede bouwkraan
beschikbare hijsstraal het probleem is, kan aan nodig is en de geplande productiecapaciteit is
twee zijden van het gebouw een kraanbaan wor- niet hoger dan 100 m 2/dag, is de extra bouw-
den aangelegd, figuur 4.66. Het gebouw kan bij kraan alleen nodig om de te grote breedte op te
een gelijk hijsvermogen tweemaal zo breed zijn lossen. Als de bouwkraan dertig weken nodig is,
als bij een enkele kraanopstelling. De kosten van zijn de meerkosten van de extra tweede bouw-
de aanleg van de kraanbaan en de huur van de kraan te berekenen. Kraankosten bestaan uit drie
bouwkraan worden daardoor wel verdubbeld, verschillende posten: huurprijs per week, loon-
figuur 4.64 en 4.65. kosten machinist (per week € 1.600,-) en eenma-
lige montage- en demontagekosten, figuur 4.41. Er zijn verschillende methoden om een bouw-
Bij een gelijkblijvend productietempo van 100 kraan midden in het gebouw te plaatsen:
m2 vloeroppervlak per dag worden de kraankos- ◆ bouwkraan op onderwagen:
ten van het gebouw verdubbeld, alleen door de ◆ bouwkraan op stalen frame;
te grote breedte. ◆ bouwkraan op fundatieplaat;
◆ bouwkraanbaan in atrium.
Bouwkraan met vergrote vlucht
Er is een verhouding tussen het hijsvermogen
van een bouwkraan en de maximale hijsstraal.
Een 180-tonmeterbouwkraan kan een hijsstraal
krijgen van 60 m. Als het mogelijk is met deze
hijsstraal het hele gebouw van een zijde te be-
strijken, zou een zware kraan een betere oplos-
sing kunnen zijn dan twee lichtere kranen, figuur
4.67.
Figuur 4.68 Bouwkraan midden in gebouw
◆ Bouwkraan op onderwagen
Een bouwkraancombinatie bestaat uit een on-
derwagen met wielstel, een toren en een giek,
figuur 4.69. De onderwagen is de fundering
van de bouwkraan. Het is mogelijk om op de
fundering van het gebouw een kraanbaan van 6
m lengte te leggen en daar de kraan met onder-
wagen op te plaatsen. Bij een skeletstramien van
7,200 m kan de kraan in een vloerveld worden
geplaatst. De onderwagenconstructie is dan
Figuur 4.67 Kraan met langere giek hoger dan de verdiepingshoogte. Bij de bouw
van het betonskelet wordt de onderwagen in-
De machinist is even duur als de kraan zelf. Bij gebouwd. De onderwagen is 6 × 6 m groot en
twee kranen zijn ook twee machinisten nodig en weegt minstens 100 kN. De montage is geen
bij een zwaardere kraan niet. De kostenvergelij- probleem maar de demontage wel. Hoe krijgt
king geeft als indicatie dat bij brede gebouwen men de onderwagen weer uit het gebouw? Voor
een zwaardere kraan gunstiger is dan meerdere het uithijsen van de zware onderwagen is een
bouwkranen. Bij de berekening is de huur van zeer zware mobiele kraan nodig. Een mogelijk-
de kraanbaan buiten beschouwing gelaten. Een heid is om de toren en giek met een mobiele
kraanrail met zwaar profiel kost per meter € 4,-
per week en een gebogen kraanrail per meter
€ 8,- per week.
Bouwkraan midden in gebouw

Bij een kraanbaan langs het gebouw wordt
maar de helft van de draaicirkel benut voor het
horizontaal transport over het gebouw. Een
kraanopstelling in het gebouw geeft een betere
benutting van de draaicirkel. Bij een langwerpig
gebouw zijn dan twee bouwkranen nodig, figuur
�
4.68.
Figuur 4.69 Bouwkraan op onderwagen

84
kraan uit het gebouw te hijsen en zoveel ruimte

maken in het gebouw dat de onderwagen op
rails uit het gebouw te rijden is.
◆ Bouwkraan op stalen frame

Als de bouwkraan midden in een vloerveld van
7,200 m × 7,200 m komt te staan zonder onder-
wagen, moeten de krachten van de kraantoren
worden overgebracht naar de poeren van de ko-
lommen, figuur 4.70. Waarschijnlijk moet onder Figuur 4.71 Bouwkraan op fundatieplaat
elke poer een extra paal komen om de belastin-
gen op te kunnen nemen, zie figuur 4.40 voor ◆ Bouwkraan in atrium
maximale hoekbelasting. Om de krachten van Er zijn utiliteitsgebouwen waar in het midden
de toren over te brengen op de poeren, is een een atrium wordt ontworpen. Dit atrium kan een
stalen frame nodig. Bij demontage is het stalen goede transportroute worden voor de bouw-
frame aanzienlijk gemakkelijker uit te hijsen dan kraan, die dan door het midden van het gebouw
de onderwagen. kan lopen waardoor de hijsstraal aan beide zijden
wordt benut, figuur 4.72. Als bij het constructief
ontwerp van de fundering rekening kan worden
gehouden met de kraanbaan, zijn minder aparte
kraanfundatievoorzieningen nodig.
Figuur 4.70 Bouwkraan op stalen frame
◆ Bouwkraan op fundatieplaat
In plaats van een stalen frame is het ook moge-
lijk de betonnen fundering van het gebouw ter
plaatse te verzwaren, figuur 4.71. De toren kan
met zware ankers in de funderingsplaat worden
�
bevestigd, zie figuur 4.40 voor maximale hoek-
druk. Ook is het mogelijk een mastdeel van de Figuur 4.72 Bouwkraan in atrium
toren in de fundatieplaat in te storten. Het voor-
deel van de fundatieplaat is dat bij demontage Samenvatting
van de kraan geen zware onderdelen uit het ge- Bouwkranen zijn in principe ontworpen voor
bouw gehesen hoeven te worden. Als de onder- verticaal transport met aanvullende mogelijk-
wagen van de bouwkraan niet nodig is, wordt heid voor horizontaal transport door het kunnen
de huurprijs van de kraan circa € 300,- per week draaien van de toren waardoor een hijscirkel
lager. Bij een huurtijd van dertig weken is dat ontstaat. Bij brede gebouwen waar een grote
€ 9.000,-. Daartegenover staan de meerkosten vlucht nodig is, wordt de bouwkraan misbruikt
van een betonfundering of stalen frame die voor horizontaal transport door de gieklengte
tussen € 5.000,- en € 10.000,- liggen. Het te vergroten waardoor het hijsvermogen daalt.
kostenaspect is ondergeschikt aan de problemen Of omgekeerd bij een grotere vlucht moet het
bij de demontage van de kraan. hijsvermogen van de kraan worden vergroot
omdat last × arm het hijsvermogen van de kraan
bepaalt.
Een bouwkraan met een hijsvermogen van 1.200 Voor het transportsysteem met een bouwkraan
kNm kan een last van 80 kN hijsen, maar bij is altijd een ploeg van drie personen nodig. Als
een giek met een vlucht van 30 m lang 45 kN, de bruto-cyclustijd van een bepaald soort lasten
en bij langere een giek met een vlucht van 50 tien minuten is, is de transportproductie zes
m is het lastgewicht gehalveerd tot 20 kN. Een charges per uur. De loonkosten bedragen ten
bouwkraan met een hijsvermogen van 1.800 minste 3 × € 25,- = € 75,- per uur. De loonkosten
kNm kan 100 kN hijsen, bij een vlucht van 40 m bedragen dan € 12,50 per charge.
is de toelaatbare last gehalveerd en bij 60 m is Een bouwkraan is een universeel transportmid-
deze tot een vijfde gedaald. Als bij bouwkranen del voor de ruwbouw, die zowel verticaal als
de grootst mogelijke vlucht moet worden ge- horizontaal kan transporteren. Bij de keuze van
bruikt, mogen de uiterste lasten niet meer dan het type, het aantal en de plaats van de bouw-
20 kN wegen. De hijscapaciteit is 80 tot 100 kN. kranen, moeten de kosten van het transport niet
De conclusie is dat de beladingsgraad van de buiten beschouwing worden gelaten. De trans-
bouwkraan in dat geval minder dan 25 procent portkosten worden beïnvloed door de loonkos-
is, figuur 4.73. ten van de transportploeg, de bezettingsgraad
en de beladingsgraad van de bouwkraan. Er zijn
   situaties waar een bouwkraan onmisbaar is, maar
� een kritische beschouwing van de transportkos-
��   ten door de bouwkraan blijft noodzakelijk.
 �� 
� 


� 
�
 

  �� 
�
�

�

�
� 
�

 � �
� 
�
�
�
�
� �
�
Figuur 4.74 Transportploeg ten minste drie personen
�
� � � � � � �
   4.6.2 Transport hoge gebouwen
Figuur 4.73 Hijsstraalvlucht en beladingsgraad De bouwkraan is specifiek ontworpen voor
verticaal transport met aanvullend horizontaal
Als op een breed bouwproject een tweede transport. Als de bouwkraan ergens optimaal
kraan alleen maar nodig is om elke plek van het inzetbaar is, is het wel bij hoogbouw. De lasten
gebouw te kunnen bereiken, worden de beno- moeten over grote hoogte worden getranspor-
digde kraanuren over twee kranen verdeeld. De teerd.
bezettingsgraad van elke bouwkraan is dan maar
de helft van de bezettingsgraad die een enkele Voor hoogbouw is een torenkraan nodig, waarbij
bouwkraan zou hebben. met de productie van de hoogbouw de toren
mee moet kunnen groeien. Bij hoogbouw heb-
Een van de nadelen van een bouwkraan als ben drie factoren invloed op de capaciteit van de
transportmiddel is dat de last aan een kabel bouwkraan:
hangt die kan bewegen en draaien. Om een 1 windsnelheid neemt toe met windfactor af-
last met de kraan te kunnen verplaatsen is altijd hankelijk van hoogte giek kraan boven maaiveld,
een aanpikker nodig op de bouwplaats, een omdat bij windsnelheid van 65 km/h kraan moet
machinist die de last naar de werkplek dirigeert, stoppen, daalt transportproductie met stijgen
en een afpikker die de last naar de juiste plaats hoogbouw;
dirigeert en de hijshaak losmaakt, figuur 4.74. 2 hijstijd neemt toe met hoogtefactor omdat
86
bij gelijke hijssnelheid per meter en bij stijgen een normale mobiele kraan is de torenkraan dan
hoogbouw hijsafstand groter wordt, waardoor te demonteren.
transportproductie daalt;
3 hijsvermogen bouwkraan is last × arm, maar Bouwkraan klimmend in hoogbouw
die is afgestemd op bepaalde torenhoogte. Als Een bouwkraan met vaste opstelling wordt
de kraantoren hoger wordt, komt de stabiliteit aan de hoogbouwconstructie horizontaal afge-
van de torenkraan in gevaar en moet het hijsver- schoord. Een alternatief is om de bouwkraan niet
mogen worden gereduceerd. alleen horizontaal maar ook verticaal aan de con-
structie van de hoogbouw af te stempelen. Dat is
Zowel de windsnelheid als de torenhoogte wer- het principe van de klimkraan, die met de hoog-
ken ongunstig bij het stijgen van de hoogbouw. bouw mee klimt naar boven, figuur 4.76. Zowel
Bij de start van de bovenbouw wordt daarom de bij een geschoorde kraan als bij een klimkraan
bouwkraan eerst met een beperkte torenhoogte mag de toren niet meedraaien. Er is daarom
opgebouwd tot circa 50 m hoog en met het stij- een horizontale giek met loopkat nodig. De
gen van de hoogbouw zelf wordt de toren van loopkat is een lierconstructie met een bepaalde
de bouwkraan met een klimkooi verhoogd, de afmeting waarbij de hijskabel in het midden van
bouwkraan groeit mee met de hoogbouw. de loopkat hangt. De hijskabel kan niet dichter
dan 2,500 m ten opzichte van het hart van de
Bouwkraan gekoppeld aan hoogbouw draaicirkel komen. De verticale en horizontale
Bij hoogbouw is een hoge torenkraan nodig krachten van de bouwkraan moeten worden
die ongunstig werkt voor de stabiliteit van de overgebracht naar de draagconstructie van de
bouwkraan. Een verrijdbare bouwkraan op een hoogbouw. Het meest stabiele deel van de hoog-
kraanbaan is dan niet meer mogelijk. Bij hoogbouw is de betonnen kern en daarom lijkt het
bouw wordt de bouwkraan vast opgesteld bui- logisch om de klimkraan in de kern te plaatsen.
ten het gebouw op een aparte fundering. Om Maar om de kern te kunnen maken moet de
de stabiliteit van de toren te verbeteren, wordt bouwkraan bekisting of prefab-elementen van
de toren van de bouwkraan afgeschoord aan de wanden van de kern kunnen plaatsen. Als
de draagconstructie van de hoogbouw, figuur de hijskabel niet dichter dan 2,500 m van het
4.75. Dan kan het maximale hijsvermogen van draaipunt kan komen, moet de kern ten minste
de bouwkraan worden benut. Periodiek wordt 7 m breed zijn om de kern te kunnen maken.
de toren met behulp van een klimkooi verlengd De toren heeft een afmeting van circa 2,000 m
door extra torenstukken van circa 4 m tussen × 2,000 m en de krachten van de toren moeten
de toren en de draaikrans te monteren. Als de naar de hoogbouwconstructie worden overge-
hoogbouw gereed is, kan de bouwkraan met de
klimkooi weer zakken tot circa 40 m hoogte. Met
�  
  �
�� � 

Figuur 4.75 Hoogbouw met gesteunde torenkraan Figuur 4.76 Hoogbouw met klimkraan

bracht. Als de kernwanden 5 m uit elkaar staan

is de vloer niet sterk genoeg om de krachten
naar de kernwanden over te brengen. Een stalen
hulpconstructie is dan nodig.
Bij de meeste hoogbouwprojecten is het ont-

werp van de stabiliteitskern niet geschikt om de Figuur 4.77 Betonmixer met betonpomp
klimkraan te steunen. Het alternatief is om de
klimkraan niet in de stabiliteitskern, maar mid- Een mobiele betonpompinstallatie heeft een
den in een vloerveld te plaatsen. Ook dan is een opvangbak, een pomp en een giek, figuur 4.78.
stalen hulpconstructie nodig om de krachten De pompcapaciteit is circa 100 m3 per uur. De
over te brengen naar de kolommen van de giek heeft een verticaal bereik van 30 m en een
draagconstructie. In de praktijk blijkt een klim- horizontaal bereik van 30 m. Bij hoogbouw is het
kraan alleen efficiënt als bij het ontwerp van de mogelijk een stijgleiding in de draagconstructie
hoogbouwconstructie met de plaatsing van de in te bouwen en de giek op de verdieping te
klimkraan rekening is gehouden. Bij demontage plaatsen. De pompapparatuur is in staat beton
van de klimkraan is een mobiele kraan nodig tot een hoogte van 450 m te verpompen met
hoger dan het gebouw zelf om de giek, de con- een capaciteit tot 150 m3 per uur.
tragiek en de toren te kunnen hijsen en naar het
maaiveld terug te brengen. Bij een klimkraan zijn
de demontagekosten aanzienlijk hoger dan bij
de vaste kraan buiten het gebouw.
4.7 Pomptransportsysteem
Figuur 4.78 Aparte betonpompwagen
Een bouwkraan is een transportmiddel die dis-
continu lasten kan transporteren. Een transport- Voor dekvloeren van anhydriet is transport-
cyclus is een combinatie van aanpikken, hijsen, apparatuur beschikbaar met een menger die op
afpikken en terugdraaien. Als bij het storten van het maaiveld het materiaal mengt en met een
beton de kubel 1 m3 beton kan bevatten en de pomp tot 100 m hoogte kan transporteren met
cyclustijd per charge is zes minuten, dan is de een capaciteit van 18 m3 per uur, figuur 4.79.
transportcapaciteit van de bouwkraan 10 m3 Ook voor stucwerk kan het materiaal worden
beton per uur. Beton is een vloeibare stof die verpompt.
door een slang onder druk te verpompen is. Het
principe van verpompen is een continu trans-
portsysteem die daardoor een veel grotere trans- �
portcapaciteit heeft.
De eenvoudigste methode van verpompen is als
de betonmixer voorzien is van een betonpomp,
figuur 4.77. Uit de mixer wordt het beton in een Figuur 4.79 Pomp voor vloeimortel
bak gegoten van waaruit met een wormwiel het
beton door een slang wordt geperst. Aan de
betonmixer is een eenvoudige autokraan gemon- 4.8 Pallettransportsysteem
teerd die de slang naar een bepaalde hoogte en
plaats kan dirigeren. Een betonmixer met In de industrie is de pallet het universele trans-
betonpomp heeft een transportcapaciteit van portmiddel. Alle materialen worden op pallets
circa 20 m3 beton per uur. Dit type betonpomp geplaatst en dat is de transporteenheid tot op de
heeft een verticaal bereik van 15 m en een werkplek waar de goederen moeten worden ver-
horizontaal bereik van 20 m. werkt. Palletisering is in de industrie een gesloten
88
transportketen waarop alle transportmiddelen

zijn afgestemd.
In de industrie- en handelssector is de basis ver-
pakkingseenheid 400 × 600 mm. De afmeting
van pallets is afgestemd op een stapeling van
het basispakket. In Europa zijn de palletmaten
gestandaardiseerd in ISO/R 198 Double-deck flat
pallets for through transit of goods en DIN 15146 � 
Vierwegeflachpaletten: Figuur 4.81 Flush en wing pallet
• 800 × 1.000 mm;
• 800 × 1.200 mm; De buispallet is ontworpen om langwerpige
• 1.000 × 1.200 mm. onderdelen te vervoeren, figuur 4.82. De buis-
pallet is ideaal geschikt voor het vervoer van stei-
De tweewegspallet kan met palletlepels alleen gerbuizen, stempels en steigerplanken. De buis-
aan de voor- en achterzijde worden opgepakt. pallet is met de kraan te hijsen en is stapelbaar.
De vierwegspallet heeft in plaats van ribben
negen klossen. Hierdoor is deze pallet van elke
zijde met palletlepels op te pakken, figuur 4.80.
Figuur 4.82 Buispallet

Figuur 4.80 Twee- en vierwegspallet
De boxpallet is ontworpen voor het vervoer van
De pallet is emballage die na het lossen over- kleine losse onderdelen. Deze pallet is stapelbaar
blijft. Er zijn eenmalige pallets die na gebruik en vaak voorzien van hijsogen om de pallet met
worden vernietigd. Sommige vervoerders nemen de kraan te kunnen verplaatsen, figuur 4.83.
na gebruik de lege pallets weer mee. Bij regelma-
tige aanvoer werkt dat, maar op de bouwplaats
niet altijd. Een aantal grote vervoersbedrijven
heeft een pool gevormd, waarbij afgesproken is
dat elke vervoerder bereid is pallets van andere
vervoerders mee terug te nemen. Deze poolpal-
lets hebben de afmeting 800 x 1.200 mm en zijn
altijd vierwegs. Ze zijn voorzien van een barcode
waardoor de vervoerders de hoeveelheden pal-
lets kunnen bewaken. Figuur 4.83 Boxpallet
Er is nog een ander verschil in pallets, die voor 4.8.1 Pallettransportmiddelen

de bouwplaats nuttig kan zijn. Bij de gewone De pallet is een universeel verpakkingssysteem en
pallets (flush-pallets) staan de ribben tot buiten- voor het verplaatsen en transporteren van pallets
kant pallet, maar er is ook een type (wing-pallet) zijn verschillende transportsystemen ontwik-
waarbij de ribben naar binnen steken, figuur keld. De keuze van het pallettransportsysteem is
4.81. Met de wing-pallet is het mogelijk twee afhankelijk van de verplaatsingsrichting, horizon-
buizen onder de pallet te schuiven waardoor een taal of verticaal, en van de ondergrond waarover
pallet met de bouwkraan te hijsen is. de pallet moet worden verplaatst.
Onderscheiden worden: van een pallet. De palletstapelaar kan in een

◆ handpalletwagen; gebouw nuttig zijn bij het monteren van zware
◆ elektro palletwagen; leidingen aan het plafond. De stapelaar is ook
◆ elektro palletstapelaar; te gebruiken als in hoogte verstelbaar werkplat-
◆ palletheftruck; form.
◆ pallettractor;
◆ palletverreiker;
◆ bouwlift en -kraan.
◆ Handpalletwagen
De handpalletwagen is alleen geschikt voor hori-
zontaal vervoer over een vlakke ondergrond. De


�


palletlepels schuiven door de pallet, waarna de

lepels iets omhoog worden gekrikt. De handpal-
letwagen is op de bouwplaats alleen geschikt
voor horizontaal transport binnen het gebouw Figuur 4.86 Elektro palletstapelaar
over een redelijk vlakke vloer, figuur 4.84.
◆ Palletheftruck
De palletheftruck is in de industrie en in magazij-
nen het meest gebruikte pallettransportsysteem,
figuur 4.87. De palletheftruck kan een pallet
tot circa 3 m hoog heffen en kan pallets op de
verdiepingsvloer plaatsen. De palletheftruck is
Figuur 4.84 Handpalletwagen vooral een horizontaal transportmiddel en in
beperkte mate een verticaal transportmiddel. De
◆ Elektro palletwagen meeste heftrucks met last hebben een te grote
De elektro palletwagen is een mechanisering wieldruk om over een verdiepingsvloer te kun-
van de handpalletwagen, figuur 4.85. Deze wa- nen rijden.
gen is alleen geschikt voor horizontaal transport
over een vlakke ondergrond. Als gevolg van de
elektrische aandrijving is de elektro palletwagen
geschikt voor grotere afstanden of zwaardere
pallets. � 


�


Figuur 4.87 Palletheftruck

Figuur 4.85 Elektro palletwagen
◆ Pallettractor
◆ Elektro palletstapelaar Tractoren kunnen voorzien worden van verschil-
De elektro palletstapelaar is een uitbreiding van lende graafwerktuigen, maar ook van een pallet-
de elektro palletwagen met een hefinrichting lepel, figuur 4.88. De pallettractor is geschikt om
waardoor de pallet 1 tot 2 m hoog kan worden op een ruw bouwterrein te rijden. Voor het ver-
geheven, figuur 4.86. De stapelaar is ontworpen plaatsen van pallets op de bouwplaatsen en voor
om meerdere pallets op elkaar te kunnen sta- het laden en lossen van pallets op vrachtwagens
pelen. De voorwielen blijven op de grond. De en op bouwliften is de pallettractor het meest
stapelaar is dus niet geschikt voor het lossen van geëigende transportmiddel.
vrachtwagens en voor het door een raam steken
90
Figuur 4.88 Pallettractor
Figuur 4.90 Bouwlift en –kraan
Transportmiddel Waarde Huur

per week
Handpalletwagen € .500,– € .5,–

Elektropalletwagen € 7.500,– € .75,–
Palletstapelaar € 10.000,– € .100,–
Bouwlift € 15.000,– € .150,–
(massa: 1.000 kg)
Palletheftruck € 20.000,– € .200,–
Pallettractor € 25.000,– € .250,–
Palletverreiker € 50.000,– € .500,–
Figuur 4.91 Kosten pallettransportmiddelen

Figuur 4.89 Palletverreiker
is mogelijk met de handpalletwagen. Bij het
◆ Palletverreiker beneden op het plateau brengen van de pallet
De palletverreiker is een tractor met een hydrau- moet wel het hoogteverschil tussen maaiveld en
lische hijsmast voorzien van palletlepels, figuur plateau overbrugd worden.
4.89. De palletverreiker kan op de bouwplaats
pallets zowel horizontaal als verticaal verplaatsen. De bouwkraan kan zowel verticaal als horizontaal
Het is mogelijk om pallets tot circa 12 m hoogte pallets transporteren. Voor het aanpikken van de
op een verdiepingsvloer, of een pallet pannen pallet is de wingpallet het meest geschikt.
op het dak te plaatsen. Bij renovatie kan de ver- Figuur 4.91 bevat een overzicht van de kosten
reiker pallets door een raamopening naar binnen van pallettransportmiddelen.
steken.
4.8.2 Transportketen met pallets
◆ Bouwlift en -kraan Plafondplaten worden in de fabriek gebundeld
De bouwlift is het transportmiddel voor verticaal en een aantal bundels worden op een pallet
transport en kan dus een pallet verticaal verplaat- geplaatst. De pallet wordt in de fabriek met
sen, figuur 4.90. Met andere pallettransportsys- een heftruck op de vrachtwagen gezet. Op de
temen moet de pallet beneden op de bouwlift bouwplaats heeft de vrachtwagen een eigen los-
worden geplaatst en boven weer met een ander systeem om de pallets op de bouwplaats neer te
transportmiddel van de bouwlift gehaald. Een zetten. De plafondplaten moeten met de bouw-
combinatie van verticaal en horizontaal transport lift naar de verdieping worden gebracht. Een pal-
lettransportsysteem ontbreekt op de bouwplaats.

Vanaf de pallet worden deelpakketten op de
bouwlift geplaatst. Boven aangekomen worden
de deelpakketten met de hand gelost en op een
plateauwagen gelegd en naar de werkplek gere-
den. Bij de toeleveringsindustrie is de pallet het
universele transportmiddel, maar op de bouw-
plaats is men niet in staat de pallet als transport-
eenheid te hanteren en worden deelpakketten
met de hand getransporteerd, figuur 4.92. Figuur 4.94 Pallettransportketen met bouwkraan
De verreiker is een mobiele bouwkraan uitgerust

� met lepels voor het aanpikken van pallets. De
verreiker heeft een maximale hefhoogte van
12 m met een hefcapaciteit van circa 40 kN.
Bij een bouwkraan is een aanpikker en een
afpikker nodig, maar de machinist van de ver-
reiker is in staat zelf de last aan te pikken en weer
Figuur 4.92 Pallet en handtransport neer te zetten, figuur 4.95. De verreiker is door
zijn constructie ook in staat om een pallet in het
Op de bouwplaats zou het transportsysteem gebouw te plaatsen, dit in tegenstelling met de
moeten zijn afgestemd op de pallet. Een heftruck bouwkraan.
geschikt voor het rijden op de bouwplaats kan
de pallets op de bouwlift plaatsen. Boven op de
verdieping is een elektro minipallettruck beschik- ���
baar om de pallet vanaf de bouwlift naar de

werkplek te transporteren, figuur 4.93.
� Figuur 4.95 Pallettransportketen met verreiker
Als bij de renovatie van een groot gebouw alle

goederen door een raamopening naar binnen
moeten worden gebracht, is een aangepast pal-
letsysteem toe te passen. Het probleem is dat
Figuur 4.93 Pallettransportketen met heftruck de onderzijde van het raam bijna 1 m boven het
rijvlak van de vloer ligt. Hoe komt de pallet vanaf
In plaats van een bouwlift is ook de bouwkraan de bouwlift door het raam en hoe wordt het
geschikt om pallets vanaf de bouwplaats naar hoogteverschil tussen raam en vloer overbrugd?
de werkplek op de verdieping te brengen. Op Een mogelijke oplossing is om het horizontaal
de verdieping is een uitsteeksteiger te maken. De transport van de bouwlift naar binnen met een
bouwkraan kan de pallet vanaf de bouwplaats rollenbaan te overbruggen, figuur 4.96. Op het
oppakken en op de uitsteeksteiger op de verdie- plateau van de bouwlift wordt een rollenbaan
ping neerzetten. Met een elektro minipallettruck aangebracht en aan de binnenkant van het raam
is de pallet naar de werkplek te transporteren, wordt een rollenbaan op poten geplaatst. Met
figuur 4.94. handkracht kan de pallet vanaf het hijsplateau
naar binnen worden gerold. De pallet staat dan
nog bijna één meter boven de vloer. Voor het
binnentransport is de palletstapelaar te gebrui-
ken. De voorwielen van de stapelaar schuiven
92
onder de rollenbaan en met de lepels kan de pal- 4.9 Containertransportsysteem

let van de rollenbaan worden geheven.
In de industrie is de pallet de transporteenheid
en in de scheepvaart de container, figuur 4.98.
�� Beide systemen vullen elkaar aan. Containers zijn
transportbakken waarin de goederen worden
gebracht op de laadplaats en er pas weer uitge-
 nomen worden bij het einddoel van het trans-
portproces.
Figuur 4.96 Pallettransportketen met rollenbaan
4.8.3 Langwerpige materialen op pallets

De standaardpallet heeft een afmeting van 800
× 1.200 mm of eventueel 1.000 × 1.200 mm.
Op de bouwplaats moeten ook veel langwerpige
goederen worden getransporteerd. Gipsplaten
zijn verdiepingshoog en de metalen stijlen daar-
voor ook. Kozijnen en deuren zijn langer dan
2 m. Elektrapijpen, waterpijpen en luchtkanalen
hebben een lengte van 4 m. Rollen vloerbedek-
king zijn ook 4 m lang. Als voor lange goederen
speciale langwerpige pallets worden gemaakt,
is het mogelijk langwerpige pallets met de be- Figuur 4.98 Container als laadkist
staande maar aangepaste pallettransportsyste-
men te vervoeren. Als de lange pallet vierwegs is, Containers kunnen eenvoudig van het ene op
kan een palletheftruck of pallettractor de lange het andere daarvoor geschikte algemene trans-
pallet aan de zijkant oppakken. Bij de meeste portmiddel worden geplaatst. Door de scheiding
bestaande bouwliften is het plateau te verlengen van voertuig en lading en door de normalisering
tot 3 m. De heftruck kan de lange pallet op het van de container is een flexibel transportsysteem
verlengde plateau plaatsen waarbij het materiaal ontstaan. De voordelen zijn:
gedeeltelijk naar buiten kan uitsteken. Op de • snellere overslag;
verdiepingsvloer rijdt een handpalletwagen of • minder verpakkingskosten;
elektro palletwagen waarvan de vorken verlengd • minder beschadiging;
zijn tot 3 m. Als het plateau van de bouwlift minder diefstal;
gelijk is met de bovenkant van de vloer, kan de • versnelling totale transport.
palletwagen zijn verlengde vorken volledig onder
de lange pallet rijden, opkrikken en met de pal- De container is een laadkist met op alle hoek-
let over de vloer naar de werkplek rijden, figuur punten een universeel bevestigingssysteem. Hier-
4.97. door zijn ze op een vrachtwagen vast te zetten,
met elke kraan te hijsen en op elkaar stapelbaar.
De afmetingen van de container zijn volgens
� ISO-normen gestandaardiseerd, figuur 4.99.
De 20-footscontainer is de standaardcontainer en
in weg-, water- en railvervoer wordt de vervoers-
capaciteit uitgedrukt in aantallen 20-foot.
Figuur 4.97 Langwerpige materialen

Type in ft Lengte Breedte 8 ft Hoogte 8 ft Maximaal

bruto-gewicht
40 ft 12.192 mm 2.438 mm 2.438 mm 304,8 kN

40 ft 9.125 mm 2.438 mm 2.438 mm 254. kN
20 ft 6.058 mm 2.438 mm 2.438 mm 203,2 kN
10 ft 2.991 mm 2.438 mm 2.438 mm 101,6 kN
6 ft 1.968 mm 2.438 mm 2.438 mm 71,1 kN
5 ft 1.460 mm 2.438 mm 2.438 mm 50,8 kN
Figuur 4.99 Afmeting en gewicht containers
In de havens en op overlaadstations wordt voor

het hijsen van een container een hijsframe ge- �
bruikt waarbij de container aan de vier bovenste

hijspunten wordt opgepakt, figuur 4.100. De
hijsframes hebben zoekers waardoor er voor het
aan- en afpikken geen personeel nodig is. Zon- �
�
der hijsframe is het ook mogelijk met een vier- �
��
sprong een container te hijsen door de hijshaken

in de onderste hijspunten te bevestigen. Dat Figuur 4.101 Containerlossystemen
moet met handkracht gebeuren.
Naast gesloten containers wordt in de bouw ook schuin achterover lossen nauwelijks invloed heeft
gebruikgemaakt van containerplaten. Deze be- op het bewegen van de lading.
staan uit de bodem van de container met rongen
of hekken voor het open vervoer van goederen. Het transportsysteem op de bouwplaats is niet
afgestemd op containerisatie. Als goederen op
een container naar de bouwplaats worden ver-
voerd, worden op de bouwplaats de goederen
in hanteerbare eenheden uit de container gepakt
en op de bouwlift gelegd. Boven aangekomen
wordt de hanteerbare eenheid met de hand naar
de werkplek vervoerd, figuur 4.102.
Figuur 4.100 Hijspunten onder en boven �
4.9.1 Transporteren containers

In de havens wordt de container op een vracht-
wagen geplaatst. Voor het lossen van de con-
tainer zijdelings moet de vrachtwagen aan de
voor- en achterkant van de container een auto- Figuur 4.102 Container en handtransport
laadkraan hebben om de container zijdelings te
kunnen lossen: het multiliftsysteem. 4.9.2 Verticaal transport containers
Het lossysteem is zeer kostbaar en daarom wordt Het containersysteem is ontwikkeld om goede-
in de bouw een vereenvoudigd lossysteem toe- ren van de verzender naar de ontvanger in een
gepast, figuur 4.101. Onder de container wor- laadkist te vervoeren en de goederen pas uit de
den twee balken geplaatst die het mogelijk ma- container te halen op de werkplek. Op de bouw-
ken dat de container over de achterkant van de plaats wordt de container op het maaiveld ge-
vrachtwagen wordt gelost met een eenvoudig plaatst. Vooral bij grotere bouwwerken moet een
hydraulisch systeem. In de praktijk blijkt dat het aanzienlijk deel van de afbouwen installatie-
94
materialen op verdiepingen boven het maaiveld Containertransport

worden gebruikt. De maximummassa van een Bij kleine woningbouwprojecten in de
20-footscontainer is 25 ton. koopsector willen de eigenaren de woning
naar eigen wensen afbouwen. Dat geldt
Bij grote gebouwen moet het mogelijk zijn in ook voor deuren en hangen sluitwerk.
een binnenhoek van het gebouw op het dak Gemiddeld komen er in een woning zeven
twee elektrolieren van elk 150 kN 1,5 m buiten binnendeuren.
de vloer te laten uitkragen. Met deze lieren kan
een container vanaf de vrachtwagen worden ge- Het is gebruikelijk dat de deurkozijnen, bin-
hesen tot de verdiepingsvloer, figuur 4.103. Wel nendeuren en het sluitwerk apart door ver-
moet met veiligheidsdeskundigen worden over- schillende leveranciers wordt aangevoerd. Op
legd welke voorzieningen nodig zijn om mensen de bouwplaats ontstaat een distributiepro-
de container te laten ingaan om de goederen te bleem om de juiste maten en typen deurkozij-
lossen. nen, deuren en sluitwerk in de juiste woning
te krijgen. Een deurenbedrijf heeft zich
gespecialiseerd in het leveren en monteren
van complete binnendeurcombinaties. De be-
stellijsten worden per woning gemaakt en in
de bouwvolgorde worden de deurcombinaties
van tien woningen in een 10-footscontainer
geladen. De montageploeg roept de contai-
ners af. Een volle vracht is vier stuks 10-foots-
� �
containers. Elke container wordt voor een blok

van tien woningen geplaatst. Daarin zitten alle
Figuur 4.103 Verticaal containertransport onderdelen die de montageploeg nodig heeft
om de kozijnen en deuren volledig te kunnen
Bij grote utiliteitsgebouwen waar te verwachten monteren, figuur 4.104.
is dat binnen de levensduur van het gebouw
regelmatig verbouwingen te verwachten zijn
en vervanging van volumineuze of zware instal- Activiteiten voor tien woningen Kosten
laties, zou een permanent containerhijssysteem
de transportkosten bij verbouwingen aanzienlijk Lossen en verdelen – 6 manuren € .165,–
kunnen verlagen. Een containerhijssysteem kan Afval papier en plastic € . 50,–
in een binnenhoek van de gevel worden ge- Verlies/diefstal/schade € . 50,–
maakt. Bij hoogbouw zou naast de liftschachten Montage kozijn/deur – 38 manuren € 1.050,–
een containerschacht kunnen worden gesitu-
eerd. Als de technische installaties, zoals koel- Tien woningen met losse levering € 1.315,–
machines, liftmachines en verwarmingsketels,
bij de nieuwbouw op containerplaten worden Containerkosten –1 stuk € .115,–
gebouwd, is in de toekomst vervanging veel een- Containerhuur – 10 dagen € .115,–
voudiger. Montage kozijn/deur – 38 manuren € 1.050,–
Tien woningen containerlevering € 1.280,–
Figuur 4.104 Kostenvergelijking voor deuren

Bron: Berkvens deurenfabriek Someren

literatuur
1 Flapper, H.A.J., Bouwplanning, ThiemeMeulen-

hoff, 2004
2 Het gebruik van de draadloos bestuurde 10-
tonmeter torenkraan. Stichting Arbeidstechnisch
Onderzoek Bouwnijverheid, 1993
Normen
ISO/R 198 Double-deck flat pallets for through
transit of goods
DIN 15146 1/4 Vierwegeflachpaletten: 800 ×
1.000 mm, 800 × 1.200 mm,
1.000 × 1.200 mm. Schraubnägel

96

Assemblagefunctie bouwplaats
H. A. J. Flapper
5
De logistiek van de goederenstroom op de bouwplaats is verdeeld in
drie functies: de distributie-, transporten assemblagefunctie. Op de
werkplek aangekomen moeten de bouwmaterialen worden samen-
gevoegd tot er een gebouw ontstaat. Dit hoofdstuk bespreekt hoe dit
samenvoegen op verschillende niveaus kan gebeuren.

98
Inleiding 5.1 Van aanpasbouw naar

assemblagebouw
Iemand die een tuinhuisje wil hebben, kan bij
een tuincentrum een compleet huisje kopen. Als Bij het samenvoegen van bouwmaterialen tot
de afmeting klein genoeg is, kan het tuinhuisje een gebouw zijn drie niveaus te onderkennen:
in zijn geheel op een vrachtwagen worden 1 aanpasbouw: op bouwplaats aangevoerde
vervoerd. Is de afmeting te groot of zijn de ver- bouwmaterialen of al bewerkte bouwproducten
voerskosten te hoog, dan levert het tuincentrum zodanig bewerken, dat ze kunnen worden toe-
het tuinhuisje in elementen. De leverancier van gevoegd aan al gebouwde constructie, paragraaf
het tuinhuisje heeft de verbindingen tussen de 5.1.1;
elementen (bouwknopen) zodanig ontworpen, 2 montagebouw: op bouwplaats verbinden of
dat een leek met alleen een schroevendraaier de samenvoegen van elementen zonder dat deze
bouwelementen kan assembleren tot een tuin- verder een bewerking ondergaan. Bij montage-
huisje. bouw wordt ervan uitgegaan dat één leverancier
verantwoordelijk is voor samenhang tussen te
Als men een tuinhuisje wil dat andere maten en monteren elementen (interne knopen). Zuivere
functies moet hebben dan de prefab-industrie montagebouw komt nauwelijks voor omdat het
kan leveren, kan men zelf een tuinhuisje ontwer- geleverde altijd onderdeel is van een bouwwerk
pen en met de tekening naar een timmerfabriek en er dus ook altijd raakvlakken zijn met andere
gaan. delen van het bouwwerk (externe knopen), para-
De timmerfabriek maakt speciaal voor dit huisje graaf 5.1.2;
projectelementen en ontwerpt daarbij de aan- 3 assemblagebouw: evenals bij montagebouw
sluitingen (bouwknopen) zodat men het tuin- worden elementen verbonden of samengevoegd
huisje zelf kan assembleren. De kosten bij de zonder dat afzonderlijke elementen bewerking
timmerfabriek zijn aanzienlijk hoger dan bij het ondergaan. Bij assemblagebouw echter wordt
tuincentrum, omdat de elementen speciaal voor ervan uitgegaan dat de samen te voegen ele-
het project moeten worden gemaakt. menten door verschillende leveranciers ont-
worpen en geproduceerd zijn. De verschillende
Als men zelf redelijk kan timmeren, is het goed- leveranciers zijn alleen verantwoordelijk voor hun
koper het tuinhuisje zelf te bouwen. Men koopt eigen onderdeel en niet voor het geheel, para-
zelf planken en balken als bouwmateriaal en graaf 5.1.3. (De ‘interne’ bouwknopen, dus per
bewerkt dit tot een huisje. Men koopt zelf een levering, vallen onder de verantwoordelijkheid
deur en een raam als bouwproduct en monteert van de desbetreffende leverancier. De ‘externe’
deze in de wanden van het huisje. Men kan de bouwknopen, tussen de verschillende leveringen
plaats van de deur en het raam zelf bepalen, de en tussen de leveringen en het totale bouwwerk,
planken en balken worden daaraan aangepast vallen onder de verantwoordelijkheid van de uit-
(aanpasbouw). bestedende partij: de hoofdaannemer.)
Bij de keuze van de bouwmethode spelen een rol 5.1.1 Aanpasbouw

de beschikbaarheid van vakkennis, van hulpmid- De timmerman stelt profielen, ook al is de posi-
delen en van tijd, die afgewogen worden tegen tie niet nauwkeurig, de metselaar past de kop-
de kosten bij de verschillende mogelijkheden. Er penmaat aan en het past altijd. De timmerman
is een relatie tussen de (assemblage)werkzaam maakt een houten kozijn in de timmerwerkplaats
heden op de bouwplaats en de mate waarin de en stelt het kozijn. Ook al is de maat van het
bouwmaterialen zijn voorbewerkt. kozijn niet volgens tekening, de metselaar past
zijn steenverdeling aan, zodat het kozijn altijd
past. De schilder meet de glasmaat van het
kozijn op en snijdt het glas op maat, het past
altijd, figuur 5.1 en 5.2.

5 ASSEMBLAGEFUNCTIE BOUWPLAATS 99
De producent ontwerpt zelf de bouwknopen

tussen de verschillende onderdelen. Als elk
onderdeel volledig maatvast is, moet een recht-
streekse koppeling tussen de delen mogelijk zijn.
De producent weet echter dat bij het maken van
Figuur 5.1 Voorbeeld aanpasbouw: kozijnen en stenen prefab-wandelementen en prefab-vloeren balk-
sluiten op elkaar aan elementen maatafwijkingen ontstaan, waarmee
hij rekening moet houden voor het oplossen van
de bouwknopen. De betonfabriek ontwerpt en
produceert de hele draagconstructie en heeft alle
bouwknopen met alle maatafwijkingen volledig
zelf in de hand.
Figuur 5.2 Voorbeeld aanpasbouw: kozijn moet passen in 5.1.3 Assemblagebouw

sparing binnenspouwblad Voor de start van de bouw wordt in een staalbe-
drijf een tunnelkist gebouwd. Met deze tunnel-
Bij aanpasbouw wordt de maatvoering steeds kist moet de gietbouwploeg betonnen woning-
aangepast aan het voorgaande waar tegenaan beuken maken. Als de maat van de tunnelkist
moet worden gebouwd. Bij aanpasbouw past niet goed is, zal de maat van de betonbeuk ook
altijd alles. Uitvoerders in de renovatie ervaren afwijken.
wat aanpasbouw is, bij een oud woningblok Voordat de betonbeuk gereed is, wordt in een
moet elk kozijn worden opgemeten, want ze zijn betonfabriek een prefab-beton binnenspouwblad
allemaal verschillend in maat. Bij het aanbrengen gestort. Als op de productietekening een maat-
van multiplex op de oude vloeren blijkt dat alle fout is gemaakt, past het binnenspouwblad bij
oude houten vloeren moeten worden uitgevlakt, assemblage niet.
geen enkele vloer is echt vlak.
Een timmerfabriek maakt houten kozijnen van
5.1.2 Montagebouw bij de opdracht ontvangen tekeningen. Deze
Een betonnen draagconstructie kan volledig wor- moeten passen in raamopeningen die de beton-
den geprefabriceerd. De draagconstructie is ech- fabriek in het binnenspouwblad heeft gespaard.
ter te groot om in zijn geheel over de weg van Bij maatafwijking in de sparing of het kozijn zal
de betonfabriek naar de bouwplaats te transpor- assemblage van deze twee producten onmoge-
teren en daarom is een opdeling nodig in trans- lijk zijn.
porteerbare onderdelen. Om zomin mogelijk Een kunststof ramenbedrijf maakt vanaf tekening
lucht te vervoeren, is een opdeling in verticale en draai-valramen, die op de bouw moeten pas-
horizontale delen gewenst. Op de bouwplaats sen in de houten kozijnen. Een glasbedrijf maakt
moeten de onderdelen worden samengevoegd vanaf tekening dubbel glas. Als dat op de bouw
tot de betonnen draagconstructie ontstaat. De niet in de sponningen past, is pasmaken onmo-
producent is verantwoordelijk voor de draagcon- gelijk en moet er een nieuwe dubbele ruit (speci-
structie in zijn geheel en dus ook voor de samen- aal op maat gemaakt) worden geleverd en komt
voeging van de delen, figuur 5.3. weken later, figuur 5.4 en 5.5.
Figuur 5.3 Voorbeeld montagebouw Figuur 5.4 Voorbeeld assemblagebouw: met tunnelkist
betonbeuk maken

100
Assemblagebouw is alleen mogelijk wanneer cement als bulkmateriaal naar de bouwplaats

maattoleranties worden afgesproken. Dit vergt getransporteerd en daar in een betonmolen
een hoge graad van maatbeheersing. Dat is al- gemengd (bewerkt) tot beton. Twee van de
leen mogelijk met moderne meetgereedschap- weinige grondstoffen die nog op de bouwplaats
pen en maatvoeringsmethoden. worden verwerkt zijn aanvulzand en dakgrind.
� � � � �

    
� � � �

   
�  �

 � 
Figuur 5.5 Voorbeeld assemblagebouw: binnenspouwblad
moet passen in betonbeuk � �
 
�

5.2 Van grondstof tot
projectelement � � � � �
    
Sommige bouwdelen worden in het werk (in Figuur 5.6 Van grondstof tot projectelement
situ) gemaakt en andere bouwdelen worden
door de toeleveringsindustrie geprefabriceerd 5.2.2 Bouwmateriaal
(prefab) en op de bouwplaats (in situ) gemon- Van klei worden in een steenfabriek bakstenen
teerd. Bij de beslissing over prefab of in situ gemaakt in een handelsafmeting zoals waalfor-
blijken er verschillen te zijn tussen materialen en maat. Van hout worden in een zagerij balken
bouwdelen. Er is een rangorde te onderscheiden en planken gezaagd in handelsafmetingen. Van
in de mate waarin de naar de bouwplaats ge- staal maakt men profielen in standaardmaten.
voerde materialen/producten zijn voorbewerkt: Bouwmaterialen worden niet voor een specifieke
1 grondstof; gebouwfunctie gemaakt, maar zijn materialen
2 bouwmateriaal; die voor verschillende gebouwfuncties bruikbaar
3 bouwproduct; zijn. Bouwmateriaal moet op de bouwplaats (in
4 bouwelement; situ) worden bewerkt of verwerkt tot een speci-
5 projectelement. fiek bouwdeel, zoals een gevel of een kozijn.
De rangorde voor de aan de bouwplaats te leve- 5.2.3 Bouwproduct

ren materialen wordt mede bepaald door: Als van grondstoffen en bouwmaterialen kant-
mate van prefabricage; en-klare producten worden gemaakt, die zon-
• toegevoegde waarde buiten bouwplaats; der bewerking op de bouwplaats een functie
• hoeveelheid projectinformatie; kunnen vervullen, worden dat bouwproducten
• levertijd elementen. genoemd. Een bouwproduct wordt ontwor-
pen voor een specifieke functie op basis van
5.2.1 Grondstof marktonderzoek naar de behoefte van de bouw-
Zand en grind zijn grondstoffen die uit de aarde nijverheid. Als dakbedekking zijn dakpannen
worden gewonnen en eigenschappen hebben ontworpen in verschillende modellen, die op de
die ze geschikt maken voor de bouw. Mergel is bouwplaats niet meer bewerkt hoeven te wor-
een grondstof die door verhitting tot cement den maar alleen worden gemonteerd. Met een
een bouwstof wordt. Uit olie worden met een combinatie van verschillende materialen worden
chemisch proces polycarbonaatkorrels gemaakt, dakramen geleverd in verschillende maten. De
waardoor het een grondstof wordt voor het fa- aardewerkindustrie levert wastafels en closetpot-
briceren van hoogwaardige kunststof onderdelen ten. Van verschillende houtsoorten worden deu-
voor de bouw. Vroeger werden zand, grind en ren gemaakt in verschillende afmetingen om in
situ te monteren in een kozijn. Bouwproducten de kanaalplaat is door de producent gestandaar-

worden voor de functie ontworpen en zijn uit diseerd, maar bij de bestelling moet de lengte
voorraad leverbaar. De bouwer kan ze uit een worden opgegeven. Andere voorbeelden van
catalogus bestellen. bouwelementen zijn dakplaten die op lengte
worden geleverd, prefab-trapelementen en
5.2.4 Bouwelement systeemwanden met paselementen.
Een bouwproduct is per definitie projectonaf-
hankelijk en dus per catalogus te bestellen terwijl 5.2.5 Projectelement
een bouwelement een levering is speciaal voor Naast elementen waarvan de vorm uit een
een bepaald project, figuur 5.7. Er is natuurlijk catalogus te kiezen is en als projectinformatie
een gebied waarbij dit onderscheid wat minder alleen de lengte en het aantal moeten worden
duidelijk is. Vanuit de bouwplaats gezien is het opgegeven, zijn er ook elementen waarvoor de
belangrijkste verschil dat een bouwproduct pro- ontwerper een vormtekening maakt. De produ-
jectonafhankelijk wordt geproduceerd, en dat cent van prefab-beton binnenspouwelementen
voor een bouwelement informatie van het pro- heeft zelf een productieproces ontwikkeld om dit
ject nodig is om het te kunnen produceren. soort elementen op de meest efficiënte manier te
kunnen maken, figuur 5.7. De vorm van het ele-
Een betonfabriek heeft projectonafhankelijk een ment, de afmetingen en de raamopeningen zijn
productieproces ontworpen voor het maken van projectafhankelijk. Er is veel meer projectinforma-
kanaalplaatvloeren. De lengte van de platen is tie nodig dan bij een bouwelement, de produ-
per project verschillend. Voordat het beton vol- cent moet het productieproces instellen voor het
ledig is verhard moet de kanaalplaat op lengte betreffende project en daardoor vergt het pro-
worden gezaagd. Voor het produceren is productieproces meer tijd dan bij een bouwelement.
jectinformatie nodig over de lengte. Bouwele- De bouwer heeft meer tijd nodig om de exacte
menten kunnen daarom niet in voorraad worden vorm te tekenen en de producent heeft meer tijd
gemaakt, maar alleen op bestelling. De vorm van nodig om het proces daarop in te stellen.

�


� 
  
 
 � �

    
 

   

    
 
    

    ��
    
    

��
Figuur 5.7 Van grondstof tot bouwproduct

102
5.2.6 Standaardisatie draagconstructie aan één producent worden

Standaardisatie maakt het mogelijk die hoeveel- opgedragen. Als een prefab-betonfabriek verant-
heid projectgebonden informatie te beperken. woordelijk is voor het tot stand komen van de
Bij houten gevelkozijnen worden de afmetingen draagconstructie en alle volgende uitvoerings-
van het kozijn projectgebonden door de archi- activiteiten zoals de gevels, daken en inbouw
tect bepaald. De opsluitbank in de timmerfabriek worden aan de draagconstructie aangepast, is er
moet daarom projectgebonden worden inge- sprake van montagebouw. De reden hiervoor is
steld. Als de architect voor de stijlen en dorpels dat de producent de samenstelling van de draag-
een speciaal eigen profiel heeft ontworpen, moet constructie zelf in de hand heeft. De producent
de timmerfabriek de vierzijdige schaafmachine is zelf verantwoordelijk voor de verbindingen tus-
ook speciaal projectgebonden instellen. Als de sen de prefab-onderdelen.
architect standaardprofilering heeft gekozen,
hoeft de schaafmachine niet apart voor het pro- 5.3.1 Productie- versus montagevorm
ject ingesteld te worden. Standaardisatie verlaagt Een betonnen draagconstructie is niet in zijn
de kosten van geprefabriceerde elementen. Door geheel te prefabriceren, omdat zij te groot is om
standaardisatie is een verschuiving mogelijk van over de weg van de fabriek naar de bouwplaats
projectelement naar bouwelement. te transporteren. De eerste opdeling is in verti-
Het ontwerp van een bouwdeel kan bestaan uit cale en horizontale elementen. De verticale dra-
een samenstelling van verschillende prefab-ele- gende gevelelementen worden als voorbeeld ge-
menten, die ieder door een andere prefab-fabriek nomen om te laten zien dat tussen betonfabriek
worden gemaakt en naar de bouwplaats worden en montagebedrijf een verschillende benadering
aangevoerd, figuur 5.8. In dat geval moeten die mogelijk is in de opdeling van het gevelvlak in
verschillende elementen op de bouwplaats aan prefab-elementen. Inzicht in de productieaspec-
elkaar of in elkaar worden gemonteerd. Tussen ten en de montageaspecten is nodig om bij
de verschillende prefab-elementen is een verbin- het ontwerp van een prefab-betonskelet de ver-
ding nodig. Dit worden bouwknopen genoemd. schillende deelbelangen tegen elkaar te kunnen
Bij het ontwerp van het samengestelde prefab- afwegen en tot een optimaal ontwerp te komen
bouwdeel moet de ontwerper afspraken maken zowel voor de montage als voor de productie,
over de verbinding tussen de verschillende ele- want de som van productie- en montagekosten
menten. is bepalend voor de kosten van het gebouw.
Het dragende gevelvlak wordt opgedeeld in ver-
diepingshoge elementen 3,600 m hoog met een
   
lengte van 7,200 m, figuur 5.9. Elk element heeft
een oppervlak van 26 m2. De twee raamopenin-
  
gen van 3 × 1,500 m hebben een gezamenlijk
oppervlak van 9 m2, dat is 35 procent. Van de
�
 �
 betonmal wordt maar twee derde gebruikt voor
het betonelement en voor een derde moeten
      voorzieningen worden gemaakt om te zorgen
  dat er geen beton komt.
Figuur 5.8 Assembleren Het maken van een raamsparing is duurder dan
het beton doorstorten.
5.3 Montagebouw prefab-

betonskelet, montagebouw
Als de draagconstructie van een gebouw ont-

worpen is in gewapend beton (uit één materi-
aalsoort) en voor de uitvoeringswijze is gekozen
voor prefabricage, kan de productie van de Figuur 5.9 Gevelelement met gevelopeningen

Het productiesysteem voor betonwanden is ont-

wikkeld voor het maken van dichte massieve be-
tonwanden voor bouwmuren in de woningbouw
en voor stabiliteitswanden in de utiliteitsbouw.
Uitgangspunt was het maken van zo groot
mogelijke elementen met zomin mogelijk voor-
zieningen die op de standaardmaltafels passen. Figuur 5.11 Combinatie: opening maken en sparen
Toen de dragende gatengevel voor kantoren-
bouw werd ontworpen hebben de producenten 5.3.2 Productievorm versus montage-
de gatengevel gezien als een groot wandelement gewicht
met als afwijking grote raamsparingen. Maar Vanuit het productieproces gezien is het gewenst
soms lijken gevelwandelementen meer op op een standaardmaltafel zo groot mogelijk
omrandingen dan op wandelement. elementen van dezelfde afmeting te maken. Bij
Bij een gatengevel van prefab-betonelementen gevelelementen met raamopeningen kan het
moeten de raamopeningen worden gespaard, gewicht van de elementen variëren. De variatie
wat extra kosten geeft. Bij een gatengevel van in elementgewicht kan kostenverhogend werken
kleine prefab-kalkzandsteenelementen worden bij de montage.
ter plaatse van de ramen geen elementen ge- Het voorbeeld van figuur 5.12 is een dragend
plaatst. De raamopening wordt niet gemaakt gevelelement met een hoogte van 3,600 m, een
maar gespaard, figuur 5.10. Dat principe zou lengte van 7,200 m en een dikte van 200 mm.
ook bij prefab-beton kunnen worden toegepast. Het totale gewicht is 82 kN. Als een gebouw
Dat wordt een zodanige opdeling van de gaten- in prefab-betonelementen met een lengte van
gevel dat door de schakeling van de elementen 7,200 m wordt ontworpen en in alle elementen
de raamopeningen vanzelf ontstaan. Vanuit de komen twee raamopeningen voor, zijn alle ele-
productie gezien kunnen zo groot mogelijke elementen in gewicht gelijk en kan de bouwkraan
menten het meest economisch zijn, maar vanuit worden afgestemd op het hijsgewicht van
de montage gezien kunnen kleine elementen 82 kN.
gunstiger zijn.
Er is ook een combinatie mogelijk van sparingen
maken en gaten sparen, figuur 5.11. Het bestaat �  � 
uit twee typen elementen. Creatieve ontwerpers

kunnen door verschillende schakelingen van
deze twee elementen interessante gevels ont-
werpen. De verschillende mogelijkheden van het
opdelen van een gevel met gevelopeningen is te
toetsen aan: Figuur 5.12 Voorbeeld gevelelement
• architectonische mogelijkheden;
• constructieve beperkingen; Wijzigen elementgrootte
• serieproductie elementen; Als op bepaalde plaatsen in de gevel bijvoor-
• montage elementen; beeld aan de kopgevel of bij schachten in een
• kosten voegdichtingen. element één of beide raamopeningen moeten
vervallen, figuur 5.13 en 5.14, is dat voor de be-
tonfabriek geen probleem, maar voor de bouw-
kraan wel. Het enkele dichte element van 7,200
m is meer dan 50 procent zwaarder, van 82 naar
124 kN. Voor dit enkele element moet de capa-
citeit van de bouwkraan voor de hele montage
50% zwaarder worden, zie ook hoofdstuk 4.
Figuur 5.10 Gevelelementen rondom gevelopeningen Dit probleem is op te lossen door de dichte
elementen op te delen in elementen met een
104
lengte van 3,600 m, figuur 5.15 en 5.16. Voor

de betonfabriek zijn het dan twee elementen ge- � 
   
worden, maar de kraankosten worden gunstiger.
Een andere oplossing is het standaardelement
met twee raamopeningen te gebruiken en later
na montage de raamopening met bijvoorbeeld
kalkzandsteen te vullen.
Figuur 5.16 Dicht element opdelen
�    Montagekosten en elementgewicht

De totale kosten van een prefab-betonskelet wor-
den bepaald door de productie- en montagekos-
ten van de elementen, figuur 5.17. De huurkos-
ten van de montagekraan maken een aanzienlijk
deel uit van de montagekosten.
Figuur 5.13 Eén gevelopening vervalt
5.3.3 Productie- versus montagevolgorde
De betonproducent wil met zomin mogelijk mal-
�    len zoveel mogelijk gelijkvormige elementen pro-
duceren. Vanuit de vormgeving van de elemen-
ten en vanuit het aantal types is een optimale
productievolgorde te ontwerpen.
Bij de montage van het prefab-betonskelet is een
volgorde per bouwlaag noodzakelijk, omdat de
Figuur 5.14 Dicht element veel zwaarder elementen op elkaar worden gestapeld. De tech-
nische montagecondities kunnen een optimale
productievolgorde belemmeren. Om de bouw-
�  kosten en de bouwtijd van een prefab-beton-
 
skelet te beheersen, is een vroegtijdige analyse
en afstemming van de montagevolgorde met
de productievolgorde gewenst.
Om de relatie tussen productie- en montage-
volgorde uit te leggen, is als voorbeeld gekozen
Figuur 5.15 Dicht element kleiner voor een eenvoudig gebouw van zes bouwlagen,
Elementtype 1 kraan met ploeg Minimaal

montagetempo per dag per element
Betonkolommen 10 stuks 48 minuten

Betonbalken 25 stuks 19 minuten
Betonnen kernwanden 6 stuks 80 minuten
Binnenspouwbladen 12 stuks 40 minuten
Kanaalplaatvloeren 50 stuks 10 minuten
– Kanaalplaat alleen montage, exclusief voegwapening en afstorten van voegen.

– Een ploeg bestaat uit vier personen.
– Bij gebouwen hoger dan 25 m moet het montagetempo met 10% worden verlaagd, in
verband met de langere hijstijd.
Figuur 5.17 Montagetempo prefab-betonelementen Bron: Prefab beton in detail, Belton

figuur 5.18 (details in figuur 5.19). De verdie- De gevelelementen zijn vanaf de begane grond
pingshoogte is 3,300 m, maar de begane grond naar boven per bouwlaag voorzien van een letter
is 3,600 m hoog. De draagconstructie bestaat uit per type en een volgnummer per variant, figuur
dragende gevelelementen als binnenspouwblad 5.20. Een hoekelement links is een ander type
met een lengte van 7,200 m met kanaalplaat- element dan een hoekelement rechts.
vloeren van gevel tot gevel overspannend.
 � � � �  � �
 � �   �  � �  � � � �  � �
 �  
 � � � �  � �
 � � � �  � �
 � 
 � � � �  � �
 � 
 �    � � � �  � �
 �   
 � 
 � � � �   
 � � � �   
 � � � �   
 � � � �   
 � � � �   
�  � � � �   
Figuur 5.18 Voorbeeld prefab-betongebouw  
Figuur 5.20 Overzicht typen en varianten
Uit energie-overwegingen zijn de gevelkozijnen
van de noordgevel aanzienlijk kleiner dan van de Aantal elementen per type
zuidgevel. De eerste groep A-B-C-D zijn de elementen voor
de begane grond en hebben een hoogte van
De gevelelementen staan met het hart op de 3,600 m. De tweede groep elementen E-F-G-H
stramienlijnen, waardoor in de langsgevel de ele- zijn voor de verdiepingen en hebben alleen voor
menten op de hoeken 100 mm langer zijn en de de langsgevels een seriegrootte van 48 elemen-
kopgevelelementen 100 mm korter, figuur 5.19- ten met een hoogte van 3,300 m. De derde
A. De langsgevelelementen hebben een door- groep bestaat uit de 3,700 m hoge elementen
gaande oplegnok, die bij de kopgevelelementen J-K-L-M voor de dakverdieping. Er zijn per bouw-
ontbreekt, figuur 5.19-B. Bij de bovenste ver- laag 16 elementen nodig en voor alle zes bouw-
dieping loopt het gevelelement boven de vloer lagen totaal 16 × 6 = 96 elementen. Er zijn 30
door als dakrand en is het gevelelement 400 mm verschillende gevelelementen nodig, waarvan de
hoger, figuur 5.19-C. gemiddelde seriegrootte maar drie elementen is,
figuur 5.21.
Het productiebeleid van een betonfabriek is
gebaseerd op seriematige productie van ele-
menten: met zomin mogelijk productiemiddelen
zoveel mogelijk elementen produceren. Dat
betekent op een maltafel zoveel mogelijk dezelf-
de elementen maken met zomin mogelijk om-
stellen, figuur 5.22. De hoeveelheid elementen
voor de eerste tot en met de vierde verdieping
is in totaal 64 elementen. Ze hebben dezelfde
elementhoogte. Voor een optimale seriematige
productie zouden deze elementen achter elkaar
in dezelfde mal te maken moeten zijn. Omdat de
�      zuid- en noordgevel verschillende raamopenin-
Figuur 5.19 Details gevelelementen gen hebben, is het gewenst de elementen van
106
de zuid- en noordgevel in groepen te maken en Optimaliseren productie

daarna de elementen van de kopgevels. Voor de Elke dag kan in een maltafel een element wor-
begane grond en de dakverdieping zijn elk maar den gestort. De montage van de elementen op
zestien elementen nodig. Die kunnen samen, de bouwplaats gaat zo snel dat in principe alle
maar toch na elkaar op één maltafel worden elementen van een bouwlaag moeten zijn ge-
gemaakt, waarbij na de productie van de ele- stort voordat het zinvol is met de montage van
menten van de begane grond de maltafel wordt die bouwlaag te starten. Na zestien dagen zijn
omgebouwd voor de productie van de hogere de elementen van de begane grond gereed en
elementen van de dakverdieping. kan de montage starten. Van de eerste verdie-
ping is elementtype H2 het laatste element dat
                 wordt geproduceerd. Er is een element van dat
type nodig en daarom kan de montage van de

 eerste verdieping pas op dag 62 starten. Als de
   

 montagetijd van een bouwlaag tien dagen is zou


 �  de montage van de eerste verdieping op dag 26
 moeten starten. De optimale productievolgorde
     is niet in overeenstemming met de optimale



 � 
montagevolgorde.

De productietijd van de elementen is beter op
 de montage af te stemmen als voor de grootste

serie elementen een tweede maltafel wordt inge-

 zet, figuur 5.23. De elementen van de zuidgevel
   kunnen op mal 1 worden geproduceerd en de
 
  �  elementen van de noordgevel op mal 2. De ele-
  
 menten van de kopgevels kunnen daarna op mal

  �  2 worden gemaakt. Kopgevelelement H2 is het
laatste element dat wordt geproduceerd en is

 pas op dag 38 gereed. De montage van de be-
   

gane grond is op dag 26 gereed, waardoor nog

  �  twaalf dagen verlies voor de montage ontstaan.
 Het maken van de elementen voor de kopgevels

    nadat de elementen van de langsgevels gereed
  zijn, bleek tijdverlies te geven. Om de produc-
  � 
tievolgorde beter op de montagevolgorde af
Figuur 5.21 Aantal elementen per variant te stemmen, is er een extra maltafel voor de
    

               
 �   
�     

   

  
�   




 
�   

 
   

 
Figuur 5.22 Maximale seriegrootte (met twee mallen kan montage eerste verdieping pas op dag 62 starten)

    

               
 �   
�  
    
�      

  
�   




 
�   



   

 
Figuur 5.23 Extra mal voor grootste serie (met drie mallen kan montage eerste verdieping pas op dag 38 starten)
kopgevels nodig, figuur 5.24. Bij deze produc- afmetingen kunnen een productiedag kosten.
tievolgorde zijn de kopgevelelementen van de Bij een seriematige productievolgorde, afwijkend
eerste verdieping niet meer bepalend, maar het van de montagevolgorde, wordt een aantal ele-
laatste type van de langsgevel. Als de montage menten te vroeg geproduceerd. Deze moeten
van de begane grond gereed is, zijn de elemen- op het fabrieksterrein worden opgeslagen totdat
ten van de eerste verdieping beschikbaar voor ze nodig zijn voor de montage. Dit kost extra
montage. opslagruimte en geeft renteverlies tijdens de
voorraadperiode. Een aantal productiebedrijven
Uit het voorbeeld blijkt dat de productievolg- van prefab-betonelementen zoekt een betere
orde bijna nooit in overeenstemming is met afstemming tussen productie en montage door
de montagevolgorde. Elke aanpassing van de middel van flexibele automatisering waarmee de
maltafel voor een ander type kost extra arbeid. tijdsduur en de arbeid voor het omstellen van de
Ingrijpende omstellingen naar andere element- maltafel worden gereduceerd.
    

               
 �   
�  
    
�  
     

� 
  
�   




 
�   



   

 
Figuur 5.24 Extra mal voor kopgevels (met vier mallen kan montage eerste verdieping aansluitend op dag 22 starten)

108
5.3.4 Elementontwerp versus 

elementproductie
Als ontwerpers te weinig kennis hebben van het
�
productieproces van prefab-betonelementen,
zijn de condities voor een optimaal productie- Figuur 5.25 Element op vergrote tafelmal
proces van de elementen niet erg groot. Als de
producent van prefab-beton in een te krap keurs- � �
lijf wordt gedwongen, is er geen ruimte om na

opdracht het prefab-betonskelet aan te passen
voor een optimale productie van de elementen.
Voor optimalisering van de productie van prefab- Figuur 5.26 Vaste en demontabele randkist
betonelementen moet de ontwerper rekening
houden met het productieproces. Om aan te
duiden waarover het gaat, is als voorbeeld een
prefab-beton binnenspouwelement genomen,
figuur 5.25 tot en met 5.33. Figuur 5.27 Raamsparing demonteren
Een plaatelement wordt horizontaal op een

tafelmal gemaakt. De onderzijde van het element
is de malzijde en kan een glad betonoppervlak
worden. De bovenzijde is de stortkant, die is Figuur 5.28 Vaste raamsparing
altijd minder vlak hoewel tegen extra afwer-
kingskosten een betere afwerking mogelijk is.
Bij het ontwerpen van een prefab-skelet moet al
rekening worden gehouden met de keuze van
de malzijde. Bij prefab-binnenspouwelementen
is het gewenst de binnenkant als malzijde te Figuur 5.29 Oplegnok met malophoging
kiezen. De afmeting van de maltafels is gelimi-
teerd en afgestemd op de meest voorkomende
elementmaten. Elementen hoger dan 3,600 m
kunnen niet meer verticaal op een dieplader
onder viaducten door en dit is ook een veel-
voorkomende verdiepingshoogte in de utiliteits- Figuur 5.30 Oplegnok als betonophoging
bouw. De lengte van gevelelementen is meestal
niet langer dan 7,200 m omdat anders het
elementgewicht te groot wordt voor normale
bouwkranen. Op deze maten zijn de afmetingen
van de maltafels afgestemd. Elementontwerpen Figuur 5.31 Prefab-latei met stekwapening
die hoger en langer zijn, kunnen vergroting van
de maltafels noodzakelijk maken of er komen
nieuwe maltafels apart voor een project.
Als de zijkant van een element recht wordt ont- Figuur 5.32 Voorzieningen in malzijde
worpen (links), moet de randkist, figuur 5.26,
elke keer bij het ontkisten worden gedemon- ��
teerd. In de verbindingen van de randkist kan

cementwater komen en hoe vaker de randkist
opnieuw moet worden gemonteerd, hoe groter
de maatafwijking zal worden. Als de zijkant van Figuur 5.33 Voorzieningen in stortzijde
het element een zelflossende afschuining krijgt,
is het mogelijk de randkist vast op de maltafel te Voorzieningen in element

bevestigen. Hiermee is een grotere maatnauw- Voorzieningen zoals schroefhulzen, aansluitdozen
keurigheid mogelijk en de maatafwijking zal ook en elektrabuizen aan de binnenzijde van de
niet toenemen. gevel betekent bevestiging aan de maltafel,
figuur 5.32. De bevestigingsmiddelen van de
Raamopeningen in element voorzieningen kunnen permanent op de maltafel
Als de randen van een raamsparing recht of blijven zitten. Hierdoor is een grote maatnauw-
tegengesteld schuin worden ontworpen, dan keurigheid van die voorzieningen mogelijk.
moet bij elk element de raamsparing worden De voorzieningen die aan de buitenzijde van
gedemonteerd, figuur 5.26. Door de dagelijkse de gevel zijn ontworpen, moeten aan de stort-
demontage is het moeilijk de hoeken van de zijde van het element worden bevestigd, figuur
raamopening aan de binnenzijde van de gevel 5.33. Hiervoor is een hulpconstructie nodig die
glad en strak te krijgen en zal ook maatafwijking dagelijks gedemonteerd moet worden. De maat-
van de afmeting en de plaats van de raam- nauwkeurigheid neemt daardoor af.
opening kunnen voorkomen.
Als de raamopening met een zelflossende 5.3.5 Voorbereidingsproces prefab-beton-
afschuining wordt ontworpen, is het mogelijk de constructies
raamsparing vast op de maltafel te bevestigen, De voorbereiding van de productie van pre-
figuur 5.28. Dit maakt een grote maatnauwkeu- fab-beton begint bij de constructeur die in het
righeid van de raamopening mogelijk en een bestek vastlegt dat de betonconstructie in pre-
gave afronding van de randen van de raamope- fab-beton moet worden uitgevoerd en dat de
ning aan de binnenzijde van de gevel. producent de werktekeningen moet maken. Dit
bespaart de constructeur veel tekenwerk. In de
Nokken aan element bestektekeningen is wel het principe van prefab-
Bij een prefab-ontwerp met kanaalplaatvloeren is beton aangegeven, maar de uitwerking wordt
een oplegnok aan de binnenzijde van het gevel- overgelaten aan de producent. Voor de aanbe-
element nodig, figuur 5.29. Dit is een uitstulping steding vraagt de aannemer aan verschillende
aan het element aan de malzijde. Op de maltafel producenten offerte.
moet een uitvulling komen om de oplegnok De betonfabrieken hebben maar een beperkte
te maken. Van de bovenplaat van de maltafel capaciteit aan constructeurs en tekenaars om
wordt voor het storten geen gebruik gemaakt. prefab-betonconstructies uit te werken. De prijs-
De uitvulling moet voor elk project gemaakt of vorming wordt gebaseerd op kengetallen en
aangepast worden, de kwaliteit van het beton- ervaringscijfers.
oppervlak kan minder zijn dan van de maltafel.
Als aan de buitenzijde van de gevel een Voorbereidingstijd voor productie
oplegnok nodig is, moet op het stortvlak van het prefab-beton
element met een aparte bekisting de oplegnok De betonfabriek start pas met het maken van
worden gestort, figuur 5.30. Bij het trillen van de betonvormtekeningen als het opdracht heeft
het beton van het element zakt het beton van de gekregen voor de levering van de elementen.
oplegnok weg. Uitstulpingen aan de stortzijde Bij een ingewikkeld betonskelet vergt het ma-
verlengen het productieproces. ken van de tekeningen veel tijd, figuur 5.34. De
Als aan de buitenzijde van de gevel een latei vormtekeningen gaan naar de aannemer, die
nodig is voor het ondersteunen van metselwerk, zendt de tekeningen door naar de architect en
kan in plaats van een gestorte latei een prefab- de constructeur. Dan blijkt dat de betonfabriek
latei worden toegepast, figuur 5.31. De latei met er heel anders tegenaan gekeken heeft dan de
stekwapening wordt boven het element opge- architect en de constructeur. Via de aannemer
hangen. Het stortvlak van het element wordt gaan de tekeningen met veel rood terug naar
niet doorbroken. de betonfabriek. Hopelijk snappen zij in een keer
wat de bedoeling is. Anders vergt de voorbe-
reiding nog een extra tekeningenronde. De
110
betonfabriek past de tekeningen aan en stuurt tijdsduur van de aanloop- en onderbouwfase kor-
die opnieuw via de aannemer naar de architect ter zijn dan de voorbereidings- en productietijd
en de constructeur. De beoordeling van deze van de betonfabriek. De start van de montage
vormtekeningen is afhankelijk van de werkdruk van het betonskelet moet dan worden uitgesteld
van het bureau en het kan enkele weken duren en de bouwtijd wordt langer dan gepland is. Om
voordat de tekeningen goedgekeurd terug zijn vertragingen te beperken wordt de betonfabriek
bij de betonfabriek. De betonfabriek heeft de vaak onder druk gezet om de voorbereidingstijd
ervaring dat zij de productie van prefab-beton- te verkorten en met meer mallen te produceren.
elementen pas kan inplannen als de betonvorm- Dit gaat ten koste van de prijs en de kwaliteit van
tekeningen goedgekeurd zijn binnengekomen. het prefab-beton.
De benodigde voorbereidingstijd voor de pro- In paragraaf 5.3.3 is uitgelegd hoe de productie-

ducent voor een prefab-betonskelet is bijna tien tijd van de elementen met meer maltafels is te
weken, tussen opdracht leverancier prefab en de verkorten. De voorbereidingstijd tussen opdracht
start van de productie van de elementen. en start productie wordt niet alleen door de pro-
ducent bepaald, maar ook door de architect, de
Als een prefab-project via aanbesteding tot uit- constructeur en de hoofdaannemer.
voering komt, kan de aannemer pas na de eigen
bouwopdracht de opdracht aan een betonfa- 5.3.6 Verbeteren tekensysteem
briek verlenen voor het produceren van het pre- De tekeningen van de architect en de construc-
fab-betonskelet, figuur 5.35. De aannemer moet teur kunnen wel met een CAD-systeem zijn ge-
volgens de UAV binnen vijf dagen na opdracht tekend, maar zijn niet afgestemd op het maken
starten met de bouw. Als het gebouw een een- van productietekeningen voor prefabricage van
voudige fundering heeft, zal bij de aannemer de elementen. De betonfabriek begint na opdracht
                   

 
 
 �  
  
 
   
 
  
 
  
 
 
    
  
 
 
  
 
  
Figuur 5.34 Schema productievoorbereiding prefab-beton
 
 
  

� 
� 
� 
 
� 
� 
Figuur 5.35 Voorbereiding, productie en start montage

opnieuw te tekenen, waardoor de derde serie Figuur 5.36 toont een voorbeeld van een bouw-
tekeningen ontstaat. Architect, constructeur en knoop van een dragend gevelelement met een
producent moeten hun eigen tekeningen hand- kanaalplaatvloer. Het is geen voorbeeld voor de
matig vergelijken met de tekeningen van de afmetingen en de maatvoering. De enige maat-
andere partners. Het aanpassen en corrigeren voeringsadviezen in deze verbinding is de voeg-
van de productietekeningen vergt daarom veel breedte tussen de verticale en de horizontale
tijd wat de voorbereidingstijd verlengt en het elementen. Het is al een hele stap voorwaarts dat
risico van fouten niet uitsluit. de betonfabrikanten een boek hebben gemaakt
Het LACS-tekensysteem is ontwikkeld voor het met voorbeeldverbindingen, maar het is nog niet
ontwerpproces van prefabricage, waarbij voor ver genoeg om het proces van vorm en maat
elke functie aparte tekeningen worden gemaakt: van elementen efficiënter te maken en de voor-
• locatietekeningen: overzichtstekeningen bereidingsprocedure daarmee te verkorten.
waarop staat aangegeven waar elk element moet
komen, bestemd voor montage; De SBR heeft drie mappen uitgegeven met ener-
• assemblagetekeningen: detailtekeningen giezuinige woningbouwdetails. De vormgeving
waarop knooppunten zijn getekend, hoe ele- en maatvoering van deze details zijn uitgevoerd
menten moeten worden geassembleerd; volgens de regels van het modulair bouwen en
• componenttekeningen: vormtekeningen voor NEN 6000 Modulaire coördinatie voor gebouwen
elk element afzonderlijk, bestemd voor productie – Begripsomschrijvingen, algemene bepalingen
in fabriek; en regels voor plannen. In de woningbouw
• staten: overzichten aantal elementen per com- beschikt men nu over een stelsel van plaatsen
ponent met aanvullende voorzieningen. maatafspraken waardoor de vormgeving en
maatvoering van prefab-elementen aanzienlijk
Modulaire maatafspraken gemakkelijker wordt. In plaats van dat voor elk
Uit het voorbereidingsschema blijkt dat het tot woningbouwproject opnieuw projectgebonden
stand komen van de vorm van de elementen plaatsen maatafspraken worden gemaakt, is in
onevenredig veel tijd kost. Architect, construc- de SBR-details een genormeerde basis gelegd
teur, aannemer en betonproducent moeten waardoor de afstemming tussen de partners in
overeenstemming bereiken over de vorm en de de bouw wordt vereenvoudigd. De gezamenlijke
maatvoering van de elementen. De vereniging betonproducenten onderkennen het probleem
van prefab-betonfabrieken geeft voorbeelden van de vormtekeningen in de voorbereidingspro-
voor het oplossen van bouwknopen van prefab- cedure. Modulaire coördinatie kan de voorberei-
elementen, figuur 5.36. dingstijd verkorten maar modulair bouwen is pas
mogelijk als alle partijen in het ontwerpproces
dezelfde maat- en plaatsafspraken accepteren.
 
 In figuur 5.37 is het detail van figuur 5.36
 opnieuw getekend maar nu volgens de modu-
�
laire plaatsen maatafspraken. Eerst wordt in

een 3M-ontwerprooster een 4M-materiaalband
 gemaakt zowel voor de gevel als voor de vloer.

Voor de plaatsing van het materiaal in de band
 zijn in het Handboek modulair bouwen regels
ontwikkeld. Buitenkant skelet is het hart van de
band met een restmaat van 10 mm. Buitenkant
 
gevel is bij metselwerk buitenkant band, de spouw
 �
is dan groot genoeg voor de isolatie met ventila-
tieruimte. Bovenkant afgewerkte vloer is boven-
Figuur 5.36 Bouwknoop met vrije maten kant vloerband met een restmaat van 5 mm (om
bij maatafwijking binnen de band te blijven). De
vloerdikte bepaalt de onderkant van de vloer en
112
de bovenkant van de wandoplegging. Door het moeilijke bouwknopen meer waarvoor in de

1M-basisrooster en het 3M-ontwerprooster is de vormtekeningen veel rekenen controlewerk
maatvoering van deze bouwknoop zelf en in nodig is. Het voordeel van het ontwerpen vol-
relatie met andere bouwknopen bepaald. gens modulaire regels is dat het ontwerpen en
In figuur 5.38 is de binnen- en buitenhoek van de maatvoering veel eenvoudiger wordt. Voor de
een verspringende gevel weergegeven. Het betonproducenten is daarbij tevens van belang
gevelelement moet aan de buitenkant met een dat afwijkingen en varianten in de betonele-
restmaat van 10 mm tegen het hart van de menten beter beheersbaar zijn en de kosten van
gevelband worden geplaatst. Als aan de binnen- afwijkende typen lager worden. Ook de maat-
kant van het gevelelement dezelfde restmaat van voering en het stellen van bevestigingspunten en
10 mm wordt gebruikt, ligt het gevelelement verankeringen wordt eenvoudiger.
symmetrisch in de halve gevelband van 2M en
ontstaat er vanzelf bij aansluitingen een voeg van Voor de prefab-industrie levert toepassing van
20 mm. Binnen- en buitenhoeken in de gevel modulaire coördinatie zowel kosten- als tijdvoor-
zijn door deze maat- en plaatsafspraken geen deel op. Als er in de utiliteitsbouw één partij is
die modulair bouwen zou moeten promoten
dan is het de prefab-industrie. Invoering van
modulair ontwerpen heeft alleen resultaat als alle

ontwerppartners het doen. In de woningbouw
heeft men met de SBR-details het voortouw ge-
nomen.
     
5.3.7 Verbetering maatkwaliteit
 De producenten van prefab-beton hebben de
maatkwaliteit van hun elementen vastgelegd in
� de algemene leveringsvoorwaarden, figuur 5.39.
 Uit deze tabel (gebaseerd op NEN 2889 Betonele-
menten – Maximaal toelaatbare afwijkingen) blijkt
dat de producenten van betonelementen zich
niet garant willen stellen voor maatafwijkingen
kleiner dan + of – 7 mm. Het verbindingssysteem
van prefab-betonelementen moet daarom wor-
den gebaseerd op een tolerantie van circa 15
Figuur 5.37 Bouwknoop met plaatsen maatafspraken mm. Voegen tussen elementen worden daarom

  �
  �
  �
  �
  �
Figuur 5.38 Binnen- en buitenhoek

Grootte

 pos 2 breedte 9 mm
 
pos 3 dikte 7 mm
pos 4 hoogte 7 mm
pos 5 diagonaal 11 mm
�

� Vorm
�  pos 6 kromte 1,4 mm/m
�
pos 8 scheluwte 8 mm

� 
�
pos 9 haaksheid 8 mm/m
Voorzieningen
pos 12 malzijde 9 mm
�  
pos 12 stortzijde 11 mm
�
pos 13 malzijde 5 mm
pos 13 stortzijde 8 mm
Figuur 5.39 Toelaatbare maatafwijkingen
meestal niet kleiner dan 20 mm ontworpen en den afgedicht, waarna de krimpvrije mortel kan
die voegen moeten later worden gevuld. worden aangebracht.
Voor het op elkaar stapelen van prefab-gevelele-
menten zijn wiggen of stelbouten nodig om de De conclusie is dat het vullen van de voegen
voegdikte te overbruggen bij de montage, figuur nog zeer ambachtelijk gebeurt en dat er weinig
5.40. Voor het opvangen van de horizontale garantie is op de kwaliteit van voegvulling en het
belasting zijn stekken, stekkoppelingen en gaines ontbreken van luchtbellen.
nodig. Maar als de elementen eenmaal staan, Bij een verbindingsprincipe van stapeling zou
begint het handwerk van de voegenvuller. Eerst alleen een soort pakking nodig zijn om oneffen-
moeten de voegen met band of purschuim wor- heden bij de oplegging te elimineren. Als bij de
verbinding een vaar- en moereind wordt toege-
past, kan bij het monteren het element zichzelf
positioneren, figuur 5.41. Het vaar- en moereind
kan ook een horizontale belasting opvangen. Als

 op de verbinding alleen druk komt moet dit vol-
�� doende zijn zonder verdere stekeinden, gaines,
stelbouten en voegvullingen.
 
��

� �
 
�

 �
 ��
Figuur 5.41 Voeg met hoge maatkwaliteit

Figuur 5.40 Voeg voor grote maatafwijking

114
Niveau maatkwaliteit Bij de bouw van het academisch ziekenhuis in

Als men het montageproces van prefab-beton Maastricht is dezelfde constructie toegepast,
wil optimaliseren, kan men niet volstaan met maar de assemblage van het binnen- en buiten-
de opgave van de fabrikant over de maximaal blad is niet in de fabriek, maar op de bouwplaats
toelaatbare maatafwijkingen. Degene die verant- uitgevoerd, figuur 5.43. Het sandwich-element
woordelijk is voor de kwaliteit van de montage, heeft een massa van 13 ton, terwijl voor de uit-
moet het kwaliteitskader scheppen. voering van het betonskelet bouwkranen met
een hijscapaciteit van 60 kN voldoende waren.
Voor een groot project waarvan de draagcon- Voor de montage van de sandwich-elementen
structie bestaat uit prefab-beton, zijn maximale zou elke keer een speciale zware mobiele kraan
toelaatbare maatafwijkingen afgesproken, figuur nodig zijn. Het buitenblad van het element
5.42. heeft een kwetsbaar oppervlak van witte beton.
Het gebouw is zes bouwlagen hoog. Montage
Maatnauwkeurigheid hoofdpunten van de elementen mocht pas gebeuren nadat
+/– 1,5 mm hoofdmeetpunten op begane grond de dakvloer was gestort om vervuiling van het
+/– 1 mm MOUS-meetpunten op elke vloer
+/– 1 mm hoogtemeetpunten op elke verdieping
Maatnauwkeurigheid gevelkolom
+/– 1,5 mm markering langs gevelranden
+/– 1 mm hoogtebouten voor kolommen
+/– 2 mm hoogte bovenzijde kolom
+/– 2 mm plaatsing kolom in ronde gevel
+/– 2 mm te lood staan kolom langsrichting
+/– 2 mm te lood staan kolom dwarsrichting
Maatnauwkeurigheid gevelbalk
+/– 2 mm hoogte bovenkant gevelbalk
Maatnauwkeurigheid borstweringelement
+/– 3 mm hoogte bovenzijde borstwering
Figuur 5.42 Maatnauwkeurigheid in prefab-betondraag-

constructies
5.4 Assemblage prefab-

betongevelconstructie
Bij de academische ziekenhuizen in Amsterdam

en Utrecht bestaat de niet-dragende gevelcon-
structie uit sandwich prefab-beton gevelelemen-
ten. Het binnenspouwblad is 200 mm dik en
dat is gecombineerd met een 100 mm prefab-
beton buitenspouwblad. Het sandwich-element
is 7,200 m lang en heeft een massa van 13 ton.
Deze gevelconstructie is ontwikkeld vanuit de
gedachte dat alle werkzaamheden die van de     �
bouwplaats naar de fabriek te brengen zijn, leidt 
tot bouwkostenverlaging en bouwtijdverkorting. Figuur 5.43 Assemblage betonnen gevelconstructie

gevelvlak door cementwater te voorkomen. De 5.5 Assemblage prefab-staalskelet

start van de afbouw op de onderste bouwlagen
was afhankelijk van het wind- en waterdicht zijn Een bedrijfsgebouw is ontworpen als een
van de gevel. staalskelet met een gevel van metalen dam-
wandprofiel op een geïsoleerde binnendoos,
In Maastricht is gekozen voor een uitvoerings- figuur 5.44. De dakconstructie bestaat uit
wijze waarbij het prefab-binnenspouwblad eerst metalen damwandplaten met isolatie en een
wordt gemonteerd. Later wordt het prefab-bui- tweelaagse dakbedekking. In de gevels komen
tenspouwblad aan het binnenblad opgehangen. aluminium gevelkozijnen.
De argumentatie voor deze keuze was:
• ene betonfabriek bleek goed productieproces
te hebben voor maken binnenspouwblad en an-
dere betonfabriek was gespecialiseerd in maken
buitenspouwblad. Het buitenblad zou dan naar
de andere fabriek moeten worden vervoerd om
er een sandwich-element van te kunnen maken;
• aparte binnenspouwblad is met beschikbare
bouwkranen direct na ontkisten bouwlaag te
monteren, en met tijdelijke dichting raamope-
ningen was bouwlaag wind- en waterdicht te
maken voor afbouw;
• hoofdaannemer had bij andere projecten
ervaring opgedaan in maatvast monteren ele-
menten en was ervan overtuigd dat het mogelijk
zou zijn buitenblad zonder nastellen aan gevel te
hangen binnen toelaatbare maatafwijkingen.
Aan de maltafel van het binnenblad zijn voor-

zieningen gemaakt om de ophangpunten voor
het buitenblad met een zeer grote maatnauw-
keurigheid in te storten. Aan het betonskelet zijn
voorzieningen gemaakt om het binnenspouw-
blad met een zeer grote maatnauwkeurigheid Figuur 5.44 Staalskelet, gevel en dak
te stellen, waardoor de ophangpunten voor
het buitenblad binnen de gestelde toleranties De hoofdaannemer zendt het bestek en de teke-
bleven. Aan de maltafel van het buitenspouw- ningen naar vier bedrijven:
blad zijn ook voorzieningen gemaakt om de 1 staalconstructiebedrijf voor ontwerpen, leve-
ophangpunten met een zeer grote maatvastheid ren en monteren staalconstructie;
in het buitenblad te kunnen instorten. Door een 2 gevelconstructiebedrijf voor levering en mon-
gerichte voorbereiding voor de assemblage en tage metalen gevelbekleding;
de beheersing van de maatkwaliteit bleek het 3 dakdekkersbedrijf voor levering dakplaten en
tijdens de bouw mogelijk om de prefab-beton dakbedekking inclusief aanbrengen ervan;
buitenspouwbladen zonder nastellen direct aan 4 kozijnenbedrijf voor levering en montage
de ophangpunten van het binnenblad te beves- gevelkozijnen.
tigen. Dit is een vorm van assemblage geweest
waarbij prefab-elementen uit verschillende Deze bedrijven komen met een prijsaanbieding
betonbedrijven op de bouwplaats werden met bijbehorende voorwaarden en na prijsonder-
samengevoegd, zonder dat nastellen om afwij- handeling met ieder bedrijf apart wordt aan de
kingen op te vangen nodig bleek. bedrijven de opdrachten verstrekt om hun eigen
deel volgens planning te leveren en te monteren.
116
Na de opdracht aan de producenten starten die   

�  � �
met het maken van hun werktekeningen, en als  
  
  
 � 

de hoofdaannemer al bezig is met de fundering   �
   
  
�   
komen de werktekeningen van de staalconstruc- 




  
  
tie naar de bouwplaats. De tekeningen worden   
  

�     
door de hoofdaannemer en de constructeur 
  

 
gecontroleerd en met correcties teruggezonden   

  
naar het staalconstructiebedrijf, die daarna start   
met het produceren van de staalconstructie. Figuur 5.45 Assemblageproblemen
Als de tekeningen van de staalconstructie al zijn beschouwen zijn de vier bedrijven bereid samen
goedgekeurd, komen de werktekeningen van oplossingen te zoeken voor de problemen.
de daken gevelconstructie en de gevelkozijnen
naar de bouwplaats ter controle door de uitvoer- Er ontstaat ook nog een conflict tussen het gevel-
der. en dakbedrijf. Het dakbedrijf is ervan uitgegaan
dat er pas wordt begonnen met het aanbrengen
5.5.1 Afstemproblemen tussen van de dakplaten als de gevelbeplating gereed
participanten is om de aansluiting van dakplaten aan de gevel
Bij controle van de geveltekeningen blijkt dat gemakkelijker te kunnen uitvoeren.
het gevelbedrijf geen rekening heeft gehouden Het gevelbedrijf wil pas met de montage van de
met de hoge dakrand. De staalconstructie wordt gevel starten als de dakplaten gelegd zijn om
onder afschot gemaakt, maar omdat de hemel- beschadiging van de gevelplaten te voorkomen
waterafvoeren maar aan twee gevels komen en en om de gevelplaten aan de bovenkant aan de
de dakrand op een vaste hoogte moet blijven, dakrand van de dakdekker te kunnen bevestigen.
moet de geveldoosconstructie op de kopgevels
500 mm boven de staalconstructie komen. De 5.5.2 Oplossen externe bouwknopen
doosconstructie is daarvoor niet sterk genoeg en De uitvoerder van de hoofdaannemer wil geen
in de opdracht voor de gevel zijn geen voorzie- improvisatie met kwaliteitsproblemen, maar
ningen opgenomen. zoekt naar een structurele oplossing voor het
assemblageprobleem. Hij vindt de oplossing
Bij controle van de daktekeningen blijkt dat de door het staalbedrijf te vragen op de dakrand-
dakdekker een standaard metalen dakrand heeft balk verticale kokerprofielen te lassen ter hoogte
aangeboden, die niet hoog genoeg is voor de van de dakrand h.o.h. 2,500 m, figuur 5.46. De
kopgevels en niet sterk genoeg om de hoge kokers hebben vier functies:
dakrand op te vangen. In de opdracht staat ook 1 ondersteuning binnendoos gevelbeplating;
dat de hoofdaannemer verantwoordelijk is voor 2 ondersteuning metalen dakrandprofiel dak-
het nemen van veiligheidsvoorzieningen bij het dekker;
werken op het dak. 3 ontkoppeling montagevolgorde gevel en dak;
4 bevestigingspunt voor veiligheidsleuning langs
Op de bouwplaats roept de uitvoerder alle dakrand.
bedrijven bijeen en confronteert de producenten
met de afstemproblemen tussen de verschillende De gevel en het dak kunnen onafhankelijk van
deelleveringen, figuur 5.45. Alle bedrijven staan elkaar worden gemonteerd, figuur 5.47. Zelfs al
op hun standpunt dat zij voor hun deel een start de montage van de gevel en het dak tege-
complete aanbieding hebben gemaakt en dat de lijk, de gevelploeg gaat in twee arbeidsgangen
afstemming tussen de delen het probleem van rondom het gebouw en de dakploeg gaat in drie
de hoofdaannemer is. De hoofdaannemer is ver- arbeidsgangen over het gebouw. Het kokerpro-
antwoordelijk voor het bouwen en opleveren van fiel geeft een ontkoppelingszone als grensgebied
het hele gebouw en pas nadat die bereid is de tussen beide montageploegen. De dakrandleu-
kosten van aanpassingen als meerwerk te ning kan al bij de montage van de staalconstruc-
��
 
��� 


Figuur 5.46 Scheiding gevel-dakmontage
tie worden meegenomen. Bij de eerste werk-

zaamheden op het dak is de dakrandbeveiliging
aanwezig. De monteurs van de gevelplaten kun-
nen veiligheidskabels aan de leuning bevestigen.
Als dak en gevel volledig gereed zijn, kan de vei-
ligheidsleuning worden verwijderd en als laatste
activiteit wordt het dakrandprofiel aangebracht. Figuur 5.47 Assemblage bouwknoop gevel-dak
In plaats van improviseren tijdens de bouw moet   

  
de hoofdaannemer voorafgaand aan de op-
dracht aan de toeleveringsbedrijven zelf de 
  
�
externe bouwknopen tussen de delen ontwer-   


pen, figuur 5.48. Dan kunnen de producenten    
die oplossingen direct meenemen in hun werk-    
tekeningen en kan de assemblage op de bouw-   

plaats zonder problemen verlopen. Op grond   
van de Arbeidsomstandighedenwet en het Figuur 5.48 Externe bouwknopen vooraf ontwerpen

Arbobesluit is de hoofdaannemer verantwoorde-
lijk voor het nemen van maatregelen om Assemblagebouw is alleen mogelijk als de coör-
de veiligheids- en gezondheidsrisico’s op de dinator van het bouwproces leidinggeeft aan het
bouwplaats zoveel mogelijk te voorkomen. oplossen van de externe bouwknopen om:
De hoofdaannemer kan vanuit die verantwoor- • stagnatie door afstemproblemen tussen pro-
delijkheid bij de assemblage in de externe ducenten te voorkomen;
bouwknopen de veiligheidsmaatregelen vooraf kwaliteit externe bouwknopen te verbeteren;
inbouwen. • kosten assemblage te verlagen;
• veiligheids- en gezondheidsrisico’s te beheer-
sen.

118
5.6 Assemblage gevelkozijnen

 �
In deze paragraaf wordt de ontwikkeling van


het materiaalongebonden stelkozijn uitgelegd 
 �

als principe voor de assemblage van geprefabri- 



ceerde hoogwaardige gevelkozijnen. 






Bij de bouw van een huis kiezen de opdracht- 
gever en de architect het materiaal van de gevel- Figuur 5.49 Bovendorpel

kozijnen. Er is keuze uit hout, staal, aluminium
en kunststof. Pas als het materiaal en het profiel
van de dorpels en stijlen bekend zijn, kan de
architect het stelkozijn tekenen. De afmeting en 
profilering van het stelkozijn is afhankelijk van
het materiaal en het profiel van het gevelkozijn.
Bij kleinschalige woningbouw komt het vaak 
voor dat de stelkozijnen te laat gereed zijn en de

metselaar moet wachten op de stelkozijnen om �

die in te metselen. Als de opdrachtgever twijfelt
over de kozijnkeuze en van materiaal verandert,

komt het stelkozijn te laat. Als later bij renovatie 
nieuwe kozijnen worden gemonteerd van een �
ander materiaal, moet het stelkozijn daaraan 
worden aangepast.
Het stelkozijn is de externe bouwknoop tussen
de muur en het montagekozijn. Assemblage- Figuur 5.50 Stijl stelkozijn
bouw is afhankelijk van het ontwerp van de
externe bouwknoop. De oplossing van de de kozijnbreedte. De producenten van de
externe bouwknoop moet zoveel mogelijk wor- verschillende kozijnmaterialen hebben afhankelijk
den ontkoppeld van de keuze van het montage- van hun eigen maatkwaliteit de voegbreedte
kozijn. tussen montagekozijn en stelkozijn bepaald.
De producenten van houten, stalen, aluminium Bij de onderdorpel met raamdorpelsteen is de

en kunststof gevelkozijnen hebben een norm- aanslagbreedte ook 25 mm en ligt de kozijn-
commissie samengesteld, die een materiaalon- referentielijn ook 20 mm binnen de dagmaat
afhankelijk stelkozijn heeft ontworpen. Dit stel- van het stelkozijn, figuur 5.51.
kozijn is vastgelegd in NPR 3675 Gevelvullingen De sponning voor de aansluiting van een stenen
- Aansluitingen aan de omliggende constructie . en een metalen raamdorpel zijn gelijk, figuur 5.52.
Het stelkozijn is materiaalonafhankelijk geworden.
Het stelkozijn heeft een houtdikte van 56 mm en De maatvoering van gevelkozijnen wordt:
steekt 25 mm buiten de dagmaat van de gevel- • kozijnreferentielijn: maatafspraak voor
opening aan de buitenzijde. Door het stelkozijn kozijnafmetingen;
is een kozijnreferentielijn getekend die een halve • dagmaat stelkozijn: referentiemaat
voegbreedte van 5 mm buiten de gevelopening – 2 × 20 mm;
loopt, figuur 5.49. dagmaat gevelopening: referentiemaat
Ook bij de stijl heeft het stelkozijn een aanslag • + 2 × 5 mm;
van 25 mm en loopt de kozijnreferentielijn 20 • montagemaat kozijn: referentiemaat
mm vanaf de dagmaat van het stelkozijn, figuur – 2 × voegbreedte.
5.50. De gevelopening is 2 × 5 mm groter dan











 �
 


Figuur 5.53 Scheidingswand en onderdelen


Een gipsmontagewand als scheidingswand be-

� 
staat uit metalen profielen en gipsplaten. De
deuropening is samengesteld uit een kozijn en
een deur met bijbehorend hangen sluitwerk.
Figuur 5.51 Onderdorpel stelkozijn
5.7.1 Prefabricage door verschillende pro-




ducenten



Voor het maken van de scheidingswand zijn ten




minste vijf verschillende prefab-productie-
 �
 

bedrijven nodig, figuur 5.54. Voor het maken

van houten kozijnen is een ander machinepark
nodig dan voor het maken van deuren. De pre-
� 
fabricage van de materialen voor de scheidings-
wand is geordend naar de verschillende produc-
tieprocessen.
 
Figuur 5.52 Onderdorpel metalen dorpel   
  
De voegbreedte is voor elke materiaalsoort mon-   

  
tagekozijn in NPR 3675 vastgelegd en naast de
afmeting van het stelkozijn zijn in NPR 3675 ook   
 �  
de water- en windkerende plaatsen in de aanslui-
ting van stelkozijn op gevelopening aangegeven.   
 �  
Het materiaalonafhankelijke stelkozijn is een   

voorbeeld van het project ongebonden oplos-  �  
sen van externe bouwknopen. De keuze van het Figuur 5.54 Prefabricage – serieproductie
materiaal en het profiel van montagekozijnen
zijn ontkoppeld van de vormgeving van het stel- 5.7.2 Traditionele kozijnen met stompe
kozijn. Dit zijn ontwikkelingen die nodig zijn om deuren
assemblagebouw mogelijk te maken. Het maken van de wand start met het stellen
van het houten kozijn, daaromheen wordt de
gipsmontagewand gemaakt. De stompe deur
5.7 Assemblage scheidingswanden wordt pasgemaakt in het kozijn, slotkast wordt
ingefreesd en hangen sluitwerk gemonteerd.
De principes van assemblagebouw kunnen voor In de afwerkingsfase wordt eerst het kozijn
de afbouw worden uitgewerkt met de ontwikke- geschilderd en daarna de deur. Het afwerken
ling van de scheidingswand. In de utiliteitsbouw in de laatste fase voorkomt vroegtijdige bescha-
wordt voor de constructie van de scheidingswan- diging, figuur 5.55.
den vaak gekozen voor de gipsmontagewand. Bij een stompe deur is de maatafwijking van het
Voor de toegang naar een ruimte is in de schei- kozijn groter dan de toelaatbare voegbreedte
dingswand een deuropening nodig, figuur 5.53. tussen kozijn en deur en daarom moet een
120
    fab, omdat schilderen in de fabriek goedkoper

 � 
  
en kwalitatief beter is dan in situ, figuur 5.58. Als
het kozijn in de wand wordt ingebouwd, staat
 �  het afgewerkte kozijn te vroeg in de bouw en is
  
beschadiging niet uitgesloten. Dit probleem is
op te lossen door het afgewerkte kozijn in een
 � 
   later stadium direct voorafgaand aan de deur in
�
de wand te monteren. In de inbouwfase wordt
 de wand gemaakt en in de afwerkingsfase wordt

het kozijn en de deur beide volledig afgewerkt
 gemonteerd.

Figuur 5.55 Kozijn, deur en slot    

 � 
  
�
 � 

  
�
 � 

  
Figuur 5.56 Stompe deur en opdekdeur �

stompe deur in situ worden pasgeschaafd, figuur 
5.56. De uitvinding van de opdekdeur maakt de Figuur 5.57 Prefab afgewerkte deur
afwijking in de voegbreedte onzichtbaar waar-
door een grotere voeg tussen deur en kozijn    
mogelijk is. De deurbreedte is gestandaardiseerd  � 
en de sponningbreedte van het kozijn is 10 mm   
�
groter. De deur past dan altijd en hoeft niet � 
bijgeschaafd te worden.  � 

  
�
5.7.3 Assemblage deur in kozijn � 
De opdekdeur maakt het mogelijk de afwerking  � 
van de deur volledig te prefabriceren, figuur   
5.57. De kozijnen, deuren, en slotenfabrikanten Figuur 5.58 Montagekozijn

hebben verder afspraken gemaakt over de plaats
en maat van de deursloten en de scharnieren. 5.7.4 Assemblage kozijn in wand
Het maken van de slotkast kan daardoor ook Als het kozijn later wordt gemonteerd, is het no-
verschuiven van de bouwplaats naar de fabriek. dig bij het maken van de gipsmontagewand een
Alleen de afwerking van het kozijn blijft in situ, opening in de wand te sparen, figuur 5.59. Om
omdat het kozijn in de wand wordt ingebouwd maatafwijkingen tussen wandopening en kozijn
en het inbouwstadium te vroeg ligt voor de af- op te vangen is een voegbreedte in de verbin-
werking. Door het prefabriceren van de voorzie- ding nodig. Voor een deugdelijke verbinding
ningen voor het hangen sluitwerk wordt in de van het kozijn aan de wand is een bevestigings-
prefab-fase al bepaald of de deur en het kozijn systeem nodig met een instelbare voegvulling.
links- of rechtsdraaiend is. Het bouwplaats- Links in figuur 5.59 is een wandomvattend kozijn
management moet bij de bestelling niet alleen getekend. Dit kozijn is alleen in losse onderdelen
het aantal opgeven, maar ook op tekening uit- te monteren, stijlen en dorpel moeten apart om
zoeken hoeveel van welke draairichting nodig is. de wand worden geschoven. De montageverbin-
Het bouwplaatsmanagement wil het schilderen ding tussen stijlen en dorpel moet dan deugde-
van het kozijn van in situ verschuiven naar pre- lijk worden opgelost. Rechts in figuur 5.59 is een
kozijn met een los dagstuk getekend. Dit maakt 5.7.5 Assemblage prefab-wandelementen
het mogelijk het complete kozijn in de wandope- In de voorgaande variant is de verschuiving van
ning te monteren. De voeg moet dan met een in situ naar prefab gericht geweest op de wand-
apart dagstuk worden afgedekt. De dagstukken opening. De wand zelf als gipsmontagewand
moeten als losse onderdelen bij het afgewerkte moet nog in situ van een afwerking voorzien
kozijn worden geleverd. De assemblage van de worden. Het is ook mogelijk de wandafwerking
kozijn/deurcombinatie is in situ. te prefabriceren, door te kiezen voor afgewerkte
Bij de voorgaande varianten moest het bouw- wandelementen, figuur 5.61. Omdat de hele
plaatsmanagement bij de kozijnen- deuren- en wand door de grote afmeting niet in zijn geheel
slotenfabriek apart de materialen bestellen en van de fabriek naar de bouwplaats te vervoeren
werden ze door alle drie fabrieken apart naar is, moet de wand worden opgedeeld in transpor-
de bouwplaats aangevoerd. Het is mogelijk nog teerbare eenheden. Tussen de wandelementen is
meer activiteiten te prefabriceren, figuur 5.60. een verbinding nodig, die het ook mogelijk maakt
In plaats van in situ assemblage van kozijn, deur de wand later te demonteren. Het kozijn met deur
en slot is het mogelijk de assemblage buiten de kan in een wandelement worden opgenomen.
bouwplaats te verrichten. De kozijnenfabriek Als de plaats van de deur door de gebruiksfunctie
fungeert dan als assembleur en laat de deuren van de ruimte is bepaald, kunnen voor de aanslui-
en sloten naar de kozijnenfabriek komen, in ting aan de gevel en aan andere wanden aparte
plaats van naar de bouwplaats. De kozijnen- paselementen nodig zijn. Vanuit het project moet
fabriek assembleert de drie onderdelen tot een elke wand volledig worden uitgetekend. Een com-
compleet afgewerkt element voorzien van sloten plete specificatie van de scheidingswand inclusief
en scharnieren. De complete deur wordt in de deuren en hangen sluitwerk en aanvullende
afwerkingsfase in de wandopening gemonteerd. voorzieningen is nodig, vooral als in de wand ook
Dit kan alleen met een los dagstuk zoals in figuur elektraschakelaars moeten komen. De productie
5.60 rechts is getekend. Het bouwplaatsmanage- van de wanden is geconcentreerd in een fabriek,
ment moet voor elke deur de complete infor- waardoor geen externe coördinatie nodig is. De
matie over de kozijn/deurcombinatie opgeven wand bestaat uit verschillende soorten elementen
aan de kozijnenfabriek. De assemblage is van de die in situ tot een wand worden geassembleerd,
bouwplaats verschoven naar de fabriek en op figuur 5.62.
de bouwplaats wordt alleen nog de combinatie
gemonteerd.
Figuur 5.61 Prefab-wandelementen
   

� � �
Figuur 5.59 Verbinding kozijn-wand   
Figuur 5.62 Wandassemblage
   
�  Uit dit voorbeeld van de scheidingswand blijkt
  
 dat assemblagebouw een aantal consequenties

�  �
heeft:
�  �
�   

• eerder informatie toeleveren;


• andere technische details;
� betere kwaliteit afwerking;
 
• duurdere toeleveringen;
Figuur 5.60 Geassembleerd kozijn • minder uren op bouwplaats;
• hogere eisen aan montage;
• seriegrootte voor productie.
122
literatuur
1 Handboek modulair bouwen. VG Bouw, 1990

2 Prefab beton in detail. Belton, 2001
Normen
NEN 2889 Betonelementen – Maximaal toelaat-
bare afwijkingen
NEN 6000 Modulaire coördinatie voor gebouwen
– Begripsomschrijvingen, algemene bepalingen en
regels voor plannen
NPR 3675 Gevelvullingen – Aansluitingen aan de
omringende constructie

Arbeidsfunctie bouwplaats
H. A. J. Flapper
6
Als de functies voor distributie, transport en assemblage op de bouw-
plaats aanwezig zijn, kan de bouwplaats alleen als tijdelijk bouw-
constructiebedrijf fungeren als er mensen zijn om die functies uit te
oefenen. De bouwplaats moet ook ingericht worden als arbeidsplaats.

Het is moeilijk om van de bouwplaats een kwalitatief goede arbeids-
plaats te maken. De bouwplaats is maar tijdelijk, investeren in arbeids-
voorzieningen levert niet zoveel rendement op als in de industrie.
De bouwplaats is een openluchtbedrijf dat beïnvloed wordt door de
weersomstandigheden. Op de bouwplaats wordt met zware goederen
gewerkt en vaak op hoogte, waardoor het risico van ongevallen groter
is dan in de industrie.

124
Inleiding 6.1 Economische aspect factor

arbeid
De kwaliteit van de arbeidsomstandigheden op
de bouwplaats heeft sociaal maatschappelijke, Bouwbedrijven kenmerken zich door een relatief
bedrijfseconomische en wettelijke aspecten. De laag niveau van investeringen ten behoeve van
factor arbeid is bedrijfseconomisch gezien een hun bedrijfsvoering. De productiefactor arbeid
belangrijke factor wat betreft de productiviteit en wordt overwegend rechtstreeks uit eigen perso-
de arbeidskosten. Werknemers leveren bij goede neel of indirect via onderaannemers verkregen.
arbeidsomstandigheden meer productie. Als er Veel onderaannemers in de bouw zijn aan te
een tekort ontstaat aan vakbekwaam personeel, merken als loononderaannemers. Een andere
kiezen werknemers liever voor een werkgever bij factor is het materieel, de meeste bouwbedrijven
wie de arbeidsomstandigheden beter zijn dan investeren niet zelf in materieel, maar huren het
voor een werkgever met slechte arbeidsomstan- bij derden. Een derde kostenfactor wordt ge-
digheden. De kwaliteit van de arbeidsomstandig- vormd door de materialen, waarbij door termijn-
heden is daardoor een concurrentiefactor. betalingen de investeringen van het bouwbedrijf
laag blijven.
De Arbeidsomstandighedenwet geeft het mini-
mumkader aan waarbinnen betrokkenen hun De verhouding tussen de hoofd- en onderaan-
verantwoordelijkheden moeten afspreken en nemer (arbeid) en materieel en bouwmaterialen
vastleggen. Elke werkgever is verplicht de vei- wordt bepaald door de prijzen. In perioden van
ligheid en gezondheid van zijn werknemers zo stabiele of dalende loonkosten neemt het aan-
goed mogelijk te beschermen. Voor de bouwdeel van de hoofdaannemer in de toegevoegde
nijverheid is in het Arbobesluit een organisatie- waarde toe. In een periode van stijgende loon-
structuur aangegeven voor de manier waarop de kosten wordt de factor arbeid op de bouwplaats
veiligheid en de gezondheid van werknemers op verminderd en wordt er meer geprefabriceerd en
de bouwplaats moet worden beschermd. neemt het aandeel van de bouwmaterialen en
Voor elk bouwwerk van enige omvang heeft de bouwelementen toe.
opdrachtgever de verplichting te zorgen dat er
zowel bij het ontwerp als in de uitvoering van 6.1.1 Ontwikkelingen arbeidsmarkt
het bouwwerk een Veiligheids- en Gezondheids- De huidige arbeidsmarkt in de bouwnijverheid
plan (V en G-plan) wordt gemaakt. kenmerkt zich door:
• tekort aan vaklieden;
In dit hoofdstuk wordt het maken van een V en • problemen bij werving nieuw personeel;
G-plan voor de uitvoering stap voor stap aan- • hoge uitstroom;
gegeven. Eerst wordt het uitvoeringsproces op- • hoge uittreding naar WAO;
gedeeld in duidelijk herkenbare productiedelen. hoog ziekteverzuim.
Daarna worden de veiligheids- en gezondheids- •
risico’s geïnventariseerd. Om het personeel op Zelfs als de bouw de komende jaren een krim-
de bouwplaats te beschermen tegen die risico’s, pend bouwvolume te zien zou geven, moeten
moeten er maatregelen worden genomen. deze punten aanleiding geven tot ernstige
Voor het uitvoeren van die maatregelen moet bezinning. De geringe aantrekkingskracht van
het personeel de opdracht krijgen de bescher- de bouw is een gevolg van de feitelijke arbeids-
mende voorzieningen aan te brengen en in omstandigheden in de bouw. De uitstroom is
stand te houden. veel te groot. Als alle voormalige bouwvakkers
zouden terugkeren in hun beroep, zou er sprake
zijn van een groot overschot.
Een belangrijke mogelijkheid om de aantrek-
kelijkheid van het bouwberoep te vergroten is
dus gelegen in het verbeteren van de arbeids-
omstandigheden. Daaronder vallen ook de
6 ARBEIDSFUNCTIE BOUWPLAATS 125
mogelijkheden tot zelfontplooiing, het krijgen voorgaande 38 besluiten, inclusief het Bouwpro-
van beslissingsbevoegdheden en het maken van cesbesluit dat pas in 1993 is ingevoerd. In het
eigen keuzen in de inrichting van het werk voor Arbobesluit wordt voor de bouwnijverheid in
wat betreft tempo, arbeidsdeling, enzovoort. afdeling 2.5 het organisatorische kader aangege-
Kortom, het gaat om de kwaliteit van het werk ven op welke manier op de bouwplaats de veilig-
van de bouwvakker. heid en de gezondheid van werknemers moet
worden beschermd.
6.2 Wetgeving Arboregeling

arbeidsomstandigheden De Arboregeling vervangt de veertig oude minis-
teriële regelingen die zijn gebaseerd op de
De wetgever heeft zich lange tijd onthouden Arbowet en de oude Arbo- en Veiligheidsbeslui-
van bemoeienis met de arbeidsomstandigheden ten. De Arboregeling geeft de meer gedetail-
van arbeiders. Dat was een zorg van werkgevers leerde regels. De Arboregeling heeft dezelfde
en werknemers. Publiciteit in de eerste helft van indeling als het Arbobesluit en is op dezelfde
de twintigste eeuw heeft de overheid wakker datum ingegaan.
geschud en er zijn verschillende wetten aan-
genomen om de veiligheid en gezondheid van Arbobeleidsregels
werknemers in de industrie te regelen. De Arbobeleidsregels zijn enkele tientallen
beleidsregels die de oude Publicatiebladen
6.2.1 Arbowetgeving (P-bladen) van de Arbeidsinspectie vervangen.
De Arbeidsomstandighedenwet (Arbowet) moet De beleidsregels vertalen de wetgeving voor
verouderde wetten vervangen. De Arbowet specifieke werksituaties en geven gedetailleerde,
gaat uit van het principe van optimalisering praktische beleidsaanwijzingen zoals de Arbeids-
van de arbeidsomstandigheden; de wet beoogt inspectie die hanteert.
menswaardige arbeid te bevorderen. Onder
arbeidsomstandigheden worden verstaan veilig- 6.2.2 Indeling Arbobesluit
heid, gezondheid, ergonomie, arbeidsinhoud en Het Arbobesluit is onderverdeeld in negen
welzijn van werknemers. Deze aspecten worden hoofdstukken. De voor de bouwplaats belangrijk-
in onderlinge samenhang benaderd. De wet is ste aspecten zijn hierna verder uitgewerkt.
vanaf 1983 gefaseerd ingevoerd en pas in 1990
volledig van kracht geworden. Met ingang van Definities en toepassingen
januari 1994 is de Arbowet ingrijpend veranderd, In hoofdstuk 1 worden de partijen genoemd die
voornamelijk als gevolg van Europese regel- van belang zijn voor de arbeidsomstandigheden
geving, die als minimum voor alle Europese op de bouwplaats;
landen geldt. opdrachtgever: natuurlijke of rechtspersoon
• wiens rekening bouwwerk tot stand wordt
voor
De Arbowet is van toepassing op vrijwel alle gebracht;
werkgevers en werknemers in Nederland: grote • opdrachtgever-consument: natuurlijke of
en kleine bedrijven in de landbouw, de indu- rechtspersoon die niet handelt in uitoefening van
strie, de bouwnijverheid, de dienstensector, de beroep of bedrijf, voor wiens rekening bouwwerk
gezondheidszorg, de overheid en het leger. De tot stand wordt gebracht;
Arbowet is een kaderwet en wordt verder uitge- • ontwerpende partij: natuurlijke of rechtsper-
werkt in het Arbobesluit. soon die zich jegens opdrachtgever of opdracht-
gever-consument verbonden heeft in bouw-
Arbobesluit proces ontwerpende functie te vervullen;
Het Arbobesluit werd als concept gepubliceerd • uitvoerende partij: natuurlijke of rechtsper-
in de Staatscourant van 3 november 1995. Na soon die zich jegens opdrachtgever of opdracht-
advies van de Raad van State trad het in werking gever-consument verbonden heeft in bouw-
op 1 juli 1997. Het Arbobesluit vervangt alle proces uitvoerende functie te vervullen.
126
Arbozorg en organisatie arbeid moet alles doen wat technisch, economisch en

Hoofdstuk 2 gaat over het jaarplan en het jaar- redelijkerwijs haalbaar is om de gevaren te mini-
verslag, de arboveiligheidsrapportage en arbo- maliseren. Voor de bouwplaats wordt verwezen
diensten. Voor de bouw is belangrijk afdeling 2.5 naar het conceptvoorlichtingsblad van de
Tijdelijke en mobiele bouwplaatsen. Deze afdeling Arbeidsinspectie (CV 23) over fysieke belasting
vervangt het oude Bouwprocesbesluit. Op bouw- in de bouw.
plaatsen worden de verantwoordelijkheden voor
de veiligheid en gezondheid van werknemers Fysische factoren
aan twee verschillende partijen toegekend: de In hoofdstuk 6 staan de voorschriften voor de
opdrachtgever (soms ook de ontwerpende par- fysische factoren, zoals klimaat, verlichting,
tij) en de uitvoerende partij. De organisatie en geluid, straling en overdruk.
verplichtingen daarover worden in hoofdstuk 3 Voor de bouwplaats is belangrijk dat het
verder uitgewerkt. geluidsniveau van machines niet hoger mag
zijn dan 85 dB(A). Dit wordt teruggebracht
Inrichting arbeidsplaatsen naar 80 dB(A) en boven dit niveau is de
In hoofdstuk 3 komen de voorschriften over werkgever verplicht gehoorbeschermers te
de inrichting van alle arbeidsplaatsen voor alle verstrekken.
sectoren aan de orde. Verder staan in afdeling
3.2 aanvullende voorschriften voor bouwplaat- Arbeidsmiddelen en specifieke
sen: werkzaamheden
• bouwplaats is gemarkeerd en afgebakend; In hoofdstuk 7 is geregeld aan welke voorschrif-
• op bouwplaats is voldoende drinkwater be- ten moet worden voldaan bij het gebruik en
schikbaar; onderhoud van machines. Voor de bouwplaats
• op bouwplaats zijn zonodig faciliteiten voor is belangrijk dat een bouwkraan alleen mag
bereiden maaltijden beschikbaar; worden bediend door iemand met een diploma
• werkplekken op bouwplaats die niet op be- van een machinistenopleiding. Dit is niet nodig
gane grond zijn gesitueerd, zijn stabiel en stevig; voor een torenvormige bouwkraan waarvan
• stabiliteit en stevigheid werkplekken wordt het maximum bedrijfslastmoment minder is
regelmatig gecontroleerd. dan 10 tm en waarvan de giek minder dan
20 m boven de ondersteuning van de kraan is
Gevaarlijke stoffen en biologische agentia bevestigd.
Hoofdstuk 4 geeft voorschriften over het werken
met gevaarlijke stoffen en biologische agentia Persoonlijke beschermingsmiddelen
(voor de mens gevaarlijke celculturen en micro- In hoofdstuk 8 worden persoonlijke bescher-
organismen). Voor de bouwplaats is belangrijk: mingsmiddelen (PBM), veiligheids- en gezond-
gevaarlijke stoffen: ontplofbare, ontvlambare heidssignalering en herkeuring behandeld. Voor
• giftige stoffen;
en de bouwplaats is belangrijk dat er bij gevaar voor
• kankerverwekkende stoffen: vinylchloride- de veiligheid en gezondheid van werknemers
monomeer, benzeen, asbest, crocidoliet; op de werkplek voldoende persoonlijke bescher-
• specifieke gezondheidsschadelijke stoffen: mingsmiddelen beschikbaar moeten zijn en dat
lood, loodwit en witte fosfor. het gebruik verplicht moet worden gesteld.
Fysieke belasting Bij werkplekken op de bouwplaats waar gevaar

In hoofdstuk 5 staat welke maatregelen de werk- dreigt voor de veiligheid en gezondheid van
nemer moet nemen op het gebied van fysieke werknemers, moet daarvoor een signalering aan-
belasting, zoals goede productie- en werkme- wezig zijn.
thoden en hulp- en beschermingsmiddelen. Het
uitgangspunt is de voorkoming van de bedrei- Slot- en overgangsbepalingen
ging van fysieke belasting voor de gezondheid Hoofdstuk 9 regelt de mogelijkheden tot vrijstel-
en veiligheid van de werknemer. De werkgever ling en ontheffing. Voor de bouwplaats is be-
langrijk dat vrijstelling of ontheffing niet mogelijk • nemen van maatregelen die nodig zijn om V
is voor: en G-coördinator voor ontwerpfase in staat te
• veiligheids- en gezondheidsplan voor bouw- stellen V en G-plan te maken en daarop controle
plaatsen; uit te oefenen;
• zodanig inrichten werkplek, dat er geen groot • te zorgen dat V en G-plan ‘ontwerp’ deel uit-
gevaar bestaat voor fysieke belasting dan strikt maakt van bestek;
nodig is; • te zorgen dat bouwwerk voor start uitvoering
• voorschriften voor arbeidsmiddelen op bouw- wordt aangemeld bij Arbeidsinspectie.
plaats (met uitzondering van kranen en hei-
installaties); Ontwerpende partij
• toepassing persoonlijke beschermingsmidde- Het Arbobesluit maakt een onderscheid tussen
len en veiligheids- en gezondheidssignalering. de professionele opdrachtgever en de opdracht-
gever-consument. Bij een niet-professionele
opdrachtgever worden de verplichtingen van de
6.3 Veiligheids- en gezondheidsplan opdrachtgever automatisch doorgeschoven naar
de ontwerpende partij.
In afdeling 2.5 van het Arbobesluit zijn de ver-
plichtingen beschreven voor alle partijen die be- De ontwerpende partij heeft daarnaast de ver-
trokken zijn bij het ontwerp en de uitvoering van plichting bij het ontwerp van het gebouw de
bouwwerken. Dit zijn dezelfde verplichtingen als veiligheids- en gezondheidsaspecten tijdens
die beschreven in het oude Bouwprocesbesluit. de uitvoering bij de keuze van oplossingen te
Een veiligheids- en gezondheidsplan moet wor- betrekken. De ontwerpers hebben een grote
den gemaakt voor bouwwerken met: verantwoordelijkheid om een gebouw zodanig
• bouwtijd langer dan dertig werkdagen; te ontwerpen, dat tijdens de uitvoering de veilig-
• personeelsbezetting groter dan twintig man of heid en de gezondheid van de werknemers zo
met hoeveelheid arbeid groter dan 500 mandagen. goed mogelijk worden gewaarborgd.
In de praktijk zijn dit bouwwerken met een aan- V en G-coördinator ‘ontwerp’

neemsom hoger dan € 375.000,-. De coördinator in de ontwerpfase heeft drie
taken:
6.3.1 V en G-plan in ontwerpfase 1 adviseren ontwerpers bij keuze constructies
Voor bouwwerken die voldoen aan de criteria over veiligheids- en gezondheidsaspecten ten
van grootte moet in de ontwerpfase een V en aanzien van uitvoerbaarheid daarvan;
G-plan worden gemaakt en dat moet deel uitma- 2 maken V en G-plan met inventarisatie en eva-
ken van het bestek. De eerste verantwoordelijk- luatie van veiligheids- en gezondheidsaspecten
heid hiervoor ligt bij de opdrachtgever. van ontwerp gebouw;
3 maken V en G-dossier voor eigenaar of be-
Opdrachtgever-professioneel heerder gebouw, waarin wordt vastgelegd de
De opdrachtgever voor wiens rekening een voor veiligheid en gezondheid belangrijke ken-
bouwwerk tot stand moet komen, heeft een merken van gebouw ten behoeve van beheer en
grote verantwoordelijkheid voor de arbeids- onderhoud gebouw;
omstandigheden tijdens het tot stand komen
en kan die verantwoordelijkheid niet delegeren Inhoud V en G-plan ‘ontwerp’
aan andere partijen. De verplichtingen van de In het V en G-plan van de ontwerpfase moeten
opdrachtgever zijn: ten minste de volgende gegevens worden ver-
V en G-coördinator aanstellen voor ontwerp- meld:
•
fase; • beschrijving tot stand te brengen bouwwerk;
• tot stand doen komen van V en G-plan ‘ont- • naam V en G-coördinator ‘ontwerp’;
werp’ dat voldoet aan in Arbobesluit gestelde • inventarisatie veiligheids- en gezondheidsrisico’s;
eisen; • evaluatie veiligheids- en gezondheidsrisico’s.
128
6.3.2 V en G-plan in uitvoeringsfase 
Het V en G-plan ‘ontwerp’ moet deel uitmaken

� �
van het bestek. Daarna hebben de volgende  
drie partijen verplichtingen ten aanzien van de
veiligheid en gezondheid van werknemers bij de
uitvoering van het bouwwerk: �
1 opdrachtgever; 
2 hoofdaannemer;
3 V en G-coördinator ‘uitvoering’.
     
1 Opdrachtgever Figuur 6.2 V en G-coördinator via hoofdaannemer verant-

De opdrachtgever moet ervoor hebben gezorgd woordelijk voor onderaannemers
dat het V en G-plan ‘ontwerp’ deel uitmaakt van
het bestek. Bij een opdrachtgever-consument nevenaannemers en eventueel zelfstandig wer-
ligt deze verplichting bij de ontwerpende partij. kenden geregeld zijn, figuur 6.1 en 6.2.
Tussen de opdrachtgever en de hoofdaannemer De hoofdaannemer heeft als werkgever volgens
moet schriftelijk worden overeengekomen: de Arbowet de algemene verplichting doeltref-
• aanstelling V en G-coördinator voor uitvoering; fende maatregelen te nemen ter bescherming
• beschrijving taken coördinator ‘uitvoering’. van de veiligheid en gezondheid van alle werk-
nemers op de bouwplaats. Deze maatregelen
Als de opdrachtgever een deel van de uitvoe- hebben betrekking op:
rende werkzaamheden aan nevenaannemers • in goede orde en met voldoende bescherming
heeft opgedragen, moet schriftelijk zijn vast- van veiligheid en gezondheid van alle werk-
gelegd dat de hoofdaannemer voor wat betreft nemers instandhouden van bouwplaats;
het V en G-plan ook verantwoordelijk is voor de • veilige plaatsing verschillende werkplekken op
nevenaannemers. bouwplaats, rekening houdend met toegangs-
mogelijkheden en verbindingswegen daarop;
2 Hoofdaannemer • intern transport verschillende materialen op
De hoofdaannemer moet in een schriftelijke bouwplaats;
overeenkomst met de opdrachtgever een V en • onderhoud, controle voor inbedrijfstelling en
G-coördinator voor de uitvoering benoemen en periodieke controle machines;
de taken daarvan omschrijven. De hoofdaan- • afbakening en inrichting zones voor defini-
nemer is er verantwoordelijk voor dat die coördi- tieve opslag en tussenopslag materialen, vooral
nator de tijd en de bevoegdheden krijgt de V en van gevaarlijke materialen of stoffen;
G-taak naar behoren te kunnen uitvoeren. In de • opslag en verwijdering of afvoer afval en
overeenkomst moet ook de verhouding met puin.
3 V en G-coördinator ‘uitvoering’
 De opdrachtgever is verplicht de hoofdaannemer
een coördinator voor de uitvoering te laten aan-
� �
 
stellen. De hoofdaannemer is verplicht ervoor te
zorgen dat de coördinator zijn opgedragen taken
goed kan uitvoeren. Die taken zijn:
� � • door werkgevers te nemen arbomaatregelen
 
coördineren;
samenwerking tussen werkgevers op bouw-
     

•
plaats organiseren;
• voorlichting werknemers op bouwplaats coör-
Figuur 6.1 V en G-coördinator ook via nevenaannemer verant- dineren;
woordelijk voor onderaannemers
• maatregelen nemen dat alleen bevoegde per- • constructieprincipe onderbouw;

sonen bouwplaats betreden; • constructieprincipe bovenbouw;
• gegevens over uitvoering in V en G-plan • constructieprincipe gevels en daken;
opnemen; • niveau technische installaties;
• aanpassing V en G-plan aan uitvoering; • niveau afbouw en afwerking;
• aanwijzingen geven aan werkgevers die onvol- • grootte in m2 BVO of in aantal woningen;
doende maatregelen nemen; • startdatum uitvoering;
• V en G-dossier bijhouden. • bouwtijd in kalendermaanden.
De belangrijkste taak van de V en G-coördinator 6.4.3 Beschrijving projectorganisatie
‘uitvoering’ is het maken van het V en G-plan In de beschrijving van de projectorganisatie
voor de uitvoeringsfase met de te nemen maat- moeten worden opgenomen de bedrijfsnaam
regelen. Het maken van het V en G-plan is in vier met het adres en de naam van de voor het pro-
fasen te verdelen: ject verantwoordelijke persoon van:
1 algemene gegevens project; • opdrachtgever;
2 inventariseren arborisico’s project; • architectenbureau;
3 verminderen risico’s door nemen arbomaat- • constructieadviesbureau;
regelen; • V en G-coördinator ‘ontwerp’;
4 uitwerken maatregelen in arbo-instructies. • bouwdirectie;
• hoofdaannemer;
• V en G-coördinator ‘uitvoering’;
6.4 V en G-plan maken • arbodienst indien adviseur.
In de komende paragrafen wordt het maken van 6.4.4 Bedrijfshulpverlening
het V en G-plan stap voor stap uitgelegd. Het Het Arbobesluit geeft de verplichting dat er op
eerste hoofdstuk van het V en G-plan is een alge- elke bouwplaats ten minste één bedrijfshulpver-
meen deel. lener met EHBO-diploma aanwezig moet zijn en
bij grote bouwwerken een per vijftig werk-
6.4.1 Doelstelling V en G-plan nemers. Omdat gedurende het uitvoerings-
Er moet beschreven worden wat men met het proces het personeel wijzigt, is het gewenst de
V en G-plan wil bereiken. Kort gezegd gaat het naam en het bedrijf van de bedrijfshulpverlener
om de uitvoering van de verplichtingen die de per productiefase te benoemen. Het gaat om de
Arbowet aan alle werknemers en werkgevers volgende productiefasen:
oplegt. Het doel moet zijn bij de uitvoering • onderbouwfase;
van het bouwwerk de veiligheid en gezond- • bovenbouwfase;
heid van alle werknemers op de bouwplaats te gevel/dakfase;
beschermen. Het gaat niet alleen om de werk- • afbouwfase.
nemers van de hoofdaannemer, maar om
alle mensen die in enig stadium van het uit- 6.4.5 Calamiteitenplan
voeringsproces werkzaamheden op de bouw- De procedure die moet worden gevolgd in geval
plaats moeten verrichten, ongeacht de werk- van een calamiteit zijn als volgt:
gever. • stel bij calamiteit zo spoedig mogelijk alarm-
signaal in werking;
6.4.2 Beschrijving bouwwerk • persoon die alarmsignaal in werking heeft
In de beschrijving van het bouwwerk moeten de gesteld, wacht daar op bedrijfshulpverlener en
volgende onderwerpen worden opgenomen: volgt diens instructies op;
• locatie met grootte terrein; • bij horen signaal stopt iedereen met zijn werk-
• plaats en adres locatie; zaamheden en begeeft zich naar dichtst bijzijnde
• korte beschrijving functie gebouw; verzamelplaats en wacht daar op verdere instruc-
• vorm en grootte gebouw; ties door bevoegd personeel;
130
• alle EHBO’ers en hulpverleners begeven zich • verschillende werkgevers op bouwplaats;

zo spoedig mogelijk naar alarmpunt; • tussen elke werkgever met zijn werknemers.
• bedrijfshulpverlener alarmeert deskundige
instanties zoals brandweer, ambulance en/of
politie. 6.5 V en G-plan: arborisico’s
6.4.6 Bouwplaatslocatietekening In het V en G-plan ‘ontwerp’, dat deel moet uit-

Van het V en G-plan ‘uitvoering’ moet een maken van het bestek, moeten de bij de uitvoe-
bouwplaatslocatietekening deel uitmaken ring van het bouwwerk optredende veiligheids-
waarop ten minste staat aangegeven: en gezondheidsrisico’s zijn geïnventariseerd met
• plaats EHBO-post; een evaluatie van die risico’s. Voor een kwalitatief
• plaats brandblussers; goede risico-inventarisatie is een systematisch
• plaats telefoon; stappenplan nodig. In hoofdstuk 7 is een infor-
• vluchtwegen vanuit bouwwerk; matiestructuur opgezet waarbij het bouwproces
• plaats toegangen bouwplaats; in vier niveaus is gedecomponeerd, figuur 6.3.
• plaats eventuele personenlift;
• verzamelplaats(en); Deze informatiestructuur is integraal voor het
• opslagplaats propaangas; bouwplaatsmanagement toegepast. Om in het
• opslagplaats bouwchemicaliën; arbobeleid aansluiting te vinden met de organi-
• opslagplaats klein chemisch afval; satie en het beheersen van het uitvoeringspro-
• opslagplaats afvalcontainers; ces, is het gewenst dezelfde decompositie waar
• opslagplaats absorbtiemiddelen; mogelijk te gebruiken. Voor het maken van een
• plaats ondergrondse leidingen; goed onderbouwde risicoanalyse is het belangrijk
• situering kraanbaan; het stap voor stap te doen, anders bestaat het
• vluchtbereik bouwkraan. gevaar dat een groot aantal risico’s niet wordt
onderkend. Het stappenplan is als volgt opge-
6.4.7 Organisatie overlegstructuur bouwd:
In het V en G-plan moet worden vastgelegd hoe • Stap 1: verdeel bouwwerk in productiefasen;
het overleg, zie ook hoofdstuk 12, over arboza- • Stap 2: verdeel elke fase in productiedelen;
ken moet gebeuren tussen: • Stap 3: specificeer arbosituatie;
Niveau 1 procesfasen Niveau 2 productiefasen Niveau 3 productiedelen Niveau 4 vakploegen
Ontwerpfase
Uitvoeringsfase onderbouwfase bouwput graven grondwerkploeg
paalfundatie heien heiploeg
bovenbouwfase in situ betonskelet bekistingsploeg

vlechtploeg
gevel/dakfase gevelmetselwerk steigerploeg

metselploeg
afbouwfase cementdekvloer dekvloerploeg

binnenwanden maatvoerder
blokkenstelploeg
elektra-installatie elektraploeg
Figuur 6.3 Decomponeren bouwproces in vier niveaus

• Stap 4: selecteer voorkomende risicogroepen; een gezamelijk productietempo. Bij een pro-
• Stap 5: benoem per groep arborisico’s; ductiedeel moeten de daarvoor noodzakelijke
• Stap 6: evalueer risico’s per risicogroep. activiteiten op elkaar worden afgestemd om het
productiedeel optimaal te kunnen produceren.
6.5.1 Stap 1: verdeel bouwwerk in In figuur 6.4 is niveau 3 van figuur 6.3 nader
productiefasen uitgewerkt.
Arborisico’s bij het heien zijn van een andere
orde dan bij het schilderen. Het uitvoeringspro- 6.5.3 Stap 3: specificeer arbosituatie
ces tussen de start en de oplevering is in ten Bij het productiedeel gevelmetselwerk zijn on-
minste vier fasen te decomponeren, figuur 6.3. geacht het type bouwwerk dezelfde activiteiten
Elke fase onderscheidt zich door andere produc- nodig. Toch kunnen de arborisico’s per bouwwerk
tiecapaciteiten en andere omstandigheden. In sterk verschillend zijn. Bij laagbouw is het valgevaar
elke productiefase zijn de arborisico’s van een zeer gering, bij hoogbouw zeer groot. Het risico
andere orde. Elk bouwwerk heeft per produc- van overbelasting van het personeel is bij transport
tiefase een specifieke arbosituatie, waardoor van stenen met een kruiwagen en lift veel groter
het inventariseren van de risico’s gemakkelijker dan bij kraantransport. Als voor elk productiedeel
wordt. In het V en G-plan ‘uitvoering’ moeten de de arbosituatie wordt gespecificeerd, wordt er rich-
arbomaatregelen worden benoemd. De produc- ting gegeven aan het zoeken van de daarbij beho-
tiefasen volgen elkaar op in tijd. Door het opde- rende arborisico’s. Aan de arbospecificatie kunnen
len van het V en G-plan in productiefasen wordt databestanden van arborisico’s worden gekoppeld.
het gemakkelijker om het zoeken naar goede De arbospecificatie heeft voor het aspect veiligheid
maatregelen in tijd te faseren. vaak betrekking op de situatie van de werkplek.
Voor het aspect gezondheid kan de specificatie
6.5.2 Stap 2: verdeel elke fase in het gebruik van gevaarlijke materialen of machines
productiedelen signaleren. Hiervan kunnen dan de arborisico’s
Een productiedeel is een samenhangende hoe- worden afgeleid, figuur 6.5.
veelheid productie met als belangrijkste kenmerk
Productiedeel Arbospecificatie
Productiefase Productiedeel
In situ betonskelet laagbouw
Onderbouwfase bouwplaats inrichten verdiepingbouw
bouwput ontgraven hoogbouw
paalfundering heien
betonfundering maken Gevelmetselwerk verdiepingbouw
lift/kruiwagentransport
Bovenbouwfase in situ betonskelet maken kraantransport stenen
prefab-staalskelet maken
Binnenwanden giboblokken 180 N
Gevel/dakfase gevelmetselwerk gasbetonpanelen
gevelkozijnen monteren
dakbedekking aanbrengen gipsmontagewanden
Afbouwfase binnenwanden maken Figuur 6.5 Specificeer arbosituatie (stap 3)

elektra installeren
verwarming monteren 6.5.4 Stap 4: selecteer voorkomende risico-
riolering aanleggen groep
afwerking ruimten Als er met een arbo-oog op bouwplaatsen wordt
opleveren gebouw rondgelopen, is er een groot aantal verschillende
arborisico’s te onderkennen. De verscheidenheid
Figuur 6.4 Productiefasen opdelen in productiedelen (stap 2) van arborisico’s is erg groot. Voor het maken van
132
Risicogroepen Voorbeelden van arborisico’s Risicogroep Voorbeelden van arborisico’s
Valgevaar letsel bij diepvallen vanaf Overbelasting rugproblemen door zwaar

vloerrand handtransport
Transportgevaar letsel door bezwijken Bouwstoffen luchtwegen door frezen

hijsvoorziening sleuven in steen
Verkeersgevaar letsel door aanrijding Klimaathinder ziekte door werken in

bouwverkeer openlucht bij regen
Handgereedschap letsel door gebruik Geluidhinder gehoorletsel door geluid

handcirkelzaag van machines
Elektriciteit elektrocutie door contact

Zware machines letsel door omvallen bouwkraan
sterkstroom
Figuur 6.6 Veiligheidsaspect arbeidsomstandigheden
Figuur 6.7 Gezondheidsaspect arbeidsomstandigheden
een risicoanalyse is het gewenst een structuur
aan te brengen in de risico’s. De eerste opdeling schiktheid van bouwplaatspersoneel is de over-
komt al voor in de naam van het V en-G-plan: belasting van het lichaam, door het handmatig
veiligheids- en gezondheidsrisico’s. verplaatsen van te zware onderdelen en door
een werkhouding die de rug overbelast.
Veiligheidsrisico’s
De veiligheidsrisico’s, figuur 6.6, zijn in een aan- Andere arborisico’s betreffen het contact met
tal groepen te ordenen (naar de oorzaak). Bij stoffen die op de bouwplaats worden gebruikt,
verdiepingbouw is een van de belangrijkste oor- zoals chemische stoffen, en stoffen die worden
zaken van ongevallen het vallen van hoogte. gemaakt, zoals kwartsstof bij frezen, die op de
een of andere manier delen van het lichaam aan-
Het transporteren van materialen is ook een tasten.
belangrijke bron van veiligheidsrisico’s. Werk- Het werken in de buitenlucht kan in de zomer
nemers begeven zich vanaf de schaftkeet naar heel prettig zijn, maar bij regen en vorst tast het
de werkplek en van de ene werkplek naar de de gezondheid van de werknemers aan.
andere. De verkeersroute over de bouwplaats Machines kunnen een grote geluidssterkte pro-
en door het bouwwerk is vaak van onvoldoende duceren die het gehoor kunnen beschadigen,
kwaliteit om het personeel afdoende te bescher- ook dat is een bron van risico’s. Op de bouw-
men tegen letsel. plaats wordt een tijdelijk elektriciteitsnet aan-
Elektrisch handgereedschap is ook een bron van gelegd om op elke werkplek energie en licht te
ongevallen. In bepaalde fasen van het produc- kunnen krijgen. Een tijdelijk en steeds wisselend
tieproces zijn er grote en zware machines op de elektranet geeft aanzienlijk meer risico’s voor
bouwplaats aanwezig die een bron van risico’s contact met sterkstroom dan een permanent
kunnen zijn. Er bestaat geen eenduidigheid over elektranet in een industriële werkplaats. Er
de ordening van veiligheidsrisico’s in risicogroe- bestaat geen eenduidigheid in de ordening van
pen. de gezondheidsrisico’s.
Gezondheidsrisico’s 6.5.5 Stap 5: benoem per groep arborisico’s

De tweede groep arborisico’s betreft de gezond- Door een gestructureerde aanpak van de risico-
heid van het personeel op de bouwplaats, figuur analyse wordt het maken van een V en G-plan
6.7. Een belangrijke oorzaak van arbeidsonge voor de ontwerpfase gemakkelijker en de kwali-
teit van het V en G-plan wordt hoger. Als zowel voorkomende productiedelen met de daarbij
de coördinator ‘ontwerp’ en de coördinator voorkomende arbosituaties. Als bestanden met
‘uitvoering’ voor het maken van het V en G-plan arbokennis worden opgebouwd vanuit praktijk-
dezelfde structuur gebruiken, wordt het voor ervaring en de literatuur, wordt het maken van
de uitvoering gemakkelijker om de benodigde een V en G-plan voor een bepaald bouwwerk
maatregelen vast te stellen die de genoemde gemakkelijker en neemt de kwaliteit daarvan ook
arborisico’s moeten verminderen. toe.
Het moet mogelijk zijn een databestand te 6.5.6 Stap 6: evalueer risico’s per risico-
maken met de risicogroepen en per risicogroep groep
de meest voorkomende arborisico’s te inventa- In het Arbobesluit staat dat de coördinator
riseren, figuur 6.8. Dit arbobestand is dan bij ‘ontwerp’ in het V en G-plan ‘ontwerp’ de arbo-
het maken van een V en G-plan als kennisbank risico’s moet inventariseren en evalueren. Over
voor risico’s te gebruiken. Het moet ook mogelijk de manier van evalueren is nog weinig ervaring
zijn een databestand te maken van de meest opgedaan. Er bestaat ook nog geen methodiek
Productiedeel Arbospecificatie Risicogroep Arborisico
Onderbouwfase
Bouwput graven ondiepe bouwput verkeersgevaar letsel door aanrijding
bouwverkeer
diepe put met talud zware machines letsel door omvallen
graafmachines
diepe put/damwand valgevaar letsel door vallen in
bouwput
Paalfundatie heien in situ betonpalen klimaathinder ziekte door buiten-

werken bij vorst
korte prefab-palen geluidhinder gehoorbeschadiging
door heiblok
lange prefab-palen zware machines letsel door omvallen
heistelling
Betonfundering balken/prefab-vloer transportgevaar letsel bij transport

prefab-elementen
fundering met kelder valgevaar letsel bij vallen in kelder
Gevel/dakfase
Gevelmetselwerk laagbouw bouwstof huidaantasting door
cementstof
verdiepingbouw overbelasting handtransport van
bakstenen
hoogbouw verkeersgevaar klimroute naar werk-
pleksteiger
Dakbedekking randen van het dak valgevaar diepvallen vanaf dakrand

winterperiode klimaathinder ziekte door werken bij
vorst
Figuur 6.8 Voorbeelden risicoanalyse onderbouw- en gevel/dakfase

134
Productiefase Onderbouw Bovenbouw Gevel/dak Afbouw
Valgevaar 3× 20 × 10 × 0×
Transportgevaar 2× 7× 12 × 2×
Verkeersgevaar 3× 4× 7× 4×
Handgereedschap 2× 5× 4× 10 ×
Zware machines 4× 8× 2× 0×
Veiligheid 14 × 39 × 31 ×
Overbelasting 15 × 20 ×
Bouwstof
Klimaathinder
Geluidhinder
Elektriciteit
Gezondheid 13 × 12 × 20 × 30 ×
Figuur 6.9 Evaluatie arborisico’s per productiefase en risicogroep
om de zwaarten van verschillende arborisico’s beperken. De hoofdaannemer is niet alleen ver-

ten opzichte van elkaar te kunnen wegen. Het antwoordelijk voor de arbeidsomstandigheden
minimale niveau van evalueren is inzicht geven van het eigen personeel, maar ook voor het per-
in het aantal risicogevallen per productiefase en soneel van de onderaannemers aan wie hij een
risicogroep, figuur 6.9. deel van de werkzaamheden heeft uitbesteed.
Alleen al door het rubriceren van het aantal be- Het komt voor dat de opdrachtgever een deel
schreven arborisico’s ontstaat inzicht in de mate van de werkzaamheden apart heeft opgedragen
van risico’s per fase en in de soort voorkomende aan zelfstandige bedrijven. Dat komt vooral
risico’s. Als in de bovenbouwfase het valgevaar voor bij bouwwerken met specifieke technische
het grootst is, kan daar bij het maken van het V installaties. De installatiebedrijven zijn dan
en G-plan ‘uitvoering’ de meeste aandacht aan nevenaannemer. In het Arbobesluit staat dat de
worden gegeven. Als in de gevel/dakfase het opdrachtgever met de hoofdaannemer schrifte-
aantal risico’s in de groep transportgevaar erg lijk moet vastleggen hoe de samenwerking tus-
groot is, kan de coördinator onderzoeken of dat sen verschillende bedrijven wordt geregeld. In
normale risico’s zijn of dat het ontwerp van de de bouwpraktijk krijgt dan de hoofdaannemer de
gevel de oorzaak is van het verhoogde risico van verplichting de arbeidsomstandigheden van alle
diep vallen. Eventueel kan nog in de ontwerpfase werknemers op de bouwplaats te bewaken,
de constructie of de uitvoeringswijze van de ongeacht de verhouding tussen de opdracht-
gevel worden aangepast. gever en de bedrijven.
De werkwijze om tot verantwoorde maatregelen

6.6 V en G-plan: arbomaatregelen te komen, is aangegeven in een aantal stappen.
Deze stappen zijn het vervolg op het stappen-
Het V en G-plan ‘ontwerp’ moet deel uitmaken plan voor het maken van een goed onder-
van het bestek. De hoofdaannemer is volgens bouwde risicoanalyse:
het Arbobesluit verplicht een V en G-plan ‘uit- • Stap 7: kies niveau maatregel;
voering’ te maken. In dit V en G-plan moeten • Stap 8: beschrijf te nemen maatregel;
de maatregelen worden aangegeven die nodig • Stap 9: evalueer genomen maatregel.
zijn om de beschreven risico’s zoveel mogelijk te
6.6.1 Stap 7: kies niveau maatregel Een heel ander arbobeleid is de mogelijke risi-
Het belangrijkste doel van het Arbobesluit is het co’s bij de bron aan te pakken. Het gebruik van
verbeteren van de arbeidsomstandigheden op de gevaarlijke chemische stoffen op de bouwplaats
bouwplaats en de veiligheid en gezondheid van geeft risico’s voor de gezondheid van de werkne-
alle werknemers op de bouwplaats te beschermen. mer. Men kan de maatregel zoeken in persoon-
Welke maatregelen geven de werknemer bescher- lijke beschermingsmiddelen (PBM) door de werk-
ming tegen arborisico’s? De maatregelen kunnen nemer in een maanpak op te sluiten. Er kan ook
worden gezocht in het beschermen van het perso- worden gezocht naar oplossingen bij de bron,
neel tegen de optredende risico’s door elke werk- door de gevaarlijke chemische stof te vervangen
nemer te voorzien van veiligheidsschoenen en een door een ongevaarlijke stof. De PBM-maatregel
veiligheidshelm. Daarnaast kan elke werknemer is onprettig voor de werknemer en beschermt
worden ingepakt in een waterdicht en isolerend de andere werknemers niet. De bronoplossing is
werkpak en worden vastgemaakt aan een vanglijn. beter voor de arbeidssituatie van de werknemer
Bij dit arbobeleid blijven de risico’s bestaan, maar en beschermt ook alle andere werknemers op de
de werknemer wordt zo goed mogelijk beschermd bouwplaats. Het Arbobesluit en het V en G-plan
tegen de gevolgen van de risico’s. kunnen een belangrijke stimulans worden om de
kwaliteit van de arbomaatregelen te verbeteren.
Verschillende niveaus
Arbomaatregelen tegen een risico zijn op ver- Samenvatting
schillende niveaus te nemen, figuur 6.10. Het Bij de keuze voor het niveau van de te nemen
verschil tussen de verschillende niveaus van maatregel moet een afweging worden gemaakt:
maatregelen is uit te leggen aan de hand van • Komt het beschreven risico vaak voor?
het risico gedood te worden door een krokodil • Betreft het risico meerdere werknemers?
bij een rivier. Elke dorpsbewoner kan worden • Zijn de gevolgen van het risico groot?
gewapend met een speer als individuele be- • Is een maatregel van hoog niveau technisch
scherming. Het is ook mogelijk elk dorp te uitvoerbaar?
omheinen, dan worden de dorpsbewoners af- • Is een maatregel van hoog niveau economisch
geschermd van de krokodil. Een andere haalbaar?
mogelijkheid is de poel waarin de krokodil
leeft, te omheinen. De krokodil is dan af- Door het bewust kiezen van het niveau van de te
geschermd van de mensen. Een andere en nemen maatregel, wordt voorkomen dat de risi-
afdoende oplossing is de krokodil te doden. co’s alleen maar worden afgedekt met persoon-
Het risico van gedood worden door de kroko- lijke beschermingsmiddelen. Het kan zijn dat een
dil wordt daarmee weggenomen. Dit is een viersterrenmaatregel aanzienlijk goedkoper is
bronoplossing. Om het verschil in niveau van dan een eenstermaatregel. In een aantal situaties
maatregel te kunnen onderscheiden, zijn de kan met een eenvoudige aanpassing van het
vier niveaus met sterren aangegeven, zoals ook ontwerp of van de uitwerking van het ontwerp
bij hotels gebruikelijk is. Het laagste niveau een viersterrenmaatregel mogelijk worden. Door
persoonlijke beschermingsmiddelen krijgt maar het maken van een V en G-plan met duidelijke
één ster en de bronoplossing vier sterren. maatregelniveaus, ontstaat er tussen de V en
G-coördinatoren uitvoering en ontwerp een
Niveau Effect arbomaatregel Tijdsduur Werkingssfeer
**** wegnemen van het risico permanent collectief

*** isoleren van het risico permanent collectief
** afschermen van de persoon tijdelijk collectief
* persoonlijke bescherming tijdelijk individueel
Figuur 6.10 Arbomaatregelen: vier niveaus

136
Voorbeeld
Valgevaar dat die werkzaamheden moet uitvoeren, te
In de bovenbouwfase komt bij verdieping- beschermen tegen valgevaar zijn verschillende
bouw bij het bekisten, wapenen en storten maatregelen mogelijk, figuur 6.11, en figuur
van gevelkolommen het risico van naar 6.12 en 6.13.
beneden vallen veel voor. Om het personeel
Risicogroep Arborisico Niveau van arbomaatregel
Diepvallen vanaf vloerrand

Valgevaar diepvallen gevelkolommen * vanglijn met gordel werknemer
** vangnet onder werkplek
*** tijdelijke leuning langs vloer
Vallen van dakrand

Valgevaar diepvallen vanaf dakrand * vanglijn met gordel werknemer
** tijdelijke leuning langs dakrand
*** hoge borstwering als leuning maken
**** permanente leuning vooraf maken
Vallen door daklicht

Valgevaar vallen door daklichtopening * vanglijn met veiligheidsgordel
** tijdelijk hek om daglichtopening
*** daklicht met mandragend glas
**** geen daklicht maar gevelkozijn
Kwartsstof bij frezen van sleuven in stenen wand

Bouwstof longen door frezen sleuven * stofmasker dragen bij frezen
** volgelaatsmasker met luchttoevoer
*** werkruimte sterk afzuigen
**** elektraleidingen opbouw maken
Figuur 6.11 Voorbeelden arbomaatregelen
Het minimumniveau van bescherming tegen van een leuning langs de vloerrand. Het pro-
vallen van de vloerrand is alle mensen die bleem kan zijn dat de leuning op dezelfde
aan de kolommen moeten werken een veilig- plaats zit waar de kolombekisting moet
heidsgordel om te laten gespen en met een komen. Dan moet een deel van de leuning
vanglijn aan een bevestigingspunt in de vloer daar tijdelijk worden weggenomen. Een vier-
vast te maken. Als iemand van de vloerrand sterrenmaatregel is het uitbreiden van de
valt, zorgt de vanglijn ervoor dat de val wordt werkplek tot buiten de vloerrand. Bij het ma-
afgeremd en men halverwege aan de lijn blijft ken van de kolom staat men niet meer langs
hangen. Een tweesterrenmaatregel is het aan- de vloerrand. In figuur 6.11 zijn voor enkele
brengen van een vangnet onder de werkplek. arborisico’s verschillende maatregelen aange-
Dit is een permanente collectieve maatregel. geven.
Een driesterrenmaatregel is het aanbrengen

�        
          �

   
   
Figuur 6.12 Arbomaatregelen tegen diep vallen vanaf Figuur 6.13 Arbomaatregelen tegen vallen van dakrand
vloerrand
uitwisseling van mogelijke oplossingen die op den en praktische beschermingsmiddelen die de

termijn leiden tot ontwerpen van gebouwen met kwaliteit van de arbeidsomstandigheden van het
minder arborisico’s. personeel op de bouwplaats zullen verbeteren.
6.6.2 Stap 8: beschrijf te nemen maatregel 6.6.3 Stap 9: evalueer genomen

Tegenover elk arborisico is een arbomaatregel maatregelen
gekozen om de veiligheid en de gezondheid Als het V en G-plan ‘uitvoering’ gereed is met
van de werknemers te beschermen die het risico een beschrijving van de afgesproken maatrege-
lopen. Elke maatregel wordt beschreven in het len, is het gewenst het bereikte niveau van het V
V en G-plan en moet voorzien worden van een en G-plan te evalueren. Hiervoor zijn nog geen
aantal sterren die het niveau van de maatregel praktische instrumenten beschikbaar. Een een-
aangeven. Bij het maken van het V en G-plan voudige vorm van evaluatie van de kwaliteit van
voor de uitvoering kan de V en G-coördinator bij het V en G-plan is het optellen van het aantal
een bepaald arborisico een gemakkelijke maat- sterren, figuur 6.14. Daarmee ontstaat inzicht
regel van laag niveau beschrijven, maar als alter- in het niveau waarop de maatregelen zijn geno-
natief ook een maatregel van hoger niveau advi- men.
seren. In overleg met werkgevers en werknemers
kan er een discussie ontstaan over de alternatieve Uit deze evaluatie van het niveau van maatrege-
mogelijkheden om bescherming tegen de risico’s len blijkt dat het niveau van bescherming tegen
te geven. Inventiviteit van de betrokken werkge- veiligheidsrisico’s aanzienlijk hoger is dan bij de
vers en werknemers kan leiden tot maatregelen gezondheidsrisico’s. De bescherming tegen val-
die het risico aanzienlijk verkleinen en toch prak- gevaar is vooral gevonden in tweesterrenmaat-
tisch uitvoerbaar zijn. Een actief arbobeleid sti- regelen, figuur 6.14.
muleert het ontwikkelen van nieuwe werkmetho-

138
Risicogroep * ** *** **** • Stap 11: vertaal arbomaatregel ploeginstruc-

ties;
Valgevaar 3 1 • Stap 12: controleer uitvoering instructie.
Transportgevaar 2 3
Handgereedschap 3 Deze stappen sluiten aan op de eerder genomen
Zware machines stappen om te komen tot een volledig V en G-
Verkeersgevaar 2 1 plan ‘uitvoering’.
Veiligheidsniveau 20% 33% 20% 27% 6.7.1 Stap 10: kies ploegen bij maatregel
Bij de meeste maatregelen ter bescherming van
Overbelasting 2 1 de veiligheid en gezondheid van het personeel
Bouwstoffen 1 op de bouwplaats, moeten bepaalde medewer-
Klimaathinder 2 kers voorzieningen uitvoeren. Alle medewerkers
Geluidhinder 2 1 die door die voorziening moeten worden be-
Elektriciteit 1 schermd, moeten op de hoogte worden gesteld
van de reden van die voorziening. Ze moeten
Gezondheidsniveau 60% 10% 20% 10% worden geïnstrueerd om ervoor te zorgen dat de
voorziening in stand blijft. Als een ploeg de op-
Figuur 6.14 Evaluatie niveau maatregelen dracht krijgt rondom een hoge verdiepingsvloer
een deugdelijke leuning aan te brengen, moeten
alle ploegen die op die verdieping werkzaam-
6.7 V en G-plan: arbo-instructies heden moeten uitvoeren, worden geïnstrueerd
dat die leuning er voor hun bescherming is. Ze
De hoofdaannemer kan voor een bouwwerk niet mogen nergens delen van de leuning demonte-
volstaan met het maken van het V en G-plan, ren. Voor de aanvang van hun werkzaamheden
zelfs al is het plan kwalitatief goed en zijn de moeten ze controleren of de leuning nog volle-
meeste risico’s afgedekt met maatregelen van dig intact is. Dit lijkt een vanzelfsprekende zaak,
voldoende niveau. Als het V en G-plan in de bu- maar in de bouwpraktijk blijkt dat andere ploe-
reaulade verdwijnt, draagt het nauwelijks bij aan gen, door onvoldoende voorlichting, de voor-
een verbetering van de arbeidsomstandigheden zieningen niet voldoende in stand houden en
op die bouwplaats. Als een arbomaatregel in het er daardoor toch ongelukken gebeuren. Bij elke
V en G-plan is opgeschreven, geeft dat nog geen geplande arbomaatregel moet het bouwplaats-
zekerheid dat het ook op het juiste tijdstip en op management zich afvragen:
de juiste plaats wordt uitgevoerd. De beschre- • welke ploeg bescherming moet aanbrengen;
ven maatregel geeft aan wat er moet gebeuren. • welke ploegen moeten weten dat er voor hen
Daarna is er actie nodig om ervoor te zorgen dat een bescherming is aangebracht;
de maatregel ook uitgevoerd wordt. Het aan- • welke ploegen voor aanvang van hun werk-
brengen van beschermende voorzieningen moet zaamheden eerst moeten controleren of bescher-
door werknemers uitgevoerd worden. Ook het ming nog volledig intact is.
instandhouden van die bescherming moet door
het personeel op de bouwplaats gebeuren. In de Voorbeeld
Arbowet en het Arbobesluit heeft de werkgever Bij het productiedeel in situ betonskelet krijgen
een zware verplichting om de werknemers te de volgende ploegen de volgende opdrachten
informeren en te instrueren over de risico’s en de en instructies:
te nemen maatregelen. • vloerbekistingsploeg: bij bekisten vloer
randbeveiliging aanbrengen;
Om tot de juiste arbo-instructie te komen, kan • vlechtploeg: voor hun bescherming is rand-
een aantal stappen worden beschreven: beveiliging aangebracht en daarvan
• Stap 10: kies ploegen bij maatregel;
mogen ze zonder toestemming geen enkel on- Bij ongevallen moet het bouwplaatsmanagement
derdeel verwijderen; aan de Arbeidsinspectie aantonen dat zij de juiste
• stortploeg: voor aanvang storten vloer eerst instructies aan de betrokken medewerker hebben
randbeveiliging controleren; verstrekt. Bij mondelinge of ongestructureerde
• kolommenploeg: krijgen instructie hoe ze informatieoverdracht is dat niet aantoonbaar en
kolomkist kunnen stellen zonder randbeveili- kan het bouwplaatsmanagement aansprakelijk
ging te hoeven demonteren; worden gesteld voor de oorzaak van het onge-
• ontkistingsploeg: krijgen instructie over val. De kwaliteit van de informatieoverdracht is
manier van afvoer bekisting zonder beveiliging op de volgende manieren te verbeteren:
vloerranden aan te tasten; • informatiesysteem waarmee kan worden aan-
• installatieploeg, die direct na ontkisten getoond hoe voor werk benodigde informatie
primaire leidingen wil gaan monteren, moet werknemers heeft bereikt;
voor aanvang eerst beveiliging vloerranden • hierin moeten controlepunten zijn opgeno-
controleren en bij ontbreken deel bouwplaats- men, zodat goede systeembewaking mogelijk is;
manager waarschuwen. • wil informatieoverdracht effect sorteren, dan
moet er vooral aandacht worden besteed aan
motivatie bij ontvanger om informatie op te
6.7.2 Stap 11: vertaal arbomaatregel in nemen;
ploeginstructies • wat men met informatie wil bereiken, moet
In het V en G-plan ‘uitvoering’ zijn per produc- duidelijk zijn voordat er informatie overgedragen
tiedeel arbomaatregelen opgesteld. Het bouw- wordt;
plaatsmanagement plant de ploegen die het • informatieoverdracht moet uitnodigen tot
productiedeel moeten uitvoeren. Het is de ver- creativiteit en moet bij voorkeur plaatsvinden op
antwoordelijkheid van het bouwplaatsmanage- basis van vragen stellen;
ment om de betrokken ploegen goed te instrue- • informatieoverdracht moet worden ‘verkocht’,
ren over de arbomaatregelen die nodig zijn om want de ontvanger begrijpt maar klein deel en
de veiligheid en de gezondheid van de ploegen houdt nog kleiner deel ervan vast.
te beschermen. Het is ook de verantwoordelijk-
heid van het bouwplaatsmanagement ervoor te 6.7.3 Stap 12: controleer uitvoering in-
zorgen dat alle ploegen die door de arbomaat- structie
regel moeten worden beschermd daarvan op de De V en G-coördinator ‘uitvoering’ moet een
hoogte worden gesteld. kopie van elke ploeginstructie ontvangen. De
coördinator controleert of de gegeven instruc-
Uit onderzoek naar de kwaliteit van de informa- ties alle risico’s afdekken die in het V en G-plan
tieoverdracht van het bouwplaatsmanagement zijn benoemd. De coördinator gaat ten minste
naar de werknemers blijkt: eenmaal per week langs alle werkplekken op de
• vaak geringe vaardigheid op uitvoerend bouwplaats en in het bouwwerk om te controle-
niveau om informatie over te dragen aan per- ren of alle gegeven instructies zijn uitgevoerd.
soneel;
• effectieve informatieoverdracht komt vaak in
de knel door prioriteit productietempo;
• niet-schriftelijk vastgelegde informatieover-
dracht komt in vier van de tien gevallen niet
over;
• rendement informatieoverdracht is omge-
keerd evenredig aan hoeveelheid informatie;
• kanalen waarlangs informatie loopt, zijn niet
altijd duidelijk zichtbaar en niet gestructureerd;
• bereidheid tot vergaren meer informatie is op
uitvoerend niveau bijzonder gering.
140
Voorbeeld
Arbo-instructie aan ploeg
Bouwwerk: kantoorgebouw Europalaan

Productiefase: bovenbouwfase
Productiedeel: in situ betonskelet
Vakploeg: bekistingsploeg
Risicogroep/arborisico Arbo-instructie
Valgevaar
Diepvallen vanaf vloerrand: • Maak dubbele leuning met kantplank langs rand hele vloer en
controleer dagelijks bij aanvang werk of randbeveiliging
compleet aanwezig is; zonodig herstellen.
Vallen door vloersparingen: • Alle vloersparingen groter dan 200 mm dichtzetten met
multiplex zodanig dat ze niet door anderen weg te halen zijn.
Bezwijken van de stempels: • Controleer voor storten stempels op beschadiging, scheefstand
en onderlinge afstanden, bij twijfel uitvoerder direct waarschuwen.
Overbelasting
Zwaar handtransport: • Voorkom met de hand transporteren stempels en baddings.
Gebruik pallets om onderdelen te bundelen en met bouwkraan
te transporteren.
Transportgevaar
Lasten die uit kraan vallen: • Stempels en andere lange bekistingsonderdelen in pallets
gebundeld transporteren om uitvallen te voorkomen.
Klimaathinder
Ziekteverzuim regen/vorst: • Draag bij regen beschikbare regenpakken en bij vorst doorwerk-
pakken die verstrekt zijn.
Handgereedschap
Letsel door handcirkelzaag: • Controleer voor aanvang of handcirkelzagen voorzien zijn van
beschermkap en of kap goed werkt.
Uitvoerder Jansen: voor akkoord getekend Ploeg: voor ontvangst getekend

Datum handtekening: Datum handtekening:

Managementfunctie bouwplaats
H. A. J. Flapper
7
Als de distributie en het transport van materialen is geregeld en er
vakbekwaam personeel is om de bouwmaterialen te bewerken, te
monteren en te assembleren, is er nog management nodig om het
uitvoeringsproces aan te sturen. Zonder management wordt het uit-

voeringsproces een chaos. Wat moet het management op de bouw-
plaats doen om het uitvoeringsproces optimaal te leiden? Het moet
het uitvoeringsproces zodanig sturen, dat het geplande resultaat van
het project wordt bereikt. Het moet tijdig de juiste informatie krijgen
om afwijkingen te kunnen zien en vervolgens het uitvoeringsproces
tijdig bijsturen.

142
Inleiding 7.1.1 Formele rollen

De formele rollen zijn afgeleid van het formele
Nadat de opdrachtgever aan een uitvoerend gezag van de bouwplaatsmanager en omvatten:
bouwbedrijf de opdracht heeft gegeven om het • representant bouwbedrijf op bouwplaats en
bouwwerk te realiseren, zet het bouwbedrijf een in projectorganisatie;
projectorganisatie op. De leiding van de project- • leider: verantwoordelijk voor werk van alle
organisatie wordt het bouwplaatsmanagement mensen die op bouwplaats aanwezig moeten
genoemd. Bij een klein bouwwerk kan dat één zijn;
persoon zijn: de uitvoerder. Bij grote bouw- • contactpersoon: legt en onderhoudt contac-
werken is een managementteam nodig om alle ten met eigen bouwbedrijf, mensen op bouw-
activiteiten te verrichten die nodig zijn voor het plaats en opdrachtgever en zijn adviseurs.
managen van de bouwplaats. Bij het beschrijven
van het bouwplaatsmanagement gaat het niet 7.1.2 Informatieve rollen
om een persoon, maar om de functies van het Door de formele rollen fungeert de bouwplaats-
management: het realiseren van een bouwwerk manager als knooppunt voor informatiestromen.
volgens bestekspecificaties binnen de gestelde De informatieve rollen zijn:
tijd en binnen het beschikbare budget. Het • waarnemer: verzamelt informatie om lopende
bouwplaatsmanagement kan een team zijn dat activiteiten te kunnen volgen, veranderingen te
is samengesteld uit een projectleider als eindver- signaleren en om problemen, bedreigingen en
antwoordelijke, een uitvoerder voor de dagelijkse kansen te lokaliseren;
leiding over het personeel en een werkvoorberei- • verspreider van informatie aan diegenen aan
der als assistent. wie hij leidinggeeft, zowel aan eigen personeel
als aan personeel van onderaannemers;
De bouwplaatsmanager krijgt de opdracht het • woordvoerder: fungeert naar buiten toe als
bouwwerk conform bestek en tekening bin- spreekbuis en draagt informatie over aan partici-
nen de gestelde tijd en binnen het beschikbare panten in projectorganisatie en eigen bedrijf.
budget te realiseren. In dit hoofdstuk wordt de
rol en de functie van de bouwplaatsmanager uit- 7.1.3 Besluitvormende rollen
eengezet en de basis gelegd voor management- In de besluitvormende rollen wordt informatie
informatie die nodig is om het uitvoeringsproces via besluitvorming omgezet in planmatige actie.
doelmatig te kunnen sturen. De besluitvormende rollen zijn:
• ondernemer: schat met beoogde project-
resultaat als uitgangspunt uitvoeringsrisico’s in
7.1 Profiel bouwplaatsmanager en stelt productieplan op;
• toewijzer middelen: bepaalt wat moet worden
De bouwplaatsmanager is vanwege zijn verant- gedaan, wie het gaat doen, hoe en met welke
woordelijkheid belast met het formeel gezag middelen;
over de bouwplaats. Dat geeft de bouwplaats- • onderhandelaar: is in onderhandelingen met
manager niet alleen status, maar leidt ook tot leveranciers en onderaannemers bevoegd te
contacten met veel mensen zowel binnen het beslissen over vastleggen, toewijzen en inzetten
eigen bouwbedrijf als van andere bedrijven op van mensen en middelen;
de bouwplaats. Door die contacten verkrijgt de • probleemoplosser: lost, geconfronteerd met
bouwplaatsmanager de informatie om beslis- onvoorziene situaties, problemen zodanig op,
singen te kunnen nemen, die van belang zijn dat projectresultaat zomin mogelijk wordt aan-
om de bouwplaatsorganisatie doelmatig te laten getast.
functioneren. De bouwplaatsmanager moet drie
met elkaar samenhangende rollen vervullen:
1 formele rollen, paragraaf 7.1.1;
2 informatieve rollen, paragraaf 7.1.2;
3 besluitvormende rollen, paragraaf 7.1.3.
7 MANAGEMENTFUNCTIE BOUWPLAATS 143
7.2 Bedrijfs- versus een projectorganisatie op voor het ontwerp, de

projectmanagement goedkeuring en de aanbesteding van de woning
en het bouwbedrijf zet een projectorganisatie op
Uit de managementliteratuur blijkt dat er een voor het uitvoeren van de woning.
principieel verschil is tussen bedrijfs- en project-
management. Het zijn twee totaal verschillende 7.2.4 Begrenzing bouwplaatsmanagement
managementsystemen. Bij bedrijfsmanagement Een groot bedrijf dat nieuwe huisvesting nodig
gaat het om een permanente organisatie en bij heeft, kan na het nemen van het initiatief een
projectmanagement om een tijdelijke organisatie bouwmanagementbureau inschakelen dat ge-
voor een specifiek project. specialiseerd is in het adviseren bij het maken
van het Programma van Eisen en in het begelei-
7.2.1 Bedrijfsmanagement den van het ontwerp en de uitvoering. Een archi-
Bij een bestaand bedrijf is de eerste doelstel- tect krijgt daarna opdracht om het programma
ling van het management het bedrijf in stand te vertalen in een ontwerp met bestek en teke-
te houden en de continuïteit te garanderen. De ning. De architect is dan de ontwerpmanager.
tweede doelstelling is een redelijk rendement te Na een aanbesteding krijgt een bouwbedrijf de
maken op het geïnvesteerde vermogen van het opdracht het project uit te voeren. Het bouw-
bedrijf. De bedrijfsmanager wordt afgerekend bedrijf voert dan het bouwplaatsmanagement.
op twee criteria: continuïteit en rendement. Als Na oplevering neemt de facility manager van de
er met een beleidswijziging tijdelijk een hoog opdrachtgever het gebouw over om het in stand
rendement te halen is, waardoor de continuïteit te houden, figuur 7.2.
ernstig gevaar loopt, is dat dubieus beleid. In het schema zijn drie managementniveaus te
onderscheiden:
7.2.2 Projectmanagement 1 Opdrachtgever als huisvestingsmanager van
Bij projectmanagement speelt continuïteit geen eigen bedrijf dat eindverantwoordelijkheid blijft
rol. Na afloop van het project wordt het project- houden over hele bouwproces;
team opgeheven. Ook rendement op vermogen 2 Bouwmanagement dat als ‘gemachtigde’ van
speelt geen rol. Het gaat alleen om de prijs/kwa- opdrachtgever bouwproces na initiatief tot en
liteitverhouding. met oplevering begeleidt;
3 Dagelijks leiding geven aan werkzaamheden
7.2.3 Bouwplaatsmanagement zowel in ontwerp- als in uitvoeringsfase en tij-
Het bouwproces begint bij het nemen van het dens beheren gebouw.
initiatief een bouwwerk te realiseren en eindigt
met het in gebruik nemen van het gebouw. Het Het bouwmanagement helpt de opdrachtgever
hele traject is te zien als één project dat door één om de opdracht te formuleren en te bewaken
projectorganisatie is uit te voeren. voor het ontwerpen en het uitvoeren. Daarna is
Een particulier kan het initiatief nemen een de ontwerpmanager verantwoordelijk voor het
nieuwe woning te gaan bouwen, maar hij moet realiseren van het ontwerp van het gebouw en
een architect inschakelen om het ontwerp te
maken en een bouwbedrijf om het ontwerp �� �
uit te laten voeren, figuur 7.1. De architect zet
��
 �
 �� �
�� �� ��
 
� ��  

 
�
 

 
 
�    �   
Figuur 7.1 Scheiding ontwerpen en uitvoeren Figuur 7.2 Begrenzing bouwplaatsmanagement

144
de bouwplaatsmanager voor het realiseren van gevolgen zijn voor de bouwtijd. In de bouwver-
de uitvoering van het gebouw. gaderingen wordt gezegd dat de achterstand
De bouwplaatsmanager krijgt een in bestek en wel wordt ingehaald. Pas wanneer duidelijk
tekeningen gedetailleerd omschreven opdracht wordt dat de opleveringsdatum niet meer te ha-
met een budget voor de bouwkosten en een len is, gooit de bouwplaatsmanager het roer om
budget voor de bouwtijd. Het is de eigen ver- met drastische maatregelen zoals het inzetten
antwoordelijkheid van de bouwplaatsmanager van extra ploegen en andere onderaannemers.
hoe en met welke organisatie hij de opdracht wil Het systeem van kostenbewaking is door de
realiseren. Hij wordt alleen afgerekend op het controllers ontwikkeld om achteraf aan de hand
eindresultaat. van facturen te kunnen uitrekenen of de ge-
maakte kosten hoger of lager zijn geweest dan
het beschikbare budget. Zo kan het financiële
7.3 Sturen uitvoeringsproces resultaat van het project worden bepaald. Nadat
de bouwplaatsmanager het roer heeft omge-
De bouwplaatsmanager is de leider van het gooid door het inzetten van extra personeel om
uitvoeringsproces. Voordat de uitvoering kan de opleveringsdatum te halen, blijkt pas enige
starten, moet de bouwplaatsmanager een uit- tijd later dat de kosten van eigen personeel en
voeringsplan maken. Hij moet ploegen aanne- onderaannemers veel hoger worden dan was
men, onderaannemers contracteren en materieel begroot. Het financieel resultaat is belangrijker
huren (bouwplaats optuigen). Als het uitvoe- dan de opleveringsdatum en het roer wordt op-
ringsproces in gang is gezet, komt hij erachter nieuw omgegooid. Zigzaggend tussen bouwtijd
dat de werkelijke situatie afwijkt van de plannen. en bouwkosten wordt de eindstreep bereikt.
Het ontwerp van het project wordt gewijzigd, de
ploegen komen niet op de geplande tijd beschik- Als de bouwplaatsmanager beschikt over een
baar, een belangrijke onderaannemer laat het nauwkeurig informatiesysteem over het ver-
afweten, de bouwkraan gaat kapot, de winter is loop van bouwkosten en bouwtijd en als die
veel strenger dan hij had kunnen verwachten, informatie zeer snel beschikbaar komt, kan de
prefab-elementen worden afgekeurd. Kortom, in bouwplaatsmanager het uitvoeringsproces syste-
het uitvoeringsproces is de werkelijkheid vaak matisch bijsturen.
anders dan de verwachtingen. De bouwplaats- De bouwplaatsmanager heeft maar weinig tijd
manager moet bij afwijkingen het uitvoerings- beschikbaar om bij afwijkingen het uitvoerings-
proces bijsturen, figuur 7.3. proces nog te kunnen bijsturen. Als het heiwerk
tweemaal zo lang duurt als gepland, kan de
�  bouwplaatsmanager wel een tweede heistelling
inzetten, maar het effect van de maatregel blijft
beperkt tot alleen de tijdsduur van het heiwerk
�   zelf. Het uitvoeringsproces bestaat uit een aantal
verschillende uitvoeringsfasen, figuur 7.4. In elke
uitvoeringsfase zijn de situaties anders en treden
� 
andere afwijkingen op. Per uitvoeringsfase zijn
de mogelijkheden van het nemen van maatrege-
len om het resultaat te kunnen bijsturen verschil-
Figuur 7.3 Ad hoc of systematisch bijsturen lend. De bouwplaatsmanager zal per uitvoerings-
fase snel een afwijkingsrapport moeten krijgen
In het tijdschema wordt periodiek een standlijn om voor die fase nog maatregelen te kunnen
ingetekend. Per tijdbalk wordt de stand inge- nemen met als doel het resultaat in bouwtijd
schat waarbij men bij achterstanden de neiging en bouwkosten te kunnen bijsturen. Aan de
heeft de productiestand positief te beoordelen. sturingsinformatie moeten hoge eisen worden
In het tijdschema wordt niet zichtbaar wat de gesteld, afgestemd op de kans van afwijking en
oorzaken zijn van de achterstanden en wat de de mogelijkheden van bijsturen.
�  doende kwaliteit is om afwijkingen te registreren

en op basis daarvan maatregelen te nemen.
 5 stap 5: budgetteren tijd en geld: opdelen
bouwtijd en aanneemsom in hanteerbare deel-

budgetten die zijn afgestemd op uitvoeringspro-
ces.
 � 

Als er in de werkvoorbereidingsfase een goede
structuur is opgebouwd om betrouwbare stu-
Figuur 7.4 Bijsturing per uitvoeringsfase ringsgegevens te verkrijgen, is dat de basis voor
het beheersen en bijsturen van het uitvoerings-
7.3.1 Opbouwen sturingsinformatie proces. Dit is een cyclisch proces waarin drie
Voor de start van het uitvoeringsproces moeten stappen zijn te onderscheiden:
er in de fase van de werkvoorbereiding vijf stap- 1 stap A: registeren productie: periodiek moet
pen worden genomen om tijdens het uitvoe- voortgang uitvoeringsproces worden gemeten
ringsproces over bruikbare sturingsinformatie te en geregistreerd zoals vooraf in procedures is
kunnen beschikken, figuur 7.5: opgezet.
1 stap 1: inventariseren gegevens: inventarise- 2 stap B: rapporteren afwijkingen: periodiek
ren gegevens die over bouwproject beschikbaar wordt registratie uitvoering vergeleken met be-
zijn en beoordelen of die gegevens voldoende schikbare deelbudgetten en afwijkingen tussen
zijn voor beheersen uitvoeringsproces. Zo nodig plan en werkelijkheid gerapporteerd aan bouw-
moet aanvullende informatie worden verkregen. plaatsmanager.
2 stap 2: analyseren risico’s: inventariseren on- 3 stap C: bijsturen proces: periodiek beoordeelt
derdelen waar risico aanwezig is dat afwijkingen bouwplaatsmanager afwijkingsrapport, onder-
kunnen optreden en beoordelen of bij eventuele zoekt hij wat gevolgen zijn van gerapporteerde
afwijkingen bijsturing wel of niet mogelijk is. afwijkingen en welke maatregelen mogelijk zijn
3 stap 3: bepalen beheersniveau: vanuit resul- om uitvoeringsproces te kunnen bijsturen. De
taat risicoanalyse vaststellen op welke onder- bouwplaatsmanager besluit tot bijsturen en zorgt
delen welk niveau van informatie nodig is en dat de te nemen maatregelen worden uitgevoerd.
in welke frequentie, om bij afwijkingen tijdig te
kunnen bijsturen. Het stappenplan in figuur 7.6 wordt in de ko-
4 stap 4: opstellen procedures: opzetten pro- mende hoofdstukken voor verschillende
cedures om gewenste informatie te verkrijgen beheersaspecten steeds weer gebruikt.
en zodanig te bewerken, dat informatie van vol-

 �
   
 � 

 

 
 �
 

 
 

 
 
  
 
 �
 
   

  Figuur 7.6 Periodieke sturingsinformatie
Figuur 7.5 Procedure bij aanvang werk

146
7.4 Vijf beheersaspecten 
Het management van een project is het in balans

�
houden van de beheersaspecten kwaliteit, geld  

en tijd. Om dat te kunnen doen, is er informatie
nodig en een organisatie. In de literatuur over
projectmanagement zijn weinig concrete voor- 
beelden te vinden over het beheersen van het Figuur 7.8 Vijf beheersaspecten in volgorde
uitvoeringsproces van een bouwwerk. Wel geven
alle boeken over projectmanagement dezelfde De vijf beheersaspecten kunnen betrekking heb-
beheersaspecten aan die het resultaat van een ben op een heel project, groot of klein, maar zijn
project bepalen, figuur 7.7. eveneens van toepassing op een enkele uitvoe-
Het managen van een project betekent het ringsfase (gevel/dak). Ze kunnen ook betrekking
beheersen van deze vijf aspecten, figuur 7.8. hebben op een kleinschalige activiteit, zoals het
Beheersen betekent dat we niet bij de opleve- maken van een bekistingstekening. Steeds zijn
ring willen constateren dat het gebouw te laat dezelfde principes van toepassing, alleen de
is opgeleverd, of dat een aantal budgetten is schaal is anders.
overschreden. Beheersen betekent dat er tijdens
het bouwen voortdurend de vinger aan de pols 7.4.1 Toelichting beheersaspecten
gehouden wordt om na te gaan of we nog op
koers liggen. Dat kan alleen maar als er een Projectinformatie
groot aantal meetpunten zijn gepland waarin De basis voor het opzetten van een projector-
zowel de voortgang kan worden gemeten als de ganisatie bestaat uit de opdracht volgens bestek
budgetten kunnen worden gecontroleerd. Ook en tekeningen een bouwwerk te realiseren. Om
het gerealiseerde werk moet steeds voldoen aan een project te kunnen formuleren, is als eerste
wat in het bestek is voorgeschreven. Hoe eerder projectinformatie nodig. Een belangrijk punt
de bouwplaatsmanager ontdekt dat er iets fout bij een bouwwerk is dat de kwaliteit in de
dreigt te gaan, des te meer mogelijkheden heeft projectinformatie is gedefinieerd. Na de op-
hij om een te grote ontsporing te voorkomen. dracht is verdere uitwerking van de bestekin-
Voor het management van de uitvoeringsfase formatie nodig voor de uitvoering. De project-
betekent dit dat de volgende begrippen duidelijk informatie moet worden beheerst om de juiste
moeten worden: informatie op het juiste moment bij de juiste
• nadere uitwerking bestek in uitvoeringsgege- persoon te krijgen.
vens;
• beheersen bouwkosten afgestemd op project; Bouwkosten
beheersen bouwtijd afgestemd op project; De opdracht is verleend op basis van een be-
• beheersen bestekkwaliteit afgestemd op pro- paalde aanneemsom. De aanneemsom is het
ject; budget in geld. Om te voorkomen dat pas na de
• opzetten van bouwplaatsorganisatie gericht oplevering blijkt dat de werkelijke bouwkosten
op beheersen. afwijken van het beschikbare budget, moeten de
Aspecten In bouwtermen Beheersmechanismen
Tijd bouwtijd procesbeheersing

Geld bouwkosten kostenbeheersing
Kwaliteit bestekskwaliteit kwaliteitsbeheersing
Informatie projectinformatie informatiebeheersing
Organisatie bouwplaatsorganisatie management organisatie
Figuur 7.7 Vijf beheersaspecten

uitgaven voortdurend worden vergeleken met bouwtijd en kwaliteit waardoor de balans tussen
het budget met als doel bij afwijkingen tijdig te die drie beheersaspecten per project verschillend
kunnen bijsturen. kunnen zijn.
Bouwtijd Voorbeeld
De opdracht is verleend op basis van een be- Metselen gevel
paalde bouwtijd. De bouwtijd is het budget in De gevel van een gebouw bestaat uit baksteen
tijd. Om te voorkomen dat pas op het eind van metselwerk. Hoe moet het uitvoeringsproces
het bouwproces blijkt dat de tijd wordt over- van het metselwerk worden beheerst?
schreden, zal de voorgang van de uitvoering
voortdurend moeten worden vergeleken met Projectinformatie
de planning met als doel bij afwijkingen tijdig te Is de keuze van de baksteen in het bestek en
kunnen bijsturen. met een monster voor de kleur eenduidig
bekend? Zijn de afmetingen van de gevel en
Bestekkwaliteit de gevelopeningen in matenplan en gevel-
De opdracht is verleend op basis van een in het aanzicht af te lezen?
bestek vastgelegd eindresultaat. Om te voorko-
men dat pas bij oplevering blijkt dat het eindre- Bouwtijd
sultaat niet wordt gehaald, moet in elke fase van Is in de planning aangegeven wanneer het
het bouwproces de geleverde kwaliteit voortdu- metselwerk moet starten, hoeveel stenen per
rend worden getoetst aan wat in het bestek is dag moeten worden verwerkt en wanneer het
omschreven om bij afwijkingen tijdig te kunnen metselwerk gereed moet zijn? Is de montage
bijsturen. Er is dus een systeem nodig om tijdens van de gevelsteiger en het tijdstip dat de voe-
het bouwproces de kwaliteit te kunnen waar- ger zijn werk moet doen, gepland?
borgen. Het beheersen van de kwaliteit is het
op zo economisch mogelijke wijze halen van de Bouwkosten
gevraagde bestekkwaliteit. Is in de begroting bekend hoeveel de stenen
mogen kosten en hoeveel begroot is voor
Bouwplaatsorganisatie het verwerken van de stenen? Waar in de
Op basis van de projectinformatie waaruit blijkt begroting zijn de kosten voor de lateien en
wat gebouwd moet worden, moet er een orga- de spouwankers begroot?
nisatie worden samengesteld met de benodigde
capaciteit. Om de bouwkosten, bouwtijd en Bestekkwaliteit
proceskwaliteit te kunnen beheersen, is er een Is bij de aanvoer van de stenen gecontroleerd
managementteam nodig voor het leiden van de of ze voldoen aan de in het bestek omschre-
organisatie en de realisatie van het project bin- ven kwaliteit? Voldoet de samenstelling van
nen het bouwen tijdbudget met de gevraagde de metselspecie aan de van toepassing zijnde
kwaliteit. normen? Blijven de maatafwijkingen van het
metselwerk binnen de gestelde maattoleran-
7.4.2 Prioriteit tussen beheersaspecten ties?
De projectorganisatie moet zo worden ontwor-
pen, dat de gevraagde kwaliteit tegen de laagste Bouwplaatsorganisatie
bouwkosten in de kortste bouwtijd wordt gerea- Is de grootte van de metselploeg afgestemd
liseerd. Het projectmanagement heeft tot taak de op de beschikbare bouwtijd? Wie is verant-
beheersaspecten bouwtijd, bouwkosten en pro- woordelijk voor het huren van de gevelsteiger
ceskwaliteit voortdurend in balans te houden. De en door wie moet de steiger worden gemon-
grootte van het project is niet alleen bepalend teerd? Regelt de metselaar zelf de voeger of
voor de opzet van de bouwplaatsorganisatie. moet de uitvoerder dat doen?
Het type project heeft invloed op bouwkosten,

148
Het bouwplaatsmanagement moet zich voor de op voldoende eigen personeel en onderaan-

start van het project afvragen: nemers met extra capaciteit. Bij de inkoop van
• Bij welk van de beheersaspecten bestaat het materialen wordt de keuze van de leveranciers
grootste risico dat verstoringen kunnen optreden bepaald door de kortst mogelijke levertijd. Het
en afwijkingen kunnen ontstaan? management moet een systeem van planning
• Bij welk van de beheersaspecten wordt het opzetten waarin het kritieke pad duidelijk zicht-
zwaartepunt gelegd voor het beoordelen van baar is en voldoende gedetailleerd is uitgewerkt
een goed resultaat van het project? om achterstanden tijdig te signaleren, om tijdig
• Aan welk beheersaspect moet prioriteit wor- maatregelen te kunnen nemen en achterstanden
den gegeven bij tegengestelde belangen tussen in te halen.
twee beheersaspecten?
• Welke managementinformatie is nodig en van �  
welke kwaliteit moet die zijn om tegengestelde
beheersaspecten in balans te houden?
  
Prioriteit voor bouwkosten

Als de bouwkosten bepalend zijn voor het re-
� 
sultaat van het project, omdat het bouwbudget
erg laag is, moet de projectorganisatie daarop Figuur 7.10 Herbouw winkel
worden ingericht, figuur 7.9. Er moet dan een
zwaar accent liggen op de inkoopfunctie van Prioriteit voor kwaliteit
de bouwplaatsorganisatie om materialen en Als een opdrachtgever voor zichzelf een villa wil
onderaannemers tegen de laagst mogelijke prijs bouwen waarbij uit het Programma van Eisen
te kunnen inkopen. De organisatie op de bouw- blijkt dat de opdrachtgever een villa wil hebben
plaats moet erop gericht zijn elke ploeg optimaal die mooier en luxer is dan van zijn relatiekring,
en daarmee tegen de laagste loonkosten te kun- moet het beheersaspect kwaliteit doorslagge-
nen laten werken. De procedure voor de man- vend zijn voor de bouwplaatsorganisatie, figuur
uren- en kostenbewaking moet zeer nauwkeurig 7.11. In het bestek worden kwaliteitseisen ge-
en betrouwbaar zijn om bij afwijkingen tijdig te steld die alleen met goed vakmanschap realiseer-
kunnen bijsturen. baar zijn. Het management selecteert het eigen
personeel op vakbekwaamheid. Bij het inkopen
�   van materialen ligt het accent op leveranciers die
hoogwaardige producten kunnen leveren.
Bij het contracteren van onderaannemers is de
   kwaliteit van de onderaannemer en de vak-
bekwaamheid van het personeel bepalend voor
de keuze. Het management moet procedures
� 
opzetten waarbij de kwaliteit van alle vitale
Figuur 7.9 Bouwen goedkope woning onderdelen al in een zo vroeg mogelijk stadium
te meten en te toetsen is aan duidelijke beoor-
Prioriteit voor bouwtijd delingsrichtlijnen.
Als een grote winkel door brand is verwoest,
wordt de opdracht voor de herbouw vooraf   
gericht op de kortst mogelijke bouwtijd, figuur
7.10. Voor de opdrachtgever is het verlies door
�
het stopzetten van de verkoop zo groot, dat  

eventuele extra kosten die nodig zijn om de
bouwtijd te verkorten opwegen ten opzichte
 
van het verkoopverlies. Bij de opzet van de
bouwplaatsorganisatie moet het accent liggen Figuur 7.11 Bouwen luxe villa

7.5 Uitwerking beheersaspecten Nadat de vijf beheersaspecten afzonderlijk zijn

behandeld, wordt in hoofdstuk 13 Integrale pro-
Om het uitvoeringsproces efficiënt te kunnen jectbeheersing de samenhang in de informatie en
besturen is het nodig voor elk beheersaspect een de procedures tussen de beheersaspecten ge-
informatiestructuur op te zetten waarmee perio- zocht. Daar wordt een richting aangegeven om
diek afwijkingen tussen plan en werkelijkheid zo te komen tot een integrale informatiestructuur
nauwkeurig kan worden gemeten dat op basis waarmee informatie van de beheersaspecten
van die informatie het uitvoeringsproces tijdig interactief te gebruiken is om de kwaliteit van
kan worden bijgestuurd. Elk beheersaspect wordt de informatie te verbeteren en het uitvoerings-
in een apart hoofdstuk behandeld. proces beter te kunnen sturen.
Voorafgaand aan de volgende hoofdstukken over
In hoofdstuk 8 Beheersen projectinformatie wordt de beheersaspecten wordt in dit hoofdstuk eerst
een systeem uitgewerkt waarmee het mogelijk een basis gelegd voor het ordenen van informa-
moet zijn de uitvoeringstekeningen tijdig tie die voor het beheersen nodig is.
beschikbaar te krijgen voor de uitvoering.
In hoofdstuk 9 Beheersen bouwkosten wordt 7.6 Informatiestructuur voor

eerst een methodiek uitgewerkt waarmee van beheersen
de inschrijfbegroting een uitvoeringbegroting
kan worden gemaakt. Het systeem voor het In de bestekfase wordt de informatie over het
beheersen van de bouwkosten is gericht op project vertaald in bestek en tekeningen. Dat
het registreren van de kosten per kostensoort informatiepakket wordt later aangevuld met uit-
en het rapporteren van afwijkingen per produc- voeringstekeningen, nadere beslissingen en wijzi-
tiedeel. gingen. In het bestek worden algemene normen
en richtlijnen van toepassing verklaard en ook
In hoofdstuk 10 Beheersen bouwtijd wordt een die informatie is voor het bouwen nodig.
samenhangend systeem van planningen uitge-
werkt. De primaire planning is het productie- In de prijsvormingsfase wordt een begroting van de
schema waarin de benodigde productiecapaci- bouwkosten gemaakt, die bestaat uit een boekwerk
teit wordt gepland. Vanuit het productieschema met omschrijvingen, hoeveelheden en prijzen. In
wordt een kortetermijnplanning gemaakt, het de werkvoorbereidingsfase worden contracten
ploegenschema voor het optimaliseren van de afgesloten met leveranciers en onderaannemers en
beschikbare productiecapaciteit. Naar de planningen gemaakt. Dit informatiepakket is een
opdrachtgever wordt een contractschema ge- uitwerking van bestek en begroting.
maakt waarin met mijlpalen de voortgang van
het uitvoeringsproces meetbaar wordt. In de uitvoeringsfase is veel informatie nodig
voor het organiseren en managen van het uit-
Hoofdstuk 11 Beheersen kwaliteit gaat over het voeringsproces. In de opleveringsfase wordt het
maken van een risicoanalyse en het plannen van gerealiseerde gebouw getoetst aan de informatie
keuringen van materialen en processen om bij af- die in de voorgaande fasen zijn geproduceerd.
wijkingen de kwaliteit tijdig te kunnen bijsturen. Voor het beheersen van het uitvoeringsproces is
voortdurend informatie nodig over:
In hoofdstuk 12 Beheersen bouwplaatsorganisatie • het project (gebouw);
worden organisatiemodellen uitgewerkt voor het • de voortgang uitvoeringsproces om per be-
bouwplaatsmanagement zelf en voor de hele heersaspect afwijkingen te kunnen rapporteren.
organisatie van het uitvoeringsproces.
Om de grote hoeveelheid papieren informatie
enigszins te kunnen beheersen, worden kasten
ingericht waarin de informatie per onderwerp
wordt gesorteerd.
150
7.6.1 Decomponeren versus aggregeren minologie voor de gevonden items de termen

Sorteren van informatie is het opdelen van infor- deelproces en hoofdproces gebruikt.
matie in groepen waarbij elke groep informatie Bij aggregeren wordt aangegeven van welk ob-
over een bepaald onderwerp gaat. Voordat men ject een bepaalde post deel uitmaakt (een schar-
kan beginnen met sorteren, moet er eerst een nier bijvoorbeeld maakt deel uit van een raam)
lijst van onderwerpen worden opgesteld. Dat is of van welke activiteit een bepaalde handeling
het maken van een informatiestructuur. deel uitmaakt (beton storten is bijvoorbeeld een
handeling die hoort bij de activiteit betonwerk).
In NEN 2660 Ordeningsregels voor gegevens in
de bouw - Termen, definities en algemene regels
wordt in paragraaf 2.3 het opdelen van informa- 7.7 Decomponeren
tie gedefinieerd met de begrippen decompositie woningbouwproject
en aggregatie. Decompositie en aggregatie zijn
mechanismen om een object in zijn samenstel- Een bouwwerk is naar twee gezichtspunten te
ling vanuit (deel)objecten te beschouwen. decomponeren, figuur 7.12. Een bouwwerk van
drie woningen is op te delen in drie deelprojec-
Decompositie ten van elk één woning (decomponeren project).
Decompositie is het opdelen van een informatie- Voor het realiseren van het project kan het zinvol
drager in samenstellende objecten. Decompo- zijn het uitvoeringsproces op te delen in ruw-
sitie ontleedt een object in zijn samengestelde bouw, omhulling en afbouw, omdat er voor elk
objecten. deel andere vaklieden nodig zijn (decomponeren
proces). Door het project en het proces te
Anders gezegd: het doel van decomponeren is decomponeren, ontstaan er negen aparte deel-
het opdelen in beheersbare delen waarbij het projecten die ieder apart kunnen worden be-
verband tussen de delen zwakker is dan het ver- waakt op de vijf beheersaspecten.
band binnen die delen. Er wordt gezocht naar
de zwakste interfaces tussen delen met hechte � � �
relatiepatronen. �
� �  �  �
 
�
Bij decomponeren wordt aangegeven uit welke  � �  �  �

onderdelen een bepaald object is samengesteld.  
    
Een warmwaterverwarmingsinstallatie kan bijvoor- �

beeld worden gedecomponeerd in ketel, leidin-  
gen en verwarmingslichaam. Het productieproces Figuur 7.12 Decomponeren project en proces
van een elektrische installatie kan worden ontleed
in activiteiten. Draadtrekken en lasverbindingen Als een middelgroot woningproject bestaat uit
maken zijn handelingen binnen de activiteit van drie woningblokken, kan het zinvol zijn het pro-
het aanleggen van elektrische leidingen. ject te decomponeren in de drie blokken waarbij
elk blok apart wordt bewaakt op de beheersas-
Aggregatie pecten, figuur 7.13.
Aggregatie is het samenvoegen van informatie
tot het oorspronkelijk geheel. Het uitvoeringsproces is te decomponeren in
Aggregatie voegt verschillende objecten bij el- verschillende opeenvolgende uitvoeringsfasen,
kaar tot een nieuw object. Bij samenvoeging op bijvoorbeeld:
basis van de hoedanigheid beschrijvende attri- • onderbouwfase;
buten wordt als terminologie voor de gevonden bovenbouwfase;
posten de termen deelproduct en eindproduct • gevel/dakfase;
gebruikt. Bij samenvoeging op basis van de • afbouwfase.
gedrag beschrijvende attributen wordt als ter-

 � Bouwkosten

  Als elke woning anders is, moet er per woning
 een begroting van de afbouw worden gemaakt
die met elke koper moet worden afgerekend.
De bouwkosten moeten per woning worden
 � � �
 getoetst aan het beschikbare budget.
�  � � �
 �
  � � � Bouwtijd
� � � � Als elke woning anders is, kan de benodigde

   
tijd per woning ook verschillen. Nog belang-
   rijker is dat verschillen in levertijden van mate-
  � rialen in de planning zijn verwerkt, zodat alle
Figuur 7.13 Decomponeren woningbouwproject materialen op het juiste tijdstip naar de bouw-
plaats worden aangevoerd. De voortgang van
Er ontstaan dan twaalf deelprojecten die ieder de bouw moet per woning worden getoetst
apart te bewaken zijn in bouwkosten en bouw- aan de planning.
tijd. Als de onderbouw van blok A gereed is,
kan worden geconstateerd of de bouwkosten Bestekkwaliteit
binnen het budget zijn gebleven en of de bouw- Om er voor te zorgen dat elke koper de keu-
tijd niet is overschreden. Bij afwijkingen kan de ken en badkamer krijgt die hij heeft gevraagd,
bouwplaatsmanager maatregelen nemen om moet er een kwaliteitssysteem worden opge-
afwijkingen bij blok B en blok C zoveel mogelijk zet waarbij tijdens het afbouwproces voort-
te beperken. durend moet worden getoetst of de juiste
materialen worden gebruikt en of die op de
Voorbeeld juiste wijze worden verwerkt, zodat elke
Drie luxe woningen woning volgens de wensen (bestek) van de
Bij een woningbouwproject dat bestaat uit drie koper wordt afgebouwd.
luxe villa’s heeft elke opdrachtgever eigen wen-
sen over de afbouw van de woning. Elke wo- Bouwplaatsorganisatie
ning komt er in elk geval van binnen anders uit Elke afbouwploeg moet per woning een
te zien. De projectinformatie is bij elke woning taakinstructie krijgen, wat waar moet worden
verschillend en elke afbouwploeg heeft voor gedaan. Als de materialen voor de afbouw per
elke woning andere materialen nodig en moet woning verschillen, moet de organisatie op de
andere werkzaamheden verrichten. Dan wordt bouwplaats ervoor zorgen dat de juiste
het gewenst de afbouw verder te decompone- materialen in de juiste woning bij de juiste
ren om bouwtijd en bouwkosten professioneel ploeg komen.
te kunnen beheersen.
Projectinformatie Voor een professioneel beheersysteem is het

Als de afbouw van elke woning anders is, nodig dat het bouwproject en -proces voor alle
moet de projectinformatie worden gericht vijf beheersystemen op dezelfde manier worden
op elke individuele woning. Per woning gedecomponeerd. Alleen dan is het mogelijk
is een tekening hoe het moet worden ge- bouwkosten, bouwtijd en kwaliteit beheersbaar
maakt en een beschrijving van de materi- te houden.
alen waarmee het moet worden gemaakt.
Elke wijziging door de opdrachtgever, 7.7.1 Decomponeren projecten proces-
schriftelijk of mondeling, moet in de pro- informatie
jectinformatie worden verwerkt. Het bouwplaatsmanagement moet voor de start
van de uitvoering een decompositiestructuur
opzetten en die bij alle vijf beheersaspecten
152
gebruiken. Daarvoor is het nodig elk onderdeel In de bouwpraktijk blijkt dat bij luxe woningen
een unieke aanduiding te geven die voor de met veel koperswensen en dus veel variatie het
start van het project moet worden vastgelegd risico groot is dat er veel fouten worden gemaakt
en dwingend door alle partijen moet worden door een gebrekkige informatiestructuur. Bij de
gebruikt. Als de tegels in de badkamer van elke oplevering van elke woning worden veel te veel
woning anders zijn, is een structuur nodig om gebreken geconstateerd. Als tussen twee wonin-
zowel de informatie als de kosten en de organi- gen de kleur van de tegels is verwisseld, zijn de
satie te beheersen en dat zou kunnen volgens kosten van het herstellen hoog. Hoe groter de
figuur 7.14, zie ook figuur 6.3. variatie, des te professioneler de informatiestruc-
tuur moet worden om fouten te voorkomen.
Niveau decomponeren project
1 02 = nummer woning
2 02.bad = afkorting ruimte 7.8 Decomponeren
3 0.2.bad.41 = Stabu-paragraaf tegelwerk utiliteitsbouwproject
4 02.bad.41.30 = Stabu-paragraaf wandtegels
De verscheidenheid van functies en gebouw-
Niveau decomponeren proces vormen is bij utiliteitsbouw groter dan bij wo-
1 10 = uitvoeringsfase ningbouw. Bij het decomponeren van een utili-
2 10.AB = afbouwfase teitsgebouw is het nodig per project een daarop
3 10.AB.3 = productiedeel afwerking afgestemde decompositie te maken. In deze pa-
4 10.AB.3.tegel = kortnaam vakploeg ragraaf wordt het utiliteitsgebouw uit de uitgave
Bouwplanning als voorbeeld genomen. Hierin is
Figuur 7.14 Decomponeren project en proces de planning van dat gebouw op verschillende
niveaus uitgewerkt, figuur 7.16.
7.7.2 Integraal informatiesysteem Het kantoorgebouw bestaat uit vijf bouwlagen
Door het project en het proces structureel te de- met een verdiepingsoppervlak van 1.000 m2 en
componeren, wordt het mogelijk alle benodigde een bruto-vloeroppervlak van 5.000 m2 BVO. Het
activiteiten te identificeren die nodig zijn om de eerste niveau waarop het gebouw te decompo-
gekozen tegels in de goede ruimte te krijgen, neren is, zijn de vijf verdiepingen, figuur 7.16.
figuur 7.15. Alle gegevens die betrekking hebben
op de tegels van de badkamer kunnen in het-
zelfde systeem worden gecodeerd:  
  

projectcode procescode 
  �
02.bad.41.30 10.AB.3.tegel 

� 
Door alle desbetreffende informatie te coderen,  �
is het mogelijk alle gegevens en activiteiten te

integreren:
• afspraken met makelaar bij koopcontract;
• wijziging al gemaakte afspraken; 
• keuze koper kleur tegels;


• opdracht voor levering met hoeveelheid; �
�

• aflevering tegels op bouwplaats; 
• transport tegels naar juiste woning;
taakinstructie voor tegelzetter per woning; Figuur 7.15 Kantoorgebouw als voorbeeldproject
• factuur leverancier aan bouwbedrijf;
• doorberekening meerwerk aan opdrachtgever;
• controle badkamer bij opname en oplevering.
Figuur 7.16 Decomponeren in verdiepingen
Decomponeren in bouwlagen uit wanden en een dak. Bij verdiepingbouw

In de VS wordt de begane grond ‘first floor’ bestaat een bouwlaag dan uit wanden en een
genoemd en de eerste verdieping ‘second dek. De betonvloer heeft een dubbelfunctie als
floor’, figuur 7.17. De Amerikaanse methode dak van de onderliggende bouwlaag en als vloer
om de begane grond bouwlaag 1 te noemen voor de bovenliggende bouwlaag. De scheiding
is voor het verticaal decomponeren van een tussen twee bouwlagen is dan bovenkant ruwe
gebouw beter dan de Nederlandse aandui- betonvloer. Bouwlaag 6 wordt aan de bovenkant
ding van begane grond. Bij een gebouw van begrensd door de dakvloer en bij bouwlaag 7
maar één bouwlaag bestaat die bouwlaag hoort de dakopbouw en de dakafwerking.
Figuur 7.17 Decomponeren in bouwlagen

154
De verdieping op maaiveldniveau wordt begane 1e = eerste verdieping

grond genoemd en de verdieping daarboven de 2e = tweede verdieping
eerste verdieping. De eerste verdieping bestaat da = dakverdieping
uit de vloer van de eerste verdieping, de wanden xx = verticaal over alle verdiepingen (bijvoor-
en kolommen van de eerste verdieping en het beeld liftschacht, trappenhuis)
plafond van die verdieping. De scheiding tussen
de eerste en de tweede verdieping ligt tegen de Niveau 2: gebouwdeel horizontaal in
onderkant van de tweede verdiepingsvloer. ruimten
Elke bouwlaag is horizontaal te decomponeren in
Bij de uitvoering van het betonskelet worden op gebieden. Elke bouwlaag bestaat in de skeletfase
de eerste verdieping de wanden en kolommen uit twee vleugels en een middengebied, figuur
gemaakt en daarop komt de tweede verdiepings- 7.15. Elke bouwlaag wordt in de afbouwfase
vloer. In de uitvoering ligt de scheiding tussen opgedeeld in ruimten. Het is mogelijk één niveau
twee verdiepingen niet op de onderkant van de te gebruiken voor zowel het decomponeren in
vloer maar op de bovenkant van de vloer. Voor ruimten als in vleugels:
het decomponeren van het project en voor het
decomponeren van het proces ligt de scheiding bg.Li = begane grond, linkervleugel
tussen twee verdiepingen op verschillende plaat- 3e.Re = derde verdieping rechtervleugel
sen. Dit kan problemen geven bij een koppeling 3e.23 = derde verdieping directiekamer
van bouwkosten en bouwtijd aan elk onderdeel. 4e.37 = vierde verdieping toiletruimte
4e.00 = vierde hele verdieping
7.8.1 Decomponeren project (gebouw) xx.18 = trappenhuis begane grond tot dak
Aan de hand van het voorbeeldproject wordt het
decomponeren in verschillende niveaus uitge- Niveau 3: materialen in Stabu-
legd, figuur 7.18. hoofdstukken
Het bestek is een belangrijke bron van informatie
over het project. Het bestek is opgezet volgens
 � 
het Stabu-systeem en is ingedeeld in hoofdstuk-
ken die als derde niveau van decomponeren te
 �        gebruiken zijn. Vanuit het bestek wordt de be-
groting in dezelfde Stabu-systematiek opgezet,
zie figuur 9.5:
  
3e.Li.21 = derde verdieping, linkervleugel,
betonwerk
  
4e.00.53 = vierde hele verdieping, schilderwerk
xx.Re.22 = alle bouwlagen, rechtervleugel,
metselwerk
        
da.Mi.25 = dakopbouw midden, staalconstructie
Figuur 7.18 Decomponeren project en proces
Niveau 4: Stabu-hoofdstukken in
Niveau 1: project verticaal in gebouwdelen materialen
Een project bestaande uit laagbouwwoningen In het Stabu-systeem in het bestek is elk hoofd-
wordt opgedeeld in horizontale richting in wo- stuk onderverdeeld in paragrafen, ook met twee
ningen. Bij een kantoorgebouw in vijf bouwlagen cijfers, zie figuur 9.5 en 9.6:
is een opdeling in gebouwdelen (verdiepingen)
in verticale richting het meest logisch: 3e.Li.21.30 = vloer 3e verdieping links,
betonwerk, bekisting
–1 = fundering onder Peil xx.Mi.22.31 = rechtervleugel, metselwerk,
bg = begane grond baksteen
7.8.2 Decomponeren proces (uitvoering) heeft een eigen productietempo waarop alle
Alle activiteiten die nodig zijn om het gebouw werkzaamheden moeten worden afgestemd.
te ontwerpen en uit te voeren, moeten op een 2 Voor het produceren van een gemetselde
structurele manier worden gedecomponeerd in gevel moet het steigerwerk worden afgestemd
verschillende niveaus. op het metselwerk en daarvan is weer de
voeger afhankelijk. Het productiedeel gemet-
Niveau 1: bouwproces in bouwfasen selde gevel heeft een eigen productietempo
Het totale bouwproces vanaf het initiatief tot en waarop alle werkzaamheden moeten worden
met de ingebruikname moet in een aantal bouw- afgestemd.
fasen worden gedecomponeerd. De eerste in-
formatie begint bij de projectdefinitie en in elke Onderbouwfase
opvolgende ontwerpfase wordt de informatie OB-1 = bouwplaatsinrichting
verder aangevuld. De basis voor het decompone- OB-2 = bouwput/paalfundatie
ren van het bouwproces is NEN 2574 Tekeningen OB-3 = betonfundering tot en met begane
in de bouw – Indeling van gegevens op tekeningen grond
voor gebouwen.:
Skeletfase
7 = bestek SK-1 = in situ betonskelet
8 = prijsvorming SK-2 = dakopbouw skelet
9 = werkvoorbereiding
10 = uitvoering Gevel/dakfase
11 = oplevering GD-1 = gemetselde gevel
GD-2 = dakafwerking
Niveau 2: uitvoering in fasen
De uitvoering van een bouwwerk is te decom- Afbouwfase
poneren in een aantal duidelijk te onderscheiden AB-1 = primaire installaties
uitvoeringsfasen, waarvoor specifieke materialen, AB-2 = dekvloeren
materieel en vakmensen nodig zijn: AB-3 = binnenwanden
AB-4 = enzovoort
OB = onderbouwfase: van start bouw tot en
met begane-grondvloer Deze lijst van productiedelen is van toepassing
SK = skeletfase: draagconstructie gebouw op het kantoor als voorbeeldproject en wordt
GD = gevel/dakfase: omhulling gebouw in de komende hoofdstukken gebruikt.
AB = afbouwfase: inbouw, installaties en
afwerking
Niveau 4: productiedelen in vakploegen
Niveau 3: uitvoeringsfase in Voor het uitvoeren van een productiedeel is
productiedelen productiecapaciteit nodig. In de woningen
Een productiedeel is een samenhangende hoe- utiliteitsbouw is de factor arbeid bepalend voor
veelheid productie met een eigen productie- de productiecapaciteit. Op de bouwplaats is het
tempo dat alleen goed is uit te voeren als de bouwvakpersoneel georganiseerd in vakploegen.
capaciteit van de verschillende werkzaamheden
op dat productietempo wordt afgesteld. Elke vakploeg heeft een specifieke productieca-
paciteit: de heiploeg kan palen in de grond slaan
Voorbeeld en de metselploeg gevels metselen. In de wo-
Productiedelen ningen utiliteitsbouw is bij de transportploeg
1 Voor het produceren van een in situ be- de bouwkraan bepalend voor de productieca-
tonvloer moeten het bekistings- en vlecht- paciteit en bij de tunnelploeg de hoeveelheid
werk en het betonstorten op elkaar worden beschikbare tunnelelementen. Ook dan wordt
afgestemd. Het productiedeel betonvloer
156
gesproken van het productietempo van de ploeg betrekking hebbende informatie te verkrijgen,
en niet van het productietempo van het materi- figuur 7.18.
eel: Er is nu een samenhangend systeem van de-
componeren ontstaan, waarbij het project en
SK-1 in situ betonskelet het proces beide in vier niveaus zijn gedecom-
kistp = bekistingsploeg poneerd. Deze decompositie is voor alle vijf
vlech = vlechtploeg beheersaspecten te gebruiken. Het vlechten is
beton = stortploeg te koppelen aan het vloerveld, de wandtegels in
een ruimte zijn te koppelen aan de tegelzetter.
GD-1 gemetselde gevel
metse = metselploeg
steig = steigerploeg 7.10 Notatie factor tijd
stelp = stelploeg
Omdat de factor tijd voor het beheersen van
verschillende beheersaspecten nodig is en het
7.9 Samenvatting decomponeren mogelijk moet zijn tijdgegevens automatisch van
informatie het ene naar het andere bestand door te koppe-
len, is het noodzakelijk voor de factor tijd afspra-
Door het systematisch decomponeren van het ken te maken over de notatie.
project en het proces ontstaat een informatie-
structuur die het mogelijk maakt alle gegevens De kalendermaand is te grof om daarmee tijd-
van alle beheersaspecten eenduidig te coderen. afspraken te maken in de uitvoeringsfase. De
Het bestek en de inschrijfbegroting zijn allebei datum is bij het plannen van activiteiten vaak te
opgebouwd volgens het Stabu-systeem. In de gedetailleerd. De week is een eenheid van tijd
digitale bestandsstructuur van het bestekpro- waarmee op langere termijn tijdafspraken te
gramma en het calculatieprogramma zijn maken zijn. Het moet mogelijk zijn de factor tijd
decomponeermodules in te bouwen waardoor in verschillende niveaus te decomponeren. Het
het grootste deel van de basisinformatie auto- moet mogelijk zijn de tijdsduur tussen twee tijd-
matisch te coderen is naar zowel project- als stippen op een gemakkelijke manier te kunnen
procesdecompositie. Alle informatie die na de berekenen. Dat is met weeknummers gemakkelij-
aanbesteding wordt geproduceerd, zou op de- ker dan met data:
zelfde manier moeten worden gecodeerd. Met • niveau 1: kalenderjaar;
een zoeksysteem op een bepaald niveau van • niveau 2: jaar in kalenderweken;
project en proces wordt het mogelijk op elk ge- • niveau 3: week in werkdagen;
wenst moment over een onderwerp de daarop • niveau 4: werkdag in uren.
Niveau 1 gebouwdelen Niveau 2 ruimten Niveau 3 materiaalgroep Niveau 4 materialen
Begane grond
1e verdiepingsvloer linkervleugel betonwerk bekisting
wapening
betonmortel
3e verdieping toiletgroep sanitair closetcombinatie

wastafel
4e verdieping keuken binneninrichting aanrecht

kasten
Figuur 7.19 Decomponeren bouwproject in vier niveaus

Niveau 1 procesfasen Niveau 2 productiefasen Niveau 3 productiedelen Niveau 4 vakploegen
Voorbereiding
Uitvoering onderbouwfase bouwput maken maatvoerder
heiploeg
skeletfase in situ betonvloer bekistingsploeg

vlechtploeg
stortploeg
gevel/dakfase gevelmetselwerk steigerploeg

stelploeg
metselploeg
Figuur 7.20 Decomponeren uitvoeringsproces in vier niveaus
Om de notatie van een tijdstip eenduidig te kun- Geraadpleegde en aanbevolen

nen aflezen, is het gewenst afwisselend letters en literatuur
cijfers te gebruiken:
1 Flapper, H.A.J., Bouwplanning, Thieme-
98 het jaar in 2 cijfers Meulenhoff, 2004
98wk afkorting voor de eenheid week
98wk23 het nummer van de kalenderweek Normen
98wk23ma de dag van de kalenderweek NEN 2574 Tekeningen in de bouw – Indeling van
98wk23ma10 het uur van de kalenderdag gegevens op tekeningen voor gebouwen
NEN 2660 Ordeningsregels voor gegevens in de
bouw – Termen, definities en algemene regels

158

Beheersen projectinformatie
H. A. J. Flapper
8
Bij de aanbesteding vormen het bestek en de tekeningen de totale
projectinformatie voor het berekenen van de bouwkosten. Na de
bouwopdracht moet dat pakket projectinformatie worden uitgewerkt
in uitvoeringstekeningen en andere uitwerkingsdocumenten om het

bouwwerk te kunnen uitvoeren. Volgens de UAV moet het bouw-
bedrijf vijf werkdagen na opdracht met de bouw starten. Bij veel
bouwwerken komen de werktekeningen niet tijdig beschikbaar, waar-
door er in het uitvoeringsproces vertragingen optreden. In dit hoofd-
stuk worden instrumenten aangedragen om de projectinformatie
beter te beheersen.

160
Inleiding en leveranciers zodat die hun werk kunnen ver-

richten conform de bedoeling van het bestek;
In dit hoofdstuk wordt nader ingegaan op de • bijzondere informatiestroom betreft de
vraag hoe de informatie die voor de uitvoering productietekeningen en aanvullende informatie
van een bouwwerk nodig is kan worden die nodig is voor fabrikanten van prefab-beton,
beheerst. Bij die beheersing zijn twee facetten gevelsystemen en andere ingewikkelde construc-
van groot belang: de informatie moet ties, waarbij de adviseurs van de opdrachtgever
1 op tijd zijn; een controlerende rol willen hebben.
2 inhoudelijk goed zijn (ontvanger moet ermee
kunnen werken). Als in dit hoofdstuk over projectinformatie wordt
gesproken, wordt in eerste instantie gedacht
Bij de beheersing wordt uitgegaan van het stap- aan informatie die direct betrekking heeft op het
penplan dat ook al in hoofdstuk 7 is besproken. project (gebouw), niet de managementinforma-
In figuur 8.1 is het stappenplan ook voor de pro- tie met betrekking tot de beheersaspecten tijd,
jectinformatie uitgewerkt. In dit hoofdstuk wordt geld en kwaliteit. Deze informatie wordt bespro-
het beheersen van de projectinformatie aan de ken bij de desbetreffende beheersaspecten.
hand van het stappenplan besproken. De para-
graafnummers zijn in het schema aangegeven.
Het uitvoeringsproces start feitelijk op het mo- 8.1 Inventariseren projectgegevens
ment van opdracht (gunning). Op dat moment
zijn beschikbaar het bestek met bijbehorende Als het definitief ontwerp gereed is en het door
tekeningen plus de inschrijfbegroting en de af- de opdrachtgever is goedgekeurd, kan de archi-
gesproken aanneemsom, zie paragraaf 8.1.1. De tect beginnen het ontwerp te vertalen naar een
zorg van de bouwplaatsmanager betreft in grote bestek. Het bestek is een document waarmee
lijnen de volgende informatiestromen: het mogelijk moet zijn een contract te sluiten
• aanvullende informatiestroom opdrachtgever: met een bouwbedrijf voor het uitvoeren van het
voornamelijk uitvoeringstekeningen die nodig bouwwerk. Het bouwbedrijf berekent, op basis
zijn voor daadwerkelijke uitvoering. De uitvoe- van het bestek, hoeveel het realiseren van het
ringstekeningen worden in principe door de bouwwerk moet kosten en bepaalt de aanneem-
adviseurs van de opdrachtgever gemaakt, para- som. De vijf beheersaspecten zijn hier als volgt in
graaf 8.1.2; terug te vinden:
• wijzigingen op bestek: in de praktijk blijken 1 projectinformatie bestek en tekeningen;
deze er altijd te zijn, paragraaf 8.1.3; 2 bouwkosten aanneemsom;
• informatie die bouwplaatsmanager moet ver- 3 bouwtijd opleveringsdatum;
strekken aan alle vakploegen, onderaannemers 4 kwaliteit bestekspecificatie;
5 bouwplaatsorganisatie nog niet bekend.

 � 8.1.1 Bestek en tekeningen
Het bestek is het basisdocument van de project-
 informatie en bestaat volgens de UAV lid 1.1 uit
 � verschillende documenten:
 �
• beschrijving werk;
 � • daarbij behorende tekeningen;
• voor werk geldende voorwaarden;





• nota van inlichtingen;
 � proces-verbaal van aanwijzing.
� �
•
  In het dagelijks spraakgebruik wordt de beschrij-
 �  � ving van het werk het bestek genoemd. Het
Figuur 8.1 Stappenplan beheersing projectinformatie bestek geeft informatie over wat moet worden
8 BEHEERSEN PROJECTINFORMATIE 161
gemaakt en de bestektekeningen geven informa- Stabu-bestek

tie waar het moet komen, figuur 8.2. Op basis Het Stabu-bestek is een geïntegreerd tekstboek
van deze twee documenten moet het bouwbedrijf waarin zowel de bouwkundige als de construc-
het project realiseren. In het bestek staat dat er tieve constructies zijn beschreven, maar ook de
betonconstructies moeten worden gemaakt en werktuigkundige en de elektrotechnische instal-
in de tekening is te zien waar en in welke vorm in laties. De bestekschrijver krijgt van de verschil-
het gebouw betonconstructies moeten worden lende adviseurs teksten aangeleverd, maar de
gemaakt. In het bestek staat dat de gevels van bestekschrijver is er verantwoordelijk voor dat de
baksteen moeten worden gemetseld en de verschillende teksten worden geïntegreerd tot
bestektekening geeft informatie over de plaats en één tekstboek. Als bij de liftinstallatie staat dat
de afmeting van de gevels. Bij een architecten- voor de liftmachine een betonnen opstorting
bureau wordt het bestek gemaakt door een be- moet worden gemaakt, is het bouwbedrijf ver-
stekschrijver en de tekeningen door een tekenaar. plicht die ook te maken ook al staat het niet bij
Tekst en tekening moeten elkaar als projectinfor- het betonwerk.
matie aanvullen. In de bouwpraktijk blijkt vaak dat
voor een bepaalde constructie de informatie van- Bestektekeningen
uit de tekst en de tekening tegenstrijdig is. De bestektekeningen worden meestal gemaakt
door verschillende adviesbureaus, figuur 8.3:
 
• constructeur: tekeningen draagconstructie;
�  �� • architect: tekeningen gevels en afbouw;
 
• installateur: tekeningen verwarmingsinstal-
latie;
Figuur 8.2 Bestek en tekeningen • elektricien: tekeningen elektrische installatie.
Als onderdelen van het bestek onderling     
    
tegenstrijdig zijn (UAV, lid 2.4), wordt (tenzij  � � � �
een andere bedoeling uit het bestek voortvloeit)     

de rangorde daarvan bepaald aan de hand van 
de volgende regels:     
a nieuw geschreven of getekend document gaat
voor oud geschreven of getekend document;
  
b beschrijving gaat voor tekening;
c bijzondere regeling gaat voor algemene rege- Figuur 8.3 Verschillende soorten bestektekeningen
ling;
• met dien verstande dat regel a gaat voor de Op ten minste vier verschillende tekenkamers
regels b en c, en regel b voor regel c; worden bestektekeningen gemaakt voor het pro-
• als toepassing van deze regels geen uitkomst ject. De architect is de eerst verantwoordelijke
biedt, wordt de tegenstrijdigheid, met in acht dat de vier verschillende grafische informatiesys-
name van de billijkheid, uitgelegd ten nadele van temen op elkaar worden afgestemd. Met een
degene door of namens wie het bestek is opge- goede lagenstructuur is het met AutoCad moge-
steld. lijk dat de andere partners de plattegronden van
de architect als onderlegger gebruiken voor de
In de bouwpraktijk blijkt echter bij tegenstrijdig- eigen bestektekeningen. In de bouwpraktijk blijkt
heid de informatie op tekening vaak betrouw- het dat, vooral bij complexe projecten, de vier
baarder dan de informatie in het bestek, terwijl verschillende soorten tekeningen op bepaalde
in de UAV de beschrijving voor de tekening gaat. punten niet met elkaar overeenstemmen. Bij de
Het probleem van tegenstrijdigheid in projectin- uitvoering van het bouwwerk komen de afstem-
formatie moet bij het opzetten van een project- problemen boven tafel en moeten ze ter plaatse
informatiesysteem goed worden onderkend en worden opgelost.
vooral tijdig worden gesignaleerd.
162
De vier verschillende soorten bestektekeningen Het gebouw wordt daarbij verdeeld (gedecom-
geven per discipline aan waar wat moet komen poneerd) in de volgende elementgroepen:
en hoe groot het moet worden. Aan de bestek- • constructie-elementen;
tekeningen worden meestal geen hoeveelheid- • bouwkundige elementen;
staten toegevoegd per constructie of materiaal. • installatie-elementen;
Het bouwbedrijf moet de hoeveelheden van de • inrichtingselementen;
draagconstructie zelf berekenen. Ook de hoe- • terreinelementen.
veelheden metselwerk, kozijnen, binnenwanden
en andere bouwkundige constructies moeten Voor het opzetten van een systeem voor het
door het bouwbedrijf zelf worden uitgetrokken. beheersen van de projectinformatie van de uit-
Hetzelfde geldt voor de bestektekeningen van de werking na bestek en tekening moet rekening
technische installaties. worden gehouden met vier verschillende soorten
informatie (LACS) over vijf verschillende ele-
Documenten bij opdracht mentgroepen. Voor prefab-betongevelelementen
Het aantal documenten van de projectinformatie geldt als voorbeeld figuur 8.4.
op het moment van de opdracht is daarmee uit-
gebreid tot:   
 � �
• (Stabu-)bestek voor hele bouwwerk;   
• bouwkundige bestektekeningen;
• hoeveelheden per bouwkundig materiaal;
• constructie bestektekeningen;   �� � 
• hoeveelheden per constructie;     
• werktuigkundige bestektekeningen; Figuur 8.4 Uitwerking voor prefab-gevelelementen

• hoeveelheden per installatiemateriaal;
• elektrotechnische bestektekeningen; Informatie voor prefab-
• hoeveelheden per elektra materiaal; betongevelelementen
• inschrijfbegroting; De projectinformatie die nodig is voor het
• aanneemsom. realiseren van prefab-betongevelelementen,
figuur 8.4, bestaat uit:
8.1.2 Uitwerking bestek en tekening • specificaties over gevelelementen uit Stabu-
Alleen bij kleine en eenvoudige projecten kan het bestek;
zijn dat de contractdocumenten voldoende zijn • locatietekeningen: waar moet welk element
om het project te realiseren. Bij complexe kleine komen;
projecten en bij middelgrote en grote projecten • assemblagetekeningen: verbindingsdetails;
is een verdere uitwerking van bestek en tekening • componenttekeningen: vormtekening elk
nodig om de aannemer voldoende informatie te element;
verstrekken voor de uitvoering van het bouwwerk. • staten, overzichten aantal elementen per
De bouwplaatsmanager moet voor elk onderdeel type.
nagaan of hij over de juiste uitvoeringsinformatie
beschikt of dat hij aanvullende informatie nodig Op basis van het bestek moeten voor het
heeft. Vooral voor complexe te prefabriceren realiseren van prefab-gevelelementen vijf
constructies kan hij gebruikmaken van het LACS- verschillende soorten informatie worden sa-
systeem, waarbij de informatie wordt opgedeeld mengesteld. Het maken van die vijf soorten
naar de functie, zie paragraaf 5.3.7 en NEN 2574 documenten moet worden gepland, zodat
Tekeningen in de bouw – Indeling van gegevens op elk document op het juiste tijdstip gereed is.
tekeningen voor gebouwen: De vijf verschillende documenten moeten op
• L: locatietekening, waar moet iets komen; elkaar worden afgestemd zodat:
• A: assemblagetekening, hoe samen te voegen; • te maken element past op ontworpen
• C: componententekening, te maken onderdeel; locatie;
• S: staten, overzichten componenten.
• voor assemblage onderconstructie klopt Uitwerking prefab-beton

met element; Bij de uitwerking van een gevel van prefab-
• materiaal element klopt met omschrijving beton kunnen verschillende soorten wijzigin-
in bestek; gen voorkomen, figuur 8.5.
• staat met aantal per type klopt met beno- • uitwerken materiaalkeuzen: als in bestek
digde elementen in gevel. staat dat kleur beton door architect later
wordt bepaald;
8.1.3 Wijzigen projectinformatie • wijziging locaties: als plaats enkele gevel-
Als de werktekeningen alleen maar een uitwer- elementen wordt veranderd;
king zijn van het bestek en de tekening, is de • wijziging assemblage: als bouwplaats-
informatiestroom nog redelijk te beheersen. In manager voorstelt bevestiging elementen aan
de bouwpraktijk blijkt echter dat het proces van draagconstructie te wijzigen;
beheersen van de projectinformatie vooral wordt • wijziging componenten: als vanwege
gehinderd door het optreden van wijzigingen kraancapaciteit enkele grote en zware elemen-
en nadere uitwerkingen tussen de fase bestek en ten moeten worden opgedeeld in twee ele-
tekening en de fase uitvoering. menten;
• wijziging staten: door opdeling elementen
Het ontwerpen van een gebouw is een rijpings- veranderen aantal typen en aantallen per type.
proces, waarbij de opdrachtgever door tijdsdruk
steeds gedwongen wordt te kiezen uit de aan-
  
gedragen alternatieven. Tussen de opdrachtver-  � �
lening en de oplevering heeft de opdrachtgever   
een lange tijd waarin hij kan gaan twijfelen aan

de genomen beslissingen. In de bouwpraktijk
    
komt het in de vrije sector woningbouw en de     
utiliteitsbouw regelmatig voor dat de opdracht-
gever details van het ontwerp wil wijzigen. Tus-
sen het bestek en de tekening en de uitwerking   �� � 
    
ervan kunnen wijzigingen nodig zijn die invloed
hebben op de informatie van de uitwerking. Figuur 8.5 Wijziging projectinformatie
Naast wijzigingen op initiatief van de opdracht- Een systeem voor het beheersen van de informa-
gever komen ook veel wijzigingen voor op tie van een project moet in staat zijn wijzigingen
initiatief van de adviseurs. Als bij de uitwerking in documenten te verwerken en vervallen docu-
blijkt dat achteraf gezien de gekozen oplossing menten te vervangen door gewijzigde nieuwe.
in bestek en tekening niet optimaal is, zal de Nog belangrijker is het om van een wijziging in
adviseur kunnen voorstellen het ontwerp op een één document de gevolgen te kunnen overzien
gewijzigde manier uit te werken. van de andere documenten en de wijziging ook
daar uit te voeren. Hierop wordt in het kader van
Als het management op de bouwplaats van dit hoofdstuk niet nader ingegaan.
mening is dat een bepaald onderdeel in bestek en
tekening in de uitvoering moeilijk te maken is, of
dat de kwaliteit moeilijk te realiseren is, doet het 8.2 Risicoanalyse projectinformatie
bouwplaatsmanagement voorstellen het ontwerp
van bestek en tekening op een gewijzigde manier De risicoanalyse kan vele relevante factoren be-
uit te werken. Kortom, het initiatief tot wijzigen treffen. De belangrijkste zijn de juistheid en het
kan van verschillende kanten komen. Een compli- op tijd zijn van de informatie. In de bouwpraktijk
cerende factor is steeds de vraag wie de wijziging blijkt dat vooral in de utiliteitsbouw vertragingen
goedkeurt. Dat hangt weer af van de vraag wie de ontstaan omdat de benodigde uitvoeringsteke-
eventuele kostenconsequenties draagt. ningen te laat beschikbaar komen. Het risico van
164
Risicobron Kans × effect = risico
Onderbouw
• palenplan 80% 3 wk 2,4 wk
• vormtekening 50% 4 wk 2,0 wk
• wapeningstekening 50% 4 wk 2,0 wk
Skelet
• vormtekening 70% 3 wk 2,1 wk
• wapeningstekening 70% 3 wk 2,1 wk
• prefab-beton 90% 6 wk 5,4 wk
Gevel/dak
• gevelkozijnen 50% 4 wk 2,0 wk
Figuur 8.6 Risicoanalyse vertraging productietekeningen
vertragingen is te analyseren, figuur 8.6: ten worden afgewogen tegenover het resultaat
• schat in procenten de kans dat bepaalde soort van minder vertragingen omdat de tekeningen
tekening te laat komt; beter op tijd zijn en minder fouten bevatten om-
• maak schatting effect vertraging in weken; dat er niet van verkeerde (vervallen) tekeningen
• risico vertraging is kans × effect. wordt gewerkt. In de bouwpraktijk blijkt dat het
tekeningenbeheer vaak amateuristisch gebeurt,
Uit deze risicoanalyse blijkt dat het risico van wel met hoge kosten maar met gering resultaat.
vertraging van de uitvoering door het te laat Een professionelere aanpak kan de kosten verla-
beschikbaar komen van uitvoeringstekeningen gen en het rendement verhogen.
twee tot vijf weken is. Als de beschikbare bouw-
tijd erg kort is, zal deze vertraging grote proble- 8.3.1 Laissez faire
men opleveren. Het minimumniveau voor het beheersen van de
De risicoanalyse hoeft niet alleen over de tijd te tekeningen is het productieschema van de uit-
gaan, maar men kan ook risico’s van de kwaliteit voering aan architect en constructeur verstrekken
analyseren. Als door beperkte sonderingsgege- en ervan uitgaan dat deze adviseurs voldoende
vens de kans bestaat dat een aantal palen te kort ervaring hebben om te weten wanneer de
kan zijn, is het effect op de bouwtijd groot want bouwplaats de tekeningen nodig heeft. Bij een-
een aantal palen moeten worden nabesteld en voudige bouwwerken of bij bouwteams waarbij
de heistelling moet wachten of terugkomen. de participanten al jaren samenwerken, kan dit
beheersniveau voldoende zijn.
8.3 Vaststellen beheersniveau 8.3.2 Tekeningenlijst met datum definitief

Het volgende beheersniveau is het vooraf
De bouwplaatsmanager moet vanuit het resul- maken van een lijst van tekeningen die voor de
taat van de risicoanalyse bepalen welk beheers- uitvoering nodig zijn en per tekening aangeven
niveau voor de projectinformatie nodig is om wanneer de tekening definitief moet zijn. Dit
het bouwwerk binnen de gestelde tijd en met beheersniveau bestaat uit de volgende stappen:
het beoogde resultaat te kunnen uitvoeren. Bij • maken lijst benodigde tekeningen;
het vaststellen van het beheersniveau moet een uit tijdschema datum start uitvoering bepalen;
afweging worden gemaakt tussen kosten en • benodigde tijd voor werkvoorbereiding bepa-
opbrengst. Als voor een complex utiliteitsproject len;
een aparte werkvoorbereider nodig is om de • datum bepalen waarop tekening definitief
tekeningregistratie uit te voeren, moeten die kos- moet zijn, figuur 8.7;
Nummer en naam tekening Nodig Gereed Vertraging
12 vormtekening vloer 3e verdieping wk 19 wk 20 di 1 wk

13 wapeningstekening vloer 3e verdieping wk 20 wk 24 wo 4 wk
14 metselwerk zuidgevel wk 34
15 matenplan binnenwand 2e verdieping wk 40
16 plafondtekening 4e verdieping wk 50
Figuur 8.7 Tekeningenplanning met standopname wk 25
• tekeningenlijst verstrekken aan adviseurs; Het probleem van het stempel ‘definitief’ is op te
• registreren wanneer tekeningen als ‘definitief’ lossen door een onderscheid te maken tussen de
zijn ontvangen; datum van afgifte van de tekening aan de bouw-
• periodiek achterstand afgifte tekeningen rap- plaats en de datum waarop de tekening door de
porteren. bouwplaatsmanager is geaccepteerd voor uitvoe-
ring. In de volgende paragraaf wordt dit verder
Als de planning van de uitvoeringstekeningen uitgewerkt.
zich beperkt tot het tijdstip waarop de tekening
met stempel ‘definitief’ op het werk aanwezig Speling inbouwen
moet zijn, is het alleen mogelijk vertraging te Een mogelijkheid voor het beheersen van vertra-
signaleren wanneer de tekening niet op het gingen in de levering van uitvoeringstekeningen,
geplande tijdstip beschikbaar is. Dan is de vertra- is het inbouwen van een speling in de tekenin-
ging reeds een feit en de actie van bijsturen blijkt genplanning. Alle geplande data worden vier
beperkt tot het verzoek aan de veroorzaker om weken vervroegd. Als een tekening drie weken
de vertraging zoveel mogelijk te beperken. te laat is, is die in werkelijkheid nog één week te
vroeg. Als een constructeur met veel moeite de
Stempel ‘definitief’ tekening volgens planning levert, en na vier we-
Als het bouwbedrijf bij de start van de uitvoering ken komt de uitvoering pas met vragen over die
met een tekeningenlijst komt wanneer welke te- tekening, duidt het erop dat die tekening de hele
keningen het stempel ‘definitief’ voor uitvoering tijd niet is opengevouwen. De architect zal zich
moeten hebben, blijkt de term ‘definitief’ een daarna weinig aantrekken van de tekeningen-
illusie. Een tekening is een groeidocument. Bij planning. Het zonder overleg inbouwen van een
het uitwerken van de bestektekening in uitvoe- ruime speling in de planning werkt maar korte
ringstekening komen problemen boven tafel die tijd positief en daarna negatief. In de bouwprak-
nader moeten worden opgelost. Als de uitvoe- tijk wordt voor het plannen van tekeningen vaak
ringstekening met het stempel ‘definitief’ aan de kalenderschaal gehanteerd zonder de prog-
de uitvoerder wordt verstrekt, blijkt vaak dat de nose van verletten, waarmee een speling wordt
uitvoerder bij het beoordelen van de tekening ingebouwd. Dit is een onzorgvuldig niveau van
vragen heeft hoe het moet worden gemaakt of plannen want deze speling treedt alleen op in de
vraagtekens zet bij de gekozen oplossing. Na winterperiode en valt bij elk bouwwerk verschil-
overleg tussen de uitvoerder en de tekenaar lend.
wordt de tekening aangepast. De definitieve
tekening wordt gewijzigd en in de bouwpraktijk 8.3.3 Plannen tekenproces
komt het voor dat een tekening met het stempel Het totstandkomen van een tekening is een
‘definitief’ daarna nog een aantal malen in ge- proces van een aantal stappen van tekenen, con-
wijzigde ‘definitieve’ vorm wordt verstrekt voor troleren en corrigeren. Pas op het einde van het
het uitvoeren. Een uitvoeringstekening is een tekenproces is de tekening definitief. Als alleen
groeidocument en de informatie op de tekening de datum van afgifte wordt gepland en bewaakt,
is pas definitief als de tekening bij de oplevering is bij overschrijding van de geplande datum al-
is aangepast aan de uitvoering. leen de achterstand te constateren en niet meer
166
te corrigeren. Het proces van het totstandkomen vooruitkijken en in volgorde van prioriteit het
van een tekening is veel langer dan de som van tekenproces proberen bij te sturen om reeds op-
de dagen dat er daadwerkelijk aan een tekening gelopen vertragingen zoveel mogelijk te vermin-
wordt gewerkt. In de tekeningprocedure zit een deren. In dit hoofdstuk over het beheersen van
aantal distributiepunten waarop de tekening projectinformatie zal een methodiek uitgewerkt
van de ene naar de andere participant wordt worden gericht op het beheersniveau van het
verzonden. Als de bouwplaatsmanager in samen- zoveel mogelijk bijsturen van het tekenproces.
werking met de participanten per soort tekening Als voorbeeld worden uitvoeringstekeningen
de procedure in tijd uitzet, wordt het mogelijk gebruikt. Een tekening is een grafische vorm van
de tijdstippen van distributie te plannen. Als de informatie maar de procedures zijn voor alle vor-
afspraak wordt gemaakt dat de bouwplaatsma- men van informatie, dus ook voor beslissingen,
nager van alle verzendbrieven een kopie krijgt, mogelijk.
wordt het mogelijk per distributiepunt afwijkin-
gen te constateren en zonodig actie te onderne- Als is vastgesteld dat voor het beheersen van de
men om vertragingen in te halen. tekeningen het volgen en bewaken van het tot
stand komen nodig is, moeten volgens het stap-
8.3.4 Bijsturen tekenproces penplan van figuur 8.1 eerst tekeningprocedures
Bij een complex bouwwerk zijn veel uitvoerings- worden opgezet. Vanuit die procedures is een
tekeningen nodig en ontstaan veel verschillende planning te maken. Vanaf de start van de bouw
procedures. Als de bouwplaatsmanager in elke moet de voortgang van het tekenproces continu
bouwvergadering de volledige tekeningenlijst worden geregistreerd. Door vergelijking van de
met data van alle distributiepunten verstrekt, werkelijkheid met de tekeningplanning worden
is de hoeveelheid informatie te veel en raken de afwijkingen zichtbaar. Het periodieke afwij-
kritieke tekeningen ondergesneeuwd. De verte- kingsrapport is de basis voor het bouwplaatsma-
genwoordigers van architecten-, constructie- en nagement om afhankelijk van de prioriteit per
installatiebureaus vinden het onprettig in elke tekening of groep tekeningen gerichte actie te
bouwvergadering geconfronteerd te worden met ondernemen om vertragingen tijdig bij te sturen.
hun eigen capaciteitsproblemen. In de bouw-
praktijk blijkt dat een gedetailleerde registratie
van het tekenproces weinig effect heeft op het 8.4 Opzetten tekeningenprocedure
verminderen van vertragingen. Het roept vaak
irritatie op met als resultaat het verdoezelen In de procedure van het tot stand komen van
van achterstanden in plaats van het inhalen van een tekening zijn twee belangrijke fasen te on-
achterstanden. Als in het tekenproces distribu- derscheiden, figuur 8.8:
tiepunten te laat zijn bereikt, kan dat alleen een 1 aantal belanghebbenden moet aanvullende
constatering zijn waaraan niets meer te doen is. informatie verstrekken;
In plaats van alleen plannen en registreren van 2 aantal belanghebbenden moet tekening con-
het tekenproces zal het rendement van tekenin- troleren.
genbeheer groter worden als het beheersniveau
van achteruitkijken omgebouwd wordt naar


 
� 
  
  
 

  
 �   
 
 
Figuur 8.8 Principe tekeningenprocedure

Als een tekenaar zonder hulp van anderen een 8.4.2 Activiteiten gekoppeld aan
tekening kan maken, is de procedure goed statusverandering
beheersbaar. Vertragingen ontstaan vooral als Het proces van het totstandkomen van een
meerdere belanghebbenden iets moeten doen tekening is voor een matenplan anders dan
voordat de tekening een volgend stadium kan voor een wapeningtekening of een tekening van
bereiken. technische installaties. Toch is er een algemeen
patroon van een groeiproces. Een tekening is
8.4.1 Tekeningenprocedure met peildata een groeidocument waarvan de opeenvolgende
Het totstandkomen van een tekening vergt een activiteiten een logische volgorde hebben. Elke
opeenvolging van activiteiten. Bij creatieve en activiteit moet als resultaat hebben dat het groei-
controlerende activiteiten is het moeilijk de tijds- document een nieuwe status bereikt, figuur 8.9.
duur van die activiteit nauwkeurig te bepalen
en te plannen. De opeenvolgende activiteiten Deze procedure met bijbehorende status geldt
moeten door verschillende organisaties worden voor de meeste tekeningen die nodig zijn voor
uitgevoerd. De tekening moet dan van de ene de uitvoering. Het is moeilijk om de activiteit
organisatie naar de andere organisatie worden zelf te bewaken. De status is de output van een
getransporteerd voordat de volgende activiteit activiteit en na het bereiken van een status gaat
kan beginnen. Het tijdstip van verplaatsing van de tekening naar een andere participant. Die ver-
de tekening gebeurt meestal met een begelei- zending het distributiepunt en verifieerbaar met
dend document. Dat document wordt voorzien de verzendbrief.
van een datum. De distributiepunten zijn te
plannen en te registreren. Een distributiepunt is In het informatieproces tot start uitvoering van
een meetpunt waaraan een datum te koppelen een bouwconstructie moeten de participanten
is, die als peildatum is te gebruiken. activiteiten uitvoeren. Dat proces kan in een
schema worden weergegeven.
Voor het ontwikkelen van een procedure met
peildata is een aantal termen nodig: 8.4.3 Principe procedureschema
• procedure: beschrijving proces opeenvol- tekeningen
gende activiteiten om bepaald doel te bereiken; Het procedureschema is opgebouwd in volg-
• status: toestand die tekening op bepaald mo- orde van activiteiten en te bereiken status met
ment in procedure moet bezitten; als eindpunt de start van de uitvoering van het
• peildatum: gepland tijdstip waarop wordt ge- onderdeel, figuur 8.10. Vanaf start uitvoering is
meten of tekening voldoet aan criteria bepaalde teruggeteld hoeveel weken eerder een bepaalde
status; status moet worden bereikt. Elke status is ge-
• activiteit: actie die nodig is om tekening vol- codeerd met een letter, terugtellend vanaf start
gende status te laten bereiken; uitvoering omdat dit altijd de laatste status is en
• participant: deelnemer in proces die activiteit bij elke procedure hetzelfde. De cijfers betreffen
moet uitvoeren. het aantal weken dat nodig is tot de start van de
uitvoering.
Activiteit Te bereiken status
Informatie onderwerp verzamelen informatie verzamelen

Uitvoeringstekening maken in concept gereed
Tekening laten controleren tekening gecontroleerd
Tekening aanpassen afgegeven voor uitvoering
Controleren op uitvoerbaarheid aanvaard voor uitvoering
Daarna volgt de werkvoorbereiding start uitvoering van het onderdeel
Figuur 8.9 Procedure totstandkoming tekening

168
Activiteiten met status procedure 1 Peildatum Participanten in het tekenproces

BOUW TEKEN ARCH CONS INST
Informatie verzamelen INF INF INF INF

• informatie verzameld F 12 O ← O ← O ←
Tekening opzetten TEK

• in concept gereed E10 O → O → O → O
Tekening controleren CON CON CON
• tekening gecontroleerd D8 O ← O ← O ← O
Tekening aanpassen → COR
• afgegeven uitvoering C6 O ← O
Controleren uitvoerbaarheid CON+ COR
• aanvaard uitvoering B4 O
Werkvoorbereiding WVB
• start uitvoering A0 –
Figuur 8.10 Procedure voor uitvoeringstekeningen met activiteiten en statusaanduiding
In de procedure is aangegeven welke partici- groeidocument. De tekening in concept is een

panten bij het tekenproces betrokken zijn. De eerste oplossing op basis van alle beschikbare
tekenaar of tekenkamer is als aparte participant informatie.
aangegeven, Bij elke activiteit staat wat een
participant moet doen. De distributie van de 3 Tekening controleren
tekening naar participanten is met pijlen aange- Informatie kan door de tekenaar verkeerd zijn
geven, figuur 8.4. Bij de uitwerking van bouw- geïnterpreteerd. Participanten zien problemen
constructies van bestek naar uitvoering is het en oplossingen soms pas wanneer het op teke-
proces van informatie te verdelen in vijf fasen: ning zichtbaar wordt gemaakt. De installateur
1 informatie verzamelen; wil een leiding op de plaats waar de constructeur
2 tekening opzetten; een balk nodig heeft. In de bouwpraktijk komen
3 tekening controleren; bij de eerste controle nog veel problemen boven
4 controleren op uitvoerbaarheid; tafel. De tekenaar moet nieuwe oplossingen zoe-
5 werkvoorbereiding. ken en dan is een tweede controleronde nodig.
1 Informatie verzamelen Bij complexe bouwconstructies is de vooraf

Voordat de tekenaar zinvol kan beginnen met verzamelde informatie over het onderwerp
het opzetten van de uitvoeringstekening, moet onvoldoende om de uitvoeringstekening in een
hij de informatie verzamelen die voor de bouw- keer compleet te maken. Vaak hebben de andere
constructie nodig is. In het ene geval geeft participanten de concepttekening nodig om te
bestek en bestektekening voldoende informatie, kunnen zien wat de relatie is met de eigen werk-
meestal is informatie van andere participanten zaamheden. Vooral voor bouwkundige voorzie-
nodig. Soms zijn beslissingen van de opdracht- ningen ten behoeve van technische installaties
gever nodig of moeten technische normen over is een concepttekening nodig om de plaats van
het onderwerp worden bestudeerd. de voorzieningen te kunnen aangeven. Bij het
maken van plattegronden voor de uitvoering van
2 Tekening opzetten binnenwanden is vaak aanvullende informatie
In sommige gevallen is het mogelijk met het van de gebruikers nodig.
CAD-systeem de bestektekening op te blazen
tot een concept voor de uitvoeringstekening. In 4 Controleren op uitvoerbaarheid
andere gevallen moet een tekening nieuw wor- Als de tekenaar de opmerkingen van de par-
den opgezet. In principe is dit de start van het ticipanten heeft verwerkt, wordt de tekening
afgegeven aan het bouwbedrijf voor uitvoering. voorbereiding is de start van de uitvoering van
In een aantal gevallen is de bouwconstructie zo dat onderdeel. Als de voorbereidingstijd twaalf
eenvoudig dat de uitvoeringstekening direct kan weken vergt, moet de voorbereidingsprocedure
worden gebruikt om de bouwconstructie op de ten minste twaalf weken voor de start van de
bouwplaats te kunnen uitvoeren. Bij complexe uitvoering beginnen. Daarom is bij het benoe-
bouwconstructies, vooral in de utiliteitsbouw, men van de peildata teruggerekend vanaf start
blijkt dat de afgegeven uitvoeringstekening nog uitvoering. Elke fase van activiteiten vergt een
niet geschikt is voor uitvoering. Daarom is het bepaalde tijdsduur. Als het eindpunt start uitvoe-
gewenst een fase van controle op uitvoering in ring als nulpunt wordt genomen voor het plan-
de procedure in te bouwen. In deze fase moet nen, dan is aan elke voorafgaande peildatum een
worden gecontroleerd of: tijdsduur te geven. De informatie moet zoveel
• alle informatie op tekening staat die nodig is weken voor start uitvoering de bepaalde status
om het te kunnen uitvoeren. Zo nee, dan vraagt hebben bereikt.
de uitvoerder om aanvullende maten of details;
• ontwerp bouwconstructie technisch uitvoer- Uit het tijdschema voor de uitvoering kan worden
baar is. Zo nee, dan komt de uitvoerder met een afgelezen in welke kalenderweek elke bouwcon-
voorstel tot wijziging van de constructie; structie start. Als voor de uitvoeringstekeningen
• uitvoeringsontwerp overeenkomt met bestek van alle bouwconstructies de procedure 1, figuur
en tekening. Zo nee, dan komt de uitvoerder 8.10 , wordt gehanteerd, ontstaat een lijst met de
met een meer-/minderwerkbegroting, die eerst peildata. Met een spreadsheet- of databasepro-
moet worden goedgekeurd; gramma zijn per bouwconstructie alle peildata van
alle uitvoeringstekeningen zichtbaar te maken.
◆ Werkvoorbereiding
Als de uitvoeringstekening gereed is, kan niet in 8.4.5 Procedures per materiaalgroep
alle gevallen de volgende dag met de uitvoering De principeprocedure 1, figuur 8.10, is niet voor
worden gestart. Er zijn bouwconstructies waar- elk project en elke bouwconstructie van toepas-
van bepaalde onderdelen eerst bij de leverancier sing. Er zijn eenvoudige bouwconstructies waarbij
moeten worden besteld wat een bepaalde de activiteit van controleren door de participanten
levertijd heeft. Er zijn bouwconstructies waarvan kan worden overgeslagen. Er zijn ook complexe
bepaalde onderdelen speciaal voor het project bouwconstructies waarvoor aparte uitvoerings-
op maat moeten worden gemaakt en waarvoor tekeningen per materiaalgroep nodig zijn.
productietijd nodig is. Er zijn bouwconstructies
waarvan bepaalde onderdelen door gespeciali- Procedure voor vormen
seerde onderaannemers moeten worden uitge- wapeningstekeningen
voerd en waarvoor tijd nodig is om opdrachten Bij het maken van complexe in situ betoncon-
te verstrekken. structies zijn soms drie verschillende uitvoerings-
tekeningen nodig:
8.4.4 Peildatum status en tijdsduur 1 betonvormtekening;
Na elke fase in het groeiproces van projectinfor- 2 sparingstekening;
matie tot uitvoering bereikt de informatie een 3 wapeningstekening.
bepaalde status. In de procedure is elke status te
definiëren. Het bereiken van een bepaalde status In figuur 8.11 is de procedure in schema weer-
is het moment waarop de voortgang van de pro- gegeven.
jectinformatie te meten is. Dat meetpunt is de
peildatum en die is te plannen. Om elke nieuwe 1 Betonvormtekening
status eenduidig te kunnen identificeren, is daar- De betonvormtekening is nodig voor het ont-
aan een lettercode gekoppeld, figuur 8.10. Het werp en de berekening van de bekisting, de
maken van een uitvoeringstekening is een voor- werkvoorbereiding voor het bestellen van de
bereidende activiteit gericht op het uitvoeren bekisting en het maken van ploegtaken voor de
zelf. Het uitgangspunt voor de planning van de bekistingsploeg.
170
Vorm- en wapeningstekening procedure 2 Peildatum Participanten in het tekenproces

VLEC BOUW CONS ARCH INST
Informatie verzamelen INF INF INF

• informatie verzameld I 13 O ← O ← O
Vormtekening opzetten TEK
• in concept gereed H 11 O ← O → O → O
Vormtekening controleren CON CON CON
• vorm/sparing bekend G 10 O → O ← O ← O
Vormtekening corrigeren COR
• afgifte vorm uitvoering F9 kist ← O
Wapening tekenen WAP
• afgifte wapeningsuitvoering E7 O ← O ← O
Controle uitvoerbaarheid CON+ CON+ COR
• aanvaard uitvoering D6 O ← O ← O
Buigstaten maken WAP
• buigstaten gereed C4 O → O → O
Buigstaten controleren CON
• buigstaten goedgekeurd B3 O ← O ← O
Prefabricage wapening WAP
• start wapening vlechten A0 –
Figuur 8.11 Procedure voor vormen wapeningstekeningen in situ betonvloeren
2 Sparingstekening gecontroleerd. Buigstaten gaan tussen vlechter

Als in de betonconstructie grote sparingen nodig en constructeur altijd via de bouwplaatsmanager.
zijn voor de doorvoer van leidingen en kanalen, Als de buigstaat is goedgekeurd kan een vlecht-
dan worden die sparingen door de installateurs bedrijf in de fabriek delen van de wapening pre-
op de betonvormtekening ingetekend. De spa- fabriceren en naar het werk aanvoeren. Pas dan
ringen worden op de bekisting aangebracht. Als kan de vlechter beginnen met het vlechten van
de sparingen zo groot zijn dat de wapening van de betonconstructie.
de betonconstructie moet worden aangepast,
moet de constructeur tijdig weten waar welke In deze procedure is de wapeningstekening een
sparingen moeten komen. verdere uitwerking van de vormtekening. Bij
complexe utiliteitsprojecten worden voor de be-
3 Wapeningstekening tonvorm, de sparingen en de wapening (inclusief
De wapeningstekening is nodig voor het prefa- buigstaat) drie aparte procedures opgesteld.
briceren van wapeningsnetten en voor het vlech-
ten van de wapening. De wapeningstekening is Procedure voor prefab-betonelementen
pas te maken als de constructeur aan de hand Bij bouwconstructies die op de bouwplaats tot-
van de optredende belastingen de betoncon- standkomen, is in verhouding maar een korte
structie heeft berekend. In de meeste gemeenten tijd van werkvoorbereiding nodig. Als bepaalde
moet Bouw- en Woningtoezicht de wapening bouwconstructies geheel of gedeeltelijk vooraf
controleren voordat het beton mag worden door een toeleverancier in de fabriek moeten
gestort. Bij andere projecten wordt het toezicht worden geprefabriceerd, moet in de procedure
op de wapening uitgevoerd door de toezicht- extra tijd worden gepland voor het prefabriceren
houder van de constructeur. Als de wapenings- van die onderdelen. Als in een in situ betonskelet
tekening gereed is, moet de vlechter buigstaten de betonbalken boven de gevelopeningen wor-
maken waarop alle wapening is uitgewerkt. Die den geprefabriceerd, vergt het prefabriceren een
buigstaat moet door de constructeur worden aparte en vaak langere procedure, figuur 8.12.
Tekening prefab-beton procedure 3 Peildatum Participanten in het tekenproces

FABR BOUW CONS ARCH
Informatie verzamelen INF INF INF INF

• informatie bekend H 12 O ← O ← O ← O
Tekening opzetten TEK
• tekening in concept gereed G 10 O → O → O → O
Tekening controleren CON CON CON
• tekening gecontroleerd F9 O ← O ← O ← O
Tekening corrigeren COR
• elementvorm gereed E8 O → –
Start betonmallen maken MAL
Wapening en voorzieningen tekenen TEK
• elementdetail concept D6 O → O → O → O
Controleren details CON CON CON
• elementdetails bekend C5 O ← O ← O ← O
Elementtekening corrigeren COR
• gereed voor productie B4 O
Productie-elementen PRO
Levering eerste elementen
• start montage prefab A0 –
Figuur 8.12 Procedure voor prefab-betonelementen in betonskelet
Het ontwikkelen van de projectinformatie richt ductietijden en levertijden nodig zijn. Het prin-
zich eerst op het maken van tekeningen waarin cipe van procesanalyse tot planning kan voor de
de vorm van de prefab-elementen wordt vast- meeste bouwconstructies worden toegepast:
gesteld. Afhankelijk van het aantal types en de • proces analyseren en verdelen in fasen;
beschikbare productietijd worden de beton- • na elke fase status vaststellen;
mallen gemaakt. • laatste status is start uitvoering;
• per status identificatie aangeven;
De tweede fase is de benodigde detailinformatie • tijdsduur activiteiten bepalen;
per element, zoals de wapening, de sparingen en • per status tijd naar start uitvoering berekenen;
andere in te storten voorzieningen voor de func- • betrokken participanten benoemen;
tie van de elementen, de voorzieningen voor het • per participant te verrichten activiteit aange-
hijsen en monteren van de elementen. ven.
Pas wanneer deze detailinformatie per element
bekend is, kan de fabrikant starten met de pro-
ductie van de elementen. 8.5 Plannen peildata
uitvoeringstekeningen
De montage op de bouwplaats kan pas starten
wanneer de elementen voor het eerste deel van Als voor de verschillende onderdelen de pro-
het skelet op de bouwplaats zijn aangevoerd. cedures zijn opgezet, is de volgende stap het
maken van een lijst van benodigde uitvoerings-
Procedures per specifiek materiaal tekeningen, figuur 8.13.
Voor elke bouwconstructie moet in principe een
eigen procedure worden opgezet van opzetten Om een integrale projectbeheersing mogelijk te
tekening tot start uitvoering specifieke activitei- maken, is gebruikgemaakt van het decompone-
ten, voor lange procedures voor het verkrijgen ren van het project en proces, zoals in hoofdstuk
van informatie of situaties waarvoor lange pro- 7 is uitgewerkt. Als projectcode zijn de Stabu-
172
Stabu-code Procescode Naam uitvoeringstekening Procesnummer Peildatum A
Onderbouw
20.31 OB.2.heier palenplan 1 wk 25
21.30 OB.3.fundp vormtek. fundering 1 wk 26
21.40 OB.3.vlech wap.tek. fundering 2 wk 26
21.30 OB.3.fundp vormtek. beggr.vl 1 wk 28
21.40 OB.3.vlech wap.tek. beg.grond 2 wk 28
Skelet
21.30 SK.1.kistp vormtek.1e verdvl 1 wk 33
23.50 SK.1.kistp prefab gevelbalk 3 wk 33
21.40 SK.1.vlech wap.tek.1e verdvl 2 wk 34
21.30 SK.1.kistp vormtek. 2e verdvl 1 wk 36
25.30 SK.2.staal staaldakopbouw 3 wk 50
Gevel/dak
22.30 GD.1.metse geveltekening 1 wk 49
33.30 D.1.stelp gevelkozijnen 3 wk 06
Figuur 8.13 Lijst uitvoeringstekeningen met procedurenummer en peildatum start uitvoering
Naam uitvoeringstekening Proces- Planning peildata per status

nummer A B C D E F
Onderbouw
Palenplan 1 wk 25 wk 21 wk 19 wk 17 wk 15 wk 13
Vormtekening fundering 1 wk 26 wk 22 wk 20 wk 18 wk 16 wk 14
Wapeningstekening fundering 2 wk 26 wk 24 wk 22 wk 20 wk 18 wk 16
Vormtekening begane-grondvloer 1 wk 28 wk 24 wk 22 wk 20 wk 18 wk 16
Wapeningstekening begane grond 2 wk 28 wk 26 wk 24 wk 22 wk 20 wk 18
Skelet
Vormtekening 1e verdiepingsvloer 1 wk 33 wk 26 wk 24 wk 22 wk 20 wk18
Prefab-gevelbalk 3 wk 33 wk 26 wk 24 wk 22 wk 20 wk18
Wapeningstekening 1e verdiepingsvloer 2 wk 34 wk 32 wk 27 wk 25 wk 23 wk 21
Vormtekening 2e verdiepingsvloer 1 wk 36 wk 29 wk 27 wk 25 wk 23 wk 21
Staaldakopbouw 3 wk 50 wk 46 wk 44 wk 42 wk 40 wk 38
Gevel/dak
Geveltekening 1 wk 49 wk 45 wk 43 wk 41 wk 39 wk 37
Gevelkozijnen 3 wk 06 wk 02 wk 50 wk 48 wk 46 wk 44
Figuur 8.14 Planning peildata en te bereiken status per uitvoeringstekening

hoofdstukken en -paragrafen aangegeven, zodat cipanten. Tekeningen worden verzonden met

er een directe relatie met het bestek en de be- een begeleidende brief, de verzendbrief. Als de
groting mogelijk is. Als procescodering is de uit- bouwplaatsmanager vooraf met de ontwerpende
voeringsfase aangegeven, een nummer voor het participanten heeft afgesproken dat bij elke
productiedeel en een kortnaam voor de ploeg verzending een kopie van de verzendbrief naar
die de uitvoeringstekening nodig heeft. Door de de bouwplaatsmanager gaat, krijgt die daarmee
codering van het proces is een directe koppe- inzicht in de voortgang van de uitvoeringsteke-
ling gelegd met het productieschema, waarbij ningen, figuur 8.15.
de startdata van uitvoering per onderdeel zijn
gepland. De plandata van elke status is aangegeven als
[wk23] en de bereikte statussen met [23do]
Als deze lijst van uitvoeringstekeningen gereed waarbij de laatst bereikte status vet gedrukt is
is, wordt het met behulp van de vooraf opge- [23do]. In de praktijk zijn allerlei vormen van
stelde procedures mogelijk voor elke tekening de aanduiding van tijdstippen mogelijk. Als men bij
peildata van de verschillende stadia te bereke- de vet gedrukte data naar de volgende status
nen, figuur 8.14. kijkt, is direct zichtbaar waar vertragingen te ver-
wachten zijn.
Als de peildatum A start uitvoering vanuit het
productieschema bekend is, kan eenvoudig per
procedure de weeknummers van de andere peil- 8.7 Afwijkingen rapporteren
data worden berekend. In het voorbeeld is bij de
planning rekening gehouden met de zomer- en Door vergelijking van de planning van de sta-
de wintervakantie, door de vakantieweken in de tus per tekening met de registratie worden
telling niet mee te rekenen. afwijkingen zichtbaar. Bij een groot project met
veel documenten zal het registratieoverzicht te
complex zijn om daaruit de afwijkingen goed te
8.6 Registreren voortgang kunnen beoordelen. Voor het beheersen van het
tijdig beschikbaar komen van de uitvoerings-
Bij het bereiken van een bepaalde status van de tekeningen is het belangrijk te weten welke sta-
informatie per uitvoeringstekening vindt distri- tus de uitvoeringstekening heeft bereikt en of de
butie plaats van de tekening naar andere parti- peildatum voor het bereiken van die status op
Naam uitvoeringstekening Proces- Planning en registratie peildata per status

nummer A B C D E F
Onderbouw
Palenplan 1 wk 25 22 vr 20 do 18 vr 16 wo 14 di
Vormtekening fundering 1 wk 26 23 do 21 wo 19 di 17 wo 15 wo
Wapeningstekening fundering 2 wk 26 wk 24 23 wo 21 vr 18 do 17 di
Vormtekening begane-grondvloer 1 wk 28 wk 24 22 di 20 vr 18 do 16 do
Wapeningstekening begane grond 2 wk 28 wk 26 wk 24 23 di 20 do 18 ma
Skelet
Vormtekening 1e verdiepingsvloer 1 wk 33 wk 26 wk 24 24 do 22 ma 20 ma
Prefab-gevelbalk 3 wk 33 wk 26 wk 24 23 di 20 ma 18 di
Wapeningstekening 1e verdiepingsvloer 2 wk 34 wk 32 wk 27 wk 25 wk 23 23 do
Vormtekening 2e verdiepingsvloer 1 wk 36 wk 29 wk 27 wk 25 wk 23 21 ma
Staaldakopbouw 3 wk 50 wk 46 wk 44 wk 42 wk 40 wk 38
Figuur 8.15 Registratie voortgang uitvoeringstekeningen per wk24vr

174
Naam uitvoeringstekening Status Afwijking Planning eerstvolgende status

gereed met peildatum
Onderbouw
Palenplan B 22 vr – 1 wk A wk 25 start uitvoering
Vormtekening fundering B 23 do – 1 wk A wk 26 start uitvoering
Wapeningstekening fundering C 23 wo – 1 wk B wk 24 buigstaat goedgekeurd
Vormtekening begane-grondvloer C 22 di op tijd B wk 24 aanvaard uitvoering
Wapeningstekening begane grond D 23 d1 – 1 wk C wk 24 buigstaten gereed
Skelet
Vormtekening 1e verdiepingsvloer D 24 do – 2 wk C wk 24 afgegeven uitvoering
Prefab-gevelbalk D 23 di – 1 wk C wk 24 elementdetails bekend
Wapeningstekening 1e verdiepingsvloer F 23 do – 2 wk E wk 23 afgifte wapeningsuitvoering
Vormtekening 2e verdiepingsvloer1 F 21 ma op tijd E wk 23 tekening in concept gereed
1
Hoewel de vormtekening tweedeverdiepingsvloer status F op tijd bereikte, is de plandatum voor status E per
wk 24 al overschreden.
Figuur 8.16 Afwijkingsrapport peildata uitvoeringstekeningen per wk24vr
het geplande tijdstip is bereikt. De daaraan voor- participanten met de afwijkingen van iedereen
afgaande statussen zijn voor de voortgang niet te belasten. Dan bestaat ook het gevaar van een
meer belangrijk. zwartepietenspel. Iedereen schuift de oorzaak
van de vertraging op een andere participant.
Als voor het beheer van de projectinformatie een
programma wordt gemaakt, is het mogelijk peri- Voor het bouwplaatsmanagement is het niet
odiek een afwijkingsrapport te laten berekenen. meer belangrijk waarom welke vertragingen zijn
Van elke tekening wordt aangegeven wanneer ontstaan. Voor het beheersen van de project-
de laatste status is bereikt. Door vergelijking met informatie moet het beleid worden gericht op
de planning is de afwijking te berekenen. Uit de het inhalen van de achterstanden.
planning is ook te halen wanneer de volgende
status moet worden bereikt, figuur 8.16. Voor het inhalen van achterstanden is het nodig
de prioriteit te richten op de activiteiten met de
Het kan zinvol zijn het afwijkingsrapport in volg- grootste vertragingen. Dat lukt alleen wanneer
orde van afwijking te ordenen, van groot naar de informatie naar de betrokken participanten
klein, waardoor het bouwplaatsmanagement gericht wordt op die prioriteit.
zich op de meest kritische afwijkingen kan rich-
ten bij het beheersen van de projectinformatie. In principe is de opdrachtgever er verantwoor-
delijk voor dat zijn adviseurs de uitvoeringsteke-
ningen tijdig aan het bouwplaatsmanagement
8.8 Actielijst voor bijsturen verstrekken. In de bouwpraktijk blijkt dat de
afwijkingen tekeningen vaak te laat komen en daardoor
vertraging in de uitvoering ontstaat. De bouw-
Als uit het afwijkingsrapport systematisch afwij- plaatsmanager staat dan voor de keuze of alleen
kingen ten opzichte van de planning worden afwijkingen te rapporteren of daadwerkelijk het
geconstateerd, is het niet voldoende om die af- tekeningenproces zodanig aan te sturen dat het
wijkingen alleen maar te constateren. Bij de pro- risico van afwijkingen zo gering mogelijk wordt.
cedures is een aantal participanten betrokken,
figuur 8.17. Het is de vraag of het gewenst is alle
Uitvoeringstekening Te verrichten activiteit Voor bereiken van status
Actielijst voor bouwplaatsmanager per wk 24 vr
Onderbouw
Palenplan werkvoorbereiding A wk 25 start uitvoering
Vormtekening fundering werkvoorbereiding A wk 26 start uitvoering
Wapeningstekening fundering buigstaten maken B wk 24 aanvaard uitvoering
Actielijst voor constructeur per wk 24 vr
Onderbouw
Wapeningstekening begane grond tekening corrigeren C wk 24 afgifte uitvoering
Skelet
Vormtekening 1e verdiepingsvloer tekening corrigeren C wk 24 afgifte uitvoering
Wapeningstekening 1e verdiepingsvloer wapening tekenen E wk 23 afgifte wapenings-
uitvoering (spoed)
Vormtekening 2e verdiepingsvloer tekening opzetten E wk 23 tekening in concept
gereed (spoed)
Actielijst voor prefab-beton leverancier per wk 24 vr
Skelet
Prefab-gevelbalken wapenings- en C wk 24 elementdetail gereed
voorzieningentekening
Figuur 8.17 Actielijsten per participant
8.8.1 Opstellen actielijsten 8.9 Samenvatting beheersen

Als voor het beheersen van de uitvoeringsteke- projectinformatie
ningen een programma wordt gebruikt, is het
mogelijk uit het afwijkingsrapport elke partici- In dit hoofdstuk is een samenhangend systeem
pant te selecteren. Dat maakt het mogelijk per ontwikkeld voor het beheersen van de project-
participant een actielijst te maken: Wat moet die informatie gericht op het hoogste beheers-
doen om een uitvoeringstekening de volgende niveau, het aansturen van het tekeningproces.
status te laten bereiken? Het beheersingsproces bestaat uit de volgende
stappen:
Bij het stimuleren van de participanten gaat het • onderzoek structuur en kwaliteit beschikbare
erom duidelijk te maken welke activiteit die par- projectinformatie;
ticipant moet doen om bij het behalen van de • maak risicoanalyse welke projectinformatie
volgende status de achterstand zoveel mogelijk vertragingen kan veroorzaken;
in te halen. De actielijst moet de participant • maak voor risicovolle projectinformatie proce-
stimuleren bij het indelen van zijn werkzaam- dures met status per activiteit;
heden de grootst mogelijke prioriteit te geven • maak planning waarin verandering van status
aan het inhalen van de achterstanden. in tijd is aangegeven als peildata;
• registreer data waarop verandering van status
heeft plaatsgevonden;
• maak afwijkingsrapport van alle peildata die
zijn overschreden;
176
• maak actielijst per participant om achterstan-

den in peildata in te halen.
De systematiek die in dit hoofdstuk is uitgewerkt,

is gericht op het totstandkomen van uitvoerings-
en productietekeningen voor prefab-elementen.
Voor het beheersen van beslissingen die door de
architect of de opdrachtgever moeten worden
genomen, zijn ook procedures op te zetten. Het
beheersniveau is er op gericht de bouwplaats-
manager te ondersteunen om participanten die
projectinformatie moeten vertrekken te helpen
om die informatie tijdig te verstrekken.
Het beheersen van projectinformatie bestaat uit

twee aspecten:
1 beheersen kwaliteit projectinformatie (vooral
projectgebonden);
2 beheersen tijdigheid projectinformatie (pro-
jectgebonden).
Bij veel bouwprojecten treden vertragingen op

omdat de projectinformatie te laat beschikbaar
komt. In dit hoofdstuk is een methodiek uitge-
werkt om het beheersen van de tijdigheid van
projectinformatie te verbeteren. In principe is dit
daarom ook een probleem voor het beheersen
van de bouwtijd.
literatuur
Normen
gegevens op tekeningen voor gebouwen

Beheersen bouwkosten
H. A. J. Flapper
9
Nadat het bouwwerk aan een bouwbedrijf is gegund, zijn de totale
bouwkosten in één bedrag bekend: de aanneemsom. De belangrijkste
taakstelling voor de bouwplaatsmanager is ervoor te zorgen dat de
kosten van het bouwwerk lager blijven dan de aanneemsom. De aan-

neemsom wordt bepaald door de inschrijfbegroting. Dat is een lijst
van honderden begrotingsregels die op zich allemaal deelbudgetten
zijn. De gemaakte kosten voor het bouwen worden zichtbaar in hon-
derden facturen. Tijdens het uitvoeringsproces is inzicht nodig in het
te verwachten resultaat om bij afwijkingen tussen budget en kosten
tijdig te kunnen bijsturen.

178
Inleiding De vraag is of de manier van decomponeren en

aggregeren geschikt is voor het beheersen van
Dit hoofdstuk gaat over het beheersen van de de bouwkosten.
bouwkosten, nadat het bouwbedrijf de opdracht
heeft gekregen een bouwwerk uit te voeren Het is zowel voor de opdrachtgever als voor het
voor een vooraf overeengekomen aanneemsom. bouwbedrijf van groot belang dat er een geïn-
Het bouwplaatsmanagement heeft tot taak het tegreerde kostenstructuur totstandkomt waarbij
bouwwerk zodanig uit te voeren dat de werke- de bouwkosten gedurende het hele bouwproces
lijke kosten lager blijven dan de aanneemsom. beheersbaar blijven. Gedurende het bouwproces
Hoe groter het verschil tussen de aanneemsom worden drie verschillende typen begrotingen
en de betaalde kosten, des te beter het resultaat gemaakt, figuur 9.1:
van het project voor het bouwbedrijf. 1 ontwerpbegroting: resulteert in directiebegro-
ting, voor berekenen te verwachten bouwkos-
Een bouwwerk bestaat uit een groot aantal ten, paragraag 9.1;
verschillende materialen en toegeleverde 2 inschrijfbegroting: voor bepalen aanneem-
producten, bijvoorbeeld bakstenen, specie, som, paragraaf 9.2;
spouwankers, plafondplaten, kozijnen en sand- 3 uitvoeringsbegroting: voor beheersen uitvoe-
wichpanelen. Al deze materialen moeten worden ringsproces, paragraaf 9.3.
aangeschaft en in het bouwwerk worden ver-
werkt. Om de totale kosten van het bouwwerk te
kunnen berekenen, wordt per materiaal de hoe- 9.1 Ontwerpbegroting
veelheden berekend en vermenigvuldigd met de
prijs van het materiaal. Voorts wordt nagegaan Om bij tegenvallende aanbestedingen de ont-
hoeveel inzet van manuren en machine-uren werpbegroting met de inschrijfbegrotingen te
nodig is voor montage en verwerking. De totale kunnen vergelijken, moeten dezelfde niveaus
bouwkosten (aanneemsom) bestaan dus uit een worden gebruikt. Ook het decomponeren moet
optelsom van een groot aantal posten. in dezelfde onderdelen gebeuren.
Anders gezegd: het bouwwerk wordt eerst ge- De verschillende belangenorganisaties, waaron-
decomponeerd in materialen. Nadat de kosten der de Nederlandse Vereniging van Bouwkosten-
per materiaal zijn berekend, worden die kosten deskundigen, hebben daarom een norm gepu-
weer geaggregeerd tot de totale bouwkosten. bliceerd: NEN 2634 Termen, definities en regels
   

      �  

       
 

 
  
 
  
     
  
    �
    
 �  
   

 

       

 
Figuur 9.1 Diverse begrotingen in bouwproces

9 BEHEERSEN BOUWKOSTEN 179
voor het overdragen van gegevens over kosten en   

 
  
kwaliteitsaspecten voor bouwprojecten. In deze    

 
 
norm is een samenhangend systeem uitgewerkt    



   
voor het beheersen van het bouwbudget in de  

� 


ontwerpfase in verschillende niveaus, figuur 9.2.   �  

  
Niveau Decomponeren in Voor de Figuur 9.3 Hoofdgroepen volgens NEN 2634

ontwerpfase
1 hoofdgroepen projectdefinitie 9.2 Inschrijfbegroting

2 elementclusters structuur-
ontwerp Om een ontwerp van een gebouw te kunnen
3 elementen voorlopig aanbesteden, moet het definitieve ontwerp
ontwerp worden vertaald in een bestek en tekeningen.
4 technische oplossing definitief Alleen het bestek inclusief tekening vormt het
ontwerp document op basis waarvan het bouwbedrijf
de aanneemsom bepaalt. Het bestek moet dan
Figuur 9.2 Decomponeren bouwbudget in ontwerpfase compleet zijn, want als onderdelen niet in het
bestek of de bestektekeningen zijn beschreven,
De indeling op niveau 1 bestaat uit genummerde worden ze ook niet uitgevoerd.
hoofdgroepen, figuur 9.3. Groep 2 tot en met
6 vormen samen het totaal van de bouwkosten Bij alle onderdelen die zijn vergeten en toch nodig
en 1 tot en met 8 samen de investeringskosten. zijn, heeft het bouwbedrijf recht op bijbetaling
In dit hoofdstuk worden alleen de bouwkosten omdat die vergeten onderdelen geen deel uitma-
behandeld. ken van het contract. Als elke architect het werk
op zijn eigen manier zou beschrijven, moet het
In figuur 9.4 wordt de kostenstructuur in niveaus bouwbedrijf elke keer een andere opzet van de
volgens NEN 2634 samenvattend getoond. begroting maken. Er zijn meerdere redenen om
de beschrijving van het werk te standaardiseren:
▶▶ Zie deel 10 Ontwerpen voor een verdere uitwer- • voorkomt vergeten van onderdelen;
king van het berekenen van bouwbudgetten in de • vereenvoudigt schrijven bestek;
ontwerpfase in de hoofdstukken over begroten • vereenvoudigt maken begroting.
 �

 
 
  
    

   
   
         
     
 
 
   
  

 

   

      
 
  
  �

  
Figuur 9.4 Indeling volgens NEN 2634

180
9.2.1 Stabu-besteksystematiek
�
Voor de woningen utiliteitsbouw heeft de stich- 
  
ting Stabu een systematiek ontwikkeld waarbij    

het met een relationele database mogelijk is 
voor bouwwerken een bestek te maken door het  


gebruiken van gestandaardiseerde tekstblokken.   
Het Stabu-bestek is ingedeeld in hoofdstuk-   

   
ken naar ambachtelijke werksoorten. Voor het   
 
bouwbedrijf zijn de belangrijkste hoofdstukken in  
figuur 9.5 gegeven. 

 �
  
12 Grondwerk
20 Funderingspalen en damwanden Figuur 9.7 Indeling werkbeschrijvingen volgens Stabu
21 Betonwerk
22 Metselwerk en subparagrafen is onvoldoende rekening ge-
23 Prefab-betonelementen houden met de volgorde van het uitvoeringspro-
24 Ruwbouwtimmerwerk ces. Hoofdstuk 21 is betonwerk, figuur 9.6, en
25 Metaalconstructiewerk dat zit eerst in de fundering, maar ook in vloeren
30 Kozijnen, ramen en deuren en kolommen die op een heel ander moment
33 Dakbedekkingen worden gemaakt. De bouwplaatsmanager moet
41 Tegelwerk de Stabu-indeling van de begroting hergroepe-
45 Afbouwtimmerwerk ren om de bouwkostengegevens af te stemmen
52 Waterinstallaties op het uitvoeringsproces.
60 Verwarmigsinstallaties
70 Elektrotechnische installaties 9.2.2 Proces van calculeren
Het maken van een inschrijfbegroting van een
Figuur 9.5 Belangrijkste Stabu-hoofdstukken project op basis van het Stabu-bestek is te verde-
len in een aantal stappen, figuur 9.8. De beschik-
De hoofdstukken zijn naar werksoort gericht en bare calculatieprogramma’s maken het mogelijk
elk hoofdstuk is onderverdeeld in paragrafen die de hoeveelheid tijd die nodig is voor het maken
voornamelijk een opsplitsing zijn naar materia- van een inschrijfbegroting aanzienlijk te verkor-
len. Een voorbeeld van de paragraafindeling is
gegeven in figuur 9.6 en 9.7.  �    
Het Stabu-systeem is primair ontwikkeld voor      
�  � 
het standaardiseren van de beschrijving van het      �  
 
werk. Bij de indeling in hoofdstukken, paragrafen
21.00 Betonwerk  

21.30 bekisting
21.40 wapeningswerk
21.50 in situ beton  
22.00 Metselwerk
22.31 baksteen met mortel
 
22.83 isolatie
33.00 Dakbedekking
33.30 baanvormige dakbedekking
33.31 voorbehandeling ondergrond  
33.32 isolatie Figuur 9.8 Proces van calculeren
Figuur 9.6 Stabu-hoofdstukken in paragrafen

Calculatiedeel met specificatie Eenheid Hoeveelheidsformule
Funderingsbalk B × H L m1
Uitvlakken zandbed m2 L × (B + 0,800 m)

Werkvloerbadding m1 L×2
Werkvloerbeton B15 m3 L × B × 0,050 m + 5%
Balkbekisting m2 L×H×2
Bekistingsolie m2 L×H×2
Wapening 115 kg/m3 kg L × B × H × 115
Hulpwapening 3% kg L × B × H × 115 × 3%
Betonblokjes 4 stuks per m2 st L × (2H + B) × 4
Beton B25 mkl 5 m3 L × B × H + 3%
Toeslag beton m3 L×B×H
Betonpomp m3 L×B×H
Figuur 9.9 Aanmaken hoeveelheidsrecepten
ten, door het eenmalig maken van recepten als utiliteitsproject kan de fundering bestaan uit een
rekenformules voor het uittrekken van hoeveel- groot aantal van dat soort funderingsbalken van
heden en het berekenen van de kosten. verschillende breedte en hoogte.
Hoeveelheidsrecepten Prijsrecepten
Bij het maken van een inschrijfbegroting worden Als van een funderingsbalk de begrotingsregels
alle materialen begroot die voor een bepaalde in een recept zijn opgesteld, wordt het ook
bouwconstructie nodig zijn. Dat zijn niet alleen mogelijk per begrotingsregel eenmalig normen
de materialen die in het bestek zijn beschreven, en eenheidsprijzen in te voeren, figuur 9.10. Bij
maar ook hulpmaterialen die voor het verwer- elk nieuw project kunnen normen en eenheids-
ken van het besteksmateriaal moeten worden prijzen aan de specifieke situatie van het project
gekocht. Voor een betonconstructie is een hoe- of de prijsontwikkeling in de bouwmarkt worden
veelheid constructieve wapening nodig. Bij het aangepast.
knippen en buigen van die wapening ontstaan
knipverliezen, die wel in de aan te kopen hoe- Uittrekken van hoeveelheden
veelheid zitten. Om de wapening te kunnen Bij een aanbesteding ligt het risico van hoeveel-
vlechten zijn supporten en andere hulpwapening heden per materiaal bij het bouwbedrijf. Voor de
nodig en betonblokjes als afstandhouders om de bouwplaatsmanager is het van belang of de bij
betondekking te garanderen. Al deze hulpmateri- het maken van de inschrijfbegroting berekende
alen moeten wel worden begroot. hoeveelheden te gebruiken zijn in de uitvoe-
ringsfase. Er zijn drie verschillende methoden
Er is een verhouding tussen de grootte van de voor het uittrekken van hoeveelheden:
bouwconstructie en de hoeveelheid van alle 1 traditioneel met schaalliniaal vanaf tekening;
materialen die daarvoor nodig zijn. In plaats 2 met digitale liniaal vanaf tekening;
van elke keer van alle materialen de hoeveel- 3 met muis vanaf CAD-scherm.
heid opnieuw te berekenen, is het mogelijk een
rekenmodel op te zetten waarin met formules de 1 Traditioneel met schaalliniaal vanaf tekening
hoeveelheid van elk materiaal ten opzichte van Met een liniaal voorzien van de meest voorko-
de vorm van de bouwconstructie te berekenen mende schalen meet de calculator de bouwcon-
is. In figuur 9.9 is als voorbeeld genomen het structies op en schrijft de gevonden maten op
begroten van in situ beton funderingsbalken met een uittrekstaat. Per materiaal worden de geme-
lengte = L, breedte = B en hoogte = H. Bij een ten hoeveelheden opgeteld en als totale hoeveel-
182
Calculatiedeel Eenheid Arbeid Materiaal Onderaannemer Materieel

met specificatie (manuren) (€/eenh) (€/eenh) (€/eenh)
Funderingsbalk 1 m1
Uitvlakken zandbed m2 0,1

Werkvloerbadding m 1
0,1 0,25
Werkvloerbeton B 15 m3 5,0 50,–
Balkbekisting m2 0,6 3,25
Bekistingsolie m2 0,10
Wapening 115 kg/m3 kg 0,70
Hulpwapening 3% kg 0,70
Betonblokjes 4 stuks/m2 st 0,03
Beton B25 mkl 5 m3 0,4 65,–
Toeslag beton m3 2,25
Betonpomp m3 6,25
Figuur 9.10 Aanmaken norm en prijsrecepten
heid in de begroting ingevoerd. In de bouwprak- aangeklikt en verschijnen de gemeten waarden.

tijk blijkt dat elke calculator zijn eigen wijze van Er zijn digitale meetsystemen waarbij de volg-
notatie van hoeveelheden heeft, die alleen maar orde van meten in het bestand van de CAD-
gericht is op het zo snel mogelijk verkrijgen van tekening wordt bewaard. Dat maakt het moge-
de totale hoeveelheid en dat de uittrekstaten tij- lijk tijdens de uitvoering de hoeveelheidsmeting
dens de uitvoering niet meer te herleiden zijn op te volgen en zelf de volgorde van de meting
wat er in welke volgorde is gemeten. Voor het aan te passen. Het bouwplaatsmanagement kan
plannen van de uitvoering en voor het bestellen zelf de hoeveelheden groeperen, aangepast aan
van materialen worden de hoeveelheden op de de volgorde van het uitvoeringsproces. Een
bouwplaats opnieuw uitgetrokken. ander voordeel is dat verschillen in hoeveelheden
tussen de inschrijfbegroting en de uitvoering te
2 Met digitale liniaal vanaf tekening traceren zijn.
Met een digitale liniaal wordt op de bestekteke-
ning de begrenzingen van de bouwconstructie 9.2.3 Begroting in calculatiedelen
aangeklikt waarna op een scherm de gemeten Door de drie volgende bestanden te combine-
hoeveelheid af te lezen is. Door de gemeten ren, wordt het mogelijk dat het calculatiepro-
waarden in kolommen te plaatsen, wordt het gramma zelf de begroting berekent:
mogelijk hoeveelheden bij elkaar op te tellen 1 bestand met hoeveelheidsrecepten, figuur 9.9;
en de totale hoeveelheid per materiaal naar de 2 bestand met prijsrecepten, figuur 9.10;
begroting over te brengen. Hoewel de gemeten 3 bestand met gemeten hoeveelheden.
waarden digitaal zijn opgeslagen, blijkt het in
de bouwpraktijk moeilijk om dat hoeveelheden- Bij het voorbeeld van de funderingsbalken wordt
bestand in de uitvoeringsfase te hanteren, omdat per balkdoorsnede een begroting opgesteld. Uit
de calculator onvoldoende heeft aangegeven het bestand met gemeten hoeveelheden worden
waar hij welke waarde heeft gemeten. de verschillende balkdoorsneden geselecteerd.
Elke balk met een eigen doorsnede is een apart
3 Met muis vanaf CAD-scherm calculatiedeel, omdat de hoeveelheden van de
Als bij het bestek de bestektekeningen ook digi- onderdelen bij elke balkdoorsnede verschillend
taal op schijf worden verstrekt, kan de calculator is.
de tekening op het scherm inlezen. Met de muis Een calculatiedeel is een onderdeel van een bouw-
worden de begrenzingen van bouwconstructies constructie met een specifieke dimensie waarmee
Calculatiedeel Hoeveel- Manuren Materiaal Onderaan. Materieel Totaal

manuren × € 25,– = heid (× € 25,–) (€) (€) (€) (€)
loonkosten
Funderingsbalk 400 × 600 100 m1 124 mu 1.836,– 2.140,– 440,– 7.516,–
Uitvlakken zandbed .120 m2 12 mu .300,–

Werkvloerbadding .200 m1 20 mu 50,– .550,–
Werkvloerbeton B15 2,1 m3 10 mu .126,– .376,–
Balkbekisting .120 m2 72 mu 390,– 2.190,–
Bekistingsolie .120 m2 .12,– 12,–
Wapening 115 kg/m3 2.760 kg 1.932,– 1.932,–
Hulpwapening 3% .83 kg . 58,– 58,–
Betonblokjes 4 stuks/m2 .640 st .19,– 19,–
Beton B25 mkl 5 .25 m3 10 mu 1.625,– 1.875,–
Toeslag beton .24 m3 .54,– 54,–
Betonpomp .24 m3 .150,– 150,–
Funderingsbalk 600 × 800 .60 m1 100 mu 2.155,– 2.918,– 342,– 7.903,–
Uitvlakken zandbed . 84 m2 8 mu .210,–

Werkvloerbadding .120 m1 12 mu 30,– .330,–
Werkvloerbeton B15 1,9 m3 10 mu .114,– .352,–
Balkbekisting . 96 m2 58 mu 312,– 1.752,–
Bekistingsolie . 96 m2 .10,– 10,–
Wapening 115 kg/m3 3.312 kg 2.668,– 2.668,–
Hulpwapening 3% .99 kg . 69,– 69,–
Betonblokjes 4 stuks/m2 .528 st .16,– 16,–
Beton B25 mkl 5 .30 m3 12 mu 1.950,– 2.250,–
Toeslag beton .29 m3 .65,– 65,–
Betonpomp .29 m3 .181,– 181,–
Figuur 9.11 Begroten in calculatiedelen (hoeveelheden uit figuur 9.9)
de hoeveelheden van de samenstellende onderde- • aparte kolommen voor materiaal, materieel en

len een vaste verhouding hebben, figuur 9.11. onderaannemers;
Het systeem van begroten in calculatiedelen • kolom met totale bedrag desbetreffende
maakt het rekenwerk bij het begroten aanzienlijk begrotingsregel.
eenvoudiger. Bij bouwconstructies wordt elke
specifieke dimensie een eigen calculatiedeel. In het voorgaande is de methodiek behandeld
over het begroten van de materialen die in het
9.2.4 Samenstelling inschrijfbegroting bestek zijn voorgeschreven, inclusief het daar-
Een inschrijfbegroting heeft in principe dezelfde bij behorende specifieke materieel (specifieke
opzet en indeling als een uitvoeringsbegroting uitvoeringskosten). Daarna worden de niet aan
zoals die is uitgewerkt in figuur 9.19 en 9.20: calculatiedelen toewijsbare uitvoeringskosten
Stabu-code en omschrijving onderdeel; begroot. Dat zijn de:
• hoeveelheid en daarachter norm en prijs per • uitvoeringskosten per Stabu-hoofdstuk;
eenheid; • uitvoeringskosten geheel gebouw;
• aparte kolom voor berekenen manuren; • exploitatiekosten bouwplaats;
• montagekosten bouwplaats.
184
Kostenplaats Bouwobject Bouwproject Bouwbedijf

> kostengroep
Bestekkosten materiaal + arbeidskosten

per Stabu-hoofdstuk
Uitvoerings- en uitvoeringskosten exploitatiekosten

bouwplaatskosten per Stabu-hoofdstuk bouwplaats
uitvoeringskosten managementkosten
geheel gebouw bouwplaats
Bedrijfskosten projectgebonden exploitatiekostent

bouwbedrijfskosten bouwbedrijf +
winst en risico
Figuur 9.12 Matrix samenstelling inschrijfbegroting
Ook hiervoor zijn recepten te maken. In figuur in delen die kunnen worden uitgegeven (gedele-
9.12 zijn de verschillende onderdelen benoemd geerd) aan daarvoor verantwoordelijke personen.
die nodig zijn om de inschrijfbegroting af te ron- Die verantwoordelijkheid betreft:
den tot een inschrijfbedrag. • realiseren desbetreffende deel;
Een aparte groep vormen de bedrijfskosten: • binnen begroting van dat deel;
• projectgebonden bedrijfskosten: verzekerin- • binnen bouwtijd van dat deel.
gen en financiering van het project, enzovoort;
• bedrijfsexploitatiekosten: instandhouden Uitvoerings- of werkbegroting
bouwbedrijf; Een begroting waarmee het beheersen van
• winst en risico: rendement bouwbedrijf. bouwkosten mogelijk is, wordt uitvoeringsbe-
groting genoemd. In de bouwpraktijk wordt
Het bouwplaatsmanagement is alleen verant- ook de term werkbegroting gebruikt, maar
woordelijk voor de bestek-, uitvoerings- en dat kan misverstanden geven. De inkoop
bouwplaatskosten. De verantwoordelijkheid ‘werkt’ ook aan het project en wil een begro-
voor de bedrijfskosten blijft bij de directie van ting gesorteerd naar materialen om gemak-
het bouwbedrijf. Bij de verdere behandeling van kelijker te kunnen inkopen. De projectadmini-
het beheersen van de bouwkosten blijven de be- stratie ‘werkt’ ook aan het project en wil een
drijfskosten buiten beschouwing. begroting gesorteerd naar kostensoort om
gemakkelijker de kosten te kunnen registreren.
▶▶ Zie deel 11 Contracteren, hoofdstuk 8
Inschrijfbegrotingen
Afkortingen
In de bouwpraktijk worden de volgende afkor-
9.3 Uitvoeringsbegroting tingen gebruikt:
ABK algemene bouwplaatskosten
Nadat het werk aan een bouwbedrijf is gegund, AK algemene kosten
zijn de totale bouwkosten bekend in één bedrag,
de aanneemsom. De bouwplaatsmanager moet De specifieke uitvoeringskosten per Stabu-
de uitvoering kunnen beheersen. Hij moet het hoofdstuk worden soms wel en soms niet als
werk zo efficiënt mogelijk uitvoeren en in elk algemene bouwplaatskosten beschouwd. De
geval binnen de overeengekomen aanneemsom projectgebonden bedrijfskosten worden soms
blijven. Hij wil daartoe het totale werk opsplitsen als bouwplaatskosten en soms als bedrijfskos-
ten begroot. De SBR is bezig met een onder- • begroting afbouw inclusief uitvoeringskosten;
zoek om het hele gebied tussen bestekkosten • begroting bouwplaatskosten geheel project.
en aanneemsom beter te definiëren. Dat
maakt het mogelijk kengetallen te ontwikkelen Het opdelen in deelbegrotingen heeft een aantal
die in alle begrotingsfasen te gebruiken zijn. voordelen:
Om misverstanden te voorkomen, worden de • voor elk gebouw of elke uitvoeringsfase is
afkortingen ABK en AK in dit hoofdstuk niet apart budget vastgesteld;
gehanteerd. • verschrijvingen tussen gebouwen of uitvoe-
ringsfasen worden voorkomen;
Het is belangrijk dat de begroting zo is opge- • bewerken deelbegroting is gemakkelijker;
bouwd dat ook voor elk van de uit te geven • resultaten kunnen per gebouw of uitvoerings-
delen duidelijk is hoeveel de uitvoering maximaal fase worden vastgesteld.
mag kosten.
De grote vraag is dus welke eenduidige decom- 9.3.2 Project decomponeren in productie-
positie van het uitvoeringsproces het mogelijk delen
maakt om beheersbare deelprocessen te dele- Een productiedeel is een onderdeel van een
geren en te controleren. Aan die eis moet een productiefase met een eigen productietempo
uitvoeringsbegroting voldoen. waarvoor de vakploegen de verschillende werk-
zaamheden op elkaar moeten afstemmen.
Bij de start van de uitvoering is in de inschrijf- Bij het benoemen van productiedelen moet ook
begroting een bestand van bouwkosten beschik- rekening worden gehouden met het beheer-
baar in Stabu-hoofdstukken in calculatiedelen. sen van de bouwtijd, omdat het beheersen van
Die begroting is zowel door de Stabu-volgorde bouwkosten en bouwtijd met elkaar samen-
als door de uitwerking in calculatiedelen als kos- hangt. Bij een kantoorgebouw van 5.000 m 2
tenbestand niet geschikt voor de uitvoering. BVO zou het uitvoeringsproces in de uitvoerings-
fasen en productiedelen kunnen worden gede-
9.3.1 Bij grote projecten in deelbegrotin- componeerd volgens figuur 9.13.
gen
Bij een gebouwencomplex met duidelijk te Procescode Fasen/productiedelen
onderscheiden gebouwen die gefaseerd moeten
worden uitgevoerd, is het mogelijk de begroting OB Onderbouwfase
op te delen in deelbegrotingen per gebouw, bij- OB.1 bouwplaatsinrichting
voorbeeld: OB.2 bouwput en paalfundatie
• begroting gebouw zuid inclusief uitvoerings- OB.3 betonfundering
kosten; SK Skeletfase
begroting gebouw noord inclusief uitvoerings- SK.1 in situ betonskelet
•
kosten; SK.2 staalskelet dakopbouw
• begroting van de bouwplaatskosten geheel GD Gevel/dakfase
project. GD.1 gemetselde stenen gevel
GD.2 dakbedekking
Bij de start van de bouw zijn voor het bouw- AB Afbouwfase
plaatsmanagement alleen de bouwkosten van AB.1 primaire installaties
de ruwbouw belangrijk. De bouwkosten van de AB.2 inbouw (dekvloer + binnenwanden)
afbouw zijn in de beginfase alleen maar overtol- AB.3 afwerken (plafond + wand + vloer)
lige gegevens en in de utiliteitsbouw kunnen AB.4 afmontage (bouw + installatie)
daarin na opdracht nog veel wijzigingen moeten AB.5 opleveren (opname + narooien)
worden verwerkt. Dan kan het zinvol zijn de
begroting als volgt op te delen: Figuur 9.13 Decomponeren in fasen en productiedelen
• begroting ruwbouw inclusief uitvoeringskos-
ten;
186
Voorbeeld Als voor bouwconstructies eenmalig recepten

Productiedeel worden samengesteld, is het mogelijk eenmalig
Productiedeel in situ betonvloeren heeft een per begrotingsregel coderingen toe te voegen.
eigen productietempo en vraagt afstemming De calculatieprogramma’s beschikken over meer
van bekistings-, vlechten betonwerk. Produc- dan twintig posities voor het invoeren van cij-
tiedeel gevelmetselwerk met een eigen pro- fer- en lettercodes. Als eenmalig de plaats van
ductietempo vraagt afstemming van steiger-, de verschillende coderingen is vastgesteld, geeft
stel-, metselen voegwerk. Om een produc- het programma de mogelijkheid om op elke wil-
tiedeel te kunnen plannen en bewaken, is het lekeurige positie en in elke willekeurige volgorde
nodig dat alle gegevens van het productiedeel de inschrijfbegroting te herordenen. De calcu-
die verspreid in de begroting staan, worden lator hoeft bij het begroten geen last te hebben
samengevoegd om de afstemming tussen van de codering, want ze kunnen op het scherm
verschillende werkzaamheden te kunnen worden verborgen.
organiseren.
Vertalen Stabu-codering
Deze codering in hoofdstukken en paragrafen
Betonskelet geheel of per verdieping geeft de relatie met het Stabu-bestek en is voor
Het voorbeeldproject heeft een betonske- de calculator belangrijk om te controleren of alle
let van vijf verdiepingen. Het skelet is een onderdelen in het bestek zijn begroot.
belangrijk deel van de totale bouwkosten.
Vanuit de kostenverdeling gezien zou men In de Stabu-paragrafen is een aanzet gemaakt
elke verdieping als een apart productiedeel ten behoeve van de hoeveelheidsbewaking in de
kunnen beschouwen. Het kenmerk van een uitvoeringsfase. De funderingsbalken bestaan uit
productiedeel is dat de werkzaamheden een drie hoofdmaterialen (kist, wapening en beton)
gemeenschappelijk productietempo hebben. en per hoofdmateriaal een aantal bijkomende
De bekistings-, vlecht-, stortploeg, enzovoort, hulpmaterialen. Tijdens de uitvoering moeten de
moeten hun eigen werk afstemmen op het hoeveelheden van het hoofdmateriaal worden
gemeenschappelijke productietempo. Als de geregistreerd. Het is niet zinvol om bekistingsolie
stortploeg het laatste deel van een verdieping en betonblokjes in hoeveelheden te registreren.
stort, is de bekistingsploeg al bezig met de Door deze diverse materialen in het paragraaf-
bekisting voor de volgende verdieping. Het nummer een [9] te geven, figuur 9.14, wordt het
productietempo is voor alle verdiepingen mogelijk de diverse materialen in kosten te som-
gemeenschappelijk. Daarom wordt het hele meren als secundaire materialen en in verhou-
betonskelet als één productiedeel beschouwd. ding met het primaire materiaal te bewaken. De
Het skelet van de dakopbouw heeft een ander functie daarvan wordt later toegelicht.
productieproces en hoewel het aandeel in de
bouwkosten maar beperkt is, wordt dat een Als een bouwbedrijf een eigen coderingslijst van
apart productiedeel. de meest voorkomende productiedelen maakt,
9.3.3 Van inschrijvings- naar uitvoerings- Stabu-codering Omschrijving

begroting
Als de bouwplaatsmanager gebruik wil maken 21.30 bekisting arbeid en materieel
van de inschrijvingsbegroting, moeten de aparte 21.39* bekisting diversen
hoeveelheden materialen per calculatiedeel, 21.40 wapening volgens buigstaat
figuur 9.11, worden samengevoegd tot hoeveel- 21.49* wapening diversen
heden per materiaal voor het productiedeel. Bij 21.50 betonmortel leveren +
de samenvoeging moeten specifieke gegevens verwerken
die belangrijk zijn voor de uitvoering behouden 21.59* beton diversen
blijven.
Figuur 9.14 Codering secundaire materialen

wordt het mogelijk in het coderingsrecept de begrotingsregels. Door toepassing van code-
meeste begrotingsregels te voorzien van de aan- ringsrecepten wordt het mogelijk de funderings-
duiding bij welk productiedeel het hoort. Aan de balken van verschillende afmetingen samen te
omschrijving van de begrotingsregel is te zien voegen en door het groeperen van secundaire
welke vakploeg dat werk gaat uitvoeren, figuur posten het aantal begrotingsregels te vermin-
9.15. deren, figuur 9.16.
Funderingsbalk Stabu- Procescode De inschrijfbegroting in Stabu-hoofdstukken met

codering OB.3 calculatiedelen is materiaalgericht op de aan-
21.00 koop en de verwerking van alle materialen die
in het bestek omschreven zijn. Het gaat daarbij
Uitvlakken zandbed 21.39 OB.3.fundp vooral om de totale bouwkosten en om geen
Werkvloerbadding 21.39 OB.3.fundp materialen te vergeten. De inschrijfbegroting
Werkvloer beton B15 21.59 OB.3.fundp bevat veel informatie over het project, maar is
Balkbekisting 21.30 OB.3.fundp niet ingericht op het beheersen van de bouw-
Bekistingsolie 21.39 OB.3.fundp kosten tijdens de uitvoering.
Wapening 115 kg/m3 21.40 OB.3.vlech
Hulpwapening 3% 21.49 OB.3.vlech Een uitvoeringsbegroting is gericht op het
Betonblokjes 4 st/m2 21.49 OB.3.vlech beheersen van de bouwkosten tijdens de uit-
Beton B25 mkl 5 21.50 OB.3.beton voering. Deze moet worden opgedeeld in
Toeslag beton 21.59 OB.3.beton uitvoeringsfasen en daarna gegroepeerd in pro-
Betonpomp 21.59 OB.3.beton ductiedelen. Als een inschrijfbegroting wordt
voorzien van aanvullende coderingen, is het
Figuur 9.15 Aanmaken coderingsrecepten gemakkelijker daarvan een uitvoeringsbegroting
te maken. In de volgende paragrafen wordt de
Begroting in productiedelen ordening van de uitvoeringsbegroting verder
In de inschrijfbegroting bestaat het productiedeel uitgewerkt.
funderingsbalken uit een groot aantal aparte cal-
culatiedelen. Door het aanmaken van coderings-
recepten in de bestanden van de inschrijfbegro- 9.4 Risicoanalyse voor bouwkosten
ting wordt het mogelijk al die calculatiedelen te
laten samenvoegen tot een productiedeel. Door Elk systeem voor het beheersen van de bouw-
de toevoeging van de vakploegen wordt ook al de kosten vergt tijd en geld. Het is een investering
basis gelegd voor het maken van ploegtaken. met als doel het beperken van een negatief kos-
In figuur 9.11 waren de funderingsbalken per tenresultaat. De investering in een beheersings-
afmeting als calculatiedeel begroot elk in elf systeem is alleen rendabel als de kosten van het
Stabu- Productiedeel Hoeveel- Manuren Materiaal Onderaan. Materieel Totaal

code met specificatie heid (× € 25,–) (€) (€) (€) (€)
OB.3 Funderingsbalk 160 m1 224 mu 3.991,– 5.058,– 782,– 15.419,–
21.30 Bekisting fund.balk 216 m2 130 mu 702,– 3.942,–

21.39 Bekisting diverse 216 m2 52 mu .22,– 80,– 1.412,–
21.40 Wapening fund.balk 6.072 kg 4.600,– 4.600,–
21.49 Wapening diversen 6.072 kg .35,– .127,– 162,–
21.50 Beton fund.balk 55 m3 22 mu 3.575,– 4.125,–
21.59 Beton diversen 55 m3 20 mu .359,– .331,– 1.178,–
Figuur 9.16 Calculatiedelen samenvoegen tot productiedelen (400 * 600 + 600 + 800)

188
beheersen lager zijn dan de marges waarmee het Veroorzaakt door:

resultaat te beïnvloeden is. • inkoopresultaat + € 5.000,-
Als het bouwproject eenvoudig is en het bouw- • uitvoeringsresultaat – € 7.000,-
plaatsmanagement veel ervaring heeft met het
type project, kan het zijn dat het risico van afwij- De oorzaken kunnen zijn:
king tussen budget en kosten zeer gering is. Een • in begroting is geen rekening gehouden
duur systeem van bouwkostenbeheersing is dan met percentageverlies;
niet rendabel en er kan worden volstaan met een • door wijze van bestellen en verwerken bij
eenvoudige registratie van de bouwkosten. elke stort betonverlies;
• op werktekening zijn funderingsbalken gro-
In de bouwpraktijk blijkt dat bij de woningbouw ter dan op bestektekening;
het resultaat als verschil tussen budget en kosten • extra beton had als meerwerk kunnen wor-
tussen 0 en 10 procent ligt. Bij de uitvoering van den geclaimd;
utiliteitsgebouwen kan het resultaat nog grotere • betoncentrale heeft beton voor ander werk
afwijkingen vertonen, omdat de variatie aan op dit werk geboekt.
werkzaamheden en aan materiaaltoepassingen
groter is. Uitvoerende bouwbedrijven hebben De conclusie uit dit voorbeeld is dat bij het
een gemiddeld rendement van 1 tot 2 procent bewaken van het budget de informatie te laat
van de omzet. Bij risicovolle projecten kan een komt om te kunnen bijsturen. Als afwijkingen in
goed systeem van bouwkostenbeheersing het hoeveelheid beton regelmatig voorkomt, had de
resultaat in positieve zin beïnvloeden in een orde bouwplaatsmanager voor de post beton de aan-
die groter is dan de gemiddelde winstmarge. gevoerde hoeveelheden moeten bewaken.
De energie voor het beheersen van de bouw-
kosten moet gericht worden op die onderdelen 9.4.1 Risicoanalyse maken
waar een negatief risico het grootst is en waar Voordat er een systeem voor het beheersen van
tijdige bijsturing mogelijk is. de bouwkosten voor een project wordt opgezet,
is het zinvol te analyseren bij welke kostenfac-
Materiaalkosten 1.000 m3 beton toren de kans van een afwijking groot is en in
Als na de aanbesteding met een betonmortel- welke mate een afwijking tijdens de uitvoering
centrale een contract wordt afgesloten over bij te sturen is. Figuur 9.17 bevat een voorbeeld
de levering van de 1.000 m3 beton voor een van een risicoanalyse.
prijs van € 70/m3 is bij de start van de bouw al
een positief resultaat bekend van 1.000 m3 × 9.4.2 Samenvatting risicoanalyse
€ 5/m3 = € 5.000,-. Tijdens de uitvoering kan Uit deze eenvoudige risicoanalyse is een aantal
de benodigde hoeveelheid afwijken van de uitgangspunten te formuleren voor het opzet-
begroting door verschillende oorzaken, zoals ten van een systeem voor het beheersen van de
stortverlies, dikkere vloeren, afwijking tussen bouwkosten:
bestek- en werktekening of door meerwerk. ◆ arbeidskosten;
De hoeveelheid is tijdens de uitvoering bij te ◆ materiaalkosten;
sturen, mits een deugdelijke registratie wordt ◆ onderaannemingskosten;
opgezet waarmee verliezen tijdig zichtbaar ◆ uitvoeringskosten;
worden. Het gaat om het beheersen van de ◆ bouwplaatskosten.
hoeveelheid beton. Als dat niet gebeurt, kan
bij de oplevering alleen worden geconstateerd ◆ Arbeidskosten
dat er 1.100 m3 nodig is geweest. Het nega- Bij het aantal bestede manuren is het risico van
tief resultaat op beton is dan: afwijkingen groot, maar de mogelijkheid van
• budget 1.000 m3 × € 75,- = € 75.000,- het bijsturen van de resultaten is ook groot. Er
• kosten 1.100 m3 × € 70,- = € 77.000,- zijn procedures nodig om werkzaamheden in
–————— zodanige pakketten te budgetteren, opdat de
• resultaat = € 2.000,- verantwoordelijkheid voor het resultaat aan
ploegen te delegeren is. Om tijdig afwijkingen te ◆ Materiaalkosten

kunnen rapporteren moeten hoge eisen worden Bij de materiaalkosten zijn de prijzen per een-
gesteld aan de nauwkeurigheid van de productie heid tijdens het uitvoeringsproces nauwelijks te
opname en aan de registratie van de bestede beïnvloeden. Het accent van de beheersing moet
manuren. worden gericht op de hoeveelheidbewaking en
het beperken van verspillingen.
Kostensoort en -aspect Risico van afwijking Mogelijkheid bijsturen
Arbeidskosten
• aantal manuren bestekwerkzaamheden groot groot
• aantal manuren bijkomende werkzaamheden groot groot
• productiviteit valpersoneel groot groot
• loonkosten per manuur beperkt gering
• meer- en minderwerk verrekenen groot groot
Materiaalkosten
• hoeveelheid besteksmateriaal beperkt gering
• hoeveelheid bijkomend materiaal matig groot
• verspilling van materiaal groot groot
• prijs per eenheid materiaal matig gering
Onderaannemingskosten
• hoeveelheid bestekswerk gering gering
• hoeveelheid bijkomend werk groot groot
• verspilling van onderaan.werk groot groot
• contract eenheidsprijs matig gering
• contract lump-sumprijs gering gering
Uitvoeringskosten
• hoeveelheid benodigd materieel groot groot
• huurtijd van materieel groot groot
• huurprijs per tijdseenheid materieel beperkt gering
• aankoop van hulpmaterialen groot groot
Bouwplaatskosten
• hoeveelheid benodigd materieel groot groot
• huurtijd van materieel groot groot
• huurprijs per tijdseenheid materieel beperkt gering
• kosten bouwplaatsinrichting groot groot
• bezetting bouwplaatsmanagement groot groot
• tijdsduur van managementpersoneel groot groot
• salariskosten managementpersoneel gering gering
Figuur 9.17 Risicoanalyse afwijking bouwkosten

190
◆ Onderaannemingskosten worden afgestemd op de risico’s van afwijkingen

Bij de onderaannemingskosten worden de en van de invloed om die afwijkingen tijdig te
contracten voor de start van de desbetreffende kunnen bijsturen.
werkzaamheden afgesloten. Daarna is bijsturen
nauwelijks nog mogelijk. Het accent van het Er zijn de volgende beheersniveaus te onder-
beheersen moet liggen op het bewaken van de scheiden:
hoeveelheden en de bijkomende kosten. • laissez-faire, paragraaf 9.5.1;
• per kostensoort, paragraaf 9.5.2;
◆ Uitvoeringskosten • per kostensoort op onderdelen, paragraaf
Bij de uitvoeringskosten gaat het om de inzet 9.5.3;
van materieel ten opzichte van de hoeveelheid • per productiedeel per kostensoort, paragraaf
productie. Afwijkingen ontstaan in de hoeveel- 9.5.4.
heid materieel en de tijdsduur, vooral voor mate-
rieel met huurkosten per eenheid per week. 9.5.1 Beheersniveau laissez-faire
Als het bouwwerk eenvoudig is en de bouwtijd
◆ Bouwplaatskosten zo kort dat tussentijds rapporteren van afwijkin-
Bij de inrichting en exploitatie van de gen nauwelijks mogelijk is, kan worden volstaan
bouwplaats als tijdelijk bouwconstructiebedrijf met de aanneemsom en het optellen van de fac-
is het risico groot dat er meer voorzieningen turen. Na afloop van het werk wordt het totaal
worden ingezet dan was begroot, waardoor de bedrag van de kosten bekend en vergeleken met
exploitatiekosten stijgen. Een ander belangrijk de aanneemsom. Zo is het resultaat van het werk
risico is dat er meer mensen worden ingezet voor eenvoudig te bepalen.
het bouwplaatsmanagement of dat die mensen
langer op de bouwplaats nodig zijn. 9.5.2 Beheersniveau per kostensoort
De inschrijfbegroting is opgesteld in kolommen
per kostensoort, het totaal budget per kosten-
9.5 Bepalen gewenste soort is het totaal van de begrotingskolom. De
beheersniveau loonkosten komen uit een aparte administratie.
Facturen voor materialen komen van andere
Het is niet eenvoudig om tijdens het uitvoe- bedrijven dan facturen van onderaannemers. De
ringsproces de gemaakte kosten voortdurend te facturen van de huurkosten van materieel komen
vergelijken met de beschikbare deelbudgetten. periodiek binnen. In de projectadministratie is
De mate waarin energie moet worden gestopt het eenvoudig om de kosten per kostensoort
in een beheersysteem voor de bouwkosten is gescheiden te houden. In figuur 9.18 is daarvan
afhankelijk van de mate waarin de kosten zijn een voorbeeld gegeven.
bij te sturen. Het te kiezen beheersniveau moet
Project 1234 Begroot Geboekte Nog te Verwacht

kostensoort budget facturen besteden resultaat
Loonkosten € 50.000,– € 30.000,– € 25.000,– – € 5.000,–

Materiaalkosten € 50.000,– € 25.000,– € 22.500,– + € 2.500,–
Onderaanneming € 50.000,– € 22.500,– € 22.500,– + € 5.000,–
Materieelkosten € 25.000,– € 15.000,– € 15.000,– – € 5.000,–
Bedrijfskosten € 25.000,– € 12.500,– € 12.500,– – € 5.00 0,–
Aanneemsom € 200.000,– € 105.000,– € 97.500,– – € 2.500,–
Figuur 9.18 Afwijkingsrapport bouwkosten bij 50 procent gereed

De bouwplaatsmanager gaat vanuit zijn praktijk- De begroting van deze twee productiedelen,
ervaring een inschatting maken van de kosten beide met een hoeveelheid van 1.000 m2, wordt
die nog per kostensoort te verwachten zijn. Per verder gebruikt als voorbeeld voor het budget-
kostensoort en totaal voor het project is daarmee teren, registreren en rapporteren per kosten-
een prognose te maken van het eindresultaat. soort. Dit beheersniveau is het meest gebruike-
Bij grote afwijkingen op een kostensoort kan de lijke in de bouwbedrijven.
bouwplaatsmanager onderzoeken of het nog te
besteden bedrag te verminderen is. Opsplitsen in kostensoorten
Het computerbestand van de inschrijfbegroting
9.5.3 Beheersniveau per kostensoort op wordt gekoppeld aan een sorteerprogramma. De
onderdelen eerste opdracht is, selecteer alle begrotingsregels
Bij het maken van een begroting wordt elke kos- waar in de kolom manuren een getal staat. Als
tensoort in een aparte kolom geplaatst. Voor de die geselecteerde regels geprint zijn, is de man-
kolom manuren is altijd een aparte kolom nodig urenbegroting gereed, figuur 9.21. Daarna wor-
omdat dat een andere eenheid is dan de euro’s in den de regels met een getal in de kolom materi-
de andere kolommen. Door de aparte kolommen aal geselecteerd en wordt de materiaalbegroting
per kostensoort is het mogelijk per hoofdstuk of geprint, figuur 9.22.
productiedeel de manuren of bedragen per kos- Met de productiedelen in situ betonvloer en ge-
tensoort apart op te tellen, figuur 9.19 en 9.20. velmetselwerk zien de kostensoortbegrotingen er
als volgt uit, figuur 9.21 tot en met 9.24. Hier is
Bij elk productiedeel bestaat de bovenste regel de Stabu-code uit de inschrijfbegroting meegeno-
uit een eenduidige eenheid met hoeveelheid. De men.
totalen per kostensoort, waarbij de kostensoort In de uitvoeringsbegroting staan in het produc-
arbeid in manuren is vermeld. In de voorbeelden tiedeel gevelmetselwerk alle daarop betrekking
is als loonkosten € 25,- per manuur aangehou- hebbende kosten bij elkaar. Na het sorteren in
den. Uit de optelling van de totale kosten van kostensoorten zijn de kosten van het gevelmet-
het productiedeel is de prijs per eenheid produc- selwerk verdeeld over vier afzonderlijke begrotin-
tiedeel berekend. gen omdat de begroting van metselwerk uit
Stabu- Productiedeel Hoeveel- €/eh Manuren Materiaal Onderaan. Materieel Totaal

code met specificatie heid of norm (× € 25,–) (€) (€) (€) (€)
SK.1 Betonvloer 1.000 m2 71,25 650 mu 22.500,– 24.000,– 8.500,– 71.250,–
Bekisten
21.30 Bekisten vloer 1.000 m2 0,5 mu 500 mu 12.500,–
21.30 Afschrijving kist 1.000 m2 8,25 . 8.250,– 8.250,–
21.39 Bekisting diversen 50 mu 22.600,– 1.250,– 2.100,–
Wapening
21.40 Wapening levering
en vlechten 25.000 kg 0,90 . 22.500,– 22.500,–
21.49 Wapening diversen 22.100,– 1.500,– 1.600,–
In situ beton
21.50 Beton storten 1.250 m3 0,4 mu 100 mu 2.500,–
21.50 Betonmortel B25 1.260 m3 82,50 . 21.450,– 21.450,–
21.59 Beton diversen 22.350,– 21. 11.350,–
Figuur 9.19 Begroting, productiedeel in situ betonvloer

192
Stabu- Productiedeel Hoeveel- €/eh Manuren Materiaal Onderaan. Materieel Totaal

code met specificatie heid of norm (× € 25,–) (€) (€) (€) (€)
GD.1 Metselwerk 1.000 m2 88,85 452 mu 36.250,– 36.300,– 5.000,– 88.850,–
Baksteen
22.31 Profielen stellen 1. 300 st 0,6 mu 180 mu 4.500,–
22.31 Baksteen wf 75.000 .300,– . 22.500,– 22.500,–
22.31 Metselen 72.000 .400,– . 28.800,– 28.800,–
22.31 Metselmortel 75.025 m 3
.100,– . 2.500,– 2.500,–
2
22.31 Voegwerk 1.000 m . 5,– . 5.000,– 5.000,–
22.39 Steen diversen 21.500,– 22.450,– 1.950,–
Voorzieningen
22.60 Gevellateien .100 m1 .45,– 4.500,– 4.500,–
22.60 Voorziening 25 .
diversen 12 mu 22.500,– 1.800,–
Isolatie spouw
22.83 Isolatiemateriaal 1.100 m2 . 4,– 4.400,– 4.400,–
22.83 Isolatie 25 .
aanbrengen 1.000 m2 . 2,– 22. 2.500,– 2.500,–
22.89 Isolatie diversen 22.350,– 21. .350,–
Gevelsteiger
22.90 Huur steiger 1.300 m2 . 3,50 4.550,– 4.550,–
22.90 Steigermontage 1.300 m2 0,2 mu 260 mu . 6.500,–
Figuur 9.20 Begroting, productiedeel gevelmetselwerk
Stabu- Stabu-hoofdstuk Hoeveel- Norm Manuren Stand- Deel-

code met specificatie heid mu/eenheid totaal opname budget1
21.00 Betonwerk 650,0 50% 325,0
21.30 Bekisten vloer 1.000 m2 0,5 mu 500,0 50% 250,0

21.39 Bekisting diversen 50,0 50% 25,0
21.50 Beton storten 1.250 m3 0,4 mu 100,0 50% 50,0
22.00 Metselwerk 452,0 30% 136,0
22.31 Profielen stellen 300 st 0,6 mu 180,0 30% 54,0

22.39 Voorzieningen 12,0 30% 4,0
22.90 Steigermontage 1.300 m2 0,2 mu 260,0 30% 78,0
1
Deelbudget is beschikbaar budget manuren bij huidige stand.
Figuur 9.21 Manurenbegroting met standopname


21.00 Betonwerk 22.500,– 50% 11.250,–
21.39 Bekisting diversen .600,– 50% 00.300,–

21.49 Wapening diversen .100,– 50% 00. 50,–
3
21.50 Betonmortel B25 7.0260 m 82,50 21.450,– 50% 10.725,–
21.59 Beton diversen .350,– 50% 00.175,–
22.00 Metselwerk 36.250,– 30% 10.875,–
22.31 Baksteen wf 75.000 300,– 22.500,– 30% 16.750,–

22.31 Metselmortel 75.025 m3 100,– 22.500,– 30% 16.750,–
22.30 Steen diversen 21.500,– 30% 16.450,–
22.60 Gevellateien 75.100 m1 45,– 24.500,– 30% 11.350,–
22.60 Voorziening diversen 22.500,– 30% 16.150,–
22.83 Isolatiemateriaal 1.100 m2 304,– 24.400,– 30% 11.320,–
22.89 Isolatie diversen 22.350,– 30% 16.105,–
1
Deelbudget is beschikbaar budget € bij huidige stand.
Figuur 9.22 Materiaalbegroting met standopname

21.00 Betonwerk 24.000,– 50% 12.000,–
21.40 Wapening lev + vle 25.000 kg 0,90 22.500,– 50% 11.250,–

21.49 Wapening diversen . 1.500,– 50% 00.750,–
22.00 Metselwerk 36.300,– 30% 10.890,–
22.31 Metselen 75.000 400,00 28.800,– 30% 18.640,–

22.31 Voegwerk 71.000 m2 5,00 25.000,– 30% 11.500,–
22.83 Isolatie aanbrengen 71.000 m2 2,50 22.500,– 30% 16.750,–
1
Deelbudget is beschikbaar budget € bij huidige stand.
Figuur 9.23 Onderaannemersbegroting met standopname
verschillende kostensoorten is opgebouwd: • montage steiger in manurenbegroting;

• aankoop baksteen in materiaalbegroting; • huur steiger in materieelbegroting.
• metselen stenen in onderaannemers-
begroting; Registreren in kostensoorten
• aankoop isolatie in materiaalbegroting; Het grote voordeel van het decomponeren in
• aanbrengen isolatie in onderaannemers- kostensoorten is dat de facturen op basis waar-
begroting; van de gemaakte kosten moeten worden betaald

194
Stabu- Stabu-hoofdstuk Hoeveel- Prijs €/ Materieel Stand- Deel-

code met specificatie heid eenheid (€) opname budget1
21.00 Betonwerk 8.500,– 50% 4.250,–
21.30 Afschrijving kist 1.000 m2 8,25 8.250,– 50% 4.123,–

21.39 Bekisting diversen . 250,– 50% 0.125,–
22.00 Metselwerk 5.000,– 30% 1.500,–
22.39 Steen diversen 7 5.450,– 30% 1.135,–

22.90 Huur steiger 1.300 m2 3,50 4.550,– 30% 1.365,–
Figuur 9.24 Materieelbegroting met standopname
Stabu- Kostensoort Begroot Stand- Deel- Geboekte Deel- Prognose

code met specificatie totaal mu opname budget manuren resultaat eindresultaat
Manurenbewaking 1.102 mu 42% 461 mu 490 mu – 29 mu – 57 mu
21.30 Bekistingswerk 550 mu 50% 275 mu 300 mu – 25 mu – 50 mu

21.50 Betonwerk 100 mu 50% 50 mu 55 mu – 5 mu – 10 mu
22.30 Metselwerk 193 mu 30% 58 mu 55 mu + 3 mu + 10 mu
22.90 Steigerwerk 260 mu 30% 78 mu 80 mu – 2 mu - 7 mu
Materiaalkostenbewaking 58.750,– 38% 22.125,– 22.200,– – 600,– – 2.000,–
21.30 Bekistingswerk 600,– 50% 300,– 400,– – 100,– – 200,–

21.40 Vlechtwerk 100,– 50% 50,– 100,– – 50,– – 100,–
21.50 Betonwerk 21.800,– 50% 10.900,– 11.000,– – 100,– – 200,–
22.30 Metselwerk 24.250,– 30% 7.275,– 8.000,– – 725,– – 2.175,–
22.60 Gevellatieien 5.000,– 30% 1.500,– 1.200,– + 300,– + 900,–
22.80 Isolatiewerk 4.750,– 30% 1.425,– 1.500,– – 75,– – 225,–
Onderaannemerskosten 60.300,– 43% 22.890,– 24.000,– – 1.390,– – 24.050,–
21.40 Vlechtwerk 24.000,– 50% 12.000,– 13.000,– – 1.000,– 2.000,–

22.30 Metselwerk 33.800,– 30% 10.140,– 10.000,– + 140,– + 300,–
22.80 Isolatiewerk 2.500,– 30% 750,– 1.000,– – 250,– – 750,–
Materieelkostenbewaking 13.500,– 43% 5.750,– 6.650,– – 900,– – 1.650,–
21.30 Bekistingswerk 8.500,– 50% 4.250,– 5.000,– – 750,– – 1.500,–

22.30 Metselwerk 450,– 30% 135,– 150,– – 15,– – 50,–
22.90 Steigerwerk 4.550,– 30% 1.365,– 1.500,– – 135,– – 500,–
Figuur 9.25 Manuren en kostenbewaking, stand per heden

ook per kostensoort worden behandeld. Onder- Rapporteren resultaten in kostensoorten

scheiden worden de kostensoorten: Per kostensoort zijn de budgetten gesorteerd. De
◆ manuren; projectadministratie heeft de gemaakte kosten
◆ materiaalkosten; ook per kostensoort verzameld. Periodiek wordt
◆ onderaannemerskosten; per kostensoort een afwijkingsrapport gemaakt.
◆ materieelkosten; Figuur 9.25 geeft een voorbeeld.
◆ diversen.
Kwaliteit rapporteren in kostensoorten
◆ Manuren Kostenbewaking per kostensoort is gericht op
Wekelijkse registratie is nodig van de bestede het voorspellen van het eindresultaat per kosten-
manuren, gekoppeld aan het wekelijks berekenen soort. De facturen van de gemaakte kosten zijn
en betalen van de lonen aan het bouwplaats- duidelijk herkenbaar per kostensoort en daarom
personeel. De bestede manuren worden gere- is de registratie van de kosten redelijk betrouw-
gistreerd op het niveau van de regels van figuur baar. De samenhang van de kosten per pro-
9.25. ductiedeel is echter verloren gegaan. Hieronder
volgen enkele voorbeelden:
◆ Materiaalkosten ◆ verschuiving tussen kostensoorten;
De inkoper maakt opdrachten voor het leveren ◆ verwerking meer- en minderwerk.
van materialen. Het bouwplaatsmanagement
roept de materialen af en na levering op de ◆ Verschuiving tussen kostensoorten
bouwplaats ontvangt de projectadministratie de Als in de uitvoering besloten wordt de montage
factuur. De facturen zijn gemakkelijk te coderen van de steiger niet zelf te doen maar uit te beste-
naar de Stabu-code. den aan de metselaar, is een mutatie tussen twee
onafhankelijke kostenbewakingen nodig. In de
◆ Onderaannemerskosten bouwpraktijk blijkt dat mutaties tussen verschil-
De inkoper sluit opdrachten af met onderaan- lende kostensoorten niet altijd of onzorgvuldig
nemers voor het verrichten van werkzaamheden. gebeuren. In de kostenbewaking treden dan per
Het bouwplaatsmanagement registreert wekelijks kostensoort verschillen in de resultaten op die
de uitgevoerde werkzaamheden, waarna de niet meer verklaarbaar zijn.
projectadministratie een termijnfactuur van de
onderaannemer ontvangt. De facturen zijn ge- ◆ Verwerking meer- en minderwerk
makkelijk te coderen naar de Stabu-code. Als bij de gemetselde gevel een aantal kozijnen
vervalt, wordt daarvoor een minderwerkbe-
◆ Materieelkosten groting gemaakt. Om tot een betrouwbare
Het bouwplaatsmanagement bestelt bij verhuur- kostenbewaking te komen, moeten de budget-
bedrijven en andere leveranciers materieel en hulp- ten worden geactualiseerd. De minderwerkbe-
materialen. Van het gehuurde materieel ontvangt groting moet worden omgezet door een groot
de projectadministratie elke periode een huurnota. aantal mutaties in de kostensoortbegrotingen.
Van de gekochte hulpmaterialen worden facturen Als dat niet of onzorgvuldig gebeurt, kunnen
ontvangen. De geboekte kosten van materieel zijn afwijkingen in de resultaten alleen maar worden
alleen in enkele hoofdgroepen te coderen. geconstateerd zonder dat de oorzaken van de
afwijkende resultaten bekend zijn.
◆ Diversen
Voor een goede registratie van de financiële Conclusie
voortgang is het van belang dat de rekeningen Een kostenbewaking in kostensoorten is gericht
die betrekking hebben op diversen op de juiste op het voorspellen van het eindresultaat. Bij
plaats worden geboekt. Dit kan veelal niet alleen de periodieke rapportage van afwijkingen is de
aan administrateurs worden overgelaten. kwaliteit van de informatie onnauwkeurig. Het
bouwplaatsmanagement beschikt niet over be-
trouwbare gegevens om op basis van de rappor-
196
Stabu- Productiedeel Hoeveel- Manuren Materiaal Onderaan. Materieel Totaal

code met specificatie heid (× € 25,–) (€) (€) (€) (€)
SK.1 Betonvloer 1.000 m2 650 mu 22.500,– 24.000,– 8.500,– 92.500,–
21.30 Bekisting 1.000 m2 500 mu 8.250,– 20.750,–

21.39 Kist diversen 50 mu 600,– 250,– 900,–
21.40 Wapening 25.000 kg 22.500,– 22.500,–
21.49 Wap. diversen 100,– 1.500,– 1.600,–
21.50 Betonwerk 250 m3 100 mu 21.450,– 23.950,–
21.59 Beton diversen 350,– 350,–
GD.1 Metselwerk 1.000 m2 452 mu 36.250,– 36.300,– 5.000,– 88.850,–
22.30 Baksteengevel 1.000 m2 180 mu 25.000,– 33.800,– 63.300,–

22.39 Steen diversen 1.500,– 450,– 1.950,–
22.60 Gevellateien 100 m1
4.500,– 4.500,–
22.69 Hulp diversen 12 mu 500,– 800,–
22.80 Spouwisolatie 1.000 m 2
4.400,– 2.500,– 6.900,–
22.89 Isolatie diversen 350,– 350,–
22.90 Gevelsteiger 1.300 m2 260 mu 4.550,– 11.050,–
Figuur 9.26 Matrix budget voor beheersen bouwkosten per productiedeel
tage beslissingen te kunnen nemen en maatre- Per productiedeel worden de maatgevende on-
gelen uit te voeren om de resultaten in positieve derdelen in hoeveelheden gebudgetteerd. De
richting te kunnen bijsturen. bijkomende onderdelen worden als verzamel-
post ‘diversen’ aan het maatgevende onderdeel
9.5.4 Beheersniveau per productiedeel per gekoppeld.
kostensoort Per productiedeel zijn verschuivingen tussen
Voor het budgetteren moeten de bouwkosten kostensoorten eenvoudig te muteren en per
worden gedecomponeerd in productiedelen om productiedeel is meerwerk gemakkelijk in de
de verantwoordelijkheid voor de resultaten te deelbudgetten te De binnenkomende facturen
kunnen delegeren naar productieteams. kunnen per kostensoort worden ingeboekt. Met
Voor het registreren van bestede kosten blijkt het behulp van de Stabu-code en de code van het
gemakkelijker te zijn de gemaakte bouwkosten te productiedeel is het eenvoudig de kosten naar
decomponeren in kostensoorten. het desbetreffende productiedeel te boeken.
Voor het rapporteren van afwijkingen geeft een Alleen van de maatgevende onderdelen worden
dubbele meting in kostensoort en in productie- de hoeveelheden geregistreerd. Per productie-
deel de meest betrouwbare informatie voor het deel worden kleine onderdelen als verzamelpost
bouwplaatsmanagement om de resultaten tijdig geboekt bij de maatgevende onderdelen.
te kunnen bijsturen. Omdat elk productiedeel een kenmerkende en
meetbare hoeveelheid heeft, is een nauwkeurige
Matrix budget per productiedeel productieopname mogelijk. De maatgevende
Met de huidige programma’s is het mogelijk onderdelen hebben in hoeveelheid een meetbare
de productiedelen als een samenhangend verhouding met de productiedeelhoeveelheid.
budget in stand te houden en tegelijk de bestede Dat maakt het mogelijk tot een redelijk betrouw-
kosten te registreren per kostensoort en daarna bare productieopname per maatgevend
weer toe te delen naar de productiedelen, figuur onderdeel te komen.
9.26.
Code Productiedelen per Percentage Loon Materiaal Onderaan. Materieel Totaal

uitvoeringsfase gereed- resultaat resultaat resultaat resultaat resultaat
resultaat
OB Onderbouwfase 95% – 1.000,– + 1.000,– – 4.000,– – 4.000,– – 8.000,–
OB.1 Bouwplaats inrichten 90% – 2.000,– + 3.000,– – 4.000,– – 5.000,– – 8.000,–

OB.2 Bouwput + paalfundatie 100% + 3.000,– + 1.000,– – 1.000,– – 2.000,– – 1.000,–
OB.3 Betonfundatie 100% – 2.000,– – 3.000,– + 3.000,– + 3.000 + 1.000,–
SK Skeletfase 40% – 6.000,– – 8.000,– + 5.000,– – 2.000,– – 11.000,–
SK.1 In situ betonskelet 50% – 6.000,– – 8.000,– + 7.000,– – 2.000,– – 9.000,–

1
Deelresultaat bij 50% – 3.000,– – 5.000,– + 5.000,– – 1.000,– – 4.000,–
SK.2 Staaldakskelet 0% – 2.000,– – 2.000,–
GD Gevel/dakfase 40% – 4.000,– + 5.000,– + 6.000,– – 4.000,– + 3.000,–
GD.1 Gemetselde gevel 50% – 4.000,– + 5.000,– + 4.000,– – 4.000,– + 1.000,–

1
Deelresultaat bij 50% – 2.000,– + 4.000,– + 1.000,– – 2.000,– + 0.000,–
GD.2 Dakafwerking 0% + 2.000,– + 2.000,–
Eindresultaat totaal 55% – 11.000,– – 2.000,– + 7.000,– – 10.000,– – 14.000,–
1
Bij de productiedelen die nog niet gereed zijn, en waarvan het eindresultaat misschien is bij te sturen, is ook
het deelresultaat vermeld, want alleen het verschil tussen het deel- en eindresultaat is eventueel nog bij te
sturen.
Figuur 9.27 Periodiek rapport eindresultaten
In de rapportage per productiedeel moet wor- In figuur 9.27 is af te lezen:

den vermeld: • per productiedeel resultaat opgebouwd uit
• hoeveelheidsverschil productiedeel; resultaten per kostensoort;
• hoeveelheidsverschil maatgevende onderde- • per uitvoeringsfase totalen desbetreffende
len; productiedelen;
deelresultaat productiedeel geheel; van hele werk totalen uitvoeringsfasen.
• deelresultaat per kostensoort; •
• deelresultaat maatgevende onderdelen; Van de productiedelen die 100 procent gereed
• deelresultaat verzamelpost diversen. zijn, is vermelding van de eindresultaten vol-
doende voor het berekenen van het eindresultaat
Matrix met resultaten per productiedeel van het hele werk. Gedetailleerde gegevens zijn
Als per productiedeel van het budget een matrix alleen als geschiedschrijving zinvol.
van onderdelen en kostensoorten in stand wordt
gehouden en de registratie van de kosten ook Van de productiedelen die in uitvoering zijn is
per productiedeel worden verzameld kan perio- meer informatie nodig omdat de resultaten bij
diek een verzamelblad van de resultaten worden de resterende uitvoering bij te sturen kunnen
gemaakt. Een periodiek verzamelblad zou eruit zijn.
kunnen zien zoals figuur 9.27. De begrippen
eindbudget, begin- en deelresultaat worden in
paragraaf 9.6 nader verklaard.
198
 Aanvullende gegevens zijn:

 � • beschikbare budget ook per kostensoort;
• beginresultaat: bereikt voor start uitvoering;


• deelbudget: bereikt bij standopname;

• eindresultaat: bij einde project.
 � Van de productiedelen waaraan nog niet is ge-
 
start, kan wel een beginresultaat bekend zijn,
  bijvoorbeeld bij het inkopen van materialen of

 
  contracteren van onderaannemers.
 
  9.5.5 Stappenplan voor beheersingsproces

    In de volgende paragrafen worden procedures
Figuur 9.28 Stappenplan voor beheersen bouwkosten uitgewerkt waarbij per kostensoort wordt gekeken
hoe de kosten te beheersen zijn en waarbij de
Bouwkosten per heden Bouwkosten per einde werk
Productiestand P input Begroot B input

Deelbudget Bd P × Be Meer-minder M input
Geboekte kosten Kg input Eindbudget Be B+M
Beginresultaat Rb input Totaalkosten Kt Kg/P
Deelresultaat Rd = Bd – Kg Eindresultaat Re = Be – Kt
B= Begroot: het in de uitvoeringsbegroting begrote voerde productie ten opzichte van het eindbudget
bedrag voor het betreffende onderdeel. (percentage productie maal eindbudget).
M = Meer- en minderwerk: input vanuit de registratie Kg = Geboekte kosten: input vanuit de projectadministra-
van meer- en minderwerk. Als meerwerk reeds is tie van de gecontroleerde facturen die zijn geboekt
uitgevoerd maar nog niet is goedgekeurd, onstaat als verplichting tot betalen. Dat kan soms achterlo-
onnauwkeurigheid in het actueel budget en wordt pen ten opzichte van de uitvoe–ring.
de berekening van het deelresultaat onbetrouw- Rd = Deelresultaat: het verschil tussen het deelbudget en
baar. de geboekte kosten per heden. Dit is de belangri-
Be = Eindbudget: de oorspronkelijke begroting wordt jkste informatie voor het bouwplaatsmanagement
gecorrigeerd met meer- en minderwerk en even- om te beoordelen of maatregelen nodig zijn voor
tuele budgetverschuivingen om een budget te bijsturen van het eindresultaat. Het beginresultaat
krijgen dat zo nauwkeurig mogelijk overeenstemt maakt geen deel uit van het deelresultaat, omdat
met het beschikbare budget bij einde werk. het niet door het bouwplaatsmanagement bij te
Rb = Beginresultaat: input vanuit het afwij-kingsrapport sturen is.
van de inkoop bij het afsluiten van opdrachten. Het Kt = Totale kosten: hier wordt de berekening gemaakt op
kan ook zijn dat voor aanvang van het desbetref- basis van de verhouding van percentage gereed en
fende onderdeel een positief of negatief resultaat geboekte kosten. Rekenkundig is het een extrapo-
wordt genomen, dat niet meer tijdens de uitvoer- latie
ing te beïnvloeden is. ten opzichte van de geboekte kosten
P = Productiestand: input vanuit de periodieke voort- (Kt = Kg/P). In de praktijk zijn ook andere factoren
gangsrapportage. Een nauwkeurige berekening van van belang bij het bepalen van de totale kosten. Het
de reeds uitgevoerde productie is van groot belang blijft een prognose die door de bouwplaatsmanager
voor de betrouwbaarheid van het deelresultaat, kan worden bijgesteld.
uitgedrukt inhet
Bd = Deelbudget: percentage gereed.
beschikbare budget Re = Eindresultaat: het Het
de totale kosten. verschil tussen
is het het eindbudget
te verwachten en
resultaat
per heden als verhouding van de uitge- bij einde werk.
Figuur 9.29 Begrippen en formules voor resultaatberekening

resultaten per kostensoort in het matrixprincipe Als pas na oplevering de kosten worden vergele-
worden omgezet naar productiedelen. Bij het ont- ken met het beschikbare budget is het resultaat
wikkelen van de procedures wordt het volgende het eindresultaat. Dat is niet meer bij te sturen
stappenplan aangehouden, figuur 9.28. omdat de hogere kosten al zijn gemaakt. Als
men de mogelijkheid wil hebben een eventueel
negatief eindresultaat bij te sturen, is het nodig
9.6 Rekenmodel voor bepalen in een vroeger stadium het deelresultaat te bere-
resultaten kenen.
Het resultaat van de bouwkosten wordt als volgt 9.6.1 Rekenmodel voor resultaatbereke-
bepaald: ning
• totaal budget uit begroting – € 100,- Voor het periodiek kunnen berekenen van deel-
• betaalde facturen als kosten – € 120,- resultaten is een rekenmodel ontwikkeld. De rele-
––——— vante begrippen zijn gedefinieerd in figuur 9.29.
• resultaat = budget – kosten – € 20,-
Voorbeeld
Het uitgangspunt is de uitvoeringsbegroting maken kosten zodanig te verlagen dat de
waarin het budget (B) is vastgesteld. In figuur totale kosten niet boven het beschikbare
9.30 is van het onderdeel het startpunt van budget uitkomen. Dat is alleen mogelijk als
de uitvoering aangegeven en het moment voor de resterende productie maar € 150,- aan
waarop het werkonderdeel gereed is. In de kosten worden uitgegeven, terwijl daarvoor €
begroting is voor het onderdeel een budget 250,- was begroot. De conclusie is dat dit niet
van € 500,- beschikbaar. Van het onderdeel is mogelijk is omdat de productie al te ver is. Als
50 procent gereed en daarvoor zijn als kosten er al bij 20 procent productie een betrouwbaar
geboekt € 350,- Als er niets verandert, is te afwijkingsrapport beschikbaar was geweest, was
verwachten dat de totale kosten (Kt) geëxtra- de kans het negatief resultaat bij te sturen veel
poleerd € 700,- zijn. Het deelresultaat is bij groter geweest. In figuur 9.31 is dit nog eens
P = 50 procent – € 100,- en het eindresultaat grafisch weergegeven. Het bouwplaatsmanage-
wordt op basis van extrapolatie – € 200,- ver- ment zal in elk geval proberen het negatieve
wacht (prognoses in rood aangegeven). eindresultaat zoveel mogelijk te beperken.
Op basis van dit afwijkingsrapport moet het   
bouwplaatsmanagement proberen in de 
 
resterende helft van de productie de te

 
  
  �   

  �  

�    

 
 �    




   �     �

           
  �    �   � � 

 
Figuur 9.30 Financieel overzicht bij 50 procent gereed Figuur 9.31 Deelresultaat en mogelijkheid van bijsturen
(× € 1000,-) (× € 1000,-)

200
9.6.2 Deelresultaat en bijsturen eindresul- gekeurd. Er is een managementprincipe dat

taat meerwerk pas mag worden uitgevoerd als
Het rekenmodel wordt uitgelegd aan de hand het is goedgekeurd. In de bouwpraktijk komt
van een voorbeeld.Het gaat over een willekeurig het vaak voor dat de procedure van goed-
onderdeel van het werk. keuring meerwerk zo lang duurt dat de extra
werkzaamheden allang zijn uitgevoerd en de
9.6.3 Actualiseren beschikbare budget daarvoor noodzakelijke kosten al zijn geboekt.
Als de aanneemsom moet worden bijgesteld met Door dit uitgangspunt blijft het beschikbare
meerwerk, moet het beschikbare budget worden budget lager dan te verwachten is. Bij het
geactualiseerd. Dat kan op elk moment gebeu- maken van het afwijkingsrapport treden dan
ren. In het voorbeeld ontstaat meerwerk ten tijde zulke grote afwijkingen op dat de rapportage
van de start. Het totaal budget wordt verhoogd. geen betrouwbare indicatie is voor het bijstu-
De productieopname wordt gemeten over de ren. Zodra er meerwerk is geconstateerd en
nieuwe situatie inclusief de uitbreiding door kan worden verwacht dat de opdrachtgever
meerwerk, figuur 9.32 en 9.33. die extra kosten zal betalen, moet men het
beschikbare budget al actualiseren.

  � 
Bij veel bouwprojecten, vooral in de utiliteits-
bouw, komen afwijkingen voor tussen het bestek
 �     en de werkelijkheid van uitvoering. Dat heeft
  �
verschillende redenen:
�  

 • werktekening wijkt in complexheid af van
 �     bestek;

 • werktekening wijkt in hoeveelheid af van
   �    � bestek;



  �   � � • werkelijkheid wijkt in complexheid af van
 werktekening;
Figuur 9.32 Financieel overzicht na meerwerk (× € 1000,-) • werkelijkheid wijkt in hoeveelheid af van werk-
tekening.
  
 Afhankelijk van de contractvorm en de oorzaken


 van de afwijkingen kan het bouwplaatsmanage-

  ment recht hebben op bijbetaling van de extra


kosten van de afwijkingen. Als de opdracht-
gever de begroting van het meerwerk accep-
 
 teert, wordt het beschikbare budget voor dat
  onderdeel hoger.

 9.6.4 Beginresultaten afzonderen van deel-

resultaat
Er kan voor de start van de uitvoering van het
          
�  desbetreffende onderdeel al een beginresultaat
 zijn gemaakt, waar tijdens de uitvoering geen
Figuur 9.33 Begroting bijstellen met meer- en minderwerk invloed meer op is uit te oefenen. Een beginresul-
(× € 1000,-) taat kan zowel positief zijn als negatief; het be-
drag van de opdracht voor de gevelkozijnen kan
Verwerken kosten meer- en minderwerk immers hoger of lager zijn dan het beschikbare
Er is een boekhoudkundig principe dat het budget in de begroting (prijsverschil). De bereke-
budget pas mag worden verhoogd als het ning van het deelresultaat volgens figuur 9.29 en
meerwerk door de opdrachtgever is goed- 9.32 is weergegeven in figuur 9.34 en 9.35.
 ook veel meer materiaal moet worden besteld

   
dan in de begroting was voorzien. Een voorbeeld
is gevelmetselwerk waarvoor bakstenen moeten
 
��  worden gekocht. Er kunnen zich twee situaties
   
��  voordoen:

�
  ��    1 Hoeveelheid gevelmetselwerk (eindproduct)

��     blijkt 10 procent groter dan was voorzien. Zo-
 wel bij de inkoop als bij de verwerking zou het

  ��    budget dus met 10 procent moeten worden
  
 ��   
 verhoogd. Dit kan als budgetwijziging worden

  ��

  

ingevoerd ten laste van de projectreservering,
��   
figuur 9.36.
         
2 Hoeveelheid stenen is 10 procent meer omdat
  ��  �� er vanwege de bijzondere bestekeisen meer afval
Figuur 9.34 Financieel overzicht bij tegenvallende inkoop- ontstaat. In deze situatie ontstaat er een negatief
prijs (× € 1000,-) beginresultaat op het materiaal dat niet alleen is
ontstaan door duurder materiaal maar ook door
  
de noodzaak meer stenen in te kopen. Figuur

  9.34 geeft deze situatie aan, met dien verstande



dat de oorzaak van het negatieve beginresultaat
complexer is.
 
 
    


 
 �� 
   
�� 

    
�

           
�   ��    
��    
 

Figuur 9.35 Begin- en deelresultaat (× € 1000,-)   ��    
 
 ��    


Uit dit voorbeeld blijkt dat het te verwachten   ��    
�
��    
eindresultaat van – € 200,- al voor de helft
veroorzaakt wordt door het beginresultaat van          
– € 100,-. Het doel van het rapporteren van af-   ��  ��
wijkingen is om het bouwplaatsmanagement in Figuur 9.36 Financieel overzicht na budgetwijziging
staat te stellen tijdig maatregelen te nemen om
het eindresultaat bij te sturen. Als vóór de start
van het betreffende onderdeel contracten zijn 9.7 Beheersen manuren
afgesloten over de prijs van materialen of over
de prijs van onderaannemingswerk en als dan Uit de risicoanalyse blijkt dat het risico van
een resultaat geboekt wordt van – € 100,-, is afwijkingen van de hoeveelheid manuren van
dit beginresultaat tijdens de uitvoering van het een project zeer groot is. Het bouwplaatsmana-
onderdeel niet meer bij te sturen. Als bij 50 pro- gement is zelf verantwoordelijk voor:
cent productie het resultaat – € 500,- is, kan het in dienst nemen bouwplaatspersoneel;
bouwplaatsmanagement alleen over het nog niet • selecteren kwaliteit personeel;
gecontracteerde gedeelte bijsturen. • productiviteit personeel;
Het komt voor dat bij de inkoop blijkt dat niet • op juiste moment vakploegen aantrekken;
alleen de prijs per eenheid tegenvalt, maar dat • op juiste moment ploegen laten vertrekken.
202
Stabu- Productiedeel Hoeveel- Prijs (€/eh) Manuren Onderaan. Totaal

code arbeidspecificatie heid of norm (m € 25,–) (€) (€)
SK.1 Betonvloer 1.000 m2 71.25 650 mu 24.000,– 71.250,–
21.30 Bekisten vloer 1.000 m2 0,5 mu 500 mu 12.500,–

21.39 Bekisting diversen 50 mu 2.100,_
21.40 Wapening lev+vle 25.000 kg 0,90 22.500,– 22.500,–
21.49 Wapening diversen 1.500,– 1.600,–
21.50 Beton storten 250 m3 0,4 mu 100 mu 2.500,–
1
Om praktische redenen zijn de kolommen materiaal en materieel verborgen.
Figuur 9.37 Productiedeel voor actualiseren budget manuren
Het proces van beheersen bestaat volgens figuur Per productiedeel wordt een aantal onderdelen
9.28 uit de stappen: beoordeeld en eventueel aangepast:
5 budgetteren manuren in ploegtaken; • omschrijvingen begrotingsposten;
6 registreren manuren en productie per ploeg- • hoeveelheden per begrotingspost;
taak; • normen per manurenpost;
7 rapporteren afwijkingen per ploegtaak; • verschuiving manuren naar onderaannemer;
8 waar mogelijk resultaten bijsturen. • verschuiving onderaannemer naar manuren.
9.7.1 Inventariseren manuren Bij het corrigeren en actualiseren van de begrot-
De inschrijfbegroting is met behulp van code- ing van het productiedeel, moeten de gevolgen
ringsrecepten van calculatiedelen omgezet naar van de correcties voor het begrote totaalbedrag
een uitvoeringsbegroting in productiedelen. van het productiedeel wel worden bewaakt. Dat
is mogelijk door ‘begroot totaal’ vast te zetten
Actualiseren manurenbudgetten en wijzigingen alleen binnen het productiedeel
Bij begrotingsprogramma’s is het mogelijk de inde- uit te voeren. In de kop van het productiedeel
ling in kolommen op het scherm zelf te bepalen. is als voorbeeld een regel cursief ingevoerd met
Onderaanneming is geheel of gedeeltelijk ook ar- beginresultaat. Daar kan het verschil tussen
beid. Bij de inschrijfbegroting zijn keuzen gemaakt oorspronkelijk begroot en actueel budget gepar-
voor uitvoeren met eigen mensen of uitbesteden keerd worden.
aan een onderaannemer. Het bouwplaatsmanage-
ment kan in de werkvoorbereiding beslissen om 9.7.2 Budgetteren in vakploegen
dat te verschuiven. De manuren per productiedeel Een vakploeg, de kleinste organisatorische pro-
moeten worden aangepast aan de laatst beschik- ductie-eenheid op de bouwplaats, bestaat uit
bare informatie. Om de manurenbudgetten te een tot vier mensen, die gezamenlijk een be-
kunnen actualiseren worden van figuur 9.19 per paald vakgebied bestrijken en zelfstandig een
productiedeel de kolommen met hoeveelheden, hoeveelheid werk kunnen uitvoeren. Die hoe-
manuren en onderaanneming opgeroepen, figuur veelheid werk wordt een ploegtaak genoemd,
9.37. Hoewel het hier om de manuren gaat, wordt een organisatorisch samenhangende hoeveelheid
voor het actualiseren ook de kolom onderaan- arbeid van enige omvang en duur, die door de
neming meegenomen omdat in de bouwpraktijk uitvoerder als een geheel aan een ploeg wordt
blijkt dat tussen de kostensoorten eigen arbeid en opgedragen en apart wordt gepland, bewaakt
onderaanneming vaak aanpassingen nodig zijn. en bestuurd.
Zowel de hoofdaannemer als de onderaan-

nemers hebben vakploegen. Per productiedeel
Code Productiedeel Hoeveel- Prijs (€/eh) Manuren Onderaan. Totaal

ploeg arbeidspecificatie heid of norm (× € 25,–) (€) (€)
SK.1 Betonvloer 1.000 m2 71.25 650 mu 24.000,– 71.250,–
kistpl Bekisten vloer 1.000 m2 0,55 mu 550 mu 14.600,–

vechtpl Wapening vlechten 25.000 kg 0,96 24.000,– 24.000,–
betonpl Beton storten 250 m3 0,4 mu 100 mu 2.500,–
GD.1 Gevelmetselwerk 1.000 m2 88,85 452 mu 36.300,– 88.850,–
maatv Profielen stellen 300 st 0,6 mu 180 mu 4.500,–

metselp Metselen + isolatie 72.000 m2 435,– 12 mu 31.300,– 31.300,–
voeger Voegwerk maken 1.000 m2 5,– 5.000,– 5.000,–
steigerpl Steiger monteren 1.300 m2 0,2 mu 260 mu 6.500,–
1
Om praktische redenen zijn de kolommen materiaal en materieel verborgen.
Figuur 9.38 Productiedelen opdelen in vakploegen, incl. onderaannemers
worden de begrotingsregels samengevoegd per Bij een vakploeg met manurenbudget kan het
vakploeg. Bij de hoofdaannemer wordt het bud- beschikbare budget van manuren worden om-
get van de vakploeg benoemd in manuren en bij gerekend in mandagen. Als de samenstelling van
de onderaannemer in kosten, figuur 9.38. de ploeg bekend is, kan de taaktijd per ploeg
zoals in figuur 9.39 worden berekend:
Ploeggrootte en ploegtempo maandagen
Elke ploegtaak wordt vastgelegd met: ploeggrootte = taaktijd
• vaknaam ploeg;
• hoeveelheid te verrichten werk; hoeveelheid
= ploegtempo
• beschikbare budget. taaktijd .
Code Productiedeel Hoeveel- Man- Ploeg- Taaktijd Tempo

ploeg arbeidsspecificatie heid dagen grootte ploeg per dag
SK.2 Betonvloer 1.000 m2 82 14 dagen 71 m2
kistpl Bekisten vloer 1.000 m2 69 5 man 14 dagen 71 m2

vlech Vloerwapening 25.000 kg 14 dagen 1.800 kg
beton Betonvloerstorten 250 m3 13 4 man 3 dagen 83 m3
GD.1 Metselwerk 1.000 m2 69 24 dagen 42 m2
maatv Profielen stellen 300 stuks 28 2 man 14 dagen 21 m2

metselp Metselen + isolatie 72.000 m2 4 man 24 dagen 3.000,–
voegp Voegwerk gevel 1.000 m2 1 man 20 dagen 50 m2
steig Montage steiger 1.300 m2 41 2 man 21 dagen 62 m2
1
Ploegen van onderaannemers staan cursief.
Figuur 9.39 Bereken taaktijd per ploeg en ploegtempo

204
In deze opstelling zijn de ploegen van de verwacht. De taakinstructie is taakstellend voor

onderaannemers ook opgenomen. Bij het pro- de vakploeg, figuur 9.40. Hoe beter de kwaliteit
ductiedeel betonvloer moet het ploegtempo van van de informatie in de ploegtaak, des te beter
de verschillende vakploegen op elkaar worden de vakploeg in staat is de taak uit te voeren. De
afgestemd. Als van een onderaannemersploeg specificatie van de werkzaamheden komt ge-
het ploegtempo bekend is, is de taaktijd uit te deeltelijk uit de begroting en wordt aangevuld
rekenen: of gecorrigeerd met de op dat moment beschik-
bare informatie.
hoeveelheid
= taaktijd
ploegentempo
In deze ploegtaakinstructie wordt die informatie
Door de berekening van de taaktijd per ploeg en verstrekt aan de ploeg die nodig is om de ploeg-
ploegtempo ontstaat inzicht in de afstemming taak uit te voeren. Omdat bij de productieop-
tussen de verschillende ploegen binnen een pro- name de hoeveelheid van 1.000 m2 vloer niet
ductiedeel. Met aanpassing van de ploeggrootte eenvoudig is te meten, is het oppervlak van het
kan het ploegtempo beter op elkaar worden af- vloerveld uitgedrukt in een aantal stramienen.
gestemd. In dit overzicht is de basis gelegd voor Aanvullende informatie wordt verstrekt over kwa-
het maken van een ploegenschema dat in hoofd- liteit, arbo en milieu.
stuk 10 wordt behandeld.
9.7.3 Registreren productie
Belangrijk is om te onderkennen dat op het Bij sommige ploegtaken is het heel eenvoudig
niveau van ploegtaken een directe integratie tus- om op het einde van elke week de productie
sen bouwkosten en bouwtijd mogelijk wordt. op te nemen: hoeveel procent van de ploeg-
taak is gereed? Als een ploegtaak uit een aantal
Uitgifte ploegtaken werkzaamheden bestaat dat elkaar in tijd over-
Als de ploegtaken zijn vastgesteld voor de ploeg lapt, wordt het inschatten van het percentage
die de taak moet uitvoeren moet een taakinstruc- productie gereed onnauwkeurig. Het is mogelijk
tie worden gemaakt. De ploeg moet gegevens de taakinstructie in een ander vorm te printen
ontvangen over wat men moet uitvoeren, wat waardoor het dienst kan doen als productie-
het beschikbare budget is en welk tempo wordt opnameformulier, figuur 9.41.
Werkzaamheden Hoeveelheid Norm Manuren
Bekisten vloer 1000 m2 0,40 400

Randkist stellen 1150 m 0,10 15
Veiligheidsleuning 1150 m2 0,10 15
Afzetten stortnaden 1180 m2 0,15 12
Sparingen maken 1116 stuks 0,55 18
Ontkisten vloer 1000 m2 0,10 100
Productie 11 stramienen 50 mu/stramien 550 mu/budget
Ploeg: Vermeulen met Van Dijk, De Beer en Kok

Ploegtaak: Bekisten vloer 1e verdieping compleet
Ploegtempo: 1.000 m2 met 71 m2 vloeroppervlak per dag
Kwaliteit: bovenkant kist afwijking maximaal +/– 10 mm
Arbo: veiligheidsleuning zo vroeg mogelijk plaatsen
Milieu: voorzichtig met morsen bekistingsolie
Figuur 9.40 Taakinstructie aan ploeg

Werkzaamheden Hoeveelheid Gereed Budget in Deel-

ploegtaak manuren budget
Bekisten vloer 1000 m2 50% 400 200

Randkist stellen 150 m 40% 15 6
Veiligheidsleuning 150 m2 30% 15 5
Afzetten stortnaden 80 m2 30% 12 4
Sparingen maken 16 stuks 0% 8 0
Ontkisten vloer 1000 m2 0% 100 0
Productieopname 11 str 39% 550 215
Ploeg: Vermeulen met Van Dijk, De Beer en Kok

Ploegtaak: Bekisten vloer 1e verdieping compleet
Ploegtempo: 1.000 m2 met 71 m2 vloeroppervlak per dag
Figuur 9.41 Productieopname ploegtaak per wk40vr
Namenlijst Bestede manuren per ploegtaak Diverse Uren

personeel SK.1 SK.2 SK.3 Taken verzuim totaal
Jansen 35 5 0 40
Pietersen 40 0 40
Klaassen 40 0 40
De Vries 40 0 40
Vermeulen 202 15 5 0 40
Van Dijk 21 17 2 0 40
De Beer 21 14 2 3 40
De Kok 21 17 2 0 40
Figuur 9.42 Input voor registratie bestede manuren per wk40
9.7.4 Registreren bestede manuren iedere bouwplaatsmedewerker worden vastge-

Als voor de in uitvoering zijnde uitvoeringsfasen legd hoeveel uur deze aan welke ploegtaken
het budgetteren en het uitgeven van taakinstruc- heeft gewerkt. Hoe eenvoudiger het registreren
ties aan de ploegen is gebeurd, wil de bouw- is, des te groter de nauwkeurigheid van de uren-
plaatsmanager wekelijks weten of er afwijkingen verantwoording. Als vanuit de ploegtaakinstruc-
zijn tussen het deelbudget en de geboekte man- tie de naam van de ploeg (en de namen van de
uren. Daarvoor is een manurenregistratie nodig leden van de ploeg) bekend is, wordt het moge-
en een wekelijkse productiestand. lijk de namenlijst van het personeel te ordenen
naar de ploegtaken, figuur 9.42.
Omdat bij manuren het risico van afwijkingen
en de mogelijkheid van bijsturen groot is, is het Vanuit de ploegtaken wordt in de namenlijst aan-
noodzakelijk voortdurend de bestede manuren gegeven wie die ploegtaak moeten uitvoeren. De
te vergelijken met het beschikbare budget. In naam van de voorman van de ploeg wordt apart
de bouwpraktijk is de registratie van de bestede aangeduid. De namenlijst is nu in volgorde van
manuren gekoppeld aan de wekelijkse loonbeta- ploegtaken te hersorteren. Het dagelijks of weke-
ling. Dat maakt het mogelijk de bestede man- lijks registreren van de bestede manuren wordt
uren wekelijks te registreren. daarmee eenvoudiger. Nu hoeft alleen extra
Op het eind van elke kalenderweek moet van aandacht besteed te worden aan de manuren die
206
Ploeg- Omschrijving Eind- Productie Deel- Eind-

naam ploegtaken budget resultaat resultaat
SK.2 Betonvloer 650 47% – 30 – 770
kistp Bekisten vloer 1e verd 550 50% – 20 – 40

beton Betonstorten vloer 1e verd 100 30% – 10 – 30
GD.1 Gevelmetselwerk 550 10% – 0 – 0
maatv Profielen stellen 225 10% – 10 – 100

steig Montage steiger 325 10% + 10 + 100
Figuur 9.43 Weektransport afwijking manuren per ploegtaak per wk40vr
iemand aan een andere dan zijn eigen ploegtaak eindresultaat in positieve richting te kunnen
heeft besteed. De wekelijkse registratie van de bijsturen:
manuren kan worden doorgekoppeld naar de • aanpassen ploegsamenstelling om productivi-
loonadministratie. Die heeft voor het berekenen teit te verhogen;
van het weekloon in principe alleen het totaal • aanpassen ploegtaak om afstemming ploeg te
aantal aanwezigheidsuren per man nodig. verbeteren;
• aanpassen taakinstructie om ploeg beter te
9.7.5 Rapporteren resultaten per ploegtaak laten functioneren;
Voor het maken van het wekelijkse afwijkingsrap- • aanpassen hulpmiddelen voor werk ploeg;
port zijn de volgende gegevens nodig: • constateren dat beschikbare manurenbudget
• uit ploegtaak totaal budget aan manuren per te laag is;
taak; • constateren dat taak complexer is dan in
• uit productieopname percentage gereed; begroting was verwacht;
• percentage maal totaal budget is deelbudget • constateren dat taak meer is dan in bestek was
manuren; gevraagd;
• uit manurenregistratie per ploegtaak manuren • eventueel meerwerkopdracht verwerken in
besteed deze week; manurenbudget.
• deze week plus besteed tot vorige week is
geboekte manuren. 9.7.6 Rapporteren resultaten per produc-
tiedeel
Met behulp van het rekenmodel uit paragraaf Wekelijks hoeven alleen de afwijkingen te wor-
9.5 zijn de verschillende resultaten per ploegtaak den gerapporteerd van de ploegtaken die in
te berekenen, figuur 9.43. uitvoering zijn omdat alleen op die ploegtaken
Een negatief deel- of eindresultaat betekent dat bij te sturen is.
er meer manuren zijn besteed dan in het budget
beschikbaar is. Het deelresultaat heeft betrek- Daarnaast is een periodieke (vierwekelijkse) rap-
king op een constatering van de stand van portage van de resultaten per productiedeel no-
zaken per wk40vr. dig om de resultaten van de kostensoort arbeid
in het rapport van alle kostensoorten te kunnen
Het eindresultaat is een prognose verkregen door integreren, figuur 9.44.
extrapolatie.
In dit afwijkingsrapport is voor de kostensoort
De opzet en indeling van het afwijkingsrapport manuren per productiedeel het deelresultaat en
is vooral gericht op het verstrekken van infor- het berekende eindresultaat aangegeven.
matie aan het bouwplaatsmanagement om het
Productie- Omschrijving Eind- Productie Deel- Eind-

deel productiedeel budget resultaat resultaat
OB Onderbouw 650 100% – 60
OB.1 Bouwplaats inrichten 300 100% + 50

OB.2 Bouwput/paalfundatie 50 100% – 10
OB.3 Betonfundering 300 100% – 100
SK Skelet 700 44% – 30 – 70
SK.1 In situ betonskelet 650 47% – 30 – 70

SK.2 Staalskelet dakopbouw 50 0% – 0 – 0
GD Gevel/dak 750 7% – 0 –0
GD.1 Gevelmetselwerk 550 10% – 0 –0

GD.2 Dakafwerking 200 0% – 0 –0
Figuur 9.44 Rapport resultaten manuren per productiedeel per wk40vr
Begrotings- Afwijking Manuren Uurloon Loon- Loon-

resultaat (€) kosten (€) resultaat (€)
Eindbudget 650 25,00 16.250,–

Deelresultaat – 100 425 25,50 19.125,– – 2.712,50
Eindresultaat – 200 850 25,75 21.887,50 – 5.637,50
Figuur 9.45 SK.1 in situ betonskelet resultaten bij 50 procent gereed
Om de totale resultaten per productiedeel te 9.8 Beheersen materiaalkosten

kunnen berekenen, moeten de resultaten in de
kostensoort ‘manuren’ worden omgerekend naar De materiaalkosten maken een aanzienlijk deel
de kostensoort loonkosten. uit van de totale bouwkosten van een project.
De manier waarop de materiaalkosten betrouw-
In de begroting is bij het berekenen van de baar zijn te registreren en te vergelijken met
loonkosten een gemiddeld uurloon vastgesteld. het beschikbare budget is niet voor alle mate-
Tijdens de uitvoering kan het betaalde uurloon rialen gelijk. Het beheersen van de kosten van
afwijken van wat is begroot. Als in de begroting 1.000 m3 beton is van een andere orde dan het
een uurloon van € 25,- is begroot en tot heden beheersen van de kosten van 1.000 stuks beton-
(50 procent gereed) is gemiddeld € 25,50,- per blokjes. Een procedure voor het beheersen van
manuur betaald en over de tijdsduur van het de materiaalkosten moet selectief worden gericht
productiedeel gemiddeld € 25,75 per manuur op de materialen waarvan de afwijkingen van
wordt verwacht, wordt het loonresultaat volgens wezenlijke invloed kunnen zijn op het eindresul-
figuur 9.45 berekend. taat. Deze problematiek wordt aan de hand van
enkele voorbeelden uitgelegd.
Het loonresultaat wordt overgebracht naar de
periodieke rapportresultaten hele werk. 9.8.1 Inventariseren begrotingsgegevens
De inschrijfbegroting heeft als ordeningssysteem
de Stabu-hoofdstukken. Als uit de inschrijf-
208
Stabu- Productiedeel Hoeveel- Prijs Materiaal Onderaan. Totaal

code arbeidspecificatie heid (€/eh) (€) (€) (€)
SK.1 Betonvloer 1.000 m2 71,25 22.500,– 71.250,–
21.39 Bekisting diversen 600,–

21.49 Wapening diversen 100,–
3
21.50 Betonmortel B25 260 m 82,50 21.450,
21.59 Beton diversen 350,–
GD.1 Gemetselde gevel 1.000 m2 88,85 36.250,– 88.850,–
22.31 Baksteen wf 75.000 300,– 22.500,–

22.31 Metselmortel 25 m3 100,– 2.500,–
22.60 Gevellateien 100 m1 45,– 4.500,–
22.83 Isolatiemateriaal 1.100 m2 4,– 4.400,–
22.89 Isolatie diversen 350,–
1
Om praktische redenen zijn de kolommen arbeid en materieel verborgen.
Figuur 9.46 Begroting kostensoort materialen
begroting de kolom materialen wordt geselec- • constructieve wapening volgens buigstaat;

teerd, ontstaat een materiaalbegroting waarin • knipverliezen, niet verrekenbaar;
per Stabu-hoofdstuk alle begrotingsregels met • hulpwapening, supporten;
materiaalkosten worden overgenomen. In de • binddraad voor vlechten;
samenvatting in figuur 9.46 is een groot aantal • betonblokjes, afstandhouders;
hulpmaterialen samengevoegd in de verzamel- • haringgraatstaal, stortnaden.
post diversen. In werkelijkheid is het aantal regels
per Stabu-hoofdstuk vele malen groter. De leve- Beheersen van de materiaalkosten moet selectief
ring van wapening viel in het voorbeeld onder gebeuren waarbij een onderscheid te maken is
onderaannemers. tussen primaire en secundaire (hulp)materialen.
In de inschrijfbegroting hebben alle materialen
Primaire en secundaire materialen een begrotingsregel en alleen de hoogte van de
De materiaalpost wapening in de inschrijfbegro- materiaalkosten verschilt.
ting zou kunnen bestaan uit de volgende begro- Voor het beheersen van de materiaalkosten heeft
tingsregels: een verdubbeling van de hoeveelheid binddraad of
Stabu- Productiedeel Hoeveel- Prijs Materiaal Onderaan. Totaal

code arbeidsspecificatie heid (€/eh) (€) (€) (€)
SK.1 Betonvloer 1.000 m2 71,25 22.500,– 71.250,–
21.39 Kist diversen 1.000 m2 0,60 600,–

21.40 Wapening constr 25.000 kg 0,45 11.250,–
21.49 Wap. diversen 25 ton 34,– 850,–
21.50 Betonmortel B25 260 m3 82,50 21.450,
21.59 Beton diversen 260 m3 1,35 350,–
Figuur 9.47 Materiaalomschrijving in uitvoeringsbegroting

betonblokjes nauwelijks invloed op het resultaat. neer de levering de begroting overschrijdt, is het
In de uitvoeringsbegroting zou de post wape- niet meer mogelijk het resultaat bij te sturen. Een
ning in twee groepen kunnen worden opge- aparte hoeveelheidsboekhouding op het werk
deeld, figuur 9.47. bijhouden waarbij alle gestorte betonconstructies
In de inschrijfbegroting kan onder code 21.50 opnieuw worden uitgetrokken is erg bewerkelijk.
(beton) staan: De eerste stap in de hoeveelheidsbewaking van
• betonmortel; beton is de splitsing in uitvoeringsfasen. Uit de
• toeslag hulpmiddelen; begroting moet de hoeveelheid beton voor de
• toeslag wachttijden; onderbouwfase ten opzichte van de skeletfase
• toeslag betonpomp. apart worden gehouden. Het wordt dan mo-
gelijk na het storten van de begane-grondvloer
In de uitvoeringsbegroting zou dat volgens de afwijking in hoeveelheid van de onderbouw
figuur 9.47 in twee regels worden opgenomen. apart te registreren en de afwijking te beoorde-
len.
Afwijkingen tussen budget en kosten
Beton is een bulkmateriaal dat zowel in de Bij grotere gebouwen is het skelet opgedeeld in
onderbouw- als in de skeletfase wordt gebruikt. meerdere productiedelen. Het vergt een aparte
In de begroting wordt de hoeveelheid beton en gedetailleerde administratie om de hoeveel-
uitgetrokken vanaf de bestektekeningen. Over heden per productiedeel apart te registreren. De
de berekende hoeveelheid wordt een materiaal- mogelijke oorzaken van afwijkingen in de hoe-
verlies van 3 procent begroot. Bij de betoncen- veelheden verschillen per productiedeel niet veel.
trale wordt een eenheidsprijs gevraagd per m3 Het is mogelijk de hoeveelheid beton van de
beton met een bepaalde specificatie volgens het skeletfase als geheel te registreren en daarna te
bestek. Afwijkingen in het eindresultaat kunnen vergelijken met de gesommeerde hoeveelheid
drie oorzaken hebben: van alle productiedelen.
1 Eenheidsprijs per m3 wijkt af van begroting;
2 Hoeveelheid verwerkt wijkt af van begroting; 3 Afwijking op diversen
3 Bijkomende diverse kosten zijn hoger dan De som van de bedragen op de facturen van de
begroot. betoncentrale kan hoger zijn dan de hoeveelheid
beton maal de prijs/m3 door verschillende toesla-
1 Afwijking op eenheidsprijs gen:
Als in de begrotingsfase de betoncentrale een • toeslag voor toevoeging hulpstoffen;
vrijblijvende eenheidsprijs heeft opgegeven, en bij • toeslag voor wachttijd betonwagens;
opdracht blijkt de prijs hoger te worden, moet dit • laagwatertoeslag bij transportproblemen.
als beginresultaat worden geaccepteerd.
Afwijking kan ook ontstaan als tijdens de uit- Deze toeslagen worden soms wel en soms niet
voering een andere samenstelling van de beton begroot. Bij het rapporteren over afwijkingen op
wordt besteld dan in het bestek is vastgelegd. de kosten van beton is het gewenst afwijkingen
Afwijking van het resultaat op beton door de op diversen apart te registreren. Niet apart per
prijs per m3 heeft altijd een andere oorzaak dan soort toeslag maar als verzamelpost diversen ten
afwijkingen door de andere twee factoren. opzichte van de totale kosten voor beton.
Daarom moet de afwijking op prijs apart zicht-
baar worden gemaakt ten opzichte van de afwij- 9.8.2 Budgetteren materiaalkosten
kingen van de andere factoren. In de begroting zijn de hoeveelheden materialen
per productiedeel apart uitgetrokken en daarom
2 Afwijking op hoeveelheid per productiedeel bekend. Per productiedeel zijn
In de bouwpraktijk blijkt afwijking van de hoe- ook de secundaire materialen begroot en zijn per
veelheid regelmatig voor te komen. Als het productiedeel te totaliseren. Per primair materi-
verschil tussen de begrote hoeveelheid en de aal zijn in figuur 9.48 per productiedeel de hoe-
geleverde hoeveelheid pas zichbaar wordt wan- veelheid en het beschikbare budget berekend.
210
Stabu- Materiaalgroep Hoeveel- Primair materiaal Secundair materiaal Totaal

code productiedeel heid (€/eh) mm(€ totaal) (€/eh)mm m(€ totaal) kosten (€)
21.50 Betonmortel 550 m3 82,50 45.375,– 1,98 1.088,– 46.463,–
OB.1 Betonfundering 300 m3 82,50 24.750,– 1,75 525,– 25.275,–

SK.1 In situ betonskelet 250 m3
82,50 20.625,– 2,25 562,– 21,187,–
22.31 Baksteen wf 107.000 375,– 40.125,– 45,33 4.850,– 44.975,–
GD.1 Metselwerk gevel 72.000 375,– 27.000,– 50,– 3.600,– 30.600,–

AB.2 Metselw. trappenh. 30.000 375,– 11.250,– 37,50 1.125,– 12.375,–
AB.3 Metselwerk tuin 5.000 375,– 1.875,– 25,– 125,– 2.000,–
Figuur 9.48 Begroting materialen in primair en secundair
Stabu- Materiaalomschrijving Hoeveel- Hoeveel Hoeveel Nog te Eind-

code pruductiedeel begroot geleverd voorraad leveren resultaat
21.50 Betonmortel 550 m3 470 m3 5.000 110 m3 – 30 m3
OB.3 Betonfunderingsbalken 300 m3 320 m3 0 – 20 m3

SK.1 In situ betonskelet 250 m3 150 m3 110 m3 – 10 m3
22.31 Baksteen wf 107.000 20.000 5.000 84.000 – 2.000
GD.1 Metselwerk voorgevel 72.000 20.000 5.000 48.000 – 1.000

AB.2 Metselwerk trappenhuis 30.000 0.000 5.000 31.000 – 1.000
AB.3 Metselwerk tuinmuren 5.000 0.000 5.000 5.000 – 1.000
Figuur 9.49 Registreren materiaalhoeveelheid per productiedeel per wk40vr
Voor primaire materialen moet als hoeveelheid een • transporteren baksteen in Hulo-pakketten van
eenduidige eenheid gekozen worden. Bij beton is 400 stuks;
m3 vanzelfsprekend. Bij baksteen is het vanuit het • opmeten voorraad op bouwplaats in Hulo-
materiaal gezien gebruikelijk om als eenheid stuks pakketten;
te gebruiken en dan te decimeren in duizend stuks. • opmeten vermetselen in m2 geveloppervlak;
Voor een betrouwbare hoeveelheidsbewaking van • afrekenen onderaannemer omrekenen met
primaire materialen is het de vraag of bij baksteen 72 stuks/m2.
stuks het meest nauwkeurig is.
Bij baksteen bestaan maar twee formaten: waal-
Registratie van hoeveelheden bij baksteen: en dikformaat met een standaarddikte van 100
• uittrekken vanaf geveltekening in m2; mm. Bij kalkzandsteen is stuks als eenheid nog
• materiaalhoeveelheid in stuks omrekenen met moeilijker te gebruiken omdat in kalkzandsteen
75 stuks/m2 ten behoeve van inkoop; tien formaten worden geleverd in zes verschil-
onderaannemingshoeveelheid in stuks omre- lende muurdikten. Voor een nauwkeurige hoe-
•
kenen met 72 stuks/m2 ten behoeve van verwer- veelheidsbewaking zou voor alle soorten stenen
king; als meeteenheid het oppervlak beter geschikt zijn.
• bestellen baksteen bij leverancier is aantal
maal duizend stuks;
9.8.3 Registreren productie materialen Als deze drie documenten met elkaar kloppen,
Een aantal materialen wordt ‘just in time’ wordt de factuur ingeboekt in de crediteuren-
geleverd, zoals betonmortel. De hoeveelheid administratie. In de bouwpraktijk zijn leveranciers
aangevoerd materiaal is dan gelijk aan de hoe- snel met het sturen van de factuur, soms komt
veelheid verwerkt materiaal, dus gelijk aan de de factuur eerder aan dan het materiaal zelf. Het
productie. Een aantal primaire materialen wordt moment van inboeken van de factuur wordt
in voorraad geleverd, zoals baksteen. In dat geval gebruikt voor het registreren van het ontvangen
is er een verschil tussen hoeveelheid aanvoer en van het materiaal.
hoeveelheid verwerkt, zie figuur 9.49. De projectadministratie of het bouwplaats-
management moet op de factuur aangeven op
De hoeveelheid geleverd materiaal is uit de le- welke Stabu-code het materiaal moet worden
veringsbonnen te halen. Als tijdens het storten geboekt. Als de Stabu-code al op de opdracht-
op de afleveringsbon wordt vermeld voor welk bon is vermeld, hoeft het niet meer later te
productiedeel het is, wordt een betrouwbare gebeuren. Door het onderscheid te maken tus-
hoeveelheidsregistratie daarvan mogelijk. Omdat sen primaire en secundaire materialen, kan een
de geleverde hoeveelheden van een primair ma- grote verscheidenheid van kleinere bestellingen
teriaal worden getotaliseerd, hebben verschuivin- op dezelfde Stabu-code worden geboekt. Bij het
gen van registraties tussen productiedelen geen inboeken van de primaire materialen moet de
invloed op het eindresultaat van het primair ma- hoeveelheid worden ingevoerd.
teriaal. Bij primaire materialen moet het mogelijk
zijn de voorraad op de bouwplaats te bepalen. Door de bundeling van kleine posten materiaal
In plaats van het schatten van een percentage als secundair materiaal wordt het mogelijk de
gereed, is het betrouwbaarder om de nog te prijs per eenheid materiaal te berekenen. Het
leveren hoeveelheid in te vullen. Daarmee wordt verschil van de prijs per eenheid materiaal tussen
vooraf zichtbaar of er een hoeveelheidsverschil te budget en kosten geeft inzicht in het resultaat,
verwachten is. figuur 9.50.
9.8.4 Registreren geboekte materiaalkos- 9.8.5 Rapporteren resultaten hoeveelheid

ten primair materiaal
Bouwmaterialen worden besteld door het bouw- Vanuit de registratie van de productie zijn de
plaatsmanagement bij de bouwmaterialenhandel resultaten van de hoeveelheden per materiaal
of andere leveranciers. In een administratief sys- en per productiedeel te berekenen. In het reken-
teem wordt de aanvoer van materialen naar de voorbeeld van figuur 9.51 (betonfundering 100
bouwplaats vastgelegd met: procent gereed en betonskelet 60 procent) is bij
• opdrachtbon: van bouwplaats naar leverancier; het betonskelet de hoeveelheid verwerkt als deel-
afleveringsbon: van leverancier naar bouwbudget aangenomen en het verschil met nog te
•
plaats; verwerken bij het eindresultaat.
• factuur: van leverancier naar projectadmini-
stratie.

code productiedeel heid (€/eh) mm(€ totaal) (€/eh)mm m(€ totaal) kosten (€)
21.50 Betonmortel begroot 550 m3 82,50 45.375,– 1,98 1.088,– 46.463,–

21.50 Geboekte facturen 470 m3 85,– 39.950,– 2,18 1.023,– 40.973,–
22.31 Baksteen begroot 107.000 375 40.125,– 45,33 4.850,– 44.975,–

22.31 Geboekte facturen 20.000 375 7.500,– 45,– 4.900,– 8.400,–
Figuur 9.50 Registratie materiaalkosten zoals begroot en geboekt per wk40vr

212
Stabu- Primair materiaal Eind- Deel- Gele- Deel- Nog te Totaal Eind-
code productiedeel budget budget verd resultaat leveren levering resultaat
21.50 Betonmortel 550 450 470 – 20 110 580 – 30
OB.3 Betonfundering 300 300 320 – 20 0 320 – 20

SK.1 In situ betonskelet 250 150 150 0 110 260 – 10
Figuur 9.51 Rapport resultaten materiaalhoeveelheden in m3 beton per wk40vr
Stabu- Primair materiaal Eind- Stand- Deel- Geboekte Deel- Totaal Eind-
code productiedeel budget opname budget facturen resultaat kosten resultaat
21.50 Betonmortel 46.463,– 82% 37.986,– 40.973,– – 2.987,– 50.562,– – 4.099,–
OB.3 Betonfundering 25.275,– 100% 25.275,– 27.896,– 27.896,– – 2.621,–

SK.1 In situ betonskelet 21.187,– 60% 12.713,– 13.077,– 1–.364,– 22.666,– – 1.478,–
Figuur 9.52 Rapport resultaten materiaalkosten per productiedeel per wk40vr
9.8.6 Rapporteren resultaten kosten per • soort werk vraagt specialistische vakploegen,
materiaal per productiedeel zoals vlechten tegelwerk, waarover bouwbedrijf
In paragraaf 9.8.4 is bij de registratie van de niet beschikt;
geboekte materiaalkosten is de prijs per eenheid • werkzaamheden zijn moeilijk beheersbaar
berekend inclusief de secundaire materialen. In (ingewikkelde bekisting) en derden zijn bereid
paragraaf 9.8.5 zijn de hoeveelheden en de hoe- dat risico over te nemen;
veelheidsresultaten per productiedeel berekend. • verwerking is afhankelijk van levering (levering
Met behulp van deze gegevens zijn in figuur en montage staalskelet) en leverancier is bereid
9.52 de deel- en eindresultaten per productie- risico verwerking over te nemen;
deel te berekenen. • bouwbedrijf kan zelf niet aan voldoende vak-
Bij grote afwijkingen moet de bouwplaats- bekwaam personeel komen en derden zijn bereid
manager op basis van de verschillen kunnen die capaciteit te leveren.
beoordelen waardoor die veroorzaakt zijn en of
er maatregelen mogelijk zijn om de resultaten 9.9.1 Inventariseren onderaannemings-
in positieve zin bij te sturen. contracten
Per productiedeel zijn de resultaten van alle Er zijn verschillende contractvormen voor on-
materialen op te tellen en over te brengen naar deraanneming. De mate waarin risico’s worden
het verzamelblad resultaten hele werk. Daarin overgedragen is verschillend. Hoe meer risico’s
staat per productiedeel onder de kolom mate- er zijn afgedekt, des te kleiner de kans dat het
rialen het deel- en eindresultaat. financiële eindresultaat afwijkt van de begroting.
Als alle risico’s door derden zijn overgenomen, is
er geen reden meer de onderaannemerskosten
9.9 Beheersen te beheersen. In de bouwpraktijk komen veel on-
onderaannemingskosten deraannemingscontracten voor waarbij maar een
deel van de risico’s door de onderaannemer wordt
Van de aanneemsom van een bouwwerk wordt overgenomen en de bouwplaatsmanager moet
30 tot 70 procent uitbesteed aan onderaanne- het niet uitbestede deel van het contract zelf be-
mers. Er zijn verschillende redenen waarom het heersen. In figuur 9.53 zijn de hierna besproken
bouwplaatsmanagement werkzaamheden niet onderaannemingscontracten samengevat:
zelf wil uitvoeren, maar uitbesteedt aan derden: ◆ lump-sumcontract;

Onderaanneming Hoeveel Man- Loon Materiaal Bijko- Totale

samenstelling contract product uren prijs/ prijs/ mende kosten
norm manuur eenheid kosten
Lump-sumcontract
• staalskelet leveren en monteren contract contract contract contract contract contract
Lump-sum met bijkomende kosten

• dakbedekking lev/aanbrengen contract contract contract contract variabel variabel
Eenheidsprijs materiaal en verwerken

• leveren en vlechten wapening variabel contract contract contract variabel variabel
Eenheidsprijs verwerken
• uitvoeren tegelwerk variabel contract contract variabel variabel variabel
Eenheidsprijs voor leveren arbeid

• leveren van personeel variabel variabel contract variabel variabel variabel
Figuur 9.53 Risicoverdeling bij verschillende onderaannemingscontracten
◆ lump-sumcontract met bijkomende kosten; contract is exclusief het maken van dakdoorvoe-
◆ eenheidsprijs materiaal en verwerken; ren, omdat die niet op de bestektekening staan.
◆ eenheidsprijs verwerken; Wel kan in het contract een prijs per dakdoor-
◆ eenheidsprijs voor leveren arbeid. voer worden afgesproken. Ook staat in het con-
tract dat de hoofdaannemer moet zorgen voor
◆ Lump-sumcontract het verticaal transport van de materialen vanaf
Bij een bedrijfshal vraagt het bouwbedrijf aan vrachtwagen naar het dak. Deze bijkomende
een staalbouwbedrijf offerte voor de levering en kosten zijn dus variabel en als het een behoor-
montage van het staalskelet op basis van bestek lijk bedrag is, moet de bouwplaatsmanager die
en tekening. Er wordt een onderaannemings- bijkomende kosten beheersen omdat afwijking
contract gesloten voor het staalskelet voor een daarvan invloed kan hebben op het eindresul-
vast bedrag inclusief alle bijkomende materialen taat.
en werkzaamheden die nodig zijn om het staal-
skelet gemonteerd te kunnen opleveren aan de ◆ Eenheidsprijs materiaal en verwerken
hoofdaannemer. Als de contractprijs lager is dan Met een vlechtbedrijf wordt een onderaan-
de begroting, is er een positief beginresultaat en nemingscontract afgesloten voor het leveren en
het eindresultaat zal gelijk zijn aan het begin- verwerken van betonstaal voor een vast bedrag
resultaat. Lump-sumcontracten worden ook per kg volgens de buigstaat. In het contract
vaak afgesloten voor technische installaties. staat dat de hoofdaannemer de bouwkraan
beschikbaar moet stellen voor het transport en
◆ Lump-sumcontract met bijkomende kosten moet zorgen voor de levering van supporten,
Een dakdekkersbedrijf maakt een prijsaanbie- binddraad, betonblokjes en andere hulpmate-
ding voor het leveren en aanbrengen van de rialen. Als de vlechter zelf het betonstaal levert,
dakbedekking. De dakdekker kan vanaf tekening moet het knipverlies in de eenheidsprijs zijn
het oppervlak van het dak en de lengte van opgenomen. In elk geval moeten de kosten van
de dakrand bepalen. Er wordt een onderaan- de bijkomende hulpmaterialen en de kraanuren
nemingscontract afgesloten voor het leveren geregistreerd worden, om afwijkingen tijdig te
en aanbrengen van de dakbedekking volgens signaleren.
de bestekspecificatie, voor een vast bedrag. Het
214
◆ Eenheidsprijs verwerken plaatsmanagement is zelf verantwoordelijk voor

Het aanbrengen van wanden vloertegels wordt de inzet van het externe personeel en de produc-
uitbesteed aan een tegelzetbedrijf voor een tiviteit heeft grote invloed op het eindresultaat.
eenheidsprijs per m2 tegelwerk, gemeten in het
werk. In het contract worden aparte verrekenprij- 9.9.2 Budgetteren onderaannemers
zen genoemd voor het aanbrengen van dorpels Bij het opstellen van de budgetten voor
per stuk en voor het aanbrengen van kitvoegen onderaannemers wordt eerst een hoeveelheid
per m. aangegeven. Bij onder andere contracten met
meerdere hoeveelheden wordt de maatgevende
Voor het bouwplaatsmanagement kan het eind- hoeveelheid genomen. Bij lump-sumcontracten
resultaat afwijken door: waar geen maatgevende hoeveelheid bekend is,
• hoeveelheid tegelwerk gemeten in het werk wordt de hoeveelheid als 100 procent ingevoerd.
meer dan begroot; Het bedrag van het contract wordt gedeeld door
• materiaal, knipverlies tegels meer dan be- de hoeveelheid en dat is de gemiddelde prijs
groot; per eenheid. De secundaire kosten, die niet in
• bijkomende kosten, meer dorpels en kitnaden het contract zijn inbegrepen, worden apart als
dan begroot; verzamelpost vermeld en gedeeld door de hoe-
• beschadiging tegelwerk door derden, niet veelheid geeft dat een prijs per eenheid maat-
verhaalbaar. gevende hoeveelheid voor de bijkomende
kosten, figuur 9.54.
◆ Eenheidsprijs voor leveren arbeid
Er is een piek in de benodigde personeelsbezet- 9.9.3 Registreren productie onderaan-
ting die het bouwbedrijf niet zelf kan invullen. nemers
Met een onderaannemer wordt een contract Bij onderaannemingscontracten waarbij de hoe-
afgesloten voor het leveren van vakbekwaam veelheid voor risico van de hoodaannemer is, is
personeel voor een vaste prijs per uur dat op de een zorgvuldige registratie van de hoeveelheden
bouwplaats wordt gewerkt. In deze contract- per productiedeel noodzakelijk om afwijkingen
vorm is alleen het risico van de loonkosten per in hoeveelheid tijdig te signaleren. Figuur 9.55
manuur door derden overgenomen. Het bouw- geeft een voorbeeld.

prod. productiedeel heid (€ /eh)m (€ totaal) (€ /eh)m (€ totaal) kosten (€)
21.40 Vlechtwerk 55.000 kg 0,90 49.500,– 0,06 3.300,– 52.800,–
OB.3 Betonfundering 30.000 kg 0,90 27.000,– 0,06 1.800,– 28.800,–

SK.1 In situ betonskelet 25.000 kg 0,90 22.500,– 0,06 1.500,– 24.000,–
Figuur 9.54 Begroting onderaanneming in contract en secundair
Stabu- Onderaanneming Hoeveel Hoeveel Nog te Eind-

code productiedeel begroot verwerkt verwerken reultaat
21.40 Vlechtwerk 55.000 kg 47.000 kg 11.000 kg – 3.000 kg
OB.3 Betonfundering 30.000 kg 32.000 kg 0 – 2.000 kg

SK.1 Betonskelet 25.000 kg 15.000 kg 11.000 kg – 1.000 kg
Figuur 9.55 Registreren hoeveelheid per productiedeel per wk40vr

9.9.4 Rapporteren resultaten Stabu-hoofdstuk Specifiek materieel

In paragraaf 9.8 is voor de kostensoort materia-
len de wijze van berekenen en rapporteren van 21.00 Betonwerk 21.30 Bekisting
de resultaten behandeld. Voor de kostensoort 22.00 Metselwerk 22.90 Metselsteiger
onderaannemers is de werkwijze in principe het- 23.00 Prefab-elementen 23.90 Montagekraan
zelfde. Per onderaannemingscontract worden:
• resultaten hoeveelheden berekend; Figuur 9.56 Materieel volgens Stabu-hoofdstukken
• financiële resultaten per productiedeel bere-
kend; Het Nederlandse principe van het bestek is dat
• resultaten naar verzamelblad overgebracht. daarin alleen omschreven mag worden ‘wat’
er gemaakt moet worden en niet ‘hoe’. Bij
betonwerk heeft Stabu wel een paragraaf voor
9.10 Beheersen specifieke bekisting, maar bij andere hoofdstukken niet
uitvoeringskosten voor specifiek materieel. Geadviseerd wordt
paragraafgroep 90 te gebruiken, figuur 9.56.
In NEN 2634 en bij de inschrijfbegroting worden
de uitvoeringskosten opgedeeld in drie groepen: 9.10.1 Inventariseren materieelkosten
1 uitvoeringskosten specifiek per elementcluster; Als een inschrijfbegroting wordt omgezet naar
2 uitvoeringskosten geheel gebouw betreffende; productiedelen en kostensoorten, zie ook figuur
3 bouwplaatsexploitatiekosten, zie paragraaf 9.11. 9.19 en 9.20, ziet de uitvoeringsbegroting er
vereenvoudigd als volgt uit, figuur 9.57.
In deze paragraaf wordt behandeld het beheer-
sen van de specifieke uitvoeringskosten die een In de begroting zijn de kosten van de bekisting
directe relatie hebben met een Stabu-hoofdstuk als materieel begroot in een afschrijvingsprijs per
of productiedeel. Het betreft voornamelijk ma- m2 te bekisten oppervlak. Elke verdiepingsvloer
terieel, figuur 9.56. is begroot als een apart productiedeel. Het skelet
bestaat uit vijf vloeren van elk 1.000 m2 vloerkist.
Het totaal te bekisten oppervlak is 5.000 m2.
Stabu- Productiedeel Hoeveel- Prijs Materieel-

code materieel heid (€/eh) kosten (€)
SK.1 Betonskelet
21.30 Bekisting afschrijven 1.000 m2 8,25 8.250,–
GD.1 Gevelmetselwerk
22.90 Huur steiger 1.300 m2 3,50 4.550,–
Figuur 9.57 Begroting materieelkosten
Materieelsoort Hoeveel Huurtijd Start Weken Eind Afwijkende

omschrijving materieel gepland huur gehuurd huur weken
Kolombekisting 5 stuks 25 wk wk 25 15 wk wk 51 – 1 wk
Wandbekisting 1.130 m2 25 wk wk 25 15 wk wk 51 – 1 wk
Vloerbekisting 1.100 m2 20 wk wk 30 10 wk wk 52 – 2 wk
Figuur 9.58 Registreren hoeveelheid en huurtijd per wk40vr

216
Vloerbekisting Hoeveel- Prijs Materieel- Tijdge- Projectgebonden

onderdelen heid (€/eh) kosten (€) bonden Koop (€) Terugkoop (€)
Systeembekisting 1.000 m2 1,–/m2/wk

Huurkosten systeemkist 20 wk 1.000,– 20.000,– 20.000,–
Multiplex koop 1.200 m2 .12,50 15.000,– 15.000,–
Restwaarde multiplex 1.400 m 2
.6,25 – 2,500,– – 2.500,–
Diverse kleine onderdelen 5.000 m2 .1,75 8.750,– 8.750,–
Vloerbekisting 5.000 m2 .8,25 41.250,– 20.000,– 23.750,– – 2.500,–
 Het bedrag van € 41.250,- van figuur 9.58 wordt


� als volgt aan de bouwplaats gefactureerd:
�
• voor start vloerbekisting: factuur houthandel
voor multiplex;

• gedurende uitvoering vloerbekisting: perio-
dieke factuur huurkosten systeemkist;
� • na afloop vloerbekisting: creditnota restant
multiplex en factuur beschadigd/verloren sys-
teemkist.
�
 
 
  
Het afschrijvingsbedrag per m2 te bekisten op-

�    

  � 
 � pervlak is het resultaat van een aantal kostenpos-
 � ten met verschillende waarden. Om de kosten
     van de bekisting voortdurend te kunnen vergelij-
Figuur 9.59 Kostenverloop bekisting ken met het beschikbare budget, is het nodig de
registratie in te richten naar het verschijnen van
Er wordt voor één vloer bekisting aangevoerd de kosten.
waarmee vijf vloeren worden gemaakt. De beki-
sting wordt vijf keer ingezet. Het beschikbare Als met de facturen de kosten van de vloerbekis-
budget voor de vloerbekisting is: ting worden geboekt, is een tijdige vergelijking
5 vloeren × 1.000 m2 = 5.000 m2 × € 8,25 per m2 van de afwijking met het beschikbare budget
= € 41.250,-. nauwelijks mogelijk. In de bouwpraktijk blijkt
dat bij bekisting het risico van afwijkingen groot
De opbouw van de begroting is in figuur 9.58 is en dat bij tijdige signalering de mate van bij-
nader uitgewerkt. In dit voorbeeld bestaat de sturen ook groot is. Het is daarom gewenst een
ondersteuning van de vloerbekisting uit stalen systeem op te zetten waarbij tijdige vergelijking
stempels, schoren en liggers die worden ge- van de kosten met het budget op een betrouw-
huurd bij het materieelbedrijf en de beplating uit bare wijze mogelijk wordt gemaakt. Vooral de
multiplex dat bij de houthandel wordt gekocht. productietijd van het bekisten is van belang. De
huurprijs per week staat immers al vast.
De kosten van bekisting verschijnen dus in drie
verschillende vormen en op drie verschillende Omdat de materieelkosten uit eenmalige en
tijdstippen. In figuur 9.59 is dat grafisch weer- tijdgebonden kosten bestaan, is het beheersen
gegeven. Hetzelfde is het geval bij metsel- van de materieelkosten dus alleen mogelijk als de
steigers wanneer het stalen steigersysteem tijden projectgebonden kostensoorten geschei-
wordt gehuurd en de steigerplanken door het den worden gebudgetteerd, figuur 9.58.
werk worden gekocht en de resterende steiger-
planken na afloop weer worden teruggekocht.
9.10.2 Registreren tijdgebonden materieel- langer nodig is;

inzet • gepland was dat 1.000 m2 kist nodig was,
Bij het periodiek registreren van de productie- maar er blijkt 100 m2 kist meer aanwezig te zijn;
stand moet bij materieel een onderscheid ge- • voor de huurkosten is het deelresultaat tien
maakt worden tussen: weken voor de extra 100 m 2 al € 1.000,-.
• hoeveelheid materieel op het werk;
• tijdsduur dat materieel op het werk is; Het eindresultaat voor de huurkosten is
• tijd dat materieel nog op het werk moet zijn. - €4.200,-, dat bestaat uit:
• deelresultaat eerste tien weken = €1.000,-;
Bij een goede periodieke registratie is het moge- • twee weken extra huur van 1.000 m2 =
lijk een hoeveelheidsbewaking te doen van de €2.000,-;
hoeveelheid materieel en de hoeveelheid huur- • twaalf weken extra huur van 100 m2 =
tijd, figuur 9.58. €1.200,-.
9.10.3 Registreren geboekte materieel- Voor de te kopen onderdelen van de bekisting

kosten was €23.750,- begroot en dat is €25.000,-
Het mogelijk de aankoopkosten per materieel- geworden en zal niet verder stijgen, zowel deel-
soort gescheiden te houden: resultaat als eindresultaat €1.250,-. Begroot
• als bij bestellingen te kopen onderdelen voor was dat het werk van de koopmaterialen
bekisting code desbetreffende materieel waar- €2.500,- terug zal krijgen, maar er zijn veel
voor het bestemd is op bestelbon staat; beschadigingen en het terugkoopbedrag zal niet
• als leverancier die code op factuur vermeldt. hoger worden dan € 2.000,-, waardoor het eind-
resultaat €500,- zal worden.
Materieelbedrijven hebben een eigen artikel-
code, die geen relatie hoeft te hebben met het Uit het resultaatrapport van de vloerbekisting in
soort materieel. Een goede beheersing van de figuur 9.60 blijkt het eindresultaat €5.950,- te
materieelkosten is alleen mogelijk als de perio- worden, maar uit het rapport blijkt dat dit door
dieke huurnota’s naar de juiste materieelsoort verschillende factoren wordt veroorzaakt. Alleen
worden geboekt. wanneer men de factoren op zich kan beoorde-
len, is het eventueel mogelijk het eindresultaat
9.10.4 Rapporteren resultaten per te beïnvloeden. In dit geval kan het eindresultaat
materieelsoort alleen beïnvloed worden door de extra twee
Afwijkingen in de materieelkosten bestaan uit weken huur te verkorten.
verschillende aspecten. De vloerbekisting is Op basis van deze rapportage kan het bouw-
gepland voor twintig weken. Na tien weken plaatsmanagement beoordelen welke maat-
wordt het resultaat gerapporteerd in figuur 9.60: regelen mogelijk zijn om de grootte van het ne-
• verwacht wordt dat de bekisting twee weken gatieve eindresultaat te verminderen.
Materieelgroep Huur- Hoeveel- Huur- Koop- Terug- Materieel-

tijd heid kosten kosten koop kosten
Vloerbekisting 20 wk 1.000 m2 20.000,– 23.750,– – 2.500,– 41.250,–
Deelbudget 10 wk 1.000 m2 10.000,– 23.750,– – 2.500,– 33.750,–

Geboekte kosten 10 wk 1.100 m2 11.000,– 25.000,– – 2.500,– 36.000,–
Deelresultaat 0 wk – 100 m2 – 1.000,– – 1.250,– – 2.500,– – 2.250,–

Eindresultaat – 2 wk – 100 m2 – 4.200,– – 1.250,– – 500,– – 5.950,–
Figuur 9.60 Rapport resultaten per materieelgroep per wk40vr

218
9.11 Beheersen bouwplaats- zijn van een afscheiding om de opgeslagen

exploitatiekosten bouwmaterialen te beschermen.
2 energiefunctie: voor uitvoeren werkzaam-
De uitvoerings- en bouwplaatskosten zijn in vier heden is energie nodig. Er is ten minste een
groepen onderscheiden, zie ook figuur 9.12: infrastructuur voor elektra en water naar elke
1 specifieke uitvoeringskosten per productiedeel; werkplek nodig.
2 uitvoeringskosten geheel gebouw; 3 transportfunctie: materialen moeten vanuit
3 bouwplaatsexploitatiekosten; opslag of rechtstreeks vanaf vrachtwagen naar
4 bouwplaatsmanagementkosten. werkplek worden getransporteerd. Daarvoor zijn
transportmiddelen nodig.
Ieder bouwbedrijf heeft een eigen opbouw van 4 montagefunctie: voor bewerken en samen-
de begroting van de bouwplaatskosten. Het is voegen bouwmaterialen of bouwelementen zijn
een historisch gegroeide checklist (vaak alge- gereedschappen en instrumenten nodig.
mene bouwplaatskosten genoemd), waaraan de 5 arbeidsfunctie: bouwwerk komt alleen tot stand
eis wordt gesteld dat alle mogelijk voorkomende als er op bouwplaats personeel aanwezig is. Voor
bouwplaatskosten genoemd zijn. Hiermee wordt het bouwplaatspersoneel is accommodatie nodig.
voorkomen dat voor het project te maken kosten Ter bescherming van de veiligheid en gezondheid
worden vergeten. Een willekeurige opzet van de van het personeel zijn hulpmiddelen nodig.
checklist levert als resultaat alleen een totaal- 6 managementfunctie; ook als alle voorgaande
bedrag. Vergelijking met andere projecten functies aanwezig zijn, komt bouwproces nog
binnen het bouwbedrijf is maar in beperkte mate niet op gang. Er is management nodig dat het
mogelijk. productieproces moet aansturen, controleren en
bijsturen.
Vergelijking van de bouwplaatskosten tussen ver-
schillende bouwbedrijven of tussen het bouwbe- 9.11.2 Begroten bouwplaatskosten met
drijf en de opdrachtgever is nauwelijks mogelijk. kengetallen
Om de bouwplaatskosten te kunnen beheersen, Als de begroting van de bouwplaatskosten door
is het nodig budget en kosten met elkaar te kun- alle betrokkenen op dezelfde wijze wordt gede-
nen vergelijken. Op de bouwplaats komen de componeerd, is het mogelijk met kengetallen per
bouwplaatskosten binnen als facturen van mate- functie een raming van de bouwplaatskosten te
rieelverhuurbedrijven met eenmalige en tijdge- maken zonder alle details apart te benoemen en
bonden huurkosten. Als er tussen bouwen verte begroten. Per functie moet een onderscheid
huurbedrijven geen afspraken zijn gemaakt over worden gemaakt tussen:
het decomponeren van de bouwplaatskosten, • eenmalige projectgebonden kosten: hebben
wordt het zeer moeilijk de posten op de facturen relatie met projectgrootte en kunnen uitgedrukt
te splitsen over de begrotingsposten. Een verge- worden in bedrag per woning of 100 m2 BVO;
lijking tussen budget en kosten is dan alleen zeer • tijdgebonden exploitatiekosten: hebben
globaal mogelijk. Dit maakt het beheersen van relatie met bouwtijd en kunnen kengetallen
de bouwplaatskosten zeer moeilijk. opleveren per kalenderweek
9.11.1 Inventariseren bouwplaatskosten Uit een aantal begrotingen van uitvoeringskosten

De bouwplaatskosten zijn de kosten die nodig zijn de begrotingsposten gegroepeerd naar de
zijn om de bouwplaats als bedrijf te laten func- functie. De verschillen in de opzet en de getallen
tioneren. De kosten voor de inrichting van de van de begrotingen waren zo groot, dat hieruit
bouwplaats zijn toe te rekenen aan zes functies geen betrouwbare kengetallen te interpreteren
die de bouwplaats als tijdelijk bedrijf moet ver- waren, figuur 9.61.
vullen:
1 distributiefunctie: basisfunctie distribueren en
opslaan bouwmaterialen. De bouwplaats moet
toegankelijk zijn voor vrachtverkeer en voorzien
Gebouwsector Bedrijfsgebouwen Woningbouw Utiliteitsbouw

naar functie Per 100 m2 Per week Per woning Per week Per 100 m2 Per week
Distributiefunctie € 50,– € .150,– € 150,– € .400,– € .400,– € 0.750,–

Energiefunctie € 50,– € .150,– € 250,– € .300,– € .250,– € 0.250,–
Transportfunctie € 0,– € .25,– € 100,– € .300,– € .150,– € 2.000,–
Montagefunctie € 25,– € .50,– € 75,– € .150,– € .75,– € 0.300,–
Arbeidsfunctie € 25,– € .75,– € 50,– € .100,– € .500,– € 0.200,–
Bouwplaatsexploitatie € 150,– € .450,– € 625,– € 1.250,– € 1.375,– € 3.500,–

Bouwplaatsmanagement € 25,– € 1.000,– € 125,– € 1.500,– € 1.125,– € 7.500,–
Bouwplaatskosten totaal € 175,– € 1.450,– € 750,– € 2.750,– € 1.500,– € 11.000,–
Figuur 9.61 Indicatie kengetallen bouwplaatskosten naar gebouwfunctie
Deze getallen hebben alleen een indicatieve Om periodiek de kosten te kunnen vergelijken
waarde. Als het mogelijk wordt de begroting van met het beschikbare budget, is het nodig dat
de bouwplaatskosten te standaardiseren, ont- de begroting van de uitvoeringskosten wordt
staan er wel betrouwbare kengetallen. De getal- omgebouwd tot budgetten. Hiermee zijn peri-
len in deze tabel zijn alleen bedoeld om duidelijk odiek zowel de deelbudgetten te bepalen als de
te maken dat de bouwplaatskosten een belang- geboekte facturen om tijdig betrouwbare deel-
rijk deel uitmaken van de aanneemsom en dat resultaten te kunnen berekenen.
daarom het beheersen van de bouwplaatskosten
van groot belang is. Figuur 9.63 geeft een voorbeeld van de kosten
Om een aanzet te geven tot het standaardiseren van de bouwkraan. Omdat deze post een hoog
van de begroting van de bouwplaatskosten is bedrag is met een grote kans van afwijking van
een lijst opgesteld die een hulpmiddel kan zijn het eindresultaat, is het gewenst het begrote
bij het maken van een begroting van bouwbudget op te delen in hanteerbare budgetten
plaatskosten. Bij het opstellen van de lijst is een afgestemd op mogelijke afwijkingen.
aansluiting gezocht met Stabu en is daarvoor is
hoofdstuk 90 gebruikt, dat in het Stabu-systeem 9.11.4 Registreren productie en deelbudget
nog vrij is. Periodiek moeten de geboekte kosten van de
Om te voorkomen dat incidentele kosten op een uitvoeringskosten te vergelijken zijn met het be-
verkeerde code worden geboekt en om aanslui- schikbare budget. De nauwkeurigheid van het
ting te vinden met NEN 2634 niveau 2, is in berekenen van de deelbudgetten is bepalend
figuur 9.62 de lijst als volgt opgebouwd: voor de kwaliteit van de rapportage van de deel-
• uitvoeringskosten geheel gebouw; resultaten. Vanuit de tijd gezien is in figuur 9.64
• bouwplaatsexploitatiekosten; een opdeling gemaakt in:
• bouwplaatsmanagementkosten; • inrichtingskosten;
• projectgebonden bedrijfskosten (toegevoegd). • exploitatiekosten;
• ontruimingskosten.
9.11.3 Budgetteren uitvoeringskosten
De facturen voor het registreren van de uitvoe- Afhankelijk van de grootte en de samenstelling
ringskosten zijn in drie groepen te verdelen: van de budgetten en de kans op afwijkingen, kan
1 eenmalige inrichtingskosten bij aanvang werk; per functiegroep het deelbudget verder worden
2 periodieke huurkosten gedurende bouwtijd; verfijnd. Voor de exploitatiekosten kan dit vaak
3 eenmalige ontruimingskosten bij einde werk. voorkomen. In het voorbeeld is het budget voor de
exploitatiekosten van de transportfunctie verfijnd,
door de bouwkraan als aparte post te selecteren.
220
Lijst uitvoeringskosten geheel gebouw 95.00 Montagefunctie

95.10 montagemiddelen algemeen
91.00 Uitvoeringskosten gebouw 95.20 meetinstrumenten
91.10 bouwrijp maken bouwterrein 95.30 betonverwerkingsmiddelen
91.20 uitzetten en maatvoeren gebouw 95.40 steenverwerkingsmiddelen
91.30 klimaatbescherming gebouw 95.50 houtverwerkingsmiddelen
91.40 beveiligen en bewaken gebouw 95.60 metaalverwerkingsmiddelen
91.50 opnemen en narooien gebouw
91.60 opleveren van het gebouw 96.00 Arbeidsfunctie
91.70 onderhoudsperiode gebouw 96.10 arbeidsvoorziening algemeen
96.20 verkeersvoorziening personeel
Lijst bouwplaats exploitatiekosten 96.30 klimaatvoorziening personeel
96.40 collectieve veiligheidsvoorziening
92.00 Distributiefunctie 96.50 persoonlijke beschermingsmiddelen
92.10 bouwterrein algemeen 96.80 personeelsaccommodatie
92.20 afscheiding bouwterrein
92.30 bouwwegen Lijst bouwplaatsmanagementskosten
92.40 bouwafval
92.80 opslagaccommodatie 97.00 Managementfunctie
97.10 management algemeen
93.00 Energiefunctie 97.20 personeelskostenmanagement
93.10 installaties algemeen 97.30 communicatie/data-apparatuur
93.20 bouwelektra-installatie 97.40 managementhulpmiddelen
93.30 bijzondere bouwelektra 97.80 managementaccommodatie
93.40 bouwwaterinstallatie
93.50 bouwgasinstallatie Lijst projectgebonden bedrijfskosten
94.00 Transportfunctie 98.00 Project/bedrijfskosten

94.10 transportmiddelen algemeen 98.10 kosten voor vergunningen (precario)
94.20 bouwliften 98.20 kosten voor verzekering (Car)
94.30 kraanbaan/kraanfundatie 98.30 kosten voor financiering (bankgarantie)
94.40 bouwkranen 98.40 kosten voor interne adviseurs
94.50 mobiele kranen 98.50 kosten voor externe adviseurs
Figuur 9.62 Lijst uitvoerings- en bouwplaatskosten
Stabu- Omschrijving Hoeveel- Prijs Bouwplaats-

code uitvoeringskosten heid (€/eh) kosten (€)
4.40 Bouwkranen 20 wk 3.500,– 70.000,–
94.40 I inrichten montage kraan 1 stuks 15.000,– 15.000,–

94.40 E exploitatie huur bouwkraan 20 wk 1.250,– 25.000,–
94.40 E exploitatie kraanmachinist 20 wk 1.250,– 25.000,–
94.40 R ontruimen demontage kraan 1 stuks 5.000,– 5.000,–
Figuur 9.63 Samenstellen budgetten bouwplaatskosten

Stabu- Bouwplaatskosten Vanaf Tot en met Eind- Deel-

code met tijdspecificatie week week budget budget
92 Distributiefunctie wk 10 wk 45 16.500,– 10.000,–
92.I Inrichtingskosten wk 10 wk 20 2.500,– 2.500,–

92.E Exploitatiekosten wk 15 wk 40 12.500,– 7.500,–
92.R Ontruimingskosten wk 40 wk 45 1.500,– 10.00,–
93 Energiefunctie wk 10 wk 45 45.000,– 28.000,–

93.E Exploitatiekosten wk 12 wk 42 30.000,– 18.000,–
93.R Ontruimingskosten wk 40 wk 45 5.000,– 10.0 0,–
94 Transportfunctie wk 10 wk 42 89.500,– 62.000,–

94.E Exploitatiek. bouwkraan wk 12 wk 35 34.500,– 27.000,–
Exploitatiek. diversen wk 15 wk 40 37.500,– 22.500,–
94.R Ontruimingskosten wk 42 wk 42 5.000,– 10. 00,–
Figuur 9.64 Registreren beschikbare deelbudgetten per wk30vr
Stabu- Bouwplaatsfunctie Eind- Productie- Begin- Deel- Eind-

code met specificatie budget stand resultaat resultaat resultaat
92 Distributiefunctie 16.500,– 60% – 2.000,– – 1.000,– – 4.250,–
92.10 Bouwterrein algemeen 2.500,– 60% 500,– 1.000,– – 1.500,–

92.20 Afscheiding bouwterrein 2.500,– 60% 1.– 500,– – 500,– – 1.000,–
92.30 Bouwwegen 5.000,– 60% – 1.000,– – 500,– – 1.250,–
92.40 Bouwafval 2.500,– 60% 1. 0,– – 1.000,– – 2.000,–
92.80 Opslagaccommodatie 4.000,– 60% – 1.000,– – 1.000,– – 3.000,–
93 Energiefunctie 45.000,– 62% – 1.500,– – 5.00,– – 1.000,–

enzovoort
Figuur 9.65 Rapportage resultaten in onderdelen per bouwplaatsfunctie per wk30vr
9.11.5 Rapporteren resultaten per onder- Als per bouwplaatsfunctie de resultaten met
deel een redelijke mate van nauwkeurigheid zijn te
Per bouwplaatsfunctie wordt in figuur 9.65 per bepalen, krijgt het bouwplaatsmanagement
onderdeel berekend: informatie over afwijkingen. Hiermee kan men
• verwachte beginresultaat; beslissingen nemen om het eindresultaat positief
bereikte deelresultaat; bij te sturen.
• verwachte eindresultaat.

222
Stabu- Bouwplaatsfunctie Eind- Productie- Begin- Deel- Eind-

code met specificatie budget stand resultaat resultaat resultaat
9– Bouwplaatskosten 223.500,– 55% – 1.250,– – 12.500,– – 17.500,–
92 Distributiefunctie 16.500,– 60% – 2.000,– – 1.000,– – 4.250,–

93 Energiefunctie 45.000,– 62% – 1.500,– – 500,– – 2.500,–
94 Transportfunctie 89.500,– 83% – 5.000,– – 10.000,– – 10.000,–
95 Montagefunctie 10.000,– 50% 1.– 250,– .500,– ,– 750,–
96 Arbeidsfunctie 12.500,– 50% .500,– – 1.000,– – 2.500,–
97 Managementfunctie 50.000,– 50% – 1.500,– – 5.000,– – 10.000,–
Figuur 9.66 Rapportage resultaten per uitvoeringsfunctie per wk30vr
9.11.6 Rapporteren resultaten per functie Als men van een resultaat van een kostensoort
Figuur 9.66 geeft een overzicht van de resultaten van een productiedeel de oorzaken wil weten,
per uitvoeringsfunctie en geeft een indicatie kan men naar de betreffende kostensoort gaan
waar de resultaten negatief zijn. Om beslissingen en daar uitzoeken of er afwijkingen zijn in de
te kunnen nemen voor maatregelen om de resul- hoeveelheid of in de kosten per eenheid.
taten positief te beïnvloeden, zijn meer gedetail-
leerde gegevens nodig. 9.12.1 Eindresultaat extrapoleren en
corrigeren
In alle voorgaande voorbeelden is ervan uitgegaan
9.12 Verzamelblad resultaten dat het eindresultaat te berekenen is als een extra-
bouwkosten polatie van het deelresultaat. In de bouwpraktijk
zijn de ontwikkelingen van de resultaten com-
In de vorige hoofdstukken zijn per kostensoort plexer. Het kan zijn dat het deelresultaat extra
de procedures opgezet hoe voor elke kostensoort afwijkt door aanloopverliezen, dan moet de prog-
deelresultaten en prognoses van eindresultaten nose van het eindresultaat in positieve richting
ijn te berekenen. Ook is aangegeven hoe de worden bijgesteld. Het komt ook voor dat bij het
resultaten om te zetten zijn naar de productie- nog uit te voeren deel complicaties voorkomen
delen van de bouwplaatsbegroting. Dan ontstaat waardoor het eindresultaat meer zal afwijken dan
per productiedeel inzicht in de afwijkingen van op basis van het deelresultaat is berekend. In de
deelresultaten en eindresultaat op een bepaald bouwpraktijk wordt het eindresultaat eerst reken-
moment, figuur 9.67. kundig als een extrapolatie van het deelresultaat
berekend en daarna bijgesteld aan de hand van
Figuur 9.67 is een voorbeeld hoe een periodiek argumenten. Het is gewenst de ontwikkeling van
verzamelblad van de resultaten van het werk de eindresultaten gedurende de bouwtijd grafisch
eruit kan zien. Per uitvoeringsfase en per pro- vast te leggen. Een veelvoorkomende ontwikkeling
ductiedeel is het eindresultaat aangegeven totaal van de eindresultaten is dat een beperkte afwijk-
en per kostensoort. Van de productiedelen, die ing van de prognose van het eindresultaat in het
in uitvoering zijn, kan eventueel het resultaat begin van de bouwtijd, gedurende de bouwtijd in
worden bijgestuurd door het nemen van maat- dezelfde richting oploopt.
regelen voor het nog resterende deel. Daarom is
bij die productiedelen in uitvoering ook aange-
geven:
• beschikbare eindbudget;
• beginresultaat voor start;
• deelresultaat per heden.
Code Uitvoeringsfase Loon Materiaal Onderaan. Materieel Totaal

met productiedeel eindresult. eindresult. eindresult. eindresult. eindresult.
92-97 Bouwplaatsexploitatie – 12.500,– + 1.000,– – 5.000,– – 1.000,– – 17.500,–
92-96 Bouwplaatsexploitatie – 1.500,– + 1.000,– – 5.000,– – 2.000,– – 7.500,–

1
Deelresultaat bij 50% – 1.000,– – 1.000,– – 5.000,– – 1.000,– – 7.500,–
97 Bouwplaatsmanagem. – 11.000,– – 1.000,– – 1.000,– + 1.000,– – 10.000,–
1
Deelresultaat bij 50% – 5.500,– – 1.000,– 1.– 500,– .+ 500,– – 5.000,–
.
OB Onderbouw .– 500,– + 500,– – 1.000,– – 2.000,– – 3.000,–
OB.1 Bouwput maken – 1.000,– + 1.500,– – 2.000,– – 2.500,– – 4.000,–

OB.2 Paalfundatie + 1.500,– .+ 500,– .– 500,– – 1.000,– . + 500,–
OB.3 Betonfundering – 1.000,– – 1.500,– + 1.500,– + 1.500,– .+ 500,–
SK Skeletfase – 3.000,– – 4.000,– + 2.500,– – 1.000,– – 5.500,–
SK.1 In situ betonskelet – 3.000,– – 4.000,– + 3.500,– – 1.000,– – 4.500,–

1
Deelresultaat bij 50% – 1.500,– – 2.500,– + 2.500,– .– 500,– – 2.000,–
SK.2 Staalskelet dak – 1.500,– .+ 500,– – 1.000,– – 1.000,– – 1.000,–
GD Gevel/dakfase – 2.000,– + 2.500,– + 3.000,– – 2.000,– – 1.500,–
GD.1 Gemetselde gevel – 2.000,– + 2.500,– + 2.000,– – 2.000,– 4.+ 500,–

1
Deelresultaat bij 50% – 1.000,– + 2.000,– .+ 500,– – 1.000,– 4.+ 500,–
GD.2 Dakafwerking – 1.500,– .+ 500,– + 1.000,– – 1.000,– + 1.000,–
AB Afbouwfase – 1.000,– + 2.000,– – 4.000,– .+ 500,– – 2.500,–
AB.1 Inbouw – 1.000,– + 1.000,– – 2.000,– .+ 500,– – 1.500,–

AB.2 Afwerking + 1.000,– + 2.000,– – 3.000,– – 1.000,– 4.+ 500,–
AB.3 Uitrusting – 1.000,– – 1.000,– + 1.000,– – 1.000,– – 1.000,–
Eindresultaat – 19.000,– + 2.000,– – 4.500,– – 5.500,– – 27.000,–
1
Van de productiedelen die halverwege zijn, is als aanvullende informatie het deelresultaat vermeld.
Het verschil tussen het deel- en eindresultaat zou nog bij te sturen zijn.
Figuur 9.67 Periodiek rapport eindresultaten per fase (rood) en per productiedeel (vet) per kostensoort
9.13 Plannen en beheersen nen bepalen wanneer een termijn verstreken is

termijnbetalingen en wanneer de aannemer een factuur kan sturen
naar de opdrachtgever voor het betalen van
In de bouwnijverheid moet de opdrachtgever de de volgende termijn. Er bestaan ingewikkelde
aanneemsom in termijnen betalen gelijk aan de puntensystemen waarbij de begroting is omge-
voortgang van de uitvoering. De aanneemsom rekend naar punten met een bepaalde waarde.
wordt meestal opgedeeld in gelijke termijnen Elke week wordt de voortgang opgenomen en
van afgeronde bedragen. De voortgang van de het aantal punten berekend. De opdrachtgever
uitvoering moet worden gemeten om te kun- heeft er belang bij zo laat mogelijk te betalen
224
Termijnschema Begroot Start Gereed Tijd Bedrag

productiedelen bedrag (€) per week (€)
Onderbouwfase
OB.1 Bouwput maken 1.120.000,– wk 02 wk 06 4 wk 30.000,–
OB.2 Paalfundatie 1.120.000,– wk 06 wk 10 4 wk 30.000,–
OB.3 Betonfundering 1.150.000,– wk 10 wk 15 5 wk 30.000,–
Skeletfase
SK.1 Betonskelet 1.400.000,– wk 14 wk 34 20 wk 20.000,–
Gevel/dakfase
GD.1 Gevelmetselwerk 1.120.000,– wk 30 wk 36 6 wk 20.000,–
GD.2 Dakbedekking 1. 80.000,– wk 35 wk 39 4 wk 20.000,–
Afbouwfase
AB.3 Elektra-installatie 1.100.000,– wk 40 wk 50 10 wk 10.000,–
Bouwplaatskosten
I Inrichten 1. 50.000,– wk 02 wk 04 2 wk 25.000,–
E Exploitatie 1.200.000,– wk 02 wk 52 50 wk 4.000,–
R Ontruiming 1. 40.000,– wk 50 wk 52 2 wk 20.000,–
Aanneemsom 1.380.000,– wk 02 wk 52 50 wk
Figuur 9.68 Voorbeeld berekenen bouwkosten in tijd
Termijnen Bedrag (€) Vervalt Betalen Cumulatief (€)
1e termijn 100.000,– wk 03 wk 07 1.100.000,–

2e termijn 100.000,– wk 10 wk 14 1.200.000,–
3e termijn 100.000,– wk 20 wk 24 1.300.000,–
13e termijn 100.000,– wk 42 wk 46 1.300.000,–
14e termijn 80.000,– wk 52 wk 04 1.380.000,–
Figuur 9.69 Voorbeeld vervaldata vaste termijnen van € 100.000,-
om de bouwrente zo laag mogelijk te houden. Als afgesproken is dat de aanneemsom in termij-

De aannemer heeft er belang bij de termijnen zo nen van € 100.000,- wordt betaald, figuur 9.68,
vroeg mogelijk in te dienen om het financierings- is vanuit het rekenblad van figuur 9.69 het tijd-
verschil tussen de kosten en de opbrengsten zo stip te berekenen waarop de termijnen vervallen.
laag mogelijk te houden.
Als de bouwkosten in productiedelen zijn be-
Als het decomponeren van de bouwkosten en de groot en de bouwtijd in productiedelen is ge-
bouwtijd op dezelfde manier is gebeurd, wordt pland, is het door koppeling van de begroting
het mogelijk bouwkosten en bouwtijd te koppe- aan de planning eenvoudig om de vervaldata
len en de planning van de termijnen te vereen- van de termijnen uit te rekenen. Men kan bij elke
voudigen, figuur 9.68. vervaldatum gaan onderzoeken of de uitvoering
van het project gelijk is aan de planning. Bij een
goede rapportage van de afwijkingen van de
bouwtijd moeten de vervaldata eenduidig vast te

stellen zijn. Er zijn opdrachtgevers die in verband
met de financiering liever een vaste betaaldatum
hebben dan een variabele datum afhankelijk van
de voortgang. Ook de aannemer kan in verband
met zijn kassituatie belang hebben bij een vooraf
bekende datum waarop de termijn wordt over-
gemaakt. In dat geval kunnen opdrachtgever en
aannemer vooraf afspreken dat afwijkingen in de
bouwtijd niet de vervaldatum verandert, maar
dat het verschil tussen de geplande vervaldatum
en de werkelijke vervaldatum met een rentever-
goeding wordt verrekend.
literatuur
Normen
NEN 2634 Termen, definities en regels voor het
overdragen van gegevens over kosten en kwaliteits-
aspecten voor bouwprojecten

226

Beheersen bouwtijd
H. A. J. Flapper
10
Als een opdrachtgever eenmaal het besluit heeft genomen tot nieuw-
bouw, wil hij het nieuwe gebouw zo snel mogelijk in gebruik nemen.
Duurt de ontwerpfase langer dan was verwacht, dan wil men de verlo-
ren tijd terugwinnen in de uitvoeringsfase. In de bouwopdracht wordt
de bouwtijd vastgesteld. Als de beschikbare bouwtijd korter is dan
optimaal voor het uitvoeringsproces, moet de bouwplaatsmanager de
bouwtijd goed beheersen om die korte bouwtijd te kunnen realiseren.
Als een bepaalde opleveringsdatum voor de opdrachtgever van groot
belang is, zal die een hoge korting bedingen bij overschrijding. Wordt
de bouwtijd onvoldoende beheerst, dan kan de korting op de aan-
neemsom hoger worden dan het geplande financieel resultaat.

228
Inleiding • plannen activiteiten, uitzoeken wanneer wat

moet gebeuren;
Bij het maken van de inschrijfbegroting voor de • maken tijdschema, waarin geplande activitei-
aanbesteding is de bouwtijd in het bestek vast- ten zijn vastgelegd;
gelegd. Er wordt een tijdschema voor de uitvoe- • afwijkingen rapporteren tussen tijdschema en
ring gemaakt met als doel: uitvoering.
• kunnen bepalen of beschikbare bouwtijd vol-
doende is om werk op normale manier te kun- In dit hoofdstuk wordt behandeld wat de bouw-
nen uitvoeren. Blijkt de beschikbare bouwtijd te plaatsmanager moet weten om de planner aan
krap te zijn, dan moeten extra middelen worden te sturen en daarmee de bouwtijd te kunnen
begroot om verkorting van de uitvoering moge- beheersen.
lijk te maken;
• begroten tijdgebonden kosten materieel en
andere bouwplaatsvoorzieningen; 10.1 Stappenplan voor beheersen
• begroten tijdgebonden salariskosten bouw- bouwtijd
plaatsmanagement en bijkomende manage-
mentkosten. Het is vanzelfsprekend dat er voor de aanvang
van het werk een tijdschema wordt gemaakt
Het tijdschema voor de inschrijfbegroting wordt waarin het uitvoeringsproces in tijd is uitgezet.
calculatieschema genoemd. Dat kan een gede- Het is evenzo vanzelfsprekend dat gedurende de
tailleerd tijdschema zijn, maar ook een bouwtijd- uitvoering periodiek wordt gerapporteerd of en
berekening, paragraaf 10.2. hoeveel de uitvoering afwijkt van de planning.
Voor een goede beheersing van de bouwtijd is
Als de opdracht is verkregen en het bouwplaats- meer nodig, zie het stappenplan van figuur 10.1.
management is aangesteld, begint het manage- Er zijn twee groepen benodigde activiteiten:
ment met het maken van een tijdschema waarin 1 tijdens werkvoorbereidingsfase;
wordt gepland welke productiecapaciteit wan- 2 tijdens uitvoeringsfase.
neer nodig is om het werk binnen de gestelde
bouwtijd te kunnen realiseren; het productie- Elk van de stappen wordt hierna toegelicht.
schema, paragraaf 10.3.
�
Voor de communicatie met de opdrachtgever 
over de bouwtijd maakt het bouwplaatsmanage-

ment vanuit het productieschema een tijdschema. ��

Hierin zijn de wijze en volgorde van uitvoering
in grote lijnen aangegeven en hiermee kan
periodiek de voortgang van de uitvoering met � �
�
de opdrachtgevers en zijn adviseurs worden
besproken: het contractschema, paragraaf 10.4. 
 
� 
�
Tijdens de uitvoering moet het bouwplaats-
management de op het werk beschikbare pro- � �
ductiecapaciteit optimaal inzetten en de afstem- � �
ming tussen de verschillende ploegen bijsturen, Figuur 10.1 Stappenplan beheersing bouwtijd
het ploegenschema, paragraaf 10.5.
10.1.1 Randvoorwaarden met betrekking
Voor het kunnen beheersen van de bouwtijd tot bouwtijd
wordt een aantal activiteiten onderscheiden: Als de bouwplaatsmanager de opdracht krijgt
• berekenen bouwtijd om die te kunnen opti- het werk te realiseren, moet hij zich eerst afvra-
maliseren; gen welke verplichtingen er ten aanzien van de
10 BEHEERSEN BOUWTIJD 229
bouwtijd zijn aangegaan. In de bouwpraktijk ringsdatum. Een groot warenhuis moet voor
komen er namelijk verschillende afspraken voor Sinterklaas in bedrijf zijn. Een schouwburg moet
over de bouwtijd. bij de opening van het seizoen in oktober kun-
nen draaien. Bij een recreatiepark zijn de huisjes
Bouwtijd in productiedagen vaak al verhuurd voor de uitvoering start. Bij
De bouwtijd wordt in het bestek meestal vast- bouwwerken met een harde en belangrijke op-
gelegd in een aantal productiedagen. Na de leveringsdatum wordt vaak in het contract een
aanbesteding wordt tussen opdrachtgever en hoge korting op de aanneemsom vastgesteld
bouwbedrijf overeengekomen wanneer de voor te late oplevering. Die korting kan oplopen
bouwtijd start. tot € 12.500,- per werkdag. Beheersing van de
Als de startdatum is vastgelegd, worden daarna bouwtijd heeft in deze gevallen een hoge priori-
de productiedagen geteld, waarbij werkdagen teit voor de bouwplaatsmanager.
waarop door de weersomstandigheden niet kan
worden gewerkt niet worden meegeteld. Op de 10.1.2 Analyseren bouwtijdrisico’s
laatste productiedag na de startdatum moet het Het bouwplaatsmanagement moet de afgespro-
werk worden opgeleverd. Op welke datum dat ken bouwtijd beoordelen en daaruit kunnen vier
is, wordt pas op het eind van de bouwtijd dui- conclusies worden getrokken:
delijk. Het risico van de hoeveelheid onwerkbaar 1 beschikbare bouwtijd is langer dan voor nor-
weer ligt bij de opdrachtgever. In een aantal situ- male uitvoering nodig zou zijn;
aties zal de opdrachtgever eerder de datum van 2 bouwtijd is met normale uitvoering te realise-
oplevering willen weten, bijvoorbeeld in verband ren; geen extra inspanningen nodig;
met de inrichting en inhuizing. 3 bouwtijd is te kort, extra productiecapaciteit
Een tussenvorm is om af te spreken dat na het nodig om werk binnen contracttijd te realiseren,
gereed komen van de ruwbouw de datum van wat invloed heeft op bouwkosten;
oplevering wordt vastgesteld. Het risico van 4 bouwtijd is kort en gekoppeld aan harde
onwerkbaar weer is dan voor een groot deel niet opleveringsdatum met hoge korting, veel extra
meer aanwezig. De opdrachtgever en het bouw- inspanningen nodig om overschrijding opleve-
bedrijf delen dan samen het risico. ringsdatum te voorkomen.
Bouwtijd in kalendermaanden Ervan uitgaande dat de beschikbare bouwtijd

In het bestek kan de bouwtijd ook in kalender- krap is en dat overschrijding van de opleverings-
maanden vastgelegd worden. De opleveringsda- datum leidt tot een hoge korting op de aan-
tum is dan afhankelijk van de startdatum. In de neemsom, is het gewenst te analyseren bij welke
UAV staat in lid 7-1: ‘Als datum van aanvang zal onderdelen van het uitvoeringsproces de kans op
worden aangemerkt de vijfde werkdag na de dag vertragingen kan ontstaan, figuur 10.2.
waarop de aannemer het werk is opgedragen.’ Bij een concreet project kan men de kans op
Dit is meestal een te korte tijd om de uitvoering vertraging in een percentage uitdrukken. Als die
goed te kunnen voorbereiden. Opdrachtgever vertraging zou optreden, kan men inschatten
en aannemer kunnen een langere tijd tussen hoeveel tijd dan verloren gaat.
opdracht en startdatum afspreken. Als dat niet
gebeurt en de opdrachtgever houdt de aanne- 10.1.3 Vaststellen beheersniveau bouwtijd
mer aan het artikel in de UAV, moet het project- De randvoorwaarden met betrekking tot de
management in de planning rekening houden bouwtijd kunnen per project zeer verschillend
met een vertraagde start van de uitvoering en zijn. De bouwplaatsmanager moet daarom zijn
dus met een kortere bouwtijd dan in het bestek beheersinstrumenten op de juiste manier gebrui-
is vastgelegd. ken. Bij hoge boeteclausules moet tijdbeheersing
een hoge prioriteit hebben. Men zal minder risi-
Bouwtijd met harde opleveringsdatum co’s willen lopen en sneller geneigd zijn kosten
Er zijn gebouwen waarbij de opdrachtgever de te maken voor preventieve maatregelen om ver-
bouwtijd ondergeschikt vindt aan de opleve- tragingen te voorkomen of te beperken.
230
Risicobronnen voor Kans Effect 1 Bouwtijdberekening

vertraging De bouwtijdberekening is een rekenmodel
waarmee men met kengetallen de bouwtijd kan
Onderbouwfase bepalen en waarmee men alternatieven door kan
• opstarten van het heiwerk groot matig rekenen om tot een kortere bouwtijd te komen.
• opstarten van eerste betonwerk matig matig
2 Productieschema
Skeletfase Het productieschema is een tijdschema waarin
• productietempo bekistingsploeg groot groot voor de start van de uitvoering de benodigde
• regen- en vorstverlet groot matig productiecapaciteit wordt gepland, als taakstel-
ling voor het bouwplaatsmanagement.
Gevel/dakfase
• waterdicht krijgen van 3 Contractschema
het gebouw matig groot Het contractschema is een tijdschema als uitwer-
• productietempo king van het productieschema op een zodanige
gevelmetselwerk groot matig wijze dat de opdrachtgever en zijn adviseurs in
staat zijn de voortgang van het uitvoeringsproces
Afbouwfase te beoordelen en afwijkingen te kunnen rappor-
• productietempo afbouwploegen groot groot teren.
• afstemming tussen
afbouwploegen groot matig 4 Ploegenschema
Het ploegenschema is een kortetermijnplanning
Figuur 10.2 Risicoanalyse bouwtijd waarmee de op de bouwplaats beschikbare ploe-
gen zo optimaal mogelijk worden ingepland en
10.1.4 Opzetten samenhangend planning- waarmee bijsturing van het uitvoeringsproces
systeem mogelijk is.
Een samenhangend systeem voor het beheersen
van de bouwtijd bestaat uit de vier volgende in- Tijdens de werkvoorbereiding, voor de start van
strumenten, figuur 10.3: de uitvoering, moeten de hierboven besproken
1 bouwtijdberekening, paragraaf 10.2; instrumenten gebruikt worden.
2 productieschema, paragraaf 10.3;
3 contractschema, paragraaf 10.4; 10.1.5 Bewaken voortgang
4 ploegenschema, paragraaf 10.5. Het maken van planningen is niet voldoende om
de bouwtijd te kunnen beheersen. Voor het
 beheersen van de bouwtijd is het rapporteren
van afwijkingen noodzakelijk. Gedurende de
bouwtijd moeten periodiek de volgende activi-
� teiten worden uitgevoerd:
��
�
��
��
• rapporteren afwijkingen op productieschema;
• rapporteren afwijkingen op contractschema;
�� �
• maken nieuwe ploegenschema’s om bij te
sturen.
� 
Figuur 10.3 Instrumenten voor beheersen bouwtijd 10.2 Bouwtijdberekening
Aan de hand van een voorbeeld wordt eerst de

methode van de bouwtijdberekening uitgelegd
en daarna de theorie die voor het rekenmodel
nodig is, figuur 10.4.
Uitvoeringsfase Productiedagen Uitvoeringsfase Werkzaamheden
Intervaltijd aanloopfase 20 dagen • aanloopfase bouwput en paalfunctie

Intervaltijd onderbouwfase 20 dagen • onderbouwfase fundering tot en met
Intervaltijd cascofase 20 dagen begane-grondvloer
Intervaltijd gevel/dakfase 20 dagen • skelet(casco)fase draagconstructie
Intervaltijd afbouwfase 50 dagen • gevel/dakfase omhulling van het gebouw
• afbouwfase afbouw inclusief installaties
Totaal intervaltijd 130 dagen
Figuur 10.5 Werkzaamheden per uitvoeringsfase
Productietempo 1 woning per dag
Productietijd: De productietijd is de hoeveelheid productie
50 woningen gedeeld door het productietempo. Elke woning
= 50 dagen
1 woning/dag doorloopt een aantal fasen waarin bepaalde
werkzaamheden worden verricht, figuur 10.5.
Bouwtijd in productiedagen 180 dagen
In kalendermaanden: 10.2.2 Begrippen en gegevens voor reken-
180 –10 model
= 10,6 maand
16
Rekeneenheid voor productie
De grootte van een bouwwerk of de hoeveelheid
�         
 te maken bouwproductie moet in een eenheid
          
kunnen worden uitgedrukt. Bij woningen is de
            
eenheid van productie één woning en bij utili-
  teitsbouw 1 m2 bruto-vloeroppervlak (BVO). Bij
 
een gecombineerd bouwwerk van woningen en
  utiliteitsbouw kan zowel een woning als 100 m2
BVO worden gebruikt.
 
 � Rekeneenheid voor tijd

De factor tijd kan in verschillende eenheden
worden uitgedrukt. Voor het berekenen van de
 
bouwtijd wordt de productiedag gebruikt, dat is
 een werkdag van acht uur. Omdat vooral tijdens
     de ruwbouwfase werkdagen voorkomen waarop
Figuur 10.4 Bouwtijdberekening project vijftig woningen geen productie mogelijk is, kan met het bere-
kenen van de bouwtijd in productiedagen niet
10.2.1 Bouwtijdberekening voor vijftig zonder meer worden bepaald op welke datum
woningen het bouwwerk wordt opgeleverd.
De bouwtijd van start uitvoering tot oplevering is
samengesteld uit twee verschillende tijdfactoren: Omrekening naar kalendertijd
1 som intervallen activiteiten (130 dagen); Er is een omrekening nodig van productiedagen
2 productietijd maatgevende activiteit (vijftig naar kalendertijd. Het is gebruikelijk de bouwtijd
dagen). uit te drukken in het aantal kalendermaanden.
Voor het omrekenen is nodig te weten hoeveel
Een interval is het verschil in tijd tussen de start productiedagen statistisch te verwachten zijn tij-
van twee opeenvolgende activiteiten. De som dens de ruwbouwfase en tijdens de afbouwfase.
van de intervallen (totaal interval) is de tijdsduur De berekening is in figuur 10.6 weergegeven.
van start bouw tot oplevering van de eerste Bij woningbouw loopt de ruwbouwfase tot de
woning. laatste woning water- en winddicht is. In de
232
365 kalenderdagen 228 werkdagen per jaar
• 104 weekend dagen

• 6 nationale feestdagen
• 10 dagen wintersluiting • 15 dagen regenverlet
• 2 dagen krokusvakantie • 12 dagen windverlet
• 15 dagen zomervakantie • 9 dagen vorstverlet
228 productiedagen per jaar in afbouwfase 192 productiedagen per jaar in ruwbouwfase
19 dagen per maand 16 dagen per maand
4,4 dagen per week 3,7 dagen per week
Figuur 10.6 Berekening aantal productiedagen per jaar in ruwbouw en afbouw
tijdschaal is de afbouwfase alleen de afbouw van 10.3 Productieschema

de laatste woning. Bij een intervaltijd van de
afbouwfase van maximaal zestig dagen geeft dit Als de bouwtijd is vastgesteld, moet worden
een correctie op de ruwbouwschaal van tien da- uitgezocht welke productiecapaciteit nodig is
gen. Bij woningbouw, maar ook bij veel gebou- om het bouwwerk binnen de gestelde bouwtijd
wen in de utiliteitsbouw met ongeveer dezelfde te kunnen realiseren. Het bepalen van de beno-
afbouwtijd, is de bouwtijd in productiedagen digde productiecapaciteit wordt gepland in een
met de volgende formule om te rekenen naar productieschema.
kalendermaanden:
10.3.1 Procesanalyse voor productieschema
Aantal productiedagen – 10 aantal kalender-
= Het opstellen van een productieschema begint
16 dagen per maand maanden.
met het maken van een uitvoeringsanalyse.
Bij veelvoorkomende bouwwerken kan bij het Daarbij wordt het totale uitvoeringsproces in drie
maken van de inschrijfbegroting worden vol- niveaus gedecomponeerd:
staan met een bouwtijdberekening om de tijd- 1 uitvoeringsfasen;
gebonden kosten te kunnen berekenen. 2 productiedelen;
3 ploegtaken.
10.2.3 Onderzoek naar bouwtijdverkorting
Met het rekenmodel is het mogelijk per uitvoe- 1 Uitvoeringsfasen
ringsfase te zoeken naar alternatieven ter verkor- Het uitvoeringsproces van start bouw tot opleve-
ting van de bouwtijd door: ring opdelen in een aantal herkenbare fasen (zo-
verkorten intervaltijd per fase; als onderbouw, skelet, afbouw), waarbij elke fase
• verhogen productietempo; zijn eigen specifieke uitvoeringsaspecten heeft.
• verdubbelen productiestroom.
2 Productiedelen
Bij uitvoeringsfasen waarvoor veel verschillende Een productiedeel is een samenhangende hoe-
vakploegen nodig zijn (afbouwfase) is het ver- veelheid productie waarvoor een of meerdere
hogen van het productietempo niet eenvoudig vakploegen nodig zijn, die op basis van een
omdat dan alle vakploegen hun productietempo gemeenschappelijk productietempo moeten
moeten verhogen. Bouwtijdverkorting moet daar worden aangestuurd.
worden gezocht in een vermindering van het
aantal vakploegen en daardoor verkorting van de productie
intervaltijd. Bij uitvoeringsfasen waarvoor maar Tempo = dag .
weinig vakploegen nodig zijn (onderbouwfase) is
het verhogen van het productietempo eenvoudi-
ger te realiseren.
◆ Ploegtaken De analyse met codering is ook de basis voor het

Een ploegtaak is een samenhangend geheel van decomponeren van de uitvoeringsbegroting. Als
activiteiten dat in zijn geheel aan een vakploeg de gegevens over de bouwkosten en de bouw-
kan worden opgedragen. tijd op dezelfde manier worden gedecompo-
neerd en gecodeerd, wordt de basis gelegd voor
In het voorbeeld van figuur 10.7 zijn de produc- een rechtstreekse koppeling tussen bouwkosten
tiedelen met volgnummers per uitvoeringsfase en bouwtijd, zie ook hoofdstuk 9.
gecodeerd. Afhankelijk van het aantal verschil-
lende vakploegen die voor een productiedeel 10.3.2 Tijdschaal in productieschema
nodig zijn en afhankelijk van het belang van de Om voor het organiseren van de productiecapa-
vakploegen voor de uitvoering, wordt in het citeit de planning doelmatig te kunnen gebrui-
productieschema een productiedeel verder gede- ken, moeten aan de tijdschaal boven een pro-
componeerd in vakploegen en ploegtaken. In dit ductieschema de volgende eisen worden gesteld,
voorbeeld zijn de vakploegen met een kortnaam figuur 10.9:
aangegeven. Deze uitvoeringsanalyse is de basis • tijdsduur activiteiten moet in aantal productie-
voor de verdere uitwerking van de verschillende dagen af te lezen zijn;
planningen. • vanaf elke activiteit moet op tijdschaal des-
betreffende productiedag afgelezen kunnen
worden;
• bepaald moet kunnen worden in welke kalen-
Productie- Vak- Productiedeel Productietempo
deel ploeg ploegtaak per dag
OB Onderbouwfase
OB.1 – inrichten bouwterrein
montp keetcontainers monteren 6 stuks
kraan bouwkraan monteren 1 stuk
OB.2 – bouwput en paalfundatie
grond bouwput ontgraven 600 m3
heier paalfundatie heien 120 stuks
OB.3 – betonfundering
fundp funderingsbalken maken 120 m
fundp begane-grondvloer maken 1000 m2
SK Skeletfase
SK.1 – in situ betonskelet maken 1000 m2
wand wanden/kolommen maken 60 stuks
kistp vloerkist stellen 1000 m2
vlech vloerwapening vlechten 24 ton
beton betonvloer storten 240 m3
SK.2 staal staaldakopbouw monteren 6 tn
GD Gevel/dakfase
GD.1 – gemetselde gevel maken 500 m2
metse metselwerk gevel 25.000
steig steiger monteren 500 m2
stelp gevelkozijnen stellen 50 stuks
Figuur 10.7 Uitvoeringsanalyse in productiedelen en vakploegen

234
derweek die desbetreffende productiedag zal

vallen volgens de prognose, rekening houdend   � 
met statistisch te verwachten onwerkbaar weer.


De volgorde van de tijdschaal moet dan van 
boven naar beneden zijn:

• prognoseschaal in kalenderweken; 

• productiedagen cumulatief.
 �
10.3.3 Productieschema maken  


 
Vanuit de beschikbare projectinformatie zoals
het bestek en de tekeningen wordt het project
 
en het daarvoor noodzakelijke proces geanaly-  

seerd en uitgewerkt in uitvoeringsfasen en pro-

ductiedelen. Voor elk productiedeel worden de 
 
daarvoor benodigde activiteiten geanalyseerd. 
Tevens moet de samenhang van de activiteiten

zichtbaar worden gemaakt. In figuur 10.8 is dit   
schematisch weergegeven.
 
Bij een productiedeel met meer vakploegen is A  
als volgt uit te werken:
• berekenen hoeveelheid per ploegtaak; Figuur 10.8 Stappenplan voor productieschema
• bepalen optimale dagproductie ploegen;
• berekenen taaktijd per vakploeg; In dit schema zijn de uitvoeringsfasen, de pro-
• bepalen welke ploeg maatgevend is voor productiedelen en de activiteiten als voorlopige
ductietijd. ploegtaken aangegeven. De kwaliteit van het
productieschema wordt bepaald door:
In figuur 10.9 is een voorbeeld van een produc- • kwaliteit uitvoeringsanalyse;
tieschema getekend. De tijdschaal is de prog- • kwaliteit bepalen interval;
noseschaal met aftrek van onwerkbare dagen. • kwaliteit bepalen tempo en doorlooptijd.
           

          
  
  � 
 
  
      
 
    
 
   
   

 
     
   
   
    
    
�
     
   
    
   

Figuur 10.9 Voorbeeldprincipe productieschema

Voor het realiseren van de benodigde kwaliteit 10.3.5 Rapporteren afwijkingen in

is veel praktijkervaring nodig. Tevens zijn goed bouwtijd
onderhouden bestanden met productiegegevens Als het productieschema voor de start van de
van groot belang. uitvoering is gemaakt, moet periodiek de pro-
ductiestand worden opgenomen om te kunnen
10.3.4 Plannen voorbereidende activiteiten rapporteren wat de afwijking in de bouwtijd is.
In het productieschema wordt de benodigde
productiecapaciteit voor het uitvoeringsproces Bij verschillende bouwwerken waar sprake was
gepland. Bij elke productiecapaciteit behoren van een conflict tussen de opdrachtgever en het
middelen zoals personeel, informatie, materiaal, bouwbedrijf over het overschrijden van de op-
materieel en hulpconstructies. Voor elk van deze leveringsdatum, is de rapportage van de voort-
middelen zijn voorbereidingsprocessen nodig. gang in de verslagen van de bouwvergaderingen
onderzocht. Daaruit bleek het volgende:
Het plannen van die voorbereidende activiteiten • stand bouw wordt onzorgvuldig gerappor-
is in principe hetzelfde als het plannen en be- teerd;
heersen van projectinformatie. In hoofdstuk 8 is • in registratie verletdagen worden telfouten
het systeem uitgewerkt dat ook voor voorberei- gemaakt;
dende activiteiten te gebruiken is en dat bestaat • afwijking tussen prognose en werkelijk aantal
uit: dagen ontbreekt;
• opzetten procedures met participanten; • achterstand met wisselende standlijn wordt
• formuleren statusverandering als peildata; verschillend gewogen;
• plannen peildata per procedure; • consequentie voor opleveringsdatum wordt
• registreren voortgang procedures; meestal niet genoemd.
• rapporteren afwijkingen in peildata;
• actielijsten maken per participant. Het komt steeds vaker voor dat voor de op-
drachtgever het halen van de geplande opleve-
Enkele voorbeelden van productieprocessen waar ringsdatum van groot belang is. Als in de voort-
voorbereidingsprocessen aan voorafgaan zijn gangsrapportage de afwijking in de bouwtijd
gegeven in figuur 10.10. onder tafel wordt geschoven, zal niemand de
noodzaak voelen om maatregelen te nemen om
Productiedeel Voorbereidende de achterstand in te halen. Dan wordt pas kort
activiteit voor de opleveringsdatum geconstateerd dat er
nog zoveel werkzaamheden moeten worden uit-
Bouwkraan monteren offerte, opdracht en gevoerd, dat die niet voor de opleveringsdatum
levertijd kraan gereed kunnen zijn. De dan nog beschikbare
Paalfundatie heien offerte, opdracht en tijd is te kort om maatregelen te nemen en de
levertijd palen opdrachtgever krijgt het gebouw later beschik-
Funderingsbalken offerte, opdracht en baar dan hij steeds had gedacht en waarvoor
levertijd wapening niemand hem had gewaarschuwd.
Vloerkist stellen offerte, opdracht en
levertijd bekisting Grafische registratie bouwtijd
Staalopbouw monteren offerte, opdracht en In de bouwpraktijk is het gebruikelijk periodiek
levertijd staal een standlijn in het schema in te tekenen. In het
Metselwerk gevel offerte, opdracht en voorbeeld van figuur 10.11 is een standlijn gete-
levertijd baksteen kend per eind week 45. Op die dag was een be-
Gevelkozijnen monteren offerte, opdracht en paald vloerveld gestort wat was gepland op de
levertijd kozijnen 85e productiedag. Volgens de prognose zou het
die dag de 92e productiedag zijn, maar uit de
Figuur 10.10 Voorbeelden voorbereidende activiteiten registratie van verletdagen bleek dat het die dag
pas de 88e productiedag was. Naast de opname
236

 

       

  
        � 

�  �  �� � � 
 
Figuur 10.11 Standopname grafisch
van de stand van het werk moet ook worden de productie. In de bouwpraktijk wordt dat on-
gekeken naar de uitvoeringsprocessen die in de derscheid niet altijd gemaakt.
naaste toekomst moeten starten. Het is van be-
lang na te gaan of de vele – vaak niet in de plan- Rekenkundige registratie bouwtijd
ning opgenomen – voorbereidingsactiviteiten op Een betrouwbare en nauwkeurige registratie van
tijd gereed zijn. de voortgang van het uitvoeringsproces is van
groot belang voor het beheersen van de bouw-
Bij een zorgvuldige rapportage van de voortgang tijd. Deze rapportage is gebaseerd op figuur
moet er een onderscheid worden gemaakt tus- 10.12. Om fouten in de telling van productie-
sen afwijking door het klimaat en afwijking door dagen en verletdagen te voorkomen is in het
Start bouw Oplevering Stand per 1997 wk 45 vr

1997 wk 23 ma 1998 wk 29 vr volgens plan werkelijk
wk 59 wk 23 wk 23
Weekdagen 295 dagen 115 dagen 115 dagen
Feest/vakantie 30 dagen 15 dagen 15 dagen
Werkdagen 265 dagen 100 dagen 100 dagen
Verletdagen 30 dagen 15 dagen 12 dagen

Calamiteiten 0 dagen 0 dagen 0 dagen
Productiedagen 235 dagen 92 dagen 88 dagen
Het rekenkundig afwijkingsrapport vermeldt dan:

Standopname per 97 wk 45 vr met 88 productiedagen
• afwijking op productiedagen 4 dagen achterstand door meer verlet
• afwijking op uitvoering 3 dagen achterstand in uitvoering
• invloed op opleveringsdatum 7 dagen later
Figuur 10.12 Cijfermatige berekening voor afwijkingsrapport

voorbeeld de bouwtijd in kalenderweken geteld Overmacht volgens UAV

en omgerekend met vijf dagen per week naar UAV’89 lid 42-3: Geen korting wordt opge-
het aantal weekdagen. Met aftrek van feest/ legd voor na de opleveringstermijn verstreken
vakantiedagen is het aantal werkdagen van de dagen die geen werkdagen zijn. Evenmin
hele bouwtijd tot en met standopname bekend. wordt korting opgelegd voor de zowel binnen
Daarvan wordt het aantal verlet-dagen afgetrok- als na bedoelde termijn gevallen dagen, dat
ken en is het aantal productiedagen bekend. de oplevering door overmacht is vertraagd,
voor zover daarmee bij een verleende termijn-
Eind week 45 zouden er volgens de prognose- verlenging geen rekening is gehouden. Ver-
schaal 92 productiedagen zijn, maar in werkelijk- tragingen in de voortgang van het werk door
heid maar 88 dagen, door het klimaat is een ach- bedrijfsstoornissen en – indien de opleverings-
terstand van vier dagen ontstaan. De uitvoering termijn niet is bepaald in werkbare werkdagen
heeft dag 85 bereikt en dat had dag 88 moeten – door onwerkbare dagen, wordt daarbij
zijn, de uitvoering loopt drie dagen achter. slechts als overmacht aangemerkt, voor zover
Samen geeft dat een vertraging van zeven dagen die vertraging van ongewone duur is geweest.
voor de opleveringsdatum. (Dat wil zeggen als hij bij zijn inschrijving niet
heeft behoeven te rekenen op zo lange vertra-
Bouwtijdverlenging door calamiteiten ging door die oorzaken.)
Als in het bouwcontract een harde opleverings-
datum is vastgelegd met een hoge korting bij
overschrijding en de opleveringsdatum wordt 10.4 Contractschema
niet gehaald, is er een conflict tussen de op-
drachtgever en het bouwplaatsmanagement. De In de UAV lid 26.1 staat dat de opdrachtgever
opdrachtgever vindt dat alle risico van de bouw- een tijdschema kan verlangen waarin duidelijk is
tijd bij het bouwbedrijf ligt en het bouwplaats- aangegeven op welke wijze en in welke volgorde
management vindt dat er bijzondere omstan- de aannemer voornemens is het werk uit te voe-
digheden waren waardoor de opleveringsdatum ren. De opdrachtgever moet in staat worden ge-
niet kan worden gehaald. steld gedurende het bouwproces de voortgang
Voorbeelden van calamiteiten (overmacht) zijn: te kunnen volgen en te kunnen constateren of er
• extreme periode vorstverlet; vertragingen ontstaan die gevolgen kunnen heb-
• staking bouwvakpersoneel; ben voor de opleveringsdatum.
• constructiefout in draagstructuur; Het door de opdrachtgever verlangde tijdschema
• omvallen bouwkraan; vormt een onderdeel van het contract tussen
• instorten bekisting. opdrachtgever en aannemer. Het komt voor dat
bij de aanbesteding een tijdschema moet wor-
In de bouwpraktijk blijkt een calamiteit ongeveer den ingediend maar dat wordt pas een contract-
twintig productiedagen verlies te geven. Door in schema bij de opdracht.
het rekenkundig voortgangsrapport het aspect van
calamiteit op te nemen, laat de bouwplaatsmana- Het productieschema is het instrument om tijd-
ger naar de opdrachtgever zien dat bij het bepalen afspraken te maken over de inzet van de beno-
van de bouwtijd geen rekening is gehouden met digde productiecapaciteit. Voor de opdrachtge-
een calamiteit. Als een calamiteit optreedt, kan het ver is niet de productiecapaciteit belangrijk, maar
bouwplaatsmanagement bouwtijdverlenging vra- het gerealiseerde product. De opdrachtgever wil
gen en volgens de UAV zou de opdrachtgever die kunnen zien wanneer de begane grond gereed
ook moeten verlenen. Als de harde opleveringsda- is of wanneer de binnenwanden gereed zijn, niet
tum van zodanig belang is voor de opdrachtgever, wie het maakt en hoe het wordt gemaakt. Het
dat bouwtijdverlenging tot onevenredige kostenstij- verschil tussen productie- en contractschema is
ging zou leiden, zouden opdrachtgever en bouw- het verschil tussen produceren en het beoorde-
plaatsmanager een calamiteit van twintig dagen in len van het gereed zijnde onderdeel.
de bouwtijd als reserve moeten opnemen.
238
De functie van het productie- en contractschema Een contractschema moet aan de volgende eisen
is verschillend en daarom is het voor de op- voldoen:
drachtgever gewenst een apart contractschema • kritieke pad bouwtijd zichtbaar;
te maken dat afgeleid wordt van het productie- • voor leken leesbaar;
schema. • per deel van gebouw leesbaar;
• tijdschema in kalenderweken;
Als tijdafspraken worden gemaakt in kalender- • globaal, geen schijnnauwkeurigheid;
weken, moet het contractschema een tijdschaal • bewerkingen niet te gedetailleerd;
hebben waarin de kalenderweken zijn af te lezen. • uitnodigend tot lezen;
Boven de kalenderweken worden de kalender- • formaat bruikbaar in vergaderingen;
maanden aangegeven. De vakantieperioden • ook verplichtingen voorbereiding;
moeten in het schema zichtbaar zijn als perioden • leesbaar zonder extra tekeningen;
waarin niet wordt gewerkt. • datum en versienummer.
10.4.1 Contractschema als samenvatting 10.4.2 Contractschema in mijlpalen
productieschema Als de gebruikelijke tijdschema’s met tijdbalken
Het productieschema is ingedeeld in uitvoerings- voor activiteiten voor de opdrachtgever geen
fasen, productiedelen en eventueel ploegtaken. doelmatig instrument blijken voor het beoorde-
Bij een groot bouwwerk is het contractschema len van de voortgang, moet worden overwogen
meestal een samenvatting van het productie- om een tijdschema te maken dat wel geschikt is
schema. Bij een structurele samenvatting zou in voor de opdrachtgever.
het contractschema de vakploegen weggelaten
kunnen worden, figuur 10.13. Het gaat om het verschil tussen het plannen van
een activiteit of het plannen van het resultaat
De functie van het contractschema is het maken van die activiteit. Het maken van een betonvloer
van tijdafspraken tussen het bouwbedrijf en de bestaat uit een aantal activiteiten. Men moet
opdrachtgever over de bouwtijd, de volgorde bouwkundig geschoold zijn om de voortgang
en de wijze van uitvoeren. Het contractschema van die activiteit te kunnen beoordelen. Het re-
moet de opdrachtgever in staat stellen tijdens sultaat van de activiteit betonvloer maken, is het
het uitvoeringsproces te kunnen beoordelen of moment waarop de betonvloer gestort is. Het
de uitvoering verloopt zoals het gepland is. De resultaat is de dag waarop de laatste m3 beton
tijdschaal staat dan ook in kalenderweken. van die vloer is gestort, wat door iedereen is te
constateren. Het resultaat is te zien als het berei-
Planners kunnen goede tijdschema’s maken voor ken van een mijlpaal, figuur 10.14.
hun eigen organisatie, maar hebben vaak moeite
om zich te verplaatsen in de opdrachtgever. In de In het contractschema van start tot oplevering
bouwpraktijk wordt een apart contractschema niet wordt een aantal mijlpalen gedefinieerd. Deze
altijd gemaakt en als het wel wordt gemaakt is het worden ontleend aan het productieschema. In
vaak niet meer dan een samenvatting voor de op- het voorbeeld van figuur 10.14 zijn de volgende
drachtgever; moeilijk leesbaar voor leken. Daardoor mijlpalen gedefinieerd. Door de mijlpalen is het
ontstaan onduidelijkheden over de voortgang. De kritieke pad van de bouwtijd aangegeven:
opdrachtgever kan zijn gevoel dat de uitvoering • eerste paal geheid: dag waarop eerste beton-
trager loopt dan hij verwacht had niet hard maken. paal fundering in grond wordt geslagen;
• betonvloer gestort: dag waarop van bepaalde
In het contractschema staat het betonskelet als betonvloer laatste m3 beton wordt gestort;
een lange tijdbalk van achttien weken aangege- waterdicht: dag waarop wordt geconstateerd
ven. Uit die tijdbalk is alleen de start en het einde • omhulling desbetreffende verdieping zover
dat
af te lezen. Tijdens de uitvoering van het beton- gereed is, dat die voldoende is beschermd tegen
skelet zijn afwijkingen tussen planning en werke- wind en water zodat klimaatgevoelige afbouw-
lijkheid niet uit het contractschema af te lezen. werkzaamheden kunnen starten;
�
 

 
 �
�
  
 
 
 
 
    �

  
    
  
  
  
 � 
  
    
   
         
    


 
 



 


�


 


 




 

 �


 

 




 
 
�

 
 
 

a
 
  m

e
h
 cs

iet
 � c


 u
d
 or
 p
 g
  int
 t
  a
 v
                              en
                              m
 sa
� sl
� a
 a
�
 m
 e
 h
cs
 


  t
  c
      ar
       t
           n
      
     

       o
                C
           
     
 
 
           
     
                  3
    
  

  

 
 



     


      1
          
           
             .
                  0
           


            1
                         
      
  
   
       

     r
  u
�                          u
      g
i
F

240

�
      
• dekvloer gelegd: dag waarop wordt geconsta-

  
teerd dat dekvloer op desbetreffende verdieping
 



is gelegd waarna verdere afbouwwerkzaam-



 
 heden kunnen starten;
 

• wand sluiten: dag waarop wordt geconsta-

  teerd dat alle betrokken participanten hebben

 �
 verklaard dat hun installaties en voorzieningen in





binnenwandspouw zijn aangebracht zodat bin-


 


nenwanden mogen worden gesloten;
 


• plafond sluiten: dag waarop wordt geconsta-

teerd dat alle betrokken participanten hebben
 
 
verklaard dat hun installaties en voorzieningen
 
� 
 

boven verlaagd plafond zijn aangebracht zodat
 
  

plafonds mogen worden gesloten;
 
 • opname: dag waarop geconstateerd wordt
 
dat alle bouwkundige werken conform bestek

 
  zijn uitgevoerd en dat installatievoorzieningen




visueel conform bestek aanwezig zijn;
  

 � 

 • opleveren: dag waarop opdrachtgever en
 bouwplaatsmanagement proces verbaal van

  

oplevering tekenen, waarmee opdrachtgever
  






verantwoordelijkheid voor gebouw overneemt


 
van uitvoerend bouwbedrijf.

 
  
�

 10.4.3 Rapporteren afwijkingen
  
 


In het voorbeeld van het contractschema in mijl-
  

 
palen zijn gedurende de bouwtijd circa veertig
 mijlpalen geplaatst. Deze mijlpalen maken het
  


  mogelijk periodiek de voortgang van de uitvoe-

 
 

ring eenduidig te rapporteren, figuur 10.15.

 � 
  



In dit voortgangsrapport is de afwijking tussen



planning en werkelijkheid eenduidig af te lezen.
  


 �
Een belangrijk voordeel van mijlpalen is ook dat
 
         �       
het niet alleen mogelijk is om achteruit te kijken
� � � � � � � � �        



hoeveel het resultaat afwijkt van de planning,
   
 

   �  
 maar het maakt het ook mogelijk om vooruit te
  
   kijken. Van de mijlpalen die in de komende
  

  
  

periode zijn gepland, kan het bouwplaatsmana-
 
 

 gement uit de ploegenschema’s aflezen wanneer
 

   men die verwacht te bereiken. Daarmee ontstaat
 
  
voor de opdrachtgever ook een beeld van de
 


  
  
gevolgen van achterstand voor de toekomst en
  
  
 voor de opleveringsdatum.
  

  
 
10.4.4 Tekeningen koppelen aan mijlpalen
Figuur 10.14 Contractschema in mijlpalen Vooral bij de uitvoering van het betonskelet is de
voortgang afhankelijk van het tijdig beschikbaar
komen van de uitvoeringstekeningen voor het
skelet, figuur 10.14. Dat is een verplichting van
Mijlpaal Gepland Gereed Vroeger Later Opmerkingen
Vloer 2 gestort 1997 wk 40 1997 wk 42 di ■■ tekening te laat

Vloer 3 gestort 1997 wk 44 1997 wk 45 do ■ bijna ingehaald
Mijlpaal gepland verwacht
Vloer 4 gestort 1997 wk 51 1998 wk 03 ■■■■ tekening 4 weken te laat

Hoogste punt 1998 wk 02 1998 wk 04 ■■ inhaalprogramma
Dak waterdicht 1998 wk 06 1998 wk 07 ■ inhaalprogramma
Verdieping 4 waterdicht 1998 wk 06 1998 wk 07 ■
Gebouw opleveren 1998 wk 29 1998 wk 29
Figuur 10.15 Voortgangsrapport bouwtijd perwk45vr
Tekening gereed voor uitvoering Aantal weken vóór mijlpaal Mijlpaal
Palenplan fundering 2 wk eerste paal geheid

Betonvormtekening 10 wk vloer gestort
Wapeningstekening 6 wk vloer gestort
Kozijnentekening 10 wk gevel waterdicht
Matenplan verdieping 3 wk dekvloer gelegd
Installatietekening 5 wk wand sluiten
Plafondtekening 5 wk plafond sluiten
Inrichtingstekening 5 wk opname verdieping
Figuur 10.16 Afsprakenlijst voor tekeningen
de opdrachtgever en als dat van groot belang is of zijn adviseurs, kan als mijlpaal in het contract-
voor de bouwtijd, dan is het gewenst de belang- schema worden opgenomen. Bij het rapporteren
rijkste verplichtingen van de opdrachtgever in van afwijkingen wordt dan niet alleen de voort-
mijlpalen te formuleren, figuur 10.16. In hoofd- gang van de uitvoering gerapporteerd maar ook
stuk 8 zijn proceduretijden voor tekeningen de voortgang van tekeningen en beslissingen.
behandeld. Die proceduretijden worden gebruikt
om de mijlpalen voor de levering van de teke- Als de bouwplaatsmanager met de ontwerpende
ning voor de uitvoering te bepalen: participanten een dergelijk lijstje kan afspreken,
• betonvormtekening: dag waarop vormtekening zijn voor alle verdiepingen de weeknummers
desbetreffende betonconstructie is afgegeven bekend waarop de tekening voor uitvoering ge-
voor uitvoering en door uitvoering is aanvaard. reed moet zijn. Men kan voor elke type tekening
Op basis van deze tekening wordt de bekisting een icoon bedenken en die ook op het mijlpa-
gemaakt; lenschema intekenen. In het mijlpalenschema,
• wapeningtekening: dag waarop wapeningste- figuur 10.14, zijn de mijlpalen voor betonvorm-
kening desbetreffende betonconstructie is afge- tekening en wapeningstekening aangegeven.
geven voor uitvoering en is aanvaard. Op basis
van deze tekeningen worden de buigstaten ge- 10.4.5 Risicoanalyse mijlpalen kritieke pad
maakt en kan de wapening worden aangebracht. Men kan in het mijlpalenschema een kritieke
pad trekken over de mijlpalen. Bij het skelet is
Het tijdig beschikbaar krijgen van uitvoerings- dat over ‘vloer gestort’ van de opeenvolgende
tekeningen en soms ook het tijdig nemen van verdiepingen. In de afbouw zou het kritieke pad
belangrijke beslissingen door de opdrachtgever kunnen gaan over de mijlpalen ‘wand sluiten’.
242
Als het kritieke pad bekend is, bestaat het uit een Bij het plannen van werkzaamheden wordt er
opeenvolging van mijlpalen. Tussen twee mijl- altijd een kleine reserve ingebouwd om reke-
palen is er een uitvoeringstraject. In dat traject ning te houden met lichte afwijkingen. Als de
kunnen vertragingen optreden. Mogelijke vertra- uitvoering van een activiteit goed gaat moet het
gingen zijn in drie groepen te verdelen: mogelijk zijn dat die activiteit iets eerder gereed
1 voorbereidingsvertragingen; is dan was gepland. Bij een goede risicoanalyse
2 intervalvertragingen; is er altijd een spreiding tussen pessimistisch en
3 productievertragingen. optimistisch. In figuur 10.17 is een voorbeeld
uitgewerkt.
1 Voorbereidingsvertragingen
Vertragingen door te late besluitvorming van de De vetgedrukte mijlpalen zijn gerealiseerd. Van
opdrachtgever en vertragingen door te lange de daaropvolgende mijlpalen is het geplande
procedures voor productietekeningen worden weeknummer aangegeven. In het voorbeeld
veroorzaakt buiten de bouwplaats. Om voor- zijn willekeurige getallen voor pessimistisch en
bereidingsvertragingen te voorkomen is het optimistisch ingevuld. In elk traject is hierdoor
noodzakelijk dat de opdrachtgever en zijn advi- een aantal risico’s benoemd. Per traject moet het
seurs weten wat de risico’s van vertragingen gemiddelde worden berekend uit de afwijkingen
kunnen zijn. per activiteit. Dat kan met de formule die ook
wordt gebruikt voor het berekenen van stan-
2 Intervalvertragingen daardafwijkingen:
Vertragingen door het te laat opstarten van
werkzaamheden van eigen personeel en vooral √(a2 + b2 + c2)
van onderaannemers worden veroorzaakt door
een te late start van opeenvolgende activiteiten Op dezelfde manier kan men de gemiddelde
en door afstemproblemen tussen de opeenvol- afwijkingen per traject doortellen. Men kan
gende activiteiten. vraagtekens stellen bij de betrouwbaarheid van
de doortelling van de mogelijke afwijkingen in
3 Productievertragingen bouwtijd, omdat het eindresultaat afhankelijk is
Vertragingen door een te laag productietempo van de nauwkeurigheid van de deelresultaten.
worden veroorzaakt door te kleine ploegen of
door de werkzaamheden moeilijker blijken te zijn Het maken van de risicoanalyse en het inschatten
dan in de planning was verwacht. van afwijkingen per activiteit is een instrument
voor het beheersen van de bouwtijd en is veel
Als de gevolgen van mogelijke vertragingen belangrijker dan de exacte waarde van de getal-
groot kunnen zijn, is het gewenst de risico’s van len. Door het maken van de risicoanalyse krijgt
vertragingen vooraf te analyseren. De risicoana- de bouwplaatsmanager inzicht in oorzaken van
lyse kan als volgt worden opgesteld. Eerst wor- mogelijke vertragingen. Daardoor kan hij vooraf
den de mijlpalen in het kritieke pad in volgorde preventieve maatregelen nemen om de kans
geplaatst. Het vertrekpunt is de laatste mijlpaal van vertraging te verminderen. Hij kan ook cor-
die is gerealiseerd. Bij de komende mijlpalen rectieve maatregelen voorbereiden zodat bij
worden de geplande data aangegeven. Voor het een vertraging de achterstand snel kan worden
bereiken van de volgende mijlpaal moeten een ingelopen.
aantal activiteiten worden uitgevoerd. Bij elke
activiteit kan een schatting worden aangegeven:
• pessimistisch (+ dagen): hoeveel dagen het 10.5 Ploegenschema
kan uitlopen;
• optimistisch (– dagen): hoeveel dagen het kan In het productieschema wordt voor de start van
inlopen. de uitvoering gepland welke productiecapaciteit
wanneer nodig is. Dit is de taakstelling voor het
bouwplaatsmanagement. Bij het opstarten van
Risicobron voor bouwtijd Pessimistisch Optimistisch Mijlpaal

(in dagen) (in dagen)
Vloer 3 gestort + 8 1997 wk 45 do
Vloer 4 wapeningstekening + 5 –2
Capaciteit van de vlechter + 4 –1
Vloer 4 gestort + 6 –2 1997 wk 47
Dakvloer betonvormtekening + 5
Dakvloer wapeningstekening + 5
Dakopstanden details + 10
Aantal dagen vorstverlet + 10 –5
Dakvloer gestort + 16 –5 1997 wk 51
Tekening gevelkozijnen + 10
Capaciteit metselploeg + 5 –5
Uitvoering dakopbouw + 5 –5
Aantal dagen vorstverlet + 5 –5
Verdieping 4 waterdicht + 13 –9 1998 wk 06
Start dekvloerploeg + 5 –5
Capaciteit dekvloeren + 5 –5
Verdieping 4 dekvloer + 7 –7 1998 wk 09
Matenplan 4e verdieping + 10 –2
Installatietekening wand + 10 –2
Levertijd binnenkozijnen + 10 –2
Capaciteit wandenploeg + 5 –3
Verdieping 4 wand sluiten + 18 –5 1998 wk 13
Matenplan 3e verdieping + 10 –2
Installatietekening wand + 10 –2
Levertijd binnenkozijnen + 10 –2
Capaciteit wandenploeg + 5 –3
Verdieping 3 wand sluiten + 18 –5 1998 wk 15
Figuur 10.17 Risicoanalyse in kritieke pad over mijlpalen
de uitvoering wordt personeel aangetrokken en praktijk blijkt de verkrijgbare productiecapaciteit

worden contracten afgesloten met onderaan- afwijkt van wat gepland is of dat de benodigde
nemers. De bouwkraan, de benodigde bekisting productiecapaciteit niet op de geplande datum
en ander materieel moet worden besteld. In de op het werk aanwezig kan zijn.

244
Bij het uitvoeren van de bouw van gebouwen �  
gaat het bij de productiecapaciteit meestal over
vakploegen die gespecialiseerd zijn in het uit-  � 
voeren van bepaalde activiteiten, zoals de hei-,
bekistings-, vlecht-, metselen dakdekkersploeg.
Elke ploeg heeft een eigen optimaal productie-  
tempo.
Het is de verantwoordelijkheid van de uitvoerder

om de beschikbare productiecapaciteit (ploegen)
zo optimaal mogelijk te laten werken en bij stag-
naties de geplande inzet van de ploegen aan te Figuur 10.18 Ploegenschema overlappend maken
passen.
Het plan van de inzet van de ploegen wordt in Elke twee maanden een ploegenschema maken
het ploegenschema vastgelegd. Het ploegen- voor een periode van drie maanden is noodzakelijk.
schema is een kortetermijnplanning die periodiek Als het ploegenschema op 1 januari gereed is, is
moet worden gemaakt met een verschuivende te verwachten dat voor een start van een ploeg
horizon. per half januari de nauwkeurigheid van de plan-
ning hoog is. De kans is groot dat de geplande
10.5.1 Planperiode ploegenschema dag ook klopt. Hoe langer de tijd tussen de da-
Hoeveel tijd moet de uitvoerder zijn ploegen tum van het maken van de planning en de da-
vooruit plannen? In elk geval moet van elke tum van de geplande activiteit is, hoe minder de
ploeg de start en het eind van de ploegtaak in nauwkeurigheid van de geplande datum wordt.
het ploegenschema af te lezen zijn. Als ploeg- Het aspect van nauwkeurigheid van de planning
taken vier tot zes weken vergen en niet alle noodzaakt het om regelmatig een nieuw ploe-
ploegen starten bij de begindatum van het ploegenschema te maken.
genschema, moet het ploegenschema een ter-
mijn van zes tot twaalf weken beslaan. Aan een In het ploegenschema JAN/MRT zijn de ploeg-
ploegtaak is ook vaak de levering van materialen taken in maart met een bepaalde afwijkingskans
gekoppeld: stenen voor de metselploeg, kozijnen gepland. In het ploegenschema MRT/MEI is de
voor de stelploeg en prefab-elementen voor de planning van de ploegtaak in maart aangepast
montageploeg. In het ploegenschema moeten aan de situatie zoals die op 1 maart bekend is.
de leveringen van cruciale materialen voor de
start van de ploegtaak worden gepland. 10.5.2 Kwaliteitseisen ploegenschema
Aan het ploegenschema wordt een aantal kwali-
Bij seriematige standaardwoningen is het risico teitseisen gesteld met betrekking tot:
van afwijkingen niet zo groot als bij utiliteitsge- ◆ tijdschaal;
bouwen. In de utiliteitsbouw is een planperiode ◆ ploegtaken;
van drie maanden gewenst om leveringen van ◆ koppeling met mijlpalen contractschema.
materialen en afstemverliezen tussen verschil-
lende ploegen te kunnen onderkennen. ◆ Tijdschaal
Het ploegenschema heeft een tijdschaal met een
Als op 1 januari het ploegenschema JAN/MRT lengte van drie maanden met een indeling in
wordt gemaakt, kan de uitvoerder twaalf weken dagen. De dag van de week moet in de tijd-
vooruit zien wie wat moet gaan doen, figuur schaal af te lezen zijn. Weekdagen waarvan
10.18. Op 1 februari kan hij nog maar acht vooraf bekend is dat op die dagen niet wordt
weken vooruitzien en op 15 maart nog maar gewerkt, moeten als onwerkbare dag zichtbaar
twee weken. Dat is te kort en daarom moeten worden gemaakt. In de tijdschaal moet af te
ploegenschema’s overlappend worden gemaakt. lezen zijn: de woensdag van week 22 is de acht-
tiende productiedag, figuur 10.19.
�           
             

 
     
     
  �  
 �  
  ��   
     
   ��   
     
      
 
     
    
    
     
     
     
    
     
 
Figuur 10.19 Voorbeeld ploegenschema
◆ Ploegtaken intervallen om dagen te verdienen of om verlo-

Een ploegtaak is een organisatorisch samenhan- ren dagen weer in te halen. Dit is gericht op het
gende hoeveelheid arbeid van enige omvang en op tijd bereiken van de mijlpalen.
duur, die als een geheel aan een vakploeg wordt
opgedragen en apart wordt gepland, bewaakt 10.5.3 Rapporteren en bijsturen
en bestuurd. Elke ploegtaak is een aparte plan- In paragraaf 9.7 is een systeem uitgewerkt voor
ningsregel. Op deze regel moet vermeld staan: het wekelijks registreren van de bestede man-
• omschrijving ploegtaak; uren en de gerealiseerde productie. Het registre-
• naam ploeg; ren van de productie is zowel voor het beheersen
• hoeveelheid productie; van de manuren nodig als voor het beheersen
• ploegtempo. van de bouwtijd. Op het niveau van ploegtaken
De tijdsduur van de ploegtaak is de hoeveelheid  

productie gedeeld door het ploegtempo.
◆ Koppeling met mijlpalen contractschema  
Bij het plannen van ploegen moet men zich

afvragen wat er in de komende drie maanden  
moet worden bereikt. Er moet een koppeling zijn 
tussen de verschillende planningniveaus. In de

praktijk blijkt de meest effectieve relatie als men  
 
in het ploegenschema de mijlpalen aangeeft die
binnen de planperiode vallen. Dat stimuleert bij

het plannen van de ploegen de inzet te richten �
op het halen van de mijlpalen.
 
Bij het maken van het ploegenschema gaat � �
het om het optimaliseren van de inzet van de
vakploegen. Bij het plannen van ploegen gaat 
het om het zo snel mogelijk bereiken van het �
geplande tempo en waar mogelijk verkorten van Figuur 10.20 Koppeling bouwkosten en bouwtijd
246
is integratie van bouwkosten en bouwtijd nood-

zakelijk. In figuur 10.20 is dat aangegeven.
Bij het rapporteren van afwijkingen komt vaak
het volgende beeld voor:
• bouwkosten: positief resultaat;
• bouwtijd: negatief resultaat.
De bouwplaatsmanager moet op dat moment
een afweging maken wat de hoogste prioriteit
heeft. Extra personeel inzetten zal gunstig zijn
voor de bouwtijd en kan ongunstig zijn voor de
bouwkosten. Het vraagt managementkwaliteit
om maatregelen te bedenken die positief zijn
voor de bouwtijd en niet negatief voor de bouw-
kosten.
Vanuit de bouwtijd gezien zijn er drie mogelijk-

heden:
1 tempoverhoging met extra personeelsinzet;
2 tempoverhoging door werkmethodeverbete-
ring;
3 intervalverkorting door verbetering van de
afstemming.
Dit is het niveau waarop de bouwplaatsmanager

prioriteiten moet kunnen stellen tussen bouwtijd
en bouwkosten.

Beheersen kwaliteit
H. A. J. Flapper
11
In het bestek is het te maken bouwwerk beschreven. Bij de meeste
materialen en constructies is in het bestek aangegeven aan welke
kwaliteitseisen het bij oplevering moet voldoen. Bij een gevel kan men
vooraf controleren of de baksteen aan de gestelde normen voldoet
en of de gevelkozijnen voorzien zijn van een certificaat. Bij oplevering
wordt gecontroleerd of het metselwerk van voldoende kwaliteit is en
of de voeg tussen kozijn en gevel voldoende wind- en waterdicht is.
Bij het beheersen van het aspect kwaliteit gaat het niet alleen om de
materialen zelf, maar vooral om de kwaliteit van de bouwconstructie
in zijn geheel. Om te voorkomen dat de gevelconstructie bij opleve-
ring wordt afgekeurd, moet het bouwplaatsmanagement het hele
proces van het uitvoeren van de gevel van begin tot oplevering
beheersen.

248
Inleiding De beheersing van de kwaliteit wordt hierna

besproken aan de hand van het stappenplan in
Het lijkt zo vanzelfsprekend om bij het bouwen figuur 11.1.
van een project een kwaliteitsproduct te maken.
De Vereniging Eigen Huis constateert dat bij de 

oplevering van woningen nog steeds een groot
aantal punten in het proces-verbaal van opleve-
ring komt, dat niet voldoet aan de contractueel 

vastgestelde bestekeisen. Ook in de utiliteits-
bouw komt bij oplevering een groot aantal pun-
 �
ten voor dat niet voldoet aan de bestekafspra- 
ken. Het blijkt voor het uitvoerend bouwbedrijf
moeilijk de afgesproken kwaliteit ook werkelijk 
 
 
bij oplevering te leveren. In de onderhoudsperi- 
ode moet bij de meeste bouwwerken een groot

aantal onderdelen worden gecorrigeerd. Voor- � 
afgaand aan de oplevering wordt een opname  
gehouden waarbij de bouwdirectie controleert of Figuur 11.1 Stappenplan voor kwaliteitsbeheersing
het bouwbedrijf heeft geleverd wat in het bestek
is afgesproken. In de planning van elk bouwwerk
wordt de opname gepland en na de opname de 11.1 Inventariseren
activiteit ‘narooien’ het goed maken van zaken kwaliteitsaspecten
die bij de uitvoering niet goed zijn gegaan.
In de industrie is het leveren van een kwalitatief
Waarom kan het uitvoerend bouwbedrijf de din- goed product al in de jaren zeventig op gang
gen niet in één keer goed doen? gekomen. Een industrieel bedrijf is zowel verant-
Tegenwoordig is op de meeste bouwwerken woordelijk voor het ontwerp als voor de produc-
geen opzichter meer permanent aanwezig om tie. Afschuiven van de verantwoordelijkheid voor
het uitvoeringsproces te controleren. Een be- gebreken wordt dan moeilijker. Bij industriële
langrijke reden is dat de opdrachtgever de kos- producten gaat bij de verkoop het garanderen
ten van een fulltime opzichter te hoog vindt en van de kwaliteit een steeds grotere rol spelen.
in het bestek de verantwoordelijkheid voor de In de bouw is de verantwoordelijkheid voor het
bestekkwaliteit aan het uitvoerend bouwbedrijf ontwerp en de productie gescheiden. De archi-
overlaat. Bij de oplevering laat de opdracht- tect is verantwoordelijk voor het ontwerp en het
gever de kwaliteit controleren en als onderdelen uitvoerend bouwbedrijf alleen voor het uitvoeren
niet voldoen aan de in het bestek omschreven van het ontwerp. Die situatie betekent ook dat
kwaliteit, moet het uitvoerend bouwbedrijf de het begrip prijs/prestatieverhouding bij kwaliteit
constructie herstellen totdat die wel voldoet. Als maar gedeeltelijk opgaat.
pas bij de oplevering de kwaliteit wordt gecon-
troleerd, zijn de kosten van herstellen veel groter 11.1.1 Bestekkwaliteit
dan wanneer het tijdens de uitvoering was In de bouwnijverheid is ontwerp en productie
geconstateerd. Het uitvoerend bouwbedrijf heeft gescheiden. Voor een bedrijfsgebouw worden
daarom methodieken ontwikkeld om de kwaliteit wat het uiterlijk betreft lagere prestaties ge-
tijdens het uitvoeringsproces zodanig te beheer- vraagd dan voor een stadhuis. De ontwerper
sen dat bij de oplevering aan de bestekkwaliteit vertaalt de prestatiewensen van de opdrachtge-
kan worden voldaan. Het beleid is er op gericht ver in kwaliteitseisen in het bestek en weet dat
om op de meest economische wijze de bestek- bij een bepaald prestatieniveau een bijbehorend
kwaliteit bij oplevering te garanderen. prijsniveau hoort. De bouwer wordt gevraagd
op basis van de gedetailleerd omschreven kwa-
liteit een inschrijving te doen. De bouwer heeft
11 BEHEERSEN KWALITEIT 249
in tegenstelling tot de industrie geen ruimte   
een eigen prijs/prestatiebeleid te voeren. Bij een

gebouw zijn de kwaliteitseisen in het bestek om-
   
schreven en de bouwer moet zorgen dat hij bij
de oplevering aan die kwaliteitseisen voldoet.
 

11.1.2 Kwaliteitsverklaringen 

 





In de bouwpraktijk komt het vaak voor dat bij   



oplevering de opdrachtgever en het bouwbedrijf 

heel anders oordelen over de geleverde kwaliteit.  �  


  
Het blijkt erg moeilijk om het gewenste prestatie-  


�
niveau in woorden eenduidig te beschrijven. Als  
in het bestek de hele kwaliteit van het gebouw
zodanig zou moeten worden omschreven, zodat
  
er bij de oplevering geen conflicten meer zouden
kunnen ontstaan, zou een bestek van duizend Figuur 11.2 Systeem kwaliteitsverklaringen
pagina’s nog onvoldoende zijn. Het probleem
van de beschrijving van de kwaliteit speelt bij elk voorschriften. Het bouwbedrijf moet het product
bouwwerk. verwerken volgens de (geattesteerde) voorschrif-
In Nederland is een organisatie gegroeid die ten die dus deel uitmaken van het bestek.
kwaliteitsverklaringen verstrekt ten aanzien van
bouwproducten en -processen. De opdracht- 2 Productcertificaat
gever kan in het bestek volstaan met het per In het productcertificaat verklaart het instituut
onderdeel aangeven welke kwaliteitsverklaring dat het desbetreffende product voldoet aan de
daarvoor nodig is. Daarmee hebben de technische specificaties. Het instituut baseert
opdrachtgever en de hoofdaannemer deze uitspraak op periodieke beoordeling van
afspraken over kwaliteit geformuleerd. het kwaliteitssysteem van de fabriek en op perio-
diek onderzoek aan het product zelf. De keurin-
▶▶ Zie ook deel 11 Contracteren, hoofdstuk 4 gen op de bouw zijn dus beperkt tot de consta-
Normalisatie en certificatie tering dat het juiste product is verwerkt.
Nederland kent een aantal onafhankelijke certifi- 3 Attest met productcertificaat

cerende instituten die per onderwerp een college Deze kwaliteitsverklaring is een combinatie van
van deskundigen instellen. Deze instituten geven attest en productcertificaat. Het instituut ver-
kwaliteitsdocumenten af. Het gaat om de vol- klaart dat het product bij voortduring voldoet
gende zes kwaliteitsverklaringen, figuur 11.2: aan de technische specificaties zoals aangegeven
1 attest; in de kwaliteitsverklaring.
2 productcertificaat;
3 attest met productcertificaat; 4 Procescertificaat
4 procescertificaat; Een procescertificaat wordt afgegeven aan
5 kwaliteitssysteemcertificaat; uitvoerende bedrijven, waarmee deze kunnen
6 beoordelingsrichtlijn. aantonen dat zij de in de kwaliteitsverklaring ge-
specificeerde verwerkingsmethoden beheersen.
1 Attest Deze kwaliteitsverklaring wordt gebaseerd op
Bij een attest wordt door het instituut uitsluitend periodieke controle van het kwaliteitssysteem en
het ontwerp van het product of een samenstel- op periodieke inspecties op werken in uitvoering.
ling van producten beoordeeld. In het attest Dit zou voor de opdrachtgever een reden kun-
wordt beschreven welke prestaties het product nen zijn bedrijven te selecteren met een proces-
haalt als het wordt toegepast volgens de voorge- certificaat omdat controle door de opdracht-
schreven technische specificaties en verwerkings- gever achterwege kan blijven.
250
5 Kwaliteitssysteemcertificaat Tussen de opdrachtgever en het bouwbedrijf

Een kwaliteitssysteemcertificaat kan door een moeten afspraken worden gemaakt over de rol
instituut op basis van NEN-EN-ISO 9000 Kwali- en functie van de opzichter. Men kan denken
teitsmanagementsystemen – Grondbeginselen en aan de volgende varianten:
verklarende woordenlijst worden verleend. Deze • fulltime op bouwplaats en alles gedetailleerd
kwaliteitsverklaring doet uitsluitend uitspraken controleren;
over het kwaliteitssysteem van het bedrijf. Het is • incidenteel op bouwplaats steekproefcontroles
in feite de bevestiging dat het bedrijf de intern uitvoeren;
gemaakte afspraken over productie en bewa- • vooraf afspraken maken welke gevoelige
king ook daadwerkelijk nakomt. Het kwaliteits- onderdelen hij gaat controleren;
systeemcertificaat doet geen directe uitspraken • bouwplaatsmanager helpen bij opzetten keu-
over de kwaliteit van de geleverde producten ringsplan;
of diensten. Dit certificaat kan betrekking heb- • keuringsrapporten van bouwplaatsmanager
ben op leveranciers van producten, maar ook op ontvangen en alleen bij grote afwijkingen reage-
bouwbedrijven als verwerker van producten. Het ren;
is niet van belang voor bestekschrijvers. Het be- • keuringsplan bouwplaatsmanager controleren
tekent voor bouwbedrijven vermoedelijk dat ze en aanwijzingen geven welke gevoelige onder-
de kwaliteitsborging gemakkelijker waarmaken. delen extra moeten worden gekeurd.
Het ontslaat de bouwdirectie nauwelijks van de
plicht tot controle.
11.2 Risicoanalyse voor
6 Beoordelingsrichtlijn waarborgen bestekkwaliteit
Als bij producten of processen attesten en certi-
ficaten worden gebruikt waarin staat dat het aan In het bestek en de daarin aangegeven kwaliteits-
de eisen voldoet, moet wel ergens vastgelegd verklaringen is vastgelegd aan welke kwaliteit het
zijn hoe die eisen te controleren zijn. Daarvoor gebouw bij oplevering moet voldoen. Tijdens de
worden beoordelingsrichtlijnen (BRL) opgesteld aanbestedingsfase wordt door de bouwbedrijven
door certificerende instituten. Die verrichten hun in principe al een risicoanalyse gemaakt. Bij het
onderzoek op grond van een nationale beoor- doorlopen van het bestek worden specificaties
delingsrichtlijn voor dat betreffende onderwerp die onbekend zijn of te hoog ten opzichte wat
of certificaat. In een BRL wordt beschreven hoe men gewend is aangestreept.
materialen moeten worden gekeurd. De beoor- Om problemen bij de oplevering te voorkomen
delingsrichtlijn is niet alleen van belang voor de of te beperken, moet het uitvoerend bouwbe-
certificerende instituten, maar ook voor het keu- drijf een risicoanalyse maken van de onderdelen
ren van de kwaliteit op de bouwplaats. waarbij het risico van het niet voldoen aan de
bestekkwaliteit groot kan zijn en waarvan de
11.1.3 Verantwoordelijkheid voor herstelkosten hoog kunnen zijn. In figuur 11.3 is
kwaliteitscontrole daarvan een voorbeeld gegeven.
Vroeger plaatste de bouwdirectie een opzichter
permanent op de bouwplaats om voortdurend te 11.2.1 Vaststellen beheersniveau
controleren of het bouwbedrijf het werk met vol- bestekkwaliteit
doende kwaliteit uitvoerde. Door de certificering Het bouwplaatsmanagement moet op basis van
van materialen en verwerking nemen toeleve- de risicoanalyse vaststellen wat het wil gaan
ringsbedrijven en uitvoerende bedrijven een deel doen om de bestekkwaliteit tijdens de uitvoering
van de controle over. Als het bouwbedrijf een te beheersen. Als men alles op elk moment wil
deel van de verantwoordelijkheid en controle keuren, vergt dat veel tijd en geld en men moet
overneemt, wordt de rol van de opzichter kleiner zich afvragen of de kosten van keuren niet hoger
en kan de opdrachtgever besparen op de kosten zijn dan het risico dat bij oplevering onderdelen
van de tijd dat de opzichter op de bouwplaats hersteld moeten worden. Als uit de risicoanalyse
aanwezig moet zijn. blijkt dat er een aantal onderdelen is waarvan
Kwaliteitsrisico Kans Gevolg projectkwaliteitsplan worden gemaakt. Hierin

moet worden vastgelegd op welke wijze de
Onderbouwfase bestekkwaliteit bij oplevering kan worden
• breuk prefab-palen beperkt groot gewaarborgd;
• in projectkwaliteitsplan moeten voor alle on-
Skeletfase derdelen met verhoogd kwaliteitsrisico tijdstippen
• samenstelling beton gering groot worden gepland waarop kwaliteit moet worden
• plaats wapening gering groot gekeurd om tijdig maatregelen te kunnen nemen
om gebreken te herstellen of te voorkomen.
Gevel/dakfase
• uiterlijk gevelmetselwerk beperkt groot In het projectkwaliteitsplan moet de risicoanalyse
• waterdichtheid gevel matig groot opgenomen worden, waarin is geanalyseerd
• waterdichtheid dak matig groot voor welke onderdelen een verhoogd risico
bestaat dat de bestekkwaliteit bij oplevering
Afbouwfase niet wordt gehaald en waarvan de kosten voor
• hechting dekvloer gering groot herstel of herbewerking groot kunnen zijn.
• vlakheid binnenwanden gering beperkt
• afwerking plafonds matig beperkt Zeker voor productiedelen waarin hogere kwali-
• afwerking wanden matig beperkt teitsrisico’s worden verwacht, moeten kwaliteits-
• afwerking vloeren matig beperkt trajecten worden gemaakt om de bestekkwaliteit
bij oplevering te kunnen waarborgen.
Figuur 11.3 Risicoanalyse bestekkwaliteit bij oplevering
Elk kwaliteitstraject bestaat uit de volgende stap-
de gevolgen van afkeuring bij oplevering zeer pen:
groot zijn, moet het bouwplaatsmanagement • keuringsplan: wanneer wat moet worden ge-
een systeem opzetten om ten minste die onder- keurd;
delen gedurende het bouwproces voortdurend • kwaliteitsspecificatie: aan welke eisen moet
te keuren. het proces voldoen;
• registratie resultaten keuringen;
In dit hoofdstuk wordt naar aanleiding van de • rapportage afwijkingen die bij keuring zijn ge-
risicoanalyse aangenomen dat beheersen van het constateerd;
uitvoeringsproces voor de volgende onderdelen • beslissen om maatregelen te nemen om afwij-
nodig is om bij oplevering de bestekkwaliteit te kingen te herstellen.
kunnen waarborgen:
• gevelmetselwerk; Het stappenplan van figuur 11.1 is dus op alle
dakbedekking; kwaliteitsgevoelige productiedelen of onderdelen
• cementdekvloeren. daarvan van toepassing.
11.3 Projectkwaliteitsplan 11.4 Keuringsplannen
De directie van een uitvoerend bouwbedrijf heeft Het uitvoeringstraject van een kwaliteitsgevoelig
haar kwaliteitsbeleid als volgt geformuleerd: onderdeel begint bij de opdracht tot levering of
• beheersen kwaliteit gedurende uitvoerings- verwerking en het traject eindigt pas bij de op-
proces is belangrijke factor voor voldoen aan levering van het hele gebouw. In dit uitvoerings-
verwachtingen opdrachtgevers. Het heeft grote proces is er een aantal kritieke momenten waarop
invloed op de continuïteit en rendement van het keuring noodzakelijk is. Dan kunnen de gemeten
bouwbedrijf; resultaten worden vergeleken met de kwaliteits-
• om kwaliteit tijdens uitvoeringsproces te kun- specificatie en bij het constateren van afwijkingen
nen beheersen, moet er voor elk bouwproject kunnen tijdig maatregelen worden genomen.
252
Tijdstip van keuren Kwaliteitsspecificatie
1 Bij opdracht voldoet de opdrachtspecificatie aan de bestekeisen

2 Bij aanvoer voldoet het materiaal aan de opdrachtspecificatie
3 Voor aanvang zijn de werkomstandigheden voldoende
4 Tijdens verwerking wekelijkse toetsing van kwaliteitseisen
5 Na verwerking resultaat toetsen aan bestekseisen
6 Bij opleveren voldoet kwaliteit nog aan de bestekseisen
Figuur 11.4 Keuringsplan voor uitvoering gevelmetselwerk
Tijdstip van keuren Kwaliteitsspecificatie
1 Bij opdracht voldoet de opdrachtspecificatie aan de bestekeisen

2 Bij aanvoer voldoet het materiaal aan de opdrachtspecificatie
3 Voor aanvang zijn de werkomstandigheden voldoende
4 Tijdens verwerking wekelijkse toetsing van kwaliteitseisen
5 Na verwerking resultaat toetsen aan bestekseisen
6 Bij opleveren voldoet kwaliteit nog aan de bestekseisen
Figuur 11.5 Keuringsplan voor uitvoering dekbedekking
Bij het opzetten van het keuringsplan is het nut- Als in de keuringsplannen de tijdstippen zijn aan-
tig de decompositie van het uitvoeringsproces te gegeven wanneer wat moet worden gekeurd, fi-
hanteren, want dan kan er aansluiting worden guur 11.6, is uit het productieschema af te lezen
gevonden bij het beheersen van de projectinfor- wanneer die tijdstippen zullen vallen. Dat maakt
matie en bij het beheersen van de bouwtijd. het mogelijk een tijdschema te maken van de te
• niveau 1 voorbereiding, uitvoering, oplevering; verrichten keuringen. Voor het kantoorgebouw
• niveau 2 per uitvoeringsfase; in het voorbeeldproject zou het tijdschema er als
• niveau 3 per productiedeel; volgt uit kunnen zien, figuur 11.7.
• niveau 4 per vakploeg.
Als bij een bouwproject een groot aantal onder-
Ieder onderdeel met een verhoogd kwaliteits- delen een verhoogd kwaliteitsrisico heeft en er
risico heeft zijn eigen specifieke keuringsaspec- dus veel keuringsplannen zijn gemaakt, is het
ten. In grote lijnen is het uitvoeringsproces van gewenst de tijdstippen voor het uitvoeren van
opdracht levering tot oplevering voor veel onder- keuringen in een tijdschema te verzamelen. Dit
delen ongeveer gelijk, figuur 11.4 en 11.5. overzicht kan voor het bouwplaatsmanagement
een instrument zijn om op het juiste tijdstip op-
 
�
drachten voor het uitvoeren van keuringen te
 geven, en om de uitgevoerde keuringen in het
 
 tijdschema te registreren. Met een spreadsheet
    zijn de gegevens van de keuringsplannen te kop-
  pelen aan de tijdstippen van uitvoering en met
 
 de meldingen van uitgevoerde keuringen aan te
Figuur 11.6 Plannen van keuringen duiden.

Tijdstip van keuringen Bij Bij Vóór Tijdens Na ver- Bij

kwaliteitstrajecten opdracht aanvoer aanvang verwerking werking oplevering
Gevelmetselwerk wk 40 wk 46 wk 48 wk 49-13 wk 14 wk 29
Dakbedekking wk 40 wk 02 wk 04 wk 04-07 wk 08 wk 29
Cementdekvloer wk 40 wk 06 wk 08 wk 09-17 wk 18 wk 29
Figuur 11.7 Tijdschema voor uitvoeren geplande keuringen
11.5 Kwaliteitsspecificatie Bij opdracht

∙ baksteen volgens NEN 2489
In de keuringsplannen is per onderdeel aange- ∙ buitenmuur klasse B1 t/m B5
geven wanneer wat moet worden gekeurd. Bij ∙ metselmortel volgens NEN 3835
een keuring moet het product worden vergele- ∙ mortelkwaliteit M15 type II
ken met een specificatie zoals de bestekeisen en
de aanvullende eisen die aan het proces en het Bij aanvoer
product worden gesteld. Volgens NEN-EN-ISO ∙ baksteen vorm, kleur, oppervlak
9000 is een specificatie een document waarin ∙ baksteen maatklasse II
eisen zijn vastgelegd en een specificatie moet ∙ controle transportbeschadiging
verwijzen naar tekeningen of andere relevante ∙ ondergrond opslag vlak en droog
documenten en de middelen en criteria aange- ∙ steentassen afdekken tegen vervuiling
ven waarmee overeenkomstigheid (bestekeisen)
kan worden gecontroleerd. Voor een belangrijk Vóór aanvang
onderdeel van een bouwwerk met een hoog ∙ aangeven lagenmaat en koppenmaat
kwaliteitsrisico kan een groot aantal verschillende ∙ geveltekening voor uitvoering
documenten en instructies nodig zijn om te kun- ∙ isolatieplaat volgens bestek
nen keuren. Bij elke keuring moeten de relevante ∙ plaats dilataties vaststellen
specificaties beschikbaar zijn om tot een be-
trouwbare keuring te kunnen komen. Tijdens verwerking
Om goed te kunnen keuren is het gewenst dat ∙ controle koppenmaat en lagenmaat
per keuringsplan alle daarvoor benodigde speci- ∙ controle steenverband
ficaties in een lijst worden verzameld. In de kwa- ∙ voorziening vocht/waterkering
liteitsspecificaties moeten de specifieke aspecten ∙ afdekplank opspouw i.v.m. valspecie
worden genoemd die belangrijk zijn voor het ∙ stootvoegen open voor ventilatie
keuren van een onderdeel. In figuur 11.8, 11.9
en 11.10 is van de drie risicovolle onderdelen een Na verwerking
aantal aspecten genoemd om inzicht te geven ∙ controle maatnauwkeurigheid
wat een kwaliteitsspecificatie zou moeten bevat- ∙ controle steenverband
ten. Dit zijn voorbeelden uit de bouwpraktijk.
Elk bouwbedrijf zou van veelvoorkomende on- Bij oplevering
derdelen met een verhoogd kwaliteitsrisico een ∙ controle vervuiling metselwerk
kwaliteitsspecificatie moeten opstellen, waarin ∙ controle uitslag metselwerk
alle aspecten die van belang kunnen zijn worden ∙ controle hardheid voegwerk
genoemd voor het waarborgen van de kwaliteit bij
oplevering. De resultaten van keuringen en afwij- Figuur 11.8 Kwaliteitsspecificatie uitvoering metselwerk
kingen moeten voortdurend in de kwaliteitsspeci-
ficaties worden verwerkt. Als de lijst van kwaliteits-
specificaties te lang wordt, is het mogelijk een
hiërarchie in de specificaties aan te brengen door
de lijst in twee kolommen te maken. In de eerste
254
Bij opdracht Bij opdracht

∙ certificaat en garanties ∙ kwaliteitsklasse NEN 2741 D30
∙ materiaalomschrijving per laag ∙ onvlakheid NEN 2741 tabel 2a
Bij aanvoer Bij aanvoer

∙ materiaalcontrole met certificaat ∙ zand herkomst, korrel, zeefanalyse
∙ dakrollen staand opslaan ∙ cementsoort, klasse merk, datum

∙ bescherming tegen regen en zon
Vóór aanvang
Vóór aanvang ∙ controle van de ondergrond
∙ kwaliteit van de ondergrond ∙ transportroute opstelling molen
∙ dilatatievoegen aangeven
∙ transportroute naar dak Tijdens verwerking
∙ veiligheidsleuning rondom dak ∙ speciesamenstelling NEN 2741
∙ toevoeging hulpstoffen
Tijdens verwerking ∙ trillen en verdichten dekvloer
∙ verwerking volgens voorschrift ∙ maatafwijking van de dekvloer
∙ bevestiging van isolatieplaten
∙ brandblusapparatuur aanwezig Na verwerking
∙ afwerking dakranden/doorvoeren ∙ nabehandeling van de dekvloer
∙ controlemeting onvlakheid
Na verwerking ∙ controle hechting ondergrond
∙ controle van naden en dilataties ∙ controle dichtheid volgens klasse
∙ controle van dakafschot
Figuur 11.10 Kwaliteitsspecificatie verwerking cement-
Bij oplevering dekvloeren
∙ waterdichtheid van het dak
specificatie waarop de te keuren punten zijn
Figuur 11.9 Kwaliteitsspecificatie uitvoering dekbedekking afgevinkt. Kleine afwijkingen die ter plaatse kun-
nen worden hersteld, kunnen op de kwaliteits-
kolom worden de specificaties beschreven die in specificatie worden geregistreerd.
elk geval moeten worden gekeurd en in de tweede
kolom aanvullende specificaties die facultatief 11.6.1 Rapporteren afwijkingen
afhankelijk van het kwaliteitsrisico te keuren zijn. Als bij een keuring een afwijking wordt geconsta-
teerd die niet met een eenvoudige aanpassing is
te herstellen, moet de afwijking worden gerap-
11.6 Uitvoeren keuringen porteerd aan het bouwplaatsmanagement. De
rapportage moet ten minste de volgende gege-
Bij het keuren wordt gebruikgemaakt van de vens bevatten:
desbetreffende kwaliteitsspecificatie en daarop • over welk onderdeel uitvoering gaat het;
worden de genoemde punten afgevinkt. In het • wat is geconstateerde afwijking, en is die
keuringsplan wordt genoteerd wie de keuring meetbaar.
heeft uitgevoerd en wat het resultaat van de keu-
ring is geweest, figuur 11.11. Bij de behandeling van het afwijkingsrapport
Als de keuringsplannen met een programma moeten ten minste de volgende gegevens wor-
zijn gemaakt, is het mogelijk hetzelfde docu- den vastgelegd, figuur 11.12:
ment te gebruiken voor het registreren van de • welke corrigerende maatregel is genomen;
uitgevoerde keuringen en om de resultaten van • wie beslist heeft over de te nemen maatregel;
de keuring daarop te registreren. Achter elk • wie de maatregel moet gaan uitvoeren;
keuringsplan hangt de desbetreffende kwaliteits- • dat de corrigerende maatregel is uitgevoerd.
Gevelmetselwerk op basis van kwaliteitsspecificatie 22.30

Tijdstip van keuren Gekeurd door Resultaat Datum Afwijkingsrapport
Bij opdracht Jansen positief geen correctie nodig ... nee

Bij aanvoer Pietersen opslag bakstenen aangepast ... nee
Vóór aanvang Pietersen maatafwijking profielen ... 22.30.1
Tijdens verwerking wekelijkse toetsing van kwaliteitseisen

Na verwerking resultaat toetsen aan bestekseisen
Bij opleveren voldoet kwaliteit nog aan de bestekseisen
Figuur 11.11 Keuringsplan en registratie keuringen voor uitvoering
Gevelmetselwerk Rapporteur: Keuringstijdstip vóór aanvang

Rapport 22.30.1 H. Pietersen Datum: wk 47 vr
Beschrijving van de afwijking:

Bij het keuren van de maatvoering van de metselprofielen is geconstateerd dat een aantal profielen een maataf-
wijking heeft van +/– 10 mm. De stelploeg is bij het maatvoeren niet nauwkeurig genoeg geweest. Als alle pro-
fielen opnieuw moeten worden gesteld, kan de metselploeg maandag niet beginnen.
Beslissing over corrigerende maatregel Naam: F. de Vries Datum: wk 47 vr
[ ] toepassing onder voorbehoud

[×] herstellen van de afwijking profielen opnieuw stellen, metselploeg twee dagen later
[ ] aanvullende keuring datum
[ ] afkeuring en retour leverancier
[ ] afkeuren en materiaal vervangen
Corrigerende maatregel uitgevoerd Naam: G. Vermeulen Datum: wk 48 di
Figuur 11.12 Afwijkingsrapport bij keuring uitvoering gevelmetselwerk
Termen en definities kwaliteit Kwaliteitszorg (3.2): alle activiteiten van de

Kwaliteit is in de bouw nog een relatief jong totale managementfunctie die het kwaliteits-
vakgebied met een eigen vaktaal. Voor het beleid, de doelstellingen en de verantwoor-
maken van een kwaliteitsplan is duidelijk- delijkheden vaststelt en deze implementeert
heid over een aantal begrippen nodig. De met middelen als kwaliteitsplanning, kwali-
volgende definities zijn afkomstig uit NEN-EN- teitsbeheersing, kwaliteitsborging en kwali-
ISO 9000 met vermelding van het paragraaf- teitsverbetering binnen het kwaliteitssysteem.
nummer. (Kwaliteitszorg is de verantwoordelijkheid van
alle managementniveaus maar moet door de
Kwaliteitsbeleid (3.1): overkoepelende inten- hoogste leiding worden gestuurd. Bij de
ties en koers van een organisatie met betrek- implementatie ervan zijn alle medewerkers
king tot kwaliteit, zoals deze formeel door de van de organisatie betrokken.)
hoogste leiding tot uitdrukking zijn gebracht.
(Het kwaliteitsbeleid vormt een element van Kwaliteitsplanning (3.3): activiteiten die de
het bedrijfsbeleid en het wordt door de hoog- doelstellingen en eisen voor de kwaliteit en
ste leiding geautoriseerd.) voor de toepassing van de elementen van het

256
kwaliteitssysteem vaststellen. (Het maken van komen deze termen niet voor. Keuren kan
kwaliteitsplannen en het treffen van voorzie- ook zijn het vergelijken met niet schriftelijk
ningen voor kwaliteitsverbetering.) vastgelegde ervaringseisen.
Kwaliteitsbeheersing (3.4): operationele Registratie (3.15): document dat objectief be-

technieken en activiteiten die worden aange- wijs levert van activiteiten die zijn uitgevoerd
wend om aan de kwaliteitseisen te voldoen. of van resultaten die zijn behaald. Het levert
(Kwaliteitsbeheersing impliceert operationele objectief bewijs van de mate waarin aan de
technieken en activiteiten die zowel gericht (besteks)kwaliteitseisen wordt voldaan.
zijn op het controleren van een proces als op
het uitschakelen van de oorzaken van onbe- Afwijking (2.10): niet voldoen aan een specifi-
vredigende prestaties tijdens alle stadia van de catie. (De definitie dekt met betrekking tot ge-
kwaliteitskringloop om economische doeltref- specificeerde eisen het afwijken of de aanwe-
fendheid te bereiken.) zigheid van een of meer kwaliteitskenmerken.)
Kwaliteitsborging (3.5): alle geplande en Gebrek (2.11): niet voldoen aan een eis of re-
systematische activiteiten, geïmplementeerd delijke verwachting ten aanzien van het voor-
binnen het kader van het kwaliteitssysteem ziene gebruik, met inbegrip van die, welke
en waar nodig aangetoond, om in voldoende betrekking heeft op veiligheid.
mate vertrouwen te geven dat een entiteit
aan kwaliteitseisen zal voldoen. (Voor externe Stoppunt (4.8): punt, gedefinieerd in een
kwaliteitsborging: in contractuele of andere geschikt document, waarna een activiteit niet
situaties geeft kwaliteitsborging vertrouwen mag worden voortgezet zonder toestemming
aan de klanten, opdrachtgevers.) van een daartoe aangewezen organisatie of
autoriteit.
Kwaliteitsplan (3.13): document dat de voor
kwaliteit specifieke praktijken, middelen en Behandeling afwijking (4.15): maatregel die
volgorde van handelingen uiteenzet, die rele- moet worden genomen ter behandeling van
vant zijn voor een bepaald product, project of een bestaande afwijkende entiteit om de afwij-
contract. king op te heffen. (De maatregel kan bijvoor-
beeld liggen in de sfeer van correctie zoals
Specificatie (3.14): document waarin eisen zijn herstel of herbewerking, herklassering, slopen,
vastgelegd. (Een specificatie moet verwijzen toelating achteraf en aanpassing van een
naar tekeningen, patronen of andere relevante document of eis.)
documenten en de middelen en criteria aan-
geven waarmee overeenkomstigheid (bestek- Herstel (4.18): maatregel, die op een afwij-
kwaliteit) kan worden gecontroleerd.) kend product wordt uitgevoerd om het te
laten voldoen aan de eisen voor bedoeld
Keuring (2.15): activiteiten zoals meten, gebruik, ongeacht het feit dat het dan niet
onderzoeken, beproeven of schatten van één noodzakelijkerwijs zal voldoen aan de oor-
of meer kenmerken van een entiteit en het spronkelijk vastgestelde eisen.
vergelijken van de resultaten daarvan met
gespecificeerde (besteks)eisen om vast te Herbewerking (4.19): maatregel, die op een
stellen of overeenkomstigheid (voldoen aan afwijkend product wordt genomen om het te
bestekseisen) voor elk kenmerk is bereikt. laten voldoen aan de gestelde eisen.
In de bouwpraktijk wordt ook de term ‘con-
trole’ gebruikt als het gaat om het vergelijken Bij de oplevering van het gebouw wanneer het
van een product met een controledocument, bouwwerk wordt getoetst aan de bestekeisen,
en de term ‘inspectie’ als het gaat om een moet het probleem van de afwijking en de geno-
beoordeling op basis van ervaring. In de norm men maatregelen naspeurbaar zijn.
literatuur
Normen
NEN 2489 Metselbaksteen
NEN 2741 In het werk vervaardigde vloeren
– Kwaliteit en uitvoering van cementgebonden
dekvloeren
NEN 3835 Mortels voor metselwerk van stenen,
blokken of elementen van baksteen, kalkzandsteen,
beton en gasbeton
NEN-EN-ISO 9000 Kwaliteitsmanagement-
systemen – Grondbeginselen en verklarende
woordenlijst

258

Beheersen bouwplaatsorganisatie
H. A. J. Flapper
12
Elk bouwproject wordt maar eenmaal gebouwd op dezelfde locatie.
Op die locatie moet een tijdelijk bouwconstructiebedrijf ingericht
worden waarmee het bouwwerk moet worden gerealiseerd. Er is een
organisatie nodig die zorgt dat materialen, ploegen en materieel naar

de bouwplaats komen. Er is een organisatie nodig die zorgt dat de
beschikbare productiemiddelen zo doelmatig mogelijk worden inge-
zet om het bouwwerk binnen de gestelde tijd en met het beoogde
resultaat te kunnen uitvoeren. Er moet een projectorganisatie wor-
den opgezet en die wordt (gezien de locatie) bouwplaatsorganisatie
genoemd. De organisatie van de bouwplaats is afhankelijk van de
grootte en het soort bouwwerk.

260
Inleiding opgedeeld in deelprocessen. In dit hoofdstuk

wordt het uitvoeringsproces, figuur 12.2, gede-
In hoofdstuk 7 is het verschil tussen een bedrijfs- componeerd in:
en projectorganisatie behandeld. Bouwwerken • uitvoeringsfasen;
worden gerealiseerd door bouwbedrijven die • productiedelen;
zelf een bedrijfsorganisatie zijn en die voor elk • vakploegen.
bouwwerk een aparte projectorganisatie moeten
opzetten. In dit hoofdstuk wordt de bouwplaats-  
organisatie behandeld voor het traditionele
 �
bouwproces waarin de opdrachtgever op basis
� �
van bestek en tekening bouwbedrijven uitnodigt
   
in te schrijven en dan aan de laagste aanbieder    
het werk opdraagt.
De projectorganisatie wordt opgericht na op-

dracht en wordt weer ontbonden na oplevering.
De bouwplaatsorganisatie begint met de werk- Figuur 12.2 Decomponeren uitvoeringsproces
voorbereiding ten behoeve van het uitvoeren
en als het werk voldoende is voorbereid wordt Een productiedeel is als een zelfstandig deelpro-
begonnen met het daadwerkelijk uitvoeren, ces te organiseren met eigen management,
figuur 12.1. Gemakshalve worden ook de techni- eigen vakploegen en eigen beheerstechnieken.
sche installaties tot het werk gerekend. Voor elk productiedeel is werkvoorbereiding no-
In de traditionele organisatiestructuur van bouw- dig waarbij:
bedrijven wordt de projectorganisatie samenge- • projectinformatie wordt verzameld;
steld als een managementteam met de functies • materialen wordt afgeroepen;
van: • vakploegen wordt aangetrokken;
• projectleider; • materieel wordt ingehuurd.
• uitvoerder;
• werkvoorbereider.
12.1 Organisatie uitvoerend
    bouwbedrijf
�    
Als een uitvoerend bouwbedrijf de opdracht


   heeft gekregen een bouwwerk te realiseren,

  
 moet voor dat desbetreffende bouwwerk een
Figuur 12.1 Begrenzing bouwplaatsmanagement tijdelijke projectorganisatie worden opgezet. De
organisatiestructuur van een uitvoerend bouw-
Op basis van deze organisatiestructuur worden bedrijf is ingericht op het laten functioneren van
organogrammen uitgewerkt voor verschillende een aantal projectorganisaties.
soorten bouwwerken. Hoewel in de bouwpraktijk de organogrammen
De functieprofielen die nodig zijn voor het ma- van bouwbedrijven een grote verscheidenheid
nagen van bouwwerken zijn aan het veranderen. kunnen vertonen, is een algemene structuur dui-
Er is een ontwikkeling gaande om de manage- delijk te onderkennen, figuur 12.3. Bij elk uitvoe-
mentfuncties niet meer te spreiden over meer- rend bouwbedrijf zijn drie groepen medewerkers
dere functies, maar nieuwe mensen op te leiden te onderkennen:
tot bouwplaatsmanager. Dit leidt tot andere 1 uitvoeringsgroep met uitvoerders en vakploe-
organisatievormen, die in dit hoofdstuk worden gen;
behandeld. 2 technische staf met calculators, planners en
De bouwplaatsorganisatie moet het uitvoerings- inkopers;
proces realiseren. Als het project te groot is om 3 administratieve staf met bedrijfs-, projecten
het als geheel te organiseren, kan het worden loonadministrateurs.
12 BEHEERSEN BOUWPLAATSORGANISATIE 261
3 Administratieve staf
 ��
De administratieve staf van een bouwbedrijf
�
bestaat uit een aantal administratief geschoolde
�  medewerkers die ten minste de volgende admi-
  nistraties moeten beheersen:
• bedrijfsadministratie;
• projectenadministratie;


�



• loon- en salarisadministratie.
  
  Voor de projecten- en loonadministratie is de
   uitvoerder van groot belang: hij zorgt voor de
input van gegevens over projectkosten en perso-
neelsinzet.
  
   12.1.1 Projectgrootte
  
In de Bouw-CAO wordt de grootte van bouw-
Figuur 12.3 Organisatiestructuur uitvoerend bouwbedrijf werken uitgedrukt in het aantal medewerkers op
de werken. Hiermee wordt bedoeld de gemid-
1 Uitvoeringsgroep delde bezetting van de uitvoering over het jaar,
Uit de uitvoeringsgroep wordt voor elk nieuw inclusief de personeelsleden van derden, zoals
project een projectorganisatie samengesteld, vakonderaannemers en installateurs, figuur 12.4.
bestaande uit een uitvoerder met een aantal vak-
ploegen. De uitvoerder is de projectmanager die Medewerkers op het project Aantal
een gerichte opdracht krijgt om een bouwwerk
volgens bestek en tekening uit te voeren binnen Klein bouwproject circa 10
een bepaald kostenbudget en een bepaald tijd- Middelgroot bouwproject circa 20
budget. Middelgroot utiliteitsproject 20 tot 100
Groot woningbouwproject 20 tot 100
2 Technische staf Groot utiliteitsproject meer dan 100
De technische staf van een bouwbedrijf bestaat
uit een aantal bouwkundigen met een kader- Figuur 12.4 Definitie projectgrootte volgens CAO
opleiding dat werkzaamheden verricht voor de
aanbesteding van bouwwerken en voor onder- Bij bouwprojecten van twintig tot honderd me-
steuning van de uitvoerder tijdens de uitvoering dewerkers wordt een verschil gemaakt tussen
van het werk. Ongeacht het aantal medewerkers utiliteits- en woningbouw, omdat woningbouw-
moet de technische staf ten minste de volgende projecten met een bezetting van meer dan hon-
werkzaamheden kunnen verrichten: derd medewerkers weinig voorkomen. Een ander
• calculeren inschrijfbegroting; verschil is dat bij een groot woningbouwproject
• plannen bouwtijd en begroten uitvoerings- sprake is van seriematige herhaling van dezelfde
kosten; woning, terwijl bij een groot utiliteitsbouw-
• inkopen materialen en afsluiten onderaan- project de verscheidenheid van werkzaamheden
nemingscontracten. veel groter is.
De technische staf doet haar werkzaamheden in Bij middelgrote bouwprojecten wordt het al moei-
principe op het kantoor van het bouwbedrijf en lijk het project in zijn geheel te beheersen en
kan eventueel tijdelijk op een bouwwerk worden tijd, geld en kwaliteit voortdurend in balans te
gedetacheerd om de uitvoerder te ondersteu- houden. Het wordt dan zinvol het project op
nen. te delen in meerdere deelprojecten waarbij per
deelproject de vijf aspecten gemakkelijker te
beheersen zijn.
262
Bij middelgrote utiliteitsprojecten is het inrichten 2 bouwkundige vakploegen onderaannemers,

van een professioneel managementsysteem no- zoals hei-, vlecht-, metselen dakdekkersploeg;
dig om de grote verscheidenheid van projectin- 3 installatievakploegen bouwinstallatiebedrijven,
formatie met bijbehorende complexe bouwkos- zoals elektra-, loodgieters- en verwarmingsploeg,
ten te beheersen. die veelal als nevenaannemer zijn ingeschakeld.
Bij grote woningbouwprojecten is het inrichten van Een vakploeg heeft een ploegleider die aan-
een professioneel managementsysteem nodig spreekbaar is voor het hogere niveau en die
om van een woning de projectinformatie zeer de werkzaamheden in de ploeg verdeelt. De ver-
gedetailleerd te beheersen om daarmee de se- schillende onderaannemersbedrijven en bouw-
riematige productie in bouwkosten en bouwtijd installatiebedrijven wijzen ieder iemand aan als
op detailniveau te kunnen meten en te kunnen leider van de eigen ploeg. Dit is de eerste man
bijsturen. van de ploeg, de voorman. Afhankelijk van de
personeelsbezetting van elk bedrijf kan dit een
Bij grote utiliteitsprojecten is het risico van het meewerkende of een niet-meewerkende voor-
niet meer beheersen van de projectinformatie man zijn.
en daarmee de bouwkosten en de bouwtijd zo
groot, dat het investeren in een professioneel
managementsysteem het risico van onbeheers- 12.2 Functies in bouwplaatsleiding
bare afwijkingen kan beperken.
In de traditie van het uitvoerend bouwbedrijf
12.1.2 Vakploegen was de uitvoerder de onbetwiste bouwplaats-
De basis van de projectorganisatie zijn de vakploe- leider. De oudere generatie uitvoerders is ge-
gen. Er zijn in het bouwproces weinig werkzaam- recruteerd uit de vakploegen. Het zijn meestal
heden die zelfstandig door een persoon kunnen all-round timmerlieden met leidinggevende
worden uitgevoerd. De meeste werkzaamheden capaciteiten. BOB Opleidingen Bouwcentrum is
worden door twee, drie of vier man tezamen indertijd door de werkgeversorganisaties opge-
uitgevoerd in teamverband. Een team wordt een richt om door middel van een kaderopleiding
ploeg genoemd. De meeste soorten ploegen zijn van vaklieden uitvoerders te maken. Er zijn twee
maar een beperkte tijd op een bouwwerk nodig. niveaus:
Een metselploeg is alleen aanwezig gedurende de 1 Uitvoerderscursus 1: van vakman tot assistent
tijd dat de gevels moeten worden gemaakt. Ploe- uitvoerder;
gen gaan daarom van bouwwerk naar bouwwerk. 2 Uitvoerderscursus 2: van assistent tot zelfstan-
Geografisch gezien kunnen de woon- en bouw- dig uitvoerder.
plaats ver uit elkaar liggen. Woon- en bouwplaat-
sen zijn met openbaar vervoer niet gemakkelijk Opleiding tot uitvoerder
bereikbaar. Een ploeg heeft als transportmiddel Vroeger kozen ook jongeren met meer ca-
een auto en de leden van een ploeg wonen vaak paciteiten om sociale en maatschappelijke
dicht bij elkaar. Carpooling bestaat al lang in de redenen toch voor een vakopleiding in de
bouwnijverheid. Als een lid van een ploeg eruit bouw. In de groep vaklieden was voldoende
stapt, wordt een nieuw ploeglid aangetrokken. Er potentieel aanwezig om de besten verder te
is een relatie tussen ploegen en auto’s. Een ploeg scholen tot uitvoerder. Tegenwoordig wordt
is meestal niet groter dan het aantal inzittenden afhankelijk van de capaciteit de hoogst mo-
van een personenauto. gelijk opleiding gekozen. Jongeren met meer
capaciteiten kiezen voor een MBO- of HBO-
De basis van de hiërarchie op de bouwplaats is opleiding tot bouwkundige en niet meer voor
de vakploeg. Op een bouwplaats komen drie de vakopleiding. Daardoor is er in de groep
soorten ploegen voor: vaklieden weinig potentieel meer aanwezig
1 bouwkundige vakploegen hoofdaannemer, om door te kunnen groeien naar uitvoerder.
zoals bekisting-, timmeren stelploeg;
In de afgelopen decennia zijn er ontwikkelingen Vanuit de directie van het uitvoerend bouwbe-
geweest waardoor de positie van de uitvoerder drijf is de projectleider verantwoordelijk voor het
als bouwplaatsleider is aangetast: resultaat. De uitvoerder is de leider op de bouw-
• bij aanbestedingen is concurrentie groot, plaats die de vakploegen aanstuurt, figuur 12.5.
waardoor aanneemsom weinig ruimte geeft om De werkvoorbereider ondersteunt zowel de pro-
het financieel niet optimaal te doen; jectleider als de uitvoerder. De kwaliteiten van de
• steeds meer onderdelen van bouwwerk wor- werkvoorbereider en die van de uitvoerder be-
den buiten bouwplaats geprefabriceerd, waar- palen of de werkvoorbereider hiërarchisch naast
door inkopen materialen moeilijker wordt; of onder de uitvoerder staat. Afhankelijk van de
• steeds meer werkzaamheden op bouwplaats grootte van het bouwwerk kan een projectleider
worden uitbesteed aan gespecialiseerde onder- voor meerdere projecten verantwoordelijk zijn.
aannemers, waardoor contracteren onderaan-
nemers belangrijker wordt; 12.2.1 Projectleider
• door steeds groter wordende druk op bouw- Globaal zijn de taken van de projectleider:
tijd en hoge kortingen die opdrachtgevers • opzetten bemanning voor project;
eisen bij overschrijding opleverdatum, is er • contracteren productiecapaciteit;
geen ruimte meer om tijd te verspelen; • opzetten productieorganisatie;
• aan plannen werk en vakploegen worden • controleren, bewaken en besturen bouw-
steeds hogere eisen gesteld; proces;
• door toenemende prefabricage worden lever- • externe verantwoording naar opdrachtgever
tijden materialen langer en als materialen te laat en zijn gemachtigden;
op bouwplaats komen, geeft dat vertraging; • interne verantwoording naar directie bouw-
• omdat voor beheersen bouwkosten kwaliteit bedrijf.
projectadministratie moet worden verbeterd,
moeten bouwplaats meer en betere administra- Uit het overzicht van kerntaken zijn de verschil-
tieve gegevens verstrekken. len tussen de projectleider en uitvoerder te zien,
figuur 12.6. De projectleider zorgt meer voor het
De traditionele uitvoerders waren daarvoor inkopen, onderhandelen en de planning en pro-
niet opgeleid. Daarom worden bij de grotere jectvoorbereiding.
bouwbedrijven en bouwwerken projectleiders
aangesteld om de financiële en commerciële Kerntaken Uitvoerder Project-
werkzaamheden van de bouwplaatsleiding uit bouwplaatsleiding leider
te voeren en werkvoorbereiders om de bouw-
plaatsleiding op organisatorisch en administratief Leidinggeven vaklieden 24% 13%
gebied te ondersteunen. Projectorganisatie 14% 20%
Bouwplaatsinrichting 8% 7%
 �� Inkopen/onderhandelen 11% 14%
Projectadministratie 18% 11%
  
   Planning 5% 5%
Projectvoorbereiding 2% 11%
Projectverwerving 2% 5%
   Kwaliteit/arbo/milieu 13% 9%
Oplevering/nazorg 3% 5%
� �
  Figuur 12.6 Tijdbesteding kerntaken projectleider/uit-
 
voerder Bron: BOB Opleidingen Bouwcentrum
   

 
Figuur 12.5 Organisatiestructuur bouwplaatsleiding

264
12.2.2 Uitvoerder • roept materiaal af, koopt kleine hoeveelheden

Op de bouwplaats werken meerdere vakploegen, zelf in;
zowel van het eigen bouwbedrijf als van verschil- • verzorgt zelf planningen kostenbewaking;
lende onderaannemings- en bouwinstallatie- • woont bouwvergaderingen bij ter assistentie
bedrijven. Iedere vakploeg en ieder bedrijf heeft bouwplaatsleiding.
eigen prioriteiten die niet altijd overeen hoeven
te stemmen met het belang van het project. Op ◆ Uitvoerder niveau 4
iedere bouwplaats is een bouwplaatsleider nodig • geeft leiding aan ploeg vaklieden met minder
die in het belang van het project alle vakploegen dan tien medewerkers, eventueel met meewer-
op de bouwplaats plant, instrueert en coördi- kend voorman;
neert. De leider op de bouwplaats heet in de • is belast met uitvoering een of enkele kleine
bouw uitvoerder. (deel)projecten. Assisteert hoofduitvoerders en
In de UTA-CAO wordt voor de functie van uit- uitvoerders op grote projecten.
voerder een aantal niveaus onderscheiden:
◆ niveau 6; ◆ Uitvoerder niveau 3
◆ niveau 5; • assisteert uitvoerders bij dagelijkse werkzaam-
◆ niveau 4; heden op kleine en middelgrote projecten bouw-
◆ niveau 3. plaatsorganisatie;
• helpt bij maatvoering;
◆ Uitvoerder niveau 6 • verleent administratieve assistentie;
• geeft via enkele uitvoerders en/of voorlieden • neemt stand van het werk op.
leiding aan uitvoering een of meer middelgrote
bouwprojecten of onderdeel groot project met 12.2.3 Werkvoorbereider
circa 25 medewerkers op het werk (bij serie- Voordat de ploegen kunnen starten met hun
matige woningbouw tot vijftig); taak moeten de werkzaamheden worden voorbe-
• onderhoudt vooral contacten met leveran- reid. Bij eenvoudige woningbouw vergt de werk-
ciers, onderaannemers en opzichters; voorbereiding minder tijd dan bij een complex
• wordt eventueel geassisteerd door hulpuitvoer- utiliteitsgebouw. Het is een wezenlijke functie in
der of assistent voor bijvoorbeeld bouwplaats- de bouwplaatsleiding, figuur 12.7.
organisatie, maatvoering en werkorganisatie.
In de UTA-CAO wordt voor de functie van werk-
◆ Uitvoerder niveau 5 voorbereider een aantal niveaus onderscheiden:
• geeft via voorlieden of rechtstreeks aan vaklie- ◆ niveau 6;
den leiding aan uitvoering kleine bouwprojecten ◆ niveau 5;
of delen, respectievelijk fases van grote projecten ◆ niveau 4;
met minder dan twintig medewerkers; ◆ niveau 3.
Kerntaken werkvoorbereider Aankomend Zelfstandig Leidinggevend
Ontwikkelen/tekenen 27% 15% 8%

Informeren/coördineren 17% 14% 20%
Project/procesanalyse 0% 20% 23%
Planning 10% 16% 17%
Begroten 16% 16% 8%
Inkoopbegeleiding 21% 9% 2%
Communiceren 6% 4% 8%
Kwaliteit/arbo/milieu 3% 5% 4%
Leidinggeven 0% 1% 10%
Figuur 12.7 Tijdbesteding werkvoorbereider Bron: BOB Opleidingen Bouwcentrum

◆ Werkvoorbereider niveau 6 De functie van werkvoorbereider is in veel bouw-

• geeft leiding aan afdeling van vijf tot tien bedrijven een opleidingsplaats voor promotie
medewerkers (soms in combinatie met calcula- naar de functie van uitvoerder of projectleider.
tie) voor opzetten en up to date houden overall- Een werkvoorbereider op de bouwplaats heeft
plan en afgeleide deel- en capaciteitstoewijzings- drie bazen die ieder hun eigen invloed uitoefe-
plannen grote bouwprojecten; nen, figuur 12.8. Dat betekent dat het voor de
• bepaalt kostenstand van het werk; werkvoorbereider moeilijk kan worden de juiste
• laat afwijkingen signaleren aan desbetreffende prioriteiten in zijn werk te bepalen:
projectleiding; • projectleider: verantwoordelijk voor project,
• levert alternatieven voor bijstelling plan; met operationele invloed. Hij geeft opdracht
• onderzoekt alternatieve bouwmethoden. wanneer welke taken moeten worden verricht;
• hoofd technische staf: verantwoordelijk voor
◆ Werkvoorbereider niveau 5 kwaliteit systematiek voorbereiding met functio-
• zet bij aanvang projecten projectbewakings- nele invloed. Hij adviseert en controleert de kwa-
systeem op; liteit van de werkzaamheden;
• ziet vervolgens toe op overname werkzaam • hoofd uitvoering: verantwoordelijk voor kwali-
heden door een of enkele assistenten; teit management op bouwwerken, met hiër-
• signaleert op grond van planning voortgang archische invloed. Hij benoemt de leiding voor
en kosten middelgrote tot grote werken; elk bouwproject en is verantwoordelijk voor pro-
• signaleert knelpunten; motie en ontslag.
• onderzoekt alternatieve werkmethoden;
• maakt manurenbegroting, materieelplan, 


bouwplaatsinrichtingsplan ter bewaking van  � 
onderaannemers, en dergelijke.
 � �
◆ Werkvoorbereider niveau 4   
• verricht (soms bijgestaan door enkele

assistent) werkvoorbereiding grote projecten;
�
is daartoe gedetacheerd op het werk;
• verzorgt planning en voortgangssignalering of Figuur 12.8 Positie werkvoorbereider
kostenbewaking;
• stelt voor kleine projecten planningen en 12.2.4 Ondersteunende functies
manurenbegrotingen op; In de technische staf van een uitvoerend bouw-
• signaleert aan leiding stand van het werk en bedrijf werken:
toeleveringen; • calculators: maken inschrijfbegroting en hel-
verzorgt soms deel materiaalbestellingen, en pen tijdens uitvoering werk bouwplaatsleiding
•
calculatie of werkenadministratie. met opstellen meer- en minderwerkbegrotingen,
figuur 12.9;
◆ Werkvoorbereider niveau 3 • werkvoorbereiders: maken bij aanbesteding
• stelt voor klein of middelgroot bouwproject planning bouwtijd en ook vaak begroting uitvoe-
strokenplanningsschema op volgens aanwijzin- ringskosten. Wanneer er op de bouwplaats zelf
gen van zijn chef en/of bouwplaatsleiding; geen werkvoorbereider aanwezig is, worden ze
• codeert urenbriefjes voor computerverwer- ook ingezet om tijdens de uitvoering de bouw-
king; plaatsleiding te ondersteunen;
• stelt termijnbetalingsschema’s op aan de hand • inkopers: verzamelen voor inschrijfbegroting
van gegevens; prijzen van materialen en onderaannemers en
• maakt op aanwijzing detailtekeningen en ondersteunen tijdens uitvoering bouwplaatslei-
kozijnstaten. ding bij sluiten inkoopcontracten en onderaan-
nemerscontracten, figuur 12.10.

266
Kerntaken calculator Aankomend Zelfstandig Leidinggevend
Projectinformatie 22% 16% 16%

Vooranalyse project/proces 3% 16% 10%
Uittrekken hoeveelheden 34% 19% 6%
Opstellen begroting 14% 12% 5%
Afprijzen begrotingsposten 8% 4% 1%
Controleren begroting 7% 4% 3%
Prijsbepaling 0% 9% 9%
Prijsoverleg 0% 1% 3%
Prijsaanbieding 0% 3% 10%
Werkvoorbereiding 0% 5% 1%
Meer- en minderwerk 2% 2% 0%
Nacalculatie 5% 8% 12%
Leidinggeven en communicatie 5% 1% 24%
Figuur 12.9 Tijdbesteding calculator Bron: BOB Opleidingen Bouwcentrum
Kerntaken calculator Aankomend Zelfstandig Leidinggevend
Projectinformatie 22% 16% 16%

Vooranalyse project/proces 3% 16% 10%
Uittrekken hoeveelheden 34% 19% 6%
Opstellen begroting 14% 12% 5%
Afprijzen begrotingsposten 8% 4% 1%
Controleren begroting 7% 4% 3%
Prijsbepaling 0% 9% 9%
Prijsoverleg 0% 1% 3%
Prijsaanbieding 0% 3% 10%
Werkvoorbereiding 0% 5% 1%
Meer- en minderwerk 2% 2% 0%
Nacalculatie 5% 8% 12%
Leidinggeven en communicatie 5% 1% 24%
Figuur 12.10 Tijdbesteding inkoper Bron: BOB Opleidingen Bouwcentrum
Deze drie functies in de technische staf worden het beste geschikt. De sterke druk op het halen
vervuld door bouwkundigen met een MBO- of van inkoopwinst kan tot gevolg hebben dat
HBO-opleiding. Bij verschillende bouwbedrijven niet de beste, maar de goedkoopste materialen
moet het aankomende kader in de technische en onderaannemers worden gekozen. Daarvan
staf rouleren om verschillende facetten van voor- ervaart de bouwplaatsleiding de negatieve
bereiding en uitvoering te leren kennen. Daarom resultaten omdat in de contracten de belangen
worden ook de kerntaken van calculator en inko- van het uitvoeren onvoldoende zijn behartigd.
per genoemd. Er is een trend gaande naar co-makership met
leveranciers en onderaannemers waarvan de
Bij veel bouwbedrijven krijgt de inkoper als prijs/prestatieverhouding voor de bouwplaats
opdracht inkoopwinst te maken, om materialen beter wordt. In dat geval is een bouwkundige
en onderaannemers voor een lager bedrag in te opleiding voor de inkoper noodzakelijk.
kopen dan het budget in de inschrijfbegroting
toelaat. Daarvoor zijn commercieel geschoolden
12.3 Organisatieschema’s voor De daarna overblijvende werkvoorbereiding,

verschillende projecten zoals het afroepen van materialen en onderaan-
nemers moet de uitvoerder zelf op de bouw-
12.3.1 Kleine projecten plaats kunnen doen.
Bij een klein bouwproject met een personeels-
bezetting van gemiddeld tien medewerkers is 
de verscheidenheid van werkzaamheden even
groot als bij een groter project. De gemiddelde �

ploeggrootte is kleiner en elke ploeg moet meer 
verschillende werkzaamheden kunnen uitvoeren,
figuur 12.11. De uitvoerder zou bij een klein pro-
ject alle managementfuncties kunnen uitvoeren.
Deze functiecombinatie is alleen mogelijk als de Figuur 12.12 Middelgroot woningbouwproject
beschikbare uitvoerder voor alle drie functies is
gekwalificeerd. Meestal doet de uitvoerder de Bij een utiliteitsbouwproject met een gemiddelde
voorbereidings- en leidingfunctie en wordt een personeelsbezetting van twintig medewerkers
projectleider voor meerdere projecten voor de moet op de bouwplaats meer tijd worden
financiële en commerciële functie aangesteld. De besteed aan de werkvoorbereiding, figuur 12.13.
uitvoerder is de bouwplaatsleider en die zou in De bouwmethode is bij utiliteitsbouw gevari-
principe fulltime op het werk aanwezig moeten eerder en de seriematigheid minder. Bij zes tot
zijn om direct beslissingen te kunnen nemen bij acht ploegen is de uitvoerder het grootste deel
storingen in het bouwproces. Op de bouwplaats van zijn tijd bezig met het leidinggeven. Dan
moet permanent een vertegenwoordiger van het ontstaat een aparte functie van werkvoorbereider
bouwbedrijf beschikbaar zijn om leveranciers, als assistent van de uitvoerder. Dit is het klassieke
onderaannemers en installateurs te woord te trio van de bouwplaatsleiding: projectleider, uit-
kunnen staan en afspraken te kunnen maken. voerder en werkvoorbereider. Bij het opstarten
Bij kleine projecten kan een fulltime uitvoerder van het project wordt de werkvoorbereider full-
te duur zijn in relatie met de productie. Soms is time ingezet. Als het project goed loopt, kan het
een van de voorlieden van de ploegen geschikt voorbereiden parttime worden en kan de werk-
om tijdens afwezigheid van de uitvoerder als zijn voorbereider ook op een ander project worden
vervanger op te treden. ingezet.
 
�


�                              
Figuur 12.11 Klein bouwproject
12.3.2 Middelgrote projecten Figuur 12.13 Middelgroot utiliteitsproject

Bij een middelgroot woningbouwproject met
een gemiddelde personeelsbezetting van twin- Als de uitvoerder de werkvoorbereiding kan dele-
tig medewerkers (inclusief onderaannemers en geren aan de werkvoorbereider, maar het aantal
installateurs) moet de uitvoerder zes tot acht ploegen is groter dan zijn span-of-control, moet
ploegen kunnen leiden, figuur 12.12. Bij een hij een deel van het leidinggeven aan de ploegen
seriematig woningbouwsysteem is een belangrijk delegeren en wel aan een deeluitvoerder, figuur
deel van de werkvoorbereiding voor het bouw- 12.14. De uitvoerder moet dan enerzijds de
systeem projectonafhankelijk ontwikkeld en voor eigen ploegen leiden en daarnaast de deeluit-
het project door de afdeling werkvoorbereiding voerder coachen.
op het kantoor van het bouwbedrijf voorbereid.
268
 
�
 �

�


Figuur 12.16 Ruw- en afbouwuitvoerder
Figuur 12.14 Middelgroot met deeluitvoerder 
Bij de taakverdeling tussen de uitvoerder en de

deeluitvoerder zijn er drie gezichtspunten naar
capaciteit mogelijk: �
1 uitvoerder met deeluitvoerder;
2 ruw- en afbouwuitvoerder;
3 opstartende uitvoerder.

Het kan zijn dat de uitvoerder de ruw- en afbouw

wil uitvoeren, maar dat de gevel en het dak hem
te veel is. Dan kan er tijdelijk een deeluitvoer-
der worden aangesteld die de gevel en het dak Figuur 12.17 Opstartende uitvoerder
uitvoert en ook de werkvoorbereiding daarvan
doet, figuur 12.15. worden aangesteld om na het opstarten van een
uitvoeringsfase het werk van de eerste uitvoerder

over te nemen.
� 12.3.2 Grote projecten

Als het aantal ploegen toeneemt waarover de

uitvoerder leiding moet geven, kan het aantal
 ploegen in twee delen worden opgedeeld. Over
 elke deelploeg wordt een uitvoerder aangesteld,
figuur 12.18. Boven de beide uitvoerders kan
Figuur 12.15 Uitvoerder met deeluitvoerder

Er zijn uitvoerders die gespecialiseerd zijn in
betonwerk, maar problemen hebben met het
� �
leiden van een groot aantal onderaannemers in  
de afbouw. Dan kan een deeluitvoerder of een
tweede uitvoerder worden aangesteld om de
gevels en het dak op te starten en daarna de
afbouw te leiden, figuur 12.16.  
Er zijn uitvoerders die gespecialiseerd zijn in het

voorbereiden en opstarten van een productie-
proces, figuur 12.17. Als het bouwwerk te groot
is voor één uitvoerder, kan een deeluitvoerder Figuur 12.18 Hoofduitvoerder met twee uitvoerders

een hoofduitvoerder komen te staan. Het bouw- 

werk kan worden opgedeeld in twee semi-zelf-
standige bouwwerken of het bouwproces kan
� � �
worden opgedeeld in ruw- en afbouw. De taak   
van de hoofduitvoerder is naast het coachen van
de uitvoerders het opstarten van het ruw- en
afbouwproces.   
    
Als met de projectgrootte het aantal ploegen
toeneemt en niet meer door twee uitvoerders te
   
leiden is, kan het bouwproces worden opgedeeld � � � �
in drie delen: ruwbouw, omhulling en afbouw,
figuur 12.19. Vooral bij utiliteitsbouw zijn de
omhulling, het maken van de gevels en het dak
andere organisaties dan bij die van de ruw- en
afbouw. De organisatie van de ruw- en afbouw Figuur 12.20 Opdelen in productiestromen
is gericht op het maken van bouwlagen. De
gevel vergt een verticale organisatie en het dak meer personen de bouwplaatsleiding is samen-
een horizontale organisatie. De omhulling is de gesteld, hoe complexer de taakverdeling. In
verbindende schakel tussen ruwbouw en afbouw. figuur 12.21 is een voorbeeld gegeven van een
Het wind- en waterdicht maken van het gebouw project waarin vijf functionarissen deel uitmaken
vraagt andere uitvoeringsdeskundigheid dan het van de bouwplaatsleiding.
produceren van een betonskelet of het afstem- Als de projectorganisatie is georganiseerd en
men van de afbouwploegen, figuur 12.20. de taken zijn verdeeld, is het nodig de kwaliteit
van de projectorganisatie periodiek te toetsen.

Daarvoor is het nodig dat vooraf van de taken
de gewenste resultaten worden geformuleerd.
Tijdens het uitvoeren van het project moet pe-
�  �
   riodiek de voortgang van de functies en taken
worden geregistreerd. Door vergelijking van de
voortgang met de gewenste resultaten zijn de
afwijkingen te rapporteren. Op basis van de af-
   wijkingsrapportage moet de projectleider actie
ondernemen om de projectorganisatie tijdig te
kunnen bijsturen.
Figuur 12.19 Hoofduitvoerder met drie uitvoerders 12.4 Ontwikkelingen in

bouwplaatsmanagement
12.3.4 Taakverdeling bouwplaatsleiding
Als het bouwplaatsmanagement uit meerdere Door de afnemende beschikbaarheid van gekwa-
personen bestaat, moet een taakverdeling wor- lificeerde uitvoerders in combinatie met de hoge
den gemaakt van wie wat moet gaan doen en druk van de bouwkosten en de bouwtijd, is de
wie waarvoor verantwoordelijk is. Het is gewenst bouwplaatsleiding over drie verschillende func-
dat die taakverdeling zo spoedig mogelijk na het tionarissen verdeeld:
samenstellen van het team wordt opgesteld. Dan 1 projectleider voor financiële en commerciële
weet iedereen wat er van hem verwacht wordt. taken;
Als blijkt dat het takenpakket voor een bepaalde 2 uitvoerder als leider op bouwplaats vakploe-
persoon te zwaar is, kan er tijdig een herverde- gen;
ling worden gemaakt of extra hulp ingeschakeld 3 werkvoorbereider als organisatorische onder-
worden. Hoe groter het bouwwerk is en uit hoe steuning.
270
Beheersaspecten Project- Werkvoor- Assistent werk- Hoofd- Uit-

werkzaamheden leider bereider voorbereider uitvoerder voerder
Projectinformatie
• beoordelen bestek X O
• beoordelen bestektekening B O X
risicoanalyse maken B X O
• procedures maken B X O
• tekeningenplanning B X O
• registreren voortgang X B O
• afwijkingsrapport X O B O
• bijsturen afwijking B O X
Bouwkosten
• uitvoeringsbegroting B X O
• ploegtaken maken O B O
• manurenregistratie O B X
• hoeveelheidsbewaking X B O
•• rapportage ploegtaken X O B O
rapportage kosten B X O O
• uitvoeringskosten B X O O
• bijsturen bouwkosten B O X
• signaleren meerwerk B X O
• termijnbetalingen B X O
Bouwtijd
• productieschema B X O
• contractschema B X
• ploegenschema X O B O
• personeelsplanning X B O
• afsprakenlijsten B X O
• signaleren voortgang O X B O
• bijsturen achterstand B O X
Kwaliteit
• risicoanalyse maken B X O
• opstellen keuringsplan X O B
• uitvoeren keuringen B O X O
• afwijkingsrapporten B O X O
Organisatie
• bemanning projectteam B O X
• taakverdeling team B X O
• contractvergadering B O
• voorbereidingsvergadering B X
• uitvoeringsvergadering O B O
Arbo en milieu
• aanstellen arbo-coördinator B O X
• opstellen V en G-plan X B O
• aanvullen V en G-dossier X B O
• overleg arbeidsinspectie B X O
X = werk doen
O = ondersteunen
B = beslissen (primair verantwoordelijk)
Figuur 12.21 Taakverdeling bouwplaatsleiding

12.4.1 Bouwplaatsmanager bouwplaatsmanager maakt hierbij gebruik van

In het uitvoerend bouwbedrijf is een discussie beheersystemen die tot doel hebben:
op gang gekomen over de bouwplaatsleiding. • in bestek overeengekomen productkwaliteit
De vraag is of men moet teruggaan naar de een- bouwwerk te realiseren;
hoofdige bouwplaatsleiding, zoals de uitvoerder • bouwwerk te realiseren binnen beschikbaar
dat vroeger was. De verdeling van de leiding- gestelde bouwtijd;
gevende werkzaamheden is verder ontwikkeld • beschikbaar gestelde financiële middelen voor
omdat de traditionele uitvoerder het niet meer realiseren bouwwerk niet te overschrijden;
alleen aan kon. • informatiestromen te beheersen die nodig zijn
De eenhoofdige leiding heeft een groot aantal om bouwwerk te realiseren;
voordelen: • opzetten en leiden van bouwplaatsorganisatie
• duidelijk wie verantwoordelijk is voor resul- die in staat is bouwwerk doelmatig te realiseren.
taat;
• controle op gedelegeerde bevoegdheden in 12.4.2 Zelfsturende productieteams
één hand; De traditionele uitvoerder, gegroeid vanuit de
• leider is fulltime maar voor één werk verant- vakploegen, was gewend elke vakploeg apart
woordelijk; aan te sturen. Het leidinggeven werd geken-
• communicatie- en coördinatieproblemen wor- merkt door een grote hiërarchische gelaagdheid
den minder; en een sterke hiërarchische controle. Er is sprake
• aantal hiërarchische niveaus kan minder wor- van een sterke scheiding tussen ‘denken’ en
den; ‘doen’. De uitvoerder bepaalt de randvoorwaar-
• leider kan ook zelf aanspraak maken op resul- den en de vakploegen krijgen weinig ruimte hun
taat. werkzaamheden aan de omstandigheden aan te
passen. Dit veroorzaakt verstoringen in het uit-
De bouwplaatsmanager is de functionaris van voeringsproces (Bouw en Houtbond FNV 1992):
het bouwbedrijf die de opdracht heeft om een • onduidelijke werkopdrachten;
bouwwerk te realiseren volgens de specificaties • onvoldoende kwaliteit grondstoffen;
van het bestek en binnen de in het bestek • onvoldoende kwaliteit en hoeveelheid aanwe-
gegeven termijn met een door het bouwbedrijf zige hulpmiddelen en gereedschappen;
beoogd resultaat, figuur 12.22. • werkzaamheden die te eenzijdig belastend of
te zwaar zijn;
Zijn verantwoordelijkheid omvat het coördine- • onvoldoende informatie over vereiste resulta-
ren, aansturen, toezicht houden, controleren en ten aanwezig;
bijsturen van het distributie-, transport-, assem- • onvoldoende arbeidsomstandigheden: werk-
blage- en arbeidsproces op de bouwplaats. De plek is slecht ontworpen en lawaai op werkplek
belemmert contact met collega’s.
 ��
Als de nieuwe generatie bouwplaatsmanagers
  
   beter geschoold is in managementtechnieken, is
ze ook beter in staat verantwoordelijkheden te
delegeren. De nieuwe generatie werknemers is
mondiger en wil meer invloed in de werkrege-
ling.
� � � �
   
Het uitvoeringsproces is in tijd opgedeeld in
uitvoeringsfasen. Een uitvoeringsfase bestaat uit
een of meerdere productiedelen. Binnen een
    productiedeel moeten meerdere vakploegen
   
samenwerken en hun werkzaamheden op elkaar
Figuur 12.22 Positie bouwplaatsmanager afstemmen.
272
Het probleem van de afstemming tussen vakploe- tegelijk alle uitvoeringsfasen moet managen. In
gen binnen een productiedeel kan aan de hand werkelijkheid komt de onderbouwfase nooit te-
van een voorbeeld duidelijk worden gemaakt. gelijk voor met de afbouwfase, figuur 12.23.
Voor het productiedeel gemetselde stenen gevel Gedurende het uitvoeringsproces komen meestal
kantoorgebouw van vijf bouwlagen zijn de vol- maar twee uitvoeringsfasen tegelijk voor. Om
gende vakploegen nodig: een goed inzicht te krijgen in de organisatie van
• maatvoerdersploeg: stelt profielen en stelde bouwplaats, moeten er drie verschillende
kozijnen, loopt voor het metselen uit, maar wil schema’s worden gemaakt;
wel steiger gebruiken; 1 tijdens werkvoorbereiding en onderbouwfase;
• steigerploeg: moet steiger voor metselaar per 2 tijdens skelet- en gevel/dakfase;
slag opbouwen en na voeger steiger per slag 3 tijdens afbouwfase.
demonteren;
• metselploeg: moet gevel metselen, is bepa- � ����
lend voor productietempo en wil nooit wachten

op steiger; �  
• montageploeg: monteert aluminium gevel-
kozijnen van buitenaf en vanaf steiger;

• voegersploeg: voegt van boven naar beneden
metselwerk af tegelijk met demonteren steiger.

De verschillende vakploegen hebben ieder hun

   
eigen optimale productietempo en de gevel kan
alleen efficiënt worden uitgevoerd als de werk-

zaamheden van de verschillende vakploegen op
elkaar worden afgestemd. In de huidige orga- Figuur 12.23 Veranderende organisatie in tijd
nisatiestructuur moet de uitvoerder eventueel
met hulp van de werkvoorbereider de afstem- Als het uitvoeringsproces is opgedeeld in uit-
ming tussen de vakploegen regelen. Dit vergt voeringsfasen en per uitvoeringsfase de produc-
veel tijd van de uitvoerder en bij verstoring van tiedelen zijn benoemd, kan voor verschillende
de afstemming moet de uitvoerder het proces tijdstippen worden nagegaan aan hoeveel pro-
bijsturen. ductiedelen tegelijk wordt gewerkt. Als per pro-
ductiedeel de vakploegen hun werkzaamheden
De bouwplaatsmanager moet de condities zelf op elkaar kunnen afstemmen, bestaat het
scheppen waaronder de vakploegen samen hun managen uit het opstarten en controleren van
werkzaamheden op elkaar afstemmen en bij verde productieteams, figuur 12.24. Als de bouw-
storingen zelf oplossingen zoeken. De vakploe- plaatsmanager kan beschikken over professionele
gen worden dan zelfsturende productieteams. programma’s voor het meten van afwijkingen
per beheersfactor, kan de benodigde tijd voor
12.4.3 Verandering in organisatieschema het verkrijgen van betrouwbare sturingsinforma-
In paragraaf 12.3 zijn organisatieschema’s voor tie aanzienlijk afnemen. De bouwplaatsmanager
verschillende projectgrootten behandeld. Bij moet op afroep ondersteuning kunnen krijgen
een verandering van de leiding naar de bouw- van de technische en administratieve staf van het
plaatsmanager en bij een verandering van de bouwbedrijf.
vakploegen naar de zelfsturende productieteams
komt het schema van de bouwplaatsorganisatie
er anders uit te zien.
Als in een schema de bouwplaatsorganisatie
wordt uitgewerkt voor het hele uitvoeringspro-
ces, lijkt het of het bouwplaatsmanagement
 �� • meer problemen buiten vergadering met be-

  
trokkenen oplossen.
  
12.5.1 Ontwerpen vergaderstructuur
De eerste stap is het maken van een principieel
   onderscheid in:
   ◆ bespreking tussen personen binnen bedrijf;
◆ bespreking tussen verschillende bedrijven.
◆ Bespreking tussen personen binnen bedrijf

� � � � Binnen elk bedrijf is overleg nodig tussen de
   
medewerkers om de eigen werkzaamheden af te
stemmen op elkaar en het bedrijfsbelang. Deze
    
besprekingen worden werkoverleg genoemd. Dit
Figuur 12.24 Organisatieschema in productiedelen werkoverleg kan op verschillende niveaus plaats-
vinden. Het managementteam voert wekelijks
werkoverleg om de onderlinge taken op elkaar af
12.5 Vergaderen op bouwplaats te stemmen en informatie over de voortgang uit
te wisselen. Periodiek voert de uitvoerder overleg
Op veel bouwwerken wordt te veel tijd besteed met het bouwvakpersoneel over de arbeidsom-
aan vergaderen. Men spreekt van bouwteam-, standigheden.
bouw-, werken coördinatievergadering. Door
een onduidelijke afbakening van de verantwoor- ◆ Bespreking tussen verschillende bedrijven
delijkheden van de verschillende vergaderingen Een goede vergaderstructuur is nodig voor
en van de verschillende vertegenwoordigers op het efficiënt voeren van besprekingen tussen
die vergaderingen wordt een probleem vaak verschillende bedrijven die bij het bouwwerk
in verschillende vergaderniveaus besproken en betrokken zijn. Besprekingen tussen bedrijven
wordt het oplossen te gemakkelijk naar de andere worden vergaderingen genoemd. Ze zijn naar de
en volgende vergaderingen doorgeschoven. Bij soort problemen te verdelen in twee groepen:
de start van de bouw wordt een vergaderschema • vergaderingen over problemen tussen ont-
afgesproken die gedurende de hele bouwtijd werp en uitvoering;
wordt gehandhaafd. Men vergadert omdat het • vergaderingen over problemen in de uitvoe-
is afgesproken en de vergaderfrequentie wordt te ring.
weinig afgestemd op de benodigde besluitvor-
ming. De vergaderingen worden onvoldoende 12.5.2 Coördinatievergadering
voorbereid en te weinig wordt een agenda ge- Het bestek en de tekening zijn de contractstuk-
maakt. Vaak wordt het verslag van de vorige ver- ken op basis waarvan de opdrachtgever en het
gadering te laat gemaakt en vlak voor of op de bouwbedrijf een overeenkomst zijn aangegaan.
nieuwe vergadering uitgedeeld. De vergadering De architect en andere adviseurs moeten daarna
begint dan met het goedkeuren van het verslag de bestektekeningen uitwerken tot produc-
en naar aanleiding van het verslag worden alle tietekeningen. Bij eenvoudige bouwwerken
lopende punten nog eens uitgebreid besproken. veroorzaakt dat nauwelijks problemen. Bij iets
Een nieuw probleem komt pas in de rondvraag complexere bouwwerken is er communicatie
aan de orde en de oplossing wordt doorgescho- nodig tussen de adviseurs onderling en tussen de
ven naar de volgende vergadering. Het rende- adviseurs en de uitvoerende bedrijven, bijvoor-
ment van het vergaderen is te verbeteren door: beeld over:
• beter werken volgens regels vergadertechniek; • afstemming tussen bouwkundige en construc-
• vergaderfrequentie aanpassen aan behoefte; tieve oplossingen;
• zo min mogelijk verschillende soorten verga- • afstemming tussen bouwkundige en installatie
deringen; oplossingen;
274
• afstemming tussen ontwerpvisie en uitvoe- oplossen van complexere problemen moeten

ringsvisie; meerdere bedrijven om tafel gaan zitten om een
• afstemming tussen ontwerp en productie van oplossing te vinden.
elementen;
• afstemming over de procedures van distributie Uitvoeringsproblemen kunnen zijn:
en controle; • verdeling beschikbare ruimte op bouwplaats;
• afstemming over tijdstip waarop beslissingen • gezamenlijk gebruik personeelsaccommodatie;
moeten zijn genomen; • gebruik bouwkraan door andere bedrijven;
• afstemming over tijdstip waarop de tekenin- • veiligheidsvoorzieningen voor al het personeel
gen gereed moeten zijn. op bouwplaats;
• bouwkundige voorzieningen voor technische
Bij een vergadering over het oplossen van ont- installaties;
werpproblemen en over de afstemming tussen • afstemming werkzaamheden tegelijk op zelfde
ontwerp en uitvoering zitten aan de ene kant werkplek;
van de tafel de ontwerpdeskundigen en aan de • wind- en waterdicht maken verdiepingen;
andere kant van de tafel de uitvoerende des- • afstemming montage prefab met andere be-
kundigen, figuur 12.25. Voor de vergadering drijven;
moeten alleen mensen worden uitgenodigd die • afstemming volgorde werkzaamheden;
deskundig zijn op het gebied van de problemen • oorzaak vertragingen door bepaalde bedrijven;
die op de agenda staan. Aan de ene kop van de • afspraken tussen bedrijven over inhalen vertra-
tafel zit de bouwplaatsmanager als vertegen- gingen;
woordiger van de uitvoerende bedrijven en aan • wijziging ontwerp vertalen naar uitvoering.
de andere kop de bouwdirectie als vertegen-
woordiger van de opdrachtgever. De laatste is de Alleen vertegenwoordigers van bedrijven die be-
meest aangewezen persoon om de voorzittersrol trokken zijn bij de uitvoeringsproblemen die op
te vervullen. De deelnemers aan de vergadering de agenda staan, moeten worden uitgenodigd,
moeten coöperatief en oplossingsgericht zijn. figuur 12.26. In de onderbouw- en de skeletfase
zal het aantal betrokken bedrijven beperkt zijn
� ��� en in de afbouwfase is het aantal betrokken be-

�    drijven het grootst. Ad hoc kunnen deskundigen
  
worden uitgenodigd die problemen hebben
�

aangedragen of die kunnen helpen bij het oplos-

  � 
 

�  �  
sen van problemen. De bouwplaatsmanager als
   
       vertegenwoordiger van de hoofdaannemer is de
  
 
 voorzitter van de vergadering. De bouwdirectie
� � � kan als toehoorder bij de uitvoeringsvergadering
    aanwezig zijn. De deelnemers aan de vergade-
� ��� ring moeten coöperatief oplossingsgericht zijn.
Figuur 12.25 Oplossen ontwerp/uitvoeringsproblemen
 
12.5.3 Uitvoeringsvergadering 

� �

 
Voor het uitvoeren van een bouwwerk is op de
bouwplaats een aantal verschillende uitvoerende  
  � 
bedrijven aanwezig. Om het uitvoeringsproces 



  
  
 
goed te laten verlopen, is er afstemming tus-      

 

sen de werkzaamheden van die verschillende
bedrijven nodig. Dat kan alleen als er tussen die �
  
bedrijven een gestructureerde communicatie 
bestaat. Een aantal problemen kan ad hoc tussen �  
twee bedrijven worden opgelost, maar voor het Figuur 12.26 Uitvoeringsproblemen oplossen

   
� � �


  

 �  

�
 


 �  

� �  �
   
   
Figuur 12.27 Probleem toetsen aan contract
12.5.4 Contractvergadering een contractvergadering zit de opdrachtgever of

De opdrachtgever heeft met het bestek gespe- de bouwdirectie als zijn gemachtigde aan de ene
cificeerd wat voor gebouw hij wil hebben. De kant van de tafel, en aan de andere kant van de
hoofdaannemer heeft met de begroting het tafel de bouwplaatsmanager als gevolmachtigde
aanbod geformuleerd voor welke prijs hij het van de hoofdaannemer, figuur 12.28. Beide con-
gebouw wil maken. Zowel de coördinatiever- tractpartners kunnen zich laten ondersteunen
gadering als de uitvoeringsvergadering hebben door adviseurs die deskundig zijn op het pro-
als doel het vinden van oplossingen voor een bleemgebied. De contractpartners kunnen een
probleem, figuur 12.27. Er zijn vaak meerdere meningsverschil hebben over:
oplossingen voor een probleem. Bij de keuze van • wat opdrachtgever in bestek vraagt en wat
de oplossing: bouwbedrijf in de praktijk uitvoert;
• moet opdrachtgever toetsen welke oplossing • kosten wijzigingen bestek door opdrachtgever;
nog voldoet aan zijn vraag (bestek); • wie verantwoordelijk is voor ontwerpgebreken;
• moet hoofdaannemer toetsen welke oplossing • wie verantwoordelijk is voor uitvoeringsgebre-
nog voldoet aan zijn aanbod (begroting). ken.
Als uit de toetsing door beide contractpartners � �
blijkt dat er een oplossing mogelijk is die zowel �

 �
� 
  
aan de vraag als aan het aanbod voldoet, kan in 
die vergadering over de keuze van de oplossing
worden besloten.
  
In de coördinatie- en uitvoeringsvergadering kan

uit de toetsing van de oplossingen blijken dat: � �

� 

• opdrachtgever vindt dat oplossing niet vol-    �
doet aan bestek; � ����
hoofdaannemer vindt dat oplossing niet vol- Figuur 12.28 Contractproblemen oplossen
• aan begroting.
doet
Beide partijen moeten door onderhandelen over-
In dat geval hebben de beide contractpartners eenstemming bereiken over de meningsverschil-
een probleem dat ze samen moeten oplossen. In len.
276

Integrale projectbeheersing
H. A. J. Flapper
13
De taak van het bouwplaatsmanagement is een bouwproject zo
efficiënt mogelijk uit te voeren binnen de randvoorwaarden zoals
contractueel is afgesproken. Daarvoor moet de bouwplaatsmanager
veel aandacht schenken aan het beheersen van de projectinformatie,

de bouwkosten, de bouwtijd, de bestekkwaliteit en de eigen bouw-
plaatsorganisatie. In de vorige hoofdstukken zijn deze beheers-
aspecten ieder apart behandeld. Bij het zoeken naar methoden voor
het beheersen van de uitvoering en naar de gevolgen van afwijkingen
bleek dat er veel relaties zijn tussen de verschillende soorten project-
informatie. In dit hoofdstuk wordt de samenhang tussen de beheer-
saspecten verder uitgewerkt. Daaruit zal blijken dat bij het ontwik-
kelen van nieuwe programma’s voor het bouwplaatsmanagement een

integrale aanpak van de vijf beheersaspecten mogelijk en noodzakelijk
is.

278
Inleiding Niveau Decomponeren Voorbeeld
In hoofdstuk 7 is een aanzet gegeven voor het 1 in procesfasen bestekfase, uit-

structureren van informatie die nodig is voor voeringsfase
integrale projectbeheersing, bestaande uit: 2 in uitvoeringsfasen onderbouw, skelet,
• decomponeren bouwproject, figuur 13.1; gevel/dak
• decomponeren bouwproces, figuur 13.2; 3 in productiedelen betonvloeren,
• stappenplan voor projectbeheersing. staalconstructie
4 in vakploegen bekistingsploeg,
De opdrachtgever en de gebruiker van het ge- vlechtploeg
bouw delen vanuit het programma het gebouw
op in bouwlagen en daarna kijken ze naar de Figuur 13.2 Decomponeren bouwproces
ruimte op een bouwlaag. In het bestek worden
de ontwerpgegevens aangeboden volgens het kunnen constateren, figuur 13.3. Hetzelfde geldt
Stabu-systeem geordend naar hoofdstukken en voor de bouwtijd die moet worden opgedeeld
paragrafen, figuur 13.1. in tijdbudgetten per uitvoeringsfase en pro-
ductiedeel. De afwijkingsrapportage moet een
Niveau Decomponeren Voorbeeld bepaalde nauwkeurigheid hebben om op basis
daarvan maatregelen te kunnen nemen om bij te
1 in gebouwdelen begane grond, sturen, figuur 13.3.
eerste verdieping
2 in gebouwruimtes vleugel, kantoren,
�  �
kantine   
3 in Stabu- betonwerk
hoofdstukken metselwerk 
 
4 in Stabu- bekisting, 

paragrafen wapening, beton
�
�
Figuur 13.1 Decomponeren bouwproject 
Het bouwplaatsmanagement is alleen verant-  



woordelijk voor de uitvoeringsfase en deelt het 
uitvoeringsproces meteen op in uitvoerings-
fasen: werk onder maaiveld, draagconstructie,   �
omhulling en afbouw. De volgende stap is het   
onderkennen van samenhangende productie- Figuur 13.3 Beheersen bouwkosten en bouwtijd
delen. Daarna kijkt men welke vakploegen moe-
ten worden aangetrokken om het werk te kun- In hoofdstuk 8 tot en met 12 zijn de vijf
nen uitvoeren, figuur 13.2. beheersaspecten afzonderlijk behandeld.
In dit hoofdstuk gaat het om de antwoorden
Na de opdracht tot bouwen moet de bouw- op de volgende stellingen:
plaatsmanager een informatiestructuur opzet- • elk beheersaspect heeft zijn eigen specifieke
ten om de voortgang van het uitvoeringsproces problemen wat betreft informatie en sturings-
voortdurend te kunnen meten om bij afwijkin- mogelijkheden, daarom moet voor elk beheers-
gen het proces tijdig te kunnen bijsturen. De aspect eigen methodiek worden opgezet met
inschrijfbegroting moet worden omgebouwd tot eigen informatiesysteem;
een uitvoeringsbegroting met deelbudgetten. Er • beslissing om maatregelen te nemen om re-
zijn procedures nodig om de gemaakte kosten sultaat beheersaspect bij te sturen, kan meestal
die als facturen binnenkomen te kunnen vergelij- niet autonoom per beheersaspect gebeuren
ken met de deelbudgetten en afwijkingen te
279
omdat dergelijke maatregel bijna altijd invloed ‘gemaakt’ wanneer welk productiedeel start en
heeft op resultaat andere beheersaspecten; wanneer de daarvoor benodigde informatie
• informatie die nodig is voor vijf aspecten gereed moet zijn.
projectbeheersing is zeer verschillend van aard.
Er zijn altijd interpretatieverschillen wanneer Als de afgifte van uitvoeringstekeningen vertra-
beheersaspecten met elkaar in verband worden gingen oploopt, leidt dat tot stagnatie in de uit-
gebracht. voering en tot afwijkingen in de geplande bouw-
tijd. Afwijkingen in de bouwtijd leiden vooral
door hogere uitvoeringskosten tot afwijkingen in
13.1 Samenhang tussen de bouwkosten.
beheersaspecten
Als de inhoud van de uitvoeringstekeningen
Per beheersaspect wordt onderzocht welke afwijkt van de bestektekeningen, moeten die
informatie daarvoor nodig is en of die informatie afwijkingen tijdig worden geconstateerd.
ook bij andere beheersaspecten beschikbaar is Om afwijking van de bouwkosten te voorkomen,
of wordt geproduceerd. Ook wordt per beheers- moeten de meer- of minderkosten worden
aspect onderzocht of afwijkingen ook invloed begroot en daarvoor moet goedkeuring van de
hebben op de resultaten van andere beheersas- opdrachtgever worden verkregen. Het bestek is
pecten. De Stabu-ordening is dus een bruikbaar de basis voor de te leveren kwaliteit van het pro-
uitgangspunt. ject. Als in de uitvoeringstekeningen de bestek-
kwaliteit wordt aangetast, moet deze afwijking
13.1.1 Beheersen projectinformatie tijdig aan de opdrachtgever worden gerappor-
Bestek en bestektekeningen zijn de basis van teerd. Als het risico van vertraging in de bouwtijd
de projectinformatie. Het bestek is geordend in door te late afgifte van uitvoeringstekeningen erg
Stabu-hoofdstukken en -paragrafen. Een systema- groot is, moeten door de bouwplaatsorganisatie
tische codering van de projectinformatie volgens maatregelen worden genomen om tot beheersing
de projectdecompositie is van groot belang voor van de projectinformatie te komen. Het stappen-
het ordenen en opzoeken van projectinformatie. plan voor het beheersen blijkt goed bruikbaar
voor het beheersen van de projectinformatie.
Bij het beheersaspect projectinformatie bleek het
grote probleem het te laat beschikbaar komen 13.1.2 Beheersen bouwkosten
van de uitvoeringstekeningen als uitwerking van Bestek en tekeningen zijn de basis voor de
bestek en bestektekeningen. In de praktijk blijkt aanneemsom. Omdat het bestek is geordend
dat er tussen het moment van gunning en de in Stabu-hoofdstukken en –paragrafen, is de
start van een productiedeel nog heel veel infor- inschrijfbegroting gecodeerd naar de project-
matie moet worden toegevoegd aan wat in het decompositie.’Om de bouwkosten tijdens de
bestek is vastgelegd. Denk hierbij aan werken uitvoering te kunnen beheersen, moeten de
productietekeningen, stuklijsten, en dergelijke. bouwkosten in de uitvoeringsbegroting zijn ge-
Inhoudelijk worden deze informatiestromen codeerd naar de procesdecompositie in produc-
geordend naar de productiedelen waarvoor ze tiedelen. Voor het beheersen van de manuren zijn
nodig zijn. budgetten in ploegtaken per vakploeg nodig.
Om te weten wanneer welke uitvoeringsteke- De ploegtaken zijn de basis voor het maken van
ningen nodig zijn, is de procesdecompositie van het ploegenschema voor het beheersen van de
belang. De projectinformatie geordend naar het bouwtijd. Daar ontstaat een directe koppeling
project moet worden vertaald naar het proces. tussen bouwkosten en bouwtijd die alleen goed
De procedures voor het tot stand komen van mogelijk is als de bouwkosten- en bouwtijdge-
tekeningen zijn gekoppeld aan de start van de gevens op dezelfde manier zijn te identificeren.
uitvoering van het betreffende productiedeel. Bij Ook moet van hetzelfde decompositieprincipe
het beheersaspect bouwtijd wordt de informatie zijn uitgegaan.
280
Voor het meten van afwijkingen tussen het deel- 13.1.5 Beheersen bouwplaatsorganisatie
budget en de geboekte kosten is er informatie Het samenstellen van de bouwplaatsorganisatie
nodig over de voortgang van de uitvoering. wordt beïnvloed door:
Die voortgang wordt bij het beheersen van de • complexheid bouwopgave;
bouwtijd al structureel gemeten. Voor de voort- • beschikbare budget en financiële randvoor-
gangsregistratie is een directe koppeling tussen waarden;
bouwkosten en bouwtijd gewenst. Het stappen- • beschikbare bouwtijd en flexibiliteit opleve-
plan voor het beheersen blijkt goed bruikbaar ringsdatum;
voor het beheersen van de projectinformatie. • gewenste niveau kwaliteitsbeheersing.
13.1.3 Beheersen bouwtijd Bij het samenstellen van de bouwplaatsorga-
Voor het maken van het productieschema is de nisatie is informatie nodig van de vier andere
procesdecompositie de basis. Om de tijdsduur beheersaspecten. Bij de taakverdeling van het
van een productiedeel te kunnen berekenen, is bouwplaatsmanagement moet per beheersas-
de hoeveelheid productie nodig. De hoeveel- pect de verantwoordelijkheid voor het registre-
heden zijn al gemeten bij het informatiebestand ren en rapporteren van afwijkingen duidelijk
van de bouwkosten. Uit het beheersaspect pro- worden vastgelegd. De tijdstippen waarop de
jectinformatie is gebleken dat afwijkingen daar vakploegen op de bouwplaats aanwezig moe-
grote invloed kunnen hebben op de bouwtijd. ten zijn, komt uit het productieschema en het
Voor het opzetten van de bouwplaatsorganisatie ploegenschema. Afwijkingen in de bouwtijd heb-
wordt uit het productieschema de bezetting van ben invloed op de inzet van de vakploegen. De
de vakploegen gehaald. productie van de vakploegen wordt periodiek
Het productieschema is de basis voor: gemeten en gebruikt voor het beheersen van de
• plannen en totstandkomen projectinformatie; bouwtijd en de bouwkosten. Het stappenplan
• plannen kwaliteitskeuringen; voor het beheersen blijkt goed bruikbaar voor
• plannen personeelsbezetting. het beheersen van de bouwplaatsorganisatie.
Het stappenplan voor het beheersen blijkt goed

bruikbaar voor het beheersen van de bouwtijd. 13.2 Naar integrale
projectbeheersing
13.1.4 Beheersen bestekkwaliteit
De procedure voor het beheersen van de Bij de behandeling van elk beheersaspect blijkt
bestekkwaliteit is gekoppeld aan het bestek dat dat er veel relaties zijn in informatie tussen de
geordend is naar de projectdecompositie. De beheersaspecten en in afwijkingen tussen be-
keuringsplannen voor het plannen en bewaken heersaspecten. De beschikbare computerpro-
van de verrichten keuringen worden gekoppeld gramma’s voor het bouwplaatsmanagement zijn
aan de procesdecompositie. Afwijkingen bij de apart ontwikkeld voor een bepaald beheers-
keuringen kunnen invloed hebben op de bouw- aspect: begrotingsprogramma’s voor het beheer-
kosten en de bouwtijd. Als uit de risicoanalyse sen van de bouwkosten, planningsprogramma’s
van de bestekkwaliteit blijkt dat een groot aantal voor het beheersen van de bouwtijd en docu-
onderdelen een verhoogd kwaliteitsrisico heeft, mentenregistratieprogramma’s voor het beheer-
is een groot aantal keuringsplannen nodig om bij sen van de projectinformatie. Voor het beheersen
de oplevering de bestekkwaliteit te kunnen waarvan de bestekkwaliteit zijn nog geen specifieke
borgen. In de opzet van de bouwplaatsorganisa- programma’s ontwikkeld. Ook voor het beheer-
tie moet er rekening worden gehouden met de sen van de bouwplaatsorganisatie zijn geen spe-
beschikbare capaciteit en de taakverdeling voor cifieke programma’s bekend. Uit de analyse van
het beheersen van de bestekkwaliteit. Het stap- de verschillende beheersaspecten blijkt een grote
penplan voor het beheersen blijkt goed bruik- samenhang en integratiemogelijkheden.
baar voor het beheersen van de bestekkwaliteit.

281
Beheersacties Project- Bouw- Bouw- Bestek- Bouwplaats-

informatie kosten tijd kwaliteit organisatie
Decomponeren project in
• gebouwdelen ■ ■ ∙ ∙ ∙
• ruimten ■ ∙ ∙ ∙
• Stabu-hoofdstukken ■ ■ ∙ ■ ∙
• Stabu-paragrafen ■ ■ ∙ ■
Decomponeren project in
• bouwfasen ■ ■ ■ ■ ■
• uitvoeringsfasen ■ ■ ■ ■ ■
• productiedelen ■ ■ ■ ■ ■
• vakploegen ■ ■ ■ ■
Werkvoorbereidingsfase
• inventariseren info ■ ■ ■ ■ ■
• risicoanalyse maken ■ ■ ■ ■ ■
• beheersniveau vaststellen ■ ■ ■ ■ ■
• beheersprocedures maken ■ ■ ■ ■ ■
• deelbudgetten maken ■ ■ ■ ■ ■
Periodieke beheersacties
• registreren voortgang ■ ■ ■ ■ ■
• rapporteren afwijkingen ■ ■ ■ ■ ■
• bijsturen resultaten ■ ■ ■ ■ ■
■ primair ∙ secundair
Figuur 13.4 Integratie beheersaspecten en activiteiten
Om het bouwplaatsmanagement efficiënt te goed kan uitvoeren en dat er gedurende het

kunnen laten werken en het uitvoeringsproces project situaties kunnen ontstaan die het project
optimaal te kunnen beheersen, is het gewenst negatief beïnvloeden. De projectleider moet dan
dat voor het bouwplaatsmanagement een ge- tijdig kunnen bijsturen. Voor projectbeheersing
integreerd programma wordt ontwikkeld met is dan wel een informatiesysteem nodig om bij
aparte modules voor de vijf beheersfactoren, afwijkingen het project te kunnen bijsturen.
figuur 13.4. Per beheersfactor moeten de gege-
vens zo worden geordend en opgeslagen dat ze Het probleem van sturingsinformatie is met een
automatisch naar andere beheersaspecten door voorbeeld uit te leggen. Iemand wil goederen
te koppelen zijn. verplaatsen van A naar B met behulp van een
vrachtauto. Het project is het verplaatsen van de
13.2.1 Sturingsinformatie voor project- goederen. Het gewenste projectresultaat kan zijn
beheersing dat de goederen tegen de laagste kosten op het
Als een project zeer eenvoudig is, kan er worden juiste tijdstip in plaats B moeten aankomen.
volstaan met het maken van een projectplan
en van daaruit opdrachten formuleren wie wat De chauffeur moet de factor kosten (aantal
moet doen. Als het project ingewikkelder en bedrijfsuren voor project en brandstofkosten) en
complexer is, moet de projectleider er rekening de factor tijd (niet te laat aankomen) in de gaten
mee houden dat niet iedereen zijn opdracht houden.
282
De chauffeur beschikt in zijn vrachtwagen over 

   �
een aantal informatiesystemen:  
   
• snelheidsmeter; �
 
�
• kilometerteller;  �
 
 �
• tijdklok; 

 


• toerenteller;
• brandstofmeter;   
• temperatuurmeter.
    
    
Deze opsomming geeft een aantal onafhanke-     
lijke informatiesystemen die alleen informatie
verstrekken. Het is de chauffeur die tijdens de rit
��  �
op basis van de verkregen informatie beoordeelt
of er afwijkingen zijn en of hij ten opzichte van Figuur 13.5 Informatie over afwijkingen ten behoeve van
de gekozen route en snelheid moet bijsturen. De bijsturen
in de vrachtwagen ingebouwde informatiesyste-
men zijn dus geen systemen die bij afwijkingen • per beheersaspect moet plan te maken zijn
zelfstandig de route en de snelheid bijsturen. (deelbudgetten en planningen);
Het zijn systemen die de bestuurder informatie • per beheersaspect moet periodiek afwijking
over afwijkingen laten zien op basis waarvan de zichtbaar worden gemaakt;
chauffeur zelf beslist of hij wil en moet bijsturen. • informatiesysteem moet van grof naar fijn
worden opgebouwd;
In beperkte mate kunnen informatiesystemen bij • per beheersaspect kunnen inzoomen om oor-
afwijkingen zelfstandig bijsturen, zoals: zaak afwijking te vinden.
• automatische versnellingsbak die bij afwijking
in optimale toerental versnelling aanpast; Het bouwplaatsinformatiesysteem moet primair
• cruise-control die bij afwijking ingestelde snel- gericht zijn op het aansturen van de productie-
heid gashandel aanpast. capaciteit en secundair op afwijkingsinformatie
om de productie te kunnen bijsturen, figuur 13.6.
Voor projectbeheersing heeft de bouwplaatsma- Het informatiesysteem moet taakinstructies kun-
nager in eerste instantie een informatiesysteem nen geven aan de vakploegen en in de taakin-
nodig dat steeds laat zien of er afwijkingen zijn structie moet onder andere worden aangegeven:
ten opzichte van het uitgezette plan. Voor • samenstelling vakploeg uit pakket bouwplaats-
projectbeheersing zijn de vijf beheersaspecten organisatie;
bepalend en daarom zou het projectinformatie-
systeem de afwijkingen per beheersaspect moe-
ten laten zien, figuur 13.5.  �  �  �  �  �
    
    
In figuur 13.5 zijn negatieve afwijkingen met
– aangegeven en positieve afwijkingen met + en
in het midden is zichtbaar hoe ver het project �� ��
gereed is door de productie in percentage
�� �
gereed aan te geven.
Voor het automatiseringsbeleid voor de project-

  
beheersing van bouwwerken kan men de vol-
gende voorwaarden stellen:
• totale informatiesysteem moet worden opge-  �





deeld per beheersaspect;
Figuur 13.6 Bouwplaats managementinformatiesysteem

283
• uit te voeren taak voor werk uit pakket pro- beschikbare gegevens zijn nauwelijks bruikbaar
jectinformatie; voor het tijdig bijsturen van het uitvoeringspro-
• beschikbare budget in manuren of geld uit ces. De bouwplaatsmanager heeft nauwelijks in-
pakket bouwkosten; vloed op de functionaliteit van het programma.
• wanneer taak gereed moet zijn uit pakket
bouwtijd; 4 Verrekenfunctie
• aan welke kwaliteitseisen taak moet voldoen In de woningbouw worden pakketten gebruikt
uit pakket bestekkwaliteit. voor het registreren van koperswensen en het
berekenen van meer- en minderwerk per koper.
Er is nu een soort Programma van Eisen gefor- Deze programma’s zijn gericht op de financiële
muleerd waaraan een bouwplaatsinformatiesys- afwikkeling van meer- en minderwerk. Het
teem moet voldoen. tijdsaspect ontbreekt en er is geen signalering bij
overschrijding van de afspraken.
13.2.2 Bestaande functiegerichte bouw-
plaatsautomatisering 5 Communicatiefunctie
De SBR heeft in 1997 een onderzoek gedaan Pakketten voor projectinformatie en communica-
naar softwareprogramma’s die op bouwplaatsen tie beperken zich tot het stand alone registreren
worden gebruikt en daarbij zijn zeven verschil- van de ontvangen uitvoeringstekeningen. Van
lende functies onderscheiden: het actief beheersen van de projectinformatie
1 inkoopfunctie; is nog geen sprake. Er is geen koppeling met
2 planningsfunctie; afspraken en beslissingen die in vergaderingen
3 administratiefunctie; worden genomen.
4 verrekenfunctie;
5 communicatiefunctie; 6 Kwaliteitsfunctie
6 kwaliteitsfunctie; Er is één pakket waarmee een projectkwaliteits-
7 logistieke functie. plan is te maken dat is gericht op de tekstver-
werkingsmogelijkheden. Er zijn enkele pakketten
1 Inkoopfunctie voor het registreren van klachten. De pakketten
Inkooppakketten bestaan uit bestanden met le- werken stand alone en de functionaliteit voor het
veranciers en een tekstverwerker voor het maken plannen en registreren van keuringen ontbreekt
van offertes en opdrachten. Ze werken stand nog.
alone en alleen registrerend. Gegevens uit het
bestek moeten handmatig worden ingevoerd. 7 Logistieke functie
Informatie uit opdrachten moeten handmatig Voor het distribueren, transporteren en
overgezet worden naar de planning en de pro- assembleren van materialen zijn geen pakketten
jectadministratie. Er is geen koppeling met de beschikbaar. Op veel bouwplaatsen maakt elke
kwaliteitsfunctie. werkvoorbereider zelf spreadsheets om informa-
tie te ordenen.
2 Planningsfunctie
Met planningspakketten kunnen balkenschema’s Er is een relatie te leggen tussen de verschillende
worden gemaakt. Het vereenvoudigt het maken functies en de vijf beheersaspecten. In een
en wijzigen van tijdschema’s. De planningspak- matrix is aan te geven waar de primaire taak van
ketten zijn stand alone programma’s en tijdge- de verschillende bouwplaatsmanagementfuncties
gevens zijn alleen handmatig over te zetten naar liggen ten opzichte van de beheersaspecten,
andere functies. figuur 13.7.
Uit deze matrix blijkt dat de meeste functies met
3 Administratiefunctie de meeste beheersaspecten te maken hebben.
Pakketten voor de kostenbewaking zijn vanuit De huidige ontwikkeling van de informatietech-
de boekhoudkundige functie ontwikkeld. Het is nologie maakt het mogelijk de kwaliteit van
een verlengstuk van de bedrijfsadministratie. De informatiesystemen aanzienlijk te verbeteren.
284
Functies bouwplaats Project- Bouw- Bouw- Bestek- Bouwplaats-

informatie kosten tijd kwaliteit organisatie
Inkoopfunctie ■ ■ ∙ ∙
Planningsfunctie ∙ ∙ ■ ∙ ■
Administratiefunctie ■ ∙ ∙
Verrekenfunctie ■ ■ ∙
Communicatiefunctie ■ ■ ∙ ∙
Kwaliteitsfunctie ∙ ∙ ■
Logistieke functie ∙ ∙ ∙ ■
■ primair ∙ secundair
Figuur 13.7 Matrix van relaties tussen functies en beheersaspecten
Voor het verbeteren van het informatiesysteem De calculatieafdeling maakt daarmee:

voor de bouwplaats moet een keuze gemaakt • bestand met hoeveelheden;
worden tussen twee richtingen: • bestand met inschrijfbegroting.
1 voortgaan op huidige weg en functionaliteit
functiegerichte programma’s verbeteren en Het bouwplaatsprogramma moet een interface
interfaces bouwen tussen verschillende functie- hebben met de administratieafdeling voor het
pakketten; uitwisselen van gegevens over:
2 nieuw informatiesysteem ontwikkelen gericht • wekelijkse berekening lonen ingezette perso-
op modules per beheersaspect, integreren neel;
gegevens tussen modules en binnen informatie- • doorberekening facturen ten laste van project;
systeem wegen inbouwen waarbij elke functie • invoer projectresultaten in bedrijfsadministra-
op doelmatige manier kan werken. tie.
Het bouwplaatsprogramma moet periodieke out-

13.3 Informatiestructuur voor put leveren naar de directie van het bouwbedrijf,
integraal bouwplaatsmanagement figuur 13.8:
• afwijkingsrapport project;
In paragraaf 13.2 is eerst uiteengezet waarvoor • rapportage ten behoeve van overzicht ‘resul-
een informatiestructuur voor de bouwplaats taat op werken’;
nodig is en daarna hoe het niveau is van de • rapportage ten behoeve van bedrijfsresultaat.
huidige automatisering. In deze paragraaf wordt
met voorbeelden een visie gegeven op de 13.3.1 Afwijkingsrapport per uitvoerings-
gewenste informatiestructuur voor het besturen fase
van het bouwproces; op professionele tools voor Het bouwplaatsprogramma moet de bouw-
de bouwplaatsmanager. plaatsmanager voortdurend informatie geven
Voor elk bouwproject wordt een bouwplaats- over afwijkingen tussen budget en uitvoering.
managementprogramma gebruikt. Dat pro- De vijf beheersaspecten hebben ieder hun eigen
gramma bestaat uit vijf pakketten met voor elk waarde die afhankelijk is van het soort project en
beheersaspect een apart pakket. de randvoorwaarden van het project.
Het bouwplaatsprogramma wordt gevoed vanuit
de calculatieafdeling. Bij de aanbesteding van
het project wordt namens de opdrachtgever
aangeleverd:
• bestand met Stabu-bestekteksten;
• bestand met CAD-bestektekeningen.
285
��  ��
� � �

  
�  �

   
�
 
 �

� ��   ��   �
    

    
    

    
         
� � � � �
    
Figuur 13.8 Bouwplaatsprogramma in relatie met bouwbedrijf
Het programma moet de afwijkingen van alle afwijkingen in eenheden van weken aangegeven.
vijf beheersaspecten apart zichtbaar maken en Bij de beheersaspecten kwaliteit en organisatie
de bouwplaatsmanager moet zelf afwegen of de zijn de afwijkingen in punten positief en punten
afwijking van groot belang is en of er mogelijk- negatief uitgedrukt. Dit wordt bij een volgend
heden zijn om maatregelen te nemen om het afwijkingsrapport over een productiedeel nader
resultaat bij te sturen. Aan de presentatie van het uitgelegd. Bij de eerste drie beheersaspecten
afwijkingsrapport kan men de volgende eisen is naast het deelresultaat per heden met een
stellen: open balk aangegeven wat de prognose van het
• alle vijf beheersaspecten moeten op één eindresultaat zal zijn als het uitvoeringsproces
scherm zichtbaar zijn; ongewijzigd doorgaat. In het afwijkingsrapport
• afwijkingen moeten zoveel mogelijk visueel per uitvoeringsfase wordt zichtbaar dat bij de
zichtbaar worden gemaakt; skeletfase de afwijking nu nog gering is maar dat
• voor alle vijf beheersaspecten moet visualisatie een zeer negatief eindresultaat wordt verwacht.
zoveel mogelijk gelijkwaardig zijn;
• naast deelresultaat indien mogelijk ook prog- 13.3.2 Inzoomen op beheersaspect bouw-
nose eindresultaat presenteren; kosten
• afwijkingsrapport moet van grof naar fijn In figuur 13.10 is ingezoomd op het beheers-
opgebouwd zijn; aspect bouwkosten. Daarin is te zien dat de
• men moet kunnen inzoomen van uitvoerings- onderbouwfase nagenoeg gereed is met een
fase naar productiedeel en naar ploegtaak; positief resultaat dat de som is van positieve en
• men moet per beheersaspect kunnen inzoo- negatieve resultaten op de productiedelen van
men naar de onderbouwing van afwijking. de onderbouw. Aan het resultaat van de uitvoe-
ringsfase onderbouw is weinig meer bij te sturen.
In het afwijkingsrapport van figuur 13.9 per uit- De skeletfase bestaat maar uit twee productie-
voeringsfase zijn positieve afwijkingen met zwart delen waarvan het productiedeel betonskelet het
aangegeven (links) en negatieve afwijkingen met belangrijkste is. Er is nog maar 10 procent
rood (rechts). Op een beeldscherm kan dit nog gereed met een beperkt negatief deelresultaat.
worden versterkt door groen te gebruiken voor Belangrijker is dat de prognose van het eindresul-
positief en rood voor negatief. Afwijkingen bij taat een grote negatieve afwijking laat zien. Dit
het beheersaspect bouwkosten is in eenheden afwijkingsrapport moet de bouwplaatsmanager
van € 1.000,- aangegeven. Bij de beheersas- duidelijk maken dat hij maatregelen zal moeten
pecten projectinformatie en bouwtijd zijn de nemen om de prognose van het negatieve eind-
286
��  �

� � � � � � � � � �

   
  
   
  � € 
     
                                    
  
  
  
  
  
� 
       
                        
   
   
   
   
� ��
     
                        
   
   
   
   
Figuur 13.9 Afwijkingsrapport per uitvoeringsfase
��   

   �    � € 
     
                                 
 
   
    
   

 
 
  
  
 
   
  
 
Figuur 13.10 Afwijkingsrapport bouwkosten per productiedeel

287
��  �

� � � � � � � � � � �

  
   
  � € 
  
                                   
  
  
  
  
� 
       
                        
 
   
   
 
 
� ��
     
                        
 
   
   
   
Figuur 13.11 Afwijkingsrapport productiedeel betonskelet
resultaat bij te sturen. Maatregelen zijn pas te Afwijking projectinformatie

nemen wanneer men de oorzaken van de In hoofdstuk 8 is een systeem uitgewerkt voor
afwijkingen kent. Daarom kan de bouwplaats- het plannen van tekeningen en het maken van
manager nu gaan inzoomen op het productie- afwijkingsrapporten. Die gegevens kunnen recht-
deel betonskelet, figuur 13.11. streeks worden gepresenteerd in de afwijkings-
In het afwijkingsrapport van productiedeel rapporten per uitvoeringsfasen en per produc-
betonskelet, figuur 13.11, is bij het beheers- tiedeel. Ook is uit de afwijkingen per heden te
aspect bouwkosten te zien dat de negatieve extrapoleren of de afwijkingen zullen toenemen
prognose van het eindresultaat vooral wordt of zullen verminderen.
veroorzaakt door de bekistingskosten. Bij het
beheersaspect projectinformatie is een vertraging Afwijking bouwtijd
die zich zal doorzetten. De vertraging bij project- In hoofdstuk 10 zijn verschillende planning-
informatie heeft zich doorgezet in de bouwtijd. niveaus uitgewerkt. De stand in het contract-
Bij de beheersaspecten kwaliteit en organisatie schema wordt gebruikt voor de afwijking van het
zijn er meer negatieve dan positieve punten. hele project en de stand in het productieschema
voor de afwijking per productiedeel. De stand
Afwijking bouwkosten uit de ploegenschema’s wordt gebruikt voor de
In hoofdstuk 9 is het berekenen van deel- en afwijkingen per vakploeg.
eindresultaten uitgewerkt en die gegevens zijn
rechtstreeks over te brengen naar de afwijkings-
rapporten per uitvoeringsfase en per productie-
deel.
288
Afwijking bestekkwaliteit Afwijking bouwplaatsorganisatie

In hoofdstuk 11 is het systeem van het plan- In hoofdstuk 12 is uitgewerkt hoe het uitvoe-
nen van keuringen uitgewerkt. Bij een integraal ringsteam kan worden samengesteld. Daarbij zijn
bouwplaatsprogramma is uit het pakket organi- ook voorbeelden gegeven voor het maken van
satie te halen wie de keuringen moet doen en uit een matrix waarin staat welke activiteiten nodig
het pakket bouwtijd wanneer de keuring moet zijn voor het bouwplaatsmanagement en die
gebeuren. Dan ontstaat er een actielijst, figuur welke activiteit moet uitvoeren. Vanuit het pak-
13.12, waarin is aan te kruisen welke geplande ket bouwtijd kan worden aangegeven wanneer
keuringsacties met goed resultaat zijn uitgevoerd de activiteiten uitgevoerd moeten worden. Dan
en welke keuringsacties niet zijn gedaan of met ontstaat een activiteitenlijst waarin is aan te krui-
negatief resultaat. De aangekruiste keuringsacties sen welke activiteiten met goed gevolg zijn uit-
zijn op te tellen, dat zijn positieve punten. De gevoerd, de positieve punten, figuur 13.13. De
keuringsacties, die niet zijn aangekruist, zijn de activiteiten die niet of niet tijdig zijn uitgevoerd,
negatieve punten. Ze zijn niet tegen elkaar weg zijn de negatieve punten.
te strepen.
Keuringsactiviteit Door wie Gepland Gedaan Resultaat activiteit
Bekistingsploeg
keuren stempels werkvoor- wk 17 wk 18 enkele slechte stempels
bij aanvoer bereider laten vervangen
stempelafstand uitvoerder wk 20
controleren
hoogte vloerkist uitvoerder wk 20 wk 22 afwijking binnen
controleren toelaatbare grens
sparingen plaats uitvoerder wk 21
maatcontrole
Vlechtploeg
staalkwaliteit bij aanvoer uitvoerder wk 19
steekproef op buigstaat uitvoerder wk 20
betondekking voor storten uitvoerder wk 20 wk 22 goed, op enkele

punten gecorrigeerd
vlechtwerk keuren met opzichter wk 20
buigstaat
Betonploeg
controle kwaliteit uitvoerder wk 16 wk 16 bestelkwaliteit klopt
met bestek met bestekkwaliteit
steekproef consistentie- uitvoerder wk 21
gebied
steekproef milieuklasse uitvoerder wk 21
controle afdekken na uitvoerder wk 21 wk 22 beton is na storten

storten niet afgedekt
Figuur 13.12 Overzicht keuringsactiviteiten voor bestekkwaliteit per week 22

289
Uit te voeren activiteit Door wie Gepland Gedaan Resultaat activiteit
Bekistingsploeg
bekistingstekening maken werkvoor- wk 15 wk 15 tekening wk 16 door
bereider opzichter goedgekeurd
kistmaterieel afroepen werkvoor- wk 16 wk 16 materieel wordt twee
bereider weken te laat geleverd
ploegtaak samenstellen werkvoor- wk 18
bereider
arbo-instructie opstellen uitvoerder wk 19
samenstellen kistploeg uitvoerder wk 19 wk 20 goede stelleur

ontbreekt nog steeds
Vlechtploeg
opslagplaats wapening uitvoerder wk 16 wk 16 plaats met vlechter
besproken en akkoord
transportwapening uitvoerder wk 17
afspreken
arbo-instructie opstellen uitvoerder wk 19
ploegtaak samenstellen werkvoor- wk 19

bereider
Betonploeg
hulpmatrieel afroepen werkvoor- wk 18
bereider
reserveren bij centrale werkvoor- wk 18
bereider
beton afroepen uitvoerder wk 20
eerste stort
ploegtaak samenstellen werkvoor- wk 20 wk 20 ploegtaak is voorlopig
bereider opgesteld
Figuur 13.13 Overzicht van geplande activiteiten voor organisatie per week 22
13.3.3 Maatregelen om resultaat bij te ◆ Afwijkingen projectinformatie

sturen Uit dit overzicht blijkt dat de uitvoeringstekenin-
In het afwijkingsrapport van het productiedeel gen structureel te laat beschikbaar komen voor
betonskelet bleek dat er een groot risico is dat de uitvoering.
dit productiedeel een sterk negatief eindresultaat
krijgt. Door in te zoomen op de vijf beheers- ◆ Afwijkingen bouwtijd
aspecten zijn de oorzaken te vinden. Door het te laat beschikbaar komen van de uit-
voeringstekeningen zijn de ploegen voor het
◆ Afwijkingen bouwkosten betonskelet te laat gestart, maar tevens is te zien
Het negatief eindresultaat wordt vooral veroor- dat de achterstand nog verder zal uitlopen.
zaakt door:
• overschrijding manuren bekistingsploeg; ◆ Afwijkingen bestekkwaliteit
• overschrijding huurtijd bekistingen; De geplande keuringen zijn lang niet allemaal
• overschrijding hoeveelheid wapening. uitgevoerd of de resultaten zijn onvoldoende.
290
◆ Afwijkingen bouwplaatsorganisatie betonskelet voor 50 procent gereed is. Bij het

Uit dit overzicht blijkt dat de kwaliteit van de beheersaspect bouwkosten is te zien dat de
werkvoorbereiding absoluut onvoldoende is. Een prognose van het eindresultaat aanzienlijk min-
groot deel van de geplande werkvoorbereidin- der ongunstig is. Bij het beheersaspect projectin-
gen is niet of onvoldoende gedaan. formatie wordt zichtbaar dat het forceren van de
uitvoeringstekeningen heeft geleid tot voorlopen
Maatregelen om het resultaat bij te sturen zijn: op de planning en daardoor is bij het beheers-
• achterstand uitvoeringstekeningen geforceerd aspect bouwtijd de achterstand gestabiliseerd.
inhalen; Bij de beheersaspecten kwaliteit en organisatie
• werkvoorbereiding ploegen drastisch verbe- zijn geen negatieve punten meer.
teren;
• versterking ploegen om achterstand in te 13.3.5 Functioneel gebruik beheersgerichte
halen. pakketten
In paragraaf 13.2 is de functioneel gerichte auto-
13.3.4 Resultaat maatregelen en bijsturen matisering op de bouwplaats omschreven en in
Als de afwijkingsrapportage per beheersaspect paragraaf 13.3 de op beheersaspecten gerichte
voldoende betrouwbaar is, moet de bouwplaatsautomatisering. Hoe kunnen de verschillende
manager op basis daarvan maatregelen kunnen functionarissen in het uitvoeringsteam en het
nemen. Het interactieve bouwplaatsprogramma bouwbedrijf gebruikmaken van het bouwplaats-
laat voortdurend zien wat de gevolgen zijn van programma met beheerspakketten? In figuur
de genomen maatregelen. In figuur 13.14 is 13.15 zijn per beheerspakket aangegeven welke
het resultaat te zien wanneer het productiedeel modules dat pakket kunnen bevatten. Aangege-
��  �

� � � � � � � � � � �

  
   
  � € 
 
                              
  
  
  
  
� 
       

                         
 
   
   
   
� ��
     
                         
 
   
   
   
Figuur 13.14 Afwijkingsrapport betonskelet bij 50 procent gereed

291
� �    � 
    

    
    

    
      

    
 � � �  

    
 �    �

    
  

  
   �

  
 �   

  
       
Figuur 13.15 Beheersgerichte pakketten
ven is welke modules de inkoper moet gebruiken

om zijn werk te kunnen doen en welke modules
de planner nodig heeft. Omdat de vijf beheers-
aspecten interactief met elkaar samenwerken,
slaat de inkoper bij zijn werk gegevens van
opdrachten direct in het pakket bouwkosten op
en verwerkt deze.

292

REGISTER 293
Register bedrijfskosten en bouwconstructiebedrijf,

projectgrootte 17 functies 10
bedrijfsmanagement 143 bouwconstructiebedrijf,
A begin- en deelresultaat 200 functies tijdelijk 5
aanneemsom 184 begrotingsgegevens, bouwconstructiebedrijf,
aanpasbouw 98 inventarisatie 207 tijdelijk 9
aanvoer materialen 29 begroting in bouwelement 101
aanvoer materialen, productiedelen 187 bouwelementen,
beheersing 42 beheersaspecten, standaardisatie 102
aanvoer materialen, afwijkingen 285 bouwknopen 102
verbetering betrouw- beheersaspecten, bouwknopen, externe 116
baarheid 41 bijsturen 289 bouwkosten 13, 146
aanvoer voor verschillende beheersaspecten, prioriteit 147 bouwkosten, beheersen 159,
bedrijven 30 beheersaspecten, 177, 279
actielijst 175 samenhang 279 bouwkosten, rekenmodel 199
administratieve staf 4, 261 beheersingsproces, bouwkranen, aan hoogbouw
afleveringsbon 211 stappenplan 198 gekoppelde 86
afvalhout 47 beheersniveau laissez-faire 190 bouwkranen, capaciteit 70
afwijkingen 254 beheersniveau per bouwkranen, huurtijden 66
afwijkingen, rapportage 173, kostensoort 190 bouwkranen, in atrium 84
230 beheersniveau per kostensoort bouwkranen, in hoogbouw
afwijkingen bouwtijd, op onderdelen 191 klimmende 86
rapportage 235 beheersniveau per bouwkranen, keuze 63, 76
afwijkingsrapport 254, 284 productiedeel per bouwkranen, met vergrote
aggregatie informatie 150 kostensoort 196 vlucht 83
arbeid, economisch beladingsgraad bouwkraan 73 bouwkranen, midden in
aspect 124 beoordelingsrichtlijn (BRL) 250 gebouw 83
arbeidsmarkt, beschermingsmiddelen, bouwkranen, onbemande 59
ontwikkelingen 124 persoonlijke (PBM) 126 bouwkranen, op
Arbeidsomstandighedenwet bestek 160 fundatieplaat 84
(Arbowet) 125 bestekfase 149 bouwkranen, op
arbeidsplaatsen, inrichting 126 bestekkosten 13 onderwagen 83
arbo-instructies 138 bestekkwaliteit 147, 248 bouwkranen, op stalen
arbobeleid 135 bestekkwaliteit, beheersen 280 frame 84
Arbobeleidsregels 125 bestekkwaliteit, vaststellen bouwkranen, permanente 66
Arbobesluit 125 beheersniveau 250 bouwkranen, rijden met 68
arbomaatregelen 134, 137 bestekkwaliteit, bouwkranen, tijdelijke 66
Arboregeling 125 waarborgen 250 bouwkranen, verhouding
arborisicoís 130 bestektekeningen 161 hijsvermogen en kosten 68
arbospecificatie 131 betonkubel 59 bouwlagen, decompositie
assemblagebouw 99 betonvormtekening 169, 241 in 153
assemblageproblemen 116 bezettingsgraad bouwkraan 73 bouwlift 57, 90
attest 249 biologische agentia 126 bouwmateriaal 100
attest met Bomatel-systeem 34 bouwmaterialen, distributie 26
productcertificaat 249 borderel 28 bouwmaterialen, verbetering
bouwafval, afvoer 45 kwaliteit distributie-
bouwafval, vermindering systeem 31
B hoeveelheid 49 bouwplaats,
bedrijfshulpverlening 129 bouwbedrijf, organisatie 260 arbeidsfunctie 123
bedrijfskosten 14, 17, 184 bouwbedrijf, uitvoerend 3
294
bouwplaats, bouwtijd, eindresultaat, correctie en

assemblagefunctie 97 kalendermaanden 229 extrapolatie 222
bouwplaats, bouwtijd, elektro minipallettruck 91
distributiefunctie 23 planningsysteem 230 elektro palletstapelaar 89
bouwplaats, bouwtijd, productiedagen 229 elektro palletwagen 89
distributiefuncties 29 bouwtijd, stappenplan elementgrootte, wijziging 103
bouwplaats, beheersing 228 elementontwerp 108
managementfunctie 141 bouwtijd, verkorting 19, 25 elementproductie 108
bouwplaats, bouwtijdberekening 230 exploitatiekosten en
transportfunctie 51 bouwtijdberekening, projectgrootte 10
bouwplaatsautomatisering 283 rekenmodel 231
bouwplaatsexploitatiekosten, bouwtijdrisico’s, analyse 229
beheersing 218 bouwtijdverkorting 232 F
bouwplaatskosten, bouwvolume, daling 10 facility manager 143
inventarisatie 218 bouwwerk, beschrijving 129 factuur 211
bouwplaatsleiding, boxpallets 88 flush-pallets 88
functies 262 budget, actualisatie fysieke belasting 126
bouwplaatsleiding, beschikbare 200
taakverdeling 269 buispallets 88
bouwplaatslocatie- G
tekening 130 gevaarlijke stoffen 126
bouwplaatsmanagement 143 C gevelkozijnen, assemblage 118
bouwplaatsmanagement, calamiteitenplan 129 gezondheidsrisicoís 132
beheersaspecten 6 calculatiedeel 182 giekhoogte 59
bouwplaatsmanagement, calculator 4, 265 gieklengte 70
integrale informatie- charge 70 gietbouw, transport 77
structuur 284 containerplaten 93 grondstof 100
bouwplaatsmanagement, containertransportsysteem 92 grote bouwprojecten 262, 268
ontwikkelingen 269 contractschema 237
bouwplaatsmanager 271 contractvergadering 275
bouwplaatsmanager, coördinatievergadering 273 H
besluitvormende rol 142 handpalletwagen 89
bouwplaatsmanager, HCP.Edibouw 34
formele rol 142 D hefsteiger, mechanische 56
bouwplaatsmanager, decompositie informatie 150 heftruck 90
informatieve rol 142 deelbegrotingen grote hijsafstand (vlucht) 64
bouwplaatsorganisatie 147 projecten 185 hijscapaciteit 70
bouwplaatsorganisatie, deelbudget, registratie 219 hijscirkel 66, 70
beheersen 259, 280 deelresultaat 207 hijsframe 93
bouwplaatsticket 42 deur in kozijn, assemblage 120 hijshoogtefactor 72
bouwproces, distributie-informatie 40 hijsstraal 70
decomponeren 278 distributiecentrum 27 hijsvermogen 59, 70
bouwproduct 100 distributiefunctie 6 hoekbelasting 69
bouwproject, distributieproblemen 24 hoekdruk 69
decomponeren 278 draaicirkel 70 hoeveelheden, uittrekken 181
bouwstoffen, distributie 26 hoeveelheidsbewaking 209
bouwtijd 147 hoeveelheidsrecept
bouwtijd, beheersen 227, 280 E materialen 181
bouwtijd, harde eindresultaat 207 Hulo-autokraan 54
opleveringsdatum 229 eindresultaat, afwijkingen 209 Hulo-pakket, halveerbaar 54
REGISTER 295
Hulo-systeem 30 kraanopstelling, tweezijdige 82 lump-sumcontract 213

Hulo-tang 57 kraantijd 71 lump-sumcontract met
Hulo-transportsysteem 54 kraantijd, berekening 71 bijkomende kosten 213
hulpgiek 64 kraantransport 60
hulpuitvoerder 5 kranen, 10-tonmeter- 59
kranen, auto- 64 M
kranen, bouw- 90 maatafspraken, modulaire 111
I kranen, giek- 74 maatkwaliteit, verbetering 112
informatiestromen 160 kranen, klim- 86 manuren, beheersing 201
informatiestructuur kranen, mobiele 57 manuren, inventarisatie 202
beheersen 149 kranen, mobiele giek- 64 manuren, registratie
informatiesysteem, kranen, mobiele bestede 205
integraal 152 torenvouw- 75 manurenbudget,
informatiesystemen, kranen, onbemande toren- 62 actualisatie 202
functies 283 kranen, portaal loopkat- 63 massa 53
informatietechnologie 34 kranen, toren- 59 materiaalhoeveelheden,
inkoper 4, 265 kranen, torengiek- 65 rapportage 211
inschrijfbegroting 14, 179 kranen, torenkat- 65 materiaalkosten,
inschrijfbegroting, kranen, torenvouw- 66 beheersing 207
samenstelling 183 kranen, vaste giek- 63 materiaalkosten,
interval 231 kruiwagen 57 budgettering 209
intervalvertragingen 242 kustwindfactor 72 materiaalkosten, registratie
in situ betonskelet, kwaliteit, beheersen 247 geboekte 211
transport 79 kwaliteit, definities 255 materialen, primaire 208
kwaliteitsaspecten, materialen,
inventarisatie 248 productieregistratie 210
J kwaliteitscontrole, materialen, secundaire 208
just in time-levering 28, 42 verantwoordelijkheid 250 materieelinzet, registratie
kwaliteitsrisico’s 251 tijdgebonden 217
kwaliteitsspecificatie 253 materieelkosten,
K kwaliteitssysteem- inventarisatie 215
kengetallen 218 certificaat 250 materieelkosten, registratie
keuringen, uitvoering 254 kwaliteitstraject 251 geboekte 217
keuringsplan 251 kwaliteitsverklaringen 249 meer- en minderwerk 200
klein gevaarlijk afval (KGA) 48 metselmortel, transport 55
kleine bouwprojecten 267 middelgrote
kleinschalige woningbouw, L bouwprojecten 261, 267
transport 57 LACS-systeem 162 mijlpalenschema 241
klimaatfactor 72 LACS-tekensysteem 111 minimumvlucht 70
klimkooi 86 last 53, 70 montagebouw 99
kostensoorten, opsplitsing leveringsbon, interne 28 montagebouw, transport 78
in 191 leveringscondities 29 montagegewicht 103
kostensoorten, registratie levering af fabriek 32 montagevolgorde 104
in 193 levering door bouwhandel 32 montagevorm 102
kosten per materiaal per pro- levering franco werk 29 multiliftsysteem 93
ductiedeel, rapportage 212 levering in volle vrachten met
kozijnreferentielijn 118 sluitvracht 29
kozijn in wand, lijmmortel, transport 56 N
assemblage 120 loonresultaat 207 NEN-EN-ISO 9000 250
kraancyclus 71 lossen vanaf verharde weg 30 NEN 2574 2, 155
296
NEN 2634 13, 178 pallettransportmiddelen 88 productievertragingen 242

NEN 2660 150 pallettransportsysteem 87 productievolgorde 104
NEN 2889 112 palletverreiker 90 productievorm 102
NEN 6000 111 planner 4 projecten procesinformatie,
NPR 3675 118 plateauwagen 91 decompositie 151
ploegenschema 242 projectbeheersing,
ploegenschema, informatiesystemen 281
O kwaliteitseisen 244 projectbeheersing,
onderaannemers, ploegenschema, integrale 277
budgettering 214 planperiode 244 projectbeheersing,
onderaannemers, ploeggrootte 203 software 280
productieregistratie 214 ploeginstructies 139 projectdecompositie 185, 279
onderaannemingscontracten, ploegtaak 202 projectelement 101
inventarisatie 212 ploegtaakinstructie 204 projectgegevens,
onderaannemingskosten, ploegtaken 233 inventarisatie 160
beheersing 212 ploegtempo 203 projectgrootte 261
onderhandelingstijd 32 pomptransportsysteem 87 projectgrootte en
ontwerpbegroting 178 poolpallets 88 bestekkosten 14
ontwerpmanager 143 prefab-betonconstructies, projectinformatie 146
opdrachtbon 211 voorbereidingsproces 109 projectinformatie,
opkar 56 prefab-betongevelconstructie, beheersen 279
oplevering 3 assemblage 114 projectinformatie,
opslagcapaciteit, prefab-betonskelet, beheersniveau 164
benodigde 40 transport 80 projectinformatie,
opslagcapaciteit, prefab-elementen, wijziging 163
berekening 42 distributie 26 projectkwaliteitsplan 251
opslagcapaciteit, prefab-staalskelet, projectleider 4, 263
beschikbare 40 assemblage 115 projectmanagement 143
opslagcapaciteit, zonering 38 prefab-wandelementen, projectmatige productie 10
opslagruimte, beheersing 38 assemblage 121 projectorganisatie,
opslag voor verschillende prefabricage 26 beschrijving 129
bedrijven 31 prijsrecept materialen 181 project (gebouw),
orderpikken 28 prijsvormingsfase 149 decompositie 154
orderpikken, inefficiënt 31 proces-verbaal van
organisatiefactor 72 oplevering 3
organisatieschema’s 267 procescertificaat 249 R
organisatieschema’s, proces (uitvoering), resultaatberekening,
veranderingen 272 decompositie 155 rekenmodel 199
organogrammen 260 proces van calculeren 180 resultaten, rapportage 215
oud ijzer 48 productcertificaat 249 resultaten, rapportage per
overlegstructuur 130 productie, optimalisering 106 functie 221
overmacht 237 productie, registratie 204, 219 resultaten, rapportage per
overslagfunctie 27 productiedeel 260 materieelsoort 217
productiedelen 131, 185, 232 resultaten, rapportage per
productiefasen bouwwerk 131 onderdeel 221
P productieschema 40, 232 resultaten, rapportage per
palletheftruck 89 productieteams, ploegtaak 206
palletstapelaar 91 zelfsturende 271 resultaten, rapportage per
pallettractor 89 productietempo 21 productiedeel 207
pallettransportketen 90 productietijd 231
REGISTER 297
resultaten, verzamelblad transportfunctie 6 utiliteitsbouwproject,

bouwkosten 222 transportketen decompositie 152
risicoanalyse 163, 187, 241, bouwmaterialen 52
250 transportsysteem,
rollenbaan 91 meervoudig 61 V
transportsysteem baksteen 58, vakploeg 5
60 vakploegen 262
S transportsystemen, vakploegen, budgetteren
scanning 28 kostenvergelijking 60 in 202
scheidingswanden, transportsystemen, valgevaar 136
assemblage 119 materiaalgerichte 58 veiligheids- en
schoon puin 47 tweewegspallets 88 gezondheidsplan 127
seriematige woningbouw, veiligheidsrisico’s 132
transport 74 vergaderen 273
sparingstekening 170 U vergaderfrequentie 273
speling UAV 89 3 vergaderstructuur 273
tekeningenplanning 165 uitsteeksteiger 91 vermogen 53
Stabu-bestek 161, 180, 186 uitvoerder 264 verpakkingsmateriaal 48
stapelbouw, transport 75 uitvoeren, organisatie VI verreiker 91
steentransport, verbetering 56 uitvoeringsbegroting 184 vierwegspallets 88
steenverwerking, uitvoeringsfase 149 vlucht 70
industriële 57 uitvoeringsfasen 232, 271 voorbereidings-
steenverwerking, uitvoeringsgroep 4, 261 vertragingen 241
verbetering 55 uitvoeringskosten, beheersing voorraadfunctie 27
stempel ‘definitief’ 165 specifieke 215 voortgangsrapport 240
sturingsinformatie 145 uitvoeringskosten, vrachtbrief 28
budgettering 219 V en G-coˆrdinator ìont-
uitvoeringskosten, werpî 127
T optimalisering 19 V en G-coördinator ‘uitvoe-
taaktijd 204 uitvoeringskosten, ring’ 128
tafelmal 108 verlaging 18 V en G-plan, doelstelling 129
technische staf 4, 261 uitvoeringskosten en V en G-plan ‘uitvoering’ 128
tekeningen 160 projectgrootte 15
tekeningen, uitvoeringsproces 144
procedureschema 167 uitvoeringsproces, W
tekeningenprocedure, beheersaspecten 146 wapeningstekening 170, 241
opzet 166 uitvoeringsproces, wegtransport, mechanisatie 53
tekeningenprocedure met decompositie 260 werkbegroting 184
peildata 167 uitvoeringsproces, werkoverleg 273
tekenproces, bijsturing 166 juridische begrenzing 3 werkvoorbereider 264
tekenproces, planning 165 uitvoeringsproces, uitwerking windhoogtefactor 72
tekensysteem, verbetering 110 beheersaspecten 149 wing-pallets 88
termijnbetalingen, uitvoeringsproces woningbouw, variatie 10
beheersing 222 bouwproject, organisatie 1 woningbouwproject,
termijnbetalingen, uitvoeringstekeningen 241 decompositie 150
planning 222 uitvoeringstekeningen,
totaal interval 21 planning peildata 171
transport, industrieel 52 uitvoeringsvergadering 274
transporteenheden, utiliteitsbouw, transport 79, 81
verkleining 54
298

12 - Bouwproces - Uitvoeren - B Organisatie

Uploaded by

Document Information

Original Title

Copyright

Available Formats

Share this document

Share or Embed Document

Sharing Options

Did you find this document useful?

Is this content inappropriate?

Copyright:

Available Formats

12 - Bouwproces - Uitvoeren - B Organisatie

Uploaded by

Copyright:

Available Formats

5/22/2018 Je lle ma 12B Uitvoe re n - slide pdf.

http://slide pdf.c om/re a de r/full/je lle ma -12b-uitvoe re n 1/312

omslagontwerp Marjan Gerritse, Amsterdam

De uitgever heeft ernaar gestreefd de auteursrechten te regelen volgens de wettelijke bepalingen.

ThiemeMeulenhoff ontwikkelt leermiddelen voor: Primair Onderwijs, Algemeen Voortgezet

© ThiemeMeulenhoff, Utrecht/Zutphen, 2005

http://slide pdf.c om/re a de r/full/je lle ma -12b-uitvoe re n 3/312

De serie Jellema Hogere Bouwkunde bestaat naast Auteur deel 12B:

Ook deze vernieuwde uitgave is ontstaan vanuit

ir. A. van Tol

http://slide pdf.c om/re a de r/full/je lle ma -12b-uitvoe re n 4/312

Bouwtechniek Bouwmethoden Bouwproces

Bouwtechniek Bouwmethoden Bouwproces

http://slide pdf.c om/re a de r/full/je lle ma -12b-uitvoe re n 5/312

Deel A ‘Uitvoeren – De techniek’ behandelt de juiste transportmiddelen moeten worden geko-

inschrijfbegroting op basis van het Stabu-bestek

http://slide pdf.c om/re a de r/full/je lle ma -12b-uitvoe re n 7/312

http://slide pdf.c om/re a de r/full/je lle ma -12b-uitvoe re n 8/312

4.5.2 Transport prefab-betonskelet 80 5.7.2 Traditionele kozijnen met stompe

http://slide pdf.c om/re a de r/full/je lle ma -12b-uitvoe re n 10/312

7 Managementfunctie bouwplaats 141 8.4.5 Procedures per materiaalgroep 169

9.8 Beheersen materiaalkosten 207 10.1.5 Bewaken voortgang 230

12.2.2 Uitvoerder 264

13 Integrale projectbeheersing 277

http://slide pdf.c om/re a de r/full/je lle ma -12b-uitvoe re n 13/312

http://slide pdf.c om/re a de r/full/je lle ma -12b-uitvoe re n 14/312

inschrijfbegroting. Bij de aanbesteding blijkt welk bouwbedrijf voor

http://slide pdf.c om/re a de r/full/je lle ma -12b-uitvoe re n 15/312

Inleiding    

In de bouwnijverheid ontwerpen de bureaus de

rijke fase in het totale bouwproces, zoals dat in

De directie van het bouwbedrijf benoemt een

De werkvoorbereiding bestaat uit de volgende

Juridisch is de input en de output van de uit- De totale uitvoeringsfase wordt nu begrensd

De overeenkomst: (bouwcontract) de tussen

Voor het instandhouden van de permanente • maken inschrijfbegrotingen voor verwerven

bouwwerken te laten uitvoeren; behulp van een bezettingsschema wordt de inzet

Figuur 1.4 Bezettingsprobleem uitvoeringsgroep

http://slide pdf.c om/re a de r/full/je lle ma -12b-uitvoe re n 19/312

Het uitvoeringsteam moet de locatie bouwrijp de kosten van de transportmiddelen verdub-

Figuur 1.6 Vijf beheersfactoren

http://slide pdf.c om/re a de r/full/je lle ma -12b-uitvoe re n 21/312

http://slide pdf.c om/re a de r/full/je lle ma -12b-uitvoe re n 22/312

waarin een beleid wordt gevoerd dat gericht is op een verbetering

http://slide pdf.c om/re a de r/full/je lle ma -12b-uitvoe re n 23/312

Inleiding 2.1 Tijdelijke bouwplaatsen en

http://slide pdf.c om/re a de r/full/je lle ma -12b-uitvoe re n 24/312

woningen worden omgeslagen en daardoor 2.2 Gevolgen afnemende

1970: projectgrootte 120 woningen • interval aanloopfase 20 dagen

 Jaarproductie bouwbedrijf € 30.000.000,–

http://slide pdf.c om/re a de r/full/je lle ma -12b-uitvoe re n 25/312

      �   

   � 

Figuur 2.5 1990: zestig woningen in elf maanden

Het totaal interval van start bouw tot

Jaarproductie bouwbedrijf € 30.000.000,– Jaarproductie bouwbedrijf € 30.000.000,–

Benodigd aantal bouwplaatsen 6 Benodigd aantal bouwplaatsen 9

http://slide pdf.c om/re a de r/full/je lle ma -12b-uitvoe re n 26/312

2.2.1 Samenstelling bouwkosten Vanaf de bestektekeningen is uit te trekken hoe-

2 Uitvoeringskosten • projectgebonden bedrijfskosten;

Kostengroepen Per woning Subtotaal Totaal project

Bestekkosten totaal € 45.000,– € 2.700.000.–

Uitvoeringskosten totaal € 7.500,– .€ 450.000.–