Polityka gospodarcza

Przedtermin 21.01 o godzinie 12:30; egzamin trwa 55 minut

Nie uczymy się w rozdziale 10. Samorządowa polityka fiskalna; rozdziały 16, 18;
przedtermin z konsekwencjami

Czym jest polityka gospodarcza?

 Państwo a gospodarka
 Sztuka
 Makroekonomia
 Polityka fiskalna (związana z budżetem)
 Mikroekonomia (prawa rządzące przedsiębiorstwami, gospodarstwami domowymi)

Nurty związane z 1615 r.

 Merkantylizm – skupiał się na preferencjach produkcji, dodatnie saldo bilansu handlowego,

jak najwięcej sprzedawać wyrobów rzemieślniczych, a gromadzić szlachetne kruszce, miał
miejsce protekcjonizm (narzucanie ceł na poszczególne towary). Merkantyliści chcą
wyprodukować produkt, jak najtaniej, a później z jak największym zyskiem sprzedać.
Merkantyliści płacili robotnikom tylko tyle, aby mogli się wyżywić, i aby nie stać ich było
nawet na dzieci (a robotnicy pracowali nawet po 14h)
 Fizjokratyzm – nurt ten dominował we Francji, fizjokraci przeciwstawiali się silnie
merkantylistom ze względów społecznych. Uważali oni, że istnieje porządek naturalny (prawa
natury, rozumiane często jako porządek boski, hierarchia społeczna), który powinien być
przestrzegany. Fizjokraci uważali, że najważniejsza jest wartość użytkowa, za która w
szczególności uważali żywność, dlatego też wspierali jej produkcję i samych ziemian.

Efekt snoba – ma miejsce gdy osoby, najczęściej bogate, kupują rzeczy, które nie zwiększają
użyteczności, a jedynie kupują je dla samego posiadania, a
Pozytywna – tak jak jest
cena nie ma dla nich znaczenia (np. kupowanie 5 jachtów, 10
samolotów, gdy nie są nam potrzebne etc.) Normatywna – tak jak być powinno

Paradoksy – odstępstwa od praw ekonomii

Prawa ekonomiczne mają charakter żywiołowy (ciągle się zmieniają)

Podaż to ilość dóbr i usług na rynku, z kolei podaż to ilość chętnych do zakupu towaru lub usługi

Stopy procentowe – cena kredytu, którą wycenia bank; cena pieniądza w relacjach między bankiem
centralnym, a innymi bankami

Ekonomia są to prawa rządzące gospodarowaniem

Monetaryści uważają, że kryzys jest naturalną częścią cyklu gospodarczego i krytykują
interweniowanie państwa w gospodarkę, gdyż nie chcą aby państwo wspomagało sztucznie
gospodarkę.

Ordoliberalizm – nurt wykształcony w latach 30. i 40. XX wieku, który przystosowywał klasyczny
liberalizm anglosaski do warunków niemieckich. Głównymi teoretykami tego nurtu byli Ludwig
Erhard i Walter Eucken.

Prawo Kopernika – pieniądz gorszy wypiera pieniądz lepszy

Podstawowy model ekonomii to proces gospodarowania, którego celem jest zaspokojenie potrzeb
ludzi na drodze wymiany.

Etapy procesu: produkcja podział wymiana konsumpcja (i od początku)

Celem produkcji jest wytworzenie dobra

Czynniki produkcji:
 Praca (wszystko, co jest w stanie świadczyć człowiek)
 Kapitał (wszystkie rzeczy, które są nam potrzebne do produkcji)
 Ziemia (rozumiana nie tylko jako grunt, ale także jako to co ziemia rodzi – plony itp.)

W późniejszym czasie – po Adamie Smith – dokładane są:

 Innowacje
 Wiedza Zależą od człowieka
 Zarządzanie

Cechy czynników produkcji

 Komplementarność (wzajemne uzupełnianie się) – często obejmuje całą grupę czynników
produkcji np. maszyna nie będzie działała bez miejsca lokalizacji, człowieka i dopływu energii
 Substytucyjność (zastępowalność) – możliwość substytucji rośnie w miarę wydłużania czasu
analizy
 Odpłatność

Dobra – wszystkie środki, które mogą być wykorzystane , bezpośrednio lub pośrednio, do
zaspokojenia potrzeb ludzkich

 Wolne (których ilość jest nieograniczona w stosunku do zapotrzebowania)

 Rzadkie (dostępne w ograniczonej ilości)

Jeżeli dobro jest wolne, to nie można pobierać za niego pieniądze (np. za światło Słońca); cena jest
uzależniona od rzadkości dobra (bo nie dla każdego wystarczy). Wszystkie dobra wytworzone przez
człowieka są dobrami rzadkimi, ponieważ są dobrami rzadkimi, to za nie płacimy.

Podział
 Brak uniwersalnej zasady sprawiedliwego podziału
  Najbardziej powszechne kryteria
o Każdemu po równo (500 +; stypendia naukowe)
o Każdemu według potrzeb (pomoc społeczna)
o Każdemu według zasług (teoretycznie polski system emerytalny – jeden ma wyższe
składki i większą emeryturę, a drugi mniejsze składki i mniejszą emeryturę)

Własność
 Warunek istnienia wymiany
 W sensie prawnym – najszersze znane systemowi prawnemu prawo do rzeczy
o Prawo posiadania (ius possidendi)
o Prawo korzystania i pobierania pożytków, zużycia rzeczy (ius utendi, fruendi,
abutendi)
o Prawo rozporządzania (ius disponendi)
 W sensie ekonomicznym
o Możliwość faktycznego korzystania z przedmiotu własności i czerpania z tego tytułu
dochodów
o Pośredni lub bezpośredni udział w podejmowaniu decyzji dotyczących przedmiotu
własności
 Osoba fizyczna i osoba prawna (np. spółki) mają prawo do własności i bycia jednocześnie
właścicielem

Wymiana
 Dobrowolne przekazywanie przez właściciela dobra lub usługi, w zamian za inne dobra lub
usługi
 Forma
o Towar za towar (barter)
o Towar – środek wymiany – towar (środek wymiany – mający samoistną wartość,
towar np. złoto czy inny metal lub nie posiadający żadnej samoistnej wartości nie
zdolny do zaspakajania bezpośrednio żadnej potrzeby kawałek papieru, kawałek
plastiku, czy zbiór impulsów elektrycznych)
 Wymiana jest szczególnie istotna w stosunkach między przedsiębiorstwami a
gospodarstwami domowymi (wymiana pracy na dobra i usługi konsumpcyjne)
 Wymianę pobudza podział pracy i specjalizacja – w ich wyniku powstają nadmiary dóbr u ich
bezpośrednich wytwórców, w stosunku do zaspakajanych przez nie potrzeb, zaś inne
potrzeby nie mogą być wcale zaspokojone

Alokacja – rozdzielenie posiadających zasobów pomiędzy rozmaite konkurujące cele tak, aby
uzyskać z tego tytułu jak najlepsze efekty

Koszt alternatywny (nieodrabialna strata korzyści)

 Powstaje tylko wówczas, gdy dobra są mobilne tzn. gdy mogą być przenoszone do różnych
alternatywnych zastosowań
 Wybierając jedną możliwość zastosowanie czynników wytwórczych, pozbawiamy się korzyści,
jaki można by uzyskać, gdybyśmy dokonali innego wyboru
 KAŻDY KONKRETNY WYBÓR TO STRATA KORZYŚCI Z ALTERNATYWNEGO SPOSOBU
WYKORZYSTANIA DOBRA
  Takich utraconych możliwości może być nieskończenie wiele
 NAJLEPSZA Z UTRACONYCH – KOSZT ALTERNATYWNY dokonanego wyboru

Homo oeconomicus
 Podmiot gospodarczy, który działa na rynku
o Jest wolny pod względem ekonomicznym i może samodzielnie podejmować decyzje
w odniesieniu do celów i przedmiotów swej własności
o Dąży do osiągania indywidualnych korzyści
o Ponosi odpowiedzialność za skutki decyzji
o Dokonuje racjonalnych wyborów (aby racjonalny wybór był możliwy, muszę znać
wszystkie możliwości wyboru i będę w stanie określić przyjemność i korzyść z
każdego rozwiązania)

Zasada racjonalnego gospodarowania

 Dwa rozdzielne aspekty
o Maksymalizacja efektów, przy założonym poziomie nakładów
o Minimalizacja nakładów, przy założonym poziomie efektów

Efektywna alokacja
 Alokacja optymalna w sensie Pareto
 Markiz Vilfredo Federico Damaso Pareto (1848 – 1923) włoski ekonomista i socjolog,
współtwórca tzw. „lozańskiej szkoły w ekonomii”
 Sytuacja jest optymalna, jeżeli nie można poprawić położenia ani jednej osoby bez
pogarszania położenia którejkolwiek z pozostałych
 W praktyce za korzystne uważa się takie rozwiązanie, które powoduje większą poprawę
położenia jednych, niż pogorszenie położenia innych

Nieefektywności rynku wolnokonkurencyjnego

 Istnieją koszty zewnętrzne Nieefektywność to niemożność

 Brak zainteresowania przedsiębiorców pewnymi uzyskania optimum Pareta
dziedzinami życia gospodarczego
 Nieefektywna alokacji zasobów i obniżenia dobrobytu
społecznego
 Doskonałej konkurencji nie ma, a gospodarka ma naturalną skłonność do monopolizacji
 Niedoskonała informacja
 Ograniczona mobilność czynników wytwórczych
 Konsumpcja dóbr prywatnych
 Niestabilność gospodarcza – cykle koniunkturalne

Efekty zewnętrzne
  Występują , gdy jednostki narzucają innym
Decyzja jest racjonalna, gdy
koszty lub korzyści, za które inni nie otrzymują
wybierając efekt jesteśmy w stanie
właściwej zapłaty, ani nie ponoszą właściwych
ponieść koszty z tym związane
kosztów
 POZYTYWNE (korzyści zewnętrznych)
 NEGATYWNE (zewnętrzne straty)

Straty zewnętrzne

 Zanieczyszczenie środowiska
 Rozmowy przez telefon komórkowy w czasie jazdy samochodem
 Pasy bezpieczeństwa w samochodach
 Palenie papierosów

Każda strata zewnętrzna przynosi także korzyść. Strata zewnętrzna jest stratą dla jednego, a korzyścią
dla drugiego (nigdy to nie jest tylko korzyścią i nigdy tylko stratą)

- zanieczyszczenie środowiska przynosi Najtańsza forma ingerencji państwa w

korzyść
- zanieczyszczenie środowiska to koszt
Sposoby usuwania kosztów zewnętrznych
gospodarkę to wydanie normy prawnej. Wydanie
normy nie skutkuje od razu jej wykonaniem,
dlatego też na barkach ustawodawcy ciąży
obowiązek jej egzekwowania i sprawienia, aby
była ona przestrzegana

 Normy prawne – limity, zakazy

 Internalizacja efektów zewnętrznych – włącznie do rachunku ekonomicznego podmiotu =
o Zbywalne pozwolenie na emisję
o Opłata, podatek
 Przetarg (twierdzenie Coase’a)

Podatek Pigou

 Wprowadzeniu kosztów wewnętrznych do Idea Pigou polegała na istnieniu

rachunku podmiotu powodującego powstanie
kosztów zewnętrznych
 Wyrównanie kosztów prywatnych i kosztów
społecznych
 Stosowany w przypadku zanieczyszczenia
środowiska
 Odpowiada społecznemu krańcowemu kosztowi
zanieczyszczeń przy społecznie optymalnej ilości
zanieczyszczeń
dwóch ról: ofiary i krzywdziciela.
Ofiara to społeczeństwo, a
krzywdziciel truje środowisko i
dlatego też (ponieważ nie może
zrekompensować niczego ludziom)
państwo nakłada na niego podatki,
co powoduje zwiększenie kosztów
produkcji, a w ostateczności zapłaci
za to konsument

Twierdzenie Coase’a

Jeżeli:

 Koszty transakcji są niskie

 Prawo własności jest dobrze zdefiniowane
 Istnieje władza strzegąca egzekwowania zawartych umów

To:
  Alokacja zasobów będzie identyczna niezależnie od alokacji praw prywatnych (nie ma
znaczenia od jakiej nierówności, stanu pierwotnego wychodzimy)
 Alokacja będzie efektywna (w sensie Pareto), a tym samym problem efektów zewnętrznych
zostanie zminimalizowany

Istnieją dwie ofiary i dwóch krzywdzicieli. To ofiara dzięki ochronie normy prawnej wyrządza krzywdę
byłemu krzywdzicielowi.

Korzyści prywatne vs korzyści społeczne

 Wybór jednostki może przynosić korzyści społeczeństwu

 Subsydium Pigou (dotacja od państwa)

Sieciowe efekty zewnętrzne – taka sytuacja kiedy pewne dobra są możliwe do konsumpcji tylko
wtedy kiedy istnieje sieć ich posiadaczy (np. samochody elektryczne potrzebują ładowarek); zaletą
Windowsa jest to, że „każdy go ma”, a więc większość programów jest tworzona pod niego

 Załóżmy, że jesteś jedynym na świecie posiadaczem faksu. Ile on jest wart?

Niedoskonała konkurencja

 Konkurencja – proces, w którym podmioty rynkowe współzawodniczą ze sobą w zawieraniu

transakcji rynkowych a żaden nie ma wpływu na warunki tej wymianu
 Konkurencja niedoskonała – pojedynczy przedsiębiorca wywiera wpływ na cenę danego
dobra

Rodzaje monopoli

 Naturalny – przeciętne koszty wytwarzania danego produktu stale spadają wraz ze wzrostem
rozmiarów produkcji; monopol może prowadzić proces produkcji bardziej efektywniej,
występuje w sferze użyteczności publicznej (wodociągi, kolej); w monopol naturalny
najczęściej zaangażowane jest państwo
 Przejściowy – podaż jakiegoś dobra lub usługi jest ograniczona do jednego przedsiębiorstwa
w efekcie posiadania patentu, licencji, koncesji (szczepionka na grypę)

Asymetria informacji

 Załóżmy, że można nabyć samochody tylko jednej marki

 Jeżeli kupujący mieliby dokładne informacje ma temat jakości każdego pojazdu, rynek
podzieliłby się na segmenty aut w dobrym i złym stanie
 Załóżmy, że dobre kosztowałyby 15 000, a złe (lemons) 10 000 złotych
 Poprzedni właściciel zazwyczaj wie o wszystkich naprawach, kolizjach i usterkach
 Nabywca, o ile nie jest specjalistą, nie dysponuje taką wiedzą

Nieefektywności rynku wolnokonkurencyjnego

 Brak zainteresowania przedsiębiorców pewnymi dziedzinami życia gospodarczego – dobra

publiczne
 Koszty zewnętrzne
 Niedoskonała informacja
 Ograniczona mobilność czynników wytwórczych
 Konsumpcja dóbr negatywnych
  Brak doskonałej konkurencji, tendencja do monopolizacji gospodarki
 Niestabilność gospodarcza – cykle koniunkturalne
 Nieefektywna alokacji zasobów i obniżenia dobrobytu społecznego

Dobra pożądane i niepożądane

 Merit goods v. merit bads

 Podmiot gospodarczy (konsument), nie biorąc pod uwagę efektów zewnętrznych swojego
działania, podejmuje niewłaściwe decyzje o ilości konsumpcyjnych dóbr

Dobra niepożądane to np.: alkohol, narkotyki, pornografia, prostytucja itp.

Dobra niepożądane można ograniczać poprzez

 Nakazy i zakazy
 Podatki i subsydia
 Propagandę „społeczną”

Ograniczona mobilność (dość duży problem w Polsce)

 Zasoby mobilne – kapitał pieniężny, wiedza, informacje, technologie

 Zasoby niemobilne przestrzennie – budynki, budowle, instalacje przemysłowe, zasoby
naturalne
 Zasoby o ograniczonej mobilności – kapitał rzeczowy (materiały, surowce), praca

Ingerencja państwa

 Pomoc publiczna
 Polityka zasiłków
 Wsparcie dla działań mobilnościowych pracowników i pracodawców
 Regulacje w zakresie prawa pracy i świadczeń na rzecz pracowników (tzw. dodatek za
rozłąkę)
 Polityka mieszkaniowa i infrastrukturalna
 Polityka komunikacyjna
 Polityka usługowa

Rynek – rodzaje

 Struktura podmiotowa wyznacza rodzaje rynku ze względu na cechy przedsiębiorstw

(producentów):
o Ilość i rozmiary producentów
o Ich udziały w rynku
o Charakterystykę ekonomiczną produkowanego towaru (jednorodny czy
zróżnicowany)
o Bariery wejścia i wyjścia z rynku (łatwość konsekwencje wejścia do danej branży lub
też jej opuszczenia)
o Możliwość kształtowania cen rynkowych

Rodzaje monopoli Konkurencja doskonała jest ciężką

 Naturalny – przeciętne koszty wytwarzania
danego produktu stale spadają wraz ze
wzrostem rozmiarów produkcji; monopol może
sytuacją dla przedsiębiorcy, gdyż
musi się dostosować do rynku (i jego
cen) oraz starać się stworzyć jak
najlepszą sytuację dla klienta (np.
ziemniaki pod drzwi domu)
 prowadzić proces produkcji bardziej efektywniej, występuje w sferze użyteczności publicznej
(wodociągi)
 Przejściowy – podaż jakiegoś dobra lub usługi jest ograniczona do jednego przedsiębiorstwa
w efekcie posiadania patentu, licencji, koncesji (szczepionka na grypę)
 Bilateralny – występuje jednocześnie jeden podmiot po stronie podaży i jeden po stronie
popytu (zakłady zbrojeniowe); jedno przedsiębiorstwo i jeden konsument
 Sztuczny – nie odbywa się przez normę prawną tylko koncentrację produkcji (powstaje na
skutek naturalnych procesów)

MONOPOL SZTUCZNY

 Monopol sztuczny tworzy się na skutek procesów koncentracji produkcji

 Każdy rynek ma naturalną tendencję do monopolizacji, ponieważ struktura skoncentrowana
jest znacznie bardziej opłacalna i znacznie wygodniejsza dla przedsiębiorstwa
 Nie każda koncentracja produkcji prowadzi wyłącznie do negatywnych skutków

Formy koncentracji produkcji – syndykat

TYLKO Z PREZENTACJĄ

Motyw ingerencji państwa w gospodarkę jest makroekonomiczny.

5 podstawowych działów gospodarki: rolnictwo (także gospodarka leśna), przemysł wydobywczy,

przemysł przetwórczy, budownictwo, usługi

Tabelka „GOSPODARKA”

 Produkcja finalna – dobra konsumpcyjne

 Przepływy międzygałęziowe – dobra zużywane przez działy gospodarki
 Szkoła francuska uznawała produkt czysty, co było według nich możliwe tylko w rolnictwie
(zasieję jedno ziarno, a wyrośnie 11, czyli zyskam (wartość dodana) 10)
 Suma wartości dodanej jest równa produkcji finalnej (zachodzi to wyłącznie dla całości
gospodarki, w poszczególnych działach tak nie jest)

Produkcja finalna = produkcja globalna – zużycie pośrednie

Bo w statku już jest cena stali i rudy żelaza, a w stali jest już cena rudy żelaza; dlatego nie można
zliczać jednej rzeczy (np. rudy żelaza 3 razy) wiele razy.

Produkcja finalna nosi nazwę PKB. Jeżeli cokolwiek jest wytwarzane, ale nie znalazło się na rynku (bo
np. robimy coś sami – myjemy auto, lub produkujemy coś sami sobie) nie jest brane pod uwagę w
produkcji finalnej. Wartość PKB nie jest całkowitą wartością tylko przybliżoną.

PKB = PNB – praktycznie się nie zdarza

PKB > PNB – duża inwestycja zagraniczna; przewaga inwestycji zagranicznych nad inwestycjami
obywateli danego kraju za granicą (Polska ma taką sytuację, oznacza to, że mamy inwestycje za
granicą, jednak więcej jest inwestycji zagranicznych w Polsce)

PKB < PNB – często w Monako; rzadziej spotykana od PKB > PNB
 1. PKB to suma wartości dodanej (to jest pierwszy sposób liczenia PKB)
2. PKB to suma wynagrodzeń czynników produkcji (zysk, płaca)

Amortyzacja to koszt, który nie łączy się z wydatkiem; zapis księgowy dotyczący wydatku na maszyny,
które się nie zużywają przy jednorazowym użyciu (kupiłem kiedyś pic do pieczenia chleba, ale do ceny
bochenku ciągle doliczam jakąś część tego pieca)

Jeżeli od PKB odejmiemy amortyzacje uzyskamy Produkt Krajowy Netto (PKN). Jeżeli od PKN
odejmiemy podatki pośrednie (VAT) uzyskamy Dochód Narodowy w Celach Wytwórczych (DNCW).
Jeżeli od DNCW odejmiemy podatki bezpośrednie (CIT), niepodzielne zyski i dodamy transfery
bezpośrednie (takie świadczenia z budżetu państwa, które są nieekwiwalentne - system emerytalny i
zasiłki; są finansowane z podatków bezpośrednich i pośrednich i są niejako zwracane; nic nie trzeba
zrobić, aby je uzyskać – dożycie do emerytury, czy uzyskanie dobrych ocen, urodzenie dzieci się nie
liczy), wówczas uzyskamy Osobiste Dochody Ludności (ODL) – coś co ludzie uzyskują jakie
wynagrodzenie. Gdy od ODL odejmiemy podatki bezpośrednie (PIT) uzyskamy Dyspozycyjne Dochody
Ludności (coś co mają gospodarstwa domowe na życie).

W państwie pozostaje podatki pomniejszone o transfery. Gospodarstwa domowe z DDL w 80%

konsumują a w 20% oszczędzają, co polega na ulokowaniu oszczędności w bankach – oszczędności
przepływają do przedsiębiorstw). Państwo to co wydaje nie na transfery nazywamy wydatkami
rządowymi. Z kolei przedsiębiorstwa pieniądze, które im zostały powierzone inwestują.

Gospodarstwa domowe konsumują to co gospodarka wytwarza.

3. PKB to suma konsumpcji, wydatków rządowych i inwestycji

W makroekonomii, jeżeli przedsiębiorstwo nie wypłaci dywidendę nazywamy to niepodzielnym

zyskiem.

Struktura powstawania produktu (dochodu narodowego)

K(onsumpcja) + G(wydatki rządowe) + I(nwestycje) = PKB

Czasem dodaje się X (eksport) i odejmuje M (import)

Jednak żadne z tych liczeń (wzorów) nie doprowadzi nas do tego samego, ani nie jest rzeczywiste.

PKB = C + I + DZ (zmiana stanów zapasów) + G + X (eksport) – M (import)

Ważne pytanie jest: kto powinien czerpać korzyści ze wzrostu PKB. Polska jest krajem, w którym
wynagrodzenia w stosunku do PKB są na relatywnie niskim poziomie. W Polsce PKB rosło poprzez
wzrost konsumpcji, a inwestycje malały. Przedsiębiorcy inwestują, gdy są optymistami.

Rodzaje PKB

 PKB potencjonalny
  PKB nominalny - w cenach aktualnych rynkowych)
 PKB realny - obliczany według cen stałych; doprowadza się go do realności przez tzw.
deflatory)

CYKL KONIUNKTURALNY

Wahania sezonowe – to są to np. zima w budownictwie (wszystko stoi) lub w rolnictwie

Wahania przypadkowe – są niezależne od gospodarki; powódź itp.

Celem państwa jest spłaszczenie cyklu koniunkturalnego – aby różnica między szczytem, a dnem była
jak najmniejsza. Dzięki ingerencji państwa obecnie PKB nie spada (co najwyżej rośnie wolniej), w
przeciwieństwie do cyklu z XIX i XX wieku.

Trend to uogólnienie różnych wahań cyklu koniunkturalnego

Po II wojnie światowej cykl koniunkturalny Kondratiewa zaczął się skracać z 60 do ok. 34 lat.

Wielki kryzys (1929 – 1933/1940)

Największy kryzys gospodarczy w historii gospodarki kapitalistycznej. Rozpoczął się w tzw. czarny
czwartek (24 października 1929 r.), a według niektórych źródeł już kilka miesięcy wcześniej.

Ludzie utracili zaufanie do papierów wartościowych i nastąpiła panika na Wall Street – gwałtowny
spadek cen akcji, łańcuch bankructw i zadłużenia, które rozprzestrzeniły się stopniowo na wszystkie
kraje.

Przed wielkim kryzysem przez 8 lat gospodarka amerykańska stabilizowała się (wraz z cenami).
Gospodarka amerykańska była napędzana kredytem, który był łatwo dostępny i pompowano
pieniądze w gospodarkę poprzez obniżanie stóp referencyjnych (zabezpieczeń pieniężnych, które
muszą posiadać banki). Wszystko to spowodowało powstanie bańki spekulacyjnej, która pękła w
czarny czwartek.

Kryzys rozlał się także na Europę, gdyż Amerykanie zażądali spłaty kredytów udzielonych w czasie I
wojny światowej. Dodatkowo gospodarka niemiecka została, głownie na żądanie Francji, ograbiona z
maszyn produkcyjnych wobec czego nie miała się od czego odbić. Nastąpił spadek płac, wobec czego
ludzie nie mieli za co kupować towarów – spadek popytu, który pociągnął spadek podaży.

Kryzys dotknął także Polskę, gdyż dotknięte zostało także rolnictwo – nastąpiły nożyce cen – ceny
artykułów rolniczych spadały szybciej niż ceny artykułów przemysłowych (gdyż rolnik ma słabszą
pozycję niż przedsiębiorstwo i musi kupować artykuły przemysłowe).

Aby zaradzić kryzysowi został wprowadzony New Deal. Najważniejszą kwestią tego programu były
roboty publiczne (budowa budynków użyteczności publicznej; produkcja dóbr, których nie da się
sprzedać, gdyż już jest za dużo dóbr w obiegu, a nie można dawać pieniędzy za nic nie robienie).
Dodatkowo pojawił się nadzór finansowy nad bankami (kryzys związany jest z tym, że kredyt jest za
łatwo dostępny) – pilnowanie aby banki nie udzielały zbyt łatwo kredytów. Pojawiła się także płaca
minimalna.
W warunkach polskich w wyniku kryzysu wystąpił głód – ludzie nie mieli pieniędzy, żeby zapewnić
swoje podstawowe potrzeby. Państwo starało się z tym walczyć zakazując wywóz zboża poza granice
i zakazując przywożenia zboża z zagranicy.

Popyt = zapotrzebowanie na dobro, godzenie się na cenę i posiadanie odpowiednich środków;

dostarczają konsumenci (w makroekonomii – gospodarstwa domowe)

Podaż = dostarczenie dobra; dostarczają producenci

Dochód narodowy – ilość dóbr wytworzonych przez gospodarkę w danym okresie czasu

SZKOŁA KLASYCZNA (Jean Baptiste Saya)

 Podaż tworzy popyt

 Wyprodukowanie koszuli – muszę każdemu zapłacić (osobno jednemu za guziki, krawcowi, za
nici, za kołnierz itp.)
 Wyprodukowanie jednostki dobra tworzy dochód pieniężny potrzebny do nabycia dobra
 Potrzeby ludzkie (poza jedzeniem) są nieograniczone
 Krzywa podaży jest prostopadła do osi dochodu narodowego
 Podaż jest sztywna bez względu na ceny

Założenie Saya nie znalazła odzwierciedlenia podczas wielkiego kryzysu, dlatego też keynesiści
uważali, że linia podaży nie jest prostopadła do osi dochodu narodowego, ale ma kształt odwróconej
litery L. Keynesiści uważali, że tylko państwo jest w stanie wyciągnąć gospodarkę ponad jej stan
naturalny.

Keynes w 1918 roku był członkiem delegacji brytyjskiej na konferencję wersalską. Keynes przestrzegał
przed nakładaniem reparacji wojennych na Niemcy, które miałyby zabierać maszyny i czynniki
produkcji, gdyż to doprowadzi do kolejnej wojny światowej po 20 latach. Keynes w 1946 roku chciał,
aby wybrać 5 najstabilniejszych walut świata, które miały stabilizować gospodarkę światową (był
przeciwnikiem stabilizacji gospodarki tylko na jednym państwie – dolarach amerykańskich).

W 1936 roku pojawia się najważniejsza książka Keynesa – New Deal nie został oparty na założeniach
Keynesa.

W 1933 Michał Kalecki opublikował pracę, która została wcześniej wydana od pracy Keynesa i która
to dotyczyła esencjonalnie tego samego, co praca Keynesa.

Keynes uważał, że nie sztuką jest wyprodukować dobro, a sztuką jest sprzedać dobro – najważniejszy
jest popyt. Keynes uważa, że gospodarka nie może spaść do zera, gdyż zawsze istnieje jakiś popyt
autonomiczny, bo nikt nie jest w stanie przetrwać bez kupowania czegokolwiek; więc zawsze istnieje
jakieś dno kryzysu, poniżej które nie można spaść.

Keynes wskazał ponadto mnożnik inwestycyjny

Mi (mnożnik inwestycyjny) = 1/KSO

Gdy sytuacja gospodarcza zbliża się do dziubka (niebieska linia), wówczas gospodarka wykorzystuje
maksimum swoich naturalnych możliwości, a wszelka dalsza ingerencja państwa będzie prowadzić do
inflacji, dlatego Keynes radzi, aby państwo wówczas schładzało koniunkturę i hamowało gospodarkę.

Dlaczego gospodarka rozwija się cyklicznie

 Teoria klasyczna – trudno wytłumaczalne – gospodarka produkuje dokładnie tyle na ile jest
popyt, być może; gospodarka sama się wyreguluje – cykle jest przejściowy:
o Niedoskonałości mechanizmu rynkowego (np. cykl rolny)
o Czynniki zewnętrzne (np. występujące plamy na słońcu – powodujące złe
samopoczucie ludzi i większy pesymizm; wzrost demograficzny; wojny; decyzje
polityczne)
 Keynesizm – bo gospodarka nie wytwarza na granicy swoich możliwości a popyt się zmienia
 Monetaryzm – zmiany podaży pieniądza i kredytu; cykl koniunkturalny zależy od ilości
pieniądza (im więcej pieniądza tym gorzej, bo gospodarka za bardzo się za bardzo rozpędza)
 Austriacy – nadmierna ekspansja kredytowa

Polityczny cykl koniunkturalny

 W okresie przedwyborczym politycy chcą się przypodobać wyborcom zwiększają wydatki

budżetowe (rosną renty, emerytury, zasiłki) – wzrost popytu globalnego najpierw pobudza
produkcję – SZCZYT
 Przedsiębiorstwa orientują się w polityce państwa i podnoszą ceny co prowadzi do inflacji;
inflacja powoduje wzrost kosztów spadają zyski firm i w efekcie maleje produkcja, (PKB)
spada do punktu wyjścia – KRYZYS
 W kolejnym okresie (już po wyborach) trzeba walczyć z inflacją, rosną stopy procentowe,
przedsiębiorstwa i firmy nie biorą kredytów spada popyt, a za nim produkcja (PKB) –
DEPRESJA
 Spadek PKB ogranicza wzrost cen, spadają więc i koszty produkcji, rosną zyski firm, a to
prowadzi do wzrostu PKB – ROZKWIT

Państwo stara się prowadzić politykę antycykliczną

 Polityka monetarna – dostęp do kredytu – ułatwiany w okresie zniżki, utrudniany w okresie

ożywienia
 Polityka fiskalna (zdecydowanie bardziej skuteczna) – obniżenie deficytu w okresie ożywienia
przez ograniczenie wydatków lub wzrost dochodów podatkowych, podwyższenie w okresie
kryzysu
 Automatyczne stabilizatory koniunktury – samoczynnie uruchamiają się przy zmianie
koniunktury (np. progresywny podatek dochodowy – przy inflacji obywatele szybciej
przechodzą do wyższej skali podatkowej i państwo bez ingerencji w przepisy ma więcej
wpływu do budżetu)
Wartość użytkowa dobra – zdatność dobra do zaspokajania potrzeb

Zgodnie ze szkołą klasyczną wartość dobra zależy od nakładu pracy (im ciężej jest dane dobro
wyprodukować tym jest droższe); wartość dobra zależy od nakładu pracy potrzebnego do jego
produkcji oraz warunków podaży i popytu.

Z kolei Carl Menger (przedstawiciel szkoły subiektywnej/marginalnej) uważa, że wartość dobra jest
subiektywna – wartość dobra to tyle ile jest ktoś w stanie za dane dobro zapłacić.

Wartość dobra wyrażona w pieniądzu to cena.

Popyt to zapotrzebowanie na dane dobro, za które W mikroekonomii mówi się o

nabywca gotowy jest zapłacić ustaloną na rynku cenę, konsumencie, a w makroekonomii o
dysponując odpowiednią do tego celu sumą dochodu gospodarstwie domowym.
pieniężnego.

Nie wystarczy samo zapotrzebowanie na cenę, aby kupić przedmiot, gdyż należy się także zgodzić na
daną cenę i musimy posiadać pieniądze do nabycia dobra.

Popyt – ilość, jaką kupią konsumenci przy różnych poziomach ceny

Wielkość popytu – ilość, jaką kupią konsumenci przy jednej, konkretnej cenie (zależy tylko od ceny)

Czynniki kształtujące

 Wielkość popytu
o Cena
 Popyt
o Wysokość dochodów realnych
o Cena dóbr substytucyjnych (jeżeli ceny substytutów rosną, to ludzie przerzucają się
na nasze dobra)
o Cena dóbr komplementarnych (dobra które muszą być konsumowane łącznie:
samochód i benzyna)
o Indywidualne preferencje
o Oczekiwanie zmian cen i dochodów (jedna z ważnych przyczyn)
o Liczba konsumentów

Prawo popytu – wielkość popytu zmienia się w przeciwnym kierunku w stosunku do zmiany ceny
(ceteris paribus – pod warunkiem, że nic innego nie wpłynęło). Wszelkie wyjątki to skutki
niezastosowania ceteris paribus i w związku z tym zmiana okoliczności (np. indywidualne
preferencje).

 Paradoks Giffena – okres wielkiego głodu w Irlandii – poprzez obfite deszcze ziemniaki gniły,
a zboże nie (ziemniaki i zboże to podstawa diety Irlandii). Cena zboża rosła, a mimo to popyt
 na zboże też, jednak wynikało to z faktu, iż brakowało dóbr zamiennych (ziemniaków), a
ludzie musieli coś jeść, więc popyt na zboże rósł.
 Popyt spekulacyjny - oddziałują przewidywania co do zmiany cen (najczęściej występuje na
giełdzie)

Sytuacja, gdy są konsumenci, którzy są w stanie zapłacić więcej za dobro, niż ono kosztuje (uważają,
że jest ono więcej warte) nazywamy nadwyżką producenta (żółte pole w prezentacji). Konsumenci są
w stanie zapłacić więcej niż cena równowagi rynkowej.

Dyskryminacja cenowa – próba ściągnięcia nadwyżki konsumenta przez przedsiębiorców (np.

kawiarnie – kawa z dodatkami nieproporcjonalnie droższa niż zwykła kawa; jeśli cię stać płać więcej
za dodatki; jeśli nie to tylko wersję podstawową – kawa czarna). Dyskryminacja cenowa może być w 3
stopniach:

 I stopień – występuje rzadko; dostosowujemy ceny do możliwości potencjalnego konsumenta

– występowało w Internecie poprze cookies.
 II stopień – zróżnicowanie cen ze względu na ilość dobra (im więcej kupujemy tym taniej); np.
w biletach komunikacji miejskiej – bilet indywidualny zdecydowanie droższy proporcjonalnie
od biletu okresowego.
 III stopień – ze względu na przynależność do pewnej grupy, których łączy jakaś wspólna cecha
(np. studenci, emeryci, biznesmeni).

Dyskryminacja cenowa:

a) Jakościowa – np. klasy w pociągu; dobra różnej jakości w celu wydzielenia segmentów rynku,
b) Według okresów natężenia – energia elektryczna; parkomaty; weekendowe ceny hoteli
c) Dynamiczna dyskryminacja cenowa – cena zmienia się mimo, iż popyt i koszty się nie
zmieniają; np. bilety na koncert; bilety lotnicze; książki w miękkiej i twardej okładce

Elastyczność – próba odpowiedzi z jaką siłą dany czynnik wpływa na wielkość popytu i podaży

Współczynnik elastyczność cenowej popytu – mówi o tym w jaki sposób zmieni się popyt, gdy cena
się zmieni

Popyt sztywny – nie ważne jaka jest cena i tak konsumenci kupią to dobro. Np. popyt na leki ratujące
życie – insulina. Gdy dobro nie ma substytutu i jest dobrem koniecznym, to prosta droga do popytu
sztywnego.

Popyt doskonale elastyczny – charakterystyczny dla konkurencji doskonałej

Podwyżki są opłacalne dla przedsiębiorstwa przy popycie nieelastycznym, natomiast są mało

opłacalne w przypadku popytu elastycznego (gdyż spadek popytu będzie większy niż wzrost ceny).
Państwo aby zniechęcić konsumentów do kupna danego produktu nakłada na daną rzecz podatek,
wobec czego spada popyt.
Czynniki wpływające na wartość elastyczności popytu

 Stopień substytucyjności dobra

 Rodzaj dobra – chleb trzeba kupić, a laptopa już nie
 Znaczenie dobra dla konsumenta – trudniej jest się pogodzić ze stratą dobra rzadko
kupowanego, a łatwiej z dobrem które kupujemy codziennie
 Poziom ceny towaru – popyt na dobra tanie jest nieelastyczny (nie zauważymy podrożenia
zapałek o 100 procent), a na dobra drogie jest elastyczny (zauważymy wzrost cen mieszkań o
20 procent).

Czas trwania ceny powoduje, że popyt staje się strasznie elastyczny (nie można mieć stałej ceny, bo
ciężko wdrożyć podwyżkę).

Dobra komplementarne – konsumujemy łącznie

Prawo Engla

Wraz ze wzrostem dochodu wydajemy proporcjonalnie mniej na żywność (i dobra pierwszej

potrzeby) niż na dobra luksusowe. Wydatki na dobra podstawowe rośnie, ale wolniej w porównaniu
do wydatków na dobra luksusowe.

Dobra podrzędne to dobra które musimy mieć, by zaspokoić swoje potrzeby (konsumujemy tylko
dlatego, bo musimy; nie lubimy ale musimy skonsumować aby przeżyć). Dobra pierwszej potrzeby
(dobra podstawowe).

Rekreacja i kultura są potrzebami luksusowymi.

Ubóstwo ustawowe – to poziom dochodów, który uprawnia do pomocy socjalnej

Ubóstwo relatywne – połowa dochodów w przeliczeniu dla średniej Polski.

PODAŻ – zaoferowanie dobra przez producenta lub sprzedawcę na rynku; podaż zależy od wielu
czynników, a wielkość podaży tylko od ceny

Podaż zależy od:

 Koszt wytworzenia
 Urodzaj w rolnictwie
 Doskonalenie metod produkcji
 Liczba producentów

Nadwyżka producenta – istnieją producenci, którzy są skłonni sprzedawać taniej niż cena rynkowa.

Elastyczność podaży – stosunek względnej zmiany wielkości podaży do względnej zmiany ceny. Zależy
od:

 Rodzaju towaru (rodzaju dobra) – dzieła sztuki, bogactwa naturalne, ziemia itp.
  Czas obserwacji podaży – wprowadził Marshall, w zależności jak długo prowadzimy
obserwację podaż jest mniej lub bardziej sztywna; 4 okresy Marshalla:
o Okres bardzo krótki – podaż sztywna
o Okres krótki – elastyczność jest względnie niewielka (podaż może wzrosnąć w
granicach stałego potencjału produkcyjnego – możliwa jest zmiana produkcji i
podaży, ale nie rozmiaru zakładu produkcyjnego)
o Okres długi – elastyczność jest stosunkowo duża – bardziej elastyczna krzywa
podaży, wszystkie koszty są kosztami zmiennymi
o Okres sekularny – dopuszcza zmiany technologii i liczby ludności

Równowaga rynkowa - przecięte krzywa popytu i podaży

Państwo może ingerować w rynek wprowadzając ceny minimalne (wyższe od ceny równowagi;
wprowadzane, aby była opłacalna produkcja; dla konsumentów jest drożej), ceny administracyjne,
ceny maksymalne (cena poniżej równowagi), podatek konsumpcyjny.

Bimetalizm – zakłada istnienie dwóch kruszców jako monet

Monometalizm – jeden kruszec jest traktowany za podstawę monet

Keynes wymyślił ideę pieniądza globalnego.

Wzór Fischera

Dyskonto jeżeli mamy do czynienia z papierami wartościowymi spieniężonymi w banku komercyjnym

Redyskonto papier może kupić od banku komercyjnego bank centralny

Operacje otwartego rynku

Kryzysy wynikają z braku równowagi na rynku

Inflacja jest synonimem rozwoju ekonomicznego, a deflacja pojawia się w przypadku momentów
kryzysowych. Najbardziej akceptowalna forma nierównowagi to minimalna inflacja. Dopuszczalny
stopień bezrobocia w gospodarce rynkowej wynosi 5 %, jeżeli państwo będzie doprowadzać do jego
zmniejszenia – wzrostu gospodarczego – będzie to poradziło do nierównowagi, a w związku z tym do
wzrostu inflacji.

Stagflacja – połączenie stagnacji z inflacją

Slumpflacja – inflacja i spadek PKB

Monetaryści (w tym Friedman) uznawali naturalną stopę bezrobocia i twierdzili, że choć państwo
może wpływać w krótkookresowym czasie wpływać na stopę bezrobocia, to w długim okresie nie
przynosi ta ingerencja większych wpływów, a wręcz przeciwnie przynosi to szkody (stagflację i
slumpflację).

Monetaryści nie są zwolennikami ingerencji państwa w gospodarkę, a uważają, że wzrost powinien

być naturalny, a nie sztuczny (poprzez ingerencję państwa). W związku z tym przeciwstawiali się
keynesistom.

Ekwiwalentami (substytutami) pieniądza są akcje, obligacje itp.

Forward są to opcje realizowane