Características estilísticas da narrativa de Cunqueiro

Tendencia á disgregación da novela: As novelas de Cunqueiro constrúense mediante a

acumulación de relatos argumentalmente inconexos. Non hai progresión da narración; cada relato constitúe
un universo autónomo, cos seus personaxes propios e similar xerarquía narrativa. Prodúcese unha
confluencia de múltiples narradores que se converten en personaxes e viceversa.
Hibridación lúdica e por veces paródica de diferentes xéneros e fontes literarias do acervo
universal: libros de cabalerías, lendas orientais, fantasías góticas, contos macabros, libros de viaxes,
traxedias clásicas, contos folclóricos... Os personaxes protagonistas (Merlín, Sinbad...) son tomados da
tradición literaria e mitolóxica, mais desacralizados, en proceso de degradación antiheroica.
Predominancia da oralidade no estilo: O seu modelo hai que buscalo no conto de tradición oral.
Os períodos extensos, o polisíndeto, as continuas digresións, o recurso ao diálogo, a interpolación do
narrador, as rectificacións ou reafirmacións son características destacables deste xeito de narrar. Os
arcaísmos e dialectalismos propios do galego mindoniense imprimen aínda maior sabor popular aos textos.
Eliminación de fronteiras entre realidade e fantasía lúdica. En Cunqueiro as criaturas da ficción –
Merlín, dona Xenebra, Sinbad, etc.– pasan ao lado das xentes do común e comparten con elas vivencias e
traballos, manifestando preocupacións semellantes ás súas. Por este método, os seres máxicos humanízanse e
elévanse á categoría de mito os personaxes correntes (humanización do mito / mitificación do humano).
Humor e poeticidade: O choque do mundo real e o mundo mítico pode producir o humor en forma
de ironía tenra ou grotesca, mais sempre amable.

1.
Cando espertei xa lle sobraba un algo ás doce, e xa tiña na mesa o caldo botado, e el era ben do meu
gusto aquel caldo de cabazo doce que facía a señora Marcelina polo outono; tanto me sabía, que adoitaba
recuncar. Pasei unha hora en contarlles a historia de don París e a cativa de Tule, e aínda seguiría se non
chamara por min o meu señor amo, canto máis que estaba ó meu carón pelando castañas a miña Manueliña
de Carlos e parecía que me espertaba os parágrafos con aquel seu mirar que en min pousaba; estampa de
merlo debía de facer eu, tal cando o paxaro namora á merla co asubío do seu canto... Acudín ó mando e
estaba don Merlín con Xosé do Cairo pondo no medio e medio da cámara a tina grande da colada, que era a
metade dun bocoi valdorrano de doce cántaras, e viñera botar unha man a costureira de Pacios, que se puxo a
colgarlle á tina unha faldra de pregues, dunha tea moi lucida e floreada en verde e rosa. Baixou mi ama dona
Xenebra a mirar aquela función, e cando Xosé do Cairo e servidor demos mediada de auga a tina, a señora
verteu nela un pomiño de alcanfor que recendía a canela. Don Merlín estaba contento e risoño, e botou
números no encerado e díxolle a dona Xenebra, que tamén sorría:
—Se non engordou máis de dúas libras, ten na tina a auga xusta para que non verta nin unha
cullerada.
De seguida souben, e non houbo outra conversa en Miranda aquel serán, que agardabamos unha
serea grega, de nome dona Teodora, a quen lle morrera un vizconde portugués que tiña por amigo, e coa coita
quería pasar a un mosteiro destas féminas que hai asolagado na lagoa de Lucerna, e viña para que mi amo lle
botase as proclamas no Tribunal de Ponte Matilde na cidade de Ruan, que é o que rexe estas anabolenas, e lle
tinguise as escamas da cola de loito dobrado.
—Non lle bote vosa mercé loito perpetuo —dixo dona Xenebra a mi amo—, que calquera día se dá
por arrepentida e igual cata en Lucerna novo namorado.
—Nisto estou —respondeu don Merlín—, que non é doado que estas perdan o puteo, aínda que
figuren de conversas. Unha coñecín que se quería envelenar porque lle morrera tamén o amigo, tiple segundo
que fora na Capela Romana, e a dona serea dicía que non podería vivir sen aquel dúo que facían, e os
tallaríns que o seu home lle cociñaba os domingos. Mandoume recado escrito pedíndome un xarope
resolutivo e, cando lle mandei dicir que non, xa estaba amancebada co axudante de Mariña de Honfleur, quen
lle puxo unha cetaria, e daquela a hoxe xa mudou máis de catro capataces, e todos con cama desfeita,
perdoando. Aínda me quixo trasfegar a min un verán en que fun ó areal de Calais a tomar un pediluvio!

Álvaro Cunqueiro: Merlín e familia (1955)

 2.
Un tal Melle, veciño de Loboso, partido de Mondoñedo, decidiu cando xa cumprira setenta anos,
aprender a ler e a escribir, e en menos dun mes o mestre houbo de dalo por útil. Ós que lle preguntaban a
que viña tomarse aquel traballo ós seus anos, contestaba que ó mellor podía mandar algún recado dende o
outro mundo, e entón sempre sería mellor por escrito que de palabra. Para que non houber dúbida de que era
el quen mandaba novas, deixaría denantes de morrer unha amosa da letra en papel de barba. E mandou Melle
que cando morrese, que lle meteran no peto da chaqueta papel, sobres e lapis tinta.
O Loboso é o máis alto de Pastoriza, e fai honra ó nome: montes avesíos, xesteiras ata carón das
casas, hortas pobres, folgados costentos nos que malmedra o centeo, brañas illadas e o lobo vagante. A xente
de Loboso é alta e roiba, e o pelo dourado das mozas é a única flor en toda aquela soidade.
Finou Melle, e enterrárono co recado de escribir que pedira, e o lapis tinta afiado polos dous cabos, e
aínda lle meteron no peto unha navalliña por se quebraba puntas, que apertaba moito ó escribir... Pasou o
tempo e non chegaba recado ningún de Melle e a xente de Loboso íase esquecendo da ocorrencia. Pasaron
dous longos invernos e dous ledos e pequenos veráns. Un sobriño de Melle, por Pascua, mercou na feira de
Meira un par de galiñas, unha negra castelá e outra do pescozo pelado, e ó soltalas na eira miroulles o ovo, e
esta derradeira viña con el na punta, tanto que o puxo deloutro día, cediño, e cacarexouno ben. Era un ovo
longo, longo, coa casca mourenta e manchada. O sobriño de Melle pensou que traguería dúas xemas, e
antollóuselle de almorzo unha torreznada, e cando xa se engurraban os liscos na tixola, partiu o ovo nun
prato para batelo, e o ovo, por dentro, estaba baleiro de clara e xema, e soamente gardaba un sobre, no que
estaba escrito con letra de lapis tinta –letra comprobada do finado Melle– isto: “Amañái la chimenea. Tu tío
que lo es Vitoriano Melle”. E sob o nome, un solemne rubricado. E ben se vía que o Melle tiña mollado a
punta do lapis máis de dúas veces escribindo o recado.
Deu a nova o sobriño a voces, acudiron os veciños, e foi lido cen veces o sobre. Cando o sobriño foi
ó galiñeiro a buscala galiña do pescozo pelado, atopouna morta. E o aviso do finado chegara a tempo se fora
atendido, que dúas noites despois un vendaval que viña tolo, levouse a cheminea dos Melle.
E isto é todo. Os Melle de Loboso conservan a carta do tío. Hai veciños de seu que din que aínda
recibiron outras, e todas por ovos ou camiños máis segredos aínda, pero que esas cartas non as amosan
porque tratan de intereses, e consellos en preitos.

Álvaro Cunqueiro: Escola de menciñeiros (1960)

3.
Este Tristán do que conto nunca soubo por que lle puxeran ese nome no sacramento do bautismo, nin
coñecía a ninguén que se chamase coma el.
Un tío seu que traballaba como camareiro nun restaurante moi famoso de Lisboa, dicíalle que en
Portugal coñecía a dous ou tres cabaleiros dese nome, e que todos eles eran moi ricos. Tristán foi cumprir o
servizo militar a León, e alí un día, nun quiosco, mercou por dous reás “La verdadeira historia de los amantes
Tristán e Isolda”, cos namorados moi abrazados na portada do folletín. Ao fin ía saber quen fora aquel
Tristán cuxo nome levaba. Cando chegou ao final da historia, coa morte de ambos namorados, Tristán García
verteu unhas bágoas. E dende aquela deu en matinar que andando el polo mundo atopaba a unha muller
chamada Isolda, e gustábanse, e facíanse mozos, e casaban, e vivían moi felices en Viana do Bolo, de onde
Tristán era natural A todos os seus compañeiros do Rexemento de Burgos 38, preguntáballes se por un casual
habería no seu concello unha rapaza que se chamase Isolda. Non a había. Había algunha Isolina solta, pero
Isolina non era o mesmo que Isolda. Tristán doíase de non dar con esa Isolda, porque se non a atopaba agora
en León, onde había tanta familia, non a ía atopar en Viana do Bolo, traballando na terra. Un día mandouno
chamar un sarxento chamado Recuero.
-Ti es ese que andas coa teima de atopar unha muller que se chame Isolda?
-Si, señor.
-Pois en Venta de Baños hai unha viúva con ese nome.
-Nova ou vella?
-Que sei eu! Coido que é churreira.
Tanto tiña metido no seu maxín o noso Tristán a novela famosa, que non puido dubidar de que aquela
Isolda de Venta de Baños fose nova e fermosa. En todo caso, se era vella, tería unha filla ou unha sobriña que
seguise no nome, e se era churreira como ela podía seguir co negocio en Ourense ou en Viana, onde xa era
hora que deran nos bares chocolate con churros. Tivo Tristán un permiso, e cos vinte pesos que tiña aforrados
tomou en León o tren para Venta de Baños. Xa naquel empalme preguntou pola churrería da Isolda. Estaba a
churrería preto da estación. E a señora Isolda era aquela que estaba envolvéndolle uns churros a un señor
cura. Era unha velliña de cabelo branco, fermosos ollos negros, a pel tersa, as mans moi graciosas pondo os
churros no papel de envolver e esparexendo o azucre por derriba deles. Tristán dubidou entre falarlle ou non,
pero xa levaba gastadas corenta e sete pesetas no billete de ida e volta.
-Bo día! Vostede é a señora Isolda?
-Servidora!, respondeulle a velliña, sorríndolle.
-É que eu son Tristán e viña a coñecela!
A velliña pechou os ollos, e agarrouse ao mostrador para non caer. Bágoas rodaban polas súas
meixelas.
-Tristán! Tristán querido!, puido dicir ao fin. Toda a miña mocidade agardando a coñecer un mozo
que se chamase Tristán! E como non viña, casei cun tal Ismael, que era de Madrid!
Tristán saudou militarmente, e devagar volveuse á estación a agardar o primeiro tren para León.
Cando este chegou e Tristán subía ao vagón de terceira, apareceu a señora Isolda, cun paquete de churros.
Doullo a Tristán e bicoulle a man. Non se dixeron nada.
Cousas así só pasan nos grandes amores.

Álvaro Cunqueiro: Os outros feirantes (1979)

Xente ao lonxe (1972) é unha nova elaboración sobre Auria, o Ourense das primeiras décadas do
século XX, desde a perspectiva de Suso, o irmán de Evanxelina, fillo de Aser e da Severa, nunha familia
proletaria de ideas socialistas. Fronte á visión pesimista que Blanco Amor nos ofrecía en A esmorga, nesta
obra móstrasenos o poder da cultura e da ideoloxía progresista para quebrar a inxustiza social e poder
modificar as circunstancias mediante a loita. Trátase dunha novela moi complexa, con tendencia ao
protagonismo colectivo das clases populares. De tal sorte que a podemos considerar:
a) Novela de aprendizaxe, as tensións sociais van configurando a madureza psicolóxica e ideolóxica
do narrador-protagonista principal: Suso. Este aborda de maneira desinhibida temas como o sexo, o aborto, a
prostitución, etc.
b) Novela social: desenvolve conflitos de clase, conta a evolución do socialismo en Ourense e
provincia nos comezos de século XX, o feminismo de Evanxelina.
c) Novela histórica: matanza en Oseira, represión do ideario pedagóxico de Ferrer i Guardia,
fundador da Escola Moderna...
d) Así mesmo e a pesar de que os sucesos históricos se sitúan na primeira década do século XX, é
fácil establecer abundantes paralelismos entre moitos dos sucesos e situacións narradas e os que estaban a
acontecer nos últimos anos do franquismo, de tal maneira que podemos falar dunha novela de denuncia.

1.
—Si, señor, si; os mesmos. O Juan Fariña e o Eladio Vilarchao, que están aí nos papeis, son o Bocas
e o Milhomes polos alcumes, que é como aquí nos coñecemos todos e que non ofenden a ninguén, porque
Xan e Aladio poden ser calquera, pero o Bocas e o Milhomes só poden ser os que son, do mesmo xeito que
eu son Cipriano Canedo e me chaman Cibrán ou o Castizo, como vostede goste, pois o meu pai tiña un
castizo para servir porcas, con licenza... Aínda que tamén me chaman o Tiñica e o Puchapodre, porque de
rapaz tiven a tiña, que me durou até mozo, e andaba coa gorra moi apegada...
—
—Non, señor, non; só era para írmonos entendendo, pois xa me vou decatando que vostede non é de
aquí...
—
—Non, señor, non; non é que me importe senón para que me entenda, pois tamén lle tivemos un
capataz, que era das partes dos murcios, que aínda falándolle na súa fala non os entendiamos... Pois indo ao
asunto, eran Xanciño o Bocas, ou o Papaganduxos, ou o Setesaias, ou o Maricallas, tamén como a vostede lle
pete, que aquí todos temos onde escoller... Con que arrodeáronme rindo e zapicándome nas costas, e o
Milhomes beliscándome na entreperna, como tiña por fodido costume, e querendo botarme a man por enriba.
Deixáraos na taberna do Narizán, había dous días, que era sábado, no comezo dunha daquelas esmorgas que
os fixeran tan soados entre todos os esmorguistas de Auria e dos arredores, nas que se metían e non saían até
quedar guindados por aí, case decote nun canellón ou nun carreiro das aforas de onde os apañaban os veciños
ou os municipais pra botalos á canceira até que se lles fose a rolla, ou até que os irmáns fosen pedir por eles,
pois os irmáns de entrambos os dous, son homes traballadores e de bo siso, que até lacha lles daba teren tales
perdidos na familia, que non fallan desgrazas entre a mellor xente... E isto non é acaloñar os meus amigos
nin apoñerlles ren que non saiba todo o mundo, coma quen di.
—
—Si, señor. Para que o hei negar? Tamén eu me metía nesas algunha que outra vez. Pero esta vez
non foi así. Non foi, porque desde o comezo da outra semana, así Deus me dea como tiña mentes de facer as
paces coa miña... en fin, coa Raxada, e darlle o xornal cada sábado para non andar caendo en tentacións. A
verdade é a verdade. Se cadra, eu non son mellor nin peor que eles, pero neste caso eu tiña mentes de ser
deica diante doutro xeito, ou de portarme doutro xeito, que vén ser o mesmo... Con que me pillaron polas
mans e fixéronme dar voltas con eles, e fixéronme rir, e roldabamos todos tres a rir, e da gargallada dos tres
saía a voz do Milhomes que cando ri semella unha galiña, que por iso non me gosta rir con el onde hai xente,
porque chama moito a atención. E moitas veces, cando andabamos por aí co dálle que tes, dunha taberna
noutra, eu non ría para que el non ceibase aquel cacarexo de madamita que todos ollaban para onde saía e
burlábanse de nós.

Eduardo Blanco Amor: A esmorga (1959)

2.
-Quen vai falar agora?
-A Evanxelina da Severa.
-E quen lle aprendeu?
-Disque ten moita memoria.
-Hai xente que lle vén de seu, que é moito mellor que aprender. Disque aprendeu moito cando os
desterraron.
-Non sei que tiña que aprender en Ponferrada...
-Rematará na cadea, á par dos homes.
-Non sei quen as mete nestas barafustadas que non son para nós as mulleres...
-Que Deus o faga mellor.
A Praza dos Coiros estaba a quebrar de xentío naquel fusco e lusco abafado do día do Carme.
Corrérase que non deran permiso as autoridades e que ían mandar a xendarmería; sempre que había un mitin
corríase o mesmo pero a xente de traballo ía igual; e desde había pouco, tamén coas mulleres e os fillos, que
xa se notaba ben que ían perdendo o medo.
A filla da Severa e do Aser, estaba xunto cos homes, tranquila e fermosa, no balcón do local novo do
Centro de Sociedades Obreiras. Xa falara o Pampín, polo gremio dos carpinteiros de obra da provincia. Era
da Serra de Queixa. Nunca aprendera ben a separación das falas e metía moitos castrapos, polo que se
burlaban del; aínda que agora xa o respectaban máis, non porque falase mellor senón desde que lle
rebandaran a orella dun golpe de sabre, e de ter pasado nove meses na cadea, que ninguén lle quixera logo
dar traballo cando saíu (máis dun ano sen choio, tres fillos pequenos), até que volveron ao poder os liberais.
Case sempre chegaba un intre, como arestora, en que dicía: «Podédevos rir canto vos pete, que las
risas non chantan ni tronzan la carne del coerpo ni dejan amósegas como salva seia la parte» (colleu e
repenicou o que lle quedaba da orella, e a xente parou de rir; e ouviuse un berro espido e rexo nos altos dun
pallabarro, pola banda da rúa da Pena Vixía: «Vivan os homes valentes!»).
E xa falara tamén o Paulino, polo gremio dos ebanistas, que falaba moi ben, fora seminarista, con
verbas escollidas...
-Xa dixeches vinte veces «reivindicacións» sabes outra, Paulino...!; pero que non daba rematado
nunca até que a xente se lle viraba de costas e púñase a falar das súas angueiras...
-Vai facer uso da palabra, pola Xuventude Socialista, a compañeira Evanxelina da Severa. E a ver si
nos deixamos de pándegas e calamos... E moito ollo cos estripacontos provocadores que andan entre vós, que
xa os temos ben marcados. (...)
-Xuntámonos aquí, compañeiros, amigos e veciños, para considerarmos o caso dos compañeiros
labregos de Cea e de Ursaria. Xa sabedes o que pasou o domingo e temos que adiantarnos ao que terá que
pasar. Cando os cregos e as autoridades se axuntan e poñen de acordo, non será para favorecer o pobo... Pois
que saiban uns e outros que os labregos de Cea e de Ursaria, non están sós; que o proletariado e as
verdadeiras clases ilustradas da cidade están con eles e fan con eles causa común para que o despoxo non se
leve a termo e se respecte a vontade dos veciños, para o caso dos fregueses. Teñen dereito a defender o que é
seu, e terán a nosa axuda...

Eduardo Blanco Amor: Xente ao lonxe (1972)