Preprint B - Plastyka 7

NA DOBRY START
PORADNIK
ՔNAUCZYCIELA
PLASTYKA
v ho j - r o 7 v | - o -
7
Drodzy
Nauczyciele
Nowe prawo oświatowe zostało uchwalone.
Przed nami wielka reforma całego systemu

edukacji w Polsce, przed nami wielkie
NOWE…
… nowa sieć szkół,

… nowe podstawy programowe,
… nowe kompetencje kadry nauczycielskiej,
… nowa struktura szkolna i nowe egzaminy,
… nowe podręczniki i materiały edukacyjne.
Wymaga to od nas wszystkich – czujących

odpowiedzialność za edukację – połączenia sił
tak, aby dać nauczycielom i uczniom, szkołom
i dyrektorom możliwość spokojnego przejścia
przez proces transformacji w nową polską
szkołę.
Dlatego w tym roku proponujemy ofertę wy-
dawniczą przygotowaną do nowej podstawy
programowej, czyli: nowe, najwyższej jako-
ści podręczniki, nowe materiały ćwiczenio-
we, nowe serwisy i zasoby elektroniczne,
nową obudowę metodyczną.
WSiP to rzetelny partner edukacji Małgorzata Simonides

od wielu lat! Dyrektor Marketingu
Zapraszamy więc Państwa do partnerskiego Wydawnictwa Szkolne i Pedagogiczne SA
dialogu z naszymi konsultantami edukacyj-
nymi, do poszerzania wiedzy na spotkaniach
stacjonarnych i e-spotkaniach, do wnikliwej
lektury naszych publikacji i uczestnictwa
w warsztatach ORKE.
Wszystko po to, aby 1 września 2017 roku
ze spokojem zaczęli Państwo swoją pracę, Spis treści
a na uczniów czekały w bibliotece nowe
podręczniki i ćwiczenia. Opis cyklu Plastyka. Klasa 7 .................... 1
Co się zmieniło w nowym wydaniu
podręcznika? ....................................... 3
Publikacje dla nauczyciela ..................... 4
Wybrane fragmenty podręcznika
Plastyka. Klasa 7 ................................... 7
Analiza nowej podstawy
programowej ..................................... 35
Materiały z Klubu Nauczyciela Uczę.pl
na pierwszy miesiąc nauki .................... 39
Klasyka nauczania
plastyki
PLASTYKAro7u<1mbh
Zgodny
z nową
podstawą
programową vhoj-ro7v|-o-
7
Wiadomości dotyczące sztuki oraz bogactwo zadań plastycznych

zachęcających do twórczej pracy na lekcji.
Przekaz dostosowany do wieku ucznia i zapewniający efektywność

nauczania.
Atrakcyjne ilustracje działające na wyobraźnię i motywujące

do zgłębiania wiedzy o sztuce.
Cykl Stanisława K. Stopczyka, Kilkadziesiąt różnorodnych Podręcznik jest przygotowany na

autorytetu dydaktyki plastycznej, ćwiczeń plastycznych zapewnia 1 godzinę lekcyjną tygodniowo.
wzbogacony m.in. o zagadnienia ciekawą naukę i możliwość
dotyczące filmu i teatru zastosowania zdobytej wiedzy
autorstwa Barbary Neubart w praktyce.
i Joanny Chołaścińskiej.
1
Bogactwo zadań plastycznych
zachęcających do twórczej pracy PLASTYKA
na lekcji
ro7u<1mbh
Rozbudowane ćwiczenia warsztatowe motywują do aktywnej pracy na

lekcji i są doskonałym uzupełnieniem zagadnień teoretycznych.
Zadania związane ze sztuką współczesną oraz jej estetyką i funkcjonal-
nością przybliżają uczniom te zjawiska, z którymi mogą zetknąć się na vhoj-ro7v|-o-
7
co dzień i które występują w ich bezpośrednim otoczeniu.
W poprzednich latach nauki spotkaliście się również z kompozycja- Í 24. Józef Pankiewicz, Lato, 1890
mi określanymi jako zamknięte – gdy motyw, na którym powinna się &HOHPDXWRUDREUD]XQLHE\ïRQLFLQQHJRMDNW\ONRXND]DQLHEXMQHMSXV]\VWHM
URĂOLQQRĂFLZbXSDOQ\G]LHñ1LHPDWXQDZHWĂODGXU\VXQNXļSïöWQR]GDMHVLÚ
skupić nasza uwaga, jest silnie związany z osią obrazu, i otwarte – gdy XWNDQH]bGUREQ\FKSXQNFLNöZWZRU]ÈF\FKZVSöOQLHMHJR]LHORQR]ïRWÈNRORU\VW\NÚ
oś obrazu nie jest zaznaczona, a cała kompozycja sprawia wrażenie ,bWRQDPZ\VWDUF]DļRGELHUDP\SHïQHERJDWHZUDĝHQLHJRUÈFHJRODWD
wycinka rozleglejszej całości.
Î 11. Paul Gauguin, Wizja
po kazaniu (Walka Jakuba
]bDQLRïHP), 1888
2WRGRVNRQDï\SU]\NïDGNRPSR]\FML
RWZDUWHM8ZDJÚSU]\NXZDDV\PHWULD
REUD]XLbMHMPLVWU]RZVNLH]UöZQRZDĝHQLH
-HĂOLGRGDÊGRWHJRLQWU\JXMÈFHXMÚFLH
WHPDWXSHïQHXNU\W\FK]QDF]HñPDP\
SU]HGVREÈG]LHïRZ\MÈWNRZHĵMDN
QDbNRQLHF;,;ZLHNX
Î 25. :ïDG\VïDZ3RGNRZLñVNLDzieci
ZbRJURG]LH, 1892
7HPDWHPWHJRREUD]XVÈZbUöZQ\PVWRSQLX
XURF]DVFHQNDZbRJUöGNX]bNZLHWQ\PLUDEDWNDPL
MDNLbMDVNUDZHĂZLDWïROHWQLHJRSRUDQND=ZUöÊFLH
XZDJÚQDNRORUQDPDORZDQ\FKFLHQLG]LHFLÚF\FK
SRVWDFL
Mind mapļPDSDP\ĂOL 0RPHQW]DWU]\PDQ\ZNDGU]H

• 6WZöU]FLHZVSöOQLHQDbV]NROQHMWDEOLF\P\ĂORZÈ • &]\PRĝOLZHMHVWVWZRU]HQLHLQWHUHVXMÈFHMIRUP\SOD- ķ8FKZ\FLÊFKZLOÚĵPRĝHP\G]L- IRWRJUDIXMÈFJR]bWHJRVDPHJR REUD]\QDGb]GMÚFLDPLZ\NRQDQ\-
PDSÚSODVW\F]Q\FKĂURGNöZZ\UD]X-DNLHVïRZR VW\F]QHMSU]\Xĝ\FLXW\ONRMHGQHJRĂURGNDZ\UD]X"1D VLDMEH]WUXGX]DbSRPRFÈDSDUD- PLHMVFDZbUöĝQ\FKSRUDFKGQLD PLDSDUDWHP
SRZLQQRVLÚ]QDOHěÊZFHQWUXPWHMPDS\" WRS\WDQLHRGSRZLHG]LÈQLHFKEÚG]LHNROHMQH]DGDQLH WXIRWRJUDILF]QHJRZbWHOHIRQLH • 3RUöZQDMVZRMHIRWRJUDILH
NRPöUNRZ\P ]bREUD]DPLLPSUHVMRQLVWöZ
• :\NRQDMVHULÚ]GMÚÊPRW\ZX LbVSUöEXMSRZLHG]LHÊZbF]\P
Z\EUDQHJR]bRWRF]HQLD ]\VNXMÈSU]HZDJÚPDORZDQH
:ÚGUXMÈFHOLQLH
=DGDQLH]HVSRïRZH IRUPÈRWZDUWÈF]\OLWDNÈNWöUÈ RGNUDZÚG]LGRbGRZROQHMLQQHM
3RWU]HEQHEÚGÈELDïHNDUWRQ\WHFK- PRĝQDSU]HREUDĝDÊLbUR]ZLMDÊ NUDZÚG]LELDïHJRDUNXV]D.ROHMQH
QLF]QH$DOERRbSRïRZÚPQLHMV]H -HG\Q\ZDUXQHNZbW\P]DGDQLX RVRE\NRQW\QXXMÈG]LHïRķSRG- 3RP\ĂORGSRZLHG]Z\V]XNDM
ļ$F]DUQHPDUNHU\LbFLHQNRSLV\ WRWDNLDE\ĂURGNLHPZ\UD]X ïÈF]DMÈFĵVZRMÈOLQLÚVZRMHOLQLH 1. SpUöEXMZ\MDĂQLÊGODF]HJRLPSUHVMRQL]PMHVWXZDĝDQ\]DNLHUXQHNRWZLHUDMÈF\G]LHMHV]WXNL
JXPRSODVWHOLQDGRPRFRZDQLD SODVW\F]QHJRE\ïDOLQLD3LHUZV]D GRbW\FKMXĝQDU\VRZDQ\FK QRZRF]HVQHM
RUD]DSDUDWIRWRJUDILF]Q\ RVREDU\VXMHMHGQÈGZLHOXEWU]\ • :\P\ĂOFLHSRGREQH]DGDQLH 2. :GRVWÚSQ\FKěUöGïDFK DOEXPDFKLQWHUQHFLH Z\V]XNDMSU]\NïDG\G]LHï]MHGQHJR]F\NOL
• 3RGHMPLMFLHZVSöOQLHWZöUF]H OLQLHRbGRZROQ\PNV]WDïFLHLbUöĝ- SODVW\F]QH]bXĝ\FLHPLQQHJRĂURG-
&ODXGH’D0RQHWD Katedra w RouenStogi sianaNenufary 3U]\JRWXMSUH]HQWDFMÚZNWöUHM
G]LDïDQLHNWöUHEÚG]LHW]Z QHMJUXERĂFLMHGQDNĝHELHJQÈFH NDZ\UD]X Z\WïXPDF]\V]GODF]HJR0RQHWMHGHQPRW\ZPDORZDïZLHORNURWQLH
14 23
Zadania zespołowe uczą pracy Zadania typu „pomyśl, odpowiedz,

w grupie, wspólnej analizy wyszukaj” skłaniają do kreatywnego
elementów wpływających na myślenia i podejmowania twórczych
kształt dzieła sztuki. działań.
Przekaz Treści w sposób problemowy omawiają zagadnienia

z dziejów sztuki, co wzbudza zainteresowanie uczniów
dostosowany przedmiotem i zachęca do nauki.
do wieku ucznia Przekaz mający formę opowieści o stylach i kierunkach
jest zrozumiały dla uczniów, dzięki czemu bez problemu
zapewniający przyswoją niezbędny materiał.
Indeks pojęć plastycznych na końcu podręcznika po-
efektywność maga w uporządkowaniu zdobytej wiedzy i zapewnia
nauczania przyswojenie najważniejszej terminologii.
2
Atrakcyjne ilustracje działające na
wyobraźnię i motywujące do różno- PLASTYKA
rodnych działań plastycznych.
ro7u<1mbh
Reprodukcje dzieł sztuki, rysunki, infografiki, działają na wyobraźnię

uczniów i stanowią podstawę do kształcenia umiejętności analizy dzieł.
Wiele przykładów sztuki współczesnej, odwołujących się do zjawisk
znanych uczniom, zachęca do dyskusji na lekcji. vhoj-ro7v|-o-
7
6. =bSDVMÈ]bQDP\VïHP W tym rozdziale zajmiemy się twórczością

trzech wielkich malarzy końca XIX wie-
ku: Vincenta van Gogha (czyt. wan goga), Paula
Cézanne’a (czyt. pola sezana) i Paula Gauguina
LbZb]DGXPLH
(czyt. pola gogę). Wszyscy trzej przez pewien
czas byli związani z impresjonizmem, potem
każdy z nich ukształtował własny styl, niepo-
dobny do tego, co malowano do tej pory. Co ich
łączyło? Odziedziczone po impresjonizmie upo-
dobanie do żywych, jasnych barw, ale zarazem
dążenie do przezwyciężenia „wrażeniowości”
impresjonizmu, do przywrócenia obrazom
przejrzystej kompozycji, opartej na rysunku.
Ich twórczość określamy wspólnym mianem
postimpresjonizmu.
VINCENT VAN GOGH

(1853–1890)
Urodzony w Holandii w rodzinie pastora,
Vincent van Gogh w dzieciństwie i wczesnej
młodości nie spodziewał się, że zostanie
malarzem. Jego pierwsze rysunki wykonane
węglem to pejzaże z okolic Borinage (czyt. borinaż) w Belgii, gdzie Ï27. Vincent van Gogh, .RĂFLöï
w latach 1878–1880 prowadził działalność misjonarską wśród górników. Zb$XYHUV, 1890
*HQLDOQ\PDODU]NDĝG\PDORZDQ\
Wkrótce rozpoczął w Brukseli naukę malarstwa, jednak prawdziwą PRW\Z]DPLHQLDïZbQLHSRZWDU]DOQH
szkołą malowania były dla niego obrazy impresjonistów. Przejęty ]MDZLVNR%U\ïDNRĂFLRïDSU]HGVWDZLRQHJR
możliwością kształtowania obrazu z czystych, świetlistych barw, van QDbREUD]LHNRĂFLRïD]bSHZQRĂFLÈ
Gogh odrzucił tuby z ciemnymi kolorami– czernią, brązami – i nigdy ]DFKZ\FLïDDUW\VWÚ=QDOD]ïGODQLHM
QDMOHSV]H]bPRĝOLZ\FKWïRJïÚERNL
już do nich nie powrócił. Zaczął malować obrazy kolorowe, pełne NREDOWRZ\EïÚNLWQLHEDXbJöU\LbNLSLÈFÈ
słonecznego blasku, a jednak do impresjonistycznych niepodobne, ĝ\FLHPPLJRFÈFÈZbVïRñFXïÈNÚXbGRïX
dalekie od beztroski migotliwych płócien zapełnionych punktami 2ĝ\ZLHQLHFDïRĂFLDNFHQWDPLRUDQĝX
lekko kładzionych barw. VSUDZLïRĝHREUD]VWDïVLÚMHGQ\P
]bQLHOLF]Q\FKWDNUDGRVQ\FKG]LHïWHJR
Obrazy van Gogha powstawały z linii: najpierw delikatnej linii ry- DUW\VW\
sunku, wyodrębniającej postaci i przedmioty z tła, potem z barwnych,
wijących się kreseczek, wypełniających gęstymi szeregami powstałe
pola obrazu, wnosząc doń przedziwny niepokój, a nawet dramatyzm.
W roku 1888 van Gogh wyjechał do roziskrzonego słońcem Arles
Ï26. Vincent van Gogh, *ZLDěG]LVWDQRF, 1888/1889 (czyt. arl) na południu Francji, gdzie wszystkie kolory na jego płótnach
1RFQDGXĂSLRQ\PPLDVWHF]NLHP1RFQHQLHERMDNE\RV]DODïRJZLD]G\MDVQHLbZLHONLHMDNVïRñFHVÈSRGREQHGRZLUXMÈF\FK zajaśniały nowym, bardziej intensywnym blaskiem. Tam, jak mówił,
UR]ZLHV]RQ\FKZ\VRNRODPSLRQöZSRPLÚG]\QLPLZLGDÊNïÚERZLVNRUR]ĂZLHWORQHMPDWHULLMDNEDĂQLRZÈ'URJÚ0OHF]QÈ=bGRïX
„można znaleźć piękne przeciwstawienie czerwieni i zieleni, błękitu
Z\VWU]HODMDNSïRPLHñNU]HZF\SU\VX2EUD]ļPöZLïYDQ*RJKļZLQLHQZ\UDĝDÊXF]XFLD-DNLHXF]XFLDPRJï\NLHURZDÊDUW\VWÈJG\
PDORZDïWHQREUD]" i oranżu, siarki (żółcienia) i fioletu”.
24 25
Znakomicie dobrane ilustracje Krótkie biogramy, które przybliżają

uczą świadomego odbioru sztuki sylwetki artystów i ich dzieła, są
i ułatwiają zrozumienie omawianych doskonałym uzupełnieniem wykładu
zjawisk. i pogłębiają wiedzę uczniów.
Co się zmieniło w nowym wydaniu podręcznika?

Zmiany podstawy programowej znajdują Zgodnie z nową podstawą programową
odzwierciedlenie w treściach podręcznika do podręcznika przeniesiono 2 rozdziały
Plastyka. z Plastyki do klasy 6 (O mediach w sztuce
oraz Rynek i sztuka).
W podręczniku znalazły się najlepsze
materiały tekstowe oraz ilustracyjne Wprowadzono rozdziały problemowo
pochodzące ze sprawdzonego ujmujące wybrane zagadnienia z dziejów
i cenionego podręcznika Bliżej sztuki. sztuki. Mają one formę opowieści o stylach
i kierunkach.
3
Materiały dla nauczyciela
* *
dostęp do e-podręcznika WSiP do plastyki 330 materiałów do plastyki gotowych do pobrania

przez wszystkie lata nauki**
dokumenty niezbędne w codziennej pracy
pomoce dydaktyczne przydatne w prowadzeniu

lekcji
sprawdziany gotowe do wydruku
inne pomoce, m.in.: plansze edukacyjne, bank

tematów plastycznych
SZTUKA I CZAS. SZTUKA I CZAS.

OD PREHISTORII OD KLASYCYZMU
DO ROKOKA DO WSPÓŁCZESNOŚCI
Szczegółowy Szczegółowy i upo-

i chronologiczny rządkowany chro-
kurs historii sztuki, nologicznie kurs
przeznaczony dla historii sztuki oraz
wszystkich zain- klarowny podział na
teresowanych tą ZTUKA poszczególne epoki ZTUKA
dziedziną wiedzy. I CZAS sprzyja usystematy- ,&=$6
OD KLASYCYZMU DO :63Ïà&=(612ĝ&,
OD PREHISTORII DO ROKOKA
zowaniu wiedzy.
Wiadomości z hi-
storii sztuki poprzedza rys historyczny, dający Obok wiadomości z historii sztuki zamieszczono
solidną podbudowę z innych dziedzin humani- informacje z innych dziedzin humanistyki: historii,
styki: czynniki historyczne, geograficzne, ustrój, filozofii, estetyki, a także nakreślono szereg czynni-
religia i filozofia, poglądy estetyczne, pozycja ków społecznych, geograficznych, gospodarczych
społeczna artysty itp. itp., co umożliwia lepsze poznanie każdej epoki.
Bogaty materiał ilustracyjny (ponad 250 repro- Duży nacisk położono na zagadnienia warsztatu
dukcji, rysunków i planów) stanowi podstawę artystycznego, czyli materiały i techniki (kom-
rzetelnej analizy dzieła sztuki. pozycja, konstrukcja, dekoracja). Ich poznanie
ułatwia zrozumienie tematów dotyczących formy
Duży nacisk położono na sprawy warsztatu arty- artystycznej i własną twórczą pracę.
stycznego, czyli materiały i techniki, kompozycję,
konstrukcję, dekoracje itp., co sprzyja lepszemu Podręcznik opatrzono bogatym materiałem
zrozumieniu zagadnień formy artystycznej i wła- ilustracyjnym – 260 kolorowymi reprodukcjami
snej twórczej pracy. i fotografiami. Umożliwiają one poznanie i anali-
zowanie dzieł z poszczególnych epok.
Po każdym rozdziale umieszczono duży wybór
ćwiczeń i spis lektur. Po każdym rozdziale umieszczono duży wybór
ćwiczeń i zagadnień podsumowujących, a także
propozycje lektur.
*Dostęp oraz korzystanie z serwisów WSiP wymaga rejestracji oraz akceptacji regulaminu danego serwisu.
4 ** Zgodnie z warunkami danego zamówienia.
To miejsce, w którym
dzielimy się z Tobą wiedzą
W naszym Klubie Nauczyciela Uczę.pl
znajdziesz wszystko, czego potrzebujesz!
Od materiałów dla przedszkoli i klas 1–3
przez opracowania przedmiotowe
dla starszych klas szkół podstawowych
aż po propozycje lekcji dla młodzieży
w szkołach ponadpodstawowych.
Przygotowywanie ciekawych lekcji, opraco-

wywanie klasówek, ocenianie umiejętności
uczniów, dokumentacja… Twoja praca wykra-
cza daleko poza szkolną salę. Obowiązków Ci
nie odejmiemy, ale możemy sprawić, że staną
się łatwiejsze i mniej czasochłonne.
TEN KLUB JEST DLA CIEBIE! TU ZNAJDZIESZ:

programy nauczania – napisane przez pomysły na lekcje – scenariusze lekcji
doświadczonych autorów; ze wskazówkami metodycznymi, które
wymagane dokumenty – zawsze na czas pomogą w realizacji ciekawych zajęć;
i w odpowiedniej formie; sprawdziany, klasówki, testy – gotowe
do pobrania i drukowania.
Wciąż się zastanawiasz? A wiesz, że tylko w 2016 r.

nauczyciele pobrali 2,5 miliona materiałów?
Dowiedz się więcej – poznaj materiały metodyczne

na pierwszy miesiąc nauki. Te i pozostałe materiały
znajdziesz w Klubie Nauczyciela!
Wybrane fragmenty podręcznika Plastyka. Klasa 7 ............................ 7

Analiza nowej podstawy programowej .......................................... 35
Rozkład materiału. Klasa 7 ........................................................... 39
Rozkład materiału z planem wynikowym na pierwszy
miesiąc nauki. Klasa 7 ................................................................. 46
Scenariusze lekcji. Klasa 7 (do pierwszych 6 lekcji) ........................... 51
5
"|-mbvj-ĺ"|or1hķ-u0-u-;0-u|ķo-mm-_oj-ঋ1bॉvh-
PLASTYKA ro7u<1mbh
V]NRÊDSRGVWDZRZD
7
Źródła fotografii:
Okładka (płótno z kolorowymi kwadratami) Suchota/iStockphoto.com
Tekst główny: s. 10 (niebieska farba) Rudchenko Liliia/Shutterstock.com, (czerwona kredka) Be Good/Shutterstock.com,
(pędzel) Viachaslau Kraskouski/Shutterstock.com, (Camille Pissarro, Droga do Louvenciennes) akg-images/BE&W;
s. 11 (Wassily Kandinsky, Impresja III (Koncert), 1911) akg-images/East News, (David Mach Out of Order, 1989) BBA Photography/
Shutterstock.com; s. 12 (czerwona farba) Roman Sigaev/Shutterstock.com, (ślad ołówka i pędzla) Anna Rassadni-
kova/Shutterstock.com, (Tadeusz Kulisiewicz, Głowa dziewczyny) Galeria im. J. Tarasina w Kaliszu; s. 11 (kolorowa kreda)
Nino Cavalier/Shutterstock.com; s. 14 (Maurice de Vlaminc, Zbieracze ziemniaków, 1905–07) © ADAGP Paris, 2017,
fot. akg-images/East News; s. 15 (glina) Anna Wielbut/WSiP; s. 17 (Katedra Brasilia w Brazylii) Alffoto/Dreamstime.com;
s. 19 (żółta farba) Roman Sigaev/Shutterstock.com; s. 21 (Św. Anna, malowidło ścienne z Faras) Muzeum Narodowe
w Warszawie, (Michał Łarionow, Wenus, 1912) © ADAGP Paris, 2017; s. 22 (Jerzy Panek, Portret Józefa Gielniaka) © Bar-
bara Myszkowska-Jastrzębiec, (Rafael Santi, Agnelo Doni, 1505–1506) The Bridgeman Art Library/PhotoPower, (St. Ignacy
Witkiewicz, Autoportret (Ostatni papieros skazańca), 1924) Muzeum Literatury/East News, (Jean Dubuffet, D’hotel cienio-
wany morelowo, 1947) © ADAGP Paris, 2017; s. 23 (paleta z pędzlami) Oleksiy Rybakov/Shutterstock.com; s. 24 (czerwona
farba) Rudchenko Liliia/Shutterstock.com; s. 27 (Władysław Podkowiński, Dzieci w ogrodzie, 1892) Piotr Ligier/Muzeum
Narodowe w Warszawie, (niebieski aparat) Chiyacat/Shutterstock.com; s. 28 (czerwona farba) Rudchenko Liliia/Shutter-
stock.com; s. 32 (Paul Gauguin, Skąd przyszliśmy? Kim jesteśmy? Dokąd idziemy?, 1897) The Bridgeman Art Library/
PhotoPower; s. 33 (Auguste Rodin, Myśliciel) Serge Vero/Shutterstock.com; s. 34 (Auguste Rodin, Mieszczanie z Calais)
Ritu Manoj Jethani/Shutterstock.com
6SLVWUHĂFL
O podręczniku _________________________________________________________________________________________________________________________________________________ 4
1. Podział sztuk plastycznych? ________________________________________________________________________________________________________________ 6
2.–3. Język sztuki czyli plastyczne środki wyrazu _________________________________________________________________________ 8
4. Sposoby interpretacji świata w dziele sztuki _____________________________________________________________________________ 15
1LHFKĝ\MHZROQDV]WXND
5. Uchwycić chwilę ____________________________________________________________________________________________________________________________________ 20
6. Z pasją, z namysłem i w zadumie __________________________________________________________________________________________________ 24
6W\OHSRNLļVW\ODUW\VW\
7. Piękna zawiłość nowego stylu ___________________________________________________________________________________________________ 32
8. Linia, symbol i metafora _______________________________________________________________________________________________________________ 34
1RZHIRUP\QRZ\Z\UD]
9.–11. Interpretacje i kreacje – malarstwo ____________________________________________________________________________________ 42
12. Interpretacje i kreacje – rzeźba _______________________________________________________________________________________________________ 44
13. Nie tylko wyobraźnia – oblicza nowej architektury ______________________________________________________________ 47
:VSöïF]HVQ\ĂZLDWV]WXNL
14. Poszukiwania, akcje, instalacje _______________________________________________________________________________________________________ 49
15. Awangarda i sztuka tradycyjna _______________________________________________________________________________________________________ 53
16.–17. Co się dzieje w polskiej sztuce? ___________________________________________________________________________________________ 56
18. Promocja sztuki współczesnej ________________________________________________________________________________________________________ 58
(VWHW\NDLIXQNFMRQDOQRĂÊRWRF]HQLD
19. Architektura współczesna _________________________________________________________________________________________________________________ 60
20. Przestrzeń funkcjonalna, estetyka wnętrz _________________________________________________________________________________ 63
0HGLDZV]WXFHV]WXNDZPHGLDFK
21. Fotografia __________________________________________________________________________________________________________________________________________________ 66
22. Teatr ____________________________________________________________________________________________________________________________________________________________ 68
23.–24. Teatr plastyczny, performance _____________________________________________________________________________________________ 69
25. Film – twórcy i środki wyrazu ________________________________________________________________________________________________________ 73
26. Rodzaje filmu, film animowany _____________________________________________________________________________________________________ 76
27. Grafika komputerowa _________________________________________________________________________________________________________________________ 80
28. Komputer jako narzędzie artystyczne _________________________________________________________________________________________ 86
6]WXNDLU\QHN
29. Plakat i grafika użytkowa __________________________________________________________________________________________________________________ 90
30. Rynek sztuki. Prawo autorskie ________________________________________________________________________________________________________ 95
Indeks ______________________________________________________________________________________________________________________________________________________________ 100
Tematy oznaczone kolorem stanowią zawartość preprintu. Spis treści może ulec zmianie.
9
1. 3RG]LDïV]WXN
SODVW\F]Q\FK"
P rzed trzema laty, gdy wkracza-

liśmy wspólnie w świat sztuki,
liś
nazwaliśmy go ogrodem, pisząc, że
„żyją tu i nie więdną nigdy rośliny
sadzone przez ogrodników od tysię-
cy lat, a każda z nich jest inna, do
pozostałych niepodobna, i zawsze
pozostaje w nim miejsce na nowe
gatunki i odmiany”. Pozostańmy na
chwilę przy tym porównaniu.
Podobnie jak w pięknych ogro-
dach nie ma dwóch roślin zupełnie
jednakowo ukształtowanych, tak
w „ogrodzie sztuki” nie znajdziemy
dwóch podobnych dzieł. Ale też, tak
jak w świecie botaniki przeogromne
bogactwo roślin i krzewów uczeni
Ï1. Camille Pissarro, uporządkowali wedle gatunków i odmian, tak w świecie sztuki istnie-
'URJDGRb/RXYHQFLHQQHV ją sposoby klasyfikowania dzieł, mianowicie wedle gatunków (tzw.
F]\WbOXZHQVMeQ , 1872 dyscyplin artystycznych), tematów i sposobów ich przedstawiania.
Obraz namalowany przez znanego
Bardzo ogólnym podziałem całego dorobku sztuki jest podział na
IUDQFXVNLHJRLPSUHVMRQLVWÚSU]HGVWDZLD
W]ZSHM]Dĝ]HV]WDIDĝHP'ZLH sztuki przedstawiające i sztuki nieprzedstawiające. Do pierwszej
niewielkie sylwetki nieznanych osób grupy należą dzieła ukazujące jakiś fragment świata znanego nam
LGÈF\FKGURJÈQLHPDMÈZSï\ZXQD wszystkim z własnego doświadczenia albo ukształtowanego w wyob-
WHPDWREUD]XSU]HGVWDZLDMÈFHJR
raźni. Zaliczamy tu malarstwo, rysunek, grafikę i rzeźbę.
SRbSURVWXZLHMVNLNUDMREUD]]XOLF]NÈ
ELHJQÈFÈZbJïÈE W obrębie sztuk przedstawiających istnieje z kolei podział wedle
tematów. Przykłady grup tematycznych to między innymi: portret,
martwa natura, pejzaż, scena rodzajowa czy historyczna (znajdowa-
liście je na kartach naszych poprzednich podręczników i tu już nie
będziemy szczegółowo ich omawiać).
10
Sztuki nieprzedstawiające to wszystkie inne
artystyczne wytwory: architektura i przedmioty
użytkowe, należące do tzw. rzemiosła artystycz-
nego, takie jak meble, naczynia, biżuteria, tkani-
ny. Jest to jednak, jak wspomnieliśmy wcześniej,
podział bardzo ogólny.
Do której grupy zaliczymy np. tkaninę z wy-
obrażoną sceną religijną albo piękną broszę
w kształcie kwiatu lub motyla? I kolejne pyta-
nie: jak zaklasyfikować rysunki, obrazy i rzeźby
abstrakcyjne, czyli te, które nie przedstawiają
niczego, co moglibyśmy rozpoznać i nazwać?
W tym podręczniku poznacie również takie rodzaje dzieł, które nie Ï2. Wassily Kandinsky, ,PSUHVMDb,,,
są konkretnymi, skończonymi wytworami plastycznymi. Będą to nowe .RQFHUW 1911
formy twórczości artystycznej, często ulotne, powstające / dziejące
się na naszych oczach, które trudno zaliczyć do tradycyjnych sztuk
plastycznych. I ta właśnie trudność spowodowała stworzenie nowej
nazwy dla wszystkich form i zjawisk w sztuce, które odbiera się za
pośrednictwem wzroku. Jest to określenie – sztuki wizualne.
Ð3. David Mach, 2XWRI2UGHU,

3RP\ĂORGSRZLHG]Z\V]XNDM Kingston, London 1989
1. PoSDWU]FLHQDREUD]:DV\OD.DQGLQVN\ĳHJRLbSU]HF]\WDMFLH 7HQSU]\NïDGV]WXNLZFDOHMXĝQLH
QDMQRZV]HMWRG]LHïRXPLHV]F]RQH
MHJRW\WXïCz\]DOLF]\OLE\ĂFLHtoG]LHïRGRbV]WXNL
ZbRWZDUWHMSU]HVWU]HQLPLDVWD3RF]ÈWNRZR
SU]HGVWDZLDMÈFHMF]\GRQLHSU]HGVWDZLDMÈFHM"
LQVWDODFMDZ\ZRïDïDZLHONLHNRQWURZHUVMH
2. 'ODF]HJRZRGQLHVLHQLXGRV]WXNLQDMQRZV]HMRNUHĂOHQLH =bF]DVHPZWRSLïDVLÚZbSHM]DĝPLDVWD
ķV]WXNLSODVW\F]QHĵQLH]DZV]HMHVWRGSRZLHGQLH" LbQDZHWVWDïDVLÚMHGQ\P]bQDMEDUG]LHM
UR]SR]QDZDOQ\FKV\PEROL/RQG\QX
11
2.–3. -Ú]\NV]WXNL
F]\OLSODVW\F]QHĂURGNL
Z\UD]X
P atrząc na dzieło sztuki, staracie się zrozumieć, co ono przedsta-

wia – jaki jest jego temat. Na ogół nie zastanawiacie się nad jego
formą plastyczną, a przecież to właśnie ona często decyduje o wrażeniu,
jakie robi na nas dane dzieło. Zatem, aby lepiej pojąć istotę dzieła sztuki,
zwłaszcza takiego, którego temat nie jest zbyt oczywisty, dobrze jest ro-
zumieć język, którym posługuje się sztuka.
Wszystkie podstawowe środki wyrazu związane z formą dzieła
sztuki: linia, barwa, plama barwna, kompozycja, światło i przestrzeń
w obrazie (perspektywa) poznaliście już – także w sposób praktyczny
– w poprzednich latach nauki. W tym podręczniku zobaczycie między
innymi i takie dzieła, które przemówią nowym językiem, ukażą nowe
formy w sztuce. Teraz jednak przypomnijmy pokrótce te wcześniej
poznane zagadnienia.
.URSNDLbNUHVND OLQLD
Kropka i kreska to umowne znaki, wymyślone przez człowieka sposoby
przekazywania rozmaitych informacji. Są śladem pozostawionym przez
narzędzie użyte do rysowania. W sztukach plastycznych zwłaszcza
kreska / linia jest niezwykle istotnym środkiem wyrazu artystycznego.
Często bywa konturem wyznaczającym kształt na płaszczyźnie.
Przebieg linii i jej „charakter” zależą od intencji i „temperamentu”
artysty oraz od świadomie dobranego narzędzia. Może być delikatna
lub wyraźna, ostra albo miękka, cieniutka bądź szeroka, rozlewna.
Ï4. Tadeusz Kulisiewicz, Jest podstawowym tworzywem w rysunku i w grafice. Stosują ją
*ïRZDG]LHZF]\Q\ z cyklu również malarze w obrazach – jako kontur malowanych kształtów
ķZVSRPQLHQLDNXEDñVNLHĵ lub niezależny składnik formy dzieła.
12
%DUZD
Barwa jest zjawiskiem fizycznym, a dokładniej – doznaniem odczu-
wanym za pośrednictwem zmysłu wzroku, wywołanym przez światło
o określonym składzie widmowym. Problematyka barwy, inaczej
zwanej kolorem, stanowi szeroką dziedzinę wiedzy. I tak, dla potrzeb
twórczości malarskiej rozróżniamy: barwy ciepłe (np. czerwoną,
pomarańczową) i zimne (np. niebieską); barwy podstawowe (czer-
wona, żółta i niebieska) – niemożliwe do uzyskania przez zmieszanie
innych barw, i pochodne – powstające przez mieszanie parami barw
podstawowych: mieszanka czerwonej z żółtą to barwa pomarańczo-
wa, niebieskiej z żółtą – zielona, a czerwonej z niebieską – fioletowa.
Î 5. .RïREDUZ
.RïREDUZSU]HGVWDZLDZLÚNV]RĂÊEDUZ
Xĝ\ZDQ\FKSU]H]PDODU]\PRĝHFLHQDQLP
]DREVHUZRZDÊEDUZ\SRGVWDZRZHSRFKRGQH
GRSHïQLDMÈFHDWDNĝHFLHSïHL]LPQH
Rozróżniamy także barwy dopełniające (w kole barw leżą naprze-

ciw siebie). Trzy podstawowe pary takich barw to: czerwona i zielona,
niebieska i pomarańczowa oraz fioletowa i żółta. Ich właściwością jest
to, że w obrazie tworzą najsilniejsze kontrasty. Wywołanie efektu bar-
wy dopełniającej nie jest trudne: wystarczy wpatrywać się przez pewien
czas w plamę którejś z sześciu takich barw, a następnie przenieść wzrok
na białe tło, by przed oczami zamajaczyła jej barwa dopełniająca (jest to
tzw. powidok). Jeszcze inna właściwość barw dopełniających polega na
tym, że uczestniczą one w procesie tzw. łamania barw, dla pogłębienia
wyrazu dzieła: niewielka ilość którejś z barw dopełniających dodana
do jej „partnerki” powoduje jej przygaszenie, dodaje powagi. Zjawisko
to często wykorzystują malarze.
13
Osobną cechą barw, którą malarze wykorzystują, komponując
obraz, jest ich względność: zależność wrażenia temperatury plamy
barwnej od jej barwnego sąsiedztwa. Wydaje nam się ona tym cieplej-
sza, im chłodniejszy jest kolor położony obok – i odwrotnie (patrz:
barwy ciepłe i zimne s. 9).
Rozpatrując gotowe już obrazy, często posługujemy się terminem
Ð6. Maurice de Vlaminc (czyt. gamy kolorystycznej. Jeśli malarz posłużył się farbami z całej palety,
moriVGHZODPÚN , =ELHUDF]H tzn. barwami ciepłymi i zimnymi, mówimy o gamie szerokiej. Użycie
]LHPQLDNöZ, 1905–1907 jedynie barw pokrewnych ze względu na temperaturę określamy jako
Ten obraz skupia w sobie niemal
gamę wąską, z rozróżnieniem wąskiej gamy barw ciepłych i wąskiej
ZV]\VWNLHRPDZLDQHDUW\VW\F]QHĂURGNL
Z\UD]X6SUöEXMFLHMHZVND]DÊRSLVXMÈF gamy barw chłodnych. Do ożywienia tej ostatniej służy często niewiel-
IRUPÚREUD]X ka plama barwy ciepłej, tzw. akcent kolorystyczny.
14
3ODPDEDUZQDLbIDNWXUD
Zjawiska plamy barwnej w obrazie nie należy utożsamiać z jej rozumie-
niem w języku potocznym, jako bezkształtnego, często przypadkowego
śladu farby na jakimś tle. Plamy takie występują, co prawda, w niektórych
odmianach malarstwa abstrakcyjnego. W szerszym jednak rozumieniu
plama barwna to kształt wyróżniony odrębnym kolorem, świadomie
umieszczony na płaszczyźnie obrazu. Znamy kilka sposobów budowania
obrazu z plam koloru: plamy wyodrębnione konturem, plamy bezpo-
średnio sąsiadujące ze sobą, wyróżniane odrębnym kolorem i plamy
swobodnie rozrzucone na płaszczyźnie obrazu.
Odrębnym zagadnieniem związanym z powierzchnią obrazu jest
tzw. faktura – sposób położenia farby na podłoże, zależnie od jej kon- Ï7. %U\ïNDJOLQ\
systencji, rzadkiej lub gęstej, techniki użycia pędzla, a także, natural- 0LÚNNLPRGHOXQHNWHMEU\ïNLVZöMïDJRGQ\
Z\UD]]DZG]LÚF]DUöZQLHĝJïDGNLHMFKRÊ
nie, upodobań malarza. Faktura może być różna: gładka i wzburzona, PDWRZHMIDNWXU]H=ZUöÊFLHXZDJÚMDN
mięsista – nakładana grubymi warstwami farby. Te określenia odnoszą QDWDNXNV]WDïWRZDQHMIRUPLHXNïDGDVLÚ
się również do faktury stosowanej w rzeźbie. ĂZLDWïRFLHñ
:DORULbPRGHOXQHN
ĂZLDWïRFLHQLRZ\
Walor (inaczej jasność barwy) to stopień odbija-
nia światła od płaszczyzny. Barwy jasne to barwy
o słabym walorze (np. jasnożółta, jasnobłękitna)
– odbijają one więcej światła niż barwy ciemne,
o walorze mocnym (np. brązowa, fioletowa). Rów-
nież ta sama barwa może występować w różnych
walorach, w różnym nasyceniu danego koloru.
Stopniowanie waloru na malowanym przedmio-
cie to łagodne przechodzenie od waloru słabego
do mocnego, zależnie od ustawienia przedmiotu
względem źródła światła. Działanie to wywołuje
wrażenie przestrzenności przedmiotu na obrazie.
W malarstwie określamy je jako modelunek
światłocieniowy, w rysunku ołówkiem – jako
cieniowanie.
Î 8. 5\VXQHN$OEUHFKWD'ĕUHUD3RUWUHWPDWNL,
1514
3U]\MU]\MFLHVLÚWHPXU\VXQNRZL-DNLHIXQNFMHSHïQLÈZQLP
Xĝ\WHSU]H]DUW\VWÚOLQLHNUHVNL"
11
15
3U]HVWU]HñZbREUD]LH
Modelunek światłocieniowy jest jednym ze sposobów uzyskiwania
wrażenia trzeciego wymiaru albo głębi w obrazie. W dawnym ma-
larstwie modelunek idzie w parze z zastosowaniem perspektywy
linearnej, pozwalającej ukazać zarówno trójwymiarowość, jak
i wielkość obserwowanych obiektów (wrażenie zmniejszania się
ich wraz z rosnącą odległością od oka). W malarstwie nowszym
ten rodzaj budowania przestrzeni spotyka się już niezbyt często.
Rozróżniamy kilka rodzajów perspektywy linearnej (pamiętacie je
dobrze z klasy szóstej) – to perspektywa centralna, ukośna, tzw.
żabia i z lotu ptaka.
Perspektywa malarska to taka, w której wykorzystuje się zjawisko
przestrzennego działania barw: doświadczenie „wychodzenia” barw
ciepłych do przodu i „cofania się” barw chłodnych. Z kolei w perspek-
Ð9. 6WDQLVïDZ:\VSLDñVNL tywie powietrznej stosuje się zasadę, również popartą codziennym do-
3ODQW\, 1894 świadczeniem, że barwy oglądanego motywu w miarę jego oddalania
3U]HVWU]HñLMHMNOLPDWDUW\VWD
się od oka patrzącego zmieniają koloryt. Dzieje się tak wskutek coraz
SU]HGVWDZLïEDUG]RVXJHVW\ZQLH
-DNLFKĂURGNöZZ\UD]XXĝ\ï szerszej warstwy atmosfery dzielącej oglądany obiekt od naszego oka
DE\bX]\VNDÊWDNLHIHNW" (np. las na pierwszym planie jest zielony, na horyzoncie – błękitny).
16
Í 10. Oscar Niemeyer, Katedra
Brasilia w Brazylii, 1959–1970
:ZLÚNV]RĂFLG]LHïV]WXNLPDP\]D]Z\F]DM
GRF]\QLHQLD]NRPELQDFMÈFHFKUöĝQ\FK
typów kompozycji. Wiele rysunków,
REUD]öZU]HěELEXGRZOLVZöMRU\JLQDOQ\
Z\UD]]DZG]LÚF]DZïDĂQLHV\QWH]LH
UöĝQ\FKF]ÚVWR]SR]RUXVSU]HF]Q\FK
]HbVREÈW\SöZNRPSR]\FML7DNÈZïDĂQLH
V\QWH]ÈMHVWSRND]DQ\WXSU]\NïDG
2NUHĂOFLHVDPLMDNLXNïDGHOHPHQWöZ
GRVWU]HJDFLHZNRPSR]\FMLEU\ï\WHM
ĂZLÈW\QL
.RPSR]\FMD
Componere to w języku łacińskim „układać”. Zatem kompozycja to
ułożenie elementów na płaszczyźnie lub w przestrzeni w taki sposób,
by tworzyły razem przemyślaną, estetycznie wartościową całość.
Rozwiązań kompozycyjnych jest wiele – tyle, ile dzieł sztuki. Istnieje
jednak kilka stałych zasad, które tu przypomnimy.
Główną zasadą jest równowaga – takie rozmieszczenie elementów
formy, np. obrazu po jego prawej i lewej stronie, by nie powstało
wrażenie przeciążenia jednej z nich ze względu na wielkość albo
barwę położonych plam (kolory gorące i ciemne są optycznie cięższe
niż chłodne i jasne). W wyniku dobrego zrównoważenia kompozycji
powstaje forma asymetryczna, ale dająca wrażenie harmonii. Asy-
metria zaciekawia, sprzyja powstawaniu kompozycji oryginalnych,
niepowtarzalnych. Jest cechą większości dzieł sztuki, daje artystom
pole do popisu w umiejętności komponowania formy dzieła.
W kompozycji rytmicznej występuje powtarzalność podobnych
form w rozmaitych układach w przestrzeni lub na płaszczyźnie obrazu,
o kompozycji symetrycznej mówimy zaś, gdy obie połowy dzieła (po
dwóch stronach jego osi) są takie same lub bardzo do siebie podobne.
Rytm i symetria charakteryzują dawną architekturę, a także sztukę
ludową i dekoracyjną, rzadziej natomiast występują w kompozycjach
rzeźbiarskich i w obrazach.
Możemy także wyróżnić kompozycje statyczne – układy polegające
na zrównoważeniu kierunków przedstawionych form: horyzontalnego
(poziom) i wertykalnego (pion). Sprawiają one wrażenie spokoju, trwa-
łości, bezruchu. W kompozycjach dynamicznych natomiast przeważają
układy diagonalne (skośne w stosunku do podstawy), sprawiające wraże-
nie ruchu, pędu, wzlotu, spadania, chwilowości przedstawionej sytuacji.
13
17
W poprzednich latach nauki spotkaliście się również z kompozycja-
mi określanymi jako zamknięte – gdy motyw, na którym powinna się
skupić nasza uwaga, jest silnie związany z osią obrazu, i otwarte – gdy
oś obrazu nie jest zaznaczona, a cała kompozycja sprawia wrażenie
wycinka rozleglejszej całości.
Î 11. Paul Gauguin, :L]MD
SRND]DQLX (:DOND-DNXED
]bDQLRïHP), 1888
2WRGRVNRQDï\SU]\NïDGNRPSR]\FML
RWZDUWHM8ZDJÚSU]\NXZDDV\PHWULD
REUD]XLbMHMPLVWU]RZVNLH]UöZQRZDĝHQLH
-HĂOLGRGDÊGRWHJRLQWU\JXMÈFHXMÚFLH
WHPDWXSHïQHXNU\W\FK]QDF]HñPDP\
SU]HGVREÈG]LHïRZ\MÈWNRZHĵMDN
QDbNRQLHF;,;ZLHNX
Mind mapļPDSDP\ĂOL
ľ 6WZöU]FLHZVSöOQLHQDbV]NROQHMWDEOLF\P\ĂORZÈ ľ &]\PRĝOLZHMHVWVWZRU]HQLHLQWHUHVXMÈFHMIRUP\SOD-
PDSÚSODVW\F]Q\FKĂURGNöZZ\UD]X-DNLHVïRZR VW\F]QHMSU]\Xĝ\FLXW\ONRMHGQHJRĂURGNDZ\UD]X"1D
SRZLQQRVLÚ]QDOHěÊZFHQWUXPWHMPDS\" WRS\WDQLHRGSRZLHG]LÈQLHFKEÚG]LHNROHMQH]DGDQLH
:ÚGUXMÈFHOLQLH
=DGDQLH]HVSRïRZH IRUPÈRWZDUWÈF]\OLWDNÈNWöUÈ RGNUDZÚG]LGRbGRZROQHMLQQHM
3RWU]HEQHEÚGÈELDïHNDUWRQ\WHFK- PRĝQDSU]HREUDĝDÊLbUR]ZLMDÊ NUDZÚG]LELDïHJRDUNXV]D.ROHMQH
QLF]QH$DOERRbSRïRZÚPQLHMV]H -HG\Q\ZDUXQHNZbW\P]DGDQLX RVRE\NRQW\QXXMÈG]LHïRķSRG-
ļ$F]DUQHPDUNHU\LbFLHQNRSLV\ WRWDNLDE\ĂURGNLHPZ\UD]X ïÈF]DMÈFĵVZRMÈOLQLÚVZRMHOLQLH
JXPRSODVWHOLQDGRPRFRZDQLD SODVW\F]QHJRE\ïDOLQLD3LHUZV]D GRbW\FKMXĝQDU\VRZDQ\FK
RUD]DSDUDWIRWRJUDILF]Q\ RVREDU\VXMHMHGQÈGZLHOXEWU]\ ľ :\P\ĂOFLHSRGREQH]DGDQLH
ľ 3RGHMPLMFLHZVSöOQLHWZöUF]H OLQLHRbGRZROQ\PNV]WDïFLHLbUöĝ- SODVW\F]QH]bXĝ\FLHPLQQHJRĂURG-
G]LDïDQLHNWöUHEÚG]LHW]Z QHMJUXERĂFLMHGQDNĝHELHJQÈFH NDZ\UD]X
18
4. 1DMZDĝQLHMV]H
VSRVRE\LQWHUSUHWDFML
ĂZLDWDZbG]LHOHV]WXNL
P RG]LDáV]WXNLQDQLHSU]HGVWDZLDMąFąLSU]HGVWDZLDMąFąDZREUĊELH
WHMRVWDWQLHM]UyĪQLFRZDQLH]HZ]JOĊGXQDSRGHMPRZDQHWHPDW\QLH
Z\F]HUSXMHMHV]F]HPRĪOLZRĞFLSRU]ąGNRZDQLDQDV]HJRSLĊNQHJRRJUR-
GX8SU]\WRPQLZV]\VRELHERZLHPFRV]WXNDSU]HGVWDZLDáDZVZRLFK
G]LHMDFKPRĪHP\]DS\WDüMDNWRF]\QLáD-HVWWRS\WDQLHRW]Zinter-
SUHWDFMĊĞZLDWDSU]H]G]LHáRV]WXNL
Ï12. Stephan Lochner, Ï13. Peter Paul Rubens, +RïG7U]HFK.UöOL,

$GRUDFMDG]LHFLÈWND, 1445 RNLbŘ
2WRGZDREUD]\VDNUDOQHRbSRGREQ\PWHPDFLH,FKSRZVWDQLHG]LHOLSRQDGODW,OXVWUDFMDUHSUH]HQWXMH
UHDOLVW\F]Q\QXUWQLHPLHFNLHJRJRW\NXLOXVWUDFMDļIODPDQG]NLEDURN=HZ]JOÚGXQDIRUPÚUöĝQLÈVLÚRQH]DVDGQLF]R
NRORU\WHPNRQWUDVWDPLĂZLDWïRFLHQLD ZbSLHUZV]\PREUD]LHïDJRGQ\PLZbGUXJLPļRVWU\PL FKDUDNWHU\VW\NÈSRVWDFL
DbWDNĝHNRPSR]\FMÈVWDW\F]QÈZbSLHUZV]\PREUD]LHG\QDPLF]QÈļZbGUXJLP$OHSU]\W\FKZV]\VWNLFKUöĝQLFDFKG]LHïD
WHbPDMÈMHGQÈZVSöOQÈFHFKÚREDM]QDNRPLFLPDODU]HVWDUDOLVLÚZ]EXG]LÊ]DXIDQLHZLG]DXND]XMÈFOXG]NLHSRVWDFLH
LbLFKbRWRF]HQLH]JRGQLH]bQDWXUDOQ\PZ\JOÈGHPļUHDOLVW\F]QLH
15
19
Odpowiedź na to pytanie znajdowaliście w waszych podręcznikach
plastyki w rozdziałach przedstawiających problemowe ujęcie zagadnień
z dziejów sztuki, charakteryzujących style różnych epok i opisujących
wybrane sylwetki twórców sztuki.
Można jednak, spojrzawszy na dzieje sztuki niejako z lotu ptaka,
spróbować znaleźć inną odpowiedź. Otóż, niezależnie od stylów hi-
storycznych – to znaczy zbioru cech charakteryzujących dzieła okre-
ślonej epoki, pozwalających odróżnić je od dzieł innej epoki – w roz-
woju sztuki można dostrzec przynajmniej trzy sposoby wypowiedzi
artystycznej, związane z upodobaniami i temperamentem artystów,
a częściowo także z ich umiejętnościami.
W wielu epokach rozwoju sztuki – od starożytności, poprzez rene-
sans, barok, aż do sztuki XIX wieku – celem artystów było przedstawie-
nie ludzi i rzeczy zgodnie z ich prawdziwym wyglądem oraz wszelkich
Ï14. El Greco, (NVWD]D zdarzeń zgodnie z ich prawdziwym przebiegiem. Kolor przedstawia-
ĂZb)UDQFLV]ND, 1580 nych rzeczy odpowiadał ich kolorowi w naturze, w wizerunkach ludzi
2EUD]SU]HGVWDZLDPRPHQWJG\ĂZ
)UDQFLV]NRZLXND]XMHVLÚ-H]XV:UD]
posługiwano się antycznymi i renesansowymi zasadami proporcji, sta-
]bWÈZL]MÈSRMDZLDMÈVLÚQDMHJRUÚNDFK rano się też, wraz z coraz doskonalszym opanowaniem perspektywy,
VW\JPDW\ĂODG\-H]XVRZHMPÚNL/HNNR uzyskiwać w obrazach pełne złudzenie przestrzennej głębi. Prawda,
SRFK\ORQDZbSRNRU]HSRVWDÊEODGD upodobanie do takich lub innych kolorów i ich połączeń było u róż-
Z\FKXG]RQDXQLHVLRQDNXJöU]HWZDU]
RbRF]DFKMDĂQLHMÈF\FKQDG]LHPVNLP
nych artystów rozmaite, to samo dotyczyło sposobów komponowania
EODVNLHPEXU]OLZHQLHERQDGJïRZÈ (np. w dobie renesansu głównie według zasady statyki, w epoce ba-
LbZbWOHREUD]XF]DV]NDļV\PEROPDUQRĂFL roku – dynamiki) i posługiwania się światłocieniem. Zawsze jednak
GRF]HVQHJRĝ\FLDļWRZV]\VWNRJïÚERNR „opowieść” obrazu o świecie albo o zjawiskach nadprzyrodzonych
nas porusza.
musiała być wiarygodna, zasługująca na zaufanie widza: podziwiając
dzieło, mógł on zarazem rozpoznać w nim świat dobrze mu znany lub
wyobrażany od dziecięcych lat. Sposób ten nazywamy realistycznym.
Jednak już od dawien dawna przewija się przez dzieje sztuki inny
sposób ukazywania świata, sposób, w którym zamiast dążyć do obiek-
Î 15. Francisco Goya (czyt. tywnej prawdy w przedstawieniach ludzi (albo bóstw w ludzkiej postaci)
IUDQVLVNRJRMD , 5R]VWU]HODQLH
SRZVWDñFöZPDGU\FNLFKPDMD
URNX, 1814 (fragment)
7HQIUDJPHQWREUD]X ZbFDïRĂFL
SU]HGVWDZLDMÈF\HJ]HNXFMÚGRNRQDQÈ
SU]H]QDMHěGěF]HZRMVNDIUDQFXVNLHQD
KLV]SDñVNLFKSDWULRWDFK VNXSLDFDïÈJUR]Ú
WHJRZLHONLHJRPDODUVNLHJRG]LHïD*HVW
VND]DñFDNWöU\]DFKZLOÚ]JLQLHļMHJR
Z\U]XFRQHNXJöU]HUÚFHELMÈFH]bWZDU]\
SU]HUDĝHQLHDbGRWHJRVXJHVW\ZQ\NRORU\W
]GHU]HQLHMDVNUDZHJRĝöïFLHQLD]bRĂOHSLDMÈFÈ
ELHOÈWRZV]\VWNRGHF\GXMHRbRJURPQHMVLOH
Z\UD]XHNVSUHVMLWHJRG]LHïD
20
i ich otoczenia, usiłowano nadawać dziełu spotęgowany wyraz, tak by
swoją formą i kolorem silniej oddziaływało na wyobraźnię i uczucia
widza. Cel ten artyści osiągali zwykle przez jaskrawość barw i siłę ich
kontrastów oraz przez tak zwaną deformację, czyli zmianę form i pro-
porcji przedstawianych postaci i rzeczy na bardziej wyraziste, „charak-
terystyczne”. Sposób ten nazywamy ekspresyjnym. Przedstawiamy kilka
przykładów na tej stronicy i poprzedniej.
Trzecim wreszcie sposobem interpretowania świata przez dzieło
sztuki – obraz, rzeźbę, rysunek czy rycinę – jest uproszczenie formy,
czasami, jak u niewykształconych artystów lub dzieci, wynikające z bra-
ku umiejętności wiernego odtworzenia kształtów zaobserwowanych
w naturze, często jednak stosowane przez wybitnych artystów świado-
mie, dla wzmocnienia wymowy dzieła, której nie osłabiają zbyt licznie
nagromadzone szczegóły. Ale nawet wówczas, gdy przyczyną zasto-
sowanych uproszczeń jest nieumiejętność realistycznego rysowania,
prowadzą one nieraz do bardzo interesujących wyników artystycznych.
Sposób ten nazywamy syntezą formy.
Ð16. ¥Z$QQDPDORZLGïR Ï17. Honoré Daumier (czyt.

ĂFLHQQH]b)DUDV IUDJPHQW 6XGDQZb$IU\FH9,,,Z RQRUHGRPMH , 'RQb.LFKRW
7HQZ\MÈWNRZRSLÚNQ\ZL]HUXQHNĂZb$QQ\]bSDOFHPQDXVWDFKRGNU\W\SU]H]SROVNLFK Lb6DQFKR3DQVDRNb
DUFKHRORJöZZĂUöGLQQ\FKPDORZLGHï]GRELÈF\FKĂFLDQ\GDZQHMFKU]HĂFLMDñVNLHM 2WRERKDWHUG]LHïDZLHONLHJRSLVDU]D
ĂZLÈW\QLVZRMÈXURGÚLbZ\UD]ïDJRGQHJR]DP\ĂOHQLD]DZG]LÚF]DRV]F]ÚGQRĂFLĂURGNöZ KLV]SDñVNLHJR&HUYDQWHVD2EUD]
PDODUVNLFKļV\QWH]LHIRUP\NV]WDïWRZDQHMMHG\QLHJUXEÈNUHVNÈX]\VNDQÈSÚG]OHP. SU]\]QDMP\QLHZbSHïQLF]\WHOQ\
]EXGRZDQ\MHVW]bJZDïWRZQLHSRïRĝRQ\FK
SODPLbVPXJIDUE\NV]WDïWXMÈF\FKRJöOQH
W\ONR]DU\V\NRPSR]\FML$OHZïDĂQLH
SU]H]GHIRUPDFMÚLbVLïÚNRQWUDVWöZ
NRORU\VW\F]Q\FK]\VNDïRJURPQÈG\QDPLNÚ
LbHNVSUHVMÚ
Î 18. 0LFKDïDULRQRZ:HQXV, 1912

2GFKZLOLQDU\VRZDQLDQDĂFLDQLHNRĂFLRïDUHSURGXNRZDQHMZ\ĝHM
JïRZ\ĂZb$QQ\PLQÚïRODWSRGF]DVNWöU\FKSRZVWDï\ZLHONLH
G]LHïDV]WXNLVWDURĝ\WQHMĂUHGQLRZLHF]QHMLbQRZRĝ\WQHMļDbMHGQDN
V\QWHW\F]Q\XSURV]F]RQ\VSRVöENRPSRQRZDQLDG]LHïSU]HWUZDï
LbQLHXWUDFLïQLF]HVZHMDUW\VW\F]QHMZDUWRĂFL2WRERJLQL:HQXV
SU]\ZRïDQD]bRGOHJïHMVWDURĝ\WQRĂFLXNV]WDïWRZDQDQDQRZR
czystym, prostym rysunkiem konturowym.
17
21
Í 19. Jerzy Panek, Portret Józefa Gielniaka, ok. 1970
$bRWRSRUWUHWSROVNLHJRJUDILNDZ\NRQDQ\SU]H]VWDUV]HJRNROHJÚUöZQLHĂZLHWQHJR
DUW\VWÚ-HU]HJR3DQND=DOHGZLHNLONDSï\QQLHLbSHZQLHSRSURZDG]RQ\FKNUHVHNWZRU]\
ZL]HUXQHNSUDZG]LZ\ZLHUQLHRGGDMÈF\Z\JOÈGPRGHOD&]HJöĝWU]HEDZLÚFHM"
Poznając na stronicach tego podręcznika kolejne, coraz krótsze

okresy w dziejach sztuki, z pewnością zauważycie, jak często w teks-
tach towarzyszących ilustracjom oprócz słowa „abstrakcja” pojawią się
sformułowania: „ekspresyjny sposób przedstawienia postaci” czy też
„syntetyczne ujęcie tematu”. Bowiem realizm, polegający na wiernym
odtwarzaniu wyglądu osób i rzeczy, będzie należał już do rzadkości.
-HGHQPRW\ZļWU]\XMÚFLD
:\NRQDMWU]\U\VXQNLSU]HGVWDZLDMÈFHZ\EUDQ\RELHNW 3UDFHZ\NRQDMQDIRUPDFLH$ SRïRZDIRUPDWX$
]bRWRF]HQLDQSZïDVQÈGïRñSDUÚEXWöZGU]HZR *RWRZHG]LHïÈ]DSUH]HQWXMZbSHïQ\P]HVWDZLH
=DVWRVXMNROHMQRWU]\SR]QDQHVSRVRE\LQWHUSUHWDFML ľ 3RP\ĂOF]\PRĝOLZHMHVWGDOV]HSU]HREUDĝHQLHU\-
WHPDWXļUHDOLVW\F]Q\HNVSUHV\MQ\LbV\QWHW\F]Q\ VXQNRZHZ\EUDQHJRSU]H]FLHELHPRW\ZX-HĂOLWDN
ľ :\ELHU]RGSRZLHGQLHZHGïXJFLHELHSU]\ERU\ SRGHMPLMSUöEÚLbZ\P\ĂOQD]ZÚGODVZHJRQRZHJR
LbPDWHULDï\SU]\GDWQHGRZ\NRQDQLDW\FKU\VXQNöZ VSRVREXLQWHUSUHWDFMLWHPDWX
Rafael Santi, 6WDQLVïDZ,JQDF\ Paul Klee, Jean Dubuffet, Honoré Daumier,

Agnelo Doni :LWNLHZLF]Ostatni 6HQHFLR ' KRWHOFLHQLRZDQ\ 3UDF]ND
SDSLHURVVND]DñFD PRUHORZR
3RP\ĂORGSRZLHG]Z\V]XNDM
1. &RUR]XPLHV]SU]H]VIRUPXïRZDQLa ķSU]HGVWDZLHQLHUHDOLVW\F]QHĵķSU]HGVWDZLHQLHHNVSUHV\MQHĵ
ķSU]HGVWDZLHQLHV\QWHW\F]QHĵ"
2. .WöUD]bSU]HGVWDZLRQ\FKWXLOXVWUDFMLZHGïXJFLHELH]DZLHUDQDMZLÚNV]\ïDGXQHNHNVSUHVML"
8]DVDGQLMVZöMZ\EöU:\OLF]SODVW\F]QHĂURGNLZ\UD]X]DVWRVRZDQHSU]H]DUW\VWÚ
3. &]\]QDMGXMHV]ZbW\P]HVWDZLHLOXVWUDFMÚSU]HGVWDZLDMÈFÈG]LHïRZbNWöU\PHNVSUHVMDïÈF]\VLÚ
Lb]bUHDOL]PHPL]V\QWH]ÈIRUP\"
4. .WöU\]bSRZ\ĝV]\FKREUD]öZSU]HGVWDZLDV\QWHW\F]QHXMÚFLHWHPDWX"
22
1LHFKĝ\MH
ZROQDV]WXND
ľ 'RZLHPVLÚFRGDïRSRF]ÈWHNV]WXFHQRZRF]HVQHM
ľ 3R]QDPQRZHNLHUXQNLZPDODUVWZLHZGUXJLHMSRïRZLH;,;ZLHNX
ľ :\NRQDP]DGDQLHXND]XMÈFHZDUWRĂFL]DZDUWHZG]LHïDFKLPSUHVMRQLVWöZ
ľ 3R]QDPV\OZHWNLZ\ELWQ\FKPDODU]\ļķRMFöZĵV]WXNLQRZRF]HVQHM
19
23
5. 8FKZ\FLÊFKZLOÚ
A teraz opowiemy wam o sztuce zwanej nowoczesną. Co ją od-
różnia od sztuki dawnej – średniowiecznej, nowożytnej? Z istotnych
różnic wymienimy tylko to, że dotąd sztuka zawsze czemuś służyła. Na
przykład w średniowieczu wyrażała treści religijne, służąc krzewieniu
Ð20. Claude Monet, ,PSUHVMDļ
ZVFKöGVïRñFD, 1872 IUDJPHQW i umacnianiu wiary. Najwięksi artyści klasycyzmu i romantyzmu swo-
3RUDQHNZbSRUFLH&]HUZRQ\RNUÈJVïRñFD imi dziełami sprzyjali rewolucji, a realiści – nowym naówczas ideom
U]XFDVPXJÚEODVNXQDUR]HGUJDQÈZRGÚ społecznym.
UR]SUDV]DPJïÚLbSR]ZDODMXĝGRVWU]HF
U\EDFNLHïöGNLDbGDOHMXU]ÈG]HQLDSRUWRZH I oto w 1874 roku odbyła się w Paryżu wystawa obrazów, którym
0RQHWZLHG]LDïĝHZUD]]HZ]QRV]HQLHP ich twórcy nie powierzyli żadnych zadań. Jedynym celem ich arty-
VLÚWDUF]\VïRñFDZV]\VWNREÚG]LHVLÚ stycznego trudu był obraz jako wartość sama w sobie. W grupie tych
]PLHQLDÊ:UDĝHQLHMDNLHJRGR]QDïZbW\P malarzy szczególną rolę odegrał pejzażysta – Claude Monet (czyt. klod
ZïDĂQLHPRPHQFLHQRWRZDïZLÚFV]\ENR
SRVSLHV]Q\PLGRWNQLÚFLDPLSÚG]OD2G mone). Jego obrazowi zatytułowanemu Impresja – wschód słońca nowy
W\WXïXWHJRREUD]XSRFKRG]LQD]ZDFDïHJR kierunek w malarstwie zawdzięcza swoją nazwę – impresjonizm. Datę
NLHUXQNXZbPDODUVWZLHļLPSUHVMRQL]PX narodzin impresjonizmu uznajemy za początek sztuki nowoczesnej.
20
24
Monet, podobnie jak inni impresjoniści, całą swoją twórczość poświę-
cił „chwytaniu słońca na gorącym uczynku”, analizie wpływu światła na
kolor. Zdaniem impresjonistów koloryt świata i najmniejszych detali nie-
ustannie się zmienia, zależnie od oświetlenia, a więc od pory roku, dnia
i pogody. Dlatego malowali w plenerze (pod gołym niebem), oddając
w obrazie chwilowe, przelotne wrażenia (wrażenie to inaczej: impresja).
Takie malarstwo było jasne i świetliste dzięki wykorzystaniu doświad- Ï21. Claude Monet, &]HUZRQH
czeń nauki o kolorystycznym bogactwie wiązki białego światła słoneczne- ïRG]LHZb$UJHQWHXLO, 1875
:bW\PREUD]LH0RQHWDSRMDZLDVLÚ
go, rozszczepionej w pryzmacie na siedem barw, znanych z łuku tęczy. Im- WDNĝHPRW\ZZRG\LbïRG]LZUD]]bLFK
presjoniści kładli te kolory na płótnie szybko, czubkiem pędzla, co dawało UR]HGUJDQ\PRGELFLHP-HGQDNNRORU\W
efekt gęstwiny niewielkich plamek czystych barw, które przy oglądaniu DbFR]DW\PLG]LHNOLPDWREUD]XMHVW
obrazu z pewnej odległości zlewały się w oku widza w oczekiwany ton. FDïNRZLFLHRGPLHQQ\:V]\VWNLHPX
ķZLQQHMHVWĵVïRñFH7RRQRUR]ĂZLHWOLïR
W ich obrazach nie zauważymy wyraźnych konturów, nie znajdzie- LbRĝ\ZLïREDUZ\$UW\VWD]bSHZQRĂFLÈQLH
my też wiele czerni (cienie malowane są różnymi odcieniami błęki- PöJïVLÚRSU]HÊE\WHJRPRPHQWXQLH
tu). Płótna impresjonistów są pogodne i radosne, a cała powierzchnia XFKZ\FLÊ
obrazu zdaje się wibrować.
21
25
Impresjoniści malowali także inne motywy,
a w niektórych nawet się specjalizowali. I tak Augu-
ste Renoir (czyt. ogist renuar; 1841–1919) malował
chętnie piękne kobiety i sceny w parku, a Edgar De-
gas (czyt. dega;) – wyścigi konne i tancerki.
Wśród przedstawicieli nowego kierunku są też
i polscy malarze. Tu przedstawiamy wam obrazy
Józefa Pankiewicza i Władysława Podkowińskiego.
Z pewnością odnajdziecie w nich wszystkie cechy
tak bardzo typowe dla impresjonizmu.
Jak więc widać, impresjoniści zdecydowali się na
odrzucenie niemal wszystkich zasad budowania obra-
zu, którymi posługiwali się malarze poprzedniej epoki:
perspektywy, światłocienia i rysunku. Przed sztuką wy-
zwoloną z wszelkich zobowiązań, której jedynym celem
było stworzenie obrazu świata takiego, jakim go widzi
artysta, i w sposób, jaki artysta wybierze, otwierało to
na przyszłość nowe, szerokie możliwości.
Ï22. Auguste Renoir,+XĂWDZND,

1876
2EUD]SU]HGVWDZLDFKZLOÚJG\Zb]DFLV]X
RJURGXWRF]\VLÚVZRERGQDSRJDZÚGND
GZöFKPÚĝF]\]QLNRELHW\NWöUD
SU]HGFKZLOÈNRï\VDïDVLÚQDG]LHFLÚFHM
KXĂWDZFHDbWHUD]VïXFKD]bXĂPLHFKHP
VïöZUR]PöZFöZ¥ZLDWïRQDGDMÈF
EODVNNRORURPļFLHSïHMELHOLEïÚNLWRZL
ĝöïFLHQLRPLb]LHOHQLļ]GDMHVLÚPLJRWDÊ
QDbFDïHMSRZLHU]FKQLREUD]XMDNE\
SU]HVLDQHSU]H]OLVWRZLHGU]HZ
Î 23. Edgar Degas, %ïÚNLWQH

WDQFHUNL, 1895
.RPSR]\FMÚREUD]XEXGXMHGHOLNDWQ\
U\VXQHNMDVQHNRORU\]bSU]HZDJÈEïÚNLWX
VSöGQLF]HNVÈOHFLXWNLHMDNPJLHïND
DbWïRREUD]X]DSHïQLRQHJÚVWZLQÈ
UöĝQREDUZQ\FKSXQNWöZSRïRĝRQ\FK
F]XENLHPSÚG]OD]GDMHVLÚGUĝHÊ
LbZLEURZDÊ
26
Í 24. -ö]HI3DQNLHZLF]/DWR, 1890
&HOHPDXWRUDREUD]XQLHE\ïRQLFLQQHJRMDNW\ONRXND]DQLHEXMQHMSXV]\VWHM
URĂOLQQRĂFLZbXSDOQ\G]LHñ1LHPDWXQDZHWĂODGXU\VXQNXļSïöWQR]GDMHVLÚ
XWNDQH]bGUREQ\FKSXQNFLNöZWZRU]ÈF\FKZVSöOQLHMHJR]LHORQR]ïRWÈNRORU\VW\NÚ
,bWRQDPZ\VWDUF]DļRGELHUDP\SHïQHERJDWHZUDĝHQLHJRUÈFHJRODWD
Î 25. :ïDG\VïDZ3RGNRZLñVNL']LHFL
ZbRJURG]LH, 1892
7HPDWHPWHJRREUD]XVÈZbUöZQ\PVWRSQLX
XURF]DVFHQNDZbRJUöGNX]bNZLHWQ\PLUDEDWNDPL
MDNLbMDVNUDZHĂZLDWïROHWQLHJRSRUDQND=ZUöÊFLH
XZDJÚQDNRORUQDPDORZDQ\FKFLHQLG]LHFLÚF\FK
postaci.
0RPHQW]DWU]\PDQ\ZNDGU]H
ķ8FKZ\FLÊFKZLOÚĵPRĝHP\G]L- IRWRJUDIXMÈFJR]bWHJRVDPHJR REUD]\QDGb]GMÚFLDPLZ\NRQDQ\-
VLDMEH]WUXGX]DbSRPRFÈDSDUD- PLHMVFDZbUöĝQ\FKSRUDFKGQLD PLDSDUDWHP
WXIRWRJUDILF]QHJRZbWHOHIRQLH ľ 3RUöZQDMVZRMHIRWRJUDILH
NRPöUNRZ\P ]bREUD]DPLLPSUHVMRQLVWöZ
ľ :\NRQDMVHULÚ]GMÚÊPRW\ZX LbVSUöEXMSRZLHG]LHÊZbF]\P
Z\EUDQHJR]bRWRF]HQLD ]\VNXMÈSU]HZDJÚPDORZDQH
1. SpUöEXMZ\MDĂQLÊGODF]HJRLPSUHVMRQL]PMHVWXZDĝDQ\]DNLHUXQHNRWZLHUDMÈF\G]LHMHV]WXNL
QRZRF]HVQHM
2. :GRVWÚSQ\FKěUöGïDFK DOEXPDFKLQWHUQHFLH Z\V]XNDMSU]\NïDG\G]LHï]MHGQHJR]F\NOL
&ODXGHĳD0RQHWD .DWHGUDZ5RXHQStogi siana1HQXIDU\ 3U]\JRWXMSUH]HQWDFMÚZNWöUHM
Z\WïXPDF]\V]GODF]HJR0RQHWMHGHQPRW\ZPDORZDïZLHORNURWQLH
23
27
6. =bSDVMÈ]bQDP\VïHP
LbZb]DGXPLH
Ï26. Vincent van Gogh, *ZLDěG]LVWDQRF, 1888/1889

1RFQDGXĂSLRQ\PPLDVWHF]NLHP1RFQHQLHERMDNE\RV]DODïRJZLD]G\MDVQHLbZLHONLHMDNVïRñFHVÈSRGREQHGRZLUXMÈF\FK
UR]ZLHV]RQ\FKZ\VRNRODPSLRQöZSRPLÚG]\QLPLZLGDÊNïÚERZLVNRUR]ĂZLHWORQHMPDWHULLMDNEDĂQLRZÈ'URJÚ0OHF]QÈ=bGRïX
Z\VWU]HODMDNSïRPLHñNU]HZF\SU\VX2EUD]ļPöZLïYDQ*RJKļZLQLHQZ\UDĝDÊXF]XFLD-DNLHXF]XFLDPRJï\NLHURZDÊDUW\VWÈJG\
PDORZDïWHQREUD]"
28
W tym rozdziale zajmiemy się twórczością
trzech wielkich malarzy końca XIX wie-
ku: Vincenta van Gogha (czyt. wan goga), Paula
Cézanne’a (czyt. pola sezana) i Paula Gauguina
(czyt. pola gogę). Wszyscy trzej przez pewien
czas byli związani z impresjonizmem, potem
każdy z nich ukształtował własny styl, niepo-
dobny do tego, co malowano do tej pory. Co ich
łączyło? Odziedziczone po impresjonizmie upo-
dobanie do żywych, jasnych barw, ale zarazem
dążenie do przezwyciężenia „wrażeniowości”
impresjonizmu, do przywrócenia obrazom
przejrzystej kompozycji, opartej na rysunku.
Ich twórczość określamy wspólnym mianem
postimpresjonizmu.
VINCENT VAN GOGH

ļ
Urodzony w Holandii w rodzinie pastora,
Vincent van Gogh w dzieciństwie i wczesnej
młodości nie spodziewał się, że zostanie
malarzem. Jego pierwsze rysunki wykonane
węglem to pejzaże z okolic Borinage (czyt. borinaż) w Belgii, gdzie Ï27. Vincent van Gogh, .RĂFLöï
w latach 1878–1880 prowadził działalność misjonarską wśród górników. Zb$XYHUV, 1890
*HQLDOQ\PDODU]NDĝG\PDORZDQ\
Wkrótce rozpoczął w Brukseli naukę malarstwa, jednak prawdziwą PRW\Z]DPLHQLDïZbQLHSRZWDU]DOQH
szkołą malowania były dla niego obrazy impresjonistów. Przejęty ]MDZLVNR%U\ïDNRĂFLRïDSU]HGVWDZLRQHJR
możliwością kształtowania obrazu z czystych, świetlistych barw, van QDbREUD]LHNRĂFLRïD]bSHZQRĂFLÈ
Gogh odrzucił tuby z ciemnymi kolorami– czernią, brązami – i nigdy ]DFKZ\FLïDDUW\VWÚ=QDOD]ïGODQLHM
QDMOHSV]H]bPRĝOLZ\FKWïRJïÚERNL
już do nich nie powrócił. Zaczął malować obrazy kolorowe, pełne NREDOWRZ\EïÚNLWQLHEDXbJöU\LbNLSLÈFÈ
słonecznego blasku, a jednak do impresjonistycznych niepodobne, ĝ\FLHPPLJRFÈFÈZbVïRñFXïÈNÚXbGRïX
dalekie od beztroski migotliwych płócien zapełnionych punktami 2ĝ\ZLHQLHFDïRĂFLDNFHQWDPLRUDQĝX
lekko kładzionych barw. VSUDZLïRĝHREUD]VWDïVLÚMHGQ\P
]bQLHOLF]Q\FKWDNUDGRVQ\FKG]LHïWHJR
Obrazy van Gogha powstawały z linii: najpierw delikatnej linii ry- artysty.
sunku, wyodrębniającej postaci i przedmioty z tła, potem z barwnych,
wijących się kreseczek, wypełniających gęstymi szeregami powstałe
pola obrazu, wnosząc doń przedziwny niepokój, a nawet dramatyzm.
W roku 1888 van Gogh wyjechał do roziskrzonego słońcem Arles
(czyt. arl) na południu Francji, gdzie wszystkie kolory na jego płótnach
zajaśniały nowym, bardziej intensywnym blaskiem. Tam, jak mówił,
„można znaleźć piękne przeciwstawienie czerwieni i zieleni, błękitu
i oranżu, siarki (żółcienia) i fioletu”.
25
29
W czasie, gdy powstawały przedstawione tutaj obrazy, artysta za-
czął zapadać na zdrowiu. Nadmierna wrażliwość, ciężki upalny klimat,
gorączkowy sposób pracy – to wszystko przyczyniło się do rozwo-
ju poważnej choroby psychicznej i konieczności podjęcia leczenia.
Właśnie wtedy powstały najwspanialsze dzieła malarza: pejzaże, często
z postaciami ludzi, oraz portrety. Rejestrował w nich van Gogh swoje
przeżycie natury i jemu podporządkował wszystko inne: kompozycję,
barwę, fakturę obrazu. Takie malarstwo, w którym silne, gwałtowne
odczucia artysty znajdują wyraz w spotęgowanych środkach artystycz-
Ð28. Paul Cézanne,'RP\ nego wyrazu, czyli ekspresji, nazywamy ekspresyjnym.
Zb3URZDQVML, ok. 1883 W 1890 roku van Gogh opuścił południe Francji, wyjechał na pół-
2EVHUZXMÈFSU]\URGÚ&Ó]DQQH]JïÚELDïMHM noc w pobliże Paryża. W tym samym roku w lipcu, w chwili załamania,
VWUXNWXUÚGRV]XNLZDïVLÚXNU\WHJRZbQLHM
popełnił samobójstwo.
SRU]ÈGNX:\QLNLHPGRFLHNDñDUW\VW\VÈ
]JHRPHWU\]RZDQHNV]WDïW\HOHPHQWöZ
QDWXU\NWöUHWZRU]ÈRUJDQLF]QÈMHGQRĂÊ 3$8/&v=$11( ļ
]bZLGRF]Q\PLQDREUD]LH]DEXGRZDQLDPL Paul Cézanne pochodził z Prowansji, regionu na południu Francji. Wcześ-
'RVNRQDïDNRPSR]\FMDNV]WDïWöZLFK
U\WPZLHONRĂFLLbNLHUXQNLVSUDZLDMÈ nie zdecydował się poświęcić sztuce, a za swoich pierwszych mistrzów
ĝHREUD]]GDMHVLÚJUDÊMDNGRVNRQDOH i przewodników uznał znanych nam malarzy Eugène’a Delacroix
ZVSöïEU]PLÈFDRUNLHVWUD (czyt. eżena delakrua) i Gustave’a Courbet (czyt. gistawa kurbe).
26
30
Pierwszą, ale gruntowną zmianę w malarstwie Cézanne’a – jego te- Ï29. Paul Cézanne, 0DUWZD
matyce, kolorycie, sposobie położenia farby – przyniósł impresjonizm. QDWXUD, ok. 1893
2ZRFHQDF]\QLDVHUZHWD]RVWDï\
Artysta z entuzjazmem przyłączył się do tego kierunku, wkrótce jednak XSRU]ÈGNRZDQH]JRGQLH]bSUDZDPL
przestał wystawiać swoje obrazy, przygotowując się do wielkiej zmiany REUD]X.XOLVWRĂÊRZRFöZNRQWUDVWXMH
w sposobie malowania. Pozostając przy impresjonistycznej żywości, ze zgeometryzowanymi formami
świeżości kolorytu, dążył do przywrócenia malowanym przedmiotom SRPLÚWHMVHUZHW\1LHPDWXWUDG\F\MQHM
SHUVSHNW\Z\OLQHDUQHMJïÚELÚWZRU]È
ich formy, zagubionej przez impresjonizm. SODQ\.RQVHNZHQFMDZbEXGRZLH
Wielbił naturę jako niewyczerpane źródło sztuki, uznał jednak, że WHJRREUD]XMHVWLPSRQXMÈFDĝDGHQ
obraz jest wartością niezależną i podlega prawom formułowanym przez HOHPHQWQLHPöJïE\]RVWDÊXVXQLÚW\
malarza. Dlatego nie musi on wiernie naśladować natury: ani kształtów DOERSU]HVXQLÚW\EH]V]NRG\GODFDïRĂFL
kompozycji.
postaci i przedmiotów, ani przestrzeni.
W obrazach Cézanne’a kształt przedmiotów, zwykle uproszczony,
zbliżał się do form geometrycznych (artysta w jednym z listów napisał
nawet: „trzeba przedstawiać naturę podług kuli, walca i stożka”). Dla
podkreślenia przestrzenności przedmiotów malarz nie posługiwał się
27
31
również, jak dawni mistrzowie, modelunkiem światłocieniowym, lecz
jasne (oświetlone) fragmenty obrazu malował innymi barwami niż
ocienione, całą uwagę skupiając na doborze barw i takim ich kontra-
stowaniu, by obraz przedstawiał harmonijną, kolorystycznie dobrze
wyważoną całość. Zwykło się mówić, że „budował formę kolorem”.
Twórczość Cézanne’a wywarła ogromny wpływ na malarstwo póź-
niejszych lat.
PAUL GAUGUIN (1848–1903)

Paul Gauguin również nie sposobił się w młodości do zawodu malarza.
Ð30. Paul Gauguin, 6NÈG Służył w marynarce handlowej, następnie pracował w banku. Lecz
SU]\V]OLĂP\".LPMHVWHĂP\"
już wówczas, jako bywalec wystaw, podziwiał obrazy impresjonistów,
'RNÈGLG]LHP\" 1897
$UW\VWDZ]EUDQLDïVLÚZ\MDĂQLÊFRWR oszczędzając na osobistych wydatkach po to, by je kupować i groma-
G]LHïRR]QDF]DMDNQDOHĝ\MHUR]XPLHÊ dzić. Próbując własnych sił w malarstwie, poszedł drogą „malarstwa
1DSLVDïW\ONRW\OHķ3RSUDZHMVWURQLH wrażeń”, co dało nieoczekiwanie dobre wyniki.
XbGRïXĂSLÈFHG]LHFNRLbWU]\SU]\NXFQLÚWH
W roku 1886 Gauguin wyjechał do miasta Pont-Aven w Bretanii,
NRELHW\'ZLHSRVWDFLHVSRZLWHSXUSXUÈ
]ZLHU]DMÈVLÚVRELH]HVZ\FKP\ĂOLSRWÚĝQD by wraz z kilkoma innymi malarzami sformułować zasady nowego
VLHG]ÈFDSRVWDÊ Z]QRVLUDPLRQDLb]H sposobu malowania obrazów. Chodziło o to, by wszystkie przedsta-
]GXPLHQLHPSU]\SDWUXMHVLÚREXSRVWDFLRP wiane kształty były konturem, oddzielającym je, jak przegroda, od tła
NWöUHRĂPLHODMÈVLÚUR]P\ĂODÊRbVZRLP
lub innych sąsiadujących kształtów, dla uzyskania większej przejrzy-
ORVLH%RĝHNXQRVLUDPLRQDLb]GDMH
VLÚWDMHPQLF]RLbU\WPLF]QLHZVND]\ZDÊ stości, a zarazem zwartości formy obrazu. Jak widać, styl ten stanowił
ZbNLHUXQNX]DĂZLDWöZ:UHV]FLH całkowite przeciwieństwo wrażeniowego, rozmigotanego malarstwa
F]XZDMÈFDVWDUXFKD]GDMHVLÚSU]\MPRZDÊ impresjonistów. W 1891 roku Paul Gauguin wyjechał w egzotyczną
ZV]\VWNR]bUH]\JQDFMÈLbNRñF]\OHJHQGÚ
podróż na wyspę Tahiti na Oceanie Spokojnym. Zachwycony kolo-
2VREOLZLHELDï\SWDNXbMHMVWöSWU]\PDMÈF\
ZbV]SRQDFKMDV]F]XUNÚV\PEROL]XMH rytem tamtejszej przyrody i prostotą panujących tam obyczajów czuł
]EÚGQRĂÊSXVW\FKVïöZĵ się naprawdę wolny. Na jakiś czas wrócił do Francji, jednak po kilku
32
latach znów wybrał się na wyspy, by pozostać tam już na stałe. Ma-
lował obrazy nasycone kolorem o niezwykłej intensywności. Tam też
powstało jedno z najbardziej zagadkowych jego dzieł: ogromne płótno
zatytułowane: Skąd przyszliśmy? Kim jesteśmy? Dokąd zmierzamy? –
wielka panorama ludzkiego losu przedstawiona w egzotycznej scenerii.
Gauguin w wielu swoich obrazach wyrażał nurtujące go myśli o życiu,
iu,
jego trwałości i przemijaniu. Takie obrazy nazywamy symbolicznymi.
mi.
Mówiąc o wybitnych artystach końca XIX wieku nie sposób pomi- mi-
nąć rzeźbiarza Augusta Rodina (czyt. ogista rodę). Wiele spośród ód
XIX-wiecznych rzeźb to częstokroć dzieła wykonane wprawnie, ie,
ale do rozwoju sztuki rzeźbiarskiej wniosły niewiele albo zgoła nic. ic.
W kształtowaniu figur powtarzano bez końca styl klasycystyczny, któ-tó-
ry – po stokroć powielany – stracił swoją świeżość, stał się skostniały,
ły,
martwy. Toteż i niewiele nazwisk twórców tych rzeźb przetrwało na
kartach historii sztuki. A jednak XIX stulecie w swojej drugiej połowie
wie
doczekało się geniusza.
AUGUSTE RODIN (1840–1917)

Auguste Rodin urodził się w Bretanii, regionie zachodniej Francji. cji.
Bardzo wcześnie znalazł się wraz z rodziną w Paryżu. Tam ukończył zył
szkołę artystyczną.
Rzeźbą zajął się dość późno, bo w wieku 25 lat, tworzył już wówczas zas
przejmujące wyrazem portrety i posągi. Jako mężczyzna trzydziesto- to-
pięcioletni wyruszył do Włoch, skąd powrócił poruszony twórczością cią
artystów starożytności i odrodzenia, w szczególności Michała Anioła. ła.
We Włoszech Rodin znalazł się nie tylko wśród dzieł wielkich artystów ów
renesansu, lecz także w krainie wielkich pisarzy tej epoki. Florencja, gdzie
zie
tworzył Michał Anioł, była także miastem genialnego poety wczesne-
Ï31. Auguste Rodin, 0\ĂOLFLHO,
go odrodzenia – Dantego Alighieri, autora poematu Boska Komedia,
1902
opisującego wędrówkę przez trzy pozaziemskie krainy: piekło, czyściec
7HQSRVÈJ]DGXPDQHJRPÚĝF]\]Q\
i raj. Z części mówiącej o piekle Rodin zaczerpnął pomysł ogromnej, RbKHUNXOHVRZHMEXGRZLHRGG]LDïXMHQD
wielofiguralnej kompozycji Bramy piekieł. Co prawda dzieła nie ukoń- QDVSU]H]NRQWUDVW\]DNOÚWHMZbQLPVLï\
czył, pozostały jednak poszczególne figury, wśród nich słynny Myśliciel. LbGXFKRZHJRVNXSLHQLDPDV\ZQRĂFL
VDPHMEU\ï\U]HěELDUVNLHMLbVXEWHOQRĂFLMHM
W roku 1884 Rodin rozpoczął pracę nad pomnikiem dla Calais
SRZLHU]FKQLSR]ZDODMÈFHMQDQLH]PLHUQLH
(czyt. kale; il. 32) – miasta w północnej Francji nad Cieśniną Kaletań- ERJDWÈJUÚĂZLDWïD1LHĂOL]JDVLÚRQR
ską. W czasie wojny zwanej stuletnią Calais pierwsze wpadło w ręce VZRERGQLHMDNSRZ\JïDG]RQ\FKREï\FK
Anglików. Z historią oblężenia miasta wiąże się dramatyczna opo- SRZLHU]FKQLDFKU]HěENODV\F\VW\F]Q\FK
OHF]G]LÚNLIDNWXU]HSHïQHMZ\SXNïRĂFL
wieść o ofierze z życia jego bohaterskich mieszkańców jako karze za
Lb]DJïÚELHñQDSU]HPLDQOĂQLLbSU]\JDVD
zbyt długotrwały opór. Właśnie temu wydarzeniu Rodin postanowił 7ÚFHFKÚU]HěE5RGLQDXZDĝDVLÚ]D
poświęcić pomnik. LPSUHVMRQLVW\F]QÈ
33
Î 32. Auguste Rodin,
0LHV]F]DQLH]b&DODLV, 1884–1886
']LHOQLPLHV]F]DQLHZbFKZLOLRSXV]F]HQLD
PLDVWDDOERMXĝPRĝHSU]HGREOLF]HP
QLHSU]\MDFLHODLbNDWD:bFDïHMJUXSLH
F]XMHVLÚQLHE\ZDïHQDSLÚFLHOHF]UHDNFMH
SRV]F]HJöOQ\FKSRVWDFLVÈUöĝQHRG
skupionej powagi starca Eustachego
GH6DLQW3LHUUH F]\WVÚSLHU SRSU]H]
RWÚSLHQLHLbUR]SDF]DĝbSR]ZLHU]ÚF\
VWUDFK-HVWWRMHGHQ]bQDMEDUG]LHM
SU]HMPXMÈF\FKSRPQLNöZZbFDïHM
KLVWRULLV]WXNLU]HěELDUVNLHM8IRUPRZDQ\
VZRERGQLH]bSRVWDFLQLHSRZLÈ]DQ\FK
]HVREÈPLDïE\Ê]JRGQLH]b]DPLDUHP
artysty, ustawiony nie na wysokim cokole,
OHF]WXĝSU]\]LHPLZïÈF]RQ\ZbFRG]LHQQH Auguste Rodin był twórcą wielu dzieł: o treści mitologicznej (Amor
ĝ\FLHEH]SLHF]QHJRMXĝPLDVWD i Psyche), symbolicznych (Boleść, Złudzenie), także licznych portretów.
Oryginalnym, nowoczesnym dziełem jest pomnik wielkiego pisarza
francuskiego, Honoriusza Balzaka.
Na koniec przytoczmy słowa artysty skierowane do potomnych:
„Mistrzem jest ten, kto patrząc oczami na to, co wszyscy widzieli, umie
dopatrzeć się piękna w tym, co jest zbyt pospolite, aby być zauważone
przez innych [...].”
(PRFMHORJLNDF]\UHIOHNVMD"
0DV]GRG\VSR]\FMLMHG\QLHEORNU\VXQNRZ\ Z\JOÈGNDUWNLDOHZbFLHNDZ\LbGREU]HSU]HP\ĂODQ\
$ LbVZRMHSDOFHXbUÈN3U]\GDÊVLÚPRĝH V\VWHPRZ\ VSRVöE1DGWU]HFLÈELDïÈSïDV]F]\]QÈ
WHĝJXPRSODVWHOLQDGRPRFRZDQLDLbDSDUDW ļSRILOR]RIXMLQLHFKVWDQLHVLÚRQDZ\UD]HPWZRMHM
IRWRJUDILF]Q\ JïÚERNLHM]DGXP\'REU]HE\ïRE\IRWRJUDIRZDÊQD
ľ 3RïöĝSU]HGVREÈWU]\ELDïHNDUWNLSDSLHUX ELHĝÈFRZV]\VWNLHG]LDïDQLD
3DWU]ÈFQDSLHUZV]ÈZ\REUDěVRELHĝHRGF]XZDV] ľ 3U]\JRWXMNDUWRQWHFKQLF]Q\NRORURZHSDSLHU\
PRFQHZHZQÚWU]QHSRUXV]HQLHZ]EXU]HQLH LbNOHM:\NRQDMNRODĝEÚGÈF\EDUZQÈLQWHUSUHWDFMÈ
ļGDMWHPXZ\UD]3U]\GUXJLHMļSRP\ĂOMDN]PLHQLÊ MHGQHM]bWU]HFKF]ÚĂFLSRZ\ĝV]HJRÊZLF]HQLD
1. 6FKDUDNWHU\]XMWZöUF]RĂÊ9LQFHQWDYDQ*RJKD3U]\SRPQLMMDNRNUHĂODP\PDODUVWZRZNWöU\P
JZDïWRZQHXF]XFLDWZöUF\]QDMGXMÈZ\UD]ZVSRWÚJRZDQ\FKĂURGNDFKZ\UD]XDUW\VW\F]QHJR
2. 3RZLHG]MDNLHFHFK\REUD]öZ3DXOD&Ó]DQQHĳDSR]ZDODMÈRNUHĂOLÊMHJRWZöUF]RĂÊMDNR
QRZDWRUVNÈ
3. =DSUH]HQWXM Z\V]XNDQHZGRVWÚSQ\FKěUöGïDFK SU]\NïDG\REUD]öZ3DXOD*DXJLQDLZVNDĝ
QDMEDUG]LHMFKDUDNWHU\VW\F]QHFHFK\PDODUVWZDWHJRDUW\VW\
34
Analiza podstawy programowej
ANALIZA PODSTAWY PROGRAMOWEJ DO PLASTYKI

DLA KLAS IV–VIII Z 30 GRUDNIA 2016 ROKU
w kontekście obecnie obowiązującej podstawy programowej
Wedïug zaïoĝeñ podstawy programowej do plastyki dla klas IV–VIII z 30 grudnia 2016 roku oraz wedïug podstawy
programowej obecnie obowiÈzujÈcej plastyka jest przedmiotem obowiÈzkowym o charakterze ogólnoksztaïcÈcym,
zatem w obu dokumentach nie ma róĝnicy co do charakteru przedmiotu.
Tab. 1. Zestawienie liczby godzin przeznaczonych na realizacjÚ przedmiotu plastyka wedïug obecnie obowiÈzujÈcej
podstawy programowej
Kategoria Szkoła podstawowa Gimnazjum

klasa IV V VI I II III
liczba godzin w tygodniu 1 1 1 1 – –
razem 4
Wedïug obecnie obowiÈzujÈcej podstawy programowej w szkole podstawowej realizowano plastykÚ w wymiarze jed-
nej godziny tygodniowo w klasie czwartej, piÈtej i szóstej oraz w jednej, wybranej klasie gimnazjum (np. w pierwszej
lub w drugiej).
Tab. 2. Zestawienie liczby godzin przeznaczonych na realizacjÚ przedmiotu plastyka wedïug podstawy programowej
dla klas IV-VIII z 30 grudnia 2016 roku
Kategoria Szkoła podstawowa

klasa IV V VI VII VIII
liczba godzin w tygodniu 1 1 1 1 –
razem 4
Ramowy plan nauczania plastyki przygotowany przez MEN przewiduje nauczanie tego przedmiotu w obrÚbie szkoïy
podstawowej w wymiarze 1 godziny tygodniowo w klasach IV–VII.
Tab. 3. Róĝnica liczby godzin na nauczanie plastyki miÚdzy obecnÈ i nowÈ podstawÈ programowÈ
Porównywana zawartość Obecna podstawa programowa Nowa podstawa programowa

adresat uczeń klas: IV, V, VI szkoły podstawowej uczeń klas: IV, V, VI, VII szkoły podstawowej
oraz I klasy gimnazjum
liczba godzin w cyklu kształcenia 4 godziny (w trakcie 6 lat nauki) 4 godziny (w trakcie 5 lat nauki)
Z zestawienia wynika, ĝe wymiar nauczania plastyki w nowej podstawie programowej z 2016 roku w stosunku do
podstawy nauczania obecnie obowiÈzujÈcej nie ulega zmianie. Warto przypomnieÊ, ĝe zarówno w okresie miÚdzywo-
jennym, jak i do roku 1989 treĂci plastyczne w szkole podstawowej w klasach IV–VIII byïy realizowane w niekwestio-
nowanym wymiarze 1 godziny tygodniowo przez 5 lat nauczania, natomiast w ostatnim dwudziestoleciu znaczÈco
uszczuplono ten wymiar, czÚĂciowo zastÚpujÈc plastykÚ przedmiotem zajÚcia artystyczne.
35 © Copyright by Wydawnictwa Szkolne i Pedagogiczne, Warszawa 2017

Naleĝy podkreĂliÊ, ĝe w gimnazjum treĂci plastyczne mogïy byÊ realizowane podczas nauczania przedmiotu zajÚcia
artystyczne w wymiarze kolejnej godziny tygodniowo przez dwa lata nauczania. W nowej podstawie programowej
w szkole podstawowej nie przewidziano przedmiotu zajÚcia artystyczne, co w praktyce przekïada siÚ na znacznie krót-
szÈ realizacjÚ treĂci plastycznych. Zatem w rezultacie ograniczono wymiar godzin w stosunku do tradycji nauczania
treĂci plastycznych w polskiej szkole o co najmniej jednÈ godzinÚ tygodniowo w ciÈgu roku nauczania, przedmiot nie
jest kontynuowany na kolejnym etapie ksztaïcenia.
Prezentacja jakościowa oczekiwanych osiągnięć ucznia w podstawie programowej

do plastyki w klasach IV–VIII w kontekście obecnie obowiązującej podstawy
programowej – porównanie treści
Obecnie obowiÈzujÈca podstawa programowa do plastyki w klasach IV–VI szkoïy podstawowej oraz w jednej z klas
gimnazjum za gïówne cele stawiaïa umiejÚtnoĂci w obrÚbie percepcji (odbiór wypowiedzi i wykorzystanie zawartych
w nich informacji – dziaï I) i recepcji (odbiór przesïañ – dziaï III) sztuki oraz tworzenia wypowiedzi plastycznych
(ekspresja – dziaï II). W tych trzech obszarach lokowaïy siÚ: wiedza, umiejÚtnoĂci i ksztaïtowane postawy wynikajÈce
ze uszczegóïowionych treĂci nauczania.
Stopieñ ogólnoĂci wymagañ w omawianej podstawie byï duĝy. W pierwszym z obszarów uczeñ nabywaï wiedzÚ w za-
kresie dzieï sztuki oraz instytucji upowszechniajÈcych kulturÚ – od zasiÚgu lokalnego aĝ po krajowy i zagraniczny,
ze szczególnym uwzglÚdnieniem dziedzictwa kultury Ăródziemnomorskiej. Uczyï siÚ uczestnictwa w kulturze pla-
stycznej, wykorzystywania przekazów medialnych i znajomoĂci praw autorskich oraz nabywaï postawÚ ĂwiadczÈcÈ
o jednoĂci z tradycjÈ narodowÈ.
Recepcja sztuki obejmowaïa porzÈdek chronologiczny w poznawaniu dziejów sztuki polskiego i europejskiego dzie-
dzictwa kultury plastycznej ze wspóïczesnÈ sztukÈ wïÈcznie, uwzgledniajÈcy podziaï na dyscypliny sztuki. Na nauczy-
cielu spoczywaï obowiÈzek uprzystÚpniania kultury wizualnej w bezpoĂrednim kontakcie i przez zastÚpniki, w tym
z wykorzystaniem mediów. W trakcie tworzenia wypowiedzi plastycznych uczeñ doskonaliï warsztat plastyczny, wyko-
rzystywaï klasyczne techniki i media cyfrowe, wyraĝajÈc wïasne: wiedzÚ, emocje i umiejÚtnoĂci warsztatowe. Ten dziaï
w praktyce szkolnej zajmowaï, z racji mniejszego wymiaru godzin w stosunku do wczeĂniejszych zaïoĝeñ programo-
wych, zaledwie margines czasu, mimo zaïoĝeñ i zaleceñ ksztaïtowania myĂlenia twórczego.
Oczekiwane osiÈgniÚcia ucznia w zakresie plastyki w nowej podstawie programowej równieĝ skupiajÈ siÚ w obrÚ-
bie trzech gïównych zaïoĝeñ ksztaïcenia (celów) i wytyczajÈ treĂci nauczania. ObejmujÈ umiejÚtnoĂÊ posïugiwania
siÚ jÚzykiem opisujÈcym dzieïo sztuki (dziaï I), wiedzÚ z zakresu kultury plastycznej ogólnoludzkiego dziedzictwa
(dziaï III) oraz doskonalenie warsztatowych umiejÚtnoĂci plastycznych i wypowiedzi ekspresyjnych (dziaï II). W dzia-
le pierwszym waĝne sÈ kompetencje w zakresie zarówno nabywanej wiedzy, jak i jej stosowania w praktyce. Wie-
dza obejmuje znajomoĂÊ specyğki dziedzin sztuk plastycznych z podkreĂleniem wspóïczesnych form, klasyğkacjÚ
tematyki dzieï oraz strukturÚ dzieïa plastycznego uwzglÚdniajÈcÈ gïówne komponenty: kompozycjÚ, barwÚ, wyraĝanie
przestrzeni, liniÚ, fakturÚ oraz inne Ărodki artystyczne. W drugim dziale eksponowana jest aktywnoĂÊ plastyczna do-
skonalÈca umiejÚtnoĂci oraz dajÈca moĝliwoĂÊ wypowiedzi ekspresyjnych w róĝnorodnych dziedzinach i technikach
plastycznych.
Podsumowanie
Z powyĝszego zestawienia wynika, ĝe wiedza i umiejÚtnoĂci przewidziane w nowej podstawie programowej do pla-
styki majÈ charakter podstawowy. Eksponuje siÚ moĝliwoĂci wykorzystania treĂci nauczania tego przedmiotu w re-
alizacji procesu wychowania ksztaïtujÈcego poĝÈdane postawy wychowawcze. Docenia siÚ rangÚ ogólnorozwojo-
wego znaczenia plastyki w rozwijaniu wyobraěni i kreatywnoĂci ucznia. Zaïoĝone cele i treĂci nauczania wyraĝone
w trzech obszarach powinny siÚ przenikaÊ w procesie dydaktyczno-wychowawczym i uwzglÚdniaÊ kryterium rozwo-
jowe ucznia.

Wnioski
W stosunku do tradycji nauczania treĂci plastycznych w polskiej szkole podstawowej nowa podstawa programowa
prezentuje mniejszy wymiar godzinowy nauczania plastyki. Przedmiot nie jest kontynuowany na kolejnym etapie
ksztaïcenia.
W nowej podstawie programowej do plastyki w klasach IV–VIII szkoïy podstawowej cele i treĂci nauczania sÈ bardziej
uszczegóïowione w stosunku do sformuïowañ zawartych w obecnie funkcjonujÈcych podstawach programowych.
Nowa podstawa programowa:
• dookreĂla wiedzÚ plastycznÈ z zakresu struktury dzieïa plastycznego, eksponuje jÚzyk plastyki na podstawowym
poziomie, eksponuje znajomoĂÊ dzieï sztuki rodzimej;
• eksponuje cele wychowawcze, tworzenie pozytywnych postaw wobec rodzimego dziedzictwa kulturowego w kon-
tekĂcie dziedzictwa ogólnoludzkiego oraz wobec prac plastycznych wïasnych i kolegów, a takĝe kïadzie nacisk na
znajomoĂÊ praw autorskich;
• podkreĂla rangÚ znajomoĂci sztuki ludowej oraz instytucji i kolekcji sztuki w Polsce, a takĝe dba o ksztaïtowanie
toĝsamoĂci kulturowej;
• podkreĂla wartoĂÊ dziaïañ podejmowanych w grupach oraz dziaïañ twórczych opartych zarówno na obserwacji
natury, jak i czerpiÈcych inspiracjÚ z wyobraěni oraz dziaïañ ksztaïtujÈcych otoczenie ucznia;
• eksponuje koniecznoĂÊ znajomoĂci wspóïczesnych, nowatorskich form wypowiedzi artystycznych, wykorzystywa-
nia moĝliwoĂci mediów oraz podejmowania prób integracji sztuk;
• wysuwa na pierwszy plan ksztaïtowanie postawy kreatywnej (eksponowanie dziaïañ, nabywanie wiedzy o dziejach
sztuki wydaje siÚ drugoplanowe).
Podczas realizacji programu nauczania nauczyciel plastyki w klasach IV–VIII szkoïy podstawowej jest zobowiÈzany
do uwzglÚdnienia psychoğzycznego rozwoju ucznia (rozwój rysunkowy i percepcyjny) oraz uwzglÚdnienia ukïadu spi-
ralnego modelu nauczania, utrwalania treĂci i róĝnicowania form lekcji (np. lekcje muzealne, spotkania z artystami).

Plastyka | Plastyka | Klasa 7 Szkoła podstawowa 4–8
Rozkład materiału dla klasy 7

Temat lekcji / temat pracy plastycznej PP * Pojęcia i terminy
1. Wszyscy artyści rysują. O dziedzinach plastyki. I.1 • natura
Zabawa plastyczna – rozmowa między artystami I.5 • kultura
różnych dziedzin sztuki: o wyższości… I.6 • sztuka
II.1 • plastyka
III.8 • sztuki przedstawiające
• sztuki nieprzedstawiające
• sztuki wizualne
• malarstwo
• grafika
• rysunek
• rzeźba
• architektura
• rzemiosło artystyczne
• wzornictwo przemysłowe
2. W świecie kontrastów i podobieństw – powtórzenie I.2 • kreska
i przypomnienie pojęć języka plastyki dotyczących I.3 • barwy ciepłe
kreski, barwy, plamy, faktury, kompozycji. / I.5 • barwy zimne
„Kolorowa dżungla” II.1 • barwy podstawowe
II.6 • barwy pochodne
• barwy dopełniające
• powidok, kontrast, łamanie barw
• względność barw
• gama kolorystyczna (wąska, szeroka)
• plama barwna
• faktura
• walor barwy
• zasada równowagi w kompozycji
• kompozycja dynamiczna
• kompozycja rytmiczna
• kompozycja otwarta
• kompozycja zamknięta
3. Ciekawie rozmieszczone trójwymiarowe przedmioty, I.2 • walor
bliskie i oddalone – powtórzenie o światłocieniu, I.4 • stopniowanie waloru
przestrzeni w obrazie i kompozycji. /„Jabłko. Jabłoń. I.5 • modelunek światłocieniowy
Sad”. „Zwierzęta z sześcianów” I.6 • światłocień
II.1 • cieniowanie
II.6 • perspektywa linearna (perspektywa centralna,
ukośna, żabia, z lotu ptaka)
• perspektywa malarska
• perspektywa powietrzna
• zasada równowagi w kompozycji
• kompozycja rytmiczna
* Numery treści nauczania w podstawie programowej
AUTOR: Beata Mikulik

Temat lekcji / temat pracy plastycznej PP Pojęcia i terminy

• kompozycja symetryczna
• kompozycja statyczna
• kompozycja otwarta
• kompozycja zamknięta
4. Sposoby interpretacji świata w dziele sztuki – I.1 • realizm

podobieństwo, wyraz, uproszczenie. Jak pokazywać I.3 • ekspresja, deformacja
świat – prawdziwie, z uczuciem czy bez szczegółów? / I.5 • synteza formy
„Pejzaże i pogoda” II.1 • harmonia
II.2 • nastrój
II.6 • faktura
• wąska, szeroka gama kolorystyczna
• barwy kontrastowe, dopełniające
• kreska
• pejzaż
5. Uchwycić chwilę. / „Widok przez promienie słońca”, I.1 • sztuka nowoczesna

„Kolorowe tancerki”, „Dworzec kolejowy” I.3 • impresjonizm
I.5 • barwy czyste, barwy podstawowe i pochodne
I.6 • barwy dopełniające
II.2 • powidok
III.5 • plama barwna
• faktura
• pejzaż
• scena rodzajowa
• wnętrze
6. Wrażenie, pasja, refleksja. / „Noc z tańczącymi I.1 • postimpresjonizm

gwiazdami”, „Krajobraz ze stożków walców i kul”, I.2 • ekspresja, obrazy ekspresyjne
„Zamyślenie, droga życia” I.3 • barwy podstawowe, barwy pochodne
I.4 • barwy dopełniające
I.5 • faktura
II.2 • kompozycja dynamiczna
II.6 • kompozycja otwarta, zamknięta
III.5 • synteza formy
• światłocień
• plama barwna z konturem
• symbol, obrazy symboliczne
7. Płynność linii, precyzja rysunku, delikatność barw. / I.1 • styl

„Ptaki, kwiaty, liście i ornamenty”, „Projekt secesyjnego I.2 • secesja
krzesła, poręczy schodów” I.5 • architektura (budowle, wnętrza)
I.6 • malarstwo
II.2 • linia, kontur
III.4 • plama barwna bez modelunku
III.6 • kompozycja dynamiczna, kompozycja rytmiczna
• stylizowana ornamentyka roślinna


8. Prawda i przesłanie, symbol i metafora. / I.1 • styl
„Dokąd porwano królewnę?”, „Lalki”, czyli dwa obrazy I.2 • styl artysty
życia w dziele”, „Osoba jako symbol uczuć, zjawisk I.3 • secesja
i żywiołów” I.4 • modernizm
I.6 • symbolizm
II.2 • symbol
III.4 • metafora
III.6. • ekspresja
• malarstwo
• kreska
• szeroka gama kolorystyczna
• kompozycja
9. „Dzikie kolory”, głębia przeżyć. / „Drzewo i człowiek I.1 • fowizm
widziane przez fowistę i ekspresjonistę” I.2 • ekspresja
I.3 • ekspresjonizm
I.5 • deformacja
II.2 • plama barwna,
II.6 • kontur
III.5 • szeroka gama barw, kontrasty kolorystyczne
• faktura
• synteza formy
10. Nowe spojrzenie na przestrzeń. Kolaż – ulubiona I.1 • kubizm
technika kubistów. / „Martwa natura z instrumentem I.2 • (faza analityczna, faza syntetyczna)
muzycznym” I.4 • przestrzeń kubistyczna
I.6 • geometryzacja form
II.1
II.6
III.5
11. Gdy plamy stają się tematem obrazów. / I.1 • abstrakcja

„Co nam w duszy gra?mój obraz abstrakcyjny” I.2 • abstrakcjonizm
I.3 • abstrakcja, abstrakcjonizm spontaniczny
I.5 • abstrakcja, abstrakcjonizm geometryczny
I.6 • kompozycja dynamiczna
II.2 • kompozycja statyczna
II.6 • unizm
III.4 • wąska gama barw, tonacja
III.5
12. W świecie nierealnych snów i zdarzeń. / I.1 • surrealizm (nadrealizm)

„Baśniowy sen – zmieniamy proporcje przedmiotów”, I.4 • perspektywa linearna
„Zakładamy firmę portretową” I.5 • deformacja
I.6 • pojęcie Czystej Formy
II.2 • formizm
II.6
III.4
III.5


13. Piękno prostych form. / „Moja rzeźba kubistyczna” I.1 • rzeźba kubistyczna
„Moja rzeźba organiczna” I.2 • rzeźba organiczna
I.5 • rzeźba ekspresyjna
I.6 • konstruktywizm
II.3 • synteza formy
II.6 • ekspresjawyraz
III.4 • deformacja formy
III.5 • faktura w rzeźbie
III.7 • światłocień
• nastrój
14. Przyczyny i formy przemian w architekturze I.1 • architektura
pierwszej połowy XX wieku. Projekt stacji kosmicznej I.2 • budownictwo
lotniska, centrum handlowego, szkoły przyszłości I.5 • urbanistyka
II.3 • forma budowli
III.5 • funkcje budowli
III.6 • konstrukcja
• neogotyk
• eklektyzm
• funkcjonalizm
15. O staranności warsztatu, przywiązaniu d o tradycji, I.1 • obraz (dzieło malarskie)
łamaniu kanonów i twórczym myśleniu. I.2 • awangarda
Projekt asamblażu lub instalacji – przeciw przemocy I.6 • pop-art, ready-mades
i wykluczeniu II.3 • konceptualizm
II.5 • asamblaż
III.4 • instalacja
III.5
16. Happening i performance, akcja plastyczna, I.1 • happening
environment – czyli jesteśmy w środku dzieła sztuki. / I.2 • performance
„Ochrona ginących gatunków” I.3 • akcja plastyczna
II.5 • environment
III.4
III.5
17. Współczesna sztuka polska „Obraz z liter i słów” I.1 • konceptualizm
I.2 • rzeźba
I.3 • tkanina
I.5 • happening
I.6 • performance
II.1 • instalacja
II.6
III.4
18. Promocja sztuki współczesnej. / I.1 • wystawa
„Plakat o wystawie znanego malarza” I.2 • wernisaż
I.3 • galeria
II.4 • muzeum
III.4 • plakat
III.5 • billboard
• katalog
• reklama


19. Ukryć, czy pokazać funkcję budowli nowe I.1 • architektura
materiały, nowe formy budowli. Architektura i sztuka I.2 • budownictwo
w przestrzeni. / „Most wiszący i most na filarach.” I.3 • urbanistyka
„Dzieło sztuki publicznej” I.5 • forma budowli
II.3 • funkcja budowli
II.6 • land art (sztuka ziemi)
III.4 • sztuka publiczna
III.5
20. Przestrzeń funkcjonalna estetyka wnętrz. / I.1 • estetyka

„Projekt wymarzonego pokoju – ja i moje I.2 • estetyka otoczenia
zainteresowania.” „Taras, balkon, park – przestrzeń I.3 • architektura wnętrz
odpoczynku” III.7 • dizajn, dizajner
• architektura zieleni
• rzemiosło artystyczne
• wyposażenie wnętrz
• funkcja
• funkcjonalny
• ergonomia, ergonomiczny
21. O historii fotografii i jej rodzajach. Przekaz idei I.1 • fotografia, fotografia cyfrowa
i myśli w fotografii – oryginalne zdjęcie kreacyjne. I.2 • plan fotograficzny
Światło w fotografii. / „Możliwe i niemożliwe” I.5 • kadr, kompozycja kadru (symetryczna, asymetryczna),
(fotomontaż) I.6 światło, faktura
II.2 • fotografia dokumentalna
II.6 • fotografia kreacyjna (artystyczna)
III.5 • fotografia reklamowa
22. Nastrój przestawienia – postać teatralna, I.1 • teatr

dekoracje, rekwizyty i światło na scenie. / II.4 • scena teatralna, kurtyna teatralna
„Opuszczona i podniesiona kurtyna” (projekt kurtyny II.5 • aktor, kostium teatralny, lalka, marionetka
teatralnej) III.4 • scenografia, dekoracje teatralne, światło
III.5
23. Nastrój i światło w teatrze. Postać teatralna – I.1 • scena teatralna

kostium, maska, kukiełka, marionetka. Rekwizyty II.4 • scenograf, scenografia
zmieniające bieg wydarzeń II.5 • kostium teatralny, rekwizyt
III.4 • różne rodzaje teatru (np. aktora, lalkowy,
III.5 plastyczny)
• różne rodzaje postaci teatralnych (aktor, kukła,
marionetka)
24. Szkolny happening, akcja plastyczna I.1 • happening

lub performance o treściach ekologicznych. / II.4 • performance
„Życie w krajobrazie z odpadów – miasto, rośliny, II.5 • teatr plastyczny
zwierzęta” III.4 • akcja plastyczna
III.5 • body art
• scenografia, kostium, rekwizyty


25. Film – twórcy i środki wyrazu. / „Daleko i blisko – I.1 • kino nieme i film dźwiękowy
różne plany filmowe. Znaczenie otoczenia, znaczenie I.6 • reżyser
postaci” (szkic) II.5 • scenarzysta, scenariusz, fabuła
III.4 • operator, kadr, ruch kamery
III.5 • plany: ogólny, pełny, amerykański, półzbliżenie,
zbliżenie, duże zbliżenie
• montaż, montażysta
26. Rodzaje filmu, film animowany. I.1 • film fabularny, dokumentalny, oświatowy, animowany
Wymyślamy postacie i uczymy je poruszania się I.6 • animacja
w wymyślonym świecie. II.5 • reżyser
III.4 • film długometrażowy
III.5 • film krótkometrażowy
• zdjęcie filmowe
• animacja poklatkowa
27. Komputer jako narzędzie artystyczne. I.1 • multimedia, multimedialny, prezentacja multimedialna
Multimedialna prezentacja o regionie. I.6 • realizacje interaktywne
„Abstrakcja” (grafika komputerowa) II.6 • instalacje multimedialne
III.4 • multimedia, multimedialny, prezentacja multimedialna
III.5 • realizacje interaktywne
III.8 • instalacje multimedialne
• grafika komputerowa, grafika wektorowa,
grafika rastrowa
• grafika 2D
• grafika 3D
28. Grafika użytkowa, plakat. Projekt słupa I.1 • grafika użytkowa

ogłoszeniowego albo tablicy z plakatem I.6 • grafika warsztatowa
zapraszającym na film lub koncert. II.4 • druk
III.4 • reklama
III.5 • plakat
• typografia, liternictwo
• znak plastyczny, złożony znak plastyczny
• reprodukowanie, powielanie, nakład
29. Rynek sztuki. Prawo autorskie. Katalog wystawy, I.1 • prawo autorskie
zaproszenie na wernisaż i informacja prasowa I.6 • dzieła sztuki, dobra kulturowe, dobra intelektualne
o wystawie II.4 • oryginał
III.8 • reprodukcja
• plagiat
30. Powtórzenie wiadomości: język plastyki, środki I.1 • kreska

artystycznego wyrazu, którymi posługujemy się, I.2 • barwa, barwy czyste i złamane, ciepłe i zimne,
tworząc różne kompozycje plastyczne. I.3 dopełniające, zjawisko powidoku, względność barw
Quiz, pytania lub gra planszowa. I.5 • plama barwna
II.1 • gama kolorystyczna szeroka, wąska, tonacja, akcenty
II.4 kolorystyczne
• faktura


• kompozycja statyczna, dynamiczna, otwarta,
zamknięta, rytmiczna, symetryczna
• układ rzędowy, pasowy, kulisowy, plany obrazu
• perspektywa powietrzna, malarska, zbieżna
• walor, światłocień, cieniowanie
31. Powtórzenie wiadomości: dziedziny sztuki, rodzaje I.1 • malarstwo
tradycyjnych i współczesnych dzieł, tematy w plastyce, I.2 • grafika
instytucje kultury. Quiz, pytania lub gra planszowa. I.4 • rzeźba
I.6 • rysunek
II.1 • architektura
II.4 • rzemiosło artystyczne
• portret
• pejzaż
• martwa natura
• scena rodzajowa
• abstrakcja
• happening
• performance
• asamblaż
• instalacja
• environment
• muzeum
• skansen
• galeria
• wystawa
• wernisaż
• plakat
• billboard
• katalog

Rozkład materiału z planem wynikowym dla klasy 7 (na pierwszy miesiąc nauki)
Temat lekcji / Środki Sposób realizacji, Umiejętności po przeprowadzonej lekcji
Pojęcia
*
temat pracy pp i terminy i materiały metody i formy
plastycznej dydaktyczne pracy Zakres podstawowy Zakres rozszerzony

1. Wszyscy I.1 • natura • podręcznik: • pogadanka • znajomość oznaczeń dotyczących • znajomość oznaczeń związanych
artyści rysują. I.5 • kultura O podręczniku • prezentacja bezpiecznego i celowego posługiwania z bezpiecznym posługiwaniem się
O dziedzinach I.6 • sztuka s. 4–5, reprodukcji się materiałami plastycznymi materiałami plastycznymi jako środkami
plastyki. Zabawa II.1 • plastyka 1. Podział sztuk • rozmowa nauczająca • znajomość elementów prawa chemicznymi, umiejętność określania
Plastyka | Plastyka | Klasa 7
plastyczna – III.8 • sztuki przedstawiające plastycznych?, • ćwiczenie – zabawa autorskiego, głównie w zakresie ograniczeń w stosowaniu niektórych
rozmowa między • sztuki nieprzedsta- s. 6–7 plastyczna korzystania z materiału ilustracyjnego materiałów na podstawie oznaczeń
artystami różnych wiające • reprodukcje dzieł • dyskusja znajdującego się m.in w internecie i ostrzeżeń na opakowaniach
dziedzin sztuki: • sztuki wizualne (cały podręcznik) • ćwiczenie • określanie różnic między naturą, kulturą • znajomość elementów prawa
o wyższości… • malarstwo i reprodukcje dzieł plastyczne i sztuką autorskiego, głownie w zakresie
• grafika różnych dziedzin • szkic rysunkowy • orientacyjna znajomość podziału sztuk korzystania z materiału ilustracyjnego
• rysunek plastyki z wybranych czarno-biały lub plastycznych na sztuki przedstawiające, znajdującego się m.in. w internecie
• rzeźba źródeł kolorowy nieprzedstawiające, wizualne oraz dotyczącego własności
46
• architektura • zdjęcia artystów • podsumowanie, • orientacyjne określanie znaczenia intelektualnej
• rzemiosło artystyczne przy pracy omówienie prac rysunku, szkicu, pomysłu w pracy • dokładne określanie różnic między
• wzornictwo i najbardziej (praca indywidualna, artystów różnych dziedzin sztuki naturą, kulturą i sztuką
przemysłowe charakterystycznych grupowa, zbiorowa) • orientacyjne określanie zakresu • bardzo dobra znajomość zakresu
narzędzi dziedzin sztuk plastycznych oraz ich i podziału sztuk plastycznych na sztuki
artystycznych cech charakterystycznych, niektórych przedstawiające, nieprzedstawiające,
stosowanych środków wyrazu wizualne
artystycznego, technik, sposobu pracy, • określanie różnorodnego znaczenia
narzędzi artystycznych określonej rysunku jako sposobu określania ogólnej
dziedziny sztuki koncepcji, szkicu pomysłu dzieła
• prosty, krótki opis niektórych dzieł • precyzyjne określanie zakresu
różnych dziedzin sztuki dziedzin sztuk plastycznych oraz ich
zasadniczych, ważnych, specyficznych
cech charakterystycznych oraz środków
wyrazu stosowanych przez artystów
określonej dziedziny sztuki, sposobu
pracy i ważnych narzędzi kilku
różniących się od siebie technik
© Copyright by Wydawnictwa Szkolne i Pedagogiczne, Warszawa 2017

Szkoła podstawowa 4–8
* Numery treści nauczania w podstawie programowej

Pojęcia
temat pracy pp i materiały metody i formy
plastycznej i terminy dydaktyczne pracy Zakres podstawowy Zakres rozszerzony
• uczestniczenie w dyskusji • ciekawe, rozbudowane opisywanie dzieł
• tworzenie prostego szkicu plastycznych wykonanych w zakresie

przedstawiającego artystę określonej poznanych dziedzin sztuki
dziedziny sztuki przy pracy • aktywne uczestniczenie w rozmowie,
dyskusji o wartości, walorach
określonych dziedzin plastyki;
przedstawianie upodobań plastycznych,
zainteresowań sztuką
• tworzenie oryginalnego, ciekawego,

zaskakującego komiksowego rysunku
ukazującego artystę określonej
dziedziny sztuki przy pracy
2. W świecie I.2 • kreska • podręcznik: • pogadanka • znajomość i rozumienie podstawowych • umiejętność wskazywania barw
kontrastów I.3 • barwy ciepłe 2.–3. Język sztuki, • praca z tekstem pojęć dotyczących barw, plamy barwnej, o określonych własnościach, układów
i podobieństw I.5 • barwy zimne czyli plastyczne • prezentacja faktury, kompozycji, wskazywanie ich plam, zróżnicowanej faktury, rodzajów
– powtórzenie II.1 • barwy podstawowe środki wyrazu, reprodukcji na wybranym prostym przykładzie kompozycji, zasady równowagi
47
i przypomnienie II.6 • barwy pochodne s. 8–11 (część • rozmowa nauczająca • rozumienie i znajomość podstawowych w dziełach artystów i we własnej pracy
pojęć języka • barwy dopełniające rozdziału z wyłą- • ćwiczenie zasad kompozycji, wskazywanie plastycznej (samodzielne analizowanie)
plastyki • powidok, kontrast, czeniem zagadnień plastyczne (akwarela niektórych zasad i rodzajów kompozycji • rozumienie i znajomość podstawowych
dotyczących łamanie barw dotyczących mode- z elementami w wybranych charakterystycznych zasad kompozycji, ich znaczenia
kreski, barwy, • względność barw lunku światłocienio- kolażu) przykładach dzieł w dziełach malarskich, umiejętność
plamy, faktury, • gama kolorystyczna wego i perspektywy) • prezentacja prac • stworzenie prostej barwnej kompozycji omówienia ich na zróżnicowanych
kompozycji. / (wąska, szeroka) • reprodukcje dzieł uczniów (praca na zadany temat, obrazującej własności przykładach
„Kolorowa • plama barwna z podręcznika indywidualna, barwy, różnice faktury, dążenie • stworzenie oryginalnej, złożonej
dżungla” • faktura i wybranych źródeł, zbiorowa) do uzyskania równowagi kompozycyjnej kompozycji plastycznej obrazującej
• walor barwy w których domi- • posługiwanie się techniką akwareli omawiane zagadnienia, ciekawie
• zasada równowagi nującymi środkami i kolażu w tworzonej pracy plastycznej interpretującej temat, wykorzystującej
w kompozycji wyrazu artystyczne- różnorodne możliwości techniki
• kompozycja go są barwy, faktura, akwareli i kolażu
dynamiczna obrazy mające
• kompozycja rytmiczna zróżnicowane kom-
• kompozycja otwarta pozycje
• kompozycja • obrazy przedstawia-
zamknięta jące dżunglę, miasto,
abstrakcje sponta-
niczne

Pojęcia
3. Ciekawie I.2 • walor • podręcznik: • pogadanka • znajomość i rozumienie podstawowych • umiejętność wskazywania poznanych
rozmieszczone I.4 • stopniowanie waloru 2.–3. Język sztuki, • prezentacja rodzajów i zasad perspektywy zbieżnej, rodzajów perspektywy (zbieżnej,

trójwymiarowe I.5 • modelunek czyli plastyczne reprodukcji powietrznej, malarskiej oraz rozumienie powietrznej, malarskiej) oraz sposo-
przedmioty, I.6 światłocieniowy środki wyrazu, • praca z tekstem pojęcia waloru, cieniowania i modelunku bów ukazywania przestrzenności
bliskie i oddalone II.1 • światłocień s. 8–14 (część • ćwiczenie światłocieniowego przedmiotów poprzez światłocień,
– powtórzenie II.6 • cieniowanie o światłocieniu, plastyczne: • zrozumienie i umiejętność określania cieniowanie i różnice walorowe
o światłocieniu, • perspektywa linearna perspektywie malarstwo akwarelą, zasad perspektywy powietrznej w różnych dziełach sztuki
przestrzeni (perspektywa i kompozycji) szkice ołówkiem i malarskiej • znajomość zasad perspektywy
w obrazie centralna, ukośna, • reprodukcje dzieł • prezentacja • wskazywanie perspektywy powietrznej powietrznej i malarskiej oraz
i kompozycji. / żabia, z lotu ptaka) podręcznika i omówienie prac i malarskiej w wybranym, prostym wskazywanie różnych rodzajów
„Jabłko. Jabłoń. • perspektywa malarska i wybranych uczniów (praca przykładzie perspektywy w kompozycjach
Sad”. „Zwierzęta • perspektywa źródeł, w których indywidualna, • zastosowanie elementów perspektywy malarskich artystów różnych epok
z sześcianów” powietrzna zastosowane są zbiorowa) powietrznej, malarskiej i wybranego • rozumienie i znajomość podstawowych
• zasada równowagi różne rodzaje rodzaju kompozycji we własnej pracy zasad kompozycji, ich znaczenia
w kompozycji perspektywy, plastycznej w dziełach malarskich, umiejętność
• kompozycja rytmiczna światłocień • stworzenie prostych kompozycji omówienia ich na przykładach
48
• kompozycja i cieniowanie, ukazujących przestrzenność świata – • świadome korzystanie z zasad perspek-
symetryczna przykłady nawiązanie do perspektywy malarskiej tywy i światłocienia, uzyskiwanie równo-
• kompozycja statyczna różnych układów i zbieżnej, stosowanie elementów wagi w kompozycji oraz stosowanie róż-
• kompozycja kompozycyjnych światłocienia i cieniowania nych rodzajów kompozycji we własnych
dynamiczna w dziełach oryginalnych pracach plastycznych
• kompozycja otwarta malarskich • świadome i celowe tworzenie orygi-
• kompozycja nalnych kompozycji, w których będzie
zamknięta ukazywana przestrzeń, z wykorzysta-
niem poznanych wiadomości o perspek-
tywie malarskiej, powietrznej i zbieżnej,
światłocieniu i cieniowaniu
4. Sposoby I.1 • realizm • podręcznik: • pogadanka • orientacyjne określanie realistycznego, • precyzyjne określanie realistycznego,
interpretacji I.3 • ekspresja, deformacja 4. Najważniejsze • prezentacja ekspresyjnego, syntetycznego sposobu ekspresyjnego, syntetycznego sposobu
świata I.5 • synteza formy sposoby interpre- reprodukcji przedstawiania świata w dziełach sztuki, przedstawiania świata w dziełach sztuki,
w dziele sztuki – II.1 • harmonia towania świata • rozmowa wskazywanie niektórych środków wskazywanie znaczenia wielu, różno-
podobieństwo, II.2 • nastrój w dziele sztuki, nauczająca plastycznych stosowanych w celu rodnych środków plastycznych stoso-
wyraz, II.6 • faktura s. 15–18 • praca z tekstem uzyskania określonej interpretacji świata wanych w celu uzyskania określonej
uproszczenie. w dziele sztuki interpretacji świata w dziele sztuki

Pojęcia
Jak pokazywać • wąska, szeroka gama • reprodukcje dzieł, • ćwiczenie • dokonywanie prostych porównań • porównywanie omawianych sposobów
świat – kolorystyczna w których widoczne plastyczne: szkice omawianych sposobów interpretacji interpretacji świata w dziełach sztuki

prawdziwie, • barwy kontrastowe, jest realistyczne, plakatówką, świata w dziełach sztuki określanie stosowanych środków
z uczuciem czy dopełniające ekspresyjne, suchymi pastelami • tworzenie prostych, zróżnicowanych plastycznych, formy, nastroju,
bez szczegółów? / • kreska syntetyczne ujęcia i markerem kompozycji pejzażowych, różnymi kompozycji dzieł
„Pejzaże • pejzaż świata podręcznika • prezentacja technikami na zadany temat, w których • tworzenie ciekawych, oryginalnych,
i pogoda” i wybranych źródeł i omówienie prac będą widoczne różne sposoby zróżnicowanych kompozycji
uczniów (praca interpretowania świata w dziełach sztuki pejzażowych, technikami dobranymi
indywidualna, do sposobu interpretacji świata

grupowa, zbiorowa) na zadany temat, w których będzie
widoczne realistyczne, ekspresyjne,
syntetyczne obrazowanie, świadome
celowe stosowanie odpowiednich
środków artystycznych i kompozycji
dla uzyskania realizmu, ekspresji
i deformacji, syntezy formy
49
5. Uchwycić I.1 • sztuka nowoczesna • podręcznik: • pogadanka • orientacyjne określanie cech, • określanie cech impresjonizmu jako
chwilę. / I.3 • impresjonizm 5. Uchwycić chwilę • prezentacja impresjonizmu jako kierunku kierunku w sztuce, wpływu odkryć
„Widok przez I.5 • barwy czyste, s. 20–23 reprodukcji w sztuce (metody malowania obrazów, z optyki, wynalezienia fotografii na
promienie słońca”, I.6 barwy podstawowe • reprodukcje • ćwiczenie kolorystyki, tematyki), początku sztuki jego rozwój, rozpoznawanie w dziełach
„Kolorowe II.2 i pochodne różnorodnych dzieł • praca tekstem nowoczesnej metody malowania, stosowania jasnej
tancerki”, III.5 • barwy dopełniające impresjonistów • rozmowa nauczająca • orientacyjna znajomość związku kolorystyki uzależnionej od światła,
„Dworzec • powidok z podręcznika • ćwiczenie impresjonizmu z odkryciami końca kompozycji, kadrowania, tematyki
kolejowy” • plama barwna i wybranych źródeł plastyczne: XIX wieku z życia codziennego
• faktura • model koła barw malarstwo farbami • tworzenie prostej kompozycji malarskiej, • znajomość wagi, znaczenia impresjoni-
• pejzaż (podręcznik s. 9) plakatowymi w której zastosowana jest kolorystyka zmu jako początku sztuki nowoczesnej
• scena rodzajowa • dodatkowo zdjęcia • prezentacja i metoda malarska nawiązująca • znajomość wpływu odkryć z zakresu
• wnętrze współczesnych i omówienie prac do obrazów impresjonistów optyki i wynalezienia fotografii
dworców uczniów (praca na rozwój i formę dzieł tego kierunku
indywidualna, • tworzenie, oryginalnej kompozycji
zbiorowa) malarskiej, w której jest odpowiednio
zastosowana impresjonistyczna metoda
malowania obrazów, jasna kolorystyka
kadrowanie kompozycji

Pojęcia
6. Wrażenie, pasja, I.1 • postimpresjonizm • podręcznik: • pogadanka • orientacyjna znajomość cech malarstwa, • dobra znajomość, precyzyjne określanie
refleksja./ „Noc I.2 • ekspresja, obrazy Z pasją, namysłem • prezentacja różnorodności postimpresjonizmu, cech malarstwa postimpresjonizmu,

z tańczącymi I.3 ekspresyjne i w zadumie, reprodukcji wpływu na sztukę różnorodnego znaczenia, wpływu na
gwiazdami”, I.5 • barwy podstawowe, s. 24–30 • praca z tekstem • orientacyjne określanie cech, tendencji sztukę początku XX wieku
„Krajobraz II.2 barwy pochodne • reprodukcje • rozmowa nauczająca w rzeźbie końca XIX wieku na podstawie • znajomość cech twórczości, wybranych
ze stożków, II.6 • barwy dopełniające, obrazów Vincenta • ćwiczenie cech wybranych rzeźb Auguste’a Rodina obrazów i sylwetek Vincenta van Gogha,
walców i kul”, III.5 • kontrasty van Gogha, plastyczne (prace • znajomość i prosty opis wybranego Paula Cézanne’a, Paula Gauguina
„Zamyślenie, kolorystyczne Paula Cézanne’a, pastelami olejnymi obrazu postimpresjonizmu • określanie cech (forma, faktura,
droga życia” • faktura Paula Gauguina lub suchymi • tworzenie kompozycji barwnej tematyka, kompozycja), tendencji
• kompozycja z podręcznika z konturem lub bez) inspirowanej twórczością w rzeźbie końca XIX wieku na podstawie
dynamiczna i wybranych źródeł • podsumowanie, postimpresjonistów na wybrany temat cech rzeźb Auguste’a Rodina
• kompozycja otwarta, • zdjęcia rzeźb prezentacja techniką pasteli olejnych lub suchych • dobra znajomość i opisywanie
zamknięta Auguste’a Rodina i omówienie prac wybranych obrazów postimpresjonizmu,
• synteza formy (indywidualna, porównywanie różnorodności formy
• światłocień grupowa, zbiorowa dzieł
50
• plama barwna forma pracy) • tworzenie oryginalnej, ciekawie
z konturem zakomponowanej kompozycji
• symbol, obrazy barwnej inspirowanej twórczością
symboliczne postimpresjonistów na wybrany temat
techniką pasteli olejnych lub suchych,
stosowanie przemyślanej kolorystyki,
wykorzystywanie możliwości techniki

Plastyka | Plastyka | Klasa 7 | Scenariusz 1 Szkoła podstawowa 4–8
SCENARIUSZ LEKCJI 1.
WSZYSCY ARTYŚCI RYSUJĄ. O DZIEDZINACH PLASTYKI.
ZABAWA PLASTYCZNA – ROZMOWA MIĘDZY ARTYSTAMI RÓŻNYCH DZIEDZIN SZTUKI:
O WYŻSZOŚCI…
Podstawa programowa:
• I.1, I.5, I.6, II.1, III.8
Podstawowe pojęcia:
• natura • sztuki nieprzedstawiajÈce • rzeěba
• kultura • sztuki wizualne • architektura
• sztuka • malarstwo • rzemiosïo artystyczne
• plastyka • grağka • wzornictwo przemysïowe
• sztuki przedstawiajÈce • rysunek
Cele i umiejętności:
• okreĂlanie róĝnic miÚdzy naturÈ, kulturÈ a sztukÈ, wyodrÚbnianie dziedzin plastyki, znajomoĂÊ podziaïu na sztukÚ uĝytko-
wÈ i nieuĝytkowÈ, zakres poszczególnych dziedzin plastyki, cech dzieï, technik plastycznych, charakterystycznych Ărodków
wyrazu artystycznego, specyğki pracy artystów
• rozumienie znaczenia rysunku, projektu pomysïu, idei dla póěniejszego ksztaïtu dzieïa we wszystkich dziedzinach plastyki
• okreĂlanie specyğki, róĝnic, odrÚbnoĂci poszczególnych dziedzin plastyki podczas rozmowy, dyskusji o sztuce, wypowia-
danie wïasnego zdania o dzieïach plastycznych, przedstawianie przez uczniów ksztaïtujÈcych siÚ upodobañ plastycznych
• zapoznanie siÚ z podrÚcznikiem, ukïadem rozdziaïów, reprodukcji, Êwiczeñ i pytañ
• znajomoĂÊ bezpiecznego posïugiwania siÚ materiaïami plastycznymi jako Ărodkami chemicznymi, znajomoĂÊ znaczenia
oznaczenia CE
• znajomoĂÊ podstaw prawa autorskiego dotyczÈcych wïasnoĂci intelektualnej i sposobu korzystania z internetu
• tworzenie dowcipnej kompozycji, karykatury ukazujÈcej artystÚ okreĂlonej dziedziny plastyki przy pracy
Metody pracy:
• pogadanka
• prezentacja reprodukcji
• rozmowa nauczajÈca
• Êwiczenie – zabawa plastyczna
• dyskusja
• Êwiczenie plastyczne
• podsumowanie, omówienie prac
Formy pracy:
• indywidualna
• grupowa
• zbiorowa
Podręcznik:
Materiaï ilustracyjny w caïym podrÚczniku (reprodukcje dzieï sztuki reprezentujÈcych omawiane dziedziny plastyki)
Środki i materiały dydaktyczne:

• reprodukcje dzieï róĝnych dziedzin plastyki z podrÚcznika i wybranych ěródeï
• zdjÚcia artystów róĝnych dziedzin plastyki przy pracy, zdjÚcia, ilustracje, schematy pracowni, charakterystycznych narzÚdzi,
materiaïów plastycznych oraz wybrane materiaïy, narzÚdzia( drobne eksponaty), napisy – nazwy przedmiotów, narzÚdzi,
materiaïów, których nie uda siÚ przynieĂÊ, pokazaÊ w formie reprodukcji
• plansze z nazwami zawodów artystów omawianych dziedzin plastyki ( malarz, rzeěbiarz, grağk, rysownik, architekt, artysta
rzemieĂlnik, projektant wzornictwa przemysïowego)

Materiały i narzędzia uczniów:

• kartki z bloku technicznego formatu A3 lub A4
• cienkopisy czarne lub kolorowe, oïówki, gumka
• kredki oïówkowe, kolorowe Ġamastry
Przebieg lekcji
Wprowadzenie tematu
Nauczyciel krótko omawia:
• zakres tematyki w klasie 7
• sposób korzystania z podrÚcznika
• wymagania, kryteria oceniania
• zasady bezpieczeñstwa na zajÚciach (w tym posïugiwanie siÚ materiaïami plastycznymi jako Ărodkami chemicznymi, m.in.
znaczenie oznaczenia CE)
• zasady prawa autorskiego zwiÈzane ze sposobem posïugiwania siÚ materiaïem ilustracyjnym, treĂciami publikowanymi
w róĝnych ěródïach
Nauczyciel okreĂla róĝnice miÚdzy naturÈ, kulturÈ sztukÈ, a nastÚpnie przypomina uczniom róĝne dziedziny plastyki, pre-
zentujÈc wybrany materiaï ilustracyjny i pytajÈc, do jakich dziedzin sztuki zaliczajÈ siÚ oglÈdane dzieïa. Demonstruje zdjÚcia,
schematy, przyniesione przedmioty – przykïady wybranych narzÚdzi, materiaïów i przyborów plastycznych, a nastÚpnie
ukïada je w wybranym miejscu. Rozkïada plansze, (kartki) z nazwami zawodów artystów. W tym momencie równieĝ moĝe
przypomnieÊ i powtórzyÊ poznane pojÚcia – nazwy Ărodków wyrazu artystycznego charakterystycznych dla róĝnych dziedzin
plastyki. Nauczyciel powinien zwróciÊ uwagÚ uczniów na fakt, ĝe niektóre narzÚdzia czy materiaïy sÈ uĝywane przez artystów
kilku dziedzin (np. oïówek, papier, komputer), a rzemieĂlnicy mogÈ uĝywaÊ zwykïych narzÚdzi do majsterkowania, takich jak
piïa, obcÚgi, gwoědzie, imadïo. Zgromadzone i pogrupowane opisy, ilustracje i schematy mogÈ stworzyÊ dekoracjÚ – obraz-
kowy sïownik lub rodzaj przewodnika po plastyce.
NastÚpnie nauczyciel pyta:
• Co poprzedza stworzenie kaĝdego dzieïa sztuki niezaleĝnie od dziedziny plastyki, do której ono naleĝy? (Nauczyciel na-
prowadza uczniów na odpowiedzi zwiÈzane z z pomysïem, ideÈ dzieïa, wizjÈ artysty).
• W jaki sposób przedstawiÊ zarys póěniejszego ksztaïtu, zamysï dzieïa? (Chodzi o zwrócenie uwagi na planowanie, szkico-
wanie, rysowanie).
• Czy moĝna powiedzieÊ, ĝe kaĝdy artysta zwiÈzany z plastykÈ rysuje? Jak konkretyzuje siÚ, nabiera ksztaïtów wizja, pomysï
dzieïa plastycznego? Nauczyciel zachÚca uczniów do wypowiadania opinii.
Ćwiczenie
Nauczyciel dzieli uczniów na grupy reprezentujÈce poszczególne dziedziny plastyki:
x malarstwo,
x grağkÚ,
x rzeěbÚ,
x architekturÚ,
x rzemiosïo artystyczne,
x wzornictwo przemysïowe,
x rysunek.
NastÚpnie prosi kaĝdÈ z grup o okreĂlenie cech, zebranie i wypisanie argumentów ĂwiadczÈcych o wyĝszoĂci wyznaczonej
dziedziny plastyki nad innymi. Uczniowie powinni wykorzystaÊ wiadomoĂci powtórzone wczeĂniej. Przygotowane argumen-
ty przedstawia wybrana osoba z kaĝdej grupy z pomocnikiem. Osoby dyskutujÈce, przedstawiciele grup, mogÈ siedzieÊ
w krÚgu przed klasÈ lub przodem do reszty klasy. DyskusjÚ mogÈ uzupeïniaÊ pozostali uczniowie, na przykïad po wypowie-
dziach przedstawicieli grup. Nauczyciel pomaga, naprowadza na odpowiedzi, podpowiada, ocenia najbardziej trafne stwier-
dzenia, opinie zwiÈzane ze specyğkÈ i walorami okreĂlonych dziedzin plastyki.

Ćwiczenie plastyczne
Uczniowie na kartkach formatu A3 lub A4 rysujÈ, szkicujÈ karykaturÚ – szkic artysty przy pracy. Rysunek moĝe byÊ czar-
no-biaïy lub kolorowy, wykonany cienkopisem, kredkami albo Ġamastrami z konturem podkreĂlonym cienkopisem. Praca
moĝe mieÊ równieĝ charakter rysunku komiksowego. Aby uïatwiÊ komponowanie dowcipnej karykatury, nauczyciel moĝe
podaÊ wskazówki lub tematy:
• rzeěbiarz tworzy najmniejszÈ lub najwiÚkszÈ rzeěbÚ Ăwiata,
• malarz maluje obraz o dziwnym ksztaïcie lub przemalowuje jakiĂ element wybrany z natury (a nie obraz) tylko na jeden
kolor, we wzory, np. w kropki,
• grağk odbija na papierze „siebie” i swój Ăwiat,
• architekt projektuje osiedle dla mrówek lub najwiÚkszy dom Ăwiata.
Podpowiedzi majÈ pomóc uczniom w zauwaĝeniu czegoĂ zabawnego, trudnego lub niemoĝliwego do zrealizowania w pracy
artystów. Nauczyciel pomaga, doradza, robi korekty, stara siÚ, aby wykonane prace miaïy ciekawÈ kompozycjÚ i byïy czytelne.
Podsumowanie – komentarz
Nauczyciel prosi, aby uczniowie przedstawili wykonane prace w wyznaczonym miejscu sali.
Stwierdza, ĝe ramach jednej dziedziny sztuki powstajÈ bardzo zróĝnicowane dzieïa róĝniÈce siÚ m.in.
• tematem,
• technikÈ,
• wielkoĂciÈ,
• kolorami, wykonane przez róĝnych artystów.
NastÚpnie pyta:
– Co wpïywa na indywidualny styl artysty?
SpoĂród padajÈcych odpowiedzi wybiera i podkreĂla te, które odnoszÈ siÚ do wpïywu
• róĝnych upodobañ,
• cech charakterystycznych dziedziny sztuki,
• stosowanych technik plastycznych,
• Ărodków artystycznego wyrazu,
• miejsca i czasu powstawania dzieï.
Nauczyciel ocenia prace, aktywnoĂÊ i wypowiedzi uczniów. Uczniowie porzÈdkujÈ stanowiska pracy i caïÈ salÚ. Nauczyciel
okreĂla, jakie materiaïy plastyczne bÚdÈ potrzebne do nastÚpnej lekcji.
Propozycje rozwinięcia tematu na zajęciach koła plastycznego

• Albumy przedstawiajÈce dzieïa artystów wykonane róĝnymi technikami w obrÚbie wybranej dziedziny sztuki, np. malarstwo
– obrazy olejne, akwarele, witraĝe

W ŚWIECIE KONTRASTÓW I PODOBIEŃSTW – POWTÓRZENIE I PRZYPOMNIENIE POJĘĆ
JĘZYKA PLASTYKI DOTYCZĄCYCH KRESKI, BARWY, PLAMY FAKTURY, KOMPOZYCJI.
PRACA PLASTYCZNA: „KOLOROWA DŻUNGLA”
• I.2, I.3, I.5, II.1, II.6
• kreska • plama barwna
• barwy ciepïe • faktura
• barwy zimne • walor barwy
• barwy podstawowe • zasada równowagi w kompozycji
• barwy pochodne • kompozycja dynamiczna
• barwy dopeïniajÈce • kompozycja rytmiczna
• powidok, kontrast, ïamanie barw • kompozycja otwarta
• wzglÚdnoĂÊ barw • kompozycja zamkniÚta
• gama kolorystyczna (wÈska, szeroka)
• przypomnienie, utrwalenie, uporzÈdkowanie wiadomoĂci dotyczÈcych elementów dzieïa plastycznego
• omawianie pojÚÊ w dzieïach sztuki oraz posïugiwanie siÚ nimi we wïasnych pracach plastycznych
• ksztaïtowanie postaw twórczych, oryginalnoĂci myĂlenia plastycznego w tworzonej pracy plastycznej
Metody pracy:
• pogadanka
• praca z tekstem
• prezentacja prac uczniów
Formy pracy:
• indywidualna
• zbiorowa
Podręcznik:
2.–3. JÚzyk sztuki, czyli plastyczne Ărodki wyrazu, s. 8–11 (czÚĂÊ rozdziaïu z wyïÈczeniem zagadnieñ dotyczÈcych przestrzen-
noĂci przedmiotów i przestrzeni w obrazie)

• reprodukcje dzieï, w których dominujÈcymi Ărodkami wyrazu artystycznego sÈ barwy (kompozycje w szerokiej lub wÈskiej
gamie kolorystycznej)
• reprodukcje dzieï o zróĝnicowanej fakturze
• przykïady róĝnych rodzajów kompozycji w dzieïach sztuki
• reprodukcje dziel kojarzÈcych siÚ z dĝunglÈ (np. Henri Rousseau, Jackson Pollock)

• podrÚcznik • naczynia na wodÚ
• blok techniczny A3 lub blok akwarelowy A3 • papier kolorowy
• farby akwarelowe • klej, noĝyczki
• pÚdzle • oïówek, gumka

Przebieg lekcji
Wprowadzenie tematu
Nauczyciel omawia z uczniami kolejne pojÚcia podstawowe, prezentujÈc przygotowany materiaï ilustracyjny. Pyta o nie
uczniów. Precyzuje i uzupeïnia wypowiedzi mïodzieĝy. NastÚpnie prosi uczniów o przeczytanie czÚĂci rozdziaïu JÚzyk sztuki,
czyli plastyczne Ărodki wyrazu s. 8–11.
Nauczyciel prezentuje uczniom przygotowane reprodukcje dzieï sztuki przedstawiajÈcych dĝunglÚ, „dĝunglÚ miejskÈ”,
abstrakcjÚ przypominajÈcÈ las, dĝunglÚ. DĝunglÈ moĝe wydawaÊ siÚ miasto, gmatwanina liĂci, las, ogromna iloĂÊ róĝnych
przedmiotów, elementów. Aby to wyjaĂniÊ, moĝe uczniom zadawaÊ nastÚpujÈce pytania:
• Czy miasto moĝe byÊ dĝunglÈ?
• Co moĝe byÊ dĝunglÈ?
Wprowadza temat pracy plastycznej „Kolorowa dĝungla”. Prosi o wykonanie rytmicznej, dynamicznej kompozycji otwartej
w szerokiej gamie barw na kartkach A3 farbami akwarelowymi oraz technikÈ kolaĝu, papieru kolorowego. Podczas omawia-
nia tematu powtarza wymienione pojÚcia, w tym celu zadaje uczniom odpowiednie pytania, np.:
• Co potÚguje odczucie dynamiki w obrazach?
• Z czym kojarzy siÚ rytm w kompozycji?
W trakcie wykonywania Êwiczeñ nauczyciel pomaga, doradza, robi korekty, stwarzajÈc atmosferÚ pobudzajÈcÈ uczniów
do tworzenia oryginalnych rozwiÈzañ niepodobnych do innych prac w klasie.
Ćwiczenie dodatkowe dla chętnych i szybko pracujących

Uczniowie w podobny sposób na kartkach A4 ilustrujÈ wybrany rodzaj kompozycji w okreĂlonej gamie barw, przedstawiajÈc
kolorowÈ ïÈkÚ.
Uczniowie koñczÈ prace, eksponujÈ je w wyznaczonym miejscu sali. NastÚpnie uczniowie wraz z nauczycielem wybierajÈ
najciekawsze rozwiÈzania, w których ciekawie przedstawione sÈ zagadnienia omawiane na lekcji. W ten sposób prowadzÈcy
lekcjÚ przechodzi do krótkiego podsumowania tematu, najwaĝniejszych zagadnieñ. Uczniowie porzÈdkujÈ stanowiska pracy
i caïÈ salÚ. Nauczyciel omawia materiaïy potrzebne na nastÚpnÈ lekcjÚ.

• Kolorowe, rytmiczne, dynamiczne abstrakcje w okreĂlonej kolorystyce

CIEKAWIE ROZMIESZCZONE TRÓJWYMIAROWE PRZEDMIOTY, BLISKIE I ODDALONE –
POWTÓRZENIE O ŚWIATŁOCIENIU, PRZESTRZENI W OBRAZIE I KOMPOZYCJI.
„JABŁKO. JABŁOŃ. SAD”, „ZWIERZĘTA Z SZEŚCIANÓW”
• I.2, I.4, I.5, I.6, II.1, II.6
• walor • zasada równowagi w kompozycji
• stopniowanie waloru • kompozycja rytmiczna
• modelunek Ăwiatïocieniowy, Ăwiatïocieñ • kompozycja symetryczna
• cieniowanie • kompozycja statyczna
• perspektywa linearna (perspektywa centralna, • kompozycja dynamiczna
ukoĂna, tzw. ĝabia, z lotu ptaka) • kompozycja otwarta
• perspektywa malarska • kompozycja zamkniÚta
• perspektywa powietrzna
• przypomnienie i utrwalenie wiadomoĂci o wybranych Ărodkach plastycznych zwiÈzanych ze Ăwiatïocieniem i cieniowaniem,
róĝnymi rodzajami perspektywy i ukïadów kompozycyjnych
• omawianie, wskazywanie pojÚÊ w dzieïach sztuki oraz posïugiwanie siÚ nimi we wïasnych pracach plastycznych
• podejmowanie poszukiwañ twórczych, rozwijanie kreatywnoĂci we wïasnych pracach plastycznych, w których sÈ zastoso-
wane rodzaje perspektywy, Ăwiatïocieñ i cieniowanie
Metody pracy:
• pogadanka
• praca z tekstem
• prezentacja i omówienie prac uczniów
Formy pracy:
• indywidualna
• zbiorowa
Podręcznik:
2.–3. JÚzyk sztuki, czyli plastyczne Ărodki wyrazu, s. 8–14 (czÚĂÊ dotyczÈca Ăwiatïocienia, perspektywy i kompozycji)

• reprodukcje dzieï, w których zastosowane sÈ róĝne rodzaje perspektywy, Ăwiatïocieñ i cieniowanie
• przykïady róĝnych ukïadów kompozycyjnych w dzieïach malarskich

• podrÚcznik
• 2 kartki z bloku technicznego A3 lub bloku akwarelowego
• kilka kartek z boku rysunkowego A4
• farby akwarelowe
• pÚdzle
• naczynia na wodÚ
• miÚkkie oïówki, gumki

Przebieg lekcji
Wprowadzenie tematu
Nauczyciel prezentuje wybrany materiaï ilustracyjny i omawia Ăwiatïocieñ, cieniowanie, rodzaje perspektywy. Zadaje uczniom
pytania, naprowadza na odpowiedzi. Przypomina równieĝ róĝne ukïady kompozycyjne. NastÚpnie uczniowie odczytujÈ wy-
brane fragmenty rozdziaïu 2.–3. (s. 11–14).
Na podstawie sposobów przedstawiania przestrzennoĂci przedmiotów i ukazywania przestrzeni na pïaszczyěnie obrazu
nauczyciel wprowadza temat pracy plastycznej „Jabïko. Jabïoñ. Sad”.
Prosi uczniów o podzielenie kartki A3 na dowolne trzy czÚĂci liniami prostymi, falistymi, ukoĂnymi i przedstawienie farbami
akwarelowymi w kaĝdym z pól, jednej czÚĂci tematu. Zgodnie z zaïoĝeniem pracy uczniowie powinni zwróciÊ uwagÚ na
Ăwiatïocieñ i cieniowanie, róĝnice walorowe podczas ukazywania przedmiotów oraz perspektywÚ (zmiany barw, zacieranie
konturów, pozorne zmniejszanie przedmiotów). Tu nauczyciel moĝe powtórzyÊ z uczniami zasady perspektywy malarskiej
linearnej i powietrznej oraz tworzenie kompozycji zamkniÚtej i otwartej.
Uczniowie wykonujÈ prace, nauczyciel pomaga, doradza, robi korekty.
Ćwiczenie plastyczne II
Nauczyciel powtarza z uczniami zasady perspektywy linearnej centralnej, ukoĂnej, ĝabiej i z lotu ptaka. NastÚpnie uczniowie
w formie szkiców na kilku kartkach A4 miÚkkim oïówkiem rysujÈ, przestrzenne, uproszczone „ZwierzÚta z szeĂcianów”,
prostopadïoĂcianów w perspektywie linearnej (w róĝnych, wybranych ujÚciach – perspektywie centralnej, ĝabiej, z lotu ptaka,
ukoĂnej) stosujÈ Ăwiatïocieñ, aby podkreĂliÊ przestrzenny charakter rysowanych bryï – korpusów zwierzÈt. DorysowujÈ
im drobne elementy niemajÈce szeĂciennej formy, np. wÈsy, oczy, nosy, pazury. Nauczyciel zwraca uwagÚ na poprawnoĂÊ
ujÚcia perspektywicznego i konsekwentne oĂwietlenie bryï zwierzÈt z jednej strony, odpowiednie zacieniowanie ich z pozosta-
ïych stron.
Uczniowie prezentujÈ prace w wybranym miejscu sali. Nauczyciel wraz z uczniami wybiera najciekawsze prace ilustrujÈce
róĝne rodzaje perspektywy oraz sposoby stosowania modelunku Ăwiatïocieniowego i cieniowania. NastÚpnie uczniowie po-
rzÈdkujÈ stanowiska pracy i caïÈ salÚ. Nauczyciel okreĂla materiaïy plastyczne potrzebne na nastÚpnÈ lekcjÚ.

• Miasto przyszïoĂci (perspektywa linearna)
• Ocean (perspektywa malarska, powietrzna)
• Panorama kolorowych gór (perspektywa malarska, powietrzna, kulisowa)

SPOSOBY INTERPRETACJI ŚWIATA W DZIELE SZTUKI – PODOBIEŃSTWO, WYRAZ, UPROSZCZENIE.
JAK POKAZYWAĆ ŚWIAT – PRAWDZIWIE, Z UCZUCIEM CZY BEZ SZCZEGÓŁÓW?
„ PEJZAŻE I POGODA”
• I.1, I.3, I.5, II.1, II.2, II.6
• realizm • faktura
• ekspresja, deformacja • wÈska, szeroka gama kolorystyczna
• synteza formy • barwy kontrastowe, dopeïniajÈce
• harmonia • kreska
• nastój • pejzaĝ
• okreĂlanie gïównych sposobów interpretowania Ăwiata w dzieïach sztuki
• omawianie, porównywanie, okreĂlanie wpïywu realizmu, ekspresji i deformacji, syntezy formy na ksztaït dzieï
• wyodrÚbniane Ărodków plastycznych sïuĝÈcych do stworzenia realistycznego, ekspresyjnego, syntetycznego przedstawienia
Ăwiata
• tworzenie kompozycji realistycznej, ekspresyjnej, syntetycznej, posïugiwanie siÚ odpowiednimi Ărodkami plastycznym pod-
czas wykonywania kompozycji
Metody pracy:
• pogadanka
• praca z tekstem
Formy pracy:
• indywidualna
• grupowa
• zbiorowa
Podręcznik:
4. Najwaĝniejsze sposoby interpretacji Ăwiata w dziele sztuki, s. 15–18
crodki i materiaÏy dydaktyczne:

• reprodukcje zróĝnicowanych dzieï sztuki pod wzglÚdem ujÚcia Ăwiata (realizm, ekspresja i deformacja, synteza) w kilku
tematach dzieï (portret, pejzaĝ, martwa natura, scena rodzajowa)

• trzy kolorowe kartki z bloku technicznego A3
• farby plakatowe
• pÚdzle, pociÚte gÈbki, tacki (palety), naczynia na wodÚ
• suche pastele
• czarne grube markery
• oïówki, gumki

Przebieg lekcji
Wprowadzenie tematu
Nauczyciel wprowadza temat lekcji, przedstawiajÈc róĝne sposoby interpretowania Ăwiata w dzieïach: realistyczne, ekspre-
syjne, syntetyczne. Omawia, w jaki sposób artyĂci uzyskiwali okreĂlone efekty, jakimi Ărodkami posïugiwali siÚ, aby w obra-
zach byï realizm, ekspresja i deformacja, synteza formy. Moĝe pytaÊ uczniów podczas omawiania reprodukcji:
• W jakich kolorach jest obraz realistyczny?
• Jakie kolory, kompozycje potÚgujÈ ekspresjÚ? Jaki nastrój majÈ obrazy ekspresyjne? Do czego sïuĝy deformacja? Na co
zwracamy uwagÚ dziÚki deformacji?
• Co widzimy dziÚki syntezie formy? W jaki sposób wyglÈdajÈ dzieïa syntetyczne?
PodsumowujÈc tÚ czÚĂÊ lekcji i przechodzÈc do Êwiczenia plastycznego, prowadzÈcy lekcjÚ zadaje pytanie:
• Który z przedstawionych sposobów przedstawiania Ăwiata jest najlepszy? Dlaczego? (Chodzi o sprowokowanie uczniów
do subiektywnych osobistych wypowiedzi) Kto uwaĝa inaczej? (Tu nauczyciel sam moĝe zajÈÊ stanowisko przeciwne wska-
zujÈc zalety, walory odmiennego sposobu obrazowania.)
NastÚpnie uczniowie odczytujÈ wybrany fragment z podrÚcznika s. 15–18.
Uczniowie na kartkach z kolorowego bloku technicznego A3 wykonujÈ 2–3 prace na temat „Pejzaĝ i pogoda” róĝnymi
technikami. PrzedstawiajÈ podobny fragment krajobrazu: w czasie spokojnej sïonecznej pogody (realizm), burzy z pioruna-
mi lub wietrznego, kolorowego zachodu sïoñca (ekspresja) albo w czasie mgïy, „pod Ăwiatïo”, kiedy to widzimy tylko naj-
waĝniejsze rzeczy (synteza).KompozycjÚ realistycznÈ wykonujÈ pastelami suchymi, odpowiednio rozcierajÈc plamy, ekspre-
syjnÈ farbami plakatowymi i duĝymi pÚdzlami w kontrastowych mocnych kolorach, szerokiej gamie barw, z bogatÈ fakturÈ,
syntetycznÈ – grubym markerem. Nie chodzi o dokïadne kompozycje lecz raczej w doĂÊ szybkim tempie wykonywane szkice
kolorystyczne, aby zdÈĝyÊ w czasie lekcji. Nauczyciel ogranicza, okreĂla czas na wykonanie kaĝdego szkicu (najmniej czasu
przeznacza na pracÚ markerem). Zmiana technik ma na celu podkreĂlenie i uwypuklenie cech sposobów przedstawiania
Ăwiata. WiÈĝÈc dodatkowo realizm ze spokojem i harmoniÈ, ekspresjÚ i deformacjÚ z nastrojem, emocjami, dynamikÈ, syn-
tezÚ z uproszczeniem ksztaïtu, z zauwaĝaniem najwaĝniejszych, najbardziej charakterystycznych elementów i pominiÚciem
szczegóïów. W trakcie wykonywania Êwiczenia uczniowie utrwalajÈ sobie, w jak róĝny sposób moĝna przedstawiaÊ Ăwiat
w zaleĝnoĂci od podjÚtej konwencji przedstawienia.

Wykonaj Êwiczenie Jeden temat – trzy ujÚcia z podrÚcznika s. 18.
Uczniowie prezentujÈ prace w wyznaczonym miejscu sali. Wspólnie omawiajÈ najciekawsze rozwiÈzania – uczniowie wybie-
rajÈ prace, które im siÚ najbardziej podobajÈ, nauczyciel wskazuje najbardziej trafne interpretacje. NastÚpnie powtarza pyta-
nie: A teraz po wykonaniu prac, jaki sposób przedstawiania Ăwiata podoba siÚ wam najbardziej? Dlaczego? Tu nastÚpuje
krótkie powtórzenie cech realizmu, ekspresji, syntezy w dzieïach i jakimi Ărodkami plastycznymi uzyskiwane sÈ poszczególne
efekty. Uczniowie porzÈdkujÈ stanowiska pracy i caïa salÚ. Nauczyciel zadaje pracÚ domowÈ: odpowiedz na pytania „PomyĂl
i odpowiedz” z podrÚcznika s. 18.

• Ekspresyjne portrety klasowe
• Sympatyczne karykatury

UCHWYCIĆ CHWILĘ. „WIDOK PRZEZ PROMIENIE SŁOŃCA”, „KOLOROWE TANCERKI”,
„DWORZEC KOLEJOWY”
• I.1, I.3, I.5, I.6, II.2, III.5
• sztuka nowoczesna • plama barwna
• impresjonizm • faktura
• barwy czyste, barwy podstawowe i pochodne • pejzaĝ
• barwy dopeïniajÈce • scena rodzajowa
• powidok • wnÚtrze
• okreĂlanie impresjonizmu jako poczÈtku narodzin sztuki nowoczesnej
• okreĂlenie wpïywu odkryÊ z optyki na rozwój impresjonizmu, rozumienie zwiÈzku barwy z padajÈcym Ăwiatïem
• poznanie charakteru dzieï impresjonistów, metody malowania, kolorystyki, tematyki i kompozycji
• zapoznanie z wybranymi dzieïami impresjonistów i postimpresjonistów
• tworzenie wïasnej pracy malarskiej nawiÈzujÈcej tematem, kompozycjÈ do dzieï impresjonistów, wykorzystujÈcej metodÚ
malowania plamkami, analizÚ kolorów w Ăwietle i cieniu
Metody pracy:
• pogadanka
• Êwiczenie
• praca z tekstem
Formy pracy:
• indywidualna
• zbiorowa
Podręcznik:
5. UchwyciÊ chwilÚ, s. 20–23

• reprodukcje róĝnorodnych dzieï impresjonistów Claude’a Moneta, Auguste’a Renoira, Edgara Degasa
• model koïa barw (podrÚcznik s. 9)
• dodatkowo zdjÚcia wspóïczesnych dworców

• podrÚcznik
• kartka z bloku technicznego A3 biaïa, szara lub beĝowa
• biaïe kartki z bloku A4
• farby plakatowe
• paleta (tacka na farby), pÚdzle, pociÚte na kostki zmywaki kuchenne z gÈbki
• naczynia na wodÚ
• oïówki, gumki

Przebieg lekcji
Wprowadzenie tematu
Nauczyciel wprowadza temat lekcji, prezentuje i omawia wybrane reprodukcje dzieï impresjonistów. Uczniowie okreĂlajÈ
kolorystykÚ dzieï i porównujÈ kolorystykÚ na obrazach w Ăwietle i cieniu z kolorami z koïa barw i pojawiajÈcymi siÚ na obra-
zach kontrastami dopeïnieniowymi. ZadajÚ odpowiednie pytania:
• Jakie kolory znajdujÈ siÚ w Ăwietle, a jakie w cieniu? Jakie to pary barw?
• W jaki sposób nakïadane sÈ kolory?
• Jaka jest faktura obrazów?
• Czy ogólne wraĝenie jest takie, ĝe obrazy sÈ jasne czy ciemne?
• Jakie tematy poruszajÈ impresjoniĂci na obrazach?
Ćwiczenie
Nauczyciel prosi, aby uczniowie na kartkach A4 zamalowali gÚsto dowolnÈ powierzchniÚ plamkami z poïoĝonych obok
siebie dwóch kolorów podstawowych, w taki sposób, aby w pewnej odlegïoĂci powstaïa barwa pochodna (np. obok siebie
plamki czerwone i ĝóïte, czerwone i niebieskie, niebieskie i ĝóïte). NastÚpnie prosi wybrane osoby, aby przeszïy na koniec sali
i pyta wszystkich:
• Jaki kolor zostaï namalowany na kartce?
W ten sposób omawia sposób malowania plamkami i pokazuje, w jaki sposób powstaje wibrujÈca, rozedrgana powierzchnia
obrazu.
NastÚpnie uczniowie czytajÈ rozdziaï UchwyciÊ chwilÚ s. 20–23 z podrÚcznika. Nauczyciel moĝe zapytaÊ:
• Czy w obrazach impresjonistów sÈ zarysowane kontury?
• Czy takie obrazy lepiej oglÈdaÊ z bliska, czy z daleka?
NastÚpnie nauczyciel okreĂla, ĝe impresjoniĂci malowali tematy, motywy z ĝycia codziennego, przedstawiali je w kolorach
uzaleĝnionych od padajÈcego Ăwiatïa, plamkami tworzÈcymi wraĝenie ksztaïtów i w podobny sposób namalujÈ to uczniowie
na kartkach z bloku technicznego A3. Aby podkreĂliÊ rolÚ Ăwiatïa, artyĂci czÚsto malowali kompozycje na ciemniejszym tle,
np. szarym, beĝowym.
OkreĂla, ĝe uczniowie bÚdÈ malowaÊ podzieleni na rzÚdy motywy, tematy charakterystyczne dla impresjonistów. BÚdÈ stoso-
waÊ metodÚ malowania swobodnym plamkami, malowanymi czubkiem pÚdzla. Najpierw rozwodnionÈ farbÈ lub oïówkiem
bÚdÈ planowaÊ pracÚ, tworzÈc prosty szkic pomysïu kompozycji do przedstawienia plamkami. Nauczyciel dzieli klasÚ na trzy
rzÚdy realizujÈce trzy tematy zwiÈzane z dzieïami impresjonistów (lub pozostawia uczniom wybór, wypisujÈc tematy
na tablicy).
RZĄD I
Uczniowie bÚdÈ realizowaÊ temat „Widok przez promienie sïoñca” zwiÈzany z klimatem, tematykÈ scen rodzajowych
Auguste’a Renoira.
RZĄD II
Uczniowie namalujÈ „Kolorowe tancerki” bÚdÈce jednym z istotnych tematów obrazów Edgara Degasa.
RZĄD III
Uczniowie bÚdÈ przedstawiaÊ „Dworzec kolejowy” odzwierciedlajÈcy charakterystyczne dla impresjonistów fascynacje tech-
nikÈ i nowoczesnoĂciÈ, jeden z tematów obrazów Claude’a Moneta.
Podczas realizacji wszystkich wersji tematycznych nauczyciel pomaga, doradza, robi korekty zwiÈzane z utrzymaniem kom-
pozycji w jasnej kolorystyce, stosowaniem barw dopeïniajÈcych w Ăwietle i cieniu, malowaniem plamkami, bogatÈ fakturÈ
prac.


W podobny sposób chÚtni uczniowie na kartce A4 mogÈ przedstawiÊ dowolny prosty przedmiot (np. kwiat, owoc, drzewo).
Uczniowie prezentujÈ prace w wyznaczonym miejscu sali. OmawiajÈ ciekawe rozwiÈzania, okreĂlajÈ, które kompozycje po-
dobajÈ im siÚ najbardziej, nauczyciel wybiera najciekawsze rozwiÈzania, ocenia prace. Nauczyciel z uczniami krótko powta-
rza i porzÈdkuje wiedzÚ o impresjonizmie. Uczniowie porzÈdkujÈ stanowiska pracy i caïÈ salÚ. ProwadzÈcy lekcjÚ zadaje
pracÚ domowÈ dla wszystkich: odpowiedz na pytania: „PomyĂl i odpowiedz” s. 23 w podrÚczniku oraz pracÚ domowÈ
dla chÚtnych, którÈ moĝna zrealizowaÊ w jedno lub dwuosobowych zespoïach: zrealizujcie polecenie „Moment zatrzymany
w kadrze” s. 23 w podrÚczniku. Nauczyciel okreĂla materiaïy potrzebne na nastÚpnÈ lekcjÚ.

• Przedstawienie wsi, pól, stogów siana (inspirowane obrazami Moneta)
• WyĂcigi konne (inspirowane obrazami Degasa)
• Ludzie w kolorowym parku (inspirowane obrazami Renoira)

WRAŻENIE, PASJA, REFLEKSJA. „NOC Z TAŃCZĄCYMI GWIAZDAMI”,
„KRAJOBRAZ ZE STOŻKÓW WALCÓW I KUL”, ZAMYŚLENIE, DROGA ŻYCIA”
• I.1, I.2, I.3, I.4, I.5, II.2, II.6, III.5
• postimpresjonizm • kompozycja otwarta, zamkniÚta
• ekspresja, obrazy ekspresyjne • synteza formy
• barwy podstawowe, barwy pochodne • Ăwiatïocieñ
• barwy dopeïniajÈce, kontrasty kolorystyczne • plama barwna z konturem
• faktura • symbol, obrazy symboliczne
• okreĂlanie cech i zïoĝonoĂci, róĝnorodnoĂci postimpresjonizmu
• znajomoĂÊ sylwetek, najistotniejszych cech twórczoĂci, tematyki dzieï wybranych malarzy zwiÈzanych z postimpresjoni-
zmem, okreĂlanie znaczenia ekspresji, syntezy formy i symboli w twórczoĂci artystów
• okreĂlanie cech rzeěby okresu postimpresjonizmu, podobieñstw obrazowania z malarstwem, tematyki, bogactwa formy,
operowania fakturÈ i Ăwiatïocieniem
• tworzenie kompozycji nawiÈzujÈcej do twórczoĂci postimpresjonistów, nawiÈzujÈcej do twórczoĂci wybranego artysty
Metody pracy:
• pogadanka
• praca z tekstem
• prezentacja i omówienie prac
Formy pracy:
• indywidualna
• grupowa
• zbiorowa
Podręcznik:
6. Z pasjÈ, namysïem i w zadumie, s. 24–30

• reprodukcje dzieï postimpresjonistów Vincenta van Gogha, Paula Cézanne’a, Paula Gauguina
• zdjÚcia rzeěb Auguste’a Rodina

• podrÚcznik
• kolorowe brystole A1 lub A2 dla wyznaczonych grup
• pastele suche
• pastele olejne
• czarne markery
• oïówki, gumki

Przebieg lekcji
Wprowadzenie tematu
Nauczyciel wprowadza temat lekcji, prezentujÈc przygotowany materiaï ilustracyjny.
Omawia wybrane dzieïa, sposoby obrazowana w dzieïach postimpresjonistów Vincenta van Gogha, Paula Cézanne’a, Paula
Gauguina. Powtarza pojÚcia ekspresyjnego i syntetycznego przedstawienia Ăwiata w obrazach. Nauczyciel przedstawia rzeě-
by Auguste’a Rodina, rzeěbiarza z tego okresu, omawiajÈc wyraz dzieï.
NastÚpnie uczniowie odczytujÈ rozdziaï w podrÚczniku Z pasjÈ, namysïem i w zadumie s. 24–30
Na podstawie tekstu podrÚczniku prosi chÚtnych uczniów o zacytowanie wypowiedzi zwiÈzanych ze zdaniami samych
artystów o swojej twórczoĂci lub interpretacje formy i tytuïów obrazów, np.:
• s. 25 barwy u van Gogha
• s. 27 przedstawiane formy u Cézanne’a
• s. 28, 29 wymowa obrazu Gauguina SkÈd przyszliĂmy? Kim jesteĂmy? DokÈd zmierzamy?
• s. 30 szukanie tematu i reĠeksja o Ăwiecie u Rodina
Nauczyciel dzieli klasÚ na grupy realizujÈce na duĝych kolorowych brystolach A2 lub A1 prace
WERSJA I
„Noc z tañczÈcymi gwiazdami”, inspirowanÈ twórczoĂciÈ van Gogha – w kompozycji pastelami suchymi lub olejnymi
zwracajÈ uwagÚ na ekspresjÚ, swobodÚ dynamikÚ ksztaïtów, bogactwo zastosowanych barw (szerokÈ gamÚ, odpowiednio
rozïoĝone akcenty kolorystyczne w gamie przeciwnej do caïoĂci kompozycji)
WERSJA II
„Krajobraz ze stoĝków walców i kul”, inspirowanÈ twórczoĂciÈ Cézanne’a – w kompozycji zwracajÈ uwagÚ na precyzjÚ
rysunku, geometryczny charakter, stosowanie Ăwiatïocienia w przedstawianiu pastelami suchymi lub olejnymi form krajobrazu
WERSJA III
„ZamyĂlenie, droga ĝycia” inspirowanÈ twórczoĂciÈ Gauguina i Rodina – w kompozycji zwracajÈ uwagÚ na symboliczny,
przenoĂny charakter i wymowÚ pracy, bogatÈ kontrastowÈ kolorystykÚ, stosowanie konturów.
Nauczyciel pomaga, doradza, robi korekty, zwraca uwagÚ na uzyskanie równowagi w kompozycjach, stosowanie ciekawej
kolorystyki.

ChÚtni uczniowie mogÈ wykonaÊ niewielkie kompozycje na kartkach A4 na temat, którego nie realizowali w grupie.
Uczniowie prezentujÈ wykonane prace w wyznaczonym miejscu sali. OmawiajÈ, wybierajÈ te, które im siÚ najbardziej podo-
bajÈ. Nauczyciel wybiera najciekawsze rozwiÈzania plastyczne, ocenia prace i aktywnoĂÊ uczniów. NastÚpnie powtarza
z uczniami zïoĝony, róĝnorodny charakter postimpresjonizmu, cechy twórczoĂci omawianych artystów. NastÚpnie uczniowie
porzÈdkujÈ stanowiska pracy i caïÈ salÚ. Nauczyciel zadaje pracÚ domowÈ dla wszystkich: odpowiedz na pytania sprawdza-
jÈce „PomyĂl i odpowiedz” s. 30 w podrÚczniku oraz dla chÚtnych: zrealizuj polecenie „Emocje, logika czy reĠeksja…?” s.b30.
Nauczyciel okreĂla materiaïy plastyczne potrzebne do nastÚpnej lekcji.

• Martwa natura z form geometrycznych
• Barwne ekspresyjne krajobrazy – np. cykl prac „Cztery pory roku”
• Portrety – obrazy przeĝyÊ

Wszystko w jednym
wyjątkowym miejscu
Dokumentacja
Komplet dokumentów
niezbędnych w pracy:
program nauczania
z opiniami, rozkład materiału, plan
wynikowy, przedmiotowy system
oceniania.
Lekcje
Pomoce, dzięki którym
poprowadzisz świetne
zajęcia, scenariusze
lekcji i karty pracy.
Ocenianie
Gotowe sprawdziany,
klasówki, testy
z kluczami odpowiedzi
pomogą Ci oceniać wiedzę
i umiejętności uczniów.
Diagnostyka Multimedia Pomoce

Bieżące monitorowanie Interaktywne materiały Dodatkowe pomoce
postępów w nauce, dydaktyczne pomagają metodyczne, np. mate-
stały kontakt z uczniem skupić uwagę uczniów, riały potrzebne podczas
i szybka reakcja na jego potrzeby – włączyć ich do pracy na lekcji i spra- realizacji projektów, gry edukacyj-
wszystko dzięki rzetelnym narzę- wić, że nauka jest efektywniejsza. ne, karty do pracy z filmami oraz
dziom diagnostyki edukacyjnej. mapy konturowe.
Zapraszamy, dołącz do Klubu Nauczyciela

już teraz!
KROK 1. Zarejestruj się i załóż konto. W tym celu wejdź na stronę Uczę.pl, kliknij przycisk Dołącz do Klubu,
a następnie wypełnij formularz rejestracyjny*.
KROK 2. Zaloguj się. Jeśli proces rejestracji zakończył się pomyślnie, wybierz przycisk Zaloguj się. Następnie
wpisz login (adres e-mail użyty w trakcie rejestracji) oraz hasło.
KROK 3. Wyszukaj zasoby edukacyjne. W Klubie Nauczyciela możesz wyszukiwać materiały na wiele sposo-
bów, np. wybierać je z rozwijanego menu w górnej części strony głównej.
KROK 4. Pobieraj materiały w ramach posiadanego dostępu do zasobów. Kiedy znajdziesz interesujący Cię
materiał, przejdź na jego stronę i kliknij przycisk Pobierz.
* Jeśli masz już konto w innym serwisie WSiP, np. Uczę.pl, klasowki.pl lub starej wersji WSiPnet.pl, wystarczy, że się zalogujesz. Jeśli nie pamiętasz hasła, skorzystaj z opcji Przypomnij hasło.
UCZYSZ W KLASACH 4? WYBIERZ PLASTYKĘ!
Zachęca do eksperymentów artystycznych

Praktyczny kurs plastyki zapewniający aktywną naukę.
Zagadnienia plastyczne prezentowane krok po kroku ułatwiają zrozumienie materiału.
Przejrzysta struktura i atrakcyjna szata graficzna zachęcają do zgłębiania wiedzy.
Cykl autorstwa Stanisława Stopczyka,

zadania autorstwa Barbary Neubart
– sprawdzony i lubiany przez nauczy-
cieli, w praktyczny sposób poszerza
wiedzę o sztuce.
Propozycje ćwiczeń warsztatowych
PLASTYKA ro7u<1mbh
inspirują dzieci do do eksperymentów
artystycznych i poznawania sztuki.
Podręcznik jest przygotowany
na 1 godzinę lekcyjną tygodniowo.
Zgodny vhoj-ro7v|-o-
4
z nową
podstawą
programową
Wydawnictwa Szkolne i Pedagogiczne Spółka Akcyjna z siedzibą w Warszawie przy Al. Jerozolimskich 96,
00-807 Warszawa, wpisana do rejestru przedsiębiorców prowadzonego przez Sąd Rejonowy
dla m.st. Warszawy w Warszawie, XII Wydział Gospodarczy Krajowego Rejestru Sądowego pod nr KRS:
0000595068, NIP 5272605292, kapitał zakładowy: 17.050.400 złotych (wpłacony w całości).

Preprint B - Plastyka 7

Uploaded by

Document Information

Original Title

Copyright

Available Formats

Share this document

Share or Embed Document

Sharing Options

Did you find this document useful?

Is this content inappropriate?

Copyright:

Available Formats

Preprint B - Plastyka 7

Uploaded by

Copyright:

Available Formats

NA DOBRY START

Przed nami wielka reforma całego systemu

… nowa sieć szkół,

Wymaga to od nas wszystkich – czujących

WSiP to rzetelny partner edukacji Małgorzata Simonides

Wiadomości dotyczące sztuki oraz bogactwo zadań plastycznych

Przekaz dostosowany do wieku ucznia i zapewniający efektywność

Atrakcyjne ilustracje działające na wyobraźnię i motywujące

Cykl Stanisława K. Stopczyka, Kilkadziesiąt różnorodnych Podręcznik jest przygotowany na

Rozbudowane ćwiczenia warsztatowe motywują do aktywnej pracy na

Mind mapļPDSDP\ĂOL 0RPHQW]DWU]\PDQ\ZNDGU]H

Zadania zespołowe uczą pracy Zadania typu „pomyśl, odpowiedz,

Przekaz Treści w sposób problemowy omawiają zagadnienia

Reprodukcje dzieł sztuki, rysunki, infograﬁki, działają na wyobraźnię

6. =bSDVMÈ]bQDP\VïHP W tym rozdziale zajmiemy się twórczością

VINCENT VAN GOGH

Znakomicie dobrane ilustracje Krótkie biogramy, które przybliżają

Co się zmieniło w nowym wydaniu podręcznika?

dostęp do e-podręcznika WSiP do plastyki 330 materiałów do plastyki gotowych do pobrania

pomoce dydaktyczne przydatne w prowadzeniu

sprawdziany gotowe do wydruku

inne pomoce, m.in.: plansze edukacyjne, bank

SZTUKA I CZAS. SZTUKA I CZAS.

Szczegółowy Szczegółowy i upo-

Przygotowywanie ciekawych lekcji, opraco-

TEN KLUB JEST DLA CIEBIE! TU ZNAJDZIESZ:

Wciąż się zastanawiasz? A wiesz, że tylko w 2016 r.

Dowiedz się więcej – poznaj materiały metodyczne

Wybrane fragmenty podręcznika Plastyka. Klasa 7 ............................ 7

P rzed trzema laty, gdy wkracza-

Ð3. David Mach, 2XWRI2UGHU,

P atrząc na dzieło sztuki, staracie się zrozumieć, co ono przedsta-

Rozróżniamy także barwy dopełniające (w kole barw leżą naprze-

Ï12. Stephan Lochner, Ï13. Peter Paul Rubens, +RïG7U]HFK.UöOL,

Ð16. ¥Z$QQDPDORZLGïR Ï17. Honoré Daumier (czyt.

Î 18. 0LFKDïDULRQRZ:HQXV, 1912

Poznając na stronicach tego podręcznika kolejne, coraz krótsze

Rafael Santi, 6WDQLVïDZ,JQDF\ Paul Klee, Jean Dubuffet, Honoré Daumier,

Ï22. Auguste Renoir,+XĂWDZND,

Î 23. Edgar Degas, %ïÚNLWQH

Ï26. Vincent van Gogh, *ZLDěG]LVWDQRF, 1888/1889

VINCENT VAN GOGH

PAUL GAUGUIN (1848–1903)

AUGUSTE RODIN (1840–1917)

ANALIZA PODSTAWY PROGRAMOWEJ DO PLASTYKI

Kategoria Szkoła podstawowa Gimnazjum

Kategoria Szkoła podstawowa

Porównywana zawartość Obecna podstawa programowa Nowa podstawa programowa

35 © Copyright by Wydawnictwa Szkolne i Pedagogiczne, Warszawa 2017

Prezentacja jakościowa oczekiwanych osiągnięć ucznia w podstawie programowej

36 © Copyright by Wydawnictwa Szkolne i Pedagogiczne, Warszawa 2017

37 © Copyright by Wydawnictwa Szkolne i Pedagogiczne, Warszawa 2017

Rozkład materiału dla klasy 7

* Numery treści nauczania w podstawie programowej

AUTOR: Beata Mikulik

39 © Copyright by Wydawnictwa Szkolne i Pedagogiczne, Warszawa 2017

Temat lekcji / temat pracy plastycznej PP Pojęcia i terminy

4. Sposoby interpretacji świata w dziele sztuki – I.1 • realizm

5. Uchwycić chwilę. / „Widok przez promienie słońca”, I.1 • sztuka nowoczesna

6. Wrażenie, pasja, reﬂeksja. / „Noc z tańczącymi I.1 • postimpresjonizm

7. Płynność linii, precyzja rysunku, delikatność barw. / I.1 • styl

AUTOR: Beata Mikulik

40 © Copyright by Wydawnictwa Szkolne i Pedagogiczne, Warszawa 2017

6. =bSDVMÈ]bQDP\VïHP W tym rozdziale zajmiemy się twórczością

Ð16. ¥Z$QQDPDORZLGïR Ï17. Honoré Daumier (czyt.

Î 18. 0LFKDïDULRQRZ:HQXV, 1912