Strona 1

Laboratorium Metrologii Podstawowe mierniki i pomiary elektryczne– Ćwiczenie 1

Informatyka

1 Cel ćwiczenia
Celem ćwiczenia jest zapoznanie się z podstawowymi miernikami elektrycznymi oraz metodyką pomiarów
podstawowych wielkości elektrycznych: napięcia, prądu i rezystancji, a także z komputerowym wspomaganiem
obróbki danych pomiarowych.

2 Wprowadzenie
2.1 Mierniki magnetoelektryczne
W mierniku magnetoelektrycznym wykorzystuje się zasadę wzajemnego oddziaływania dwóch pól
magnetycznych: pola magnesu trwałego i pola pochodzącego od prądu, przepływającego przez przewodnik.
Zgodnie z prawem Biota-Savarta-Laplace'a na przewodnik znajdujący się w jednorodnym polu magnetycznym
o indukcji B, przez który przepływa prąd I, działa siła F.

F
B F’

N S
I

F’
 F

Rys. 2.1 Zwój cewki w polu magnetycznym

Jeżeli kierunek przepływu prądu i kierunek linii pola magnetycznego są wzajemnie prostopadłe, to siła F jest
równa
F  B I a , (2.1)
gdzie: a jest długością przewodu znajdującego się pod działaniem pola magnetycznego.
Jeżeli zatem w stałym polu magnetycznym o indukcji B umieścić prostokątną cewkę o z zwojach i wymiarach
ab (gdzie a - bok prostopadły do kierunku linii sił pola), przez którą przepływa prąd I (rys. 2.1), to na każdy
zwój cewki będzie działała para sił FF, określona wzorem (2.1). Jeśli oś obrotu cewki przechodzi w połowie
boku b, a  oznacza kąt między płaszczyzną cewki i kierunkiem linii sił pola magnetycznego, to para sił F' - F'
stara się obrócić cewkę wokół osi. Powstaje moment napędowy
b b
M n  F '  F '  B  I  a  z  cos  b . (2.2)
2 2
Obwód magnetyczny miernika można tak ukształtować, że w kątowym zakresie obrotu cewki min  max
(rys. 2.2) indukcja magnetyczna B i kąt  są stałe.

max
N S
min

Rys. 2.2 Geometria nabiegunników magnesu pozwalająca kształtować promieniście skierowane linie sił pola
magnetycznego

Jak wynika z rys. 2.2, kąt  jest równy 0° i wobec tego moment napędowy powodujący obrót cewki wynosi
 Strona 2
Laboratorium Metrologii Podstawowe mierniki i pomiary elektryczne– Ćwiczenie 1
Informatyka

Mn  B  a  b  z  I (2.3)
Ustalenie położenia cewki można uzyskać przeciwdziałając obrotowi momentem siły zwanym momentem
zwrotnym. Moment zwrotny MZ jest proporcjonalny do kąta obrotu cewki 
M z  kz   , (2.4)
gdzie: kz – stała.
W stanie ustalenia położenia cewki moment napędowy jest równy momentowi zwrotnemu
Mn  Mz . (2.5)
Na podstawie (2.3), (2.4) i (2.5) uzyskuje się zależność
B  a b  z
 I . (2.6)
kz

Odchylenie liniowe  końca wskazówki sprzężonej z cewką jest równe

  k  , (2.7)
gdzie: k - stała zależna od długości wskazówki.
Tak więc wskazanie przyrządu w granicach obrotu cewki o kąt min - max będzie liniową funkcją prądu

k  B  a b  z
  I  S  I, (2.8)
kz

gdzie: S - czułość przyrządu, wyrażona w działkach na 1 A, zależna od rozwiązania konstrukcyjnego i długości wskazówki.

a) Mz
Mn , Mz Mn4
I4

Mn3
I3

Mn2
I2

Mn1
I1

1 2 3 4 
min 1 2 3 4 
b) 0 I1 I2 I3 I4 I
0 1 2 3 4 

Rys. 2.3 Rodzina przebiegów Mn = f() dla różnych prądów (a) oraz podziałka miernika (b)

Podziałkę miernika magnetoelektrycznego można wyznaczyć w sposób graficzny, korzystając z rys. 2.3,
na którym przedstawiono zależność momentu napędowego i momentu zwrotnego w funkcji kąta obrotu cewki
w zakresie poprawnej pracy miernika, tzn. w zakresie min  max, a także w funkcji odchylenia wskazówki od
położenia zerowego. Parametrem wykresu momentu napędowego jest prąd przepływający przez miernik.
Konstrukcję miernika magnetoelektrycznego pokazuje schematycznie rys. 2.4. Organ ruchomy miernika składa
się z cewki 5 wskazówki 8 i ośki 6. Obwód magnetyczny miernika, składający się z magnesu 1 oraz wykonanych
z miękkiej stali nabiegunników 2, 3 i rdzenia 4, wytwarza w odpowiednio ukształtowanej szczelinie indukcję B
o rozkładzie, jak na rys. 2.2. Cewka 5 nawinięta jest cienkim przewodem na aluminiowej ramce, która pełni rolę
elementu wzmacniającego konstrukcję miernika, równocześnie stanowi tłumik elektromagnetyczny. W czasie
ruchu cewki w szczelinie w zwartym zwoju, jaki stanowi ramka, indukują się prądy wytwarzające moment
przeciwdziałający ruchowi. Moment zwrotny uzyskany jest dzięki parze sprężynek zwrotnych 7, spełniających
równocześnie rolę przewodów doprowadzających prąd do cewki.
 Strona 3
Laboratorium Metrologii Podstawowe mierniki i pomiary elektryczne– Ćwiczenie 1
Informatyka

2 3
1
4
0 mA 5
8
1
2 3
7 4
N S
5 6

Rys. 2.4 Konstrukcja miernika magnetoelektrycznego

Podstawowe właściwości miernika magnetoelektrycznego:

a) miernik reaguje bezpośrednio na prąd przepływający przez cewkę,
b) kierunek przepływającego prądu decyduje o kierunku ruchu organu ruchomego,
c) podziałka miernika jest liniowa,
d) miernik jest odporny na zakłócenia polami zewnętrznymi ze względu na bardzo dużą indukcję
magnetyczną, którą można uzyskać w wąskiej szczelinie między rdzeniem i nabiegunnikami.

Miernik CA 5003 wykorzystywany podczas zajęć przedstawia rys. 2.5.

Rys. 2.5 Miernik CA 5003

Dokładność mierników magnetoelektrycznych można scharakteryzować klasą. Klasa jest określana przez
wartość modułu maksymalnego błędu bezwzględnego otrzymanego podczas wzorcowania miernika odniesionego
do wartości zakresowej miernika zgodnie z
|𝜀|𝑚𝑎𝑥
𝑘𝑙 = 100 × . (2.9)
𝑥𝑧𝑎𝑘𝑟

2.2 Woltomierze i amperomierze magnetoelektryczne

Mierniki magnetoelektryczne z zasady działania są amperomierzami i mają stałą rezystancję wewnętrzną Ra.
Zgodnie z prawem Ohma mogą być stosowane również do pomiaru napięcia, a o tym czy miernik mierzy prąd czy
napięcie, decyduje sposób podłączenia go do obwodu.
Zakres mierzonych prądów i napięć jest ograniczony czułością i rezystancją miernika. Zmianę zakresu
pomiarowego woltomierza uzyskuje się przez dołączenie w szereg z miernikiem rezystora nazywanego
posobnikiem.
 Strona 4
Laboratorium Metrologii Podstawowe mierniki i pomiary elektryczne– Ćwiczenie 1
Informatyka
Rp
 I Ra 
A
Up
Ua
Uv

Rys. 2.6 Układ rozszerzający zakres pomiarowy woltomierza

Z rys. 2.6 wynika, że dołączenie posobnika pozwala zwiększyć zakres pomiarowy o napięcie Up. Całkowite
napięcie mierzone jest teraz równe: Uv = Ua + Up. Ponieważ przez miernik i posobnik płynie ten sam prąd,
obowiązuje zależność
Ua Uv
 , (2.10)
Ra Ra  R p

stąd
R p   n  1 Ra , (2.11)

Uv
gdzie: n  - mnożnik zakresu pomiarowego.
Ua
Po zmianie zakresu pomiarowego przyrząd należy wyskalować, jeśli nie ma skali, lub wywzorcować, gdy skala
jest dana. Zarówno do skalowania, jak i wzorcowania należy stosować przyrządy o klasie co najmniej dwa razy
lepszej niż klasa przyrządu badanego.
Zwykle buduje się woltomierze wielozakresowe, dołączając do miernika kilka posobników. Klasa woltomierza
z posobnikiem jest równa sumie klas woltomierza i posobnika.
Amperomierz o rozszerzonym zakresie od Ia do I pokazano na rys. 2.7. Rezystor rozszerzający zakres
amperomierza jest włączony równolegle do miernika i nazywa się bocznikiem.

Ra
 I Ia 
A

Ib Rb

Rys. 2.7 Układ rozszerzania zakresu pomiarowego amperomierza

Ponieważ na amperomierzu i boczniku występuje jednakowy spadek napięcia, więc

I a Ra   I  I a  Rb , (2.12)

stąd
Ra
Rb  , (2.13)
n 1
I
gdzie: n  - mnożnik zakresu pomiarowego.
Ia
Dobierając rezystor posobnika i bocznika należy pamiętać o ich dopuszczalnej mocy. Powinna ona być większa
od mocy wydzielonej na posobniku lub w boczniku, tzn.
 Strona 5
Laboratorium Metrologii Podstawowe mierniki i pomiary elektryczne– Ćwiczenie 1
Informatyka

U 2p U2
Pp   , Pb  I b2 Rb  I 2 Rb . (2.14)
Rp Rp

W amperomierzach wielozakresowych stosuje się najczęściej bocznik Ayrtona, którego schemat jest
przedstawiony na rys. 2.8.

Ia
I1 I2
 :. A
In Ra
R1
:. R2 Rd

Rn

Rys. 2.8 Schemat układu bocznika Ayrtona

Wartość rezystancji bocznika można obliczyć z wzorów (2.13) i (2.14), które otrzymuje się stosując wzór
(2.11) dla każdego z zakresów bocznika
R
R1  ,
I1 (2.15)
1
Ia

  IIa , i  2,3,...,n,
(2.16)
Ri  R  R1
i

gdzie: R  Ra  Rd .

2.3 Odczyt wartości po rozszerzeniu zakresu

Poniżej został przedstawiony sposób odczytu wartości po rozszerzeniu zakresu pomiarowego miernika
na przykładzie miernika CA 5003 użytego jako woltomierz.

Rys. 2.9 Sposób odczytu wartości na przykładzie woltomierza na zakresie 1 V

 Strona 6
Laboratorium Metrologii Podstawowe mierniki i pomiary elektryczne– Ćwiczenie 1
Informatyka

Gdy wskazówka ustawi się na 40, będzie to oznaczało 40% z wartości zakresowej. W rozpatrywanym przypadku
zakres wynosi 1 V, zatem miernik wskazuje wartość:
40 % ∙ 1 V = 0,4 ∙ 1 V = 0.4 V
Gdyby miernik był ustawiony na zakres 10 V, to takie ustawienie wskazówki oznacza następującą wartość
mierzonego napięcia:
40 % ∙ 10 V = 0,4 ∙ 10 V = 4 V
Gdyby miernik był ustawiony na zakres 4 V (np. poprzez odpowiedni posobnik):
40 % ∙ 4 V = 0,4 ∙ 4 V = 1,6 V

2.4 Amperomierz cęgowy

W celu pomiaru prądu w obwodzie tradycyjnym amperomierzem konieczne jest przerwanie obwodu
i wstawienie szeregowo w miejscu przerwy amperomierza. W wielu przypadkach jest to niepożądane i kłopotliwe.
Wymienionej wady nie posiadają amperomierze cęgowe, które do pomiaru nie wymagają przerwania obwodu,
przez który płynie prąd. Pomiar amperomierzem cęgowym odbywa się bezprzewodowo, na zasadzie zmiany pola
magnetycznego wytwarzanego przez przewód z płynącym prądem elektrycznym.
Nowsze amperomierze cęgowe zrealizowane są z wykorzystaniem hallotronów. Efekt Halla (rys. 2.10) polega
na pojawianiu się dodatkowego pola elektrycznego, w płytce półprzewodnikowej, przez którą przepływa wzdłuż
prąd polaryzujący Ic i która jest umieszczona w polu magnetycznym. Strumień indukcji pola magnetycznego B
generuje siłą Lorentza, prostopadłą do kierunku przepływu ładunków tworzących prąd. To powoduje zmianę
liczby ładunków na obu krawędziach płytki równoległych do płynącego prądu polaryzującego Ic, czyli różnicę
potencjałów tworzących napięcie Halla UH.

IC

UH

Rys. 2.10 Powstawanie napięcia Halla w płytce półprzewodnikowej umieszczonej w polu magnetycznym

Budowę amperomierza cęgowego opartego na wykorzystaniu efektu Halla pokazuje rys. 2.11. W składającym
się z dwóch części toroidalnym rdzeniu umieszczony jest hallotron. Zadaniem rdzenia jest skupianie linii sił pola
magnetycznego wywołanego przez przepływający prąd I. Wytworzone pole magnetyczne, proporcjonalne
do mierzonego prądu I powoduje powstanie napięcia UH, które po przekształceniu na postać cyfrową jest miarą
prądu.

UH

I
IC

Rys. 2.11 Budowa amperomierza cęgowego wykorzystującego efekt Halla

Amperomierze cęgowe zrealizowane w oparciu o efekt Halla mogą mierzyć zarówno prądy stałe jak i zmienne.
Zakres mierzonych prądów rozciąga się od pojedynczych miliamperów do tysięcy amperów. Miernik Center 22
wykorzystywany podczas zajęć przedstawia rys. 2.12.
 Strona 7
Laboratorium Metrologii Podstawowe mierniki i pomiary elektryczne– Ćwiczenie 1
Informatyka

Rys. 2.12 Miernik Center 22

2.5 Multimetr cyfrowy

Multimetr cyfrowy Sanwa PC500A jest uniwersalnym podręcznym przyrządem do wykonywania
różnorodnych rodzajów pomiarów wielkości elektrycznych. Multimetr jest wyposażony w 3 ½ cyfrowe pole
odczytowe o max wskazaniu 5000 oraz posiada automatyczną zmianę zakresów. Do multimetru można dołączyć
opcjonalny interfejs USB, umożliwiający sterowanie i odczyt wyników poprzez komputer.
Budowa i zasada działania multimetrów tego typu zostanie bliżej wyjaśniona w następnych ćwiczeniach.
Dla celów tego ćwiczenia wystarczy wiedzieć, iż struktura multimetru składa się z układu wybierania funkcji
przyrządu, przetwornika analogowo/cyfrowego, mikrokomputera do obróbki wyników pomiarów i sterowania,
cyfrowego pola odczytowego oraz układu sprzęgającego z interfejsem USB. Widok płyty czołowej wraz z opisem
przełączników w języku angielskim i polskim jest pokazany na rys. 2.13.

Rys. 2.13 Widok płyty czołowej multimetru Sanwa PC500A wraz z opisem
Multimetr mierzy: napięcie stałe (DC direct current) i zmienne (AC alternating current), prąd stały i zmienny,
rezystancję, pojemność oraz częstotliwość. Umożliwia także test diod półprzewodnikowych oraz kontrolę
przejścia z sygnalizacją dźwiękową. Multimetr posiada automatyczną i ręczną zmianę zakresów. Przekroczenie
zakresu sygnalizowane jest wskazaniem OL (skrót od ang. OVERLOAD).
Oprócz ww. pomiarów multimetr posiada dodatkowo następujące funkcje:
 pamiętanie wyniku bieżącego po naciśnięciu przycisku HOLD,
 możliwość współpracy z komputerem PC za pomocą interfejsu USB,
 automatyczne wyłączenie po okresie bezczynności dłuższym niż 17 minut,
 wyświetlanie zmian mierzonej wielkości w postaci linijki analogowej.
 Strona 8
Laboratorium Metrologii Podstawowe mierniki i pomiary elektryczne– Ćwiczenie 1
Informatyka
Zaciski, które należy wykorzystać przy różnych rodzajach pomiarów, wskazuje poniższa tabela.
Funkcja Zaciski
V, mV DC/AC V mV Hz Ω + COM
C V mV Hz Ω + COM
dioda V mV Hz Ω + COM
 V mV Hz Ω + COM
Hz V mV Hz Ω + COM
µA, mA DC/AC µA, mA + COM
A DC/AC A + COM

2.6 Pomiar mocy i energii

Przepływ prądu przez obciążenie powoduje wydzielanie się energii w postaci ciepła. Energia ta jest
proporcjonalna do mocy pobieranej przez układ i czasu przepływu prądu. Moc pobierana przez urządzenie jest
iloczynem napięcia istniejącego na zaciskach obciążenia oraz prądu płynącego przez obciążenie
P  u i . (2.17)
Najczęściej pomiar mocy przeprowadza się metodą pośrednią, tzn. drogą oddzielnego pomiaru prądu
i napięcia. Możliwe są dwa układy pomiarowe różniące się konfiguracją przyrządów pomiarowych:
 układ z poprawnie mierzonym prądem,
 układ z poprawnie mierzonym napięciem.
Ze względu na znacznie większą rezystancję woltomierza od obciążenia w ćwiczeniu zastosowany został układ
z poprawnie mierzonym napięciem pokazany na rys. 2.14. W układzie tym mierzone napięcie u V jest dokładnie
równe napięciu na obciążeniu, natomiast ze względu na iV  io prąd mierzony przez amperomierz i a jest
dobrym przybliżeniem prądu płynącego przez obciążenie i o . Stosunkowo duża rezystancja wewnętrzna
amperomierza stosowanego w ćwiczeniu (1 ) w układzie tym nie ma wpływu na dokładność pomiaru mocy
wydzielanej na obciążeniu.

ia RA
A
iV io

u Ro
uV V
RV

Rys. 2.14 Układ pomiaru mocy z poprawnym pomiarem napięcia

Jeżeli przez obciążenie płynie prąd sinusoidalny, to moc pobraną przez obciążenie wyrażamy mocą czynną
Pc  u  i cos [W], (2.18)
gdzie: u - napięcie skuteczne w [V],
i - prąd skuteczny w [A],
 - kąt przesunięcia fazowego między napięciem u i prądem i .
Z powyższej zależności wynika, że metodą pośrednią można mierzyć moc czynną tylko na obciążeniu
rezystancyjnym, tzn. gdy cos  1 .
Oprócz zaprezentowanej metody pośredniej przy pomiarach mocy prądu zmiennego stosuje się pomiar metodą
bezpośrednią, przy użyciu watomierzy ferrodynamicznych lub elektrodynamicznych. Zasada działania tych
przyrządów oparta jest na współdziałaniu strumieni magnetycznych wytwarzanych przez dwie cewki, wskutek
przepływu przez nie mierzonego prądu: cewkę stałą i ruchomą. Cewka ruchoma (napięciowa) dołączona jest
równolegle do obciążenia, a nieruchoma cewka prądowa włączona jest w szereg z obciążeniem. Przy takim
połączeniu odchylenie cewki ruchomej wraz z połączoną z nią wskazówką jest proporcjonalne do mocy czynnej
wydzielanej w tym obciążeniu.
Obecnie do pomiarów mocy i energii coraz częściej stosuje się metody z wykorzystaniem techniki cyfrowego
przetwarzania sygnałów. Przykład takiego rozwiązania zostanie zaprezentowany w ćwiczeniu. Do pomiaru energii
elektrycznej i mocy został wykorzystany układ scalony firmy Analog Devices AD7755 stosowany powszechnie
 Strona 9
Laboratorium Metrologii Podstawowe mierniki i pomiary elektryczne– Ćwiczenie 1
Informatyka
w nowoczesnych elektronicznych licznikach energii elektrycznej. Układ ten pozwala na wyeliminowanie
tradycyjnych mechanicznych liczników energii, zapewniając dużą dokładność i odczyt w postaci cyfrowej.
Jedynymi układami analogowymi użytymi w AD7755 są dwa przetworniki analogowo-cyfrowe oraz źródło
napięcia odniesienia. Dalsze przetwarzanie sygnału (mnożenie, filtracja, zmiana skali) odbywa się na drodze
cyfrowej. Rozwiązanie to pozwala na zachowanie stabilnych parametrów oraz dużej dokładności przy zmianach
warunków otoczenia oraz wraz z upływem czasu.
Schemat blokowy układu AD7755 jest pokazany na rys. 2.15. Układ jest wyposażony w dwa przetworniki A/C
do których jest doprowadzony sygnał napięciowy (V2P, V2N) oraz prądowy (V1P, V1N). Jako sygnał prądowy
może być wykorzystywany sygnał z rezystora o rezystancji rzędu miliomów włączonego w szereg z obciążeniem
lub z transformatora prądowego (w układzie laboratoryjnym zastosowano rezystor 1 ).
Przetworniki A/C są typu sigma delta, o rozdzielczości 16 bitów, z próbkowaniem 900 kHz. Przetwornik
w kanale prądowym ma programowane cyfrowo wzmocnienie (sygnały G1, G2, umożliwiają wybranie
wzmocnienia: 1, 2, 8, 16), co pozwala stosować układ dla szerokiego zakresu wartości prądu.
Zasada działania układu polega na cyfrowym wymnożeniu sygnałów z kanału prądowego i napięciowego,
co daje sygnał odpowiadający mocy chwilowej. Z sygnału tego przy pomocy filtru dolnoprzepustowego
wydzielana jest część odpowiadająca mocy czynnej, która interesuje odbiorcę energii elektrycznej.

Rys. 2.15 Schemat blokowy układu AD7755 do pomiaru energii elektrycznej

Moc chwilowa, która jest iloczynem chwilowych wartości prądu i napięcia, dla obciążenia, dla którego
cos  1 , może być wyrażona w postaci

P(t )  i (t )  u (t ) , (2.19)
gdzie: i (t )  imax sin( t ) ,
u (t )  umax sin( t ) .
Podstawiając do (2.19) wyrażenia na i (t ), u (t ) otrzymamy

imax  umax
P(t )  imax sin( t )  u max sin( t )  (1  cos( 2t )) . (2.20)
2
W celu wyznaczenia mocy czynnej (tj. składowej stałej z zależności 2.20) sygnał mocy chwilowej P (t ) jest
filtrowany w filtrze dolnoprzepustowym, na wyjściu którego otrzymujemy sygnał proporcjonalny do mocy
czynnej.
Sygnał z wyjścia filtru dolnoprzepustowego w postaci cyfrowej podany jest na przetwornik zamieniający go
na impulsy F1, F2 o częstotliwości proporcjonalnej do mocy czynnej. Zliczanie tych impulsów przez
elektroniczny lub mechaniczny licznik w określonym czasie pozwala na wyznaczenie zużytej w tym czasie energii
elektrycznej. Cały proces przetwarzania odbywa się na drodze cyfrowej, co gwarantuje wysoką stabilność
temperaturową i czasową.
Dzięki zastosowaniu w kanale prądowym wzmacniacza o regulowanym wzmocnieniu, a także
programowanego sygnałami S0, S1 dzielnika częstotliwości, możliwe jest otrzymanie wskazań licznika
bezpośrednio w jednostkach energii takich jak kWh, Wh, lub mWh.
 Strona 10
Laboratorium Metrologii Podstawowe mierniki i pomiary elektryczne– Ćwiczenie 1
Informatyka
Zrealizowana w układzie zasada wyznaczania mocy czynnej jest słuszna także dla przebiegów prądu i napięcia
przesuniętych w fazie oraz dla przebiegów niesinusoidalnych (wykorzystując transformatę Fouriera można je
przedstawić w postaci sumy przebiegów harmonicznych).

2.7 Rezystor dekadowy

Przykłady ustawienia rezystora dekadowego:

4∙10 kΩ + 5∙100 Ω + 1∙10 Ω + 3∙0,1 Ω = 40,5103 kΩ

1∙10 kΩ + 3∙1 kΩ + 2∙10 Ω = 13,02 kΩ

2.8 Nomeklatura
W przyrządach produkcji anglosaskiej kropka oddziela części dziesiąte od jednostek, a ewentualny przecinek
lub średnik oddziela po trzy miejsca na wyświetlaczu np.:

oznacza pięć i siedemset trzydzieści jeden oznacza dziesięć i tysiąc sześćset dwadzieścia osiem
dziesięciotysięcznych wolta dziesięciotysięcznych wolta
731 1628
5 𝑉 10 𝑉
10 000 10 000
Inne przykłady:
0.5 – pół
25,000 – dwadzieścia pięć tysięcy
25,000.5 – dwadzieścia pięć tysięcy i pół
3,200,600.5 – trzy miliony dwieście tysięcy sześćset i pół

2.9 Odczytywanie wartości rezystora

2.9.1 Kod cyfrowy
3M9 = 3,9 MΩ ± 20 %
1K7 = 1,7 kΩ ± 20 %
 Strona 11
Laboratorium Metrologii Podstawowe mierniki i pomiary elektryczne– Ćwiczenie 1
Informatyka
2.9.2 Kod paskowy

Przykład:
Pierwszy kolor to brązowy więc pierwszą liczbą jest: 1
Drugi kolor to czarny więc drugą liczbą jest: 0
Trzeci kolor pomarańczowy, jest mnożnikiem, ma on
wartość: 1000
Wartość rezystora to: 10 000 Ω = 10 kΩ
Czwarty pasek ma kolor zloty oznacza to, że tolerancja
rezystora wynosi 5 %

Przykładowa płytka z rezystorami

2.10 Podłączanie do zasilacza

W celu podłączenia dwóch przewodów do jednego wyjścia zasilacza, należy wykorzystać zaciski widełkowe,
dostępne na stanowisku laboratoryjnym:
1. odkręcić zaciski wyjścia zasilacza
2. włożyć zacisk widełkowy
3. dokręcić zaciski wyjścia zasilacza
 Strona 12
Laboratorium Metrologii Podstawowe mierniki i pomiary elektryczne– Ćwiczenie 1
Informatyka
2.11 Przewody koncentryczne
W celu eliminacji zakłóceń pochodzących od zewnętrznych pól elektrycznych, szczególnie przy pomiarach
małych sygnałów, do łączenia przyrządów pomiarowych wykorzystuje się przewody koncentryczne. Przewód taki
składa się z przewodu sygnałowego, nazywanego przewodem sygnałowym i otaczającego go ekranu – masą.
Przewód sygnałowy łączy się ze źródłem sygnału, natomiast ekran łączy się z masą układu.
Przewody koncentryczne zakończone są wtykami BNC lub banankami. Wtyki BNC łączy się
z odpowiadającymi im gniazdami BNC przez lekkie wciśnięcie wtyku i obrót w prawo (zgodnie z ruchem
wskazówek zegara). Rozłączenia dokonuje się przez wciśnięcie wtyku i obrót w lewo. W przypadku potrzeby
dołączenia do jednego gniazda BNC dwóch przewodów należy skorzystać z trójnika BNC.
Konstrukcja wtyków i gniazd BNC eliminuje możliwość omyłkowej zamiany przewodu sygnałowego z masą.
W przewodach koncentrycznych zakończonych banankami (rys. 2.16) konieczne jest rozróżnienie przewodu
sygnałowego i masy. Najczęściej przewód sygnałowy oznacza się kolorem czerwonym, natomiast masę kolorem
czarnym lub niebieskim.

wtyk BNC

przewód sygnałowy (czerwony)

masa (czarny)

Rys. 2.16 Konstrukcja przewodów połączeniowych BNC – bananki

Przewody sygnałowe zawsze łączymy ze źródłami sygnału. Ewentualna pomyłka i dołączenie przewodu
zimnego do źródła sygnału może spowodować uszkodzenie badanego układu.

2.12 Przedrostki
W poniższej tabeli przedstawiono najbardziej popularne przedrostki układu SI.
Nazwa Oznaczenie Mnożnik
tera T 1 000 000 000 000 = 1012
giga G 1 000 000 000 = 109
mega M 1 000 000 = 106
kilo k 1 000 = 103
1 = 100
mili m 0.001 = 10-3
mikro μ 0.000 001 = 10-6
nano n 0.000 000 001 = 10-9
piko p 0.000 000 000 001 =10-12

3 Wykaz sprzętu pomiarowego

1. Multimetr cyfrowy Sanwa PC500A
2. Multimetr cyfrowy Agilent 34401A
3. Multimetr cyfrowy Agilent U1253B
4. Analogowy miernik uniwersalny CA 5003
5. Miernik cęgowy Center 223
6. Zasilacz regulowany Agilent E3640A
7. Generator Agilent 33120A
8. Dzielnik napięcia DNA-18
9. Rezystor dekadowy
10. Płytka z zespołem 5 rezystorów badanych
11. Układ laboratoryjny do pomiaru mocy i energii
12. Zaciski widełkowe – 2 szt.
13. Przewody banankowe – 7 szt.
14. Przewód BNC-BNC, przewód BNC-bananki

4 Zadania
Zapoznać się z opisem przełącznika zakresów i wielkości mierzonych oraz podziałkami miernika
uniwersalnego CA 5003 (zwrócić uwagę na różne rozmieszczenie działek skali dla napięć stałych i zmiennych),
 Strona 13
Laboratorium Metrologii Podstawowe mierniki i pomiary elektryczne– Ćwiczenie 1
Informatyka
a także z płytą czołową multimetru cyfrowego Sanwa PC500A i płytą czołową multimetru cyfrowego
Agilent 34401 (dokładny opis multimetru Sanwa PC500A jest podany w pkt. 2.5). Multimetr Agilent 34401A po
włączeniu zasilania ustawia się domyślnie na pomiar napięcia stałego i automatyczną zmianę zakresu.
Uruchomić program „Ćwiczenie 1” i uzupełnić swoje dane niezbędne do logowania

Wybrać „Ćwiczenie 1 Podstawowe mierniki i pomiary elektryczne”.

4.1 Wzorcowanie woltomierza

Wybrać „Zadanie 1 Wzorcowanie woltomierza”. Postępować zgodnie z instrukcjami w programie.
Powtórzyć schemat postępowania z Zadania 1. w trakcie ćwiczenia jest następujący:
1. połączyć układ według schematu,
2. po ustawieniu właściwej wartości na mierniku badanym kliknąć „Pomiar” – wartość z miernika
wzorcowego zostanie automatycznie zapisana w tabeli (nie wolno uzupełniać wartości wzorcowej
ręcznie!),
3. zgodnie z poleceniem programu obliczyć wartości błędu bezwzględnego i względnego,
4. wartości obu błędów uzupełnić ręcznie,
5. kliknąć „Sprawdź”,
6. jeśli program nie poinformuje o niewłaściwym obliczeniu błędów, można przystąpić do ustawienia
kolejnej wartości na mierniku badanym, w przeciwnym przypadku należy ponownie obliczyć błędy
i kliknąć „Sprawdź”,
7. po poprawnym obliczeniu błędów ustawić kolejną wartość na mierniku badanym i kliknąć „Pomiar”
– wartość z miernika wzorcowego zostanie automatycznie zapisana w tabeli (nie wolno uzupełniać
wartości wzorcowej ręcznie!),
8. wartości błędów zostaną przez program obliczone automatycznie i można przystąpić do ustawienia
kolejnej wartości na mierniku badanym,
9. powtarzać czynności z pkt. 7-8 do momentu uzupełnienia całej tabeli,
10. obliczyć klasę miernika i kliknąć „Sprawdź”.
 Strona 14
Laboratorium Metrologii Podstawowe mierniki i pomiary elektryczne– Ćwiczenie 1
Informatyka

4.2 Zmiana zakresu pomiarowego woltomierza

Kierunek Informatyka nie wykonuje zadania 2.
Wybrać „Zadanie 3 Zmiana zakresu pomiarowego woltomierza”. Postępować zgodnie z instrukcjami
w programie. Obliczyć wartość posobnika Rp, uzupełnić ją ręcznie i kliknąć „Sprawdź”. Powtórzyć schemat
postepowania z Zadania 1.

4.3 Pomiary prądu stałego amperomierzem cęgowym

Wybrać „Zadanie 4 Pomiary prądu stałego amperomierzem cęgowym”. Postępować zgodnie z instrukcjami
w programie. Powtórzyć schemat postepowania z Zadania 1.
 Strona 15
Laboratorium Metrologii Podstawowe mierniki i pomiary elektryczne– Ćwiczenie 1
Informatyka

4.4 Pomiar rezystancji

Wybrać „Zadanie 6 Pomiar rezystancji”. Postępować zgodnie z instrukcjami w programie. Odczytać wartość
nominalną rezystorów, uzupełnij ja ręcznie i kliknij w „Sprawdź”. Podłączać kolejno rezystory do multimetru
i każdorazowo klikać „Pomiar”. Wartości statystyczne zostaną obliczone automatycznie.

4.5 Pomiar mocy

Wybrać „Zadanie 7 Pomiar mocy”. Postępować zgodnie z instrukcjami w programie. Powtórzyć schemat
postepowania z Zadania 1.
 Strona 16
Laboratorium Metrologii Podstawowe mierniki i pomiary elektryczne– Ćwiczenie 1
Informatyka

5 Opracowanie
1. Obliczyć samemu błędy w tablicy 1 (uzupełnić tablicę formułami):
 błąd bezwzględny: 𝜀 = 𝑈𝑏 − 𝑈𝑤
𝑈 −𝑈
 błąd względny: 𝛿 = 𝑏 𝑤 × 100 %
𝑈𝑤
Wykreślić krzywą wzorcowania woltomierza (w arkuszu kalkulacyjnym skorzystaj z "Wykres XY")
oraz wykres błędów względnych. Porównać uzyskane wyniki z obliczeniami komputera,
skomentować wyniki pomiarów i wykresy.
2. Obliczyć samemu błędy bezwzględne i względne (uzupełnić tablice formułami). Wykreślić krzywe
wzorcowania woltomierza oraz wykresy błędów względnych. Porównać uzyskane wyniki
z obliczeniami komputera, skomentować wyniki pomiarów i wykresy.
Odpowiedzieć na pytanie: jak wpłynęło na dokładność woltomierza rozszerzenie zakresu?
3. Korzystając z (2.9) obliczyć samemu klasę miernika (wpisać formułę w arkusz) przed i po zmianie
zakresu. Porównać uzyskane wyniki z obliczeniami komputera. Wiedząc, że woltomierz badany ma
klasę 1,5, sprawdzić czy zachował swoją klasę na zakresie 1 V oraz po rozszerzeniu zakresu do 4 V.
4. Obliczyć samemu bezwzględne i względne (uzupełnić tablicę formułami). Wykreślić krzywą
wzorcowania amperomierza oraz wykres błędów względnych. Skomentować wyniki pomiarów
i wykresy.
5. Na podstawie pomiarów rezystancji obliczyć samemu wartość średnią, odchylenie standardowe
pojedynczego pomiaru, odchylenie standardowe wartości średniej ilustrujące własności statystyczne
populacji, z której pochodzi próbka pięciu rezystorów. Porównać uzyskane wyniki z obliczeniami
komputera uwidocznionymi na wydruku i wartością nominalną Rnom.
6. Obliczyć moc pobieraną przez obciążenie i współczynnik przetwarzania k=P/f układu do pomiaru
mocy. Moc obliczyć na podstawie napięcia i znanej wartości rezystora RL=100 . Wykreślić
charakterystykę częstotliwości wyjściowej układu fwy=f(P) (w arkuszu kalkulacyjnym skorzystać
z "Wykres XY"). Czy charakterystyka ta jest liniowa?