 Zbulimet e medha gjeografike

Rrethanat që çuan në zbulimet e Botës së Re ishin ndërprerja e rrugës tregtare me

vendet e Lindjes Europianet, tregtia e hershme me Lindjen, rënia e Perandorisë
Bizantine dhe ndryshimet në kërkesën e Evropës për metale të çmuara. Zhvillimi i
shkencës dhe teknologjisë ndihmoi në zbulimin e formës së tokës dhe përmirësimin e
teknikës së anijeve. Pasuritë e Lindjes ishin tema e tregimeve fantastike që frymëzonin
eksploratorët. Mbështetja financiare nga shtetet dhe Kisha Katolike stimuloi udhëtimet
detare të vendeve si Portugalia, Spanja dhe Anglia.

Zbulimet gjeografike u bënë nga shumë eksploratorë si Bartolomeo Diaz, Kristofor

Kolombi, Ameriko Vespuçi, Vasko de Gama, Ferdinando Magelani dhe holandezët.
Kolombi hapi rrugën e zbulimit të Amerikës me 1492, ndërsa Vespuçi e kuptoi se kishte
zbuluar një tokë të re, e cila më pas u quajt Amerika. Me 1498 Gama zbuloi rrugën
detare drejt Indisë, ndërsa Magelani kreu udhëtimin e parë rreth botës, duke kaluar
përmes Amerikës së Jugut dhe Filipineve. Holandezët zbuluan bregdetin e Australisë,
duke filluar kështu një epokë të re të eksplorimeve gjeografike.

 Rilindja

Rilindja, periudha e ndryshimeve thelbësore në Europë nga shekujt XV deri në XVI, u

shënuar nga Humanizmi dhe përkon me fundin e periudhës mesjetare dhe fillimin e
epokës moderne.Kjo periudhë shënoi një rritje ekonomike dhe shkencore të mëdha në
Europë, duke përfshirë fushat e artit, shkencës, teknologjisë, kulturës dhe arsimit.
Qytetet u rindërtuan dhe u bënë qendra të fuqishme ekonomike dhe kulturore, ndërsa
një shtresë e re e pasur u krijua, duke kontribuar në rritjen e popullsisë në Europë.
Teknologjia dhe shkencat arritën përparime të mëdha, si shpikja e shtypshkronjës nga
Johan Gutenbergi, që lejoi shtypjen më të lehtë dhe më të lirë të librave.

Rilindja karakterizohet nga figura të shquara si Leonardo da Vinci, Mikelanxhelo

Buonaroti, Galileo Galilei etj., të cilët përfaqësonin një "njeri universal" dhe shërbyen si
frymëzim për kulturën dhe artin e kohës.Kjo periudhë kishte një ndikim të thellë në të
gjitha sferat e shoqërisë, duke promovuar mendimin lirë dhe kritikën ndaj traditave
mesjetare. Mendimtarë si Desiderius Erasmus dhe Tomas Mori tregonin nevojën për
reforma në shoqërinë e kohës së tyre. Rilindja po ashtu po ndryshonte natyrën e
letërsisë, duke shkruar vepra në gjuhën vendase për ta bërë atë më të qasshme për
masat. Letërsia u zhvillua në gjuhë si italishtja dhe frëngjishtja, ndërsa latinishtja mbeti
gjuha kryesore në veprimtarinë kishtare.

Kjo periudhë shënoi fillimin e qytetërimit modern europian, duke promovuar vlerat e
njeriut, rëndësinë e punës dhe lirisë individuale. Rilindja ndryshoi strukturën e
shoqërisë, duke e bërë politikën laike dhe forcoi monarkitë, duke çuar në formimin e
shtet-kombeve.

 Humanizmi

Në Mesjetë (shekulli VI-XIII), kisha dhe besimi i krishterë qëndronin në qendër të

shoqërisë dhe veprimtarisë. Megjithatë, fillimisht të shekullit XIV, interesimi për Zotin,
parajsën dhe shenjtorët u zvogëlua, duke përqendruar vëmendjen te jeta e përditshme
e njeriut, natyra dhe bota. Kjo ndryshim u bë për shkak të transformimeve ekonomike,
politike dhe kulturore në Europë. Rritja e artizanatit, bujqësisë dhe blegtorisë ndihmuan
në furnizimin e tregjeve lokale dhe rajonale. Zhvillimi i teknologjisë, si përdorimi i rrotës
dhe lëvizja e pajisjeve me rrota, shtyu rritjen e prodhimit dhe tregtisë. Tregtia
ndërkombëtare u zgjerua drejt Lindjes, Kinës, dhe Afrikës Veriore. Firenca u bë qendër e
rëndësishme e tregtisë botërore dhe njiheshin me kulturën antike.

Rritja ekonomike krijojë një shtresë të re të pasurisë në qytete, duke nxitur aktivitetin
artistik dhe konkurrencën midis artistëve. Kjo gjeneratë filloi të studiojë kulturën antike
greko-romake, duke e vlerësuar atë për forcën edukative që ofronte. Ideja e jetës që
mbështetej në punë dhe argëtim u përhap nga universitetet e kohës. Humanizmi u lind
nga kjo vlerësim i ri i qytetërimit klasik dhe natyrës së njeriut. Ai vuri njeriun në qendër
dhe vlerësoi punën, solidaritetin dhe kritikoi jetën pasive fetare. Kjo lëvizje filloi në Itali
dhe përhapet në Francë, Zvicër, Holandë etj. Shembuj të shquar të humanizmit ishin
Petrarka, Dante dhe Bokaçio.Kjo lëvizje solli një epokë të mendimit të lirë dhe tronditi
pozitat e Kishës Katolike në Europë, duke e përkthyer atë në fillimin e Rilindjes
Europiane.

 Kultura parakolumbiane e Amerikes

Kontinenti Amerikan para zbulimit të Kolombit ishte vendi i tre qytetërimeve të mëdha:
aktëve, majave dhe inkaseve.

1. **Actekët:**

- Aktet ishin një fis që erdhi nga veriu i Amerikës dhe vendosën në territorin e sotëm
të Meksikës rreth vitit 1100 para erës sonë. Ata formuan një perandori të madhe me
rreth 20 milionë banorë në fillim të shekullit XV. Ekonomia e tyre bazohet kryesisht në
bujqësi dhe zhvillimin e zejtarisë dhe tregtisë. Nuk përdornin monedha në shkëmbimin e
mallrave dhe shoqëria ishte e shtresuar me një perandori drejtuar nga një perandor.
Aktet ishin politeistë dhe bënë sakrifica njerëzore për të nderuar zotat e tyre.

2. **Majat:**

Qytetërimi maja lulëzoi në Amerikën Qendrore për rreth 2000 vjet (shekulli VI para erës
sonë deri në shekullin XVI pas erës sonë). Ata ishin të mirë të zhvilluar në ekonomi,
shoqëri, politikë dhe besim. Ekonomia e tyre bazohej në bujqësi, zejtarisë dhe tregti.
Shoqëria ishte shtresuar, dhe përparuan në shkencë, arkitekturë, dhe art. Besimi i tyre
ishte politeist me një pantheon prej mbi 150 zota.

3. **Inkasit:**

Inkasit jetonin në vargmalinë e Andeve në Amerikën Jugore për rreth 600 vjet (shekulli
X deri në shekullin XVI). Baza e ekonomisë së tyre ishte bujqësia, përpunimi i metaleve
dhe tregtia. Ata zhvilluan një sistem të gjatë rrugor të gjerë që kalonte dhe shërbeu për
tregti. Shoqëria inkase ishte organizuar në familje fisnore dhe më pas në një perandori
të zgjeruar nëpërmjet nënshtrimit të popujve të tjerë. Në fushën e artit, arkitekturës
dhe shkencës, këto qytetërimet kanë arritur nivele të larta të zhvillimit. Majat dhe
inkasit, megjithëse nuk kishin një shkrim të shkruar, ruajtën historinë dhe kulturën e
tyre përmes folklorit, ngjarjeve historike dhe pikturës. Inkasit përmirësuan nivelet e
ndërtimit të rrugëve dhe arkitekturës.

 Rrjedhojat e zbulimeve te medha gjeografike

1. **Ndryshimi i trafikut detar:** Zbulimet ndryshuan rrugët tregtare, dëmtuan

qendrat tregtare tradicionale si Venediku dhe Gjenova.
 - Rruga tregtare e re përreth Afrikës dhe lidhja Europë-Amerikë morën rëndësi të
veçantë, ndikuan në zgjerimin e tregtisë globale.

2. **Ndryshimet në bujqësi dhe blegtori:**

- Lidhjet tregtare me Amerikën sollën zhvillimin e bujqësisë dhe blegtorisë në të dyja

kontinentet.

- Shumëllojshmëria e bimëve dhe kafshëve u përhap në mënyrë të panjohur më parë.

3. **Forcimi i pushtetit politik:**

- Të ardhurat nga kolonitë rritën pasurinë e perandorive koloniale dhe forcoi pushtetin
e tyre politik dhe ushtarak.

- Financat u përdorën për modernizimin e flotave dhe teknologjisë ushtarake.

4. **Ndikimi në shoqëri dhe jetësë:**

- Shoqëritë ndryshuan në Europë dhe në koloni, me urbanizim, veshje të reja, dhe

ndryshime në kuzhinë.

- Tregtarët dhe bankierët grumbulluan mjete financiare, duke qenë burimi i

Revolucionit Industrial më vonë.

5. **Ndryshimet shoqërore në koloni:**

- Shoqëritë koloniale u përzien, krijimi i shtresave të reja si emigrantët të privilegjuar

dhe skllevërit zezakë.

- Lindi një brez i ri që vinte nga familje të kryqëzuara mes shtresave.

6. **Ndikimi në shkencë dhe besim:**

- Zbulimet gjeografike solli përparime në teknologji dhe shkencë.

- Misionarët e kishës përhapën besimin e krishterë në Botën e Re, ndryshuan kulturën

dhe gjuhën në territorin e kolonive.

 Perhapja e protestantizmit ne Europe

Zbulimi i shtypshkronjës dhe botimi i librave ndihmuan për përhapjen e shpejtë të ideve
të Martin Luterit në Europën Perëndimore. Kjo solli lindjen e kishave të reja protestante
në vende si Zvicra, Franca, Danimarka, Vendet Skandinave dhe Anglia, me përhapje të
ndryshme në secilën prej tyre. Në Gjermani, Kisha Protestante u përhap kryesisht në
pjesët më të zhvilluara të vendit, shkëputi 2/3 të besimtarëve nga Kisha Katolike dhe u
bë kisha kryesore në shoqërinë gjermane.

Në Zvicër, Kisha Protestante mori emrin Kisha Kalviniste pas Xhon Kalvinit. Kalvini,
teolog dhe prift, përkrahu ide të Luterit dhe kërkonte reformën e kishës zvicerane.
Mësimet kryesore të Kalvinit përfshinin idetë e fatit të parapërcaktuar, respektin ndaj
familjes dhe punës si të shenjta, si dhe kursmi i tw ardhurave për rritjen ekonomike. Në
Angli, idetë protestante u përhapën, por reformën e kishës e udhëhoqi mbreti. Kjo solli
shkëputjen nga vartësia e Papës nw 1534 dhe lindjen e Kishës Anglikane. Mbreti u shpall
edhe kryetar i kishës dhe kjo kishë përfitoi pasuritë e Kishës Katolike në Angli.
Protestantët që nuk i nënshtroheshin kishës dhe mbretit u përndoqën. Ata u quajtën
puritanë.

 Reforma katolike

1. **Reforma Katolike:**

- Për t'u mbrojtur nga përhapja e protestantizmit, Kisha Katolike nis një lëvizje të
quajtur Reforma Katolike. Qëllimi ishte të rifortonte pozitat e saj dhe të pengonte
përhapjen e protestantizmit.

2. **Urdhri i Jezuitëve:**

- Në këtë kontekst, formohet Urdhri i Jezuitëve nga Injac Lojola, me qëllim të forcimit
të besimit katolik, edukimit, dhe përhapjes së fesë katolike në vende të ndryshme si
Amerika, Afrika, Indi, Kinë, dhe Japoni.

3. **Konsili i Trentos:**

- Në vitin 1545, Papa thirri Koncilin e Përgjithshëm të Kishës në Trento, ku u hartua

programi i reformës. Këshilli dënoi pikëpamjet e Luterit dhe Kalvinit dhe kërkoi disiplinë
të rreptë, largimin e korrupsionit, dhe ripohimin e autoritetit të Papës.

4. **Inkuizicioni dhe masat e tjera kundër protestantizmit:**

 - Kisha ndërmori masa të ashpra për të ndaluar përhapjen e protestantizmit, duke
përfshirë shpalljen e librave të ndaluar, ndjekjen e ata që lexonin këto libra, dhe dënime
të rënda për heretikët, duke përfshirë edhe dhunën fizike si tortura dhe ekzekutime
publike.

5. **Intoleranca dhe viktimat:**

- Kisha përdori fuqinë e Inkuizicionit për të dënuar me ashpërsi heretikët, duke

përfshirë edhe shkencëtarë të njohur si Xhordano Bruno dhe Galileo Galilei, të cilët u
dënuan për mendimet e tyre shkencore, duke përfshirë djegien e Bruno për së gjalli.

 Zgjerimi dhe nderprerja e pushtimeve te Perandorise Osmane ne Europe

1. **Formimi dhe Zgjerimi i Perandorisë Osmane:**

- Perandoria u formua nga princit Osman dhe u zgjerua nga principatat e shpërbëra
turke, duke u kthyer në një perandori e fuqishme në Evropë, Azinë, dhe Afrikën.

2. **Sulltanët e Shquar dhe Shtrirja e Perandorisë:**

- Sulltanët si Mehmet II dhe Sulejmani I luajtën rol të rëndësishëm në zgjerimin e

perandorisë duke marrë qytete të rëndësishme si Konstandinopojën (1453) dhe duke
zgjeruar perandorinë në drejtim të Evropës.

3. **Faktorë që Ndikuan në Zgjerimin e Perandorisë:**

- Zgjerimi u ndikua nga dobësimi i Perandorisë Bizantine, grindjet mes shteteve

europiane dhe politikave të brendshme të politikës elastike osmane.

4. **Përhapja e Perandorisë dhe Toleranca Fetare:**

- Perandoria përfshinte popuj me fe dhe gjuhë të ndryshme dhe aplikonte një politikë
tolerante, duke njohur Patriarkanën si kryeqendrën e fesë ortodokse dhe ruajtur
hierarkinë dhe pronat e komuniteteve të krishtera.

5. **Rënia e Perandorisë:**

- Rënia e perandorisë filloi me Luftën e Lepantos (1571) dhe më pas me Betejën e

Vjenës (1683), ku forcat osmane pësuan disfata. Kjo çoi në krijimin e koalicionit kundër
Perandorisë Osmane me vitin 1684, të quajtur "Lidhja e Shenjtë".
6. **Dështimi i Ushtrisë Osmane dhe Marrëveshja e Paqes në Karlovac:**

- Pas betejave të humbura, si Beteja e Vjenës, dhe përballjes me koalicionin, në vitin

1699 u nënshkrua Marrëveshja e Paqes në Karlovac, që shënoi fundin e kohës së
pushtimit osman në Europë dhe fillimin e tërheqjes së tyre.

Këto ngjarje dhe konflikte u bënë shkas për rënien e fuqisë së Perandorisë Osmane dhe
fillimin e periudhës së përmbysjes së saj në fund të shekullit XVII.

 Trashegimia osmane ne art, culture, ekonomi dhe ne jeten e perditshme

1. **Organizimi Ekonomik-Shoqëror:**

- Pas pushtimit osman në Ballkan, fillimisht pati periudhë qetësie. Territorët u bënë
pjesë e Perandorisë Osmane dhe jeta u rigjallërua në zonat urbane dhe rurale.

- Popullsia ishte e ndarë në dy shtresa: sundimtarët dhe të nënshtruarit. Taksa ishte

burimi kryesor i të ardhurave shtetërore dhe fisnore.

2. **Jeta në Fshat:**

- Bashkësia fshatare organizohej nën një këshill që zgjidhte kryetarin. Toka ishte në
përdorim të përbashkët dhe familja ishte themeli i jetës fshatare.

3. **Jeta në Qytet:**

- Qytetet u rindërtuan dhe ripopulluan pas shkatërrimeve të pushtimit osman.

Zhvillimi i veprimtarive tregtare dhe zejtare në qytete ishin karakteristikat kryesore.

- Qytetet ndaheshin në lagje sipas besimit dhe kishin një qendër tregtare
(çarshi/pazar) dhe objekte të ndryshme kulturore.

4. **Arsimi, Shkencë, dhe Arti:**

- Sistemi arsimor u përqendrua në medrese, ku mësoheshin lëndë fetare dhe

shkencore.

- Osmanët përvetësuan njohuri nga shkencat arabike dhe europiane, ndërsa kultivuan
artin dhe shkencën në fusha të ndryshme, duke dërguar studentë në universitete
europiane.
 - Ndikimi osman në art u reflektua në pikturë dhe arkitekturë.

5. **Ndikimi i Kulturës Osmane në Jetën e Përditshme:**

- Përhapja e islamit pati ndikim të madh në Ballkan, sidomos në qytetet dhe kulturën
urbane.

- Kultura osmane përfshiu të gjitha sferat e jetës: veshje, zakone, kuzhinë, muzikë,
festat etj.

 Shoqeria europiane, shkenca dhe knotributu I saj ne Europe gjate shekullit XVI-
XVII

1. **Ndryshime në Qytetet dhe Strukturën Shoqërore:**

- Qytetet filluan të modernizoheshin me sheshe, parqe, dhe ndërtesa të reja. Ndryshoi

struktura shoqërore, duke krijuar shtresa të ndryshme: të pasurit, shtresa e mesme, dhe
të varfrit.

2. **Mënyra e Jetesës:**

- Shoqëria europiane pësoi ndryshime në mënyrën e jetesës, përfshirë banesat,

veshjet, dhe marrëdhëniet sociale. Roli i gruas në shoqëri u rrit, duke përfshirë
pjesëmarrje në prodhim dhe shërbime publike.

3. **Progresi në Shkencë dhe Teknologji:**

- Shkencëtarët filluan të eksploronin natyrën dhe bënë zbulime të rëndësishme në

fusha si fizika, astronomia, dhe matematika.

- Zbulimet e Copernikut, Keplerit, Galileos, dhe Newtonit për Sistemin Diellor dhe ligjin
e rëndësës së sendeve ndryshuan kuptimin e botës.

- Teknologjitë e reja si shtypshkronja dhe përdorimi i barutit në armë krijuan një

revolucion në teknologjinë ushtarake dhe komunikime.

4. **Ndryshimet në Kulturë dhe Shoqëri:**

- Shpikja e shtypshkronjës ndihmoi në përhapjen e ideve dhe arritjeve shkencore në të

gjithë shoqërinë europiane.
 - Progresi në mjekësi dhe arsim siguroi një jetë më të sigurt dhe kontribuoi në
zhvillimin e dijeve dhe shkencës në përgjithësi.

 Arsimi, letersia dhe arkitektura ne Europe gjate shekujve XVI-XVII

1. **Nevoja për Arsimit dhe Hapja e Shkollave:**

- Zhvillimi i shoqërisë dhe veprimtarive ekonomike shtruan nevojën për njohuri të

thella në shkencat e ndryshme.

- Hapja e shkollave, si kolegje fetare dhe shkolla laike, u bë e rëndësishme për të

përgatitur elitën politike dhe intelektuale të shoqërisë.

2. **Zhvillimi i Letërsisë dhe Artit:**

- Shkrimtarët filluan të shfaqnin mendimet e tyre duke reflektuar mbi shoqërinë e

vjetër dhe cilësitë e saj negative.

- Letërsia e kësaj periudhe reflekton vlerësimin për shoqërinë e re dhe cilësitë e reja
morale.

3. **Zhvillimi në Pikture dhe Skulpturë:**

- Artistët e kohës shfaqën natyrën më njerëzore dhe përdorën teknika të reja si

perspektiva dhe proporcionaliteti.

- Pikturat u bënë më jetësore duke përdorur ngjyra të vajit dhe duke reflektuar më
shumë jetën reale.

- Piktorët dhe skulptorët, si Leonardo da Vinci, Mikelanxhelo, dhe Rafaelo, shquhen

për kryeveprat e tyre në art.

4. **Arkitektura dhe Stili Barok:**

- Arkitektura e kësaj periudhe shquhet për ndërtime me kolona, qemerë dhe kube që
përshtateshin arkitekturës klasike.

- Stili barok u përdor në ndërtimin e kishave dhe arkitekturës qytetërore, duke i dhënë
ndërtesave elegancë dhe madhështi.
 - Stili barok u aplikua edhe në pikturë, muzikë dhe këngë, duke shfaqur përdorimin e
dritëhijeve, ngjyrave dhe instrumenteve të shumta.

 Monarki absolute dhe absolutizmi francez

1. **Përshkrimi i Monarkisë Absolute:**

- Monarkia absolute është një formë e qeverisjes ku monarku (mbreti) ka pushtet të

plotë mbi nënshtetasit e tij pa kufizime institucionale apo ligjore.

- Monarku bën ligjin, drejton ekzekutimin e tij, dhe vendos zbatimin e tyre me
autoritet absolut. Pushteti i tij është trashëgueshëm.

2. **Monarkia Absolute në Francë dhe Figurat Kryesore:**

- Frances dhe Spanja ishin monarkitë absolute në Europën Perëndimore në shekullin

XVII.

- Kardinalët Rishelje dhe Mazarini ishin figure kyçe që udhëhoqën Francën, por Luigji
XIV u bë simbol i një monarkie absolute. Luigji XIV u quajt "Mbreti Diell" për fuqinë dhe
luksin e tij.

3. **Politikat e Risheljes, Mazarinit dhe Luigji XIV:**

- Rishelje dhe Mazarini forcuan dhe centralizuan shtetin në Francë.

- Luigji XIV forcoi fuqinë e tij si monark absolut dhe u përqendrua në krijimin e një
imazhi të madhështisë dhe luksit për vendin.

4. **Jeta në Monarkinë Absolute:**

- Jetës së përditshme në Frances i kundërvinte dy realitete: njëra ishte jetë e

mrekullueshme me luks të pamatshëm për fisnikërinë, borgjezinë dhe klerin e lartë.
Tjetra ishte varfëria dhe vështirësitë e fshatarëve dhe shtresave të ulëta qytetare.

- Luigji XIV investoi shumë në ushtri, jetën luksoze dhe luftërat, duke e çuar vendin
drejt një krize financiare të thellë.

5. **Ndikimi i Monarkisë Absolute:**

 - Jetës së përditshme së banorëve të fshatit i ndërtohej përgjithësisht mbi punën dhe
taksat e shumta, duke e bërë atë të vështirë për ta mbajtur.

 Monarkia parlamentare ne Angli

1. **Monarkia Parlamentare në Angli:* - Krijimi i Kartës së Madhe të Lirive ka qenë një

moment i rëndësishëm ku pushteti i mbretit u kufizua nga parlamenti. Kjo çoi në një
model tjetër të qeverisjes ku pushteti i mbretit kufizohet nga parlamenti, ndryshe nga
monarkitë absolute.

- Konfliktet midis monarkëve dhe parlamentit ishin të zakonshme, duke u fokusuar

kryesisht në rolin e parlamentit në vendosjen e taksave.

2. **Ndryshime në Strukturën Shoqërore dhe Ekonomike:**

- Gardhimi i tokave dhe transformimi i tyre në fermat blegtorale nga fisnikët e rinj çoi
në ndryshime thelbësore në ekonominë angleze, duke kaluar nga ekonomia bujqësore
në atë blegtorale.

- Kjo transformim krijoi një shtresë të re fisnikësh të lidhur ngushtë me qytetin,

tregtinë dhe industrinë.

- Krijimi i manifakturave për prodhimin e cohës së leshit çoi në rritjen e shtresës së

punëtorëve të mëditje me kushte të vështira pune dhe paga të ulët.

3. **Pushtimet Koloniale dhe Zhvillimi i Tregtisë:**

- Pushtimet koloniale të kohës zgjatën influencën angleze në hapësirat e Atlantikut,

Mesdheut, Europës, Indisë dhe Kinës. Pirateria ishte një fenomen që mbështetej nga
shteti.

- Krijimi i një shoqërie tregtare të fuqishme përcaktoi vendin si një fuqi detare, duke
zhvilluar një flotë të fuqishme dhe të shpejtë.

4. **Ndryshime Shoqërore dhe Fetare:**

- Ndryshime të mëdha shoqërore, si shpërngulja e fshatarëve në qytete dhe rritja e

popullsisë qytetare.
 - Gjatë kësaj kohe, edhe ndryshimet në aspektin fetar patën ndikim, duke përfshirë
ndarjen nga Kisha Katolike dhe formimin e Kishës Anglikane.

5. **Roli i Mbretërisë në Arenën Botërore:**

- Ndryshimet ekonomike dhe pushtimet koloniale bënë që Anglia të zhvillohej nga një
vend kryesisht bujqësor në një vend industrialo-tregtar.

- Anglia u bë një fuqi e madhe detare dhe shpërndau ndikimin e saj në skala botërore.

 Illuminizmi

Iluminizmi, një periudhë kulturore dhe ideologjike që u zhvillua në shekullin XVIII në

Europë. Iluministët ishin dijetarë dhe filozofë që ndikuan në shoqërinë e tyre duke
promovuar ide si mendimi i lirë, barazia midis njerëzve dhe nevoja për ndarjen e
pushteteve shtetërore për të mbrojtur lirinë individuale.

Ata besonin se arsyeja dhe shkencat duhet të përdoren për të zbuluar të vërtetën dhe se
çdo gjë e arsyeshme është e vërtetë, ndërsa çdo gjë e paarsyeshme është e gabuar.
Iluministët kundërshtonin shoqërinë feudale, monarkinë absolute, injorancën fetare dhe
privilegjet që ishin zhvilluar në periudhën e feudalizmit.

Ata krijuan vepra të rëndësishme, si "Enciklopedia", e cila përmbante dije të gjitha

fushave të kohës së tyre. Një nga synimet e tyre ishte të përcaktojnë ndarjen e
pushteteve në legjislative, ekzekutive dhe gjyqësore, duke promovuar lirinë individuale
dhe parandalimin e akumulimit të pushtetit absolut në duar të një individi apo grupeje.

Disa prej personaliteteve më të shquara të kësaj periudhe ishin Monteskje, Volteri,

Zhan-Zhak Ruso, të cilët argumentonin për parimet e ndarjes së pushteteve shtetërore,
lirinë e qytetarëve, dhe nevojën për shërbim ndaj popullit nga drejtuesit e shtetit. Këta
intelektualë kundërshtonin privilegjet e kishës dhe të klerit dhe mbrojten lirinë e
mendimit dhe shprehjes së individëve në shoqëri.