Orhan Duru 18 Aralık 1933'te İst anbul'da

doğdu. Ankara Üniversitesi Vet eriner

Fakült esi'ni bit irdi (1956). Bir süre
vet erinerlik ve aynı fakült ede
asist anlık yapt ı. 27 M ayıs 1960 askeri
müdahalesinden sonra 147'ler arasında
üniversit eden uzaklaşt ırılınca gazet eciliğe
yöneldi. Ulus'ta başladığı bu mesleği
Cumhuriyet, Milliyet, Güneş ve Hürriyet
gazet elerinde sürdürdü.
Öykü ve deneme yazarlığının yanı sıra
çeviri ve t iyat ro uyarlamaları da yaptı.
İlk öyküsü 1953'te Küçük Dergi'de
yayım landı. Mavi, Evrim, Yeni Ufuklar,
Pazar Postası, Yelken ve Dost
dergilerindeki ürünleriyle dikkat çeken
Duru, Ağır İşçiler adU öyküsüyle
1970 TRT Sanat Ödülleri Yarışm ası'nda
başarı ödülü kazandı.
Yapıt ları:
Öykü: Bırakılmış Biri (1959);
Denge Uzmanı (1962); Ağır İşçiler C\97^):
Yoksullar Geliyor (1982); Şişe (1989);
Bir Büyülü Ortamda (1991);
Sarmal-Toplu Öyküler (1996, Sedat Simavi
Vakfı Edebiyat Ödülü); Fırtına (1997,
Sait Faik Ödülü, Erdal Öz'le birlikt e).
Deneme; Kıyı Kıyı Kent Kent (1977,
genişlet ilerek Mavi Gezi adıyla 1986 ve
1987'de yeniden basıldı);
Hormonlu Kafalar (1992);
istanbulin (1995).
Anı: O Pera'daki Hayalet
(1996, Sezer Duru'yla birlikt e).
Çeviri: Sierra Madre'nin Hâzineleri
(B. Traven'den); Gizli Tarih
(Prokopius't an); Çağdaş Fizik'te Doğa
(Werner Heisenberg'den, V. Günyol'la
birlikt e); Amerika (Ginsberg ve
Ferlinghet t i'den şiirler,
F. Edgü'yle birlikt e).
Tiyat ro (Uyarlama): Durdurun Dünyayı
İnecek Var (1968, Ant ony Newley ve
Leslie Bricuss'tan), Sınırdaki Ev (1970,
Slaw om ir M rozek't en); Üzbik Baba (1990,
Alfred Jarry'nin Kral Üöû'sünden).
Derleme: Kısas-ı Enbiya (1979, 1997).
t U r K İ Y E İ ş B A N K A S I K ü lt ü r Y a y ın la r ı

b iza n s'ın g iz li ta rihi

P ro k o p iu s

Çev ir en O rh an D u ru

T a r ih
İstanbul 2001
 İÇ İN D E K İL E R

SU N U ................................................................................................................... 7

K İT A B IN A M A C I 2 7

I. B Ö L Ü M

B E L IS A R IU S İL E A N I O N I N A ................................................................... 31

II. B Ö L Ü M

JU S T I N U S , JU S T I N I A N U S V E T E O D O R A . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 5 7

III. B Ö L Ü M

JU S T I N I A N U S ’ U N K Ö T Ü Y Ö N E T İM İ 81

IV . B Ö L Ü M

T E O D O R A ’ N IN İŞ L E R İ 99
V . B Ö L Ü M

ŞE Y T A N İM P A R A T O R ’U N G E T İR D İĞ İ Y İK İM 113

V I. B Ö L Ü M

T O P L U M U N Ç E Ş İT L İ S IN IF L A R IN IN K IY L M İ ................................... 133

V II. B Ö L Ü M

H ER ŞEY V E H E R K E S İM P A R A T O R ’U N A Ç G Ö Z L Ü L Ü Ğ Ü N E

K U R BA N E D İL D İ 151

S O N SÖ Z

İM P A R A T O R ’ L A İM P A R A T O R İÇ E ’ N İN K E N D İN İ

B E Ğ E N M İŞ L İĞ İ ........................ ..................................................................... 165

N O T L A R .............................................................................................................. .. 1 6 7

7 .A M A N D İZ İN .................................................................................................... .. 1 7 3

Y K R A D L A R I D İZ İN İ ..................................................................................... ....... 1 7 5

K İM İL E R D İZ İN İ . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .. 1 7 7
 SU N U

m p a ra to riç e T e o d o ra ’yı İta ly a ’ n ın R av e n n a k e n tin ­

I d ek i

rü y o ru z
k ilise n in

y a k ın
d u v a r la rın d a

ç e v re siy le
m o r

b irlik te .
b ir

M o r,
g iy si iç in d e

B iz a n s
g ö ­

im p a ­

ra to rla rın ın v e im p a ra to riç e le r in in s im g e s i. M o r o d a ­

d a d o ğ u y o rlar, m o r s a lo n la rd a ta h ta ç ık ıy o rla r. Ö l­

d ü k te n so n ra m o r la h itle re k o n u lu y o rla r.

Y o k su llu ğ u n en a lt d ü z e y in d e n g e lm iş , s irk le rd e ve

tiy a tro la rd a fırtın a lı g ü n le r g e ç ir m iş , a ş k la r ı v e o y n ak ­

lığ ı ile ilg i to p la m ış , d ah a so n ra İm p a ra to r Ju s t i n i -

an u s’un eşi o la ra k en g ö r k e m li d ö n e m in d e b ir im p a ­

ra to rlu ğ u n y ö n e tim in i p a y la ş m ış b ir k a d ın ı p u l p ul

m o z a ik le r a ra s ın d a n ta n ım a y a ç a lış m a k ç o k z o r. K ıy ı­

s ın d a n ta k ıla r sark an k o c am an ta c ı a ltın d a k a la n y ü ­

z ü , b irb irin e y a k ın k a şla rı v e b ü y ü k g ö z le riy le b ir h ü z ­

nü y a n s ıtıy o r g ib i. B ira z so ğ u k v e ç e k in g e n . Bo y n u

u z u n . G ü lü m s e m e y e n d u d a k ları iri a m a e m ir v e rm e y e

a lış m ış b ir g ö rü n ü m d e. T ü m b u n la r g e rç e k te b ir şey

a n la tm ıy o r ... B iz a n s d ö n e m in d e y a p ılm ış tü m k ilise ­

le rd e b u lu n a b ile c e k , b irb irin e b en z er v e ay n ı g e le n e ğ i

sü rd ü ren m o z a ik le rd e n b iriy le k a rşı k a rşıy a y ız .

Sad ece T e o d o ra d e ğ il, tü m B iz a n s ta rih i d e ilg ile n ­

d iriy o r b iz i. K im i y a z a rla ra b a k ılır s a h ile le r, e n tr ik a -

1ar, s u ik a s tle r, k o m p lo la r, d a rb e le r, k a ra n lık v e k irli

iş le r, s a v a şla r, z a fe rle r v e y e n ilg ile rle d o lu b ir ta rih

b u . H an g i ü lk e n in ta r ih i b ö y le d e ğ il k i... d iy e so ru la ­

b ilir. A m a B iz a n s ta rih in d e b u ç e ş it o la y la r b ira z d ah a

y o ğ u n lu k k a z a n ıy o r. G e n e d e b ir y a rg ıd a b u lu n a b ile ­

cek d u ru m d a d e ğ iliz . D e v le tle r in ta rih in d e e n tr ik a la r­

la , a y a k la n m a la rla d o lu k a ra n lık d ö n e m le r d e o la b i­

lir, h u z u r ve b a rış iç in d e g eçen d ö n e m le r d e ... İm p a -

ra to riç e le r e rk e k le re d ü şk ü n o la b ilir, o lm a y a b ilir d e.

T ü m b u n la r, y ö n e tim le r d e g e n e llik le g ö rü le n y o z la ş­

m a n ın b ir b e lirtis i o la r a k d a o rta y a ç ık a b ilir.

B ir d ö n e m i d e rin le m e s in e a n la m a k k o n u su n d a

so n rad an y a z ılm ış ta rih k ita p la r ı y a ra rlı o lm u y o r.

O n la rd a g e n e llik le b ir s o ğ u k lu k v ar. İn sa n c ıl a y r ın tı­

la rd a n , ö z n e llik te n u z ak k a lıy o rla r. K u şk u su z ta rih ç i­

le r b ir d e v le tin ta rih in i y a z a rk e n y a n s ız o lm a k k a y g ı­

s ıy la ço ğ u k ez a y rın tıla r d a n u z a k la şıy o r. O y sa o ay ­

rın tıla rd a g iz li o la n la r ı ö ğ re n m e k is tiy o r in sa n . Bu n u

v e r e m iy o r ta rih ç ile r. G e n e lle m e le r le s ın ırlı k a lm a k z o ­

ru n d a la r. Bu n e d e n le a n ıla r, iç te n lik le y a z ılm ış k a ra la ­

m a la r, e d e b iy a t ü rü n le ri d a h a ç o k ilg i ç e k iy o r . K ıs a c a ­

sı y ü z ey sel ta r ih le r d e n ç o k , k ay n ak k ita p la r, b e lg e le r

s a ğ la y a b iliy o r is te d iğ im iz b ilg iy i, k im i z a m a n .

Bu rad a siz le re b ö y le b ir ö rn ek su n m ak is tiy o r u z .

B i z a n s ’ ın en g ö rk e m li d ö n e m in d e y ö n e tim d e b u lu n a n

Ju s t i n i a n u s ile T e o d o r a ’ y ı d a h a y a k ın d a n a n la m a k o la ­

n a ğ ın ı v eren b ir k ay n ağ ı g e tiriy o ru z siz le re . O k ad ar

ta n ım a y a ç a lış tığ ım ız İm p a ra to riç e T e o d o ra ile ay n ı

d ö n em d e y a şa m ış b ir ta rih ç i o la n P ro k o p iu s’u n B i­
z a n s ’ ın G i z l i T a r i h i a d ı v e r i l e n k i t a b ı b u .
O ç a ğ d a , b iz d e k i s a ra y v a k a n ü v is le ri g ib i re s m i b ir

B iz a n s ta r ih ç is i o la n v e p ek ç o k re sm i ta rih y az an P ro -

k o p iu s , a rd ın d a b ir d e B i z a n s ’ ın G i z l i T a r i h i ’ n i b ı r a k ­
tı. Y a z a rın ö lü m ü n d e n ç o k so n ra o rta y a ç ık tı b u k i­

ta p . G i z l i T ar ih ' t e . , B i z a n s İm p a ra to ru Ju s t i n i a n u s ile

eşi T e o d o ra ’n m y a ş a m la rı, ö z e llik le ri, k iş ilik le ri, y ap ­

tık la rı iş le r, ç e v ir d ik le r i d o la p la r ve e n trik a la r a ç ık ç a ,

a n c ak ço ğ u k ez k ız g ın lık ve h ırs la a n la tılıy o r. P ro k o -

p iu s bu k ita b ı, re sm e n y a z d ığ ı ta r ih s e l k e s itte a n la ta ­

m a d ık la rın ı g e le c e k k u şa k la ra a ç ık la m a k iç in k a le m e

a ld ığ ın ı b e lirtiy o r. G iz li T a r ih ' t e b a şro lle rd e Ju s t i n i ­

an u s v e T e o d o ra y er a lıy o r. O n la rı ç a ğ ın ü n lü k o m u ­

ta n ı B e lisa riu s ile eşi A n to n in a iz liy o r. A n to n in a d a

T e o d o ra ’d an aşağ ı k a lm a y a n b ir k a d ın .

P ro k o p iu s’u n ç iz d iğ i B iz a n s to p lu m y aşam ı k av g a­

la rla , g a d d a rlık la , p a rti ç a tış m a la rıy la , iş k e n c e le rle ,

b a s k ıla rla ö rü lü . N ered ey se k o k u şm u ş b ir o rta m . T a ­

rih k ita p la rın d a “ B ü y ü k ” d iy e a n ıla n Ju s t i n i a n u s ,

G iz li T a r ih ’t e p a r a d ü şk ü n ü , h a in , s e fil, y a sa la rı ç iğ ­

n ey en v e k e y f in e g ö re u y g u lay a n k a n lı b ir d e sp o t o la ­

rak ta n ım la n ıy o r. V a n d a lla ra , G o tla r a v e İr a n lıla r a

k arşı y a p ıla n sa v a şlard a B iz a n s o rd u su n u z a fe rle re

k a v u ştu ra n g en eral B e lisa riu s is e e ş in e tu tk u n , o n u n

sö z ü n d en ç ık m a y a n , z a y ıf b ir e rk e k o la ra k a n la tılı­

y o r. P ro k o p iu s’ a b a k ılırs a o ç ağ d a B iz a n s ç ü r ü m e k te ,

k a d ın la r k o c a la r ın ı a ld a tm a k ta , p a ra y la h er şey s a tın

a lın m a k ta , in s a n la r b a şla rın a g e le n fe la k e tle r k a rş ı­

s ın d a n e y a p a c a ğ ın ı şa şırm ış d ü rü m d a la r. Y a z ar, c a su s

s ü rü le rin d e n v e ju r n a lc i le r d e n k o r k tu ğ u iç in k ita b ın ı

g iz li y a z d ığ ın ı a y rıc a b e lirtiy o r. B u ra d a T e o d o ra d a

b ir ç e ş it fa h iş e , b ü y ü cü v e k a ra n lık b ir k a d ın o la ra k

k a rşım ız a ç ık ıy o r.

B ö y le c e b u ö z e llik le riy le b u k ita p , a ş ırı s u ç la m a la ­

rı v e a b a rtm a la rı o ls a d a, y ü z ey sel ta r ih le r d e n a y r ılı­

y o r. G e rç e k b ir k ay n ak k im liğ in e b ü rü n ü y o r. P ro k o ­

p iu s ’u n a n la ttık la r ın ın d o ğ ru o lu p o lm a d ığ ı so n rad an
p ek ç o k a ra ş tırn a c ıy ı ilg ile n d ird i. A n c a k so n u n d a

P ro k o p iu s’u n y a z d ık la rın d a g e r ç e k lik p a y ın ın b ü y ü k

o ld u ğ u o r ta y a ç ık tı.

P r O K O PİU S’ u N KİM LİĞ İ

T a rih ç i P r o k o p iu s , K a y se riy e k e n tin d e d o ğ d u . B iz im

K ay seri d e ğ il b u . F ilis tin ’ d e d e n iz k ıy ıs ın d a R o m a lı-

la rc a k u ru la n b ir k e n t. P ro k o p iu s ’u n d o ğ u m ta r ih i b i­

lin m iy o r am a M S 5 0 0 ’d e y a d a bu ta r ih te n az ö n ce

d o ğ d u ğ u s a n ılıy o r. M S 5 2 7 y ılın d a K o m u ta n B e lisa ri-

u s’u n ö z el y az m an ı ve h u k u k d a n ış m a n ı o ld u .

G ö re v n e d e n iy le K o m u ta n B e lis a r i u s ’ la b irlik te

İra n , A frik a ve İta ly a ’d a k i se fe rle re k a tıld ı. İra n lıla ra ,

V a n d a lla ra v e G o tla ra k arşı y a p ıla n sa v a şları y a k ın ­

d an iz le d i. 5 4 2 y ılın d a P ro k o p iu s B iz a n s’ a d ö n d ü .

B u rad a b a ş k e n ti v e b ü tü n İm p a ra to rlu ğ u s ilip sü p ü ­

ren b ü y ü k v eb a s a lg m ın ı g ö rd ü ve y a z d ığ ı k ita p la r­

d an b irin d e a y rın tılı o la ra k b u n a y e r v e rd i.

D ah a s o n ra k i y ılla rd a P ro k o p iu s’u n İ m p a r a t o r Ju s -

tin ia n u s ’a y a k la ş tığ ın ı g ö rü y o ru z . T e o d o r a ’ n ın ö lü ­

m ü n d en s o n r a Ju s t i n i a n u s ’ l a iy i iliş k ile r k u r a b i l e n P ro -

k o p iu s’a 5 6 0 y ılın d a Illu s t r e s u n v a n ı v e r i l d i . “ S e ç k i n

y a d a a y d ın ” a n la m ın a g e le b ilir b u sö z . O çağ d a y ü k ­

sek d e v le t g ö re v lile rin e t ll u s t r e s , s p e c t a b i l e s y a d a c l a -

r is s im i g i b i u n v a n l a r v e riliy o rd u . Illu s t r e s u n v a n ı ise

ç o k az sa y ıd a k işiy e u y g u n g ö rü lm ü ştü . D e m e k ki

P r o k o p iu s en y ü k sek d ü z ey d e b ir g ö re v li d u ru m u n a

g e le b ilm işti.

P ro k o p iu s, b u rad a d a k a lm a d ı, 5 6 2 y ılın d a B iz a n s

k e n ti y ö n e tic is i y a d a L a tin c e d e y im iy le P r a e fe c t u r ' u

o ld u . Bu g ö re v in ç o k ö n e m li o ld u ğ u m o d ern ta rih ­

ç ile r ta ra fın d a n b e lirtiliy o r. P ro k o p iu s’ u n İm p a ra to r

10
Ju s t i n i a n u s ile a y n ı y ıld a , y a n i 5 6 5 y ılın d a ö ld ü ğ ü sa­

n ılıy o r.

P ro k o p iu s’u n o d ö n em e g ö re k la sik b ir e ğ itim a ld ı­

ğ ın ı b iliy o ru z . O n u n y a şa d ığ ı d ö n em d e B iz a n s İm p a ­

ra to rlu ğ u h em eski R o m a ’ n ın , h e m d e G re k u y g a rlığ ı­

n ın e tk ile ri a ltın d a b u lu n u y o rd u . P ro k o p iu s ’u n eski

ta rih ç ile rd e n e s in le n d iğ i, y a z d ığ ı resm i ta rih le rd e H e-

r o d o to s v e T h u k i d i d e s ’ in y ö n te m le rin i iz le d iğ in i g ö r ü ­

y o ru z . Y er y er A r i s to f a n e s ’ in o y u n la r ın d a n y a p tığ ı

a lın tıla r n e d e n iy le k la sik y az ar v e d ü şü n ü rle rin e tk iti

a ltın d a k a ld ığ ı so n u c u n a v a rıy o ru z . P ro k o p iu s G iz li
T ar ih d ı ş ı n d a s e k i z k ita p lık b ir S a v a ş la r T ar ih i y a z d ı .
B u n lard a B iz a n s o rd u la rın ın V a n d a lla r, G o tla r v e

İra n lıla rla y a p tığ ı s a v a şla rı a n la ttı. S a v a ş l a r T a r ih i ' n in

ü ç c ild i D e B e llo G o t h ic o , y a n i “ G o t l a r l a S a v a ş Ü z e r i ­
n e ” a d ın ı ta ş ıy o r. İk i c ild i D e B e llo P e r s ic o , y an i

“ İra n lıla rla Sav aş” , ik i c ild i d e D e B e llo V an d alic o ,

y ani “ V a n d a lla rla S a v a ş ” ... S e k iz in c i c ild in is e b u n la ­

ra so n ra d an e k le n d iğ i b ild iriliy o r. G iz li T a r ih t ü m bu

sav aş ta rih le rin in b ir d ev am ı g ib i. Y az ar s ık s ık d ah a

ö n c e y a z d ık la rın a g ö n d e rm e le r y a p ıy o r. P ro k o p iu ? ^ ay ­

rıc a İ m p a r a t o r Ju s t i n i a n u s ’ u n e m riy le o n u n z a m a n ın ­

d a y a p tır ıla n k ilise , k ö p rü ve b aşk a y a p ıla rı iç in e a la n

a ltı c iltlik b ir k ita p y a z d ı. Bu n u n ad ı ise D e A e d ifiis

k ıs a c a s ı “ Y a p ıla r” . Y a z a r b u k ita b ın d a is e o d ö n e m d e ­

ki m im a riy i o r ta y a k o y an ço k d e ğ e rli b ilg ile r v e riy o r.

P ro k o p iu s’u n G iz li T a r ih i m d e . J u s t i n i a n u s ile T e-

o d o r a ’y ı, y a n ın d a ç a lış tığ ı k o m u ta n B e lisa riu s ile e ş i­

ni b u k ad a r k ö tü le m e s i, a ra ş tırm a c ıla r iç in ay rı b ir

m erak k o n u su o ld u . Y a p ıla n ç a lış m a la rd a n P ro k o p i­

u s’u n tu tu c u b ir in sa n o ld u ğ u o r ta y a ç ık ıy o r. K ita p la ­

rın d a s ü re k li o la ra k y e rle şik g e le n e k se l k u ru m la rın

ö n e m in e d e ğ in iy o r, e sk i k u ra lla rd a n c a y ılm a m a s ın ı is­

l i
tiy o r . O y sa a n la d ığ ım ız k a d a rıy la İm p a ra to r Ju s t i n i -

an u s e g e m e n liğ i s ü re s in c e g e le n e k le ri v e ö z e llik le b ü ­

y ü k araz i sa h ip le rin in g ü ç le rin i ve e tk is in i k ırm a y a

ç a lış tı. O d ö n e m d e b ü y ü k ç iftlik le re L a t ifu n d ia d e n i l ­

m e k te y d i. B iz a n s ta rih ç is i V a s iiie v ’e g ö re b u b ü y ü k

araz i s a h ip le ri b ir d ö n e m d e o k ad ar g ü ç le n m iş le rd i

k i, s ö z g e lim i K a p a d o k y a ’d a v e M ıs ır ’d a b u n la r ın ö zel

ask eri b irlik le ri b e s le d ik le ri b ile g ö rü ld ü . Ju s t i n i a n u s

ise b u n la ra k arşı m erk ez i y ö n e tim in g ü cü n ü sa ğ la m ­

la ş tırm a k , d e v le ti y e n id e n d ü z en e so k m ak iç in ç e ş itli

u y g u la m a la rd a b u lu n d u . Z a m a n z am an b u n la r ın to p ­

r a k la r ın ı k a m u la ş tırd ı. P ro k o p iu s tu tu c u b ir k işi o la ­

rak b u u y g u la m a la r ı h iç h o ş k a rş ıla m a d ı. A n la ş ıla n

b ü y ü k a ra z i s a h ip le rin i v e s o y lu k işile ri tu tu y o r d u d a­

h a ç o k . G iz li T ar ih li b u n e d e n l e r l e k a l e m e a l d ı ğ ı n ı ö n e
s ü re n le r d e v ar.

B İZ A N S ’ IN G İZ L İ T A R İH İ

P ro k o p iu s’u n G i z l i T ar ih ' x 5 5 0 y ılın d a y a z d ığ ı sap ­

ta n d ı. T e o d o r a 5 4 8 y ılın d a k an serd en ö ld ü ğ ü n e g ö re,

o n u n ö lü m ü n d e n ik i y ıl s o n r a y a z ıld ı d e m e k .

G iz li T ar ih ' in b i ç i m i b i r a z k a r m a ş ı k . Y a z a r e n b aş­

ta k ıs a b ir g iriş le , k ita b ın y a z ılış a m a c ın ı a n la tıy o r . Ü s ­

tü k a p a lı g e ç ilm iş g e rç e k le rin iç y ü z ü n ü a n la ta c a ğ ın ı

b e lirtiy o r. K ita b ın ilk b ö lü m ü n d e d a n ış m a n ı o la ra k

y a n ın d a ç a lış tığ ı K o m u ta n B e lisa riu s ile eşi A n to n i-

n a ’ n ın y a şa m la rın a y er v e riy o r. İk in c i b ö lü m d e Ju s t i -

n ia n u s ’ta n ö n c ek i İ m p a r a t o r Ju s t i n u s d ö n e m in i e le a lı­

y o r . Ju s t i n i a n u s ’ u n n a sıl ta h ta ç ı k t ı ğ ı n ı a n l a t ı y o r . Ju s t i -

n ia n u s’u n k e n d in d e n ö n c ek i i m p a r a t o r Ju s t i n u s ’ u n y e­

ğ en i o ld u ğ u n u a n ım sa ta lım b u rad a. A y nı b ö lü m d e T e-

o d o r a ’ n ın d o ğ u m u , g e n ç lik y ılla rı ve fa h iş e liğ i se rg ile ­

12
 n iy o r. Ü ç ü n c ü b ö lü m Ju s t i n i a n u s ’ u n k ö tü y ö n e tim in e ,

d ö rd ü n c ü b ö lü m T e o d o ra ’n m iş le rin e a y rılıy o r. B e ş in c i

b ö lü m d e y az ar, Ju s t i n i a n u s ’ u n “ in sa n k ılığ ın a g irm iş

b ir ş e y ta n o ld u ğ u n u ” ila n e d iy o r, bu y ü z d en İm p a r a ­

to rlu ğ u n b a ş ın a g e le n f e la k e tle ri s ıra lıy o r. A ltın c ı b ö ­

lü m d e Ju s t i n i a n u s ile T e o d o ra’nm to p lu m u n ç e ş itli s ı­

n ıfla rın ı n a s ıl e z d ik le r in i d ile g e tiriy o r. Y e d in c i b ö lü m ­

d e i s e Ju s t i n i a n u s ’ u n p ara d ü şk ü n lü ğ ü a n la tılıy o r.

G iz li T ar ih P r o k o p i u s ’ u n ö t e k i y a p ı t l a r ı n d a n t a m a ­
m en fa rk lı. Bu n e d e n le çağ d aş a r a ş tırm a c ıla r b u k ita ­

b ın P r o k o p iu s ’ a a it o lu p o lm a d ığ ı k o n u s u n d a k u şk u y a

d ü ş tü le r ö n c e. D ah a so n ra P ro k o p iu s’u n d e y iş i, s e v d i­

ğ i s ö z c ü k le r, d e y im le r v e ta n ım la m a la r ü z e rin e y a p ıla n

a r a ş tır m a la r so n u n d a G i z l i T a r ih ' i n o n u n ta ra fın d a n

y a z ıld ığ ı k a n ıtla n d ı.

G iz li T ar ih ' ın A v ru p a’d a ilk b a sk ısı 1 6 2 3 y ılın d a

A le m a n n u s ta ra fın d a n L y o n ’d a y a p ıld ı. A n c ak A le -

m an n u s tö re y e a y k ırı v e a ç ık s a ç ık b u ld u ğ u iç in k ita ­

b ın b ir b ö lü m ü n ü ç ık a rttı. D a h a so n ra 1 6 6 3 y ılın d a

J^ a r i s ’ t e , M a ltre tu s ta ra fın d a n e k s ik s iz b ir b ask ı y a­

y ın la n d ı. G iz li T ar ih d a h a s o n r a ç e ş i t l i A v r u p a d i l l e r i ­
n e ç e v rild i.

Esk i G re k le r G iz it T a r t h ' e A n e k d o t a a d ı n ı v e r d i l e r .
İn g iliz ta rih ç is i G ib b o n d a b u k ita b ı İn g iliz c e y e

“ A n e k d o tla r” d iy e ç e v ird i. O y sa A n ekdota s ö z c ü ğ ü ­

n ü n , y a z a rla rın ö lm e d e n ö n ce y a y ın la n m a s ın ı iste m e ­

d ik le ri y a p ıtla rı iç in k u lla n ıld ığ ı so n rad an a n la ş ıld ı.

G iz li T a r ih ' ın L a t i n c e a d ı i s e “ H is t o r i a A r c a n a ” . . .

K is a B iz a n s t a r İh ç e s İ

O k u rla rım ız ın b ilg ile rin i ta z e le m e k iç in b u n o k ta d a

B iz a n s İm p a ra to rlu ğ u ta r ih in d e n , h iç o lm a z sa Ju s t i -

13
n ia n u s d ö n e m in e k ad ar o la n b ö lü m d e n sö z a ç m a m ız

g e re k iy o r. B ö y le c e G i z l i T a r ih ' i o k u y a n l a r o r t a m l a d a ­
ha iy i iliş k i k u ra b ilirle r.

T a rih ç ile r B iz a n s ta rih in i d ah a ç o k K o n s ta n tin u s

ile b a ş la tıy o r la r . A n c a k k e sin d e ğ il b u . B iz a n s İm p a r a ­

to rlu ğ u g e r ç e k te R o m a İm p a ra to rlu ğ u ’ n u n b ir d e v a m ı

g ib i d o ğ d u . S o n d ö n e m le re g e lin c e y e k ad ar B iz a n s lıla r

k e n d ile rin e R o m a io i y an i R o m a lı d e d ile r. B iz d e k i

“ R u m ” sö z ü d e o rad an k a y n a k la n ıy o r. R o m a im p a ra ­

to rla rın d a n D io c le tia n u s , im p a r a to rlu ğ u ik iy e a y ıra ­

rak h er b irin in b a ş ın a e ş it y e tk id e ik i y ö n e tic i g e ç m e ­

sin i v e b irin in im p a ra to rlu k to p ra k la rın ın B a tı’d a k a­

la n p a r ç a s ın ı, ö b ü rü n ü n D o ğ u ’d a k ile ri y ö n e tm e sin i

is te d i. A n c ak D i o c l e ti a n u s ’ta n so n ra se ç ile n y ö n e tic i­

le r h em en b irb irle riy le sav aşm ay a b a şla d ıla r. Bu y o lla

se ç ile n v e D o ğ u to p r a k la rın ın y ö n e tim i k e n d isin e v e­

rile n K o n ta n tin u s , B a tı’d a, y an i R o m a ’d ak i k a r ş ıtı L i-

c in iu s’u b ir s a v a ş ta y e n in c e tü m R o m a İm p a r a to r lu ­

ğ u ’n u n te k y ö n e tic is i o ld u . T a r ih : M S 3 2 4 ...

K o n s ta n tin u s d ah a so n ra b a şk e n ti R o m a ’d an B i­

z an s’a ta ş ıd ı v e b u ray a Y en i R o m a a d ın ı v e rd i. D ah a

so n ra K o n s ta n tin o p o lis d iy e a n ıla n B iz a n s , D o ğ u R o ­

m a İm p a r a to r lu ğ u ’ n u n y a d a B iz a n s İm p a ra to rlu ­

ğ u ’n u n b a ş k e n ti o ld u . B iz a n s ta rih i is e d ah a ç o k b u

o la y d a n so n ra b a ş la m ış s a y ılıy o r. İş in g a rib i P ro k o p i-

u s, B iz a n s k e n tin e h iç b ir z a m a n K o n s ta n tin o p o lis d e­

m e d i. H e p B iz a n tiu m a d ın ı k u lla n d ı.

K o n s ta n tin u s a y rıc a H ır is tiy a n o la n ilk im p a ra to r

o la ra k ta rih e g e ç ti. A n c a k n a sıl H ıris tiy a n o ld u ğ u b e lli

d e ğ il. İd d ia la ra g ö re ö lü m y a ta ğ ın d a so n n e fe sin i v e­

rirk e n H ır is tiy a n o ld u . Bu b ira z a b a rtm a y a d a K ili-

s e ’ n in u y d u rm ası o la ra k g ö rü le b ilir. Y a ln ız d o ğ ru o la n

b ir şe y v ar. K o n s ta n tin u s g ü ç le n m e k te o la n H ır is tiy a n ­

14
lığ ın ve K ilis e ’ n in iş b irliğ in i sa ğ la m a k iç in H ır is tiy a n -

la ra iy i d a v ra n d ı. İm p a ra to rlu k iç in d e y ay g m o la n

ö te k i in a n ç la r a d a d o k u n m a d ı.

K o n s ta n tin u s 3 2 4 ile 3 3 7 y ılla rı a ra s ın d a İm p a ra ­

to rlu ğ u y ö n e tti. Y e r in e o ğ lu K o n s ta n tin u s g e ç ti. D ah a

so n ra G a llu s v e Ju l i a n u s y ö n e tim d e b u lu n d u la r. H ı­

ris tiy a n lık an c ak T e o d o siu s d ö n e m in d e ta m b ir b aşarı

sa ğ la d ı v e İm p a ra to rlu ğ u n resm i d in i d u ru m u n a g e l­

d i. T e o d o s i u s ’ u n s ü la le si 4 5 7 y ılın a k ad ar sü rd ü . 4 5 7

y ılın d a ta h ta g eçen L e o is e b aşk a b ir sü la le k u rd u .

4 9 1 y ılın d a y a şlı b ir ask e r o la n A n a s ta s iu s ta h ta g e ç ­

ti. A n a s ta s iu s ’u n ö lü m ü n d e is e saray m u h a fız la rı k o ­

m u ta n ı v e ay n ı z am a n d a Ju s t i n i a n u s ’ u n am cası o la n

Ju s t i n u s im p a ra to r ila n e d ild i. Ju s t i n i a n u s , am cası

ta h tta ik e n İm p a ra to rlu ğ u y ö n e tm e y e b a şla d ı, am c ası

ö lü n c e d e ta h ta g e ç t i . Ju s t i n i a n u s re sm e n 5 2 7 y ılın d a

ta ç g iy d i v e 5 6 5 y ılın a k a d a r İm p a ra to rlu ğ u y ö n e tti.

Ju s t i n i a n u s Ç a ğ ı iç e rd e H ır is tiy a n la r a r a s ın d a ç e ş it­

li m ez h ep ve in a n ç la r ın ç a tış m a s ı, d ışa rıd a B u n la r ın ,

V a n d a lla rın , İra n lıla rın sa ld ırıla rıy la g e ç ti. İta ly a b ü tü ­

n ü y le e ld e n ç ık tı. İm p a ra to rlu k B a lk a n Y a r ım a d a s ı,

A n a d o lu , Su riy e v e M ıs ır ’ ı iç in e a la c a k b iç im d e k ü ç ü l­

d ü . R o m a k e n ti ö n e m in i y itird i. O s tr o g o tla r İta ly a ’ d a,

V a n d a lla r A frik a ’d a, V iz ig o tla r G a ly a ’d a v e İs p a n -

y a’d a k ra llık la r k u rd u la r. G o tla r b ir ara İm p a r a to r lu ­

ğ a p a ra lı ask er o la ra k s ız d ıla r. K o m u ta n lık la r ı e le g e ­

ç ire re k p erd e a rk a sın d a h e r şe y i y ö n e tir d u r u m a g e ld i­

le r. İ m p a r a t o r l u k b u e tk id e n z o rlu k la k u rtu la b ild i.

İN A N Ç K A V G A L A R I

H ıris tiy a n lık iç in d e m ez h ep v e in a n ç k a v g a la r ı B iz a n s

d e v le tin i h iç ra h a t b ıra k m a d ı. İlk in a n ç a y rılığ ı M ı­

15
sır’d a y aşay an A riu s a d ın d a b ir d in a d a m ın d a n ç ık tı.

A riu s k a b ac a “ İs a ’ n ın T a n rıs a llığ ın ı r e d d e tti, o n d ak i

in sa n c ıl ö ğ e le rin d ah a ç o k o ld u ğ u n u ” ö n e sü rd ü . A ri-

u sç u la r a y rıc a İs a ’ n ın b a b a sıy la y an i T an rı ile a y n ı ö z ­

d en o ld u ğ u g ö rü şü n ü d e b e n im se m e d ile r. A r iu s ’ta n

b a ş la y a ra k p ek ç o k ta rik a t k u ru ld u . O rta y a ç ık a n

d in se l ta rtış m a so n u c u ü n lü İz n ik R u h a n i M e c lisi

to p la n d ı (M S 3 2 5 ). K o n s ta n tin u s H ır is tiy a n o lm a d ığ ı

h a ld e , bu m e c lise b a ş k a n lık y a p tı. İz n ik R u h an i M e c ­

lis i A r i u s ç u l u ğ u d in d e n sap m a say d ı ve “ İs a ’ y la b a b a ­

sı ay n ı ö z d e n d ir” g ö rü şü n ü b e n im se d i. A n c ak A riu s-

ç u lu k y o k o lm a d ı. B a tı’d a İta ly a ’y a g e ç ti. İm p a ra to r

V a le n s ’in d u ru m a eg em en o lm a s ı ü z e rin e y e n id e n g eri

d ö n d ü . A ynı im p a ra to ru n G o tla rla s a v a ş ta y e n ilm e si

ü z e rin e e tk is i a z a ld ı. Bu d efa b aşk a b ir ta r tış m a ç ık tı

o rta y a . İs a ’d a k i ta n rıs a l ve k işise l n ite lik le r so ru n o l­

d u . O rta y a b ir A n ta k y a , b ir d e İs k e n d e riy e O k u lu

ç ık tı. A n ta k y a O k u lu “ T a n rıs a llık , İs a ’ n ın v ü cu d u n u

b ir v az o g ib i s e ç m iş ti. D o la y ıs ıy la M e ry e m İs a ’ n ın

a n a s ıy d ı. T a n n ’ n ın an ası d e ğ ild i” te z in i ö n e sü rerk en ,

İs k e n d e riy e O k u lu b u n a k arşı ç ık a ra k İs a ’y ı T a n r ı- in -

san b iç im in d e g ö ste rd i v e b ö y le c e T a n rılık v e in sa n lık

ö ğ e le rin i b irle ş tird i. O rta y a ç ık a n P ap az N e sto riu s

A n ta k y a O k u lu ’n u n g ö rü ş le rin i sav u n d u . R o m a K ili­

sesi ise İs k e n d e riy e ’d e n y an a ç ık tı. Ç a tış m a so n u n d a

E f e s ’te b ir ru h an i m e c lis to p la n d ı (M S 4 3 1 ). Bu m e c ­

lis , N e s to riu s ’u n g ö rü ş le rin i d in d ışı s a y d ı. B ö y le c e İs ­

k e n d e riy e O k u lu İs a ’d ak i in s a n k iş iliğ in i g eri p la n a

ite re k ta n rıs a llığ ı ö n e ç ık a rd ı v e a ş ırı b ir g ö rü şe k a y ­

d ı. Bu g ö rü şe M o n o fiz it a d ı t a k ı l d ı . M o n o fiz it g ö r ü ş
R o m a ’d ak i P a p a lık ta ra fın d a n u y g u n k a rşıla n m a d ı.

4 5 1 y ılın d a K a d ık ö y ’d e to p la n a n ru h an i m e c lis ise bu

d efa M o n o fiz it g ö r ü ş ü d i n d ı ş ı s a y a r a k “ İs a ’ n ın h e r ik i

16
n ite liğ i, y a n i in sa n lığ ı v e ta n rıs a llığ ı b irb irin d e n a y rıl­

m az am a b irb irin e d e k a rışm a z ” k a n ısın a v a rd ı. A m a

M o n o fiz it lik b i r tü r l ü o rta d a n k a ld ırıla m a d ı. Ju s t i n i -

an u s im p a ra to r o lu n c a B a tı’y a y a y ılm a p o litik a s ı iz le ­

d iğ in d e n , R o m a K ilis e s i’ n in ta ra fın ı tu ttu v e M o n o fi-

z it le r e d a h a d ü şm an b ir p o litik a iz le d i. İm p a ra to r’u n

M o n o fiz it le r e b a sk ısı ç o k ş id d e tli o ld u . Bu y ü z d en

M ıs ır ’d a v e S u riy e ’d e b az ı H ır is tiy a n la r ü lk e y i te rk

ed erek İr a n v e b aşk a ü lk e le re s ığ ın m a k z o ru n d a k a l­

d ıla r. H a lk ise Ju s t i n i a n u s v e T e o d o ra a ra sın d a k a lıp

h a n g is in e in a n a c a ğ ın ı ş a ş ırd ı.

P A R T İL E R

A ynı d ö n e m d e p a rtile r d e ö n e m li b ir k u ru lu ş o la ra k

e tk in liğ in i sü rd ü rd ü . P a rtile rin y a d a o d ö n e m d ek i

d e y im i ile de m e s ' \ e .n n n e r e d e n ç ı k t ı ğ ı k e s i n o l a r a k b i­

lin m iy o r. B irta k ım ta rih ç ile r b u n la rın k a y n a ğ ın ı R o -

m a ’y a g ö tü rü y o r. B a ş la n g ıç ta d ö r t p a rti o ld u ğ u b ilin i­

y o r. B u n la r Y e şille r, M a v ile r, B e y a z la r v e K ır m ız ıla r

o la ra k a n ılıy o rd u . B e y a z la r ve K ırm ız ıla r so n ra o rta ­

d an k a lk tı. G e riy e Y e şille r v e M a v ile r k a ld ı. M a v ile re

“ V e n e t o i” , Y e ş i l l e r e “ P r a s in o i” d e n i l d i . K i m i t a r i h ç i ­
le r v e a ra ş tırm a c ıla r b u n la rın h a lk ö rg ü tle ri o ld u ğ u n u

b e lirtiy o rla r. K im i b u n la r ın im p a ra to rlu k iç in d e ç e ş it­

li s ın ıfla rı te m s il e ttik le rin i, a ra la rın d a in a n ç fa rk la rı

b u lu n d u ğ u n u ö n e sü rü y o rla r. Y a ln ız b u p a rtile rin H i-

p o d ro m ’d a k i at y a rış la rıy la ilg ili o ld u k la rı k e sin . H e r

ik i p a rti k e n d i y a r ış ç ıla rın ı h a z ır lıy o r d u , y a r ış la r ı iz le ­

y en h a lk . M a v ile r ve Y e şille r o la ra k a y rılıp k en d i y a­

rış ç ıs ın ı d e s te k liy o r d u . B e lk i b u g ü n k ü sp o r k u lü p le ri­

ni tu ta n la r g ib i b ir şey . A n c ak d ah a ile riy e g itm iş b ir

b iç im i. Ç ü n k ü M a v ile r ve Y e şille r d iy e p a rti a y rım ı

17
sad ece h ip o d ro m d a k a lm a d ı, tü m im p a r a to r lu ğ a ve

h er d ü z ey d e to p lu m k e sim in e y a y ıld ı. Z a m a n la p a rti­

z a n la r b ir b irle rin e g ird ile r v e h u z u rsu z lu k k ay n ağ ı o l­

d u l a r . İ m p a r a t o r Ju s t i n i a n u s , M a v i l e r i t u t a r a k Y e ş ille ­

ri e z m e y e ç a lış tı. T e o d o r a is e Y e şille ri el a ltın d a n d es­

te k le d i. Bu p a rti a y r ım ı v e ç ık a rd ığ ı so ru n la r B iz a n s

İm p a ra to rlu ğ u ’ n u u z u n sü re u ğ ra ş tırd ı.

P a rtile rin y ö n e tic ile ri b a ş la n g ıç ta d e v le t ta r a fın d a n

a ta n d ı. K e n tle rd e ç e ş itli m ilis k u v v e tle ri k u r d u la r v e

s u rla rın o n a rım iş le riy le d e g ö re v le n d irild ile r. Bu a ra ­

d a M a v ile rin eski se n a tö rle ri ve b ü y ü k araz i sa h ip le ­

rin i iç in e a ld ığ ı, Y e şille rin ise d ah a ç o k tü c c a rla r ve

k ü çü k esn afa d a y a n d ığ ı id d ia la rı d a ö n e s ü rü ld ü . K i­

m i ta rih ç ile r, p a rtile rin m erk ez i y ö n e tim e k arşı k e n t­

le rin eski d e m o k ra tik in a n ç la rın ı y a n s ıttığ ın ı b ir g ö ­

rü ş o la r a k o r ta y a a ttıla r. A m a k e sin b ir b ilg i y o k bu

k o n u d a.

İM P A R A T O R Ju S T İ N İ A N U S

Ju s t i n i a n u s b u g ü n k ü Ü sk ü p ’ü n y a k ın la rın d a b u lu n a n

T a u re siu m ’d a d o ğ d u . T a rih ç i V a s ilie v ’e g ö re y a İllir-

y a lı (b u g ü n k ü Y u g o s la v y a ’ n ın g ü n ey i ve A rn a v u tlu k

ç e v re si) y a d a A rn av u t k ö k e n li. A ile s in in M a k e d o n ­

y a’d a y e rle ş m iş eski R o m a lıla rd a n g e lm e si d e b ir o la ­

s ılık . Y a z ılı e m irle rin d e a d ın ı şö y le y a z ıy o r: C aesar

F l a v i u s Ju s t i n i a n u s , A la m a n n ic u s , G o t h ic u s , F r an c i-
c u s , G e r m a n ic u s , A n t ic u s , V an d alic u s , A fr ic a n u s .
Ju s t i n i a n u s ’ t a n ö n c e g e le n im p a ra to rla r ü lk e y i k u ­

z ey d en ve d o ğ u d an g e le n te h lik e le re k arşı k o ru m ay a

ç a l ı ş t ı l a r . Ju s t i n i a n u s ise g ö z le rin i b a tıy a ç e v ird i v e R o ­

m a İm p a r a to r lu ğ u ’ n u n v a risi o ld u ğ u g ö rü şü n d en h a­

re k e tle , İm p a ra to rlu ğ u eski b ü y ü k lü ğ ü n e e riş tirm e y e

ıs
ç a lış tı. O n u n d ö n e m in d e İm p a r a to rlu k te k ra r İta l­

y a ’ y ı, A f r i k a ’ n ın k u z e y in i, İs p a n y a ’ n ın b ir b ö lü m ü n ü

e le g e ç ird i. Bu b a ş a rıla rı n e d e n iy le k e n d in e “ Bü y ü k

Ju s t i n i a n u s ” d e n ild i. A n c a k bu p o litik a y ı iz le rk e n

d e v le tin g ü cü n ü sav a şlard a h arcad ı v e k e n d in d e n so n ­

ra İm p a ra to rlu k b ü y ü k fe la k e tle re y u v a rla n d ı. Ju s t i -

n ia n u s’u n g e rç e k le ş tird iğ i en ö n e m li iş le rd e n b iri eski

R o m a y a s a la rın ı b ir aray a to p la tm a s ı o ld u . Bu iş te k i

y a rd ım c ısı, h u k u k ç u la rd a n T r i b o n i a n u s ’ tu .

O d ö n em d e Ju s t i n i a n u s , İm p a ra to r lu ğ u n h er y ö re ­

s in e k ilise le r, k ö p rü le r, k a le le r, s a r a y la r y a p tırd ı. İs ta n ­

b u l’d a k i A y aso fy a K ilis e s i d e o n u n d ö n e m in d e y a p ıld ı.

Te o d o r a

Ju s t i n i a n u s ’ l a b irlik te im p a ra to rlu ğ u y ö n e te n T e o d o -

r a ’ n ın g e n ç lik y ılla rı g e r ç e k te n P ro k o p iu s ’u n a n la ttığ ı

g ib i m i g e ç ti? Bu n u k e sin lik le b ilm iy o ru z . T a rih ç ile rin

ço ğ u T e o d o ra ’yı ilg in ç , ç e k ic i, so n d erece z eki b ir k a ­

d ın o la ra k ta n ım lıy o r . P r o k o p iu s b ile T e o d o r a ’ n ın g ü -

z ^ Iiğ in i a n la tm a k ta n g eri k a lm ıy o r. P ro k o p iu s, T e-

o d o ra ’n m g e n ç liğ in d e p ek ç o k â ş ığ ı o ld u ğ u n u , se fih

b ir y aşam sü rd ü ğ ü n ü , b ir ara M ıs ır’a v e S u riy e ’y e g i­

d e re k o rta d a n k a y b o ld u ğ u n u , d a h a so n ra g e riy e

in a n ç lı, d in i b ü tü n b ir k a d ın o la ra k d ö n d ü ğ ü n ü y a z ı­

y o r. Ju s t i n i a n u s b u d ö n ü şte T e o d o ra ile k a rş ıla ş tı ve

e v le n d i. T a h ta o n u n la b irlik te ç ık tı v e b irlik te ta ç g iy ­

d i l e r . T e o d o r a , Ju s t i n i a n u s ’ a z o rlu g ü n le rin d e y a rd ım ­

cı o ld u . Ö rn e ğ in ü n lü N ik a A y a k la n m a s ın d a Ju s t i n i ­

an u s ta h tın ı b ıra k ıp k aç m ay ı d ü şü n ü rk en o n u k a lm a ­

ya v e a y a k la n m a y ı b a s tır m a y a y ö n le n d ire n T e o d o ra

o ld u . 5 4 8 y ılın d a ö ld ü ğ ü n ü b i l i y o r u z . Ju s t i n i a n u s o n -

d iin so n ra b aşk a k a d ın la e v le n m e d i.

19
B e L İSA RİU S

G iz li T ar ih ' t e a d ı g e ç e n l e r d e n b iri d e ü n lü K o m u ta n

B e lisa riu s . T a rih ç ile r o n u iy i b ir ask er o la ra k ta n ım lı­

y o r. O d a Ju s t i n i a n u s g ib i İlliry a lıy d ı. Ö n c e İm p a ra ­

to rlu k m u h a fız b irliğ in d e ç a lış tı. G e n ç y a ş ta D o ğ u

K u v v e tle ri K o m u ta n ı o ld u . Bu s ıra d a M e z o p o ta m ­

y a’d a D a ras k e n ti y a k ın la r ın d a y a p ıla n b ir s a v a ş ta

İr a n o rd u su n u b o z g u n a u ğ ra ttı. B ir y ıl s o n r a F ır a t k ı­

y ıla rın d a G a llin ic u m ’d a İra n lıla ra y e n ild i. 5 3 2 y ılın d a

B iz a n s’a d ö n d ü . B u rad a M a v ile rle Y e şille rin b irle şe -

re k b a ş la ttık la rı N ik a A y a k la n m a s ı’n d a Ju s t i n i -

an u s’u n ta ra fın ı tu ta ra k is y a n ı k a n lı b ir b iç im d e b as­

tır d ı. B ö y le c e İm p a r a to r u n g ö z ü n e g ire n B e lisa riu s ,

b u d efa V a n d a lla r a k arşı sav aşm a k iç in L ib y a ’y a g ö n ­

d e rild i. 18 b in k işilik b ir o rd u y la L ib y a ’y a g eçen B e li­

s a r iu s b u ra d a V a n d al K ra lı G e lim e r’i ö n c e D e c i-

m u m ’d a , d ah a so n ra T ic a m a ru m ’d a ik i k ez y e n d i.

B e lk i d e s iy a s a l n e d e n le rle İm p a ra to r o n u B iz a n s’a

ç a ğ ırd ı. V e k o m u ta n z afer ta k la rıy la k a rş ıla n d ı. A n ­

c a k b u d efa B e d e v ile r ve M a ğ rip lile r a y a k la n d ıla r, b ir

ç e ş it g e rilla sav aşm a g iriş tile r. B e lisa riu s’u n g e rid e b ı­

ra k tığ ı k o m u ta n S o lo m o n ’u y en ere k ö ld ü rd ü le r. V an -

d a lla rla sav aş b ö y le c e 5 4 8 y ılm a k ad ar sü rd ü . B e lisa ­

riu s d ah a so n ra G o tla ra k arşı sav aşm ak ü z ere İta l­

y a ’y a g ö n d e rild i. K o m u ta n b irb iri a rd ın a S ic ily a , N a ­

p o li v e R o m a ’yı a ld ı. E n so n u n d a G o tla rm b a ş k e n ti

R a v e n n a ’y ı e le g e ç ird i. G o tla rm k ra lı V ittig is ’ i tu ts a k

a la ra k B iz a n s’a g ö n d e rd i. G o tla r T o tila y ö n e tim in d e

y e n id e n ö rg ü tle n d ile r v e y e n id e n sav aş ç ık a rd ıla r. B e ­

lisa riu s b u kez b aşarı k a z a n a m a d ı. D ah a so n ra b aşk a

b iri, N arses a d ın d a b ir k o m u ta n İta ly a ’y ı b ü tü n ü y le

e le g e ç ird i. B ir k ez d ah a İr a n ü z e rin e g ö n d e rile n B e li-

2 0
s a riu s , b u ra d a d a b a ş a rılı o la m a d ı. K a rısı y ü z ü n d en

g ö z d en d ü ş tü v e o n y ıl e v in d e o tu r m a k z o ru n d a k a l­

d ı. 5 5 9 y ılın d a H u n la r B iz a n s s u r la rın a d a y a n ın c a Be-

lis a riu s y e n id e n g ö rev e ç a ğ rıld ı. B iz a n s B e lisa riu s sa­

y e sin d e te h lik e y i a tla ttı. A n c ak Ju s t i n i a n u s ’ u n B e lis a ­

riu s k o n u su n d a k u ş k u la rı b ir tü rlü s ilin m e d i. Ü ç y ıl

so n ra İm p a ra to r, B e lis a riu s ’u n tü m m a lla rın a el k o y ­

d u rd u . D ah a so n ra y e n id e n b a ğ ış la d ı. Ju s t i n i a n u s ’ u n

ö lü m ü n d e n se k iz ay so n ra, 13 M a r t 5 6 5 ’te ö ld ü .

A n t o n İn a

G iz li T ar ih ' t e B e l i s a r i u s ’ u n e ş i A n t o n İ n a , T e o d o r a k a ­
d ar k ö tü y o lla ra e ğ ilim li b ir k a d ın o la ra k b e lirtiliy o r.

P ro k o p iu s’a g ö re A n to n in a b ir b ü y ü cü . B e lisa riu s’ a

b ü y ü y ap a rak k e n d in e b a ğ la m ış . A n to n in a ’ n ın B e li-

s a r iu s ’ta n ö n c e b aşk a b iriy le e v le n d iğ i, o n d an F o tiu s

a d ın d a b ir o ğ lu o ld u ğ u n u a n lıy o ru z . A n to n İn a k en d i

e v la tlığ ı T e o d o siu s ile aşk h a y a tı y aşam ay a b a ş la y ın ­

c a F o tiu s ü v ey b ab ası ile b irlik te a n a sın a k arşı h are ­

k e te g e ç tiy s e d e b a ş a rılı o la m a d ı. A n to n İn a ile T e o d o ­

ra e l e le v e rip F o tiu s ’u o rta d a n k a ld ırm a k iç in d o la p ­

la r ç e v ird i. B e lisa riu s’u is e k a n d ırm a k ta g ü ç lü k ç e k ­

m e d i.

K a pa d o k y a l i Yo h a n n İs

G iz li T ar ih ' t e s ı k s ı k a d ı g e ç e n K a p a d o k y a l i Y o h a n n i s
B iz a n s k e n ti y ö n e tic is i, d e v le tin en y ü k sek m e m u rla ­

rın d a n b i r i y d i . Ju s t i n i a n u s ’ u n sağ k o lu o la ra k y ılla r c a

g ö rev d e k a ld ı. A n c ak N ik a A y a k la n m a sı’n a n ed en

o la n k işile rin b a ş ın d a o d a g e liy o rd u . T e o d o ra d ah a

so n ra b a şk a n e d e n le rle Y o h a n n is ’i o r ta d a n k a ld ırttı.

21
Pa r a ö l ç ü sü

O d ö n em d e s o lid u s d e n i l e n a ltın p ara k e s t i r i l d i . Ju s t i -

n ia n u s ile T e o d o r a ’ n ın a d la rın ı ta ş ıy a n b u p ara 4 .4 8

g ram a ltın d a n o lu şu y o rd u . 7 2 s o lid u s y a r ı m k ilo a ğ ır­

lığ ın d a g e liy o rd u . 7 .2 0 0 s o lt d u s y a n i y a k l a ş ı k 5 0 k ilo

a ğ ırlığ ın d a k i a ltın m ik ta r ın a is e c e n t e n a r iu m d e n il­

m e k te y d i. B u p ara b irim le ri G iz li T a r ih ’t e d e g e ç i y o r .

Y ö n e t im b İç İ m İ

B iz a n s ’ta y ö n e tim b iç im i s ık s ık d e ğ iş k e n lik g ö s te rd i.

Ju s t i n i a n u s d ö n e m in d e en y ü k sek d e v le t g ö re v lisi M a-

g is t e r O ffic io r u m a d ın ı a lm a k ta y d ı. Bu g ö rev e siv ille r

a ta n ırd ı. B ir d e M a g is t e r M ilit u m rü tb e s i v a rd ı, k o ­

m u ta n la ra v e rilird i. K o m u ta n la rın s a y ıs ı b ir ara b eşe

y ü k se ld i.

B u n la rın d ışın d a e y a le tle re b ak an g en el v a lile re

P r a e fe c t u r a P r a e t o r io d e n ilird i. B u n la r im p a ra to rd a n

y e tk i a la r a k ç e ş itli e y a le tle r i y ö n e ttile r.

A y rıc a , R o m a İm p a r a to r lu ğ u d ö n e m in d e n k a lm a

sen ato g ib i k u r u lu ş la r B iz a n s ’ta d a v a rlık la r ın ı s ü r d ü r ­

d ü . Z a m a n la e tk ile rin i y itirip o rta d a n k a lk tıla r.

TÜ RK LER v e BİZ A N S

B iz a n s ta rih in i in c e le m e k g e rç e k te T ü rk ta r ih i a ç ıs ın ­

d an d a so n d erece ö n e m li. K a rş ılık lı e tk ile r, ilişk ile r

sa v a şla r T ü rk ta rih in in b ü y ü k p a rç a sın ı o lu ş tu ru y o r.

B iz a n s k a y n a k la rı T ü rk le rin en eski ta rih le ri a ç ıs ın ­

d an b e lg e le rle d o lu o ld u ğ u g ib i, İm p a ra to rlu ğ u n to p ­

lu m sa l y a p ısı d a so n ra k i d ö n e m le re ışık tu tu y o r .

H u n la r d ah a 4 4 0 y ılın d a B iz a n s s u rla rın a d a y a n d ıla r.

2 2
 P ro k o p iu s , k ita b ın d a b ir a ra B iz a n s ’ta H u n m o d asm m

eg em en o ld u ğ u n u b e lirtiy o r.

P ro k o p iu s’u n y a şa d ığ ı çağ d a B iz a n s ’ ın y a ln ız B a tı

T ü rk le riy le d e ğ il, H az a r D e n iz i’ n in d o ğ u su n d a y aşa­

y an T ü rk le rle d e iliş k ile ri o ld u . îp e k tic a r e tin e d ay a­

n an b u ilişk i, Ç in ’ d e n B iz a n s ’a g e le n ip e k h a m m ad d e ­

s in i k o ru m a a ltın a a lm a k g e re k sin im in d e n d o ğ d u .

Ç in ip e ğ i B iz a n s ’a k ad ar g e liy o r, b u ra d a d o k u n u y o r

ve k u m aş o la ra k s a tıla r a k b ü y ü k g e lir s a ğ lıy o rd u . A n ­

c ak Ç in v e B iz a n s a ra s ın d a b u lu n a n İr a n ’ ın b u tic a re ­

te g ü ç lü k ç ık a rm a s ı, İr a n ’ la B i z a n s ’ ın a ra s ın ı a ç tı. Bu

s ıra d a B iz a n s lıIa r H az a r D e n iz i’ n in d o ğ u su n d a b u lu ­

n an T ü rk le rle ilişk i k u rarak ip e ğ in o n la r ta ra fın d a n

ta ş ın m a s ı iç in a n tla ş m a y ap m ay a ç a lış tıla r. B ö y le b ir

a n tla ş m a Ju s t i n i a n u s ’ t a n so n ra g e le n İm p a ra to r II.

Ju s t i n u s z a m a n ın d a g e rç e k le ş tirild i. T ü rk le rle B iz a n s

a r a s ın d a k i ilişk ile r b u k a d a r e sk iy e d a y a n ıy o r.

Ş im d i s ıra g e ld i G iz li T a r ih ' e ...

O rhan D u ru

Ka yn a kç a

A .A . V a s ilie v , H is t o r y o f t h e B y z a n t in e E m p ir e , M a d i s o n 1 9 5 2 .

G e o r g e s O s t r o g o r s k y , G e s c h ic h t e d e r b y z a n t in is c h e s S t a a t e s ,

M ü n ih 1 9 4 0 . ( B iz a n s D e v le ti T a r i h i , T ü r k T a rih K u ru m u ,

A n k ara 1 9 8 1 ).

S te v e n R u n c i m a n , B y z a n t iu m , S t y le a n d C iv iliz a t io n , L o n d r a

1 9 7 5 .

L o u is B r e h ie r : V ie t e t M a r t d e B y z a n c e . L e M o n d e B y z a n t in e I,
P a r is 1 9 5 0 .

2 3
 BİZANS’IN
GİZLİ TARİHİ
 KİTABIN A M A CI

im d iy e k ad ar b irb iri a rd ın d a n g e le n sa v a şla rd a B i­

Ş z an s

z am an a
h a lk ın ın

u y d u rm a k
d e n e y le rin i

z o ru n d a
y az ark en

k a lm ış tım .
b ü tü n

A rtık
o la y la rı

b u y ö n ­

te m i b ıra k ıy o ru m . Bu k ita p ta , B iz a n s İm p a ra to rlu -

ğ u ’n d a n ered e n e o lm u ş sa h er şey i a p a ç ık o rta y a k o ­

y a c a ğ ım . N e d e n i b a s it b u n u n . O la n b ite n le rd e n so ­

ru m lu k işile r y a şa d ığ ı s ü re c e , h e r şe y i g e re k tiğ i b iç im ­

d e a n la tm a k sö z k o n u su o la m a z d ı. Ç ü n k ü casu s sü ­

rü le rin in g ö z ü n d en k a ç m a k y a d a e lle rin e d ü şe rse n iz

ö lü m le rin en k o rk u n c u n d an k u r tu lm a k m ü m k ü n d e­

ğ ild i. G e rç e k te n , e n y a k ın a k ra b a la rım ın y a n ın d a b ile

k e n d im i g ü v en iç in d e d u y m u y o rd u m . So n ra, d ah a

ö n c e k i k ita p la rım d a d e ğ in m e y e ç a lış tığ ım o la y la rın

ç o ğ u n d a, iş in iç y ü z ü n ü a ç ık la m a y ı g ö z e a la m a d ım .

D o la y ıs ıy la e s e r im in b u b ö lü m ü n d e se ssiz c e g e ç iş tiril­

m iş o la y la r la , d a h a ö n c e a n la tılm ış o la y la rın n e d e n le ­

rin i a ç ık la m a y ı b ir g ö re v s a y ıy o ru m .

A m a Ju s t i n i a n u s ile T eo d o ra g ib i a n la tılm a s ı g ü ç

v e-so n d erece ş a ş ırtıc ı k işile ri v e y a şa d ık ları h a y a tı in ­

c e le m e y e k a lk ın c a k o rk u d an d iş le rim z a n g ırd ıy o r ve

k e n d im i b u g ö rev d en m ü m k ü n o ld u ğ u k ad ar u z ak

tu tm a y a ç a b a la r b u lu y o ru m ; ç ü n k ü , b e lk i b u rad a y a-

2 7
z a c a k la rım g e le c e k k u şa k la ra in a n ılm a z v e g e rç e k d ış ı

g e le c e k tir, b e lk i d e z a m a n ın a k ış ı iç in d e o la y la r u z ak

b ir g e ç m iş e a it g ib i g ö z ü k ecek , k o r k a rım , b an a d a

m asal a n la ta n b iri g ö z ü y le b a k ıla c a k y a d a t r a ji k

o z a n la r a ra sın a k o n u la c a ğ ım . B u n u n la b irlik te , b an a

s a k m m a k sız ın , b u a ğ ır g ö rev i y ü k le n m e g ü v e n in i v e­

ren te k şey , a n la ttık la rım ın d o ğ ru o ld u ğ u n u sö y le y e ­

cek ta n ık la rd a n y o k su n o lm a y ışım d ır. Ç a ğ d a ş la rım ,

a n la ttığ ım o la y la rı ta m a n la m ıy la b ile n k işile r o ld u ğ u

iç in , o la y la rın g erçeğ e u y g u n b iç im d e y a z ıld ığ ı d e ğ iş ­

m ez in a n c ın ı g e le c e k ç a ğ la ra u la ş tıra c a k la rd ır.

Y in e d e, b u k ita b ı y az m ak iç in u ğ ra ş ırk e n b en i

h a fta la rc a ç a lış m a k ta n a lık o y a n b aşk a b ir şey v a rd ı.

A ç ık la m a la r ım ın to ru n la rım ız ın m u tlu lu ğ u n u te h li­

key e d ü şü re ceğ i g ö rü şü n e s a p la n ıy o r d u m . H ü k ü m ­

d a rla rın k u la ğ ın a e riş ip ta k lit e d e c e k le ri ö rn e k le r

v e rm e k te n s e , b ö y le s in e k ara le k e li iş le rin g e le c e k k u ­

şa k la rd a n s a k la n m a sın d a b ü y ü k g erek v a rd ır. Ç ü n ­

k ü , ik tid a r ı e le g e ç irm iş k im s e le rin ç o ğ u , b ilg isiz lik

n e d e n iy le , k e n d ile rin d e n ö n c e g e le n le rin g ü n a h la rın a

k o la y c a k a y ıv e rirle r v e d ah a ö n c ek i h ü k ü m d a rla rın

k ö tü y o lla rın d a n g itm e k d ah a k o la y v e d ah a ra h a t

g e lir o n la ra . A m a d ah a so n ra şu d ü şü n c e y le o la y la ­

rın ö y k ü sü n ü y a z m a k g ü c ü n ü b u ld u m : K ita p ta a n la ­

tıld ığ ı g ib i g e le c e k te k i h ü k ü m d a rla r, y o ls u z lu k la rın ın

c e z a s ın ı b ir g ü n g ö re c e k le rin i a n la y a c a k la rd ır. A y rı­

ca k en d i n ite lik le r in in ve g id iş le rin in h er z am an ta ri­

h e k a y d e d ile c e ğ in i b ile c e k le rd ir, b ö y le c e d ah a az g ü ­

n ah işle y e c e k le rd ir. Ç ağ d aş ta rih ç ile r y a z m a sa la rd ı

Sa rd a n a p a lu s' i l e N e r o n ’ u n ^ d e l i l i ğ i , S e m i r a m i s ’ in ^ o y ­

n ak y a ş a n tıs ı so n rak i k u şa k la r ta ra f ın d a n n a sıl b ili­

n e b ilird i.^

B u n la r d ışın d a , g e le c e k k u şa k la r y ö n e tic i g ü ç le r a l­

2 8
tın d a e z ilirle rs e y in e b u a n la tıla n la rı y a ra rsız b u lm a y a ­

c a k la rd ır.

Baskı a ltın d a tu tu la n la rın y a ln ız k e n d ile ri o lm a d ığ ı­

nı b ilm e k , b en z er k o ş u lla r iç in d e o la n la ra ra h a tlık v e­

r e c e k tir.

Ö n c e B e lis a riu s ’u n a ş a ğ ılık g id iş in i a n la tm a k , s o n ­

ra Ju s t i n i a n u s ’ l a T e o d o r a ’ n ın ay n ı o ra n d a k i re z il y a­

şa y ışla rın ı a ç ığ a v u rm a k iç in b u ld u ğ u m g e re k ç e le r

b u n la rd ır.

2 9
 I

BELISARIUS İLE ANTONINA

B e lis a riu s ’u n

cek i
e v le n d iğ i

k ita p la rım d a b ir
k a d ın

şe y le r
k o n u su n d a

a n la tm ış tım .
d ah a ö n ­

K a d ın ın

b ab ası v e b ü y ü k b ab ası y a rış arab ası s ü rü c ü le riy d ile r

v e u sra lık la rın ı B i z a n s ’ta ve S e l a n i k ’te g ö s te rm iş le rd i;

a n n e s iy se if fe tin e d ü şk ü n o lm a y a n b ir tiy a tro o y u n ­

cu su y d u . K a d ın d ah a g e n ç k en s e fih b ir h a y a t y a ş a m ış

ve b ü tü n tö re k a y g ıla rın ı b ir y an a b ır a k m ış tı. H ep

b a b a sın ın b ü y ü cü a rk a d a ş la r ıy la d o la ş m ış v e k en d i

y o lu iç in g e re k li s a n a tı ö ğ re n m iş ti. B e lis a r iu s ’ la tö r e n ­

le rle e v le n d iğ in d e , ç o k ta n b irb iri ard ı s ıra ç o c u k la r

d o ğ u r m u ş tu . Y an i d ah a b a ş la n g ıç ta k o c a s ın a s a d ık

k a lm a k n iy e tin d e d e ğ ild i, am a b ü y ü k b ir d ik k a tle bu

e ğ ilim in i sa k la m a y a ç a lış ıy o r d u . K o c a s ın d a n k o r k tu ­

ğ u iç in d e ğ ild i b u d a v ra n ışı. Şim d iy e k ad ar h erh an g i

b ir d a v ra n ışı iç in en k ü ç ü k u ta n ç d u y d u ğ u g ö r ü lm ü ş

d e ğ ild i v e d ü z e n li o la ra k u y g u la d ığ ı bü y ü s a y e s in d e

k o c a s ın ı d a k ü ç ü k p a rm a ğ ın d a o y n a tır d ı a s lın d a .

A m a İm p a r a to r iç e ’ n in ö ç a lm a s ın d a n k o rk u y o rd u ,

ç ü n k ü T e o d o ra o n a s a ld ırm a y a ve d işle rin i sö k m ey e

h a z ır d ı.' A m a k a d ın , b irta k ım ç o k ö n e m li k o n u la rd a

Im p a r a to r iç e ’y e y a rd ım ed erek o n u d a y o la g e tird i.

İlk a d ım , d ah a so n rak i b ir k ita p ta a n la ta c a ğ ım g ib i

31
S ilv e riu s ’ta n k u rtu lm a k o ld u .^ İk in c is iy s e d ah a ö n c ek i

b ir k ita p ta a n la tıld ığ ı g ib i K a p a d o k y a lı Y o h a n n i s ’ in

o rta d a n k a ld ırılm a sı iş iy d i. O n d an so n ra e n g e lle r o r­

ta d a n k a lk tı, k o rk u su k a lm a d ı, a r tık g iz le m e y e g erek

d u y m ad an ta k v im d e y a z ılı h e r g ü n a h ı h iç te r e d d ü t e t­

m ed en iş le y e b ilird i.

B e lisa riu s ’u n ev h a lk ı iç in d e T e o d o s iu s a d ın d a g en ç

b ir T ra k y a lı v a rd ı. Bu g en ç E u n o m ia n iz m ’ in a n c ın a

g ö re y e tiş tirilm iş ti. L ib y a s e fe rin e ç ık m a d a n ö n c e Be-

lisa riu s b u g e n c i k u tsa l su y la y ık a d ı, v a f tiz e tti v e k o l­

la rı a ra s ın d a su d an ç ık a r d ı, b ö y le c e o n u H ıris tiy a n ­

la rc a g ö z e tile n k o şu lla ra g ö re k e n d in e v e k a rıs ın a

m a n e v i e v la t e d in d i. H e rk e sin b e k le d iğ i o ld u v e k a rıs ı

A n to n in a o an d an b a ş la y a ra k bu g en c e b a ğ la n d ı.

K u ts a l tö re n o n u m an ev i e v la d ı y a p m ış tı y a ... A ş ın

d ereced e g e n c in ü z e rin e d ü şere k k a n a tla rı a ltın a a ld ı.

B ir sü re so n ra d a L ib y a ’y a g id e rle rk e n d e lic e â ş ık o l­

d u d e lik a n lıy a . T a n r ı ’ n ın v e in s a n la rın y a s a la r ın ı b ir

y an a ite re k , ru h u n u v e b e d e n in i d e lik a n lıy a te s lim e t­

ti, d e lik a n lıy la c in se l iliş k i k u rd u , ö n c e g iz li o la ra k ,

en so n u n d a is te r k a d ın o ls u n is te r e r k e k , h iz m e tç ile r i­

n in g ö z ü ö n ü n d e y a p tı bu iş i. A rtık tu tk u su n a k arşı

k o y a m a d ığ ı ve ş e h v e tin tu ts a ğ ı o ld u ğ u iç in ş ım a rık lı­

ğ ın a b ir en g el ta n ım ıy o rd u . K a rta c a ’d a b ir d e f a s ın d a

B e lisa riu s o n la rı u y g u n su z d u ru m d a b a s tırd ı; am a y i­

ne d e k a r ıs ın ın y a la n la rın ı ağ z ı a ç ık y u ttu . O n la rı

b o d ru m d a b ir a ra d a b u lm u ş tu ; ç ılg ın a d ö n d ü ğ ü h a ld e

k a rıs ı h iç a ld ırm a d ı, n e y a p tığ ın ı sa k la m a d a n sad ece:

“ B u ray a , bu d e lik a n lıy la İm p a ra to r d u y m ad an , g a n i­

m e tle rin en iy is in i s a k la m a k ta b an a y a rd ım e ts in d iy e

g e ld im ” d e m e k le y e tin d i. S ö y le n e n le r b ir p a la v ra y d ı,

am a B e lisa riu s ta tm in o ld u v e iş in u cu n u b ıra k tı. O y ­

sa T e o d o siu s’u , ç ıp la k lığ ın ı ö r te n ve g iy sile rin i tu ta r-

3 2
k en , k u şağ ı çö z ü k g ö rm ü ştü . A m a k ad m a o la n a ş ırı

d ü şk ü n lü ğ ü , g ö z le riy le g ö rd ü ğ ü n e b ile in a n m a m a y a

z o rla d ı o n u .

A n to n in a ’ n ın ç ılg ın lık la r ı g id e re k a rttı ve in a n ıl­

m az b ir d ü z e y e u la ş tı; ö y le k i, h e rk e s n e o lu p b ittiğ in i

g ö rm e y e b a şla d ı. A n c ak , M a k e d o n y a a d ın d a k i b ir

k ö le k a d ın d ışın d a h iç k im se a ğ z ın ı a ç ıp b ir şe y sö y le ­

y e m e d i. B e lisa riu s S ic ily a ’y ı işg a l e ttik te n so n ra Sira -

k u z a’d a b u lu n u rk e n k ö le k a d ın e fe n d is in e y a k la ştı,

k e n d in i e le v erm em esi iç in en k o rk u n ç y e m in le ri e ttir ­

d ik te n so n ra b a k la y ı a ğ z ın d a n ç ık a rd ı. H a n ım ın ın y a­

ta k o d a sın a b a k m a k la g ö re v li ik i a d a m ın ta n ık lık la r ı

d a, o n u n a n la ttık la r ın ı d e s te k le d i. B e lisa riu s o la n la rı

d u y u n ca ç e v re sin d e k ile re T e o d o siu s’u o rta d a n k a ld ır­

m a la rı e m rin i v e rd i. B u n u n la b irlik te , T e o d o s iu s b u n u

z a m a n ın d a d u y d u v e E fe s’e k a ç tı. Ç ü n k ü B e lisa ri-

u s’u n ç e v re sin d e k ile rin ç o ğ u e fe n d ile rin in d u rm ad an

d e ğ işe n h a v a sın ı b ild ik le rin d e n , k o c ad an y an a o lm a k ­

ta n sa k a rıs ın ın y a n ın d a o lm a y ı d ah a u y g u n b u lm u ş­

la r ve T e o d o siu s iç in k e n d ile r in e v e rile n b u y ru ğ a ay ­

k ırı d a v r a n m ış la r d ı.

O la y la rd a n B e lisa riu s’u n n e k ad ar ü zg ü n o ld u ğ u ­

n u g ö ren k o m u ta n la rın d a n K o n ta n tin u s , B e lis a riu s ’a

d u y d u ğ u y a k ın lığ ı b e lirtti ve şu g ö rü şü ö n e sü rd ü :

“ Ben s iz in y e rin iz d e o ls a y d ım , d e lik a n lıd a n ç o k k a d ı­

nı b a ş ım d a n a ta rd ım .” Bu sö z le r A n to n in a ’ n ın k u la ­

ğ ın a g e lin c e , ö cü n ü a la c a k u y g u n z am an ı b e k le y e re k

k ız g ın lığ ın ı g iz le d i; g e r ç e k te n , b ir a k r e p g ib i z e h irli v e

d u y g u la rın ı s a k la m a k ta u z m an b ir k a d ın d ı A n to n in a .

K ısa b ir sü re so n ra, y a b ü y ü y o lu y la y a d a d il d ö k e ­

rek , k ö le k a d ın ın a n la ttık la r ın ın y a la n o ld u ğ u n a k o ­

c a s ın ı in a n d ırd ı v e k o c ası d a T e o d o siu s’u g e ri ç a ğ ırd ı.

M a k e d o n y a ’y ı v e y a ta k o d a sın a b ak an ik i ad am ı k a ­

3 3
rısın a te s lim e tti. B iz e a n la tıld ığ ın a g ö re, A n to n in a

ö n c e bu ü çü n ü n d ille rin i k e s tir d i, so n ra o n la rı k ü ç ü k

p a rç a la ra a y ır a ra k to rb a la ra d o ld u rd u v e k ılı k ıp ır d a ­

m ad an d e n iz e a ttırd ı. Bu iğ re n ç iş te k i y a rd ım c ı, Silv e -

riu s ’a y a p ıla n c a n a v a r lık ta o ld u ğ u g ib i, E v re n iu s a d ın ­

d a b ir u ş a k tı. D a h a so n ra B e lisa riu s’u , K o n s ta n ti-

n u s’u n ö ld ü rü lm e si g e re k tiğ in e in a n d ırd ı. Ç ü n k ü ta m

o s ıra d a P re sid iu s v e h a n ç e rle r işi o rta y a ç ık m ış tı.

K o n s ta n tin u s bu k o n u d a te m iz e ç ık a b ilird i, am a A n ­

to n in a b irk a ç s a tır ö n c e b e lirttiğ im y o ru m y ü z ü n d en

o n u n ıs ra rla c e z a la n d ır ılm a s ın ı is tiy o rd u . B e lisa riu s

b u d u ru m a b o y u n e ğ in c e , İm p a ra to r’u n ve e tk ili B i-

z a n s lıla rın d ü şm a n lık la rın ı ü z e rin e ç e k ti. B ö y le c e bu

ö y k ü d e so n a e rd i.

B e lisa riu s v e A n to n in a o s ıra la r d a İta ly a ’d a b u lu ­

n u y o rd u . T e o d o siu s, F o tiu s ç e k ip g itm e d ik ç e İta l­

y a’y a g e lm e y e c e ğ in i b ild ird i. Ç ü n k ü F o tiu s , h u y u b a ­

k ım ın d a n , ken d i b u lu n d u ğ u y erd e, b ir b aşk ası d ah a

e tk ili o lu rsa b u n u h em en k e n d in e h ak are t s a y a rd ı.

A m a, T e o d o siu s v e a rk a d a şla rı k o n u su n d a k ız g ın lık ­

ta n k e n d in i k a y b e tm e k te h ak k ı v a rd ı; A n to n in a ’ n ın

o ğ lu o ld u ğ u h a ld e k im se o n a a ld ırm ıy o rd u . T e o d o si­

us ise ^ h er b a k ım d a n g ü ç lü o lm a n ın k e y fin i ç ık a rıy o r

ve g ittik ç e z e n g in le ş iy o rd u . T a m y e tk iy le y ö n e tm e so ­

ru m lu lu ğ u n u n v e rild iğ i K a rta c a v e R av e n n a sa ra y la ­

rın d a n 100 c e n t e n a r iu m k ad ar a ltın s ız d ırd ığ ı sö y le ­

n iy o rd u . A n to n in a , T e o d o s iu s ’u n g e lm e k is te m e d iğ in i

ö ğ re n in c e , o ğ lu n u tu z a ğ a d ü şü rm ek iç in sü re k li a tı-

lım la r y a p tı, c a n ic e d ü z e n le r k u ra ra k o n u , İta ly a ’y ı

b ıra k ıp B iz a n s ’a d ö n m ey e z o rla d ı. B ö y le c e F o tiu s B i­

z a n s’a d ö n ü n ce, T e o d o siu s’u İta ly a ’y a g e le re k k e n d i­

siy le b u lu şm a k o n u su n d a k a n d ırd ı. O ra d a â ş ığ ıy la

b irlik te b u lu n m a n ın v e k o c a sın ın k ö r lü ğ ü n ü n so n su z

3 4
ta d ın ı ç ık a rd ı v e b ir sü re so n ra d a ik is in in e ş liğ in d e

B iz a n s’a d ö n d ü .

İş le d iğ i g ü n ah ı b ild iğ i iç in , T e o d o siu s b a ş k e n tte

sü re k li b ir k o rk u y a k a p ıld ı. Bu y ü z d en b ira z a k lın ı

o y n a tır g ib i o ld u . Ç ü n k ü A n to n in a o n a o la n tu tk u s u ­

n u s a k la m ıy o r, ta m te rs in e , a ç ık ç a z in a y ap an b ir k a ­

d ın o lu ş u n d a n y a d a h a k k ın d a b ö y le sö z le r s ö y le n m e ­

sin d e n ta m a n la m ıy la m u tlu lu k d u y u y o rd u . T e o d o si­

u s, y e n id e n E fe s ’e d ö n m e k te n b aşk a ç ık a r y o l b u la ­

m a d ı; tö re y e g ö re , k a fa sın ı k a z ıtıp k e şişle rin a ra s ın a

k a tıld ı. Bu d efa A n to n in a b ü tü n ü y le ip in u cu n u k a ­

ç ırd ı; y as tu ta n la rın y a p tığ ı g ib i, b ü tü n y a ş a y ış b iç i­

m in i v e e lb is e le rin i d e ğ iş tird i, e v d e k o c a sın ın k a rş ıs ın ­

d a b ile ç ığ lık la r a ta r a k , a ğ la y ıp sız la n a ra k d o la ş m a y a

b a ş la d ı. T e o d o s iu s g ib i sa d ık , c a n a y a k ın , c a n lı v e ç e ­

k ic i b ir in s a n ı y itirm iş ti. B ir h â z in e y d i o ! So n u n d a

k o c ası d a b u a ğ la y ıp sız la m a la ra d ay an am az o ld u .

H e r n ey se, z a v a llı a d a m c a ğ ız d a ç o k se v g ili T e o d o si-

u s ’u iç in a ğ la m a y a ve in le m e y e b a ş la d ı. En so n u n d a

İm p a r a to r’a y a k la ştı v e h em İm p a ra to r’d a n , h em İm -

p a ra to riç e ’ d en d ile k te b u lu n d u . T e o d o siu s ev h a y a tı

iç in g e re k liy d i, h er z am an g e re k li o la c a k tı. O n u g eri

g e tirm e y e ik n a e d in c e y e k ad ar İm p a ra to r v e İm p a ra -

to riç e ’y e y a lv a rd ı. T e o d o siu s is e m a n a s tır h a y a tı y a ş a ­

m ay a k a ra rlı o ld u ğ u n u b ild ire re k g eri d ö n m ey i is te ­

m e d i. D ü p e d ü z b ir y a la n d ı b u . A s lın d a k a f a s ın d a , B e -

lis a riu s B iz a n s ’ta n a y rılın c a g iz lic e A n to n in a ’ y a k a ­

v u şm ay ı k u ru y o rd u .

V e B e lisa riu s , y a n ın d a F o tiu s o ld u ğ u h a ld e İr a n

K ra lı H ü s r e v ’ le o la n d ü şm a n lık la rı ç ö z ü m le m e k iç in

y o la ç ık tığ ı z am an T e o d o siu s d a A n to n in a ’y a k av u ş­

tu . A n to n in a B i z a n s ’t a k a lm ış tı. O y sa ş im d iy e k ad ar

b ö y le b ir şe y y a p m a m ış tı. Ş im d iy e k ad ar k o c a s ın ı y a l­

3 5
n ız b ır a k m a m a k ; ak h n m b aşm a g e lm e sin i, n a sıl b ir

k a d ın o ld u ğ u n u g ö rm e s in i ö n le m e k ü z ere d u rm ad an

b ü y ü u y g u la m a k g ib i k a y g ıla rla , B e lisa riu s d ü n y a n ın

n e re sin e g id e rs e g its in o n u iz le m e k d e ğ iş m e z b ir a lış ­

k a n lığ ıy d ı.

A n to n in a , T e o d o siu s y e n id e n k e n d isiy le ilişk i k u ­

ra b ilsin d iy e , b u d efa o ğ lu F o tiu s ’ u o r ta d a n k a ld ır­

m ak iç in s a b ırs ız la n ıy o rd u . A m a c ın a u la şm a k iç in ,

k o c a s ın ın ç e v re sin d e n b az ı k im se le ri s ü re k li o la ra k

h er fırs a tta F o tiu s ’a h ak are t v e iş k e n c e e ttirm e y e k ış ­

k ır ttı. B ir y an d an k en d i d e h er g ü n m e k tu p la r y az a­

rak so n u g e lm e z if tira la r y a ğ d ırıy o r, o ğ lu n u h ed ef

a la n h e r tü rlü aracı k u lla n ıy o rd u . B ö y le d a v r a n ılın c a ,

F o tiu s d a is te r is te m e z a n a s ın a k arşı ç ık m a y a k arar

v e rd i. B i z a n s ’t a n g e le n b ir ad am T e o d o siu s’u n g iz lic e

A n to n in a ’ y la y a şa d ığ ı h a b e rin i g e tir in c e , h em en o n u

B e lis a riu s ’u n y a n ın a g ö tü rd ü v e ad am ı te h d it e d erek

b ü tü n o la n b ite n i a n la ttır d ı.

B e lisa riu s g e rçe ğ i ö ğ re n in c e ö fk ed e n k e n d in i y itir­

d i, d iz le rin in b ağ ı ç ö z ü le re k F o tiu s ’u n a y a k la r ın ın d i­

b in e d ü ş tü v e ç o c u k ta n k en d i ö cü n ü a lm a sın ı is te d i.

H iç u m m a d ığ ı k işile r k e n d in e c an av arc a k ö tü lü k y ap ­

m ış la rd ı. “ B e n im se v g ili o ğ l u m ! ” d iy e b a ğ ırd ı. “ B a b a ­

n ın n a sıl b iri o ld u ğ u n u b ile m e z s in ; ç ü n k ü sen d ah a

k o lla rd a ta ş ın a n b ir ç o c u k k e n d ü n y ad an g ö ç ü p g it­

m iş ti, san a d a b ir şey b ır a k m a m ış tı, d ü n y a n im e tle r i­

n e s a h ip d e ğ ild i. Ü v ey b ab an o ls a m d a sen i b ü y ü tü p

y e tiş tire n b en o ld u m . Ş im d i b en i b ü tü n g ü c ü n le sav u ­

n ac a k v e y a n lış y o la sap arsam b en i b u n d an a lık o y a ­

c ak b ir ç ağ a e riş tin , k o n sü l o ld u n v e o k ad a r z e n g in

o ld u n k i, b en s e n in b ab an y a d a b aşk a b ir y a k ın a k ­

rab an s a y ıla b ilirim ; ç ü n k ü d o s tu m , g e r ç e k te n d e d av ­

r a n ış la r ım la v e e ğ ilim im le b ö y le y im . A s lın d a in sa n la r

3 6
k an b ağ ı n e d e n iy le d e ğ il, k a rşılık lı a n la y ış la b ir b ir le ­

rin e y a k ın lık la r ın ı ö lç e rle r. Ş im d i a rtık v a k it g e ld i.

Y u v am ı y ık m a k u ğ ru n a , z e n g in liğ im i y itir m e m e y a d a

a n a n ın h erk es iç in d e iy ic e k ü ç ü k d ü şm e sin e en g el o l­

m a lısın . A y rıc a u n u tm a k i, k a d ın la rın g ü n a h la rı y a l­

n ız k o c a la rın ın s ırtın a y ü k le n m e z , ç o c u k la r ın a d ah a

b ü y ü k k ö tü lü k g e tirir; ta lih s iz lik le r i, a n a la rın a d o ğ al

b e n z e rlik le ri n e d e n iy le , ç o c u k la rın ın d a ay n ı b iç im d e

d ile d ü şm e le rin e y o l aç ar. B e n im n e d u ru m d a o ld u ğ u ­

m u a n la m a n ı is te rd im . K a r ım ı ç o k s e v iy o ru m v e e v li­

liğ im i y ık a n ad am a k aç m a fırs a tı v e rirse m , o n u n b a ­

ş ın a b ir şey g e lm e m e lid ir; am a T e o d o siu s h a y a tta o l­

d u ğ u s ü re c e , k a r ım ı s u ç la n d ığ ı k o n u d a b a ğ ış la m a m .”

Bu sö z le re k a rş ılık o la ra k F o tiu s , k e n d in e p a h a lıy a

p a tla y a c a ğ ın d a n k o rk a k o rk a, e lin d e n g e le n y a rd ım ı

y a p a c a ğ ın ı s ö y le d i. K a r ıs ı k o n u su n d a h ız la d e ğ işe n

d u y g u la rın d a n d o la y ı ü v ey b a b a s ın a ç o k az g ü v e n i­

y o rd u ; p ek ç o k şey , b u arad a ö z e llik le M a k e d o n ­

y a ’ n ın b a ş ın a g e le n le r o n u k u ş k u la n d ırıy o rd u . Bu d u ­

ru m k a rşısın d a , H ır is tiy a n la r a r a s ın d a k u lla n ıla n en

k o rk u n ç y e m in le rle a n t iç tile r, b ir b ir le r i n i en u m u ts u z

te h lik e le r iç in d e b ile y ü z ü s tü b ıra k m a y a c a k la rın a sö z

v e rd ile r. H e m e n e y le m e g e ç ip d arb e y i in d irm e n in

d o ğ ru o lm a y a c a ğ ın a k a ra r v e rd ile r; A n to n in a B i­

z a n s ’ta n g e lip T e o d o siu s d a E fe s ’e d ö n ü n ce , F o tiu s

iç in g ü rü ltü sü z c e E fe s’e g id e re k h em T e o d o siu s’ u y a­

k a la m a k h em d e p aray a el k o y m a k u y g u n o la c a k tı. O

s ıra la r d a h er y an d an İra n to p ra k la rın a b ü y ü k s a ld ın

b a ş la m ış tı; b a ş k a b ir k ita p ta a n la ttığ ım g ib i, B iz a n s ’ta

d a K a p a d o k y a lı Y o h a n n i s ’ le ilg ili o la y g e ç m e k te y d i.

O k ita p ta k o rk u y ü z ü n d en b ir g erçeğ i s a k la d ığ ım ı

.ıç ık la m a k i s ti y o r u m . Y o h a n n i s ’ le k ı z ı n ı n , A n t o n i n a ta -

r .ıtın d a n a ld a tılm a sı k o la y c a s a ğ la n m ış b ir şey d e ğ il­

3 7
d i. O n la ra , H ıris riy a n la rm g ö z ü n d e en k u tsa l b ilin e n

b iç im d e sö z v e rilm iş, k e n d ile rin e k arşı b ir ih a n e tin

sö z k o n u su o lm a d ığ ı b e lirtilm iş ti. A m a c ın a e riş ip , İm -

p a r a to r iç e ’n in y a k ın lığ ıy la k e n d in i g ü v en a ltın a a lın ­

c a, A n to n in a T e o d o siu s’ u E fe s’e g ö n d e rd i ve h erh an g i

b ir g ü ç lü k le k a rş ıla ş a c a ğ ın ı a k lın a g e tirm e d e n D o -

ğ u ’y a d o ğ ru y o la ç ık tı. B e lisa riu s ta m S is a u ra n o n K a-

le s i’ n i e le g e ç irm iş ti k i, k a rıs ın ın g e lm e k te o ld u ğ u h a­

b e rin i a ld ı. H em en k afasm d a b aşk a n e v arsa u n u ttu

v e k u v v e tle rin i g e ri ç e k ti. A y rıc a , d a h a ö n c e d e b e lirt­

tiğ im g ib i, B iz a n s k a ra rg â h ın d a k i b aşk a o la y la r d a b u

ç e k ilm e y i d ah a ç a b u k la ş tırm a y a z o rla d ı o n u . K ita b ı­

m ın ilk b ö lü m ü n d e d e a n la ttığ ım g ib i o z a m a n la r o n ­

la rın n e d e n le rin i ta m o la ra k a ç ık la m a y ı ç o k te h lik e li

b u lm u ş tu m .

G e ri ç e k ilm e n in so n u c u o la r a k , B iz a n s lıla r h e r y e r ­

d e B e lis a riu s ’u s u ç la d ıla r. D e v le tin y ü ce ç ık a rla rın ı a i­

le s o ru n la rın a fed a e tm iş ti. B a ş la n g ıç ta k a r ıs ın ın sa­

p ık lık la r ın d a n o k ad ar g ü çsü z d u ru m a d ü ş m ü ş tü k i,

İm p a ra to r lu k s ın ır la r ın d a n ç o k u z a k la şm a y ı is te m e ­

m iş ti; b ö y le c e k a rıs ın ın B i z a n s ’t a n g e ld iğ in i ö ğ re n ir

ö ğ re n m e z g eri d ö n e b ile c e k ve b u ld u ğ u y erd e o n u c e ­

z a la n d ır a b ile c e k b ir d u ru m d a o lm a y ı k a r a r la ş tır m ış tı.

Bu a m a ç la A re th a s " " v e a d a m l a r ı n a D ic le ’yi g e ç m e e m ­

rin i v e rd i, a m a ö n e m li b ir b a şa rı sa ğ la y a m a d a n m e m ­

le k e tle r in e g eri d ö n m e k ü z ere y o la k o y u ld u la r. K en d i

is e B iz a n s sın ırın d a n b ir g ü n lü k y ü rü y ü şte n ç o k u z ak ­

la şm a m a y a d ik k a t e d iy o rd u . S is a u ra n o n K a le s i, y ü k ü

az b ir y o lc u iç in b ile N iz ib is ü z e rin d e n g id e rs e B iz a n s

s ın ır ın d a n b ir g ü n lü k y o lc u lu k ta n d ah a u z ak b ir y er­

d e y d i. A m a y a rım g ü n d e g id ile b ile c e k b aşk a b ir y o l

v a rd ı. V e h iç k u şk u m y o k , d ah a b a ş la n g ıç ta D ic le ’yi

b ü tü n o rd u su y la g eçm ey e h a z ırlık y a p a b ilse y d i, b ü ­

38
tü n A su r b ö lg e sin i y ağ m a e d e b ilir, K te sifo n k e n tin e

k a d a r d ire n m e y le k a rş ıla ş m a d a n g id e b ilir, A n ta k ­

y a ’d ak i tu ts a k la n v e ö te k i B iz a n s lıla n k u rta ra b ilir ve

a n a v a ta n a g ü v en iç in d e d ö n e b ilird i/ A y rıc a , H ü s-

r e v ’ in K o lh is ü lk e s in d e n *^ d ö n ü şte h iç b ir d ire n ç le k ar­

ş ıla ş m a m a s ı d ah a ç o k B e lis a r iu s ’u n h a ta s ıy d ı. N a sıl

o ld u ğ u n u b u ra d a a ç ık la y a c a ğ ım .

K a b a d e s ’ in o ğ lu H ü srev , K o lh is to p ra ğ ın ı e le g e­

ç ird iğ i z am an , d ah a ö n c ek i k ita p la r ım d a b e lirttiğ im

b irta k ım b a ş a rıla r k a z a n d ı. P e tra K e n t i ’ n i^ e l e g e ç ird i

am a İr a n o rd u su h em sa v a şla r, h em d e a ra z in in g ü ç ­

lü k le ri n e d e n iy le a ğ ır k a y ıp la r v e rd i. Y in e b e lirttiğ im

g ib i, L a z ik a ü lk e sin d e h em en h em en h iç y o l y o k tu ve

h er y er u ç u ru m la rla k a p lıy d ı. Bu y e tm iy o rm u ş g ib i,

b ir sa lg ın h a s ta lık o rd u n u n b ir k ıs m ın ı k ırd ı, g e ri k a­

la n la rın ço ğ u y e te ri k ad ar y iy e c e k b u la m a d ık la r ı iç in

y o k o ld u . Bu b u n a lım iç in d e y k e n , İr a n ’d an g e le n le r,

B e lisa riu s ’u n N iz ib is y a k ın la r ın d a b ir s a v a şta N ab e -

d e s ’ i* y e n d iğ i, şim d i ile rle m e k te o ld u ğ u S is a u ra n o n

K a le s i’ni y a ğ m a e ttiğ i, B l e s h a m e s ’ i’ v e 8 0 0 İra n a tlıs ı­

n ı e s ir a ld ığ ı, A rap k o m u ta n A re th a s y ö n e tim in d e b ir

B iz a n s k u v v e tin i a y ırd ığ ı, bu k u v v e tin D ic le ’y i g e çe ­

re k şim d iy e k ad ar d o k u n u lm a m ış b ir b ö lg e y i a ltü s t

e ttiğ i h a b e rle rin i g e tir iy o r la r d ı. Ö te y an d an H ü srev ,

b ir H u n b irliğ in i B iz a n s ’a b a ğ lı o la n E rm e n ile rin ü s­

tü n e y o lla m ış tı. B ö y le c e B iz a n s lıla rın b u rad ak i te h d it­

le u ğ r a ş ır k e n , L a z ik a ’d a o la n b ite n le ri ö ğ ren e m e y e ­

c e k le rin i u m u y o rd u . B aşk a h a b e rc ile r H u n la rm V a le -

r i a n u s '“ ile b e ra b e rin d e k i B iz a n s lıla rın y o lu n u k e s tiğ i­

n i, sav aşa z o rla d ık la rın ı v e k a rş ıla ş m a d a H u n b irliğ i­

n in k ö tü d u ru m a d ü şü p h em en h em en y o k o ld u ğ u

h a b e r in i g e tird ile r.

Irn n iıla r, L a z ik a ’d a g ö rü lm e m iş g ü ç lü k le rle k a rş ı­

3 9
la ş m ış la rd ı. G eri ç e k ilir k e n d ar g e ç itle rd e v e s ık o r­

m a n la rd a d ü şm an k u v v e tle riy le k a rş ıla ş a b ile c e k le rin i,

b o z g u n a u ğ ra y ıp so n k iş iy e k ad ar y o k o la b ile c e k le ri­

ni d ü ş ü n ü y o r la rd ı. So n b o z g u n u d u y d u k la rı z am an

g e rid e b ıra k tık la rı ç o c u k la rın ın v e a ile le rin in b a ş ın a

b ir şe y g e le b ile c e ğ i k u şk u su n a k a p ıld ıla r. H ü sre v ’i y e­

m in le ri b o z m a k la , b ü tü n u lu s la rc a k ab u l e d ile n u lu s­

la ra r a s ı y a sa la rı ç iğ n e y e re k h erh an g i b ir k ış k ır tm a

y o k k en b a rış z a m a n ın d a B iz a n s to p r a k la r ın a s a ld ır­

m a k la s u ç la d ıla r. H ü srev d e n e y im li, sila h lı s a ld ırıla ra

k arşı k o y a b ile c e k k ad ar g ü ç lü v e ö te k ile rd e n ü s tü n

b ir d e v le te k arşı h a re k e te g e ç m e k le s u ç la n ıy o rd u .

N ered e y se a y a k la n m a ç ık a c a k tı. H ü srev c id d i o la ­

rak te la ş a k a p ıld ı v e o rd u su n d a b e lire n h o ş n u ts u z lu ­

ğ u g id e rm e k iç in a şa ğ ıd a k i ç a re y i b u ld u : B ir sü re ö n ­

ce İm p a ra to riç e T e o d o ra ’n m İra n e lç isi Z a b e rg a n e s ’e

y a z d ığ ı b ir m e k tu b u a d a m la r ın a y ü k sek se sle o k u d u .

M e k tu p ta ş u n la r y a z ılıy d ı:

Z ab e rg an e s, b ir sü re ö n c e e lç i o la ra k s a ra y ım ı­

z a g e ld iğ in z am an b iz im ç ık a r la r ım ız a g ö s te rd i­

ğ in d ik k a tle b en i e tk ile d in . D e v le tim iz e k arşı

H ü s r e v ’ in b a rışç ı p o litik a iz le m e s in i te m in e d e r­

sen , h a k k ın d a k i d ü şü n c e le rim i te y it e tm iş o la ­

c a k sın . Bu ta k d ird e k o c am d an z e n g in b ir ö d ü l

a lm a n ı te m in e d e rim . K o c am b e n im o n a y ım ı a l­

m ad an h iç b ir iş e g ir iş m e z .

H ü srev b u n u y ü k se k se sle o k u d u k ta n so n ra, h iç b ir

İr a n lın ın b ir k a d ın ta ra fın d a n y ö n e tile n b ir d e v le tin

a d ın ı an m ay a d eğ er b u lm a y a c a ğ ın ı s ö y le d i. B ö y le c e

a d a m la rın ın k e n d in e k a rşı d ü ş m a n lığ ın ı y u m u ş a tm a y ı

b a ş a rd ı. A m a g e riy e d ö n ü ş iç in y ü rü y ü şe b a ş la d ığ ın ­

4 0
d a k u ş k u lu y d u . D ö n ü ş y o lu n u n B e lis a riu s ’u n a sk e rle ­

ri t a r a f ı n d a n tu tu lm u ş o la c a ğ ın ı sa n ıy o rd u . T a m te rsi­

n e, y o lu ü z e rin d e b ir te k d ü şm an ask eri b e lirm e d i ve

f e ra h la y a r a k g ü v en iç in d e k e n d i ü lk e sin e d ö n d ü .

İm p a ra to rlu k to p r a ğ ın a e riş tiğ in d e , B e lisa riu s k a­

rısın ı B iz a n s ’ta n g e lm iş b u ld u . G ö z d e n d ü şm ü ş o la n

k a rıs ın ı g ö z e tim a ltın a a ld ı v e o rta d a n k a ld ırm a k iç in

b irb iri a rd ın a g iriş im le rd e b u lu n d u . A m a h er se fe rin ­

d e, b an a s o ra rs a n ız g ö z le rin i k a ra rta n tu tk u n e d e n iy ­

le , g e rile d i v e b a ş a rılı o la m a d ı. D e d ik o d u la ra g ö re,

k a rıs ı o n u tu tsa k e tm e k iç in s ü re k li o la ra k b ü y ü sa­

n a tın ı u y g u lu y o r v e h er se fe rin d e k a ra rın d a n c a y d ırı­

y o rd u . Bu arad a F o tiu s , a n a sın a k âh y a o la ra k v e rd iğ i

h a d ım la rd a n K a llig o n u s a d ın d a b irin i y a n ın a a la ra k

a c e le y le E f e s ’e d o ğ ru y o la ç ık tı. Y o ld a ad am ı z in c ire

v u r d u r a r a k , A n to n in a ’n ın b ü tü n s ırla rın ı a ç ık la y ın c a -

y a k ad ar iş k e n c e y a p tırd ı. Ö n ce d e n d ik k a ti ç e k ile n

T e o d o siu s is e , E f e s ’te en k u ts a l s a y ıla n v e ö z el b ir s a y ­

gı g ö ren A z iz Y o h an n a K ilise s i’n e s ığ ın d ı. A m a Efes

B a ş p is k o p o su A n d re a s , rü şv e t k a rşılığ m d a T e o d o siu s’u

iz le y ic is in e te s lim e tti.

A n to n in a ’n m b a ş ın a g e le n le ri iş ite n v e o n u n g ü ­

v e n liğ i iç in k ay g ı d u y m ay a b a ş la y a n T e o d o ra , B e lisa -

riu s’a k a rıs ın ı h em en B iz a n s’a g e tirm e sin i e m r e tti.

Bu n u ö ğ re n e n F o tiu s , T e o d o siu s’u , K ilik y a ’y a " g ö n ­

d e rd i. O s ır a d a s e ç k in m ız ra k ç ıla r v e y ay a m u h a fız la r

k ış ı g e ç irm e k iç in K ilik y a ’d a b u lu n u y o rla r d ı. T e o d o ­

s iu s ’u g ö tü r e n le re , o n u ta m a m e n g iz li b ir y e rd e sa k la ­

m a la r ın ı, n e re d e o ld u ğ u n u n k im se ta ra fın d a n ö ğ re n il-

m e m e s in e d ik k a t e tm e le rin i s ık ı s ık ı te m b ih e tti. K e n ­

di is e , ep ey tu ta n T e o d o siu s’u n p a ra s ıy la K a llig o -

ııu s ’u n e şliğ in d e B iz a n s’a d ö n d ü . O ra d a ise İm p a ra to -

riç e T e o d o r a , y a p ıla n k a n lı h iz m e tle ri, d a h a b ü y ü k ve

41
d ah a k irli a rm a ğ a n la rla n a sıl k a rş ıla y a c a ğ ın ı b ü tü n

d ü n y ay a g ö s te riy o rd u . A n to n in a , k ıs a b ir sü re ö n c e

te k d ü şm an ı K a p a d o k y a lı’y ı tu z a ğ a d ü şü rm ü ş v e T e-

o d o ra ’y a te s lim e tm iş ti y a, şim d i d e T e o d o ra b ir sü rü

ad am ı A n to n in a ’ n ın in s a f ın a b ıra k ıy o r v e b ir su ç la ­

m ad a b u lu n m a d a n o n la rı y o k e d iy o rd u . B e l i s a r i u s ’ la

F o tiu s ’ u n b irta k ım y a k ın a rk a d a şla rın a işk e n c e u y g u ­

la d ı. O y sa o n la rın B e li s a r i u s ’ la F o tiu s ’u n a rk a d a şla rı

o lm a k ta n b aşk a h iç b ir su ç la rı y o k tu . K im in i ö y le b ir

b iç im d e o rta d a n k a ld ırd ı k i, o n la rın b a şın a n e g e ld i­

ğ in i ş im d i b ile b ilm iy o ru z . B ir b ö lü m ü y s e , ay n ı n e­

d e n le rle sü rg ü n c e z a sın a ç a r p tır ıld ı. O n la r a ra sın d a

F o t i u s ’ la b irlik te E fes’e k ad ar g id e n b aşk a b ir T eo d o -

siu s v a rd ı. A y n ı z a m a n d a s e n a to ü y e liğ i p a y e sin e e riş ­

m iş o la n b u k işin in e lin d e n İm p a ra to riç e b ü tü n m a l­

la rım a ld ı v e ad am ı b ir z in d a n a a ttı. O ra d a a d a m c a ­

ğ ız , b o y n u n d a d a im a s ık ış a n v e h iç g ev şem ey en b ir

k e m e n tle b ir y e m liğ e b a ğ lı d u ru m d a, k ö r k a ra n lık ta

a y a k ta d u rm a k z o ru n d a k a ld ı. V e z a v a llı a d a m y e m li­

ğ e s ü re k li b a ğ lı, y iy ip iç e re k , u y u y a ra k v e ö te k i d o ğ al

g e re k s in im le rin i bu d u ru m d a y e rin e g e tire re k , a n ır ­

m ak d ışın d a ta m b ir eşeğ e b e n z e d i. D ö rt ay k ad ar

b ö y le y a şa d ı, e n so n u n d a m e la n k o liy e d ü ş tü v e a k lım

k a ç ırd ı. Bu n u n ü z e rin e h a p is te n s a ld ıla r, h em en ar­

d ın d a n d a ö ld ü .

T eo d o ra a y rıc a , B e lisa riu s ’u , A n to n in a ’y la o la n an ­

la ş m a z lığ ın ı u n u tm a y a z o rla d ı. F o tiu s ’u ise k o rk u n ç

b ir iş k e n c e d e n ö te k in e a tıy o r, a c ım a d a n k a m ç ıla ta ra k

s ırtın ın v e o m u z la rın ın d e risin i y ü z ü y o r, T e o d o s i u s ’ la

h a d ım k â h y a n ın b u lu n d u ğ u y eri a ç ık la m a sın ı is tiy o r­

d u . A m a F o tiu s , y a p ıla n iş k e n c e le r k a rşısın d a sö z ü n e

s a d ık k a lm a k ta d ire n iy o rd u . O y sa in c e y a p ılı, k a ra c i­

ğ eri h a s ta o ld u ğ u iç in s ü re k li o la ra k s a ğ lığ ın a d ik k a t

4 2
ed en v e b u ç e ş it iş k e n c e le ri k a ld ıra m a y a c a k b ir in s a n ­

d ı. Y in e d e d ay an d ı v e B e lisa riu s’u n s ırla rın d a n h iç b i­

rin i a ç ık la m a d ı. So n u n d a sa k la n a n g e rç e k le r o rta y a

ç ık tı. İm p a ra to riç e , h a d ım k âh y a K a llig o n u s’u b u ld u

v e o n u A n to n in a ’y a v e rd i.

A rd ın d a n T e o d o siu s’u B iz a n s’a g e tirtti ve saray d a

s a k la d ı. E rte s i g ü n A n to n in a ’y a h ab er g ö n d erd i v e:

“ S a y ın y u r tta ş , d ü n e lim e g ö rü lm e d ik g ü z e llik te b ir

in c i g e ç ti. İste rs e n s a k la m a y a c a ğ ım v e san a g ö s te re c e ­

ğ im ” d e d i. B ü tü n b u n la rın n e d e n in i a n la m a y a n A n to ­

n in a , İm p a ra to riç e ’y e in c iy i g ö ste rm e si iç in y a lv a rıp

y a k a rd ı. O s ıra d a T e o d o s iu s , h a d ım la rd a n b irin in o d a ­

s ın d a n ç ık a rıla ra k A n to n in a ’y a g ö s te rild i. B a ş la n g ıç ­

ta , A n to n in a h e y e c an d an b ir k e lim e b ile s ö y le y e m e d i,

d ah a so n ra, T e o d o r a ’ n ın k e n d in e lü tu f la r y a ğ d ırd ığ ı­

nı b e lirtti ve o n u k o ru y u c u su , v e lin im e ti v e e fe n d is i

o la ra k s e la m la d ı. İm p a ra to riç e , T e o d o siu s’u saray d a

a lık o y d u v e h e r ç e ş it lü k s iç in d e y a ş a ttı. Y a k ın b ir g e ­

le c e k te T e o d o siu s’u B iz a n s o rd u su n a g en eral o la ra k

a ta y a c a ğ ın a y e m in e d iy o rd u . A m a a d a le t b u n u e n g e l­

le d i; T e o d o siu s d iz a n te riy e y a k a la n d ı v e b u d a o n u n

so n u o ld u .

T e o d o ra ’m n g ö z le rd e n u z a k , g iz li, ış ık v e ses g e ç ir­

m ey en h ü c re le ri v a rd ı, b u ra la rd a g e c e y le g ü n d ü z b e lli

o lm a z d ı. F o tiu s ’ u b u ray a h a p s e tti ve u zu n sü re g ö z a l­

tın d a tu ttu . F o tiu s o la ğ a n ü s tü fırs a tla rd a n y a ra rla n a ­

rak ik i d efa k a ç m ak ve b u rad a n u z a k la şm a k o la n a ğ ı­

nı b u ld u . B irin c isin d e M e ry em A n a K ilis e s i’ n e s ığ ın d ı.

B iz a n s lıla r b u k ilise y e en k u ts a l y e r g ö z ü y le b a k a rla r­

dı v e ay n ı n e d e n le bu ad ı ta ş ıy o r d u . F o tiu s y a k aran

b ir k işi o la r a k k u ts a l m a s a n ın ö n ü n e o tu rd u .

T e o d o ra, o n u o rad an k ab a k u v v e t k u lla n a ra k k a l­

d ırd ı v e h ap se g eri y o lla d ı. İk in c i k a ç ışın d a A y aso fy a

4 3
K ilis e s i’n e g itti v e k im s e n in e n g e lle m e s in e fırsa t k a l­

m ad an , H ır is tiy a n la r c a say g ı g ö s te rile n v a f tiz k u rn a­

s ın ın iç in e o tu rd u . A m a T e o d o ra d e n ile n k a d ın , o n u

o rad an d a sü rü k le y e re k ç ık a rttı. A rtık T e o d o ra iç in ,

d o k u n u lm a z lığ ı o la n te k y er k a lm a m ış tı. G ö z ü n d e

k u ts a l y e rle re v e e şy a lara s a ld ırın ın h iç b ir ö n e m i y o k ­

tu . H a lk g ib i H ıris tiy a n p a p a z la r d a k a d ın d a n o k a ­

d a r y ılm ışla rd ı k i, y o lu a ç ık tu ttu la r v e n e is te rs e y ap ­

m a sın a iz in v e rd ile r. B ö y le c e F o tiu s h a p is te ü ç y ıl g e ­

ç ird i. So n ra b ir g ü n d ü şü n d e P ey g am b e r Z e k e riy a

o n a g ö rü n d ü v e sö y le n e n le re b a k ılırs a , h e m e n k a ç m a ­

sın ı bu d efa k e n d in e y a rd ım e d e c e ğ in i b ild ird i. G ö r­

d ü ğ ü d ü şe in a n a n F o tiu s y e n id e n h a p is te n k a ç tı ve

K u d ü s’e k ad ar g itti. B in le rc e k iş i o n u y a k a la m a k iç in

p e ş in e d ü şm ü ştü , a n c ak iz le y ic ile ri F o tiu s M a y ü z y ü z e

g e ld ik le ri h a ld e o n u ta n ıy a m a d ıla r. K u d ü s ’ te s a ç la r ın ı

k e s tir d i, k e şiş o ld u v e b ö y le c e T e o d o ra ’m n ö cü n d en

k u rtu ld u .

B e lisa riu s is e , v e rd iğ i sö z e a ld ırm a d ı v e ü v ey o ğ lu ­

n a y a rd ım y o lu n u se ç m e d i. O y s a , y u k a rıd a a n la ttığ ım

g ib i, ç o k iğ re n ç d a v ra n ışla rla k a rş ıla ş m ış tı. B ö y le

o lu n c a , b u n d an so n ra k i g iriş im le rin d e T a n n ’ n ın e lin i

k e n d in e k a rşı b u lm a s ın a h iç ş a ş m a m a lı. B iz a n s to p ­

ra k la rın ı ü çü n cü d efa iş g a le b a ş la y a n H ü srev v e İra n -

lıla ra k arşı g ö n d e rild iğ in d e , k o rk a k lık la su ç lan a c a ğ ı

d a v ra n ışla rd a b u lu n d u . G e rç e k te n , s a v a şta d ik k a te

d eğ er b ir b aşarı k a z a n m ış v e sav aşı b u b ö lg e d e n

u z a k la ş tırm ış g ib i g ö rü n ü y o rd u am a H ü sre v F ıra t

N e h ri’ni g e ç ip , h iç b ir d ire n m e y le k a rşıla ş m a d a n z en ­

g in K a llin ik u s k e n tin i e le g e ç ire re k , o n b in le rc e B i­

z a n s lIy ı tu ts a k a lın c a , B e lisa r iu s d ü şm a n ın ü z e rin e

y ü rü m e k z a h m e tin e b ile k a tla n m a d ı. Bu d u ru m d a

h erk es, y a g ö re v in i is te y e re k y e rin e g e tirm e d iğ i, y a d a

4 4
k o rk tu ğ u k a n ıs ın a k a p ıld ı. İk i g ö r ü ş te n b iri d o ğ ru o l­

m a lıy d ı.

Ç o k g eçm e d en B e lisa riu s ik in c i b ir d a r b e y e d i. D a ­

h a ö n c e k i b ir k ita b ım d a k a y d e ttiğ im sa lg ın h a s ta lık '^

B iz a n s h a lk ın ın b ü y ü k b ir b ö lü m ü n ü s ilip g ö tü rm ü ş ­

tü . İm p a ra to r Ju s t i n i a n u s d a s a lg ın a y a k a la n m ış ve

h a s ta d ü ş m ü ş tü . B ir ara ö ld ü ğ ü s ö y le n m e y e b a ş la d ı.

Sö y le n ti g ittik ç e y a y ıld ı v e B iz a n s o r d u g â h ın a k ad ar

g e ld i; s u b a y la rd a n b ir k ıs m ı, B i z a n s ’ta b aşk a b iri im ­

p a ra to r o la ra k ila n e d i l i r s e Ju s t i n i a n u s ’ a b ir d ah a b o ­

y u n e ğ m e y e c e k le rin i b ild ird ile r. A m a b e k le n m e y e n b ir

şey o ld u ... B ir sü re so n ra İm p a ra to r iy ile ş ti. S u b a y la r

d a b irb irle rin i su ç la m a y a b a ş la d ıla r. G e n e ra lle rd e n

P e t r u s ’ la “ O b u r ” ta k m a a d ıy la a n ıla n Y o h a n n is , B e li-

s a r iu s ’ la G e n e ral B u z e s ’ in sö z ü n ü e ttiğ im b iç im d e k o ­

n u ş tu k la rın d a ısra r e ttile r . İm p a ra to riç e T e o d o ra ,

e le ş tirile rin a s lın d a k e n d in e y ö n e ltild iğ in i ö n e sü rd ü

ve k ız g ın lığ ın ı s a k la m a d ı. H e m en o n la rı B iz a n s ’ a ç a ­

ğ ırd ı v e h a k la r ın d a s o ru ştu rm a a ç tıra ra k b ir rap o r

h a z ır la n m a s ın ı is te d i. D e rk e n k im se fa rk ın d a d e ğ il­

k en , ç o k ö n e m li b ir k o n u y u d a n ışm a k b a h a n e s iy le

B u z e s ’i ö z e l s a r a y ın a ç a ğ ırd ı.

Sa ra y ın a ltın d a la b ire n t b iç im in d e , k im s e n in k a ç a ­

m ay ac ağ ı h ü c re le r v a rd ı. C eh e n n em e b e n z iy o rd u b u ­

ra s ı. İm p a r a to r iç e g e n e llik le h o şu n a g itm e y e n k im se ­

le ri b u ray a h ap sed er v e ü z e rle rin e k ilit v u rd u ru rd u .

S ıra s ı g e le n Bu z es d e, k o n s ü lle r s ü la le sin d e n g e lm e si­

ne b a k ılm a k sız ın b u ray a a tıld ı. O ra d a z a m a n ın n a sıl

g e ç tiğ in i b ilm e d e n u z u n sü re k a ld ı. K a ra n lık ta o tu r­

d u ğ u iç in g ece m i, g ü n d ü z m ü o ld u ğ u n u b ilm iy o r,

k im se y le k o n u ş m a s ın a iz in v e rilm iy o rd u . G ü n lü k y i­

y e c e ğ in i g e tire n a d a m , b u n ları ö n ü n e a tıy o r, s a n k i b ir

h ay v an b a şk a b ir h a y v a n la k a rş ıla ş m ış g ib i te k b ir

4 5
k e lim e k o n u şm u y o rd u . H e rk es o n u ö lm ü ş o ld u ğ u n a

k e sin g ö z ü y le b ak m ay a b a ş la d ı. K im s e o n u n a d ın ı a ğ ­

z ın a a lm ı y o r d u . İk i y ıl d ö r t a y so n ra T e o d o ra m ah k û ­

m a a c ıd ı v e o n u serb est b ıra k tı. G ö re n le r, o n u ö b ü r

d ü n y ad an d ö n m ü ş sa n d ıla r. T a lih s iz ad am , h a y a tın ın

g eri k a la n b ö lü m ü n d e g ö rü ş b o z u k lu ğ u ç e k ti, sa ğ lık

d u ru m u h iç d e iy i g itm e d i.

B u z e s ’e u y g u lan a n cez a b ö y le y d i iş te . B e lis a r iu s ’a

k a rşı sö z k o n u su su ç la m a la rd a n h iç b iri y a p ılm a d ı

a m a , İm p a r a to r iç e ’ n in k ış k ır tm a la r ıy la İm p a ra to r, B i­

z an s o rd u la rı k o m u ta n lığ ın ı e lin d e n a ld ı v e y e rin e

M a rtin u s ’ u D o ğ u ’y a k o m u ta n o la ra k a ta d ı. B e lisa ri-

u s’u n h ep si d e e ğ itim g ö rm ü ş, d e n e y im li s a v a ş ç ıla r

o la n seçm e m ız r a k ç ıla r ı, y a y a m u h a fız la rı v e ö te k i k i­

şise l y a rd ım c ıla r ı, İm p a ra to r’ u n em ri ü z e rin e b ir ta ­

k ım s u b a y la r v e saray h a d ım la rı a ra s ın d a p a y la ş tırıl­

d ı. A ra la rın d a k u ra ç e k e re k b u a d a m la rı b a h tla rın a

n e ç ık a rsa s ila h la rıy la b irlik te b ö lü ş tü le r. A rk a d a şla ­

rın d a n v e esk i y a rd ım c ıla rın d a n ç o ğ u n u n b u n d an

b ö y le B e lis a riu s ’la ilişk i k u rm ası y a s a k la n d ı. A c ın a ­

c ak v e in a n ılm a z g ö r ü n tü y le , B e lisa riu s te k b a ş ın a ,

y ü z ü a s ık , ç ö k m ü ş b ir h a ld e b ir k a tilin e liy le ö ld ü rü l­

m ek k o rk u su iç in d e B i z a n s ’ta d o la ş ıy o rd u a r tık . B e li-

s a riu s ’u n D o ğ u ’d ay k en b ü y ü k b ir s e rv e t b irik tird iğ in i

ö ğ re n e n İm p a ra to riç e , sa ray h a d ım la rın d a n b irin i

g ö n d erd i v e b u h â z in e y i s a ra y a g e tirtti.

D ah a ö n c e b e lirttiğ im g ib i, A n to n i n a ’ n ın k o c a sıy la

arası a ç ılm ış tı am a, K a p a d o k y a lı Y o h a n n is k o n u su n u

ç ö z ü m le d iğ i iç in İm p a r a to r i ç e ’n in a y rılm a z b ir d o stu

o lm u ş tu . D o la y ıs ıy la İm p a ra to riç e , A n to n in a ’y ı m e m ­

n u n e tm e k o n u su n d a k a ra rh y d ı. B e lis a r iu s ’u n b e rb at

b ir d u ru m d a n an c ak k a rıs ı sa y e sin d e k u rtu ld u ğ u iz le ­

n im in i v erm ek iç in e lin d e n g e le n i y a p tı. Ö y le b ir d ü ­

4 6
zen k u rd u k i, A n to n in a , h em z a v a llı k o c a sıy la a ra s ın ı

d ü z e lte c e k , h e m d e k o c a sın ın k u rta rıc ıs ı o la c a k tı, s a n ­

ki B e iisa riu s sav aş tu tsa ğ ıy m ış g ib i. İş ş ö y le o ld u : B ir

sab ah B e iisa riu s , h er z am an o ld u ğ u g ib i y a n ın d a b ir­

k aç y o k su l k işiy le b ir lik te saray a g e ld i. H a ş m e tlile ri

o n a h iç d e g ü le ry ü z g ö s te r m e d i, ü s te lik b irta k ım a lç a k

se rse rile rin k ab a h a k a r e tle rin e u ğ ra d ı. A k şam o lu n c a

e v in e g itm e k ü z ere y o la k o y u ld u . D ö n ü ş y o lu n d a s ır­

tın a s a p la n a b ile c e k b ir h a n ç e r k o rk u su y la sü re k li o la ­

rak sa ğ ı s o lu k o llu y o rd u . D e h ş e t iç in d e e v in e u la ş tı ve

y a ta k o d a sın a ç ık a ra k y a ta ğ ın ın ü z e rin e te k b a ş ın a

o tu rd u . K a fa s ın d a a r tık s a y g ıy a d eğ er h iç b ir d ü şü n ce

k a lm a m ış tı; b ir z a m a n la r in s a n o ld u ğ u n u b ile d ü şü n e-

m iy o rd u . Y ü z ü n d en te rle r b o ş a n ıy o r, b aşı d ö n ü y o r,

d e ğ e rsiz b ir k işin in k a p ıla b ile c e ğ i ş id d e tli b u n a lım la r

v e k ö le c e k o r k u la r iç in d e k ıv ra n ıy o rd u .

A n to n in a is e san k i n e o la c a ğ ın ı b ilm iy o rm u ş , h er

şey d en h a b e rs iz m iş g ib i, m id e sin in e k şid iğ in i ö n e sü re­

rek b u n u g id e rm e k iç in d u rm ad an o d ad a d o la ş ıy o rd u .

Ç ü n k ü , b irb irle rin e k u ş k u y la b a k ıy o rla rd ı. K a ra n lık

b a s tık ta n so n ra, saray d an K a d ra tu s a d ın d a b ir ad am

g e ld i, a v lu k a p ıs ın ı g e ç ti v e k im se y e h ab er v e rm ed en

s e la m lığ ın d ış k a p ıs ın d a b e lire re k , k e n d isin i İm p a ra to -

r iç e ’n in g ö n d e rd iğ in i b ild ird i. B e iisa riu s b u n u d u y u n ­

c a , e lle rin i v e k o lla r ın ı a ç a r a k y a ta ğ ın ın ü z e rin e s ırt ü s ­

tü d ü ş tü , a rtık so n u n u n g e ld iğ in e in a n ıy o rd u , o d ere­

ced e k i, in s a n h ğ ın d a n e se r k a lm a d ı. K a d ra tu s o n a y ak ­

la şm a y a b ile g erek d u y m ad an İm p a ra to r iç e ’ n in g ö n ­

d e rd iğ i m e k tu b u n u k a ld ırıp g ö s te rd i. M e k tu p şö y le y d i:

B iz e k arşı n a sıl d a v r a n d ığ ın ız ı siz d e ç o k iy i b ili­

y o rsu n u z . A m a b en , k işise l o la r a k e ş in iz e o k a ­

d ar ç o k şey b o rç lu y u m k i, a le y h in iz d e k i s u ç la -

4 7
 m a la n b ir y a n a b ıra k m a y a k ara r v e rd im . H a y a ­

tın ız ı k a rın ız a b a ğ ış lıy o ru m . Bu an d an b a şla y a ­

rak h a y a tın ız v e s e rv e tin iz iç in k o rk u y a k a p ıl­

m a y ın ız . K a rın ız a k arşı n a sıl b ir y o l iz le d iğ in iz i

d e b u n d an s o n r a k i d a v r a n ış la r ın ız g ö s te re c e k tir.

B e lisa riu s , m e k tu b u b a ş ta n a ş a ğ ıy a b irk a ç d efa o k u ­

d u k ta n so n ra k e n d in e g e ld i. N ered ey se s e v in c in d e n

ç ıld ıra c a k tı. Bu se v in c i h e m e n o ra d a v e ay n ı an d a g ö s­

te rm e k is te d i. Y e rin d e n fırla y a ra k k e n d in i k a rıs ın ın

a y a k la rı d ib in e a ttı, k o lla rıy la k a r ıs ın ın d iz le rin e sa­

rıld ı, ay ak b ile k le rin e ö p ü c ü k le r y a ğ d ırırk e n h a y a tın ı

o n a b o rç lu o ld u ğ u n u b e lirtti, b u n d an b ö y le k o c ası

d e ğ il tu ts a ğ ı o la c a ğ ın a an t iç ti. İm p a ra to riç e , el k o ­

n u lm u ş o la n s e rv e tin d e n 3 0 c e n t e n a r iu m a ltın ı İm p a -

r a to r ’a v e rd i, k a la n ın ı B e lis a r iu s ’a g e ri g ö n d e rd i.

B ir sü re ö n c e ta lih in y a rd ım ıy la G e lim e r'^ v e V itti-

g is'" * g i b i k i m s e l e r i s a v a şta tu tsa k a la n G e n eral B e lisa -

riu s’ u n d ü şü şü b ö y le o ld u iş te ! A m a a s lın d a Ju s t i n i -

a n u s ’ la T e o d o r a ç o k ta n d ır a d a m ın z e n g in liğ in i k ıs k a ­

n ıy o rd u . Ç o k b ü y ü k tü b u z e n g in lik v e b ir im p a ra to ­

ru n s a ra y ın a y a k ışırd ı an c ak . B e lis a riu s ’u n , G e lim e r

ve V ittig is ’in h â z in e le rin d e n b ü y ü k b ir b ö lü m ü n ü k a ­

ç ırd ığ ın ı, an c ak ç o k k ü ç ü k v e işe y aram az b ir b ö lü ­

m ü n ü İm p a ra to r’a v e rd iğ in i d ü ş ü n ü y o rla rd ı. A m a B e ­

lisa riu s ’u n g e ç ird iğ i z o r lu k la r ı v e b ö y le b ir ş e y in k e n ­

di a le y h le rin e u y a n d ır a b ile c e ğ i n e fre ti g ö z d en u z ak

tu ta m a z la rd ı; a y rıc a o n a k arşı in a n d ırıc ı b ir b ah an e

d e b u la m ıy o rla rd ı. İm p a ra to riç e o n u ta m b ir d eh şet

iç in d e , b o y u n e ğ m iş d u ru m d a y a k a la y ın c a te k b ir

d a rb e y le b ü tü n s e rv e tin e el k o y u v e rd i. A c e le ta ra fın ­

d an B e lis a r iu s ’ u n te k k ız ı Jo a n n i n a ’ y l a İm p a ra to ri-

ç e ’ n in k ız k a rd e şin in o ğ lu A n a s ta s iu s a ra s ın d a b ir e v ­

4 8
lilik b a ğ ı k u ru lu v e rm iş ti. B e lisa riu s d a h em en eski g ö ­

re v in e d ö n m ey i is te d i v e D o ğ u ’y a b a ş k o m u ta n a ta n ­

d ı. B ö y le c e y e n id e n B iz a n s o r d u la r ın ı H ü sre v ’e v e

İra n h la ra k arşı y ö n e te b ilir d i. A m a A n to n in a o ra d a

k o c ası ta ra fın d a n h a k a re tle re u ğ ra d ığ ı iç in D o ğ u ’n u n

a d ın ı b ile d u y m ak is te m iy o rd u . D o ğ u ’y a g itm e m e k te

k a ra rlıy d ı.

B ö y le c e B e lisa riu s , b u d efa İm p a ra to rlu k s ü v a rile ri

k o m u ta n lığ ın a a ta n d ı v e s ö y le n tile re g ö re, sefer s ır a ­

s ın d a h iç p ara is te m e y e c e ğ i, b ü tü n g e re k li a ra ç la r iç in

g id e rle ri c e b in d e n ö d ey eceğ i y o lu n d a İm p a ra to r ’a sö z

v e rd ik te n so n ra, ik in c i d efa İta l y a ’y a y o la ç ık tı. H e r­

kes, B e lisa riu s ’u n k a rıs ıy la a ra sın d a k i so ru n u b ö y le

ç ö z ü m le y e c e ğ in i, B iz a n s ’ta n u z a k la şm a k a m a c ıy la se­

fe r g id e rle ri k o n u su n d a İm p a ra to r’a y u k a r ıd a a n la ttı­

ğ ım b iç im d e sö z v e rd iğ in i, b ir d efa k e n d in i k e n tin

su rla rı d ışın d a b u lu n c a h em en s ila h ın a b aşv u rarak

k a h ram an c a cesu r g iriş im le re a tıla c a ğ ın ı, b ö y le c e k a ­

rısın ın v e k e n d in i k ü çü k d ü şü re n le rin a ğ z ın ın p a y ın ı

v e re c e ğ in i sö y lü y o rd u . B e lisa riu s is e o la n b ite n le re a l­

d ırm a d ı b ile , F o tiu s ’a v e en y a k ın a rk a d a şla rın a v er­

d iğ i sö z le ri b ü tü n ü y le u n u ta ra k v e b u n la ra a ld ırm a ­

y arak , k a rıs ı o n u n erey e ç e k tiy s e o y ö n e sü rü k le n d i.

Ç ü n k ü B e lisa riu s , k a rısın a u m u tsu z c a â ş ık tı. K a d ın

is e a l t m ı ş y a ş ı n a e r iş m iş ti.'"

İta ly a ’y a u la ş tık ta n so n ra iş le ri b ir g ü n o ls u n y o ­

lu n d a g itm e d i. T a n n ’ n ın e lin in o n a k arşı o ld u ğ u b e l­

liy d i. G e rç e k te n , ö n c e le ri, T e u d a tu s v e V i t t i g i s ’ le u ğ ­

ra ş ır k e n u y g u la d ığ ı p la n la r g ö r ü n ü ş te a m a c ın a u y g u n

d ü şm ese d e ç o ğ u n lu k la is te n e n s o n u ç la rı v e rd i; am a

d ah a s o n ra la rı, sav aş so ru n la rı iç in d e k a z a n d ığ ı d e ­

n e y le rin so n u c u o la ra k p la n la d ığ ı sefer d o la y ıs ıy la

e riş tiğ i ü n b ir y a n a b ır a k ıld ı, k a rş ıla ş tığ ı te h lik e le r ç o ­

4 9
ğ u n lu k la y arg ı y a n lış lık la n s a y ılm a y a b a ş la n d ı. Ö y ­

le y s e h a y a tım ız ın k en d i ira d e m iz le d e ğ il T a n n ’ n ın g ü ­

c ü y le d ü z e n le n d iğ i d o ğ ru d u r. T a n rı’n m g ü cü n e d e ç o ­

ğ u k ez ta lih d e riz ; ç ü n k ü a s lın d a o la y la rı g ö rd ü ğ ü ­

m ü z b iç im d e y ü rü te n şe y in n e o ld u ğ u n u b ilm e y iz . B i­

ze a n la m s ız g ib i g e le n b ir o la y o rta y a ç ık ın c a b u n u

h em en ta lih e b a ğ la rız . A m a b u k o n u d a g ö rü ş le r b ir­

b irin d e n d o ğ a l o la ra k a y rı o la b ilir.

B e lisa riu s İta ly a ’y a ik in c i g e liş in d e n so n ra g e riy e ,

iy ic e g ö z d en d ü şm ü ş o la ra k d ö n d ü . Beş y ıl u ğ ra ş tığ ı

h a ld e , k u lla n a b ile c e ğ i b ir k a le o lm a d ık ç a k ıy ıy a b a şa ­

rılı b ir ç ık a rtm a y a p a m a m ış , b ü tü n b u sü re iç in d e

ç ev red e y e lk e n a ç ıp d o la ş m ış , b u arad a d a ç ık a rtm a

y a p a b ile c e ğ i y e rle ri d e n e m iş ti. G o t K ra lı T o tila '‘ k o ­

ru y u cu b ir d u v a rın d ışın d a B e lis a riu s ’u y a k a la m a y a

u ğ ra ş m ış , an c ak B e lisa riu s v e b ü tü n B iz a n s o rd u su

k o rk u y a k a p ılm ış o ld u ğ u iç in b a ş a r ıy a u la ş a m a m ış tı.

S o n u ç ta B e lisa riu s , d ü şm a n ın e lin e g e ç m iş a ra z in in

b ir m e tre k a re sin i k u rta rm a k şö y le d u rsu n , R o m a

k e n tin i ve h em en h e r şey i d ü şm an a k a p tır d ı. A y nı z a­

m a n d a , İm p a ra to r’d a n b ir k u ru ş a lm a d ığ ı g e re k ç e siy ­

le , k e n d in i se rv e t to p la m a y a , y asay a a y k ırı y o lla rd a n

s ın ırs ız p ara e d in m e y e v e rd i. G e rç e k te n d e, k ö tü e y ­

le m le rin in c e z a la rın ı ö d e m e le ri g e re k tiğ i d ü ş ü n c e s iy le ,

R av e n n a v e S ic ily a ’d a k i v e e lin in e riş e b ile c e ğ i h e r y e r ­

d eki İta ly a n la rı a y rım y a p m a k s ız ın so y u p so ğ an a ç e ­

v ird i. B u n la r la d a y e tin m e y e r e k , R o m a lı b ir k o m u ta n

o la n H e ro d ia n u s ’ u te h d it e d ip p a ra is te d i. Bu d av ra­

n ış H e ro d ia n u s’u n o k ad a r g ü cü n e g itti k i, B iz a n s o r­

d u su n a s ırtın ı d ö n d ü , e m r i a ltın d a k i b irlik le ri v e Sp o -

litiu m k e n tin i T o tila v e G o tla r a te s lim e tti.

B e lisa riu s’u n , V i t a l i a n u s ’ u n '^ y eğ en i Y o h a n n i s ’ le

k av g ay a g iriş ip B iz a n s ç ık a rla rın a n a sıl g ö rü lm e m iş

5 0
b ir z arar v e rd iğ i, b u n d an so n ra e le a la c a ğ ım so ru n

o la c a k tır.

G e rm an u s’a k arşı İm p a r a to r i ç e ’ n in ö y le b ir d ü ş­

m a n lığ ı v ard ı ki -s a k la m ıy o rd u b u d ü ş m a n lığ ı- Im -

p a ra to r’u n y eğ en i o lm a sm a rağ m en h iç k im se o n u n

a ile s iy le b ağ k u rm a y a y a n a ş m ıy o r d u . Bu n e d e n le

o ğ u lla n en iy i y ılla n g e ç in c e y e k ad ar b e k âr k a ld ıla r.

K ız ı Ju s t i n a 18 y a ş la r ın d a o lg u n b ir k a d ın d ı am a b ir

eş b u la m a m ış tı d ah a. Y o h a n n is, B e lisa riu s ta ra fın d a n

B iz a n s ’ a g ö n d e r ilin c e , G e r m a n u s , Y o h a n n i s ’ in to p lu m

iç in d e k i k o n u m u d ah a d ü şü k o lm a s ın a k a rşın k ız ıy la

e v le n d irm e k iç in o n u n la g ö rü şm e y e g itm e k z o ru n d a

k a ld ı. Ö n eri h er ik is in in d e h o şu n a g ittiğ i iç in an t

ü z e rin e an t iç e re k b irle şm e y i g e rç e k le ş tire c e k le r in e ve

b irb irle rin e b a ğ lı k a la c a k la rın a sö z v e rd ile r. B iri m ev -

k isin in ç o k ü s tü n e ç ık tığ ı, ö te k i d e b aşk a b ir d am at

b u lm a k u m u d u o lm a d ığ ı iç in b irb irle rin d e n k u şk u la ­

n ıy o rla rd ı.

İm p a ra to riç e ise b ö y le ş e y le re d a y a n a m a z d ı. B ü tü n

k a y g ıla rı b ir y a n a b ıra k a ra k o n la rın d ü z e n in i b o z m ak

iç in h er ç e ş it a ra ç la , d u rak sam ad an s a ld ırıy a g e ç ti.

K o rk u tm a ç a b a la rı e tk i y a r a tm a y ın c a , Y o h a n n is’i y o k

e d e c e ğ in i a ç ık la d ı. Y o h a n n is İta ly a ’y a y e n id e n g ö n d e ­

rild iğ i z a m a n , A n to n i n a ’ n ın şe rrin e u ğ ra rım k o rk u su y ­

la k a d ın B iz a n s’a sağ sa lim d ö n ü n ce y e k ad ar B e lisa ri-

u s’u n y a n ın a y a k la şm a d ı. Ç ü n k ü İm p a r a to r iç e ’ n in ö l­

d ü rm e g ö re v in i A n to n in a ’y a v e rd iğ in i d ü şü n m e k iç in

h e r ç e ş it n ed en v ard ı o rta d a . Y o h a n n is, A n to n in a ’ n ın

k iş iliğ in i ta r tıp , B e lis a riu s ’u n k a rıs ın ı h er is te d iğ in i

y a p m a k ta serb est b ır a k tığ ım h a tır la y ın c a , m ü th iş b ir

k o rk u y a k a p ıld ı. A rtık te k ay ağ ı ü z e rin d e d u ran B i­

z an s g ü cü n ü n n ed en b u h a le g e ld iğ in i so rm ay a g erek

v a r n il?

5 1
 iş te , G o tla rla y a p ıla n sa v a şlar B e lisa riu s iç in b ö y le

g e liş ti. B a ş a rıd a n u m u d u n u k e sin c e , h em en İm p a ra -

to r’a b a şv u ru p , İta ly a ’d a n a y rılm a iz n i is te d i. Bu is te ­

ğ in i Ju s t i n i a n u s ’ u n o lu m lu k a rş ıla d ığ ın ı ö ğ r e n ir ö ğ ­

re n m e z ç o k s e v in d i. İta ly a n la rı v e B iz a n s o rd u su n u

ark ad a b ıra k ıp y o la ç ık tı. Ü lk e n in b ü y ü k b ir b ö lü m ü

d ü şm an e lin e b ıra k ıld ı. K u ş a tılm ış o la n P e ru s ia k e n ti

o d ere ce u m u tsu z b ir d u ru m d ay d ı k i, B e lis a riu s ’u n

y o lc u lu ğ u ta m a m la n m a d a n , b ir s a ld ırıy la d ü şm a n ın

e lin e g e ç ti v e h er ç e ş it d e h ş e ti ta ttı. Bu n u d ah a ö n c e

a n la tm ış tım . A y nı z am an d a, B e lis a r iu s ’u n ev h a lk ın a

b ir d a rb e in d i. Ş im d i b u n u g ö re c e ğ iz .

İm p a ra to r iç e , B e lis a riu s ’ u n k ız ıy la k en d i to ru n u

a ra s ın d a sö z k e sm e k iç in s a b ırs ız , b irb iri a rd ın d a n k ı­

z ın an a v e b a b a s ın a m e k tu p y a z ıy o r v e o n la rı ö lü m le

te h d it e d iy o rd u . O n la r ise b u b irle şm e d e n k a ç ın m a ­

n ın b u n a lım ı iç in d e , İta ly a ’d a n g e riy e d ö n ü n cey e k a ­

d ar d ü ğ ü n ü e r te le m e y o lu n u a ra d ıla r v e İm p a ra to riç e

ta ra fın d a n B iz a n s’a ç a ğ r ıld ık la r ın d a h em en g e le m e y e ­

c e k le rin i b e lirttile r. A n c ak İm p a ra to riç e , to ru n u n u n

B e lisa riu s ’u n s e rv e tin e k o n m a sın ı is tiy o rd u , ç ü n k ü bu

s e rv e t, B e lis a riu s ’u n b aşk a ç o cu ğ u o lm a d ığ ı iç in k ız ı­

n a k a la c a k tı. İm p a ra to riç e , A n to n in a ’ n ın s ö z le rin e d e

in a n m ıy o r, k en d i sah n e d e n ç e k ilin c e A n to n in a ’n m

im p a ra to rlu k a ile sin e b a ğ lılık g ö s te r m e y e c e ğ in i, g ü ç

g ü n le rin d e o k ad ar c ö m e rt b iç im d e y a rd ım ın ı e s irg e ­

m e d iğ i h a ld e , A n to n in a ’n m sö z ü n ü tu tm a y a c a ğ ın d a n

k o rk u y o rd u . B ö y le o lu n c a b ü tü n tö r e le r i h iç e say a­

rak , d ah a o lg u n la ş m a m ış o la n k ız ı, to r u n u A n a s ta s i-

u s ’ la y a sa d ışı b irlik te liğ e sü rü k le d i. S ö y le n tile re g ö re

a s lın d a g iz li b ir b a s k ıy la k ız c a ğ ız ı, is te m e d iğ i h a ld e ,

to ru n u y la y a tm a y a z o rla d ı. K ız b e k â re tin i y itirin c e İm ­

p a ra to r k ü ç ü k o y u n u n u b o z ar k o rk u su y la to ru n u y la

5 2
k ız ın e v le n m e s in i d ü z e n le d i. B u n u n la b irlik te , iş le r

o lu p b ittik te n so n ra A n a s ta s iu s ’ la ç o c u k d en ecek y aş­

ta k i g e lin a ra sın d a y a n ık b ir a ş k b a ş la d ı, se k iz ay b ir­

lik te m u tlu lu k iç in d e y a ş a d ıla r .'*

Ö lü m İm p a ra to riç e ’y i u z a k la ştırın c a , A n to n in a B i­

z an s’a g e ld i. D ah a k ıs a sü re ö n c e T e o d o r a ’ n ın k e n d i­

n e y a p tığ ı y a rd ım la rı u n u ttu . K ız ın ın b aşk a b iris iy le

e v le n d irilm e s i h a lin d e a d ın ın “ eski fa h iş e ” y e ç ık a c a ğ ı

g e rç e ğ in e a ld ırm a d ı. A rtık T e o d o r a ’ n ın d ö lü n d e n b ir

d am at o n u n iş in e y aram az d ı v e k ız is te m e d iğ i h a ld e

ta p tığ ı ad am d an o n u a y r ılm a y a z o r la d ı. Bu d a v ra n ış ı

n e d e n iy le so n d erece k a lp s iz o ld u ğ u y o lu n d a b ir ü n e

k a v u ş tu . K o cası g e ld iğ in d e o n u d a k a n d ırd ı v e in a n ıl­

m az z o rb a lığ ın s o ru m lu lu ğ u n u p a y la ş m a k ta g ü ç lü k le

k a rşıla ş m a d ı.

İş te o n d a n so n ra B e lisa riu s’ u n k iş ise l n ite lik le ri

ç ıp la k o la ra k g ö z le r ö n ü n e s e rild i. G e rç e k te n F o tiu s ’a

ve b irta k ım y a k ın a rk a d a ş la rın a v e rd iğ i s ö z le ri d ah a

so n ra u ta n m a d a n tu tm a m ış am a h erk es ta ra fın d a n

b u tu tu m u h o ş g ö rü lm ü ştü . Ç ü n k ü h erk es b u sad a­

k a ts iz liğ i k a r ıs ın a b a ğ lılık ta d e ğ il, İm p a r a t o r i ç e ’ n in

y a r a ttığ ı k o rk u d a b u lu y o rd u . O y sa b e lirttiğ im g ib i,

ö lü m T e o d o ra ’y ı g ö tü rd ü k te n so n ra ne F o tiu s ’a , ne

y a k ın a rk a d a ş la rın a en k ü ç ü k b ir sa y g ı g ö s te rd i. T am

te rs in e , k a r ıs ın ın o n u y ö n e ttiğ in i, k a rısın ın k âh y ası

K a llig o n u s ’ u n efen d i d u ru m u n d a o ld u ğ u n u h erk es

g ö rd ü . En so n u n d a k im se o n u ta n ım a z o ld u , s o n u g e l­

m ez d e d ik o d u la rın b a ş lıc a k o n u su h a lin e g e ld i, o n u l­

m az b ir d e li g ib i k ü ç ü k g ö rü le re k h er y erd en u z a k la ş­

tırıld ı.

B e lis a riu s ’u n k ö tü iş le rin in -h iç d e p a rla k o lm a ­

y an , am a te m e lin d e g erçek o la n - ö y k ü sü b ö y le d ir.

Şim d i, B ak h u s’u n o ğ lu Se rg iu s’u n L ib y a ’d a y a p tık ­

5 3
la rın a d ö n e lim . K o n u y u u y g u n b ir y erd e a n la tm ış ,

Se rg iu s’u n b ö lg e d e k i B iz a n s g ü cü n ü n a sıl h e rk e ste n

d ah a fa z la y o k e ttiğ in i g ö s te rm iş tim . L e u v a th a e k a b i­

le sin e T a n n ’ n m k ita b ı ü z e rin e e l b a s a r a k e ttiğ i y e m in ­

le ri b ir y an a b ıra k m a k la k a lm a d ı, h iç n ed en i y o k k e n

sek sen e lç iy i ö ld ü r ttü . D ah a ö n c e a n la ttık la rım a b u ­

rad a b ir ek y a p a b ilir im , o d a şu : Sö z k o n u su e lç ile rin

S e rg iu s ’a g e liş le rin d e h erh an g i b ir k ö tü n iy e t y o k tu ,

S e rg iu s’u n d a o n la rd a n k u ş k u la n m a s ı g e re k s iz d i. O n ­

la ra sö z v e rd i, y e m e ğ e ç a ğ ırd ı ve h a in c e ö ld ü rtü v e rd i.

Y a p ıla n b u z u lü m , S o l o m o n ’ u n , ’ '* B i z a n s o rd u su n u n

v e b ü tü n L ib y a lıla r ın y o k e d ilm e s in e y o l a ç tı. D ah a

ö n c e b e lirttiğ im g ib i, ö z e llik le S o lo m o n ’u n ö lü m ü n ­

d en so n ra ne b ir su b a y , n e b ir e r, s a v a ş ın te h lik e le riy le

k a rşıla ş m a y ı g ö z e a la c a k d u ru m d a y d ı. D a h a d a k ö tü ­

sü S is in n io lu s o ğ lu Y o h a n n is o n a o k ad ar k ız g ın d ı k i,

A re o b in d u s L ib y a ’y a g e lin c e y e k ad ar ç a rp ış m a d a n

u z ak d u rd u . Se rg iu s, y u m u ş a k ve s a v a şta n k o rk an n i­

te lik te b ir in sa n d ı. O lg u n d e ğ ild i. İs te k le r in in u m u t­

su z tu tsa ğ ı, h e rk ese k arşı p a la v ra c ı, y a ş a y ış ın d a ça-

h m h v e b u rn u h av ad a b iriy d i.

A m a n a sılsa B e lis a r iu s ’ u n k a rıs ı A n to n in a ’ n ın to ­

ru n la rın d a n b irin e ta lip o lm u ş tu . D o la y ıs ıy la İm p a ra -

to riç e o n u k o m u ta n h k ta n a lm a y a y a d a c e z a la n d ırm a ­

y a y a n a ş m ıy o rd u , o y sa, L ib y a ’ n ın so n u n u n y a k la ş tı­

ğ ın ı g ö rü y o rd u . İm p a r a to r ’u n o n a y ıy la P e g a siu s ’u n

k a tili o la n Se rg iu s’u n k ard eşi S o lo m o n ’u b ile sağ sa­

lim serb est b ıra k tı. N a sıl o ld u ğ u n u b u rad a k ısa c a a n ­

la ta c a ğ ım .

P e g a siu s, fid y e ö d e y e re k , S o lo m o n ’u L e u v a th a e

k a b ile s in in e lin d e n k u r ta rıp , k a b ile d e m e m le k e tin e

d ö n ü n c e , So lo m o n fid y e y i ö d e y en P e g a s iu s v e b ir

av u ç a s k e r le K a r t a c a ’y a d o ğ ru y o la ç ık tı. Y o ld a S o lo -

54
m o n ’u n k ö tü b ir d a v ra n ışın ı g ö ren P e g a s iu s, k ıs a b ir

sü re ö n c e T a n r ı’ n ın o n u d ü şm an d an n a sıl k u r ta r d ığ ı­

nı u n u tm a m a s ı g e re k tiğ in e işa re t e tti. S o lo m o n , d ü ş­

m an a tu tsa k d ü ş tü ğ ü iç in a la y e d ild iğ in i s a n ıp s in ir­

le n d i ve P e g a s iu s ’ u h em en o ra d a ö ld ü rd ü . H a y a tın ı

k u rta ra n ad am a iy i b ir k a r ş ılık d o ğ ru su . B iz a n s ’ a

d ö n d ü ğ ü n d e İm p a ra to r o n u b ir h a in i ö ld ü rd ü ğ ü g e­

re k ç e s iy le k a til su çu n d an b e r a a t e ttird i. A y r ıc a b u k o ­

n u d a h e r tü rlü k o v u ş tu rm a d ışın d a tu tu lm a sın ı sa ğ la ­

y an b ir b e lg e v e rd i e lin e . B ö y le c e c e z a la n d ırılm a k ta n

k u rtu la n S o lo m o n , b ü y ü k b ir s e v in ç le d o ğ u m y e rin i

ve a ile s in i z iy a re t e tm e k iç in D o ğ u ’y a d o ğ ru y o la ç ık ­

tı. A m a T a n r ı ’n ın e li o n u y o ld a e le g e ç ird i v e o rta d a n

k a ld ırd ı. S o l o m o n ’la P e g a s iu s ’u n ö y k ü sü d e iş te bu

k a d a r.^ “

5 5
 II

JUSTINUS, JUSTINIANUS
VE TEODORA

J
u s t in ia n u s ’ la T e o d o r a n a sıl in s a n la rd ı? V e n a s ıl o ld u

d a B iz a n s ’ ın b ü y ü k lü ğ ü n ü y o k e ttile r? K a rş ılığ ın ı

v erm em g erek en s o r u la r b u n la r o la c a k .

İm p a ra to r L e o n ' B i z a n s ’ta im p a ra to rlu k ta h tın a

o tu ru rk e n , İlliry a lı Z im a rk u s, D itiv is tu s v e Ju s t i n u s

a d ın d a ü ç g en ç ç iftç i, m e m le k e tle ri o la n V e d e ria n a ’d a

s ü re k li y o k s u llu k iç in d e y a şıy o rla rd ı. E n so n u n d a

m e m le k e tle rin d e n u z a k la şm a y a ve o rd u y a k a tılm a y a

k a ra r v e rd ile r. M e m le k e tle r iy le B iz a n s a r a s ın d a k i y o ­

lu y ay a a ş tıla r, s ırtla r ın d a to rb a la rıy la y ü rü d ü le r. B i­

z a n s’a e r iş tik le r in d e , to rb a la rın d a , m e m le k e tle rin d e y -

k en k o y d u k la rı k u ru p e k s im e tle rd e n b aşk a b ir şey

k a lm a m ış tı. A d la rı o rd u lis te s in e y a z ıld ı v e g ö rü lm e ­

m iş g ü ç te v e y a p ıd a k işile r o ld u k la rı iç in İm p a r a to r

L e o n o n la rı sa ra y m u h a fız ı o la ra k a y ırd ı.

B ir s ü r e s o n r a A n a s ta s iu s ^ im p a ra to r o lu n c a k e n d in e

k arşı a y a k la n a n İs a u riy a lıla rla ^ sav aşa g iriş ti. K am b u r

Y o h a n n is k o m u ta sın d a b ü y ü k b ir o rd u y u o n la rın ü z e ri­

ne y o lla d ı. Y o h a n n is, k ö tü b ir d a v ra n ışın a k a z a rak er­

te s i g ü n ö ld ü rm e k ü z e r e Ju s t i n u s ’ u h ap se a ttı. K a ra rın ı

y e rin e g e tire c e k ti k i, o g ece g ö rd ü ğ ü b ir d ü ş o n u e n g e l­

le d i. K o m u ta n ın a n la ttığ ın a g ö re, o g ece d ü şü n d e ç o k

5 7
g ü ç lü , in sa n a b en z em ey en d ev g ib i b ir y a ra tık la k a rşı­

la ş m ış tı. Y a ra tık o n d an , o g ü n h a p s e ttird iğ i ad am ı ser­

b est b ıra k m a s ın ı is te m iş ti. K o m u ta n u y a n ın c a g ö rd ü ğ ü

d ü şü k a fa sın d a n s ilm iş ti h em en . A m a e rte s i ak şam d a

a y n ı sö z le ri iş itm iş ve ay nı d ü şü g ö rm ü ş, d ü şü n d e v e ri­

le n em ri y in e y e rin e g e tire m e m iş ti. Ü ç ü n c ü ak şam ay nı

g ö rü n tü k a rşısın a d ik ilip s ö y le n e n i y ap m az sa o n u y o k

e d e c e ğ in i b e lirtm iş , a y rıc a b ir g ü n b ü y ü k b ir g az ab a

u ğ ra d ığ ın d a k e n d in i k o ru m ak iç in , h ap se a ttığ ı ad am a

v e a ile sin e g e re k s in im i o la c a ğ ın ı s ö y le m iş ti.

Bu o la y Ju s t i n u s ’ u k e n d in i b e k le y e n te h lik e d e n

k u rta rd ı v e z a m a n la b ü y ü k b ir g ü ç k a z a n d ı, ile rle d i.

İm p a ra to r A n a sta siu s o n a saray m u h a fız la rın ın k o ­

m u ta n lığ ın ı v e rd i. A n a s ta s iu s sah n ed en ç e k i l i n c e , Ju s -

tin u s k o m u ta n lığ ı s a y e s in d e ta h ta g e ç ti. O y sa a rtık

sarsak b ir ih tiy a rd ı v e h e p te n c a h ild i. H a lk d ilm e g ö ­

re e lifb a d a n h a b e rsiz d i. B ir B iz a n slı iç in g ö rü lm e m iş

b ir ş e y ... D e ğ iş m e z g e le n e k le re g ö re, İm p a r a to r ’u n ,

ta s la ğ ın ı k en d i h a z ırla d ığ ı im p a ra to rlu k e m irle rin e

im z a s ın ı k o y m ası g e re k iy o rd u . Ju s t i n u s , e m irle ri ta ­

s a rla m a k şö y le d u rsu n , a lın a c a k ö n le m le re b ile ilg i

g ö s te rm iy o r d u . A l l a h ’ta n , P ro k lu s a d lı Q u ae s t o r ' ' r ü t ­

b e s in d e k i b a ş d a n ışm a n ı o n u n y e rin e u y g u n ö n le m le ri

a lıy o r v e u y g u lu y o rd u . A m a b u işle rd e İm p a ra to r’u n

k en d i el y a z ıs ın ın e tk isin i g ü v e n a ltın a a lm a k iç in so ­

r u m lu la r ş ö y le d a v r a n ıy o rla rd ı; İn c e v e p a rla tılm ış b ir

ta h ta ü z e rin e L a tin c e “ O k u d u m ” a n la m ın a g e le n

d ö rt h arf, l e g İ d e lin m iş ti. B ir k a le m i ö z el m ü re k k e b e

d a ld ırıp İm p a ra to r’u n e lin e v e riy o rla r, a rd ın d a n y u ­

k a rıd a a n la tıla n d e lik ta h ta y ı a lıp im z a la n a c a k b e lg e ­

n in u y g u n y e rin e k o y u y o rla r, İm p a ra to r’u n e lin i tu ­

tu p , k a le m i ta h ta n ın h arf b iç im in d e o y u lm u ş d e lik le ­

rin d e d o la ş tırıy o rla r d ı. B ö y le c e İm p a r a to r ’ u n e l y a z ıs ı

5 8
b e lg e ü z e rin d e y er a lm ış o lu y o r ve b u n u a lıp g id iy o r­

la rd ı.

Ju s t i n u s ’ u n k işiliğ in d e B iz a n s lıla r iş te b ö y le b ir im ­

p a r a to r b u ld u la r. L u p ic in a a d ın d a b ir k a d ın la e v le n ­

d i. K a d ın y ab an cı k ö k e n li b ir e sird i. D ah a ö n c e b ir

ad am ta ra fın d a n s a tın a lın m ış v e o n u n o d a lığ ı o lm u ş ­

tu . A m a k a d ın , h a y a tın ın so n g ü n le rin d e Ju s t i n u s M a

b ir lik te B iz a n s İm p a ra to rlu ğ u ’ n u n o r ta k h ü k ü m d a rı

o l d u . Ju s t i n u s ’ u n , u y ru k la rın a n e iy ilik ne d e k ö tü lü k

y a p a c a k b ir d u ru m u v a rd ı. H iç y o n tu lm a m ış b ir

a d a m d ı. A ğ z ı so n d erece b o z u k , a ş ırı ö lç ü d e k a b a y d ı.

İm p a ra to rlu ğ u n b ü tü n iş le rin i, ç o k g en ç o lm a k la b ir­

l i k t e , y e ğ e n i Ju s t i n i a n u s y ö n e tiy o rd u .

Ju s t i n i a n u s , B iz a n s lıla rın b a ş ın a ş im d iy e k ad ar h iç ­

b ir d ö n em d e g ö rü lm e d ik k ad ar ç o k ve a ğ ır f e la k e tle r

g e tird i. İn s a n la r ı k a y g ısız c a ö lü m e a tm a k ta n , b a ş k a la ­

rın ın m a lla rın ı y a ğ m a la m a k ta n ç e k in m e z d i. O n a g ö re

her g ü n b in le rc e k işin in h a y a tın ı y itirm e s in in h iç b ir

ö n e m i y o k tu . D ü z e n in y e rle ş m iş k u ru m la rın ı k o ru m a ­

n ın d a b ir a n la m ı y o k tu o n u n g ö z ü n d e. Bu y ü z d en so ­

n u g e lm e z y e n ilik le r b a ş lıc a u ğ ra ş ıy d ı. T ek k e lim e y le ,

d e ğ e rli k u r u lu ş la r ın eşi b u lu n m a z y ık ıc ıs ı o ld u .

D ah a ö n c e b ir k ita b ım d a d a b e lirttiğ im g ib i v eb a

sa lg ın ı y e ry ü z ü n e in m iş , k im is in e b u la ş m a d ığ ı, k im i­

s in e d a b u ia ş sa b ile ü s te s in d e n g e ld iğ i iç in , d ü n y ad an

g ö ç e n le r k ad ar k u rtu la n la r d a o lm u ş tu . A m a b u Ju s -

tin ia n u s ’u n e lin d e n k o c a B iz a n s İm p a r a to rlu ğ u ’n d a

k u r tu la b ile n te k k iş i y o k tu . G ö k te n in e n z iy a re tle r ö r ­

neğ i in sa n so y u n d a e tk ile m e d iğ i k im se k a lm a d ı. K i­

m in i g e re k ç e s iz ö ld ü rd ü , g e ri k a la n ın ı ö y le y o k su l k ıl­

d ı k i, ö lm e d ik le rin e p iş m a n o la c a k k ad ar p e rişa n o l­

d u la r. G e rç e k te , h an g i tü r ö lü m le o lu rsa o ls u n , y o k ­

s u llu k la r ın a so n v e rilm e si iç in o n a y a lv a rd ıla r. K im i­

5 9
n in , h a y a tla r ı g ib i m a lla rın ı d a e lle rin d e n a ld ı. Sad ece

B iz a n s İm p a r a to r lu ğ u ’n u y ık m a k y e tm e d i o n a, ken d i

u y ru k la rı k ad ar L ib y a v e İta ly a ’ d a y a ş a y a n in s a n la r ın

d a b a ş ın ı b e la y a so k m a k iç in b u ra la ra eg em en o l­

m a k ta d ire n d i. D ah a g ö rev e b a ş la y a lı o n g ü n o lm a ­

m ış tı k i, saray h a d ım la rın ın d e n e tm e n i A m a n tiu s ’u ,

B a ş p is k o p o s Y o h a n n is ü z e rin e te d b irsiz sö z le r s ö y le ­

m e k te n b aşk a b ir n ed en y o k k e n , b a ş k a la r ıy la b irlik te

id a m e ttird i. D a h a so n rak i e y le m i, k u ts a l H ıris tiy a n

tö r e le r in e g ö re k işi g ü v e n liğ i s a ğ la n m ış o la n , ta h tta

h ak s a h ib i V ita lia n u s ’u n d u ru m u n u e le a lm a k o ld u .

A z s o n r a Ju s t i n i a n u s te m e ls iz k u ş k u la rla h a k a re te u ğ ­

ra d ığ ın ı ö n e sü rerek , en k ü ç ü k g erek ç e y o k k e n v e en

c id d i in a n d ır m a ç a b a la rın a say g ı g ö s te r m e d e n V ita li-

a n u s ’ la a r k a d a ş l a r ı n ı s a r a y iç in d e ö ld ü rttü .

B aşk a b ir k ita b ım d a d a b e lirttiğ im g ib i h a lk ik i p a rti­

ye a y rılm ış tı. Ju s t i n i a n u s , a s lın d a h e y e c a n la d e s te k le ­

d iğ i M a v ile re k e n d in i b a ğ la d ı v e b ö y le c e e v ren sel b ir

k a rış ık lık y a ra tm a n ın y o lu n u b u ld u . Bu d a v ra n ışıy la

B iz a n s d e v le tin i d iz le ri ü z e rin e ç ö k e rtti. B u n u n la b ir­

lik te , a ş ın e y le m c ile r d ışın d a b ü tü n M a v ile r Ju s t i n i -

an u s’u n ö n d e rliğ in e h a z ır d e ğ ild ile r. A m a a ş ın e y le m ­

c ile r, iş le r b ü tü n ü y le k ö tü y e g ittiğ in d e en d is ip lin li in ­

sa n la r o la ra k b e lird ile r; ç ü n k ü o n la ra iş le d ik le ri s u ç la ­

rın ç o k ö te s in d e ru h sat v e rilm iş ti. S ö y le m e y e g erek

y o k . Y e şille r d e se ss iz d u rm a d ıla r. Z a m a n z am an c e z a ­

la rın ı ç e k s e le r b ile , su ç m e sle ğ in i k e s in tis iz v e iz in v e­

rild iğ i o r a n d a s ü rd ü rd ü le r. S o n u ç ta , s ü re k li o la ra k d a ­

h a c ü re tli s u ç la r işle m e y e k ış k ırtıld ıla r. Ç ü n k ü in sa n la ­

ra in s a fs ız c a d a v ra n ılırs a , o n la r d a d o ğ a l o la ra k u m ar­

sız y o lla r a s a p a rla r. B ö y le c e Ju s t i n i a n u s o la y la rı k ö ­

rü k le d ik ç e ve a ç ık ta n M a v ile ri d e s te k le d ik ç e , b ü tü n

6 0
B iz a n s İ m p a r a t o r lu ğ u b ir d e p r e m y a d a a f e t o lm u ş ya
d a h e r k e n t i d ü ş m a n e lin e d ü ş m ü ş g ib i t e m e lin d e n s a r ­
s ıld ı. H e r y e r d e k a r g a ş a ç ık t ı v e b u k a r ı ş ı k l ı k s o n u n d a
d e v le t in y a s a la r ı v e d ü z e n li y a p ıs ı a lt ü s t o ld u .
P a r t ilile r , b a ş l a n g ı ç t a s a ç la r ı n ı ö t e k i B iz a n s lıla r d a n
f a r k lı b iç im d e k e s t ir ip y e n i m o d a b ir s a ç s it ili e d i n d i ­
le r . İ r a n lıla r g ib i b ıyık ve s a k a lla r a do kun m adan ,
m ü m k ü n o l d u ğ u k a d a r u z a t t ıla r , s a ç la r ı is e , ö n le r i ş a ­
k a k la r a kadar k e s ip geri k a la n ın ı d ü z e n s iz b iç im d e
M a s s a g e t l e r ’ g ib i b o ylu b o yu n c a u z a t t ıla r . K im i za­
m a n b u n a H u n m o d a s ı d a d e n ild i. G iys ile r in e g e lin c e ,
h e p s i ş ık g iy in ip k u ş a n m a y ı, t o p lu m iç in d e k i ö z e l d u ­
r u m la r ın a gö re e lv e r d iğ in in çok üstün de ç a lım lı ve
g ö s t e r iş li k ı lı k l a r ı g e r e k li g ö r d ü le r . B ö yle s ü s le n ip p ü s -
le n m e k o n la r ın d u r u m u n d a a n c a k b a ş k a la r ın ın s ır t ın ­
d a n s a ğ la n a b ilir d i. G iys ile r in in k o lla r ın ı k a p la y a n b ö ­
lü m ü b ile k le r d e ç o k d a r d ı, a m a o m u z la r a do ğru ge­
n iş liy o r v e b o lla ş ıy o r d u . T iy a t r o d a y a d a h ip o d r o m d a
k e n d i t u t t u k la r ı k im s e le r i g ü ç le n d ir m e k iç in b a ğ ır ıp
k o lla r ın ı s a lla d ık la r ın d a g iy s ile r in in o m u z la r ın d a k i
b ö lü m ü de h avada s a lla n ıyo r ve a n la m a y a n k iş ile r e ,
v ü c u t l a r ı s a n k i ç o k g ü r b ü z m ü ş d e b u ç e ş it b ir e l b i s e y ­
le ö r t m e k z o r u n d a k a l m ı ş l a r i z l e n i m i n i v e r i y o r d u . A s ­
lın d a b ö yle g iy in m e n i n , s e f il v ü c u t y a p ı l a r ı n ı o r t a y a
k o y d u ğ u n u a n la m ıy o r la r d ı. B a ş lık la r ı, g iy d ik le r i g ö m ­
le k le r v e ç o ğ u kez a ya k k a b ıla r ı H un m o d a s ı o la r a k
n it e le n d ir iliyo r d u .
Ö n c e le r i b ü y ü k ç o ğ u n lu k k ıs a , ik i y a n ı k e s k in k ı­
lıç la r ın ı b e lle r in e a s ıp p e le r in le r in in a lt ın d a s a k la r , g e ­
c e le r iy s e a ç ık t a t a ş ır la r d ı. A k ş a m o lu n c a b ir a r a y a g e ­
lip , t o p lu c a , f o r u m d a y a d a d a r s o k a k la r d a r a s t la d ı k ­
la r ı üst s ın ıf t a n k im s e le r i s o ya r la r , p e le r in le r in i, ku­
ş a k la r ın ı, a lt ın z iyn e t e ş y a la r ın ı ve n e b u lu r la r s a a h r -

61
la r d ı. K im i “ ö lü k iş i m a s a l o k u y a m a z ” d iy e s o y d u k ­
la r ın ı ö ld ü r m e yi de u yg u n b u lu r d u . Y a p ıla n bu tür
z o r b a lık la r , e y le m c i o lm a ya n , am a b a ş k a la r ı kadar
z a r a r g ö r e n M a v i l e r a r a s ı n d a b ile b ir k ız g ın lık y a r a t ­
t ı. D o l a y ı s ı y l a g ü z e l g i y i n m e n i n v e d e ğ e r l i e ş y a l a r t a ­
ş ım a n ın y a ş a m la r ın a m a l o la c a ğ ı k o r k u s u yla , p e k ç o k
k im s e , b r o n z d a n ya p ılm ış z iyn e t e ş ya la r ı v e k u ş a k la r
t a k m a y a , d ü z e yle r in e u yg u n d ü şm e ye n u c u z p e le r in ­
le r g iy m e y e b a ş la d ı. D a h a g ü n e ş b a t m a d a n k o ş u p e v ­
le r in e k a p a n d ıla r . K o r k u n ç d u r u m devam e d ip , k e n t i
yö n e t m e k le g ö r e v li ye t k ilile r o la yla r a a ld ır m a yın c a ,
s e r s e r ile r in c ü r e t i h e r g e ç e n g ü n a r t t ı. K ö t ü lü k le r i ö n ­
le m e k üzere ses ç ık a r ılm a z s a e lb e t b u n la r ın a r t ış ın a
e n g e l o lu n m a z , h a t t a s u ç la r ı c e z a la r iz le s e b ile s o n u
a lın m a z , ç o ğ u k im s e le r iç in k ö t ü lü ğ e dö nm ek do ğal
o lu r .
M a v i l e r i n iş le r i b ö y le y d i. O n l a r a k a r ş ı o la n t o p l u ­
lu k t a n b ir k e s im , c e z a s ız k a la n s u ç e yle m le r in e g ir iş ­
m e k a r z u s u y l a M a v i l e r e k a t ı l d ı , b ir b ö lü m ü d e b a ş k a
ü lk e le r e k a ç t ı. K e n tt e y a k a la n a n la r s a , y a o r t a d a n k a l­
d ır ıld ıla r ya d a ye t k ilile r c e id a m e d ild ile r . V e b ir y ığ ın
b aşka gen ç b u ö rgüte d o lu ş t u . D ah a önce b ö yle b ir
ş e y e ilg i g ö s t e r m e m iş le r d i a m a , i k t i d a r t u t k u s u v e s ı­
n ır s ız s e r b e s t lik o n la r ı b u ö r g ü t e ç e k t i; ç ü n k ü o dö ­
n e m d e , in s a n a a ş a ğ ılık g e lip d e c e z a la n d ır ıld ığ ı g ö r ü ­
le n tek b ir suç yo k tu . Ö nce karşı p a r t in in ü ye le r in i
y o k e t m e k le iş e b a ş la d ıla r , s o n r a g e r e k ç e g ö s t e r m e d e n
h e r ö n le r in e g e le n i ö l d ü r m e y e g ir iş t ile r . B ir t a k ı m k i m ­
s e le r o n la r ı, p a r a ye d ir e r e k s a t ın a ld ı v e kendi düş­
m a n la r ın ı g ö s t e r d i, p a r t iz a n la r d a k e n d ile r in e g ö s t e r i­
le n k im s e le r i o rtadan k a ld ır d ıla r ve k im o ld u k la r ın ı
b ilm e d ik le r i h a ld e , ö l d ü r d ü k l e r i k iş ile r e Y e ş il y a f t a s ı ­
n ı v u r d u la r . A r t ık b u iş le r k a r a n lı k t a v e g ö z d e n ır a k

62
y e r le r d e d e ğ il, g ü p e g ü n d ü z , h e r ye r d e y a p ılıy o r v e e n
ö n d e g e le n v a t a n d a ş la r d a n e o lu p b it t iğ in e t a n ık o lu ­
yo r la r d ı. S u ç lu la r c e z a la n d ır ılm a k t a n k o r k m a d ık la r ı
iç in , c in a y e t le r i s a k la m a y a g e r e k y o k t u . A y r ıc a , y a r ış ­
m a d u y g u s u y la , k im in t e k v u r u ş t a s ila h s ız b ir a d a m ı
ö ld ü r e b ile c e ğ in i k a n ıt la m a k iç in g ü ç g ö s t e r is i d ü z e n ­
le n iyo r d u . A r t ık k im s e , o r t a lık t a d o la ş a n t e h lik e le r
iç in d e dah a çok h ayatta k a la b ile c e ğ in i u m m u yo rd u .
S ü r e k li k o r k u yü z ü n d e n , h e r k e s ö lü m ü n h em en kö şe
b a ş ı n d a b e k le d iğ i k u ş k u s u iç in d e y d i. G ü v e n ilir t e k ye r ,
tek s aat yo k tu ; en saygı gö re n k ilis e le r d e , e n ö n e m li
genel e ğ le n c e le r d e b ile in s a n la r ö ld ü r ü lü yo r d u . K an
b a ğ ın a , a k r a b a lığ a güvenm ek b ile g e ç m iş t e k a lm ış t ı.
Ç ü n k ü , p e k ç o k k im s e e n ya k ın a k r a b a la r ın ın k u r d u k ­
la r ı d ü z e n le r le y a ş a m ın ı yit ir d i.
İ ş le n e n c in a ye t le r iç in so ruşturm a a ç ıld ığ ı yo k tu .
D arb e her zam an h a b e r s iz in iyo r ve d ü ş e n in ö cünü
a la c a k k im s e b u lu n m u yo r d u . Y a s a la r ve s ö z le ş m e le r
k u r u lu d ü z e n in güven v e r ic i t e m e lin e d a ya lı o la r a k
g e ç e r li o la c a ğ ı ye rd e her şey b ü yü ye n k a r ış ık lığ a ve
ş id d e t e d a y a n ıy o r d u . Y ö n e t im b ir t i r a n l ı k t a n f a r k s ı z ­
dı a m a b u d a y a n ık lı, d ü z e n li d e ğ il, h e r g ü n d e ğ iş e n ,
h e r g ü n ye n id e n k u r u la n b ir t ir a n lık t ı. Y a r g ıç la r ın k a ­
r a r la r ı k o r k u n u n y a r a t t ı ğ ı f e lc i y a n s ıt ıy o r d u , k a f a l a r ı
tek b ir a d a m ın s a ld ığ ı d e h ş e t le d o lu yd u . J ü r ile r e ge­
lin c e , o n la r d a o t u r d u k la r ı s ır a d a a n la ş m a z lık la r ı ç ö ­
z ü m le m e k , y a s a y a y a d a a d a le t e u yg u n k a r a r la r v e r ­
m e k ye r in e , t a r a f la r ın p a r t iz a n la r la d o s t ç a y a d a d ü ş ­
m an c a iliş k ile r in i d ik k a t e a lıyo r la r d ı. H erh an gi b ir
j ü r i ü ye s i, o n la r ın u ya r ıla r ın a k u la k verm ezse c e z ayı
h a y a t ıy la ö d e y e b ilir d i.
A la c a k lıla r , b o rc un bu kuruşun u b ile g e r i a l a m a ­
dan ya z ılı a n la ş m a la r ı b o r ç lu la r a verm ek iç in d aya­

63
n ılm a z b a s k ı a lt ın d a y d ıla r . Ç o ğ u k im s e ö f k e yle e v le ­
r in d e k i h iz m e t k â r la r ı s a lm a k z o r u n d a k a ld ı. B ir t a k ım
h a n ım e f e n d ile r in , k ö le le r in a ğ z a a lın m a y a c a k is t e k le ­
r in e b o yu n e ğ m e ye z o r la n d ık la r ı s ö yle n iyo r d u . Y ü k ­
sek m e v k ile r d e k i k im s e le r in o ğ u lla n , bu genç s u ç lu ­
la r la iliş k i k urduk tan so n ra, b a b a la r ın ı h iç yap m ak
is t e m e d ik le r i iş le r e it t ile r , ö z e llik le b a b a la r ı n ı n p a r a l a ­
r ın ı s ız d ır d ıla r . İ s t e k s iz b ir ç o k ç o c u k , b a b a la r ı n ı n b il­
g is i o ld u ğ u h a l d e , p a r t i z a n l a r l a t ö r e d ış ı iliş k ile r e z o r ­
la n d ıla r . M u t lu b ir e v lilik y a p a n b ir t a k ım k a d ın la r d a
a y n ı z ille t e d ü ş t ü le r . A n la t ıla n la r a b a k ılır s a , ç o k seç­
k in ve ç e k ic i b ir k a d ın k o c a s ıyla b ir lik t e d e n iz d e n
k a r ş ı k ıy ıd a k i s a yf iye le r in e g id e r k e n , p a r t iz a n la r y o l­
la r ın ı k e s t i. K a d ın ı k o c a s ın ın k o lla r ın d a n s ıyır ıp k e n ­
d i k a y ı k la r ın a a ld ıla r . G e n ç le r k a d ın ı g ö t ü r ü r k e n , k a ­
d ın k o c a s ın ın k u l a ğ ı n a c e s a r e t v e r ic i ş e y le r s ö y le d i v e

k e n d i iç in k o r k m a m a s ın ı, m a d d i z o r b a lığ a karşı k o ­
y a c a ğ ın ı b ild ir d i. V e k o c a s ı g ö z y a ş la r ı a r a s ın d a k a r ı­
s ın a b a k a r k e n k a d ın , p a r t iz a n la r ın k a y ığ ın d a n d e n iz e
a t la d ı, b ir d a h a d a g ö z ü k m e d i.
B iz a n s ’t a p a r t iz a n la r ın s o r u m lu o ld u ğ u ş id d e t e y ­
le m le r i b ö y le y d i. A m a b ü t ü n b u e y le m le r , k u r b a n l a r ı ­
n a , J u s t in ia n u s ’u n e lin d e t o p lu m u n ç e k t ik le r in d e n d a ­
ha az ac ı v e r d i. K ö tü k iş ile r e lin d e in s a f s ız c a yara
a la n la r , h iç o lm a z s a s u ç lu la r ın c e z a la n d ır ılm a s ı u m u ­
d u y la b e k le d ile r v e b u a r a d a d ü z e n i b o z u la n b ir t o p ­
lu m u n ya r a t t ığ ı a c ıyı dah a az t a t t ıla r . İ n s a n la r g e le ­
c e k le r in d e n e m in o lu r la r s a b u g ü n k ü g ü ç lü k le r e d a h a
k o la y d a y a n ır la r , o la n b it e n i d a h a b ir h o ş g ö r ü y le k a r ­
ş ıla r la r , am a d e v le t yö n e t ic ile r i t a r a f ın d a n s a ld ır ıy a
u ğ r a r la r s a , d o ğ a l o la r a k k a r ş ıla ş t ık la r ı k ö t ü lü k le r d e n
d a h a ç o k ü z ü n t ü d u ya r la r . A d a le t b e k le m e u m u d u o l­
m a d ığ ı iç in , t a m b ir ç a r e s iz liğ e d ü ş e r le r . J u s t in ia n u s ,

64
y a ln ız k ö t ü lü k k u r b a n la r ın ı b ü t ü n ü y le k e n d i b a ş la r ı­
na b ır a k m a k ve s u ç lu la r iç in iş le m yap m am ak sure­
t iyle d e ğ il, a y n ı z a m a n d a k e n d in i p a r t iz a n la r ın ö n d e r i
g ib i g ö ste rm e ye ç a lış t ığ ı iç in , u yr u k la r ın a ih a n e t e t ­

m iş o ld u . Ç ü n k ü p a r t iz a n g e n ç le r e b ü y ü k p a r a la r d a ­
ğ ıt ıyo r , b ir ç o ğ u n u k e n d i ç e v r e s in d e t u t u yo r , ya r g ıç lığ a
v e b a ş k a ö n e m li m e v k ile r e g e t i r iy o r d u .
B iz a n s k e n t in d e v e h e r ye r d e d u r u m b ö yle yd i. B u
durum b a ş k e n t t e b a ş l a y a n h e r h a n g i b ir s a lg ın g ib i ç a ­
b uc ak b ütün B iz a n s İ m p a r a t o r lu ğ u ’ n a y a y ıld ı. İ m p a ­
rato r, g ö rü ş te n yo k s u n o ld u ğ u iç in n e o lu p b it t iğ in in
f a r k ın d a d e ğ ild i, o ys a ç o ğ u k e z h ip o d r o m d a k i o la y la ­
r a t a n ık o lm u ş t u . B a s it b ir in s a n d ı İ m p a r a t o r ; b ir e ş e k
k a d a r d u yg u lu yd u a n c a k ; k im yu la r ın ı ç e k e rs e o r a ya
g it m e ye v e d u r m a d a n k u la k la r ın ı o y n a t m a y a h a z ır d ı.
J u s t in ia n u s b ö yle d a v r a n d ık ç a h e r ş e yi a r a p s a ç ın a
ç e v ir iy o r d u . A m c a s ın ın y e t k ile r in i e le g e ç ir ir g e ç ir m e z ,
a r t ık yö n e t im in d e b u lu n a n h a z in e p a r a s ın ı u lu o r t a ,
k e yif le s a ç ıp s a v u r m a y a b a ş la d ı. Z a m a n z a m a n b ir t a ­
k ım H u n la r la k a r ş ıla ş t ı ve “ d e v le t e y a p t ık la r ı h iz m e t ­
le r i ç i n ” o n l a r a para ya ğ d ır d ı. S o nuç B iz a n s a r a z is i­
n i n s ü r e k l i s a l d ı r ı l a r a a ç ı l m a s ı o l d u . B i z a n s ’ ın z e n g i n ­
liğ in in t a d ın a varan bu ya b a n c ıla r , b a ş k e n t in yo lu n ­
dan b ir t ü r lü u z a k la ş t ır ıla m a d ıla r . A yr ıc a d e n iz k ı y ı ­
s ın d a d a lg a la r ı k ır a b ile c e k y a p ıla r iç in h iç ç e k in m e ­
d e n b ü y ü k p a r a l a r h a r c a d ı. D e n iz k ı y ı s ın a k a y a l a r v e
t a ş l a r y ı ğ d ır d ı , d e n iz in s a ld ır ıs ın ı v e g ü c ü n ü , z e n g i n l i ­
ğ in g ü c ü y le a lt e t m e k is t e d i.
Y a iş le m e d ik le r i b ir s u ç l a it h a m ederek ya da d il
dö küp arm ağan e t t ik le r in e in a n d ır a r a k B iz a n s lıla r ın

b ü t ü n ö z e l m ü lk ü n ü k e n d i e lin d e t o p la d ı. C in a ye t t e n
m ah kûm o la n la r y a d a b a ş k a b ir a ğ ır c ü r ü m iş le ye n ­
le r in ço ğu, b ütün m a l l a r ı n ı J u s t i n i a n u s ’a devrederek

65
cezadan k u r t u ld u la r . K o m ş u la r ın ın t o p r a ğ ın d a n ge­
r e k ç e s iz h a k id d ia e d e n le r , h u k u k y o l u y l a k e n d i le h le ­
r in e b ir h ü k ü m e ld e e t m e yi im k â n s ız b u lu n c a , a n la ş ­
m a z lık ko n usu o la n a r a z iy i İ m p a r a t o r ’a arm ağan

e d ip iş in iç in d e n ç ık t ıla r . H iç b ir ş e y y it i r m e d i k l e r i b u
e li a ç ı k l ı k k a r ş ı l ı ğ ı n d a , M a j e s t e l e r i n e t a k d i m e d ile b il­
m e k lü t f u n a e r iş t ile r ve d ü ş m a n la r ın d a n a la b ile c e k le ­
r in d e n dah a f a z la s ın ı ya s a d ış ı yo lla r d a n s a ğ la d ıla r .
B u r a d a , J u s t i n i a n u s ’ u n k iş is e l g ö r ü n ü m ü n ü a n l a t m a k
ye r in d e o lu r s a n ır ım . N e u z u n b o ylu , n e d e ç o k k ıs a y ­
d ı, o rta b o ylu yd u . Z a y ıf d e ğ il, t e r s in e t o m b u lc a yd ı.
Ç e k ic i, y u v a r la k b ir yü z ü v a r d ı v e ik i g ü n lü k o r u ç t a n
s o n r a b ile s a ğ lık lı r e n g in i k o r u r d u . K ıs a c a g e n e l g ö r ü ­
nüm ünü a n la t m a k g e r e k ir s e , V e s p a s ia n u s ’u n ‘ o ğ lu
D o m i t i a n u s ’ a^ y a k ı n b ir b e n z e r liğ i v a r d ı. D o m it i-
a n u s ’un c a n av arc a iş le r i R o m a l ı l a r ü z e r in d e ö y l e b ir
iz y a r a t m ı ş t ı k i , b ü t ü n v ü c u d u n u k e s i p p a r ç a l a d ı k l a r ı
h a ld e k ız g ın lık la r ın ı g id e r e m e m iş le r d i. S e n a t o a yr ıc a

bu im p a r a t o r u n a d ın ın ya z ıt la r d a n s ilin m e s in e , h e y­
kel ve p o r t r e le r in o rtadan k a ld ır ılm a s ın a k arar ver­
m iş t i. D o la y ıs ıyla , R o m a ’d a k i ya z ıt la r d a n erede adı
g e ç iyo r s a k a z ın d ı, ya z ıt la r ın geri k a la n ı o ld u ğ u g ib i
b ır a k ıld ı. K a z ın m ış y e r le r b u g ü n d e g ö r ü le b ilir . R o m a
İ m p a r a t o r lu ğ u iç in d e , b ir b ro n z h e yk e l d ış ın d a ona
b e n z e ye n te k ş e y b ır a k ılm a d ı. S ö z k o n u s u h e y k e l is e
ş ö yle a y a k t a k a ld ı:
D o m it ia n u s ’ u n e ş i, iyi b ir a ile d e n , ç o k s a y g ı g ö r e n ,
h iç b ir in s a n a k ö t ü lü k y a p m a y a n , k o c a s ın ın h iç b ir d a v ­
r a n ış ın ı o n a y la m a y a n b ir k a d ın d ı. K o c ası ö ld ü k t e n
s o n r a , d e ğ e r li b ir k a d ın o lm a s ı n e d e n iyle S e n a t o o n u
ç a ğ ır d ı v e b ir is t e ğ in in o lu p o lm a d ığ ın ı s o r d u . K a d ın
D o m it ia n u s ’u n c e s e d in i a la r a k g ö m m e k v e k e n d i s e ç ­
t iğ i b ir y e r e o n u n b r o n z b ir h e y k e lin i d i k m e k is t e ğ in ­

66
de b u lu n d u . S en ato bu is t e ğ i k a b u l e t t i. D ul k a d ın ,
k o c a s ın ı p arç a p arç a d o ğ r a ya n la r ın ya p t ığ ı in s a n lık
d ış ı d a v r a n ı ş ı d a h a s o n r a k i k u ş a k l a r a g ö s t e r m e k iç in
b ir d ü z e n k u r d u . D o m it ia n u s ’u n c e s e d in i a lın c a , p a r ­
ç a la n d ik k a t le b ir a r a y a g e t ir d i, b ir b ir le r in e u y d u r d u ,
so n ra b ütün p a r ç a la r ı b ir b ir in e d ik t i, h e y k e lt ır a ş la r a
c esedi gö stererek ö lü a d a m ın t r a j ik so n un u a n la t a n
b ro n z b ir h e yk e l ya p m a la r ın ı is t e d i. S a n a t ç ıla r k ıs a
s ü r e d e h e y k e li y a p t ı la r . D u l k a d ı n b u n u a l ı p K a p it o l’e
g id e n y o ld a F o r u m ’d a n g e lir k e n s a ğ t a r a f a d ik t i. D o ­
m it ia n u s ’u n ib r e t v e r ic i s o n u n u g ö s t e r iy o r d u b u h e y­
k e l. B ugün de o r a d a d ı r . J u s t i n i a n u s ’u n g e n e l ya p ıs ı,
g ö rü n ü m ü ve yü z ü n ü n b ü tü n a yr ın t ıla r ıyla b u h e yk e l
a r a s ı n d a b ir b e n z e r lik k u r m a k m ü m k ü n d ü r . "
J u s t i n i a n u s ’u n d ış g ö r ü n ü ş ü b ö yle yd i. N it e lik le r in e
g e lin c e , u y g u n b ir t a n ım la m a y a p m a k b e n im y e t e n e ğ i­
m in d ış ın d a d ır . Ç ü n k ü h e m ş e y t a n a u y m a y a h a z ır , h e m
k o l a y c a b a ş t a n ç ı k a r ıla b ilir b ir h u y d a y d ı . H e m d o la n ­

d ır ıc ı, h e m a p t a ld ı. Y a n ın d a k ile r e h iç b ir z a m a n do ğru
b ir ş e y s ö y l e m e z d i . S ö y l e d i ğ i ş e y l e r s e d a i m a d ü r ü s t l ü k ­
t e n u z a k a m a ç la r a y ö n e lik t i. A m a a y n ı z a m a n d a o n u
a ld a t m a k is t e ye n le r iç in k o la y lo k m a yd ı. D o ğuştan ,
b ir b ir in d e n a yr ılm a z b iç im d e a h m a k lık la h ile k â r lığ ın
o la ğ a n ü s t ü b ir k a r ış ım ıy d ı. B e lk i d e A r is t o c u f ilo z o f ­
la r d a n b ir in in y ı l la r c a ö n c e s ö y le d ik le r in in b ir ö r n e ğ in i
g ö r ü y o r d u k : “ K im i z a m a n in s a n d o ğ a s ın d a k i r e n k le r in
k a r ış ım ı g ib i k a r ş ıt n it e lik le r d e b u lu n a b ilir ” d iyo r d u
f ilo z o f . B u n u n la b ir lik t e , t a n ım la m a m ı , d o ğ r u o l d u ğ u ­

n a in a n d ığ ım g e r ç e k ö r n e k le r le s ın ır la n d ır m a m g e r e k ir .
H e r n e ys e , b u im p a r a t o r, h u yla r ı b a k ım ın d a n g e r ­
ç e k d ü ş ü n c e le r in i s a k la y a n , d ü z e n c i, yü z e g ü lü c ü , a ğ ­
zı s ık ı b ir i n s a n d ı. G e r ç e k g ö r ü ş le r in i ö r t m e y i ç o k iyi
b ec eren ik iyü z lü b ir k im s e yd i. S e v in ç ya da üzün tü

67
n e d e n iyle d e ğ il d e , d u r u m la r g e r e k t ir d iğ i zam an he­
m en gö z yaşı d ö k e b ilir d i. H er zam an y a la n s ö yle r d i.

Bu ko nuda d ik k a t s iz davran m az, u y r u k la r ıy la uğra­

ş ır k e n b ile y a la n la r ın ı h e m im z a s ıy la hem de en b ü­
y ü k ye m in le r le o n a y la r d ı. A z ö n c e y e m in le in k â r e t t i­
ği k u s u r la r ın ı iş k e n c e a lt ın d a a ç ığ a vuran t u t s a k la r
g ib i, y a p t ığ ı a n la ş m a la r ı d a , v e r d iğ i s ö z le r i d e k ıs a z a ­
m an da u n u t u v e r ir d i. H a in b ir do st ve yo r u lm a z b ir
düşm an g ib i k e n d in i t u t k u y la c in a ye t e ve so yg u n a
a d a d ı. A ş ır ı derec ede kavgac ı ve sam an a lt ın d a n su
yü rü te n b i r i n s a n d ı . K o l a y c a ş e y t a n iş i y o l l a r a s ü r ü k ­
le n ir , a m a d o ğ r u y o lu iz le m e s i g e r e k t iğ i k o n u s u n d a k i
h e r ö ğ ü d e k a r ş ı ç ık a r d ı. A lç a k ç a d ü z e n le r k u r m a k t a
ve b u n la r ı u yg u la m a k t a e li ç a b u k t u . İ yilik yap m ak ­
t a n s a iç g ü d ü yle u z a k d u r u r d u .
J u s t i n i a n u s ’u n n it e lik le r in i a n l a t m a k iç in in s a n y e ­
t e ri k a d a r k e lim e b u la m ıyo r . B ir in s a n ın o la m a y a c a ğ ı
k a d a r g ü n a h iş le m e ye d ü ş k ü n b ir iy d i. S a n k i d o ğ a , in ­
s a n lığ ın ge ri k a la n ın d a n b ütün ş e yt a n lık e ğ ilim le r in i
k a ld ır m ış ve bu a d a m ın ruh un da t o p la m ış t ı. B ütün
b u n la r ın d ış ın d a , ya la n s u ç la m a la r ı d in le m e ye ve h e ­
m e n c e c ik ceza u yg u la m a ya h a z ır d ı. Y a r g ıya varm a­
dan önce id d ia la r ı in c e le ye c e ğ i ye rd e , s u ç la m a la r ı
d in le r d in le m e z k a r a r ın ı a ç ık la r d ı. D uraksam adan ,
k a s a b a la r ın ya k ılm a s ı, k e n t le r in ye r le b ir e d ilm e s i,
u lu s la r ın tutsak e d ilm e s i iç in o rtada h iç b ir neden
yo k k e n e m ir le r v e r ir d i. B ir i ç ı k ı p d a B i z a n s l ı l a r m es­
k id e n b a ş ın a g e le n f e la k e t le r i, J u s t in ia n u s ’u n s o r u m lu
o ld u k la r ıyla k a r ş ıla ş t ır ır s a , e m in im ki b ütün g e ç m iş
y ü z y ılla r d a k in d e n ç o k d a h a f a z la in s a n ın , b u t e k a d a ­

m ın yö n e t im in d e b o ğ a z la n d ığ ın ı gö rürdü. B a ş k a la r ı­
n ın s e r v e t in e h iç t e r e d d ü t s ü z , a ç ık ç a el k o y a r , k e n d in e
a i t o l m a y a n ş e y le r i e le g e ç ir ir k e n b ir ö z ü r , b ir g e r e k ç e

68
ö n e s ü r m e y i g e r e k li g ö r m e z d i. A m a e le g e ç ir d iğ i s e r ­
v e t le r i, s a n k i b u n la r a k a r ş ı h iç ilg i d u y m a d ı ğ ı n ı g ö s ­
t e r m e k is t e r m iş g ib i, h o v a r d a c a h a r c a r , h iç g e r e k y o k ­
k e n o la s ı d ü ş m a n la r ın c e p le r in i d o ld u r u r d u . K ıs a c a s ı,
n e k e n d i p a r a tu tar, n e d e d ü n ya d a b a ş k a s ın ın p a r a s ı
o lm a s ın a g ö z yu m a r d ı. S a n k i p ara h ır s ıy la d e ğ il de,
p ara s a h ib i o la n la r a karşı d u yd u ğ u h a y r a n lık nede­
n iyle b ö yle d a v r a n ıy o r d u . B ö yle c e B iz a n s t o p r a ğ ın d a
z e n g in liğ i y a s a k la d ı v e m ille t ç a p ın d a b ir y o k s u llu ğ u n
ya r a t ıc ıs ı o ld u .
J u s t in ia n u s ’u n k iş iliğ in in ge n e l ç iz g ile r i, b e c e r e b il­
d iğ im k a d a r , y u k a r ı d a b e lir t ild iğ i g ib id ir .

Ş im d i d e J u s t i n i a n u s ’u n e v le n d iğ i k a d ı n ı n n e r e d e n g e l­
d iğ in i v e n a s ıl y e t iş t iğ in i, J u s t in ia n u s ’ u n e şi o ld u k t a n
s o n r a B iz a n s D e v le t in in k o lu n u k a n a d ı n ı n a s ıl k ı r d ı ğ ı ­
n ı a n l a t m a m g e r e k iy o r .
B iz a n s k e n t in d e A k a s i u s a d ı n d a b ir a d a m ya ş ıy o r ­
d u . S ir k h a y v a n l a r ı n a b a k ı y o r d u . Y e ş ille r p a r t is in d e n -
d i ve “ a y ı b a k ıc ıs ı” u n v a n ın ı t a ş ım a k t a y d ı. A n a s t a s i-
us im p a r a t o r k e n , b u a d a m , a r d ın d a en b ü yü ğü ye d i
y a ş ın d a K o m it o , T e o d o r a v e A n a s t a s y a a d ın d a ü ç k ız
b ır a k a r a k h a s t a lık t a n ö ld ü . D u l k a r ıs ı, y e n id e n e v le n ­
d i. Y eni ko c ası ev yö n e t im in e k a t ılır ve h a y v a n la r a
b a k a r d iy e u m u y o r d u . A n c a k h iç h e s a p t a y o k k e n . Y e ­
ş ille r in A s t e r iu s a d ın d a k i o yu n c u b a ş ıs ı r ü ş v e t a la r a k ,
her ik is in i de gö revden u z a k la ş t ır d ı, o n la r ın ye r in e
h iç g ü ç lü k çekm eden kendi s a ym a n ın ı y e r le ş t ir d i.
Ç ü n k ü o y u n c u b a ş ı l a r a b u g ib i a t a m a l a r ı k e n d i b a ş l a ­
r ın a yap m a ye t k is i v e r ilm iş t i. B unun ü z e r in e k a d ın ,
h a lk ın H ip o d r o m ’d a t o p la n d ığ ı b ir g ü n , k ü ç ü k k ı z la ­
r ın ın b a ş la r ın a ç e le n k le r k o y d u , e lle r in e ç iç e k le r v e r ­
d i. O n la r h a lk ın k a r ş ıs ın d a y a k a r ıc ı o la r a k o t u r d u la r

69
v e d u r u m l a r ı n ı d ile g e t ir d ile r . Y e ş ille r y a k a r ı y ı k e s i n ­
lik le r e d d e t t i; a m a M a v ile r k e n d i a yı b a k ıc ıla r ı ö ld ü ­
ğ ü iç in o n l a r a a y n ı g ö r e v i v e r d i.
K ız la r ye t e r i k a d a r b ü y ü y ü n c e , ç o k ç e k ic i o ld u k la ­
rı iç in a n a la r ı t a ra f ın d a n s ah n e ye ç ık a r ıld ıla r . H epsi
b ir d e n d e ğ il, m e s le k iç in ye t e r li o lg u n lu ğ a u la ş t ık ç a
t e k e r t e k e r s a h n e y e ç ık t ıla r . E n b ü y ü k le r i o la n K o m i-
to , ç o k ta n gün ün en t u t u la n o r o s p u s u o lm u ş t u . O n ­
dan so n ra g e le n T e o d o r a ’y s a e s ir b ir k ız g ib i, uzun
k o l lu k ü ç ü k b ir e lb is e iç in d e a b l a s ı n a ç e ş it li k o n u l a r ­
d a y a r d ım c ı o lu yo r , ç o ğ u k e r e a b la s ın ın t o p la n t ıla r d a
o turduğu s ıra yı s ırt ın d a t a ş ıyo r d u . O z a m a n la r T e-
o d o r a , o lg u n b ir k a d ın g ib i c in s e l iliş k id e b u lu n m a k
y a d a b ir e r k e ğ in y a t a ğ ı n ı p a y l a ş m a k iç in y e t e r i k a d a r
g e liş m iş d e ğ ild i a m a , e n a ş a ğ ı t a b a k a d a n m ü ş t e r ile r i
v e e s ir le r i t a t m i n iç in b ir e r k e k f a h iş e g ib i d a v r a n ı y o r ­
d u . E s ir le r , e f e n d ile r iy le t i y a t r o y a g e lin c e b ö yle m id e
b u la n d ır ıc ı b iç im d e k e n d ile r in i e ğ le n d ir m e k f ır s a t ın ı
b u lu r la r d ı. T e o d o r a o ld u k ç a u z u n b ir s ü r e k e n d in i b u
do ğal o lm a ya n vücut a lış v e r iş in e k a p t ır a r a k b ir ge­
n e le v d e k a ld ı. Y e te ri k a d a r b ü y ü y ü n c e v e t a m o la r a k
g e liş in c e , e s k ile r in d e yim iyle “ o r d u k a lı n t ı s ı ” d e n ile n
c in s t e n f a h iş e o ld u hem en. Ç ün kü n e f lü t , n e d e a r p
ç a lm a s ın ı b iliy o r d u , dan sö z o la b ile c e k ye te n e ği de
yo k tu ; b u yü z d e n k a r ş ıs ın a k im ç ık a r s a ç e k ic i y ö n le ­
r in i s a t ıy o r v e v ü c u d u n u o n u n e m r in e v e r iy o r d u .
D ah a so n ra t iya t r o ya g ir d i. O y u n c u la r ın a ç ık sa­
ç ık s o y t a r ılık la r ın ın a r a c ı h a lin d e s a h n e g ö s t e r ile r in in
d ü z e n li b ir o y u n c u s u o ld u . Ç o k z e k i v e n ü k t e le r i k e s ­
k in o ld u ğ u iç in çab ucak ün k a z a n d ı. K üçük ç a p k ın
k ız d a u t a n g a ç lığ ın d ir h e m i yo k t u v e k im s e yü z ü n ü n
k ız a r ıp , g e r i ç e k ild iğ in i g ö r m e m iş t i. E n r e z ila n e is t e k ­
le r e h iç duraksam adan b o yu n e ğ e r d i. Ö y le b ir k ız d ı

70
k i, b ir i ç ık ıp k ö t e k a t s a y a d a k u la ğ ın ı ç e k s e h iç a ld ı r ­
m a z , ş a k a y a b o ğ u p k a h k a h a la r la g ü le r v e e lb is e le r in i
ç ı k a r ı p e n b a s it t ö r e y e g ö r e b ile ö r t ü lü k a l m a s ı , e r k e k
g ö z le r in d e n uzak t u t u lm a s ı g e r e k e n b ö lg e le r in i ç ır ıl­
ç ıp la k g ö s t e r ir d i.
 ş ık la r ın ı b e k le t e r e k a la y e d e r d i ve s ü r e k li o la r a k
ye n i b ir le ş m e y ö n t e m le r i u y g u la y a r a k ş e h v e t d ü ş k ü n ­
le r in i a y a ğ ı n a g e t i r ir d i . K a r ş ıla ş t ığ ı b ir e r k e k t e n ç a ğ r ı
b e k le m e d e n , a ç ık s a ç ık n ü k t e le r s a v u r a r a k v e k a lç a s ı­
n ı, k a f a la r ı k a r ış t ır a c a k b iç im d e s a lla ya r a k k e n d in e
ç e k e r d i. Ö z e llik le g e n ç le r e bu n u m a r a la r ı ya p a r d ı.
K endi z e v k in e s ın ır s ız derec ede düşkün b ir b aşkası
b u lu n a m a z d ı. Ç o ğ u k e z , h e r k e s in k e n d i yiy e c e ğ in i g e ­
t ir d iğ i akşam ye m e k le r in e , h ayatta b a ş lıc a a m a ç la r ı
e v lilik d ış ı iliş k ile r k u r m a k o la n , h e p s i g ü ç le r in in en
yü k se k n o k t a s ın a e r iş m iş , on ya da dah a çok gen ç

a d a m l a g id e r , b ü t ü n g e c e s ı r a y l a y e m e k a r k a d a ş l a r ı y ­
la y a t a r , h e p s in i y o r g u n lu k t a n k ıp ır d a y a m a z h a le g e ­
t ir d ik t e n s o n r a , b u d e f a u ş a k l a r a s a ld ır ır , k im i z a m a n
s a yıs ı o t u z u b u la n u ş a k la r ın h e p s iy le b ir le ş ir , y in e d e
is t e k le r in i d in d ir e m e z d i.
B ir gece, ö nde g e le n yu r t t a ş la r d a n b ir in in e v in e
g it t i. İçki iç iliyo r d u o rada ve s ö yle n e n le r e b a k ılır s a ,
b ütün k o n u k la r ın g ö z le r i ö n ü n d e , a y a k la r ı d ib in d e k i
s e d ir in u c u n a d ik ilip , a ş a ğ ılık b ir b iç im d e e t e ğ in i k a l ­
d ır d ı, a y a k t a yü z ü k ız a r m a d a n ş e h v e t d ü ş k ü n lü ğ ü n ü
h erkese g ö s t e r d i. E lb e tt e sık s ık geb e k a lıyo r d u ve
m e s le ğ in in n u m a r a l a r ı n ı iyi b ild iğ i iç in h e m e n ço cuk
d ü ş ü r e b iliyo r d u .
K im i z a m a n d a , t i y a t r o d a , h a lk ın ö n ü n d e e lb is e le ­
r in i ü z e r in d e n a t a r v e ç ır ılç ıp la k k a lır d ı. Y a ln ız g ö b e ­
ğ in in a lt ın ı v e m a h r e m ye r le r in i ö r t e n b ir k u ş a k k a l ı r ­
d ı ü z e r in d e . B u r a la r ın ı d a h a lk a g ö s t e r m e k t e n u t a n d ı­

71
ğı iç in d e ğ il, t i y a t r o d a k im s e n in t a m ç ıp la k g ö r ü lm e ­
s in e iz in v e r ilm e d iğ i, m a h r e m ye r le r i ö r t e n b ir k ıış a -
ğm b u lu n m a s ı z o r u n lu o ld u ğ u iç in b ö yle ya p a r d ı.
M ah rem ye r le r in d e bu çok k ü ç ü k ö rtü o ld u ğ u h a ld e
s ır t ü s tü yatarak ya yılır d ı. S a h n e g ö r e v lile r i v ü c u d u ­
nun m ah rem ye r le r in e arp a t a n e le r i s e r p e r v e e ğ it il­
m iş k a z la r g a g a la r ı y l a a r p a t a n e le r in i t e k e r t e k e r t o p ­
la r ve yu t a r d ı. T eo do ra, ye n id e n ayağa k a lk t ığ ın d a
yü z ü k ız a r m a k ş ö yle d u r s u n , g ö s t e r id e n g u r u r d u y a r ­
dı s a n k i. U t a n m a z o ld u ğ u k a d a r , u t a n m a z lığ ı y a y m a k
iç in d e h e r k e s t e n ç o k u ğ r a ş ır d ı.
Ç o ğ u k e z e lb is e le r in i ç ık a r ıp a t a r , s a h n e d e o y u n c u ­
la r ın o r t a s ın d a durarak, ö zel j im n a s t iğ in i u yg u la ya ­
r a k , t a d ın a b a k a n la r la , d a h a t a d ın a b a k m a m ış o la n la ­
r a b ö yle c e ç a ğ r ıd a b u lu n u r d u . V ü c u d u n u şeh vet d ü ş­
k ü n lü ğ ü yle ö yle s in e k ö tü ye k u lla n m ış t ı k i, m ah rem
ye r le r i b a ş k a k a d ı n l a r d a k i g ib i d o ğ a n ın b e lir le d iğ i y e r ­
d e d e ğ ild i ve s a n k i yü z ü n e vurm uştu! A yr ıc a o n u n la
ya k ın lık k u r a n la r , d o ğ a ya s a la r ın a u yg u n b ir c in s e l iş ­
le m y a p m a d ı k l a r ı n ı a ç ık ç a b e lir t ir le r d i. A z ıc ık r a b ıt a lı
o la n b ir k im s e o n u n la F o r u m ’d a k a r ş ıla ş t ı m ı p a r la k
g iys ile r in in b ir ye ri do kunur da so n ra p is lik b u la ş ır
k o r k u s u yla hem en geri dö ner ve h ız la u z a k la ş ır d ı.
Ö z e llik le onu s a b a h ın erken s a a t le r in d e g ö r e n le r e
u ğ u r s u z lu k g e t ir ir d i. K a d ın o yu n c u la r a ya p m a d ığ ın ı
b ı r a k m a z d ı , s o n d e r e c e ş ir r e t b ir in s a n d ı.
D a h a s o n r a , L i b y a ’d a k i P e n t a p o lis k e n t in in y ö n e t i ­
m in e atan an T ir k e n t in d e n H e k e b o lu s ile y o l a ç ık t ı.
O na en iğ r e n ç b iç im d e h iz m e t e d e c e k t i am a a r a la n
a ç ıld ı. A d a m h iç b e k le m e d e n o n u u z a k la ş t ır d ı. S o n u ç ­
t a k e n d in i h e r ş e yd e n yo k s u n b u lu n c a , v ü c u d u n u a lış ­
tığ ı b iç im d e y e n id e n y a s a d ı ş ı t ic a r e t a r a c ı o l a r a k o r t a ­

ya ç ık a r d ı. Ö nce İ s k e n d e r i y e ’ye g e ld i, so n ra b ütün

72
D o ğ u ’d a b ir tur atarak B iz a n s ’a dö ndü. G e ç tiği her
k e n t t e T a n r ı’n m lü t f u n u u m a n h iç b ir in s a n m a d m ı a ğ ­
z ın a a l a m a y a c a ğ ı b ir m e s le ğ i iz le d i. S a n k i g ö r ü n m e y e n
g ü ç le r , y e r y ü z ü n d e T e o d o r a ’n ın a h l a k d ü ş k ü n lü ğ ü n ü n
b u la ş m a d ığ ı te k b ir n o k t a k a lm a s ın is t iyo r la r d ı.
S o kak k a d ın la n v e h e r ç e ş it h a lk a r a s ın d a g ü n lü k
ko n uşm a k o n u s u o la n bu k a d ın ın , d o ğ u m u ve ye t iş ­
m esi b ö yle yd i iş t e . Am a ye n id e n B iz a n s ’a dö nünce
J u s t in ia n u s ö n ü n e g e ç ilm e z b ir t u t k u y la k a p ıld ı o n a .
Ö n c e k a d ın ı y a n ın a m e t r e s o la r a k a ld ı v e h e m e n p a t -
r is ye n lik p a y e s i v e r d i. P a t r is ye n lik g ib i a s il b ir p aye
T e o d o r a ’y a g e n iş b ir e t k i v e o l d u k ç a y ü k l ü b ir s e r v e t
s a ğ l a d ı . D e lic e s in e t u t u la n i n s a n l a r d a ç o ğ u k e z g ö r ü l ­
d ü ğ ü g ib i, J u s t in ia n u s ’a d a t u t k u n o ld u ğ u in s a n a b ü ­
tün s e r v e t le r i v e lü t u f la r ı y a ğ d ı r m a k d ü n yad a en gü­
ze l ş e y g ib i g e liy o r d u . B ö yle c e b ü t ü n d e v le t , b u t u t k u ­

nun y a k ıt ı h a lin e g e ld i. T e o d o r a ’n m ya r d ım ıyla , y a l­

n ız b aşken ti d e ğ il İ m p a r a t o r lu ğ u n her k ö ş e s in d e k i
h a lk ı, ş im d iye k a d a r o ld u ğ u n d a n d a h a ç o k y o k s u lla ş ­
t ır d ı. Ö teden b eri M a v ile r i d e s t e k le d ik le r i iç in bu
p a r t in in ü y e le r in e d e v le t iş le r in d e b ü y ü k y e t k il e r v e r ­
d ile r . Ş e y t a n ın b ir ö lç ü d e y u m u ş a t ı l m a s ı is e e p e y z a ­
m a n a ld ı. O l a y l a r ş ö y le g e liş t i:
J u s t in ia n u s u z u n süren b ir h a s t a l ığ a y a k a l a n m ı ş t ı .
H a s t a lık onu ö yle b ir t e h lik e y e s ü r ü k le d i k i, ö ld ü ğ ü
b ile s ö y le n d i. B u a r a d a p a r t iz a n b ö lü c ü le r d a h a ö n c e
sö zünü e t t iğ im kö tü e yle m le r in i s ü r d ü r ü yo r la r d ı ve
H ip a t iu s a d ın d a s e ç k in b ir k iş i g ü p e g ü n d ü z A yas o f -
y a ’d a ö ld ü r ü ld ü . C in a ye t iş le n in c e do ğan k a r ış ık lık ­
lar , İ m p a r a t o r ’a b ild ir ild i. Ç e v r e d e b u lu n a n la r , İ m p a -
r a t o r ’u n kam u iş le r in d e n u z a k o lm a s ı f ır s a t ın d a n y a ­
r a r l a n a r a k , o l a y l a r ı n a ğ ır lığ ın ı g ö s t e r m e k iç in e lle r in -
4en g e le n i y a p t ıla r ve b a ş la n g ıç t a n so na kadar o la n

73
b it e n in tam b ir lis t e s in i v e r d ile r . İ m p arato r b unun
ü z e r in e k e n t in v a lis in e b ü t ü n s u ç lu la r ı a d a le t k a r ş ıs ı­
n a ç ı k a r m a s ı n ı b u y u r d u . V a li, T e o d o t u s a d ı n d a b i r i y ­
d i v e g e n e llik le “ b a l k a b a ğ ı ” d iye a n ılır d ı. V a li, o la y la
ilg ili g e n iş b ir s o r u ş t u r m a a ç t ı; b ir ç o k s u ç l u y u t u t u k ­
la ya r a k yasa g e r e ğ in c e c e z aya ç a r p t ır a b ilir d i am a,
b u n la r d a n b ir k ıs m ı k o v u ş t u r m a y ı a t la t a r a k k a ç t ıla r .
D ah a s o n r a d a İ m p a r a t o r lu ğ u n b a t ış ın d a kendi p ay­
la r ı n a d ü ş e n le r i y e r i n e g e t ir d ile r .
B e k le n e n in t e r s in e , İ m p a r a t o r b ir d e n iyile ş t i v e T e -
o d o t u s ’un b ir b ü yü c ü v e z e h ir c i o ld u ğ u n u ö n e süre­
re k o n u yo k e t m e yo lla r ın a b a ş v u r d u . A n c a k T e o d o -
t u s ’u ç ö k e r t m e g e r e k ç e s in i s a ğ la y a c a k in a n ılır b ir b a ­
h a n e b u la m a d ığ ı iç in , a d a m ın y a k ı n la r ı n a e n k o r k u n ç
iş k e n c e le r i u y g u la y ı p a d a m a le yh in e a s ıls ız s u ç la r u y ­
d u rm aya z o r la d ı. H erkes İ m p a r a t o r ’u n , T eo do tus

a le yh in e ç e v ir d iğ i e n t r ik a la r k a r ş ıs ın d a üzün tüsün ü
g iz le yip k e n d i k ö ş e s in e ç e k ilm iş s e s s iz d u r u r k e n Qu­
aestor g ö r e v in d e b u lu n a n P r o k lu s s e s in i yü k s e lt e r e k
s a n ığ ın s u ç s u z o ld u ğ u n u , ö lü m e m a h k û m o la c a k b ir
şey ya p m a d ığ ın ı a ç ık ç a öne sürdü. B u durum da T e­
o d o tu s, İ m p arato r’un t e lk in iyle K u d ü s yo lu n u tuttu.
A m a K u d ü s ’e k e n d in i ö ld ü r m e y e n iye t li k iş ile r in g e l­
d iğ in i h ab er a lın c a b ir k ilis e d e g iz le n d i v e ö lü m ü n e
k a d a r k ilis e d e n d ış a r ı a d ım ın ı a t m a d ı.
T eo do tus ko n usun da b aşka s ö yle n e c e k şey yo k .
A m a p a r t iz a n la r o a n d a n b a ş la y a r a k d ü n y a n ın e n ih t i­
y a t lı k iş ile r i h a lin e g e ld i. A r t ık b ö y le u t a n ç v e r ic i y o l ­

la r la k ö t ü iş le r e a t ı l m a z o ld u la r , a m a d a h a b ü y ü k b ir
yü z s ü z lü k le ya s a d ış ı m e s le k le r in i u y g u la m a k iç in her
f ır s a t ı e ld e e t t ile r . K a n ıt ı ş u k i, d a h a s o n r a b ir k a ç ı b e n ­
ze r a t ılg a n lık la r g ö s t e r in c e c e z a la n d ır ılm a d ı. C e z a v e r ­
m e k le g ö r e v li o la n la r o n la r a c e z a d a n k u r t u lm a yo lla -

74
n n ı g ö s t e r iyo r , y a p t ık la r ın a g ö z y u m a r a k y a s a la r ı ç iğ ­
n e m e le r in e c e s a r e t v e r iy o r la r d ı.
Ana İ m p a r a t o r iç e h ayatta o ld u ğ u s ü r e c e , J u s t in i-
a n u s ’ u n T e o d o r a ’y ı y a s a l a r a u y g u n b iç im d e eş o la r a k
a lm a s ın a im k â n y o k t u . A n a İ m p a r a t o r iç e , ö b ü r iş le r i­
n e k a r ış m a d ığ ı h a ld e , bu k o n u d a J u s t in ia n u s ’a karşı
ç ık ıy o r d u . D a h a ö n c e b e lir t t iğ im g ib i A n a İ m p a r a t o r i ­
çe yab an c ı a s ıllı, k ü lt ü r d e n yo k su n b ir k iş i o lm a k la
b ir lik t e , y a k ı ş ı k s ız iş le r d e n t ik s in ir d i. A s lın d a , b ir k e l i ­
me ya z m a s ın ı b ilm e z d i, d e v le t iş le r in d e n de hep ha^;
b e r s iz k a lm ış t ı. S araya g ir m e d e n önce a s ıl a d ım gü­
lü n ç b u l a r a k b ır a k m ış v e Ö f e m ia a d ın ı a lm ış t ı. B ir s ü ­
re s o n r a . A n a İ m p a r a t o r iç e n a s ıls a ö lü v e r d i. İ m p ara­
t o r J u s t i n u s is e b u n a k v e ç o k y a ş l ı y d ı , b u y ü z d e n u y­
r u k l a r ı n a a l a y k o n u s u o lu y o r , o la n b it e n le r in f a r k ı n d a
o lm a d ığ ı iç in h e r k e s o n u k ü ç ü k g ö r ü y o r d u , k im s e o n u

h e s a b a k a t m ıy o r d u . B u n a k a r ş ılık ye ğe n i J u s t in ia n u s ,
her zam an in a t la kargaşa yaratarak m e s e le ç ık a r d ığ ı
iç in k o r k u y la b a k ılıy o r v e s ü r e k li o la r a k saygı g ö rü ­
y o r d u . T e o d o r a ’y l a n iş a n la n m a k iç in tam b u zam an ı
s e ç t i. A m a , s e n a t ö r r ü t b e s in e e r iş m iş b ir k im s e n in b ir
f a h iş e yi e ş o la r a k a lm a s ı im k â n s ız d ı, b ö yle b ir ş e y ö t e ­
den b eri e n e s k i y a s a la r c a ya s a k la n m ış t ı. J u s t in ia n u s ,
İ m p a r a t o r ’u y e n i b ir y a s a k o y a r a k b u g ib i e s k i y a s a l a ­
rı yü r ü r lü k t e n k a ld ır m a y a z o r la d ı. B u n u b a ş a r ın c a T e ­
o d o r a ’y l a m e ş r u b i r e ş g i b i y a ş a d ı , b ö y l e c e b a ş k a l a r ı ­
n ın d a f a h iş e le r le e v le n e b ilm e le r in in yo lu n u a ç t ı. A r­
d ın d a n k ü s t a h ç a b ir d a r b e y le İ m p a r a t o r lu k y ö n e t i m i ­
n i e le g e ç ir d i, d a v r a n ış ın ın k a b a l ı ğ ı n ı g iz le m e k iç in b ir
g e r e k ç e d e b u ld u . K o r k u yü z ü n d e n o y v e r m e k z o r u n ­
d a k a la n a r is t o k r a s i t a r a f ın d a n , a m c a s ıy la b ir lik t e b ü ­
tün B iz a n s lıla n n i m p a r a t o r u ila n e d ild i. P a s k a l y a ’d a n
ü ç g ü n ö n c e , İ m p a r a t o r lu k ye t k ile r i J u s t in ia n u s v e T e-

75
o d o r a t a r a f ı n d a n d e v r a lın d ı. P a s k a l y a ’d a n ü ç g ü n ö n ­
c e , İ m p a r a t o r lu k ye t k ile r i J u s t in ia n u s v e T e o d o r a t a r a ­
f ın d a n d e v r a lın d ı. P a s k a l y a ’y a ü ç g ü n k a l a k im s e k i m ­
s e yi s e la m la m a z ve iy i g ü n le r d ile m e z d i. B ir k a ç gün
g e ç t ik t e n s o n r a J u s t in u s d o ğ a l n e d e n le r le ö ld ü . D o k u z
y ı l h ü k ü m s ü r m ü ş t ü . O n u n a r d ı n d a J u s t i n i a n u s i le T e ­
o d o r a b ir lik t e h ü k ü m d a r o ld u la r .
B ö yle c e , y u k a r ı d a d a a n l a t ıl d ı ğ ı g ib i T e o d o r a d o ğ ­
d u , b ü y ü d ü , o lg u n la ş t ı v e b ü t ü n e n g e lle r i a ş a r a k İm ­
p a r a t o r lu k t a h t ın a ç ık t ı. J u s t in ia n u s ’a g e lin c e , y a p t ığ ı
iş in a lç a lt ıc ı o ld u ğ u n u , is t e s e b ürün B iz a n s İ m p ara-
t o r lu ğ u ’n d a n b ir s e ç m e y a p ıp d ü n y a d a d o ğ m u ş b ü t ü n
k a d ı n l a r ın e n iyi y e t iş e n in i, s a f lık iç in d e y a ş a m ı ş , g ü ­
z e l v e e l d e ğ m e m iş o l a n ın ı, y a n i d e d ik le r i g ib i s e r t g ö ­
ğ ü s lü b ir k a d ın ı e ş a l a b i l e c e k d u r u m d a b u l u n d u ğ u n u
h iç a k lın d a n g e ç ir m e m iş t i. H a yır , tam t e r s in e b ütün
b u s a y f a l a r d a y a z ı l a n l a r d a n d a a ç ık ç a b e lli o ld u ğ u g i ­
b i, h e r ç e ş it k o r k u n ç p is liğ e ik i d e f a b u la n m ış , is t e ğ i y ­
le ç o c u k düşürm ekten t e k r a r t e k r a r s u ç lu b ir k a d ı n ı
k e n d in e o r t a k ve y o ld a ş y a p m ış , in s a n lığ ın o r t a k z e h ­
ri o la n b u k a d ı n a s a h i p o lm u ş t u .
j u s t i n i a n u s ’u n n i t e lik le r iy le ilg ili d a h a f a z la b ir ş e y
s ö yle m e ye g e r e k y o k s a n ıy o r u m : Y a p t ığ ı e v lilik o n u n
tö re yö n ü n d e n d ü ş k ü n lü ğ ü n ü a ç ık la m a ya ye t e r. Bu
e v lilik o n u n iz le d iğ i y o lu n hem a n la t ıc ıs ı, h e m t a n ığ ı
hem de yo ru m c u su d u r. B ir in s a n d a v r a n ış la r ın ın kö­
t ü lü ğ ü n e a ld ır m a z o lu r s a , a r t ık h e r y e r d e iğ r e n ç b ir i
g ib i g ö z ü k m e k t e n ç e k in m e z , a yn ı z a m a n d a yü z ü n d e
her zam an b e lir e n u t a n m a z lık la s ila h la n ıp , e n b a ya ğ ı
e y le m le r e n e ş e y le , ç e k in m e d e n g ir iş ir .

A c ıd ır a m a , d e v le t in r e z a le t e b u la ş t ığ ın ı g ö r e n S e n a t o
ü y e le r in d e n h iç b ir i ç ık ıp d a b u g ib i iş le r i p r o t e s t o e d e ­

76
cek gücü k e n d in d e b u la m a d ı, tam te r s in e , h epsi de
s a n k i b ir t a n r ı ç a y m ı ş g ib i T e o d o r a ’n ın a y a k l a r ı n a k a ­
p a n d ı. O na “ H a n ım e f e n d i” dem ek zo run da b ır a k ıl­
d ık la r ı zam an te k b ir papaz ç ık ıp h o ş n u t s u z lu ğ u n u
g ö s t e r m e d i. D ah a önce t iya t r o d a g ö s t e r ile r in i se yre ­
d e n le r , h e m e n T e o d o r a ’n m ye r d e s ü r ü n e n k ö le le r i o l­
m a y ı u y g u n g ö r d ü le r . S a v a ş a la n ın d a T e o d o r a ’n ın y a ­
r a r ın a ö lü m e a t ılm a ya ç a ğ r ılın c a te k b ir a s k e r ç ık ıp
bu em re karşı k o ym a d ı. Y aşayan te k b ir in s a n ona
m u h a le f e t e d e m e d i. Ç ü n k ü , s a n ıy o r u m b a ş la r ın a g e ­
le n i k a d e r in b ir c ilv e s i s a y ıy o r d u h e r k e s v e b u n e d e n ­
le i ğ r e n ç g i d i ş i ö n l e m e k i ç i n k i m s e p a r m a ğ ı n ı b i l e k ı ­
p ır d a t m ıyo r d u . S a n k i a lın ya z ıs ı k u d r e t in i g ö s t e r iyo r ­
d u . Ç ü n k ü , a lın ya z ıs ı b ü tü n in s a n la r ın iş le r in i d e n e t ­
le r . O la n la r a gerekç e g ö s t e r ile b ils in ya da her ş e y in
a r d ın d a b ir n e d e n b u lu n d u ğ u n u a n la s ın d iye in s a n la r
a lın ya z ıs ın a k a yıt s ız lık g ö s t e r ir le r . B ir d e n b ir e , h iç
b e k le n m e ye n b ir güç g ö s t e r is iy le a lın ya z ıs ı, az önce
g ü ç lü k le r iç in d e ç ır p ın a n b ir in s a n ı yü c e b ir d o r u ğ a
ç ık a r ıv e r ir . K im i t u t a r s a o n a e n g e l t a n ım a z . O in s a n ın
s e ç t iğ i hedefe u la ş a b ilm e s i iç in b ütün yo lla r a ç ılır .
A lın ya z ıs ı b a ş ın ı a lm ış g id e r k e n , in s a n lığ ın g e r i k a la n ı
duraksam adan b ir k ı y ı y a ç e k ilir v e y o l a ç a r . A m a b iz
her ş e yin n a s ıl o lm a s ı g e r e k t iğ in i ve b u n la r ü z e r in e
s ö y le n e c e k ş e y le r i T a n n ’y a b ı r a k a l ı m e n iy is i.
T e o d o r a ’y a g e lin c e , o n u n ç e k ic i b ir y ü z ü v e iy i b ir
v ü c u d u v a r d ı; a m a b ir a z k ıs a b o ylu ve s o lg u n y ü z lü y ­
d ü . Y ü z ü n d e h a f if r e n k iz le r i o l d u ğ u iç in t a m s o lg u n
s a y ıl m a z d ı . B a k ı ş l a r ı h e r z a m a n ö f k e li v e s e r t t i. K a d ı ­
n ın s a h n e d e k i h a y a t ı n ı n a y r ı n t ı lı b ir d ö k ü m ü n ü y a p ­

s a y d ım , z a m a n ım ın ge ri k a la n ın ı b u n a h a r c a m a k zo ­
r u n d a k a lır d ım . A m a , n it e lik le r in in t a m gö rün üm ün ü
verm ek iç in seç erek a n la t t ığ ım b ir k a ç o la y y e t e r lid ir

77
s a n ıy o r u m . B ö yle c e b iz d e n s o n r a k i k u ş a k la r a y d ı n l a ­
n a c a k la r d ır .
Ş im d i de T e o d o r a ’y l a ko c ası b ir lik t e ne ya p t ıla r ,
b u n u n g e n e l b ir t a n ım m ı y a p a l ı m . Ç ü n k ü o n l a r o r t a k
y a ş a y ı ş la r ı s ü r e s in c e b ir b ir le r in d e n f a r k lı b ir ş e y y a p ­
m a d ıla r . U z u n b ir s ü r e , g ö r ü ş le r i ve ç ık a r la r ı a ç ıs ın ­
dan b ir b ir le r in e k a r ş ıt o ld u k la r ın a in a n ıld ı, a m a s o n ­
r a d a n b u n u k a s ıt lı y a p t ık la r ı a n la ş ıld ı. Y u r t t a ş la r b ir ­
b ir in e düşsün de k e n d ile r in e b a ş k a ld ır m a s ın , h erkes
o n la r h a k k ın d a b a ş k a b a ş k a d ü ş ü n s ü n d iye b ö yle b ir
y a p a y g ö r ü n t ü y ü y a y d ı k l a r ı o r t a y a ç ık t ı. Ö n c e H ır is -
t i y a n l a r a r a s ı n d a b ö l ü c ü l ü k y a r a t m a k l a iş e b a ş la d ıla r ,
sö züm o n a , h e r b ir i d in s e l k o n u l a r d a b ir b ir in e k a r ş ıt
ta r a f la r ı tu tu yo rd u ; b ö yle c e d in b ü t ü n lü ğ ü n ü , dah a
so n ra a ç ık ç a g ö r ü le b ile c e ğ i g ib i, p a r ç a la d ıla r . D ah a
s o n r a , p a r t iz a n la r ı b ir b ir le r iy le ç a t ış m a h a lin d e t u t t u ­
lar . İ m p a r a t o r iç e b ütün a ğ ır lığ ıy la M a v ile r in t a ra f ın ı
t u t t u v e k a r ş ıt p a r t iy e s a ld ır ıp o n la r ın b ü t ü n e n g e lle r i
h iç e s a y a r a k e n a ç ık ş id d e t e y le m le r in e b a ş v u r m a l a r ı ­
nı m ü m k ü n k ıld ı. K o c a s ıy la , s a n k i a ç ığ a v u r a m a d ığ ı
b ir h o ş n u t s u z lu k la k ıv r a n ıyo r , am a k a r ıs ın a a ç ık ç a
karşı k o ya m ıy o r m u ş g ib i d a v r a n ıyo r d u . Ç o ğu kez
k e n d i ye t k ile r in i k a r ış t ır a r a k b ir b ir in e t e rs y ö n le r e g i­
d iyo r la r d ı. S ö z g e liş i b ir y a n d a n J u s t in ia n u s M a v ile r i
s u ç la y a r a k c e z a la n d ır m a y a k a r a r v e r iyo r , ö t e y a n d a n
k a r ıs ı y a p m a b ir k ız g ın lık iç in d e “ k o c a s ın a b o y u n e ğ ­
m ek” zo run da k a ld ığ ın d a n ya k ın ıyo r d u . B ö yle o l­
m a k la b ir lik t e M a v i p a r t iz a n la r , ö n c e s ö y le d iğ im g ib i,
d a h a ö r g ü t lü g ö r ü n ü y o r d u . Ç ü n k ü in s a n ın k o m ş u s u ­
n a u y g u la d ığ ı ş id d e t e y le m le r in in b ir y e r d e n s o n r a s a-
v u n u la m a y a c a ğ ın ı b iliy o r la r d ı. B u n la r d ış ın d a , d a v a ­
la r ın ya r a t t ığ ı ş id d e t li d ü ş m a n lık la r d a , İ m p a r a t o r ’la
İ m p a r a t o r iç e a yr ı a yr ı t a r a f la r d a n b ir in i t u t u y o r , d a ­

78
v a n ın h a k s ız t a r a f ç a k a z a n ılm a s ın ı s a ğ lıy o r la r v e b ö y-
le c e h e r ik i t a r a f ın d a s e r v e t in e e l k o y u y o r l a r d ı .

S o n u ç t a , İ m p a r a t o r ’u n y a k ın d o s t u p a y e s in e e r iş e ­
r e k iç in d e n g e ld iğ i g ib i y a s a la r a k a r ş ı ç ık a n la r ve d e v ­
le t e karşı suç iş le ye n le r , k e s e yi d o ld u r d u k la r ı a ç ık ç a
o r t a y a ç ık ın c a , T e o d o r a ’n ın h ış m ın a u ğ r u y o r ve o n u n
kara lis t e s in e a lın d ık la r ın ı g ö r ü yo r la r d ı. D ah a k ıs a
s ü r e ö n c e b ö y le le r in in d e s t e k ç is i o ld u ğ u n u ila n e t m e ­
y e h a z ır g ö r ü n e n J u s t i n i a n u s , b u s e f ille r iç in s e m p a t is i
a z a l d ı k ç a , ilg is i d e k a r a r s ı z h a le g e l iy o r d u . B u d u r u m
is e o r t a ğ ı n a b ir iş a r e t v e r m e k d e m e k o lu y o r , T e o d o r a
d a b u k iş ile r i b ir d a h a b e lle r in i d o ğ r u lt a m a y a c a k de­
r e c e d e ye r le b ir e d iy o r d u . O s ır a d a J u s t in ia n u s , o la n
b it e n e g ö z y u m u y o r , y a ln ız c a o n la r ın s e r v e t le r in i a l­
m a k iç in k o l la r ı n ı a ç ıy o r v e u t a n m a d a n b u s e r v e t le r e
k o n u yo rd u . B ütün b u o y u n la r ı ç e v ir m e k iç in her an
iş b ir liğ i y a p a r k e n h e r k e s in ö n ü n d e b ir b ir le r iyle k a n lı
b ıç a k lıy m ış la r g ib i g ö z ü k t ü le r v e u y r u k la r ın ı b ir b ir in e
d ü ş ü r m e y i, b ö yle c e s a r s ılm a z b iç im d e ye r le r in d e k a l ­
m a yı b a ş a r d ıla r .

79
 Ill

JUSTINIANUS’UN
KÖTÜ YÖNETİMİ

u s t in ia n u s ’u n t a h t a g e ç e r g e ç m e z h e r ş e yi k a r ış t ır ­

J m a s ı iç in k ıs a b ir s ü r e y e t t i d e a r t t ı b ile . Y e r le ş m iş
g e le n e k le r t o p t a n b ir y a n a a t ılır k e n , o z a m a n a k a d a r
y a s a k o la n ş e yle r t e k e r t e k e r ye n id e n g ü n lü k y a ş a m a
s o k u ld u . S a n k i o h e r ş e yi ye n i b iç im le r e s o k m a k k o ­
ş u lu yla b u g ö r e v e g e t ir ilm iş ve ye t k ile r le d o n a t ılm ış ­
tı. U lu s u n iş le r in i uzun z a m a n d ır gö ren b ir t a k ım
d e v le t d a ir e le r i k a ld ır ıld ı; ye r in e y e n ile r i k u r u ld u .
Ü lk e n in y a s a la r ı v e o r d u n u n d ü z e n i d e a y n ı s a ld ır ıy a
u ğ r a d ı. B ütün b u n la r a d a le t g e r e k t ir d iğ i iç in ya da
k a m u ç ı k a r ı z o r la d ığ ı iç in d e ğ il, a m a h e r ş e y ye n i b ir
gö rün üm a lır da g e le c e k t e J u s t in ia n u s ’u n adı a n ılır
d iye y a p ılıy o r d u . N it e k im d e ğ iş t ir e m e y e c e ğ i b ir ş e y ­
le k a r ş ı l a ş t ı m ı o z a m a n h iç o lm a z s a k e n d i a d ın ı v e ­
r iyo r d u .
M ü lk iy e t h a k k ın a z o r b a lık la s a ld ır ı ve u y r u k la r ın ı
yo k etm e k o n u la r ın d a ys a k im s e o n u n la ya r ış a m a z d ı.
S a yıs ız z e n g in in m a lın ı y a ğ m a e t t iğ i h a ld e , s ü r e k li o la ­
r a k y e n i l e r i n i a r a r d ı . S o y g u n l a r d a n b i r i k t i r d i k l e r i n i is e
y a b a n c ı k a b ile le r d e n ş u n a b u n a y a d a d e lic e y a p ı p r o ­
j e le r in e h a r c a r d ı. G ö r ü n ü r h iç b ir n e d e n i y o k k e n b in -
İ c rc e v e b in le r c e k iş iy i o r t a d a n k a ld ır d ığ ı z a m a n , h e-

81
m e n d a h a ç o k s a y ıd a i n s a n a a y n ı ş e yi y a p a b i l m e k iç in
ye n i d ü z e n le r k u r a r d ı.
O s ır a la r d a B iz a n s h la r b ü t ü n b a ş k a u lu s la r la b a r ış
iç in d e y a ş ı y o r l a r d ı . K a n d ö k ü c ü l ü ğ ü n ü n a s ıl d o y u r a ­
c a ğ ın ı b ile m e ye n J u s t in ia n u s , yab an c ı u lu s la r ı b ile
b ir b ir in e düşürdü. O rtada fol yo k yu m u rta yo k k e n ,
H u n la r ın b a ş b u ğ la r ın a adam gö n dererek, a n la m s ız
b ir c ö m e r t l ik l e d o s t lu k ö r n e ğ i o l a r a k k u c a ğ ı n a s e r v e t ­
le r d ö k t ü . J u s t i n u s z a m a n ı n d a b ile b ö y le y a p t ı ğ ı s ö y ­
le n m iş t ir . O n la r is e , g ö k y ü z ü n d e n d ü ş e n b u s e r v e t le r e
ko n un c a, kardeş b a ş b u ğ la r ın yö n e t im in d e , a d a m la ­
r ıyla İ m p a r a t o r lu k a r a z is in e b e k le n m e d ik b a s k ın la r
yap m aya b a ş la d ıla r . B ö yle c e , o rtada h iç b ir neden
yo k k e n k e n d ile r in e p a r a ö d e ye n k im s e k a r ş ıs ın d a b a ­
rışın g e r ç e k f iy a t ın ı s a p t a m a d u r u m u n a g e ld ile r . B a ş ­
b u ğ la r b ir a n d a B iz a n s İ m p a r a t o r lu ğ u ’n u iş g a le b a ş la ­

d ı; ayn ı zam an da İ m p a r a t o r ’d a n da h a r a ç la r ın ı a lı­

y o r l a r d ı . B u ö r n e k , h e m e n b a ş k a l a r ı t a r a f ı n d a n d a iz ­
le n d i, o n l a r d a z a v a llı B iz a n s h la n s o y m a iş in e k a t ı l d ı ­
lar. Y a ğ m a d a e ld e e t t ik le r in d e n b a ş k a , s a l d ı r ıl a r ı k a r ­
ş ılığ ın d a İ m p a r a t o r ’u n e li a ç ı k l ı ğ ı n d a n da ya r a r la n ı­
y o r la r d ı. S o n u ç t a , y ılla r c a h e p s i e lle r in in u la ş t ığ ı y e r ­
le r i y a ğ m a e d ip s o y d u la r . Y e rli ı r k l a r ı n pek ç o k b aş­
b u ğ la r ı o ld u ğ u iç in , J u s t in ia n u s ’u n ö zür k ab ul etm ez
c ö m e r t liğ in in so n ucu o la r a k savaş, b ir t o p lu lu k t a n
ö b ü r t o p l u l u ğ a s ı r a y l a g e ç iy o r , b ir t ü r l ü b it m e k b i l m i ­
yo r, a y d a n a y a , y ıld a n y ıla d o la n ıp d u r u y o r d u . S o n u ç
o la r a k , bu dö nem de B iz a n s t o p r a ğ ın d a yağm a e d il­
m e d ik b ir t e k d a ğ , a r a z i p a r ç a s ı, m a ğ a r a k a lm a d ı. B a ­
zı y e r le r b e ş d e f a y a d a d a h a ç o k s a l d ı r ı y a u ğ r a d ı . B ü ­
tü n b u f e la k e t le r i, M e d le r in , A r a p la r ın , S la v la r ın , A n -
t a la n n ve d iğ e r y a b a n c ı u lu s la r ın e lle r in d e ac ı ç e k e n ­
le r i, ö t e k i k i t a p l a r ı m d a a n la t m ış ım d ır , a m a b u k i t a b ı ­

82
m ın ö n s ö z ü n d e d e b e lir t t iğ im g ib i, b u r a d a o l a y l a r d a ­
ki a s ıl s o r u m lu lu ğ u n n erde o ld u ğ u n u a ç ık la m a k
ö n e m li o la c a k t ır .
J u s t i n i a n u s b a r ış ı g ü v e n a l t ı n a a l m a k iç in H ü s r e v ’e
a lt ın la y ü k lü b ir s e r v e t v e r d i, so n ra da b a ğ ış la n m a z
b ir b iç im d e , k a r ş ıt d ü ş ü n c e le r e a ld ır m a d a n , A la m u n -
darus b a ş k a n lığ ın d a k i H u n la r m d o s t lu ğ u n u kazan ­
m ak k a r a r ıy la , b a r ış ın b o z u lm a s ın d a n s o r u m lu o ld u .
O ysa H u n la r , b aşka ye rd e de a ç ık ç a b e lir t t iğ im g ib i
İ r a n lıla r la m ü t t e f ik t i. J u s t in ia n u s , her o la n a k t a n ya­
r a r la n a r a k t o p r a k k a n la d o ls u n , e lin e d a h a ç o k s e rv e t
g e ç s in d iye k ıv ılc ım la r ı k ö r ü k le r , B iz a n s lıla r ı f e la k e t e
s ü r ü k le ye n s a v a ş la r ve p a r t i k a v g a la r ın ı k ış k ır t ır k e n ,
u y r u k l a r ı iç in k o r k u n ç b ir k ı y ı m d a h a d ü z e n le n d i. B u
d a ş ö yle o ld u :
B iz a n s İ m p a r a t o r lu ğ u ’n u n h e r ye r in d e d in yo lu n ­
dan sap an m e z h e p le r v a r d ı. M o n t a n iz m ,' S a b a t t a r i-
an iz m ^ v e d a h a b a ş k a m e z h e p le r in s a n la r ı d in s e l i n a n ç ­
la r ı b a k ı m ı n d a n s ü r e k li o l a r a k y a n lış y o l l a r a s ü r ü k lü -
yo rd u . B ütü n bu in a n ç s a h ip le r in e , u yu lm a d ığ ı tak ­
d ir d e a ğ ır c e z a la r ın t e h d id i a lt ın d a in a n ç la r ın d a n v a z ­
g e ç m e le r i, y o k s a ç o c u k la r ın a v e a k r a b a l a r ı n a m a lla r ı ­
nı b ır a k m a ya c a k la r ı b ild ir ild i. Bu ç e ş it m e z h e p le r in
k ilis e d e d ik le r i ye r le r , ö z e llik le A r iu s in a n c ın a b a ğ lı
o la n la r ın k i, iş it ilm e d ik z e n g in lik le r le d o lu y d u . B iz a n s
İ m p a r a t o r lu ğ u iç in d e ne S en ato ne de b aşka b ir ö r­
güt, k ilis e le r in z e n g in liğ iyle b o y ö lç ü ş e m e z d i. K ilis e ­
le r , a n l a t ı l m a y a c a k kadar çok, h e s a p s ız a lt ın ve gü­
m ü ş h â z in e le r i, d e ğ e r li t a ş la r la k a p lı s ü s le m e le r i, ç o k
s a y ıd a e v le r i v e k ö y l e r i , d ü n y a n ı n h e r y e r i n d e a r a z i l e ­
r iyle d ü n yad a b ilin e n her ç e ş it z e n g in lik le r e s a h ip t i.
Ç ü n k ü ş im d iy e k a d a r g e le n İ m p a r a t o r la r b u n la r ın iş ­
le r in e k a r ı ş m a m ı ş t ı . O r t o d o k s in a n ç lı b ir ç o k in s a n b i­

83
le , n e d e o l s a h e r z a m a n k i i ş i m i z i y a p ı y o r u z g e r e k ç e ­
s iyle , in a n ç t a n s a p m ış m e z h e p le r in k ilis e le r in d e ç a lış ı­
yo r ve e k m e k le r in i ç ık a r ıyo r d u . J u s t in ia n u s bu g ib i
k ilis e le r in m a lla r ın a el k o yu n c a , b ir d e n b ir e s a h ip o l­
d u k la r ı h e r ş e yi e lle r in d e n a lm ış o ld u . V e b ir ç o k in ­
s an , o z a m a n a k a d a r d a ya n d ık la r ı k a yn a k t a n yo k su n
k a ld ı.
İ m p a r a t o r lu ğ u n h e r t a r a f ın a , k a r ş ıla ş t ık la r ı h e r k e ­
si e s k i i n a n ç l a r ı n d a n d ö n m e ye z o r la m a k iç in b ir m e ­
m u r la r o rdusu g ö n d e r ild i. T aşrada yaşayan h a lk ın
g ö z ü n d e , b ö y le b ir t e lk in d e b u lu n m a k k u t s a l k o n u l a ­
r a s a y g ıs ız lık , b ir ç e ş it k ü f ü r d ü . B u yü z d e n pek çok
k im s e b ö yle b ir ş e yi is t e ye n le r e k a r ş ı d u r d u . D o la yı­
s ıyla , ço ğu a s k e r le r in e lin d e can v e r d i. K im i en iyi
t a n r ıs a l yo l o ld u ğ u n u düşün erek k e n d i c a n ın a k ıyd ı.
B ü yü k b ir ç o ğ u n lu ğ u ys a m e m le k e t le r in i b ır a k a r a k

gurb ete g it t i. Am a F r i g y a ’d a ye r le ş m iş o la n M o n ta-

n u s ’a b a ğ lı k iş ile r , k ilis e le r in e k a p a n ıp ateşe v e r d ile r

v e h iç b ir n e d e n yo k k e n k e n d ile r i d e c a n la r ın d a n o l­
d u la r . S o n u n d a , B iz a n s İ m p a r a t o r lu ğ u b ü y ü k b ir k ı y ı ­
m a v e s ü r g ü n e s a h n e o ld u .
S a m a r it a n la r ^ ü z e r in e d e b u n a b e n z e r b ir y a s a y ü ­
r ü r lü ğ e k o n u lu n c a , F ilis t in ’ d e k ı y a m e t k o p t u . B e n im
do ğduğum K a ys e r iye k e n t in d e v e ö t e k i k e n t le r d e y a ­
ş a y a n la r ın ço ğu, a n la m s ız b ir do gm a n e d e n iyle ac ı
ç e k m e yi ye r s iz b u la r a k , e s k i a d la r ın ı b ır a k t ıla r v e H ı­
r is t iya n o ld u la r . H ır is t iy a n g e ç in e r e k ye n i ya s a n ın
t e h lik e s in d e n k e n d ile r in i k u r t a r m a y ı b e c e r d ile r . A ra­
la r ın d a a k lı b a ş ın d a v e t e d b ir li o la n la r ye n i in a n ç la r ı ­
na b a ğ lı k a ld ıla r a m a , ç o ğ u n lu ğ u kendi is t e k le r i d ı­
ş ın d a g e le n e k s e l in a n ç la r ın ı b ır a k m a k t a n küçük düş­
t ü k le r in i g ö r e r e k M a n iş e iz m V ya d a ç o k t a n r ılı d in le ­
r e s a p t ıla r . A m a k ö y l ü l e r b ir t o p l a n t ı d a t e k v ü c u t o l a ­

84
r a k İ m p a r a t o r ’ a k a r ş ı s ila h a s a r ı lm a y a k a r a r v e r d ile r
ve k e n d i a r a la r ın d a S a v a r u s ’ u n o ğ lu J u lia n u s a d ın d a
b ir h ayd u tu b a ş la r ın a İ m p arato r s e ç t ile r . A s k e r le r e
k a r ş ı s a v a ş a g ir iş t ile r , b ir s ü r e d e d a y a n d ı i a r s a d a , s o ­
nunda ye n ild ile r . B aşta ö n d e r le r i o lm a k üzere p arç a
p a r ç a e d ild ile r . Ç a t ış m a d a y ü z b in in s a n ın c a n v e r d iğ i
v e d ü n y a n ın e n v e r im li t o p r a ğ ın ın , s ü r e c e k a d a m b u­
l u n a m a d ı ğ ı iç in b o ş k a l d ı ğ ı s ö y le n d i. S a v a ş s o n u n d a ,
a r a z i s a h ip le r i - k i b u n la r ın h ep si H ır is t iy a n d ı- k ö tü
b ir s o n u ç la k a r ş ıla ş t ıla r . A r a z ile r in d e n b ir g e lir e ld e
e d e m e d ik le r i h a ld e , ö ld ü r ü c ü v e r g ile r ö d e m e k z o r u n ­
d a k a ld ıla r .
İ m p a r a t o r J u s t in ia n u s , a r d ın d a n G r e k le r e ^ iş k e n c e
y a p a r a k v e m a lla r ın ı e lle r in d e n a la r a k b a s k ıy a g ir iş t i.
Ç o ğu t e h lik e yi g e ç iş t ir m e k iç in gö rün üşte H ır is t iya n
o ld u am a, çok geçm eden eski in a n ç la r ın a dö n erek,
kutsal o lm a ya n ş ö le n le r in i yap ark e n , kurb an keser­
k e n y a k a l a n d ı . H ı r i s t i y a n l a r a n e le r y a p t ı ğ ı n ı is e d a h a
s o n r a k i b ir k it a p t a ya z a c a ğ ım . *
D a h a s o n r a o ğ la n la r a t e c a v ü z ü y a s a k la y a n b ir y a ­
s a ç ık a r d ı, y a s a y ü r ü r lü ğ e g ir d ik t e n s o n r a y a ln ız b ö y ­
le d a v r a n ı ş l a r d a b u l u n a n l a r ı d e ğ i l , g e ç m i ş t e b u s a p ı k
h a s t a lığ a k e n d ile r in i k a p t ır m ış o la n la r ı d a c e z a la n d ı­
r ıyo r d u . S a p ık la r ın c e z a la n d ır ılm a la r ıys a g ö r ü lm e m iş
b ir b iç im d e yü r ü t ü ld ü . C eza, o rtada davac ı yo k k e n
b ile u yg u la n ıyo r d u . B ir a d a m ın , b ir o ğ la n ın ya da
e f e n d is in e k a r ş ı is t e m e d e n t a n ık lığ a z o r la n a n b ir e s i­
r in sö zü b ile ye t e r li k a n ıt s a y ılıy o r d u . B ö yle hüküm
g iy e n k im s e le r iğ d iş e d iliy o r v e h a lk ın g a z a b ın a te rk
e d iliy o r d u . B u n u n la b ir lik t e , b a ş la n g ıç t a b u c e z a h e r ­
k e s e d e ğ il d e . Y e ş ille r p a r t is in d e n o l a n l a r a , z e n g in le r e
ve yö n e t ic ile r e , ş u y a d a b u b iç im d e İ m p a r a t o r ’a k a r ş ı
g e le n le r e u y g u la n d ı.

85
 A yr ıc a İ m p arato r ve İ m p a r a t o r iç e , m ü n e c c im le r e
d ü ş m a n lık b e s liyo r la r d ı. B u yü z d e n h ır s ız lık la uğra­
ş a n ye t k ili m e m u r la r , m ü n e c c im le r e k a r ş ı d a k ö t ü u y ­
g u la m a la r a g ir iş t i, ço ğunu k ır b a ç la t a r a k d e v e le r e
o t u r t t u , k e n t iç in d e b a ğ ırıp ç a ğ ır a n h a lk a t e ş h ir e t t i.
O y s a ç o ğ u y a ş lı v e s a y g ıd e ğ e r k iş ile r d i. B ö yle b ir ü l­
kede a s ıl ye t k ile r in yıld ız la r d a o lm a s ın ı is t e m e k t e n
b a ş k a s u ç la r ı yo k t u . S o n u ç o la r a k ç o k s a y ıd a k im s e ,
ya b a n c ı ü lk e le r e y a d a İ m p a r a t o r lu ğ u n u z a k b ö lg e le ­
r in e k a ç m a y a b a ş la d ı. H e r b ö lg e d e v e h e r k e n t t e k it le
h a lin d e y e n i y ü z l e r g ö r ü n ü y o r d u k Y a k a l a n m a m a k iç in
h erkes m e m le k e t in i b ır a k ıyo r , kendi ü lk e s i düşm an
e lin e d ü ş m ü ş g ib i b a ş k a b ir ü lk e y e g id iy o r d u .
B i z a n s ’t a ve b aşka k e n t le r d e (S en ato ü ye le r in d e n
s o n r a g e le n ) h a li v a k t i ye r in d e h e r k e s , J u s t in ia n u s ve
T e o d o r a t a r a f ı n d a n , a n l a t ıl d ı ğ ı g ib i s o y u l d u v e s e r v e t ­

le r o n l a r ı n e lle r in d e k a l d ı . S e n a t ö r le r in m a l l a r ı n ı n a s ıl
y a ğ m a e t t ik le r in i ş im d i a n la t a c a ğ ım .
B i z a n s ’t a , Z eno a d ın d a b ir is i ya ş ıy o r d u . V a k t iyle
B a t ı ’d a i m p a r a t o r l u k y a p m ı ş o la n A n t e m iu s ’u n o ğ l u y ­
d u . K en d i a m a ç la r ın a u la ş m a k iç in İ m p a r a t o r ’la İm­
p a r a t o r iç e , Z e n o ’y u M ı s ı r ’a v a li a t a d ıla r . Z e n o , e n d e ­
ğ e r li e ş y a l a r ın ı b ir g e m iy e y ü k le d i v e d e n iz e a ç ı l m a y a
h a z ır la n d ı. Z e n o ’n u n t a r t ıla m a ya c a k kadar çok gü­
m ü ş e ş y a s ı, z ü m r ü t , in c i v e b a ş k a d e ğ e r li t a ş l a r l a s ü s lü
k ü p le r c e a lt ın ı v a r d ı. M a j e s t e le r i, g ü v e n d iğ i k iş ile r i
h a r e k e t e g e ç ir e r e k , g e m id e k i d e ğ e r li y ü k ü ç a ld ır d ı ve
g e m iy i y a k t ı r d ı . S o n r a d a n Z e n o ’y a g e m in in b ir d e n b ir e
a le v a ld ığ ın ı ve b ü t ü n yü k ü n k a yb o ld u ğ u n u b ild ir d i.
O la n la r a b a k ın k i, a r a d a n ç o k g e ç m e d e n Z e n o ö lü v e r ­
d i. Y a s a l v a r is le r i o la r a k o rtaya hem en İ m p a r a t o r ’la
İ m p a r a t o r iç e ç ı k t ı l a r v e a d a m ı n b ü t ü n s e r v e t in i e le g e ­
ç ir d ile r . B u k o n u d a b ir d e v a s iy e t n a m e o r t a y a ç ık a r d ı-

86
1 ar a m a b u n u n Z e n o ’ y a a i t o l m a d ı ğ ı a ç ı k ç a d e d i k o d u
k o n u s u ya p ıld ı.
A yn ı y ö n t e m le r le , h e m s e v iye c e h e m d e b a ş k a y ö n ­
le r d e n S e n a t o ’n u n en ö nde g e le n ü y e le r in d e n T a t i-
a n u s ’ u n , D e m o s t e n e s ’ in v e H i l a r a ’ m n v a r i s l e r i o l d u l a r .
B a ş k a b ir t a k ım k im s e le r in s e r v e t le r iys e , s a h t e v a s iye t ­
n a m e le r le d e ğ il, s a h t e m e k t u p la r la e le g e ç ir ild i. D ü z ­
m ece m e k t u p la r la , L ü b n a n ’d a yaşayan D io n is io s ’u n ,
B a s iliu s ’u n o ğ lu Y o h a n n i s ’ in v a r is le r i h a lin e g e ld ile r .
Y o h a n n is , E d e s s a ’n m ^ e n ö n d e g e le n k iş is iy d i; a m a B e -
lis a r iu s onu is t e r is t e m e z r e h in o la r a k İ r a n lıla r a ver­
m iş t i. D a h a ö n c e k i b ir k i t a b ı m d a b una d e ğ in m iş t im .
İ r an K r a lı H ü s r e v , B e lis a r iu s ’u n b u a d a m ı r e h in v e r ir ­
k e n y a p t ığ ı a n la ş m a y ı B iz a n s lıla r ın ç iğ n e d iğ in i ö n e s ü ­
r e r e k Y o h a n n is ’i s e r b e s t b ı r a k m a y ı r e d d e t t i. B ir s a v a ş
t u t s a ğ ı g ib i s a t m a y a h a z ır o ld u ğ u n u b ild ir d i. Y o h a n ­
n i s ’in h ayatta o la n b ü yü k a n n e s i, b in k ilo y a varan
a ğ ır lık t a k i b ir g ü m ü ş ü f id ye o l a r a k h a z ır la d ı. K a r ş ılı­
ğ ın d a to run un a k a v u ş a c a ğ ın ı u m u yo rd u . G ü m ü ş le r
D a r a s k e n t in e g e ld iğ in d e İ m p a r a t o r ’u n b u n d a n h a b e r i
o ld u v e a lış v e r iş in t a m a m l a n m a s m ı d u r d u r d u . B iz a n s
s e r v e t in in y a b a n c ı b ir d e v le t e v e r ile m e y e c e ğ in i s ö y le d i.
K ıs a b ir s ü r e s o n r a Y o h a n n is ö lm e d e n önce o n a yaz ­
m ış , b ü t ü n s e r v e t in in ve e m la k in in İ m p a r a t o r ’a v e r il­
m e s in i d o s t ç a b ild ir m iş t i.
İ m p a r a t o r ’la İ m p a r a t o r iç e ’n in v a r is le r i o ld u k la r ı
ö b ü r k iş ile r in t a m b ir lis t e s in i v e r m e k b e n im iç in ç o k

güç .
N ik a A ya k la n m a s ı* o lu n c a ya k a d a r , h a li v a k t i y e ­
r in d e o la n k im s e le r in s e r v e t le r in i t e k t e k e le g e ç ir m e k ,
İ m p a r a t o r ’ la İ m p a r a t o r i ç e ’yi t a t m in e d iyo r d u am a,
a ya k la n m a d a n s o n r a b ir h a m le d e , h e m e n hem en b ü­
rü n s e n a t ö r le r in m a lla r ın ı s o yu v e r d ile r . B ü t ü n s e r v e t ­

87
le r e ve en ç e k ic i a r a z ile r e , c a n la r ın ın is t e d iğ i g ib i el
k o y d u l a r ; y in e e z ic i v e r g i y ü k ü a l t ı n d a b u l u n a n a r a z i ­
le ri b ir y a n a a y ır ıp b u n la r ı s a h t e b ir c ö m e r t l ik l e e s k i
s a h ip le r in e s a t t ıla r . So nunda bu tür arazi s a h ip le r i,
vergi t a h s ild a r la r ı t a ra f ın d a n s ık ış t ır ıld ı, b o r ç la r ın ın
so nu g e lm e z f a iz le r iyle yo k s u llu ğ a düştü, ö lü m d e n

f a r k s ız y o k s u l b ir h a y a t s ü r d ü le r .

O la n b it e n k a r ş ıs ın d a , ç a ğ d a ş la r ım g ib i b e n d e İ m p a -
r a t o r ’la İ m p a r a t o r iç e ’ n in gerç ekten in s a n o ld u ğ u n u
b ir d e f a o ls u n d ü ş ü n e m e d im . O n la r o z a n la r ın d e d iğ i
g ib i “ f an i in s a n la r ın b aş b e la la r ı” yd ıla r . K an a susa­
m ış b ir ç if t ş e y t a n d ıla r . E n ç a b u k y o ld a n b ütün u lu s ­
la r ı v e o n l a r ı n e s e r le r in i y o k e t m e y i d ü ş ü n d ü k le r i iç in
in s a n b iç im in e g ir m iş le r d i. B ö yle c e y a r ı in s a n v e y a r ı
ş e y t a n o ld u la r ve b ü t ü n y e r y ü z ü n ü t e m e lin d e n s a r s t ı­
lar . B u g ö r ü ş ü n k a n ı t ı , p e k ç o k ş e y d e , ö z e llik le d a v r a ­
n ış la r ın d a k i k udrette b u lu n a b ilir . Ç ünkü in s a n la r ın
d a v r a n ış la r ı ş e y t a n la r ın k in d e n ç o k f a r k lıd ır . Z a m a n ın
u z u n a k ış ı iç in d e , k a d e r y a d a d o ğ a g e r e ğ i, k u ş k u s u z
pek ç o k k iş i, in s a n la r ü z e r in d e m ü t h iş b ir k o r k u ya­
r a t m ış la r , y a r d ım g ö r m e ye n ç a b a la r ıy la k e n tle r, ü lk e ­
le r , n e v a r s a h arap e t m iş le r d ir a m a , b ütün in s a n lığ a
ç ö kün tü g e t ir m e k ve b ütün d ü n yaya f e la k e t y a ğ d ır ­
m ak, bu ik is in d e n b a ş k a s ın a n a s ip o lm a m ış t ır . G er­
ç e k t e n o n la r , in s a n lığ ın y o k o lm a s ı iç in iş b ir liğ i y a p a n
k a d e r in c ilv e le r in d e n ya r a r la n d ıla r . K ıs a c a a ç ık la ya ­
c a ğ ım g ib i, y a t a k la r ın d a n ç ık a n ır m a k la r , v e b a s a lg m -
la r ı, d e p r e m le r b u ç a ğ d a y a y g ın y ık ım g e t ir d i. Ö y le y ­
se f e la k e t le r i b ö yle üst üste ya ğ d ır a n in s a n i b ir g ü ç
d e ğ il, b a ş k a t ü r lü b ir g ü ç t ü .
A n a s ın ın , b a z ı y a k ın a r k a d a ş la r ın a J u s t in ia n u s ’un
a s lın d a S a b b a t iu s ’u n o ğ lu o lm a d ığ ın ı, b a b a s ın ın in ­

88
s an b ile o lm a d ığ ın ı s ö yle d iğ i y a y g ın d ır . G e b e k a la c a ğ ı
s ır a d a o n u b ir ş e y t a n z iy a r e t e g e lm iş , g ö z le g ö r ü n m ü -
yo r m u ş a m a , k a d ın la t e m a s t a ta m b ir e r k e k g ib iy m iş .
S o n r a d a h a y a l g ib i o r t a d a n k a y b o lm u ş .
İ m p a r a t o r ’la b ir lik t e g e c e le r i g e ç v a k t e k a d a r k a l a ­
r a k k o n u ş a n y ü c e n it e lik li k iş ile r , İ m p a r a t o r ’u n y e r i n ­
d e k im i z a m a n a c a y i p ş e y t a n s ı b ir b iç im g ö r m ü ş le r d ir .
İ ç le r in d e n b ir in in a n la t t ığ ın a g ö r e İ m p a r a t o r , u z u n s ü ­
re o t u r m a a lış k a n lığ ı o lm a d ığ ın d a n , ç o ğ u k ez t a h t ın ­
dan k a lk ıp o d a n ın iç in d e d o la ş m a y a b a ş la r m ış . J u s t i-
n ia n u s ’un b aşı b u arada k a yb o lu r , g ö v d e s i u z u n do ­
la ş m a la r a d e v a m e d e r m iş . B u n u g ö r e n , ö n c e n e y a p a ­
c a ğ ın ı b ile m e z , a c a b a g ö z ü m mü b o z u ld u d iye d ü ş ü ­
n ü r m ü ş . A m a b a ş d a h a s o n r a ye r in e d ö n e r , b u n u g ö ­
ren de, b o ş a la n ye r in b e k le n e n in a k s in e yav aş yav aş
d o ld u ğ u n a t a n ık lık e d e r m iş . B aşka b ir iys e , İ m p ara­
t o r ’un y a n ın d a o t u r u r k e n , yü z ü n ü n b ir d e n b ir e b iç im ­
s iz b ir et p arç ası h a lin e g ir d iğ in i gö rm üş; g ö z le r ve
g ö z k a p a k l a r ı o r t a d a n k a l k m ı ş v e b iç im s iz b ir y ı ğ ın o l ­
m u ş . A yn ı a d a m , s o n r a y a v a ş y a v a ş yü z ü n e s k i b iç im i­
n i a ld ığ ın ı g ö r m ü ş . A n la t t ığ ım ş e y le r e t a n ık o lr r ia d ım
a m a , g ö r d ü k l e r i n d e ıs r a r e d e n k im s e le r d e n iş it t im .
Y in e a n l a t ı l d ı ğ ı n a g ö r e , T a n n ’n ın lü t f u n u e s ir g e m e ­
d iğ i b ir k e ş iş , y a ş a d ı ğ ı ç ö ld e d a y a n ı lm a z b ir z u lü m ve
a d a le t s iz liğ e u ğrayan ya k ın k o m ş u la r ı a d ın a ko nuş­
m ak üz e re ik n a e d ile r e k B iz a n s k e n t in e yo la k o yu l­
m u ş . V a r ır v a r m a z İ m p a r a t o r ’u n h u z u r u n a k a b u l e d il­
m iş ; a m a g ö r ü ş m e o d a s ın ın e ş iğ in d e n a d ım ın ı iç e r i a t ­
m ış k e n , h e m e n g e r i ç e k ilm iş . O n u g e t ir e n h a d ım a ğ a s ı
v e o r a d a b u l u n a n l a r iç e r i g ir m e s i iç in c e s a r e t v e r m e y e
ç a lış m ış la r s a d a , o h iç k a r ş ılık v e r m e m iş v e s a n k i b ir ­
den d e lir m iş g ib i k a ç m a y a b a ş la m ış , k a ld ığ ı e v e d ö n ­
m üş. B ir lik t e b u lu n a n la r g a r ip d a v r a n ış ın ın n e d e n in i

89
k e ş iş e s o r u n c a s o n r a d a n ö ğ r e n iy o r u z k i, s a r a y d a t a h t a
o t u r m u ş Ş e yt a n la r K r a lı’n ı g ö r d ü ğ ü n ü , o n u n la g ö r ü ş ­
m e ye ve o n d a n b ir ş e y is t e m e y e n iye t li o lm a d ı ğ m ı b il­
d ir m iş .
A s im d a , b u İ m p a r a t o r a lç a k b ir ş e y t a n d a n b aşka
n e o la b ilir ? N e do ğru d ü rü s t u yu r, n e d o ğ ru dürüst
y e m e k ye r , iç k i iç e r . Ö n ü n e k o n u la n şah an e ye m e k ­
le r d e n b ir e r lo k m a a lır y a ln ız c a . G e c e n in o lm a d ık
s a a t le r in d e s a r a y d a d o la ş a n ve A f r o d it z e v k le r in e k a r ­
şı ib lis ç e b ir t u t k u s u o la n b u ad a m , şe ytan d e ğ il d e

n e d ir ?
A y r ıc a , T e o d o r a ’n ın s e v g ilile r in d e n ö ğ r e n iy o r u z k i,
d a h a s a h n e d e o y u n c u y k e n , g e c e yi b ir lik t e g e ç ir d ik le r i
o d aya b ir ç e ş it ş e y t a n g e lir v e o n la r ı d ış a r ı s ü r ü k le r ­
m iş . B ir z a m a n l a r , M a k e d o n y a a d ı n d a M a v i l e r p a r t i ­
s in e b a ğ lı b ir o y u n c u k ız A n t a k y a ’d a y a ş ı y o r m u ş ve
çok e t k ili b ir in s a n m ış . D a h a J u s t in u s h üküm darken
J u s t i n i a n u s ’a m e k t u p la r y a z a r a k D o ğ u b ö lg e s in d e is ­
t e d iğ i k iş iy i g ö z d e n d ü ş ü r e b i l iy o r v e s e r v e t in e h â z i n e ­
ce el k o n u lm a s ın ı s a ğ lıyo r m u ş . S ö yle n t ile r e gö re bu
k a d ın , T eo do ra M ıs ır ve L ib y a ’d a n dö n erken onu
k a r ş ıla m ış . T e o d o r a ç o k s ık ın t ıd a o ld u ğ u n u , g e z is in ­
de ç o k p ara y i t i r d i ğ i n i s ö y l e m i ş , H e k e b o l u s ’t a n gö r­
d ü ğ ü h a k a r e t le r d e n y a k ın m ış , M a k e d o n y a d a , T e o d o -
r a ’n ın üzün tüsün ü g id e r m e k iç in e lin d e n g e le n i y a p ­
m ış v e k a d e r in b ir g ü n d ö n e b ile c e ğ in i, o n a s e r v e t le r
y a ğ d ı r a b i l e c e ğ i n i s ö y l e m i ş . B iz e s ö y l e d i ğ i n e g ö r e , T e ­
o d o r a b i r k a ç g ü n s o n r a M a k e d o n y a ’y a g e lip , b ir g ü n
ö n c e b ir d ü ş g ö r d ü ğ ü n ü , k e n d is in e p a r a b a k ım ın d a n
s ık ılm a m a s ın m , B iz a n s ’a g id in c e Ş e yt a n la r K r a lı’y la
ya t a c a ğ ın ın ve o n u n la her b a k ım d a n e v li b ir k a d ın
o la r a k ya ş a ya c a ğ ın ın b e lir t ild iğ in i a n la t m ış , s o n r a d a
is t e d iğ i k a d a r p a r a y ı e ld e e d e c e ğ in i b ild ir m iş .

90
 B az ı k im s e le r in gö zün de b e lir e n g e r ç e k le r b u n la r ­
d ır iş t e .
J u s t in ia n u s ’u n n it e lik le r i, k a b a t a s la k ç iz d iğ im g ib i­
d ir . A m a o n u n l a i l i ş k i s i o l a n l a r a k e n d in i, ya n ın a ko­
la y c a y a n a ş ı l a b i l i r v e n a z ik b ir i g ib i g ö s t e r ir d i. H e r is ­
te ye n İ m p a r a t o r ’u n h uzurun a ç ık a b ilir d i. K u r a lla r ı
b o z a r a k y o l u n a ç ı k a n l a r a b ile k ız m a z d ı. B u n u n la b ir ­
lik t e yo k e tm e yi d ü ş iın d ü ğ ü k im s e le r le k a r ş ıla ş ın c a
yü z ü k ız a r m a z d ı. K e n d in e s a ld ır ıd a b u lu n a n la r a k a r ş ı
k ız g ın lık b e lir t is i y a d a s in ir lilik g ö s t e r m e z , d u y g u l a ­
r ın ı s a k l a r v e s o n r a y u m u ş a k b ir s e s le , y ü z ü n d e d o s t ­
ça b ir if a d e y le , g ö z k a p a k l a r ı m k a ld ır m a d a n b in le r c e
m asum k iş in in ö lü m e g ö n d e r ilm e s i, k e n t le r in ye r le
b ir e d ilm e s i, b ü t ü n s e r v e t le r in e h â z in e c e e l k o n u l m a s ı
y o l u n d a e m ir le r v e r ir d i. H a lin i t a v r ın ı g ö r e n le r , o n u n
b ir k u z u o l d u ğ u n u s a n a b il i r le r d i a m a , b ir i k a l k ı p d a
o n u y a t ış t ır m a y a y a d a g a z a b ın ı ç e k e n le r i b a ğ ış la t m a ­
ya ç a lış a c a k o ls a o zam an “ d iş le r in i g ı c ı r d a t a r a k ve
b ir h a y v a n g ib i k u d u r a r a k ’” p a t la y a c a k g ib i ö f k e le ­
n ir d i. B u y ü z d e n y a k ı n l a r ı h e r h a n g i b ir i iç in a f ç ı k a r ­
m a k k o n u s u n d a p e k u m u t b e s le m e z le r d i.
İ s a ’y a b a ğ l ı v e i n a n ç l ı g ö r ü n ü r d ü a m a , b u b i l e u y ­
r u k l a r ı iç in f e la k e t d e m e k t i. Ç ü n k ü p a p a z la r ın kom ­
ş u la r ın a karşı ceza gö rm eden ş id d t t k u lla n m a la r ın a
iz in v e r m iş t i. O n la r d a k o m ş u la r ın ın a r a z ile r in i y a ğ ­
ma e d in c e , k e yif le r in e b a k m a la r ın ı s ö yle r , b ö yle c e
T a n r ı’y a h iz m e t e t t iğ in i d ü ş ü n ü r d ü . B ö yle a r a z i a n l a ş ­
m a z lık la r ın d a b ir t a r a f s ö z d e d in s e l a m a ç la r la k e n d i­
n e a it o lm a y a n b ir t o p r a ğ ı e le g e ç ir m iş s e d a v a y ı k a z a ­
n ıyo r d u . Ç ü n k ü o n a g ö r e a d a le t , p a p a z la r ın k a r ş ıt la ­
r ın d a n d a h a ü s t ü n o lm a la r ı d e m e k t i. K e n d i d e ö lü y a
d a d ir i k im s e le r in s e r v e t le r in i e le g e ç ir ip , k ilis e le r d e n
b ir in e b a ğ ı ş l a y ı n c a , d a v r a n ı ş m ı d i n d a r l ık o l a r a k kut­

91
lu y o r d u a m a , e m la k in b ir d a h a e s k i s a h ip le r in e d ö n ­
m e m e s i iç in g e r e k li ö n le m le r i d e a l ı y o r d u .
D a h a ile r i g it t i v e a m a c ı n a e r iş m e k iç in s a y ıs ız c i ­
n a y e t le r d ü z e n le d i. E n ç o k is t e d iğ i ş e y, h e r k e s i b ir ç e ­
ş it H ır is t iy a n in a n c ın a z o r la m a k o ld u ğ u iç in , bu
in a n ç la u yu ş m a ya n la r ı s e b e p s iz ye re yo k e t t i. B ir

yan d an da d in i b ütün g e ç in d i. Ç ünkü ö le n le r o nun

in a n c ın ı p a y la ş m a d ık la r ı iç in , b una c in a y e t g ö z ü yle
b a k m ıyo r d u . B ö yle c e k e n d in i tam a n la m ıy la hem ­
c in s le r in i b o ğ a z la m a iş in e k a p t ır d ı ve k a r ıs ıy la b ir ­
lik t e is t e k le r in i g e r ç e k le ş t ir m e k iç in ye n i s u ç la m a la r
u yd u rm aya g ir iş t i. N it e lik le r in d e b ir t a k ım a yr ılık la r
g ö r ü ls e de, a m a ç la r ın d a ik is in i b ir b ir in d e n a y ır m a k
g ü ç t ü . İ k is i d e k ö t ü r u h lu y d u la r . A m a u y r u k la r ı n ı y o k
e t m e d e b ir b ir le r in e k a r ş ı t y o l l a r iz le d ile r . Ç ü n k ü İ m ­
p arat o r, ya r g ıla r ın d a f ır ıld a k g ib i d ö n e k t i. Y a n ın d a ­
k ile r o n u is t e d ik le r i yö n e ç e v ir e b ilir le r d i - y e t e r k i b u
yö n , c ö m e r t lik , iy ilik v e b a ş k a la r ın a y a r d ım g ib i k o ­
n u la r la ilg ili o l m a s ı n - v e k e n d in i ö v g ü le r in e s in t is in e
b ır a k ır d ı hep. Pohpohçu saray m e n s u p la r ı onu ko ­
la yc a u ç t u ğ u n a y a d a “ h a v a d a d o l a ş t ı ğ ı n a ” ’” i n a n d ı ­
r a b ilir le r d i.
B ir g ü n m a h k e m e d e , İ m p a r a t o r ’ u n y a n ı n d a o t u r a n
T r ib o n ia n u s " d in d a r lığ ı n e d e n iyle ç o k g e ç m e d e n M a ­
j e s t e le r in in gö k yü z ü n e g ö t ü r ü le c e ğ in d e n ve b ir dah a
in s a n la r ın onu g ö r e m e ye c e ğ in d e n o ld u k ç a deh şete
düştüğün ü s ö yle d i. İ m p arato r is e b ö yle s in e ö v g ü le r i
(ya d a in c e a la y la r ı) dah a ö nceden e d in d iğ i k a n ıla r a
gö re yo r u m la r d ı. B ir b a k a r d ın ız b ir in i e r d e m le r i n e ­
d e n iyle ö v e r k e n , az s o n r a o n u se rs e ri d iye k ö t ü le r d i.
U yr u k la r ın d a n b ir in e h a k a r e t le r y a ğ d ır m ış s a , a z s o n ­
ra d ö n e r, b u d e f a o n u ö v g ü le r e b o ğ a r d ı y a d a ö yle g ö ­
r ü n ü r d ü . E n k ü ç ü k n e d e n o lm a d a n h a v a y a g o ıe d e ğ i­

92
ş ir d i. Ç ü n k ü d ü ş ü n c e le r i, s ö z le r in e y a d a v e r m e k is t e ­
d iğ i g ö r ü n t ü y e h e p t e rs d ü ş e r d i.

D o s t lu k ve d ü ş m a n lık k o n u s u n d a k i t u t u m u n u , ç o ­
ğ u n lu k la kendi d a v r a n ış la r m ı t a n ık tutarak gö ster­
d im . D üşm an o la r a k k a r a r lı b ir in s a n d ı, s a p k ın lık
ya p m a z d ı a m a , d o s t la r ın a k a r ş ı k a yp a k t ı. H im a ye s in ­
d e o la n p e k ç o k k im s e ye b ö yle f e la k e t g e t ir d i. A n c a k
b ir is in d e n b ir defa n efret etti m i, a r t ık h iç d o s t lu k
g ö s t e r m e z d i. E n iy i b ild ik le r in e v e g ü v e n g ö s t e r d i k l e ­
r in e s o n r a d a n s ır t ın ı d ö n d ü v e o n la r ı k a r ıs ın a ya da
b a ş k a s ın a sun arak ö lü m e g ö n d e r d i. O ysa, o n la r ın
k e n d in e b a ğ lılık la r ı n e d e n iyle ve y a ln ız c a b u n e d e n le
ö lü m e g ö n d e r ild ik le r in i b iliy o r d u . Ç ünkü h e r k e s in
g ö r e b ild iğ i g ib i, g a d d a r lık ve p a r a d ü ş k ü n lü ğ ü d ış ın ­
da güven o lm a z d ı o n a. P ara d ü ş k ü n lü ğ ü n d e n onu
k u rtarm aya k im s e n in gücü ye t m e z d i. B ir t a k ım o la y­
la r d a k a r ıs ın ın ö ğ ü t le r in i d in le m e yin c e , n e k a d a r b a ­
ğ ır ıp ç a ğ ı r s a d a , T e o d o r a b u iş t e n b ü y ü k ç ı k a r s a ğ l a ­
ya c a k la r ın ı ö n e s ü re re k k o c a s ın ı b u r n u n d a n t u t u p is ­
t e d iğ in i y a p t ır ır d ı. U f u k t a k ö t ü y o ld a n e ld e e d ile b ile ­
c e k b ir ç ı k a r s e z d i m i, ye n i y a s a la r y ü r ü r lü ğ e k o y m a ­
ya ya d a y ü r ü r lü k t e o la n la r ı k a ld ır m a y a h e m e n h a z ır ­
d ı. Ve ya rg ı ile k a r a r la r ı, kendi y ü r ü r lü ğ e k o yd u ğ u
ya s a la r a gö re d e ğ il, b ü yü k ve g ö r k e m li b ir s e r v e tin
ko kusun a k a p ılm ış g ib i v e r ir d i. B ir b ir i a r d ı n d a n kü­
çük s o yg u n la r la u yr u k la r ın ın m a lla r ın a el k o ym ak ,
o n a h iç d e s a y g ı n l ı ğ ı n ı y it ir m e k g ib i g e l m i y o r d u , y a n i
ş ö yle y a d a b ö yle g ö z k o y d u ğ u b ir s e r v e t i e le g e ç i r e ­
m e z s e y a a s ıls ız s u ç l a m a l a r ö n e s ü r ü y o r y a d a b ir v a ­
s i y e t n a m e y le iş in i b i t ir iy o r d u .
B iz a n s lıla r ı yö n e t t iğ i sürec e. T an rı ko n usun da ne
s a ğ la m b ir in a n ç y a d a g ö r ü ş d e v a m e t t i, n e d e b ir y a ­
s a y e r i n d e k a l d ı . O n u z a m a n ı n d a n e b i r iş a n l a ş m a s ı ­

93
n a g ü v e n v a r d ı, n e d e b ir s ö z le ş m e n in a n la m ı k a lm ış ­
t ı! Y a k ın d o s t la r ın ı b ir g ö r e v e g ö n d e r d iğ in d e , o n la r
ö n le r in e ç ık a n ı y o k e d ip s o y m a y a b a ş la y ın c a , M a j e s ­
t e le r i hem en o n la r ın gerç ekten s e ç k in k iş ile r o la r a k
t a n ın m a s ı g e r e k t iğ in i, b una h ak k a z a n d ık la r ın ı öne
s ü re r , e m ir le r in i s o n h a r f in e k a d a r y e r in e g e t ir d ik le r i­
n i s ö y le r d i. A m a g ö n d e r d iğ i k iş ile r , k a r ş ı l a r ı n a ç ı k a n ­
la r a yu m u ş a k d a v r a n ıp k o n u yu ya r g ı o r g a n ın a h a b e r
v e r ir s e , h e m e n o n la r ı k ö t ü le r , d ü ş m a n c a d a v r a n m a y a
b a ş la r , e s k i k a f a d a o ld u k la r ın ı ö n e s ü r e r e k d e f t e r d e n
s ile r v e b ir d a h a d a g ö r e v e ç a ğ ır m a z d ı o n la r ı. S o n u ç
o la r a k b ir t a k ım k im s e le r , n it e lik le r i t a m a m ıyla b aş­
k a y k e n , k ö t ü r u h lu o ld u k la r ın ı J u s t in ia n u s ’u in a n d ır ­
m a k iç in y o r u c u ç a b a l a r a g ir iş t ile r . B ir t a k ım k im s e le ­
r e t e k r a r t e k r a r s ö z v e r ir , v e r d iğ i s ö z ü y e m in le y a d a
ya z ıyla b e lg e le r , so n ra da b u n la r ı hem en un uturdu.

B ö yle d a v r a n ış la r ın k e n d is in e karşı h a y r a n lık u yan ­

d ır d ığ ın ı s a n ıyo r d u . J u s t in ia n u s d a h a ö n c e d e b e lir t t i­
ğ im g ib i h e m u y r u k la r ın a , h e m d e d ü ş m a n la r ın ın ç o ­
ğ u n a h e p b ö yle d a v r a n ır d ı.
B ir k u r a l o l a r a k u y k u y a ç o k a z g e r e k d u y a r d ı . Y i­
ye c e k v e iç e c e k k o n u s u n d a iş t a h ı a c a y ip b iç im d e a z ­
d ı. S o fradan k a lk a r k e n p arm ak u ç la r ıyla b ir lo k m a
alır , t a d ın a b a k a r d ı, o k a d a r . B ö yle ş e yle r o n a ye r s iz
g e lir d i; s a n k i y e m e k ye r s e d o ğ a k e n d is in i h iz a y a g e t i­
r ir s a n ıy o r d u . Z a m a n z a m a n ik i g ü n ik i g e c e o r u ç t u ­
t a r d ı, ö z e llik le P a s k a l y a ’d a n ö n c e k i g ü n le r b ö yle b ir
d ü z e n i g e r e k t ir ir d i. İ şte b ö yle , d e d iğ im g ib i, ç o ğ u k e ­
r e ik i g ü n a ç d u r u r , y a ln ı z c a ç o k a z s u v e b ir ik i y a ­
b an b it k is iy le ya ş a r , b ir s a a t k a d a r u y u d u k t a n so n ra
g e c e n in g e ri k a la n b ö lü m ü n ü s a r a yın iç in d e durm a­
d a n d o la ş a r a k g e ç ir ir d i. A s lın d a u y a n ık o ld u ğ u z a m a ­
n ı iy i a m a ç l a r v e ç a l ı ş m a k iç in h a r c a m a y a e ğ ilim li o l ­

94
s a y d ı, u lu s k a lk ın ır v e z e n g in liğ e k a v u ş u r d u . T a m ter­
s in e , b ütün do ğal gücünü B iz a n s lıla r ı yo k etm ekte
k u l l a n d ı v e b ü t ü n s i y a s a l y a p ı y ı y e r le b ir e t m e k t e d e
b a ş a r ılı o ld u . Ç o k a z u y u m a s ı, o r u ç t u t m a s ı v e z o r lu
ç a b a la r ı t e k b ir a m a c a y ö n e lm iş t i; o d a , h e r g ü n d u r ­
m a d a n , u yr u k la r ı iç in , k e yif le d a h a b ü yü k f e la k e t le r
d ü z e n le m e k t i. D a h a ö n c e d e g ö r ü ld ü ğ ü g ib i k u t s a l o l­
m a y a n iş le r i ic a t e t m e k v e u s t a c a u y g u l a m a k t a g ö r ü l ­
m e m iş b ir ye t e n e ğ i v a r d ı. B ö yle c e s o n u ç la r ı, h u yla r ı
a r a s ın d a k i iy i n it e lik le r de u yr u k la r ın ı yo k etm ekte
b ir e r a r a ç o ld u la r .
M ille t in b ütün iş le r i a l t ü s t o l d u v e y e r le ş m iş g e le ­
n e k le r d e n h iç b ir i k a lm a d ı. B u n la r d a n b ir k a ç ö rn ek
v e r e c e ğ im . A n la t t ık la r ım s o n s u z a k a d a r u z a r g id e r d i­
ye geri k a la n ın ı b ir yan a b ır a k a c a ğ ım . B ir defa b ir
İ m p a r a t o r o l a r a k , İ m p a r a t o r l u k o n u r u n u y ü c e lt ic i b ir
ye te n e ğ e s a h ip d e ğ ild i, s a h ip o ld u ğ u iz le n im in i de
v e r m e y e ç a lış m a z d ı. K o n u ş m a t a r z ın d a , g iy im in d e ve
düşün ce b iç im in d e b ü t ü n ü yle gö rgüsüz ve k a b a yd ı.
N e zam an im z a s ıy la b ir k a r a r n a m e ç ık a r s a b u n u d u ­
yu r u lm a k üz e re h e r z a m a n k i yo lla r d a n Quaestor'\\ığiy
g ö n d e r m e z , t e la f f u z u n u n yo k s u llu ğ u n u düşün m eden ,
ken di yü k se k s e s le o k u r v e k a l a b a l ı k b ir b e k le yic ile r
k it le s i t a r a f ın d a n a lk ı ş la n a r a k , d e s t e k le n ir d i. B ö yle c e ,
kararn am eden z a r a r lı ç ık a n la r da ya k ın m a k f ır s a t ı
b u la m a z la r d ı.
Secretis'^ d e n ile n m e m u r la r İ m p a r a t o r ’u n g iz li b e l­
g e le r in i y a z m a k t a n yo k su n b ır a k ıld ıla r . O ysa bu gö ­
r e v iç in a t a n m ı ş l a r d ı . H e m e n h e r şe yi k e n d i ya z a r d ı.
N e zam an arb itrator d e n ile n k e n t y a r g ıç la r ın ı a t a m a k
gerekse, hem en o turur ya r g ıla r ın d a h an gi yo lu iz le ­
m e le r i g e r e k t iğ in i y a z a r d ı . B iz a n s İ m p a r a t o r l u ğ u iç in ­
de k im s e n in kendi b a ğ ım s ız y a r g ıs ıy la h erh an gi b ir

95
a n la ş m a z lığ ı ç ö z ü m le m e s in e iz in v e r m e z d i. A m a k e n ­
d is i i n a t l a v e d e lic e b ir g u r u r l a h a r e k e t e d e r , k a r a r l a r
v e rir, n a s ıl h ü k ü m v e r ilm e s i g e r e k t iğ in i s ö yle r , d a v a ­
la r d a b ir t a r a f ın ö n e s ü r d ü ğ ü k a n ıt la r ı k u la k t a n d o l­
m a , h e m e n k a b u l e d e r, v e r ile n k a r a r la r ı b ir a r a ş t ır m a
y a p m a d a n ip t a l e d e r d i. Y a s a y a d a h u k u k d in le m e z d i.
Y a ln ız c a p ara d ü ş k ü n lü ğ ü n ü n s e s in i d in le r d i. D o y­
m ak b ilm e z a ç g ö z lü lü ğ ü b ü t ü n u t a n ç d u y g u s u n u a lıp
g ö t ü r d ü ğ ü iç in y ü z ü k ı z a r m a d a n r ü ş v e t a lır d ı.
Ç o ğ u n lu k la , S e n a t o ’y l a İ m p arato r a r a s ın d a çö­
z ü m le n m iş s o r u n la r , s o n u n d a v e r ile n karardan b aşka
b iç im a lır d ı. S e n a t o a s lın d a sü s o la r a k y a ş ıy o r d u , k a ­
ra r a lm a ya ya d a b aş k a b ir ş e y y a p m a y a ye t k is i y o k ­
tu; e sk i ya s a la r ye r in e g e ls in d iye h a t ır iç in t o p la n ı­
y o r d u . O y s a ü y e le r in a ğ ı z l a r ı n ı a ç m a s ı n a b ile iz in v e ­
r ilm e z d i. İ m p a r a t o r ’la İ m p a r a t o r iç e , e lin d e k i s o r u n la r
ü z e r in d e ç o ğ u n lu k la b ir b ir in e k a r ş ıt y a n la r ı tutarak
g ö s te ri ya p a r , a m a z a f e r d a im a d a h a ö n c e a n la ş t ık la r ı
g ib i o lu r d u . B ir a d a m y a s a d ış ın a ç ık m ış s a v e z a f e r in
k e n d in in o lm a y a c a ğ ın ı a n la r s a , y ü r ü r lü k t e k i y a s a la r a
a y k ı r ı b ir y a s a e ld e e t m e k iç in İ m p a r a t o r ’a d a h a ç o k
a lt ın v e r ir , b u d a iş in y o l u n a g ir m e s i iç in y e t e r li s a y ı ­
lır d ı. H em en a r d ın d a n b aşka b ir k im s e , ş im d i o r t a ­
dan k a lk m ış o la n e s k i y a s a y a d a y a n m a k is te r s e . M a ­
j e s t e le r i h e m e n o e s k i y a s a y ı y e n id e n yü r ü r lü ğ e k o y­
m a y a h a z ır d ı. Y ü r ü r lü k t e s ü r e k li o la r a k k a la n b ir t e k
y a s a y o k t u . A d a le t t e r a z is in in k o lla r ı r a s t la n t ıy a b a ğ lı
o la r a k v e h a n g i k e f e ye d a h a ç o k a lt ın k o n u lm u ş s a , o
yö n e do ğru e ğ iliy o r d u . B ir z a m a n la r sarayd a o la n
A d liy e , ş im d i p a z a r y e r in d e y d i ve o r a d a k i m e z a t o d a ­
la r ın d a , a d a le t kadar ya s a la r da en çok pey süren e
g ö s t e r iş le s a t ılıy o r d u .
Referendarii'^ a d lı m e m u r la r , a r t ık saraya b aşvu-

96
r a n la n n d ile k ç e le r in i İ m p a r a t o r ’a gö n derm ek ve
o n u n d ile k ç e le r ü z e r in e k a r a r ın ı s u lh y a r g ıç la r ın a b il­
d ir m e k le ye t in m iyo r la r d ı. B ö yle ya p a c a k la r ı ye rd e ,
h e r y a n d a n “ s a h t e m a n t ı k ’” '' t o p l u y o r l a r v e ç e ş i t l i “ u y ­
d u r m a v e s a f s a t a l a r ” '^ i l e b u ç e ş i t g ö z b o y a y ı c ı o y u n ­
la r a kan an J u s t in ia n u s ’u durm adan a ld a t ıy o r la r d ı.
D ış a r ı ç ık t ıla r m ı, d a v a c ıla r ın a k ıl d a n ış t ık la r ı k im s e ­
le r le g ö r ü ş m e le r in e e n g e l o lu yo r , b u s a v u n m a s ız k iş i­
le r d e n , ceza g ö r e c e k le r i k a yg ıs ı o lm a d a n is t e d ik le r i
kadar p ara s ız d ır ıyo r la r d ı. S aray m u h a f ız la r ı, saray
k a p ıs ın d a ya r g ıç la r ın y a n ın d a ye r a lır ve z o r k u lla n a ­
rak is t e d ik le r i h ü k ü m le r in ç ık m a s ın ı güven a lt ın a
a lır la r d ı. M u h a f ız la r d a n ço ğu nö bet ye r in i b ır a k ır ,
dah a önce g e z m e le r i ve g ir m e le r i e n g e lle n e n ye r le r e
is t e d ik le r i g ib i g ir ip ç ık a r la r d ı. H er şey tam b ir d ü ­
z e n s iz lik iç in d e yd i. H e r ş e y a s ıl a d ıy la a n ılm a z o lm u ş ­
tu. D e v le t san ki ço c uk o yu n c a ğ ıyd ı. B ö lü m b a ş ın d a
b e lir t t iğ im g ib i b ir ç o k o la yı b ir yan a b ır a k m a lıyım ;
am a İ m p a r a t o r ’u ya r g ıç k o lt u ğ u n d a o t u r d u ğ u s ır a d a
rüşvet a lm a ya ik n a eden ilk k iş in in k im o ld u ğ u n u
a ç ık la m a d a n e d e m e ye c e ğ im .
K e n d in i d e li g ib i p a r a tutkusun a k a p t ır m ış K ilik -
y a lı L e o n a d ın d a b ir i v a r d ı. L e o n , b ilg is iz le r in k a f a la ­
r ın a k e n d i is t e k le r in i s o k m a k k o n u s u n d a g ö r ü lm e m iş
b ir ye t e n e ğ i o la n b ir ö v g ü c ü le r ş a h ıy d ı, t e lk in g ü c ü n e
s a h ip t i. B u gücün ya r d ım ıyla İ m p a r a t o r ’u n kara ca­
h illiğ in i y u r t t a ş la r ın m ah v ı yo lu n a ç e v ir d i. B u adam
İ m p a r a t o r ’u, y a r g ı h ü k ü m le r in i p a r a k a r ş ılığ ı s a t m a ­
y a in a n d ır a n ilk k im s e o ld u . M a j e s t e , a n la t ıla n b iç im ­
d e p a r a k a z a n m a y ı b ir d e f a k a f a s ı n a k o y u n c a , b ir d a ­
h a b u y o ld a n d ö n m e d i v e r e z a le t s ü r d ü g it t i. G it t ik ç e
d a h a b ü y ü d ü . K im m a s u m b ir v a t a n d a ş a l e y h i n e a s ı l ­
s ız b i r d a v a aç m ak is t e s e , h e m e n L e o n ’a g id e r , d a v a

97
ko nusu m a lla r d a n b ir b ö lü m ü n ü İ m p a r a t o r ’a v e L e-
o n ’a v e r e c e ğ in i s ö yle r d i. A n la ş m a ya v a r ılm c a , dah a
s a r a y d a n a y r ılm a d a n , h u k u k a a y k ır ı d a o ls a d a v a s ın ı
k a z a n m ış d e m e k t i. B ö yle c e L e o n g ö r ü lm e m iş b ir s e r ­
v e t s a h ib i o ld u v e B iz a n s İ m p a r a t o r lu ğ u ’ n u h e r k e s t e n
ç o k r e z il e t t i.
S ö z le ş m e im z a la ya n la r ı, L e o n ’u n v e İ m p a r a t o r ’un
k u c a ğ ın a p a r a la r b o ş a lt m a k t a n b a ş k a n e b ir y a s a , n e
ya z ılı g a r a n t i, n e c e z a la r , n e d e b a ş k a b ir ş e y g ü v e n c e
a lt ın a a h r d ı. B u b ile t a m g ü v e n s a y ılm a z d ı, ç ü n k ü L e ­
o n h iz m e t le r in i ö b ü r y a n a d a s a t m a y a h e r z a m a n h a­
z ır d ı. H e r z a m a n ik i y a n ı d a s o y d u ğ u iç in , o n a g ü v e ­
n e n le r e k arşı yü c e b ir k a y ıt s ız lık la d a v r a n ır ve o n la ­
r ın ç ık a r la r ın a k a r ş ı g e lm e n in o n u r s u z lu k o la c a ğ ı a k ­
lın ın k ö ş e s in d e n g e ç m e z d i. O na gö re, ç ık a r o ld u ğ u
s ü r e c e , ç if t y a n lı o y n a m a k b ir o n u r s u z lu k s a y ılm a z d ı.

98
 IV

TEODORA’NIN İŞLERİ

u s t i n i a n u s ’u n p o r t r e s in i b ö yle c e t a m a m la d ık t a n

J so n ra, ş im d i d e T e o d o r a ’y a d ö n e lim . T e o d o r a ’n m
a k lı f ik r i in a t la v e s ü r e k li o la r a k in s a n la r a k ö t ü lü k e t ­
m e y e s a p l a n m ış t ı. K im s e h e r h a n g i b ir k o n u d a o n u i k ­
n a e d e m e z y a d a b ir ş e y y a p m a y a z o r la y a m a z d ı. E m ­
r in d e k i b ütün g ü ç le r i k u lla n a r a k , a m a ç la r ın ı in a t ç ı
b ir is t e k le y e r i n e g e t ir ir d i. H iç k im s e , T e o d o r a ’n ın c a ­
n ın ı s ık a n b ir i iç in o n dan am an d ile m e y i gö ze a la ­
m a z d ı. A r a d a n z a m a n g e ç m iş o ls a d a , c e z a a ş ır ı o ls a
da, ne b ir r ic a , n e d e ö lü m ko rkusu' - k i h erkes b ir
gün b a ş ın a g e le c e ğ i k o r k u s u y la y a ş a r - o n u n ö f k e s in i
g id e r m e ye ye t e r d i. Ö z e t le m e k g e r e k ir s e , T e o d o r a ’n ın
ö f k e s in i k ab artan b ir iy le , ö b ür d ü n yaya gö çse b ile
b a r ış t ığ ı g ö r ü lm e m iş t i. Ö le n in g e r id e b ır a k t ığ ı k im s e ­
le r , m i r a s ç ı l a r , b a b a l a r ı n a a it m a lla r la b ir lik t e İ m p a -
r a t o r iç e ’n in k in in i de m ir a s e d in ir le r d i ve bu k in i
üçüncü kuşağa kadar t a ş ır la r d ı. B a ş k a la r ın ı yo k et­
m e k iç in h e r z a m a n k ız m a y a h a z ır d ı ve d ü n y a d a h iç ­
b ir g ü ç o n u y u m u ş a t a m a z d ı.
T e o d o r a , v ü c u d u n u n g e r e k s in im le r in e g e r e k s iz b i­
ç im d e , ç o k d ik k a t h a r c a r d ı, yin e de tam t a t m in o l­
m a z d ı. B a n yo s u n u y a p m a k t a s a b ır s ız lık g ö s t e r ir a m a

99
b an yo d an ç ık m a k t a is t e k s iz d a v r a n ır d ı. G ü n lü k te­
m iz liğ in i b it ir in c e k a h v a lt ıya in e r , h a f if b ir k a h v a lt ı
ya p t ık t a n so n ra d in le n m e ye ç e k ilir d i. Am a ö ğ le ve
a k ş a m y e m e k l e r in d e h e r ç e ş it y e m e ğ in v e iç k in in t a d ı ­
na b ak m aya düşkün dü. G ündüzden akşam a, ak şam ­
dan sab ah a dek s a a t le r c e u yu rd u . G ün ün b ü yü k b ir
b ö lü m ü n ü k e n d in e d ü ş k ü n lü ğ ü n her ç e ş id in i dene­
m e k le g e ç ir d iğ i h a ld e , b ütün B iz a n s İ m p a r a t o r lu -
ğ u ’n u yö n e tm e ye ye t e r li sayard ı k e n d in i! İ m p arato r,
T e o d o r a ’n ın o n a y ın ı a l m a d a n b ir k i m s e y e b ir iş h a v a ­
le e t m i ş s e , a d a m c a ğ ı z ı n i ş l e r i ö y l e t e r s g i t m e y e b a ş l a r ­
d ı k i, s o n u n d a e n yü z k ız a r t ıc ı b iç im d e iş in d e n o lu r
v e u t a n ç v e r ic i b ir b iç im d e ö lü r d ü .
J u s t in ia n u s , y a ln ız c a s a k in h u yu n e d e n iyle d e ğ il,
d a h a ö n c e b e lir t ild iğ i g ib i, k u r a l o la r a k ç o k a z u y k u ­
y a ih t iya c ı o ld u ğ u n d a n v e k e n d in e k o la y c a y a k la ş ıla -
b ild iğ in d e n , her ş e yle u ğ r a ş a b ilir d i. T a n ın m a m ış ya
d a h iç b ilin m e y e n k iş ile r d e o ls a , h e r k e s in h üküm da­
r ın h uzurun a k o la yc a ç ık m a k , serb estç e o n u n la ko­
n u ş m a k ve ö zel o la r a k h a lv e t o lm a k b a k ım ın d a n h e ­
m e n h e m e n t a m b ir ö z g ü r lü ğ ü v a r d ı. O y s a , İ m p a r a t o -
r iç e ’n in h uzurun a ç ık m a k iç in yü k se k yö n e t ic ile r in
b ile e p e y z a m a n ve ç ab a h a r c a m a la r ı g e r e k ir d i. H er
s e f e r in d e , h e p s i d e o n u n k e yf in in g e lm e s in i b e k le r d i.
Y üksek yö n e t ic ile r ç a ğ r ıld ık la r ın d a b u lu n m a z la r s a
b a ş l a r ı n a b ir iş g e lir d i. B e k le m e o d a s ı n a d o lu ş u r , e s i r ­
le r g ib i b e k le ş ir le r d i. S a a t le r c e , p a r m a k u ç la r ın a b a­
s ıp , k a f a la r ın ı uzatarak , iç e r id e n gö rün en h a d ım la r ­
dan b ir in in d ik k a t in i ç e k m e ye u ğ r a ş ır la r d ı. U z u n b ir
b e k le yiş t e n ve g ü n le r g e ç t ik t e n so n ra, a r a la r ın d a n
b ir k a ç ı h u z u r a ç a ğ r ılır d ı. H u z u r a k o r k u d a n t it r e ye r e k
g ir e r le r v e b it k in h a l d e İ m p a r a t o r i ç e ’n in k u t s a l a y a k ­
la r ın ı d u d a k la r ın ın u c u yla ö p t ü k t e n s o n r a e ld e n g e l­

100
d iğ i k a d a r h ız la d ış a r ı ç ık a r la r d ı. O n u n iz n i o lm a d a n ,
h u z u rd ayk e n b ir yo ru m d a ya da is t e k t e b u lu n m a k
b ü t ü n ü yle k u r a ld ış ıyd ı. U lu s , T e o d o r a ’n ın ço b an o l­
d u ğ u b ir t u t s a k la r s ü r ü s ü h a lin e g e lm iş t i. B iz a n s D e v ­
le t i h e m e n h e m e n h iç liğ e i n d ir g e n m iş t i. Ç ü n k ü İ m p a -
r a t o r ’u n h u yu yu m u şak g ib iy k e n , T e o d o r a ’n ın k i s e rt
ve a m a n s ız d ı. Y um uşak huy d e n g e s iz lik d e m e k t i,
a m a n s ı z l ı k s a h e r iş i g ü ç le ş t ir ir d i.
K a f a y a p ıla r ı v e y a ş a y ış b iç im le r i y ö n ü n d e n a ç ık ç a
o r t a k b ir yö n le r i b u lu n m a s a d a , p a r a d ü ş k ü n lü ğ ü n d e ,
kan iç ic ilik t e ve d o ğ r u lu ğ a d ü ş m a n lık t a b ir b ir le r in e
b e n z iyo r la r d ı. İ k is i d e ç o k usta b ir e r y a la n c ıy d ı. T e-
o d o r a ’n ın g a z a b ın ı çeken b ir in in ö n e m s iz ve gö ze
ç arp m ayan b ir s u ç iş le d iğ i ile r i s ü r ü ls e , İ m p a r a t o r iç e
hem en s a n ık la ilg is iz s u ç l a m a l a r u y d u r u r v e iş i c i n a ­
ye t iş le n m iş g ib i b ü yü tü rd ü . S o n uç ta bu g ib i k iş ile r
iç in ö z e l m a h k e m e l e r k u r u l u r d u . M a h k e m e l e r e ç ı k a n
j ü r i ü ye le r in i T e o d o r a se ç erdi ve ü ye le r , İ m p a r a t o r i -
ç e ’n in is t e ğ in i ye r in e g e t ir m e k iç in en in s a n lık d ış ı
h ü k m ü k im v e r m e yi b a ş a r a c a k d iye b ir b ir le r iyle y a r ı ­
ş ır la r d ı. K e n d in e k a r ş ı g e le n le r in se rv e t ve m a lla r ın a
hem en h â z in e c e el k o n u lm a s ın a gö z k u la k o lu r d u .
S o ylu b ir a ile d e n g e lm iş o ls a d a , a d a m ı k a m ç ıla t t ık ­
tan so n ra ö lü m le ya da s ü r g ü n le c e z a la n d ır m a k t a n
h iç ç e k in m e z d i. A m a e ğ e r g ö z d e le r in d e n b ir i b ir c i n a ­
ye t ya da b ir s u ç iş le r s e , d a v a c ıla r ın ç a b a la r ıy la a la y
e d e r v e o n la r ı is t e k le r in in t e r s in e , a ğ ız la r ın ı k a p a m a y a
z o r la r d ı.
Y in e k e yf i is t e d iğ i z a m a n , e n c id d i s o r u n la r ı a l a y
ko n usu h a lin e g e t ir ip san ki sah n ede b ir k o m e d i iz li­
y o r m u ş g ib i e ğ le n ir d i. S ö z g e liş i, u z u n süre k am u g ö ­
r e v in d e b u lu n m u ş s o ylu b ir k iş i v a r d ı - a d ı n ı b iliy o ­
r u m a m a , a la y k o n u s u o lu r k o r k u s u y la v e r m iy o r u m -

101
İ m p a r a t o r iç e ’n in u ş a k la r ın d a n b ir in e b ü yü k b ir m ik ­
tar b o rç p ara v e r m iş t i; am a a d a m c a ğ ız p arayı geri
a la m ıy o r d u b ir t ü r lü . B unun ü z e r in e karşı tarafı an ­
la ş m a yı b o z m a k la s u ç la m a k ve b o rc un ö d e n m e s in i
s a ğ la m a k iç in İ m p a r a t o r i ç e ’ye b a ş v u r d u . İ m p a r a t o r i-
ç e ö n c e d e n k o n u y u b ild iğ i iç in , h a d ı m l a r ı n a a d a m ge­
lin c e ç e v r e s in d e h a l k a o l m a l a r ı n ı , k e n d i s ö y l e y e c e k l e ­
r in i d i k k a t l e d i n le m e le r in i, o n a n e ş e k ild e k a r ş ı l ı k v e ­
r e c e k le r in i iyic e ö ğ r e t t i. S o ylu k iş i h a r e m e d a v e t e d il­
d i, İ m p a r a t o r iç e ’n in her zam an is t e d iğ i g ib i k e n d in i
yü z ü k o yu n ye re attı ve a ğ la m a k lı b ir s e s le ş u n la r ı
s ö yle d i:
“ H a n ım e f e n d im iz , s o ylu b ir k iş in in p ara s ık ın t ıs ı
ç e k m e s i ü z ü c ü d ü r . B a ş k a l a r ı iç in ç e k ic i g e le n v e is t e k
u ya n d ır a n ş e yle r b e n im d ü z e yim d e k i b ir in s a n iç in
g ü lü n ç t ü r . M a l i b a k ım d a n a ş ır ı g ü ç lü k le r iç in d e o la n
b ir k im s e , d u r u m u n u k e n d in e b o rç v e r e n le r e a n l a t a ­
b ilir v e g ü ç d u r u m d a n k u r t u la b ilir a m a s o y lu b ir k iş i
a n la ş m a la r ın ı ye r in e g e t ir m e z s e , durum un u a ç ık la ­
m a k t a n u t a n ç d u y a r v e b ir d e f a a ç ık la d ı m ı a r t ık k e n ­
d in e k r e d i a ç a n la r a g ü v e n v e r m e z ; ç ü n k ü b o r ç v e r e n ­
le r t o p lu m u n s o ylu s ın ıf ın d a y o k s u llu k o la c a ğ ın a
in a n m a k is t e m e z le r . O n la r ı ik n a e t s e b ile , k a ç ı n ı l m a z
b ir b iç im d e e n ko rkun ç yo k s u llu ğ a ve utan c a düşer.
H a n ım e f e n d im iz b e n im hem a la c a k lı, h e m d e b o r ç lu
o ld u ğ u m k iş ile r v ar. B a n a k r e d i a ç a n la r s ü r e k li o la r a k
b o rc um u ö dem em iç in b e n i s ık ış t ır ıyo r la r ve t o p lu m
iç in d e k i ye r im o n l a r a p a r a ö d e m e d e n iş in iç in d e n s ı y ­
r ı lm a m ı o l a n a k s ı z k ılıy o r . B a n a b o r c u o l a n l a r is e ç o ­
ğ u k e z s o y lu k iş i o lm a d ık la r ın d a n in s a n lı k d ış ı b a h a ­
n e le r e s ığ ın ıyo r la r . S iz e s e s le n iyo r u m , y a lv a r ıy o r u m .
B u um utsuz d uru m d an k u r t u lm a m iç in b a n a y a r d ı m

e d in iz .”

102
 S ö z le r i bu o ld u . İ m p a r a t o r iç e d in le d ik t e n so n ra
t e m p o yla “ S a yın s o ylu k iş i f a la n f ila n ” d e d i. H a d ım ­
la r k o r o s u İ m p a r a t o r iç e ’n in s ö z ü n ü d u y u n c a “ B ü yü k
b ir ç a t la ğ ın ız v a r s iz in !” d iye b a ğ ır d ıla r . D ile k ç i s o ylu
k iş i, is t e k le r in i hem en hem en ayn ı s ö z le r le tekrar
e d in c e , İ m p a r a t o r iç e ve h a d ı m l a r ı a y n ı ş e y le r i s ö y l e ­
d ile r . E n s o n u n d a z a v a l lı y ı k ı k a d a m , k u r a l l a r a u y g u n
b iç im d e ye r le r e k a p a n d ı, sarayd an a y r ıla r a k e v in e
dö ndü.
İ m p a r a t o r iç e y ı l ı n b ü y ü k b ir b ö lü m ü n ü , d a h a ç o k
H e r io n ^ d e n ile n y e r d e , d e n iz e b a k a n b ir y a z l ı k t a g e ç i ­
r ir d i. B u durum is e ç o k s a y ı d a k i m a iy e t i iç in b ü yü k
b ir t e d ir g in lik d e m e k t i. Ç ünkü yiye c e k le r ço ğu kez
y e t iş m e z d i, d e n iz d e f ır t ın a k o p a b ilir d i y a da B a lin a ^
b e k le n m e d ik b ir s a ld ır ıd a b u lu n a b ilir d i. Am a İ m pa-
r a t o r ’la İ m p a r a t o r iç e , b a ş k a la r ın ın s ık ın t ıla r ın a a ld ır ­
m a d ık la r ı iç in , e n z e n g in b ir r a h a t lık iç in d e s e f a s ü r e ­
b iliy o r d u .
T e o d o r a ’n m , k e n d in e karşı ç ık a n la r a h an gi yö n ­
t e m le r u yg u la d ığ ı b un dan so n ra e le a la c a ğ ım konu
o l a c a k . T ü k e n m e y e c e k b i r i ş le u ğ r a ş m a k t a n s a , b i r i k i
o la yı a n la t a c a ğ ım ya ln ız c a .
A m a la s u n t a ,“ d a h a önce b ir k it a b ım d a a n la t t ığ ım
g ib i, G o t la r d a n a y r ılıp b ü t ü n y a ş a y ış b iç im in i d e ğ iş t i­
rerek B iz a n s ’a g ö ç e t m e ye k a r a r v e r in c e T e o d o r a ’n ın
h iç ho şuna g it m e d i b u. K a d ın , b ir k r a liç e yd i, s o ylu
b ir k iş iy d i. A y r ıc a , ç e k ic i b ir in s a n d ı. İ s t e k le r in i y e r i ­
ne g e t ir m e k iç in k o la yc a ç a r e le r b u lm a k t a u s t a yd ı.
K a d ın ın o la ğ a n ü s t ü g ü z e lliğ i ve e r k e k ç e y a p ıs ı T e o d o -
r a ’yı b ü s b ü t ü n k u ş k u la n d ı r d ı . K o c a s ın ın d e ğ iş k e n n i­
t e lik le r i de k o r k u la r ın ı b üsb ütün a r t ır ıyo r d u . K ıs ­
k a n ç lığ ın ı k ü ç ü k o y u n l a r l a b e lli e t m e d i. K a d ın ı t u z a ­
ğa düşürüp yo k etm ekten b aşka b ir yo l T e o d o r a ’yı

103
t a t m in e t m e z d i. D o la y ıs ıy la , k o c a s ın ı k a n d ır d ı v e P e t-
r u s ’u İ t a l y a ’y a e lç i o la r a k g ö n d e r d i. H a r e k e t in d e n
ö n c e İ m p a r a t o r , P e t r u s ’ a a y r ın t ılı e m ir le r v e r d i. B a ş k a
b ir k it a b ım d a b u e m ir le r i a n la t m ış t ım . A m a o z a m a n
İ m p a r a t o r iç e ’n in ko rkusun dan , gerç ekte o la n b it e n i
y a z m a k b e n im i ç i n m ü m k ü n d e ğ i l d i . İ m p a r a t o r i ç e is e
e lç iy e ş u t e k e m r i v e r d i: “ A m a l a s u n t a ’yı o r t a d a n k a l ­
d ır !” A yr ıc a bu iş i b a ş a r d ığ ı t a k d ir d e kazan ac ağı
ö d ü lle r i d e b e lir t t i. K a r ş ılığ ın d a , m e v k i v e p a r a vaat
e d ild iğ in d e kuşkusuz en ko rkun ç c in a ye t i iş le ye b ile ­
cek b ir in s a n d ı bu e lç i. İ t a l y a ’y a v a r d ığ ı zam an he­
m en a r m a ğ a n la r la T e a d a t u s ’a yan aştı ve A m a s u la n -
t a ’yı ö ld ü r m e s i iç in k a n d ı r d ı . K a r ş ı lı k o l a r a k e lç i P e t ­
rus, Magister, y a n i s a r a y m u h a f ız k o m u t a n lığ ı m e v k i-
s in e y ü k s e lt ild i v e n ü f u z u a la b ild iğ in e g e n iş le d i. Y a ş a ­
yan in s a n la r iç in d e e n n e f r e t e d ile n i o ld u . A m a la s u n -
t a ’n m ö y k ü s ü b ö y le c e b ite r.
J u s t i n i a n u s ’u n e m r in d e ç a lı ş a n , P r is k u s a d ı n d a b ir
m e k t u p ç u v a r d ı. P a f la g o n y a lıla r g ib i n a m u s s u z v e d ü ­
z e n c in in b ir iy d i. E f e n d is in in ö z e llik le r in e tam u yg u n
d ü ş ü yo rd u . E f e n d is in i m em nun etm ek ve k a r ş ılığ ın ı
a lm a k t a n b a ş k a b ir ş e y d ü ş ü n m e z d i b u a d a m . B ö y le ­
c e k a r a n lık yo lla r d a n k ıs a z a m a n d a b ü yü k b ir s e rv e t
b ir ik t ir d i. B u n u n la b ir lik t e , T eo do ra k e n d in e kö tü
d a v r a n d ığ ı ve yo lu n a e n g e lle r ç ık a r d ığ ı g e r e k ç e s iyle
a d a m ı k o c a s ı n a ş i k â y e t e t t i. T e o d o r a ’n ın ilk g ir i ş i m l e ­
ri s o n u ç verm edi am a, b ir s ü r e s o n r a d ü ş m a n ın ı b ir
g e m i y e b in d ir d i v e y a z o r t a s ı n d a s e ç t iğ i b ir y ö n e g ö n ­
d e r d i. O r a d a , h iç d e p a p a z o lm a k is t e m e ye n a d a m ın
s a ç la r ın ı k a z ıt t ı. İ m p arato r is e san ki b u n la r d a n h a­
b e r s iz m iş g ib i g ö z ü k t ü . P r is k u s ’u n n erede o ld u ğ u n u
a r a ş t ı r m a d ı , b ir d a h a d ü ş ü n m e d i b ile o n u . U n u t k a n l ı ­
ğa u ğ r a m ış g ib i s e s s iz k a ld ı bu ko n uda. Am a P r is -

104
k u s ’u n g e r id e b ir a z p a r a b ı r a k t ı ğ ı n ı ö ğ r e n in c e b u n la r ı
h e m e n c e b in e a t t ı.
U ş a k la r ın d a n A r e o b in d u s ’la T e o d o r a ’n ın a ş k s e r ü ­
v e n i g e ç ir d iğ i y o lu n d a s ö yle n t ile r ç ık t ı. Y ab an c ı s o y­
d a n , o l d u k ç a g e n ç v e y a k ı ş ı k l ı b ir a d a m d ı b u . T e o d o -
r a , ç ık a r ıla n b u s ö yle n t iyi g e ç iş t ir m e k is te ye r e k - o y s a ,
s ö y le n e n le r e b a k ı l ır s a a d a m a d e lic e t u t k u n d u - s e b e p ­
s iz y e r e o n u v a h ş ic e k a m ç ıla t t ı. S o n r a a d a m n e o ld u
h iç b ir b ilg im iz yo k . B u g ü n e k a d a r d a o n u g ö r e n o lm a ­
d ı. Ç ü n k ü T e o d o r a b ir o l a y ı g iz le m e k is t e r s e , a r t ık o
o la yın ü z e r in d e k o n u ş u lm a z v e k im s e b u k o n u y a d e -
ğ in m e z d i. O la yı b ile n le r en ya k ın a r k a d a ş la r ın a b i le
a n l a t a m a z , is t e d iğ i k a d a r m e r a k l ı o ls u n , o la y ı ö ğ r e n ­
m e k is t e y e n k im s e le r k o n u y l a ilg ili s o r u s o r a m a z la r d ı.
İ n s a n o ğ lu n u n ye ryü z ü n d e b e lir m e s in d e n bu yan a,
k e n d in d e n bu derec e k o r k u la n b ir d e s p o t g ö r ü lm ü ş

d e ğ ild i. T e o d o r a ’yı e le ş t ir e n le r in gö zden k a ç m a la r ı

im k â n s ız d ı. C a s u s la r o rdusu, e v le r d e , p azar ye r in d e
n e s ö y le n m iş v e n e y a p ı l m ı ş s a İ m p a r a t o r i ç e ’ye t e k t e k
h ab er v e r ir d i. Suç iş le ye n le r e v e r ile n c e z a n ın d u yu l-
m a m a s ın ı is t e d iğ i o la yla r d a ş ö yle d a v r a n ır d ı: Ö nce
a d a m ı g e t ir ir , s o y lu b ir k iş iy s e o n u b ü yü k b ir g iz lilik
iç in d e g ö r e v lile r d e n b ir in e v e r ir , İ m p a r a t o r lu ğ u n en
u z a k k ö ş e le r in d e n b ir in e g ö t ü r m e s in i is t e r d i. G ö r e v li,
s a r ıp s a r m a la n m ış , z in c ir e v u r u lm u ş s u ç lu y u g e c e y a ­
r ıs ı g e m iye b in d ir ir , kendi de b in e r d i. İ m p a r a t o r i-
ç e ’ n in b e lir t t iğ i ye r e g e lin c e , k im s e d u y m a d a n adam ı
o r a d a ye t e n e k li b ir k iş iy e v e r ir v e m a h k û m u g ö z a lt ın ­
da b u lu n d u r m a s ın ı is t e r d i. G ö r e v li, îm p a r a t o r iç e c e ­
zadan üzün tü d u yu n c aya kadar ya da z a v a llı adam
g ü ç lü k le r yü z ü n d e n ç a b u c a k y a ş la n ıp ö lü n c e ye k a d a r
k im s e y e b ir ş e y s ö y le m e m e s in i t e m b ih e d e r, d a h a s o n ­
ra g e r i d ö n e r d i.

105
 Y e ş ille r d e n s e ç k in b ir g e n ç o la n V a s ia n u s , İ m p a r a -
t o r iç e a le y h in e ö yle k ü ç ü lt ü c ü g ö r ü ş le r ö n e s ü r d ü k i,
İ m p a r a t o r iç e fena h a ld e k ız d ı bu iş e . İ m p a r a t o r i-
ç e ’n in h o ş n u t s u z lu ğ u k u la ğ ın a g e lin c e , V a s ia n u s he­
m en A z iz M ik a il K ilis e s i’n e s ığ ın d ı. İ m p a r a t o r iç e
o n u n la m e ş g u l o l a c a k g ö r e v liy i s e ç t i. G ö r e v liy e , V a s i-
a n u s ’u n k e n d is i h a k k ın d a s ö yle d ik le r in i a n la t m a d ı,
b unun ye r in e V e s ia n u s ’u o ğ la n la r a d ü ş k ü n lü k le suç­
la d ı. G ö r e v li hem en V a s ia n u s ’u k ilis e d e n ç ık a r t t ı ve
d a y a n ı lm a z iş k e n c e le r u y g u la d ı. B ü t ü n ö m r ü b o y u n c a
iyi b ir h ayat yaşayan yü k se k s ın ıf t a n b ir in in b ö yle
z o r lu k la r la k a r ş ıla ş t ığ ın ı g ö re n h a lk ın yü r e ğ i d a ğ la n d ı
v e V a s ia n u s ’u n k u r t u lm a s ı iç in y a l v a r a n l a r ı n f e r y a t l a ­
rı v e in ilt ile r i g ö k y ü z ü n e y ü k s e l d i . A m a T e o d o r a c e ­
z a yı d a h a d a a r t ır d ı; e r k e k lik o r g a n ın ı k e s t ir d i, s o n r a
da ö ld ü r t t ü . B ütün m a lla r ın a h a z in e el k o yd u ; o ysa
adam y a r g ıla n m a m ış t ı b ile . N e zam an bu para düş­
k ü n ü k a d ın b ir k a r a r v e r s e , ö n ü n d e s a ld ır ılm a d ık t a ­
p ın a k k a lm ıyo r , y a s a la r g ü v e n s a ğ la m ıyo r , b ü tü n k e n t
h a lk ın ın y a lv a r m a la r ı s u ç lu yu a c ı s o n u n d a n kurtara­
m ıyo r , k ıs a c a s ı d ü n yad a h iç b ir şey onu k a r a r ın d a n
d ö n d ü r e m iyo r d u .
A yn ı b iç im d e D io g e n e s , Y e ş ille r d e n o l d u ğ u iç in T e -
o d o r a ’ n ın h ış m ın a u ğ r a d ı. D io g e n e s can a ya k ın b ir
in s a n d ı. K im s e İ m p a r a t o r iç e ’n in a lç a k ç a , o n u e r k e k ­
le r e d ü ş k ü n l ü k l e s u ç l a m a s ın a e n g e l o l a m a d ı . T e o d o r a
a d a m ın e v in d e k i e s ir le r d e n ik is in i r ü ş v e t le k a n d ır d ı
v e m a h k e m e d e id d ia c ı v e t a n ık o la r a k e f e n d ile r in e k a r ­
şı o r t a y a ç ık a r d ı. H e r z a m a n k in in t e r s in e D io g e n e s ,
g iz lic e v e k a p a l ı k a p ı l a r a r d ı n d a d e ğ il, a ç ık b ir m a h ­
k e m e d e s o r g u y a ç e k ild i. D io g e n e s ’ in s o y lu b ir k iş i o l ­
d u ğ u g ö z ö n ü n e a lı n a r a k j ü r i ü ye le r i y e t e n e k li k iş ile r
a r a s ın d a n s e ç ilm iş t i. J ü r i , d a v a y ı b ü y ü k b ir t it iz lik le

106
in c e le d ik t e n so n ra, b ir y a r g ıy a e r iş m e k iç in e s ir le r in
id d ia la r ın ı ye t e r li a ğ ır lık t a b u lm a d ı. Ç ü n k ü e s ir le r ç o ­
cuk d e n ile c e k ya ş t a yd ı. İ m p a r a t o r iç e hem en D io g e -
n e s ’in e n y a k ı n a r k a d a ş l a r ı n d a n T e o d o r ’u ü n lü h ü c r e ­
le r in d e n b ir in e k a p a t t ı. B urada T e o d o r ’u önce kur­
n a z c a s ö z le r le a ld a t m a y a ç a lış t ı, s o n r a u z u n u z u n iş ­
kence ya p t ır d ı. Bu u yg u la m a da so n uç v e r m e yin c e ,
m ah kûm un b a ş ın a k u la k la r ı ü z e r in d e n k a y ış t a k t ır ıp
k a y ış ı s ık t ır d ı. T e o d o r, g ö z le r in in ye r le r in d e n o y n a y ıp
f ı r l a y a c a ğ ı n ı s a n d ı. A m a D io g e n e s ’in a l e y h i n e b ir ş e y
s ö yle m e k t e n k e s in lik le k a ç ın d ı. S o n u n d a j ü r i, t a n ık la ­
r ın id d ia yı is p a t la ya c a k ye t e r lik t e o lm a d ığ ın a karar
v e r d i v e D io g e n e s ’i b e r a a t e t t ir d i. B ü t ü n k e n t b u o la y
ş e r e f in e b a y r a m ya p t ı.
Ö yk ü n ü n so n u b ö yle . B u c ild in b a ş ın d a B e lis a r i-
u s ’ u n , F o t iu s ’u n v e B u z e s ’in İ m p a r a t o r i ç e ’n in e lin d e n
n e le r ç e k t ik le r in i a n la t m ış t ım a s lın d a .

K i l ik y a lı ik i M a v i p a r t iz a n ı, a y a k l a n m ı ş b ir k a l a b a l ı ­
ğ ın b a ş ı n d a , K ilik y a V a lis i K a l l i n i k u s ’u n ü z e r in e yü ­
r ü d ü le r v e s a ld ır ıd a b u lu n d u la r . Y a n ın d a b u lu n a n se­
yis i, o n u k o r u m a k is t e r k e n , V a li’n in ve b ütün h a lk ın
g ö z ü ö n ü n d e ö ld ü r ü ld ü . P a r t iz a n la r , b u ye n is i d e d a ­
h il b ir d ü z in e c in a y e t le s u ç l a n d ı l a r v e y a s a g e r e ğ in c e
V a li o n l a r ı ö lü m e m ah kûm e t t i. A m a T eo do ra b unu
h ab er a lın c a , M a v ile r i d e s t e k le d iğ in i g ö s t e r m e k iç in
K a llin ik u s ’u m a k a m ın d a y a k a la t t ı ve h iç b ir b ah an e
yo k k e n k a t ille r in m e z a r ı b a ş ın d a ö ld ü r t t ü . İ m p a r a t o r
is e K a llin ik u s ’u n ö lü m ü ü z e r in e t im s a h g ö z ya ş la r ı
dö ktü, b ir d o m u z g ib i h o m u r d a n d ı.’ B u ya s a d ış ı iş i
y a p a n la r a t e h d it le r savurdu am a, b ir şey ya p m a d ı.
Ö lü n ü n m a lla r ın ı v e s e r v e t in i d u r a k s a m a d a n yağm a
e t t i.

107
 T eo do ra, b eden sel g ü n a h la r iç in c e z a la r yaratm a
iş in e de k e n d in i a d a d ı. 500 kadar f a h iş e y i b ir a r a y a
t o p la d ı. P a z a r ye r in d e , g ö r e v le r in i a y a k t a k a la b ile c e k
k a d a r b ir p a r a k a r ş ılığ ı y a p a n k a d ın la r d ı b u n la r . K a r ­
şı y a k a y a g ö n d e r ild ile r ve T ö v b e lile r M a n a s t ır ın a d a ­
ha iyi b ir h ayat yo lu s e ç s in le r d iye k a p a t ıld ıla r . B u­
n u n la b ir lik t e , b u n la r d a n b ir k ıs m ı z a m a n z a m a n g e ­
c e y a r ıs ı m a n a s t ır ın k o r k u lu ğ u n d a n k e n d ile r in i a ş a ğ ı
atarak, is t e k le r in e a yk ır ı b ir yo ld a n g ü lü n ç b iç im d e
d e ğ iş m e k t e n k u r t u ld u la r .
B i z a n s ’t a i k i g e n ç k ız y a ş a r d ı . B a b a la n ve b ü yü k ­
b a b a la r ı k o n s ü llü k p a y e s in e e r iş t ik le r i g ib i u z a k a t a ­
la r ı d a S e n a t o ’n u n e n s e ç k in ü ye le r i a r a s ın d a ye r a l ­
m ış t ı. K ız la r dah a önce e v le n m iş le r , k o c a la r ın ın za­
m a n s ız ö lü m le r i o n la r ı d u l b ır a k m ış t ı. T e o d o r a , k ız la ­
r ın u yg u n b ir h a y a t s ü r m e d ik le r in i ö n e sürerek, o n ­
la r la e v le n d ir m e k ü z e re ik i a ş a ğ ılık v e b a y a ğ ı y a r a t ı k
s e ç t i. K ız la r d u r u m d a n d e h ş e t e k a p ı l a r a k A y a s o f y a ’y a

s ı ğ ı n d ı l a r . K u t s a l V a f t i z h a n e ’y e g i r e r e k e l l e r i y l e V a f t i z
K u r n a s ı’n a t u t u n d u la r . A m a , İ m p a r a t o r iç e o n la r ı ö y ­
le s in e a ç b ır a k t ı ve ö yle a c ıla r ç e k t ir d i k i, d ü ş t ü k le r i
güç durum dan k u r t u lm a k iç in e v liliğ e y a n a ş a r a k , is ­
t e m e d ik le r i h a ld e a lç a lt ıc ı y o l u s e ç t ile r . T e o d o r a ’n ın e l
a t m a d ığ ı ve k ir le t m e d iğ i ye r yo k tu . B ö yle c e k ız lar ,
k e n d ile r iyle e v le n m e k t e ya r ış a c a k s o ylu k iş ile r var­
k e n , k e n d i t o p lu m d ü z e yle r in in ç o k a lt ın d a d ile n c i k ı­
lık lı ik i h e r if le gerdeğe g ir d ile r . D ul o la n a n n e le r i,
ü z ü n t ü s ü n ü b e lli e t m e m e k iç in s e s ç ı k a r a m a d ı , b a ş ın a
g e le n le r i iç in g ö z y a ş ı b ile d ö k e m e d i, t a ş k e s ilm iş b ir
durum da düğün ü b e k le d i. D a h a s o n r a T e o d o r a , a ş a ­
ğ ılık d a v r a n ış ın ın ya r a t t ığ ı s u ç lu lu ğ u ü z e r in d e n at­
m ak iç in , t o p lu m ya s a la r ın ı ç iğ n e m e k p a h a s ın a ge n ç
k a d ın la r ın durum un u d ü z e lt m e y e g ir iş t i. K o c a la r ın ın

1Ü8
h e r b ir in e y ü k s e k b ir m a k a m v e r d i. A m a g e n ç k ız la r
b u n u n la b ile a v u n m a d ıla r . K o c a la n e m ir le r i a lt ın d a k i
h erkese d a y a n ılm a z ve o n u lm a z a c ıla r ç e k t ir d ile r ,
b u n la r ı d a h a s o n r a k i b ir k it a p t a a n la t a c a ğ ım . Ç ü n k ü
T e o d o r a ’n ın n e g ö r e v lile r e n e d e t o p lu m ç ık a r ın a s a y­
g ıs ı v a r d ı. K endi a m a c ın ı g e r ç e k le ş t ir m e k t e n b aşka
b ir ş e ye a ld ır m a z d ı.
S ö yle n t ile r e gö re, T eo do ra t iya t r o d a o yu n c u yk e n
â ş ık la r ın d a n b ir in d e n geb e k a lm ış t ı v e t a lih s iz d u r u ­
m u a n la m a k t a g e c ik m iş , s o n r a d a n b ir d ü ş ü k y a p a b i l ­
m e k iç in h e r y o l u d e n e m iş t i; a m a , n e k a d a r u ğ r a ş t ıy -
sa h em en hem en tam b ir in s a n y a v r u s u b iç im in i a l a ­
rak b ü yü ye n z a m a n s ı z ç o c u ğ u a t a m a m ı ş t ı . B ir s o n u ç
e ld e e d e m e yin c e , ç a b a la r ın ı b ır a k ıp ço c uğu do ğur­
m u ş t u . T e o d o r a ’ yı a n a o l d u ğ u iç i n a r t ı k v ü c u d u n u e s ­
k is i g ib i k u l l a n a m a y a c a ğ ı k u ş k u s u v e k o r k u s u iç in d e

gö re n b e b e ğ in b a b a s ı, T e o d o r a ’n m ço c uğu ö ld ü r e c e ­
ğ in d e n h a k lı o la r a k ü r k m ü ş , y a n m a a lıp k e n d i ç o c u ­
ğ u o la r a k t a n ım ış ve Y o h a n n is a d ın ı v e r m iş t i. Ç ü n k ü ,
e r k e k t i ç o c u k . S o n r a b a b a v e o ğ lu A r a b i s t a n ’a g it m i ş ­
le r d i. B a b a s ı ö le c e ğ i s ır a d a ç o c u k o n y a ş ın ın ü z e r in d e
g e n ç b ir d e lik a n lıy d ı. O ğ la n , b a b a s ın ın a ğ z ın d a n a n a ­
s ın ın k im o ld u ğ u n u d in le m iş t i. B a b a s ı ö lü n c e , o n a g e ­
le n e ğ e u yg u n b ir c e n a z e t ö r e n i ya p t ır m ış t ı. B ir süre
s o n r a B iz a n s ’a g e ld i b u ç o c u k v e a n a s ı n ı n y a n m a s ü ­
r e k li g ir ip ç ı k a n la r a k e n d is in in g e ld iğ in i h a b e r v e r d i.
O n la r , T e o d o r a ’n ın a n a lık d u ygu su n d an b aşka d u y­
g u la r a s a h ip o la b ile c e ğ in i d ü ş ü n m e d e n , o ğ lu Y o h an -
n is ’in g e ld iğ in i s ö y le d ile r . B u ö y k ü n ü n k o c a s ın ın ku­
la ğ ın a g id e c e ğ in d e n k o r k a n T e o d o r a , h e m e n ç o c u ğ u n
h uzurun a g e t ir ilm e s i iç in e m ir le r v e r d i. G e lin c e de,
o ğ lu n a b ir d e f a b ak tı ve o n u g iz li iş le r d e k u lla n d ığ ı
g ö r e v lile r in e lin e t e s lim e t ti. Z a v a llı ço c uğun h an gi

109
yo lla r d a n ya ş a ya n la r ın d ü n ya s ın d a n u z a k la ş t ığ ın ı b i­
le m e m , a m a b u g ü n e k a d a r o n u b ir d a h a g ö r e n o lm a ­
d ı; İ m p a r a t o r i ç e ’n in ö l ü m ü n d e n s o n r a b ile .
O s ır a la r d a b ütün k a d ın la r ın a h la k ı b o z u lm u ş t u .
K a d ın la r k o c a la r ın ı a ld a t ın c a b ir c e z a g ö r m ü y o r la r d ı
v e b ö y le b ir d a v r a n ı ş o n l a r iç in n e b ir t e h lik e y a r a t ı ­
y o r n e d e b ir z a r a r v e r iyo r d u . Z in a y a p t ık la r ı k a n ıt la ­
n an k a d ın la r b ile ceza d ış ı k a lıyo r la r d ı. Ç ünkü, he­

m en İ m p a r a t o r iç e ’ye g id iyo r la r ve k o c a la r ın a karşı

dava aç arak b ir s u ç la r ı o lm a y a n k o c a la r ın ı d a m ah ­
k e m e ye s ü r ü k lü yo r la r d ı. H a k la r ın d a b ir ş e y k a n ı t l a ­
n am ayan k o c a la r , a ld ık la r ı ç e yiz in b ir k a t ı p a r a ö d e ­
m ek zo run da k a lıyo r la r ve s a d ık o lm a y a n e ş le r in in
g ö s t e r iye g ir iş ip u t a n m a d a n â ş ık la r ın a ç a ğ r ıd a b u lu n ­
d u k la r ın ı ye n id e n gö rm ek a z a b ın a k a t la n ıyo r la r d ı.
 ş ık la r ın ç o ğ u y s a , g e r ç e k t e â ş ık lık g ö r e v le r i n e d e n iy­
le k a z a n ç s a ğ la y ıp g e ç in m e k t e yd ile r . B u d u r u m d a a r ­
t ık k o c a la r ın a ğ ız la r ın ı k a p a t ıp k ır b a ç t a n k u r t u lm a k ­
t a n m e m n u n g ö r ü n m e l e r in e ş a ş m a m a k g e r e k ir . K o c a ­
la r, k a n l a r ı n ı n y a p t ık la r ı h e r ş e yi h o ş g ö r ü p f a r k ın d a
d e ğ ilm iş g ib i d a v r a n m a y a , k a r ıla r ın ın iş le r i n e k a d a r
e d e p d ış ı d a o ls a s e s ç ı k a r m a m a y a b a ş la m ış la r d ı .
îm p a r a t o r iç e , k iş is e l g ö r ü ş le r in e gö re, t o p lu m
o la y la r ın ın h e r a la n ın ı d e n e t im a lt ın d a t u t m a k la k e n ­
d in i g ö r e v le n d ir m iş t i. D e v le t v e K ilis e m a k a m l a r ı n d a
g ö r e v a la c a k la r ı o s e ç iy o r d u . E m ir le r in i k u ş k u s u z y e ­
r in e g e t ir e b ile c e k k im s e le r in b u g ö r e v le r e a t a n m a s ın a
ç a lış ıyo r , s a y g ıd e ğ e r , iyi b ir k im s e n in y ü k s e k b ir m e v -
k iy e g e t ir ilm e s in e h e r z a m a n e n g e l o lu y o r d u . A yr ıc a ,
s a n k i t a n r ıs a l b ir h a k m iş g ib i b ü t ü n e v le n m e le r i a y a r ­
lıy o r d u . O n u n d ö n e m in d e e v lilik b a ğ la r ın d a n b ir i o l­
sun t a r a f la r ın is t e ğ iyle ye r in e g e t ir ilm e m iş t i. B ir er­
k e k , b ir d e n b ir e k e n d in i b ir k a d ı n l a e v li b u lu v e r iy o r -

110
du, k a d ın a is t e k d u yd u ğu n d an d e ğ il, T eo do ra ö yle
b u yu rd u ğu iç in . O ysa en g e r i ü lk e le r d e b ile k a d ın la
e r k e ğ in is t e ğ in e d e ğ e r v e r ilir . B ö yle e v liliğ e it ile n ka­
d ın la r d a k e n d ile r in i a yn ı h o ş o lm a y a n durum da b u­
lu y o r la r d ı. A z ıc ık d a o ls a e ğ ilim d u ym a d ık la r ı e r k e k ­
le r le y a ş a m a k zo run da k a lıyo r la r d ı. Çok kere İ m pa-
r a t o r iç e , b ir e s in t i ü z e r in e ye n i g e lin i g e r d e k o d a s ın ­
dan b ir a n d a d ış a r ı ç ık a r ıyo r , g ü v e y i d e e v le n m e m iş
o la r a k o rtada b ır a k ıy o r d u . S o r d u k la r ı z a m a n , k ız g ın
b ir b iç im d e , b u b ir le ş m e yi k a b u l e t m e d iğ in i a ç ık lı y o r ­
du. B ö yle d a v r a n d ığ ı e r k e k le r a r a s ın d a Referendarii
m e v k iin d e b u lu n a n L e o n t iu s ’ la H e r m o g e n e s ’in o ğ lu
Magister S a t u r n i n u s d a v a r d ı. H e r ik is i d e y e n i e v le n ­
m iş le r d i.
S a t u r n i n u s , s o y lu b ir a ile d e n , ü s t ü n n it e lik li, ik in c i
derec eden ye ğ e n i o la n b ir k ız la e v le n m iş t i. K ız ın b a­

b a s ı K iril d e , H erm o gen es erken ö ld ü ğ ü iç in e v liliğ i

u yg u n b u lm u ş t u . G erdek o d a s ın a g ir e r g ir m e z , T e­
o d o r a g ü v e y i y a k a la t t ı v e b a ş k a b ir o d a y a g ö t ü r t t ü v e
a d a m ın y ü r e k d a ğ la y a n ya lv a r ış la r ın ı d in le m e d e n o n u
K r is o m a l l o ’n u n k ı z ı y l a e v le n d ir d i. K r is o m a llo , b ir z a ­
m a n la r d a n s ö z lü k ya p m ış o yn ak b ir k a d ın d ı. K a d ın
e s k i m e s le ğ in i ve t iy a t r o h a y a t ın ı t e r k e d in c e k a r a r g â ­
h ın ı s a r a y a k u r m u ş t u . O la y s ır a s ın d a b a ş k a b ir K r is o ­
m a l l o v e İ n d a r o ’y l a b ir lik t e s a r a y d a y a ş ı y o r d u . S a t u r ­
n in u s y e n i g e lin le y a t ıp o n u k ız o ğ la n k ız b u l a m a y ı n ­
c a, ya k ın a r k a d a ş la r ın d a n b ir in e , e v le n d iğ i m a lın bo­
z u k ç ık t ığ ın ı s ö yle d i. Y a p ıla n y o r u m T e o d o r a ’n ın k u ­
la ğ ın a g it t iğ i z a m a n , g ö s t e r iş y a p m a s ın a v e b ö yle h o ­
m u r d a n m a s ın a h iç h a k k ı o lm a d ığ ın ı s ö yle d i. G ö r e v li­
le r in e S a t u r n in u s ’u b ir o k u l ç o c u ğ u g ib i ö n e e ğ d ir m e ­
le r in i s ö yle d i. S o n r a a r k a s ın a d a y a k a t t ır d ı v e b ir d a ­
h a b ö y le s a ç m a l ı k l a r y a p m a m a s ı n ı t e m b ih e t t i.

111
 K a p a d o k y a l ı Y o h a n n is ’e n e le r y a p t ı ğ ı d a h a ö n c e k i
b ir k it a p t a a n la t ılm ış t ı. Y a p t ık la r ı, a d a m ın d e v le t e
k a r ş ı iş le d iğ i s u ç la r d a n d e ğ il, o n a o la n k ız g ın lığ ın d a n
ile r i g e l iy o r d u . Ç ü n k ü Y o h a n n is , e m r i n d e k i a d a m l a r a
e z iye t e t t iğ i, ç e ş it li s u ç la r iş le d iğ i h a ld e T e o d o r a o n a
b ir şey ya p m a m ış t ı. A m a Y o h a n n is , T e o d o r a ’n ın
e m ir le r in e k a r ş ı ç ı k ı p , İ m p a r a t o r ’a o n u n a l e y h i n d e y ı ­
k ıc ı i d d i a l a r d a b u lu n u n c a , karı koca a r a s ın d a san ki
b ir s a v a ş b a ş la m ış g ib i o ld u . T e o d o r a , o zam an Y o­
h a n n i s ’e karşı h arekete g e ç ti. D ah a b a ş la n g ıç t a da
s ö yle d iğ im g ib i, b u k it a p t a b u o la yın g e r ç e k n e d e n le ­
r in i a n la t m a lıy ım .
İ m p a r a t o r iç e , Y o h a n n is ’i M ı s ı r ’d a h a p s e d ip uzun
uzun a n la t t ığ ım a c ıla r ı ç e k t ir m e k le ye t in m e m iş t i ve
s ü r e k li o la r a k Y o h a n n i s ’e k a r ş ı ç ı k a r a b i l e c e ğ i y a l a n c ı
t a n ık la n a r a m a k la v a k t in i g e ç ir m iş t i. D ö r t yıl so n ra
K a p ı d a ğ ’d a , Y e ş ille r p a r t is in e b a ğ lı ik i k iş i b u ld u .
B u n la r ın K a p ıd a ğ P is k o p o s u E u s e b iu s ’a b a ş k a ld ır a n -
la r d a n o ld u ğ u s a n ılıy o r d u . Ö v g ü , t e lk in v e t e h d it y o ­
lu y la b u ik i k iş iyi o d e r e c e e t k is in e a ld ı k i, b u n la r d a n
b ir i b ir y a n d a n k o r k u a l t ı n d a b ir y a n d a n e ld e e d e c e ğ i
k a z a n c ı d ü ş ü n e r e k . P is k o p o s E u s e b iu s ’u n ö ld ü r ü lm e s i
s o r u m l u l u ğ u n u Y o h a n n i s ’ in o m u z l a r ı n a y ı k t ı . D i ğ e r i y ­
se iş k e n c e d o la b ın a g e r ilm iş d u r u m d a , h e r a n ö lü m le
b urun b u r u n a o ld u ğ u n u d ü ş ü n d ü ğ ü h a ld e , d o ğ r u b il­
d iğ in d e n ş a ş m a d ı. İ m p a r a t o r iç e d e iyic e ş a ş k ın b ir h a l­
d e , b u g e r e k ç e y le Y o h a n n is ’i o r t a d a n k a ld ır a m a ya c a ­
ğ ın ı a n la d ı. Y in e de bu ik i g e n ç a d a m ın sağ e lle r in i
k e s t ir d i. B irin in ya la n c ı t a n ık lık t a b u lu n d u ğ u n u öne
s ü r d ü , ö t e k in i d e k e n d i d ü z e n in i o r t a y a k o y a c a ğ ı k o r ­
k u s u yla b ö yle c e z a la n d ır d ı. B u n u n la b ir lik t e , o la n la r
s a k la n m a y a ç a lış ılm a d a n p a z a r ye r in d e h e r k e s e a n la ­
t ıld ı. İ m p a r a t o r is e f a r k ı n d a d e ğ ilm iş g ib i d a v r a n d ı.

112
 ŞEYTAN İMPARATOR’UN
GETİRDİĞİ YIKIM

İ m p arato r
g ib i, in s a n
in s a n d e ğ ild i. D ah a önce de b e lir t t iğ im
k ı lı ğ m a g ir m iş b ir ş e y t a n d ı. İ n s a n s o y u ­
n a g e t ir d iğ i k ö t ü lü k le r in b ü y ü k lü ğ ü b u s a v ım m k a n ı­
t ıd ır . Ç ünkü her u yg u la m a c ın ın gücü, ya p t ık la r ın ın
b ü y ü k lü ğ ü y le g ö r ü lü r . İ m p a r a t o r ’u n y o k e t t iğ i h a y a t ­
la r ın do ğru b ir t a h m in in i T a n r ı’d a n b aşka k im s e y a ­
p am az. İ n san , kum t a n e le r in i bu h ü k ü m d a r ın o rta­
dan k a ld ır d ığ ı in s a n y ığ ın la r ın d a n d a h a ç a b u k sayar.
A n c ak t e k in s a n k a lm a m a c a s ın a k a z a n m ış o la n b ö l­
g e le r in n üfusun un kab ac a b ir t a h m in in i y a p a r a k on
b in k e r e o n b in k e r e o n b in k iş in in h a y a t la r ın ı y it ir d i­
ğ in i ö n e s ü r ü y o r u m . Ö r n e ğ in L ib y a , ç o k g e n iş b ir ü l ­
k e o ld u ğ u h a ld e ö yle s in e t e r k e d ilm iş t ir k i, in s a n ın n e
k a d a r g id e r s e g it s in c a n lı b ir in e r a s t la m a s ı g ü ç v e d i k ­
k a t ç e k ic i b ir b a ş a r ı o lu r. O y s a b u ü lk e d e s o n s ila h lı
a y a k la n m a y a k a t ıla n V a n d a lla r ın s a yıs ı s e k iz b in d i
y a ln ız c a . K a n la r ın ın , ç o c u k la r ın ın v e e s ir le r in in s a y ı­
s ın ı t a h m in e t m e k is e g ü ç . K e n t le r i d o l d u r a n , a r a z iy i
iş le y e n , d e n iz d e ç a lış a n L ib y a lıla r a g e lin c e - o n la r ı
g ö z le r im le g ö r d ü ğ ü m iç in b i l i y o r u m - o n la r ın k a la b a ­
lık s a y ıs ı ü z e r in d e k im t a h m in d e b u lu n a b ilir ? Y in e d e
o n la r , k a r ıla r ıy la ve ç o c u k la r ıyla b ir lik t e so n k iş iye

113
k a d a r y o k e d ile n M a ğ r ip lile r k a d a r k a la b a lık d e ğ ild i­
le r . A y r ı c a p e k ç o k B i z a n s a s k e r i v e o n l a r a B i z a n s ’t a n
g e lir k e n e ş lik e d e n le r , ş im d i t o p r a k a lt ın d a d ır la r . Bu
d u r u m d a b ir i ç ı k ıp , y a ln ı z c a L i b y a ’d a b e ş m i l y o n in ­
s a n ın h a y a t ın ı yit ir d iğ in d e ıs r a r e t se , s a n ır ım gerç ek­
le r i k ü ç ü k g ö s t e r m iş o lm a z . Ç ü n k ü J u s t i n i a n u s , V a n -
d a l l a r e z ilir e z ilm e z , ü lk e y i d ü z e n e s o k a c a k b ir a d ım
atm adı ve güven a lt ın a a lm a yı p la n la m a d ı. T e r s in e ,
b ü t ü n ü y le s u ç s u z o ld u ğ u h a ld e , K o m u t a n B e lis a r iu s ’u
s iya s a l a m a ç la r g ü t m e k le s u ç la y a r a k , hem en geri
d ö n m e s in i e m r e t t i. B ö yle c e k e n d i t a t lı ç ı k a r la r ın a u y ­
g u n e m ir le r v e r e r e k , L ib y a y a ğ m a s ı n d a n e le g e ç e n le r i

yu t a b ild i.
H e m e n a r a z in in d e ğ e r in i s a p t a m a k iç in t a h r i r a t m e ­
m u r la r ı g ö n d e r d i, o zam an a k a d a r g ö r ü lm e m iş e z ic i
v e r g ile r u yg u la d ı ve en d e ğ e r li a r a z ile r e el k o yd u .
S o n r a g ö z le r in i A r iu s ç u la r a ç e v ir d i. O n la r ın g e le n e k ­
se l d in t ö r e n le r in i k u t la m a la r ın ı y a s a k la d ı. E n s o n u n ­
da s ila h lı k u v v e t le r in ü c r e t le r in i ö d e m e ye re k o n la r ı
b e k le t t i. A s k e r le r in e y a ş a m ı b ir y ü k h a lin e s o k t u . B ü ­
tün b u n la r a y a k la n m a la r ın p a t la k v e r m e s in e ve y a y ­
g ın y ı k ı m a y o l a ç t ı. İ m p a r a t o r ’u n h e r şe yi k a r ış t ır m a
v e k a o s iç in e a t m a y a d e r in b ir t u t k u s u v a r d ı.
L i b y a ’d a n en az üç de f a b ü yü k o la n İ t a lya o n d a n
dah a ço k in s a n s ız k a ld ı. B uradaki yık ım ın ö lç ü s ü n ü
b u lm a k iç in u z a ğ a g it m e k g e r e k s iz . İ t a ly a ’n ın b a ş ın a
g e le n le r in s o r u m lu lu ğ u d a h a ö n c e k i b ir b ö lü m d e a y ­
d ı n la t ı lm ı ş t ı . İ m p a r a t o r , L i b y a ’d a k i y a n l ı ş l a r ı n ı n b en­
z e r le r in i b u r a d a d a y a p t ı . İ t a l y a ’d a n s a ğ l a d ı ğ ı h e r ş e yi
a l t ü s t e t t i.
İ t a l y a ’d a k i savaş b a ş la m a d a n ö nce, G ot İ m p ara­
t o r lu ğ u G a ly a ’d a n ' S ir m iu m k e n t in in b u lu n d u ğ u
D ak ya^ b ö lg e s i s ın ır la r ın a kadar u z a n ıyo r d u . B iz a n s

]1 4
o r d u s u , İ t a l y a ’ y a g e l d i ğ i n d e G a l y a v e V e n e t i a ’ n ın ^ b ü ­
yü k b ir b ö lü m ü G o t la r ın iş g a li a lt ın d a yd ı. S ir m iu m
ken ti ve ç e v r e s iys e G e p id le r " * e lin d e yd i. A m a, b ütün
b u b ö lg e h e m e n h e m e n b o ş a lm ış t ı. B u r a d a y a ş a y a n l a ­
r ın b ir b ö lü m ü ö lm ü ş , b ir b ö lü m ü s a v a ş ın k a ç ı n ı l m a z
so n u c u o la r a k h a s t a lık v e a ç lık t a n k ır ılm ış t ı. J u s t in i-
an us, B iz a n s İ m p a r a t o r lu ğ u ’n u n b a ş ın a g e ç t iğ in d e n
b e ri h e r y ıl, İ llir y a v e b ü t ü n T r a k y a - y a n i iç in e M o r a
ve K h erso n eso s^ ya r ım a d a s ın ı d a a la r a k İ yo n ya K ö r-
f e z i’ n d e n B iz a n s ’ın s a y f i y e l e r i n e k a d a r u z a n a n b ö i g e -
H u n l a r , S l a v l a r v e A n t a la r * ^ t a r a f ı n d a n b a s k ın a uğru­
yo r d u . S a ld ır ıd a n ye r li h a lk d u y u lm a d ık a c ıla r ç e k t i.
H e r s a l d ı r ıd a , b u b ö lg e d e o t u r a n e n a z ik i y ü z b in B i­
z a n s lI n ın ö ld ü r ü ld ü ğ ü n ü y a d a e s ir a h n d ığ ın ı s a n ı y o ­
r u m . B ö yle c e b ü t ü n b u b ö lg e ik in c i b ir İ s k it Ç ö lü ^ h a ­
lin i a ld ı.
L ib ya v e A v r u p a ’d a k i s a v a ş la r ın s o n u ç la r ı b ö yle y-
d i. A yn ı z a m a n d a A r a p l a r s ü r e k li o l a r a k M ı s ı r ’ ın d o ­
ğusun dan İ ran s ın ır la r ın a k a d a r o la n b ö lg e ye y a y ı lı ­
yo r la r ve ö lü m ya ğ d ır a n e yle m le r in i ö yle s in e g e r ç e k ­
le ş t ir iyo r la r d ı k i, b ütün bu b ö lg e n e re d e ys e in s a n s ız
k a l m ı ş t ı . B ir in s a n ın , a r a ş t ı r m a l a r ı n d a ne k a d a r d ik ­
k a t li o lu r s a o ls u n , s a ld ır ıla r so nunda yo k o la n la r ın
s a y ıs ın ı b u la b ile c e ğ in i s a n m a m . A yr ıc a H ü s r e v ’in y ö ­
n e t im in d e k i İ r a n h la r ü ç d e f a B iz a n s t o p r a ğ ın ı iş g a l e t ­
t ile r v e k e n t le r i y e r l e b ir e t t ile r . S a l d ı r d ı k l a r ı k e n t le r d e
y a k a la d ı k l a r ı k a d ın v e e r k e k le r d e n k im in i k e s t ile r , k i ­
m in i g ö t ü r d ü le r , g e ç t ik le r i h e r ye r i b ü t ü n ü y le in s a n s ız
h a le g e t ir d ile r . K o lh is ’i iş g a l e t t ik le r in d e n b u y a n a K o l-
h is lile r in , L a z ik a lıla r ın ve B iz a n s lıla n n k ıyım ın ı sür­
d ü r d ü le r .
B u n u n la b ir lik t e , İ r a n h la r , A r a p la r , H u n la r , S la v la r
o ls u n y a d a b a ş k a y a b a n c ı iş g a lc ile r o ls u n h iç b ir i y a ­

115
ra a lm a d a n B iz a n s t o p r a ğ ın d a n ç e k ile b ile c e k kadar
t a lih li d e ğ ille r d i. H a r e k e t le r i s ır a s ın d a , k u ş a t m a la r d a
v e s a v a ş la r d a b ir ç o k e n g e lle r le k a r ş ıla ş t ıla r ve k a y ıp ­
la r ı B iz a n s lıla r kadar a ğ ır o ld u . Y a ln ız c a B iz a n s lıla r
d e ğ il, B iz a n s s ın ır la n d ış ın d a k i b ü t ü n u lu s la r d a J u s t i-
n ia n u s ’u n k a n d ö k ü c ü lü ğ ü n d e n k e n d i p a y la r ın a d ü ş e ­
n i a ld ıla r . B a ş k a b ir k it a b ım d a b e lir t t iğ im g ib i, H ü s -
r e v p e k k ö t ü n it e lik li b ir k iş i d e ğ ild i a m a J u s t i n i a n u s
o n u s a v a ş a k ı ş k ı r t m a k iç in h e r ş e y i y a p t ı . Ç ü n k ü e y ­
le m le r in i z a m a n ın k o ş u lla r ın a u y d u r m a y ı h iç d ü ş ü n ­
m e z v e h e r ş e yi te rs z a m a n d a y a p a r d ı. B a r ış o ld u ğ u y a
d a s a v a ş a a r a v e r ild iğ i z a m a n la r d a k o m ş u la r ın a s a ld ı­
rı iç in h a in c e p la n la r d ü z e n le r , savaş z a m a n ın d a ys a
e n d e lic e b iç im d e g e v ş e r v e ö n g ö r ü le n h a r e k e t i h a z ır ­
la m a k t a üzücü b ir g ü ç s ü z lü k g ö s t e r ir d i. Ç ünkü h ar­
cam ada b u lu n m a k t a n n efret e d e r d i. E lin d e k i iş le r e
d ik k a t in i verec eği ye rd e , yıld ız la r ı g ö z e t le r ve T an -
n ’n ın y a p ıs ı n ı s a p t a m a k iç in ç ılg ın y o l l a r a b a ş v u r u r d u .
H uy b a k ım ın d a n ö ld ü r ü c ü ve kan dö kücü o ld u ­
ğun dan savaşı b ır a k m a z , am a d ü ş m a n la r ın ı da a lt
e d e m e z d i. Ç ü n k ü t a ş ıd ığ ı k ö t ü lü k , o n u a s ıl s o r u n la r la
uğraşm aktan a h k o ya r d ı. B u d u r u m d a t a h t a ç ık t ığ ın ­
dan b e r i, y e r y ü z ü n ü n in s a n k a n ın a b u l a n m a s ı v e B i­
z a n s lI la r ın o ld u ğ u k a d a r , s ın ır la r d ış ın d a b a ş k a u lu s ­
l a r ı n d a k a n ı n ı n d u r m a d a n a k m a s ı ş a ş ı r t ı c ı m ıd ır . ^
İ m p a r a t o r lu ğ u n her ye r in d e s a v a ş la r ın ya r a t t ığ ı
durum b ö yle yd i. A yr ıc a B iz a n s k e n t in d e ve ö teki
k e n t le r d e h a lk a r a s ın d a k i k a v g a la r ın h e s a b ın a b a k ın ­
c a , b u yo ld a n d a s a v a ş la r d a k i k a d a r ç o k in s a n ö ld ü ­
ğ ü s o n u c u n a v a r d ım . İ ş le n e n s u ç la r k a r ş ıs ın d a a d a le t
ve t a r a f s ız c e z a la n d ır m a ç o k a z g ö r ü lü r d ü . İ m p a r a t o r
ik i p a r t id e n b ir in in h e y e c a n lı d e s t e k le yic is i o lu n c a ,
d o ğ a l o la r a k r a k ip le r s e s s iz k a lm a d ıla r . H e p s i s o n d e ­

116
r e c e b a ş ıb o ş k o ş u lla r o r t a s ın d a u m u t s u z y o lla r a s a p ­
t ıla r . Ç ü n k ü b ir t a r a f b a s k ı g ö r ü y o r , d iğ e r t a r a f is e el
üstün de t u t u lu y o r d u . P a r t ilile r k im i z a m a n k it le h a­
lin d e b ir b ir le r in in b o ğ a z ın a s a r ıld ıla r , k im i z a m a n k ü ­
çük t o p l u l u k l a r iç in tek te k tuzak h a z ır la d ıla r . O t u z
ik i yıl b ir b ir le r in e k o r k u n ç e z iye t le r y a p m a k iç in h iç ­
b ir f ır s a t ı k a ç ı r m a d ı l a r . B u a r a d a b ir y a n d a n d a k a m u
d ü z e n in i s a ğ la m a k la g ö r e v li yö n e t ic ile r t a r a f ın d a n
ö lü m e m a h k û m e d ild ile r . A m a iş le n e n s u ç la r ın c e z a l a ­
r ı ç o ğ u n l u k l a Y e ş ille r e y ü k l e n d i . A y r ıc a , S a m a r i t a n l a -
r a ve sö z d e ya n lış in a n ç lıla r a k a r ş ı g ir iş ile n c e z a la n ­
d ır m a e y le m in in de İ m p a r a t o r lu ğ u kan a b o ğduğun u
b u n la r a e k le ye b ilir iz . Ş im d ilik s u n a c a ğ ım k ıs a t a n ım ­
la m a b un dan ib a r e t k a la c a k , ik i b ö lü m önce ye te ri
k a d a r a y r ın t ılı b ilg i v e r m iş t im .
İ n san b iç im in d e k i b u ş e yt a n ın yö n e t im in d e , in s a n
s o yu n u n b a ş ın a g e le n f e la k e t le r b ö yle yd i iş t e . O la n
b it e n le r in s o r u m lu lu ğ u , İ m p a r a t o r o ld u ğ u iç in J u s t i -
n i a n u s ’a d ü ş e r . G iz li b ir g ü ç v e ş e y t a n s ı b ir n it e liğ in ,
in s a n o ğ u lla r ı ü z e r in e n a s ıl ö lç ü s ü z a c ıla r y a ğ d ır m a s ı­
n ı m ü m k ü n k ıld ığ ı, ö y k ü m ü n b u n d a n s o n r a k i k o n u s u
o la c a k . Ü s t e lik b u a d a m iş b a ş ın d a y k e n a f e t le r b ir b ir i­
n i iz le d i. B ir t a k ım k im s e le r , b u a f e t le r in a lç a k şe yta­
n ın d ü z e n le r i so n ucu o ld u ğ u n u öne s ü r d ü le r . O ysa
b a ş k a l a r ı , T a n r ı ’ n ı n J u s t i n i a n u s ’t a n n efret e d e re k B i­
z a n s İ m p a r a t o r lu ğ u ’n a b ir a z s o n r a a n la t a c a ğ ım f e la ­
k e t le r i g e r ç e k le ş t ir m e s i iç in f ır s a t v e r d iğ in i ile r i sür­
d ü le r .

Ö n c e , S k i r t u s I r m a ğ ı t a ş a r a k E d e s s a ’y ı b a s t ı v e b u ­
rada o t u r a n la r a s a y ıs ız f e la k e t le r g e t ir d i. D a h a s o n r a
N il h e r z a m a n o ld u ğ u g ib i y ü k s e ld i; a m a z a m a n ı n d a
a lç a lm a d ı ve o rada o t u r a n la r a ac ı ç e k t ir d i. Ü çüncü
o la r a k C y d n u s İ r m a ğ ı* t a ş a r a k , T a r s u s k e n t in i g ü n le r ­

117
c e sel a lt ın d a b ır a k t ı, a n c a k s a y ıla m a ya c a k k adar za­
rar m e yd an a g e t ir d ik t e n so n ra d u r u la b ild i. A yr ıc a
d e p r e m , D o ğ u ’ n u n ö n d e g e l e n k e n t i A n t a k y a ’y ı , o n u n
ya k ın ın d a k i S i l i f k e ’yi ve K ilik y a ’n ın en ü n liı ken ti
A n a z a r b u s ’ u ’ y e r le b ir e t t i. Ü ç k e n t t e y it ir ile n i n s a n l a ­
r ın s a y ıs ın ı t a h m in e t m e k g ü ç . Ö t e y a n d a n P o n tu s’un
ö n e m l i k e n t i A m a s y a ’y ı , İ b o r a ’ y ı , F r i g y a ’ d a P o l y b o t u s
k e n t in i, P is id y a lıla r ın F ilo m o d e s d e d ik le r i k e n t i,
E p ir ’d e k i L in d i n u s ’u v e K o r e n t ’ i u n u t m a m a l ı y ı z . H e p ­
si k ıs a z a m a n d a d e p r e m le r le y ık ıld ı v e o t u r a n la r ın ç o ­
ğu ö ld ü . D e p r e m le r in üstün e, dah a önce a n la t t ığ ım
s a lg ın h a s t a lık g e ld i. D e p r e m le r d e n k u r t u la n la r ı bu
s a lg ın y o k e t t i. B u a d a m ö n c e d e v le t in yö n e t ic is i o la ­
r a k iş g ö r ü r k e n , d a h a s o n r a d a h ü k ü m d a r k e n , b ö y l e -
s in e y a y g ın d ı in s a n k ıy ım ı.
Ş im d i d e e le g e ç ir d iğ i s e r v e t le r i n a s ıl k e n d in e m a l
e t t iğ in i a n la t a c a ğ ım . A m a ö n c e J u s t in u s ’u n y ö n e t im i­
n in b a ş la n g ıc ın d a , s o y lu b ir v a t a n d a ş ın g ö r d ü ğ ü d ü ş e
d e ğ in e c e ğ im . Bu s o ylu k iş i düşünde k e n d is in in B i­
z a n s ’t a d e n i z k ı y ı s ı n d a K a d ı k ö y ’ e k a r ş ı b i r y e r d e b u ­
l u n d u ğ u n u , J u s t i n i a n u s ’ u n is e d e n iz in o r t a s ı n d a o n u n
k a r ş ıs ın a d ik ild iğ in i g ö r m ü ş . J u s t in ia n u s d e n iz in b ü­
tün su yu n u iç m iş . D e n iz k u r u m u ş v e k ı y ı y a d a l g a l a r
ç a r p m a z o lm u ş . D a h a s o n r a h e r ik i y ö n d e d e k e n t in
k a n a lla r ın d a p is lik le v e ç ö p le d o lu s u la r a k m a y a b a ş ­
la m ı ş . J u s t i n i a n u s b u n l a r ı d a iç m iş v e B o ğ a z i ç i ’n in t a ­
b a n ın ı b ir d e f a d a h a k u r u t m u ş . S o ylu k iş in in g ö r d ü ğ ü
d ü ş b ö yle ym iş .
J u s t in u s tah ta ç ık t ığ ın d a , ye ğ e n i J u s t in ia n u s h â z i­
n e yi k a m u p a r a s ıy la d o lu b u ld u . Ç ü n k ü , d a h a ö n c e k i
İ m p a r a t o r A n a s t a s iu s , im p a r a t o r la r ın e n t u t u m lu s u y-
d u , h a k lı o la r a k k e n d in d e n s o n r a g e le c e k le r in p a r a s ı­
k ın t ıs ı ç e k ip v a t a n d a ş la r ı s o ym a s ın d a n k o rk u yo rd u .

118
Y a ş a m ın ın so n g ü n le r in d e h â z in e yi k a p ıla r ın a kadar
a lt ın la d o ld u r d u . J u s t in ia n u s b u n la r ın h e p s in i e n k ıs a
zam an da d e n iz k ıyıs ın d a iş e yaram ayan ya p ıla r a ve
İ m p a r a t o r lu ğ u n d ış ın d a k i k a b ile le r e d a ğ ıt ıp ç a r ç u r e t ­
t i. O y s a i n s a n b u h â z i n e l e r i n e n e l i a ç ı k i m p a r a t o r l a r a
b ile y ü z yıl y e t e c e ğ in i s a n ır d ı. Ç ü n k ü h â z in e yi ve İ m ­
p a r a t o r lu ğ u n s e r v e tin i yö n e t m e k le g ö r e v li m e m u r la r ,
A n a s t a s iu s ’u n B iz a n s ’ı 2 7 y ıl y ö n e t t ik t e n s o n r a , g e r iye
d e v le t k a s a la r ın d a 3 2 2 2 centenarium^^' a lt ın b ır a k t ığ ı­
n ı b e lir t t ile r . J u s t i n u s ’u n d o k u z y ıl s ü r e n h ü k ü m d a r l ı ­
ğı d ö n e m in d e , J u s t in ia n u s d e n ile n b u a d a m s iya s a l y a ­
p ıd a ö y le b ir k a r ış ık lık ve d ü z e n s iz lik y a r a t t ı k i, u y ­
g u n s u z y o l l a r d a n i m p a r a t o r l u k h â z in e s in e 2 0 0 b in k i ­
lo a lt ın d a h a g ir d i. Y in e d e t o p l a n a n b ü t ü n b u s e r v e t ­
t e n g e r iy e b ir ş e y k a lm a d ı. B u m ir a s y e d i, d a h a J u s t i-
n u s h a y a t t a y k e n , ö n c e d e b e lir t t iğ im g ib i, b ü t ü n p a r a ­
la n h ar vurup h arm an s av u rd u . H a ya t ı b o yu n c a u y­
g u n s u z y o lla r d a n e d in d iğ i v e h a r c a d ığ ı p a r a n ın t o p la -
m ın ıys a h e s a p la m a ya ya da ö lç m e ye im k â n yo k tu r.
T a ş k ın b ir ı r m a k g ib i h e r g ü n u yr u k la r ın ı y o k s u lla ş ­
tırd ı ve v a r lık la r ın ı y a ğ m a e t ti, am a akan b ütün sel
d o ğ a l d ü ş m a n la r ın ı z e n g in le ş t ir m e ye y a r a d ı.
Ü lk e n in k a m u z e n g in liğ in i s o y d u k t a n s o n r a , g ö z le ­
r in i b ir e y le r e d ik t i v e k ıs a z a m a n d a u y r u k la r ı n ı n ser­
v e t le r in i a ld ı. B u n u y a p a r k e n g e r e k ç e b ile g ö s t e r m e d i.
B ir s u ç la r ı o l m a d ı ğ ı h a l d e B iz a n s ’ın y a d a ö t e k i k e n t ­
le r in h a li v a k t i y e r in d e k iş ile r in i iç e r i a t t ı. O n l a r ı n b ir
k ıs m ın ı ç o k t a n n iı o lm a k la , b ir k ıs m ın ı İ sa k o n u s u n d a
u y g u n s u z in a n ç la r b e s le m e k le , k im in i o ğ la n la r a d ü ş ­
k ü n lü k le , k im in i r a h ib e le r le a ş k s e r ü v e n le r i y a ş a m a k ­
la y a da t ö r e d ış ı c in s e l iliş k ile r d e b u lu n m a k la , p arti
k a v g a l a r ı n ı k ı ş k ı r t m a k l a . Y e ş ille r p a r t is in d e n o lm a k ­
la , k e n d is in e s a d ık o lm a m a k la ya da lis t e d e k i b a ş k a

119
su ç la rla ith a m e tti. U y g u la d ığ ı b ir b a ş k a n u m a ra is e

k e n d in i b ir k a le m d e ö le n k iş ile rin v a ris i y a p m a k tı.

A d a m ö lm e s e d e b ir y o lu n u b u lu p k e n d in i e v la t e d in ­

d iriy o rd u . B a ş lıc a ç a b a la rı iş te b ö y le y d i. D a h a ö n c e d e

a n la ttığ ım g ib i o n a k a rşı y a p ıla n N ik a A y a k la n m a s ı,

k e n d i ç ık a rın a u y g u n h a le d ö n ü şü n c e , h e m e n b ir se ­

n a tö rü n v a ris i o ld u . N ik a A y a k la n m a s ı’n d a n ö n c e d e,

te k e r te k e r b irç o k s e rv e ti k e n d in e m a l e tm iş ti.

Ü lk e n in o la sı d ü ş m a n la rın a , d o ğ u d a , b a tıd a , k u ­

z e y d e v e g ü n e y d e , B rita n y a g ib i u z a k y e rle rd e o tu ra n ­

la ra , d ü n y a n ın b ilin e n h er y e rin d e ç e ş itli u lu s la ra , d a ­

h a ö n c e v a r o ld u ğ u n u d u y m a d ığ ım ız , a n c a k g ö z le ri­

m iz le g ö rü p a d la rın ı ö ğ r e n d iğ im iz u lu sla ra h e r fırs a t­

ta p a ra a k ı t t ı . Ju s t i n i a n u s ’ u n n a sıl b ir a d a m o ld u ğ u n u

d u y u n c a , ç a ğ rı b ile b e k le m e d ile r, o n u n la iliş k i k u r­

m a k iç in h e r ta ra fta n g e le re k B iz a n s ’a d o lu ş tu la r. İm ­

p a ra to r b u iş te n h iç s ık ılm ıy o r, ta m te rs in e , k e y if a lı­

y o r, B iz a n s z e n g in liğ in i g e ri ır k la r a y e d irm e k te y a d a

d e n iz in d a lg a la rın a s a v u rm a k ta b e k le n m e d ik b a şa rı

g ö s te riy o r d u . H e r g ü n c e p le rin i d o ld u ru p o n la rı ü lk e ­

le rin e g e ri g ö n d e riy o rd u . B ö y le c e , h e r y ö n d e k i y a b a n ­

c ı u lu s la r y a İm p a r a to r ’u n e lin d e n im p a ra to rlu ğ u

y a ğ m a e d e re k , sa v a ş tu ts a k la rın ı g e ri s a ta ra k y a d a

b a rış k a rş ılığ ı p a ra is te y e re k B iz a n s ’ ın s e rv e tin e k o n ­

d u lar. B ö y le c e , a z ö n c e a n la ttığ ım d ü ş g e rç e k le ş m iş

o ld u .

Ju s t i n i a n u s ’ u n u y ru k la rın ı so y m a k iç in u y g u la d ığ ı

b a şk a y ö n te m le r d e v a rd ı. Ç o k b ü y ü tm e d e n , e lim d e n

g e ld iğ i k a d a r b u n la rı a n la ta c a ğ ım . B ö y le sin e y ö n te m ­

le r, u y r u k la r ı n ın m a lla rın a b ir h a m le d e el k o y m a k y e ­

rin e , o n la rı a z a r a z a r so y m a y ı k o la y la ş tırıy o rd u .

Ö n c e B iz a n s h a lk ın ın b a ş ın a g e tird iğ i b ir v a liy e ,

d ü k k â n sa h ip le rin in m a lla r ın ı is te d ik le ri fiy a ta sa tm a -

120
la n k a rş ılığ ın d a y ıllık g e lirle rin in y a rıs ın ı a lm a y e tk i­

sin i v e rd i. D o la y ıs ıy la ev a lış v e riş in i d ü k k â n la rd a n

y a p a n tü k e tic ile r asıl fiy a tın ü ç k a tın ı ö d e m e k z o ru n ­

d a k a ld ıla r. Y a k ın a c a k k im se d e b u la m a d ıla r . B u re z a ­

le t b ü y ü k z a ra rla r d o ğ u rd u . H a z in e , g e lirle rd e n p ay

to p la d ı, k o n u y la ilg ile n e n m e m u rla r d a , a y n ı k a y n a k ­

ta n z e n g in le şm e n in ta d ın ı a ld ıla r . A y r ıc a , b u ta ts ız iş­

le ri u y g u la y a n a lt d ü z e y g ö re v lile r, d ü k k â n sa h ip le riy ­

le g ü ç b irliğ i y a p a ra k , y a sa la rı h iç e s a y m a y a b a ş la d ı­

la r v e a lış v e riş e d e n le re k ö tü d a v ra n a ra k h e m fiy a tla ­

rı a la b ild iğ in e y ü k s e lttile r, h e m d e sa tıla n m a lla rın n i­

te lik le rin d e a ğ z a a h n m a z h ile le re s a p tıla r.

A ttığ ı ik in c i a d ım te k e lle r k u rm a k o ld u . U y ru k la ­

rın ın z e n g in liğ in i b u c a n a v a rc a d ü z e n i iş le te n le re s a tı­

y o rd u . İm p a ra to r, p a z a r lığ ın k a rş ılığ ın ın ö d e n m e s iy le

y e tin iy o r, o n u n la a n la şm a y a p a n la r ın iş le rin i h o ş la rı­

n a g ittiğ i g ib i y ü rü tm e le rin e iz in v e riy o rd u . B a şk a

d e v le t k u ru lu şla rıy la d a , h iç s a k la m a y a g e re k g ö rm e ­

d en a y n ı y o ld a a n la şm a la r y a p ıy o r d u . İm p a ra to r, b u

k u ru lu ş la rın u y g u n su z y o lla rd a n e d in d ik le ri k a z a n ç ­

la rın b ir b ö lü m ü n ü c e b in e a tıy o r, k u ru lu ş la r y a d a

k o m is y o n c u la r d a , e lle rin e d ü şe n le ri d a h a ç o k s o y ­

m a k iç in y a rış ıy o r la rd ı.

G e le n e k s e l y a rg ıç lık la rı a m a ç la rı iç in y e te rli g ö r­

m e d iğ in d e n , tic a re t işle riy le ilg ili ik i y a rg ıç lık d a h a

ic a t e tti. D a h a ö n c e le ri b u k o n u la ra , k a m u d ü z e n in ­

d en s o ru m lu o la n y a rg ıç b a k a rd ı. A n c a k m e s le k te n

ju r n a lc il e r in s a y ıs ın ın a rtm a s ın ı sa ğ la m a k v e b ü tü ­

n ü y le su ç su z k iş ile ri c e z a la n d ıra b ilm e k iç in ik i y a r g ıç ­

lık d a h a k u rm a y a k a ra r v e rd i. B u n la rd a n b irin in b a -

şm a g e tird iğ i k im se y e , sö z ü m o n a , h ır s ız la rı c e z a la n ­

d ır m a g ö re v in i v e rd i. R ü tb e s i d e P le p le rin P raeto r' u

o ld u . Ö te k is iy s e o ğ la n la ra d ü şk ü n o la n la rı y a d a k a ­

121
d ın la rla tö re d ış ı iliş k i k u ra n la rı y o la g e tir m e k , a y rıc a

T a n r ı’y a k a rş ı g e re k li s a y g ıy ı g ö s te r m e y e n le r i c e z a la n ­

d ırm a k la g ö re v le n d ir ild i. A d ın a Q u aesto r d e n ild i.

Şim d i b a k ın n e o ld u ? P raeto r h ır s ız lık m a lla rı iç in d e

d e ğ e rli b a z ı e ş y a la r e le g e ç irirse , b u n la rı İm p a ra to r’a

v e riy o r v e sa h ip le rin i b u lm a n ın m ü m k ü n o lm a d ığ ın ı

b ild iriy o rd u . B ö y le c e m a je s te l e r i e n d e ğ e rli h ırs ız h k

p a rç a la rın d a n p a y a lm ış o lu y o rd u . Q u aesto r d e n ile n

g ö re v liy se , sö z d e s u ç lu la rın iş le rin i b itir in c e , o n la r ın

s ırtın d a n k e n d in i z e n g in e d e c e k k a d a rın ı a lır, g e risin i

İm p a ra to r’a s u n a rd ı. Y a rg ıç la rın e m rin d e ç a lış a n la r

sö z d e su ç la rı is p a t e d e c e k id d ia c ıla r v e ta n ık la r g ö s ­

te rm e z le rd i. A m a o n la r ın p e n ç e s in e d ü şe c e k k a d a r ta ­

lih s iz o la n la r, s u ç lu o ld u k la rı k a n ıtla n m a d a n g iz lic e

y o k e d ilir, v a r lık la r ın a d a el k o n u lu rd u .

D a h a so n ra b u k a n iç ic i ş e y ta n , k a m u d ü z e n in d e n

s o ru m lu y a rg ıç la rın v e m e m u rla rın b ü tü n su ç la rla

m e şg u l o lm a la rın ı, d a h a k ıs a z a m a n d a d a h a ç o k sa y ı­

d a k im s e y i y o k e tm e k iç in b irb irle riy le y a r ış m a la r ın ı

e m re tti. S ö y le n e n le re b a k ılır s a , y a rg ıç la rd a n b iri, ü ç

y a rg ıç d a re d d e d ild iğ i ta k d ir d e d a v a y a k im in b a k a c a ­

ğ ın ı so rm u ş tu . K a rş ılık h e m e n g e ld i: K im d a h a ö n c e

iş e b u rn u n u s o k tu y s a d a v a y a o b a k a c a k !..

Ü s tü n e ü stlü k , Q u aes t o r' \ \ ı^ \ ın y e tk ile rin e k a r ış tı.

Q u aes t o r' \ u k d a h a ö n c e k i im p a r a to r la r ın h ep si ta r a ­

fın d a n s a y g ıy la k a r ş ıla n m ış b ir k u ru lu ş tu . B u g ö re v e

g e le c e k k iş ile rd e , ç o k d e n e y im li, ö z e llik le y a sa l k o n u ­

la rd a u s ta o lm a sı, rü şv e t a lm a y a e ğ iH m li o lm a m a sı

g ib i n ite lik le r a r a n m ış tı. G ö re v e a ta n a n la r d e n e y im ­

siz , p a ra d ü ş k ü n ü o ld u k la r ın d a d e v le t z a r a rlı ç ık ıy o r­

d u . İm p a ra to r is e g ö re v e T rib o n ia n u s ’u a ta m a k la iş e

b a şla d ı. T rib o n ia n u s ’u n iş le riy s e d a h a ö n c e k i b ir c ilt­

te a n la tılm ış tı."

122
 T rib o n ia n u s ö b ü r d ü n y a y a g ö ç ü n c e , Ju s t i n i a n u s

o n u n s e rv e tin d e n b ir k ıs m ın ı a ş ırd ı. O y sa , g e riy e b ir

o ğ u l v e b irç o k to ru n b ıra k m ış tı. G ö re v e L ib y a k ö k e n li

Ju n i l u s s e ç ild i. Ju n i l u s d a h a h u k u k u n h ’sin i b ilm iy o r­

d u , a v u k a t b ile s a y ılm ıy o rd u . İy i L a tin c e b iliy o rd u

a m a , G re k ç e ’y e g e lin c e , o k u la h iç g itm e m iş ti v e d ili

d ö n m ü y o rd u . N e z a m a n b ir G re k ç e sö z sö y le se e m rin -

d e k ile r g ü lm e k te n k a tılıy o rla rd ı. K ir li y o lla rd a n p a ra

y a p m a y a b a y ılıy o rd u : İm p a ra to r ta r a f ın d a n im z a la n ­

m ış b e lg e le ri k ılı k ıp ır d a m a d a n a ç ık a rtır m a y a ç ık a rı­

y o rd u . B ir a ltın p a ra g e le c e k d iy e , y ü z ü k ız a rm a d a n

h e rk e se e lin i u z a tır d ı. Y ed i y ıl sü re y le b u g ö re v d e k a l­

d ı v e d e v le ti g ü lü n ç d u ru m a so k tu . Ju n i l u s g ü n le rin in

so n u n a g e lin c e K o n sta n tin u s’a g ö re v v e rd i. K o n s ta n ti-

n u s y a sa la rd a n a n lıy o rd u a m a ç o k g e n ç ti v e a v u k a tla ­

rın ç e v ird ik le ri d o la p la r k o n u su n d a d e n e y im s iz d i. B u ­

n a k a rş ılık , y a ş a y a n en b ü y ü k h ırs ız v e p a la v ra c ıy d ı.

B u a d a m Ju s t i n i a n u s ’ u n ilg is in i ç e k m e y i b a şa rd ı v e

o n u n e n a z iz d o s tla rın d a n b iri o ld u . İm p a ra to r d a

o n u , m a h k e m e le ri y o lu n a k o y m a k y a d a h ırsız lık k o ­

n u su n d a b ir a ra ç g ib i k u lla n m a k ta n g e ri k a lm a d ı.

B ö y le c e k ıs a z a m a n d a K o n s ta n tin u s , b ir y ığ ın p a ra

y a p tı, y a n ın a y a k la şıla m a y a c a k k a d a r g u ru rlu o ld u .

A rtık “ h a v a d a y ü rü y o r v e in sa n la rı h o r g ö r ü y o r d u . ” '^

H e rh a n g i b iri, o n a b ü y ü k b ir rü şv e t su n m a y ı ta s a rlı­

y o rs a , p a ra y ı sa d ık y a rd ım c ıla rın d a n b irin e v e rir, o n ­

d a n s o n ra a k lın d a n g e ç e n le ri u y g u la m a k ta ö z g ü r

o lu rd u . A m a Q u ae s t o r ' \ in k e n d isiy le g ö rü şm e k y a d a

iliş k i k u rm a k k im s e n in y a p a m a y a c a ğ ı b ir ş e y d i. A n ­

c a k sa ra y a g id ip g e lirk e n y a k a la rsa o z a m a n b a şk a .

O z a m a n d a y ü rü m e z , h ız lı k o ş a r g ib i g id e rd i; b ö y le ­

c e , k a rş ılığ ın ı v e rm e d e n k im se n in k e n d i v a k tin i h a r­

c a m a sın a iz in v e rm e z d i.

123
 Ju s t i n i a n u s ’ u n b u g ib i iş le r ç e v re s in d e u y g u la d ığ ı

y ö n te m le r b ö y le y d i. G e n e l v a liy e d ö n e rse k , o n u n h er

y ıl d ü z e n li v erg i g e lirin in ü z e rin e 1 5 k ilo a ltın to p la ­

d ığ ın ı g ö rü rü z . Bu in s a fs ız y ü k e , “ h a v a v e r g is i” a d ın ı

v e rd i o . S a n ırım , d ü z e n li v e sü re k li v erg i o lm a d ığ ı v e

b ir ta lih so n u c u d a im a h a v a d a n k u c a ğ ın a d ü ş tü ğ ü

iç in b u ad ı ta k m ış tı. B ö y le sin e u y g u la m a la r a s lın d a

k ö tü lü k le rin b ir g ö s te rg e s i o la ra k d a h a iy i a n la tıla b i-

iir. G e n e l v a lilik , ta h s ild a r la r sa y e sin d e h a lk ı s o y m a k ­

ta h e r g ü n d a h a a z g ın la ş tı. A s lın d a b u g ib i iş le rd e n

İm p a r a to r ’u n b ilg isi o lm a sı g e re k ird i. O y s a , m e m u r­

la r s ık ın tıy a d ü şm e d e n k e n d ile rin e b ü y ü k b ir h a z in e

to p la y a b iliy o rla rd ı. Ju s t i n i a n u s b ö y le şe y le re a ld ırış

e tm iy o r, m e m u rla rın g e rç e k te n b ü y ü k b ir s e rv e te k a ­

v u ş a c a k la rı g ü n ü b e k liy o rd u . O z a m a n h e m e n şö y le

y a d a b ö y le b ir s u ç la m a y la b ir h a m le d e , b irik m iş v a r­

lık la ra el k o y u y o rd u . K a p a d o k y a lı Y o h a n n i s ’ in b a ş ı­

n a g e le n d e b ö y le o lm u ş tu .

O ç a ğ d a , g e n el v a liliğ e k im g e lirse g e ls in b ir d e n b i­

re h a y a l e d e m e y e c e ğ i k a d a r z e n g in o lu v e r iy o r d u . Y a l­

n ız ik i is tis n a v a rd ır. B iris i, d a h a ö n c e k i b ir k ita p ta

a n la ttığ ım s a rs ılm a z e rd e m sa h ib i F o k a s ’ tır . Y ö n e ti­

m in b a ş ın d a y k e n z e n g in o lm a y ö n ü n d e k i e ğ ilim le re

d ire n m iş tir. D iğ e riy se , d a h a s o n ra g ö re v e g e le n B a s-

s u s ’tu r. A m a ik isi d e g ö re v d e y a ln ız b ire r y ıl k a la b il­

d ile r. Y a ra rs ız o ld u k la rı v e y a ş a d ık la rı ç a ğ a u y a m a -

d ık la rı g e re k ç e siy le g ö re v le rin d e n a tılm ış la rd ır. Ö te

y a n d a n te k te k a y rın tıla r a g ir e r e k ö y k ü m ü u z a tm a m

g e re k siz , y a ln ız şu k a d a rın ı sö y le m e liy im k i B iz a n s ’t a ­

k i b ü tü n y ü k se k y ö n e tim k a d ro s u iç in d e ay n ı şe y le r

o lm a k ta y d ı.

K o c a B iz a n s İm p a ra to rlu ğ u ’n u n h er y e r i n d e Ju s t i n i ­

a n u s a y n ı y ö n te m i u y g u la d ı. H e r y e rd e e n k o k u şm u ş

124
in sa n la rı b u la ra k , y o lsu z lu ğ u n a lıp y ü rü d ü ğ ü d e v le t

d a ire le rin i ç o k y ü k se k fiy a ta o n la ra sa ttı. O y sa a k lı

b a şın d a n a m u s lu h iç k im se , sırf s a v u n m a s ız v a ta n ­

d a şla rı so y m a z e v k i iç in p a ra s ın ı b ö y le iş le re y a tır-

m a z d ı. Ju s t i n i a n u s , g ö re v le ri p a z a rlık la s a tıp p a ra y ı

a ld ık ta n s o n ra g ö re v sa h ip le rin e d a h a a şa ğ ıd a b u lu ­

n a n k im se le re is te d ik le rin i y a p m a iz n in i v e rird i. O n ­

la r d a k e n d i e m irle rin d e k i b ö lg e le ri v e in sa n la rı y o k

e tm e v e k e n d ile rin i h a y a tla rı b o y u n c a lü k s iç in d e y a ­

şa ta c a k b ir se rv e t to p la m a o la n a ğ ı b u lu rla rd ı. Y ö n e ­

te c e k le ri k e n tle ri s a tın a lm a k iç in ö d e d ik le ri p a ra y ı

y ü k se k f a iz le te fe c ile rd e n a ld ıla r. S o n ra d a a la c a k lıla r ı

m e m n u n e tm e k te n b a şk a b ir şe y d ü şü n m e y e re k , u y ­

ru k la rın a o lm a d ık y o k s u llu ğ u ç e k tird ile r, k e n d ile ri d e

b u a ra d a ü lk e d e k i en z e n g in le r a ra sın a k a tıld ı. Y a p ­

tık la rı te h lik e s iz d i, k im s e o n la rı e le ştirm iy o rd u ; ta m

te rs in e , h a y ra n lık to p lu y o rla rd ı. Bu y ü z d e n , a n la m sız

ö ld ü rm e v e so y g u n işin d e g ittik ç e d a h a b a ş a rılı o lu ­

y o rla rd ı. O n la ra k a til v e so y g u n c u d e m e k , e tk in lik le ­

rin i v e g ü ç le rin i d a h a d a a rtır ıy o rd u . A m a Ju s t i n i ­

a n u s, y ü k se k m e m u rla rd a n b irin in ç o k ç a b ir se rv e t

b irik tir d iğ in i g ö rü n c e , h e m e n b ir b a h a n e y le b u a d a m ı

a ğ ın a d ü şü rü y o r v e n e y e sa h ip se e le g e ç iriy o r d u .

Ju s t i n i a n u s d a h a so n ra , m e m u r a d a y la r ın ın iş e g ir­

m e d e n ö n c e , rü şv e t a la m a y a c a k la rın a d a ir y e m in e t­

m e le ri iç in b ir y a sa ç ık a r d ı. A y rıc a g e ç m iş g ü n le rd e n

b u y a n a y a z ılı a n la şm a la rı b o z a n la ra la n e t y a ğ d ırd ı.

A m a sö z k o n u su y a sa y ü rü rlü ğ e g ire li d a h a b ir y ıl o l­

m u şk e n , ilk ö n c e k e n d isi b u y a sa y a a y k ırı d a v ra n d ı,

a n la ş m a la rı v e y e m in le ri b o z d u , d e v le t g ö re v le rin i

s a tm a k iç in p a z a rlığ a g iriş ti, h e m d e b u n u g iz lic e d e ­

ğ il h e rk e s in g ö z ü ö n ü n d e y a p tı. D o ğ a l o la ra k g ö re v le ­

ri s a tın a la n la r, iç tik le ri a n tla rı b ir y a n a b ıra k ıp , h er

125
z a m a n k in d e n d a h a a z g ın b iç im d e sağ ı so lu y a ğ m a la ­

m a y a b a şla d ıla r.

So n ra la rı Jı ı s t i n i a n u s , in sa n a k ü ç ü k d ilin i y u ttu ra ­

c a k b a şk a b ir d ü z e n b u ld u . B iz a n s v e ö te k i ö n e m li

k e n tle rd e y ü k se k s a y ıla n m e v k ile ri sa tm a k y e rin e , b o ş

g ö re v le r iç in ü c re tli k iş ile r a ra d ı. Bu ü c r e tli g ö re v lile r

b e lli b ir a y lık k a rş ılığ ın d a , s o y g u n la rın ın tü m ü n ü Ju s t i -

n ia n u s ’ a v e rm e y e b a ş la d ıla r. Ü c re tle rin i a lın c a ü lk e ç a ­

p ın d a ta h s ila t v e so y g u n iş in e g irişiy o rla rd ı se v in ç iç in ­

d e. Ç ü n k ü b u ü c r e tlile rin y e tk isi h er y e rd e g e ç iy o r, h er

is te d ik le r i y e rd e re sm e n v a ta n d a ş ı so y u y o rla rd ı. İm p a ­

ra to r, d ik k a tle se çe re k k u şk u su z , d ü n y a n ın e n k ö tü in ­

s a n la rın ı b u g ö re v le re g e tiriy o r, h er z a m a n o ld u ğ u g ib i

iğ re n ç y o lu n a d e v a m e d iy o rd u . İm p a ra to r, s e rs e rile r

to p lu lu ğ u n u ilk d e fa iş b a ş ın a g e tird iğ i v e o n la r a şey ­

ta n s ı k ö tü lü k le rin i g ü n ış ığ ın a ç ık a r ta b ile c e k le ri y e tk iy i

v e rd iğ i z a m a n , h e p im iz in sa n y a ra tılış ın d a b u k a d a r

ç o k k ö tü lü ğ ü n b u lu n a b ilm e sin d e n ş a ş k ın lığ a d ü şm ü ş­

tü k . Z a m a n iç in d e o n la rın y e rin e d a h a ile ri g id e b ile n ­

le r g e lin c e v e b u y e n ile r d a h a b e te r ç ık ın c a , h e rk e s e s­

k id e n k ö tü s a y ıla n la rın şim d i n a sıl o lu p d a iş le m le rin ­

d e ta m e fe n d ic e d a v ra n m ışla r g ib i g ö rü n d ü k le rin i b ir­

b ir in e so rm a y a b a ş la d ı. Y e n ile rin a rd ın d a n g e le n ü ç ü n ­

cü to p lu lu k ise , a d a le ts iz lik te İk in c ile ri g e rid e b ıra k tı.

Ö y le si d ü z e n le rle h a lk ı m a h k e m e le re s ü rü k le d ile r k i,

o n la rd a n ö n c e g e le n le rin h ep si e rd e m li k iş ile r m iş g ib i

g ö z ü k tü . D u ru m k ö tü le ş tik ç e , h erk e s in s a n la rın ta ş ıd ı­

ğı k ö tü lü k le re sın ır o lm a d ığ ın ı ö ğ re n d i. K ö tü lü k le r,

g e ç m iş te y a p ıla n la rın b ilg isiy le v e k a rş ıla rın a ç ık a n ı

k u rb a n e tm e k o n u su n d a so ru m su z c a b ir y e tk iy le d es­

te k le n in c e , o ö lç ü d e b ü y ü y o rd u ki a c ı ç e k e n le r b u n u

k a v ra m a k ta g ü ç lü k ç e k iy o rla rd ı. Y a rg ıç la rın v e y ü k se k

m e m u rla rın e lin d e B iz a n s lıla n n ç e k ti k l e r i iş te b ö y le y d i.

126
 H u n o rd u su te k ra r te k ra r B iz a n s İm p a ra to rlu ğ u ’n u

y a ğ m a e d ip u y ru k la rın ı tu ts a k a ld ıla r. Bu a ra d a T ra k -

y a lı v e İlliry a lı k o m u ta n la r, H u n la r g eri ç e k ilirk e n o n ­

la ra s a ld ırm a y ı p la n la d ıla r. A m a k e n d ile rin e İm p a ra ­

to r Ju s t i n i a n u s ’ t a n g e le n b ir m e k tu p g ö ste rild i. Bu

m e k tu p ta İm p a ra to r H u n la ra s a ld ırm a y ı y a s a k lıy o r­

d u . O n la r d a k a ra rla rın d a n d ö n d ü le r. H u n la r, b e lk i

d e G o tla ra y a d a b a ş k a d ü şm a n la ra k a rşı B iz a n s ’a

m ü tte fik o la ra k g e r e k liy d ile r . So n u ç o la ra k , k a b ile le r

a ç ık b ir d ü ş m a n lık la d a v ra n m a y a , e riştik le ri h e r B i-

z a n slıy ı s o y m a y a , tu ts a k a lm a y a b a ş la d ıla r. A rd ın d a n

d a B iz a n s lIla rın m ü tte f ik i o la ra k , tu ts a k la rı v e g a n i­

m e tle riy le ü lk e le r in e d ö n d ü le r. B iz a n slı ç iftç ile r, tu t­

sak o la ra k g ö tü rü le n k a rıla rın ı v e ç o c u k la rın ı ö z le y e ­

re k , g e ri ç e k ile n d ü şm a n a k a rşı b irle ş e re k s a ld ırd ıla r .

B irç o k la rın ı ö ld ü rd ü le r, a tla rıy la b irlik te g a n im e tle ri­

n i d e e le g e ç ird ile r . A m a b u e y le m le rin c e z a la r ın ın

ç o k a ğ ır o ld u ğ u n u g ö rd ü le r. B iz a n s ’ta n g ö n d e rile n

a d a m la r, H u n la rd a n a ld ık la rı a tla rı g eri v e rin c e y e k a ­

d ar, ç iftç ile r e a ğ ır p a ra c e z a la r ı k e s tile r.

İ m p a r a t o r ’ la T e o d o ra , K a p a d o k y a lı Y o h a n n is ’i o r ta ­

d a n k a ld ırd ık ta n s o n ra , o n u n y e rin e b a şk a sın ı a ta m a k

is te d ile r . D a h a a lç a k b irin i b u lm a k iç in b irlik te u z u n

ç a b a h a rc a d ıla r. D e s p o tlu k la rın a iy i b ir a ra ç b u lm a k

v e u y ru k la rın ı e sk id e n o ld u ğ u n d a n d a h a ç a b u k y o k

e tm e k u m u d u y la a d a y la r ın n ite lik le rin i in c e d e n in c e ­

y e g ö z d e n g e ç ir d ile r . Z a m a n la , Y o h a n n is ’ in y e rin e T e -

o d o tu s ’u b u ld u la r. İy i a d a m d e ğ ild i a m a Y o h a n n i s ’ in

y e rin i d o ld u ra c a k k a d a r k ö tü d e d e ğ ild i. T e o d o tu s ’u

a ta d ık ta n so n ra d a h a u y g u n u n u b u lm a k iç in ç a b a is ­

te y e n a ra ş tırm a la rın ı h e r y ö n d e s ü rd ü rd ü le r. T a k m a

ad ı B a rs im e s o la n S u riy e li P e tru s a d lı te fe c iy i b u lu n c a

127
k e n d ile ri d e ş a ş ırd ıla r . P e tru s , y ılla r y ılı b ro n z p a ra ­

la rla a lış v e riş y a p a r a k , d e ğ iş to k u şta n h o ş g ö rü lm e y e ­

c e k k a d a r y ü k se k b ir g e lir s a ğ la m ış tı. K ü ç ü k b a k ır v e

b ro n z p a ra la rı ç a lm a k ta u s ta y d ı; el ç a b u k lu ğ u y la b ir­

b iri a rd ın d a n m ü ş te rile r in in g ö z le rin i b o y u y o r v e o n ­

la rı a ld a tıy o rd u . Ö n ü n e ç ık a n ın s e rv e tin i c e b in e a t­

m a k ta ç a rp ıc ı b ir u s ta lık g ö s te riy o r, y a k a la n d ığ ı a n d a

g ü n a h sız o ld u ğ u n a y e m in e d iy o r, e lle riy le iş le d iğ i su ­

çu d ilin in g ü c ü y le k a p a tıy o rd u . İm p a ra to rlu k m u h a ­

fız la rı a ra s ın d a g ö re v le n d irild i v e k o rk u n ç iş le r b e c e r­

d i k i, T e o d o ra o n d a n ç o k m e m n u n k a ld ı. T e o d o -

r a ’n ın d ü z e n le rin d e k a rş ıla ş tığ ı g ü ç lü k le ri g id e rm e k te

o n a h e y e c a n la y a rd ım c ı o ld u . K a p a d o k y a lı’n m y e rin e

a ta d ık la r ı T e o d o tu s h e m e n g ö re v in d e n a lın a ra k , b u ­

ra y a h er işi y a p a n P e tru s g e tir ild i. P e tru s h e m e n h iç

ç e k in m e d e n v e u ta n m a d a n k ıta d a h iz m e t g ö re n a s ­

k e r le rin ü c r e tle rin i v e h a rç lık la rın ı so y d u . Y ö re se l

y a rg ıç lık la r ı h er z a m a n k in d e n d a h a b e lir g in b iç im d e

a ç ık a rtırm a y a ç ık a r d ı. Y a rg ıç la rın s a y g ın lığ ın ı d ü şü ­

re re k , b u g ö re v le ri k u ts a l o lm a y a n b u tü r tic a re tte n

ç e k in m e y e n le re s a tıy o r v e a lıc ıla ra , u y r u k la r ın h a y a t

v e m a lla rıy la is te d ik le ri g ib i o y n a m a y e tk is i ta n ıy o r­

d u . Ç ü n k ü y ö re se l y a rg ıç lık iç in p a ra v ere n a d a m la

P e tru s a ra sın d a , g ö re v b ö lg e s in d e y a ğ m a v e so y g u n

u y g u la m a k o n u su n d a h e m e n a n la ş m a y a p ılm ış o lu ­

y o rd u .

B ö y le c e , d e v le tin b a ş ın d a k i k iş id e n b a şla y a ra k in ­

s a n la r ın h a y a tı ü z e rin d e tic a re t sü rü p g id iy o r v e p a ­

z a rlık k e n tle rin y ık ım ıy la s o n u ç la n ıy o rd u . Y ü k s e k

m a h k e m e le rd e v e F o ru m ’u n ç e v re sin d e , k a m u ö rg ü t­

le rin i s a ta ra k k a rş ılığ ın d a p a ra to p la y a n b ir ic a z e tli

h a y d u t d o la ş ıy o rd u . Y a p tığ ı k ö tü lü k le rin d ik k a te a lı­

n a c a ğ ı k o n u su n d a h iç u m u t y o k tu ta b ii. A y rıc a d e v le t

128
h e s a b ın a ç a lış a n , a ra la rın d a se ç k in le rin d e b u lu n d u ­

ğ u , ç o k s a y ıd a in s a n d a n e n k ö tü le r in i k e n d i ç e v re sin e

ç e k iy o rd u . N e y a z ık k i b ö y le sin e k ö tü d a v ra n ış , y a l­

n ız o n u n ta ra fın d a n d e ğ il, m e v k ic e o n d a n so n ra g e ­

le n le r ta ra fın d a n d a u y g u la n ıy o rd u . A y n ı şe y le r M a-
g is t e r d a ire s in d e , p r iv a t a v e p at r im o n iu m ' ^ d e n ile n

k a sa la ra b a k m a k la g ö r e v li, d e v le tin m a li iş le rin i y ö ­

n e te n sa ra y m e m u rla rı a ra s ın d a d a sü rü p g id iy o rd u .

G e rç e k te B iz a n s ’ta v e b ü tü n ö te k i k e n tle rd e d e v le t

d a ire le rin in d u ru m u a y n ıy d ı. B u h ü k ü m d a r iş b a ş ın a

g e ld iğ in d e n b e ri, d e v le t d a ire le rin d e g e n ç m e m u rla ra

v e rilm e k te o la n p rim le r y a Ju s t i n i a n u s ta ra fın d a n y a

d a d a ire n in b a ş ın d a k i y ö n e tic i ta r a fın d a n to p la n d ı v e

iç e d ild i. D o la y ıs ıy la o n la r d a n e m ir a la ra k g ö re v y a ­

p a n b u k im s e le r ta m y o k s u llu ğ a d ü ş tü le r v e e n a şa ğ ı

ta b a k a d a n e sirle rm iş g ib i ç a lış m a k z o ru n d a k a ld ıla r.

B iz a n s ’ta b ü y ü k ö lç ü d e ta h ıl d e p o e d ilm iş ti a m a

b u n la rd a n b ir k ısm ı b o z u lm u ş tu . İm p a ra to r k im se y e

d a n ış m a d a n b o z u k ta h ılla r ı d o ğ u k e n tle rin e n ü fu su n a

g ö re p a y la ş tır a r a k g ö n d e r d i. Bu b o z u lm u ş ta h ılla rı

k im se n in y e m e s in e im k â n y o k tu . Y in e d e İm p a ra to r,

k a r ş ılığ ın d a p iy a sa f iy a tın d a n ç o k d a h a fa z la s ın ı is te ­

d i. Ş işk in fiy a tla rı ö d e y e n a lıc ıla r , ta h ılla rı d e n iz e y a

d a la ğ ım a d ö k m e k z o ru n d a k a ld ıla r. B a ş k e n tte ta h ıl­

la rın b o z u lm a d ığ ı te k b ir d e p o k a lm ış tı. B u n la rı d a e n

y ü k se k fiy a tla , ta h ıla ih tiy a c ı o la n k e n tle re sa ttı.

B ö y le c e , b u ta h ılla r iç in b a şk a d e v le tle re h â z in e n in

ö d e d iğ i p a ra y a g ö re y ü z d e y ü z o ra n ın d a k â r s a ğ la d ı.

B u n u n la b irlik te e rte s i y ıl, v e rim li b ir ü rü n a lın m a ­

d ığ ın d a n B iz a n s ’ a g e m ile rin g e tir d iğ i ta h ıl y e te rs iz k a l­

d ı. Bu g ü ç lü k le n a sıl b a şa ç ık a c a ğ ın ı b ile m e y e n P e tru s ,

B itin y a , Frig y a v e T r a k y a ’d a n g e n iş ö lç ü d e ta h ıl s a tın

a lm a y ı d ü şü n d ü . Bu b ö lg e n in h a lk , ü rü n le rin i d e n iz

129
k ıy ıs ın a in d irm e k , o ra d a n , te h lik e le rle y ü z y ü z e B i­

z a n s ’a ta ş ım a k g ib i g ü ç b ir işi y ü k le n d il e r . B iz a n s ’a g e ­

lin c e P e tru s o n la ra s a ttık la rı ü rü n le r k a rş ılığ ın d a k o ­

m ik b ir p a ra ö d e d i. K a y ıp la rı o d e re c e b ü y ü k tü ki

b u ğ d ay ı h ü k ü m e tin d e p o la rın a b e d a v a y a d a ü s tü n e

p a ra ö d e y e re k b ile v e rse le r b e lk i d a h a m e m n u n o lu r­

la rd ı. H a lk a ra s ın d a b u iş e “ el k o y m a ” d e n iy o rd u . Y i­

n e d e B iz a n s ’a g e re k s in im i k a rş ıla y a c a k k a d a r b u ğ d a y

to p la n a m a d ı, p e k ç o k k im s e d u ru m d a n se rt b iç im d e

İm p a ra to r’a y a k ın d ı. A y n ı z a m a n d a o rd u m e n su p la n

ü c re tle ri v e rilm e d iğ i iç in k e n d ile rin i b a şıb o z u k lu ğ a b ı­

ra k tıla r, k e n tte sü re k li o la y ç ık a rd ıla r.

B u a ra d a İm p a ra to r, P e t r u s ’t a n h iç d e h o şn u t o l­

m a d ığ ın ı b e lli e tti. H e m y u k a rıd a a n la tıla n n e d e n le r­

le , h e m d e b e c e rd iğ i y o ls u z lu k la r so n u c u k a m u p a ra ­

s ın ı g ö rü lm e m iş b ir ö lç ü d e iç e ttiğ in i h a b e r a ld ığ ın ­

d a n , İm p a ra to r o n u g ö re v d e n u z a k la ş tırm a k is te d i.

İm p a ra to r’u n a ld ığ ı h a b e r d o ğ ru y d u . A m a T e o d o ra

k o c a s ın ın is te ğ in e k a rş ı k o y d u . B e lli k i a ç ık k ö tü lü ğ ü

v e k e n d in d e n a ş a ğ ıd a o la n la ra s e rt d a v ra n ış ı n e d e n iy ­

le B a r s im e s ’e b a ğ lıy d ı. S ö y le m e k g e re k siz , İm p a ra to -

riç e so n d e re c e v ic d a n sız d ı v e in s a f s ız lık la d o lu y d u .

E m rin d e o la n la rın d a , n ite lik le ri b a k ım ın d a n k e n d in e

b e n z e m e sin i b e k le rd i. İm p a r a to r iç e ’ n in P e tru s ta ra ­

fın d a n b ü y ü le n d iğ in i v e is te ğ in e a y k ırı o la ra k k e n d in e

y a rd ım a z o rla d ığ ın ı sö y le rle r. Ç ü n k ü b u B a rsim e s d e ­

n ile n a d a m b ü y ü c ü le r v e ş e y ta n la r a tu tk u n d u . M a n i

in a n c ın a h a y ra n lık d u y u y o r v e h e rk e s ö n ü n d e in a n c ı­

nı a ç ık la m a k ta n ç e k in m iy o rd u . İm p a ra to riç e b u n la rı

d u y d u ğ u h a ld e , k e n d i a d a m ın d a n h im a y e sin i e s irg e ­

m e d i. O n u d a h a ç o k k o ru m a y a d e v a m e tti v e b e lk i d e

o n a k a rşı sö y le n tile r n e d e n iy le d a h a d a y a k ın lık g ö s ­

te rd i. Ç ü n k ü İm p a ra to riç e , d a h a g e n çH k y ılla rın d a

130
b ü y ü c ü le re ü fü rü k ç ü le rle d ü şü p k a lk m ış tı. Y a şa y ış b i­

ç im i o n u b u y ö n e sü rü k le m iş v e h a y a tın ın so n u n a k a ­

d a r g iz li g ü ç le re in a n m ış v e h er z a m a n o n la rı g ü v e n

k a y n a ğ ı s a y m ış tı.

A y rıc a T e o d o r a ’ n ın , g ü z e l sö z le rle k a n d ırm a d e ğ il

d e d a h a ç o k ş e y ta n la r ın k a rşı k o n u lm a z g ü c ü y le Ju s -

tin ia n u s ’u p a rm a ğ ın d a o y n a ttığ ı s ö y le n ir. A s lın d a Ju s -

tin ia n u s d a n a z ik , d ü rü st y a d a b u ç e ş it in c e s a ld ır ıla ­

ra k a rşı k o y a b ile c e k d e re c e d e s a rs ılm a z e rd e m e sa h ip

b ir k iş i d e ğ ild i. T a m te rs in e p a ra d ü şk ü n lü ğ ü v e k a n

d ö k ü c ü lü ğ ü n ü n tu ts a ğ ıy d ı k u şk u su z . Y in e , ö v g ü v e

h ile k a r ş ıs ın d a g ü ç sü z d ü . K e n d in i b ü y ü k b ir h e y e c a n ­

la e y le m e g e ç ire n k o n u la rd a b ile h iç n ed en i y o k k e n

d ö n ü ş y a p a r v e b u y ü z d e n h e r z a m a n fırıld a ğ ı a n ım ­

s a tırd ı. Y a k ın la rı, ta n ıd ık la rı b ile o n a g e rç e k b ir g ü ­

v en d u y m a z la rd ı. S ü re k li o la ra k y a p ılm a s ın ı is te d iğ i

şe y le r k o n u su n d a g ö rü ş d e ğ iş tirir d i. D a h a ö n c e b e lir t­

tiğ im iz g ib i b ü y ü c ü le r iç in k o la y b ir h e d e f o lu ştu rd u ­

ğ u n d a n T e o d o r a ’y a d a h e m e n b o y u n e ğ d i. D o la y ıs ıy ­

la T e o d o ra ’n m b ö y le g iz li g ü ç le r tu tk u s u P e tru s’a y a ­

k ın lığ ın ı h e r şe y d e n d a h a ç o k a rtırd ı. İm p a ra to r iç in ,

P e tru s’ u o tu rd u ğ u g ö re v d e n a tm a k k o la y iş d e ğ ild i v e

ç o k g e ç m e d e n T e o d o ra d a h a b ir k a ç a y ö n c e Y o h a n -

n is ’ in a ta n d ığ ı H a z in e B a k a n lığ ı’n a o n u n g e tirilm e s i

iç in d ir e tti.

Y o h a n n is , F ilis tin ’d e d o ğ m u ş so y lu b ir in s a n d ı.

H iç b ir z a m a n k e n d in i z e n g in le ş tirm e k a k lın d a n g e ç ­

m e m iş , y a şa y a n k im s e y e k ö tü lü k e tm e m iş ti. B ü tü n

h a lk ın o n a g ö rü lm e m iş d e re c e d e sev g i g ö s te rm e s in e

şa ş m a m a k g e re k . B u d u ru m i s e , Ju s t i n i a n u s v e d e ğ e rli

k a rıs ı g ö z ü n d e o n u iğ re n ç v e ç e k ilm e z y a p m a y a y e t­

m iş ti. Ç ü n k ü h iç b e k le n m e d ik b ir b iç im d e b a k a n la rı

a ra s ın d a g e r ç e k te n iy i b ir in sa n ç ık m ış tı. A k ılla r ın ı y i­

131
tird ile r, o k a d a r ü z ü ld ü le r k i ilk fır s a tta d o la y lı y a d a

d o la y s ız y o lla rd a n o n u g ö re v d e n u z a k la ş tırm a k iç in

ç ılg ın c a b ir ç a b a h a rc a d ıla r. B ö y le c e Y o h a n n is ’ in y e ri­

n e P e tru s g e tirild i v e İm p a ra to rlu k h â z in e sin e el k o ­

y a ra k b ir d e fa d a h a h e rk e si iç in e a la n b ü y ü k fe la k e t­

le rin b a ş lıc a s o ru m lu su h a lin e g e ld i. Y e rle şm iş b ir g e ­

le n e k o la ra k h e r y ıl ç o k s a y ıd a v a ta n d a ş a İm p a ra -

to r ’u n ih sa n ı b iç im in d e d a ğ ıtıla n p a ra y ı k e s ti. B ir

y a n d a n İm p a r a to r ’a k a m u g id e rle rin d e n ç o k k ü ç ü k

b ir y ü z d e v e re re k , h iç ç e k in m e d e n c e b in i d o ld u rd u .

Ö z e llik le , d e ğ e rin d e n d ü şü k a ltın p a ra la r ç ık a rm c a ,

so y g u n a u ğ ra y a n la r ü z ü n tü d e n d o n u p k a ld ıla r. B ö y le

b ir şey d a h a ö n c e g ö r ü lm e m iş ti.'''

îm p a ra to r’u n b a k a n la rın a n a sıl d a v ra n d ığ ı k o n u ­

su n u b ö y le c e ta m a m la m ış o lu y o ru z .

132
 VI

TOPLUM UN ÇEŞİTLİ SINIFLARININ

KIYIMI

im d i d e , Ju s t i n i a n u s ’ u n h e r y e rd e ta rım a ra z isi s a ­

Ş
c e
h ip le rin i

b ü tü n
n a sıl

k e n tle r e
y o k e ttiğ in i

g ö n d e rile n
a n la ta c a ğ ım .

g ö re v lile r d e n
D a h a

sö z
ö n ­

e tm iş ­

tik . T a ş ra d a o tu ra n la rın b a ş ın a g e le n le ri g e n e l ç iz g i­

le riy le a n la tm a k ta n f a z la s ı, g e r e k s iz b iz im iç in . M ü lk

s a h ip le ri, b u g ö re v lile r ta ra fın d a n s a ld ırıy a u ğ ra y a n

v e so y u la n ilk in s a n la r o ld u . Y in e d e o la n b ite n le ri

ta m a n la tm a k y e rin d e o la c a k .

B iz a n s İm p a ra to rlu ğ u ’n d a , g e ç m iş y ü z y ılla rd a h e ­

m e n h er h ü k ü m d a r, b ir d efa d e ğ il, b ir ç o k d e fa u y ru k ­

la rın ın H a z in e ’y e o la n b o r ç la rın ı b a ğ ış la r d ı. B u y a p ı­

lırk e n ik i a m a ç g ü d ü lü rd ü . B ö y ie c e h e m se rm a y e si tü ­

k e n m iş v e b o rç la rın ı ö d e y e c e k o la n a k la rd a n y o k su n

b u lu n a n la r sü re k li b a sk ı a ltın d a tu tu lm a m ış o lu rd u

h e m d e b o rç lu o lm a y a n v e v e rg isin e b a ğ lı k iş ile r a le y ­

h in d e ç e ş itli b a h a n e le r ile ri sü rü lü p ta h s ild a rla rı ju r ­

n a lle rle d o n a tm a k ta n k a ç ın d ırd ı. A m a şim d ik i im p a ra ­

to r 3 2 y ılı u y ru k la rın a b ö y le b ir şey y a p m a d a n g e ç ir­

d i.' Y a n i, p a ra sı k a lm a y a n la r ın m e m le k e tte n k a ç ıp b ir

d a h a g eri d ö n m e m e k te n b a şk a ç a re le ri y o k tu . İs p iy o n ­

c u la r is e , h a li v a k ti y e rin d e ç iftç ile ri, y ılla rc a b ö lg e le ri­

n in g e re k tir d iğ i ö d e m e d e n d a h a az v erg i v e rd ik le rin i

133
ö n e sü re re k k o v u ş tu rm a y la te h d it e d iy o rla r, o n la rı

ö lü m d e re c e sin d e ta s a la n d ırıy o rla rd ı. Z a v a llıla r, y a ln ız

y en i v e a ğ ır v e rg ile rd e n titre m e k le k a lm ıy o r la r, u z u n

y ılla rı k a p s a y a n b irik m iş v e rg ile rin a d a le ts iz a ğ ırlığ ı a l­

tın d a e z ilm e d ü ş ü n c e s iy le k o rk u d a n ta ş la ş ıy o rla rd ı. Ö y ­

le k i, k im i m ü lk ü n ü isp iy o n c u la ra y a d a H a z in e ’y e a r­

m a ğ a n e tm e y e sü rü k le n iy o r v e h e r şe y i b ıra k ıy o rd u .

İk in c is i, M e d le r v e A ra p la r A s y a ’ n ın b ü y ü k b ö lü ­

m ü n ü , H u n la r, S la v la r v e A n ta la r b ü tü n A v ru p a ’y ı s i­

lip sü p ü rd ü le r, k e n tle rin b a z ıla rın ı y e rle b ir e ttile r, b a ­

z ıla rın ı so n k u ru şu n a k a d a r h a ra ç ö d e m e y e z o rla d ı­

la r, h a lk la r ın ı b ü tü n m a lla r ıy la b irlik te tu ts a k lığ a sü ­

rü k le d ile r. G ü n lü k s a ld ırıla r la h e r b ö lg e y i ç ö le ç e v ir ­

d ile r. Y in e d e Ju s t i n i a n u s te k b ir k işid e n o lsu n v e rg i

y ü k ü n ü k a ld ırm a d ı. Y a ln ız c a d ü ş m a n ın e le g e ç ird iğ i

k e n tle r e b ir y ıllık b a ğ ış ık lık ta n ıd ı. O y sa İm p a ra to r

A n a s ta siu s, d ü ş m a n ın e le g e ç ird iğ i k e n tle r d e n y e d i y ıl

sü re y le ö d e m e z o ru n lu lu ğ u n u k a ld ır m ış tı. A m a b u

sü re b ile b u d e fa y e te r li o lm a z d ı sa n ırım . Ç ü n k ü

A n a sta siu s z a m a n ın d a k i K a b b a d e s s a ld ırıs ı k e n tle rin

y a p ısın d a ç o k az y ık ım y a p m ış tı. O y sa İra n lı H ü sre v ,

k o c a k e n tle ri y a k ıp y ık m ış , y e rle b ir e tm iş , y o lu ü z e ­

rin d e K a b b a d e s ’te n d a h a b ü y ü k fe la k e tle r g e tir m iş ti.

Sık sık M e d o rd u la rın c a is tila y a u ğ ra m a k ta o lsa d a ,

H u n la r v e v ah şi A ra p la r, İm p a ra to rlu ğ u n b az ı b ö lg e ­

le rin i y a k ıp y ık s a la r d a , A v r u p a ’ n ın y a rı-u y g a r k a b i­

le le ri o ra d a k i B iz a n s lıla ra a y n ı şey i y a p s a la r d a , h e r­

k e s v e rg ile rin in a n c a k ç o k k ü ç ü k b ir k ıs m ın ın a la y

e d e r g ib i b a ğ ış la n d ığ ın ı g ö rü n c e , İm p a ra to r’u , b ü tü n

d ü şm a n la rı b ir a ra y a k o y s a n ız , o n la rd a n d a h a d a b ü ­

y ü k b ir d ü şm a n o la ra k sa y m a y a b a ş la d ı. D ü şm a n ç e ­

k ilir ç e k ilm e z , el k o y m a la r, y ü k ü m lü lü k le r v e ö z el

v erg i y o lu y la a ra z i sa h ip le ri y ık ım a sü rü k le n iy o rd u .

134
 Sö z ü g e ç e n b u d e n e y im le rin n e a n la m a g e ld iğ in i v e

n e a n la m a ç e k ilm e s i g e re k tiğ in i şim d i a n la ta c a ğ ım .

Ç if tlik sa h ip le ri h e rk e s in ö d e m e si g e re k e n v e rg iy e d a ­

y a n a ra k , B iz a n s O rd u s u n u b e sle m e y e z o rla n ıy o rd u .

Y a p ıla n k a tk ıla r, y a k la ş a n b u n a lım ın b a s k ıs ın ı k a rş ı­

la m a k iç in d e ğ il d e g ö re v lile rin k e y fin e v e e ğ ilim le rin e

g ö re is te n iy o r, g ö r e v lile r d e ç iftç ile r in e lin d e y e te ri k a ­

d a r e rz a k b u lu n u p b u lu n m a d ığ ın ı d ü şü n m ü y o rla rd ı

b ile . Y a n i b u z a v a llı y a ra tık la r, a sk e rle r iç in e rz a k , a t­

la r iç in y e m b u lm a k ü z e re b a şk a y e rle re g id iy o r, k o r ­

k u n ç d e re c e d e y ü k se k fiy a tla r la b u n la rı s a tın a lıy o r­

la rd ı. K im i z a m a n ç o k u z a k b ir b ö lg e d e n a ld ık la rı y i­

y e c e k m a d d e le rin i v e y e m le ri, o rd u n u n b u lu n d u ğ u

y e re k a d a r g e riy e ta ş ım a k z o ru n d a k a lıy o rla rd ı. D ö ­

n ü şle rin d e y iy e c e k le ri o rd u le v a z ım s u b a y ın a , h e rk e s ­

ç e b ilin e n y ö n te m le d e ğ il d e , b u b e y le re n a s ıl u y g u n

g e lir s e o b iç im d e te s lim e d iy o r la rd ı. İşte b u işle m le r el

k o y m a o la ra k b ilin iy o rd u .

B u n u n so n u c u b ü tü n ç iftlik sa h ip le rin in ifla sı d e ­

m e k ti. Ç ü n k ü o n la r ı, g e re k li o la n ın e n az o n k a tı v e r­

g i ö d e m e y e z o rlu y o rd u . B e lirttiğ im iz g ib i o rd u y a y a r­

d ım d a b u lu n m a k ta n b a şk a ç o ğ u z a m a n B iz a n s ’a b u ğ ­

d a y ta ş ım a k g ib i e k b ir g ö re v le k a rşı k a rş ıy a k a ld ık la ­

rı d a o lu y o rd u . Y a ln ız B a rsim e s d e ğ il, o n d a n ö n c e g e ­

le n K a p a d o k y a lı d a a y n ı iğ re n ç y o la b a şv u rm u ştu .

O n la rm y e rin e a ta n a n la r d a o n la r k a d a r su ç lu y d u . İş­

te a şa ğ ı y u k a rı el k o y m a n ın a n la m ı b u y d u .

“ Y ü k ü m ” d e y im iy se g ö k y ü z ü n d e n ç iftlik sa h ip le ri­

n in te p e s in e in e n g ö rü lm e m iş b ir fe la k e t a n la m ın a g e ­

liy o r v e o n la r ın y a şa m a u m u tla rın ı y o k e d iy o rd u . B a ş­

k a b ir d e y im le , b u ö y le b ir v e rg iy d i k i, b o ş b ıra k ılm ış

v e ü re tim s iz k a lm ış a ra z id e n a lın ıy o rd u . S a h ip le riy se

y a to p ta n y o k o lm u ş, a ta la rın d a n k e n d ile rin e k a la n

135
a ra z ile ri te rk e tm iş y a d a y ü k ü m lü lü k le rin in a ltm a g ö ­

m ü lm ü ş o lu rla rd ı. A m a g ö re v lile r y ü z le ri k ız a rm a d a n

h e n ü z iy ic e e z ilm e m iş o la n la ra y e n i v e rg ile r y ü k le rd i.

Y ü k ü m d e y im in in a n la m ı b u y d u v e ö z e llik le b u ç a ğ d a

h e rk e s in d ilin d e y d i b u sö z .

“ Ö z e l v e rg ile rin ta rh ı” so ru n u ü z e rin e d e b ira z

e ğ ile lim . Ö z e llik le b u ç a ğ d a k a ç ın ılm a s ı g ü ç v e e z ic i

b irç o k is te k , k e n tle rin ü stü n e b ir y a ğ m u r g ib i y a ğ m ış­

tı. H a n g i n e d e n le rle v e n e b iç im le rd e b u is te k le rin

g e ld iğ in i b u ra d a a ç ık la m a y a ç a lışm a y a c a ğ ım . Y o k s a ,

a n la ttık la rım so n su z a k a d a r u z a r g id e r. İs te k le r in ç o ­

ğ u , m a lla rın ın d e ğ e rle rin e g ö re m ü lk sa h ip le ri ta r a f ın ­

d a n k a r ş ıla n d ı. A m a s ık ın tıla rı b u k a d a rla k a lm a d ı.

Sa lg ın h a s ta lık b ü tü n b ilin e n d ü n y a y ı v e ö z e llik le B i­

z a n s İm p a ra to rlu ğ u ’n u s ilip sü p ü rü p ta rım d a ç a lışa n

to p lu lu ğ u n b ü y ü k b ir b ö lü m ü n ü a lıp g ö tü rü n c e v e a r­

d ın d a b o m b o ş b ir iz b ıra k ın c a Ju s t i n i a n u s , fe la k e te

u ğ ra m ış m ü lk sa h ip le rin in g ö z ü n ü n y a ş ın a b a k m a d ı.

Y a ln ız a d a m b a şın a d ü şen y ıllık v e rg ile rin i is te m e k le

k a lm a d ı, a y rıc a ö lm ü ş k o m ş u la rın ın v e rg ile rin d e n d e

o n la rı so ru m lu tu ttu . A z ö n c e sö z ü n ü e ttiğ im ö te k i is­

te k le r d e ç iftlik sa h ib i o lm a k ta lih s iz liğ in e u ğ ra y a n la ­

rın s ır tın a y ü k le n iy o r d u . Ü ste lik e n iy i, e n z e n g in d ö ­

şe n m iş e v le rin i a sk e rle re b ıra k m a k v e o n la r ı e l-p e n ç e

d iv a n b e k le m e k v e sa h ip o ld u k la rı e n k ö tü , b o z u k ,

b e rb a t k u lü b e le rd e y a ş a m a k z o ru n d a y d ıla r.

Ju s t i n i a n u s v e T e o d o r a ’n m h ü k ü m d a rlığ ı s ıra s ın d a

b ö y le sin e fe la k e tle r sü re k li o la ra k h a lk ın b a ş ın a g e li­

y o rd u . Ç ü n k ü d u rm a d a n y a sa v a ş y a d a b a şk a b ir

k ö tü lü k o rta y a ç ık ıy o r d u . E v le ri b ıra k m a k ta n sö z e t­

m iş k e n şu n la rı d a e k le y e y im ; B iz a n s ’ta k i ev sa h ip le ri,

y irm i b in k a d a rı y a rı u y g ar, p a ra lı y a b a n c ı a sk e re e v ­

le rin i v e rm e k z o ru n d a k a lm ıştı. B ö y le c e m ü lk sa h ib i

1.16
o lm a n ın z e v k in i ç ık a ra m a d ık la rı g ib i, ç o k d a h a a c a ­

y ip d u ru m la rla k a rş ıla ş tıla r.

Ju s t i n i a n u s ’ u n a sk e rle re k a rşı d a v ra n ış la rın ı d a b u ­

ra d a y a z m a d a n g e ç e m e m . A sk e rle ri b u la b ild iğ i en b ü ­

y ü k se rse rile rin e m rin e v e rd i. O n la ra d a b u k a y n a k ­

ta n b e c e re b ild ik le ri k a d a r tır tık la m a y e tk is in i ta n ıd ı.

Ö y le k i, to p la y a b ild ik le ri h e r k u ru ş o n la r ın o la c a k tı.

Bu g ib i k im se le re “ d e n e tim s u b a y ı” ad ı v e rild i. D e n e ­

tim su b a y la rı y ılla r b o y u n c a iz le n e c e k b ir p la n d ü z e n ­

le d ile r. Y e rle şm iş b ir g e le n e k o la ra k a s k e rle re ay n ı ü c ­

re t v e rilm e z d i. G e n ç y a şta , a sk e rlik d en ey i az o la n la ra

a z ü c re t v e rilird i. Sa v a şa k a tılırs a lis te n in o rta s ın a

y ü k se lir v e ü c r e ti d e a rta rd ı. E n so n u n d a a s k e rlik h iz ­

m e tin d e y a ş la n ır v e g ö re v d e n a y rıla c a k la rı z a m a n

y a k la şırs a ü c r e tle ri d e g ö s te riş li b ir d ü z ey e e rişird i.

B ö y le c e siv il h a y a ta d ö n d ü k le rin d e g eri k a la n g ü n le r i­

ni z o r lu k ç e k m e d e n g e ç irirle r v e ö lü n c e a ile le rin e b ir

şe y le r b ır a k ırla r d ı. G e rç e k te n , liste d e k i m e rd iv e n in en

a ltın d a o la n a sk e rle r, z a m a n la , ö le re k y a d a o rd u d a n

a y rıla ra k b o şa la n b a s a m a k la rd a y ü k se lir v e k ıd e m le ­

rin e g ö re k a m u k a y n a k la rın d a n ü c re t a lırla rd ı.

D e n e tim s u b a y la rıy s a , ö le n a sk e rle rin a d la rın ı lis­

te d e n silm e d ile r. S ü re k li sa v a şla r n e d e n iy le ç o k sa y ıd a

a sk e r ö lse b ile , b u n u y a p m a d ıla r. L is te y e u z u n b ir sü ­

re y en i a d e k le m e k z a h m e tin e k a tla n m a d ıla r. So n u ç

o la ra k , d e v le t g ö n ü llü a sk e rle rd e n y o k su n k a ld ı. O r ­

d u d a k a la n la rsa , ç o k ta n ö le n b a ş k a la rı lis te d e n silin ­

m e d iğ i iç in y ü k se le m e d ile r, g e rç e k m e v k ile rin in a ltın ­

d a k a ld ıla r. U y g u n ö lç ü n ü n a ltın d a ü c re t a ld ıla r. Bu

a ra d a d e n e tim s u b a y la rı a sk e rle rin p a ra s ın d a n b e lli

b ir o r a n ı n ı Ju s t i n i a n u s ’ a ö d e d ile r.

Ü s te lik b a şk a y o lla rd a n d a , ö d e n e k le ri k ıs ıtla y a r a k

a sk e rle ri y o k s u lla ş tırd ıla r. S a v a ş ta te h lik e y e a tılm a n ın

137
k a rş ılığ ı b u o ld u . K im in i G re k o lm a k la su ç la d ıla r

(sa n k i Y u n a n is ta n ’d an s a y g ıy a d e ğ e r k im s e ç ık m a z ­

m ış g ib i), k im in i İm p a ra to r’u n e m ri o lm a d a n o rd u y a

g ird ile r d iy e a z a rla d ıla r. İm p a r a to r ’u n e liy le y a z ılm ış

b ir b e lg e g ö s te rild iğ in d e d e n e tim s u b a y la rı b u n u b ile

k a b u l e tm e y e c e k k a d a r y ü z s ü z d ü le r. A sk e rle rd e n b ir

b ö lü m ü n ü d e iz in a lm a d a n b irk a ç g ü n u z a k la ştıla r d i­

y e c e z a la n d ırd ıla r. D a h a so n ra b az ı sa ra y m u h a fız la rı,

a s k e rlik g ö re v in e u y m a y a n a sk e rle ri o rta y a ç ık a rs ın ­

la r d iy e İm p a ra to rlu ğ u n h e r y ö re s in e g ö n d e r ild ile r.

B u n la rd a n b a z ıla r ı, b u ld u k la r ı a sk e rle rin iş e y a ra m a z

o ld u ğ u n u g ö s te rm e k iç in p a la s k a la rın ı s ö k e c e k k a d a r

g a d d a rd ıla r. O rd u d a n ç ık a rıla n la r, g ü n le rc e F o ru m ’d a

d ik ilip iy i y ü re k li h a lk ta n y iy e c e k d ile n d ile r v e g ö re n ­

le re b ü y ü k ü z ü n tü k a y n a ğ ı o ld u la r. O rd u d a k a la n la r­

sa , o rd u d a n a tıla n la r la ay n ı k a d e ri p a y la ş m a m ış o l­

m a k a y rıc a lığ ın ı a ğ ır b iç im d e ö d e m e k z o ru n d a b ıra ­

k ıld ıla r. B ö y le c e , n e y a n a d ö n se so y u la n a sk e rle r d ü n ­

y a n ın en y o k su l in sa n la rı d u ru m u n a g e ld ile r v e sa v a ş­

m a is te k le rin i b ü tü n ü y le y itird ile r.

İta ly a ’d a B iz a n s e g e m e n liğ in in y ık ılış n e d e n i b u o l­

d u . A le k s a n d ro s a d ın d a k i d e n e tim su b a y ı o ra y a g ö n ­

d e rild iğ in d e , a sk e rle re a y n ı y ö n te m i u y g u la d ı. T e o d o -

rik v e G o tla ra k a rşı iz le d ik le ri p o litik a y ı c e z a la n d ırd ı­

ğ ın ı a ç ık la y a ra k p a ra to p la d ı. D e n e tim su b a y la rı ta ­

ra fın d a n y o k s u llu ğ a itile n le r y a ln ız c a a sk e rle r d e ğ ild i.

S u b a y la r, k ıd e m li k o m u ta n la r, y ü k se k m e v k ile rd e b u ­

lu n a n la r d a a ç lık v e y o k s u llu k y ü k ü a ltın d a e z ild ile r.

G ü n lü k g e re k s in im le rin i b ile k a r ş ıla y a m a z o ld u la r.

A s k e rlik k o n u su n a d e ğ in m iş k e n a n la ttık la rım a b ir

şey d a h a e k le m e k is tiy o r u m . Ju s t i n i a n u s ’ t a n ö n c e k i

B iz a n s im p a r a to r la r ı s ın ır la ra , ö z e llik le A ra p la rın v e

İra n lıla n n s a ld ırıla r ın ı ö n le m e k iç in D o ğ u s ın ır ın a ,

138
ç o k sa y ıd a a sk e r y e rle ş tirm iş le rd i. B u b irlik le re L im i-
t an ei (u ç a sk e rle r i) d e n iliy o r d u . İm p a ra to r Ju s t i n i -

a n u s is e b u n la ra d a h a b a ş la n g ıç ta ö y le u m u rs a m a z lık

v e p in tilik le d a v ra n d ı k i, b u a sk e rle r in m u te m e tle ri

ü c r e tle rin i ö d e m e k te d ö r t y ıl g eri k a ld ı. B iz a n s ’ la İra n

a ra s ın d a b a r ış ila n e d ild iğ in d e , b a rışın m e y v e le rin d e n

y a ra rla n a c a k la rı g e re k ç e s iy le b u ta lih s iz a d a m la r b a ­

rış sü re sin c e a la c a k la rı ü c re tle ri H a z in e ’y e v e rm e k z o ­

ru n d a b ıra k ıld ıla r. D a h a so n ra Ju s t i n i a n u s h iç n e d e n i

y o k k e n o n la r ın “ a s k e r” a d ın ı d a k a ld ırd ı. O a n d a n

b a şla y a ra k B iz a n s İm p a ra to rlu ğ u s ın ırla rı g a rn iz o n -

su z k a ld ı, s ın ır a sk e rle ri b ird e n b ire k e n d ile rin i y a r­

d ım s e v e r k iş ile rin e li a ç ık lığ ın a b a ğ lı b u ld u la r.

A s lın d a , sa ra y ı k o ru m a k iç in ü ç b in b eş y ü z k iş ilik

b ir m u h a fız b irliğ i k u ru lm u ş tu . B irliğ e S c h o la r iı d e n i­

liy o rd u . D a h a b a ş la n g ıç ta n b e ri H a z in e o n la ra ö te k i

a sk e rle rd e n d a h a y ü k se k ü c re t v e rird i. D a h a ö n c e k i

im p a r a to r la r y e te n e k le ri d o la y ıs ıy la b u se ç m e b irliğ e

E rm e n ile ri a lırla rd ı. Z e n o ’n u n ta h ta g e lişin d e n so n ra

en z a y ıf , s a v a ş ta n h a b e rsiz k iş ile r d e m u h a f ız b ir liğ in e

g ir m e y e b a ş la d ı. Z a m a n la , y e te ri k a d a r p a ra ö d e y e b i­

le n e sirle r b ile g ird ile r. Ju s t i n u s ta h ta g e ç tik te n so n ra

Ju s t i n i a n u s d e n ile n a d a m , ü n lü b irliğ e b ir y ığ ın a d a y ı

k a b u l e tti v e b u iş te n d e b ü y ü k ö lç ü d e k â rlı ç ık tı.

S o n ra b irliğ in a d liste sin d e b o ş y e r k a lm a d ığ ın ı g ö ­

rü n c e , liste y e ik i b in k iş i d a h a e k le d i. B u n la r e k n u ­

m a ra la r o la ra k a d la n d ırıld ıla r. A m a k e n d isi ta h ta g e ­

ç in c e , e k n u m a r a lıla r a b ir k u ru ş ö d e m e d e n , o n la rı

b irliğ e a ld ığ ın d a n d a h a ç a b u k b a ş ın d a n a tıv e r d i.

Se ç m e b irliğ in a sıl ü y e le rin e y se şu d ü z e n i u y g u la d ı;

O rd u İta ly a ’y a , L ib y a ’y a y a d a İra n ’a g ö n d e r ile c e ğ i z a ­

m a n , M u h a fız A la y ı’n a d a se fe re k a tılm a k ü z e re e şy a ­

la rın ı to p la m a la r ın ı b ild iriy o rd u . O y sa h erk e s o n la rın

139
s a v a ş ta b ir iş e y a ra m a y a c a k la rın ın fa rk ın d a y d ı. M u h a ­

fız la r, g e rç e k te n sa v a şa g id e riz k o rk u su y la , ü c re tle rin i

b e lli b ir sü re Ju s t i n i a n u s ’ a b ıra k ıy o rla rd ı. S c h o l a r ii ' l e . -

rin b a ş ın a b u iş te k r a r te k ra r g e ld i. P e tru s d a M ag is t e r
o ld u ğ u sü re c e ad ı a ğ z a a lın m a z h ır s ız lık la r la m u h a f ız ­

la rı s a rs tı. Y u m u şa k b a ş lı v e k im se y i k ırm a y a c a k g ib i

g ö rü n e n b u a d a m , y a şa y a n en b ü y ü k h ırs ız d ı. A k ıl a l­

m a y a c a k k ö tü lü k le rle d o lu y d u . B u P e tru s , T e o d o r i k ’ in

k ız ı A m a la s u n ta ’n m ö ld ü rü lm e s in i d ü z e n le m iş ti. D a h a

ö n c e k i b ir k ita p ta b u n u a n la tm ış tım .

Sö z k o n u su to p lu lu k ta n b a ş k a , sa ra y d a say g ı g ö ­

re n ik i g ru p d a h a v a rd ı. H a z in e o n la ra iy i p a ra ö d e r­

d i, ç ü n k ü g ö re v le rin in n ite lik le ri n e d e n iy le a ta n m a k

iç in d a h a ç o k p a ra v e rm işle rd i. O n la ra D o m e s t ic i v e

P rotectores d e n ilird i. D ü şm a n la h iç k a r ş ıla ş m a d ık la r ı

h a ld e , g ö re v le rin in ö n e m i v e m e v k ile ri n e d e n iy le S a ­

ra y M u h a fız la rı a ra sın a a lın m ış la rd ı. B ir b ö lü m ü B i­

z a n s ’ta , b ir b ö lü m ü G a la ty a ’d a y a d a ö te k i b ö lg e le rd e

o tu r u r la r d ı. A m a Ju s t i n i a n u s o n la rı d a ö te k ile r g ib i

ik id e b ir k o rk u tu r v e h a k la rı o la n ü c re tte n c a y m a la rı

iç in z o rla rd ı. B ir ik i sö z c ü k le a ç ık la n a b ilir b u d u ru m :

İm p a ra to rla rın b e ş y ıld a b ir h er a sk e re b e lli m ik ta rd a

a ltın ö d e m e sin i ö n g ö re n b ir y a sa v a rd ı. B eş y ıld a b ir,

İm p a ra to rlu ğ u n h er y e rin e a d a m g ö n d e r ilir v e h er a s­

k e re b irk a ç a ltın v e rilird i. Bu h ü k m ü y e rin e g e tirm e ­

m e k iç in b ir b a h a n e u y d u rm a k m ü m k ü n d e ğ ild i. O y ­

sa Ju s t i n i a n u s d e v le ti y ö n e tm e y e b a ş la d ığ ın d a n b u

y a n a n e b ö y le b ir şe y y a p tı, n e d e y a p a c a k m ış g ib i b ir

e ğ ilim g ö s te rd i. 3 2 y ıld a n a z o lm a y a n b ir z a m a n g e ç ­

ti, ç o ğ u k im se le r b u g e le n e ğ i u n u ttu la r .

U y ru k la rın ı so y m a k iç in u y g u la d ığ ı b a şk a b ir y ö n ­

te m i a ç ık la y a c a ğ ım şim d i: M u h a fız h k iş in d e ç a lış a n

y a d a İm p a ra to r’u n g id e n e v ra k ın ı d ü z e n le y e n g ö re v li-

140
1e r, B i z a n s ’t a k i m e m u rla r, ü c ret k a d e m e le rin in en a lt

b a sa m a ğ m d a işe b a ş la rla r, z a m a n la ö le n y a d a e m e k li

o la n la rm y e rle rin e y ü k s e lir, e n so n u n d a m e rd iv e n in en

ü st b a sa m a ğ m a b a sa ra k g ö re v le rin in d o ru ğ u n a e rişir­

le rd i. En y ü k se k m e v k iy e e rişe n le r, y e rle şm iş b ir g e le ­

n eğ e g ö re ö y le b ir ü c re t a lırla rd ı ki y ıllık g e lirle ri b ir

c e n t e n ar tu rn ’ d an (b e ş k ilo ) fa z la y a u la şırd ı. Y a şlı d ö ­

n e m le rin d e b u m e v k iy e g e ld ik le rin d e n , a ld ık la rı p a ra ­

d a n b a ş k a la rın a d a y a rd ım d a b u lu n u rla rd ı. S o n u ç o la ­

ra k , d e v le t iş le ri y ü k se k b ir e tk in lik k a z a n ırd ı. Bu İm ­

p a ra to r iş b a ş ın a g e ç in c e b ö y le s in e m e m u rla rı a y lık la ­

rın d a n y o k su n b ır a k tı; h e m o n la r ı, h e m d e b a şk a la rın ı

in c itti. Y o k s u llu k ö n c e o n la rın z e n g in liğ in i p a y la ş a n la ­

ra g e ç iy o rd u . O n la rın y itir d ik le rin i h e sa p e tm e k iste ­

y en b ir k işi, a ra d a n g e ç en o tu z ik i y ılı d a g ö z ö n ü n e

a lır s a , v a ra c a ğ ı so n u ç , y o k s u llu k la rın d e re c e sin i g ö s te ­

rir. H ü k ü m d a r is e b u y o ld a n , re sm i g ö re v d e k i k işile rin

d e c a n ın a o k u d u .

Ş im d i d e tü c c a rla ra , d e n iz c ile re , e s n a f v e s a n a tk â r­

la ra , s a tıc ıla r a v e o n la r a ra c ılığ ıy la h e rk e se n e le r y a p ­

tığ ın ı a n la ta c a ğ ım . B iz a n s ’ ın h er ik i ta ra fın d a d a b o ­

ğ a z la r v a rd ır . B iri S e stu s ile A b y d u s a ra s ın d a Ç a n a k ­

k a le B o ğ a z ı ’d ır, ö te k is i K a r a d e n i z ’ in a ğ z ın d a H ie ro n

d e n ile n y e rd e d ir. Ç a n a k k a le B o ğ a z ı’n d a şim d iy e k a ­

d a r re sm i g ü m rü k b in a sı o lm a m ış tır a m a İm p a ra to r

ta ra fın d a n g ö n d e r ile n b ir su b a y A b y d u s ’ta y e rle şir v e

İm p a r a to r ’u n iz n i o lm a d a n B iz a n s ’a silah ta ş ıy a n g e ­

m ile re , B i z a n s ’t a n b u iş le g ö re v li m e m u rla rın im z a s ın ı

ta şım a y a n b e lg e le rle h a re k e t e d e n g e m ile re g ö z k u la k

o lu rd u . Ç ü n k ü M ag is t e r ' in d a ire sin d e k i b az ı m e m u r­

la rın iz n i o lm a d a n h iç b ir g e m i B iz a n s ’ta n a y rıla m a z ­

d ı. İm p a ra to r’u n te m s ilc isin in b ir b a şk a g ö re v i d e g e ­

m i sa h ip le rin d e n , k im se y e z a ra rı d o k u n m a y a c a k v e

141
g ö re v li s u b a y ın z a h m e tin e d e ğ e c e k k a d a r b ir v e rg iy i

to p la m a k tı. B u n a k a rş ılık ö b ü r b o ğ a z d a o tu ra n g ö ­

re v li, m a a şın ı İm p a r a to r’d a n a lıy o r d u v e y u k a rıd a k i

k o n u la rd a g ö z ü n ü a ç ıy o r d u . B iz a n s a r a z is in d e n K a ra ­

d e n iz k ıy ısın d a k i k a b ile le re ih ra c ı y a sa k m a lla ra d ik ­

k a t e d iy o rd u . G ö re v lin in o y a n a d o ğ ru g id e n le rd e n

b ir şe y a lm a s ı y a s a k la n m ış tı.

Ju s t i n i a n u s ta h ta g e ç e r g e ç m e z h er ik i b o ğ a z a d a

g ü m rü k b in a la rı k u rd u rd u v e b u ra la ra ü c r e tli m e ­

m u rla r g ö n d e rd i. G e rç e k te n b u n la ra ü c re t v e riy o r,

a m a b ir o k a d a rın ı d a y a p tık la rı iş le rd e n ç ık a rm a la rı

iç in z o rlu y o rd u . G ö re v lile r o n a s a d ık o lm a k ta n b a şk a

is te k le r i o lm a d ığ ın ı g ö s te rm e k iç in g e m ic ile rd e n y ü k ­

le ri k a d a r p a ra a lıy o r, b ö y le c e k e n d i y ü k ü m lü lü k le ­

rin d e n k u rtu lu y o r la r d ı. H e r ik i b o ğ a z d a Ju s t i n i -

a n u s ’u n iz le d iğ i y o l b ö y le y d i.

B i z a n s ’ta y s a , a ş a ğ ıd a k i d ü z e n i d ü ş ü n d ü : Y a k ın

d o s tla r ın d a n S u riy e li A d d a e u s iç in ö z el b ir g ö re v y a ­

ra ttı. S u riy e li, g e le n g e m ile rd e n b ir m ik ta r k a z a n ç s a ğ ­

la y a c a k v e b u n u e fe n d is in e v e re c e k ti. S o n u n d a A d d a ­

e u s, B iz a n s L im a m ’n a g e le n b ir te k n e n in b ir d a h a

o ra d a n d e m ir a lm a s ın a iz in v e rm e d i. Y a k a p ta n la rı

te k n e le rin in d eğ e ri ü z e rin d e n c e z a la n d ır d ı y a d a L ib ­

y a ’y a , İta ly a ’y a d ö n m e y e z o rla d ı. K im i, n e b ir d ö n ü ş

y ü k ü a lm a y ı n e d e y e n id e n y o la ç ık m a y ı is te d i. G e m i­

le rin i y a k ıp , b u iş te n k u rtu lm a y ı y eğ tu ttu la r. B u n u n ­

la b irlik te iç le rin d e , d e n iz c ilik te n b a ş k a b ir iş te n p a ra

k a z a n m a s ın ı b ilm e y e n le r v a rd ı. B u n la r y ü k le rin i ith a ­

la tç ıla ra ü ç k a t p a h a lıy a s a tıp , ö n c e k i g ib i y ü k a ld ıla r .

İth a la tç ıla r d a k a y ıp la r ın ı m a lla rı s a tın a la n la rd a n ç ı­

k a rd ıla r. B ö y le c e B iz a n s lıla rı a ç lık ta n y o k e tm e k iç in

e ld e n g e le n h e r şey y a p ıld ı. K a m u iş le ri iç in a n la ttık ­

la rım şim d ilik y e te r.

142
 A n la tm a m g e re k e n b a ş k a b ir k o n u d a , ik i h ü k ü m -

d a rm b o z u k p a ra la ra n e y a p tık la rıd ır. S a r ra fla r h er

z a m a n b ir a ltın stater k a rş ılığ ı ik i y ü z o n obol v e rir­

le rd i. H a ş m e tlile rim iz is e b ir s tater' e y ü z se k se n obol

v e rilm e sin i e m re d e re k c e p h e le rin i d o ld u rd u la r. B ö y le -

c e h e r a ltın d a n d e ğ e rin in y e d id e b irin i k o p a rttıla r.

Ç if te h ü k ü m d a rla r h er tü rd e n e ş y a n ın a lışv e riş in i

te k e lle rin e m rin e v e rd ik le rin d e n , sü re k li o la ra k tü k e ­

tic ile rin b o ğ a z ın a b a s ıy o rla rd ı. Y a ln ız k u m a ş ç ıla r ın

iş y e rle ri p e n ç e le r in d e n k u rtu lm u ştu . O n la rı d a d iz e

g e tir m e k iç in b ir y o l b u ld u la r. F e n ik e k ıy ıla rın d a B e y ­

ru t v e T ir k e n tle rin d e ip e k li k u m a ş y a p ım ı, k u ş a k la r

b o y u n c a y e rle şm iş b ir z a n a a t d u ru m u n d a y d ı. İp e k li

k u m a ş işiy le u ğ ra şa n tü c c a rla r, k u m a şla rı y a p a n u sta

v e y arı u s ta iş ç ile r b ilin m e y e n z a m a n la rd a n b e ri o r a ­

d a y a şıy o rla rd ı v e ü rü n le ri o ra d a n h e r y e re g ö n d e rili­

y o rd u . Ju s t i n i a n u s ta h ta ç ık ın c a , B i z a n s ’ta v e b a şk a

k e n tle rd e ip e k iş iy le u ğ ra ş a n la r ip e k li k u m a ş la r iç in

d a h a ç o k fiy a t is te m e y e b a ş la d ıla r. G e re k ç e o la ra k

İra n h la ra ip e k iç in g e ç m iş te k in d e n d a h a ç o k p a ra

ö d e d ik le rin i, a y rıc a ith a ld e a lın a n y ü z d e o n v e rg id e n

k a ç ın m a n ın m ü m k ü n o lm a d ığ ın ı g ö s te r d ile r .

İm p a ra to r b u d u ru m d a n h iç d e h o şn u t o lm a d ığ ın ı

a ç ık la d ı v e ip e k lin in a ltı k ilo s u iç in 16 o fco / ’ d a n f a z la

ö d e n m e s in i y a s a k la y a n b ir y a sa ç ık a r d ı. Y a sa y ı ç iğ n e ­

y e n le rin m a lla r ın a el k o n u la c a k tı. H a lk b u y a s a n ın

u y g u la n m a s ın ı o la n a k s ız b u la ra k , y a sa y ı m a h k û m e t­

ti. İth a la tç ıla rın p a h a lıy a a ld ık la rı b ir m a lı d a h a u c u ­

z a s a tm a la rı b e k le n e m e z d i. S o n u n d a b u tic a re tle u ğ ­

ra şa n la r, b e k le m e k te n s e , e lle rin d e k a la n s to k la rı el a l­

tın d a n s a tış a ç ık a rd ıla r. V e m a li d u r u m la r ın ın y ık ım ı

p a h a s ın a iy i g iy in ip k u şa n m a k is te y e n le r e b u m a lı

s a ttıla r. F ısıltıla rd a n n e le r d ö n d ü ğ ü n ü ö ğ re n e n İm p a -

143
ra to riç e , h e m e n sa h ip le rin in e lle rin d e n sto k la rın ı a ld ı

v e o n la rı b eş k ilo a ltın ö d e m e c e z a sın a ç a rp tırd ı.

O n d a n so n ra b u tic a re t, B iz a n s g e le n e ğ in e g ö re İm ­

p a ra to rlu k h â z in e s in in d e n e tim in e g ird i. H a z in e ’n in

b a ş ın a P e tru s B a rs im e s ’i a ta y ın c a h ü k ü m d a rla r, o n u

k a ra n lık iş le r ç e v ir m e k te se rb e st b ır a k tıla r . P e tru s h e r­

k e s in y a sa y a so n a y r ın tıs ın a k a d a r b o y u n e ğ m e sin i is ­

ted i a m a b u iş te k u lla n d ığ ı k iş ile ri y a ln ız k e n d i ç ık a rı

iç in ç a lış m a y a z o rla d ı. G iz le m e y e g e re k g ö rm e d e n ,

F o ru m ’d a k i h a lk ın g ö z ü ö n ü n d e ad i c in s te n b o y a lı

ip e ğ in b eş g ra m ın ı 2 2 oborden s a tış a ç ık a rd ı. A y rıc a

H o lo v e r u m d iy e b ilin e n İm p a ra to rlu k b o y a s ın a d ö rt

k a t fiy a t b iç ti. B ö y le c e İm p a ra to r’a b ü y ü k b ir p a ra su ­

n u y o r, g ö s te rm e d e n , d a h a ç o ğ u n u k e n d in e a y ırıy o rd u .

O n u n la b a şla y a n u y g u la m a , o z a m a n d a n b e ri sü rü p

g itti. B u g ü n b ile H a z in e , tic a re tin b u d a lın d a te k ith a ­

la tç ı v e te k s a tıc ı d u ru m u n d a d ır.

B iz a n s ’ta v e ö te k i k e n tle rd e , d e n iz d e o lsu n , k a ra d a

o lsu n , ö te d e n b eri b u tic a re tle u ğ ra şa n ith a la tç ıla r, d o ­

ğ al o la ra k sö z k o n u su işle m le r n e d e n iy le b ü y ü k g ü ç ­

lü k le rle k a r ş ıla ş tıla r . A d ı g e ç e n k e n tle rd e ise b ü tü n

h a lk b ird e n b ire k e n d in i d ile n c i o lm u ş b u ld u . E lişi y a ­

p a n la r v e z a n a a tk a rla r a ç lık la sa v a şm a k z o ru n d a b ıra ­

k ıld ıla r. S o n u ç ta b irç o k la n b a ğ lı o ld u k la rı to p lu lu k ta n

a y rıla ra k k a ç tı v e İr a n to p ra ğ ın a sığ ın d ı. H e r y ıl, tic a ­

re tin g e liri H a z in e B a k a m ’n m e lin e g e liy o rd u . O d a b u

k a y n a k ta n b ir b ö lü m ü n ü İm p a ra to r’a v e riy o r, ö n e m li

b ir p a rç a s ın ı k e n d in e a y ıra ra k h a lk ın y o k s u llu ğ u p a ­

h a s ın a z e n g in le şiy o rd u . K o n u y u b u ra d a b ır a k a lım .

Ju s t i n i a n u s ’ u n B iz a n s ’ta v e ö te k i k e n tle rd e h a lk ın

ü s tü n tu ttu ğ u d e ğ e rle ri v e so y lu k işile re v e rile n şe ref

p a y e le rin i n a sıl o rta d a n k a ld ırd ığ ı, b u n d a n so n ra k i

k o n u m u z o la c a k .

144
 ö n c e , h u k u k ç u la rın to p lu m iç in d e k i e tk in lik le rin i

a z a ltm a k is te d i v e m a h k e m e le rd e y a p tık la rı işle rd e n

d o la y ı a ld ık la r ı, lü k s iç in d e y a ş a m a la r ın ı sa ğ la y a n a r­

m a ğ a n la rd a n y o k s u n b ır a k tı o n la r ı. D a v a c ıla ra , a n t

iç ip k e n d i d a v a la rın ı k e n d ile ri ç ö z m e le r in i e m re tti. Bu

k ü ç ü ltü c ü d a v r a n ış , h u k u k ç u la rın y ü k se lm e tu tk u la ­

rın a a ğ ır d a rb e in d ird i. D a h a ö n c e g ö rd ü ğ ü m ü z g ib i

B iz a n s ’ta o lsu n b a ş k a k e n tle rd e o lsu n , s e n a tö rle rin v e

h a li v a k ti y e rin d e s a y ıla n h e rk e sin e lin d e n m a lın ı m ü l­

k ü n ü a ld ığ ı iç in h u k u k m e sle ğ i d e iş s iz k a ld ı. Ç ü n k ü

k im se n in e lin d e m a h k e m e y e g id e c e k d e ğ e rd e b ir şey

k a lm a m ış tı. B ö y le c e , h u k u k ç u la rın b ir z a m a n la r s a y ı­

la n v e g ö z k a m a ş tıra n ü n le ri, h er y e rd e y o k o lm a d e ­

re c e sin e d ü ş tü v e k a ç ın ılm a z so n u ç o la ra k h u k u k ç u ­

la r y o ls u z lu ğ a itild ile r. Ç a lışm a la rı h a k a re t d ış ın d a

h iç b ir şe y k a z a n d ırm a z o ld u .

A y rıc a , b ilg in le ri v e s o y lu a ile ç o c u k la rın ı o k u ta n

ö ğ r e tm e n le r i d e y a ş a m a k iç in te m e l g e re k s in im le ri

k a r ş ıla y a m a z d u ru m a s o k tu . E sk i im p a r a to rla rın b u

m e s le k s a h ip le rin e v e rilm e sin i e m re ttik le ri p a r a s ız y i­

y e c e k le ri, Ju s t i n i a n u s b ü tü n ü y le k a ld ırd ı. B u n d a n

b a ş k a , b e le d iy e le rin b ö lg e se l a m a ç la rla v e g ö s te rile r

d ü z e n le m e k iç in to p la d ığ ı g e lirle re el k o y d u v e b u n la ­

rı u ta n m a d a n m e rk e z i h ü k ü m e tin g e lirle rin e e k le d i.

O n d a n so n ra b ilg in le r v e ö ğ r e tm e n le r a d a m d a n sa y ıl­

m a z o ld u la r. A rtık k im s e k a m u y a ra rın a b ir y a p ı

p la n la y a c a k d u ru m d a d e ğ ild i. K e n tle rin so k a k la rın d a

ış ık la r y a n m a z o ld u . H a y a tı h a lk iç in ç e k ilir h a le g e ­

tirm e n in im k â n ı k a lm a d ı. T iy a tro la r, h ip o d ro m la r v e

sirk le rin h ep si k a p a tıld ı. O y s a Ju s t i n i a n u s ’ u n k a rısı

b u ra la rd a d o ğ u p b ü y ü m ü ş v e ilk e ğ itim in i a lm ış tı.

H a z in e ’y i g ö s te ri y e rle rin d e ç a lış a n k im se le re y a p tığ ı

ö d e m e le rd e n k u rta rm a k iç in - k i b u ra la rd a ç a lışa n la -

145
n n ı sa y ısın ı b ilm e k g ü ç - B iz a n s ’ta b u g ib i y e rle rin k a ­

p a tılm a s ı e m rin i v e rd i. E v le rd e v e so k a k la rd a ü z ü n tü

v e k a ra m s a rlık y a y g ın d ı. S a k in , g ö k te n g e le n b ir b e la

in sa n la rı ç a rp m ış g ib iy d i. Y a şa m d a n n e şe s ilin m iş ti.

H a lk , ev d e o lsu n , F o ru m ’d a y a d a k ilis e le rd e o lsu n ,

fe la k e tle rd e n , y o k s u llu k ta n v e g ö rü lm e m iş ta lih s iz lik ­

le rin b irb iri a rd ın a g e lişin d e n b a şk a b ir k o n u ü z e rin ­

d e d u rm u y o rd u . K e n tle r d e d u ru m b ö y le y d i.

Ş im d ik i ö y k ü a n la tılm a y a d eğ e r. H e r y ıl b iri R o -

m a ’d a, b iri B iz a n s ’ta o lm a k ü z ere ik i K o n sü l a ta n ırd ı.

Bu g ö re v e a ta n m a k şe re fin e e rişe n le r, re sm i a m a ç la rla

20 c e n t e n a r iu m h a rc a m a k z o ru n d a y d ıla r. P a ra n ın b ir

b ö lü m ü o k im se d e n , b ü y ü k b ir b ö lü m ü İm p a ra to r’d an

g e lird i. P a ra , ç o ğ u n lu k la sö z ü n ü e ttiğ im k im s e le re , b e ­

le d iy e ç a lış m a la r ın a d e s te k o lm a k iç in ö z e llik le tiy a t­

ro la ra v e ç o k y o k su l k iş ile re d a ğ ıtılır d ı. Ju s t i n i a n u s

ta h ta ç ık tık ta n s o n ra , b u iş le r z a m a n ın d a y a p ıla m a z

o ld u . Ö n c e , g e c ik m e d e n b ir R o m a K o n sü lü a ta n d ı

a m a so n ra d a n b ir d a h a b ö y le b ir a ta m a y ı d ü şü n d e b i­

le g ö r m e d i.^ D o la y ıs ıy la z a v a llı ö lü m lü k iş ile r sü re k li

y o k s u llu k iç in d e k a ld ıla r. Ç ü n k ü a rtık İm p a ra to r g e le ­

n ek se l b iç im d e u y ru k la rın ı d e s te k le m iy o r, ta m te rsin e

n e re d e b u lu rsa v e n e b iç im d e o lu rsa o lsu n o n la rı s o ­

y u y o rd u .

Sa n ıy o ru m b u y ık ıc ı k iş in in d e v le t p a r a la r ın ı n a sıl

y u ttu ğ u n u , se n a tö rle ri n a sıl te k te k v e to p lu c a so y d u ­

ğ u n u y e te ri k a d a r a n la ttım . A y rıc a k e n d ile rin i z e n g in

sa y a n a sk e rle ri, b a k a n la rı, sa ra y m u h a fız la rın ı, a ra z i

v e m ü lk s a h ip le rin i, h u k u k ç u la rı, ith a la tç ıla rı, g e m i

sa h ip le rin i, tü c c a r g e m ic ile ri, z a n a a tk a rla rı, m a n ifa ­

tu ra c ıla rı, tiy a tro d a h a y a tla rın ı k a z a n a n la rı n a sıl te h ­

d it y o lu y la e tk ile d iğ in i a ç ık ç a a n la ttım s a n ırım .

Şim d i d e d ile n c ile re , y o k s a l h a lk a v e s a k a tla r a y a p ­

146
tık la rın ı a n la tm a m a g e re k . P a p a z la ra n a sıl d a v ra n d ığ ı

is e b a şk a b ir k ita p ta a n la tıla c a k tır .’ D a h a ö n c e b e lirt­

tiğ im g ib i, b ü tü n m a ğ a z a la rı v e d ü k k â n la rı e le g e ç ird i

v e te k e lle r k u rd u . H e rk e s i a ld ığ ı m a lla rd a asıl fiy a tın

ü ç k a tın ı ö d e m e y e z o r la d ı. Y a p tığ ı ö te k i şe y le ri b u ra ­

d a s ıra la m a k b e n im g ü c ü m ü n d ışın d a d ır. O n la rı ç o k

u z u n o la n b ir k ita p ta b ile a n la tm a y a k a lk m a z d ım .

E k m e k y e m e z se y a ş a m a y a c a k k im se le ri, z a n a a tk a rla ­

rı, ç o k y o k su l k im s e le ri v e sa k a tla rı a c ım a d a n v e s o ­

lu k a ld ırm a d a n c e z a la n d ırd ı. Ü ç c e n t e n a r iu n i\ \ \ k ö z e l

b ir g e lir e ld e e tm e k iç in so m u n la rı h e m k ü ç ü lttü , h e m

d e iç le rin i k ü lle d o ld u rttu . İm p a ra to r h a z re tle ri b ö y le

b ir a ç g ö z lü lü k ö rn e ğ in i v e rm e k te n b ile k a ç ın m a d ı.

C e p le rin i d o ld u rm a k is te y e n le rle iş le ri y ü rü te re k z e n ­

g in le şm e k y o lu n u b u la n la r, b o llu k z a m a n ın d a y o k s u l­

la rın b a şın a y a la n c ı b ir d a rlık g e tird ile r. Ç ü n k ü b a şk a

y e rle rd e n u n ith a l e tm e k k e sin o la ra k y a s a k tı v e h e r­

k e s ç ık a r ıla n so m u n la rı s a tın a lm a k v e y e m e k z o ru n ­

d a y d ı.

K e n tin su y o lu b o z u lm u ş tu v e h e r z a m a n k i su y u n

a n c a k b ir b ö lü m ü k e n te g e le b iliy o rd u . M a je s t e l e r i b u

d u ru m a a ld ırm ıy o r, b ir k u ru ş h a r c a m ıy o r d u . O y s a d i­

li b ir k a rış d ışa rı s a rk m ış o la n k a la b a lık , ç e ş m e le rin

ç e v re sin d e su b e k liy o rd u . H a m a m la rın d a h e p si k a ­

p a tılm ış tı. Ö te y a n d a n Ju s t i n i a n u s , p a ra la rı g e re k ç e ­

siz o la ra k d e n iz k ıy ıs ın d a k i y a p ıla ra y a d a a n la m s ız

k o n u tla ra y a ğ d ırıy o rd u , s a y f iy e le ri b ö y le sin e k o n u t­

la rla d o n a tıy o rd u , sa n k i k e n d i v e e ş i, e s k i im p a ra to r­

la rın y a ş a d ığ ı sa ra y la ra s ığ m ıy o rla rd ı. Ö y le y se su y o ­

lu n u o n a rım sız b ıra k m a la rın d a a sıl n ed en p a ra d a n

k ıs ın tı y a p m a k d e ğ ild i. A sıl a m a ç la rı in sa n o ğ lu n u

y o k e tm e k ti. Ç ü n k ü b ü y ü k b ir p a ra y ı tö re d ış ı y o lla r­

d a n s a ğ la y ıp b ir a n d a o lm a d ık y e rle re h a rc a y a n Ju s t i -

147
n ia n u s g ib i b iri, ta rih te g ö rü lm ü ş d e ğ ild i. U m u ts u z la ­

ra v e p a ra sı o lm a y a n la ra y iy e c e k v e iç e c e k o la ra k y a l­

n ız e k m e k v e su b ır a k ılm ış tı. G ö s te rd iğ im g ib i İm p a ­

ra to r b u n la rı d a k u lla n a ra k , h a y a tı ç e k ilm e z k ılm a k

iç in , b irin i ç o k p a h a lı, ö te k in i d e h e m e n h e m e n b u ­

lu n m a z d u ru m a g e tirm iş ti.

Y a ln ız B iz a n s ’ta k i d ile n c ile r d e ğ il, b a şk a y e rle rd e

y a şa y a n d ile n c ile r d e o n u n e lin d e n ac ı ç e k ti. Ş im d i

a n la ta c a ğ ım ...

T e o d o r i k ’ in o rd u la rı İta ly a ’y a y a y ıld ığ ı z a m a n ,

Ju s t i n i a n u s R o m a S a ra y ı’n a , e sk i d e v le tin iz le rin i k o ­

ru m a k a m a c ıy la g ü n d e liğ e b a ğ lı sila h lı m u h a fız la r b ı­

ra k m ış tı. M u h a fız la r ç o k s a y ıd a y d ı. A r a la r ın d a S ile n -

t iar ii, D o m e s t ic i v e S c h o la r ii ad ı v e rile n le r d e v ard ı

a m a , h e p sin e a sk e r d e n iliy o rd u v e a n c a k y a şa m a y a

y e te c e k k a d a r b ir ü c r e t a lıy o rla rd ı. Bu ü c re tle r ç o c u k ­

la r ın a v e v a ris le rin e g e ç e c e k ti. A z iz P e tru s K ilis e s i’ n in

g ö lg e sin d e y a şa y a n d ile n c ile re d e H a z in e ’d e n h e r y ıl

d ö rt b in b eş y ü z k ile u n v e rilm e sin i e m re tm iş ti. M a ­

k a sç ı A le k sa n d ro s ’u n " İta ly a ’y a g e lişin e k a d a r sü rd ü

b u d u ru m . O g e lin c e h iç ç e k in m e d e n z a v a llıla rın b ü ­

tü n a y lık la rın ı k e s ti. O la n la rı d u y u n c a R o m a lıla rın

İm p a ra to ru Ju s t i n i a n u s y a p ıla n işle m i o n a y la d ı v e

A le k s a n d ro s ’u d a h a ç o k d e s te k le d i.

G ö rü n ü şe b a k ılırs a , g e z isi s ıra s ın d a A le k s a n d ro s

Y u n a n lıla r ın d a c a n ın ı y a k tı. T e r m o p i l ’ d e k i^ k a ra k o la

o ra d a k i ç if tç ile r b a k ıy o r , n e z a m a n b ir y a b a n c ı k a b ile

P e l o p o n e s s o s ’ a *' g ir m e k is te s e su rla rı k o ru y o rla rd ı.

A m a A le k sa n d ro s b u ra y a g e lin c e , P e lo p o n e s so slu la ra

iy ilik e d iy o rm u ş g ib i k a ra k o lu n b e k ç iliğ in i ç if tç ile rd e n

a ld ı. O ra y a ik i b in a sk e r y e r le ş tir d i. A s k e rle rin ü c re t­

le ri H a z in e ’d en ö d e n e c e k b a h a n e s iy le h er k e n tin g e li­

rin i H a z in e ’y e a k ıttı. Sö z d e , a sk e rle rin ta y ın g id e rin i

148
k a rş ıla m ış o la c a k tı. S o n u ç ta , Y u n a n i s t a n ’ ın h er y e rin ­

d e , A tin a ’d a b ile k a m u y a p ıla rı p a ra s ız lık ta n o n a rıla ­

m a z h a ld e k a ld ı. K e n tle rd e b ir te k g e liş m e o lm a d ı.

Ju s t i n i a n u s v a k it g e ç irm e d e n M a k a s ç ı ’ n ın Y u n a n is­

ta n ’d a k i e y le m le rin i d e o n a y la d ı. Y u n a n is ta n ’d a k i d u ­

ru m iç in d e b u k a d a r y e te r.

Ş im d i d ik k a tim iz i z a v a llı İs k e n d e riy e lile re ç e v ire ­

lim . O b ö lg e d e k i h u k u k ç u la r a ra s ın d a b u lu n a n H e p ­

h a e stu s a d ın d a b iri k e n tin v a liliğ in e a ta n d ı v e se rt y ö n ­

te m le r u y g u la y a ra k k e n tte k i a y a k la n m a la ra so n v e r­

d i. A m a a y n ı z a m a n d a o ra n ın h a lk ın a h er tü rlü y o k ­

su llu ğ u g e tird i. S a tıc ıla r ın ç a lış m a la r ın ı y a s a k la y a ra k

h e r d ü k k â n te k e l a ltın a a ld ı v e k e n d in i te k s a tıc ı d u ­

ru m u n a so k tu . A rd ın d a n v a lilik y e tk is in e d a y a n ıp ,

h e r ç e şit m a lın fiy a tın ı te s p it e d ip s a tm a y a b a ş la d ı.

E sk id e n e n y o k su l k işin in b ile h e r şey i u c u z b u lu p s a ­

tın a la b ild iğ i b ir k e n t o la n İs k e n d e riy e , a ç lık ta n ö lm e

d ü z e y in e in d i. E n b ü y ü k d a r lık e k m e ğ in s a ğ la n m a s ın ­

d a b a ş g ö s te rd i. Ç ü n k ü V a li, b u ğ d a y ı k e n d i e liy le M ı­

s ır’d a n to p lu y o r , b a ş k a s ın ın b ir k ile b u ğ d a y b ile s a tın

a lm a s ın a e n g e l o lu y o r, b ö y le c e e k m e ğ i d e n e tim a ltın ­

d a tu ta ra k s o m u n la ra is te d iğ i fiy a tı u y g u lu y o rd u .

Ç o k g e ç m e d e n d u y u lm a m ış b ir se rv e t b ir ik tird i, ay n ı

z a m a n d a b u k o n u d a İm p a ra to r’u n is te k le rin i d e k a r ­

şıla d ı. İsk e n d e riy e h a lk ı H e p h a e s tu s ’u n k o rk u s u n d a n ,

ses ç ık a rm a d a n a c ıla ra b o y u n e ğ d i, İm p a ra to r d a k a ­

s a s ın a g ire n p a ra n ın h a tır ın a V a li’y i ö v m e k te n b a şk a

b ir şey y a p m a d ı.

H e p h a e s tu s d e n ile n a d a m İm p a r a to r’u n g ö z ü n e

d a h a ç o k g ir m e k iç in şu d ü z e n i u y g u la d ı: D io c le ti-

a n u s R o m a İm p a ra to ru o ld u ğ u z a m a n , h e r y ıl h â z in e ­

n in a rm a ğ a n ı o la ra k İs k e n d e riy e ’ n in y o k s u lla rın a ç o k

m ik ta rd a u n v e rilm e s in i ö n g ö rm ü ştü . B a ş la n g ıç ta n b e ­

149
ri İsk e n d e riy e lile r b u u n la rı a r a la r ın d a p a y la şır v e g e ­

le n e ğ e g ö re b u h a k la rı ç o c u k la rın a d a g e ç e rd i. İş b a ş ı­

n a g e ç e r g e ç m e z H e p h a e s tu s h a y a tta b a ş k a b ir g e liri

o lm a y a n b u in s a n la rın e lin d e n ü ç m ily o n k ile u n a la ­

ra k d e v le t d e p o la rın a k o y d u . İm p a r a to r’a b ir m e k tu p

y a z a ra k b u in s a n la rın d e v le t ç ık a r la r ın a a y k ırı b ir b i­

ç im d e , h a k la rı o lm a d a n u n a ld ık la rın ı ö n e sü rd ü . S o ­

n u ç ta , İm p a ra to r b u d a v ra n ış ı d e s te k le d i v e b a ş k a b ir

g e ç im le ri o lm a y a n İs k e n d e riy e lile r, in s a n lık d ışı b u

u y g u la m a d a n d a b ü y ü k a c ı ç e k tile r.

150
 V II

HER ŞEY VE HERKES

İMPARATOR’UN AÇGÖZLÜLÜĞÜNE
KURBAN EDİLDİ

u s tin ia n u s ’u n k ö tü lü k le ri o k a d a r ç o k k i, so n su z ­

J
u z u n
lu k b ile

lis te d e n
y e tm e z h e p sin i

b irk a ç m ı
a n la tm a y a .

se ç ip b irk a ç
B e n im

ö rn e k
iç in ,

v e re re k
b u

o n u n n ite lik le rin i d o ğ m a m ış k u ş a k la r a ile tm e k y e te r.

D u y g u la rın ı ç o k iy i g iz le rd i. T a n r ı’y a , p a p a z la ra , y a ­

sa la ra , ç o k b a ğ lı o ld u ğ u n u s ö y le d iğ i h a lk a , d ü rü stlü ­

ğ e , d e v le tin ç ık a rla rın a y a d a d e v le tin y a ra rın a o la b i­

le c e k h iç b ir şe y e a ld ır m a z d ı. E y le m le rin in u y g u n k a r­

şıla n m a sı iç in ç a b a d a g ö s te rm e z d i. T e k şey ö n e m liy d i

o n u n iç in : D ü n y a n ın b ü tü n z e n g in liğ in e el k o y m a k .

A n la tm a y a b u n u n la b a ş la y a c a ğ ım .

P a u lu s a d ın d a b irin i İsk e n d e riy e B a ş p is k o p o s lu -

ğ u ’n a a ta d ı. O sıra d a , F e n ik e d o ğ u m lu R o d o a d ın d a

b iri İs k e n d e riy e v a lis iy d i. İm p a ra to r, V a li’d e n P a -

u lu s’ a y a rd ım e tm e sin i, P a u lu s’u n v e rd iğ i e m irle rin en

k ü ç ü ğ ü n ü n b ile u y g u la m a sın ı is te d i. B ö y le c e P a u lu s,

İs k e n d e riy e ’ d e d in b ö lü c ü le rin i ik n a e d ip K a d ık ö y

R u h a n i M e c lis i’n in ' k a ra rla rın a b o y u n e ğ d ire c e k ti.

Ö te y a n d a n , b irta k ım ö n e m li k o n u la rd a İm p a ra to riç e

T e o d o ra ’y a y a ra rh o la n F ilis tin li A rse n iu s a d ın d a b i­

r i, n ite lik le ri ç o k b a y a ğ ı o lm a k la b irlik te , ç o k z e n g in ­

le şm iş v e se n a tö rlü ğ e y ü k se lm işti. B u a d a m b ir S a m a -

151
r ita n ’ d ı; a m a e le g e ç ird iğ i m e v k iy i k a ç ırm a m a k iç in

k e n d in e H ır is tiy a n d iy o rd u . B a b a sı v e k a rd e ş i is e ,

o n u n g ü c ü n e d a y a n a ra k S k i t o p o l i s ’ te ^ k a ld ıla r v e o r a ­

d a k i H ır is tiy a n la r a k a rşı ç o k g a d d a rc a d a v ra n d ıla r.

S o n u n d a , v a ta n d a ş la r a y a k la n ıp ik isin i d e ö ld ü rd ü le r.

B ö y le c e , F ilis tin h a lk ın ın b a ş ın a g e le n b ir sü rü fe la k e ­

te y o l a ç tıla r. A rse n iu s , o la y la rın so ru m lu su o ld u ğ u

h a ld e , Ju s t i n i a n u s v e T e o d o ra ’d a n b u s ır a d a b ir c ez a

g ö rm e d i; sa d e c e S a ra y ’a g e lm e sin e iz in v e rm e d ile r,

ç ü n k ü d a v ra n ış la rı ü z e rin e H ır is tiy a n la r ın p ro te s to la ­

rı b irb iri a rd ın d a n y a ğ ıy o r v e h ü k ü m d a rla rd a h u z u r

b ıra k m ıy o rd u .

İm p a ra to r’u n g ö z ü n e g irm e k iç in A rse n iu s , P a -

u lu s ’ la b irlik te İsk e n d e riy e ’y e y o lla n d ı. İs k e n d e riy e li­

le ri y o la g e tirm e k iç in P a u lu s ’la iş b irliğ i y a p a c a k tı.

Bu a ra d a sa ra y a s o k u lm a m a k ta lih s iz liğ in e u ğ r a d ığ ı

sü re iç in d e H ır is tiy a n la r ın b ü tü n in a n ç la rın ı ö ğ re n ­

m iş ti. D u ru m T e o d o r a ’y ı k a y g ıla n d ır d ı. Ç ü n k ü d a h a

ö n c e d e b e lir ttiğ im g ib i, in a n ç k o n u la rın d a İm p a ra -

to r ’a k a rş ıy m ış g ib i g ö rü n ü rd ü . A r s e n iu s ’ la P a u lu s İs ­

k e n d e riy e ’y e g e ld ile r. P a lu su , İm p a ra to r’u n is te k le rin e

en g e l o lu y o r d iy e P so e s a d ın d a b ir p a p a z y a r d ım c ıs ın ı

id a m e d ilm e k ü z e re V a li R o d o ’y a g ö n d e r d i. İm p a ra ­

to r ’u n y a z ılı e m irle rin in ç o k k e s in o ld u ğ u n u d ü şü n e n

R o d o , P a u lu s’ u n is te ğ in e u y a ra k , p a p a z y a rd ım c ıs ın a

işk e n c e u y g u la d ı, a d a m ı iş k e n c e d o la b ın a b a ğ la d ı v e

a d a m h e m e n ö ld ü .

H a b e r İm p a r a to r ’u n k u la ğ ın a g e lin c e , İm p a ra to ri-

ç e ’d en g e le n g ü ç lü b a sk ı k a r ş ıs ın d a d ö n ü ş y a p tı v e h er

şey i P a u lu s, R o d o v e A rse n iu s a le y h in e ç e v ird i. Sa n k i

d a h a ö n c e ü ç ü n e g ö n d e rd iğ i y a z ılı e m irle ri u n u tm u ş­

tu . R o m a lı b ir s o y lu k iş i o la n L ib e riu s ’u İs k e n d e r i­

y e ’y e v a li a ta d ı v e d u ru m u in c e le m e k ü z e re b irk a ç ü n -

152
İÜ d i n a d a m ın ı İsk e n d e r iy e ’ y e g ö n d e r d i. G ö n d e rile n le r

a ra s ın d a R o m a B a şp isk o p o su V ig iliu s’u te m s ile n B a ş-

k e ş iş P e la g iu s d a b u lu n u y o rd u . P a u lu s c in a y e t su ç u n ­

d a n m a h k û m o ld u v e p a p a z lık ta n u z a k la ş tırıld ı. E sk i

V a li R o d o , B iz a n s ’a k a ç tı. P a u lu s’u n h e r d e d iğ in i y a p ­

m a sı v e d in i in a n ç la r k o n u su n d a is te k le rin i y e rin e g e ­

tire b ilm e si iç in İm p a ra to r’u n k e n d is in e y a z d ığ ı o n ü ç

m e k tu b u g ö s te rd iğ i h a ld e İm p a ra to r m a lla r ın a el k o y ­

d u v e b a şın ı v u rd u r d u . A r s e n iu s , T e o d o r a ’ n ın b ir im a s ı

ü z e rin e y e n i v a li L ib e riu s ta ra fın d a n o rta d a n k a ld ır ıl­

d ı. İm p a ra to r d a m a lla r ın a el k o y d u . O y s a , P a u l u s ’ la

ilişk isin d e n b a şk a su ç u y o k tu .

İm p a ra to r b u iş le m le rin d e h a k lı m ıy d ı? D e ğ il m iy ­

d i? Ü z e rin d e d u r m a y a c a ğ ım a m a , o la y la rı n iç in a n la t­

tığ ım ı h e m e n a ç ık la y a c a ğ ım . B ir sü re so n ra P a u lu s,

B iz a n s ’a g e ld i v e İm p a ra to r’a y ed i c e n t e n ar iu m a ltın ı

v e re re k , m e şru o lm a y a n y o lla rd a n e lin d e n a lın d ığ ı g e ­

re k ç e siy le p a p a z lığ a d ö n m e k is te d i. Ju s t i n i a n u s n a z ik

b ir b iç im d e p a ra y ı k a b u l e tti v e a d a m a b ü y ü k say g ı

g ö s te re re k h e m e n İs k e n d e r iy e B a ş p a p a z lığ ı’ n a a ta n ­

m a sın ı o n a y la d ı. O y sa o s ıra d a o m e v k id e b ir b a şk a sı

b u lu n u y o rd u . S a n k i P a u lu s’a y a rd ım e d e n i v e o n u n la

iliş k is i o la n la rı o rta d a n k a ld ırıp m a lla r ın a el k o y d u ­

ğ u n u u n u tm u ştu . B ö y le c e , A u g u s tu s ’ H a z re tle r i h e y e ­

c a n la k e n d in i y e n i d ü z e n e k a p tırd ı v e s o n u n a k a d a r

u ğ ra ş tı. P a u lu s is e ş ö y le y a d a b ö y le p a p a z lığ a d ö n e ­

c e ğ in d e n e m in , b e k liy o rd u . A m a o s ır a d a B i z a n s ’ta

o la n R o m a B a şp isk o p o su V ig iliu s, b ö y le e m irle r v e ­

rirse İm p a r a to r ’a b o y u n e ğ m e y e c e ğ in i a ç ık ç a b e lirtti,

te m s ilc is i P e la g iu s’ u n İsk e n d e riy e ’d e v e rd iğ i k a ra rla r­

d a n d ö n e m e y e c e ğ in i ila n e tti. B a ş k a la rın ın m a lın ı s o y ­

m a k ta n b a şk a b ir şe y in İm p a ra to r’u ilg ile n d irm e d iğ i­

ni b u n d a n d a h a a ç ık k a n ıtla y a n b ir o la y v a r m ıd ır ?

153
 Ş im d i b a ş k a b ir o la y a sıra g e ld i. F a u s tin u s F ilis tin ­

liy d i. S a m a rita n b ir a ile d e n g e lm e k le b ir lik te y a sa n m

z o ru y la re sm e n H ır is tiy a n o lm u ştu . F a u stin u s se n a ­

tö rlü ğ e y ü k se ld i v e b ö lg e n in v a lis i o ld u . A m a k ısa b ir

sü re s o n ra B iz a n s ’ta b ir ta k ım p a p a z la r o n u s u ç la y a ­

ra k , S a m a rita n la rın g e le n e k le rin i sü rd ü rü p F ilis tin ’ d e ­

k i H ıris tiy a n la ra k ö tü d a v r a n ıy o r id d ia sın d a b u lu ­

n u n c a , g ö re v in d e n a lın d ı. O d a B iz a n s’a g e ld i. Ju s t i -

n ia n u s fe n a h a ld e k ız g ın g ö rü n ü y o rd u . O İm p a ra to r­

k e n İs a ad ı n a s ıl h a k a re te u ğ ra y a b ilird i? S e n a to k o ­

n u y a e ğ ild i v e İm p a ra to r’u n b a s k ıs ıy la , F a u s tin u s ’u

sü rg ü n c e z a sın a ç a rp tırd ı. A m a İm p a ra to r, F a u sti-

n u s ’ta n is te d iğ i p a ra y ı a lır a lm a z , m a h k e m e n in k a r a ­

r ın ı b o z d u . F a u stin u s e sk i p a y e le rin e k a v u ş tu , İm p a -

r a to r ’ la a ra sı d ü z e ld i, İm p a r a to r d a o n u F ilis tin ’ e a ta ­

d ı. A rtık b u b ö lg e d e , s o n u ç la rın d a n k o rk m a d a n is te ­

d iğ in i y a p a b ilir d i. H ır is tiy a n la r ın so ru n la rın ı sa v u n ­

m a d a Ju s t i n i a n u s ’ u n h a n g i y ö n te m le r k u lla n d ığ ın ı

p e k a n la tm a d ım a m a , b u k ü ç ü k o la y b ile b ir so n u ç

ç ık a rm a y a y e te r.

Şim d i d e p a r a sö z k o n u su o ld u ğ u z a m a n Ju s t i n i a n u s ’ u n

y a sa la rı n a s ıl ç iğ n e d iğ in i k ıs a c a a ç ık la y a c a ğ ım .

Em assa"" k e n tin d e b a ş k a la rın ın y a z ıla rın ı ta k litte

u z m a n la ş m ış , b u k ö tü iş te ta m b ir s a n a tç ı o lm u ş P ris-

k u s a d ın d a b iri y a şıy o rd u . Y ılla rc a ö n c e E m a ssa K ili­

sesi so y lu v a ta n d a ş la rın d a n b irin in v a risi y a p ılm ış tı.

Bu a d a m ın ad ı M a m m ia n u s ’tu . Ç o k z e n g in v e iy i b ir

so y d a n g e liy o rd u . Ju s t i n i a n u s ’ u n h ü k ü m d a rlığ ı d ö n e ­

m in d e P ris k u s , a d ı g e ç e n k e n tin ö n d e g e le n a ile le rin i

in c e le rd i v e h a li v a k ti y e rin d e , b ü y ü k p a ra ö d e d iğ i

ta k d ir d e s a rs ılm a y a c a k k im s e le r b u lu rsa , o n la r ın s o ­

y u n d a n g e le n le ri d ik k a tle iz le rd i; e sk i m e k tu p la rın ı

154
e le g e ç ird iğ in d e o n la r ta r a f ın d a n y a z ılm ış g ib i b e lg e ­

le r h a z ır la d ı. B e lg e le rd e a d a m la r ip o te k k a rş ılığ ı

M a m m ia n u s ’ta n sö z ü m o n a a ld ık la rı b ü y ü k m ik ta rd a

p a ra la n ö d e m e y e sö z v e riy o rla rd ı. S a h te b e lg e le rd e k i

p a r a n ın k a p s a m ı 100 c e n t e n a r iu m ’ u b u lu y o rd u .

M a m m ia n u s sa ğ k e n d o ğ ru lu ğ u v e b a şk a e rd e m le riy le

ta n ın m ış b ir a d a m d ı. F o ru m ’d a o tu ru r v e v a ta n d a ş la ­

rın b e lg e le rin i h a z ır la r, k e n d i el y a z ıs ıy la b e lg e le ri

o n a y la rd ı. R o m a h la r b ö y le a d a m la ra T a b e l li o ^ d er.

P ris k u s , b u a d a m ın el y a z ıs ın ın ş e y ta n c a b ir ta k lid in i

y a p tı v e b e lg e le ri E m a ssa K ilis e s i’ n in iş le rin e b a k a n la ­

ra v e rd i. K a rşılığ ın d a b u k a y n a k ta n s a ğ la n a c a k p a ra ­

la rd a n b ir b ö lü m ü o n a a y r ıla c a k tı.

A m a y a sa b u işi e n g e l le d i . Ç ü n k ü y a sa , ad i h a k sa ­

h ip le ri iç in o tu z y ıl s ın ır k o y m u ştu . Sü re e n d e r o la ­

ra k , ö z e llik le ip o te k te n d o ğ a n h a k la rd a k ırk y ıla k a ­

d a r u z a tılıy o rd u . O z a m a n sa h te k â rla r a ş a ğ ıd a k i y o la

b a şv u rd u la r.

B iz a n s ’a g e le re k İm p a r a to r ’a b ü y ü k p a ra ö d e d ile r,

m a s u m v a ta n d a ş la rın y ık ım ın ı sa ğ la y a c a k o la n b u

k o n u d a iş b ir liğ i y a p m a sı iç in y a lv a rd ıla r. Ju s t i n i a n u s

p a ra y ı a ld ı v e k a ş ın ın b ir iş a re tiy le b ir y a sa y a y ın la ­

y a ra k k ilis e h a k la r ın ın b e lli b ir sü re iç in d e ğ il, b ir

y ü z y ıl g e ç se b ile y ü rü rlü k te o lm a sın a iz in v e rd i. Y en i

y a sa y a ln ız E m a ssa iç in d e ğ il, b ü tü n B iz a n s İm p a ra -

to r lu ğ u ’ n d a g e ç e r liy d i. Y e n i d ü z e n in g ö z e tim in i

E m a s s a ’d a y ü rü tm e k ü z e re, so n ra d a n B iz a n s ’ta k o ­

m u ta n lık y a p a n L o n g in u s a d ın d a sa v a şç ı v e m ü th iş

iri y a rı b irin i a ta d ı. K ilis e iş le rin i y ö n e te n le r, s a h te

b e lg e le re d a y a n a ra k , v a ta n d a ş la r d a n b irin in a le y h in e

ik i c e n t e n a r iu m ' lu k b ir d av a a ç m a k la işe g iriş tile r.

H e m e n d a v a y ı k a z a n d ıla r. T a lih s iz a d a m k o la y k o la y

sa v u n m a d a b u lu n a m a d ı. Ç ü n k ü a ra d a n ç o k v a k it g e ç ­

155
m iş ti v e sö z k o n u su ç a ğ d a n e o lu p b ittiğ in i h a tırla m ı­

y o rd u . Ju r n a l c i l e r i n in s a f ın a k a la n ö te k i v a ta n d a ş la r

d a , ö z e llik le ö n d e g e le n le r, ö lç ü s ü z a c ı ç e k tile r.

K ö tü lü k , v a ta n d a ş la r ın ç o ğ u n u n b a ş la n ü z e rin d e

d o la ş ırk e n . T a n rısa l k a d e r ta m z a m a n ın d a a ra y a g ir­

d i, Ş im d i b u n u a n la ta c a ğ ım .

L o n g in u s b ir g ü n in c e d ü z e n in y a ra tıc ıs ı P ris k u s’ a ,

e lin d e k i b ü tü n b e lg e le ri g e tir m e s in i e m re tti. P risk u s

b u e m ri y e rin e g e tir m e k te n k a ç ın ın c a , L o n g in u s a d a ­

m a ö y le b ir to k a t a ttı k i, P risk u s b u g ü ç lü a d a m ın d a r­

b e sin i y iy in c e a rk a sı ü s tü y e re y a p ış tı, a y a ğ a k a lk a ­

m a d ı. K o rk u d a n titre y e r e k d e h ş e te k a p ıld ı v e L o n g i-

n u s ’u n h e r şey i b ild iğ in d e n k u ş k u la n a ra k , b a k la y ı a ğ ­

z ın d a n ç ık a r d ı. B ö y le c e b ü tü n d ü z e n i o rta y a ç ık tı v e

ju r n a lc i o la ra k ç a b a la rı so n b u ld u .

İm p a ra to r, y a ln ız c a B iz a n s lıla r m y a s a la rıy la h er

g ü n o y n a m a k la y e tin m e d i. M u s e v ile rc e say g ı g ö re n

y a sa la rı d a k a ld ırd ı. H ır is tiy a n la rın d a d a h a ö n c e le ri

k u tla d ığ ı H a m u rs u z B a y ra m ı’n a sıra g e ld iğ in d e , Y a -

h u d ile rin b u b a y ra m ı z a m a n ın d a k u tla m a la rın a , b u

b a y ra m d a T a n r ı ’y a a d a k a d a m a la rın a , g e le n e k se l tö ­

re n le rin i y e rin e g e tirm e le rin e iz in v e rm e d i. H ü k ü m e t

g ö re v lile ri ta ra fın d a n Y a h u d ile rin ç o ğ u y a sa la ra k a rşı

g e ld ik le ri, b u d ö n e m d e k u z u e ti y e d ik le ri g e re k ç e s iy le

y a k a la n ıp m a h k e m e y e v e rild i. S o n ra d a a ğ ır p a ra c e ­

z a la rın a ç a rp tırıld ıla r. Ju s t i n i a n u s b u n la ra b e n z e y e n

d a h a s a y ıs ız e y le m le rd e n su ç lu d u r. O n la rın h e p sin i

b iliy o ru m a m a , b u y a z ıy a a lm a y a c a ğ ım . Ç ü n k ü k ita p

a z s o n ra so n b u la c a k . Y a z d ığ ım o la y la r a d a m ın n ite ­

lik le rin i a p a ç ık o rta y a k o y m a y a y e te r d e a rta r b ile .

Ş im d i d e o n u n n a s ıl d u y g u su z v e ik iy ü z lü b ir in sa n

o ld u ğ u n u g ö s te re c e ğ im . B irk a ç sa y fa ö n c e a d ın ı a n d ı­

ğ ım İsk e n d e r iy e V a lisi L ib e riu s g ö re v d e n a lın m ış , y e-

156
fin e Y o h a n n is L a k s a rio n a d ın d a b ir M ıs ırlı a ta n m ış tı.

B a ş k e şiş P e la g iu s b u n u ö ğ re n in c e L ib e riu s ’u n y a k ın

a rk a d a şı o ld u ğ u n d a n , İm p a ra to r’a L a k s a rio n ’ u n a ta n ­

m a s ın ın d o ğ ru o lu p o lm a d ığ ın ı s o r d u . Ju s t i n i a n u s k e ­

sin lik le in k â r e tti. P e la g iu s’ u in a n d ır m a k iç in , L ib e ri-

u s ’a g ö n d e rilm e k ü z e re b ir m e k tu p v e rd i. M e k tu p ta

L ib e riu s’u n g ö re v b a şın d a k a lm a s ı v e h a n g i k o şu l a l­

tın d a o lu rs a o lsu n g ö re v i b ıra k m a m a s m ı is tiy o r, şim ­

d ik i h a ld e o n u g ö re v d e n a lm a y a n iy e tli o lm a d ığ ın ı b e ­

lirtiy o rd u .

A m a Y o h a n n is ’ in B i z a n s ’ta k o n sü l o lm u ş, b ü y ü k

p a ra sa h ib i, b ir a ra İm p a ra to r’u n ö z el m ü lk le rin in d e-

n e tm e n liğ i g ö re v in d e b u lu n m u ş E u d e m o n a d ın d a b ir

a m c a sı v a rd ı. E u d e m o n o la n la rı d u y u n c a , İm p a ra ­

to r ’a g id ip y e ğ e n in i k e sin lik le g ö re v e a ta y ıp a ta m a d ı­

ğ ın ı so rd u . Ju s t i n i a n u s , L ib e riu s ’ a m e k tu p y a z d ığ ın ı

y a la n la d ı v e b u d e fa Y o h a n n is ’e b ir m e k tu p y a z a ra k

g ö re v i d e v ra lm a s ın ı v e h e rh a n g i b ir m ü d a h a le y e a l­

d ırm a m a s ın ı b ild ird i. A y rıc a b ir b a şk a d ü şü n c e si o l­

m a d ığ ın ı sö y le d i. Bu s ö z le ri g e r ç e k m iş sa n a n Y o h a n ­

n is, L ib e riu s ’a g ö re v d e n a lın d ığ ın ı, d o la y ıs ıy la m a k a ­

m ın ı b ır a k m a s ın ı b u y u rd u . L ib e riu s o n u n b u y ru k la rı­

n ı d in le m e d i. O d a İm p a ra to r’d a n a ld ığ ı m e k tu b a d a ­

y a n a ra k b ö y le d a v ra n ıy o rd u . S o n ra Y o h a n n is k e n d i

ta ra fla rın ı s ila h la n d ırd ı v e L ib e riu s ’ u n ü z e rin e y ü rü ­

d ü . L ib e r iu s d a k e n d in i d e s te k le y e n le rle sa v u n m a te d ­

b ir le r i a ld ı. Ç a tış m a d a p e k ç o k k im se , b u a ra d a g ö re ­

v e y e n i a ta n a n Y o h a n n is d e ö ld ü .

E u d e m o n ’u n iv e d i u y a rm a la rı ü z e rin e L ib e riu s B i­

z a n s ’a ç a ğ r ıld ı. S e n a to , o la y ı e n in e b o y u n a in c e le d i.

V e s a ld ırg a n o lm a d ığ ı, sa v u n u c u d u r u m u n d a y k e n

o la y ın o rta y a ç ık tığ ı k a n ıs ıy la o n u te m iz e ç ık a r d ı. İm ­

p a ra to r, h er z a m a n k i g ib i g iz lic e , y ü k lü b ir p a ra c e z a ­

157
sı ö d e tm e d e n o la y ı k a p a n m ış s a y m a d ı . Ju s t i n i a n u s ’ u n

d o ğ ru lu k v e a ç ık sö z lü lü k a n la y ışı b ö y le y d i iş te !

O la n b ite n le rin d e v a m ın a d a b u n o k ta d a d e ğ in ­

m e k y e rin d e o lu r sa n ırım . E u d e m o n , a rd ın d a b ir y ı-

ğ m a k ra b a b ıra k a r a k , v a siy e tte b u lu n m a d a n y a d a b u

k o n u d a b ir is te k ö n e rm e d e n , k ıs a b ir sü re so n ra ö ld ü .

H e m e n a y n ı sıra la r d a , S a ra y h a d ım la rın ın b a şı E u fra -

ta s d a , a rd ın d a b ir y e ğ e n b ıra k a ra k , a n c a k o ld u k ç a

g e n iş a ra z isiy le ilg ili b ir d ü z e n le m e y a p m a d a n ö b ü r

d ü n y a y a g ö ç tü . İm p a ra to r h e r ik i m ü lk e d e , k e n d in i

b ir k a le m v u ru şu y la v a r is ila n e d e re k el k o y d u . Y a sa

g e re ğ in c e v a ris o la n la ra y sa b ir k u ru ş a y ırm a d ı. İm p a -

ra to r ’u n y a sa la ra v e y a k ın a rk a d a ş la rın ın so y u n d a n

g e le n le re s a y g ıs ı b u k a d a rd ı! A y n ı y o lla d a h a ö n c e

ö le n v e v a s iy e tte b u lu n a m a y a n İre n e u s’u n m a lla r ın a

d a el k o y m u ştu .

A y n ı z a m a n d a ra stla y a n v e b u o la y la rla ilg ili b a ş ­

k a b ir k o n u d a d e ğ in m e y e d eğ e r! A s k a lo n d e n ile n

y e rd e s e n a tö rle r liste sin in b a şın d a y e r a la n A n a to liu s

d iy e b iri v a rd ı. K ız ı, K a y s e r iy e ’ n in s o y lu b ir a ile s in ­

d en g e le n M a m ilia n u s ile e v le n m iş ti. A n a to liu s ’u n

b a şk a ç o c u ğ u o lm a d ığ ı iç in k ız , a y n ı z a m a n d a o n u n

v a ris iy d i. E sk i y a sa la ra g ö re b ir s e n a tö r y a d a b ir v a ­

ta n d a ş e rk e k e v la d ı o lm a d a n b u d ü n y a d a n g ö ç e rse ,

m a lla rın ın b ir ç e y re ğ i b ö lg e s e l S e n a to ’y a , g eri k a la n ı

ö le n in en y a k ın ın a v e rilird i. İm p a ra to r b u k o n u d a d a

n ite lik le rin in re n g in i g ö s te rm e k te g e c ik m e d i. H e m e n

b a şk a b ir y a sa ç ık a ra ra k d a h a ö n c e k i y a sa y ı te rs in e

ç e v ird i. B u n d a n b ö y le , b ir s e n a tö r e rk e k e v la t b ıra k ­

m a d a n ö lü rs e m a lla rın ın d ö rtte b irin i so y u n d a n en

y a k ın ı a la c a k , g e ri k a la n ı d a H a z in e ’y e v e b ö lg e se l

S e n a to ’n u n h e s a b ın a g e ç e c e k ti. O y sa şim d iy e k a d a r

in s a n lık ta rih in d e b ir s e n a tö rü n m a lla r ın d a n İm p a ra ­

158
to r’u n y a d a H a z in e ’ n in p a y a lm a s ın a iz in v e rilm e ­

m iş ti. Y e n i y a sa y ü rü rlü ğ e g irin c e A n a to liu s g ü n le ri­

n in so n u n a e riş ti. Y a sa g e re ğ in c e k ız ı g e ri k a la n m ü l­

k ü H a z in e v e b ö lg e se l S e n a to a ra sın d a p a y la ş tırd ı. İm ­

p a ra to r v e A s k a lo n s e n a tö rle rin in iş le rin i g ö r e n le r , k ı­

z a m e k tu p la r y a z a ra k , p a y la rın ı a ld ık la r ın ı, k ız ın p a ­

y ın a d ü şe n m ü lk e b ir z a r a r g e lirse b u n u k a rş ıla y a c a k ­

la rın ı b ild ird ile r. D a h a so n ra k a d ın ın k o c a s ı, A n a to li-

u s’u n d a m a d ı, M a m ilia n u s d a g e riy e y a ln ız c a b ir k ız

b ır a k a r a k ö ld ü . T a b ii k ız , b a b a sın ın b ü tü n m a lla rın a

sa h ip o ld u . S o n r a , d a h a a n n e si h a y a tta y k e n k ız d a ö l­

d ü . Ö n e m li b ir k iş iy le e v le n m iş v e o n a e rk e k y a d a

k ız ç o c u k d o ğ u rm a m ış tı. Ju s t i n i a n u s h e m e n v u rg u n u

v u rd u , m a lla ra el k o y d u v e şu a c a y ip g ö rü şü ö n e s ü r­

d ü : A n a to liu s ’u n k ız ı şim d i y a şlı b ir k a d ın d ı v e h e m

k o c a s ın ın h e m d e b a b a s ın ın p a ra s ıy la z e n g in le şm e si

d o ğ ru d e ğ ild i. A m a k a d ın d ile n c ile r s ın ıf ın a k a tılm a ­

sın d iy e h a y a tı b o y u n c a g ü n d e ik i obol ö d e n e k b a ğ ­

la n m a sın ı s a ğ la d ı. G ö n d e rd iğ i b e lg e n in b ir y e rin d e ,

ik i o b o T lü k ö d e n e ğ in y a rd ım s e v e rlik ö rn e ğ i o ld u ğ u n u

b e lirtiy o r v e “ d a im a y a rd ım s e v e r o lm a k v e d in e b a ğ lı

h a re k e t e tm e k b e n im â d e tim d ir” d iy o rd u .

A m a b u k o n u y u d a y e te ri k a d a r a n la ttım . O k u y u ­

c u la r ım ı sık m a k is te m e m , n e d e o lsa k im se Ju s t i n i -

a n u s’u n b u b iç im işle rin in tü m ü n ü a n la ta m a z .

Şim d i d e , o k a d a r b a ğ lı g ö rü n d ü ğ ü M a v ile re b ile ,

iş in iç in d e p a ra o lm a d ık ç a ta m b ir say g ı g ö s te rm e d i­

ğ in i b e lirte c e ğ im . K ilik y a ’d a R e fe r e n d ar ii d a ire sin in

b aşı v e d a h a ö n c e a n la ttığ ım L e o n ’u n d a m a d ı M a lta -

n e s a d ın d a b iri v a r d ı . Ju s t i n i a n u s , K ilik y a ’d a k i şid d e t

o la y la rın ı b a s tır m a g ö re v in i b u a d a m a v e rd i. B ö y le c e

b ir g e re k ç e b u la n M a lta n e s K ilik y a lıla rm b a ş ın a o l­

m a d ık b e la la r a ç tı. K im in in m a lla rın ı y a ğ m a la d ı, k i-

159
m in i İm p a ra to r’a g ö n d e r d i. Bu a ra d a k e n d i d e a ç ık ç a

z e n g in le şti. V a ta n d a ş la rd a n ç o ğ u b a ş la rın a g e le n le ri

se ssiz c e sin e y e ç e k tile r a m a , M a v ile rd e n o la n T a rs u s

h a lk ı, İm p a ra to r’u n k e n d ile r in e ö z g ü rlü k ta n ıd ığ ın ı

sa n a ra k M a lta n e s F o ru m ’d a y o k k e n a le y h in e h a k a ­

re tle r y a ğ d ırd ıla r. M a lta n e s sö y le n e n le ri d u y u n c a b ü ­

y ü k b ir a sk e ri b irliğ in b a şın d a g e ce y a rısın a d o ğ ru

T a r s u s ’a y ü rü d ü . G ü n a ğ a rm a d a n a d a m la rın ı e v le re

y o lla y a ra k T a rs u s lu la rın a la n d a to p la n m a s ın ı is te d i.

S ila h lı b ir s a ld ırıy a u ğ ra d ık la rm ı sa n a n M a v ile r e lle ­

rin d e n g e ld iğ in c e k e n d ile rin i sa v u n d u la r. K a ra n lık ta

h e rk e s b irb irin e g ird i. Y a ra la n a n la r o ld u , ö z e llik le S e ­

n a to ü y esi D a m ia n u s b ir o k la y a ra la n d ı v e ö ld ü .

D a m ia n u s , b ö lg e d e k i M a v ile r to p lu lu ğ u n u n b a ş ıy ­

d ı v e ö lü m ü B i z a n s ’ta d u y u lu n c a M a v ile r b u d u ru m a

ç o k k ız d ıla r. K e n tte b ü y ü k b ir h u z u rsu z lu k ç ık a rd ıla r.

İm p a ra to r’u o la y la ilg ili o la ra k p ro te s to e ttile r v e ra ­

h a t b ıra k m a d ıla r. L e o n v e M a lta n e s ’e k o rk u n ç te h d it­

le r sa v u ra ra k o n la rı a ş a ğ ıla d ıla r . H a ş m e tlile ri d e o la y ­

d an a y n ı b iç im d e k ız g ın g ö rü n ü y o rd u . H e m e n b ir

m e k tu p y a z a ra k M a lta n e s h a k k ın d a s o ru ş tu rm a a ç ı­

lıp c e z a la n d ır ılm a s ın ı b u y u rd u . L e o n , îm p a ra to r ’a o l­

d u k ç a b ü y ü k b ir m ik ta r a ltın su n u n c a , k ız g ın lığ ı d a

M a v ile re o la n b a b a c a se v g isi d e b ir a n d a y o k o ld u .

O la y so ru ştu rm a sız b ıra k ıld ığ ı s ıra d a M a lta n e s İm p a ­

r a to r ’u g ö rm e k iç in B iz a n s ’a g e ld i. İm p a ra to r o n u

d o s tç a k a r ş ıla d ı v e se ç k in b ir z iy a r e tç iy m iş g ib i d a v ­

ra n d ı. A m a İm p a ra to r’u n h u z u ru n d a n a y rılın c a , b e k ­

le ş m e k te o la n M a v ile r, d a h a sa ra y d a y k e n d ö v m e y e

b a ş la d ıla r o n u . L e o n ta r a f ın d a n g iz lic e p a ra y e d irile n

b ir ta k ım M a v ile r o lm a s a y d ı, o ra d a ö le b ilird i. Şu işe

b a k ın , b ir im p a ra to r p a ra y iy ip o la y la rı s o ru ş tu rm a s ız

b ıra k s ın v e p a rtiz a n la r d a h a im p a r a to r sa ra y d a y k e n ,

160
a y a k la n ıp m e m u rla rın d a n b irin e h a k s ız o la ra k s a ld ır­

sın la r, b u n d a n d a h a b ü y ü k b ir re z a le t o la b ilir m i? Ü s­

te lik is te r M a lta n e s ta ra fın d a n o lsu n , is te r s a ld ır g a n ­

la r ta ra fın d a n işle n m iş o lsu n su ç su z c e z a la n d ırılm a ­

d a n b ıra k ıld ı. İm p a ra to r Ju s t i n i a n u s ’ u n n ite lik le rin i,

is te y e n , b u g e rç e k le rd e n k o la y c a ta h m in e d e b ilir.

Ju s t i n i a n u s ’ u n d e v le t ç ık a rla rın a a ld ırm a d ığ ın ı a n ­

la m a k iç in p o s ta ö rg ü tü y le g iz li h a b e r a lm a ö rg ü tü n e

y a p tık la rın a b a k m a k y e te r. E sk i g ü n le rin im p a ra to r­

la rı d ü şm a n ın şu y a d a b u b ö lg e d e y a p tığ ı h a re k e tle r­

d e n , k e n tle r d e k i p a rtiz a n ç a tış m a la rın d a n , İm p a ra -

to r ’a b a ğ lı g ö re v lile rin v e v a ta n d a şla rın d a v r a n ış la ­

rın d a n g e c ik m e d e n h a b e rli o la b ilm e k iç in g e re k li te d ­

b irle ri a lm ış la rd ı. A y r ıc a , b a ş k e n te g ö n d e rile n p a ra la ­

rın g e c ik m e d e n v e te h lik e y e d ü şm e d e n y e rin e e rişm e ­

sin e d ik k a t e d e rle rd i. B u ik i a m a c ı g ö z e te re k h er y ö n ­

d e h ız lı b ir p o s ta h iz m e ti ö r g ü tle m iş le rd i. U y g u la n a n

y ö n te m ş ö y le y d i: H a fif b ir a tlın ın b ir g ü n d e g id e b ile ­

ce ğ i u z a k lık ü z e rin d e d u ra k la r y a p m ış la rd ı. D u ra k la ­

rın sa y ısı k im i y o lla rd a se k iz , k im i y o lla rd a is e b e ş te n

a z o lm a m a k ü z e re y d i. H e r d u ra k ta k ırk k a d a r a t b u ­

lu n u r, y e te c e k sa y ıd a se y is a tla ra b a k a r d ı. U s ta u la k ­

la r a tla rın ı b e lirli u z a k lık la rd a d e ğ iş tirirle rd i. A tla r d a

d ik k a tle se ç ilird i. B ö y le c e k im i z a m a n o n g ü n lü k y o lu

b ir g ü n d e a lırla r v e g ö re v le rin i y e rin e g e tirirle rd i. A y ­

rıc a h er b ö lg e d e k i a ra z i sa h ip le ri, ö z e llik le ç iftlik le ri

d e n iz k ıy ısın d a n u z a k ta o la n la r, p o s ta ö r g ü tü n d e n

b ü y ü k y a ra r s a ğ la rd ı. Ç ü n k ü h e r y ıl h ü k ü m e t, ü rü n ­

le rin in fa z la s ın ı a tla rı v e s e y is le ri b e sle m e k iç in a lır v e

ç if tç ile r d e iy i k â r e d e rle rd i. Bu a ra d a H a z in e h e r v a ­

ta n d a ş ta n b e k le d iğ i v e rg iy i s a ğ la rd ı. Ç iftç ile re v e rile n

p a ra b ir sü re so n ra v erg i o la ra k g eri g e lir, d e v le t d e

a lışv e riş te is te ğ in e e rişm iş o lu rd u .

161
 E sk id e n d u ru m b ö y le y d i. A m a , b u g ü n k ü M a je s t e

H a z re tle ri, iş e K a d ık ö y ’d en D a c iv iz a ’y a k a d a r g id e n

p o s ta ö r g ü tü n ü d a ğ ıtm a k la b a ş la d ı. K a rşı k o y m a la rı­

n a b a k m a d a n , p o s ta c ıla r ı B iz a n s ’ta n H e le n o p o lis ’e k a ­

d a r d e n iz y o lu n d a n g itm e y e z o rla d ı. P o sta c ıla r B o ğ a z ’ı

g e ç m e k te k u lla n ıla n k ü ç ü k te k n e le rle y a p ıy o rla rd ı b u

iş i. B ir f ır tın a ç ık s a , ç o k te h lik e le re d ü ş ü y o rla rd ı. G ö ­

re v le rin i iv e d ilik le y e rin e g e tirm e k z o ru n d a o ld u k la ­

rın d a n u y g u n z a m a n k o lla m a k y a d a h a v a n ın d u ru l­

m a s ın ı b e k le m e k is e k u ra ld ış ıy d ı. İra n ’a g id e n y o lla r­

d a p o s ta ö rg ü tü n ü n e sk id e n o ld u ğ u g ib i ç a lış m a s ın a

iz in v erd i a m a , M ıs ır’a g id e n y o lla rd a , b ir g ü n lü k y o l­

d a te k b ir d u ra k o lm a s ın ı, b u ra la rd a a tla rın d e ğ il d e

az sa y ıd a e şe k b u lu n d u ru lm a s ın ı b u y u rd u . So n u n d a

b ö lg e le rd e o la n b ite n le rle ilg ili h a b e rle r g ittik ç e g ü ç

ile tilm e y e , h er şe y o lu p b ittik te n so n ra u la şm a y a b a ş­

la d ı. K a r ş ılığ ın d a te d b ir a lın m a d ığ ı iç in , a ra z i sa h ip le ri

e lle rin d e k i ü rü n le rin ç ü rü d ü ğ ü n ü , b o şa g ittiğ in i, esk i

k a z a n ç la r ın ın h a v a y a u ç tu ğ u n u g ö rd ü le r.

G iz li h a b e r a lm a ö r g ü tü y le ilg ili d u ru m is e şö y le y -

d i: Ö te d e n b e ri d e v le t b ir sü rü c a su s k u lla n ırd ı. C a ­

su sla r d ü şm a n ü lk e le r in e g id e r, k e n d ile r in i tü c c a r k ılı­

ğ ın a s o k a ra k y a d a b a ş k a b ir o y u n la İra n lıla rm s a ra ­

y ın a g irm e y o lu n u b u lu r la rd ı. H e r şey i d ik k a tle iz le ­

d ik te n so n ra B iz a n s to p ra ğ ın a d ö n ü n c e d ü ş m a n ın b ü ­

tü n s ırla rın ı İm p a ra to r’u n y a r d ım c ıla r ın a a n la tm a k

d u ru m u n d a o lu rla rd ı. İm p a ra to r’u n y a rd ım c ıla rı d a

ö n c e d e n b ilg ili o ld u k la rın d a n d ik k a tli d a v r a n ır la r ,

h iç b ir z a m a n h a b e rs iz y a k a la n m a z la r d ı. A y n ı y ö n te m

u z u n sü re M e d le r a ra s ın d a d a k u lla n ılm ış tı. B ilg im iz

d o ğ ru y sa H ü sre v , c a su sla rın ın a y lık la rın ı y ü k se ltm iş v e

ö n g ö rü rlü ğ ü sa y e sin d e y a ra r s a ğ la m ış tı. Ju s t i n i a n u s

is e c a su sla ra b ir k u ru ş ö d e m iy o rd u . C a su s d iy e k im se

162
k a lm a m ış tı o rta lık ta : İm p a ra to r ’u n b u d e liliğ i b irç o k

z a ra rla ra y o l a ç tı. L a z ik a d ü ş m a n ın e lin e d ü ş tü . B i-

z a n s lıla r, İra n K r a lı’ n ın v e o rd u su n u n n e re d e o ld u ğ u ­

n u b ile ö ğ re n e m e d ile r.

Ju s t i n i a n u s ’ u n d e liliğ in in sın ırı b u ra d a d a k a lm a d ı.

D e v le t ö te d e n b e ri ç o k s a y ıd a d e v e b e sle r v e B iz a n s

o rd u su d ü şm a n ü z e rin e y ü rü rk e n b u d e v e le r o rd u n u n

a ğ ırlık la r ın ı ta ş ır d ı. B ö y le c e , ırg a tla r h a m a l g ib i ç a lış ­

m a k z o ru n d a k a lm a z d ı, a sk e rle r d e ih tiy a ç la rın ı g ü ç ­

lü k ç e k m e d e n h e r a n k a rş ıla y a b ilir le rd i. Ju s t i n i a n u s

b u d e v e iş in e so n v e rd i. A rtık B iz a n s o rd u su d ü şm a n

iç in h a re k e te g e ç tiğ i z a m a n ç o k sın ırlı o la ra k ile rle y e ­

b iliy o r.

D e v le tin ö n e m li ç ık a rla rın a a y k ırı işle r b ö y le d e ­

v a m e d iy o rd u . A m a y a p ıla n la r e k s ik k a lm a s ın d iy e

g ü lü n ç u y g u la m a la rd a n b irin i d a h a e k liy o r u m . K a y -

se riy e ’d e E v a n g e lu s a d ın d a siv rilm iş b ir h u k u k ç u v a r­

d ı. K a d e r rü z g â rı ö y le sin e le h in e e s ti k i g e n iş a ra z ile re

v e m a lla r a sa h ip o ld u . E n so n u n d a ü ç c e n t e n a r iu m
ö d e y e re k d e n iz k ıy ıs ın d a P o rfie ro n a d ın d a b ir k ö y s a ­

tın a ld ı. Bu a lış v e riş İm p a r a to r’u n k u la ğ ın a e rişin c e ,

h e m e n k ö y ü k a m u la ş tır d ı. V e z a v a llı a d a m a , v e rd iğ i

p a ra n ın k ü ç ü k b ir p a rç a s ın ı k a m u la ş tırm a b e d e li o la ­

ra k ö d e d i. A y rıc a c id d i c id d i, E v a n g e lu s g ib i b ir a d a m

b ö y le b ir k ö y ü n sa h ib i o lu rsa b ü tü n m ü lk iy e t k u r a lla ­

rın ı ç iğ n e y e c e ğ in i sö y le d i.

Ö z e t o la ra k a n la ttığ ım b u o la y la ra a r tık b a şk a sın ı

e k le m e y e c e ğ im .

163
 SONSOZ

İMPARATOR’LA İMPARATORİÇE’NİN
KENDİNİ BEĞENMİŞLİĞİ

R
e s m i g ö rü şm e le rd e Ju s t i n i a n u s ile T e o d o r a ’n m

g e tird ik le ri y e n ilik le r a ş a ğ ıd a g ö s te rilm iş tir :

E sk i h ü k ü m d a rla r z a m a n m d a S e n a to , İm p a ra to r’u n

h u z u ru n a g e ld iğ i z a m a n şö y le b ia t e d ilird i: P at r is y e n
o la n b ir k im s e , İm p a r a to r ’ u , g ö ğ s ü n ü n sağ y a n m a e lin e

k o y a ra k s e la m la rd ı. İm p a ra to r d a o n u b a şın d a n ö p e r

v e h u z u rd a n ç e k ilm e sin e iz in v e rird i. G e ri k a la n la rsa

sağ d iz le rin i y e re k o y a ra k e ğ ilir le r v e ç e k ilirle rd i. İm p a -

ra to riç e ’y e b ia t e d ilm e z d i. A m a Ju s t i n i a n u s ’ u n v e T e -

o d o r a ’ n ın h u z u ru n a g e ld ik le ri z a m a n P at r is y e n o la n la r

b ile y ü z ü k o y u n y ere k a p a n m a k , k o lla rın ı v e b a c a k la rı­

n ı a ç m a k , m a je s t e l e r i n i n a y a k u ç la n n a d u d a k la rın ı d eğ ­

d ird ik te n so n ra a y a ğ a k a lk m a k z o ru n d a y d ıla r. T e o d o -

ra d a k e n d in e ay n ı b iç im d e d a v ra n ılm a s ın d a d ire tti.

A y rıc a İra n e lç isiy le ö te k i e lç ile r i k a b u l a y r ıc a lığ ı k o n u ­

su n d a h a k ile ri sü rd ü . B u n la rı s a ğ la d ı. T e o d o ra , İm p a ­

ra to rlu ğ u n sa h ib e s i g ib iy d i. T a rih te g ö rü lm e m iş b ir şey .

B u n d a n b a şk a , e sk id e n im p a r a to r la k o n u şa n k im ­

se le r im p a r a to ra “ im p a r a to r” , e ş in e d e “ im p a r a to ri-

ç e ” d e rle r, y a rd ım c ıla rın ın h e r b irin e m e v k ile ri n ey se

o n a u y g u n u n v a n la rı k u lla n ırla rd ı. H e rh a n g i b ir k im ­

se ç ık ıp o n la ra “ E fe n d im iz H a z re tle ri” d e rse y a d a

165
y a r d ım c ıla r ın a o n la r ın e siriy m iş g ib i h ita p e d e rse c a ­

h il v e e d e p siz s a y ılır, b ü y ü k b ir te rb iy e s iz lik y a p m ış-

ç a sm a h u z u rd a n u z a k la ş tırılır d ı.

E sk i g ü n le rd e sa ra y a ç o k az k im s e , a n c a k e n d e r d u ­

ru m la rd a g e lird i. B u ik isin in ta h ta ç ık m a sın d a n so n ra

g ö re v lile r v e h er ç e şit in sa n g ü n le rin i sa ra y d a g e ç irm e ­

y e b a ş la d ı. A s lın d a e sk i g ü n le rd e g ö re v lile r k en d i y a r­

g ıla rın a g ö re d o ğ ru b ild ik le rin i y a sa la ra u y g u n o la ra k

y a p m a y a y e tk iliy d ile r. Y a n i, resm i g ö re v le rin i d a ire le ­

rin d e y e rin e g e tirirle r, im p a ra to ru n u y ru k la rı d a b a sk ı

n e d ir g ö rm e d ik le rin d e n , im p a ra to ru ç o k az ra h a tsız

e d e rle rd i. Ju s t i n i a n u s ’ l a T e o d o ra u y ru k la rıy la ilg ili h er

şe y e b u ru n la rın ı s o k u p h er şey i e lle rin e a ld ık la rın d a n ,

h e rk e si e s ir g ib i sü re k li b ir b e k le m e iç in e s o k tu la r . İn ­

sa n h er g ü n m a h k e m e le r b o m b o şk e n , İm p a ra to r’u n

b e k le m e sa lo n u n d a b irb irin i ite n , d irse k le y e n , a ş a ğ ılık

b ir tu ts a k lık d ü z ey i g ö s te re n k a la b a lık g ö rü rd ü . H a ş ­

m e tlile r in in y a k ın a rk a d a ş la rı s a y ıla n k im se le r b ü tü n

b ir g ü n v e g e c e n in b ir b ö lü m ü n ü d o ğ ru d ü rü st y e m e k

y e m e d e n v e u y u m a d a n ö lü g ib i b ir d u ru m a g e lin c e y e

k a d a r a y a k ta b e k le y e re k g e ç irirle rd i. Sö z d e iy i ta lih le ­

rin in o n la ra s a ğ la d ığ ı a y r ıc a lık d a b u y d u .

Fe c i d u ru m d a n k u rtu ld u k la r ı z a m a n la rd a is e b u a l­

ç a k la r, B iz a n s z e n g in liğ in in n e re y e u ç tu ğ u k o n u su n d a

se rt ta r tış m a la r a g irişirle rd i. B ir b ö lü m ü b u z e n g in liğ i

y a b a n c ıla r ın a ld ığ ın ı, b ir b ö lü m ü y se İm p a ra to r’u n k i­

litli b ir ta k ım o d a la rd a s a k la d ığ ın ı ö n e sü re rle rd i.

Ju s t i n i a n u s in s a n s a , g ü n le rd e n b ir g ü n b u d ü n y a ­

d a n a y rıla c a k tır. Ş e y ta n la r ın e fe n d isiy se , in sa n b iç i­

m in d e k i y a ş a y ış ın ı b ir y a n a b ır a k a c a k tır .

H a y a tta k a la c a k k a d a r ta lih li o la n la r, o z a m a n g e r­

çeğ i a n la y a c a k la rd ır.

166
 N O T L A R

K İT A B IN A M A C I

S a r d a n a p a lu s : M Ö 7 . y ü z y ıld a y a ş a d ığ ı s a n ıla n A su r K ra lı.

M e d le r b a ş k e n t N in e v e h ’i k u ş a tın c a s a r a y ın ı v e k e n d in i y a k tı.

B a z ı ta rih ç ile r asıl a d ın ın A s u r b a n ip a l o ld u ğ u n u y a z a r.

N e r o n : R o m a İm p a r a to r u . M S 5 4 - 6 8 y ılla rı a r a s ın d a im p a r a ­

to r lu k y a p tı. D e liliğ i ile ü n lü d ü r. R o m a ’y ı a te ş e v e rd iğ i id d ia

e d ilir.

S e m ira m is : A su r m i t o l o ji s i n e g ö r e A s u r k ra liç e si. A sıl a d ın ın

S a m u r a m a t o ld u ğ u v e M Ö 8 0 0 y ılla rın d a y a ş a d ığ ı sa n ılıy o r.

B E L IS A R IU S İL E A N T O N I N A

1 A r is to f a n e s ’in B ar ış o y u n u n d a n b ir c ü m le .

2 Silv e riu s : B ir P a p a . P r o k o p iu s , o la y ı b a ş k a b ir k ita p ta y a z a c a ­

ğ ın ı b e lirtiy o r a m a b ö y le b ir k ita p y o k .

3 E u n o m ia n iz m ; M S 4 . y ü z y ıld a K a p ıd a ğ ı P is k o p o s u E u n o m i-

u s ’u n k u r d u ğ u b ir ta r ik a t. B u ta r ik a t d a h a s o n r a H ır is tiy a n ­

la rc a d in d e n s a p m a s a y ılm ış tı.

4 A r e th a s : B ir k o m u ta n .

5 A n ta k y a 5 4 0 y ılın d a S a s a n ile r ta r a f ın d a n e le g e ç irilm iş ti.

6 K o lh is ü lk e si: K a r a d e n i z ’ in d o ğ u k ıy ıla r ın d a b ir ü lk e , G ü r c is ­

ta n .

7 P e tr a : K o lh is ü lk e s in d e b ir k e n t.

8 N a b e d e s ; İra n lı b ir k o m u ta n .

167
9 B le s h a m e s : İra n lı b ir k o m u ta n .

1 0 V a le ria n u s : B iz a n slı b ir k o m u ta n .

1 ] K ilik y a ; Şim d ik i Ç u k u r o v a b ö lg e si.

1 2 M S 5 4 2 ta rih in d e ç ık a n b ü y ü k sa lg m .

1 3 G e lim e r : V a n d a lla rm k ra lı.

1 4 V ittig is : V iz ig o tla r ın k ra lı.

1 5 B e lis a r iu s b u sıra la rd a 3 9 y a ş ın d a o ld u ğ u n a g ö r e , k a rıs ın ın 6 0

y a ş ın d a o lm a s ı b ira z a b a r tm a g ib i g e liy o r.

1 6 T o tila : İta ly a ’d a k i G o tla r ta r a f ın d a n 5 4 1 y ılın d a k ra l s e ç ild i.

İta ly a ’ n ın b ü y ü k b ir b ö lü m ü n ü v e S ic ily a ’y ı e g e m e n liğ i a ltın a

a ld ı. 5 4 2 y ılın d a B iz a n slı k o m u ta n N a r s e s ta r a f ın d a n y e n ilg i­

y e u ğ r a tıld ı v e ö ld ü r ü ld ü .

1 7 V ita lia n u s : B iz a n s ta h tın d a h a k id d ia e d e n b ir şa h ıs. Ju s t i n i -

a n u s ta r a f ın d a n ö ld ü rtü ld ü .

1 8 K ız ın ın ç o k g e n ç o lm a s ı n e d e n iy le A n to n in a ’n ın a ltm ış y a şın d a

o ld u ğ u id d ia sın ı g e n e k u ş k u y la k a r ş ıla m a k g e re k iy o r.

1 9 S o lo m o n : B e lis a r iu s ’u n V a n d a lla rı y e n d ik te n s o n r a g e riy e d ö ­

n e rk e n I Jb y a ’d a b ıra k tığ ı k o m u ta n .

2 0 B u s o n b ö lü m d e sö z ü e d ile n k işile r Se rg iu s, S o lo m o n v e P e g a -

siu s L ib y a ’d a k i B iz a n s k o m u ta n la r ı o lm a lıd ır . L ib y a ’d a 5 3 3 ’ le

5 4 8 y ılla rı a r a s ın d a V a n d a lla rla sü re k li ç a r p ış m a la r d e v a m e t­

m iş v e B e lisa riu s ile ç a r p ış m a la r d a b a ş a rı k a z a n m ış tı. B e lis a r i­

u s B iz a n s ’a g e ri ç a ğ rılıp o r d u n u n b ir b ö lü m ü d e L ib y a ’d a n

a y rılın c a b u d e fa y e rli k a b ile le r a y a k la n d ı. S ö z k o n u s u k o m u ­

ta n la r y e rlile rle y a p ıla n sa v a ş la rla u ğ ra ş tıla r.

II

JU S T I N U S , JU S T I N I A N U S V E T E O D O R A

1 L e o n : 4 5 7 - 4 7 4 ta rih le ri a r a s ın d a im p a r a to r lu k y a p tı. O n u n

z a m a n ın d a G o tla r İm p a r a to r lu k iç in d e ç o k e tk iliy d ile r. O r d u ­

n u n b ü y ü k ç o ğ u n lu ğ u G o tla r d a n k u ru lu y d u . L e o n b ir a ra

G o tla r d a n k u r tu lm a k is te d i. B u n u d a b a ş a rd ı. B u y ü z d e n K a ­

s a p L e o n o la r a k d a a n ılır.

2 A n a s ta s iu s : 4 9 1 - 5 1 8 y ılla rı a r a s ın d a im p a r a to r lu k y a p tı. Z a ­

m a n ın d a e k o n o m ik b a k ım d a n b a ş a rı k a z a n d ı v e ö ld ü ğ ü n d e

h a z in e d o lu y d u .

3 İs a u riy a lıla r: T o r o s D a ğ la r ın a y e r le şm iş sa v a ş ç ı b ir u lu s.

4 Q u aes to r. D e v le rin y ü k s e k m e m u r la r ın a v e rile n b ir u n v a n . B u

rü tb e d a h a ç o k m a li işle rle u ğ r a ş a n la r a v e riliy o r d u .

168
 M a s s a g e tle r y a d a G e d e r: K u z e y ’d e n g e le re k İm p a ra to r lu ğ u g ü ç

d u ru m la ra s o k a n b ir k a v im . G e d e r, H a n la r v e B u lg a rla rla g e l­

d ile r. T ü r k k ö k e n li o la b ilirle r .

V c s p a s ia n u s : R o m a İm p a r a to r u ( M S 6 9 - 7 9 ) . A s k e rle r ta r a f m -

d a n im p a r a to r ila n e d ild i. R o m a ’d a k i C o lo s s e u m ’u y a p tırd ı.

A y a k la n a n Y a h u d ile r e k a rş ı h a r e k e te g e ç ti.

D o m itia n u s : V e s p a s ia n u s ’ u n o ğ lu . R o m a İm p a r a to r u ( M S

8 1 - 9 6 ) . T a m b ir d e s p o t h a lin e g e ld i. K a r ıs ın m d a k a r ış tığ ı b ir

k o m p lo s o n u n d a ö ld ü rü ld ü . N e r v a , o n u n y e rin e im p a r a to r

o ld u .

A n la tıla n b ir ö y k ü in a n ılm a z g e liy o r b ira z . Ö y k ü , P r o k o p i-

u s’u n z a m a n ın d a n ö n c e d e d ild e n d ile a n la tılıy o r d u . H e rh a ld e

D o m itia n u s ’u n h e y k e lin in a c a y ip g ö r ü n ü ş ü n e b a k ıla r a k u y d u ­

r u lm u ş tu . B e lk i d e , D o m itia n u s ’u n v ü c u d u d e ğ il d e h e y k e li

p a rç a p a rç a e d ilm iş ti. K o c a s ın a b a ğ lı g ö s te r ile n d u l b a y a n D o -

m i t i a ’y a g c lin c e , k o c a s ın ın ö ld ü rü lm e s in d e p a r m a ğ ı o ld u ğ u b e ­

lir tiliy o r .

I I I

JU S T I N I A N U S ’ U N K Ö T Ü Y Ö N E T İ M İ

1 M o n ta n iz m : M S 2 . y ü z y ıld a F r ig y a ’d a d o ğ a n b ir H ıris tiy a n

in a n c ı. M o n ta n u s a d ın d a b ir k işi ta r a f ın d a n k u ru ld u . M o n ta -

n u s, k e n d in i v e ik i k a d ın ı p e y g a m b e r ila n e tti. K a d ın la r a ta m

e ş itlik ta n ıy a n b ir m e z h e p ti.

2 S a b a tta r ia n iz m : Y a h u d ilik e tk is in d e b ir H ır is tiy a n in a n c ı.

3 S a m a r ita n la r : A d la rın ı F ilistin ’d e k i S a m a r ia k e n tin d e n a la n

b u m e z h e p s a h ip le ri Y a h u d i e tk is in d e o la r a k T e v r a t’ ın ilk b e ş

k ita b ın a b a ğ lı k a ld ı.

4 M a n iş e iz m : İra n lı M a n i ta r a f ın d a n M S 3 . y ü z y ıld a k u r u la n b ir

d in .

5 G rc k Ie r ; S ö z k o n u s u o la n G re k lc r, e sk i ç o k ta n rılı d in e b a ğ lı k a ­

la n Y u n a n lıla r d ır

6 B ö y le b ir k ita p y o k . P ro k o p iu s b e lk i y a z m a d ı, b e lk i d e y a z d ı d a

k a y b o ld u .

7 E d e s s a ; B u g ü n k ü U rf a .

8 N ik a A y a k la n m a s ı: B iz a n s ta r ih in in e n ö n e m li a y a k la n m a s ı.

H ip o d r o m , y a n i a t y a r ış la r ın ın y a p ıld ığ ı y e r, a y n ı z a m a n d a

s iy a s a l b ir m e r k e z k o n u m u n d a y d ı. K a p a d o k y a lı Y o h a n -

n is ’in d e k ö tü v a lilik y ö n e tim in d e n h o ş n u t o lm a y a n M a v i ­

169
 le r v e Y e ş ille r ilk d e fa k e n d i a r a la r ın d a d ü ş m a n lığ a s o n v e ­

r e r e k a y a k la n d ıla r . Ju s t i n i a n u s , H i p o d r o m ’a e lç i g ö n d e r e ­

re k h a lk la g ö r ü ş tü a m a , ik n a e d e m e d i. Y o h a n n i s ’ in g ö r e v i­

n e s o n v e re c e ğ in i b ild ird i. B u d a b ir ş e y e y a r a m a d ı. İs y a n c ı­

la r “ N i k a ” y a n i “ Z a f e r ! ” d iy e b a ğ ır a r a k k e n tin iç in d e b ir ­

ç o k b in a y ı, b u a r a d a b u g ü n k ü A y a s o f y a ’n ın y e r in d e b u lu ­

n a n b ir b a z ilik a y ı a te ş e v e r d ile r . H a l k , e s k i İ m p a r a t o r

A n a s ta s iu s ’ u n y e ğ e n le r in d e n b irin i im p a r a to r ila n e tti. Ju s ­

tin ia n u s ta h tı te r k e d ip k a ç m a y ı d ü ş ü n ü y o r d u . T e o d o r a , s a ­

r a y d a y a p ıla n b ir to p la n tıd a b u n a k a r ş ı ç ık tı. V e y in e P r o -

k o p i u s ’u n D e B e llo P e r s ic o “ İr a n lıla r la S a v a ş ” a d lı k ita b ın ­

d a b e lir ttiğ in e g ö r e ş u n la r ı s ö y le d i: “ B e lk i k a d ın la r ın , e r ­

k e k le r ö n ü n d e k o n u ş m a s ı v e k o r k a k l a r a c e s a r e t v e r m e s i

d o ğ r u d e ğ ild ir. A m a , te h lik e a n ın d a h e r k e s e lin d e n g e le n i

y a p m a lıd ır . B e n c e , b u d u r u m d a k a ç m a m ız b iz e b ir şe y k a ­

z a n d ır m a z . K a ç a r a k k u r tu ls a k b ile b u n u n s o n u y o k tu r . N a ­

sıl o ls a d ü n y a y a g e le n k işi ö le c e k tir . H ü k ü m d a r o la n k im s e

s ü r g ü n d e y a ş a y a m a z . E y İm p a r a to r ! K a ç a r a k k u r tu lm a k is ­

tiy o r s a n , b u n d a b ir g ü ç lü k y o k . H â z in e n v a r, g e m ile r in h a ­

z ır b e k liy o r . A m a s a r a y ın d a n a y r ıld ığ ın z a m a n h a y a tın ı d a

y itir m iş o la c a k s ın . G ü v e n e c e ğ in b ir y e r e k a ç tığ ın z a m a n

ö lü m ü g ü v e n liğ e te r c ih e d ip e tm e y e c e ğ in i d ü ş ü n .” İm p a r a ­

to r b u s ö z le r ü z e r in e k a ç m a k ta n v a z g e ç e r e k , a y a k la n m a y ı

b a s tır m a işin i k o m u ta n B e lis a r iu s ’ a v e rd i. A y a k la n m a n ın

a ltın c ı g ü n ü n d e B e lis a r iu s is y a n c ıla r ı H i p o d r o m ’a s o k a r a k

k a p a ttı v e 3 0 - 4 0 b in k iş iy i ö ld ü r te r e k is y a n ı b a s tır d ı. O la y

M S 5 3 2 y ılın d a c e r e y a n e tti.

9 A r is to f a n e s ’in B ar ış a d lı o y u n u n d a n b ir m ıs r a .

1 0 A r is to f a n e s ’in S o k r a te s ile e ğ le n d iğ i B u lu t lar a d lı o y u n u n d a n

b ir p a r ç a .

1 1 T r ib o n ia n u s : Ju s t i n i a n u s d ö n e m in in e n ö n e m li h u k u k ç u la r ın ­

d a n b iri. E sk i R o m a k a n u n la r ın ı to p la y ıp . C o d e x Ju s t i n i a n u s

a d ı a ltın d a b ir a r a y a g e tir e n le rd e n e n b a ş ta g e le n i.

1 2 S e c r e t is ( S e k r e tik o i): İm p a r a to r u n ö z e l k a le m m e m u rla rı.

1 3 R e fe r e n d ar ii: İm p a r a to r ile d ile k ç e v e r e n le r a r a s ın d a iliş k i k u ­

ra n m e m u rla r .

1 4 A r is to f a n e s ’in B u lu t lar a d lı o y u n u n d a n .

1 5 A r is to f a n e s ’in Ş ö v aly e le r a d lı o y u n u n d a n .

170
 IV
T E O D O R A ’N IN İŞ L E R İ

1 T e o d o r a ita n s e r e y a k a la n m ış tı. N ite k im k a n s e rd e n ö ld ü .

2 H e r io n : B o ğ a z iç i’ n in A n a d o lu y a k a s m d a b ir sa y fiy e y e ri.

3 B a lin a o la r a k a d ı g e ç e n b u y a r a tık b u ç a ğ d a B o ğ a z ’a d a d a n ­

m ış v e y a r ım y ü z y ıl k a d a r B o ğ a z iç i’n d e k i u la ş ım ı te h lik e y e

s o k m u ş tu . B u b ü y ü k d e n iz y a r a tığ ın P o r fir io n a d ı ta k ılm ış tı.

4 A m a la s u n ta : G o t K r a lı T e o d o r ik ’in k ız ı v e T e u d a tu s ’u n k a rıs ı.

B a b a s ı G o t k ra lla r ın ın e n b ü y ü ğ ü y d ü v e İta ly a ’y ı M S 4 9 3 ’te n

5 2 6 y ılın a k a d a r y ö n e tm iş ti. Ö lü n c e , o ğ lu b ü y ü y ü n c e y e k a d a r

y ö n e tim i A m a la s u n ta ’y a b ıra k m ış tı. A m a la s u n ta d a T e u d a tu s

ile e v le n d i.

5 A r is to f a n e s ’in b ir o y u n u n d a n .

Ş E Y T A N İM P A R A T O R ’U N G E T İ R D İ Ğ İ Y I K I M

1 G a ly a : B u g ü n k ü F r a n s a .

2 D a k y a ; B u g ü n k ü Y u g o s la v y a ’n ın g ü n e y in d e b ir b ö lg e .

3 V e n e tia : B u g ü n k ü V e n e d ik ç e v re si.

4 G e p id le r; S la v y a d a A lm a n ır k ın d a n b ir k a b ile .

5 K h e r s o n e s o s : B u g ü n k ü G e lib o lu y a rım a d a s ı.

6 B u r a d a k i Sla v s ö z ü n d e n ta rih ç ile r şü p h e y e d ü ş m e k te d ir. Sla v -

la r m d a h a g e ç g e ld ik le ri b e lirtilm e k te d ir .

7 A r is to f a n e s ’in o y u n u n d a n a lın m a b ir sö z .

8 C y d n u s : S e y h a n .

9 A n a z a r b u s : Ç u k u r o v a ’d a k i A n a z a rv a K a le s i’n in o ld u ğ u b ö lg e .

1 0 A şa ğ ı y u k a r ı 1 5 0 b in k ilo a ltın e d iy o r .

1 1 P r o k o p iu s , T r ib o n ia n u s k o n u s u n d a h a k s ız lık y a p ıy o r. Ç ü n k ü

b u a d a m ö n d e g e le n h u k u k ç u la r d a n b iriy d i v e R o m a y a s a la r ı­

n ın to p la n m a s ın a b ü y ü k e m e ğ i g e ç m iş ti. P r o k o p iu s ise o n u

b u r a d a rü şv e te m e ra k lı b ir k im s e g ib i g ö s te riy o r.

1 2 A r i s t o f a n e s ’in B u l u t l a r ^ dU o y u n u n d a n .

13 M a g is t e r : D e v le tin y ö n e tild iğ i e n y ü k se k siv il d a ir e . B ir a ra

M a g is t e r O ffic io r u m , d e v le tin im p a r a to r d a n s o n r a g e le n e n

y ü k s e k m e m u ru y d u . P r iv at a d iy e im p a r a to r u n ö z e l h â z in e s in e

d e n iliy o rd u . P at r im o n iu m ise d a h a ö n c e k i im p a r a to r la r d a n

g e le n h a z in e a n la m m a k u lla n ılıy o rd u .

1 4 D a h a ö n c e d e a ltın p a ra n ın d e ğ e ri d ü ş ü rü lm ü ş tü . A u reu s y a d a

171
 S o lid u s d e n ile n a ltın p a ra n ın a ğ ırlığ ı M S 3 . y ü z y ıla k a d a r , lib ­

re n in 4 0 ’ta b irin d e n 7 2 ’d e b irin e d ü ş ü rü lm ü ş tü . Y a n i b a ş la n ­

g ıç ta 4 0 k a d a r s o lid u s a ltın ı y a rım k ilo e d e rk e n d a h a s o n r a 7 2

s o lid u s a ltın ı y a r ım k ilo e tm e y e b a ş la m ış tı. D e m e k k i P e tru s

H a z in e B a k a n ı o lu n c a a ltın ın d e ğ e rin i d a h a d a d ü şü rm ü ş.

V I

T O P L U M U N Ç E Ş İT L İ S IN IF L A R IN İN K IY İ M I

1 P r o k o p i u s , Ju s t i n i a n u s ’ u n s a l t a n a t ı n ı Ju s t i n u s ’ l a b a ş la tıy o r, y a ­

n i, 5 1 8 y ılın d a . B u ta rih e 3 2 e k le rs e k , d e m e k k i 5 5 0 y ılın d a y ız .

2 Ju s t i n i a n u s , K o n s ü llü ğ ü M S 5 4 1 y ılın d a k a ld ır d ı.

3 B ö y le b ir k ita p b u lu n a m a d ı.

4 M a k a s ç ı A le k s a n d r o s : İn c e o la n B iz a n s a ltın la rın ın k e n a r la rın ı

k e s e r e k c e b in e a ttığ ı iç in b u a d v e rilm iş ti. Ju s t i n i a n u s ’ u n ü n lü

d e n e tim s u b a y la r ın d a n b iri.

5 T e r m o p il; Ü n lü g e ç it. M Ö 4 8 0 y ılın d a Is p a rta lı L e o n id a s ile

a s k e r le r i İr a n lıla r la b u r a d a s a v a ş m ışla r d ı.

6 P e lo p o n e s s o s : M o r a Y a r ım a d a s ı.

V II

H E R Ş E Y V E H E R K E S İM P A R A T O R ’U N

A Ç G Ö Z L Ü L Ü Ğ Ü N E K U R B A N E D İL D İ

1 K a d ık ö y R u h a n i M e c lis i, 4 5 1 y ılın d a to p la n d ı; H z . İs a ’n ın in ­

s a n y a n ın ı a z a lta n İs k e n d e r iy e g ö r ü ş ü n e k a rş ı ç ık tı v e “ İs a ’ n ın

T a n r ılık v e in s a n lık ta b ia tı b irb irin d e n a y r ılm a z a m a b irb irin e

d e k a r ış tır ılm a z ,” k a r a r ın a v a rd ı.

2 S k ito p o lis : F i li s ti n ’d e b ir k e n t.

3 A u g u stu s: R o m a İm p a r a to r la r ın a v e rile n u n v a n la r d a n b iri.

Ju s t i n i a n u s z a m a n ın a k a d a r B iz a n s lıla r k e n d ile rin i R o m a İm -

p a r a to r lu ğ u ’ n u n v a ris i s a y a r la r d ı.

4 E m a s s a : B u g ü n S u riy e ’d e k i H u m u s k e n ti.

5 T ab e llio : B u g ü n k ü n o te rle re b e n z e y e n b ir k a m u g ö r e v lis i.

172
 Z A M A N D İZ ÎN

4 8 1- 3
Ju st i n i an u s’un doğum u.
500 Pr ok op i u s’un doğum u.
503 T eod or a’nm doğum u.
505 Bel i sar i u s’un doğum u.
518 Ju st i n i an u s İ m par at or .
523 Ju st i n i an u s ile T eod or a’nm t ah t a çık ışı. Ju st i n u s’un
ölü m ü. Pr ok op i u s’un , Bel i sar i u s’un özel dan ışm an ı oluşu.
529 Ju st i n i an u s Rom a yasal ar ın ı t op l at ar ak yayım l at ıyor .
530 Bel i sar i u s İ r an l ıl ar ı D ar as’t a yen i lgi ye uğr at ıyor .
531 Bel i sar i u s K al l i n i k u s’da İ r an l ıl ar a yeniliyor.
532 N i k a A yak l an m asın ı Bel isar i us bast ır ıyor .
533 Bel isar i us V an d al l ar a k ar şı K u zey A f r i k a’ya gön der il iyor .
534 Bel i sar i u s zafer k azan ar ak dön üyor .
535 Bel isar i us Si ci l ya’yı ist ila ediyor.
536 Bel i sar i u s Ro m a’yı ve N ap o l i ’yi alıyor.
539 İ ran k r al ı H ü sr ev, Bizan s İ m p ar at or l u ğu ’na k ar şı h ar ek et e
geçer ek , A n t ak ya’yı ele geçi ri yor.
540 Bel i sar i us Raven n a’yı ele geçi r i yor ve ger i çağr ılıyor .
54 1 Bel i sar i u s yen i den İ r an l ıl ar üzerine gön der il iyor .
54 2 Bi zan s’t a veba salgın ı.
543 Bel i sar i us yen i den İ t al ya’ya gön d er i l i yor am a başar ı
k azan am ıyor .
547- 8 T eod or a’nın ölüm ü.
549 N ar ses, Bel isar i us’un yerine İ t al ya’da k om ut an lığı ele alıyor.
550 Pr ok op i u s G i z l i T ar ih ' \ yazıyor .
559 Bel i sar i u s, Bizan s sur l ar ın a d ayan an H un l ar ı
u zak laşt ır ıyor .

173
560 Pr ok op i u s’a i l l u s t r e s un van ı ver ili yor .
56 1 Pr ok opi u s Y a p ı l a r adl ı k i t abın ı yazıyor .
562 Bel isar i us h apsed i l i yor ve m al l ar ın a el k on uluyor .
562- 3 Pr ok opi u s Bizans ken t i val isi oluyor.
563 Bel isar i us bağışlan ıyor .
564 Bel i sar i u s, Ju st i n i an u s ve Pr ok op i u s’ un ölü m ler i.

174
 Y ER A DLA RI D İZİN İ

A b y d u s 1 4 1 D a k y a 1 1 4 , 1 7 1

A m a s y a 1 1 8 D a r a s 2 0 , 8 7 , 1 7 3

A n a z a r b u s 1 1 8 , 1 7 1 D ic le 3 8 , 3 9

A n ta k y a 1 6 , 3 9 , 9 0 , 1 1 8 , 1 6 7 , E d e ss a 8 7 , 1 1 7 , 1 6 9

1 7 3 E f e s l 6 , 3 3 , 3 5 , 3 7 , 3 8 , 4 1 , 4 2

A r a b is ta n 1 0 9 E m a s s a 1 5 4 , 1 5 5 , 1 7 2

A s k a lo n 1 5 8 , 1 5 9 E p ir 1 1 8

A su r 3 9 , 1 6 7 F e n ik e 1 4 3 , 1 5 1

A sy a 1 3 4 F ır a t 2 0 , 4 4

A tin a 1 4 9 F ilistin 1 0 , 8 4 , 1 3 1 , 1 5 1 , 1 5 4 ,

A v ru p a 1 3 , 1 1 5 , 1 3 4 1 6 9 , 1 7 2

B e y r u t 1 4 3 F ilo m o d e s 1 1 8

B itin y a 1 2 9 F rig y a 8 4 , 1 1 8 , 1 2 9 , 1 6 9

B iz a n s 7 - 1 6 , 2 0 - 2 3 , 2 7 , 3 1 , G a ly a 1 5 , 1 1 4 , 1 1 5 , 1 7 1

3 4 - 4 1 , 4 3 - 4 6 , 4 9 - 5 5 , 5 7 - 6 1 , H e le n o p o lis 1 6 2

6 4 , 6 5 , 6 8 , 6 9 , 7 3 , 7 5 , 7 6 , H ie r o n 1 4 1

8 2 - 8 4 , 8 6 , 8 7 , 8 9 , 9 0 , 9 3 , İb o r a 1 1 8

9 5 , 9 8 , 1 0 0 , 1 0 1 , 1 0 3 , 1 0 8 , İlliry a 1 8 , 2 0 , 5 7 , 1 1 5 , 1 2 7

1 0 9 , 1 1 4 - 1 2 0 , 1 2 4 , 1 2 6 , İra n 1 0 , 1 7 , 2 0 , 2 3 , 3 5 , 3 7 ,

1 2 7 , 1 2 9 , 1 3 0 , 1 3 3 - 1 3 6 , 3 9 , 4 0 , 8 7 , 1 1 5 , 1 3 9 , 1 4 4 ,

1 3 8 - 1 4 6 , 1 4 8 , 1 5 3 - 1 5 7 , 1 6 2 , 1 6 3 , 1 6 5 , 1 6 7

1 6 0 , 1 6 2 , 1 6 3 , 1 6 6 , 1 6 8 , İs k e n d e r iy e 1 6 , 7 2 , 1 4 9 - 1 5 3 ,

1 6 9 , 1 7 2 1 5 6 , 1 7 2

B rita n y a 1 2 0 İs k it 1 1 5

C y d n u s 1 1 7 , 1 7 1 İta ly a 7 , 1 0 , 1 5 , 1 6 , 1 9 2 0 , 3 4 ,

Ç a n a k k a le 1 4 1 4 9 - 5 2 , 6 0 , 1 0 4 , 1 1 4 , 1 1 5 ,

D a c iv iz a 1 6 2 1 3 8 , 1 3 9 , 1 4 2 , 1 4 8 , 1 6 8 , 1 7 1

175
İy o n y a K ö r fe z i 1 1 5 P e n ta p o lis 1 7 2

K a d ık ö y 1 6 , 1 1 8 , 1 5 1 , 1 6 2 , P e ru s ia 5 2

1 7 2 P e tr a 3 9 , 1 6 7

K a llin ik u s 4 4 , 1 0 7 P isid y a 1 1 8

K a p ıd a ğ 1 1 2 , 1 6 7 P o ly b o tu s 1 1 8

K a r ta c a 3 2 , 3 4 , 5 4 P o n tu s 1 1 8

K a y se riy e 1 0 , 8 4 , 1 5 8 , 1 6 3 P o r f ic r o n 1 6 3

K h e r s o n c s o s 1 1 5 , 1 7 1 R a v e n n a 7 , 2 0 , 3 4 , 5 0 , 1 7 3

K i l i k y a 4 1 , 9 7 , 1 0 7 , 1 1 8 , 1 5 9 , R o m a 1 0 , 1 1 , 1 4 - 1 6 , 1 8 , 2 0 ,

1 6 8 2 2 , 5 0 , 6 6 , 1 4 6 , 1 4 8 , 1 4 9 ,

K o lh is 3 9 , 1 1 5 , 1 6 7 1 5 2 , 1 5 3 , 1 5 5 , 1 6 7 , 1 6 9 - 1 7 2

K o r e n t 1 1 8 S e la n ik 3 1

K te s if o n 3 9 S e s tu s 1 4 1

K u d ü s 4 4 , 7 4 S ic ily a 2 0 , 3 3 , 5 0 , 1 6 8

L a z ik a 3 9 , 1 1 5 , 1 6 3 S ilifk e 1 1 8

L ib y a 2 0 , 3 2 , 5 3 , 5 4 , 6 0 , 7 2 , S ir a k u z a 3 3

9 0 , 1 1 3 - 1 1 5 , 1 2 3 , 1 3 9 , 1 4 2 , S ir m iu m 1 1 4 , 1 1 5

1 6 8 S is a u r a n o n 3 8 , 3 9

L in d in u s 1 1 8 S k irtu s 1 1 7

L ü b n a n 8 7 S k ito p o lis 1 5 2 , 1 7 2

M ıs ır 1 2 , 1 5 , 1 7 , 1 9 , 8 6 , 9 0 , S p o lic iu m 5 0

1 1 2 , 1 1 5 , 1 4 9 , 1 5 7 , 1 6 2 Su riy e 1 5 , 1 7 , 1 9 , 1 7 2

M o r a 1 1 5 , 1 7 2 T a rs u s 1 1 7 , 1 6 0

N a p o li 2 0 , 1 7 3 T e r m o p il 1 4 8 , 1 7 2

N il 1 1 7 T ir 7 2 , 1 4 3

N iz ib is 3 8 , 3 9 T r a k y a 3 2 , 1 1 5 , 1 2 7 , 1 2 9

P a fla g o n y a 1 0 4 V e d e ria n a 5 7

P c lo p o n e s s o s 1 4 8 , 1 7 2 V e n e tia 1 1 5 , 1 7 1

176
 KİŞİLER D İZİNİ

A d d a e u s 1 4 2 B a k h u s 5 3

A k a s iu s 6 9 B a r s im e s , b k z . P e tr u s

A la m u n d a r u s 8 3 B a siliu s 8 7

A le k s a n d r o s 1 3 8 , 1 4 8 , 1 7 2 B e lis a riu s 9 - 1 2 , 2 0 , 2 1 , 2 9 ,

A m a la s u n ta 1 0 3 , 1 0 4 , 1 4 0 , 1 7 1 3 1 - 3 6 , 3 8 , 3 9 , 4 1 - 5 4 , 8 7 ,

A m a n tiu s 6 0 1 0 7 , 1 1 4 , 1 6 8 , 1 7 0

A n a s ta s iu s ( im p a r at o r ) 1 5 , 5 7 , B le s h a m e s 3 9 , 1 6 8

5 8 , 6 9 , 1 1 8 , 1 1 9 , 1 3 4 , 1 6 8 , B u z e s 4 5 , 4 6 , 1 0 7

1 7 0 D a m ia n u s 1 6 0

A n a s ta s iu s ( T e o d o r a ’ t ım D e m o s te n e s 8 7

y e ğ e n i) 4 8 D io c le tia n u s 1 4 , 1 4 9

A n a s ta s iu s ( T e o d o ra' n m D io g e n e s 1 0 6 , 1 0 7

toru n u ) 5 2 , 5 3 D io n is io s 8 7

A n a s ta s y a 6 9 D itiv is tu s 5 7

A n a to liu s 1 5 8 , 1 5 9 D o m e s tic i 1 4 0 , 1 4 8

A n d re a s 4 1 D o m itia n u s 6 6 , 6 7 , 1 6 9

A n ta la r 8 2 , 1 1 5 , 1 3 4 E rm e n ile r 3 9 , 1 3 9

A n te m iu s 8 6 E u d e m o n 1 5 7 , 1 5 8

A n to n in a 9 , 1 2 , 2 1 , 3 2 - 3 8 , 4 1 - E u f ra ta s 1 5 8

4 3 , 4 6 , 4 7 , 4 9 , 5 1 - 5 4 , 1 6 8 E u p h e m ia , b k z . L u p ic in ia

A ra p la r 8 2 , 1 1 5 , 1 3 4 , 1 3 8 E v a n g e lu s 1 6 3

A r e o b in d u s ( g e n e r a l) 5 4 E v r e n iu s 3 4

A e r o b in d u s ( u ş ak) 1 0 5 F a u s tin u s 1 5 4

A re th a s 3 8 , 3 9 , 1 6 7 F o k a s 1 2 4

A riu s ç u la r 1 6 , 8 3 , 1 1 4 F o tiu s 2 1 , 3 4 - 3 7 , 4 1 - 4 4 , 4 9 ,

A rs e n iu s 1 5 1 - 1 5 3 5 3 , 1 0 7

A ste riu s 6 9 G e lim e r 2 0 , 4 8 , 1 6 8

177
G e p id le r 1 1 5 , 1 7 1 K o n s ta n tin u s [ g e n e r a l) 3 4

G o tla r 9 - 1 1 , 1 5 , 1 6 , 2 0 , 5 0 , K o n s ta n tin u s ( im p a r a t o r ) 1 4 - 1 6

5 2 , 1 0 3 , 1 1 5 , 1 2 7 , 1 3 8 K o n s ta n tin u s ( qu ae s to r ) 1 2 3

H e k e b o lu s 7 2 , 9 0 K o n s ü l 1 4 6 , 1 7 2

H e p h a e s tu s 1 4 9 , 1 5 0 K r is o m a llo 1 1 1 1

H e r m o g e n e s 1 1 1 K r is o m a lio II 1 1 1

H e r o d ia n u s 5 0 L e o n ( im p a r a t o r ) 5 7 , 1 6 8

H ila r a 8 7 L e o n y a d a L e o n tiu s 9 7 , 9 8 ,

H ip a tiu s 7 3 1 1 1 , 1 5 9 , 1 6 0

H u n l a r l 5 , 2 1 , 2 2 , 3 9 , 7 5 , 8 2 , L e u v a th a e 5 4

8 3 , 1 1 5 , 1 2 7 , 1 3 4 , 1 6 9 , 1 7 3 L ib e riu s 1 5 2 , 1 5 3 , 1 5 6 , 1 5 7

H ü s r e v 3 5 , 3 9 , 4 0 , 4 4 , 4 9 , 8 3 , L im ita n e i 1 3 9

8 7 , 1 1 5 , 1 1 6 , 1 3 4 , 1 6 2 L o k s a r io n , b k z . Y o h a n n is

İn d a r o 1 1 1 L o n g in u s 1 5 5 , 1 5 6

İr a n lIla r 9 - 1 1 , 1 5 , 2 0 , 3 9 , 4 4 , L u p ic in a 5 9

4 9 , 6 1 , 8 3 , 8 7 , 1 1 5 , 1 3 8 , M a g is te r 2 2 , 1 0 4 , 1 1 1 , 1 2 9 ,

1 4 3 , 1 6 2 , 1 7 0 , 1 7 2 1 4 0 , 1 4 1 , 1 7 1

İr e n e u s 1 5 8 M a g r ip lile r 2 0 , 1 1 4

İ s a l 6 , 9 1 , 1 1 9 , 1 5 4 , 1 7 2 M a k a s ç ı, b k z . A le k s a n d ro s

Jo a n n i n a 4 8 M a k e d o n y a ( k ö le ) 3 3 , 3 7

Ju l i a n u s 1 5 , 8 5 M a k e d o n y a (oy u n cu ) 9 0

Ju n i l u s 1 2 3 M a lta n e s 1 5 9 - 1 6 1

Ju s t i n a 5 1 M a m iiia n u s 1 5 8 , 1 5 9

Ju s t i n i a n u s 7 - 1 3 , 1 5 , 1 7 - 2 3 , M a m m ia n u s 1 5 4 , 1 5 5

2 7 , 2 9 , 4 5 , 4 8 , 5 2 , 5 7 , 5 9 , M a n iş e is tle r 8 4 , 1 3 0 , 1 6 9

6 0 , 6 4 - 6 9 , 7 3 , 7 5 , 7 6 , 7 8 , M a r tin u s 4 6

7 9 , 8 1 - 8 6 , 8 8 - 9 1 , 9 4 , 9 7 , M a s s a g e tle r 6 1 , 1 6 9

9 9 , 1 0 0 , 1 0 4 , 1 1 4 - 1 2 0 , 1 2 3 - M a v ile r 1 7 , 1 8 , 2 0 , 6 0 , 6 2 , 7 0 ,

1 2 7 , 1 2 9 , 1 3 1 , 1 3 3 , 1 3 4 , 7 3 , 7 8 , 9 0 , 1 0 7 , 1 5 9 , 1 6 0 ,

1 3 6 - 1 4 0 , 1 4 2 - 1 4 9 , 1 5 1 - 1 5 9 , 1 6 9

1 6 1 - 1 6 3 , 1 6 5 , 1 6 6 , 1 6 8 , M e d ie r 8 2 , 1 3 4 , 1 6 2 , 1 6 7

1 7 0 , 1 7 2 M o n ta n u s 8 4 , 1 6 9

Ju s t i n u s 1 2 , 1 5 , 2 3 , 5 7 - 5 9 ,7 5 , N a b e d e s 3 9 , 1 6 7

7 6 , 8 2 , 9 0 , 1 1 8 , 1 1 9 , 1 3 9 , N e r o n 2 8 , 1 6 7

1 7 2 P a u lu s 1 5 1 - 1 5 3

K a b b a d e s l 3 4 P e g a siu s 5 4 , 5 5 , 1 6 8

K a d r a tu s 4 7 P e la g iu s 1 5 3 , 1 5 7

K a llig o n u s 4 1 , 4 3 , 5 3 P e tr u s ( A z iz ) 1 4 8

K a llin ik u s 4 4 , 1 0 7 , 1 7 3 P e tr u s (B a rs im e s ) 1 2 7 - 1 3 2 ,

K iril 1 1 1 1 4 0 , 1 4 4 , 1 7 2

K o m ito 6 9 , 7 0 P e tr u s ( g e n e r a l) 4 5 , 1 0 4

178
P re s id iu s 3 4 T e o d o s iu s ( sen atö r) 1 5

P risk u s ( d e m ir c i) 1 5 4 - 1 5 6 T e o d o tu s 7 4 , 1 2 7 , 1 2 8

P ris k u s (sekreter) 10 4 T o tila 2 0 , 5 0 , 1 6 8

P ro k lu s 5 8 , 7 4 T r ib o n ia n u s 1 9 , 9 2 , 1 2 2 , 1 2 3 ,

P r o te c to r e s 1 4 0 1 7 0 , 1 7 1

P s o e s 1 5 2 V a le ria n u s 3 9 , 1 6 8

P u m p k in , b k z . T e o d o tu s V a n d a lla r 9 - 1 1 , 1 5 , 2 0 , 1 1 3 ,

R o d o 1 5 1 - 1 5 3 1 1 4 , 1 6 8

S a b b a tiu s 8 8 V a s ia n u s 1 0 6

S a m a rita n la r 8 4 , 1 1 7 , 1 5 4 , 1 6 9 V e s p a s ia n u s 6 6 , 1 6 9

S a r d a n a p a lu s 2 8 , 1 6 7 V ig iliu s 1 5 3

S a tu rn in u s 1 1 1 V ita lia n u s 5 0 , 6 0 , 1 6 8

S a v a ru s 8 5 V ittig is 2 0 , 4 8 , 4 9 , 1 6 8

S c h o la r ii 1 3 9 , 1 4 0 , 1 4 8 Y e şille r 1 7 , 1 8 , 2 0 , 6 0 , 6 9 , 7 0 ,

S e m ir a m is 2 8 , 1 6 7 8 5 , 1 0 6 , 1 1 2 , 1 1 7 , 1 1 9 , 1 7 0

S e n a to 6 6 , 6 7 , 7 6 , 8 3 , 8 6 , 8 7 , Y o h a n n is ( B a s iliu s ’u n o ğ lu ) 8 7

9 6 , 1 0 8 , 1 5 4 , 1 5 7 - 1 6 0 , 1 6 5 Y o h a n n is ( b a ş p is k o p o s ) 6 0

Se rg iu s 5 3 , 5 4 , 1 6 8 Y o h a n n is ( F ilis t in li) 1 3 1

S ile n tia rii 1 4 8 Y o h a n n is ( kam bu r) 5 7

Silv e riu s 3 2 , 3 4 , 1 6 7 Y o h a n n is ( K ap a d o k y ali) 2 1 ,

S is in n io lu s 5 4 3 2 , 3 7 , 4 6 , 1 1 2 , 1 2 4 , 1 2 7 ,

S la v la r 8 2 , 1 1 5 , 1 3 4 , 1 7 1 1 3 1 , 1 3 2 , 1 6 9 , 1 7 0

S o lo m o n 2 0 , 5 4 , 5 5 , 1 6 8 Y o h a n n is ( L o k s a r io n ) 1 5 7

T a b e llio 1 5 5 , 1 7 2 Y o h a n n is (obu r) 4 5

T a tia n u s 8 7 Y o h a n n is ( S is in n io lu s ’ u n o ğ l u )
T e o d o r 1 0 7 54
T e o d o r a 7 - 1 3 , 1 7 - 1 9 , 2 1 , 2 2 , Y o h a n n is ( T e o d o r a ’n m o ğ lu )
2 7 , 2 9 , 3 1 , 4 0 - 4 6 , 4 8 , 5 3 , 1 0 9

5 7 , 6 9 , 7 0 , 7 2 , 7 3 , 7 5 - 7 9 , Y o h a n n is ( V it a li a n u s ’u n y e ğ e n i)
8 6 , 9 0 , 9 3 , 9 9 - 1 0 1 , 1 0 3 - 1 0 9 , 5 0 , 5 1

1 1 1 , 1 1 2 , 1 2 7 , 1 2 8 , 1 3 0 , Z a b e r g a n e s 4 0

1 3 1 , 1 3 6 , 1 5 1 - 1 5 3 , 1 6 5 , Z e k e r iy a 4 4

1 6 6 , 1 7 0 ,1 7 1 Z e n o ( A n t e m iu s ’ u n t o r u n u ) 8 6

T e o d o r ik 1 3 8 , 1 4 8 Z e n o ( im p a r a t o r ) 1 3 9

T e o d o s iu s ( B e l i s a r i u s ’u n Z im a r k u s 5 7

e v la t l ığ ı) 2 1 , 3 1 - 3 8 , 4 1 - 4 3

179