प्र�ावना

बऱ्याच वषा� पासून िश�क आिण िनद� शां �क योजकां नी शै�िणक आिण प्रिश�णा�क काय�क्रमाची

रचना आिण िवकास कर�ासाठी एक साचे ब�ता �णून ADDIE सूचना�क पोजना प�त वापरली जाते .

ADDIE यां चा अथ� Analyze, Design, Development, Implement आिण Education. हा क्रम तथािप

या चरानुसार कठोर प�तीने लादला जात नाही. िश�क, प्रिश�ण योजक आिण प्रिश�ण िवकासकां ना हा
��ीकोन खूप उपयु� वाटतो कारण ��पणे प�रभािषत केले ले चरण प्रभावी प्रिश�ण साथनाची

अंमलबजावणी सुलभ करतात. ADDIE नमु नाकृती �णून या योजनेला �ापक �ीकृती आिण वापर

आढळळा.

वषा� नुवष� प्रिश�कां नी मू ळ श्रेिणब� योजनेम�े ित�ा आवृ�ी�ा टप्�ात अनेक पुनरावृ�ी के�ा

गे�ा आहे त. यामु ळे ही नमु नाकृती अिधक पर�रसावंदी आिण गतीशील झाली आहे . १९८० �ा

दशकापासून वत� मानापय�त ही नमु नाकृती अिधक वृ�ीगल होत गेली आहे . आज िश�ण आिण �ापार
�े त्राम�े ADDIE नमु नाकृतीचा प्रभाव मो�ा प्रमाणात िदसून येतो.
उि��े

• ADDIE नमु नाकृती पूव��ा ID नमु नाकृतीवर आधा�रत होते जीFive stage aproach •नावाने

प्रिस� होते . हे ID मॉडे ल सु�ा Air-force ने िवकिसत केले हो

• ADDIE नमु नाकृतीने हे पाच- चरण वैिशष्� िटकवून ठे वले आिण �ातील पाच िव�ु तः ट�ां पैकी

प्र�े कात अनेक उपचरण समािव� केले . चरणा�ा अनुक्रिमत संरचनां मुळे एखा�ास पुढील प्रिक्रया

सु� हो�ापूव� एक ट�ा पूण� क�न प्रिक्रया पूण� कर�ाची सवय लागली.

• ADDIE नमु नाकृती ही उ�म दजा� ची योजना प्र�ािपत करते िज �� िश�ण उि��े , काळजीपूव�क
संच�रत सामग्री अ�ापक आिण िव�ा�ा� साठी उ� प्रितची गुणव�ा िवकिसत कर�ासाठी वापरले
जाते .

• ही नमु नाकृती िव�ा�ा� �ा अ�ासाचा तणाव, एका��क मा�म, संबंिधत िक्रयाकलाप आिण

इ��त िश�णासंबंधी स�श मू �ां कन यासाठी शै�िणक �े त्रात �जू केले आहे . हे अितशय उपयु�
�व�ापन साधन आहे . �ामु ळे मो�ा सं�ेने अ�ासक्रमाची रचना तयार केली जाते आिण सो�ा

प�तीने ते िव�ा�ा� पय�त पोहोचवता येऊ शकते .

काय�प�ती

ADDIE नमु नाकृती पाच टप्�ाम�े पार पड़ते .

िव�ेषण: िव�ेष�णाचा ट�ा हा �ेय िनि�त कर�ाचा टप्�ा मानला जातो. या ट�ातील योजकाचे ल�

िव�ा�ा� �ा गरजां वर असते . प्र�े क िव�ा�ािन दश�वले �ा कौश�ां ची व बु��मते ची पातळी ओळखुन ha

नमु नाकृतीचा ट�ा पार पडला जाती. िव�ा�ा� ना आधीपासून मािहत असले �ा गो�ी टाळू न �ाऐवजी अ�ाप
अ�ेषण न केले ले �ान मु लां पय�त कसे पोहोचले नाईल यावर ल� क�द्रीत केले जाते .

योजना: हा ट�ा सव� ल�े व काय�पदश�न मोज�ासाठी वापरली जाणारी साधणे, िविवध धाच�ा, िवषयां चे

िव�ेषण, िनयोजन आिण संसाधने िनि�त करते . नमु ना कृती�ा या ट�ात उिद�े , सामग्री, िवषयां चे
िव�ेषण, �ा�ाय िवषयाचे िनयोजन आिण वापरली जाणारे मू �ां कन साधन व मा�माची िनवड यावर ल�

क�िद्रत केले जाते . या ट�ातील �ि�कोन योजनाब� धोरण ओळखणे, िवकास आिण मू �मापन कर�ा�ा

तािकक, सु�व��त, प्रिक्रयेसह प�तशीर असावे �ामु ळे प्रक��ा उिदशाची प्रा�ी होईल, याम�े

िनयमां �ा िनिश� संचाचे अनुसरण केले पािहजे आिण सूचना�क नमु नाकृती योजनेतील प्र�े क घटकास
अपशीलाकडे ल� दे ऊन अमलात आणले पािहजे, या प�तशीर �ि�कोनाने हे सुिनि�त केले आहे की सव�

काही तक�संगत व िनयोिजत आराखडया म�े साचे ब� आहे .

िवषयाचा िव�ार : िनवडले �ा िवषया�ा या सिव�र टप्�ाम�े प्रक�ात बापर�ा जाणा�ा प�तीचा
िवकास आिण चाचणी सु� होते . या भागात नमु नाकृतीमधील मागील दोन टप्�ात गोळा केले �ा मािहतीचा

वापर क�न प्रोग्राम तयार केला जातो या प्रोग्रामम�े िव�ा�ा� ना काय िशकवायचे आहे आिण कशा प�तीने

िशकवणे आव�क आहे यां चा िवचार क�न िनयोजन केले जाते . या टप्�ात मागील दोन टप्�ातील

मािहतीवर सखोल िवचारमं थन केले ले िदसून येईल. या ट�ात �ा मािहती आिण िवचाराचा मसुदा तयार
करणे, िश�णाचे िनकाल तपार करणे व चाचणी घेणे या गो�ींचा समावेश होतो.
अं मलबजावणी: जा�ीत जा� काय��मता आिण सकारा�क प�रणाम प्रा� झाले आहे त है सुिनि�त

कर�ासाठी अंमलबजावणीचा ट�ा हा सतत बदलता व िवकिसत होत राहणार ट�ा आहे . या भागाम�े

योजक अितशय सिक्रय भू िमका िनभावतो, िव�ाथ� व िश�क एकित्रतपणे हा ट�ा पार कर�ासाठी मे हनत
घेतात, िश�क आिण िव�ा�ा� चा एकित्रत सहभाग असेल तर िश�ण आिण संबोधन या दोन प्रिक्रया या

टप्�ात उ�म प्रकारे होऊ शकतात. या दो�ी प्रिक्रया या नमु नाकृती �ा यश�ीते साठी मह�पूण� आहे त

जे�ा िश�क आिण िव�ाथ� सिक्रयपणे योगदान दे तात ते �ा या योजनेत ��रत गरजेचे बदल केले जाऊ

शकतात, जेणे क�न ही नमु नाकृती अिधक प्रभावी व यश�ी होईल.

मू�मापनः ADDIE नमु नाकृतीचा शेवटचा ट�ा �णजे मू �मापन, हा तो ट�ा आहे �ाम�े संपूण�

प्रक�ा�ा कोण�ाही पूण� झा�ा िकंवा नाही, कशाचे वा कोणाचे कोण�ाही बाबतीत लहान अथवा मोठे

बदल गरजेचे आहे त याची चाचणी केली जाते . या टप्�ाची दोन घटकात िवभागणी केली जाते ः घटना�क व
सरां िशक, प्रारं िभक मू �मापन हे िवकासा�ा अव�ेत होते घटना�क ट�ा जे�ा िव�ाथ� व योजक एकत्र

अ�ासत असतात ते �ा नमु नाकृती�ा शेवट�ा भागात येतो. मू �मापन टप्�ाचे मू ळ उि�� पूण� झाले

िकंवा नाही हे िनधा� �रत करणे व प्रक�ाची काय��मता वाढवणे व यश दर पुढे ने�ासाठी, पुढे काय

आव�क आहे हे �ािपत करणे हे सरां िशक घटकात येते.

समारोप
ADDIE हे सवा� त जा� वापरले जाणारे िश�ण मॉडे ल आहे . हे मह�ाचे आहे कारण ते रपट आिण

प्रभावी प्रिश�ण काय�क्रमां �ा योजनेसाठी प्रिस� आहे . हे उ�म अ�ापणासाठी एक िस� प�त प्रदान

करते , प्रिश�ण उपक्रम, ई-लिन�ग िकंवा िश�ण सािह� तयार कर�ासाठी एका अनुदेशा�क योजनेवर
पाच चरणाम�े काम करावे लागते. िशकणाऱ्या�ा काय�क्रमाची रचना, िवकास, अंमलबजावणी व मू �ां कन

कर�ासाठी हे पाच धरण काटे कोरपणे पाळ�ास यश दराम�े वाढ झाले ली िदसून येते.

या सव� फायदयामु ळे एका भावी िश�क �णून काय� करताना या ADDIE Model था जो अ�ास
या प्रा�ि�कामु ळे मी केला, तो mala न�ीच उपयोगात येईल.
प�रचय

एडीआईए हे एक लोकिप्रय प्रिश�ण तं त्र�ान साधन आहे जे �वसाय आिण िश�ण या दो�ीम�े वापरले

जाते . हे मॉडे ल सूचनां �ा सव� बाबींचा समावेश पाच िवभागाम�े करते . िव�ेषण, िडझाइन, िवकास,

अंमलबजावणी आिण मू �ां कन. या िडझाइन चा वापर क�न, �ा प�तीने हा नमू ना तयार कर�ात आला

आहे , �ाचप्रमाणे यश�ी धडा योजने�ा अंमलबजावणी कर�ासाठी या चरणाचे अनुसरण कर� ल. घडा
योजना िडझाइन�ा प्र�े क बाबींचा तपशीलवारपणे अ�ास क�न म�म शाळे �ा ध�ां ची

अमलाबजावणी कर�ासाठी

ADDIE नमु�ातील िश�णाप�ती

• 25 िव�ा�ा� �ा वगा� त, शै�िणक शैली मो�ा प्रमाणात बदलत जातात. तथािप या प्रकार�ा

प्रक�ामु ळे ���ु अल, श्रवणिवषयक आिण तक�शु� आकारबां धणीमु ळे या अ�ापन शैलीचा
िव�ा�ा� ना खूप फायदा होतो. वेबसाईटवरील मािहती वाचू न आिण �ां �ा िटपणी आिण त� िल�न

���ु अल िशक�ाने क�कते म�े वाढ हो�ास मदत होते .

• श्रवणिवषयक िश�णासह िव�ा�ा� ना या नमू ना कृतीम�े समािव� केलेला ��डीओ ऐक�ास

परावृ� केले जाते �ाम�े पु�ा एकदा सव� धडे पु�ा पु�ा संगीता�ा मा�मातू न ऐकवले जातात.
• कुशाग्र बुदिधम�ा असणाऱ्या िव�ा�ा� ना �ां �ा संशोधनात मदत कर�ाची �मते ला या'
िक्रयाकलापातू न फायदा हो�ाचा एक माग� असू शकतो.
िव�ेषण

�ेय-

इं ग्रजी भाषे�ा हे तूने केले �ा सं रचनेचा एक भाग म�णून आिण इं ग्रजी भाषेतील मह�पूण� िवषय �णू न

िव�ाथ� पूण� वा� कसे बां धले जातात हे जाणून घे�ासाठी आिण अिधक चां गली वा�े रचना
िमळव�ासाठी िवदयाथ� प्रय� कत�ल. याक�रता वा�ां ची रचना ओळखणे आिण संदभा� तील िवषय

ओळखणे या दोन गो�ी िशकवणे हे मोठे काम राहील.

उददे श-

• िव�ाथ� संपूण� वा�ाची रचना ओळखतील.

• िव�ाथ� िवषयाची भू िमका दे खील जाणून घे�ास स�म होईल. .

• या नमु नाकृती�ारे िव�ा�ा� चे भाषिवषयक �ान वाढे ल

मु�मापन-
ADDIE माडे ल�ा या भागात िवचारात घेणे आव�क आहे असे दोन भाग प्रथम �णजे िवदया�ा� �ा

कामिगरीचे मु �ाकन करणे आिण है आधा सािगतले ली उदिद�े पूण� कर�ात स�म आहे त की नाही है
ठरवणे. दसरे �णजे प्रिक्रया िकती चागले काय� करते आिण कोण�ा सुधारते ची आव�कता असू शकते हे

िनधा� �रत कर�ासाठी ध�ाचे मू �ाकन करणे

Exerice

Q. Match the following

List 1 List 2

1. 1 a) is doing homework

2. She b) am playing chess.

3. You c) are planning well.

4. He d) don't like it really.

5. They e) wants the response.

अंमलबजावणी-
िव�ाथ� हा प्रक� सु� कर�ापूव� प्रयोगशाळे त ये �ापूव�, िश�कां नी सव� संगणक चालू आहे त आिण

इं टरनेटम�े प्रवेश क� शकतात याची खात्री करणे आव�क आहे . ADDIE नमना कती�ा भागादर�ान,

प्रोग्राम शेअरपॉईट�ारे िलं क केले �ा वेबसाईट, �ॉ� िकंवा �ाइड शेअरचा वापर क�न िव�ाथ� आपले

संशोधन क� शकतात. िव�ा�ा� ना मदत कर�ासाठी आिण पूण� कालावधीत उ�वू शकणाऱ्या कोण�ाही
प्र�ां ची उ�रे दे �ासाठी कालावधी आधी िकंवा नंतरे उपल� केला जाईल. �तः ची िदशा ओळख�ासाठी

स�म िव�ाथ� �तं त्रपणे काय� क� शकतात. अित�र� माग�दश�नाची आव�कता असणाऱ्यां ना ते वगा� त

नमु ना कृती�ा आधी िकंवा नंतर िश�कां कडून प्रा� क� शकतात.