Romantyczna ballada (romantyczna antropologia, nowa

koncepcja natury i historii)

A. Mickiewicz, „Romantyczność”, A. Mickiewicz „Świteź”, lektura dodatkowa: Ireneusz Opacki „W
środku niebokręga. Poezja romantycznych przełomów”, Katowice 1995, s.15 – 34.

1. Romantyzm

• romantyzm rozpoczął się w Europie, a dokładnie w Anglii i Niemczech

• zaczął się pod koniec wieku XVIII i tr wał do połowy wieku XIX
• ramy czasowe romantyzmu w Polsce: 1822 - 1863

1822r
potowa 1863r
. X/XW .
.

1795N.
A. Mickiewicz - wybuch powstania
„Ballady i romanse” styczniowego -
- początek koniec romantyzmu
romantyzmu w w Polsce
Polsce

• romantyzm mial ogromny wpływ na literaturę, malarst wo, poezję, muzykę

• przeciwstawiał się racjonalizmowi i klasycyzmowi, było to całkowicie odmienne
spojrzenie na świat
• irracjonalne spojrzenie na otaczający świat
• romantycy dzielili świat na to, co widzialne - to co możemy poznać za pomocą
naszych zmysłów oraz na to, co duchowe - poznanie przez wiarę, intuicję (była
ważniejsza)
• dzikość, egzotyka, nieuporządkowanie
• inspiracją naturą
• indywidualizm w kierunku uczuć i przeżyć
• zwrot w stronę sztuki ludowej
• przeciwstawienie się istniejącej rzeczywistości
• życie wewnętrzne jest źródłem prawdy
• skupienie na jednostce - na jej przeżyciach i uczuciach
• emocje o bardzo dużej mocy
• tęsknota za rajskim światem, ucieczka od rzeczywistości
2. Ballada romantyczna
• gatunek literacki czerpiący tematy z kultury ludowej
• ballada jest ut worem fabularnym
• najbliżej mu do epiki
• jest to gatunek synkretyczny (tzn. łączy on w sobie cechy różnych rodzajów
literackich)

Cechy ballady:
• liczne motywy ludowe i folklorystyczne
• świat realny przeplata się ze światem fantastycznym (obecność duchów, syren,
czy nimf)
• obecność przyrody
• mocny punkt kulminacyjny w akcji
• prosty bohater
• los człowieka nie leży w jego rękach

3. A. Mickiewicz - „Romantyczność”
• gatunek - ballada romantyczna
• miejsce akcji - centrum miasta
• bohaterowie:

+ Karusia - od 2 lat w żałobie po jej ukochanym Jasieńku, będąc w centrum miasta

widzi ducha ukochanego i próbuje go złapać
+ Jasiu - ukochany Karusi
+ lud wiejski
+ Starzec - nie wierzy Karusi

Streszczenie ut woru

Akcja ut woru toczy się w centrum miasta. Karusia widząc ducha ukochanego, mocno
rozpacza z tęsknoty. Płaczę, mówi do niego, potem się cieszy i znowu płacze. Próbuje
złapać Jasieńka i go pocałować. Mówi, że jest zimny, mart wi się, że w grobie panują
niskie temperatury. Lud, widząc, co dziewczyna robi, początkowo nie wierzy jej.
Szydzą z niej i z tego powodu żali się ukochanemu, prosi, aby przychodził do niej we
śnie. Nagle duch Jasieńka znika. Dziewczyna pada na ziemię i lamentuje. Narrator
wierzy dziewczynie. Prostota nagle też uwierzyła.
Pojawia się Starzec, który nie wierzy w to, co się dzieje. Mówi do ludu, że nic nie widzi
i że powinni ufać jego oku i szkiełku. Podważa słowa dziewczyny. Twierdzi, że jest
niemądra. Wtedy zwraca się do niego narrator. Mówi mu, że ludzie wierzą jej, bo
wiara i czucie mówią silniej niż jego oko i szkiełko. Narrator mówi, że Starzec zna
prawdy mart we, a ludzie znają żywe.
 Zwrot narratora do Starca

Romantyczna antropologia

• Karusia - prosta dziewczyna, w stanie 2-letniej żałoby; jest ukreowana w bardzo

emocjonalny sposób
• śmierć własna/drugiego człowieka
• główny bohater jest kobietą

Geneza ut woru

Ut wór powstał w styczniu 1821 roku. Został wydany w tomie „Ballady i romanse” w
1822 roku. Był to moment przełomowy dla polskiej literatury, uznany za początek roma-
ntyzmu. W zbiorze znalazło się czternaście ut worów. Ballada „Romantyczność” została
umieszczona w tomie jako druga, zaraz po „Pier wiosnku”, czyli wierszowanej dedykacji.

Ut wór przedstawia program, który reprezentować będą wszystkie dzieła zbioru. Autor
podejmuje w nim polemikę z oświeceniowymi myślicielami, którzy kierowali się wyłącznie
rozumem i poznaniem naukowym. Romantycy zwrócili się w stronę uczuć i duchowości, za
pomocą których odbierali świat. Starca, z którym polemizuje narrator, można utożsamiać
z Janem Śniadeckim, astronomem i matematykiem, który st worzył rozprawę potępiają-
cą romantyzm („O pismach klasycznych i romantycznych”). Przesłanie ut woru sugeruje też
motto, pochodzące z szekspirowskiego Hamleta: „Zdaje mi się, że widzę... Gdzie? Przed
oczyma duszy mojej”.
4. A. Mickiewicz - „Świteź”

• elementy kolorytu lokalnego

+ jezioro Świteź
+ las dookoła jeziora
+ miejscowości (Nowogródek, Płużyny)

• elementy kolorytu historycznego

+ historyczne miasto Świteź rządzone przez ród Tuhanów

+ inwazja wojsk ruskich na Lit wę
+ kobieta z jeziora jest córką Tuhana, który w czasie inwazji panował tym miastem

• ballada ta formę swobodnej opowieści gawędziarza

• narrator angażuje czytelnika w swoją opowieść przez liczne zwroty do niego
Streszczenie

Ballada rozpoczyna się zwrotem do odbiorcy. Zachęca on go, aby podczas podróży w
okolice Nowogródka, odwiedzić tajemnicze jezioro Świteź. Narrator porównuje
wygląd jeziora za dnia jak i w nocy.
Tajemniczość toni wodnej intryguje mieszkańców pobliskich wsi. Postanawiają
oni spenetrować dno jeziora, by tam odszukać odpowiedź na pytania dotyczące
dziwnych odgłosów i tajemniczych zjaw. Budują więc oni czółna i statki oraz specjalne
konstrukcje, za pomocą których zamierzają zbadać dno jeziora. Już pier wsza próba
przynosi sukces. Wyławiają oni z wody postać tajemniczej dziewczyny, jak się później
okazuje, córki Tuhana, legendarnego władcy Świtezi. Panna postanawia opowiedzieć
im historie jeziora. Wyjaśnia, że w miejscu gdzie oni się teraz znajdują było kiedyś
miasteczko o nazwie Świteź. Gdy car Rosji oblegał Lit wę, Tuhan postanowił ruszyć
z pomocą przyjacielowi Mendogowi, władcy państ wa. Wyruszył, więc do walki
zabierając ze sobą wszystkich zdolnych do walni mężczyzn w mieście pozostawił tylko
kobiety, dzieci i starców. Wówczas tą sytuacje postanowili wykorzystać podstępni
i bezlitośni Rosjanie. Zrozpaczone kobiety, pragną uchronić się przed hańba
i zniewoleniem błagają boga o śmierć.
Bóg wysłuchuje ich próśb, zatapia miasto, zaś wszystkich mieszkańców Świtezi
zamienia w kwiaty wodne, tak zwane car-ziela. Krążący nad wodami żołnierze carscy
zrywają kwiaty, plota sobie z nich wianki i stroją szyszkami. Wszystkich ich za
to spotyka zasłużona kara, natychmiast zapadają na tajemniczą chorobę
i gwałtownie umierają. Od tej pory nikomu nie wolno zrywać nadbrzeżnych kwiatów
ani zakłócać spokoju mieszkańców zatopionego miasta wypływając na jezioro łódką.
Kiedy tajemnicza dziewczyna wraca w głębiny topią się statki i sieci, pęka dno jeziora
i po chwili wszystko się wycisza.
Ut wór spełnia wszelkie wymogi kompozycyjne ballady. Świat duchów i zjaw przeplata
się z rzeczywistością. Przyroda wymiesza sprawiedliwość, a zło nie pozostaje
bezkarne. To ballada znana i popularna mimo upływu czasu, zaliczana do arcydzieł
polskiego romantyzmu.
Streszczenie drugie

Ut wór ma kompozycję szkatułkową, opowieść jednego bohatera zawiera się w historii

innej postaci. Opowiadanie narratora na temat wyprawy pana z Płużyn, rozpoczyna hi-
storię dziewczyny wyłowionej z wód Świtezi. Ballada rozpoczyna się zwrotem do czyte-
lnika. Narrator zachęca go, aby podczas podróży przez okolice Nowogródka, poświęcił
chwilę na przyjrzenie się tajemniczemu jezioru Świteź. Jest to miejsce niezwykłe, podob-
no pojawia się tam szatan, a z wody słychać miejski gwar.

Tajemnicę jeziora postanowił rozwiązać pan na Płużynach. Mężczyzna przygotował się

do wyprawy, zgromadził ludzi i potrzebne narzędzia oraz sprowadził księdza, który
miał pobłogosławić całe przedsięwzięcie. Po zarzuceniu sieci, zgromadzonym udało wy-
łowić się bladą kobietę. Dziewczyna powiedziała, że to miejsce jest przeklęte, ale nie
stanie im się krzywda, ponieważ pan z Płużyn jest prawomocnym dziedzicem tej okolicy
oraz mają po swojej stronie Boga. Kobieta postanowiła więc opowiedzieć zebranym
historię jeziora.

W okolicy Nowogródka, kiedyś znajdowało się miasto Świteź, rządzone przez ród
Tuhanów. Wyłowiona z wody dziewczyna jest córką Tuhana, sprawującego władzę w
mieście podczas inwazji wojsk ruskich na Lit wę. Tuhan dysponował niewielkim wojskiem,
musiał zdecydować czy pomoże Mendogowi, czy podzieli swoich rycerzy i zostawi część z
nich w mieście. Córka postanowiła pomóc ojcu w wyborze i podzieliła się swoją wizją.
Dziewczyna widziała anioła, który osłonił miasto swoimi skrzydłami, chroniąc kobiety,
starców i dzieci.

Tuhan posłuchał córki, jednak poniósł porażkę. Rusini zaczęli zbliżać się do miasta, co
wywołało panikę. Dziewczyna poprosiła Boga o godną śmierć, która pozwoli mieszkań-
com Świtezi uniknąć tortur i hańby ze strony najeźdźców. Miasto zostało pogrążone we
mgle, kobiety i dzieci zmieniły się w białe kwiaty, symbolizujące niewinność, a miasto -
w jezioro. Ruscy żołnierze zrywali kwiaty, aby pleść z nich wianki. Silne zaklęcie powo-
dowało jednak, że każdego z nich spotkała śmierć. W ten sposób mieszkańcy Świtezi ze-
mścili się na najeźdźcach.

Ballada porusza motyw zbrodni i kary. Jest on rozumiany w prosty, charakterystyczny

dla ludu, sposób. Każdy zły uczynek musi skutkować zasłużoną karą. Dla mieszkańców
wsi, świat składa się z dwóch, przenikających się płaszczyzn, duchowej i racjonalnej.
Świteź za dnia jest zwyczajnym jeziorem, a w nocy ujawnia swoją tajemniczą naturę.
Podział występuje również wśród bohaterów, pan na Płużynach i jego towarzysze to po-
staci realne, a wyłowiona z jeziora dziewczyna jest istotą fantastyczną. Uczestnicy
wyprawy nad jezioro wierzą w zjawiska nadprzyrodzone, chcą odkryć przyczynę nie-
zwykłych wydarzeń. Cechuje ich również silna wiara, proszą o wsparcie księdza, do pod-
jęcia działania potrzebują bożego błogosławieńst wa. Kluczową rolę w ut worze odgrywa
natura, posiadająca cechy metafizyczne. To przyroda wymierza karę wrogim wojskom,
kusząc je pięknymi kwiatami.
Geneza ut woru

Ut wór został opublikowany w 1822 roku w zbiorze „Ballady i romanse”. Jest uważany
za pier wsze dzieło romantyczne w polskiej literaturze. Wydanie tomiku uznaje się za
początek tej epoki. Mickiewicz zadedykował balladę Michałowi Wereszczace, który
był przyjacielem wieszcza i bratem jego młodzieńczej miłości - Maryli. Ut wór stano-
wi poetycką wersję historii rodzinnych stron rodzeńst wa. Jezioro Świteź należało do
majątku rodziny Wereszczaków w Płużynach na Nowogródczyźnie. Są to tereny obec-
nej Białorusi. Głównym bohaterem ballady jest włościanin z Płużyn, który postana-
wia zbadać dno tajemniczego jeziora.