Professional Documents
Culture Documents
Sdoc 01 14 Si
Sdoc 01 14 Si
3) Artigu 15 hosi konstituisaun, bandeira nasionál iha kor hira no kada kor reprezenta
saida?
1. Sei hari’i kbi’it lokal ho ema ne’ebé koletivu iha rai laran ne’ebé iha orgaun
reprezentativu, ho kna’ar atu organiza partisipasaun sidadaun ida idak nian kona ba
solusaun problema rasik iha sira nia komunidade no atu promove dezenvolvimentu lokal,
no la afeta partisipasaun estadu nian.
2. Organizasaun, kompeténsia, funsionamentu no kompozisaun orgaun kbi’it lokal nian sei
define tuir lei.
a) Kompeténsia rasik
b) Kompeténsia kona ba orgaun sira seluk
c) Kompeténsia iha relasaun internasionál
d) Promulgasaun no veto
6) Artigu 85 hosi konstituisaun, kompeténsia rasik prezidente nian mak saida deit?
Prezidente repúblika deit mak iha kompeténsia hanesan tuir mai ne’e:
a) Promulga diploma lejislativa no haruka públika rezulusaun hosi parlamentu nasionál
ne’ebé aprova akordu no ratifika tratadu konvensaun internasionál
b) Halao kompeténsia kona ba kna’ar komandante supremu forsa armada
Amar Page 1
c) Halao direitu veto kona ba diploma lejislativu, iha prazu loron 30 nia laran hahu husi
loron ne’ebé prezidente simu.
d) Foti no fó posse ba primeiru-ministru ne’ebé partidu eh aliansa sira ho maioria
parlamentar, bainhira rona tia partidu polítiku sira ne’ebé iha parlamentu nasionál
(aliansa nee forna antes ka depoiseleisaun no ka rezultadu eleisaun fó sai?).
e) Husu tribunal supremu justisa kona-ba apresiasaun preventiva no fiskálizasaun
abstratanorma konstitusionalidade, no mos haree inkonstitusionalidade tan komisaun.
f) Deklara referendu ba problema boot interese nasionál nian
g) Deklara estadu sitiu ka estadu emerjensia, tuir parlamentu nasionál haruka, bainhira rona
tia ona conselho-estado, governo no conselho superior defesa no segurança
h) Deklara funu ka halo dame, tuir proposta governu nian, bainhira rona tia ona conselho-
estado, governo no conselho superior defesa no segurança, tuir parlamentu nasionál
haruka.
i) Rona tuir governu, atu fo perdaun ka hamenus kastigu
j) Konfere, tuir lei, titulu onorífiku, kondekorasaun no mos distinsaun.
7) Artigu 86 hosi konstituisaun, prezidente nia kompeténsiaba orgaun sira seluk mak
hanesan saida?
Prezidente repúblika nia kompeténsia kona ba orgaun sira seluk mak hanesan tuir mai ne’e:
a) Prezide conselho superior defesa no segurança
b) Prezide conselho estado
c) Marka, tuir lei, loron eleisaun ba prezidente no parlamentu nasionál
d) Halo konvokasaun extraordinariu parlamentu nasionál nian, bainhira iha razaun boot
kona ba interese nasionál
e) Fo sai mensajem ba parlamentu nasionál no nasaun
f) Hakotu parlamentu nasionál, iha kazu krize boot institusional nian ne’ebé labele iha
formasaun governu ka aprovasaun orsamentu jerál estadu nian, iha tempu naruk liu loron
60, bainhira rona tia ona partidu politiku sira ne’ebé hetan kadeira iha parlamentu
nasionál, no rona conselho estado, iha tempu ne’ebé inexistência jurídika atu hala’o
disolusaun, tenke haree tuir regra artigu 100
g) Hatun governu no exonera primeiru ministru, bainhira parlamentu nasionál la simu
programa dala rua tutuir malu.
h) Foti, fo pose no hasai membru governu, tuir proposta primeiru ministru nian iha termu
n0.2 artigu 105
i) Foti membru rua ba conselho superior defesa no segurança
j) Foti prezidente tribunal supremu justisa no fo pose ba prezidente tribunal superior
administrativa, fiskál no kontas
k) Foti prokuradór-jerál repúblika hodi halao kna’ar iha tinan hat nia laran
1. Iha prazu loron hat nulu nia laran, hahu hosi simu diploma naran ida hosi parlamentu
nasionál atu promulga hanesan lei, prezidente repúblika bele promulga ka uza nia direitu
veto, hodi husu apresiasaun foun kona ba mensajem ne’e ho fundamentu.
2. Maka parlemantu nasionál, iha prazu loron sia nulu nia laran, konfirma karik votu tuir
maioria absoluta deputadu sira nian, ne’ebé servisu hela, prezidente repúblika sei
Amar Page 2
promulga diploma ida ne’e, iha prazu loron ualu (8) nia laran, hahu hosi loron ne’ebé nia
simu
3. Ne’e mos sei presiza, maioria dois-terços (2/3) deputadu sira ne’ebé prezente, no tenki liu
maioria absoluta deputadu sira ne’ebé servisu hela, atu konfirma diploma sira ne’e iha
materia artigu 95
4. Iha prazu loron hat nulu nia laran, sura hosi simu diploma naran ida governu nian atu
promulga, prezidente repúblika bele promulga ka uza ninia direitu veto, hakerek ba
governu hodi fo hatene kona ba razaun veto nian.
9) Kapitulu II, artigu 95 to’o 98, kompeténsia Parlamentu Nasionál mak hanesan?
1. Kompete ba parlamentu nasionál halo lei kona-ba asuntu báziku polítika interna no
externa nasaun nian
2. Parlamentu nasionál deit mak bele halo lejislasaun kona ba:
a) Rai-ketan RDTL, tuir artigu 4
b) Lemite be’e tasi laran timor no mos zona ekonomia ezkluziva ho tan direitu timor-leste
ba zona tatutan no plataforma continental
c) Simbolu nasionál tuir no. 2 artigu 14
d) Sidadaun
e) Direitu, liberdade no garantia
f) Regra ba defeza no seguransa
g) Regra fiskál
h) Rejime orsamentu
i) Fo autorizasaun ba prezidente repúblika atu halo vizita ba rai liur
j) Aprova no mos fó sai akordu no ratifika tratadu no konvensaun internasionál sira
k) Foti nia prezidente no membru da meza
11) Kapitulu III, artigu 115 to’o 117 tuir konstituisaun, kompeténsia governu mak hanesan
tuir mai ne’e:
12) Artigu 115 hosi konstituisaun, governu nia kompeténsia mak hanesan saida?
a) Defini no halao polítika jerál nasaun nian, bainhira hetan tia aprovasaun hosi parlamentu
nasionál
b) Garante sidadaun sira nia direitu no liberdade fundamental
Amar Page 3
c) Prepara planu no orsamentu jerál estadu nian hodi halao bainhira hetan tia ona
aprovasaun hosi parlamentu nasionál
d) Halo regulamentu ba kna’ar ekonomia no mos setor sosiál
e) Prepara, negosia tratadu no akordu, selebra, aprova, adere no fó sai akordu internasionál
sira ne’ebé laos parlamentu nasionál ka prezidente repúblika nia kompeténsia
f) Define no halao polítika interna nasaun nian
g) Hametin RDTL nia reprezentasaun iha relasaun internasionál
h) Dirije setor sosiál no ekonomia estadu nian
i) Diriji polítika servisu no seguransa sosiál
j) Fo garantia defeza no hametin riku soin publiku no mos riku soin estadu nian
k) Diriji no kordena kna’ar ministériu sira no instituisaun sira seluk ne’ebé iha conselho
ministro nia okos
l) Haburas dezenvolvimentu setor koperativa no mos fo tulun ba produsaun familia nian
m) Fo tulun ba inisiativa ekonomia privadu
13) Artigu 116 hosi konstituisaun, kompeténsia conselho ministro nian mak hanesan saida?
a) Fo sai hahalok jerál polítika governu no mos oinsa atu halao polítika ne’e
b) Delibera kona ba uzu votu konfiansa ida ba parlamentu nasionál
c) Aprova proposta lei no mos rezulusaun
d) Aprova diploma lejislativu no mos akordu internasionál sira ne’ebé la liu hosi parlamentu
nasionál
e) Aprova lei governu nian ne’ebé kona ba aumentu no hamenus reseita ka despeza publiku
sira nian
14) Artigu 117 hosi konstituisaun, kompeténsia membru governu sira nian mak hanesan:
15) Artigu 137 hosi konstituisaun, prinsipiu jerál administrasaun públika nian mak
hanesan:
Amar Page 4
b) Administrasaun públika nia estrutura iha dalan ida atu ses husi birokratizasaun, buka
dada besik populasaun sira nia servisu no kaer metin interese partisipasaun nian iha
jestaun efetivu
c) Lei hari’i administradu sira nia direitu no garantia, liu liu hasoru hahalok sira ne’ebé
viola sira nia direitu no interese lejitimu
1) Estadu tenki hari’i sistema fiskál ida ne’ebé fo satisfasaun ba nesesidade finanseira sira
no mos justa kontribuisaun riku soin hosi rendimentu nasionál
2) Lei mak hamosu impostu no taxa, ne’ebé estabelese nia insidensia, benefisiu fiskál no
kontribuinte sira nia garantia
1) Governu mak elabora orsamentu jerál estadu nian no parlamentu nasionál mak sei fo
aprovasaun
2) Lei orsamentu nian tenki preve, ho baze iha efisiensia no efikasia, diskriminasaun reseita
no despeza, no mos ses hosi dotasaun ka fundu sekretu sira.
3) Ezekusaun orsamentu sei iha fiskálizasaun hosi tribunal superior administrativu fiskál no
kontas no mos hosi parlamentu nasionál
20) Artigu 159 hosi konstituisaun, lian servisu nian mak mak hanesan:
Lian Indonesia no Inglês nudar lian servisu nian, ne’ebé uza iha administrasaun públika
hamutuk ho lian ofisial sira, bainhira presiza.
21) Tuir konstituisaun RDTL artigu 170, konstituisaun RDTL tama iha vigor iha sa tinan?
Repúblika Demokratika Timor-Leste nia konstituisaun tama iha vigor iha loron 20 fulan
Maiu tinan 2002
22) Repúblika Demokratika Timor-Leste nia konstituisaun iha artigu hamutuk iha hira?
Repúblika Demokratika Timor-Leste nia konstituisaun iha artigu hamutuk 170.
Amar Page 5
II. LEI NO.5/2009, 15 DE JULHO KONA BA ESTATUTU FUNSAUN PÚBLIKA
Amar Page 6
7) Hau nia kaben bele sai hau nia superior hirarquico tuir artigu 11?
Labele. Ema ne’ebé iha ligasaun kazamentu ka hanesan aman ho oan, entre sira bele servisu
deit iha seksaun hanesan, departementu ka ministeriu bainhira ida la hatan diretamente ba ida,
ho esepsaun se iha aprovasaun ida hosi entidade kompetente.
8) Rekezitu importante saida mak tenke kumpri atu konkore ba pozisaun permanente iha
funsaun públika tuir artigu 14, (rekezitu ba nomeasaun) kandidatu ba rekrutamentu ba
pozisaun permenante iha administrasaun públiku tenke priense rekizitu minimu
hanesan tuir mai ne’e:
9) Dokumentu saida deit maka sai hanesan komprovativu atu intrega hodi konkore ba
pozisaun permanente iha administrasaun públika tuir artigu 14, n0.2?
10) Administrasaun públika iha konkursu oin hira tuir artigu 15?
Iha konkursu oin rua (2):
a. Konkursu públiku, nakloke ba kandidatu hotu hotu
b. Konkursu internu, nakloke ba funsionáriu publiku hotu
Amar Page 7
a. Lealdade
b. Obidiensia
c. Zelu
d. Sizilu
e. Izensaun
f. Asiduidade
g. Pontualidade
14) Tuir artigu 42, funsionáriu publiku no ajente administrasaun proibidu halo atividaade
balun mak hanesan:
a. halo atividade ne’ebé bele predujika estadu nia naran diak no dignidade
b. abuzu poder
c. uza estadu nia sasan riku soin, osan no buat seluk la tuir lei
d. hela ho sasan estadu, sosa, fan ka aluga la tuir lei
e. simu prezente ka lembransa hosi ema ruma bainhira buat hirak bele iha relasaun ho kna’ar
públikane’ebé sira halo
Amar Page 8
15) Artigu 44, Auzensia la ho justifikasaun mak hanesan saida deit?
Auzensia la ho justifikasaun maka kualker falta sira funsionáriu/a halo iha servisu fatin ne’ebé
la iha aprovasaun hosi superior hirarquico.Auzensia la ho justifikasaun bele hetan asaun
disiplinar.
16) Artigu 45: kódigu étika
Funsionáriu publiku halo tuir iha nia atuasaun, kódíguétika ba funsaun konsta iha nia aneksu
estatutu funsaun públika.
17) Saida mak kódígu étika?
18) Tamba sa maka importante tebes hamosu kódígu étika ba funsaun públika iha timor
leste?
Tamba hanesan maneira ida atu aumenta integrasaun entre funsionáriu sira no atu ajuda sira
ne’ebé maka sente katak iha komitmentu ho administrasaun públika. Kódíguétika nee mos fo
dalan ba uniformizasaun kritériu iha funsaun públika no tulun sira ne’ebé maka tenke foti
desizaun. Serve mos hanesan perametrus ba solusaun konflitu sira nian no hahalok la diak
ruma hosi funsionáriu balun. Karik sira n’e hotu respeita ona, kódíguétika sei lori harmonia,
ordem, transparensia no trankuilidade iha administrasaun públika.
19) Prinsipiu hosi kódíguétika nian maka saida deit?
Tuir previstu ona iha kódígu étika funsaun públika nian prinsipiu ne’e iha 15, ezemplu
balun mak hanesan tuir mai ne’e:
a. Tau iha as liu interese nasaun nian, defende independensianasionálne’ebé proklama ona iha
loron 28 fulan novembru tinan 1975 no respeita valor moral no kultural iha timor leste.
b. Halo tuir lei jerál no lei sira ne’ebé relasiona ho funsaun públika
c. Implementa no promove respeitu ba direitus humanos, estadu direitu no prinsípiu
demokrátiku
d. Sai modelu ba integridade pessoal, autentisidade no laran mos, buka nafatin atu kontribui
ba reputasaun diak funsaun públika nian liu hosi hahalok diak lor-loron nian.
e. Servi publiku sira ho delikadeza, no tau interese publiku iha as liu hotu hosi interese
privadu sira.
f. Servi publiku sira la ho diskriminasaun ka intimidasaun, inklui abuzu seksual, no la halo
abuzu verbal ka fíziku ne’ebé iha relasaun ho servisu
Amar Page 9
g. La simu favor ruma, oferta, suporta ka prenda seluk hodi troka atu halo ezekusaun ka
omisaun ba atividade ofisial.
22) Oinsa maka itabele kandidata a’an ba tuir formasaun profissional no atu hasae ita nia
kualifikasaun?
Instituisaun ne’ebé mak ita servisu ba bele promove, iha tinan nia laran kona ba asaun ba
formasaun, workshop, reuniaun no painel ba diskusaun sira ne’ebé bele hasae funsionáriu nia
kualifiksaun.
23) Oinsa ita bele hatene katak ita nia salariu ne’e koresponde ho ita nia ketegoria no
kareira professional tuir artigu 65-72?
Funsionáriu no ajente administrasaun públika sira iha direitu ba remunerasaun tanba servisu
sira ne’ebé sira halao no ida ne’ebé konstitui ona hosi salariu, bele mos aumenta hosi
suplementu sira, bainhira iha direitu ba sira atu hetan.
Amar Page 10
24) Se ita la kumpri ita nia dever, abuza ita nia funsaun sira hanesan funsionáriu ka
prejudika estadu, konsikuensia saida maka ita sei hetan tuir artigu 73-106?
Hanesan trabalhador estadu nian tenke iha konsekuensia hanesan, se viola dever sira, bele
hetan kastigu. Violasaun ba dever jerál no espesial sira hanaran “infrasaun disiplinar” no pena
sira ne’ebé bele aplika ba maka hanesan tuir mai n’e:
a. Represaun
b. Represaun por escrita
c. Multa
d. Suspensaun
e. Inatividade
f. Apozentasaun kompulsiva
g. Demisaun
III. LEI NO.7/2009, IHA 5 JULHO, KONA BA HARI KOMISAUN FUNSAUN PÚBLIKA
a. Prezidente Repúblika
b. Membru Parlamentu Nasionál
c. Membru Governu
d. Majistradu Judisiais no Majistradu Ministeriu Publiku ne’ebé halao hela funsaun
e. Kandidatu ba kargu eletivu
f. Funsionáriu setor publiku ne’ebé halao hela funsaun
g. Dirijentes partidu politiku
Amar Page 11
6. Tuir artigu 1, KFP hatan diretamente ba se?
KFP tutela no superintendensia ba Primeiru Ministru, maske iha autonomia administrativa,
finanseira no teknika. Iha funsaun hanesan hodi foti desizaun, fo orientasaun, dezenvolve
polítika no prosedimentu, aplika pena no apresia rekursu ne’ebé iha relasaun ho setor públika
7. Tuir artigu 5 KFP nia funsaun no atribuisaun mak sai?
Funsaun no atribuisaun KFP mak hanesan tuir mai ne’e:
a) Garante katak rekrutamentu no selesaun halao ho baze por meritu
b) Promove respeitu ba kódíguétikane’ebé previstu iha estatutu funsaun públika
c) Hadia jestaun no administrasaun planeamentu, dezempeñu organizasaun no pratika forsa
trabalho
d) Garante dezenvolvimentu kapasidade no formasaun professional
e) Dezenvolve no implementa estratejia ba jestaun no dezenpeñu ba servisu sira ne’ebé iha
setor publiku
f) Instaura, lori no deside prosesu disiplinar no aplika pena
g) Deside rekursus no deside kona ba reabilitasaun
h) Akonselha governu kona ba remunerasaun no termu kondisaun empregu no nia benefisiu
i) Realiza rekrutamentu, nomeasaun no promosaun iha setor públika, mos bele delega tuir
termu lei.
j) Enkamiña asuntu sira ho konsiderasaun provedor ba direitus humanus no justisa,
prokurador jerálrepúblika, inspector jerál no entidades kompetentes
Amar Page 12
g) Pratika administrativa no jestaun iha setor públika
h) Infrasaun disiplinar, rekursus no konsolidasaun laboral
i) Asuntu sira seluk iha relasaun ho kompeténsia komisaun ne’ebé estabelese ona iha lei
kriasaun KFP
10. Sekretariadu komisaun funsaun públika (SKFP) nia funsaun atu halo sai tuir artigu
13?
SKFP nia funsaun atu jere no sertifika dezempeñu diak pessoal komisaun nian no mos atu
implementa desizaun KFP nian.
IV. DEKRETU LEI N0.20/2011, IHA 8 JUNHO, KONA BA REJIME KAREIRA BA KARGU
DIRESAUN NO XEFIA IHA ADMINISTRASAUN PÚBLIKA.
1. Tuir artigu 3, se mak iha direitu atu hola parte iha kareira administrasaun públika?
Funsionáriu publiku permanente mak bele hola parte iha kareira administrasaun públika
2. Tamba sa mak funsionáriu kontratadu estadu nian halo kontratu ho termu sertu maibe
refere mos ba kategoria, grau no eskalaun?
Atu bele define salariu no regalia sira seluk (espesialmente suplementu), hare mos ba
abilitasaun akademika no esperiensia funsionáriu kontratadu nian. Ne’e la signifika katak sira
mos bele hola parte iha kareira administrasaun públika.
3. Tuir artigu 5, presiza saida deit mak bele tama iha kareira administrasaun públika?
Kandidatu tenke tama iha prosesu rekrutamentu tuir meritu, halo prova no halo estajiu
bainhira ezize.
4. Tuir artigu 6, abilitasaun no koñesimentu saida deit mak presiza iha rekrutamentu ba
administrasaun públika?
Abilitasaun no koñesimentu sira ne’e presiza dunik no mos depende ba kategoria no grau
ne’ebé mak kandidata a’an ba.
5. Tuir artigu 8, atu tama iha adminitrasaun públika tenke domina didiak lian ofisial rua
(2) tetun no portuges?
Tenke iha koñesimentu minimu lian ofisial ida portugues ka tetun, labele haluha katak iha
estatutu funsaun públika, artigu 41, alinea b, dehan katak funsionáriu no ajente
administrasaun públika tenke “utiliza no promove lian portugues no tetun hanesan lian
administrasaun públika nian”. Ne’e dehan katak, molok atu hili sai funsionaariu publiku,
tenke hatene lian rua ne’e hotu no laos ida deit. Ba funsaun balun presiza dunik hatene lian
sira seluk hanesan lian Ingles no Indonesia.
6. Sa diferensa entre kareira rejime jerál no kareira rejime espesial?
a) Kareira rejime jerál hanesan indikadu ba funsionáriu komun iha administrasaun públika
b) Kereira rejime espesial dirijidu ba funsionáriu publiku sira ne’ebé halao kna’ar
profissional ho karaterístika espesifiku. Kareira sira ne’e orienta hosi Diploma Ministerial
ida.
Ezemplu mak hanesan tuir mai ne’e:
Amar Page 13
Kareira dosente universitariu
Kareira professional saude
Estatutu ofisial justisa
Kareira especial guarda prizional
Amar Page 14
4. Tuir artigu 5, ema seluk bele asesu ba ita nia prosesu avalisaun ka?
Lae, ba deit sira ne’ebé tama iha prosesu avalisaun dezempeñu nian (avaliador no avaliadu)
maka bele hetan asesu ba prosesu avalisaun, tamba sira sujeitu ba dever sijilu, avalisaun tenke
konfidensial.
5. Tuir artigu 11, sa konsekuensia mak ita hetan iha avalisaun?
Efeitu ba Avalisaun dezempeñu mak hanesan:
a) Promosaun no progresaun ba kareira no kategoria
b) Konversaun nomeasaun provizoria ba definitiva/permanente
c) Renovasaun ba kontratu
d) Atu orienta asaun iha kapasitasaun no dezenvolvimentu
7. Tuir artigu 17, se mak iha direitu atu halo avaliasaun dezempeñu ba funsionáriu?
Avalisaun halo hosi superior hirarquico imediatu ba funsionáriu avaliadu ka hosi
funsionáriune’ebé iha responsabilidade ba kordenasaun servisu. Ema ne’ebé halo avalisaun
hanaran avaliador.
8. Tuir artigu 20 no 21, avalisaun dezempeñu ordinaria no estraordinaria iha nia diferensa
iha ne’ebé?
a) Avalisaun dezempeñu ordinaria maka tinan tinan halo ba funsionáriu sira ne’ebé okupa
kargu diresaun, xefia no funsionáriu publiku sira ne’ebé halo ona servisu durante tinan
kotuk.
b) Avaliasaun dezempeñu estraordinariu halo ba direjentes, funsionáriu, no ajente sira ne’ebé
la iha kondisaun atu hetan avalisaun ordinaria no ba funsionáriu sira ne’ebé maka atu hotu
periodu probatoriu.
9. Tuir artigu 22, oinsa mak atu halo avaliasaun ba diretor no xefe sira?
Amar Page 15
10. Tuir artigu 23 to 29, faze saida deit mak ba prosedimentu iha avaliasaun?
Prosedimentu ba avalisaun iha faze hanesan tuir mai ne’e:
a) Avaliasaun
b) Homolgasaun no komunikasaun ba funsionáriu avaliadu
c) Rekursus ba komisaun funsaun públika. funsionáriu bele halo kona ba ninia avaliasaun
maibe justifikasaun ba rekursus ne’e labele fali sai hanesan sasukat ho avaliasaun
funsionáriu sira seluk nian ka ho avaliasaun tinan sira liu ba.
a) Lisensa maka auzensia funsionáriu ka ajente ida halo ho forma previstu, nia komunika no
hetan ona autorizasaun antes.
b) Falta maka auzensia iha loron tomak ka loron sorin deit iha periodu normal servisu nian.
Nune mos auzensia la ho autorizasaun iha oras servisu ka la mosu iha fatin nia desloka ba
bainhira halao nia misaun servisu ida.
2. Tuir artigu 3, lisensa sai deit maka funsionáriu no ajente administrasaun públika sira
iha direitu?
Funsionáriu no ajente administrasaun públika sira iha direitu ba lisensa sira mak hanesan tuir
mai ne’e:
a) Lisensa anual
b) Lisensa médika
c) Lisensa ba lutu
d) Lisensa ba maternidade
e) Lisensa ba paternidade
f) Lisensa ba efeitu kazamentu
g) Lisensa ba fins estudu
h) Lisensa la ho vensimentu
i) Lisensa especial la ho vensimentu
3. Tuir artigu 12, falta ho justifikasaun saida deit maka funsionáriu sira iha direitu?
Falta ho justifikasaun ka konsidera hanesan mos lisensa maka falta sira hanesan tuir mai ne’e:
a) Ba kazamentu
b) Ba lutu (familia rasik mate)
c) Ba maternidade
d) Ba paternidaade
e) Ba halo konsulta médika
f) Tamba moras
g) Tamba asidente trabalho
Amar Page 16
h) Ba kumpri obrigasaun legal sira
i) Ba halo prova konkursu ruma
j) Ba halo ezame obrigatóriu ruma atu ba tuir formasaun akadémika ka profissional
Amar Page 17
(barlake), kazamentu reliziozu ka kazamentu sivil. Atu hateten katak lisensa ida ne’e so bele
goza deit bainhira noivu ne’e nafatin.
13. Tuir artigu 3 no 12, funsionáriu no ajente administrasaun públika sira iha direitu ba
lisensa ba koremetan (hasai lutu) ka lae?
Lae, iha deit direitu ba lisensa ka falta ho justifikasaun ho motivu funsionáriu ka ajente ne’e
rasik nia parente ruma ka ninia kaben mate. “lia kore metan” maske hanesan serimonia
tradisional ida importante relasiona ho atu hasai lutu maibe la enkuadra iha lisensa sira ne’ebé
hatur ona iha lei”
14. Tuir artigu 3 no 13, funsionáriupubliku iha direitu ba lisensa lutu?
Lisensa ba lutu ne’e fo ho motivu tamba familia ruma hosi fen ka laen mate. Loron lisensa ba
funsionáriu ne’e depende ba parentesku hosi funsionáriu ho ema ne’ebé mate, hanesan
deskreve tuir mai ne’e:
a) To loron 5 (hahu hosi loron servisu normal): fen ka laen, aman, inan, banin mane, banin
feto, abo feto, abo mane (hosi konjuge rasik), oan mane, oan feto, bei oan, nan no feton.
b) Loron 1 deit: tiu, tia no sobriñu/a,
15. Tuir artigu 15, funsionaria no ajente administrasaun públika sira iha direitu atu hetan
lisensa maternidade ka lae? No ba loron hira?
Sim, funsionaria no ajente administrasaun públika sira iha direitu atu hetan lisensa ba loron
65, sura hosi loron servisu normal nian, ho motivu ba partu
16. Tuir artigu 15 pontu 2, obrigatoriu ka lae funsionaria sira atu goza kedas loron 65 ne’e
hafoin partu?
Lae. Obrigatoriu atu goza kedas deit loron 40, sura hosi loron servisu normal nian, restu ne’e
bele goza hosi antes ka hafoin partu.
17. Tuir artigu 15 pontu 3, inan isin rua no nia iha hela ferias nia laran maka ninia bebe
moris iha periodu ida ne’e, será que nia lakon direitu ba loron restante hosi ferias ka
lisensa sorin hosi partu nian?
Lae, lisensa sira ba partu interompe ka suspende hela, nune’e karik bebe ne’e moris periodu
ferias, inan ne’e tama kedas ba lisensa maternidade. Ferias sira interompidu hela ne’e no loron
restu ne’e bele goza fali iha loron ikus mai tuir funsionáriu nia deside
18. Se funsionaria ida isin rua no hetan abortu, ka labarik mate iha kabun laran ka
labarik moris mai isin mate ona, mantem nafatin ninia direitu ba lisensa maternidade
ka lae?
Situasaun ida ne’e hakerek espesifikamente iha rejime ba lisensa no falta sira. Maibe iha
kualker sirkunstansia sira (abortu, bebe mate iha kabun laran moris mai la iha ona vida),
funsionaria ne’e hosi prinsipiu direitu atu hetan lisensa maternidade ba periodu tempu ne’ebé
deside ona, hafoin hosi analise ba situasaun ne’e rasik, hosi komisaun funsaun públika ka
instituisaun ne’ebé KFP delega kompeténsia ba efeitu ida ne’e. atu klarifika kona ba
signifikadu hosi:
Amar Page 18
a) Abortu: hanesan final natural ba gravidades ida ne’ebé ho termu mediku hateten katak
abortu espontanea
b) Nado-morto ka natimorto: mak naran ne’ebé fo ba bebe moris mai la ho vida ona
c) Nado-vivo ka nativivo: maka naran ne’ebé fo ba bebe sira ne’ebé moris mai ho sinal moris
hela (ezemplu: bebe ne’e dada is hela, fuan tuku hela, bebe ne’e tanis hela hafoin moris
mai, maibe mate fali hafoin liu tiha loron hirak.
19. Tuir artigu 16 pontu 1, funsionáriu no ajente mane iha direitu loron hira ba lisensa
paternidade?
Bainhirafunsionáriu ka ajente ida nia oan moris, funsionáriu ne’e iha direitu ba lisensa loron 3
konta husi loron normal servisu nian.
20. Tuir artigu 21, bainhira moras, oinsa atu justifika falta sira ne’e?
Falta tamba moras justifika liu hosi aprezentasaun dokumentu hirak mak hanesan tuir mai
ne’e:
a. Atestadu mediku
b. Deklarasaun hosi baixa hospitalar
c. Deklarasaun moras hosi sentru saude
d. Deklarasaun hosi junta medika
21. Tuir artigu 32, saida mak akontese ba funsionáriune’ebé maka aprezenta dokumentu
falsu hodi justifika falta?
Iha kazu ida ne’e konsidera injustifikada. Ho nune’e maka sei foti prosesu disiplinar. Ho
konsekuensia sira seluk maka KFP sei deside, funsionáriu lakon ninia vensimentu ba loron
sira nia falta no deskonta nia antiguidade servisu iha efeitu ba promosaun no apozentasaun.
VII. DEKRETU LEI NO. 22/2011, IHA 8 JUNHO, KONA BA REJIME BA KONKURSU,
REKRUTAMENTU, SELESAUN NO PROMOSAUN PESSOAL IHA
ADMINISTRASAUN PÚBLIKA
Amar Page 19
4. Tuir artigu 6, saida maka konkursu internu?
Konkursu internu loke los deit ba funsionáriu publiku sira no destina ba promosaun pessoal.
5. Artigu 23 to 43, prosedimentu saida deit maka instituisaun públika sira tenke respeita
bainhira loke konkursu?
Iha prosedimentu fundamental tolu mak hanesan:
a) Abertura ba konkursu
b) Kandidatura no admisaun
c) Klasifikasaun no provimentu
6. Tuir artigu 27, avizu abertura ba konkursu sira ne’e fo sai ka públika iha ne’ebé?
Avizu sira kona ba loke konkursu publiku ka internu públika obrigatoriamente iha fatin
hanesan tuir mai ne’e?
a) Jornal repúblika (II serie)
b) Orgaun imprensa nian atu informasaun ne’e bele to iha teritoriu nasionál (ezemplu:
jornal, radio no televizaun)
c) Bele mos fo sai ka taka iha kuadru avizu instituisaun públika nian no website.
7. Tuir artigu 29 to 30, saida mak sei akontese, bainhira ita entrega dokumentu sira la
kompletu ka la iha dokumentu komprovativu?
Kazu hanesan ne’e, sei la simu ita nia rekerimentu ba admisaun, no ita sei la liu iha konkursu
8. Tuir artigu 19, prova kona ba koñesimentu nian atu halo saida?
Prova kona ba koñesimentu atu serve hodi avalia kandidatu sira nia nivel koñesimentu
akademiku no professional ba funsaun sira ne’ebé kandidata a’an ba.
9. Tuir artigu 19, prova koñesimentu ne’e sempre halo ho hakerek?
Laos ho hakerek, prova koñesimentu ne’e bele halo ho hakerek, bele mos halo ho koalia.
Nune’e mos bele teorika ka pratika. Prova sira ne’e bele halao liu hosi faze ida no sira ne’e
naran ida bele sai eliminatoriu
10. Saida mak prova koñesimentu eliminatoriu
Espresaun prova koñesimentu eliminatoriu signifika katak, bainhira kandidatu ida la hetan
klasifikasaun iha prova koñesimentu, nia la liu kedas.
1. Tuir artigu 1, rejeme suplementu remuneratoriu iha administrasaun públika atu halo
saida?
Amar Page 20
Rejime ida ne’e atu regula atribuisaun suplementu remuneratoriu sira ba servisu iha rejime
turnu no nokturnu, servisu iha horas estraordinaria no iha lokal remota ka defisil asesu,
hanesan mos subsidiu ba ajuda kustu.
2. Dekretu lei kona ba ajuda kustu ba deslokasaun servisu iha estranjeiru atu halo saida?
Dekretu lei n0. 23/2008, 21 de julho, hodi regula atribuisaun iha ajuda kustu ba deslokasaun
servisu publiku ba rai liur, tamba titular no membru orgaun soberania, funsionáriu no ajende
administrasaun públika, kontratadu ekiparadu bainhira iha servisu ofisial.
3. Ajuda kustu kona ba deslokasaun ba rai liur atu halo saida?
Ajuda kustu ne’e ho finalidade atu fo atribuisaun ba kompensasaun ida bafunsionáriu publiku
no membru orgaun soberania, hodi suporta despeza hanesan alojamentu, hahan, transporte,
telephone,lavandaria no asosiadu sira seluk ho estadia, iha konsikuensia ba deslokasaun iha
estranjeira, ba servisu estadu nian. Tamba ne’e tenke hatene ida ne’e hanesan komplementu
ida ba remunerasaun.
4. Tuir artigu 2, funsionáriu no ajente administrasaun públika sira hotu iha direitu ba
suplementu hirak ne’e?
Laos funsionáriu no ajente administrasaun sira hotu, rejime ne’e la aplika ba pessoal iha kargu
no xefia sira. Karik ba rejime especial kareira nian la bele kria suplementu remuneratoriu
tamba suplementu ne’e la abranje iha dekretu lei ne’e.
5. Tuir artigu 3, saida mak servisu estraordinariu?
Servisu ne’e fo ba funsionáriu no ajente administrasaun públika sira atu halao iha
administrasaun públika, liu fali horas servisu normal nian
6. Tuir artigu 4, horas estraordinariu hira maka funsionáriu idabele hetan iha fulan ida?
Funsionáriu no ajente administrasaun públika sira bele servisu masimu iha horas hat nulu (40)
iha fulan ida nia laran. Atu bele hetan pagamentu ba horas hirak ne’e, supervisor imediatu
tenke aprezenta ba Diretor-Jerál lista prezensa ho rejistu mensal horas estraordinaria nian no
hetan aprovsaun hosi superior hirarquico.
7. Tuir artigu 8, saida mak servisu tuir turnu?
Servisu tuir turnu mak halao iha horas servisu tuir eskala ida kontinua, ka servisu la para
durante horas 24, iha loron 7 semana ida nia laran. Ne’e implika katak iha sabadu, domingu
no feriadu mos servisu nafatin no horas servisu fahe tuir periodu, atu nune’e loron no horas
servisu normal lor-loron nian iha funsionáriu atu asegura nafatin servisu.
8. Tuir artigu 8, turnu saida deit maka eziste?
Amar Page 21
9. Ajuda kustu ba rekolokasaun
Funsionáriu publiku sira ne’ebé mak transfere ka destaka ba fatin seluk ne’ebé la hanesan
uluk nia ezerse funsaun, iha direitu transporte ba nia a’an no mos nia familia ne’ebé nia
responsabiliza no bagajem, hanesan mos pagamentu ba subsidiu fulan fulan ba selu uma ho
valor 100 USD (dolar atus ida), karik estadu la desponibiliza habitasaun. Funsionáriu hirak
ne’e hetan mos direitu ba ajuda kustu ida proporsional tuir distansia hosi fatin servisu nian.
10. Suplementu ba servisu iha fatin remota ka defisil asesu
Suplementu ida ne’e selu deit bainhira funsionáriu sei moris no servisu iha fatin ne’ebé
konsidera remota ka defisil asesu. KFP aprova ona iha fulan novembru 2012, tabela kompleta
ba lokalidade hotu ne’ebé konsidera remota, remota los no estremamente remota.
1. Tuir artigu 1, rejime formasaun no dezenvolvimentu ba funsaun públika atu halo saida?
Rejime ida ne’e atu tulun hodi reforsa kapasidade funsionáriu sira iha funsaun públika ho
dalan atu funsionáriu sira bele halao kna’ar ida diak liu tan, hadia kualidade iha jestaun no
lideransa, hadia atetude no komportamentu no atu prepara funsionáriu ba funsaun sira ho
responsabilidade ne’ebé boot liu.
2. Dekretu lei n0.12/2009, 18 de fevereiru, kona ba rejime kapasitasaun rekursus humanus
ba funsaun públika atu halo saida?
Rejime ba kapasitasaun rekursus humanus regulamenta atribuisaun bolsa estudu ba
funsionáriu publiku no nudar resposta administrasaun públika ba problema principal balun iha
funsaun públika: ne’ebé menus husi professional espesializadu iha area interese estadu nian.
Guvernu hakarak avansa ba hari administrasaun públika ida kualifikada, liu hosi adaptasaun
polítika kapasitasaun rekursus humanus. Administrasaun públika hakarak katak professional
sira iha funsaun públika hetan kualifikasaun ne’ebé apropriadu, teknika no efisiente, atu hari
korpu professional ho kualidade ida deit, hodi hatan ba nesesidade sidadaun nian. Ho motivu
ida ne’e rejime ba kapasitasaun permite implementa konsesaun bolsa estudu ba funsionáriu
sira, desde ke sira kompremete atu fila mai funsaun públika hodi tau iha pratika koñesimentu
ne’ebé sira hetan.
3. Saida mak rejime kapasitasaun ka Rekursus Humanus iha funsaun públika preve?
Rejime ida ne’e preve direitu no dever ba bolseiru sira, indika prosesu no rekezitu ba
kandidatu sira, prosesu ba atribuisaun no renovasaun bolsa estudu, hanesan mos termu no
kanselamentu bolsa estudu.
Amar Page 22
4. Tuir atigu 8, saida mak kompeténsia Komisaun Funsaun Públika nian ba intervensaun
iha atividade formasaun no dezenvolvimentu?
Komisaun Funsaun Públika iha kompeténsia sira hanesan: aprova polítika no prosedimentu,
aprova lisensa, apoia iha identifikasaun nesesidade ba formasaun, recolha no mantem
informasaun kona ba formasaun
5. Tuir artigu 9, saida mak INAP nia kompeténsia ba atividade formasaun no
dezenvolvimentu?
INAP iha nia kompeténsia mak hanesan tuir mai ne’e:
a) Atu dezenvolve no implementa atividade ba formasaun pre-servisu no servisu
b) Atu dezenvolve no implementa formasaun seluk no atividade ba forsa trabalho iha funsaun
públika
c) Atu kordena asaun ba formasaun no dezenvolvimentu iha area administrasaun
públikane’ebé oferese ba INAP hamutuk ho parseiru dezenvolvimentu sira.
6. Tuir artigu 10, saida mak kompeténsia kada diretores-jerais iha liñas ministeriais kona
ba formasaun no dezenvolvimentu?
Diretor-jerál sira tenke dezenvolve no públika planu formasaun no dezenvolvimentu ba nia
instituisaun, autoriza pessoal subordinadu frekuenta asaun formasaun no dezenvolvimentu,
no identifika nesesidade ba formasaun no dezenvolvimentu.
7. Tuir artigu 11, saida mak supervisor sira nia kompeténsia?
Supervisor sira tenke: jere dezenpeñu pessoal sira nian, monitoriza nafatin servisu
ne’ebéfunsionáriu sira dezenvolve, orienta servisu ba funsionáriu sira foun no fo apoio ba
membru iha ekipa hodi identifika nesesidade individual ba formasaun no dezenvolvimentu.
8. Tuir artigu 13, saida deit mak direitu no dever funsionáriu nian relaciona ho atividade
formasaun no dezenvolvimentu?
Funsionáriu sira tenke: partisipa iha atividade formasaun, halo planu dezenvolvimentu ba nia
kompeténsia professional, hamutuk ho nia superior no partisipa iha minimu horas hat nulu
(40) kada tinan iha nia formasaun no dezenvolvimentu.
9. Tuir artigu 15, kondisaun saida mak funsionáriuida tenke iha hodi bele selesionadu ba
formasaun?
Kandidatu ida atu tuir formasaun tenke: prenxe rekezitu jerál sira ba empregu no tempuservisu
ezizidu, prenxe rekizitu espesifiku ba kapasidade teknika no kompeténsia linguistika,
frekuenta kursu ida ne’ebé relevante ba servisu no iha kapasidade atu aprende no aplika saida
mak nia aprende ona iha formasaun.
10. Tuir artigu 16-18, saida mak dezenvolvimentu ho baze iha servissu?
Dezenvolvimentu ho baze iha servisu relasionadu ho pratika no inklui indusaun (sesaun
instrusaun aprezenta ba funsionáriu foun sira kona ba sira nia direitu no dever) orientasaun
sira ne’ebé relasiona ho servisu, obrigatoriu ba fulan dahuluk servisu nian.
Amar Page 23
11. Tuir artigu 19, saida deit maka atividade sira kona ba formasaun iha rai laran?
Ne’e mak atividade sira ne’ebé realiza kona ba formasaun iha timor-leste, ho tempu tomak ka
tempu balun deit ka formasaun dezenvolvimentu ba aptidaun teknika principal ba area sira
ne’ebé funsionalismu publiku nian.
12. Tuir artigu, 19, 20, 21 no 22, formasaun iha rai laran ne’e obrigatoria ka lae?
Formasaun iha rai laran ne’e bele obrigatoria no mos bele opsional mak hanesan tuir mai ne’e:
a) Obrigatoria: bainhira determina hosi Komisaun Funsaun Públika ka ba instituisaun ne’ebé
nia servisu ba. Funsionáriu hotu tenke frekuenta formasaun obrigatoria tuir nia kategoria,
grau ka funsaun teknika.
b) Opsional: bainhira funsionáriu sira tuir hela kondisaun jerálba selesaun ne’ebé hakerek ona
iha artigu 15, ka bainhira iha relasaun ho abilidade prioritaria funsionáriu ida nian kona ba
servisu ne’ebé nia halao ba.
13. Tuir artigu 25, funsionáriu hotu bele kandidata a’an ba rejime formasaun no
dezenvolvimentu iha rai liur?
Laos funsionáriu hotu bele kandidata a’an: funsionáriu sira ne’ebé servisu ona tinan ida (1)
maka bele kandidata a’an ba formasaun.
14. Tuir artigu 28 no 29, obrigasaun saida mak funsionáriu tenke halo bainhira remata
ona formasaun iha rai liu?
Bainhira konklui ona formasaun iha rai liu funsionáriu tenke:
a) Hahu viajem fila iha loron tuir kedas
b) Fila ba servisu hafoin to ona iha timor-leste
c) Aprezenta relatoriu retornu nian
16. Tuir artigu 30 to 42, kualker funsionáriu publiku bele kandidata a’an ba bolsa estudu?
Lae, funsionáriu tenke servisu nu minimu tinan rua (2) tu-tuir malu no tenke kandidata a’an ba
bolsa estudu iha kursu ne’ebé iha relasaun direta ho area servisu funsionáriu ne’e nian.
Tenke mos husu ba Komisaun Funsaun Públika konsesaun lisensa la ho vensimentu ka ho
vensimentu no halo kontratu adezaun ida. Bainhira estuda remata, tenke hatama relatoriu fila
mai servisu fatin.
Amar Page 24
17. Tuir artigu 35, saida mak kontratu adezaun?
Kontratu adezaun mak dokumentu ida ne’ebé kandidatu aprovadu atu hetan lisensa ho
vensimentu ba fins estudu tenke asina molok hahu kursu. Liu hosi kontratu ne’e, funsionáriu
iha obrigasaun atu fila ba servisu iha funsaun públika hafoin konklui ka termina tiha nia kursu
ba periodu ne’ebé determinadu ona tuir kontratu adezaun nian.
18. Tuir artigu 44 no 45, se mak bele kandidata a’an ba rejime asistensia estudu
akademika?
Funsionáriu publiku sira ne’ebé servisu iha durante tinan tolu (3) la kotu kotu no hetan
avalisaun dezempeñu minimu “BOM”. Konsesaun rejime ne’e nian depende ba previzaun
orsamental no autorizasaun hosi Komisaun Funsaun Públika, Diretor-Jerál ka Diretor
Nasionál, ne’ebé tuir kategoria professional kandidatu nian.
19. Tuir artigu 43, rejime ne’e preve iha saida deit?
Rejime ne’e preve mak hanesan tuir mai ne’e:
a) Dispensa semana ida ba horas hat (4) hodi atende aula no exame
b) Auxiliu monitariu ba despeza edukasional ( ho montante varia tuir nivel akademika
ne’ebéfunsionáriu hakarak atu halo graduasaun)
1. Timor-leste proklama nia independensia unilateral iha data, fulan, tinan no iha fatin
ne’ebé?
Timor-leste proklama nia independensia iha loron 28 fulan novembru tinan 1975, iha sidade
dili, fatin proklamasaun nian mak iha Palasiu Governu nian oin.
2. Se mak proklamador independensia unilateral 28 novembru 1975?
Autor ba proklamasaun independensia unilateral mak Senhor Francisco Xavier do Amaral
3. Se mak prezidenterepúblika RDTL ba dahuluk?
Prezidenterepúblika RDTL dahuluk mak Senhor Francisco Xavier do Amaral
4. Se mak primeiru ministru RDTL ba dahuluk?
Primeiru ministru RDTL dahuluk mak Senhor Nicolau dos Reis Lobato
5. Indonesia hahu invade timor-leste iha data, fulan no tinan saida?
Indonesia hahu invade timor-leste iha loron 7 fulan dezembru tinan 1975
6. Conselho nacional resistensia maubere/CNRM hahu organiza iha sa tinan?
Conselho nacional resistensia maubere/CNRM hahu organiza a’an iha tinan 1987
7. Conselho nacional resistênsia timorense/CNRT hahu organiza iha sa tinan?
Conselho nacional resistênsia timorense/CNRT hahu organiza iha tinan 1998
Amar Page 25
8. Funu ba ukun rasik a’an Timor nian ita fahe ba frente tolu (3), frente tolu ne’e mak
saida deit?
a) Frente armada
b) Frente clandestina
c) Frente diplomatica
10. Iha 10 de Dezembro de 1996 Comite Nobel da Paz iha Norwegia-Oslo atribui nobel ba timor
oan nain rua mak hanesan:
11. Dia 7 de dezembro de 1975, heroi timor oan ne’ebémate iha ponte kais dili maka:
Amar Page 26
14. 4 de setembro de 1999, UNAMET halo anunsia ba rezultadu votasaun ema timor oan sira
nian, hosi rezultadu votasaun ne’e hodi timor ba ukun rasik a’an
15. 5 de setembro 1999, milisia pro autonomia halo atake jeneralizadu no sistematika hasoru
povo timor leste no misaun UNAMET nian iha Timor-Leste
16. 6 de setembro de 1999, governu Indonesia halo libertasaun ba Kay Rala Xanana Gusmão
hosi prisão domiciliario iha Salemba Jakarta-Indonesia.
17. 12 de setembro de 1999, presidente Habibie aseita ba mundo internasionál kona ba forsa
INTERFET hodi tama mai timor-leste
18. 15 de setembro de 1999, ONU liu hosi Conselho Segurança hasai Resolução 1265 hodi fo
mandato ba forsa INTERFET hodi tama mai timor-leste
19. 17 de setembro 1999, forsa militar Indonesia hahu retira iha timor-leste
20. 20 de setembro de 1999, forsa INTERFET tama iha timor-leste
21. 27 de setembro de 1999, forsa INTERFET ofisialmente assume responsabilidade ba
seguransa iha timor-leste
22. 19 de outubro 1999, DPR/MPR indonesia retira timor-leste hosi lei Indonesia nian kona ba
timor-leste hanesan provinsia ba 27
23. 21 de outubro de 1999, Kay Rala Xanana Gusmão fila mai timor-leste, hafoin governu
Indonesia liberta iha dia 6 de setembro de 1999
24. 6 de março de 2018, assina akordu delimitasaun fronteira entre timor leste no Australia
25. Agio Pereira representa timor leste, Julie Bishop representa Australia no testamunhado hosi
sekretariu jerál nasões unidas António Guterres hodi assina akordu delimitasaun fronteira
entre timor leste no Australia iha nova Iorque.
26. Misaun UNAMET lideradu hosi Senhor Ian Martin
27. Forsa INTERFET lideradu hosi Senhor Peter Cosgrove
28. UNTAET lideradu hosi Senhor Sergio Vieira de Melo
29. UNMISET (United Nation Organitation in East Timor) lidera hosi: KhamalSharma
30. UNOTIL ( United Nation Organitation in East Timor) lidera hosi: Sukehiro Hasegawa
31. UNMIT(United Nations Mission in East Timor)lidera hosi: Atull Khare no Amira Hagh
A. JESTAUN:
1. Jestaun signifika katak abilidade ema ida idak nian hodi orienta ema seluk, atu servisu
hamutuk hodi atinje objetivu komun iha organizasaun nia laran
2. Funsaun prinsipal jestaun nian mak hanesan: Planning, Organizing, Actuating /Directing
and Controlling
B. Tipo Lideransa:
a) Autocratico
b) Democratico
c) Carismatico
d) Paternalistico
e) Militaristico
f) Laissez-Faire
Amar Page 27
1. Lideransa signifika katak: kapasidade ema ida idak nian atu influensia ema seluk no mos
sai hanesan ezemplar ida ba nia seguidores sira atu servisu hamutuk hodi atinji objetivu
organizasaun nian
2. Lideransa ida presiza iha: personalidade, abilidade, kapasidade, integridade no
imparsialidade
C. ADMINISTRASAUN:
1. Saida mak reforma adminitrativa: Atu hadia sistema administrasun sira ne’ebe mak sedauk diakno
buka atu halo diak liu tan sistema ne’ebe mak iha ona
2. Tamba sa mak presija iha administrasaun?
a. Presija tamba ho administrasaun mak ita bele jere atividade hot-hotu iha organizasaun ou
iha eskritoriu ida nia laran
b. Servisu administrasaun mak hanesan hala’o atividade kona ba supervisaun hodi kontrola
disiplina asiduidade servisu administrasaun nian.
3. Funsaun administrasaun nian saida?
a. Rejistu dokumentu tama no sai iha area administrasaun
b. Arkivu dokumentu ne’ebé mai husi xefi departentu haruka atu arkiva.
c. Halo relatoriu mensal, trimestral no anual.
d. Halo lista prejensa fulan fulan
4. Saida mak ita bo’ot hatene kona ba administrasaun no arkivu?
a. Administrasaun katak : Prosesu hodi hala’o atividades husi individu ne’ebe hala’o
servisu iha servisu fatin ne’ebe liu husi individu ou grupu hodi bele atinji no alkansa
objektivu ne’ebe determina tia ona.
b. Knar administrasaun:Hala’o atendementu, rejista karta tama no sai, organiza arkivu tuir
data no asuntu.
c. Arkivu iha oin hira: Arkivu iha oin rua arkivu Manual no Arquivu Eletroniku
d. Arkivu manual maka : dokumentus fiziku ne’ebéita arkiva tuir nia asuntu, data, fulan no
tinan no tau tuir pasta ida ida idak nian
e. Arkivu eletronika:mak hanesan arkivu sira ne’ebé ita rai iha komputador, USB no server
Amar Page 28
D. PLANEAMENTU:
1. Prosesu planeamentu:
Vizaun:
vizaun nudar imajem organizasaun nian husi momentu ne’ebé propriu ba futuru organizaasaun nian,
trata hanesan mundu ida ba nia, nudar mehi, serve mos hanesan fonte inspiradora, atu estimula no
motiva ita ema, atu nune’e bele realiza ita nia susesu ba misaun ne’ebé deklara ona; hodi indika ba
orientasaun ne’ebé atinji ona durante periodu tinan ida iha kuadru estratejiku nia laran
Misaun:
misaun nudar elementu ne’ebé sai hanesan responsabilidade no hola fatin hamutuk iha ambiente ida
hodi define “organizasaun” nian, limite iha atuasaun, oinsa organizasaun ne’e atu bele konkretiza nia
vizaun, durasaun hodi responde ba nia kuadru estratejiku
Metas:
nudar alvu ne’ebé amplu organizasaun nian atu oinsa konkretiza iha nia vizaun longu prozu.
Objetivu:
organizasaun buka atu halo tuir simultaneamente ho objetivu oi oin ne’ebé iha irarkia ida atu atinje
meta organizasaun nian iha longu prazu
Diagnostiku esternu:
buka atu antesipa ba oportunidade no ameasa hodi konkretija vizaun, misaun no objetivu
organizasaun nian, hodi responde ba analize diferente dimensaun iha ambiente ida ne’ebé bele
influensia organizasaun.
Diagnostiku internu:
hodi analise ba situasaun organizasaun nia dinamika, relasiona ho forsa no frakeza, atu hari’i
kondisaun hodi formula estratejia ne’ebé reprezenta ba ajustamentu ne’ebé diak organizasaun nian iha
nia atuasaun.
Estratejia:
nudar kombinasaun kuidadoza ida entre planu no metudu sira ne’ebé mak konsentra ba realizasaun
objetivu-meta nian
Polítika:
nudar opsaun ida hodi aseita atu selesiona oinsa mak bele alkansa objetivu, hanesan justifikativa ida
atu eskolla opsaun sira seluk.
Programa:
hanesan buat ida ne’ebé boot, lao hela, nia operasaun nudar funsaun governu nian.
Projetu:
nudar atividade ida iha ligasaun ho tempu, ne’ebé sai hanesan programa ida, ho nia fundu espesifiku
atu bele realiza tarefa venkula ba tempu.
Amar Page 29
2. Prinsipiu planeamentu
Prinsipiu planeamentu iha nen (6) mak hanesan:
1. Simplisidade
2. Klareza
3. Analitiku no klasifikasaun
4. Fleksibilidade
5. Ekilibriu
6. Aproveitamentu ba rekursu sira ne’ebé eziste
E. ORSAMENTU :
Amar Page 30
e) Kapital Desenvolvimento sei gasta ba:
1. Aquisição de Edificio/ Acquisition of building
2. Activos de Infra- estruturas/infrastructure Assets
3. Injecção de Capital/ injection of Capital
4. Equipamentos de capital minor/ major Capital
f) Transferensia sei gasta ba:
1. Pagamentos Pessoais/ personal Benefit payments
2. Concessões publicas /Public Grants
3. Concessões publicas/public Grants Capital
2. Orsamentu duo decimo
a) Jestaun financeira rejime Duo-Decimo:
Iha jestaun financeira públika timor-leste nian, aplika mos rejime duo-decimo nudar meios ida
hodi halo tranzisaun. Rejime orsamentu duo-decimo ne’e aplika bainhira orsamentu jerál
estadu ba tinan fiskál ida seidauk aprova
b) Objetivu aplikasaun rejime duo-decimo:
Objetivu aplikasaun rejime duo-decimo tamba atu asegura katak funsionamentu makina
estadu kontinua bele lao normal.
c) Forma aplikasaun rejime duo-decimo:
Ho orsamentu ba duo-decimo, ba kada instituisaun ida iha fulan ida, só bele gasta deit 1/12
husi nia total orsamentu OJE tinan kotuk. Ezemplu: instituisaun “A” iha 12 milhões husi OJE
2017 nian, ba fulan janeiru 2018, Instituisaun “A” ne’e só bele gasta deit maximu 1 milhão.
d) Durasaun ba utilizasaun orsamentu rejime duo-decimo:
Orsamentu duo-decimo normalmente utiliza deit ba fulan rua (2) husi fulan janeiru-fevereiru.
Ba ita nia situasaun agora, orsamentu duo-decimo bele aplika iha tinan oin, bainhira
orsamentu ratifikativu maka la aprova no to’o fulan janeiru oin seidauk iha OJE 2018,
orsamentu duo-decimo bele aplika, maibe aplika tuir organika VI governu nian, labele aplika
bazeia ba organika VII nian.
1. KFP nia funsaun no atribuisaun maka: garante katak rekrutamentu no selesaun halao ho
baze iha meritu, promove respeitu ba kódíguétika, hadia jestaun no administrasaun
planeamentu no pratika forsa trabalho
2. Grau A ho B : Tekniku Superior :Ne’be ninia funsaun hatudu grau responsabilidade no
autonomia signifikativu ba desizaun no Presiza hatudu koñesimentu tekniku espesializadu,
ho kapasidade atu halo analize pratika, étika, no lideransa.
Amar Page 31
4. Grau E : Tekniku Administrativu = Ne’ebe nia funsaun mak administrasaun, presiza
iha responsabilidade pratika no étika bainhira halo implementasaun rotina konaba
prosidimentu administrativu.
Meritu katak
1. Presidensia da repúblika nia knar mak: Chefe Estadu, Komandante Supremu no halo
direitu ba promulgasaun no veto lejislasaun
2. Primeiro Ministro nia knar mak: define no halo polítikajerál nasaun nian, prepara planu no
orsamentu jerál estadu no dirigi governu
4. Tribunal nia knar mak:tribunal maka orgaun soberania ho nia kompeténsiaatu halo justisa
hodi povu nia naran
MULTIPLA ESCOLHA
Amar Page 32
3. Ajente administrativa mak ema ida ne’ebé’e?
A. Rekrutado no nomeado ba pozisaun permanente iha administrasaun publiku
B. Kontratadu ho tempu sertu
C. Kontratado ho tempu sertu / indeterminadu
D. Servisu iha prokuradoria
4. Oras servisu minimu obrigatoriu ba funcionariu no ajente administrasaun publiku ba
semana ida hira?
A. Kuarenta (40) oras iha semana ida nia laran
B. Kuarenta e duas oras iha semana ida nia laran
C. Kuarenta e kuatru oras iha semana ida nia laran; lo’os ida ne’e
D. 24Xoras / semana
E. 12X2 oras pur semana
A. 28 Novembro 1975
B. 20 de maiu 2002,
C. 30 Agosto 1999
D. 12 Novembro 1991
6. KayRala Xanana Gusmao hahu ka’er komandu da luta iha Rezistensia hasoru
Indonezia hafoin?
7. Misasun Nasoens Unidas ne’ebé’e organiza konsulta popular iha Timor-Leste naran?
A. UNMISET
B. INTERFET
C. UNAMET
D. UNTAET
E. UNMIT
8. Tuir konstituisaun Republik Demokratika Timor-Leste Orgaun Soberania iha hat (4)
mak hanesan
A. Prezidencia da Repúblika, Parlamentu Nasionál, Primeiru Ministeriu
B. Prezidencia da Repúblika, Parlamentu Nasionál, Governo, Tribunal sira;
C. Ministeriu Finansas, Defeza no Seguransa, Saude
Amar Page 33
D. Tribunal Rekursu, Prokuradoria JerálRepúblika, F-FDTL
E. Komisaun Funsaun Públika, CAVR,CVA
5. Konverjensia Nasionál
1. Mosu iha 1975
2. Mosu tamba timor-oan sira hakarak hamutuk hodi liberta timor-leste
3. Halibur indonezia ho CNRM
4. Halibur UDT-FRETILIN no partidu politiku seluk nia militante ne’ebé’e hakarak liberta
timor-leste
6. Akordu 5 de maiu 1999 kona ba konsulta popular iha timor Nova Iorque halo entre?
1. PORTUGAL ho ONU
2. ONU ho INDONEZIA
3. INDONEZIA ho CNRT
4. PORTUGAL ho INDONEZIA
Amar Page 34
4. Mosu hanesan rezultadu rezistensia tinan 24 anos timor oan nian hodi hasoru invazor
8. Afirmasaun ne’ebé’e lo’os konaba periodu tranzisaun molok timor leste restaura
independensia 20 de maiu 2002?
Amar Page 35
3. Legislasaun ne’ebe regula funsionáriu publiku ninia knar maka :
Lei No. 05/2009
4. Komemorasaun Independensia, 20 Maiu 2019 ba dala :
- 17 ( Sanulu resin hitu)
5. Proklamasaun Independênsia Repúblika Demokratika Timor Leste hala’o iha
- 28 Novembro 1975
6. Restaurasaun ba Independensia Repúblika Demokratika Timor –Leste mak
- 20 fulan Maiu 2002
7. Orario serviso minimum obrigatoriu ba funcinario públika no agente administrasaun
públika maka
- Oras ha’at nulu (40) iha semana ida nia laran
8. Funcinario públika ema ne’ebe:
- Rekrutadu no nomeadu ba pozisaun Permanente iha Administrasaun públika
9. Tuir konstitusaun RDTL, orgaun soberania sira mak hanesan tuir mai nee
- Presidensia Repúblika, Parlamento nasionál, Governo no Tribunal
10. Misaun Nasoes Unidas ne’ebe organiza konsulta popular iha timor leste
- UNAMET
11. VIII Governu Konstitusional simu posse iha loron;
- 22 juñu 2018
12. DeverJerál balun ba funcinario no ajente Administrasaun públika nian hanesan tuir mai
ne’e :
- Obediensia, Sijilu no Pontualidade
13. Komponente husi Administrasaun maka :
- Rejista Karta tama no karta sai, arkiva karta no halo relatoriu
14. Direitu balun ba funcinario no agente Administrasaun públika mak hanesan tuir mai ne;e;
- Simu salario no deskansa iha loron sabadu no domingu
15. Hanesan Assistente ida ihaAdministrasaun públika, grau F, eskalaun 1 ita bo;ot nia salariu
fulan ida hira ;
- $. 136
16. Funcinario ida wainhira la tama servisu durante loron tomak sei konsidera nudar;
- Falta
Amar Page 36
17. Funcinario ida tenki hala’o nia kna’ar tomak iha loron ida nia laran ho horas hamutuk;
- Oras 8 nia laran
18. Lei estatutu funsaun públika ita bele habadak ba rua deit (2) mak hanesan:
- Dever no direitu
Amar Page 37