ÖLÜM ZAMANININ BELİRLENMESİNDE ADLİ ENTOMOLOJİ

Ecenur DAŞDEMİR

ÖZET

Ölüm zamanının belirlenmesi, adli bilimlerin önemli bir alanıdır ve bu sürecin anlaşılmasında
adli entomoloji büyük bir rol oynamaktadır. Bu derleme, ölüm zamanı tahmininde kullanılan
çeşitli entomolojik tekniklerin ve metodolojilerin açıklanmasını amaçlamıştır. Makalede, adli
entomologlar tarafından kullanılan isomegalen/isomorphen diyagramlar, ADH/ADD
hesaplamaları ve süksesyon incelemeleri gibi yöntemler ele alınmaktadır. Ceset üzerindeki
böcek faunasının incelenmesi, ölüm zamanının belirlenmesinde önemli ipuçları sağlayabilir. Bu
bağlamda, bu derleme, entomolojik delillerin nasıl ve nerelerden toplandığı ve analizlerinin
nasıl gerçekleştiğini açıklamaktadır. Ayrıca, adli entomologların karşılaştığı zorluklar ve çeşitli
faktörlerin analiz üzerindeki etkileri de ele alınmaktadır.

Anahtar Kelimeler: Adli entomoloji, post-mortem aralık, ölüm zamanı tahmini, süksesyon.

ABSTRACT

Determining time of death is an important field of forensic science, and forensic entomology
plays a major role in understanding this process. This review aimed to explain various
entomological techniques and methodologies used in time of death estimation. In the article,
methods such as isomegalene/isomorphene diagrams, ADH/ADD calculations and succession
studies used by forensic entomologists are discussed. Examination of the insect fauna on the
corpse can provide important clues in determining the time of death. In this context, this review
explains how and where entomological evidence is collected and how its analysis is carried out.
Additionally, the challenges faced by forensic entomologists and the effects of various factors
on the analysis are also discussed.

Key Words: Forensic entomology, post-mortem interval, determining time of death,

succession.

GİRİŞ

Entomoloji üç alana ayrılır: Şehir entomolojisi, depolanmış ürünler entomolojisi ve

medikolegal (adli) entomoloji. Şehir entomolojisi ev, bina ve buna benzer insanın bulunduğu
alanlarda etkin olan böceklerle ilgilenir. Depolanmış ürünler entomolojisi giyim ve besin gibi

1
depolanan ürünler üzerindeki zararlı olan böcekler ile ilgilenir. Medikolegal yani adli
entomoloji ise suç olaylarını çözmek için böceklerden yararlanır (Byrd ve Sutton, 2023).

Adli Entomoloji Tanımı ve Uygulama Alanları

Adli entomoloji, insan ve hayvan cesetlerinin üzerinde yaşayan ve üreyen böcekleri inceleyen
bir bilim dalıdır. Omurgalı hayvan kalıntılarının böceklerle etkileşimi çürümenin hızı hakkında
bilgi verir (Feddern vd., 2019). Bundan dolayı adli entomoloji, çeşitli suç olaylarını çözmeye
yardımcı olmak amacıyla kullanılabilir. Ölümden sonraki zaman (ÖSZ)’ın yani post-mortem
interval (PMI)'ın tespit edilmesine yardımcı olur (Mona vd., 2019). Ceset üzerindeki böceklerin
incelemesi yalnızca ölüm sonrası zamanın belirlenmesini değil, aynı zamanda cesedin taşınıp
taşınmadığını, herhangi bir cinsel tacizin var olup olmadığını, cesedin ölmeden önce ya da sonra
bir kimyasala (uyuşturucu, zehir vs.) maruz kalıp kalmadığı gibi önemli bilgileri elde etmeye
de yarar (Amendt vd, 2011).

Ölümden Sonra Gerçekleşen Olaylar

Ölümden sonra birçok fiziksel ve biyokimyasal değişiklik meydana gelir ve bu değişiklikler

ÖSZ’ın tahmin edilmesine yardımcı olabilir. Rigor mortis (kasların sertleşmesi), livor mortis
(yer çekimi etki altında dokularda kan birikmesi) ve algor mortis (vücut sıcaklığının çevre
sıcaklığına eşitlenmesi) gibi doğal süreçlerin yanı sıra böcek aktivitesi de ÖSZ’ın
belirlenmesinde önemli bir faktördür (Amendt vd., 2011).

Doğada böcekler genellikle bir cesedi keşfeden ilk organizmalardır. Genellikle bir kadavraya
ulaşan ilk taksonlar sineklerdir (Diptera). Ölümden birkaç dakika sonra kokuyu tespit edip
cesede ulaşarak yumurtlayabilirler (Amendt vd., 2011). Nekrofilik böcekler, ölen
organizmaların çürümeye başlamasıyla birlikte salınan kimyasallara karşı çok duyarlıdır. Bu
kimyasal değişiklikleri algılayarak ölü organizmalara gelir. Bir insanın ölümünden sonra
vücudunda birtakım olaylar meydana gelir. İlk olarak hücre zarları bozulmaya başlar. Bu
aşamada proteinlerin ve aminoasitlerin metabolitleri ortaya çıkar. Bakteri aktivitesi artar. Bu
sebeple vücutta gaz birikir ve ceset şişmeye başlar. Böcekler bu gaz salınımını fark eder. Daha
sonra yumuşak dokular çürümeye başlar. Çürüme esnasında çeşitli organik asitler, alkol ve
başka çeşitli kimyasallar ortaya çıkar. Böcekler bu kimyasalları fark ederek cesede gelir (Kotzé
vd., 2021).

Adli Bilimlerde Kullanılan Böcekler

2
Cesedi istila eden böceklerin incelenerek kimliklerinin belirlenmesi adli bilimler açısından
önem taşır. Bu kimliklendirme işlemini gerçekleştirebilmek için böceklerin biyolojileri ve
yaşam döngüleri hakkında bilgi sahibi olmak gerekir. Adli entomologlar yalnızca ceset
üzerindeki canlı böcekleri değil aynı zamanda larva ve yumurtaları da inceler (Emeribe vd.,
2023:21).

Eklembacaklılar; böcekler, örümcekler, çıyanlar, kırkayaklar ve kabuklular dahil olmak üzere

eklem bacaklı omurgasız hayvanlardır. Eklembacaklıların en büyük gruplarından biri olan
böcekler, altı bacaklı ve üç bölgeye ayrılmış bir gövdeye sahip olmaları ile farklılaşır (Byrd ve
Castner, 2001:17). Böceklerin tüm vücut yapısı üç bölüme ayrılmıştır; baş, göğüs ve karın. Bu
her bölümün de üç segmenti vardır. Baş kısmında ağız, gözler ve antenler gibi duyu organları
bulunur. Göğüs bölümü protoraks, mezotoraks ve metatoraks olmak üzere üç segmente ayrılır.
Protoraks, başın hemen arkasındaki kısımdır ve bir çift bacak taşır. Bacaklar vücuda en yakın
koksa’dan başlayarak trokanter, femur, tibia ve tarsus adlı beş bölümden oluşur. Mezotoraks’ta
bir çift bacak haricinde bir de eğer uçabilen bir canlıysa, bir çift kanat bulunur. Metatoraks’ta
ise yine bir çift bacak ve bir çift kanat bulunur (Houck ve Siegel, 2010:211-227).

Adli entomoloji araştırmalarında sıkça karşılaşılan bazı türler vardır. Bunlar cesedin üzerinde
veya etrafında faaliyet gösteren türlerdir (Emeribe vd., 2023:22).

Diptera (Sinekler)

Diptera, adli entomoloji alanında önemli bir role sahip olan böcek takımlarından biridir.
Diptera, iki kanatlılar olarak bilinen bir böcek takımını temsil eder. Diptera kelimesi, “iki”
anlamına gelen “di” ve “kanat” anlamına gelen “ptera” kelimelerinden türetilmiştir. Bu
böceklerin en belirgin özelliği, uçuş yeteneklerini sağlayan iki kanatları olmasıdır. Dipteralar,
tam (holometabolik) metamorfoz geçiren böceklerdir. Yumurta, larva, pupa ve erişkin
aşamalardan oluşan bir yaşam döngüsüne sahiptirler. Dipteralar oldukça geniş bir takımı temsil
eder ve dünya genelinde yaygındırlar. Bu takım içinde sivrisinekler, karasinekler, kın kanatlılar,
at sinekleri ve benzeri birçok alt takım ve familya bulunur (Gullan ve Cranston, 2014:219).

a. Calliphoridae

Calliphoridae, diğer adıyla renkli et sinekleri veya mavi sinekler, Diptera takımına ait bir
familyadır. Bu familya içinde yer alan sinek türleri genellikle parlak renklere sahiptir ve
genellikle leş ve dışkı gibi organik materyallerde bulunarak çürüme süreçlerine katılır.
Calliphoridae familyası, adli entomoloji alanında önemli bir role sahiptir. Calliphoridae

3
sinekleri, diğer sinekler gibi tam metamorfoz geçiren böceklerdir. Yumurta, larva, pupa ve
erişkin olmak üzere dört farklı evreden geçerler. Bu familyaya ait sinekler, adli entomoloji
alanında ölüm zamanı tahminleri ve cesedin keşfi gibi konularda önemli bir role sahiptir.
Çürüme sürecindeki aktiviteleri ve yaşam döngülerinin bilinmesi, adli soruşturmalarda
kullanılan önemli verileri sağlar (Gerhardt ve Hribar, 2019:171-190).

b. Muscidae

Muscidae, sineklerin Diptera takımında yer alan bir familyadır. Bu familya, dünya genelinde
yaygın olarak bulunan ve çeşitli yaşam alanlarında yaşayan sinekleri içerir. Muscidae
familyasına ait sinekler genellikle leş, dışkı, çürük materyaller ve diğer organik malzemeler
üzerinde beslenirler. Aynı zamanda, insanların yaşadığı çevrelerde de sıkça görülebilirler.
Muscidae sinekleri, diğer sinek türleri gibi tam metamorfoz geçiren böceklerdir. Yumurta, larva,
pupa ve erişkin evrelerden oluşan bir yaşam döngüsüne sahiptirler. Muscidae familyasına ait
sinekler, adli entomoloji alanında da önemli bir rol oynarlar. Cesedin çürüme sürecinde ve ölüm
zamanı tahminlerinde kullanılırlar (Marchiori, 2021).

c. Sarcophagidae

Sarcophagidae, Diptera takımındaki sineklerin bir familyasını temsil eder ve yaygın olarak “et
sinekleri” olarak bilinir. Bu familyaya ait sinekler, genellikle çürümekte olan et ve diğer organik
materyaller üzerinde bulunarak bunlarla beslenirler. Sarcophagidae familyasına ait sinekler,
adli entomoloji çalışmalarında ölüm zamanı tahminleri ve cesedin çürüme süreci üzerine
yapılan araştırmalarda önemli bir rol oynarlar. Sarcophagidae sinekleri, diğer sinekler gibi tam
metamorfoz geçiren böceklerdir. Yumurta, larva, pupa ve erişkin evreleri içeren dört aşamalı
bir yaşam döngüsüne sahiptirler. Bazı Sarcophagidae türleri, diğer böceklerin larvalarına
parazit olarak yaşayabilirler. Bu özellikleri, ekosistemde dengenin korunmasına katkıda
bulunabilir (Ren vd., 2018).

d. Stratiomydiae

Stratiomyidae, Diptera takımındaki sineklerin bir familyasını temsil eder ve genellikle asker
sinekleri olarak bilinirler. Bu familyaya ait sinekler, genellikle renkli ve çeşitli desenlere sahip
kanatlarıyla dikkat çekerler. Stratiomyidae familyasındaki sinekler, çeşitli habitatlarda
bulunabilirler, özellikle nemli alanlarda ve sulak bölgelerde sıkça gözlemlenirler (Brammer ve
von Dohlen, 2007).

Coleoptera (Kınkanatlılar)

4
Coleoptera takımı, böceklerin sınıfındaki en büyük takım olup dünya genelinde geniş bir
çeşitliliği kapsar. Bu takıma ait böceklerin belirgin özellikleri arasında sert ön kanatlar olan
elytralar bulunur. Elytralar, genellikle renkli ve desenlidir ve vücutlarını koruma ve kamufle
etme işlevi görür. Coleoptera takımındaki böcekler, tam metamorfoz geçirirler, yani yumurta,
larva, pupa ve erişkin evreleri içeren dört aşamalı bir yaşam döngüsüne sahiptirler. Bu canlılar,
beslenme alışkanlıkları açısından da çeşitlidir; otçul, etçil, nektar emen ve bitki özsuyu içen
türler arasında farklılık gösterirler (Gullan ve Cranston, 2014:219).

Coleoptera takımına ait böcekler, adli entomoloji alanında da önemli bir rol oynayabilirler,
ancak genellikle Diptera takımına ait sinekler bu alanda daha yaygın olarak kullanılır. Bununla
birlikte, bazı durumlarda Coleopteralar da adli entomoloji çalışmalarına katkıda bulunabilirler
(Emeribe vd., 2023:22).

a. Cleridae

Cleridae, Coleoptera takımına ait bir familyayı temsil eder ve genellikle “checker beetles” veya
“flower beetles” olarak bilinir. Bu familya, dünya genelinde çeşitli habitatlarda bulunan
yaklaşık 3.500 kadar türü içerir. Cleridae familyasına ait böcekler genellikle renkli ve çeşitli
desenlere sahiptir. Genellikle çiçeklerde, ağaçlarda veya diğer böceklerin üzerinde bulunurlar.
Cleridae familyasına ait bazı türler, diğer böceklerin larvalarına veya yumurtalarına parazitoit
olarak yaşayabilirler (Gullan ve Cranston, 2014:219).

b. Dermestidae

Dermestidae, Coleoptera takımına ait bir familyayı temsil eder ve genellikle “kese böcekleri”
veya “deri böcekleri” olarak bilinir. Bu familya, genellikle kuru et, kemik, deri ve tüy gibi
malzemelerle beslenen böcek türlerini içerir. Dermestidae familyasına ait böcekler, genellikle
depolama alanlarında, müzelerde veya evlerde hasara neden oldukları için zararlı kabul
edilirler. Dermestidae familyasına ait böcekler, diğer coleoptera türleri gibi tam metamorfoz
geçiren böceklerdir. Yumurta, larva, pupa ve erişkin evreleri içeren dört aşamalı bir yaşam
döngüsüne sahiptirler (Charabidze vd., 2014).

c. Histeridae

Histeridae, Coleoptera takımına ait bir familyayı temsil eder. Bu familya, genellikle çürük
organik malzemelerde bulunan böcekleri avlayan küçük, çoğunlukla silindir şeklindeki
böcekleri içerir. Histeridae familyasına ait böcekler genellikle kara renkte ve düzgün bir şekle
sahiptir. Bazı Histeridae türleri, kendi şekillerini ve renklerini değiştirerek çevrelerine uyum

5
sağlama yeteneğine sahiptir. Bu, avcılar tarafından algılanma riskini azaltabilir (Bousquet ve
Laplante, 2006).

d. Staphylinidae

Staphylinidae, Coleoptera takımına ait bir familyayı temsil eder ve genellikle “kısa kanatlı
böcekler” veya “gizlenmiş kanatlı böcekler” olarak bilinir. Bu familya, geniş bir tür çeşitliliğine
sahip olup dünya genelinde yaygındır. Staphylinidae familyasına ait böcekler, genellikle
toprakta, bitki örtüsünde, çürük organik malzemelerde ve diğer habitatlarda bulunurlar. Adli
entomoloji açısından, çürük organik malzemelerde yaşayan ve beslenen bu böcekler, ölüm
zamanı tahminleri ve cesedin çürüme süreci üzerine yapılan araştırmalarda belirli durumlarda
önemli bir bilgi kaynağı olabilirler (Gullan ve Cranston, 2014:219).

Ölüm Sonrası Zaman (ÖSZ)

Bir ölüm araştırmasında, ölüm sonrası geçen zamanın belirlenmesi çok önemlidir. Bu zamanın
tahmini, şüphelileri suçla ilişkilendirmek ve tanıkların ifadelerinin doğrulamak için kullanılır.
Ölüm sonrası zamanın belirlenmesi yalnızca adli vakalarda değil aynı zamanda doğal ölümler
ve intiharlarda da sigorta ve miras durumlarının değerlendirmesi konusunda önem taşır.

Ölüm sonrası zamanın tahmini için çeşitli yöntemler kullanılır. Patologlar, vücudun yumuşak
dokularında ölüm sonrasında meydana gelen çeşitli değişimlere bakarak kişinin ne kadar süre
önce öldüğünü belirleyebilir. Ancak ölüm üzerinden 48 saatten fazla bir süre geçtiyse
patologların bu tahmini yapması zorlaşabilir. Bu durumda adli entomoloji devreye girer. Ceset
üzerindeki ve etrafındaki böceklerin incelenmesiyle ölümün üzerinden haftalar hatta aylar
geçse bile ölüm sonrası zaman tahmini yapılabilir (Amendt vd., 2007).

METOT

Entomolojik Delil Toplama Yöntemleri ve Yerleri

Entomolojik bulgular toplanırken ceset ve etrafı dikkatlice incelenir. Olay yeri detaylı bir
şekilde fotoğraflanır. Olay yerinin videosu çekilir. Cesedin durumu not edilir. Olay yerinde
bulunan böceklerin sayısının ve türünün yaklaşık tahmini yapılır. Ceset üzerinde böceklerin
yoğunlaştığı bölgeler kaydedilir. Bulunan böceklerin yaşam döngülerinin hangi aşamasında
oldukları kaydedilir. Ceset eğer bir şeye sarıldıysa ya da gömüldüyse bu durum kaydedilir. Adli
entomologlar olay yerinde bulunan böcek ve böcek kalıntılarını toplamak dışında olay yerinde
sıcaklık ölçümü de yapar. Olay yerinin iklim bilgisi, sıcaklığı, rutubeti, cesedin yüzey sıcaklığı,

6
cesedin altındaki sıcaklık ve larva kitlesinin sıcaklığı not edilir (Houck ve Siegel, 2010:211-
227).

Eğer toplanan örnekler ölüyse, korunmaları için, erişkin olup olmadıklarına bakılmaksızın
hepsi %70-95’lik etanol içerisinde saklanır. Örneklerin dokularının bozulmaması için
formaldehit kullanılmaz (Amendt vd., 2007).

Eğer toplanan örnekler canlıysa yumurtalar, içinde nemli peçete bulunan şişelerde saklanır.
Şişelere hava girmesine izin verilir ancak yumurtadan çıkan larvaların kaçması engellenir.
Örnekler toplandıktan sonraki 24 saat içerisinde yetiştirilmeleri için bir uzmana teslim edilir.
Eğer bu mümkün değilse örnekler %70-95’lik etanol içerisinde öldürülerek saklanır. Eğer
ortamda larvalar varsa bunlar toplandıktan sonra her biri sıcaklığı ve nemi kontrol edilen ayrı
şişelerde saklanır. 2-6℃ arasındaki sıcaklıklar larvaların saklanması için en uygun aralıktır.
Şişelere hava girişine izin verilir ancak larvaların kaçması engellenir. Larvaların ürettiği sıvıları
emmesi için şişelere kâğıt mendil ya da talaş konulur. Larvalar toplandıklarından sonraki 24
saat içerisinde yetiştirilmek üzere bir uzmana gönderilir. Eğer toplanan örnekler pupaysa,
bunlar toplandıktan sonraki 24 saat içerisinde bir uzmana gönderilir. Bu mümkün değilse
örnekler, sıcaklığı ve nemi kontrol edilebilen şişelerde saklanır. Yaklaşık 2–6°C'lik soğuk
sıcaklıklar en uygunudur. Şişeye hava girişine izin verilir. Toplanan örnekler erişkin ise -
20°C'lik bir dondurucuda 1 saat bekletilerek öldürülür. Öldürülen örnekler %70-95’lik etanol
çözeltisi içerisinde saklanır. Eğer toplanan erişkin örnekler pupa evresini yeni tamamladıysa
kanatlarının oluşması için yaklaşık 6 saat beklenir. Daha sonra öldürülür. Ortamdaki pupa
kabuğu ve böcek dışkısı gibi kalıntılar tamamen kuruduktan sonra şişelerde saklanır (Amendt
vd., 2007).

Ölüm Sonrası Zaman (ÖSZ)’ın Tahmini

Postmortem interval (PMI) yani ölüm sonrası zamanın tahmini adli entomoloji sayesinde
gerçekleşir. Adli entomolojin odaklandığı nokta cesedin maruz kaldığı böceklerin kolonizasyon
süresidir. Bu tahmin, minimum postmortem interval tahminidir. Eğer ceset üzerinde herhangi
bir açık yara yoksa böcekler ölümden sonra cesede ulaşmış demektir. Şekil 1’de gösterildiği
gibi maksimum postmortem interval ise kişinin ölümünden önce görüldüğü son anı temsil eder
(Çavuşoğlu, 2014).

7
 Şekil 1. PMImin ve PMImax’ın zaman çizelgesinde gösterimi (Çavuşoğlu, 2014)

Ölüm sonrası geçen zamanın tahmini için kullanılan entomolojik yöntemler iki temel prosedüre
dayanır. Erken postmortem dönemde, ölüm sonrası zaman tahmini ceset üzerinde gelişen en
yaşlı canlıya bakarak yapılır (minimum postmortem interval). Geç postmortem dönemde ise
ceset üzerinde gelişen böceklerin yapıları dikkate alınır (Amendt vd., 2007).

Erken postmortem dönemde ölüm sonrası zaman tahmini için isomegalen diyagramlar,
isomorphen diyagramlar, ADH/ADD hesaplamaları ve fizyolojik yaklaşım kullanılır (Amendt
vd., 2007). İsomegalen ve isomorphen diyagramlar, böcek gelişim evresine göre hazırlanmış
diyagramlardır. Sineğin büyüme ve gelişimi için gereken ısı birimleri derece saat (ADH) ya da
gün (ADD) olarak ifade edilir. Bunların hesaplanması ile de ölüm sonrası zaman tahmini yapılır
(Kökdener, 2016).

Böceğin sıcaklığa bağlı olarak gelişiminde meydana gelen değişiklikler isomegalen ve

isomorphen diyagramlarında görülür. Eğer ceset iç mekânda yani sıcaklığın neredeyse sabit
olduğu bir yerde bulunduysa o zaman böceğin uzunluğuna bakılarak yaşı tahmin edilir. Eğer
ceset sıcaklığın sabit olmadığı bir mekânda yani dış ortamda bulunduysa o zaman gözlemlenen
morfolojik değişimin, kaydedilen maksimum ve minimum sıcaklıklarda grafiği kestiği noktalar
arasında bir yaş aralığı tahmin edilir. Ancak çeşitli sebeplerden (saklanırken direkt alkole
alınması gibi) dolayı böcek larvaları büzülmüş olabilir. Bu sebeple sadece larva boyutuna
dayanan bir postmortem interval tahmini yanıltıcı olabilir. Literatürde, adli bilimlerde yaygın
olarak kullanılan türler için çeşitli isomegalen ve isomorphen diyagramlar bulunur (Amendt
vd., 2007).

8
ADH/ADD yani “Biriktirilmiş Derece Saatler (Accumulated Degree Hours)” ve “Biriktirilmiş
Derece Günler (Accumulated Degree Days)” böceklerin gelişimlerini tamamlayabilmeleri için
gereken ısı miktarı olarak tanımlanır. Böcekler gelişimlerinin her aşamasında spesifik sayıda
ADH ya da ADD’ye ihtiyaç duyarlar. Bir böceğin yumurtadan itibaren gelişiminin herhangi bir
evresine kadar olan kısma gelebilmesi için gereken ısı miktarı ADH ya da ADD olarak
hesaplanabilir. Bir böcek için yumurta bırakımından erişkin hale gelene kadar gereken toplam
ısı miktarı, alt ve üst eşik değerleri arasında, derece günler ya da saatler denilen birimler ile
hesaplanır. Üst gelişim eşiği türe özgüdür ve bu değerden sonra böcek gelişimi olumsuz
etkilenir. Bu değerin üzerindeki sıcaklıklar o böcek türü için öldürücü olabilir. Alt gelişim eşiği
de türe özgüdür ve bu değerin altındaki sıcaklıklarda böcek gelişimi durur (Amendt vd., 2007).

Geç post-mortem dönemde ölümden sonraki zamanı hesaplamak için ceset üzerindeki
eklembacaklıların süksesyonu incelenir (Kökdener, 2016). Süksesyon, ekosistemlerde veya
topluluklarda bir organizmanın yerini başka bir organizmanın alması sürecini ifade eder
(https://tr.khanacademy.org/, t.y.). Geç post-mortem dönemde cesede gelen böcek gruplarının
sırasını bilmek ÖSZ tahmini yapma imkânı sağlar. Bu yaklaşım sayesinde minimum ve
maksimum ÖSZ tahmini yapılır (Yüksel Çavuşoğlu, 2014).

Cesette karşılaşılan böcekler farklı türlerdedir. Cesedin her dekompozisyon evresi farklı böcek
grupları için çekicidir. Bazı böcekler cesedi besin veya yumurtlama ortamı olarak görürken
bazıları diğer böcekleri besin kaynağı olarak görür (Yüksel Çavuşoğlu, 2014). Cesede ilk ulaşan
böcekler genellikle nekrofilik böcekler olur. Nekrofiller cesetle beslenir. Diptera,
Calliphoridae, Sarcophagidae ve Coleoptera (Silphidae ve Dermestidae) nekrofilik böcekler
grubuna girer. Bu grup, cesedin ölümünün ilk zamanlarında vücutta minimum böcek faaliyeti
periyodunu tahmin etmede kullanılabilecek en önemli gruptur. Daha sonra nekrofilik böceklerin
avcı ve yırtıcıları cesede gelir. Coleoptera (Silphidae, Staphylinidae ve Histeridae), Diptera
(Calliphoridae, Muscidae ve Stratiomyidae) ve yaban arıları (Hymenoptera) bu gruptadır.
Bunlardan sonra da omnivor türler gelir. Omnivor türler arasında eşekarısı ve karıncalar
bulunur. Daha sonra örümcekler, çıyanlar ve kırkayaklar gibi türler gelir. Bunlar cesedi normal
yaşam alanlarının bir uzantısı gibi görür. Son olarak tesadüf eseri orada bulunan böcekler vardır.
Bunların cesetle bir bağlantısı yoktur ancak ceset üzerinde bulunabilirler. Bu böcekler çevredeki
bitki örtüsünden cesedin üzerine düşmüş olabilirler. Ayrıca uçan bir böcek de cesedin üzerine
konabilir (Goff, 2010:11-15).

Ceset çürümesinin süreçleri ve üzerinde bulunan böcek süksesyonu birçok faktörden

etkilenebilir. Bu faktörlerin bilinmesi ve dikkate alınması, adli entomologlar tarafından ölüm
9
zamanının doğru bir şekilde tahmin edilmesi için önemlidir. Cesedin tipi, büyüklüğü ve sağlık
durumu çürüme sürecine olan etkiyi belirleyebilir. Cesedin bulunduğu ortam, hava sıcaklığı,
nem, rüzgâr hızı gibi çevresel koşullar, böcek faaliyetlerini ve çürüme sürecini etkiler. Her
bölgenin kendi ekosistemi ve faunası vardır. Bu nedenle, bölgenin bitki örtüsü, toprak yapısı ve
iklimi, böcek türlerini ve faaliyetlerini etkiler. Mevsim, böcek aktivitesi üzerinde önemli bir
etkiye sahiptir. Sıcak mevsimlerde çürüme süreci genellikle daha hızlı olur. Ceset, güneşe
maruz kaldığında bu da çürüme sürecini etkiler. Güneş ısısı ve ışığı, böcek aktivitesini ve
çürüme hızını arttırır. Cesedin bulunduğu yer, kapalı bir alanda mı yoksa açık havada mı olduğu
gibi, çürüme sürecini ve böcek faaliyetlerini etkiler. Cesedin gömülü olup olmaması, su altında
olup olmaması, bina içinde veya dışında olması, giyinik veya çıplak olması gibi faktörler de
süksesyonu etkiler. Ölüm şekli (yanma, asılma, vahşi hayvan saldırısı gibi), cesedin durumu ve
çevresel etkenler de önemlidir (Yasemin Çavuşoğlu, 2014; Anderson vd., 2000).

SONUÇ VE TARTIŞMA

Adli entomolojide yaşanan en büyük sorun numunelerin taşınması ve saklanması aşamasında

meydana gelir. Numunelerin direkt alkol ya da formaldehit gibi maddelere maruz kalması
sonucunda büzülmeleri ve kararmaları nedeniyle ÖSZ tahminlerinde hata yapılabilir. Bunun
önlenmesi için canlı numuneler toplandıktan sonra sıcak suda öldürülerek saklanmalıdır. Aynı
zamanda örnekler toplandıktan kısa bir süre sonra laboratuvara ulaşmalıdır. Transfer süresi
uzadıkça numuneler bozulabilir ve ölebilir. Karşılaşılan başka bir sorun ise tüm böcek türlerinin
henüz tam olarak bilinmemesinden dolayı laboratuvar çalışmalarında tür tayini konusunda
zorluklar yaşanır. Türlerin kimliklendirilmesinde morfolojik özelliklere dayanan geleneksel
yöntemlerin yanı sıra, DNA analizi gibi modern tekniklerin kullanılması gerekir. Erken
postmortem dönemdeki ÖSZ tahminlerinde larva kitle sıcaklığının kullanılıp kullanılmaması
konusu da sorun yaşanmaktadır. Farklı bilim insanları arasında alt gelişim eşiği sıcaklık
değerlerinin belirlenmesi konusunda farklı görüşler bulunmaktadır. Aynı tür için farklı
bölgelerde ve koşullarda alt gelişim eşiği sıcaklık değerlerinin değişebilmesi, hesaplamalarda
sonuçları büyük ölçüde etkileyebilir. Dünya genelinde elde edilen fauna çalışmalarının
sonuçları, özellikle sıcaklık ve nem değerleri açısından benzer olan habitatlarda uyarlama için
kullanılabilir. Bu çalışmaların sonuçları, kullanılacağı ülkeyle farklılık gösterebilir.
Uygulamada dikkat edilmesi gereken önemli bir husus, elde edilen süksesyon modellerinin o
ülkenin özel koşullarına uyarlama sürecidir. Bu uyarlama, sadece sıcaklık ve nem gibi genel
faktörleri değil, aynı zamanda coğrafi, ekolojik ve diğer lokal etkenleri de içermelidir (Yüksel
Çavuşoğlu, 2014).

10
SONUÇ

Adli entomoloji, ölüm zamanının belirlenmesinde kritik bir rol oynayan bilim dalı olarak
karşımıza çıkmaktadır. Bu derleme, adli entomolojinin birçok faktörden etkilendiğini ve doğru
sonuçlar elde etmek için titiz bir analiz gerektirdiğini vurgulamaktadır. Entomolojik verilerin,
özellikle böcek faunasının lokal özellikleri, çevresel faktörler ve hava koşulları gibi
değişkenlerin dikkate alınmasıyla daha güvenilir hale geldiği söylenebilir. Ayrıca, entomolojik
bulguların diğer adli delillerle entegre edilmesi gereklidir. Bu, adli entomolojinin diğer adli
bilim dallarıyla iş birliği içinde kullanılarak daha kapsamlı ve sağlam sonuçlar elde etmesi
açısından önem taşır. Sonuç olarak, adli entomoloji, ölüm zamanının belirlenmesinde önemli
bir araç olabilir, ancak doğru ve güvenilir sonuçlar elde etmek için multidisipliner bir yaklaşım
gerekmektedir. Gelecekteki araştırmaların, bu alandaki metodolojik gelişmelere ve entomolojik
tekniklere odaklanması, adli entomolojinin pratik uygulamalarda daha etkin bir şekilde
kullanılmasına katkı sağlayabilir.

KAYNAKLAR

Amendt, J., Campobasso, C. P., Gaudry, E., Reiter, C., LeBlanc, H. N., & J. R. Hall, M.

(2007). Best practice in forensic entomology—Standards and guidelines. International

Journal of Legal Medicine, 121(2), 90-104.

Amendt, J., Richards, C. S., Campobasso, C. P., Zehner, R. ve Hall, M. J. R. (2011). Forensic

entomology: Applications and limitations. Forensic Science, Medicine, and Pathology, 7(4),

379-392.

Anderson, G. S., Byrd, J. H., ve Castner, J. L. (2000). Insect succession on carrion and its

relationship to determining time of death.

Bousquet, Y. Ve Laplante, S. (2006). Coleoptera Histeridae. NRC Research Press.

Brammer, C. A. ve von Dohlen, C. D. (2007). Evolutionary history of Stratiomyidae (Insecta:

Diptera): The molecular phylogeny of a diverse family of flies. Molecular

Phylogenetics and Evolution, 43(2), 660-673.

Byrd, J. H. ve Castner, J. L. (Ed.). (2001). Forensic entomology: The utility of arthropods in

legal investigations. CRC Press.

11
Byrd, J. H. ve Sutton, L. (2023). An introduction to forensic geosciences. Atti Della

Accademia Peloritana Dei Pericolanti. Classe Di Scienze Fisiche, Matematiche e

Naturali, 101(S1), A7-1-A7-13.

Charabidze, D., Colard, T., Vincent, B., Pasquerault, T. ve Hedouin, V. (2014). Involvement

of larder beetles (Coleoptera: Dermestidae) on human cadavers: a review of 81

forensic cases. International Journal of Legal Medicine, 128, 1021-1030.

Emeribe, Ebenezer O., Bozdogan, Hakan, Nwosu, Luke C., Ileke, Kayode D., Abajue,

Maduamaka C. ve Adedokun, Olutayo M., (2023), Forensic Entomology, Hakan

Bozdogan ve Luke Chinaru Nwosu (Ed.), Forensic Insects: Characteristics and

Ecology, Ankara: İksad Yayınevi, s.19-27.

Feddern, N., Mitchell, E. A. D., Amendt, J., Szelecz, I. ve Seppey, C. V. W. (2019).

Decomposition and insect colonization patterns of pig cadavers lying on forest soil

and suspended above ground. Forensic Science, Medicine and Pathology, 15(3), 342-

351.

Gerhardt, R. R. ve Hribar, L. J. (2019). Flies (Diptera). In Medical and veterinary

entomology. Academic Press, s.171-190.

Goff, M. L. (2010). Early postmortem changes and stages of decomposition. Current concepts

in forensic entomology, 11-15.

Gullan, P. J. ve Cranston, P. S. (2014). The insects: an outline of entomology (4.Basım). John

Wiley & Sons.

Houck, M. M. ve Siegel, J. A. (2010). Fundamentals of forensic science (2.Basım). Academic

Press, s.211-227.

Kotzé, Z., Aimar, S., Amendt, J., Anderson, G. S., Bourguignon, L., Hall, M. J. R. ve

Tomberlin, J. K. (2021). The Forensic Entomology Case Report—A Global

Perspective. Insects, 12(4), 283.

12
Kökdener, M. (2016). Ölüm Zamanı Tayininde Adli Entomolojik Delillerin Kullanımı.

Gümüşhane Üniversitesi Sağlık Bilimleri Dergisi, 5(3), 105-110.

Marchiori, C. H. (2021). Study of the biology and ecology of the Muscidae Family (Insecta:

Diptera): Collections. Open Access Research Journal of Multidisciplinary Studies,

2(1), 108-116.

Mona, S., Jawad, M., Noreen, S., Ali, S. ve Rakha, A. (2019). Forensic Entomology: A

Comprehensive Review. 6(2).

Ren, L., Shang, Y., Chen, W., Meng, F., Cai, J., Zhu, G., ... ve Guo, Y. (2018). A brief review

of forensically important flesh flies (Diptera: Sarcophagidae). Forensic sciences

research, 3(1), 16-26.

Yüksel Çavuşoğlu, Yasemin. Çürümüş Cesetlerin Adli Entomoloji Profillerinin Ortaya

Çıkarılması. Doktora Tezi, İstanbul Üniversitesi, 2014.

https://tr.khanacademy.org/science/biology/ecology/community-structure-and-
diversity/a/ecological-succession (28.12.2023)

13